Zaharrak ez zuen hil nahi. Gaizka Zabarte

Zaharrak ez zuen hil nahi Gaizka Zabarte

Joango haiz amarengana eta esango diok jakin duala, kanposantuko obrak behartuta familiaren panteoia mugitu dutelako, aita ez zela sekula bere hilobian izan eta ea hortaz ezer argi diezadakeen. Orduan berak begiratu egingo dik eta hik ez duk, lehenengoan behintzat, begirada ulertuko. So egite horrekin amak pentsatzeko tartea hartuko dik, beti egiten baitu horrela, ezusteren batek harrapatuz gero geldiune bat egiten dik, ezusteak ezuste izateari utz diezaion eta horren aurrean nola jokatu erabakitzeko. (35. or.)

Hernani, Udal Liburutegia 2014ko apirila

Gaizka Zabarte Zaldibar, 1960

Bibliografia - Zaharrak ez zuen hil nahi. Susa, 2011

Zaharrak ez zuen hil nahi Ehorzleak larunbatean goizeko zortzietan telefonoz deitzen badizu, esanez zurekin hitz egin nahi duela eta ordubete barru hilerrira joateko, gutxienez harritu egingo zara. Baina, ordubete barru, kanposantuan zaudela, zure aitaren hobi gainean eserarazi eta ehorzleak esaten badizu kontu bitxi bat daukala zure aitari buruzkoa, orduan hunkitu egingo zaitu, eta agian aztoratu ere bai.

Horixe gertatu zaio nobela honetako kontalariari. Alegia: aita (Cosme Gezeta) ez zuen ezagutu, umetan galdu baitzuen; amak ere ez zion gauza berezirik kontatu inoiz; eta orain, ehorzleak ezusteko bat eman dionean, aitaren misterioa argitzearren bazterrak nahasten hasiko da: norekin hitz egin?, non begiratu?, zer irakurri?, nor bisitatu?, non aurki ditzaket galderen erantzunak?... Hain da demasa!

Heriotzazkoa eta maitasunezkoa da Gaizka Zabarteren lehendabiziko nobela, ustekabez eta umorez zipriztindua eta dotorezia apartaz ondua.

Kritikak1 Bele beltza moko beltzean bi gerezi gorrirekin Gema Lasarte Gaizka Zabartek Susarekin eman du argitara lehen idazlana: Zaharrak ez zuen hil nahi. Unai Iturriagaren azaleko marrazkia: hilerria, gurutzeak, bele beltz bat gerezi gorri bi mokotik zintzilik, ardo botila bat eta kaliza parean, eta harago, Sherlock Holmesen antzeko gizaseme bat zelatan.

Gurutzerik handienaren itzalpean sudur handi txapeldun bat: Cosme Gezeta. Horratx, barruan irakurriko denaren sintesia edo analogia zuri-beltzean eta kolore gorri printza batez. Beltza gailentzen da, intriga, heriotza, identitateen faltsutzea eta aldaketa direlako eleberriaren ardatzik nagusienak. Bi gerezi gorriek, ordea, heriotzatik harago dagoen semantikari maitasun kutsu bat ematen diote, artean, Le Temp de cerises ere existitzen delako. (...)

Umore handiz hasten da kontakizuna, gerora intriga eta misterio bihurtuko dena, eta beste azpi istorioetan sakabanatuko dena. Josuk ez zuen bere aita ezagutu, berak ezagutza izan orduko banandu baitziren gurasoak eta gutxira aita ustez hil baitzitzaion. Josuk aita absentearen izatea aspaldi onartua eta itxita zeukan, ehorzlea desagerketaren kontuarekin etorri arte. Josuk orduan ekingo dio desagertzearen nondik norakoak bilatzeari, bere aitaren iraganari soa botatzeari, hitz batean, berarekin zer ikusia ez duten bigarren mailako literatur pertsonaiak ezagutzeari eta kontatzeari. Ibilera horretan, hainbat espazio eta pasadizo ikusmiran jarriko ditu narratzaileak.

Batzu-batzuetan irakurlea bera ere Zabarteren fikziora helduta aurkituko da, askatuz gero zerbait galduko duenaren beldurrez. Saltoka eta trumilka baitabil kronologia zehatzik gabe eta aitarekin zer gertatu zen jakin nahian.

Intriga, jokoa, bizitzaren joanaren absurdoa, maitasuna eta, batez ere, nortasun eta identitate bilaketaz eta desagertuaz mintzo zaigu Josu Gezeta. Eta irakurleak zintzo jarraitzen dio miaketa horretan bukaerara arte, amaieran soluziorik ez dagoela jakin arte, hipotesiak areagotu egiten direla antzeman arte. Orduan, berriro ekiten dio irakurtzeari, zein sasitan galdu den jakiteko eta, bidenabar, bele beltzaren bi gerezi gorriak bistaratzeko.

Argia, 2012-03-04

Soluziorik gabe Iratxe Esnaola (...) Irakurketa entretenigarria eta erraza da, kapituluak laburrak dira, eta arin irakurtzekoak.

Elkarrizketak ere ondo emanak daude; deskribapenak berdin. Baina, badira zenbait molestia lanaren gorputzean. Kapitulu bakoitzean unitate tematiko edo sekuentzia bat osatzeko moduak ez nau ase, idazlearen lan banaketa mental eskematikoa nabaritzen den neurrian (artifizioa, alegia, idazte eskema nabaritu egiten da), eta kapitulu amaiera zakar samarrak sortu. Narratzailearen autoesplikazio gehiegizkoak ere ez dira onerako, hautu oro eta ekintzen gogoeta oro esplikatu beharrak elipsirako lekurik ez baitu utzi. Aldi berean, eta hasierako partean bakarrik, pertsonaiek, une batzuetan, tramak aurrera egin dezan esan behar dutena esaten dutela iruditu zait. Nolabait, karakterizatu aurretik diskurtsoa jarri zaie ezpain artean, azkarregi, irakurleak ez pertsonaia ez testuingurua ezagutzen ez dituenean (ehorzleak XVII. mendetik hasita dueluen errepaso historiko bat egitea, adibidez). Aurrera joan eta pertsonaiak ezagutu ahala, desagertu egin zait sentimendu hau, elkarrizketen arintasunak lagunduta.

1 Kritikak osorik [2014-03-18]: http://zubitegia.armiarma.com/?i=864

Zerbaitek mantentzen badu misteriozko istorio honen garra, hori trama da, edo hobeto esan, trama ez amaitzeak. Azken soluziorik ez emateak egiten du berezi amaiera. Pertsonaiak amore ematen du bere bilaketan. Denek berak baino gehiago dakitela sentitzen du, eta inguratzen dutenen sekretuek konplot handi bat osatu dutela bere kontra. Guri ere narratzaileak horixe egin ez ote digun… Ez dizkigu emango mataza askatzeko egiak, pertsonaia bezain galdurik senti gaitezen gure hipotesi guztiekin. Irudipena dut batzuei teknika honek barruak ukituko dizkiela irakurketaren ostean hariak lotu araziz, eta bestetzuei, hutsal antzekoa irudi dakiekeela, autoreak liburua ixteko lanik hartu ez balu bezala. Bi muturren artean mugitu naizela aitortuko dut. Amaiera hain irekiak norberak hutsune asko bete beharra dakar derrigorrean. Misterioaren soluziorik eman ezean, batek asmatu behar. Hipotesi edo erantzun batzuk agerikoak iruditu zaizkidan bezala, bestetzuk ez. Uste dut bide ematen duela eleberriak norbere hipotesiok balizko beste irakurleenekin eztabaidatzeko.

Berria, 2011-11-06 Korapiloaren matazan galdua Goizalde Landabaso (...) Izenburuak beste esaldi bat ekarri zidan gogora: nork nahi du hil? Zabarteren lehenengo eleberriak korapilo interesgarria du. Gezeta gaztea kanposantura deitzen du hango ehorzleak.

Albiste bitxia eman behar dio, ustekabean bere bizitza hankaz goratuko duena: bere aita zenaren, Cosme Gezetaren, gorpuak ehortzita beharko luke baina sekula ez zuten ehortzi. Sekula ez zen hilobi hartan egon, eta zer gertatu zen, nora joan zen aita semeak berak ikertu beharko badu ere, ehorzleak lehendabiziko egia aitortzen dio.Urte asko pasatu diren arren semea desagerpenaren atzetik jarriko du. Hor hasiko da semea mataza askatzen, inoiz askatuko ez duena, bide batez esanda. Istorioa kontatzeko Gaizka Zabartek narratzaile indartsu bat hautatu du. Narratzailearen ahotsa ozena da, eta sendoa, baina esango nuke gehiegi esaten duela. Azalpen lar. Hainbeste non irakurlea begirale hutsa sentitzen den. Ez du ezer asmatu behar, ez du lerro artean irakurri behar, dena ematen baitzaio azaltzera. Matazaren korapiloan emakume bat agertuko da, Elena; bere agerpenak maitasun istorioa ekarriko du. Apurka-apurka iritsiko da. Argudio nagusiaren azpian, egon badaudelako azpi istorio ezberdinak, eta horietatik bat maitasun istorioa da. Gehiago ere badago: Izeko Margaritarekin duen harreman interruptus-a, Gezeta gaztea eta lagunen arteko hartuemana, Cosme Gezeta ezagutu zutenen istorioak… Asko dira, denak ere bigarren mailan gelditzen direnak, zirriborratuta moduan, nahiz eta batzuetan ageriago azaldu. Baditu une atseginak eleberriak: “Oroimena zimurrik eta arrakalarik gabe izanda ere, oroitzen den moldera, bidea luzea da. Oroitzapenak, erabat aldatuz, egungo norbere izaerara egokitzea arrunta da. Erlijioa tartean dabilela, desitxuraketa izugarria izan daiteke. Beraz, elizkoiarengana barik, bestearengana jotzea ebatsi nuen”. Gezeta gaztearen nortasunaren azpian basatzarik ez dago, baina aitaren nondik norakoak ikertzeak piztu egiten du. Baina iruditzen zait idazlea mataza horretan nahastu egiten dela, eta galdu. Korapiloak ihes egiten diola uste dut. Nik liburuan zati bi ikusi ditut, edo beharbada (zuzenago esatera) “zati bi sentitu ditut” esan behar nuke. Lehenengoa, hasiera ona duena baina mantsoa eta iheskorra bilakatzen den korapilotik pixka bat urrunduz. Bigarrenean, aldiz, erritmoa berreskuratzen du baina lausotuta gelditzen zaiola begitantzen zait(...)

Deia, 2011-12-17