magazine
Pieter Endedijk “Waardering voor het lied van de ander.” De kracht van zingen IJslandse schoonheid Antoine Oomen “Ik zit dagen met de tekst op schoot” Het liedboek in uw kerk? Een vierstappenplan Feestelijke presentatie liedboek 25 mei 2013 Grote Kerk Monnickendam
Inhoud Ik zing
16
4 Marloes Oosterhoff
Ook een zingende gemeente? Tips uit Groningen en Brabant! Son en Breugel
9 Parsa Pazouki 15 Arie Kok
22 Henny Rouwhorst
Verder
5 Hoofdredacteur Pieter Endedijk: De klus is klaar!
7 Column: Karin van den Broeke
3
Kijk op pagina 12 en 13 voor alle uitgaven!
Klaas Holwerda: Ik ben gaan geloven dat het nog gelukt is ook
10 Veelgestelde vragen over het nieuwe liedboek
12 Overzicht uitgaven en bestelmogelijkheden
8/14/19
Het oudste, jongste, langste, kortste en ‘vreemdste’ lied
20 De Dichter & De Componist 23 Zingen en bidden in Monnickendam
Colofon
IK ZING is een eenmalige uitgave van BV Liedboek, ter gelegenheid van de
verschijning van Liedboek – zingen en bidden in huis en kerk
Hoofdredactie Margaretha Oostinga (Kok) Eindredactie Theanne Boer (www.theanneboer.nl) Redactie
Look van Oorschot (Gooi en Sticht), Dick Vos (Boekencentrum),
Ik zing magazine
9
2
Parsa uit Iran zingt Psalm 23
20 Sytze de Vries: “Een kerklied moet verbinden”
Kees Schuurman, Hanna Rijken Medewerkers Wilmar Boer, Margreet de Heer, Arie Kok, Jacomine Oosterhoff
Fotografie Image33 - Wilmar Boer Vormgeving en productie IDD
concept.communicatie.creatie | www.idd.nu
Tekst Klaas Holwerda Beeld Wilmar Boer
Redactioneel Dertien was ik toen in 1973 het Liedboek voor de kerken verscheen. Er ging een wereld voor me open. In het milieu waarin ik opgroeide werd het boek met de nodige reserves omarmd. Wat niet het keurmerk ‘veilig zingbaar’ meekreeg, heb ik me op eigen gelegenheid eigen gemaakt. Gewapend met het Compendium, knipsels met het ‘lied van de week’ of wat niet al. Als ik terugkijk, heeft het boek mede mijn levensgang bepaald. Wekelijks moest ik op school een psalmversje uit de berijming van 1773 leren. Maar de meeste daarvan zijn uit mijn geheugen verdwenen. In plaats daarvan zijn talloze regels en coupletten uit de psalmen en gezangen van het liedboek 1973 mijn geestelijk bezit geworden. Ze zijn door het herhaalde zingen en hun zeggingskracht ingesleten. Sterker nog, het boek heeft mijn studiekeuze bepaald: theologie. Met hymnologie als hoofdvak en een onderzoek naar de liederen die in 1973 golden als nieuw. Het besef groeide dat deze tijd vraagt om een ander boek dan dat van 1973. Ik raakte nauw betrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe Liedboek. Als bestuurder en als lid van de redactie. Een dubbel voorrecht en soms ook een last. In de beginfase heb ik vaak moeten denken aan een verhaal van Willem Barnard. Hoe hij zich vervoegde bij de pastoor met de wens oud-katholiek te worden. Dat kon. Maar hij wilde tegelijk ook hervormd blijven. Dat kon niet, repliceerde de pastoor. En na een stilte: dat doen we dus! Vanwege het kerkmuzikaal sterk verdeelde landschap en het klimaat van individualisering voelde het project als een onmogelijke opgave die we daarom toch maar ter hand genomen hebben. Meer en meer ben ik gaan geloven dat het nog gelukt is ook. De intensieve, geduldige en aandachtige samenwerking van de vele kunnen bevroeden. Een boek vol verrassingen waarin tegelijk ook veel vertrouwd materiaal terug te vinden is, opgenomen in een nieuwe samenhang. Een ware Fundgrube aan liederen en teksten die in wisselende contexten steeds opnieuw en weer anders betekenis kunnen krijgen. Een bron van geloof.
wijkpredikant van de Nassaukerk in
Amsterdam, pastoraal
supervisor en secretaris van de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied
Ik zing magazine
betrokkenen heeft een boek opgeleverd dat niemand vooraf had
Klaas Holwerda is
3
tekst Jacomine Oosterhoff beeld Wilmar Boer
Ik zing “Ik vind zingen eigenlijk fijner dan praten” ZINGT GRAAG Je kunt alles zeggen met muziektaal. Ik vind
zingen eigenlijk fijner dan praten. Ik word altijd blij als ik zing. Als er iets verdrietigs is gebeurd,
dan ga ik verdrietige liedjes zingen. Of juist leuke liedjes om weer vrolijk te worden. Ik zing het
liefst alleen. Ik vind niet altijd leuk om in de kerk
te zingen. Psalmen hebben altijd hetzelfde wijsje en vaak ook moeilijke woorden. Het orgel vind ik niet zo mooi. De band wel, want die hebben allemaal verschillende instrumenten.
NAAM Marloes Oosterhoff, 9 jaar
Ik zing magazine
WOONT in Haarlem, en zit in groep 6
4
IS een vrolijke meid, speelt altblokfluit en houdt van knutselen
FAVORIETE LIED Heer, u doorgrondt en kent mij (Opwekking
518). De eerste keer dat ik het zong, vond ik het
meteen mooi. Er staat in dat de Here God altijd
bij je is, dat hij je kent en dat je alles bij hem kwijt kunt. Het zijn mooie woorden en ook een mooie
wijs. Het lijkt wel op klassieke muziek. Soms zing ik het in m’n hoofd. Toen ik een keer heel verdrietig was, ben ik in bed dit liedje gaan zingen. En het hielp, want ik viel zo in slaap.
Tekst Arie Kok beeld Jaco Klamer
Interview Ds. Pieter Endedijk ‘Het is niet míjn lied, maar het is goed voor de kerk’ ‘Het werk is klaar!’ Ds. Pieter Endedijk kijkt tevreden terug op de afgelopen vijf jaar, waarin hij fulltime werkte aan de samenstelling van het
nieuwe liedboek. Als projectcoördinator was hij de spin in het web van redactionele werkgroepen, supervisoren en andere betrokkenen. Een rol die hem als musicus en gemeentepredikant op het lijf geschreven was.
Het meest enthousiast is Endedijk over de manier
waarop heel verschillende mensen hebben samenge-
werkt om tot een gezamenlijk liedboek te komen. ‘Het was één van de kansen die er lagen, al die stromingen
is bestuurslid van de Interkerkelijke
Stichting voor het
we elkaar in kunnen herkennen. We streefden niet naar uniformiteit; we wilden binnen bepaalde kaders rechtdoen aan de onderlinge veelkleurigheid.’
Iemand zei een keer heel treffend: “Dit is niet mijn lied, maar het is wel goed voor de kerk dat het in het lied-
boek komt.” Vanuit zijn deskundigheid kon hij het een
plek geven, maar hij hoeft het ‘s zondags in de kerk niet te zingen. We gaan het absoluut meemaken dat men-
sen zeggen: dat lied staat er wel in, maar ik kan het niet over mijn lippen krijgen. Nou, dan zing je het niet. We
vragen van de gebruiker om te accepteren dat er dingen in staan die jou niet aanspreken. We hopen dat mensen die veelkleurigheid ook ontdekken als wezenlijk.’
Ook in buitenlandse bundels is gekeken naar wat wij nog niet hebben.
Om de vele stijlen en smaken recht te doen, werden
mogelijke samenstelling. ‘Daar zaten mensen in met specifieke deskundigheid, zoals musici, theologen,
hymnologen en taalkundigen. Maar het waren ook
Het Liedboek is nadrukkelijk niet alleen bedoeld voor in huis en kerk. Endedijk licht toe: ‘De eredienst is
natuurlijk wel de core business van de kerk. Maar we
hebben ernaar gestreefd dat het boek ook bruikbaar is voor vespers, gebedsdiensten, openingen van ver-
gaderingen, in het pastoraat, in het gezin en voor persoonlijk gebruik. Eigenlijk op alle momenten waarop mensen met elkaar in gesprek zijn over het geloof.
Naast liederen hebben we ook meditatieve teksten opgenomen, bijvoorbeeld om aan tafel te bidden,
een gedicht van Ida Gerhardt, maar ook een van Toon Hermans. Wat de een erg waardeert, vindt een ander
Ik zing magazine
redactionele werkgroepen opgezet met een zo divers
liedboek.
elkaar krijg je waardering voor het lied van de ander.
de kerkdienst. De ondertitel is: zingen en bidden
staat voor wat we gemeenschappelijk hebben, waar
in het web bij de van het nieuwe
hun persoonlijke inbreng te geven. In het gesprek met
hebben we één woord uitvergroot: katholiciteit. Dat
Verschillen
totstandkoming
te spreken, maar steeds naar het geheel te kijken en
In huis en kerk
Kerklied. Hij is als
coördinator de spin
We vroegen van hen niet namens hun kerkgenootschap
in de kerkmuziek in één boek bij elkaar brengen. Dat
was natuurlijk een hele uitdaging. Toen we klaar waren,
Ds. Pieter Endedijk
mensen met een verschillende kerkelijke achtergrond.
5
Interview
Kijk op pagina 13 hoe u kunt bestellen
een hele brede selectie geworden, waarvan we menen
Er zijn ook teksten opgenomen om bijvoorbeeld aan tafel te bidden. te abstract. Het taalniveau van mensen is heel verschillend, daar wilden wij rekening mee houden.’ Bij de tijd
Welke liederen zijn er in het liedboek terecht geko-
dat die zeer bij de tijd is.’ Opwekkingsliederen
Opvallend is dat ook het bij veel kerkmusici omstreden opwekkingsgenre een plek heeft gekregen in het Lied-
boek. Tot nu toe waren dat in bundels vaak gescheiden werelden. ‘Er is geen genre dat we bij voorbaat uitge-
sloten hebben,’ benadrukt Endedijk. ‘Ook lichte muziek en popmuziek doen gewoon mee, zoals Psalmen voor
Nu en Opwekkingsliederen. Daarbij bespraken we altijd zowel tekst als muziek en hebben we geselecteerd op
basis van kwaliteit. Van sommige Opwekkingsliederen
hebben we nieuwe vertalingen laten maken, omdat de beschikbare tekst niet aan de kwaliteitseisen voldeed.’
men? ‘Elke redactionele werkgroep boog zich over een
Tijdens het proces is een groot deel van de geselecteer-
we ook andere zangvormen en berijmingen hebben
pen besproken. ‘Zij hebben gekeken of er voldoende
bepaalde categorie. Allereerst de psalmen, waarbij
meegenomen. Alle versies van een bepaalde psalm
komen bij elkaar te staan. Er is een doorlopende nummering gemaakt, beginnend bij de psalmen. Om een voorbeeld te gegeven: lied 130 is Psalm 130 zoals we
die kennen uit het ‘oude’ liedboek, lied 130a een andere versie van dezelfde psalm. Vanaf 151 komen wat we
nu gezangen noemen. Daarbij zijn veel verschillende bronnen gebruikt, zoals het Liedboek voor de kerken,
maar ook Tussentijds, de Evangelische Liedbundel en
de liederen door supervisoren en hun klankbordgroebalans in zat, voldoende verscheidenheid. Sommige
liederen zijn afgevallen, niet omdat ze niet goed zijn,
maar omdat er doublures waren.’ De lijst is gemaakt, de boeken worden gezet en persklaar gemaakt. Ds.
Pieter Endedijk is klaar met zijn klus. Binnenkort hoopt hij weer de gemeente in te gaan als predikant. Met
veel voldoening zal hij in de kerkdienst gebruik maken van het nieuwe liedboek.
andere bundels die in de kerken gebruikt worden. In
buitenlandse bundels is gekeken naar wat wij nog niet hebben. Vooral uit Noorwegen en Schotland hebben
we verschillende liederen gekozen. De meeste daarvan
Ik zing magazine
hebben we vertaald, maar sommige liederen lenen zich
6
ervoor ook de oorspronkelijke talen mee te nemen, zo-
als dat bij veel Taizé-liederen het geval is. Andere werkgroepen hielden zich bezig met liederen voor kinderen
en jongeren, liturgische gezangen, andere zangvormen (zoals canons) en teksten voor gebeden. Kortom, het is
Ook lichte en popmuziek doen gewoon mee.
Tekst Karin van den Broeke Beeld Kees Blok
Column Ik kan niet wachten! Zingen. Als ik in een kerk gevraagd word om voor te zingen, dan deins ik altijd even terug. Naast de voorganger hoor ik (in dit geval) liever een voorzanger. Verder zijn er weinig plaatsen en momenten te bedenken waarop ik niet graag zing. Soms zijn dat liederen die zijn blijven hangen, omdat je ze net gehoord of gezongen hebt. Vaak zijn het liederen die op de één of andere manier aansluiten bij iets dat je op dat moment meemaakt. Ik herinner me een kerkdienst waar ik als gewone kerkganger aanwezig was, in de tijd dat ik overwoog om het studentenpastoraat te verlaten en weer predikant in Zee-
land te worden. ‘Mij
hebt doen weten
dat ik gaan kon, dat
ik zou komen waar Tranen stroomden Of de tijd waarin we nog volop discusvraag of het prachdijk al dan niet geworden. ‘Dit huis tijd, maar blijven
We hebben met zijn vieren in dat badkamertje staan zingen
Gij zijt’, zongen we. over mijn wangen. op Noord-Beveland sieerden over de tige kerkje in Geerssloten zou moeten slijt met ons aan de zal de kracht....’, ik
kon het niet emo-
tieloos zingen. Op
de uitnodiging aan
gemeenteleden om
te komen praten over een eventuele sluiting, plaatsten we twee andere verzen uit hetzelfde lied: ‘Dit huis van hout en steen, dat lang de stormen heeft doorstaan, waar nog de wolk gebeden hangt van wie zijn voorgegaan. Dit huis, dat alle sporen draagt, van wie maar mensen zijn, de pijler die het alles draagt, wilt Gij die voor ons zijn.’ Zingen. Ik heb me vaak laten vertellen dat het kerklied één van de belangrijkste bronnen van geloofsoverdracht is. Ik kan het me helemaal voorstellen. Ik zie nog die Tsjechische badkamer voor me, van een hotelletje waar we als gezin op vakantie verbleven. ‘Deze badkamer galmt zo ongelooflijk mooi!’, meldde onze dochter kort voor vertrek. Met als gevolg dat we met z’n vieren in dat badkamertje aantocht. Voor huis en kerk. Ik kan niet wachten tot ik het in handen heb. Ik hoop van harte dat het een verrijking zal zijn voor tal van huizen en kerken.
Broeke is predikant
van de protestantse gemeente te Wis-
senkerke-Geersdijk en Kats-Kortgene.
Sinds januari 2013
is zij voorzitter van
de Generale Synode van de PKN.
Ik zing magazine
luidkeels ‘Woord dat ruimte schept’ hebben staan zingen. Een nieuw liedboek is in
Karin van den
7
Tekst Hanna Rijken
Een kijkje in het nieuwe liedboek
Het nieuwste lied
Wees geprezen, Bron en Schenker
Veni Creator Spiritus
Dit lied is een van de prachtige nieuwe liederen die in
Melodie en tekst van deze vroegkerkelijke hymne
strofische versie van het bekende Zonnelied van Francis-
deleeuwen met plechtige toewijding gezongen,
het nieuwe liedboek zijn opgenomen. Het is een niet-
cus van Assisi. Franciscus schreef dit lied vermoedelijk
terwijl de klokken luidden en de wierook brandde.
Het lied doet Ambrosiaans aan, met vier regels van
komen niet alleen de mooie kanten van de schepping
Na de opkomst van de muzieknotatie vermelden de
het leven. In opdracht van de redactie schreef de dichter
altijd geliefd geweest, vooral bij Pinkstervieringen en
maakte de melodie. De verzen laten een melodische
eeuw een vrije vertaling; hij voegde er zijn theologi-
eigen markante toon. Het is een prachtig, fris lied ge-
liedboek opgenomen, naast de vertaling van Schulte
naar voren, maar ook ziekte en dood als aspecten van
Ik zing magazine
zijn ongeveer even oud. Het lied werd in de Mid-
in 1225, toen hij erg ziek was. Het is een lofzang op de
schepping, in termen van broeder en zuster. In het lied
8
Het oudste lied
Maarten Das de tekst. Componist Berry van Berkum
herhaling horen, het omlijstende refreinvers kreeg een worden. Een aanwinst voor het nieuwe liedboek.
elk acht lettergrepen, maar is vermoedelijk jonger. eerste handschriften het in de 9e eeuw. Het lied is
priesterwijdingen. Martin Luther maakte in de 16e
sche opvatting aan toe. Deze versie is in het nieuwe Nordholt, die dicht bij de Latijnse tekst blijft.
tekst Jacomine Oosterhoff beeld Wilmar Boer
Ik zing “Mensen die zingen, hebben een ander gezicht� ZINGT GRAAG Van zingen krijg ik een ander gevoel. Mijn geest wordt weer schoon en zuiver. Zingen versterkt mijn geloof. Kijk maar eens om je heen in de kerk. Mensen die
zingen, hebben een ander gezicht, ze gaan stralen. In
de Iraanse kerk wordt meer gezongen dan gesproken. En we zingen met ons hele lichaam. Het is de Geest
die dat doet met ons. Dat is anders in een Nederlandse dienst. Jullie zijn met het geloof geboren. FAVORIETE LIED Ik hou van psalm 23. Over Jezus die mijn Herder is. Mijn moeder is pas gestorven. Ik weet niet hoe het met
mijn vader en zusje gaat. Ik ben hier helemaal alleen
en een herder, die ik kan vertrouwen, is precies wat ik
nodig heb. Dit lied verandert mij, ik word er rustig van. Christenen in Iran komen stiekem bij elkaar en ze ma-
ken hun eigen liedjes over Jezus. In mijn taal, het Farsi, bestaat geen liedboek. Dus dit lied zing ik alleen in de Nederlandse kerk.
NAAM Parsa Pazouki, 19 jaar
IS student MBO en wil tandarts worden. Speelt viool.
Ik zing magazine
WOONT in Haarlem, bij zijn oom en tante. Is twee jaar geleden gevlucht uit Iran.
9
Tekst Arie Kok
De
meest gestelde vragen over het liedboek
Is een papieren liedboek nog wel van deze tijd? Gaat mijn kerk het ook gebruiken? En wie heeft dat alles betaald? De meest voor de hand liggende vragen èn antwoorden op een rij.
Waarom is een nieuw liedboek nodig, er is toch al zoveel?
Een gezamenlijk
Het liedboek wil een lijn aanbrengen in
liedboek draagt
de afgelopen decennia ontstaan is in de
bij aan de eenheid
van het vorige liedboek veel nieuwe
van kerken.
de diversiteit aan liederen en stijlen die
kerkmuziek. Er zijn sinds de verschijning liederen geschreven, die soms zeer ver-
het besluit genomen werd, was er al wel een aantal jaren nagedacht
over een nieuw liedboek. Het najaar van 2007 is gebruikt om de orga-
Ik zing magazine 10
Hoe heeft de redactie uit het brede aanbod toch één boek kunnen samenstellen? Er is gewerkt met acht thematische werkgroepen, die materiaal breed
onderzocht en geselecteerd hebben
en de selectie naar de redactie hebben doorgestuurd. Van alle betrokkenen
werd verwacht bij de beoordeling van
nisatie op te zetten en de redactio-
liederen zo breed mogelijk te kijken en
In het voorjaar van 2008 hebben de
stijl van de ander. Later is de selectie
nele werkgroepen samen te stellen. deelnemende kerken hun wensen
kenbaar gemaakt en is het selectieen redactieproces begonnen.
in verschillende kleuren. Voor kinderen
komt er een speciale editie, in twee uit-
voeringen. De meerstemmige koorbundel wordt in drie delen uitgegeven, een
kunnen ook nog gebruik maken van een
Een nieuw gezamenlijk liedboek draagt
In totaal vijf jaar. Voordat in 2007
tebundel in twee uitvoeringen: een
standaard en een luxe uitvoering, beide
rige liederen. Instrumentale begeleiders
teit van de kerken is ook toegenomen.
Hoe lang is er aan het liedboek gewerkt?
In mei 2013 verschijnt een gemeen-
met de psalmen en twee voor de ove-
schillen in stijl en inhoud. De pluriformi-
bij aan de eenheid van kerken.
Welke edities van het liedboek verschijnen er?
ruimte te maken voor de smaak en de nog door klankbordgroepen, ook met
een brede samenstelling en onder lei-
ding van supervisoren, beoordeeld. Lees hier meer over op pagina 5 en 6.
losbladig pakket met een multoband. Er
komt geen editie in combinatie met een complete bijbeltekst. Het Liedboek voor de kerken blijft gewoon verkrijgbaar.
Door wie wordt het nieuwe liedboek uitgegeven?
Welke kerken nemen deel in de ISK?
Drie kerkelijke uitgevers waren geïnteresseerd: Boekencentrum, Jongbloed
In 2007 waren dat de Protestantse
en Kok. Zij hebben een gezamenlijke
Kerken Nederland (PKN), de Algemene Doopsgezinde
vennootschap opgericht, BV Liedboek,
Broederschap en de Vrijzinnige
uitbrengen. Alle drie de uitgevers
die het boek in diverse edities zal
Sociëteit, de Remonstrantse
brengen daarbij hun eigen specifieke
Geloofsgemeenschap NPB. In een
expertise in.
later stadium heeft een aantal
andere kerken zich aangesloten bij
Gereformeerde Kerken, de
Hoe is de ontwikkeling van het nieuwe liedboek gefinancierd?
België en de Evangelisch-Lutherse
De ISK heeft tot doelstelling de kennis,
de ISK. Dat zijn de Gereformeerde
Kerken Vrijgemaakt, de Nederlands Verenigde Protestantse Kerk in Kerk in België. Alle kerken zijn volwaardig lid van de ISK en hebben een gelijkwaardige inbreng gehad.
Er komt een speciale
de ontwikkeling en het gebruik van
toepassing voor
bevorderen. Ze besteedt haar vermogen
beamergebruik.
het kerklied in de Nederlandse taal te
- ontvangen uit het beheer van auteursrechten - o.a. aan het ontwikkelen van
liedboeken. Een deel van haar vermogen is gebruikt voor het ontwikkelen van
Breed kijken en ruimte maken voor de smaak en de stijl
dit liedboek. De deelnemende kerken
heeft de samenstelling van het nieuwe liedboek dus niets gekost.
Hoe zit het met de bundel Tussentijds? Bij de ISK en bij uitgeverijen
kwamen regelmatig vragen bin-
Is een papieren liedboek nog wel van deze tijd, liederen kunnen toch geprojecteerd worden met de beamer?
het vorige liedboek, maar wilden
Wie is er verantwoordelijk voor het liedboek?
Voor beamergebruik wordt een speciale toepassing gemaakt. Bovendien is het
regelen. De ISK heeft toen beslo-
ten Tussentijds uit te brengen, een
In het voorjaar van 2007 hebben de
dienst, maar ook geschikt voor gebruik
De redactie van een eventueel
opdracht aan de ISK gegeven tot samen-
getijdendiensten en gebedsbijeen-
van de ander.
deelnemende kerken van de ISK elk een
daartoe een redactie ingesteld. De ISK
biedt het liedboek als product en resul-
taat van de opdracht aan de kerken aan.
De deelnemende kerken bevelen aan hun eigen gemeenten het liedboek aan.
Ze wilden een eigen bundeltje
samenstellen als aanvulling op
dat juridisch en technisch netjes
bundel met 217 nieuwe liederen.
in andersoortige bijeenkomsten als
nieuw liedboek mocht daarbij niet
komsten, in het pastoraat, in het gezin,
Tussentijds is niet integraal opge-
meditatie. Na de introductie van de
als uit andere bundels een selectie
worden over digitale toepassingen voor
Zingend Geloven.
op school, voor catechisatie en voor
papieren edities zal verder nagedacht bijvoorbeeld tablets als de iPad.
voor de voeten gelopen worden. nomen in het liedboek, er is net gemaakt. Hetzelfde geldt voor
Ik zing magazine
stelling van een liedboek. De ISK heeft
liedboek er niet alleen voor de ere-
nen van kerkelijke gemeenten.
11
Overzicht Liedbundels ISBN 978 94 91575 00 6
Standaard liedbundels
ISBN 978 94 91575 04 4 Prijs € 25,00
Prijs € 25,00
ISBN 978 94 91575 01 3
Ik zing magazine
Prijs € 25,00
12
Liedbundels voor kinderen en jongeren
ISBN 978 94 91575 08 2 Prijs € 25,00
en uitgaven ISBN 978 94 91575 03 7
Luxe liedbundels
Koorbundels (set van 3 stuks)
ISBN 978 94 91575 05 1 Prijs € 99,00
Prijs € 39,90
ISBN 978 94 91575 07 5 Prijs € 39,90
Ook verkrijgbaar!
Losbladig pakket begeleidingen ISBN 978 94 91575 06 8, Prijs ¤ 150,00 Ik zing magazine
Bestel nu via www.liedboek.nl of ga naar uw boekhandel
13
Tekst Hanna Rijken
Een kijkje in het nieuwe liedboek
(...)
Het kortste lied
Liedje bij de maaltijd Dit is een eenvoudig lied en zeer geschikt om te
zingen aan tafel. De tekst is van Job Heeger en de
De Geneefse psalm 119 is ongetwijfeld het langste lied
dat in het liedboek is opgenomen. De melodie is in 1551
ontstaan in Genève. De vertaling is in 1967 gemaakt door
psalmen voorkomt: Loof de Heer want Hij is goed: het
telt in zijn geheel maar liefst 66 strofen. In de psalm
de zogenoemde ‘dichters van de Pietersberg’. De psalm
begin van de psalmen 106,107,118,135 en 136. Het lied
staan ‘de vreugde van de wet’ en ‘het loven’ centraal. Ieder
van tekst en melodie. Het lied is goed uit het hoofd te
Ook heeft iedere noot één lettergreep. De ‘Psalmberijming
gepubliceerd in de bundel Zing alle dagen.
Het Geneefse psalter hoort onmiskenbaar tot het erfgoed
is geschikt voor jong en oud en is een mooie eenheid
Ik zing magazine
Psalm 119
muziek is van Gerard van Hulst. In de tekst zien we een verwijzing naar een zin die in verschillende
14
Het langste lied
zingen, en dat is handig aan tafel. Het lied is eerder
psalmvers heeft een zelfde aantal lettergrepen en regels.
1967’ wordt integraal opgenomen in het nieuwe liedboek.
van de Nederlandse protestantse kerken. Naast deze psalmen worden ook andere berijmde en onberijmde psalm-
versies opgenomen. Psalm 119 zien we ook terugkomen in een gezongen drempelgebed.
tekst Theanne Boer beeld Wilmar Boer
Ik zing
“Een lied kan alles weer op de juiste plek zetten” ZINGT GRAAG Vroeger zong ik in een koor, vooral klassieke muziek en
goede gospel. Thuis zing ik eigenlijk niet, wel in de kerk.
Als ik de dienst niet hoef te begeleiden op de piano, zing
ik heel graag met de gemeente mee. Als je zingt, neem je een tekst in je mond die je zelf niet hebt bedacht. Zingen verenigt, het bindt samen; met zijn allen tegelijk praten kan niet, met zijn allen tegelijk zingen wel. FAVORIETE LIED Waar God de Heer zijn schreden zet, Gezang 305 uit het
‘oude’ liedboek. We hebben een tijd in Utrecht gewoond. Onze kerk stond midden in de binnenstad, tussen alle
305 zongen, wist ik het weer: ‘zijn Geest weerstaat de
valse schijn’ en ‘wat mensen ook verzinnen’. Alles stond
weer op de juiste plek, het menselijke werd gerelativeerd. Het is vooral de tekst die me heel veel doet, nog steeds. Ik ben blij dat 305 in het nieuwe liedboek staat!
WOONT in Amersfoort, getrouwd, 3 dochters IS auteur, journalist, adviseur, spreker
Ik zing magazine
winkels, bioscopen en cafés. Na een drukke werkweek
was de kerkdienst echt een rustpunt. Als we dan Gezang
NAAM Arie Kok, 44 jaar
15
Tekst Jacomine Oosterhoff
En dan nu… aan de slag! Veel gemeentes in het land hebben zich voorbereid op de komst van het nieuwe liedboek. Van Brabant tot Groningen, met een liedprofiel of liedmiddagen, onder leiding van een professionele cantor of een enthousiast gemeentelid. Een inspirerend portret van twee gemeentes.
Dirk Strasser, emeritus-predikant Son en Breugel “Als je de gemeente erin mee laat groeien, is er veel mogelijk.” Emeritus-predikant Dirk Strasser is muzikaal gevormd in
Son en Breugel
de Evangelisch-Lutherse kerk. Daardoor bracht hij andere
kerkmuziek mee naar Son en Breugel. “Ik heb bijvoorbeeld
aandacht besteed aan het zingen van onberijmde psalmen. Een zingende voorganger, daar keken ze in het begin nogal
van op. Maar nu vinden ze het heel gewoon. De mensen hier zingen graag iets nieuws.”
Zingen kun je leren
Plezier
“Voor de dienst oefent de gemeente een onbekend lied met een
“We hebben geen grote pretenties. Het gaat om het plezier van
op een ander moment in de week met wat mensen grasduinen en
met elkaar en met God die ontstaat. Soms voel je dat. Dan gaat
om hierin bij de hand genomen te worden. Luister even rustig en
met mijn adem dat ben ik helemaal. Naar mijn geloof is God
ervaren gemeentelid. Als het liedboek er eenmaal is, gaan we ook nieuwe dingen leren. Het is heel stimulerend voor de gemeente
zing dan maar mee. Als je de gemeente erin mee laat groeien, is er veel mogelijk.”
het zingen. Maar toch ook om het plezier van de ontmoeting
het de diepte in. Dit gaat over mij. Wat ik nu doe, met mijn lijf,
aanwezig en dat ervaren mensen dan ook op momenten. Dat is heel wonderlijk.”
Sing In(n)
“Onze zingmiddagen heten Sing In(n), met dubbel n. Dat is omdat na afloop de glazen klaar staan om het nog even na te vieren.
Ik zing magazine
We doen dit een keer of vier per jaar. Ik zorg ervoor dat het een
16
evenwichtig programma is. Naast een Geneefse psalm, ook een
Tips uit Son en Breugel
Iona, maar ook een oude bekende uit Tussentijds. De stemming va-
laat de gemeente rustig wennen aan nieuwe liederen
modernere versie. Altijd wat liturgisch materiaal, iets van Taizé of
rieert, van uitbundig tot meer naar binnen gekeerd. Ook de manier van instuderen wissel ik steeds af. Het is misschien een beetje een
ratjetoe. Maar dat mag ook, op zo’n middag. Het is altijd een groot feest!
organiseer een aantal liedmiddagen rond het liedboek
Chris van Bruggen, De Ark, Groningen-Helpman “Het geheim is: geef mensen succeservaringen.” Chris van Bruggen verdient nu al meer dan 50 jaar zijn brood als school- en kerkmusicus. Hij is cantor/organist in de
Tips uit Groningen Geef mensen een succeservaring: besteed aandacht aan (professionele) begeleiding Maak een liedprofiel, waarin je afspreekt wat de gemeente wel en niet wil gaan zingen
Groningse Pepergasthuiskerk, de Ark in Groningen/Helpman en cantor in de PKN kerk van Noordlaren/Glimmen. In de Ark leidt hij het Arkkoor en organiseert er liedmiddagen. “Men vindt het hier prima als er nieuwe dingen worden gezegd
en gezongen. Nu gaan we een liedprofiel maken, waarin we vastleggen wat we wel en wat we niet willen gaan zingen.”
Groningen
Zingen kun je leren
“Het geheim is: geef mensen succeservaringen. Als je de mensen
Zingen raakt
“Zingen tilt mensen boven zichzelf uit. Het kan diepere lagen ra-
muzikaal goed begeleidt, kan vrijwel iedere gemeente mooi zin-
ken. Een mooie liedtekst in combinatie met een prachtige melodie.
zeggen na de dienst is dan: ‘Dat nieuwe lied, was dat nou nodig?’
mag bezuinigen op muziek in de kerk. Het is het enige onderdeel
gen. Maar als het moeizaam gaat, landt het niet. Het eerste wat ze Liederen die goed begeleid worden, zorgen voor een succeservaring en plezier in het zingen.” Kunst in de kerk
“Dit jaar beginnen we met Kunst in de Kerk. Vier keer zingen we
Als ik dat zing, dan is mijn kerkdienst al klaar. Ik denk dat je nooit van de dienst waar mensen een actieve houding hebben.”
Beamer of boek?
een hele middag met een projectkoor rond een thema of figuur.
Van Bruggen: “Ik vind de beamer prachtig, maar niet voor het
organiseren we een projectmiddag over het nieuwe liedboek. We
te ondersteunen met beeld. De beamer is vaak te hoog ge-
De zondag erna komen dezelfde liederen terug in de dienst. In mei
zingen of bijbellezen. Wel om de preek of soms het gebed
plaatst, dat zingt niet prettig. Laat de mensen hun liedboek
te trekken. Want je moet breder kijken dan alleen het gesproken
thuis nog eens kan nalezen of nazingen. Bij gebruik van een
fantastisch orgelspel, door prachtige liederen of door een mooi
liedboek koopt.”
woord. Religie is overal te vinden. Je kunt opgetild worden door schilderij.”
gebruiken want dan bereik je dat men mogelijk een lied
beamer voor het zingen stimuleer je niet dat men een eigen
Ik zing magazine
betrekken ook beeldend kunstenaars erbij, die rond het thema
exposeren in de kerk. Zo proberen we alles naar een hoger plan
17
Tekst Hanna Rijken
Implementatie van het liedboek in uw gemeente
In vier stappen op weg!
Op 26 mei, zondag Trinitatis, is het zover: dan kan het Liedboek in gebruik worden genomen door de plaatselijke gemeenten. Het is belangrijk om goed na te denken over de invoering ervan. Kerkelijke gemeentes doen er goed aan een muziekprofiel te maken. De ISK bedacht daarvoor een vierstappenplan. Wat is een muziekprofiel?
Het grootste verschil met het ‘oude’ liedboek is de veelheid aan vormen
en stijlen. Het Liedboek voor de Kerken
1
muziekprofiel is het
vaststellen van de huidige
3
Wat willen wij?
De derde stap is het formuleren van de
toekomstige situatie. Hoe
situatie. Daarbij kan onder meer het
ziet de gemeente er over pakweg vijf jaar
acclamaties, gezongen gebeden (zoals
• een algemene beschrijving van de
situatie? De bij stap één genoemde
het Onze Vader) en beurtzangen
volgende aan de orde komen: gemeente,
voor voorzanger, koor en gemeente
• een beschrijving van de vorm en inhoud
voor orgelbegeleiding, andere voor
• gebruik jaarorde, leesrooster, liedbundels,
is per definitie voor elke gemeente
• de kerkruimte en het instrumentarium,
opgenomen. Veel liederen zijn geschikt piano, gitaar of band. Niet ieder lied bestemd of geschikt. In een muziek-
profiel kan de gemeente voor zichzelf antwoorden formuleren op vragen
als: wat willen we wel en wat willen
van de eredienst,
• aandacht voor kinderen en jongeren, • de plaats van de kerkmuziek,
• de toepassing van de Generale Regeling Kerkmusici en de financiën.
we niet (of nu nog niet); wat kunnen
we wel en wat kunnen we niet (of nu
nog niet)? Het is raadzaam om vóór de
invoering van het liedboek een overleg over het muziekprofiel te plannen.
2
Wat is er mogelijk?
De tweede stap is een
verkenning van het liedboek
aan vormen, genres en stijlen aan bod
van de kerkenraad, de cantorij of het
gemeenteavond waarvoor meer mensen
koor, en eventuele belangstellende gemeenteleden uit.
uit? Wat is de gewenste kerkmuzikale
punten kunnen ook bij het maken van toekomstplannen een leidraad zijn.
4
Wat gaan we doen?
De vierde stap is een lijst met actiepunten om
veranderingen op weg naar
de toekomstige situatie in gang te zetten. Wat moet er gedaan worden en in welke
volgorde? Wie doet wat, wanneer en hoe?
Óp naar het Liedboek – zingen en bidden in huis en kerk!
waarbij de verscheidenheid
Nodig daarvoor de predikant(en), de
kerkmusici, een vertegenwoordiging
Ik zing magazine
De eerste stap naar een
kent alleen strofevormen. In het
nieuwe liedboek worden ook canons,
18
Hoe is het nu?
komt. Dit kan ook in de vorm van een worden uitgenodigd.
Wilt u meer weten? Kijk dan op de website: www.liedboek.nl.
Tekst Pieter Endedijk
Een kijkje in het nieuwe liedboek
Een buitenlands lied:De zon daalt in de zee In het Liedboek staan ook veel vertaalde
In veel klassieke avondliederen is de nacht een
of muziek echt iets nieuws. Het zijn liederen
bijzondere van de tekst is dat hier de nacht
buitenlandse liederen. Ze bieden qua tekst en/
beeld van dreiging, ja zelfs van de dood. Het
van Duitse en Engelse oorsprong, maar ook lie-
helend en troostend mag zijn, zoals in de derde
Indonesië, Zuid-Amerika en Afrika.
De melodie is eenvoudig, met veel herhalingen.
vertegenwoordigd; het avondlied ‘De zon daalt
is zorgvuldigheid bij het zingen noodzakelijk.
lijke taal. Het lied werd dan ook via de Duitse
manier en in een heel rustig tempo (ongeveer
vertaald.
ontdekt de zanger de schoonheid van dit lied:
deren uit o.a. Scandinavië, de Verenigde Staten, IJsland is in het nieuwe liedboek met één lied
vertaling ontdekt en door René van Loenen
Om te voorkomen dat het monotoon wordt, Als de bijzondere tekst op een ingetogen
50 kwartnoten per minuut!) wordt gezongen, een parel in het nieuwe liedboek.
Ik zing magazine
in de zee’. Nu is het IJslands niet zo’n toeganke-
strofe wordt gezegd.
19
TEKST Theanne Boer BEELD Wilmar Boer en Anthony Rietman
De Dichter & De Componist Een lied staat op twee benen: tekst en melodie. Een melodie maakt een tekst zingbaar en een tekst moet zo gemaakt zijn dat er muziek in zit. Hoe komt een lied tot stand? Een kijkje in de werkplaats van de Dichter en de Componist.
Sytze de Vries: “Als anderen het kunnen zingen, heb ik het merg te pakken.” De liederen van Sytze de Vries worden doorgaans ge-
typeerd als toegankelijk en open. Gelovigen uit allerlei Sytze de Vries (1945) is theoloog, predikant, tekstschrijver, dichter en publicist. Hij was lange tijd
hoeken van de kerk vinden elkaar in zijn teksten. En dat
anderen kunnen het zingen, dan heb ik voor mijzelf het merg te pakken.
is precies wat De Vries beoogt: “Een kerklied moet ver-
Ik kan eindeloos met de Bijbel omprutsen. De Bijbel is
geeft diverse beelden van God die in het verleden niet
de metaforen, zijn zo krachtig. Via het horen en het
diversiteit recht doen.
visualiseren.
binden. Het is niet een etaleren van mijn visie. De Bijbel van zichzelf zo liturgisch en poëtisch. De beeldspraak, allemaal de ruimte hebben gekregen. Ik wil aan die
zingen gaan mensen het echt zien. Met liederen kun je
predikant van de Oude Kerk in Amsterdam, waar hij zich ook veel bezighield met liturgie en kerkmuziek. Ook
De dichters van het liedboek ’73 zijn een voorbeeld voor Ik schrijf regelmatig teksten op bestaande melodieën. mij geweest. Je kunt de Bijbel zingen, hebben ze mij
Uit het liedboek bijvoorbeeld. Liederen die niet vaak
allereerst de bijbeltekst zijn eigen werk te laten doen.
wijl de melodie wel goed is. Ik vind dan dat ik die melo-
geleerd. Bij het maken van een lied probeer ik dan ook Maar ik wil ook iets toevoegen. Een bepaald licht op het verhaal werpen.
was hij redactielid van de bundel Zingend Geloven. Sytze de Vries gaat
Ik zing magazine
wekelijks voor in
20
kerkdiensten, geeft lezingen en cursussen en schrijft teksten, liederen en artikelen.
Doorgaans is de tekst er eerder dan de melodie, maar muziek kan ook tekst oproepen. Als ik een lied maak,
let ik op de klanken van de woorden die ik gebruik. Het
gezongen worden omdat de tekst niet aanspreekt, terdie moet redden. Zoals bijvoorbeeld ‘Rust mijn ziel, uw
God is Koning’, uit de oude Hervormde bundel. Ik lag op een nacht wakker omdat het buiten vreselijk stormde.
En ineens zat ik rechtop in bed, want daar was een lied: ‘In de veelheid van geluiden, in de stormen van de tijd.’
Nederlands kent veel stomme e’s, dat maakt de taal
In de kerkdienst kun je alles weglaten, en misschien
Dichten is spelen met klank, zeker als het gezongen
dan is het afgelopen. Het is het laatste redmiddel van
weinig open. Ik kies dus liever woorden met veel a’s. wordt. Liedteksten schrijven is een verwerkingsvorm.
Als ik het in een lied kan zeggen, heb ik het doorleefd.
En als het in een vorm van rijm en ritme is gegoten en
wel de preek als eerste. Maar als het zingen ophoudt, de kerk. Als we het allemaal niet meer weten met elkaar, dan kunnen we nog altijd samen zingen.”
Antoine Oomen (1945) is pianist, componist en dirigent. Al vanaf zijn tiende jaar begeleidt hij kerkdiensten op het orgel, maar hij studeerde piano aan het conservatorium. Tijdens zijn carrière als pianist en pianoleraar, begon hij melodieën
Antoine Oomen: “Ik zit eerst een paar dagen met de tekst op schoot.” Antoine Oomen ontmoette eerst de teksten van Huub Oosterhuis en toen pas de dichter zelf. Geleidelijk aan ontstond een intensieve samenwerking die tot op de
dag van vandaag zeer vruchtbaar is. “Het is de eenvoud
kunnen zijn. En dat bereik ik door de tekst gedurende lange tijd alleen maar te lezen en nog geen noten in mijn kop toe te laten.
van zijn taal, die me aanspreekt. Taal die gewoon is,
Als ik dan alle verbanden in de tekst, het ritme en de
dat mijn melodieën, of delen ervan, zingbaar zijn voor
draaien en dan komt de muziek. Dan ben ik er klaar
maar ook weer heel onverwacht. Ik streef er altijd naar de gemeente. Ik ben de hele tijd bezig me voor te stellen hoe mensen het ondergaan en hoe ze het zullen zingen.
Zingen is een intensere manier van zeggen. Een woord
kan dieper doordringen wanneer je het zingt dan wan-
neer je het alleen maar zegt. Maar dan moet de muziek
moet zo naadloos op de muziek aansluiten of door de
muziek worden meegenomen dat mensen die het zin-
gen het gevoel hebben dat het nooit anders dan zo had
dirigeren. Oomen is nu vooral actief als componist en dirigent van kerkmuziek.
Gregoriaans, waar ik mee opgegroeid ben en daarnaast
de romantische pianomuziek van met name Beethoven en Brahms waar ik in geschoold ben.
slepen, aan het denken zetten. Als ik merk dat dat
beeld en het ‘Lied aan het Licht’. Liederen die al jaren gezongen worden, maar nu gelukkig ook in het lied-
boek opgenomen zijn. Als er een goed klimaat heerst
in een kerk, kunnen mensen elkaar echt ontmoeten in een kerkdienst. Als je zorgt dat er samenhang in een
dienst zit en er goede dingen gezegd en gezongen worden, kan er iets heel moois ontstaan.”
Ik zing magazine
muzikale equivalenten ervoor gevonden heb. Een tekst
eigen werk ook
dem, of eigenlijk twee: de Geneefse psalmen en het
gebeurt, ben ik blij. ‘De steppe zal bloeien’ is zo’n voor-
alle finesses tot me doordringen. Net zolang tot ik de
Later ging hij zijn
natuurlijk origineel, maar heeft wel een voedingsbo-
Het hangt van de tekst af hoe lang ik erover doe maar
leg ik het weer even weg. De inhoud moet eerst tot in
Huub Oosterhuis.
voor en ja, dan komt het. De melodie die ontstaat is
Melodie moet iets doen. Het moet veroveren, mee-
ten. Soms zelfs weken. Dan lees ik, reflecteer ik en dan
liedteksten van
spanningsboog doorheb, dan durf ik de kraan open te
wel goed zijn en er moet goed gezongen worden.
ik ga er altijd eerst een paar dagen mee op schoot zit-
te componeren op
21
tekst Dick Vos beeld Wilmar Boer
Ik zing “We zongen het lied gewoon op de parkeerplaats” ZINGT GRAAG Zingen is voor mij ontspanning. Zeker als de melodie bekend is, zing ik voluit. Thuis zing ik vaak mee met
de radio. Maar in de kerk luister ik vooral ook naar de
mooie woorden. Samen laten horen wie we zijn en ons geloof uitdragen. De keuze van de liederen vind ik heel belangrijk. Ze moeten inhoudelijk aansluiten bij waar je mee bezig bent. FAVORIETE LIED
Zomaar een dak, boven wat hoofden, van Huub
Oosterhuis. Toen we hier in de vinex-wijk startten als
gemeente waren we eigenlijk nomaden. Onze vierplek werd een aantal keren te klein en we trokken van de
NAAM Henny Rouwhorst-Arends, 61 jaar
Ik zing magazine
WOONT in Hooglanderveen-Vathorst
22
ene ruimte naar de andere. Dat deed heel veel met ons, het bond ons samen.
Onze allereerste viering begon in de katholieke kerk
met een halve dienst. Daarna gingen we naar een an-
der gebouw, en op de parkeerplaats liet de dominee ‘Zomaar een dak’ zingen. Toen kreeg het ineens
een andere betekenis: ook zonder gebouw kun
IS vrijwilligster bij het Rode Kruis en in de plaatselijke gemeente
je geloven, want het geloof zit in je hart. We zouden graag een eigen gebouw hebben, maar de gemeenschap is waardevoller.
Illustratie Margreet de Heer
Ik zing magazine 23
Feestelijke presentatie Liedboek Programma 9.30 - 10.30 uur
Zaterdag 25 mei 2013 Grote Kerk Monnickendam
inloop in de Grote Kerk koffie - muziek - informatie
10.30 - 12.00 uur presentatie liedboek overhandiging eerste exemplaar zingen - muziek - sprekers 12.00 - 13.00 uur
lunch in kerken en binnenstad muziek - straattheater
13.00 - 16.00 uur liedboekfestival 40 locaties - 40 keuzeprogramma’s 16.00 uur
afsluiting rond haven - in Grote Kerk
Kijk op www.liedboek.nl voor meer informatie en aanmelding. Of bel voor aanmelden en vervoersmogelijkheden: mw. G.W. Morsink, tel. 030 69 10 770
Het liedboek komt naar u toe! Wilt u nu al kennismaken met het nieuwe liedboek? Dat
kan! Op veel plekken in Nederland worden liedboekavonden georganiseerd door de plaatselijke kerken. Natuurlijk wordt
daar veel gezongen uit het nieuwe liedboek, maar u komt ook van alles te weten over de inhoud van het liedboek, de kosten en de manieren waarop het liedboek in uw gemeente kan worden geĂŻntroduceerd. Kortom: leerzaam en leuk!
Kijk op www.liedboek.nl/agenda voor een liedboekavond bij u in de buurt.