Koaderno goprria by Hernani Liburutegia

Koaderno gorria â&#x20AC;&#x153;Zuen

ama naiz. Zu, Miren eta zu, BeĂąat, nigandik jaio zineten, duela hamahiru eta hamar urte. Duela zazpi urte desagertu zineten, zuen aitak nigandik lapurtuak. Hori da egia, hori eta ez dakidala zer kontatuko zizuen aitak niri buruzâ&#x20AC;?.

Arantxa Urretabizkaia

Hernani, Udal Liburutegia, 2010 apirila

Arantxa Urretabizkaia1 Euskal idazle gipuzkoarra (Donostia, 1947). Bulegari eta erizain ibili zen kazetaritzan hasi baino lehen. Euskal aldizkarietako kolaboratzaile gisa hasia, itzulpena landu zuen. Poesian eman zituen lehen sorkuntza-lanak, gerora prosa poetiko gihartsua emateko. Euskaltzain urgazlea da. Intimotasuna izan daiteke Urretabizkaiaren ekarpenik garrantzizkoena. Ordura arteko eleberrigintzan, edo kanpotik kontaturiko istorioak ziren, edo ikuspegi sozial bat ageri zuten; hemen, berriz, pertsonaren barnea da axola duena: ez bakarrik lehen pertsonan kontatzen duelako, hori baino gehiago norbera bihurtzen da gaia, fokoa, eta aldi berean barruko pentsamendu, kezka, beldur eta ametsak azaltzen dira. Horri erantsi behar zaio emakumearen ahotsa eta ikuspegia eskaintzea, euskal literaturan hain urri izan dena. Zergatik Panpox nobela barne bakarrizketa bat da, euskaraz gutxi landutako idazmoldea, teknika honen ezaugarriekin: barne-kontzientziaren jarioa atzera eta aurrera dabil saltoka, elkartze mental libreak eginez eta gai batetik bestera igaroz. San Pedro bezperaren ondorengoak poesia lanean, berriz, ebokazio-ahalmen handia lortzen du poetak; hizkuntza lau, sinple, eguneroko batekin giza sentimendu barrenkorrenak kanporatu eta irakurleari transmititzen asmatzen du: bakardadea, beldurra edo zapalduaren mina. Emakumezkoaren kondizio diskriminatuak ere badu eragin bat bere poesian.

Berari egindako elkarrizketa helbide honetan [kontsulta 2010-03-23]: http://www.euskonews.com/0154zbk/elkar15401eu.html

Bibliografia •

HAUR ETA GAZTE LITERATURA o Albaniaren konkista 1983, Erein o Aurten aldatuko da nire bizitza 1992, Erein o Basamortuko malkoa 2001, Erein

•

NOBELA o Zergatik panpox 1979, Hordago o Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik 1983, Erein o Saturno 1987, Erein o Koaderno gorria 1998, Erein POESIA o San Pedro bezperaren ondokoak 1972, Lur o Maitasunaren magalean 1982, GAK o XX. mendeko poesia kaierak - Arantxa Urretabizkaia 2000, Susa BERAK ITZULITAKOAK o Afrikar iraultzaren alde / Frantz Fanon 1970, Lur o Sozialismoaren frogantzak / Maurice Dobb 1971, Lur o “Euskal berdintasun”a / Alfonso Otazu 1973, Lur

•

Koaderno Gorria2 Samina eta esperantza Mikel Aldalur / Euskaldunon Egunkaria, 1998-12-26 (...) hori baita Koaderno gorria: seme-alabak lapurtu dizkioten ama baten samina islatzen duen liburua. Arrazoi politikoak tarteko direla, emakume batek, senarra eta umeak utzi behar izan ditu. Hasiera batean distantziak baizik bereizten ez zuen familia, ordea, gerora ausentziak bananduko du. Senarra zein umeak desagertu egingo dira, eta emakumeak zazpi urte emango ditu haien berririk izan gabe. Venezuelan daudela jakitean, ordea, mezulari bat bidaliko du bertara emakumeak, umeek gogoan duten ala amaordekoak beraren lekua osorik hartu duen jakitera. Mezulariari koaderno gorri bat emango dio amak. Seme-alabei zuzenduriko koaderno bat, hasieratik egoeraren gogorra agerian uzten duena:. (…) Mezulariak Venezuelan koadernoa haurrei helarazteko dituen gorabeherak biltzen ditu eleberriak, bi planotan. Narrazioak hartzen du plano bat, mezulariaren ibilerena, eta bihotzaren oihuek, idazkera erabat intimistak, berriz, beste planoa, koaderno gorria. Plano horretan Urretabizkaiak inoiz baino ederkiago erakutsi digu literatura intimistan idazle handia dela. Amatasunari lotutako sentimenduak, haurdunaldiaren zirrarak eta bakardadearen etsipenak orrialde latz bezain ederrak idazten lagundu dio haurrak gogoan dituen protagonistari. Koaderno gorriaren idazleari. Nolabait, ama baten samina eta esperantza biltzen dituen liburua da hau. Zazpi urtez semealabak desagertuak izan dituenaren samina. Baina, halaber, aurkituko dituen esperantza. Berriro ura bere bidera itzuliko den esperantza.

Koaderno umezurtza Ixiar Rozas / Idatz & Mintz, 1999-05 Arantxa Urretabizkaiaren hirugarren nobela —Zergatik Panpox (1979), Saturno (1987) — hunkigarria da. Irakurterraza da oso, idazleak erraz eta arin eramaten du irakurlea aurrera —zeharkako dialogoak, esaldiak gehienetan laburrak eta tartekatzen diren bi planoekin lortzen du hori—. Istorioaren haria ondo jarraitzen da, nahiz eta bi planoen errekurtsoa korapilotsua izango dela dirudien hasieran.(…) Kontakizunak aurrera egiten duten heinean, ordea, argituko dizkigu idazleak pertsonaien motibazioak. Astiro, misteriozko nobela onetan bezala. Eta horrek harrapatu egingo du irakurlea. Izan ere, pertsonaien sentimenduen zintzotasunak eta sakontasunak arrisku batetik ateratzen baitute Koaderno gorria: planoa, laua izatearen arriskutik. (…) Eleberriaren bi pertsonaia nagusiak sakonean ezagutuko ditugu, beren iraganak, orainak eta izakeraren arrazoiak, baina L (mezularia) egingo zaigu protagonista; ez da gizaki bera izango koademoa irakurtzen hasi aurretik eta han bere hartzailearen esku uzten duenean. Abokatu izateari uzten dio sentimenduen marra igarotzen duen une beretik. Amarekin ametsen bitartez hitz egin nahi du eta besarkatzera ausartzen da. Ama eta seme-alabekin zer gertatuko den jakin gabe jarraituko dugu, koaderno gorriak euren 2

Kritika gehiago helbide honetan [kontsulta:2010-03-23]: http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00139.htm

harremanean zer eragin izango duen. Ondorioz, koademoa L-rena hilakatzen da azkenean. Emakumezkoak dira bestalde, eleberriaren pertsonaia garrantzitsuenak. Amona, ama, gazteagoa den L eta alaba. Generazio kate osoa. Eta emakumezko batek idatzia dela nabaria da lehenengo lerroetatik, are gehiago Ama haurdun zegoeneko pasarteetan. (â&#x20AC;Ś) Dialogoak eraikitzeko idazleak aukeratu duen estiloa bestalde, lortua dago. Narrazioan txertaturik daude dialogo guztiak, komatxoen bidez edo zeharkako estiloan. Parrafoen etengabeko jarraipenak irakurleren bat beldur dezake, dena dela ez da inondik ere astuna, aipatutako bi planoetan denbora eta estilo desberdinak tartekatzen direlako. Zentzu honetan eta beste batzuetan ere, Saturno, Urretabizkaiaren aurreko eleberria, baino harantzago doa Koaderno gorria. Askoz ere borobilagoa da, pertsonaiak landuagoak daude eta horrek indartu egiten du istorioa. Arantxa Urretabizkaiak Koaderno gorriarekin egin nahi zuena argi zuela aitortu zuen liburuaren aurkezpenean; ez dakiela, ordea, bukaeran zer egin duen, irakurlearena da azken hitza egilearen esanetan. Eta irakukeak L eta Amaren sentimenduak iritsi zaizkiola esango dio ziur aski.

Zubi etenak Aingeru Epaltza / Nabarra, 2002-02 (â&#x20AC;Ś) Euskal Herriko gatazka politiko delakoak bere protagonista eta haien ingurukoen bizietan utzi/uzten dituen ondorio suntsitzaileak liburu bat baino gehiagoren abiapuntua izan dugu, hondar urteetan, euskal literaturan. Guti, ordea, hau bezain hunkigarria.

Arantxa Urretabizkaia Euskadiko Irakurketa Publikoko sarean

Aragon

Albaniako konkista [Bideoa] = La conquista de Albania / zuzendari, Alfonso Ungría ; gidoia, Arantxa Urretavizcaya, Ángel Amigo, Alfonso Ungría ; produkzio buru, Ángel Amigo ; musika, Alberto Iglesias ; argazki zuzendari, Alfredo F. Mayo

(2005)

Le monde réel : les communistes : roman / Aragón

(1967)

Bordari eta Satarka Literatur Lehiaketa 2005ko Bordari eta Satarka Literatur Lehiaketa (22. 2005. Hondarribia)

(2006)

Dobb, Maurice

Sozialismoaren frogantzak / [Maurice Dobb ; Arantxa Urretavizcayak itzulia]

(1971)

Fanon, Frantz

Afrikar iraultzaren alde / [Frantz Fanon ; Arantza Urretavizcayak eta Ibon Sarasolak orijinaletik euskeratua]

(1970)

Gutierrez, Iratxe (1977-)

Malkoen mintzoa : Arantxa Urretabizkaia eta eleberrigintza / Iratxe Gutierrez

(2002)

Hikmet, Nazim (1902-1963)

Lau gartzelak / [Nazim Hikmet ; Gabriel Arestik euskeratua ; sarrera Arantxa Urretavizcaya]

(1971)

Olaziregi, Mari Jose (1963-)

Intimismoaz haraindi: emakumezkoek idatzitako euskal literatura- En: Ohienart. Cuadernos de Lengua y Literatura.. 17 / Eusko Ikaskuntza

(1999)

Otazu, Alfonso

"Euskal berdintasun"a / Otazu'neko Alfonso ; [A. Urretavizcayak euskeratua eta egokitua]

(1973)

Saizarbitoria, Ramon (1944-)

Mendebaleko ekonomiaren historia : Merkantilismotik 1914-era arte / [Ramón Saizarbitoria, Ibon Sarasola, Arantza Urretavizcaya]

(1970)