Tunela Ernesto Sabato Margolaria kartzelan dagoela hasten da eleberria, hara eraman duen prozesua kontatuz, eta hilketa burutzearekin amaitu.
Pandemonio bat zen nire burua: bata bestearen atzetik azaltzen eta nahasten zitzaizkidan hainbat eta hainbat ideia, amodio eta gorrotozko sentimendu, galdera, erresumin eta oroitzapen‌
Hernani, Udal Liburutegia 2012 otsaila http://liburutegiak.blog.euskadi.net/hernani/
Ernesto Sabato (Buenos Aires, 1911-2011)
Argentinar idazle eta saiogilea. Rojasen jaio zen, Buenos Airesetik gertu, 1911n. Fisikan doktore egin zen, gai hori sakondu zuen Parisen eta Bostonen, eta Argentinara itzulita La Platako Unibertsitatean irakasle aritu zen. Munduan ezaguna, baina, liburuek egin dute,eta batik bat bere hiru eleberriek. Hainbat saiakera ere plazaratu du, filosofia-kutsukoak batzuk, idazletzari buruzkoak beste batzuk. Oihartzun sozial handia izan zuen Argentinako diktadura militarrean desagertuei buruz Alfonsín presidentearen aginduz idatzitako Sabato Txostenak. Bizitzako azken urteetan medikuen aholkuz idazteari utzi eta margotzeari ekin zion.
Eleberriak • • •
El túnel, 1948 Sobre héroes y tumbas, 1961 Abaddón el Exterminador, 1974
Saiakera • • • • • • • • • • • • • • • •
Uno y el universo, 1945 Hombres y engranajes, 1951 Heterodoxia, 1953 El caso Sabato. Torturas y libertad de prensa. Carta Abierta al General Aramburu. El otro rostro del peronismo, 1956 El escritor y sus fantasmas, 1963 Tango, discusión y clave, 1963. Romance de la muerte de Juan Lavalle. Cantar de Gesta Aproximación a la literatura de nuestro tiempo: Robbe-Grillet, Borges, Sartre, 1968 La cultura en la encrucijada nacional, 1976 Apologías y rechazos, 1979 Los libros y su misión en la liberación e integración de la América Latina. Entre la letra y la sangre, 1988 Antes del fin, 1998 La Resistencia, 2000 España en los diarios de mi vejez, 2004
Ernesto Sabatok esana...1 -
Un buen escritor expresa grandes cosas con pequeĂąas palabras; a la inversa del mal escritor, que dice cosas insignificantes con palabras grandiosas.
-
LĂĄstima que cuando uno empieza a aprender el oficio de vivir ya hay que morir.
-
Al parecer, la dignidad de la vida humana no estaba prevista en el plan de globalizaciĂłn
-
Dios existe, pero a veces duerme: sus pesadillas son nuestra existencia.
Idazleaz gehiago jakiteko: http://www.me.gov.ar/efeme/sabato/ http://www.elpais.com/articulo/cultura/Fallece/escritor/argentino/Ernesto/Sabato/elpepu cul/20110430elpepucul_2/Tes
1
Esaldi gehiago helbide honetan [2012-01-12]: http://www.proverbia.net/citasautor.asp?autor=874
Mikel Garmendia Ugarte2 (Tolosa, 1961) Tolosan jaio bazen ere, haurtzaroa eta gaztaroa Hondarribian eman zituen, eta aspaldi hartu zuen Gasteiz bizitoki. Egun, Arabako hiriburuko Judimendi auzoan bizi da. Euskal Filologia ikasi ondoren, Eusko Legebiltzarran itzultzaile-interpretari lanpostua lortu zuen. Literatura unibertsaleko hainbat lan itzuli eta liburu batzuk sortu ditu gazte eta haur literaturan. Euskadi Sarietako finalista izan da. Egun, itzultzaile eta interpretari aritzeaz gain, interpretaritza eskolak ematen ditu Euskal Herriko Unibertsitateko Letren Fakultateko Itzulpengintza karreran. Itzulpen-kritikak ere argitaratzen ditu EIZIEren web-orrialdean.
Gazte literatura • •
Belle Landetako sirena. Zubia (1995) Azoreak eta baporeak. Zubia (1998)
Itzulitako obrak • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
2
Roald Dahl. Super azeri. Zubia, 1993 Ole Lund Kirkegaard. Otto errinozerontea. Alfaguara, 1994 Marguerite Duras. Maitalea. Ibaizabal, 1996 Sid Fleischman. Iruzurmendi. Alfaguara, 1997 Guy de Maupassant. Aluma. Informart, 1998 Daniel Pennac. Kamoren ihesaldia. Elkarlanean, 1998 Miguel Unamuno. Laino. Elkarlanean, 1998 Gudule. Bizitza atzeraka. Elkarlanean, 2000 Elvira Lindo. Manolito gaixoa. Alfaguara, 2000 Elvira Lindo. Manolito Laubegi. Alfagura, 2000 Elvira Lindo. Ni bai, ni: Manolito berriz. Alfaguara, 2001 Agustin Fernandez Paz. "Basoaren bihotzean". Anaya, 2001 Maite Carranza. Nahi duzu izan nire ahizparen mutila. Giltza 2002 Ernesto Sabato. Tunela. Alberdania, 2007 (Euskadi Sarietarako finalista) Jean Paul Dubois. Txantxetan ari zara, Tanner jauna. Alberdania, 2007 Nathacha Appanah. Azken anaia. Alberdania, 2008 Nunila López/Miryam Cameros. Marizizpriztinek ez du zorioneko galeperrik nahi (Itziar de Blasekin batera). Txalaparta, 2009 Irene Némirovsky. Arimen maisua. Alberdania, 2009 Irene Némirovskky. "Suite frantsesa" (Jose Antonio Sarasolarekin batera). Aberdania, 2011
Hemendik hartua [2012-01-12]: http://eu.wikipedia.org/wiki/Mikel_Garmendia_Ugarte
Tunela Alberdania, 2007
Sinopsia “Esango dut, eta aski izango da horrekin, Juan Pablo Castel naizela, Maria Iribarne hil zuen margolaria”. Hitz bortitz horiekin hasten da eleberri zirraragarri hau, kartzelan egindako aitorpen gisakoa, hara eraman duen ibilbide iluna kontatzen duena. Gizaki sentibera eta bakartia da protagonista, adimen azkarra baina nortasun paranoikoa dituena; horrek eramango du amodioa modu gaixotian bizitzera, jabetasun eta jelosiazko eromen hazkor batean, bai beraren bai maitearen suntsitzea ekarriko duena. Izatearen zentzurik ez eta komunikazioaren ezina erakusten dituen obra existentzialistatzat hartu izan da urtetan, arrazoiz, baina era berean esan liteke emakumeen kontrako bortxakeriara daraman prozesu psikologikoaren erakusgarri dugula, bikaina bezain izugarria.
Hiltzaile baten aitorpena3 Ibon Egaña “[…] Istorioaren amaiera eta liburuaren hari argumentala hasieratik uzten du agerian Castel narratzaileak, eta hargatik ere ez du galtzen nobelak intentsitatea eta tentsioa akabura arte. Nobelaren argumentua eta amaiera lehen paragrafoan aipatzeak, izan ere, salatzen du klarki ez dela Sabatoren intentzioa gertaera txundigarriak eta trama korapilatsuak jostea, ezpada, batez ere, pertsonaia nagusia eta narratzailea den Castel margolariaren psikologian barneratzea. Pertsonaia bitxia da Castel, margolaria bizibidez, obsesibo eta neurotikoa askotan. Lehen pertsonan idatzitako aitorpena da Tunela, kartzelan egina hilketagatiko kondena betetzen ari dela. Atzera begira jarrita, narratzailea Maria Iribarne hiltzera eraman zuten zergatietan arakatzeari lotzen zaio, horretaraino eraman zuten bideak errepasatzera. Pertsonaia neurotikoak gauza guztien zergatia, logika ezkutua azaleratu nahi du, ekintzek erakusten ez duten, baina izan behar luketen barne zentzu gordea arakatu; eginahal horretan dihardu bai ekintzen unean, bai ondotik ere aitorpena idazterakoan. Hutsalak eta alferrikakoak zaizkio, baina, ahaleginak oro, mundua bera mutu eta arrazionaltasunetik kanpoko ageri baitzaio. Existentzialismoarekin eta Kafkarekin lotu izan du kritikak maiz Sabatoren lan hau, inguruarekiko arroztasuna eta bakardade erabatekoa lantzen dituen heinean, besteak beste. […] Kapituluz kapitulu, gai eta kezka desberdinak aletuz doa Castel, eta bere angustia azkartzen, gizatasunaren gaitzak aletu ahala: harrotasuna, taldekatzearen beharra, itxaropenik eza, arrazionaltasunaren ezina, traizioa, intzestua… 3
Kritika osoa irakurtzeko: http://kritikak.armiarma.com/?p=1932
Tunela sinbolo gisa hartuta, ilunpean eta iheserako aukerarik gabe, konprenigaitz zaion munduan aurrera doan gizaki modernoaren patuaren inguruko gogoeta irakurri da batez ere Sabatoren lan honetan. Xehetasun bat (eta ez txikia) egin beharrekoa da, baina. Non dago emakumea giza kondizioari buruzkoa omen den hausnarketa horretan? Emakumea, bistan da, eleberri honetan gizon modernoaren ezintasun psikologikoen eta traumen biktima baino ez da (zentzurik literalenean); ez, esan nahi da, kondizio moderno horren subjektu. “Zer piztia anker, hotz eta zikina egon daitekeen uzkurturik emakumerik ahulenaren bihotzean!�, dio narratzaileak, beste behin ere emakumea gizon moderno eta frustratua hondamendira daraman piztiatzat aurkeztuz. Eleberriaren gogoeta giza kondizioari, oro har, ote dagokion gutxienez zalantzan jartzekoa litzateke, beraz. Ez da falta, bestalde, nobela honetan literaturaren eta diskurtsoaren beraren gaineko hausnarketarik, eta horrek ere ematen dio halako garaikidetasun ukitua eleberriari. Gaurkotasunik galdu ez duen eta irakurketa berriak eskatzen eta onartzen dituen testu gozagarria da, izan ere, Tunela. Berria. 2007-06-17
Ernesto Sabato Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean Los premios Cervantes de literatura : Ernesto Sábato, Rafael Alberti, Carlos Fuentes, María Zambrano
(1990)
Los premios Nobel de literatura : Ernesto Sabato, Rafael Alberti, Carlos Fuentes, María Zambrano
(1990)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
La lutte intemporelle pour la liberté = Azkatasunaren alde noiz gabeko burruka / Ernesto Sábato
(1989)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Antes del fin / Ernesto Sábato
(1999)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Apologías y rechazos / Ernesto Sábato
(1980)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
El escritor y sus fantasmas / Ernesto Sábato
(1987)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
El pintor Ernesto Sábato
(1991)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Uno y el Universo / Ernesto Sábato
(1981)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
El dragón y la princesa / Ernesto Sábato
(1995)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
El túnel / Ernesto Sábato
(1997)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Abaddón el exterminador / Ernesto Sábato
(1991)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Informe sobre ciegos / Ernesto Sábato, Alberto Breccia ; prólogo de Carlos Sampayo
(1993)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Sobre héroes y tumbas / Ernesto Sábato
(1984)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
La resistencia / Ernesto Sabato
(2006)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Tunela / Ernesto Sabato ; Mikel Garmendia itzultzailea
(2007)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Hombres y engranajes ; Heterodoxia / Ernesto Sábato
(1973)
Sábato, Ernesto (1911-2011)
Lo mejor de Ernesto Sábato / selección, prólogo y comentarios del autor
(2011)
Sabato oral / edición coordinada por Mario Paoletti
(1984)
Schommer, Alberto (1928-)
Zero huts / Alberto Schommer, Ernesto Sábato ; (1983) [itzulpena, Mikel Azurmendi] El túnel [Vídeo] / Ernesto Sábato ; director, José (1996) Luis Cuerda