Euli-giro Uxue Alberdi Batzuetan, amorru-kolpeak jota, korrika egitera irteten da kostaldeko errepidera. Akitu arte egiten du, bebarruan sartu eta nekeak kolpetik erasaten dion arte. Gainerakoan, halako harridura goibel batekin mugitzen da, poliki, etxeari atera zaizkion ertz berriekin min hartzeko beldur balitz bezala. Haserrea argaldu eta abaildurak hartzen dutenetan geldirik geratzen da lekurik absurduenean: komunontzian eserita edo gela baten erdian zutik... (92. or.)
Solasaldiak Solasaldiak
Hernani, Udal Liburutegia 2015 apirila
Uxue Alberdi1 (Elgoibar, 1984) Elgoibar, 1984. Kazetaritzan lizentziatu eta lan horretan hasi zen ikasketak amaitu aurretik han eta hemen: Elgoibarren astekarian, Euskadi Irratian, Berria egunkarian. EIEren Testuketan literatura irratsaioko esatari izan zen eta Hitzen Uberan EIEko literatur atariko sortzaile eta erredaktore da 2010etik Oier Guillanekin batera. Bertsolari, literatura tailerren irakasle, iritzi artikulugile, itzultzaile, letragile eta hainbat alorretan ari da lanean. 2003an hasi zen bertso paper lehiaketak irabazten, besteak beste Durangoko Julene Azpeitia saria jasoz. 2005ean lortutako Idazle gazteentzako Igartza bekari esker idatzi zuen lehen liburua: Aulki bat elurretan (Elkar, 2007).
Bibliografia Narrazioa • • • •
Aulki bat elurretan (2007, Elkar). Igartza Sariaren irabazlea. Aulki jokoa (2009, Elkar). El juego de las sillas (Alberdania, 2012) Euli-giro (2013, Susa).
Haur eta gazte literatura • • • • • • • • • •
1
Txikitzen zaretenean (2013, Pamiela). Ezin dut eta zer? (2011, Elkar). Marizikina naiz eta zer? (2012, Elkar). Zure denboraren truke (2013, Elkar) Pirritx, Porrotx eta Marimotots. Bizipoza (2014, Elkar) Pirritx, Porrotx eta Marimotos. Ongi etorri Pupu eta Lore (2014, Elkar) Marimotots: pozik (2014, Katxiporreta) Pirritx: umore zakurra (2014, Katxiporreta) Porrotx: beldurtuta (2014, Katxiporreta) Pupu eta Lore: triste (2014, Katxiporreta)
[2015-03-14]: http://www.idazleak.eus/euskara/idazleak/uxue-alberdi-estibaritz
Euli giro
Durduzagarriak, ezustekoak, misteriotsuak, apartak dira ipuin sorta honetako kontakizunak, beti lilura giroz jantziak. Baserri zaharrean bizitzen hasi den bikote gaztea, mutilaren familiarengana bisitan joandako haurduna, andre gaixoa zaintzera hirira etorritako neskame xaloa, bere bulegoan kanpotarra dirudien abokatua, ikastetxera iritsi berria den gelakide aztoratua, poliziak zorrotz galdekatutako idazlea, ama itxuraldatzen ari zaion alaba, esku ezkerra galdu zuen biolontxelista, etxe barrura arrotza sartu zaion emakumea dira narrazio hauek habitatzen dituzten pertsonaiak. Uxue Alberdi estilo berezkora hurbiltzen ari da arduraz. Ur-lasterraren gardentasuna eta freskura du kontaeran, arrain limuriaren bizitasuna du erritmoan. Ezarian putzu sakonean barneratzen baldin bada, aurki irtengo da zelai dirdiratsura, oharkabean han-hemen uzten dituen detaile izpiekin argituta.
Uxue Alberdiri elkarrizketa2 "Sekula baino liburu ilunagoa atera zaidan arren plazeretik idatzitakoa da, inoiz baino gehiago. Izan ditut idazketa-prozesuarekin lotutako gatazkak, blokeoak eta amorrazio aldiak, baina kanpo presioetatik inoiz baino askeago idatzi dut. Nire martxan, eperik gabe idatzi dudan lehen liburua da". Akaso horregatik iruditu zaigu koxka bat egin duela aurrera Uxue Alberdik. Berezko idazkera erdiesten hasia dela. Euli-giro (Susa, 2013) liburuko ipuinen izenburuak aitzakia hartuta, idazleaz, idazlanaz eta beste kontu batzuez hitz egiteko aukera profitatu dugu. Dena ez dago gure esku. Euli-giroan murgilduko gara lehen ipuinean. Eta sentsazio gazigozo batek lagunduko gaitu amaiera bitarte. Lehen ipuina da akaso liburu osoaren erakusgarri? Ipuin bakoitzak bere autonomia duen arren, egia da lehenengoak ematen dituela pista batzuk irakurleak liburuan aurkituko duenaz. Normaltasunaren eta ezustekoaren konbinazioa; kontrolaezinak diren elementuen eragina; emozio eta sentsazio lurtarrak, ohikoak, domestikoak halako lilura batekin nahasian ematea... Ezinegona eragiten duen atmosfera sortzen ahalegindu naiz, baina ahalik eta hiztegi eta deskribapen zehatzenekin. Gertatzen den horretan baino, pertsonaiek gertatzen den hori bizitzeko duten moduan dago ipuinen motorra. Emozioetatik, sentsazioetatik eraikitako ipuinak dira, neure eulien laguntzaz barrutik kanpora idatziak. Opariak. Liburuaren aurkezpenean esan zenuen pertsona batzuek euliak akabatu egiten dituztela, beste batzuk haiek uxatzen saiatzen direla eta badirela eulien aurrean errenditu eta haiekin bizitzen ikasten dutenak. Batzuetan ez da beste erremediorik, erredenditzea baino, egunerokotasunaren aje asko garaitezinak diruditelako. Eta ipuin honetan kontatzen denak badu hortik zerbait, ala ez? “Opariak� da, nire ustez, bilduma osoan umore dosi handienak dituen ipuina. Neska haurduna mutil-lagunaren familiaren baserrira doa ospakizun-bazkari batera eta bertan, giro opresibo, durduzagarri, aztoragarriarekin egiten du topo. Ipuinaren gakoa hortxe dago: irakurleak ez dakiela errealitatea benetan den narratzaileak kontatzen dion modukoa ala hau exajeratzen ari ote den. Distortsioa errealitatean ala narratzailearen pertzepzioan ote dagoen. Familia-klan bat eta hiriko neska haurduna parez pare jarrita hainbat azpigai biltzen ditu kontakizunak: bikoteharremanaren barruko tentsioak, amatasun ereduen arteko talka, familia-ereduen arteko frikzioak, familiako barne-arauen indarra eta oinordetzan jasotako emozionalitate osoa... Irribarre erdiarekin idatzitako ipuina da. (...) Su txikian. Alice Munro aipatzen da ipuinean. Tramaren osagarri edo. Munro jende normalaren gorabeherak azaltzen trebea dela diote. Normaltasun horren putzu ilunetara eramaten duela irakurlea sarri, horretan dela trebe. Ipuin honek ere badu asko hortik. Eta elkarrizketa bidez, modu poliziako eta bizi batean emana. Beste ipuin guztiekin hilabete bat edo bi eman ditut lanean. Hau da ekinaldi bakarrean idatzitako ipuin bakarra, jolas modura hasitakoa. Modu dialogatuan idatzia denez 2
Elkarrizketa osorik [2015-03-16]: http://uberan.org/?gatzetan-gordeak/elkarrizketak/item/uxue-alberdirielkarrizketa
irakurlearentzako ere arnasaldi moduko bat izan daitekeelakoan nago. Munro munstroa iruditzen zait, nola eramaten zaituen, nola sartzen zaituen bere munduan... Niretzat erreferente bat izan da Samanta Schweblinekin, Julio Cortazarrekin, Irene Nemirovskyrekin eta beste hainbatekin batera. Hartuko nuke haien abileziaren hamarrena! (...) Distopia literarioak. “Idatzi mundua zuen gorputz biluziei begira balego bezala”, dio ipuinak pasarte batean. Idazteko garaian, gure literatur sistemaren tasunak eta keriak albo batera uztea ez da erraza izanen. Akaso horregatik esan berri duzu, “besteen onarpenaren zain ez egotea askatzeko modu bat dela”. Biluztean denok gara arruntak, ahulak, beldurtiak... Eta hortik idazten den literatura gustatzen zait. Hedabideek, literatur sistemak... halako jantzi bat egiten diote idazleari, baina idazleak badaki jantzi hori gezurrezkoa dela, eta bakardadean idazten ari denean bere mediokretasunari, beldurrei, ezintasunei egin behar diela aurre. Besteen onarpena lortzeko kanpoko jantzi horretan oinarritzea oso arriskutsua iruditzen zait, nahiz eta ezin garen beti biluzik ibili. (...) Ondo lo egin. Marie Darrieussecq idazle baionarraren Truismes (1996) ekar dezake gogora. Zeina Kafkaren Metamorfosia-tik urrun ez dagoen. Zentzu horretan, margolariaren paleta nola, ipuinak lantzeko baliatu dituzun teknikak ezberdinak izan dira. Tartean, kafkiarra suertatu daitekeena, ezta? Ondo lo egin metamorfosi baten kontaketa da, bai. Darrieussecq-en lanean zerrituz zihoan pertsonaia, nirean zakurtuz. Lagun batek behin esandako esaldi batetik sortu zen ipuin honen lehenengo txispa. “Ama independizatu zait”, esan zidan. Badira giza-harremanetan ontzat ematen ditugu hierarkia batzuk, gurasoen eta seme-alaben artekoa, adibidez. Baina rolak itzulikatzen direnean gertatzen den talkaz idatzi nahi nuen, eta horretarako teknika kafkiarra baliatu dut. Kontakizun bakoitzari osotasuna eta indarra emateko tonurik, teknikari edo generorik egokienak bilatzen saiatu naiz. Preludioa. Atarikoarekin amaitzen da liburua. Preludioa ipuineko irudi bat baliatuz, bolante-kolpe modukoak ematen dira liburuko ipuin gehienen amaieretan. Zure ibilbidean ere, Euli-giro-rekin bolante-kolpe bat eman duzula uste duzu? Kontrazalak dioen bezala, liburu honek zure “estilo berezkora hurbilduarazi” dizula uste duzu? Ez dakit. Bidea egiten ari naizela sentitzen dut, ikasten. Ez dut uste “estilo berezko”rik existitzen denik, ekinean egiten da estiloa, eta eraldatuz doa, ez? Bolante-kolpeak baino zailagoak eta interesgarriagoak iruditzen zaizkit aurretik dauden errebuelta guztiak, bidean hartzen diren erabaki txiki guztiek osatzen baitute estiloa deitzen diogun hori. Nik idazten jarraitu nahi dut, eta ea zer dakarren bideak.
Liburuari buruzko kritikak3
Euli-giro Hasier Rekondo Ustekabez betetako narrazio hauetan zehar, Uxue Alberdik literatur ibilbide sendoa eraiki duela agertzen du. Narratzeko gaitasun natural eta landu baten jabe, matrioxka gisa antolatzen dituen istorioetan erraztasunez igarotzen da oinarrizko errealismotik errealismo magikora. Emakumeen begirada ezberdinek munduaren konbentzionalismoetatik harago garamatzate. Sexu, sarkasmo eta ironiaz ehundutako narrazio borobilak. Berria, 2014-01-03
Dena ez dago gure esku Amaia Alvarez Uria Aulkiak atzean utzi —Aulki bat elurretan (2007) eta Aulki jokoa (2009)— eta euliak ekarri dizkigu Uxue Alberdik bere hirugarren liburu honetan. Lehen aulkian hotza sentitu genuen Suedia aldeko narrazioekin eta bigarrenean gerraren inguruko oroitzapenak helarazi zizkiguten lagunek samurtasuna sentiarazi ziguten. Hirugarren liburua Euli-giro izenburuarekin heldu zaigu eskuartera, hasieratik amaierararaino giro burrunbatsu eta artegatsu hori izango duen ipuin bilduma da, deserosoa. Estilo desberdinak probatzen abila dela erakutsi digu idazle honek, aldaketari eta gauza berriak probatzeari beldur ez dion sortzailea dugu. Izenburuarekin batera azaleko irudiak ere emozio bitxia transmititzen digu: emakume gazte bat dugu guri begira aurrez aurre, baina ezin dugu bere aurpegia ikusi, ezkutuan geratzen baita eskaintzen digun lore hilen sortaren atzean. (‌) Narrazioetan egunerokotasunaren tolesak agertzen zaizkigu errealitatearen alde absurdo eta iluna bistan utziz, eta egunerokoaren ziurgabetasunaren kezka egoera eta elipsien bidez. Gure buruarengan eta gure bizitzan besteek eta inguruneak duten eragina eta dena kontrolatzeko ezintasuna hor dagoela aldarrikatzen du, bizitzaren euli giroan dena ez dagoelako gure esku. Argia, 2013-11-24
Alderdi aztoragarria Javier Rojo Errealitateak badu alderdi aztoragarri bat. Ez da beldurra sortzera ailegatzen, itxuraz normala da-eta, baina ezinegon moduko bat uzten du bere atzean. Alderdi siniestroa, parte txarrekoa nonbait, baina definitzen zaila dena, atzeman ezin dugun presentzia leun bat baino ez dirudiena. Halako sentsazioa utzi didate Uxue Alberdiren eskutik datorkigun Euli-giro izenburuko liburuan argitaratu diren bederatzi narrazioek. Batzuetan errealitatea kolokan 3
Kritika hauek osorik eta gehiago hemen [2015-03-14]: http://zubitegia.armiarma.eus/?i=761
jartzen duen osagai horrek presentzia fisikoa du, zehaztugabea bada ere, lehenengo narrazioan baserriaren jabe egiten diren euliak bezala. Arrazoi zehatzik gabe poliki-poliki jabetzen dira etxeko gela guztiez, hor bizi den bikote gazteak zerbaiten bila dabilen bitartean eta batez ere eulien presentziaren aurrean harridura erakusten ez dutela, hori munduko gauzarik arruntena izango balitz bezala. Euliek, heriotzaren igarleak nonbait, baserri horretan misterio aitor ezina dagoela adierazten dute. Bestetan, alderdi siniestro hori batere misteriotsua ez dirudien gertakari batean aurkitzen dugu. Adibidez, haurdun dagoen emakumea bere bikotekidearen familia bisitatzera doanean ikusten dugun moduan. Denak oso maitagarriak dira berarekin, opariak egiten dizkiote, leku bat uzten diote familiaren etxean… Eta bitartean inpresioa uzten dute kanpotarra talde batean integratu nahi dutela, mutilaren familiak neska irentsi nahi duela nortasuna kentzeraino. El Diario Vasco, 2013-10-18
Uxue Alberdi Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean4 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi (2007) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, [2007] Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Aulki-jokoa / Uxue Alberdi (2009) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2009 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Cuando os hagáis pequeños : cuento para contar a los mayores antes de dormir / Uxue Alberdi, Aitziber Akerreta (2013) Argitalpena: 1ª ed Argitaratzailea: Pontevedra : Kalandraka, 2013 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Euli-giro / Uxue Alberdi (2013) Argitaratzailea: Zarautz : Susa, 2013 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Ezin dut / testua, Uxue Alberdi; marrazkiak, Jokin Mitxelena (2011) Argitalpena: 1. argit Argitaratzailea: Donostia : Elkarlanean, 2011 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli El juego de las sillas / Uxue Alberdi (2012) Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Marizikina naiz / Testua, Uxue Alberdi ; marrazkiak, Eider Eibar (2012) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2012
4
www.katalogoak.euskadi.net/katalogobateratua
Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Pirritx, Porrotx eta Marimotots. Bizipoza / Uxue Alberdi ; marrazkilaria, Julen Tokero (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2014 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Pirritx, Porrotx eta Marimotots. Ongi etorri Pupu eta Lore / Uxue Alberdi ; marrazkilaria, Julen Tokero (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2014 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Txikitzen zaretenean : gurasoei loak hartu aurretik kontatzeko ipuina / Uxue Alberdi ; Aitziber Akerreta (2013) Argitaratzailea: Iruñea : Pamiela ; Pontevedra : Kalandraka, 2013 Alberdi, Uxue (1984-) 4 Itzuli Zure denboraren truke / egilea, Uxue Alberdi; marrazkilaria, Maite Mutuberria (2013) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2013 At! / askoren artea; [Uxue Alberdi... et al.] (2011) Argitaratzailea: Donostia = San Sebastián : Etxepare Euskal Institutoa, L.G. 2011 Bertsoak 2008 [Bideoa] (2008) Argitaratzailea: [Oiartzun] : Lanku, [2008] Bertsoak 2009 [Bideoa] (2009) Argitaratzailea: [Oiartzun] : Lanku, 2009 Bertsoak 2010 [Bideoa] (2011) Argitaratzailea: [Oiartzun] : Lanku, 2011 Bertsoak 2011 [DVDa] (2012) Argitaratzailea: [Oiartzun] : Lanku, LG 2012 Eibarko Hiria Gazteen Ipuin Lehiaketa (18.a. 2003) 2 Itzuli XVIII Concurso Juvenil de Cuentos Ciudad de Eibar = Eibarko Hiria Gazteen XVIII. Ipuin Lehiaketa (2003) Argitaratzailea: Eibar : Udala = Ayuntamiento, [2003] Emekiro : Verhalen van jonge schrijfsters uit Baskenland (2011) Argitaratzailea: [Amsterdam] : Zirimiri Press, [2011] Deskripzio fisikoa: 157 or. ; 20 cm Fernández Paz, Agustín (1947-) 4 Itzuli Maitasuna da geratzen den bakarra / Agustín Fernández Paz ;ilustrazioak, Pablo Auladell ; itzulpena, Uxue Alberdi (2009) Argitaratzailea: Donostia : Elkar, L.G. 2009 Gorputza eta generoa : teoria, didaktika eta esperientziak / Gema Lasarte Leonet eta Amaia Alvarez Uria (koord.) ; Uxue Alberdi ... [et al.] (2014) Argitaratzailea: Bilbo : Udako Euskal Unibertsitatea, 2014 Halpern, Justin 4 Itzuli Aitaren pitokeriak / Justin Halpern ; itzulpena, Uxue Alberdi (2011) Argitalpena: 1.go argit Argitaratzailea: Irun : Alberdania, 2011 Literatura lehiaketa (IX. 1994. Bergara) 2 Itzuli IX. Literatura lehiaketa / Bergarako Udaleko Euskara Batzordea (1994) Argitaratzailea: Bergara : Udala, L.G.1994
Meinderts, Koos 4 Itzuli Itsasargia / [testua] Koos Meinderts ; [ilustrazioak] Annette Fienieg ; [itzulpena, Uxue Alberdi] (2007) Argitaratzailea: Donostia : Ttarttalo, [2007] Misschaert, Inge 4 Itzuli Baltaxar inoizko astorik bakartiena / Inge Misschaert ; Marieke Coenen ; [itzulpena, Uxue Alberdi] (2010) Argitaratzailea: Donostia : Ttarttalo, [2010] Morpurgo, Michael (1943-) 4 Itzuli Kensukeren mundua / Michael Morpurgo ; marrazkiak, Michael Foreman ; itzulpena, Uxue Alberdi (2011) Argitalpena: 4. argit Argitaratzailea: Donostia : Elkar, 2011 Pirritx, Porrotx eta Marimotots 4 Itzuli Marimotots : pozik / Pirritx, Porrotx eta Marimotots; testua, Uxue Alberdi Estibaritz; marrazkiak, Julen Tokero Alvarez (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar : Katxiporreta, [2014] Pirritx, Porrotx eta Marimotots 4 Itzuli Pirritx : umore zakurra / Pirritx, Porrotx eta Marimotots; testua, Uxue Alberdi Estibaritz; marrazkiak, Julen Tokero Alvarez (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar : Katxiporreta, [2014] Pirritx, Porrotx eta Marimotots 4 Itzuli Porrotx : beldurtuta / Pirritx, Porrotx eta Marimotots; testua, Uxue Alberdi Estibaritz; marrazkiak, Julen Tokero Alvarez (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar : Katxiporreta, [2014] Pirritx, Porrotx eta Marimotots 4 Itzuli Pupu eta Lore : triste / Pirritx, Porrotx eta Marimotots; testua, Uxue Alberdi Estibaritz; marrazkiak, Julen Tokero Alvarez (2014) Argitaratzailea: Donostia : Elkar : Katxiporreta, [2014] Ruiz Johnson, Mariana 4 Itzuli Ama / Mariana Ruiz Johnson [textua eta irudiak] ; [itzulpena, Uxue Alberdi] (2013) Argitaratzailea: Iruñea ; Pontevedra : Pamiela : Kalandraka, 2013 Stammel, Barbara (1960-) 4 Itzuli Giza orbanak = Manchas humanas = Human stains / Barbara Stammel ; [testuak = textos, Nick Bray, Uxue Alberdi] (2014) Argitaratzailea: [Donostia-San Sebastián : Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa], 2014 Vargas, Arístides (1954-) 4 Itzuli Haritzaren azalera zehatza / Arístides Vargas ; itzulpena, Uxue Alberdi (2008) Argitalpena: 1. ed Argitaratzailea: Bilbo : Artezblai, 2008 Wolff, Ferida 4 Itzuli Ipuinen haria / Ferida Wolff, Harriet May Savitz; marrazkiak, Elena Odriozola ; [itzulpena, Uxue Alberdi] (2008) Argitaratzailea: Donostia : Ttarttalo, L.G. 2008