Watt's up 20 nl

nr. 20  2017

het magazine voor Elektrocracks

DOSSIER

LEDLAMPEN DOORGELICHT SAFETY FIRST

N A V R A A V E G T E H E I T U C O R T K E L E SCHOOLPROJECT

AN MEEWERKEN A D N A L W O R R O M TO

INHOUD

INHOUD

nr. 20 ď ž 2017

4 SCHOOLPROJECT

De elektriciens van Tomorrowland

8

11

OP DE WERKVLOER

DILEMMA

Elektronische inspectie met drones

Leren op school of op de werkplek

12 TECHNISCH

Dossier licht (deel 2)

2

Colofon HET MAGAZINE WATT’S UP WIL JONGEREN WARM MAKEN VOOR ELEKTROTECHNISCHE OPLEIDINGEN EN BEROEPEN. Ø www.wattsup.be Ø info@wattsup.be

Marlylaan 15/8 Avenue du Marly Brussel, 1120, Bruxelles T 02 476 16 76 • F 02 476 17 76 www.volta-org.be • info@volta-org.be Vormelek, Tecnolec en FBZ bundelen hun krachten en vormen samen VOLTA.

14

18

SAFETY FIRST

MAATSCHAPPIJ

Elektrocutie en elektrische schokken

Watt's Up is een campagne die VOLTA voert op vraag van de sociale partners. De campagne heeft tot doel de instroom van arbeiders in de elektrotechnische sector te verhogen en richt zich behalve naar jongeren en hun ouders, ook naar werkgevers, scholen en opleidingscentra.

Elektriciteit vernieuwen in Tanzania

union des électriciens u n i e v a n elektriciens

Verantwoordelijke uitgever: Hilde De Wandeler Concept en realisatie: Link Inc (www.linkinc.be) Redactie: Link Inc Lay-out: Zeppo (www.zeppo.be) Fotografie: Jens Mollenvanger, Tim De Backer

21 HELLO! GOODBYE!

16

Heb je zelf ee n intere Laat h ssant projec et o n s t? we in www.f fo@wattsup ten via a ce b o ok.com .be of /watts up.nl

ACTUEEL

Hersteller van elektronica

3

SCHOOLPROJECT

DE ELEKTRICIENS VAN TOMORROWLAND...

... DAT ZIJN DEZE LEERLINGEN VAN HET PTS BOOM!

Soms mogen leerlingen elektrotechnisch onderwijs meewerken aan wel héél coole projecten. Zo maakten ze in het PTS Boom een draak voor Tomorrowland.

Watt's up was erbij toen Nessie, gepakt en gezakt, richting Schorre vertrok.

4

Dat ze in het PTS Boom mogen meewerken aan het grootste muziekfestival ter wereld, vinden ze niet eens zo heel bijzonder. "We hebben als provinciale school een samenwerking met De Schorre, het provinciale domein waar Tomorrowland plaatsvindt", legt technisch adviseur Alain Goolaerts uit. "En dus doen we eigenlijk heel veel voor hen. Als er een plantenbeurs is, zorgen we voor de tuinhuisjes. De leerlingen hout maken ze, wij installeren licht en stopcontacten. De leerlingen auto zijn nu waterfietsjes voor de Schorre aan het herstellen.

Alles wat daar te doen is, ondersteunen wij, kort gezegd." Alles, van de kleinste events tot de grootste festivals. "We bouwen de werfkasten altijd om op maat van het event.

Zo hebben we onlangs nog in 8 werfkasten een verbruiksmeter geplaatst. Want het terrein wordt ook soms verhuurd aan bedrijven, en om hun rekening te kunnen maken op het einde van de dag, hadden ze elektriciteitskasten nodig met een verbruiksmeter erin."

NOODSTOP Elektricien spelen voor Tomorrowland, da's een hele uitdaging, vooral op het vlak van veiligheid.

"Een event waar 180.000 mensen naartoe komen, dat vraagt wel wat extra maatregelen. Alle werfkasten moeten bijvoorbeeld afgesloten kunnen worden met een sleutel. Er moet een noodstop geïnstalleerd worden en we gebruiken speciaal antivandalismemateriaal. Rond de stekkers komen metalen kasten zodat er niemand tegenaan kan botsen. Want ja, als die mannen gedronken hebben... je weet hoe dat gaat hé."

v MEET NESSIE Naast de werfkasten boksten de leerlingen van het PTS dus ook een heuse draak in elkaar. Die zal op het water van Tomorrowland liggen loeren en zo nu en dan onschuldige festivalgangers nat spuiten. De draak zorgt samen met de vele andere decors dat Tomorrowland eruitziet als een magisch sprookje met opzwepende beats.

Voor de editie van 2017 haalden de organisatoren alles uit de kast: danseressen met zes armen, narren, trompetblazers, vuurspuwers... En last but not least: Nessie van het PTS Boom, want zo doopten de leerlingen hem, verwijzend naar die andere mythische draak.

TECHNISCH ADVISEUR ALAIN "Een event waar 180.000 mensen naartoe komen, dat vraagt wel wat extra maatregelen. Alle werfkasten moeten bijvoorbeeld afgesloten kunnen worden met een sleutel"

PEANUTS Nessie ziet er indrukwekkend uit, maar weegt amper iets. Met z'n drieën tillen de leerlingen de draak op, richting uitgang waar ie de camion op mag. "Hij moest superlicht zijn, want hij moet makkelijk verplaatst kunnen worden", vertellen Glenn, Mathias, Jarrik en Jason. Zij zitten in het laatste jaar en toverden Nessie om van een simpel decorstuk tot een water spuwende, lichtgevende draak. Geen simpele klus lijkt ons, maar de leerlingen draaiden er hun hand niet voor om.

"Het moeilijkste? Dat was onze GIP. Nessie maken, dat was peanuts."

5

Euh, oké. Maar toch vonden wij 'm behoorlijk indrukwekkend toen ie richting De Schorre vertrok. En nog cooler was ie toen we 'm eind juli op Tomorrowland op het water zagen liggen. Het is dat wij wisten dat ie zich koest hield tot we voorbij zouden wandelen, anders hadden we het niet zo stoer kunnen navertellen.

SCHOOLPROJECT

NESSIE, ZO GEFIXT! 1 De draak wordt door de makers van Tomorrowland gekocht in een decorwinkel in Boom. Hij kan op dat moment nog niks.

2 De draak gaat naar het PTS Boom met de vraag: kunnen jullie ervoor zorgen dat ie op geregelde tijdstippen water spuwt naar de voorbijgangers en zijn ogen rood oplichten?

3 Team Tomorrowland maakt samen met de leerkracht een technisch plan: hoe kunnen we dit fixen? Welke kabel moet naar waar? En wat zijn mogelijke risico's?

4 Aan de slag! Het eerste probleem duikt al meteen op: de draak blijkt vol vulschuim te zitten, dus de slang erdoor krijgen, lukt niet. Uitboren is geen optie, want zo'n lange boor bestaat niet... De oplossing? Met een DIN rail lukt het wel (al is dat wel een hĂŠĂŠl vuil klusje...) en de slang kan erin.

5 Alle aansluitingen in de werfkast worden in orde gebracht (om kosten te besparen worden oude werfkasten afgebroken en hergebruikt!). Er komt ook een timer in zodat de draak geregeld water kan spuwen.

6 De originele ogen worden uitgeschuurd en er komen rode lampen in zodat Nessie rood oplicht.

7 De pomp en de boeien worden bevestigd - Nessie kan nu veilig het water in zonder kopje onder te gaan. Even testen en de draak is klaar om naar De Schorre te reizen.

TOMORROWLAND IN 'T KORT WAT?

Muziekfestival van elektro & dance in een sprookjesachtig decor WAAR?

De Schorre in Boom WANNEER?

Het weekend van 20 en 27 juli AANTAL BEZOEKERS?

180.000

6

DEZE ZESDEJAARS ZWAAIDEN TIJDENS HET AFWERKEN VAN HUN GIP NESSIE UIT RICHTING DE SCHORRE JARRIK (18)

v

Zorgde voor... de slang, de ogen en de aansluitingen in de elektriciteitskast Tomorrow-fan? "Elk jaar verloot de school enkele tickets voor Tomorrowland op de proclamatie, hopelijk win ik er dit jaar één!"

"Nessie maken was veel leuker dan werken op een plaat.

Dit is het beroep van elektricien in 't echt!"

Trots op zijn GIP: een dozensorteermachine en stempeldrukker

WE ARE...

THE PEOPLE OF TOMORROW

GLENN (18) Zorgde voor... de elektronica Tomorrow-fan? "Nog nooit geweest, maar als ik tickets krijg, graag!"

Trots op zijn GIP: limonademengmachine

JASON (19) Zorgde voor... de slang en het testen van de pompen Tomorrow-fan? "Ja, maar ik ga niet, het is me te duur."

MATHIAS (18)

Trots op zijn GIP: een heuse toerentalteller

Zorgde voor... de ogen, de bekabeling en het vastmaken van de boeien Tomorrow-fan? "Ik heb voor het eerst tickets dus ga Nessie live bewonderen!"

Trots op zijn GIP: een spoelinstallatie voor aardappelen

7

OP DE WERKVLOER

spectie? in e h c is n h c te o tr k Ele

DAAR KOMT DE DRONE! Van windmolens en zonnepanelen tot tanks en ovens: overal bannen de vliegende ballen zich een weg in.

8

Bewapend met speciale drones trekken Lieve en Dennis elke dag ten strijde voor industriële inspecties en technisch onderzoek.

Of: hoe drones ook hun intrede doen in de elektrotechnische wereld.

3, 2, 1... START! Bij elke opdracht die Lieve en Dennis krijgen, wordt op voorhand nagedacht over het vluchtplan. Voor industriële inspecties en technisch onderzoek wordt de drone manueel bestuurd door Dennis. Maar bij een mapping-opdracht (bv. het opmeten en in kaart brengen van een steengroeve of stortplaats) is dit anders. Eerst wordt een terrein ingetekend op Google Earth. Nadien berekent de software het traject en kan de drone automatisch vliegen. Afhankelijk van de nodige details vliegt de drone op een bepaalde hoogte om z'n beelden te maken. Zo hebben ze op 60 m hoogte ongeveer een nauwkeurigheid van 1 cm grondpixel.

Onder het motto 'We are your eye in the sky!' maken Lieve Van Gijsel (Business Unit Manager) en Dennis Vetters (dronepiloot) van Aetos Drones gedetailleerde beelden met drones, waarmee hun klanten nadien zelf hun elektrotechnische installaties kunnen controleren.

De drones worden zowel indoor als outdoor ingezet. Binnen inspecteren ze o.a. tanks, ovens en andere nauwe ruimtes. Dit doen ze met een crashbestendige drone in een bal.

Outdoor zijn er windmolens, zonnepanelen, hoogspanningslijnen, daken, flare tips, monumenten, zandvoorraden… waar de vliegende ballen zich een weg in banen. Een erg efficiënte manier van controle voeren, zegt Lieve: "Onlangs inspecteerden we nog zonnepanelen die tal van mankementen, hotspots en defecten vertoonden. Dankzij onze beelden kon de klant hiermee aan de slag en kon hij erger voorkomen."

9

OP DE WERKVLOER

ELEKTRICIEN WORDT DRONEPILOOT

Lieve: "Onlangs inspecteerden we nog zonnepanelen die tal van mankementen vertoonden. Dankzij onze beelden kon de klant hiermee aan de slag en kon hij erger voorkomen"

Dennis studeerde Industriële Elektriciteit en werkte een tijdje als elektricien bij Maes Elektro, tot hij zich omschoolde tot dronepiloot. Dennis: "Lieve was vroeger mijn directe leidinggevende. Toen zij de kans kreeg om een bedrijf met drones op te starten onder de vleugels van Groep Maes, bood ze me de uitdaging om hieraan mee te werken. Het afgelopen jaar heb ik heel wat opleidingen gevolgd om het bewijs van bevoegdheid te halen. Dat was nodig om volgens de normen van de wet te mogen vliegen in België. Verder heb ik nog een Global Wind Safety training gevolgd om windturbines te mogen betreden." Een nieuwe uitdaging dus, maar zijn achtergrond als elektricien komt ook voor deze job nog steeds erg goed van pas.

Dennis: "In het verleden heb ik

zelf zonnepanelen gelegd en aan bovengrondse laagspanning gewerkt.

Inspecties van bovengrondse leidingen zijn dus zeker niet nieuw voor mij."

EEN ZEE A AN EN TOEPASSING worden

gezet en kunnen in Drone-beeld singen. as ep to voor zeer veel orbeelden: Een aantal vo r chemie stallaties voo in n va tie ec • Insp en industrie en van terreinen • Opmeting bouwsector e d r o ing vo volumebepal objecten gebouwen en n va tie ra u ta • Res es n windturbin • Inspectie va n elektrische e inspectie va ch is m er h T • isolatie… nnepanelen, installaties, zo

10

DILEMMA

LEREN

DILEMMA

Atheneum Maasland in Dilsen-Stokkem lanceert ‘leren op de werkplek’ voor de opleidingen bouw, metaal en elektriciteit. Leerlingen uit de derde graad combineren hun schoolbanken met de werkvloer. Technisch adviseurcoördinator Michel Roovers legt de verschillen uit.

PLEK K R E W E D P O F O OP SCHOOL LEREN OP SCHOOL

LEREN OP DE WERKPLEK

JE KUNT NU EENMAAL NIET ZONDER DE BASIS

VEEL LEERLINGEN VINDEN HET LEUKER

"Op school leer je enorm veel. Het is absoluut noodzakelijk dat je een aantal basisbegrippen en -vaardigheden oppikt voordat je in de praktijk aan de slag gaat. Daarvoor is de school de beste leerplek."

"We hebben dankzij de stages gemerkt dat veel leerlingen positiever staan ten opzichte van hun stage dan tegenover school.

Ze komen minder vaak te laat en zijn zelden ongewettigd afwezig."

SCHOOL IS MÉÉR DAN THEORIE "Bovendien beperkt een opleiding op school zich niet tot de theorie alleen. Denk maar aan stages, waarbij je een cruciale eerste werkervaring opdoet. We kunnen er helaas niet omheen dat voor sommige leerlingen de school niet de beste resultaten oplevert. Dat leidt er soms toe dat zij zonder diploma de schoolbanken verlaten. En dat willen we uiteraard absoluut vermijden."

JE KRIJGT EEN BREDERE VORMING "Door een opleiding op school te koppelen aan een opleiding in een bedrijf krijg je een veel bredere vorming. Je ontwikkelt niet alleen je technische vaardigheden, maar ook je algemene attitude. Ook dat is belangrijk voor je toekomstige werkgever. Geen enkele school kan alles aanbieden. Sommige zijn beter in huisinstallaties, terwijl andere de nadruk leggen op bordenbouw of industriële elektriciteit. In een bedrijf is het wél mogelijk om al die disciplines te leren kennen!"

11

TECHNISCH: DOSSIER LICHT

Ledlampen doorgelicht v

We krijgen regelmatig de vraag van elektro-installateurs hoe het komt dat ledlampen soms een klein beetje blijven branden, hoewel ze met de schakelaar uitgezet werden. Hier is het antwoord op dit mysterie...

Leds hebben ten opzichte van andere lichtbronnen een wel heel bijzondere eigenschap: ze lichten al een heel klein beetje op bij stromen van amper enkele micro-ampères (1 miljoenste van een ampère). In het donker zijn onze ogen zéér gevoelig en kan dit beetje licht al duidelijk zichtbaar zijn.

LEKSTROMEN ZIJN ONVERMIJDELIJK In een elektrische installatie zijn er onvermijdelijk lekstromen. De bron van die lekstromen zit vooral in de bekabeling: als we twee kabels dicht in elkaars buurt brengen, zullen ze samen een zéér kleine condensator vormen. Condensatoren kunnen wisselspanning doorlaten en dus ook de 50Hz netspanning. Op die manier lopen er onbedoeld zéér kleine stroompjes van de ene naar de andere kabel. Deze stromen zijn zo klein dat ze totaal onschadelijk zijn, maar ze zijn wel groot genoeg om een led te doen oplichten.

DE SCHULD VAN DE DRIVER Tussen de led en het elektriciteitsnet zit een stukje elektronica, de driver, dat ervoor zorgt dat de led in de juiste omstandigheden kan werken.

Afhankelijk van hoe die driver is opgebouwd, is het mogelijk dat de lekstroom tot bij de leds geraakt, maar vaak wordt deze stroom ook afgeleid via een andere weg. Daardoor komt het dat de ene ledlamp wel oplicht en de andere niet.

EN DE OPLOSSING? Dubbelpolig afschakelen van de ledmodules zal een oplossing bieden.

Het omwisselen van de nulleider en de lijn kan ook een invloed hebben op dit probleem.

12

"Leds hebben een bijzondere eigenschap: ze lichten al een heel klein beetje op bij stromen van slechts enkele micro-ampères"

Parallelschakeling van leds?

We zijn van kindsbeen af gewend om elektrische toestellen in parallel met elkaar te schakelen en we vinden het logisch om alle ongebruikte aansluitpunten open te laten. Door apparaten in parallel te schakelen, krijgen ze allemaal dezelfde spanning (bv.

230V AC). Hoeveel de stroom bedraagt, hangt af van het verbruik van de verschillende toestellen. Maar bij leds (we bedoelen hiermee de component op zich, geen ledlamp) is dit helemaal anders‌

Als we leds met een constante spanning voeden, zullen verschillende exemplaren van hetzelfde type zich anders gedragen. Hoewel de spanning gelijk is, zal er een groot verschil zijn in stroom tussen de verschillende exemplaren. Sommige leds zullen te veel licht geven en minder lang meegaan. Bij andere leds zal dit net andersom zijn. Op deze manier is het onmogelijk een betrouwbaar product te maken met leds!

Nee, liever in serie Als we leds echter met een constante stroom voeden, gaan ze wel allemaal gelijkaardig reageren en kunnen we wel goede ledproducten bouwen.

Om ervoor te zorgen dat alle leds dezelfde stroom krijgen, moeten ze in serie geplaatst worden op een stroombron.

IN DE PRAKTIJK GEBEURT DIT OP EEN VAN DEZE DRIE MANIEREN:

1 Een driver zet de netspanning van 230V om in een constante stroom. Alle ledmodules worden door de installateur in serie op deze driver aangesloten.

Bij de installatie moet de juiste stroombron gebruikt worden (350mA, 700mA‌) en moet de som van de spanningen van de ledmodules binnen het bereik van de driver liggen.

Een voorbeeldje: 9V per lamp x 5 lampen ligt hoger dan 36V maximale spanning van de driver; deze installatie zal dus niet werken!

2

3

Een driver zet de 230V netspanning om in een constante spanning. De modules worden door de installateur in parallel aangesloten. In elk van de ledmodules wordt deze constante spanning omgezet in een constante stroom waarmee de leds gevoed worden. De serieschakeling van de leds bevindt zich intern in de module.

Bij de installatie moet de juiste spanningsvoeding gekozen worden (12V, 24V‌) en de som van de stromen van de modules moet lager zijn dan het maximum dat de driver aankan.

13

De driver zit ingebouwd in de ledmodule of in de armatuur.

Deze wordt met 230V gevoed en onderling worden de modules of armaturen uiteraard parallel geplaatst. Ook nu worden de leds in serie gezet, maar merkt de installateur hier niets van.

Het installatiegemak van optie 2 en 3 ligt uiteraard veel hoger dan wanneer de leds in serie moeten worden geplaatst.

SAFETY FIRST

ELEKTROCUTIE EN ELEKTRISCHE SCHOKKEN GELIJKSTROOM VERSUS WISSELSTROOM Ter herinnering. Bij gelijkstroom gaat de stroom van een positieve naar een negatieve pool. Denk aan een stroom gevoed door een batterij, bijvoorbeeld van een zaklamp.

Bij wisselstroom wisselen de richting en de grootte van de stroom vijftigmaal per seconde (50 Hz).

Denk aan de stroom gevoed via het Belgische elektriciteitsnet voor industrie en woningen (haardroger, boormachine …).

Het onderscheid tussen gelijkstroom en wisselstroom heeft ook consequenties voor de veiligheid.

Wisselstroom houdt meer gevaar in dan gelijkstroom. Stroom met een frequentie boven de 5000 Hz gaat niet meer door het lichaam maar plant zich voort via de huid.

HOE HOGER DE INTENSITEIT, HOE GROTER HET GEVAAR Er is een risico vanaf 10 milliampères (10mA):

INTENSITEIT

GELIJKSTROOM

130 mA

Hartkamerfibrillatie

Niet bepaald

Drempel loslaten

Drempel prikkeling

2 mA

INTENSITEIT

WISSELSTROOM

1A

Hartstilstand

75 mA

Hartfibrillatie

30 mA

Verlamming ademhaling

10 mA

Kan contact niet meer verbreken

0,5 mA

14

Waarnemingsdrempel

DE WEG VAN DE STROOM De elektrische stroom volgt de kortste en de gemakkelijkste weg van het contactpunt van het lichaam met het toestel of de leiding onder spanning en een ander contactpunt dat verbonden is met de aarde. Bijgevolg kunnen de organen die op de weg van de stroom door het lichaam liggen, worden aangetast.

HOE LANGER HET CONTACT MET DE STROOM, HOE GROTER HET GEVAAR De duur van de stroomdoorgang bepaalt de ernst van de schade aan het lichaam en de ernst van de effecten. Elektrocutie kan verschillende gevolgen hebben:

RECHTSTREEKSE EN ONRECHTSTREEKSE AANRAKING

VERRASSINGSEFFECT: aa ongecontroleerde bewegingen kunnen je uit evenwicht brengen en een val veroorzaken.

Rechtstreekse aanraking met een leiding onder spanning kan vermeden worden door enkele eenvoudige ingrepen:

THERMISCHE EFFECTEN: aa brandwonden waar de huid contact heeft gemaakt, aa interne verbranding van organen op de weg van de stroomdoorgang (afsterving van het spierweefsel, trombose (afsluiting, klontervorming) van kleine bloedvaten …).

aa door de isolatie van de actieve delen via een volledige bedekking met een isolerende stof (pvc, rubber, glas), zoals bij een verlengsnoer, aa door een omkasting (verbindingsdozen, elektriciteitskast) die enkel met een sleutel kan geopend worden, nadat de stroom onderbroken is,

VERLAMMENDE EFFECTEN: aa spierkrampen kunnen verhinderen dat de persoon het contact verbreekt en als het ware aan de leiding kleeft,

aa door scheiding of verwijdering, zodat de actieve delen buiten handbereik zijn, aa door het afbakenen met hindernissen van de actieve delen (afsluiting, hekken …).

aa verlamming van de ademhalingsen hartspieren kan leiden tot een hartstilstand.

Ook onrechtstreekse aanraking is te vermijden:

STIMULERENDE EFFECTEN: aa door de geleidende delen van de apparaten te aarden: de stroom ontlaadt via de aarding en niet via het contact met een persoon,

aa verstoring van het hartritme, aa hartkamerfibrillatie kan leiden tot een hartstilstand.

aa met een verliesstroomschakelaar: de stroom wordt onmiddellijk onderbroken bij een verliesstroom die via het lichaam loopt,

INDIRECTE EFFECTEN: aa brandwonden aan handen, aangezicht en ogen ten gevolge van de elektrische boog bij kortsluiting,

aa door een dubbele isolatie of een versterkte isolatie zodat de kans op defecten zeer sterk verminderd wordt,

aa ongemakken, nasleep of complicaties (cardiovasculair, neurologisch…) die pas na een zekere tijd optreden.

aa door toestellen te gebruiken op zeer lage veiligheidsspanning (ZLS).

15

ACTUEEL

Nieuwe topjob:

hersteller van elektronica Goed nieuws voor elektrotechnici! Er komt er een belangrijke nieuwe job bij: die van elektronicahersteller.

Met dank aan ... de circulaire economie.

JAARLIJKS WORDT 50 MILJOEN TON AAN ELEKTRONICA AFGEDANKT. EN EEN DEEL DAARVAN KAN HERSTELD EN HERGEBRUIKT WORDEN.

16

EEN GOEDE HERSTELLER IS VAN VELE MARKTEN THUIS. HIJ MOET IETS AFWETEN VAN ELEKTRISCHE EN ELEKTRONISCHE APPARATEN EN GEVAARLIJKE STOFFEN HERKENNEN.

DE EUH... CIRCULAIRE ECONOMIE? WAT IS DAT?

EN DAT ZORGT DUS VOOR NIEUWE JOBS!

WAT BETEKENT DAT VOOR JOU?

In de circulaire economie of kringloopeconomie proberen we materialen en producten zo veel mogelijk te hergebruiken of te recycleren. Vooral oude elektrische en elektronische apparaten zorgen voor tonnen afval.

Bovendien vormt elektronica de snelst groeiende afvalstroom ter wereld. Niet verwonderlijk als je bedenkt hoeveel lagereschoolkinderen al rondlopen met een smartphone. Geschat wordt dat er jaarlijks tot 50 miljoen ton aan elektronica wordt afgedankt. In BelgiĂŤ gaat het om 115.585 ton!

Hoog tijd dat de elektrosector de principes van de kringloopeconomie gaat toepassen. Maar daarvoor zijn nieuwe jobs nodig. Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) onderzocht welke. Een opvallende nieuwkomer is de informatiemanager, die kennis over materialen en producten deelt met winkels, herstellers en consumenten. Daarnaast is er de environmental steward, die zorgt dat ontwerpers van bij het begin nadenken over hergebruik. Verder is er nog de materiaalscout, die innovatieve materialen opspoort. Maar een sleutelrol is weggelegd voor de hersteller.

Dit elektronicawonder kan producten herstellen of upgraden. Zo hoeven ze zelfs niet gerecycleerd te worden, maar krijgen ze onmiddellijk een tweede leven.

Een goede hersteller is van vele markten thuis. Je moet iets afweten van talloze elektrische en elektronische apparaten en gevaarlijke stoffen herkennen. Daarnaast moet je beschikken over wisselstukken of zelf wisselstukken kunnen maken. Met een 3D-printer bijvoorbeeld. Maar hoe weet je wat je precies moet doen? Daarvoor doe je een beroep op open source-technologie. Dat wil zeggen: informatie die fabrikanten vrij ter beschikking stellen.

CONCLUSIE : Door de stijg

ende vraag naar herstellers k rijg je in de to e komst een schittere nde nieuwe jo bk Maar je heb t wel een gro ans. n dige kennis nodig van hedend a a gse elektronica en moet be re id z ijn om voortdu rend bij te le re n .

Maak je bors t maar al na t!

17

MAATSCHAPPIJ

Whoah, we're going to‌

TANZANIA!

Elektriciteit vernieuwen in Tanzania? Da’s eens wat anders! Eind mei trokken de leerlingen van het VTI Leuven voor twee weken naar het Tanzaniaanse Muleba, waar ze de elektrische installatie van een fruitverwerkingsbedrijf onder handen namen.

Van een stage gesproken!

18

HOE HET ALLEMAAL BEGON...

Vorig schooljaar werd de school gecontacteerd door Mali Muleba, een vzw die samen met de organisatie ‘Mali’ boeren uit Muleba ondersteunt. Dit doen ze o.a. door het plaatselijk geteelde fruit te verwerken tot fruitsap. Met de inkomsten hiervan kunnen de boeren hun kinderen de kans geven op onderwijs. Fruit voor een schoolbank dus! Voor deze organisatie zijn goedwerkende machines van het grootste belang. Maar de elektrische installatie was dringend aan vernieuwing toe...

EN WIE GAAT DAT BETALEN?!

Een elektrische installatie vernieuwen in Tanzania, dat vergt heel wat middelen en materiaal: er is gereedschap nodig, leerlingen en leerkrachten moeten ter plaatse geraken, het materiaal moet worden getransporteerd…

Kortom: een héle klus!

Om dit te kunnen financieren kreeg de school een subsidie van de provincie Vlaams-Brabant. Daarnaast zetten ze een gastronomische avond op touw, organiseerde Mali Muleba een concert en kon de school rekenen op een aantal gulle sponsors.

EN WIE GAAT ER MEE??

In september 2016 werd het project voorgesteld aan de leerlingen van het 7de jaar Industriële Onderhoudstechnieken. Intussen waren enkele leerkrachten bezig met de voorbereidingen. Na een week bedenktijd beslisten alle zeven leerlingen om mee te gaan naar Tanzania. Eén van hen was Bram: "Ik heb niet getwijfeld.

Dit was een kans die je maar één keer in je leven krijgt!"

OP PROSPECTIE In oktober trokken twee leerkrachten ter voorbereiding naar Muleba. Tijdens hun verblijf brachten ze de elektrische toestand van de installaties in kaart, zochten ze contacten voor materiaal en gereedschap en maakten ze kennis met de plaatselijke middelbare school, waarmee ze uiteindelijk zouden samenwerken voor het project.

Technisch adviseur Wim: "We stonden versteld van de toestand waarin de installaties en de gebouwen zich bevonden. Materiaal en gereedschap

v TECHNISCH ADVISEUR WIM:

"Onze leerlingen werkten van zonsopgang tot zonsondergang om alles volledig af te krijgen. Dat was heel mooi om te zien"

waren er quasi niet. Al snel wisten we dat dit een heel uitdagend project zou worden."

DE GROOTSTE UITDAGING: HET MATERIAAL DAAR KRIJGEN Eenmaal terug in België begonnen ze aan de voorbereidingen. Leerkrachten en leerlingen tekenden samen nieuwe schema’s uit, stelden materiaallijsten samen, maakten verdeelkasten … Alles werd tot in de puntjes klaargemaakt.

Eén van de grootste uitdagingen was het transport van de materialen. Alles moest per vliegtuig naar Oeganda en dan over de weg naar Tanzania. Voor elk stuk gereedschap moesten heel wat documenten worden opgemaakt, anders mochten ze het land niet in: technische fiches, datasheets, keuringen… Wim: "Uiteindelijk was het materiaal slechts één week vóór onze komst ter plaatse. Spannend dus! We hebben het transport een paar keer

v TECHNISCH ADVISEUR WIM:

"Het niveau van de leerlingen elektriciteit daar was erbarmelijk.

Ze wisten nog niet wat een boor of een plug was, of hoe een vijs in een plug moest worden gestoken"

19

moeten verplaatsen omdat we zoveel documenten moesten voorzien."

READY FOR TAKE-OFF In mei was het eindelijk zover: op naar het project! Nog even laten inenten en dan op het vliegtuig naar Oeganda, waarna een rit van 10 uur hen met de wagen naar Muleba bracht. Leerling Karim: "Het was twee dagen reizen in totaal: één dag vliegen en één dag rijden. Op de luchthaven was het even wachten voor de strenge controles, maar al bij al verliep de reis heel vlot."

En Wim vult aan: "De rit was geen al te grote afstand, maar de toestand van de wegen maakt dat er gemiddeld maar zo’n 50 km per uur gereden kan worden."

MAATSCHAPPIJ

HANDEN UIT DE MOUWEN In totaal waren de leerlingen en leerkrachten 16 dagen weg, waarvan ze 10 dagen aan het project werkten. Samen met enkele leerlingen van de plaatselijke school Muleba Polytechnic Centre staken ze van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat de handen uit de mouwen.

Ze installeerden alle materialen en vernieuwden de complete elektrische installatie: elektrische lampen, schakelaars, stopcontacten, bekabeling, aansluitingen voor crushers en andere zware machines, aardingspennen, verdeelkasten… Bram: "De eerste drie dagen hebben we langer doorgewerkt, zodat we zeker klaar zouden geraken.

Uiteindelijk was alles goed op tijd klaar en konden we het de laatste dagen wat rustiger aan doen." Technisch adviseur Wim is dan ook erg trots op hen: "Onze leerlingen werkten van zonsopgang tot zonsondergang en waren heel gemotiveerd omdat ze het werk volledig af wilden krijgen. Dat was heel mooi om te zien."

v LEERLING KARIM:

"Ik heb geleerd dat we het onszelf soms zo moeilijk maken, en dat we zelf druk creëren.

Als in Muleba de elektriciteit uitvalt, stoort niemand zich eraan"

EXTRA OPLEIDING VOOR DE PLAATSELIJKE LEERLINGEN Eenmaal ter plaatse viel al snel het zeer lage niveau op van de lokale leerlingen. Ondanks dat ook zij in hun laatste jaar middelbaar onderwijs zitten, kennen ze amper iets van gereedschappen en technieken.

Daarom namen de leerlingen uit Leuven ook hen onder hun hoede.

Wim: "Ze wisten nog niet wat een boor of een plug was, of hoe een vijs

v LEERLING BRAM:

"Ik heb geen seconde getwijfeld om mee te gaan.

Dit was een kans die je maar één keer in je leven krijgt!"

in een plug moest worden gestoken.

Hun kennis was echt erbarmelijk. Onze leerlingen staken heel veel tijd in het opleiden van hun collega-leerlingen, en dat allemaal in het Engels."

ELEKTRICIENS ZONDER ELEKTRICITEIT De grootste uitdaging waren de omstandigheden. Niet alleen in het project, maar overal in het dorp ontdekten ze de armzalige toestand van de elektrische installaties en de levensomstandigheden. Regelmatig hadden ze geen elektriciteit, van de tien dagen hadden ze acht dagen geen warm water… Wim: "De eerste dag zonder elektriciteit werd er even gemord, maar na tien dagen ben je volledig gewend aan de situatie. Het was mooi om te zien hoe ook onze leerlingen zich hieraan aanpasten. Ze leerden zichzelf behelpen en bereidden zich grondig voor."

EN, WAT HEBBEN WE GELEERD? Het hele project werd uiteindelijk onthaald als een zeer leerrijke ervaring. De omstandigheden, het klimaat, de cultuur, de ingesteldheid… Alles was anders!

Bram: "Ik heb veel bijgeleerd over cultuur: hoe zijn de dorpjes gebouwd, wat is hun mentaliteit…

Qua ingesteldheid leerde ik dat zij werken om te leven, en niet omgekeerd. Ze werken enkel als ze het echt

20

nodig hebben. Wij leggen onszelf veel meer verplichtingen op." Karim: "Wat ik vooral leerde is dat het ook eenvoudiger kan. Ik denk dat wij het onszelf soms te moeilijk maken en dat dit druk creëert. Als in Muleba de elektriciteit uitvalt, stoort niemand zich eraan. Dat is makkelijker, en hier kunnen wij wat uit leren. Ik vond het een heel leerrijke ervaring!" Maar ook de omstandigheden zorgden ervoor dat de leerlingen heel wat opstaken. Wim: "De moeilijkheidsgraad van het werk was oké, maar de omstandigheden maakten het een uitdaging: warmte, vochtigheid, tijdsdruk, de plaatselijke leerlingen, gebrek aan materiaal, geen elektriciteit… Hieruit konden onze leerlingen heel wat leren: zich behelpen met de middelen die ze hadden, omgaan met onbekende en moeilijke omstandigheden, opleiden van andere leerlingen…"

EN HET PROJECT KRIJGT EEN STAARTJE...

Ter opvolging van het project zal in 2018 een delegatie van het fruitverwerkingsbedrijf voor één week naar Leuven komen. Bedoeling is om hen nascholingen te geven in basiselektriciteit, zodat ze zelf aan de slag kunnen met hun installaties. Wim: "Zo willen we hen leren hoe je fouten kan opsporen, hoe je meettoestellen gebruikt…

Het is belangrijk dat ze dit zelf kunnen, voor als er zaken stukgaan of als ze willen uitbreiden."

HELLO

In elk nummer van Watt's Up vertelt een nieuwkomer in de elektriciteitssector over zijn (prille) ervaring ĂŠn zwaaien we een leerling elektriciteit uit (in de hoop hem snel terug te zien!). Deze maand: Gilles begon enkele maanden geleden als technieker in branddetectie, en Jens trok net de schoolpoort van het Githo Nijlen achter zich dicht.

Hello...

GILLES

GILLES: "Na het algemeen secundair onderwijs vond ik moeilijk m'n weg en heb ik van alles geprobeerd. Eerst kine, nadien rechten... Maar uiteindelijk is het een Bachelor in Automatisatie geworden. De richting trok me aan omdat ze zowel elektriciteit, elektronica als het programmeren van toestellen combineert.

Na 3 jaar technische opleiding had ik nooit durven dromen dat ik meteen bij BEMAC zou mogen beginnen, een bedrijf dat gespecialiseerd is in branddetectie. Maar kijk, ik verstuurde mijn CV, ik mocht op gesprek en... kreeg de job!

Ondertussen werk ik hier 9 maanden als technieker in branddetectie. Vandaag moet ik de batterijen testen van de brandcentrale van een crèche om zeker te zijn dat alles naar behoren werkt. Het technische aspect van de job is erg interessant, ook al moet je bij herstellingen soms echt je hersenen pijnigen." (lacht)

ID-KIT NAAM

Gilles Hurdebise

LEEFTIJD

25 jaar

STUDIE

Bachelor in Automatisatie

WERKT ALS

Technieker in branddetectie

v

"Ik hou van techniek, maar kom ook graag onder de mensen.

In deze job heb ik ze allebei"

21

. . . e y b d o o G JENS ID-KIT

GILLES' WERKRAPPORT TA K E N

9/10

menselijk contact. Je reist ook, Mijn job combineert techniek en daar houd ik van. want je bent vaak op de baan en

I J K H E I D V E R A N T W O O R D E L

9/10

n. ectiesystemen mag ik alleen doe Het onderhoud van de branddet ouwen en we vertr en krijg We . werf een op Soms zijn we met twee die ons superviseert. zijn vrij, ook al is er altijd iemand

A F W I S S E L I N G

8/10

te ik in een cinema, vandaag Er is veel afwisseling. Gisteren werk coulissen van andere bedrijven in een crèche. Zo leer je echt de kennen.

S T R E S S

8/10

er geen stress kijken. Bij Bij onderhoudsbezoeken komt t at je bij de klant bent en snel moe herstellingen dan weer wel, omd t. uitzoeken wat er precies misloop L O O N

9/10

n, ingen. We hebben veel voordele Het is conform met mijn verwacht kunnen ook we En es. hequ ltijdc maa en zoals een bedrijfswagen opleidingen volgen."

C O L L E G A’ S

10/10

ns mijn opleiding, had ik een Die zijn echt tof. In het begin, tijde heef t bijgeleerd. peter in het bedrijf die me veel

22

NAAM

Jens Van Dyck

LEEFTIJD

19 jaar

STUDIE

7e jaar specialisatie Industriële Elektriciteit aan het Githo Nijlen

GOODBYE JENS: "In mijn eerste jaar studeerde ik industriële wetenschappen, maar omdat ik telkens buisde op Frans, ben ik overgeschakeld naar mechanica en elektriciteit. (lacht) Dat heb ik me geen seconde beklaagd. Ik vind het fascinerend dat je door een aantal componenten in elkaar te zetten iets volledig nieuws krijgt. Zo maakten enkele leerlingen van mijn klas dit jaar een automatische pannenkoekenmachine: het deeg werd op een bakplaat gepompt, daarbovenop kwam automatisch een tweede bakplaat, de pannenkoek werd in zijn geheel omgedraaid, plaat nummer één ging eraf en we hadden een echte, lekkere pannenkoek!

Ik hou meer van de industriële toepassingen van elektriciteit dan van de huishoudelijke. Tijdens mijn stage bij SPIE België mocht ik een knikkersorteermachine ontwerpen: ze onderscheidde de metalen knikkers van de glazen. En voor onze GIP ontwierpen we domotica voor een promobus: koeltoog, licht en audio regelbaar via je gsm, tv-schermen waarop je je laptop kan aansluiten…

Echt heel interessant, ik heb het hele schema ervoor mogen tekenen en uitwerken. Dan ben je uren- en dagenlang aan het nadenken en checken en dan mag je het ook nog in elkaar steken. Net die variatie is zo leuk.

Het is een grote puzzel die moet kloppen.

In de eerste jaren op de middelbare school denk je weleens: bah, ze zijn hier streng. Maar nu besef ik dat het dankzij die discipline is, dat we ook zo ver geraken. Ik neem afscheid van deze fantastische middelbare school, maar wil nog niet meteen gaan werken. Ik zou nog graag meer weten over elektronica, een verdere verfijning van wat ik nu kan. Daarom ga ik op zoek naar de juiste hogeschool en pas daarna wil ik me in het beroepsleven gooien."

E I G E N T I J D S

JENS' STUDIERA PPOR

T

9/10 Elektriciteit bestaat al lang, maar de toe passingen vandaag gevarieerd en comp zijn heel lex geworden. Bove ndien zal je ook tijd werk moeten blijve ens je n bijleren, en dat is ID-KIT net goed.

V E R A N T W O O R D E L I J NAAM K H E I D LEEFTIJD Als elektricien

Jens Van Dyck 8/10 19 jaar

krijg je een grote ve rantwoordelijkheid. tenslotte degene die Jij bent zorgtSTUDIE dat het licht7eaajaar nblijfspecialisatie perfect beveiligd en t. Dus moet alles aangesloten worde Industriële Elektriciteit n of er kunn consequenties zijn en grote .

v

"Ik ga eerst op zoek naar de juiste hogeschool. Pas daarna wil ik me in het beroepsleven gooien"

A F W I S S E L I N G

aan het Githo Nijlen

7/10 Er zijn elektriciens die een hele dag in mu ren kappen en kabels moeten slijpen, trekken, maar in he el wat andere sector echt ontwerpen en en ga je nieuwe dingen cre ëren. Tof!

S T R E S S

Als er stress is, komt L O O N

dat door de deadlin

6/10 es. Het moet af.

8/10 Er is meer werk da n dat er kandidaten zijn, met dat loon zeker goedkomen. gaat

23

het dus

1

Your 15 Minutes of Fame?n dit nummer

Wat vind jij va je zelf van WAT T’s UP? Heb or een interessant idee vo g aa gr je l wi Of el? een artik UP? met je klas in WAT T’sw Laat het ons weten via info@wattsup.be

Je leven als toekomstig elektricien eindigt niet op deze laatste bladzijde.

Als je fan wordt op onze Facebookpagina, zit je op de eerste rij voor nog meer nieuws uit de sector.

Watt's Up T V

Wat is een equipotentia alverbinding?

Interessante schoolreport ages beroepenfilm en veel pjes

Volg ons op www.facebook.com/ wattsup.nl

www.wattsu p.be/nl/ watts-up-tv

Watt’s Up online

Promofilmpjes elektriciteit studeren.

Vind ze hier:

w w w.wattsup.be/nl

24

/watts-up-tv