nr. 6 ď ž 2013 het magazine voor Elektrocracks
mpje Post een fil op IP van jouw G k.com/ o o www.faceb .nl en wat tsup
win een iPad mini!
se-n-se Stuur- en beveiligin gstechnieken omes h t r a m s : n ie z e g slim de wet van Pouillet gids l a v i v r u s e i t a sollicit een initiatief van
INHOUD
nr. 6 2013
4
7
VTI Lokeren
Smart homes
slim gezien
de school
10
GEWOON GENIAAL
Stroom uit golfslag
11
het beroep
Installateur fotovoltaïsche panelen
2
INHOUD
Colofon WATT’s UP? is een uitgave van Stroom-Opwaarts, een campagne van Vormelek om jongeren warm te maken voor elektrotechnische opleidingen en beroepen.
15
VERSLAG
Robo-finale
18
Sollicitatie Survival Gids
Stroom-Opwaarts Vormelek vzw Marlylaan 15/8 bus 2 1120 Brussel Tel. 02 476 16 76 Fax 02 476 17 76 www.stroomopwaarts.be info@stroomopwaarts.be
16
Elektriciens houden het hoofd koel
Stroom-Opwaarts is een campagne die Vormelek voert op initiatief van zijn sociale partners, zijnde de werknemersorganisaties ACV-CSC METEA, ABVV-Metaal en MWB-FGTB en de werkgeversorganisaties FEDELEC, FEE, LVMEB en NELECTRA. De campagne heeft tot doel de instroom van arbeiders in de elektrotechnische sector te verhogen en richt zich behalve naar jongeren en hun ouders, ook naar werkgevers, scholen en opleidingscentra.
Verantwoordelijk uitgever: Hilde De Wandeler Concept en realisatie: Link Inc (www.linkinc.be) Redactie: Link Inc Lay-out: Zeppo (www.zeppo.be) Fotografie: Christophe Toffolo, Johan Martens, Studio Dann
20
THEORIE
De wet van Pouillet
9 &23 24 breinbreker
Heb je zelf ee n intere Laat h ssant projec et o n s t? we in www.f fo@wattsup ten via a ce b o ok.com .be of /watts up.nl
news
3
Wat als‌
7 n e e g o je n n e l l i w u ja ar zo ? n e r e d u bijst de
4
de school
Je zit in het 6de jaar secundair en het schooljaar loopt op ). Wat nu? Vakantie zijn einde (hoewel: eerst nog examens nemen? Uiteraard. Gaan werken? Ook een goed plan: je hebt immers een diploma in handen waarmee je heel makkelijk een job vindt. Of toch nog een jaartje bijstuderen? Misschien is een 7de specialisatiejaar Stuur- en beveiligingstechnieken een goed idee. We gingen op bezoek in het VTI Sint-Laurentius in Lokeren en vroegen er aan leerkrachten en leerlingen waarom een jaartje se-n-se (lees: sensee, secundair-na-secundair) zeker het overwegen waard is. Se-nse-coördinator Luc Maes is onze gids. Typisch voor deze opleiding Anno 2013 neemt de beveiliging en bewaking van woonhuizen, fabrieken, winkels en kantoorgebouwen een steeds belangrijkere plaats in. Sinds 1990 is het plaatsen van alarmsystemen in ons land echter aan een strikte wetgeving onderworpen. Alleen met een attest van het ministerie van Binnenlandse Zaken kan je als installateur in deze sector aan de slag. Zodra je geslaagd bent in de se-n-se Stuur- en beveiligingstechnieken, krijg je dit attest. Om een job als beveiligingsspecialist uit te oefenen moet je bovendien op elk moment een bewijs van goed gedrag en zeden kunnen voorleggen. Begrijpelijk, want in deze job zie je en hoor je vaak zaken die niet voor criminele ogen en oren weggelegd zijn.
Voor wie?
Om aan de opleiding te mogen beginnen, bezit je een van de volgende diploma’s: 1. TSO Elektrotechnieken 2. TSO ElektriciteitElektronica 3. TSO Elektromechanica 4. TSO Industriële ICT Ook met een BSO-getuigschrift ben je welkom. Maar dan moet je eerst een 7de specialisatiejaar gevolgd hebben, zodat je een diploma van het secundair onderwijs hebt.
Wat staat er op het programma? Wetgeving is belangrijk, want je komt terecht in een strikt gereglementeerde sector. Wat zegt de wet over camerabewaking? Hoe respecteer je de privacywetgeving? Je mag immers niet zomaar camera’s plaatsen waar en wanneer je dat wil. Ook elektronische inbraakbeveiliging is aan een strikte reglementering onderworpen.
Camerabewaking (camera’s plaatsen, afstellen en beelden interpreteren) en toegangscontrole (codeklavieren en kaartlezers met of zonder display). Zeker het aspect toegangscontrole is gericht op het bedrijfsleven: denk maar aan de tijdsregistratie en dus zelfs loonberekening, die steeds vaker met toegangscontrole samenhangen. Automatiseringstechnieken zijn een hoofdbestanddeel van de opleiding. Na dit jaar kent de wereld van de PLC’s geen geheimen meer voor jou. Verwacht dus veel programmeerwerk. Gedragscode en etiquette. Hoe ga je respectvol om met – tevreden en ontevreden! – klanten? Domotica biedt een antwoord op de complexe wensen van de moderne klant. Zo leer je bijvoorbeeld hoe je een domoticasysteem harmonieus laat functioneren met een alarmsysteem. Je leert met verschillende types branddetectoren werken. De lessen brandbeveiliging zijn zeer realistisch door de talrijke simulatieoefeningen. Ondanks alle digitalisering blijft ook de
organisatorische en fysische beveiliging van sloten, ramen en deuren belangrijk. In dit cursusgedeelte leer je ook een volledig risicobeheersplan maken. Maar de hoofdbrok in de opleiding is wel elektronische inbraakbeveiliging.
5
Voorw als be a arden o instalveiligings-m te werl ateur ken
1
B u rg e r zij de Euro n van p e se U nie 2 Minim um 18 jaar 3 Geen veroor deli van lan g e r d an n g h e b b e n 6 m aan 4 De laa den tste 5 ja ar niet politie vo gewerk t h e b b e or d e n
Typisch voor deze school
Een aanrader
‘In het VTI van Lokeren zijn de schoolbanken niet wat ze lijken. In het 7de jaar wordt een grote inbreng van de leerlingen verwacht. Omdat de groep redelijk klein is (dit jaar 13 studenten, nvdr), wordt er rond de centrale tafel in het leslokaal veel gediscussieerd en gedebatteerd over de inhoud van de lessen. De klas is dus eigenlijk meer een meeting room. Geen schoolbord hier met stoffig krijt, wel een touch-gevoelig smartboard. Als leerling heb je dus een concrete impact op het verloop van de les.’
‘Ik heb een BSO-opleiding gevolgd in een andere school. Daar heb ik ook eerst een 7de jaar regeltechnieken gevolgd. Ik ben naar hier gekomen uit interesse voor alles wat met beveiliging te maken heeft. Deze opleiding is een echte aanrader. Mijn stage staat nu voor de deur. Dat is voorlopig toch een beetje een sprong in het duister. Ik ben dan ook heel benieuwd.’ Arno Vermeulen
Luc Maes (leerkracht)
Real life ‘Tijdens deze opleiding sta je al met één been in het echte leven. Er zijn maandelijks bedrijfsbezoeken, er is een intensieve stage van 2 weken en elk cursusdeel wordt afgesloten door een externe docent of professional uit het bedrijfsleven. Dat is de beste manier om voeling te krijgen met de laatste ontwikkelingen in de sector.’
Een jaar met enorme beroepsmogelijkheden
‘Volgend jaar wil ik graag beginnen werken. Ik heb nu lang genoeg gestudeerd, vind ik. Ik heb hier in Lokeren eerst ET gevolgd. Waarom ik deze richting zo interessant vind? Op 1 jaar tijd leer je hier een massa zaken, waar je heel verschillende richtingen mee uit kan. Tijdens de bedrijfsbezoeken steek je altijd veel op omdat die vakmensen niet alleen theoretisch uitleggen hoe iets werkt, ze tonen meteen ook heel concreet hoe een installatie praktisch functioneert, bijvoorbeeld welke bedrading er nodig is, enzovoort. Dat is heel interessant omdat je meteen een concreet antwoord krijgt op je vragen.’ Dennis Stevens
Big watch is …
watching you
dklok. Niets een grote wan om binnen met erne klok uit, ro g od m tin ee en e m t Luc Maes de n doodnormal m ee ko er g t da beter hoe laat zie r n t aa ee He Op dus weet je m de leerlingen. t, eg en vli nk d de tij , nd De t de klas veraan de ha n tijd mee. live-beelden ui duidelijk met zij eldschermen be Hoe kan dit? … de n en va ikk n deze school is ? Dat is effe schr tot plots op ee … k. s er ot w t pl t he To n nd met die klok het is. iets aan de ha zien zichzelf aa n ch rge to ee lin t er er Is he le n. schijnen. De a te bespeure ale klok dus, op ers, een norm lden een camer mt snel . cijfers en 2 wijz Er is in geen ve ende woord ko 12 ss en rlo le ve al t je He ? zie er t htbaar hi aa pl zic er t er on ur ijz t, Op de w ht. Wat gebe eldenkop groo het tweede zic erabem orgen, een sp rb ca n ve a va er n m de ste en ook op ca ne in t de mogelijkhe r 3 zit een klei verscholen zit Een bewijs da Achter het cijfe vernuft vaker lettende oog. h sc op gi on lo en no e ch ot te voor het bl n en dat hoog i onbeperkt zij t. veiliging quas zie el w je at w t dan in wat je niet zie
6
Me De se- er weten? beveil n-se Stuu kan je igingstech r- en nie in plaats Vlaanderen ken www.oen volgen. K op 14 ij n voor m derwijskiez k op er eer inf ormat .be ie.
SMART HOMES
l a g a a d n Werk va e m m i l s e d n aa woningen ! n e g r o m van Van smart grids heb je waarschijnlijk al gehoord. Het zijn slimme elektriciteitsnetwerken die met behulp van digitale technologie de verschillende vormen van productie en distributie van elektriciteit optimaliseren. Ze stemmen vraag en aanbod op elkaar af en maken een milieuvriendelijkere energievoorziening mogelijk. Ze werken bijzonder energie-efficiënt en helpen zo ook de elektriciteitskost drukken. Een goede zaak, want ons verbruik zal in de toekomst zeker niet dalen. Denk maar aan elektrische auto’s, fietsen en elektrisch aangedreven warmtepompen in lage-energiewoningen.
Slim, slimmer, slimst Cruciaal voor de energievoorziening van de toekomst met smart grids, is communicatie. Kijk bijvoorbeeld naar wind- en zonne-energie: wat op windstille, bewolkte dagen? Precies, om hernieuwbare energie optimaal te benutten, moeten we ons verbruik aanpassen. Meer zelfs, we moeten zowel onze energieverbruikende als -producerende toestellen intelligent aansturen. En zo belanden we bij smart homes. Want slimme stroomnetwerken werken pas echt goed in combinatie met slimme huizen.
Pieken en dalen Door de grote waaier aan energiebronnen schommelt het elektriciteitsaanbod. Soms piekt de productie – bij veel wind en zon – terwijl er op
De energievoorziening evolueert in ijltempo, getuige de duizenden zonnepanelen op onze daken en de windmolens die overal opduiken. Een enorme uitdaging voor het stroomnet, om alle verschillende energiebronnen te stroomlijnen en vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Daarom hebben we naast slimme stroomnetwerken ook slimme huizen nodig. Een taak voor de elektrospecialist! andere momenten weinig stroom beschikbaar is. Stroomleveranciers gaan in de toekomst waarschijnlijk werken met verschillende tarieven. Wie altijd ongebreideld elektriciteit wil verbruiken, zal daarvoor wat meer betalen. Maar wie zich wat flexibeler opstelt, kan flink besparen.
Automatische wasmachine Hoe werkt zoiets in de praktijk? Welnu, stel dat je de was moet doen, dan zal je nog altijd de keuze hebben om je wasmachine aan te zetten op eender welk moment. Maar je kan ze ook instellen om pakweg ergens binnen de 24 uur te wassen: op het meest geschikte moment in functie van de beschikbare elektriciteit en tegen een lagere kostprijs. Dat laatste is belangrijk, want volgens specialisten zijn mensen niet zozeer geïnteresseerd in energie of het milieu, maar wel in hun portemonnee. En het besef dat keuzes een directe impact hebben op onze energiefactuur, zal ons aanzetten tot flexibeler gedrag.
7
Technologische uitdagingen Maar tussen droom en daad gapen grote technologische uitdagingen. Niet alleen de communicatiestructuur van het stroomnet moet aangepast worden, ook bij de afnemers zelf moet veel veranderen. Producenten en gebruikers zullen in de toekomst niet meer alleen via de elektriciteitskabel met elkaar verbonden zijn, maar ook met een communicatiekanaal om informatie en commando’s door te geven. Onze huizen moeten evolueren naar smart homes, zodat toestellen zoals wasmachines, cvketels en boilers kunnen communiceren met het stroomnet.
SMART HOMES
Driestappenplan Het kenniscentrum Tecnolec helpt de elektrosector om zich voor te bereiden op de komst van smart homes en smart grids. Niet evident, want domoticafabrikanten en -installateurs moeten klanten warm maken voor energiebeheer. Dat gebeurt in drie stappen, waarbij de consument in de eerste plaats geconfronteerd wordt met zijn eigen energieverbruik. Daaruit volgt dan de behoefte om te investeren in intelligente oplossingen en zelfs automatisering, al is dat laatste nog niet voor vandaag.
Niko Home Control Met Niko Home Control kan je een woning centraal bedienen, het energieverbruik opvolgen en beperken. Het Ecodisplay geeft energieverbruik en -productie weer, kan de ‘alles uit’-functie activeren en de aanwezigheidssimulatie starten. Met de juiste meetmodules geeft het systeem ook het gas- en waterverbruik weer. Met één druk op de knop schakel je bij het naar buitengaan alle lichten en kringen uit.
Stap 1
bewustmaking Voorlopig beperken de verkrijgbare innovaties zich voornamelijk tot bewustmaking. Logisch, als je weet dat mensen eerst geconfronteerd moeten worden met hun energieverbruik, vooraleer ze er iets aan willen doen. En hoe maak je mensen beter bewust, dan door hun verbruik te visualiseren op een goed zichtbaar scherm? Tip: zo’n display plaats je best op ooghoogte – tussen 140 en 150 cm – op een plaats in huis waar mensen dikwijls passeren. Zo kunnen ze er simpelweg niet omheen!
Passief koelen met Qbus Ook Qbus ontwikkelt interessante toepassingen om van een huis een smart home te maken. Wat te denken van het systeem voor passieve koeling met behulp van buiten- en binnensensoren? In functie van de buiten- en binnentemperatuur, beweging en lichtsterkte worden verwarming, rolluiken en screens automatisch aangestuurd. Op die manier blijft de binnenruimte lekker fris, zonder energieverslindende airco.
KNX InSideControl
Stap 2
actie ondernemen!
Stap 3
Ook voor deze stap bestaan interessante oplossingen. De ingenieuze displays van fabrikanten geven niet alleen het energieverbruik en de productie weer (stap 1), maar laten ook toe om commando’s in te geven (stap 2). Met één druk op de knop kan je bijvoorbeeld alle verbruikers uitschakelen.
automatiseren Dit niveau is voorlopig nog toekomstmuziek. Maar misschien niet voor lang meer. Want achter de schermen werken verschillende partijen aan de ontwikkeling van systemen voor volledige woningautomatisering. Op die manier zullen we er in de toekomst ook echt in slagen om een wasmachine te laten wassen op het meest energie-efficiënte tijdstip …
8
InSideControl van Schneider Electric tovert smartphones en tablets om tot handige afstandsbedieningen om gebouwfuncties aan te sturen, waar je ook bent. Je kan er verlichting, zonwering en HVAC mee regelen en voorgeprogrammeerde situaties starten. De visualisatie van de meetgegevens maakt bewoners bewust en helpt de energieefficiëntie verbeteren. InSideControl combineert een KNX IP interface met een bijbehorende applicatie voor bestaande of nieuwe KNX-installaties.
Quiz time!
twee vraagjes om je brein te breken‌ 1. Waarom besteden domoticafabrikanten zoveel aandacht aan oplossingen voor het ‘visualiseren’ van de gegevens over energieverbruik? 2. In het artikel staat dat ons elektriciteitsverbruik in de toekomst alleen maar zal stijgen. Kan je daarvan voorbeelden geven?
Kijk voor de oplossing op de nieuwe website, www.wattsup.be. In de rubriek Elektropedia vind je het antwoord op deze breinbreker.
9
breinbreker
breinbreker
Gewoon geniaal
SURFEN OP GROENE GOLFSTROOM
Energie opwekken uit de kracht van de golven op zee en omzetten in groene stroom. Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Als de theorie ook in de praktijk zou werken, heb je een onuitputtelijke energiebron. De voorraden aan fossiele brandstoffen zijn beperkt. Maar de kracht van de getijden op zee neemt nooit af ... Gedaan met oliecrisissen en dure prijzen aan de pomp. Gedaan met stijgende gasprijzen. Eerst bestond het plan alleen op papier. Er waren wel technische ontwerpen en miniatuurmodellen in laboratoria en testruimtes. Maar intussen zijn we al een paar stappen verder en wordt er volop geëxperimenteerd in open zee. De onderzoeksresultaten zijn veelbelovend maar de weg is nog lang. Er is nog veel geduld en
onderzoek nodig om de techniek op punt te stellen. Maar wie niet waagt niet wint.
Testboei In de voorhaven van Oostende, aan onze Noordzeekust, dobbert al een paar maanden een testboei. De bedoeling is om na te gaan of de zogenaamde golfenergieconvertoren bestand zijn tegen de krachtige golfslag (vb. bij hevig stormweer) en het bijtende zoute water. Het hele project zit dus nu in een belangrijke testfase.
10
Hoe & wat? Het project in Oostende is gebaseerd op de zogenaamde point absorber technologie. De generator in of op de boei wordt naar boven getrokken telkens wanneer een golf passeert, waarbij met enige weerstand een kabel afrolt. De boei gebruikt dus de op- en neerwaartse bewegingen van de golven om de kabel op en af een lier te wikkelen en zo elektriciteit te produceren. Een van de grootste moeilijkheden blijft: bepalen wat de meest efficiënte golven zijn? Ze moeten namelijk groot genoeg zijn om de installatie te doen werken, maar ook weer niet te groot om geen schade toe te brengen. Een juiste plaatsing van de boeien wordt dus cruciaal om van dit project een succesverhaal te maken. Wordt vervolgd …
het beroep
Installateur fotovolta誰sche panelen
GROENE JOB MET TOEKOMST 11
Installateur fotovoltaïsche panelen
Opvallend bericht in de kranten eind maart: het was bar koud – die lange winter, weet je wel – maar heel zonnig. Dat leverde een dagrecord op voor de elektriciteitsproductie van zonnepanelen in België. 2000 MW, evenveel als de twee kerncentrales die uit veiligheidsoverwegingen al maanden stilliggen! Hoog tijd voor WATT’s Up om ons licht op te steken bij een installateur van zonnepanelen. In 2006 startte Ludovic Vigneron in Jabbeke zijn eigen zaak als energieadviseur. Maar al snel groeide Advenso uit tot een echt installatiebedrijf, met studiedienst, plaatsingsploegen en een dienst na verkoop. Specialiteit: ‘alternatieve energieoplossingen die bijdragen aan een betere toekomst’. Waarom hernieuwbare energie? Ludovic Vigneron: ‘Simpel, fossiele energiebronnen zoals olie en gas zullen opraken. Bovendien zijn ze verantwoordelijk voor het broeikaseffect en de opwarming van het klimaat. Dus moeten we het wel over een andere boeg gooien. Bovendien biedt hernieuwbare energie tal van mogelijkheden.’ De zon: booming business ‘Laat ons beginnen bij de zon. Zonne-energie heeft duidelijk het grootste potentieel in België. Om verschillende redenen: er zijn heel veel daken die perfect bruikbaar
zijn om zonnepanelen op te plaatsen. Het is bovendien de technologie met de langste levensduur en het minste onderhoud. En het is financieel ook de interessantste, zeker omdat de nieuwe generaties zonnepanelen steeds hogere rendementen halen en de prijzen steeds verder dalen. Een complete PV-installatie kost vandaag nog een kwart van wat je betaalde in 2003. Logisch dat de enorme duw in de rug door de overheid – denk aan subsidies en groenestroomcertificaten – voor een enorme boom gezorgd heeft. Ook bij Advenso holden we van het ene dak naar het andere om panelen te installeren en aan te sluiten.’ Ook met minder subsidies de moeite waard ‘De beslissing van de overheid om de subsidies terug te schroeven was onvermijdelijk. Natuurlijk kregen veel bedrijven het moeilijk. Maar de subsidies lagen gewoon te hoog. Door het enorme succes was dat onhoudbaar. Ik vertel liever de 12
positieve boodschap: dat het ook vandaag, met de verminderde subsidies, nog altijd een zeer rendabele investering is om zonnepanelen op je dak te leggen. Voor het milieu én voor je eigen portemonnee! Na de lange winter van 2013 zien we trouwens opnieuw een kentering en stijgen de aanvragen weer.’ Verder dan de zon kijken ‘Het is ons doel om klanten een brede waaier aan energieoplossingen te bieden. Zo plaatsen we ook zonneboilers en bieden we een aantal kleinere windturbines aan voor particulieren en kleine bedrijven. Maar het probleem zijn de vergunningen om ze te mogen plaatsen, dus dat komt niet echt van de grond. We installeren ook oplaadpunten voor elektrische wagens. Maar zolang de elektrische auto niet doorbreekt, blijft dit beperkt. Dus concentreren we ons momenteel vooral op infraroodverwarming.’
het beroep
Infra… wat? ‘De technologie van stralingswarmte bestaat al 30 jaar en ze wordt bijvoorbeeld gebruikt in vliegtuigen en tgv’s. De mogelijkheden zijn enorm, maar het is een vorm van elektrische verwarming en die zit vandaag in het verdomhoekje. Dat is logisch voor de klassieke elektrische verwarming, maar onterecht voor infraroodverwarming. Want die kan wel degelijk efficiënt zijn. De verwarmingspanelen kunnen bovendien bijna onzichtbaar geïntegreerd worden in het interieur. Of achter spiegels, of zelfs aan het plafond, als je wil. In winkels is dit heel handig want plaatsbesparend. Fabrikanten van warmtepompen zoals Daikin gaan de technologie ook steeds meer gebruiken. Elektrische verwarming heeft dus wel degelijk een toekomst, maar dan in de vorm van stralingswarmte.’ Een sector met toekomst voor jongeren Ludovic Vigneron: ‘Het is niet altijd makkelijk om nieuwe medewerkers te vinden. Om te beginnen is het aantal jongeren met een diploma elektriciteit beperkt. Ten tweede moeten ze gemotiveerd zijn. Daar komt nog bij dat hernieuwbare energie voor de meeste jongeren een totaal onbekende wereld is. In hun opleiding is dit nauwelijks aan bod gekomen. Daarom vonden we het heel zinvol om met Advenso mee te werken aan de Se-n-se Industriële onderhoudstechnieken/Hernieuwbare energie in het Atheneum van Gistel hier vlakbij. Regelmatig lopen er leerlingen van die school stage bij ons.’ Openstaan voor nieuwe technologieën Ludovic:
‘In de toekomst zal de productie van energie gedecentraliseerd worden en energie zal meer en meer gebruikt worden waar ze geproduceerd wordt. Geen grote centrales meer, maar lokale productie uit zon, wind of biomassa. Kijk maar naar de nieuwe maatregelen voor nieuwbouw die vanaf 1 januari 2014 van kracht zijn: behalve een betere isolatie zullen nieuwe woningen ook verplicht een gedeelte hernieuwbare energie moeten integreren. Via zonnepanelen, zonneboilers, biomassaketels, warmtepompen of via deelname aan een gezamenlijk initiatief in de buurt. Er is dus heel veel toekomst voor jongeren die openstaan voor nieuwe technologieën.’ Geen schrik voor een extra opleiding ‘Afgelopen winter zijn mijn medewerkers meer op cursus geweest dan dat ze gewerkt hebben. Voor mij is ons beroep ook veel breder dan het installeren van zonnepanelen. Voor energieoplossingen heb je raakvlakken met loodgieterij, met installateurs van verwarming, enzovoort. Meer en meer zal dat samenvallen in bedrijven, in teams en in mensen. Maar ik ben er wel van overtuigd dat elektriciteit de beste basisopleiding is. Alles is tegenwoordig elektronisch gestuurd. Om aan warmtepompen te werken kan je beter een basisopleiding elektriciteit hebben dan een opleiding loodgieterij.’
Ludovic Vigneron ADVENSO bvba
13
Installateur fotovoltaïsche panelen
Hoe werkt een zonnepaneel?
Hoe werkt infraroodverwarming?
Een zonnepaneel (ook vaak PV-paneel genoemd naar het Engelse photo-voltaic) bevat een hele reeks fotovoltaïsche zonnecellen die licht omzetten in elektrische stroom. Alle vormen van licht zijn bruikbaar, maar direct zonlicht levert de meeste energie. Voorlopig is silicium het meest gebruikte materiaal. In een zonnepaneel worden die zonnecellen aan elkaar gekoppeld en ontstaat er een gelijkstroom. Daarom heeft elke installatie een omvormer nodig die de gelijkstroom omzet in wisselstroom. Voor alle duidelijkheid: een zonneboiler is iets helemaal anders. Een zonneboiler of zonnecollector gebruikt de warmte van de zon om water of een andere vloeistof op te warmen.
De technologie maakt gebruik van stralingswarmte. Vergelijk het met de zon: wanneer de lucht nog koud is en je gaat in de zon staan, voel je toch al de warmte van de stralen. Een infraroodverwarming warmt dus objecten, oppervlakten of mensen op via energiegolven, zonder de lucht eerst op te warmen (zoals gewone verwarming doet). Deze systemen verminderen de convectie (warme lucht die stijgt, waardoor je eerst de bovenste helft van de ruimte verwarmt).
STROOM VAN EIGEN KWEEK Met een eigen zonnestroominstallatie kan je vruchten plukken van eigen kweek. Met die boodschap lanceerde PV-Vlaanderen een campagne om duidelijk te maken dat zonnepanelen ondanks de verminderde subsidies een logische én rendabele stap zijn. Tenminste als je op langere termijn kijkt naar het milieu én naar je energiefactuur.
ww w.stroomvaneigenkw
Wist je trouwens dat …
eek.be
Ø zonnepanelen ook rendement hebben
als het bewolkt is? Al is het licht dan wel minder intens.
Ø zonnepanelen een hoger rendement
hebben als het kouder is? Dat heeft te maken met de betere elektrische geleiding in materialen bij lage temperaturen.
Ø alle zonnepanelen evenveel zon moeten
krijgen? Zonnepanelen zijn in serie geschakeld. Met één paneel half in de schaduw brengt ook het geheel maar de helft op van wat mogelijk is.
Ø alle Belgische zonnepanelen jaarlijks
groene stroom produceren voor het verbruik van ongeveer 600.000 gezinnen?
Ø oude panelen perfect gerecycleerd
kunnen worden?
PV-panelen zitten vol grondstoffen die hergebruikt kunnen worden om nieuwe zonnecellen te maken.
14
Benieu wd na meer bar nog e ro e p e n? Su www.wrf naar a en bekttsup.be beroep ijk de enfilm pjes!
robo-finale
s t o b o R rGrenzen
Zonde Robo-FINALE onder hoogspanning
16 en 17 maart 2013. Frameries, een stadje vlakbij Mons (Bergen). De sfeer is gemoedelijk, maar de spanning is te snijden. 86 Belgische en Franse ploegen zijn druk in de weer met robots in alle kleuren en maten. Deze twee dagen vormen de bekroning van maanden werk. Op het programma staan de officiële goedkeuring van de robots, selectiewedstrijden, de grote Belgische finale en een FransBelgische finale. De robo-FINALE is een jaarlijkse bijeenkomst van Robots Zonder Grenzen, een initiatief van het PASS, het boeiende museum voor technologie, wetenschap en samenleving in Frameries. De wedstrijd viert dit jaar zijn twintigjarige bestaan. Het thema voor de editie 2013 was dus snel gevonden: verjaardag! De ploegen bestaan uit jongeren van 8 tot 18 jaar, begeleid door een volwassene. Hun doel is het bouwen van een robot die in staat is om verschillende taken uit te voeren rond het opgelegde thema. Clubs en scholen
Scholen leveren 95 procent van de ploegen, de rest komt uit verenigingen allerhande. Bij de deelnemers zitten vooral jongens, maar hier en daar vinden we toch een paar gemengde ploegen en zelfs één uitsluitend
vrouwelijke ploeg! Elk team bestaat uit minstens drie jongeren (een piloot, een copiloot en een kabeldrager) en een begeleider. Slimme jongens, die robots
In het begin van het schooljaar heeft elke ploeg een map gekregen met een gedetailleerde beschrijving van de opdrachten. Een ballon opblazen, glazen opruimen, kaarsjes uitblazen, cadeautjes laten vallen, pingpongballetjes in een bak gooien … De robots moeten in allerlei missies slagen om een plaatsje in de finale te kunnen veroveren. Op zaterdagochtend wordt gecontroleerd of alle robots beantwoorden aan de vereisten. Bekabeling, servomotor, gelijkstroommotoren, pneumatica, elektromagnetische kleppen, relais, einde-loop schakelaars, afstandsbediening… De robots maken gebruik van al deze technieken. Hier leer je – letterlijk – dat leerstof uit de klas snel in beweging komt, als je het maar goed aanpakt. En de winnaar is …
De ploeg R2D2 van het Collège Technique St-Henri van Moeskroen werd tot Belgisch kampioen van deze robo-FINALE 2013 gekroond. Voor het tweede jaar op rij … Proficiat Mathieu, Kjell en al hun klasgenoten uit het vijfde jaar elektromechanica. En thanks! aan hun praktijkleerkracht elektromechanica, Olivier Wille. 15
Spannend en leerrijk 'De leerlingen uit de richting mechanica en lassen hebben ons geholpen om de robot in elkaar te zetten en de leerlingen uit de richting houtbewerking hebben een oefentafel voor ons gebouwd’, vertelt Ryan van het Collège Technique Saint-Henri van Moeskroen.
‘Het is een goeie manier om proefondervindelijk te leren’, bevestigt een leerkracht van het SintJorisinstituut van Bazel. ‘We zijn hier vandaag met vier ploegen en het zijn vier totaal verschillende robots geworden.’
‘We willen ons plaatsen voor de internationale competitie. We nemen dit project dus heel ernstig, we hebben er hard aan gewerkt’, vertellen de leerlingen van het Institut Technique Libre van Ath. Bij het Collège Technique St-Henri van Moeskroen is een heel ander geluid te horen:
‘Zenuwachtig? Niet echt, maar we voelen wel wat druk. Onze school was vorig jaar Belgisch kampioen …’ De ploeg van het ITCF Herbuchenne van Dinant is ‘zenuwachtig, maar zit vol vertrouwen’.
Elektriciens! Hou het hoofd koel! ‘In onze dromen zien we de wereld die we willen bouwen, en dan ga an we ervoor!’ Alain Hubert, onderzoeker en opric hter van de International Polar Fo undation
Lente of niet, leg de mutsen, sjaals en handschoenen maar klaar. Figuurlijk, bedoelen we. Samen met het Institut Notre-Dame van Anderlecht zijn we te gast in het educatieve centrum van de International Polar Foundation in Brussel. Als je weet dat het op de Zuidpool tot -45 graden kan vriezen, dan ben je best goed voorbereid.
Zero Emissie Station? Welk station? Kennen jullie het poolstation Prinses Elisabeth? Deze Belgische onderzoeksbasis bestaat sinds 2009 en bevindt zich op 13.500 km van België, op Antarctica (de Zuidpool). In het station wordt alleen gebruikgemaakt van hernieuwbare energie, zoals zonneenergie en windenergie, waardoor er geen CO2-uitstoot is – zero emissie, inderdaad. De workshop ‘POOLenergie’, een initiatief van de Internationale Poolstichting, wordt gefinancierd in het kader van de projectoproep “Later … word ik Einstein of Marie Curie”.
'Men rekent op ons … onze generatie moet absoluut een oplossing vinden voor het klimaatprobleem’ Soumaya, leerlinge
'Onze generatie is ondoordacht omgesprongen met de planeet. Daarom moeten we de jongeren helpen om oplossingen te vinden voor onze stommiteiten’ Kouhou Hassan, leerkracht
16
Elektricien worden in een poolstation? Iets voor jou? Wat moet je er doen?
• de elektrische installatie realiseren en het station bekabelen • de windmolens en zonnepanelen beheren • het ventilatiesysteem en de verluchting van het station controleren • het elektriciteitsverbruik in de gaten houden
Smart grids bij de pinguïns
element voor de ) zijn een essentieel Smart grids (zie p. 7-9 s Elisabeth. Ook de nse Pri ion het poolstat goede werking van elligente systeem int tion werken met dit sta t he in ns icie ktr ele snet te beheren. om het elektriciteit erk wordt de enerrogrammeerde netw n Dankzij dit voorgep rking van het statio we de in functie van ken keu de ld gievraag opgedeeld ee orb dag. Zo krijgt bijvo en het tijdstip van de altijden te kunnen s voorrang om de ma nd avo ’s en s post, veilig’s middag ulp eh rst alde diensten (ee bereiden. Voor bepa iev erg oorziening detectie) heeft de en heidssysteem, brand teit. dan weer altijd priori ert energie waar en art grid-systeem lev Samengevat: het sm k altijd in functie van rlij tuu t grootst is, na wanneer de vraag he beschikbaar is. n bepaald ogenblik de energie die op ee
Welke kwaliteiten heb je?
• behalve een goede elektricien ook een goede alpinist zijn • werken als vrijwilliger en bereid zijn om 1 à 3 maanden alles achter te laten • in een tent kunnen slapen op klaarlichte dag (op de Zuidpool wordt het tijdens de zomer nooit donker) Niet voor softies
• de koude: extreme temperaturen tot -45 graden • het isolement en de vermoeidheid: lange werkdagen • de dichte mist en de extreme stormwinden
Een Centrum voor Geavanceerde Technologie op het vlak van groene en hernieuwbare energie In Anderlecht, op een steenworp van het Zuidstation, bevindt zich een CTA (een centrum voor geavanceerde technologie). Daar worden gespecialiseerde technici opgeleid voor het gebruik, de installatie en het onderhoud van groene, hernieuwbare en zelfs recupereerbare energiesystemen. Leerlingen die een opleiding volgen in het technisch of beroepsonderwijs kunnen hier kennismaken met hoogtechnologisch didactisch materieel (laboratoria, machines). Maar het CTA staat ook open voor actieve werknemers en werkzoekenden. De opleiding is sterk praktijkgericht. Zo kunnen de leerlingen zich snel inwerken in het bedrijf waar ze stage lopen en zo verhogen hun kansen om nog sneller een job te vinden.
ww w.educapoles.org ww w.antarcticstation.org 17
dossier
Sollicitatie Survival Gids Binnen een paar weken heb je je diploma op zak en kan je beginnen werken. Ben je klaar om de wereld te veroveren? Met deze survivalgids zetten we je op het goede spoor om je eerste job te vinden en om je mannetje of vrouwtje te staan op de werkvloer.
Stap 2 De perfecte sollicitatiebrief
Stap 1
✔ Zorg dat je brief correct en verzorgd is. Ook als je via email solliciteert, is het belangrijk dat je taal en stijl verzorgd zijn.
Hoe vind je een job?
✔ Hou het bondig, sober en zakelijk (maximaal 1 bladzijde). Laat je tekst nalezen door een kennis of familielid.
De eerste stap is dat je je inschrijft als werkzoekende. Dat kan ook online via www.vdab.be. Of loop eens langs in de Werkwinkel van je woonplaats. Maar er zijn nog andere mogelijkheden om jobs op het spoor te komen.
✔ Een brief of een emailbericht zijn veel persoonlijker als je ze aan een concrete persoon richt. Daarom is het belangrijk vooraf informatie in te winnen over het bedrijf waar je solliciteert en te achterhalen aan wie je je brief moet richten.
Stageplaats. Tijdens je opleiding heb je een stage gedaan in een bedrijf. Neem contact op met je stagebegeleider. Veel bedrijven nemen graag ex-stagiairs in dienst, want die hebben ze al in actie gezien op de werkvloer.
✔ Zet je sterke kanten in de verf. Wat maakt jou anders en beter dan de anderen? Denk bijvoorbeeld aan een origineel eindwerk (je GIP), werkervaringen in je vrije tijd, tijdens je stages of vakantiejobs …
Netwerking. Vertel aan iedereen die je kent dat je werk zoekt. Ga na of iemand in je familie of kennissenkring in de sector werkt. Misschien kennen ze wel een bedrijf waar er vacatures zijn.
✔ In je cv geef je duidelijke info over jezelf: contactgegevens, geboortedatum, diploma’s en eventueel extra opleidingen. Vergeet ook andere vaardigheden niet (bv. computerkennis, leiding in de jeugdbeweging, sport, …).
Spontaan. Vooral kleine bedrijven vinden hun kandidaten via mond-tot-mondreclame en spontane sollicitaties. Kies een aantal bedrijven uit je buurt waar je graag zou willen werken en stuur een sollicitatiebrief op of ga er zelf je brief afgeven.
✔ Motivatie is je motor om aan de slag te gaan. Voor veel werkgevers is je motivatie net zo belangrijk als je technische kennis. Benadruk dus dat je wil bijleren en dat je veel zin hebt om de handen uit de mouwen te steken.
Personeelsadvertenties. Plaats je cv op jobsites als www.vdab.be, www.actiris. be, www.vacature.be, www.jobat.be, …
✔ Als er geen reactie komt op je sollicitatie, informeer dan telefonisch.
18
Stap 3 Stap 4
Op gesprek Je bent uitgenodigd voor een gesprek? Proficiat! Maar hoe overtuig je een werkgever dat jij de beste kandidaat bent voor de job? Hier vind je een paar tips …
Wat verwacht een werkgever?
✔ Een goede voorbereiding is altijd een goed begin. Informeer je zo goed mogelijk over het bedrijf waar je op gesprek gaat.
Een goede basisopleiding, de wil om bij te leren en zin om de handen uit de mouwen te steken: dat is de perfecte cocktail om een goede indruk te maken bij je werkgever en om het ver te schoppen.
✔ Probeer vooraf wat te oefenen en formuleer een antwoord op deze vaak gestelde vragen: • Vertel iets over jezelf? • Wat spreekt je aan in deze job? • Waarom wil je hier werken? • Ben je bereid overuren te doen? • Wat zijn je sterke en zwakke punten? • Welk loon verwacht je?
✔ Een sterke motivatie ✔ Zin om bij te leren ✔ Een goede basiskennis elektriciteit ✔ Een stevige inzet ✔ Zelfstandig kunnen werken
✔ Laat zien dat je gemotiveerd bent en dat je zin hebt om te beginnen werken. ✔ Stel zelf ook vragen, zoals: • Hoeveel mensen werken er in het bedrijf? • Hoe zijn de werktijden? • Wordt er in ploegen gewerkt? • Waar liggen de werven? In de buurt van de kantoorgebouwen of soms ook verder af? • Is de job teamwork of moet je vooral alleen op pad? • Is het binnen het bedrijf mogelijk om extra opleidingen te volgen? • Is het mogelijk om door te groeien en in de toekomst meer verantwoordelijkheden op te nemen? • Op welke manier wordt het werk geëvalueerd? • Moet ik rekening houden met overwerk of weekendwerk? • Wanneer valt de beslissing over wie de job heeft? ✔ Wees eerlijk, blijf kalm. Beschouw het gesprek niet als een vervelend mondeling examen, maar als een kennismakingsgesprek waarin je elkaars verwachtingen en mogelijkheden aftoetst.
19
n nis e k e o j t
r ve
Tes
DE WET VAN POUILLET
DE WET VAN POUILLET ‘
Wie was Claude Pouillet? Claude Pouillet werd geboren op 16 februari 1790 in Frankrijk en was hoogleraar fysica aan de faculteit Wetenschappen in Parijs. Waarom is de brave man dan zo belangrijk?
Hij ontdekte het verband tussen lengte, doorsnede, materie en weerstand.
20
de wet van pouillet
Even opfrissen
Waarom een wet van Pouillet?
Elke geleider, ook een geleider die elektrische stroom doorlaat, vertoont een weerstand. Alle elektrische onderdelen van het circuit bezitten een weerstand of bieden weerstand.
De wet van Pouillet is een aanvulling van de wet van Ohm (U= R x I). Met de wet van Pouillet kunnen we de weerstand berekenen van een ohmse geleider in een serieschakeling, opgebouwd uit generatoren, verbruikers en geleiders.
Weerstand zorgt voor een tegenwerking. Het is een rem die het materiaal heeft tegen de doorgang van elektrische stroom.
+ Interne weerstand van de generator
-
weerstand van de geleiders
r
experiment
Interne weerstand van de verbruiker
Wat stel je vast? De waarde van de weerstand van een draad verandert tegengesteld aan de doorsnede. We zeggen dan dat ze omgekeerd evenredig is aan de doorsnede.
Voer alleen of met de hulp van je leerkracht het volgende experiment uit:
Dit heb je nodig: 1 digitale ohmmeter 1 spoel draad type H07V-RX of VOB
Neem nu van eenzelfde spoel een stuk draad van 20 m en een van 80 m en voer hetzelfde experiment uit. Wat gebeurt er nu?
van 2,5 mm² doorsnede De waarde van de weerstand van een draad neemt toe met de lengte. We zeggen dan dat ze evenredig is aan de lengte.
1 spoel draad type H07V-RX of VOB van 1 mm² doorsnede
Maak de volgende opstelling:
Er bestaan materialen die elektriciteit geleiden (geleiders) en materialen die elektriciteit niet geleiden (isolerend materiaal). Maar er bestaan ook verschillen tussen de geleiders onderling. Zo geleidt een gouddraad elektrische stroom niet op dezelfde manier als een staaldraad, omdat ze verschillende geleidende eigenschappen hebben. De weerstand van een draad verandert naargelang de aard van het gebruikte metaal. We hebben het dan over de soortelijke weerstand van een draad, uitgedrukt door het symbool ρ (rho).
De soortelijke weerstand is de waarde van de weerstand van een draad van 1 m lang en 1 mm² doorsnede bij een temperatuur van 20°C.
Meet eerst de spoel van 2,5 mm².
Symbool = ρ (rho) Eenheid = Ω mm²/m
Noteer nauwkeurig de gemeten waarde. Meet daarna de spoel van 1 mm²
21
DE WET VAN POUILLET
DWARSDOORSNEDE
Op basis van wat we tot nu toe vastgesteld hebben, kunnen we het volgende besluiten: De weerstand is evenredig aan de lengte (l) van de geleider. De weerstand is omgekeerd evenredig aan de dwarsdoorsnede (S) van de geleider.
S 2
S= π r2 = π d 4 AARD VAN DE GELEIDER
ρ LENGTE
l
De weerstand is evenredig aan de soortelijke weerstand (ρ) van de geleider.
Op die manier krijgen we de volgende formule:
soortelijke weerstand ρ in Ω mm2/m
Wet van Pouillet
ρ l R=
lengte l in m
S
weerstand R van de geleider in ohm (Ω).
dwarsdoorsnede S in mm2
Opmerkingen Om de verliezen door warmteproductie (het warmte-effect) te verminderen moet de weerstand zo klein mogelijk zijn (bv. elektrische apparatuur, motoren, enzovoort). We kiezen voor koper als geleidend materiaal: ρ = 0.0175 Ωmm²/m.
Als de warmteproductie (warmte-effect) daarentegen gewild is, bijvoorbeeld bij een strijkijzer of een koffiezetapparaat, dan moet de weerstand van die verbruikers zo hoog mogelijk zijn. We kiezen dan als materiaal: nikkel – chroom – ijzer: ρ = 1 Ωmm²/m.
22
Oefening ba art kunst 1. Vul deze tabel aan
1
200
2
46
12,5
30000
2,5
0,0175
3 4
S (mm²)
L (m)
ρ (Ωmm²/m)
R (Ω)
1800
5
0,03
946
0,13
72
0,0175
5600
6
16
koperdraad van 150 m² lang 2. Wat is de weerstand van een 2 ? en een doorsnede van 1,5 mm Gegevens l = 150 m ρ = 0,0175 Ω mm²/m S = 1,5 mm² R = ?
Oplossing
Formules
R=
ρ l S
de dingscabine van een motor als 3. Op welke afstand staat de voe mm? 1,78 eter diam er 0,8 Ω is en de weerstand van de kopergeleid Gegevens Afstand = lengte/2 S= ? ρ = 0,0175 Ω mm²/m d = 1,78 mm R = 0,8 Ω
Oplossingen
Formules
R=
ρ l
S RS l=
ρ
d= l
2
S= π r2 = π d 4
2
4. Wat is de draa ddoorsnede van een koperdraad gereedschap da voor een elektri t op een afstan sch d van 37 m van wordt? De wee de stroombron rstand van de ge gebruikt leider is 0,23 Ω. Gegevens l = 37 m X 2 = 74 m ρ = 0,0175 Ω mm ²/m S = ? mm² R = 0, 23Ω X 2 = 0,46 Ω
Formules
Oplossingen
R= ρ l S
S= ρ l R
5. Bepaal de wee rstand van een bronzen telefoon met een diamet kabel van 5 km er van 2 mm. De lang en soortelijke wee is 0,067 Ω mm²/m rstand van bron . s Gegevens l = 5 km x 2 = 10 000 m ρ = 0,067 Ω mm ²/m d = 2 mm S = ? mm² R = ?
Formules
Oplossingen
R= ρ l S
S= π r2 = π d 2 4
23
breinbreker
breinbreker
NeWS Wat vind jij van dit nummer van WATT’s Up? Heb je zelf een interessant idee voor een artikel? Of wil je graag met je klas in WATT’s Up? Laat het ons weten op info@wattsup.be.
Stay
tuned Gebeten door elektriciteit? Je surft graag op elektro-golven?
Kijk dan meteen op www.wattsup.be
ien ek tric e lke e l g e n mo e t r o van m aag now vand nt heute na mainteeze website . na ar d
✔ Je leert er meer over de verschillende elektrotechnische beroepen via filmpjes, interviews en getuigenissen. ✔ In de Elektropedia leer je meer over de belangrijke basisbegrippen van de elektriciteit. Je kennis kan je oefenen door de Breinbrekers. Alleen de stop motions zijn al de moeite waard om eens een kijkje te nemen. Elektrische componenten en begrippen live on stage. ✔ Waar kan je elektriciteit studeren? Welke school biedt welke richtingen aan? Kun je leren & werken tegelijk?
Ben je al fan van onze facebook-pagina? filmpje n e e t s p Po w GIP oom/ u o j n va k.c aceboo www.f tsup.nl en wat en
Doen! Het is de kortste weg naar het meest recente nieuws uit de sector, je vindt er grappige filmpjes en foto’s, en als je meedoet aan onze wedstrijden, kan je mooie prijzen winnen.
win e i! in iPad m
ww w.facebook.com/wattsup.n
24
l