Lurtarra da begiratua Xabier Etxabe Ez zen Ama erraz izutzen ziren horietakoa. Gorputzez ere emakume handia zen; luzean motza, zabalean handia. Animaliekin bizitzera jarria zegoen baserrian eta hori jatorduetan nabarmentzen zen. Garai hartana, jatorduetan broma gutxi. Mahaiaren erdian eltzea jartzen zuten, potajez betea jeneralean, eta inguruan etxeko guztiak kutxara bat eskuan zutela, bertatik jaten. Hankapean zakurrak, kondarrak non harrapatuko. Mantso samarra zena jan handirik egin gabe geratzen zen. (11. or.)
Hernani, Udal Liburutegia 2014 ekaina
Xabier Etxabe1 (Zarautz, 1974) Informatikan Ingeniaritza teknikoa egina, irakaslea da lanbidez. Zarauzko Txaparro herri aldizkarian kolaboratzaile izan zen 2002. urteaz geroztik, harik eta itxi zen arte. Folklorearen inguruko jarduna eta hausnarketa izan ditu zaletasun, baita hurbileko kontuak, eta herriko taldeen historia ere. Aitonari entzundako kontuekin argitaratu zuen, 2004. urtean, Lurtarra da begiratua nobela. Harrezkero, hainbat foro digitaletan idatzi du, beti ere lehen aipatutako gaien inguruan, besteak beste: Gustav-eko koadernoak (www.gustav-koadernoak.com); Zuzeu (zuzeu.com); Euskomedia (www.euskomedia.org); eta dantzan.com web guneetan. Interes gune horren emaitzarik sakonena, Xabier Alberdi Lonbide historialari zarauztarrarekin elkarlanean argitaratu zen Zarauzko folklorea liburua izan zen, 2009. urtean. 2010. urtean, Zarauzko Arraun Elkartearen hogeitabost urteak biltzen zituen liburua argitaratu zuen.
Bibliografia - Lurtarra da begiratua. Elkar, 2004 - Zarauzko folklorea. Eboluzio historikoa, haren aldaketan egon diren interesen azterketa, eta festaereduen inguruko hausnarketa. Zarauzko Udala, 2009 - Zarauzko Arraun Elkarteak 25 urte. Erroteta, 2010
1 [2014-05-16]: http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/xabier-etxabe-zulaika
Lurtarra da begiratua Kontatzearen lilura berritzen digu Xabier Etxabek lehenengo lan honetan: bere aitona Jexux ardatz hartuta, haren bizikizun eta familiako gorabeheretatik abiatzen da, iragana izan arren gure artean arrasto sakona utzi duen mundu baten berreraiketa egiteko: XX. mende hasierako apustu, korrikalari, soinujotzaile eta erromeriek girotutako Euskal Herri hura. Lurtarra izan arren xarmaz beteriko begirada darabil idazleak, bai aspaldiko kontuak jorratzean bai gaurkoak azaltzean, denak ere errealitate bakarraren osagai eta segida baitira: gerra zibileko istorioekin tartekatzen da hango fusilatuen hilobien gaurko bilaketa; aitona soinujotzailearen pasadizo zaharrak jakitera datoz Trikitilari Elkartekoak orain. Ofizioa menderatzen duenaren idazkera gihartsu eta freskoa ageri du Etxabek, eta egitura xalo bezain artetsua eman dio bere estreinaldiko lanari: izan ere, liburua idatzi ahala kontatzen baitizkigu langintza horrek sortzen dizkion pozak eta zalantzak, irakurlea ere berehala harrapatzen duen jolas literarioan.
Kritikak2 Azkenetan den erromeria Aingeru Epaltza (...) Gure herri muga estuko honetan halakorik ez dugu izan; bai, ordea, bidez bide ibiltzen ohitutako bertsolari eta soinujotzaileak. Berriki arte, Auspoa saileko liburuen gisakoak baizik ez zizkiguten erraten horien kontuak. Ezari-ezarian, bertzelakoetan ere egiten ari dira beren lekua. “Norbaiten ahotik ateratako kontuak askotan entzuten direnean, azkenerako ez da jakiten epika non bukatzen den eta non hasten den lirika”, dio Xabier Etxabek Lurtarra da begiratua bere lehen literatur lanean. Zalantza bera pizten zaio irakurleari, liburuaren orrietan murgiltzen hasitakoan. Nahastuko pieza dakar kapitulu batean, gerla ondoko urte beltzetan lotuan dantzatzeagatik zigortutako erromeria baten aipua egitean. Dantza molde debekatua ez ezik liburu honen izanari ere ongi dagokion izena bera. Trikitiaren figura ahantzi baten errebindikazioa, garai bateko kronika, familiaren memoriak, nobela… horiek guztiak bereganatzen eta elkarbiltzen ditu Etxaberen begiak, horiek guztiak nahasten eta nahasketa —ez nahasmendu— horri zentzua ematen. Egiazko gertakizunez eta hezur-haragizko pertsonaiez ari zaigu zarauztarra. (...) Poetek ez bezala, prosagileek gorrotoz ekiten diote maiz lanari. Lurtarra da begiratuan amodioz idaztea hobetsi. Halakoetan, samurkeria zelatan egon ohi da, idazlea noiz harrapatuko. Etxabek jakin du arriskuari itzurtzen, gauzak edertu gabe, pertsonak jainkotu gabe. Azkenetan den erromeriabaten ikusle pribilegiatua izanik, joaten ari den mundu baten testigantza eman nahi izan digu. Garaien aldaketa ikaragarriak aztertzean, momentuak zer guti aldatu diren berarekin batera ohar gintezen bilatzen zuen noski. Nabarra, 2005-11
2 Kritikak osorik hemen [2014-05-16]: http://zubitegia.armiarma.com/?i=662
Biziko bagara zeru baten menturan bizi garelako Mikel Asurmendi JosAnton Artze poetaren hitzen arrastoan bazabiltza, hitzen ehun trinko eta leuna harilkatuko duzu inondik ere. Artzeren “Lurtarra da begiratua” hitzetatik abiatuta, Xabier Etxabe lurrean barrena ibili da, eta txitean-pitean zerua ukigarria badela erakutsi digu eleberri honetan. Autoreak Jexux Zulaikaren bere aitona zenaren begiratua iltzatu digu gure baitan, liburuaren azaletik beretik. Begiratua lurtarra den aldetik, soinujole zuen aitonaren hitzak eta doinuak zerutarrak ote ziren ezagutzea daukazu, joan badoan mundu bati buruzko kontakizunen harian. Soinujolearen ilobak —Xabier Etxabe, kasurako— iragan munduko istorioak mundu berri honen teknologiatik iragaziak paratu dizkigu. Izan ere, idazleak eskaintzen digun begirada lurtarra bada, irakurlearen begiradak are lurtarragoa izan beharko du liburuaren garapenari eusteko. Mundu berritu baten begiratu modernoa, alegia. Eta hau ez da liburuaren kalterako, aitzitik. Irakurleak literatur zaleak jolas literario baten barnean eraman beharko du bere begiratua. Izan ere, amaren edo aitonaren begiratua lurtarra bazen, semea edo ilobaren begiratu berriak edota modernoak ez dio horregatik lurtarra izateari utziko. Liburu honek giza kondizioaren hainbat alderdi ehundu eta iruten ditu. Horratx bat aipatu beharrean: iragan hurbil bateko begiratuak eta gaur egungo begiratuak bildu egiten ditu. Iragana geroan aurki dezagun funtsezko begiratua. Biziko bagara zeru baten menturan bizi garelako. Irunero, 2004-06
Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean3
Etxabe, Xabier (1974-) Lurtarra da begiratua / Xabier Etxabe Etxabe, Xabier (1974-)
Zarauzko Arraun Elkarteak 25 urte : [19832008] / Xabier Etxabe
(2004) (2010)
Zarauzko folklorea : eboluzio historikoa, haren aldaketan egon diren interesen azterketa eta festa(2009) ereduen inguruko hausnarketa / [Xabier Alberdi Lonbide, Xabier Etxabe Zulaika]
3
www.liburutegiak.euskadi.net/katalogobateratua