Sargazo itsaso zabala Jean Rhys
Txomin Arratibel
Hura haurra baldin bazen, ez zen haur zozoa, baizik tematsua. Maiz egiten zizkidan galderak Ingalaterraz, eta adi asko entzuten zituen nire erantzunak, baina sinetsirik nengoen nik esandako deusek ere ez zuela eraginik harengan. Hark erabakita zeukan jadanik. Eleberri erromantikoren bat, iruzkin solte ahantzi gabe bat, marrazki bat, margolan bat, abesti bat, dantza bat, musika notaren bat, eta eginak zeuzkan bere iritziak Egiak nahaspila zezakeen aldi batez, harri zezakeen, min zezakeen, baina hura ez zatekeen izango egia, baizik huts bat soilik, zoritxar bat, okerreko bidea hautatu izana. Haren iritzi gogorrak ez ziren sekula aldatuko (92.or.)
Hernani, Udal Liburutegia 2013 urtarrila
Jean Rhys1 (Dominica, 1890 – Ingalaterra, 1979)
Antilletako idazlea izan zen. Bere jatorrizko izena Ella Gwendolen Rees Williams zen. Bere lehen eleberriak 1920 eta 1930eko hamarkadetan argitaratu zituen, nahiz eta ospea 1966an lortu, Wide Sargasso Sea (Sargazo itsaso zabala) eleberria argitaratu zuenean. Roseaun jaio zen, Dominika Britainiar Inperiokoa zenean. Bere aita galesa zen eta bere ama eskoziar jatorrizko kreolea. Hamasei urte zituenean Ingalaterrara joan zen. 1920ko hamarkadan Parisen bizi zen, artista moduan lan eginez, nahiz eta ia pobrezian bizi. Garai horretan arte modernista eta literaturarekin zaletu zen eta hil arte iraun zion alkohol-arazoa sortu zitzaion. Bere bizitzaren eskarmentuek eragin handia izan zuten bere idazlanetan, hala nola, gizarte-patriarkaleko eskarmentuak, zokoratuta izatearen sentimenduak, eta bere haurtzaro gogorra, Dominikan ez baitzuten guztiz onartu ez gizarte kreoleak ez europarrak. Euren giroetatik egotzita izan eta familia-balore murritzeko gizarteetara joandako emakumeen gaia dute Ryhsen idazlan gehienek. Bere estiloan teknika batzuk nahasten dira, baita Karibeko gizarteen berezko sentsibilitateak ere. Bere bizitzaren azken zatian Londresen biz izen, adiskide jazzlari batekin.
1
[2012-12-14]: http://eu.wikipedia.org/wiki/Jean_Rhys
Bibliografia • • • • • • • • • • • • • • • •
The Left Bank and Other Stories (1927) Postures (1928) (1929an Quatet izenburuarekin argitaratu zen) After Leaving Mr Mackenzie (1931) Voyage in the Dark (1934) Good Morning, Midnight (1939) Wide Sargasso Sea (Sargazo itsaso zabala) (1966) Tigers Are Better-Looking (1968) Penguin Modern Stories 1 (1969) (beste batzuekin batera) My Day: Three Pieces (1975) Sleep It Off Lady (1976) Smile Please: An Unfinished Autobiography (1979) Jean Rhys Letters 1931-1966 (1984) Early Novels (1984) The Complete Novels (1985) Tales of the Wide Caribbean (1985) The Collected Short Stories (1987)
Sargazo itsaso zabala
Jamaikan gaude. Mila zortziehun eta berrogeita gutxigarren urtea da. Etxalde-jabe baten alaba gaztea mutil ingeles etorri berri batekin ezkontzen da, familiaren ondasunak gal ez daitezen. Dena biribila: sortu da maitasuna, eta badator zoriona. Baina neskak sekretu bat dauka, bere haurtzaroaz eta amaz. Poliki-poliki, sekretu hori ezkontideen arteko harreman perfektua higatzen hasten da, eta, agian, berriz hasiko da neskaren amaren istorioa... alabarengan.
Txomin Arratibel itzultzailearen hitzaurretik2 Sargazo itsaso zabala eleberri aparta bat-batean agertu zen, ezerezetik bezala. Baina urte askotako ahaleginen eta buruhausteen emaitza zen. Nagusiki, bi gai mingarrik bultzatu zuten Jean Rhys obra hau idaztera. Lehenik, idazleak aspalditik izan zuen kreolen esperientzia kontatzeko gogoa, bera ere kreola baitzen sortzez. (…) Bigarrenik, Charlotte Brontëren Jane Eyre eleberria irakurtzean, Rhysek sekulako amorrua sentitu zuen hango emakume kreolaren rol hitsagatik. “Alde bat bakarrik erakusten da hor”, protesta egin zuen Rhysek, “ingelesen aldea”. Haserre, erabaki zuen agertu beharra zeukala bestea ere...
Kritikak3 Prekuelak eta trinkotasuna Josu Lartategi (...) Liburu hau prekuela bat da, Charlotte Bronteren Jane Eyre eleberri dezimononiko ezagunean ageri den pertsonaia batean oinarritua (Bertha Mason, Edward Rochesterren emazte eroa, kreola bera). Jean Rhysek oso jolas posmodernoa burutu zuen, bazterpertsonaia literario jakin bati bizitza eta ahots berria eman, gorputza eta arima, eta hartara berrasmatu. Jokaldia ondo baino hobeto atera zitzaion: emakume eroaren umeahotsa, gazte-ahotsa eta heldu-ahotsa entzungo ditugu, haren sentipen lazgarrien jatorria ezagutuko dugu, haren bakardadearen jatorria…
2
Rhys, Jean. Sargazo itsaso zabala. Alberdania-Elkar, 2005 7. or. Kritikak osorik [2012-12-14]: http://kritikak.armiarma.com/?page_id=4003&non=oro&tes=sargazo
3
Eleberria gozo dago kontatua, modu intimoan, eta sentipenezko azalpenekin batera jende kreolaren drama ezagutuko dugu: pribilegioak galtzea, beltzek begirunerik ez izatea (esklabutza abolitu ostean), Europatik etorririko kolono berriek sasizuritzat edo erdibeltzatzat jotzea, gainbehera soziala eta kulturala nozitzea… Gai gehiago ere nahasten dira (emakumeen arteko elkartasun eza, gizonekiko menpekotasuna, emakumeen azpiratzea, transformazioa, izen-aldaketa, izaera-aldaketa, bazterkeria, emakume beltzen indarra…), eta horretan da nire iritziz eleberriaren balio handiena, hots, zeharkako tematika trinkoan; trinkotasuna baitario kontakizunari, gozo erretrataturiko mundua pintatzen badu ere.
Deia, 2007-03-30
Emakumea bere bakardadean Mikel Garmendia (...) Eleberri honek hainbat irakurketa izan ditzake baina bistan da, irakurketak irakurketa, Bertha pertsonaiari buruz esan gabe utzitakoa osatzen duela eta, esan bezala, Bertharen bizi-poz eta babesleku diren horiek jasotzen dituela. Hala, eleberriko alderik erakargarrienetakoa dugu Antilletako giro hori: beltzen, karibeen, arawaken eta zuri kreolen izaera, ohiturak, sineskeriak, magia, folklorea, eta, nola ez, lekuei berei ematen zaien garrantzia, leku hura baita, azken finean, Antoinetteri gelditzen zaion bizitzarekiko harreman atsegin bakarra. Lehen pertsonan dago idatzia, bi pertsonaiaren ahotsaren bitartez. Bi ahots tartekatzen dituen lehen pertsona, hau da, narratzaile protagonistarena eta narratzaile lekukoarena. Horien bitartez, irakurleak konplizitate sentsazioa hartzen du eta, gainera, istorioak aurrera egin ahala, pertsonaia baten edo bestearen alde jartzeko aukera dauka, lehen pertsona horrek gertakarien gaineko norabide bakarreko objektibotasunez aritu arren, ez baitu zurrun jokatzen, eta gauzei zein ikuspegitik begiratzen zaien, hori gailentzen baita azkenean. Txomin Arratibel itzultzaileari, ohikoa ez bada ere, liburuari egindako hitzaurrea eskertu behar diogu lehenik, labur bezain argigarria baita eleberri gogoangarri honetara hurbiltzeko. Bestetik, bete-betean asmatu du hainbat pertsonairen hizkera berezia nabarmentzeko aditz laguntzaileak ezabatuz eta presente narratiboa itzultzeko aditzaren aspektua ondo kontuan hartuz. Eizie.org, 2006-03-06
Kreol jendea Iñigo Roque Liburuak hiru atal ditu, eta beste horrenbeste gertaleku: familiaren etxaldea Jamaikan, mendialdeko etxea Haizealdeko uharteetan, eta Ingalaterrako etxe hotz eta kartoizkoa. Abiapuntuan, etxaguntza hits bat ageri zaigu, “sasiak hartua”, eta andre bat eta haren semea eta alaba. Oro da dekadentea: zaldi pozoitua, arropa maiztuak… Andreak, guztiarekin ere, ez du amore eman nahi, eta berriro ezkontzen da ingeles batekin, esklabotzaren garaian bezala oraindik bizi daitekeelako ustean: etxea berritu, janari
ingelesa mahairatu, soineko berriak eginarazi. Alabaina, mundua ordurako bestelakoa zen. Gau batez dena zartatzen da. Orduan ama-alabak banatzen dira, baina biek bide paraleloak ibiliko dituzte; biei jarraikiko zaie zoramena. Liburuaren bigarren atalean, gertaerak lekuz aldatzen dira, eta, Antoinetteren ondoan, beste kontalari bat agertzen da: haren senar ingelesa. Mendialde galdu batean bizi dira senar-emazte ezkonberriak, joritasun berdearen erdian. Antoinette, horrenbestez, umezaroko oporlekura itzultzen da. Senarra, ostera, mundu ezezagun batera doa, usain, zomorro eta berbots estrainioz inguraturik. Eta bertan aurkez aurke tupust egingo dute Antoinetteren iraganarekin, herritarren zurrumurruekin‌ Antoinettek atzerako bidaia horretan Christophine du bidelagun, umetan bera zaindutako andre zahar beltza. Topikoek eta izuak biziko dute senarra: obeah (afrikarren magia), pozoitzeak, iruzurra, izenen dantza‌ Hunkigarria da senarraren eta Christophineren arteko berriketa, bi munduren arteko ezin ulertua. Rhysek antze handiz itxuratzen ditu senarraren barruko ahotsak eta buru barruko elkarrizketak. Azken atalean, Antoinette Ingalaterran azaltzen da, kartoizko etxe batean. Ingalaterra harentzat, ordea, sortetxeko jangelako margolana zen, ametsezkoa, ez zen lekua. Imajina dezagun azeri-ehizako eszena bat Jamaikako etxe sargoritsu batean, edo arbel beltzezko etxe alemanak Kalahariren erdian. Antoinetteren identitatea ezina da; haren aberria duela hogei urte kiskalitako etxea da.
Gara, 2006-02-18
Jean Rhys Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean4 Angier, Carole
Jean Rhys / Carole Angier ; traducción de Gracia (1991) Rodríguez
García Rayego, Rosa
Jean Rhys (1890-1979) : vulnerabilidad y dependencia / Rosa García Payego
(1999)
Rhys, Jean (1890-1978)
Ancho mar de los Sargazos / Jean Rhys ; traducción de Andrés Bosch
(1990)
Rhys, Jean (1890-1978)
Cuarteto / Jean Rhys ; traducción de Gracia Rodríguez
(1990)
Rhys, Jean (1890-1978)
Después de dejar al señor Mackenzie / Jean Rhys (1990) ; traducción de Andrés Bosch
Rhys, Jean (1890-1978)
Los Tigres son más hermosos / Jean Rhys ; traducción de Enrique Hegewicz
(1983)
Rhys, Jean (1890-1978)
Viaje a la oscuridad / Jean Rhys ; traducción de Gracia Rodríguez
(1990)
Rhys, Jean (1890-1978)
Wide sargasso sea / Jean Rhys ; introduction by Francis Wyndham
(1996)
Rhys, Jean (1890-1978)
Que usted la duerma bien, señora / Jean Rhys ; [traducción del inglés, Salustiano Masó Simón]
(1985)
Rhys, Jean (1890-1978)
Sargazo itsaso zabala / Jean Rhys ; itzultzailea Txomin Arratibel
(2005)
Rhys, Jean (1890-1978)
Una sonrisa, por favor / Jean Rhys ; traducción de Catalina Martínez Muñoz
(2009)
Una vida sin ti / Jean Rhys ; traducción de Catalina Martínez Muñoz
(2011)
Rhys, Jean (1890-1978)
4
www.liburutegiak.euskadi.net/katalogobateratua