Beste norbaiten zapatak. Garazi Kamio. Dossiera

Beste norbaiten zapatak

Garazi Kamio

8 ipuin, era askotarikoak. Denek dute gizon-emakumeenganako begirada berezi bat: behatzailea baina ez epaitzailea; pertsonen erdipurdikeriei erreparatzen diena baina miserietan gozatu gabe.

Hernani, Udal Liburutegia 2013 apirila

Garazi Kamio (Andoain, 1979)

Ikus-entzunezko komunikazioan lizentziaduna da, eta arlo horretan egin du lan Sautrela telebista saioko erredaktore gisa, Berria egunkariko Matraka gehigarrian, besteak beste.

Igartza Beka Saria eskuratu zuen duela bi urte. Eta sari hori izan zen Beste norbaiten zapatak (Elkar 2012) liburuko zortzi ipuinen pizgarri nagusi. Momentuz hau da argitaratu duen liburu bacarรก.

Beste norbaiten zapatak

Lankide baten amaren hilbeilak egonezinik uzten duen gizona, giza harremanak matematika- ekuazioen arabera ikusten dituen bikotea, autobusean bidaia luze bat egin behar duen lagun parea, alaba gaixoa ospitalera eraman behar izan duen ama, bizilagunari mandatu bitxi bat eskatzen dion agurea, 30 urte lehenagoko ikasle garaiko pasadizoak aztoratzen duen gurasoa...

Era askotakoak dira Garazi Kamioren ipuinetako pertsonaiak, sexuz, adinez, bizibidez eta kezkaz. Askotarikoak dira, halaber, kontakizunen tankerak. Denotan nabarmentzen da, ordea, gizon-emakumeenganako begirada berezi bat: behatzailea baina ez epaitzailea; pertsonen erdipurdikeriei erreparatzen diena baina miserietan gozatu gabe; gure ahaleginak oro zoroak eta alferrikakoak direla ikusi, baina horietan tematzen eta baita ere kontatzen jarraituko dugula dakienarena.

Kritikak1 Kaleidoskopioa Bixente Serrano Izko (...) Golak eta golak, bizitzak sartzen dizkigunak behin eta berriz, baina espanturik gabe ikusitakoak. Ipuin bakoitza metafora bat da, eta bilduma osoa kaleidoskopio baten antzeko aniztasunaren isla, bai koloreetan bai pertsonaien kokapenetan. Estilo zuzena, soila, dramatismo berezirik gabea, efikaza. Bizitzari buruzko epaia, Garazi Kamiorena, kontakizunen traman, istorioetan, metafora horietan dago, sen puruko narraziogile bati dagokion bezala, bere betaurreko zikinen atzetik zorrozki ikusten duena kontatzen du eta kito. Istorioetan barna eramaten gaitu gustura joateko moduan, eta zapore berezi batekin geldituko da betiere irakurlea, mihi-puntak ezpainak igurtziz, zapore bakoitza identifikatu nahian, ipuin bakoitzak irakurketa anitz dituela sumatuz (...)

Berria, 2012-04-13

Laburmetraia saioa Iker Zaldua Lehen lana du Garazi Kamiok. Ipuinak aukeratu ditu andoaindarrak. Elkarren artean loturarik ez duten ipuinak, bat buka eta bestea hasi. Istorio laburrak elkarren ondoan, laburmetraien saio batean egongo bagina bezala, amaieran azkenak irakurritakoak geratzen dira gogoan, ahalik eta burua lanean jarri eta norberak gustukoen zerrenda egin eta hurrenkera aldatzen den arte.

Hala ere, badira liburu osoan, ipuin guztietan, errepikatzen diren ezaugarriak. Horien artean, gertutasuna azpimarratuko nuke. Istorio guztiak gure herriko plazetan gertatzen dira eta guztiak dira ohikoak gurean. Ziur naiz, irakurle gehienek sentituko dutela horietako, gutxienez, batekiko atxikimendua. Istorio arruntak dira denak, kolpe berezirik gabeak, linealak, gure espazio eta denbora betetzen dutenak, baina inoiz gutxitan azaleratzen direnak(...)

Abiadura bizian irakurtzen da liburua, deskribapenetan ez da nahasten, erraz egiten du aurrera irakurleak, erritmo bizian. Laburmetraia bakoitzaren kredituetan ikusitakoa irensten saiatzen denari gertatzen zaiona gertatzen zaio irakurleari. Gogoetan murgildu aurretik hasten da hurrengo istorioa, eta begiak horretan iltzatzen ditu berehala.

Estiloan ez da itzulinguru handirik hautematen, zuzena da. Gordin kontatzen du gordin ikusten duena. Solasaldietarako gaien zerrendan barneratzen ez direnak agertaraztea da asmoa, arrunta dena arrunki azaltzea, itzulingururik gabe, zuzen. Deseroso egiten zaizkigunak, hain zuzen, gu geu garelako horien protagonista, arestian esan bezala, gure herriko plazetan gertatzen baitira, nahiz eta guk begiratu nahi ez.

1

Kritikak osorik irakurtzeko hemen [2013-03-15]: http://kritikak.armiarma.com/? page_id=4003&non=oro&tes=beste%20norbaiten

Dibortzioa? Non saltzen dute? Dena itxita izango duzu honezkero Gema Lasarte Eguneroko gauzak dira Kamiok kontatu dizkigunak, denok bizi ditugunak, egunero ikusten ditugunak, Eta horrela, ipuinez ipuin, bizitzak egiten duen gisara mailak igotzen ditu Garazik, baina igotze horretan absurdoa, injustizia, eta bizitzaren arrakalak ikusten dira metaforaz, ironiaz, patetismoaren semantikaz kargatuta.

Generoak presentzia handia du, Nessum dorma eta Panenka ipuinak horren adibide argiak dira. Batak, lehengo emakume tipoari begiratzen dio eta besteak, oraingoari eta biak ere gatazkan ikusarazi ditu. Lehenak kontatzen digu, Tirandot operarekin nola limurtu zuen neskatan Juanek Maria “ezkondu eta hogei urtera, Juanek esan zion sekula ez zela operan izan. Dena gezurra, Gregory Pecken iruzurra. (...) Eta Maria ausartzen da azkenean. “Dibortzioa eskatuko nuke; orduan jakingo zenuke zer den bakarrik egotea” eta Juanek: “Dibortzioa? Non saltzen dute? Dena itxita izango duzu honezkero”. Esaldi horregatik bakar-bakarrik merezi zuen liburuak. Gaixotasunaren gainetik dago gizona, ironia, traizioa, hitz batean, menpekotasun bizitzaren metafora.

Panenkak kontatzen digu belaunaldi berriekin, aitona-amonek nola hausten dituzten egongelan jolasean aritzeko debekuak, eta debekuaren arrazoiak. Bohemiako kristalezko ontziak haustearen beldurrez debeku guztiak aktibatuak zeudeneko iraganaz mintzo zaigu ama samindua: alabak bere baloiarekin egunkari paperean bilduta hain aise zakarretara botatzen duen iraganaz eta orainaz. Istorio honek absurdoarekin jolasten du, izan ere, futbola gorroto duen protagonistari alaba futbol zale porrokatua atera zaio (...)

Bigarren, hirugarren eta lehen pertsonek ematen duten distantzia diferenteetatik modu linealean sartu dizkigu golak Kamiok. Oraindik, halere, iruditzen zait narratzailea ez dela erabat zoritu eta narrazioak gehiago tenkatu behar duela, baina bigarrenean seguru.

Generoarekin bukatzeko, azken ipuina proposatzen dizuet generoa bilatzeko ariketa gisa. On dagizuela.

Elkarrizketa2 (...) Zuzenketa asko egiten dituen idazlea al zara? Kontatu badaiteke behintzat, nolakoa da zure kasuan idazkera prozesua?

Pentsatzen dut idazle guztiak garela zuzenketen atzetik ibiltzekoak. Era berean, morroitza dugu zuzenketekiko. Baina, begira, lana txukun erakutsi nahi baduzu, eta egindakoa era batean hobetu, beti ari zara zuzenketa posibleak bilatzen.

Nire kasuan, zortzi egoera desberdin erakusten ditut. Eta hortik abiatu dut idazketa prozesua: lehenengo egoera asmatu, zer gertatuko den eta nola amaituko den. Eta horren gainean pertsonaiak osatu ditut eta egoera era batera edo bestera bideratu.

Esan izan duzunez, bidegurutze batean dauden pertsonen inguruko kontakizunak dira hauek. Liburua amaitu berritan,grosso modo esanda, ia pertsonaia gehienak piperminduta daude. Desasosegu hori probokazio moduan har daiteke akaso?

Irakurleari barrenak astintzeko edo...

Beti esan dut norberak bere burua pertsona arrunt moduan ikusten duela; eta noski, inguruko zenbait dituela arrotz, edo normaltasunetik kanpo baleude bezala. Baina hori ezin al daiteke alderantziz izan? Beharbada gu geu gara arraroak besteen begi arruntetan. Bakoitzak du bere obsesioa, txikia ala handia izan. Eta bai, desasosegua lortzeko ahaleginak egin ditut. Ez dut enpatia garatu nahi: sinpatia eta antipatia sortu nahi ditut irakurleagan.

Zure ustez, beste norbaiten zapatak janzteak ez dirudi hain ariketa traumatikoa izan behar duenik. Baina lerrotan ez da zorionerako tarte handirik. Maiz, harramazka moduko bat, urratu bat sentituko du irakurleak. Eta bitxia da, pertsonaien artega eragiten duten kontuak ez baitira beti larriak edo hil ala bizikoak, ezta?

Aldous Huxleyk esan omen zuen bizitzaren komediatan begiraleak garela, eta tragediatan aldiz, parte hartzaileak. Beste norbaiten zapatak janzteak enpatia eskatzen du; eta badirudi hori eskasten ari dela egunetik egunera. Liburuan ageri diren zortzi ipuinetan deserosoa den zerbait agertzen da. Batzuetan momentuan ageri dena, besteetan iraganetik datorrena. Beharbada norbaiti harramazka bat irudituko zaio, beste norbaiti, aldiz, arrakala handiagoa. Irakurle bakoitzaren araberako kontua da.

Estetika baino (kontatzeko modua) istorioa bera lehenetsi duzu. Gaur gaurkoak dira gaiak: alzheimerra, presoei bisita, futbolaren diktadura, ohe arrotzaren sindromea, sare sozialen aipamena nonbait ikusi dut ere... Gaurko bizimoduaren erretratua ere bada liburu hau. Kontakizunen markoa behintzat bai, ezta?

Estetikari eman diot garrantzia; ez baitira era berdinean kontatzen "matematika" edo "panenka" ipuinak, esaterako. Hala ere, istorioari erreparatu diot; edozeini gerta dakizkiokeen istorioak dira; gure etxeko txikitasunean sartu eta gurera etortzen direnak.

2

Elkarrizketa osorik helbide honetan [2013-03-15]: http://www.uberan.org/?gatzetangordeak/elkarrizketak/item/garazi-kamiori-elkarrizketa

Erretratuak dira, zinematografikoak. Gaurkotasuna dute, oraingoa bai, bederen. Egunero erabiltzen ditugun tresnak azaltzen dira; eta baita gaiak ere.

Castillo Suarez, Eider Rodriguez eta Leire Bilbaoren aipamenak jaso dituzu liburuan. Aitortza moduan hartu behar dugu ala kontakizunaren lagungarri baino ez dira aipamen horiek?

Hirurak dira gogoko ditudan autoreak. Castilloren kasuan, bere poema batetik hartu nituen liburuaren tesia, eta aipatzea ezinbestekoa zitzaidan. Leirek ere hitz egiten du zapaten inguruan... Eta Eiderrek "On the Road" ipuinean ere presoen gaia erabili zuen.

Hirurak egin zaizkit ezinbesteko. (...) Poetak dituzu gustuko. Genero horretan idatzia duzu zerbait? Poesiarik argitaratzeko tentaziorik ez duzu izan?

Poesia izugarri maite dudan generoa da. Nire garai beretsuko poesia jarraitu izan dut: Etxarte, Barandiaran, Meabe, Rekalde, Bilbao... Eta noski, Castillo Suรกrezena. Azken urteotako aniztasun estilistikoa estimatzen dut eta baita gai anitzak tratatu izana. Nire aldetik, ez dut poesia idazteko gaitasunik; eta tentaziorik, sekula. Nahiago dut kanpotik begira nagoela poesia irakurri, idazten hasi baino (...)