Babilonia Joan Mari Irigoien
“ Feliziano Ameriketatik oso aberats bueltatzen da bertan emakume zahar batekin ezkondu eta gero. Bere anaia Trinidoren baserrira abiatzen da eta bere lurretan trenbide bat jartzeko asmoa dutela azaltzen dio. Une horretan bertan hasten dira bi anaien arteko ika-mikak.�
Hernaniko Udal Liburutegia 2018 Otsaila
Joan Mari Irigoien 1 (Altzan, 1948ko irailaren 30a) Ingeniaritzako ikasketak egin zituen baina ez da lanbide horretan sekula jardun. Ikastoletan irakasle lanetan aritua, baita ETBrentzako hamaika eta hamaika pelikula itzultzen eta egokitzen. Gaztaroan Venenuelara joan zen; aurretik Sanse taldeko futbolaria izan zen. Venezuelatik itzuli ondoren Egin egunkarian aritu zen zuzentzaile gisa. Gaur egun literaturari emana da bete-betean. Bere gaztaroan Hego Amerikara egin zituen bidaiak zirela eta Sábato, Garcia Marquez, Benedetti edo Vargas Llosaren literaturarekin egin zuen topo. Baina bere obran Juan Rulfo, Pedro Páramo eleberriaren egilea, izan da eraginik handiena izan duena. Hutsatik esperantzara poema liburuak Irun Hiria saria eman zion 1975. urtean. Arestiren osteko poesia existentzial-errealistan kokatu izan du bere poemagintza Koldo Izagirrek. Ipuingintza eta haur-gazte literatura ere jorratu izan dituen arren, nobelagintza izan da bere sorkuntza lanaren altxorrik preziatuena. Nobela egilearen kezka existentzialak adierazten ditu bere eleberrietan eta aldi berean euskal gizartearen eta historiaren erretratuak islatzen. Oilarraren promesa izan zuen lehena 1976an, Kritikaren Saria lortu zuelarik. Nobela honetan, Azpil izeneko herri mitiko baten sorkuntza kontatzen du, 1830.garren urtetik; frankismoaren aurkako alegatutzat jo du Marijose Olaziregi literatur kritikariak. Gero etorri ziren bere eleberri luze eta landuenak: Poliedroaren hostoak, Udazkenaren balkoitik...
Bibliografia2 Nobela
Oilarraren promesa (1973, Gero) Poliedroaren hostoak (1983, Erein) Babilonia (1989, Elkar) Consummatum est (1993, Elkar) Kalamidadeen liburua (1996, Elkar)
Lur bat haratago (2000, Elkar)
1
Sarbide [2018-01-23] : http://www.idazleak.eus/euskara/idazleak/joan-mari-irigoien-aranberri
2
Hemendik hartuta : https://eu.wikipedia.org/wiki/Joan_Mari_Irigoien.
Ipuin batean bezala (2002, Elkar) Odolean neraman (2004, Elkar) Bestea da mundua (Orbetarrak I) (2008, Elkar) Haragiaren gauak eta egunak (Orbetarrak II) (2009, Elkar) Nor bere bidean (Orbetarrak III) (2010, Elkar) Ur arreak, ur garbiak (2011, Elkar) Arma, tiro, bammm! (2013, Elkar)
Poesia
Hutsetik esperantzara (1975, GAK) Denborak ez zuen nora (1989, Elkar) Hautsa eta maitemina (1998, Elkar) Letra txikiaz bada ere (2002, Elkar) XX. mendeko poesia kaierak - Joan Mari Irigoien (2002, Susa): Koldo Izagirreren edizioa
Biziminaren sonetoak (2004, Elkar) Bi urtetako kronika fakultatiboa (2015, Elkar)
Haur eta gazte literatura
Bakarneren gaztelua (1986, Erein) Udazkenaren balkoitik (1987, Erein) Metak eta kometak (1994, Elkar) Apaiz zaharraren gitarra (1996, Elkar) Komunista.com (2005, Elkar) Pistolak eta epistolak (2014, Elkar)[3]
Biografia
Lope Agirre (1979, Lur)
BABILONIA Sipnosia Babilonia zen antzinateko herri bat, Isaias profetak bortizki madarikatu zuena. Babilonia zen baserri baten izena, eta Babilonia du nobela honek ere izenburua. Baserri horren historia eta Garayalde familiarena kontatzen dizkigu eleberriak: maitasun eta gorrotoak, norgehiagoka eta traizioak azaltzen dira bertan, eta horien guztien bitartez Euskal Herriko XIX. mende gatazkatsuaren kronika ere egiten zaigu: sinesmen zaharren eta progreso zientifikoaren arteko lehia, karlistaldietako gudak, bizimodu desberdinek sortutako talka eta borrokak‌ Hala ere, gertaera historikoetatik harago jotzen du nobelak, natura eta naturaz gaindikoa elkartuz. Gure arbasoen kosmologia berezia berreraikiz edo asmatuz, lurrarekiko bategitea, hilekiko hurbiltasuna eta mitoaren bidezko mundu ikuspegi oso bat adierazten ditu Irigoienek, gogoan betiko itsatsirik geratuko zaizun eleberri liluragarri honetan.
Kritikak3 Edorta Jimenez / Egin, 1990-01-09 Kritika inpresionista, deritzan horrek ez du izen honik gure artean aspaldion. Gainera, edozer esanda ere, egurra etorri ohi zaio burutik behera inpresionistari. Hala bada, nork ezer esan inori minik eman gabe? Areago, kritigagai edo aztergaitzat hartzen dugun lanaren sortzailea, norberaren ezaguna denean, zelan askatu barrua, buruan lana huts-hutsik izanik? Ezinezkoa da nire eritzian. Juan Mari Irigoien Durangoko azken Liburu Azokan ikusi nuen. Elkarren alboan izan ginen, jezarrita eta hitz egiten. Hala da ze, haren azken nobela hau irakurtzean, Babilonia izenekoa alegia, egilearen aurpegia eta oro har, egokera bera izan ditut hegaka gogoan, txori, inondik ere uxatu ezinik. Estiloa du Juan Mari Irigoienek. Estiloa jezarkeran edo berbakeran eta estiloa idazkeran ere. Azken nobela hau irakurtzen hasi eta Juan Mari Irigoienen estiloa ageri da. Hortaz ustebakorik ez horretan irakurleak. Estilo hori, perfumeen kasuan bezala, ez da erraz deskribatzen, behingoan 3
Informazioa gehiago : http://kritikak.armiarma.eus/?p=5620 http://kritikak.armiarma.eus/?p=3295
igartzen den arren. “Hau zera da”, esaten da, eta kitto! Ostean etorriko dira —eta etorri beharko dira, etorri— kritikak sakonak azterketak eta enparauak. Estiloa, dena dela, ez dute, dohan ematen. Landu egin behar izaten da. Laugarrenez landu du Irigoienek bere estiloa honez gero. Eta “estilo bat” lortu duela aitortu beharko da. Babilonia irakurtzen hasi eta Irigoienen azken nobela edo azkenaurrekoa irakurtzen nagoela eman dit, hain da bat estiloa. Irudi poetikoak —naturako izakiak eta gizakiak magikotasunez buztartu guratik sortuak—, indar telurikoen agorrera etengabea, legendaren indarra eta beste ageri dira hor. Eta behin honaino helduta, halako rezesua egin behar. Liburu honetako lehen berrogeitamar orrialdeak burua nekatuz irakurri ditut. Halaxe gertatu ohi zait Irigoienen beste hiru elaberritan ere. Zerbaitek aurrera jotzen behartzen nau, ordurarte irakurritakoa atsegin izan ez badut ere. Udazkenaren balkoitik izenekoa gau bakar batean irentsi nuen, hala eta guztiz ere ez nuke gogoko izan nuenik esango. Aurkakorik ere ez nuke esango, ez. Armagabetu egin ninduen, nolabait esatearren. Oraingoan ere, armagabetu egin nau, gero, hainbeste egunen buruan, sakoneko mezuari heltzeko era etorri bazait ere. Ez du meritu makalik egileak, halako nobela luzean barrena hasieratik amaieraino jezarraldi batetan irakurri eragitea inori.
Josu Landa / Argia, 1990-03-04 Bide nekeza aukeratu zuen Joan Mari Irigoienek bere nobelagintzarako, aukerak berak zailtasunak ugari ageratarazi balizkio antzo. Haatik, beste idazlerentzat prolematikoak liratekeen hainbat gauza, Joan Mariren idaztankerari primeran egokitzen zaizkiola dirudi. Gertakizunen ikuskera poetikoa, mitologiarekiko lilura, pertsonaiak ia kondairetako izakiak izatera hurbilerazten dituen tonu mitologiko eta erdi-nostalgikoa… Koordenada horien barruan kokatu ohi ditu bere nobelak altzatarrak, eta horien arabera bere abileziak garatu eta frogatu. Ibiliaren ibiliaz findutako estilo hori heldutasun moduko batera iritsi da “Babilonia” honekin. Horrek ematen dio pisuzko nagusitasuna lanari. Istorioa gerra karlisten garaiko baserri giroan kokatzen da. baina karlistaden gaia aurrenik aipatzeak espejismoa sor dezake, bigarren mailako anekdota narratibo modura azaltzen bait zaigu, kasik eszenario hutsa bezala.
Garayalde familiyiaren galera dugu nobelaren benetazko gaia, eta bertso zaharren munduari erreferentzia egitea egokia dateke, nobela honetako giltzarri asko eta asko handik hartuta daudela irudi bait du. Kontatutakoaz gain, erabilitako tankeragatik, pertsonaien ibilerak narratzeko moduagatik… bertso paper zahar batetik erreskatatutako istorioa izan zitekeen “Babilonia”koa. Ederki barneratu du Irigoienek bertsolari zaharren estiloa, nobela idazteko haien kronikagile izaera bitxia bereganatu bide du, eta errekurtso asko eta asko bertso-paper zaharretatik hartuak iruditu zaizkigu. Bertso zaharretako oihartzunaz gain, beste bi osagaik kutsatu eta girotzen dute narrazioa: Biblia eta euskal mitologia. Bi erreferentzi mundu horien eragina erabatekoa da “Babilonia”n. Guzti hori mamitzearren egindako dokumentazio lan haundia aitortu behar zaio Joan Mariri, eta baita hain arrotzak egiten zaizkigun arloak orrialdez orrialde uztartzeko modu harrigarria ere. Garai hartako euskaldun baserritarraren gogoa isladatzeko erreferentzia horietara jotzea ezinbestekoa izan daiteke, eta horregatik beharbada sarritan moralismoaren ertzetan dabilen estilo zaharkitu baten jabe ageri zaigu Irigoien nobela honetan. Filologia Fakultateetako ikerketa semiologikoetarako primerako nobela dugu hauxe. Joan Mari Irigoienek nobeletan maila sinholiko anitz eta askotarikoak txertatzeko zaletasuna beti izan badu ere. honokoan ezin borobilago burutu du asmoa. Estrukturatik bertatik hasita, hiru motatako narradoreen bidez azaltzen zaigu istorioa (Margarirena tonu magikomitologikoan mintzo da, Kaxianok prosazko bertsolari kronistarena egiten du, eta beste biek utzitako hutsuneak betetzeko beste narradore guztiz klasikoa dago). Narradore eta pertsonaiak sinbologiatik mintzo dira sarri, bakoitzak bere gisako metaforak etengabe planteatuz. Azken finean. “Babilonia”, baserriaren historia eta gainbehera puntako alegoria gisa aurkezten da, familia-baserria bikotea ezin elkartuago bilakatuz. Laugarren nobela honetan inoiz baino menderatuago ditu Joan Marik irakurlea istorioaren harira lotzeko bideak, hasi eta bukatu arte besapetik ezin urrundu den liburua burutuz. Arrazoi askorengatik, beraz, hauxe da bere nobelagintzako gailurreko emaitza. Orain artekoa, espero dezagun.
Joan Mari Irigoien Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean4 Axular gaur / Joan Mari Irigoien... [et al.] (2008) Argitaratzailea: Bilbao : Bilbo Zaharra Euskaltegia, 2008 Dahl, Roald (1916-1990) Erraldoi on miragarria / Roald Dahl ; itzultzailea, Joan Mari Irigoien ; marrazkiak, Quentin Blake (1989) Argitaratzailea: Donostia : Erein, [1989] Dahl, Roald (1916-1990) Georgeren medizina miragarria / Roald Dahl ; itzultzailea, Joan Mari Irigoien (1991) Argitaratzailea: Donostia : Erein, L.G. 1991 Dahl, Roald (1916-1990) Sorginak / Roald Dahl ; itzultzailea, Joan Mari Irigoien ; marrazkiak, Quentin Blake (1990) Argitaratzailea: Donostia : Erein, [1990] Galo, Igor Joan Mari Irigoien : una pluma que no descansa (1997) Irigoien, Joan Mari (1948-) Aguas limpias, aguas turbias / Joan Mari Irigoien (2014) Argitaratzailea: Donostia : Ttarttalo, 2014 Irigoien, Joan Mari (1948-) Apaiz zaharraren gitarra / Joan Mari Irigoien ; marrazkilaria, Jokin Mitxelena (1996) Argitaratzailea: Donostia : Baiona : Elkar, L.G. 1996 Irigoien, Joan Mari (1948-) Arma, tiro, bammm! / Joan Mari Irigoien (2013) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2013 Irigoien, Joan Mari (1948-) Babilonia / Joan Mari Irigoien (1989) Irigoien, Joan Mari (1948-) Bakarneren gaztelua / Joan Mari Irigoien ; marrazkiak, Antton Olariaga (1986) Argitaratzailea: Donostia : Erein, D.L. 1986 Irigoien, Joan Mari (1948-) Bestea da mundua / Joan Mari Irigoien (2008) Irigoien, Joan Mari (1948-) Bi urtetako kronika fakultatiboa (2012-2014) / Joan Mari Irigoien (2015) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2015 Irigoien, Joan Mari (1948-) Biziminaren sonetoak / Joan Mari Irigoien (2004) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2004
4
sarbide [2018-01-23] : http://www.katalogoak.euskadi.eus/cgi-bin_q81a/abnetclop/O9617/ID9c5650f9/NT4
Irigoien, Joan Mari (1948-) Cardiología y deporte / Juan María Irigoien (1999) Argitaratzailea: Madrid : Gymnos, [1999] Irigoien, Joan Mari (1948-) Consummatum est / Joan Mari Irigoien (1993) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 1993 Irigoien, Joan Mari (1948-) Denborak ez zuen nora / Joan Mari Irigoien (1991) Argitaratzailea: Donostia : Erein, inp. 1991 Irigoien, Joan Mari (1948-) Haragiaren gauak eta egunak / Joan Mari Irigoien (2009) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, [2009] Irigoien, Joan Mari (1948-) Hautsa eta maitemina / Joan Mari Irigoien (1998) Argitaratzailea: Donostia : Elkarlanean, L.G. 1998 Irigoien, Joan Mari (1948-) Hutsatik esperantzara. Heriotzaren Eta Bizitzaren Mugetako Ene Hitzak (1975) Argitaratzailea: San Sebastián : Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala = Caja de Ahorros Provincial de Guipuzcoa, 1975
Irigoien, Joan Mari (1948-) Ipuin batean bezala / Joan Mari Irigoien (2002) Argitaratzailea: Donostia : Elkarlanean, L.G. 2002 Irigoien, Joan Mari (1948-) Joan Mari Irigoien / antologia eta sarrera Koldo Izagirre (2002) Argitaratzailea: Zarautz : Susa, 2002 Irigoien, Joan Mari (1948-) Kalamidadeen liburua / Joan Mari Irigoien ; [marrazkiak, Antton Olariaga] (1996) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 1996 Irigoien, Joan Mari (1948-) Komunista.com / Joan Mari Irigoien (2005) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2005 Irigoien, Joan Mari (1948-) Letra txikiaz bada ere / Joan Mari Irigoien (2002) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2002 Irigoien, Joan Mari (1948-) Lope Agirre / Joan Mari Irigoien (1979) Argitaratzailea: Donostia : Lur-Hordago, 1979 Irigoien, Joan Mari (1948-) Lur bat haratego / Joan Mari Irigoien (2000) Argitaratzailea: Donostia : Elkarlanean, D.L. 2000 Irigoien, Joan Mari (1948-) Metak eta kometak / Joan Mari Irigoien ; marrazkilaria, Jon Zabaleta (1994) Argitaratzailea: Donostia : Baiona : Elkar, L.G. 1994
Irigoien, Joan Mari (1948-) 2 Itzuli Nor bere bidean / Joan Mari Irigoien (2010) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, D.L. 2010 Irigoien, Joan Mari (1948-) Odolean neraman / Joan Mari Irigoien (2004) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2004 Irigoien, Joan Mari (1948-) Oilarraren promesa / Juan Mari Irigoien (1980) Argitaratzailea: Bilbao : Mensajero, 1980 Irigoien, Joan Mari (1948-) Orbetarrak. II., Haragiaren gauak eta egunak / Joan Mari Irigoien (2009) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2009 Irigoien, Joan Mari (1948-) Pistolak eta epistolak / Joan Mari Irigoien (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, [2014] Irigoien, Joan Mari (1948-) Poema honek, baina, ba ote du audientziarik...? / Joan Mari Irigoien (2009) Irigoien, Joan Mari (1948-) Poliedroaren hostoak / Joan Mari Irigoien (1982) Argitaratzailea: Donostia : Erein, D.L. 1982 Irigoien, Joan Mari (1948-) Sasiak mendia jan : hitzaren gurpila II / Joan Mari Irigoien ; marrazkiak : Antton Olariaga (2012) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2012 Irigoien, Joan Mari (1948-) Una tierra mรกs allรก / Joan Mari Irigoien ; adaptada al castellano por Jorge Gonzรกlez Aranguren ; ediciรณn corregida por Maite Puignau (2002) Argitaratzailea: Donostia : Ttarttalo, D.L. 2002 Irigoien, Joan Mari (1948-) La tierra y el viento / Joan Mari Irigoien ; traducciรณn, Edorta Agirre (1997) Argitaratzailea: Hondarribia : Hiru, L.G. 1997 Irigoien, Joan Mari (1948-) Txantxanberde kantaria / Joan Mari Irigoien (2015) Argitaratzailea: [Donostia] : J. M. Irigoien, L.G. 2015 Irigoien, Joan Mari (1948-) Udazkenaren balkoitik / Joan Mari Irigoien (1989) Argitaratzailea: Donostia : Erein, [1989] Irigoien, Joan Mari (1948-) Ur arreak, ur garbiak / Joan Mari Irigoien (2011) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2011 Irigoien, Joan Mari (1948-) Urruneko motorrak mila zaldi : hitzaren gurpila I / Joan Mari Irigoien ; marrazkiak, Antton Olariaga (2012) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2012