nr. 5 ď ž 2013 het magazine voor Elektrocracks
accent op alle talenten: h et TIsm
van bree
cycle e r u r b u t s : s t a e b biKes & het geheim van multiroom audio sjes i e m . .. n e n e r nso over plc's, se
een initiatief van
INHOUD
nr. 5 ď ž 2013
NIEUW!
4
7
TISM Bree
wattsup.be
Website
de school
8
Bedrijfsbezoek
De Came Group
11
het beroep
Industrieel installateur
2
INHOUD
Colofon WATT’s UP? is een uitgave van Stroom-Opwaarts, een campagne van Vormelek om jongeren warm te maken voor elektrotechnische opleidingen en beroepen.
15
The place2be voor elektrofans
Stroom-Opwaarts Vormelek vzw Marlylaan 15/8 bus 2 1120 Brussel Tel. 02 476 16 76 Fax 02 476 17 76 www.stroomopwaarts.be info@stroomopwaarts.be
16
In de spotlights
Het geheim van multiroom audio
Stroom-Opwaarts is een campagne die Vormelek voert op initiatief van zijn sociale partners, zijnde de werknemersorganisaties ACV-CSC METEA, ABVV-Metaal en MWB-FGTB en de werkgeversorganisaties FEDELEC, FEE, LVMEB en NELECTRA. De campagne heeft tot doel de instroom van arbeiders in de elektrotechnische sector te verhogen en richt zich behalve naar jongeren en hun ouders, ook naar werkgevers, scholen en opleidingscentra.
18
pepinster
Over PLC's, sensoren en meisjes
Verantwoordelijk uitgever: Hilde De Wandeler Concept en realisatie: Link Inc (www.linkinc.be) Redactie: Link Inc Lay-out: Zeppo (www.zeppo.be) Fotografie: Christophe Toffolo, Johan Martens, Studio Dann, Sven Van Baarle, Yel Ratajczak
20
bikes & beats
Stu Bru Recycle
23
breinbreker
Een kink in de equipotentiale vebinding
24
Heb je zelf ee n intere Laat h ssant projec et o n s t? we in www.f fo@wattsup ten via a ce b o ok.com .be of /watts up.nl
news
3
accent op alle talenten Technisch Instituut Sint-Michiel in Bree laat leerlingen oefenen in echt huis
Waarom geen écht huis bouwen in plaats van alleen maar te werken in oefenhokjes, dacht Michel Cardinaels, directeur van het TISM in Bree. En zo geschiedde. Sinds 2006 staat er in de hangar binnen de schoolmuren een heus oefenhuis, inclusief werfkeet. ‘Enorm leerrijk!’ ‘We willen een reële situatie nabootsen voor onze leerlingen’, vertelt Michel Cardinaels. ‘Zo kunnen ze niet alleen in de beste omstandigheden hun technische competenties aanscherpen, maar ook leren communiceren, organiseren, verantwoordelijkheid nemen, delegeren ... We leggen het accent niet op één, maar op al hun talenten.’ Volledige huisinrichting Het oefenhuis, een houtskeletwoning van 8 x 8 meter en twee verdiepingen, is er niet alleen voor de afdeling elektriciteit. ‘Nagenoeg alle richtingen uit het TSO en BSO kunnen meewerken, want het gaat om een volledige huisinrichting, van schrijnwerk en sanitair tot verwarming en elektriciteit. Bovendien beginnen we hier al mee vanaf het vierde middelbaar. Zo leren de scholieren al vroeg zelfstandig werken en zijn ze veel beter voorbereid op hun GIP in het zesde jaar.’ Firma oprichten De basisstructuur blijft permanent overeind. ‘Anders zouden we te veel tijd verliezen. Maar voor de rest halen we het oefenhuis elk jaar helemaal leeg. Daarna halen we de verschillende klassen erbij en moeten de leerlingen zich in verschil4
lende teams organiseren als firma: een bedrijfsnaam zoeken, de taken verdelen en hun project voorstellen op de werfvergadering. De “bouwheer” beslist uiteindelijk welke teams het beste voorstel hebben. Maar de andere leerlingen kunnen uiteraard ook meewerken.’ Van belhamel tot ploegbaas Alle leerlingen krijgen deeltaken, van ploegbaas tot materiaalverantwoordelijke of veiligheidscoördinator. ‘Ik hoef je niet te vertellen dat de ploegbaas dikwijls de grootste belhamel van de klas is’, lacht directeur Cardinaels. ‘Maar dankzij dit project is de school ineens geen tegenstander meer. Dat zien we aan de motivatie: leerlingen werken tot 36 uur per week in het oefenhuis, ze slaan zelfs hun speeltijd over. En de leraar, die moet volgen!’ Werfcontrole! Via het oefenhuis komen leerlingen ook in contact met bedrijven en professionals uit de sector. ‘Een externe veiligheidscoördinator valt bijvoorbeeld regelmatig binnen om te controleren of er veilig samengewerkt wordt in het oefenhuis. En als het moet, kan hij de werf zelfs stilleggen.’
de school
Ó Jef Domen en Michel Cardinaels
Directeur Cardinaels ziet zijn leerlingen helemaal openbloeien in het oefenhuis. ‘Ik zie ze echt groeien, zelfstandiger worden, initiatief nemen. Het resultaat: meer tevredenheid en voldoening.’ Ook energiehuis Naast het oefenhuis lanceerde TISM enkele jaren geleden een extra initiatief: het energiehuis. ‘Hier maken de leerlingen kennis met nieuwe technieken in de bouw, zoals zonneboilers, PV-installaties en warmtepompen’, vertelt technisch adviseur Jef Domen. ‘Bovendien leren ze hoe je energiezuinig moet bouwen met aandacht voor isolatie en luchtdichtheid. Zo leren ze werken met thermografische camera’s en ook hoe je een blowerdoortest moet uitvoeren om de luchtdichtheid van een woning te meten. Enkele van onze leerlingen hebben zelfs speciale warmtekorven ontwikkeld, die op drie meter diepte in de grond aangesloten worden op de warmtepomp, als alternatief voor de traditionele horizontale captatienetten of putboringen.’
5
de school
‘Aandacht voor het totaalplaatje’ Al in zijn vierde middelbaar kreeg Kevin een grote verantwoordelijkheid in het oefenhuis: ‘Ik was materiaalverantwoordelijke en moest op basis van de situatieschets en het eendraadschema zorgen dat alle componenten en materialen voorhanden waren, van stopcontacten en schakelaars tot buizen en kabels. Bovendien moesten we een eigen firma oprichten en onze voorstellen verdedigen op een werfvergadering. Dat was enorm leerrijk omdat je zo een volledig zicht krijgt op een huisinstallatie. Je moet rekening houden met het totaalplaatje én met de veiligheid. We hielden toolboxmeetings om te kijken of we over alle nodige preventiemiddelen beschikten.’ Volgend jaar gaat Kevin naar de hogeschool voor een professionele bacheloropleiding. ‘Ik weet nog niet welke job ik wil, maar wel dat ik graag projecten uitwerk, van a tot z. Ik wil het eindresultaat zien! Nu bouw ik als GIP een benzinekart om tot elektrische kart. De onderdelen heb ik al bij elkaar gezocht. De elektromotor komt uit een heftruck. Volgende stap is om de bestaande onderdelen te vervangen.’
‘Zelfstandig leren werken’ Free werkt dit schooljaar in het oefenhuis aan een GIP rond ‘building automation’. ‘Ik ga de volledige elektrische installatie visualiseren op iPad, zodat je vanaf de tablet alle schakelaars en lichtknoppen kunt aansturen. Het doel: energie besparen. Bijvoorbeeld door vanop afstand te controleren of er geen licht meer brandt in huis. Hiervoor gebruik ik een plc-sturing en software van Beckhoff, omdat mijn mentor daar veel ervaring mee heeft (zie kader). Voor de visualisering werk ik met iRidium Mobile, wat compatibel is met nagenoeg alle protocollen. Wij werken vooral met Modbus en KNX. Maar indien nodig kan ik via JavaScript nog eigen drivers toevoegen. Ik leer met dit project zelfstandig werken en ook programmeren. Daar is heel veel vraag naar!’
Kevin Cardinaels, zesde jaar elektrische installatietechnieken
Free van den Berg, zesde jaar elektrische installatietechnieken
De basis voor energie-efficiënte gebouwen Het energieverbruik van gebouwen beperken is een van dé uitdagingen van de toekomst. Beckhoff lanceerde daarom een op pc gebaseerde automatisering voor de besturing en energieregistratie van de afzonderlijke verbruikers. Het verbruik voor stroom, water, gas en warmte wordt rechtstreeks in het Beckhoffbusklemsysteem geregistreerd. Met het Building Automation Framework van Beckhoff kan je eenvoudig, zonder kennis van plc-sturingen, allerhande instellingen voor een woning of gebouw configureren:
verschillende sferen creëren, de temperatuur regelen, het licht dimmen … alles kan. Heb je wel kennis van plc-sturingen, dan kan je perfect eigen routines schrijven. Het verschil met traditionele domotica: er zijn nagenoeg geen beperkingen qua aansluitmogelijkheden (Dali, EnOcean, BACnet …) en het systeem is volledig naar wens te configureren. Het type plc dat je nodig hebt, hangt af van de toepassingen (welke applicaties ga je aansluiten, hoe ga je de sturing visualiseren?) en kan variëren van heel klein tot heel groot.
6
©Beckhoff Automation
dewebsite school
ww w.wattsup.be
NIEUW!
Gebeten door elektriciteit? Je surft graag op elektro-golven?
Kijk dan meteen op
www.wattsup.be
✔ Je leert er meer over de verschillende elektrotechnische beroepen via filmpjes, interviews en getuigenissen.
✔ In de Elektropedia leer je meer over de belangrijke basisbegrippen van de elektriciteit. Je kennis kan je oefenen door de Breinbrekers. Alleen de stop motions zijn al de moeite waard om eens een kijkje te nemen. Elektrische componenten en begrippen live on stage.
7
✔ Waar kan je elektriciteit studeren? Welke school biedt welke richtingen aan? Kun je leren & werken tegelijk?
ien ektric elke el gen moet r van mo a ag now vand nt heute na mainte ze website. e na ar d
bedrijfsbezoek
s r e m e werkn assie p n e e t me b o j n u h r o o v 8
bedrijfsbezoek
De CAME GROUP is een internationale onderneming die zich specialiseert in oplossingen voor toegangscontrole en ruimtebeheer van gebouwen en hun omgeving, zoals de automatisering van deuren en slagbomen, parlofonie en videofonie, rolluiken, afrastering, domotica, temperatuurregeling, en nog veel meer. De Belgische vestiging van deze Italiaanse groep heeft haar thuisbasis in Lessines (Lessen), Henegouwen, en stelt alles in het werk om jonge en gedreven technici te rekruteren. Het is middag als we aankomen bij de CAME Group Benelux sa/nv. Druk pratend komt een groepje van vijftien jongeren net naar buiten. Het zijn leerlingen van het vijfde Elektrische installaties van het Technisch Instituut Saint-Gabriel in ‘s Gravenbrakel. Samen met drie van hun docenten kregen ze net een gratis opleiding in parlofonie, videofonie en domotica. opleiding in het bedrijf
‘Op school zijn de lessen zeer pedagogisch’, verduidelijkt een van de leerkrachten. ‘Hier, op de bedrijfsvloer, komen de jongeren in aanraking met ervaren mensen en hoogtechnologisch materiaal.’ De twee instructeurs, Olivier Rohr en Christophe Delathouwer, vertellen iets meer over wat ze die ochtend gedaan hebben: ‘We hebben gekeken naar de verschillende onderdelen van een parlofoonvideofoonsysteem, waarbij gebruik wordt gemaakt van een simpele tweedraadsverbinding met de XIP-centrale en diverse binnen- en buitenposten. En uiteraard waren er de nodige demonstraties ter ondersteuning.” wakker blijven is de boodschap!
Tonen de jongeren wel belangstelling? ‘Ik denk van wel, want ze volgen goed en stellen vaak vragen.’ Het zijn interactieve lessen, waarin de instructeurs voor het eerst gebruikmaken van een elektronische vraag-en-antwoordmodule. Tijdens de opleiding moeten de deelnemers antwoorden op multiplechoicevragen. Ze krijgen daarvoor een speciaal toestelletje. ‘Daardoor kunnen we nagaan of de leerlingen de les begrijpen en zien we hoe groot hun
interesse is’, benadrukt Christophe Delathouwer. de installateurs van morgen
CAME organiseert een tiental opleidingen, in de eerste plaats bedoeld voor vaklui, maar ook voor de laatstejaars van het technisch en beroepsonderwijs. Waarom? Omdat zij de installateurs van de toekomst zijn. Op die manier hoopt het bedrijf dat ze zin krijgen om zich te specialiseren: het reikt de nodige informatie aan waardoor de leerlingen de juiste weg kunnen zoeken. Kortom, men hoopt dat ze de nodige gretigheid ontwikkelen. Véronique Boucaut (quality & marketing department): ‘De gemiddelde leeftijd van onze werknemers bedraagt veertig jaar. Wij kunnen dus niets anders dan jongeren aantrekken, maar dat betekent niet dat we zomaar iedereen aanwerven. Wij zoeken waardevolle en gemotiveerde medewerkers, die passen bij onze producten en dienstverlening, maar ook bij onze bedrijfscultuur, die nogal informeel is.’ op zoek naar waardevolle medewerkers
Enkele technici werken in de binnendienst, ze adviseren de klanten via de helpdesk of voeren reparaties uit in het atelier. Anderen zijn bedrijvig in de buitendienst: ze zijn te vinden op een werf of combineren opdrachten in binnen- en buitendienst. ‘Dankzij onze goede contacten met scholen en leerkrachten aarzelen we niet om goede werkkrachten rechtstreeks op school te gaan zoeken. Zo zaten we bijvoorbeeld in de examencommissie die het eindwerk van Kris moest beoordelen – daarna hebben we 9
hem meteen aangenomen. Hij is nu technicus in de binnendienst, maar specialiseert zich steeds meer in domotica. En Ashwin (zie kadertekst) had dan weer stage gelopen bij ons vorig jaar. Sinds oktober maakt hij deel uit van ons technisch team.’ projecten op maat
Het bedrijf legt zich steeds meer toe op een nieuwe activiteit, namelijk projectmanagement. Volgens Véronique Boucaut is dat een gat in de markt. ‘We hebben een gesprek met de gebruiker, we bepalen zijn behoeften en we ontwikkelen oplossingen op maat.’ Dat lijkt bijzonder interessant… daar wil Watt’s Up? meer over weten. In de vergaderzaal van de onderneming ontmoeten we projectmanager Christian Godfroid, die ons meer vertelt over een recent uitgevoerd project. fotocellen of inductieveld
Onlangs ontwierp de firma een slagboomsysteem voor een groot bedrijf van schoonheidsproducten. Christian Godfroid: ‘Veiligheid speelt dan een zeer belangrijke rol: als de slagboom te snel naar beneden gaat, kan hij een voertuig beschadigen. En als er meteen na die auto een fietser of een voetganger volgt, kunnen de gevolgen dramatisch zijn. Gewoonlijk plaatsen we fotocellen om door middel van een stralenbundel hindernissen te detecteren, zodat de slagboom veilig opent en sluit. In andere gevallen werken we met lusdetectoren, waarbij ondergronds een draadlijn in een rechthoek wordt gelegd. Op die manier treedt een inductieveld in werking wanneer een massa de lus verstoort.’
bedrijfsbezoek
radar
Bij die Brusselse klant was de situatie vrij ingewikkeld. De omgeving van het gebouw had een opknapbeurt gekregen en daar mocht niets aan veranderd worden. Om kabels te trekken voor fotocellen of een inductieveld te plaatsen, moeten er graafwerken gebeuren, maar dat mocht niet… Een hele uitdaging! Alle technici en salesmedewerkers van CAME gingen rond de tafel zitten om een oplossing te zoeken. Stilaan begon een idee te rijpen. Men zou de technologie van toegangsdeuren in warenhuizen toepassen: die zijn uitgerust met een bewegingsdetector. De techniek moest wel verfijnd worden, want ook bij vorst of hevige regen moet de deur correct werken. En natuurlijk mag het mechanisme niet in werking treden door een voorbijlopende kat of een vallend blad … Het bedrijf regelde een ontmoeting met de fabrikant en samen ontwikkelden ze een prototype: een detector met een detectieveld van 5 m², uitgerust met ‘spots’. De slagboom gaat alleen omhoog als alle spots tegelijk bestreken worden. Zonder creatief denken en een open geest zou dat niet mogelijk geweest zijn …
Een baan met veel afwisseling ‘Momenteel volg ik een opleiding, maar straks help ik klanten via de telefoon om een oplossing te vinden voor hun problemen. Op bepaalde dagen herstel ik motoren in het atelier en één keer per week ben ik op een werf om projecten uit te voeren. De baan is heel afwisselend en de producten zijn interessant. Men moet veel weten over elektriciteit en blijk geven van teamspirit, maar tegelijk moet men ook autonoom kunnen werken!’ Ashwin De Taeye, 23 jaar, sinds oktober 2012 technicus bij CAME
die 4 eigenschappen n rd zij goud waam oeten jongeren
n Welke eigenschappe een baan te vinden? m o en bb he g aa nd va en Christian Véronique Boucaut Enkele adviezen van Godfroid: ig zijn en id van geest: leergier 1. Een grote openhe igheid, meer ier sg uw ven van nie voortdurend blijk ge h geavanceerde te krijgen in technisc bepaald om inzicht reren binnen eg vendien kunnen int producten. Zich bo ur. ltu cu ijfs staande bedr een team en een be bruik je een creativiteit: hoe ge nier in een 2. Een flinke dosis lijk de best moge e ma standaardproduct op g? concrete toepassin nnen inleven in de klant en zich ku or vo n zij ng ba et Ni 3. den. zijn problemen en no landstalen een kennis van de twee e ed go n ee is ë lgi Be 4. In grote troef.
10
het beroep
Niels Dekeyser Van Vooren bvba
Industrieel elektrotechnisch installateur
GEEF MIJ MAAR GROTERE UITDAGINGEN 11
Industrieel elektrotechnisch installateur
In een moderne klas staat een leraar niet meer aan het bord. Gedaan met krijt en stoffige bordvegers. Een moderne klas heeft een smartboard en dat geeft de leraar een pak meer interactieve mogelijkheden. Maar hoe smart ze ook zijn, zonder het vakmanschap van Niels en Koen zou dit onmogelijk zijn. De speelplaats is een slijkboel en staat vol bestelwagens. Binnen oogt het al wat beter, maar voor de elektriciteitskasten liggen bundels kabels die nog op aansluiting wachten. Het Atheneum van Veurne krijgt binnenkort een nieuwe vleugel en verschillende bedrijven lopen hun race tegen de klok. Want ‘binnenkort’ zal er snel zijn. ‘Eind volgende week moeten we het grootste deel van ons werk opleveren’, vertelt Niels ons. ‘Een man meer hadden we best kunnen gebruiken.’ Ondanks de deadline nemen Niels en Koen met plezier even tijd om de vragen van WATT’s Up? te beantwoorden en in de lens van onze fotografe te lachen. ‘Na mijn studies elektrische installatietechnieken heb ik nog een specialisatiejaar stuur- en beveiligingstechnieken gevolgd. "Industriële" sprak me duidelijk meer aan dan "residentiële". Tijdens mijn laatste examens ben ik op internet beginnen zoeken naar een job. Een sollicitatiemail en een gesprek volstonden om bij Van Vooren te kunnen beginnen.’ ‘Ik wist niet goed wat ik moest verwachten, maar ik ben bij Van Vooren heel goed opgevangen. In het begin liep ik met verschillende collega’s mee, na een tijdje ben ik aan Koen gekoppeld. Handig, want we wonen niet ver van elkaar, waardoor we samen naar de werven kunnen rijden. Wat ik heel belangrijk vind: als ik een foutje maak, krijg ik niet meteen onder mijn voeten. Koen toont me dan hoe het wel moet, zodat ik weer iets bijgeleerd heb. Want het verschil met school is groot en ik moet nog heel veel bijleren!’ ‘Ik heb veel toffe collega’s. Maar
vooral: er zit enorm veel variatie in het werk. Nu zitten we op deze school hier, maar meestal werken we in bedrijven. Soms doen we ook inbraak- en brandbeveiliging en kan ik de kennis van mijn specialisatiejaar verder aanscherpen. Ik krijg ook geregeld de kans om bijscholingen te volgen, zoals recent een cursus toegangscontrole.’
‘Het zal nog wel even duren, maar ik heb bij Van Vooren zeker kansen om door te groeien. Ik droom er wel van om ooit met een eigen camionet rond te rijden en zelf werfleider te zijn.’
Trots toont Niels ons een afgewerkt klaslokaal. Opvallend zijn de stopcontacten helemaal in het midden van de muur, op ooghoogte. Vergezeld van een ethernet-, een usb- en een HDMIaansluiting. ‘Hier komt het smartboard’, legt Niels ons uit. ‘Hetzelfde zie je in het hoekje daar, op de plek waar de leerkracht zijn bureau zal staan. Daar kan hij zijn laptop aansluiten om op het smartboard te werken.’ Niels Dekeyser
12
het beroep
Tertiair el e i r t s u Ind Het verschil tussen een tertiair en industrieel elektrotechnisch installateur is niet altijd zo duidelijk. Een elektrische installatie in een school ziet er natuurlijk anders uit dan in een petrochemisch bedrijf of in de hoofdzetel van een bank. Lees meer hierover op www.wattsup.be/nl/ beroepen.
‘Veertien jaar werk ik bij Van Vooren. De eerste zes maanden via een interimkantoor, daarna vast. Intussen ben ik werfleider. In deze school zijn we een half jaar aan de slag, deels nieuwbouw deels renovatie. Op sommige momenten zaten we hier met tien mensen, vandaag nog met twee. Alle kabels en aansluitingen liggen er, we zijn nu volop bezig met de afwerking en de programmatie van de software.’
‘In scholen werken we niet zo vaak. Meer in bedrijven. Behalve loodsen en magazijnen heb ik al gewerkt in waterzuiveringsinstallaties en biomassacentrales. Heel veel afwisseling dus. Dat is ook het plezante aan een job als industrieel elektrotechnisch installateur. Residentiële spreekt me veel minder aan. Geef mij maar dikkere kabels, grotere vermogens en complexere installaties. Grotere uitdagingen, zeg maar.’
‘Behalve de gewone elektriciteit zorgen we hier voor alle netwerkverbindingen, zowel internet als telefonie. We hebben glasvezelkabels gelegd voor de verbinding van de datakasten. En natuurlijk hebben we ook gezorgd voor branddetectie. Als werfleider van Van Vooren moet ik permanent overleggen met de projectleider van de hoofdaannemer.’
‘Natuurlijk krijgen we regelmatig extra opleidingen. VCA (Veiligheid gezondheid en milieu Checklist Aannemers) bijvoorbeeld is essentieel voor alle techniekers. Iedereen moet op de werf gevaarlijke situaties kunnen detecteren en aanpakken. Als werfleider volgde ik cursussen stellingbouw, EHBO en brandblussen. En natuurlijk BA5. BA4 is voor personeel dat
13
aan elektrische installaties werkt, BA5 is voor wie eindverantwoordelijkheid draagt. In grote bedrijven zoals Arcelor-Mittal krijgen we soms hele specifieke cursussen.’ ‘Niels werkt nu ongeveer een jaar bij mij. Dat doe ik wel graag, jonge gasten opleiden. Tenminste, als ze willen werken… Sommigen denken dat ze met een diploma op zak alles weten. Sorry, maar dan begint het pas. Eerst enkele jaren meedraaien en meelopen is normaal om onze job helemaal onder de knie te krijgen. Maar dan wacht een mooie toekomst.’ Koen Clarysse
Industrieel elektrotechnisch installateur
INDUSTRIEEL ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR Wat moet je kunnen? Elektrische installaties in een industriële omgeving: Voorbereiden (het materiaal controleren; eventueel ladders, stellingen of hoogtewerkers klaarzetten). Monteren (bekabeling, goot- en draagsystemen, aardingssystemen, industriële borden,…). Uitvoeren (aansluiten van meetapparatuur, beveiligingsapparatuur, motoren, toestellen, PLC’s,…). In bedrijf stellen (uitmeten, onder spanning brengen, controleren en nameten, fouten en defecten opsporen en verhelpen,…). En dat allemaal volgens veilige, hygiënische en milieubewuste procedures!
14
Benieu wd na meer bar nog e ro e p e n? Su www.wrf naar attsup .b e en beroepbekijk de enfilm pjes!
de place2be voor elektrofans
Een magazine en een website hadden we al. Maar als je niet op het ‘smoelenboek’ zit, tja, dan tel je niet echt mee tegenwoordig. Heel blij dus dat WATT’s Up nu ook een eigen facebookpagina heeft. Word snel fan want er komen niet alleen leuke (en soms totaal geschifte) filmpjes op. Maar je kunt er ook mooie prijzen winnen. Zeer de moeite waard dus…
k WATT’s up op faceboo in helemaal natuurlijk van t a – ta r s a a a kpagin s wat d o e ll o a b e n c e fa it u e De icit . H o ons van elektr ee te maken heeft e voor het teken m e place2b htbij – d ic t d rd n o a v w f ver o ant het e gaten w eetjes. goed in d jes en -w p lm -fi o tr k rken leuke ele k meewe ijk zelf oo aak t rl u M . tu n a e n k n te ma kunnen a v ie ll a ju in r g f a a Ma pje o een nde p n spanne s goed film m se k li b om e r e e en oe: met e van afslaan… niet uit h en k n o v e d foto waar
Smartphone binnen belbereik Zin om een sm artphone te w innen? Wie niet dus mee met de ? Doe wedstrijd die nu is echt niet moe loopt. Deelnem ilijk. De voor w en aarden zijn erg pel en je hoef simt er (bijna!) ge en moeite voor Benieuwd? Ga te doen. dan maar eens een kijkje nem www.facebook en op .com/wattsup .nl en waag je Zeg nu zelf, ee kans! n smartphone binnen belber moet er niets eik en je voor doen. Aarzel niet, m eld je word fan van WA aan op facebook, zoek ons op en TT’s UP voor el ektrofans op www.f
acebook.com/w attsup.nl
15
In de spotlight
Het geheim van multiroom audio?
Slimme kabels!
Overal in huis naar eender welke muziek luisteren, ongeacht de plaats van de muziekinstallatie? Het kan dankzij multiroom audio. Terwijl in de woonkamer klassieke muziek weerklinkt, zing je onder de douche mee met je favoriete iPod-track wanneer in de keuken het radiojournaal begint. Maar opgelet: alles staat of valt met een doordachte bekabeling. Wij helpen je op weg!
Investeren denvol geld. n a h st ko n e Bouw t tot de rt dikwijls nie kan in audio hoo ls installateur a r a a M . n e d mogelijkhe r zonder rzien om late o vo s lle a l e steem je w het muzieksy rk e w k e re b kap- en en bouwen tot e nuit uit te kunnen nstallatie. Va -i m o o ir lt u m rker, volwaardige iroom-verste lt u m le a tr n e ronnen e en c nde muziekb e ill h c rs ve je FMwaarop d, cd-speler, o iP , c (p n e it aar kan aanslu iste muziek n ju e d n a d je aantal tuner ‌), kan s sturen. Het e n zo e st n e er de gew nes varieert p zo n e n e n n muziekbro versterker.
Welke kabels? Je moet op zoek naar de geschikte kabel voor je installatie en daar voor kan je best specialisten raadpl egen. De dikte ha ngt af van de kabelleng te en de impedant ie van de luidsprekers. Als je een zware woofer aansluit op een te dunne kabel, klinken de bassen dof en dat bederft he t luistergenot. Bo vendien: hoe langer de kabe l, hoe minder goed de hoge tonen. Maar daar heb je in een gezin swoning geen last van. Neem luidspreker kabels beter te dik dan te dun. Als de klant later een zwaarder e installatie koopt, bespaart dit een hoop vervan gingswerk. Wel niet overdrijv en, want hoe dikke r de kabel, hoe duurder.
16
multiroom audio
men o k r rs? e k e Wa a spr d i u l de bepaalt de luidsprekers e d n en va g oorhoogte De opstellin laats ze op P t. lek. ei rp it te al is w n de lu geluidsk n opzichte va ou h te h en sc ri en et ek symm van de ho m ,5 ats 0 la s P . en lafond Zet ze minst n vloer en p va d r o an st vo af rs ook 0,5 m maar tweete waar je wil, bij een een woofer richten. Zet ed o g je et o m eerszijden hoge tonen rekers aan w sp id lu e d sitioneer de flatscreen elkaar en po it u m 2 s scherm. minsten r onder het ke ea sp e al tr cen
Kabe ls we gwer ken? Speaker s inbouw en vlo
kan rech ereleme tstreeks nten (le speciali t in de o p: gate ste gebeure nwerk en moet n uitboren is n) of in e zeer nau wkeurig en vals p voor ee n fl lafo 0,5 m va exibele opbouw nd. Monteer n e muurdo de hoek en slijp en muurdoos o os en pla p loodrec ht fo buis van 20 mm. nd een sleuf uit tussen Die kan voor ee op de g n je met e ew en hetzelfd enste hoogte o penmak klokboor e om de en. D oe bekabeli flatscree ng n de plaats weg te werken, achter een m v in comb an een buis een aar gebruik in inatie m et een g platte kabelgoo netspan ro t ning, tv en netw te muurdoos vo erkaans o r luitinge n.
Bediening?
J e ka n a lle kante n uit, va volume knop to n een g ewone t een lu a a n ra a k xu e u s s ch e rm . Een du m u u rd o bbele os n a as td tegemo et aan d e deurstijl kom e me es t van d a a te w ru vierpaa it hoogwaardig ensen. Leg r s ka b e l afgesch na e rm d e ruimte. Montee ar de technisc he r de vie h o o gw r paa aar connec dig afgescherm rskabel op toren e de RJ45 nd klemme n met v e luidsprekerk abels o eercon p t acten. Tip: gro epee
s? En draadloo
ers om in alle kam e it e o m ak p Het kost een voorzien sluitingen te kabels en aan e en oeite waard in m e D k. e zi u voor m de woning ij een bestaan b r aa m , w u o n er nieuwb ken, aangezie n e d a n r e ke Alleen, moet je twee ssingen zijn. lo p -o ifi w ze ook draadlo storingen vatbaar voor jn zi n e m e st deze sy niet waliteit kan je sk id lu e g e d n e k et een degelij vergelijken m stallatie. bekabelde in
r per kam de luidsprekere r vo o r een goe en bedienings controle kabels d overz e icht en kabel d r voor de zeke e fabrik rheid o ok altijd a n t vo o rschrijf welke t.
17
n e r o s n e s , s ’ Over PLC en… meisjes! Watt’s Up? ging op bezoek in een atheneum in de buurt van Verviers, waar alles in het teken staat van wetenschap en technologie. Het atheneum van Pepinster bestaat al tachtig jaar. Tegenwoordig draagt het de naam ‘Athénée Royal Alain Hubert’. De beroemde Belgische poolreiziger onderhoudt namelijk al jaren een nauwe band met deze school.
mechanica, elektrotechniek en automatisatie aan bod komen. Wat een uitdaging! Laten we eens kijken waarmee de leerlingen bezig zijn …
In het zesde jaar Elektromechanica zijn een twaalftal leerlingen druk bezig. Ze bestoken hun leerkracht, Jean-Marie Lenartz, met vragen. Hij staat hen graag te woord. Vanwaar al die drukte? Over drie weken is het opendeurdag en dan moeten de leerlingen hun GIP aan hun ouders tonen ... Elke toekomstige installateur heeft een projectbeschrijving gekregen met een proef waarin zowel pneumatica,
à
à
proef Christopher stelt zijn geïntegreerde r van
voordeu domotica voor. Hij heeft aan de een dag- en en st laat gep sor sen een huis zijn alarm af zodra een t gaa Er nachtcyclus bedacht. t. In de gang staa r deu de r voo hts er iemand ‘s nac arming verw de heeft hij een sensor geplaatst die detecand iem die als rt en de verlichting activee venisch mat auto een hij ft hee teert. En in de WC zijn in is r phe isto tilatiesysteem geïnstalleerd. Chr idijhe nab ve ctie nopjes: hij heeft net twee indu st. En ze werken! sensoren aan de garage geplaat t de garagepoort Zodra zij metaal detecteren, gaa open en daarna terug dicht.
PLC’s en sensoren
Meisjes aan de macht!
de ens Siem allerrecentste software van aantal vrije specialiteit? Het beheer van het . sen parkeerplaat trollers) PLC’s (programmable logic con t: ruik geb oren sect l vee in den wor de , strie in de mechanische indu landbouw voedingsmiddelenindustrie, de iening toed en ng telli ens sam de r (bv. voo t), teel vee van de voederporties in de er), ehe eerb park (bv. de dienstensector ’s is PLC der zon t oms toek Een enzovoort. gewoon niet meer denkbaar.
Pascal zit voor zijn pc, uitgerust met . Zijn
Vrouwen veroveren stilaan bedrijfssectoren waar traditioneel enkel mannen te vinden waren. Hoe is de situatie in de elektriciteitssector? Traditionele mannenberoepen zijn bijvoorbeeld vrachtwagenchauffeur, handarbeider, lasser, automechanieker en technieker ... En de job van elektricien staat al lang in de top 5 van de mannelijke beroepen bij uitstek. Meisjes doen het op school even goed, soms zelfs beter dan jongens, maar ze kiezen nog altijd niet voor bepaalde studierichtingen. Zijn beroepen geslachtsgebonden? De verschillen zijn grotendeels te verklaren door te traditioneel te denken en door vooroordelen over bepaalde beroepen.
18
In Pep jonge inster moe ns ic ten de hw Portre zSay t van Yeah!el gedrage e en m n e en s eisje m ! terk k e t arakte We m aken r: Carol k e nn e-Ann e Will is met e ms v Faceb ia o o kp rofiel. haar
http://facebook.com/ Search
pepinster
Carole-Anne Willems Now March February 2010s 2000s 1990s 1980s 1970s 1960s
Carole-Anne Willems n n n n n
Muziek Boeken
923 Foto’s
Vind ik leuk
Spelletjes
n
Manga Chi's Sweet Home
New York, skaten
Films
School
Titanic, The Devil Wears Prada
Athénée Royal Alain Hubert de Pepinster 4e Elektromechanica
Televisie
1940s
n
Wattsup voor de Elektrofans
3 zussen, een kapster, een winkelierster en een die bij de politie wil werken Mama is verpleegster
‘In het begin is het niet gemakkelijk om als meisje geaccepteerd te worden in een richting met alleen jongens. Vooroordelen zijn soms hardnekkig. Om aanvaard te worden moet je doorbijten en dan gaan ze je anders bekijken.’
Haar moeder over haar studiekeuze:
Carole-Anne:
‘Zolang ze het graag doet en slaagt, is het oké voor mij!’
‘Ik kom goed overeen met de jongens. Ze zijn direct, meer gericht op machines en minder op relaties. Meisjes gaan het soms te ver zoeken…’
Carole-Anne:
‘Mijn toekomst? Ik zou graag als elektricien in de bouw werken.’
‘Ik zie haar wel werken als automatisatietechnicus. Je moet het programmeren van automaten met de computer onder de knie hebben.’
Home
Haar leerkracht Jean-Marie Lenartz:
Pas nadat we voor onze reportages tientallen scholen hebben bezocht, hebben we haar eindelijk gevonden: CaroleAnne, een meisje in een klas elektriciteit! Maar wat denkt haar omgeving over haar keuze om elektriciteit te studeren?
Haar leerkracht Jean-Marie Lenartz:
1920s
Familie
Angry Birds, LittleBigPlanet Activiteiten
NCIS - Los Angeles
View Activity
1930s
20 jaar woont in Pepinster spreekt Frans en Nederlands 250 vrienden bijnaam op FB: Inochi Ikari
Tryo, Kyo , Shakira
Update Info
1950s
Ben je een meisje en heb je een passie voor elektriciteit? Enkele tips: n Wees ambitieus n Luister niet altijd naar je omgeving n Lees verhalen over meisjes die de stap al gezet hebben
En word zeker fan van onze nieuwe Facebookpagina met een overvloed aan informatie, wedstrijden en filmpjes voor alle Elektrofans! www.facebook.com/wattsup.nl
Wattsup voor de Elektrofans
Is het lastig om met 10 jongens in de klas te zitten?
19
Home
Achter de schermen vaN
Woensdag 21 november 2012 was een speciale dag voor Studio Brussel. De mobiele radiostudio werd toen twaalf uur lang van stroom voorzien door acht fietsen, waarop luisteraars voor de vereiste volts zorgden. Watt's Up nam een kijkje achter de schermen en maakte kennis met de elektrotechnici die alles in goede banen leidden.
20
Een koude dag in november. Vandaag staat alles op StuBru in het teken van recycleren. De uitzending vindt plaats vanuit een container opgesteld in het recyclagepark van Harelbeke. De playlist bestaat uitsluitend uit gecoverde nummers en songs vol samples. En vooral: de stroom wordt ter plaatse opgewekt door groepjes van telkens acht trappers, die elkaar om het uur aflossen. Bekende Vlamingen, leerlingen, leraars en andere collega- en vriendengroepen trappen zich de ziel uit het lijf om de radio in de lucht te houden.
Bikes & Beats
backup
Kris van Veeckhoven, chef productiefaciliteiten van StuBru, ziet er redelijk relaxed uit voor iemand die live radio uitzendt die volledig van spierkracht afhankelijk is. ‘De stroom die door de fietsen wordt opgewekt, sturen we door de UPS, de Uninterruptible Power Supply, die de stroom stabiliseert. In de UPS zit ook een batterij die voor de nodige back-up zorgt wanneer er te weinig stroom wordt geproduceerd, of wanneer er een ketting van een fiets loopt. Back-up is absoluut noodzakelijk, niet alleen vanwege de gevoelige apparatuur waar we mee werken. Als de BBoxen van Belgacom waarmee we het signaal naar Brussel doorzenden uitvallen, duurt het een kwartier voor die terug zijn opgestart en dat wil je echt niet meemaken. Al hebben we ook daarvoor backup: we sturen het signaal over een ISDN-lijn naar Brussel door. De ene neemt automatisch over als de andere uitvalt.’ De lustige trappers van een plaatselijke sportwinkel staan op het punt om afgelost te worden. Hun uur zit erop. Eén voor één stappen ze van hun fiets af, terwijl ze meteen worden afgelost en de an-
deren iets harder doortrappen om genoeg stroom te blijven produceren. De volgende ploeg begint aan een uurtje stroomproductie.
vals spelen
Laat ons eens onder de spreekwoordelijke motorkap kijken om te ontdekken hoe de stroom precies wordt opgewekt. In een halfopen container staan 8 fietsen opgesteld waarop verwoed wordt getrapt. Elke fiets drijft met zijn ketting een generator aan. De stroomkabels komen terecht in twee aparte consoles, waaraan telkens vier fietsen zijn gekoppeld. In die zwarte dozen wordt de stroom van 16 V in 230 V omgevormd. Oliver Ihrens, verantwoordelijk voor de goede werking van de fietsen, geeft uitleg: ‘We slagen er niet in om een mooie sinusoïde te produceren, de regelmatige golfbeweging die de stroom uit het stopcontact op een grafiek laat uitlezen. Je kan met deze stroom dus geen gevoelige motor zoals die van een wasmachine aandrijven, maar voor een gitaarversterker of een dj-installatie is het prima. Samen met het zonnepaneeltje dat we hebben opgesteld, wekken de acht fietsen zo’n
21
2300 Watt op, genoeg om een PA-systeem te voeden voor een wei met pakweg duizend mensen. Vandaag spelen we eigenlijk een beetje vals. De wisselspanning die de fietsen afgeven is niet stabiel en zuiver genoeg om als netvoeding te gebruiken voor de radio-installatie. Daarom hebben we van de fietsen een omzetting naar gelijkspanning, die de convertor en de batterijen voedt. Die constante gelijkspanning, met de batterijen als buffer, zetten we daarna weer om naar wisselspanning, zodat we een mooie zuivere sinusgolf genereren op 230V voor alle verbruikers. Maar op festivals doen we het zonder batterij, en dan wordt de muziek echt luider als er harder wordt getrapt.’ Beste luisteraars van Studio Brussel, we kunnen het nu wel verklappen: als er tijdens StuBru Recycle een plaatje dreigde stil te vallen en Sam De Bruyn de fietsers opriep om harder te trappen, was dat eigenlijk niet waar. De stroomlevering aan de mobiele studio is nooit echt in gevaar geweest. Maar de stroom voor de studio is wél twaalf uur lang met mensenkracht geproduceerd.
Bikes & Beats
de kick van live Thomas Botte (24) studeerde ElektriciteitElektronica in het middelbaar en werkt nu achter de schermen bij de VRT. ‘Bij de radio komt mijn opleiding goed van pas’, zegt hij. ‘Het begint bij stroomvoorziening, maar het gaat ook over zenders, ontvangers en allerlei andere gevoelige elektronische apparatuur. We configureren een hele studio, maar we zorgen er ook voor dat de telefoons niet rinkelen als we op antenne zijn. En soms moeten we zelfs nog eens iets solderen.’ Wat is het spannendste dat Thomas al ooit heeft meegemaakt op zijn werk? ‘Een defect apparaat installeren dat pas terug werkte dertig seconden voor we op antenne gingen. Dat is het leuke aan radio: bij ons is alles live, dat geeft een kick. Terwijl op tv eigenlijk alleen de nieuwsuitzendingen live zijn.’
‘Studio Brussel brengt met dit project radio met een boodschap: we moeten duurzaam met materialen omspringen en stroom wordt niet vanzelf opgewekt. Ook de VRT zet al een tijdje projecten op om zuiniger om te springen met energie’, zegt Thomas. ‘Voor de verlichting in de studio gebruiken we energiezuinige LED's. We zenden niet meer uit in AM, maar in FM, een zuinigere techniek die minder vermogen nodig heeft om een gebied te dekken. Dat wil zeggen: met een FM-zender van 10 kW kunnen we één provincie dekken, met een AM-zender bereikten we heel Vlaanderen, maar die had wel een vermogen van 200 kW.’
22
Een kink in de equipotentiale verbinding Toen ik vorige week de spreidingsweerstand van de aardingslus aan de aardingsonderbreker van een nieuwe installatie had gemeten, merkte ik dat er aan de horizontale bovenzijde van de onderbreker slechts twee geelgroene geleiders waren aangesloten. Eén met een draadsectie van 10 mm² naar de aardingsrail in het verdeelbord en één met een draadsectie van 6 mm² voor de waterleiding. Volgens mij is deze installatie niet conform. Is deze equipotiale verbinding volledig volgens het AREI? Hoe zit dat eigenlijk? Wat moet er nog verbonden zijn met de aardingsonderbreker? 1. De gasleiding en eventueel genaakbare metalen constructies. 2. Eventuele genaakbare metalen constructies en leidingen van de centrale verwarming. 3. Niets, de installatie is voldoende beschermd. 4. De gasleiding, leidingen van de centrale verwarming en eventueel genaakbare metalen constructies.
Kijk voor de oplossing op de nieuwe website, www.wattsup.be. In de rubriek Elektropedia vind je het antwoord op deze breinbreker.
23
breinbreker
Breinbreker
NeWS Wat vind jij van dit nummer van WATT’s Up? Heb je zelf een interessant idee voor een artikel? Of wil je graag met je klas in WATT’s Up? Laat het ons weten op info@wattsup.be.
Stay
tuned Elke week ander werk 40 verschillende jobs uitproberen, in 40 weken? Is dat niets voor jou? Het tijdschrift Klasse en de VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling) zijn voor het project www.roadies.be op zoek naar 2 jongeren die in juni 2013 een diploma van het secundair behalen. Volgend schooljaar krijgen ze de kans om gedurende 40 weken 40 verschillende jobs uit te oefenen. Een unieke ervaring, waarover ze verslag uitbrengen via website, blog en sociale media. De klemtoon ligt op knelpuntberoepen, dus er zullen zeker ook jobs uit de elektrotechnische sector bij zijn. Zin in een spannende nieuwe uitdaging? Zin om mee te doen? Je kan je nog inschrijven tot 26 maart. Kijk op www.roadies.be voor meer uitleg.
www.roadies.be
Vormelek leidt jaarlijks meer dan 10.000 cursisten op Wist je dat: ➜ in de Belgische elektrotechnische sector momenteel 29.000 arbeiders werken in 4.900 bedrijven? ➜ slechts 3 procent van die arbeiders vrouwen zijn: het blijft dus (helaas!) een echte mannensector? ➜ Vormelek jaarlijks meer dan 10.000 cursisten opleidt?
Wat zijn de voordelen van een Vormelekcursus? ➜ Ze zijn gratis voor elektriciens ➜ Bedrijven krijgen opleidingspremies ➜ Deelnemers krijgen een opleidingspaspoort ➜ Arbeiders die een competentietest voor een Ervaringsbewijs afleggen, hebben het recht om 1 dag per kalenderjaar afwezig te zijn (met behoud van loon en alleen na overleg met de werkgever)
24