Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 1
e c o n o s h o c k
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 12/08/10 10:53 Pagina 2
Š Geert Noels / Houtekiet / Business Contact / Linkeroever Uitgevers nv 2010 Uitgeverij Houtekiet Katwilgweg 2, 2050 Antwerpen info@houtekiet.com www.houtekiet.com Uitgeverij Business Contact Herengracht 481, 1017 BT Amsterdam businesscontact@amsteluitgevers.nl www.businesscontact.nl Omslag Herman Houbrechts Foto auteur Frank Toussaint Zetwerk en vormgeving Intertext Antwerpen ISBN (BE) 978 90 8924 108 5 ISBN (NL) 978 90 470 1346 4 D 2008 4765 53 Eerste druk oktober 2008 Zesde herwerkte en geactualiseerde druk september 2010 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission of the publisher.
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 3
Geert Noels
hoe zes economische schokken uw leven fundamenteel zullen veranderen
Houtekiet / Business Contact Antwerpen / Amsterdam
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 4
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 5
e c o n o s h o c k
INHOUD WOORD VOORAF........................................................................
11
INLEIDING Economische schokken en bubbels ...................
3
11. De conjunctuurgolf: het bioritme van de economie ......
3
12. De lange golf: fictie of werkelijkheid?............................
16
03. het economische nut van bubbels...................................
17
04. Voorbeelden van zeepbellen ...........................................
18 22
16. een economische megaschok?.........................................
22
17. Aanpassen of achteruitgaan ...........................................
25
18. Twee voorbeelden van achteruitgang door een economische schok ...........................................................
26
De Spaanse goudziekte ....................................................
26
De Nederlandse voorsprong wordt tenietgedaan..........
27
19. Bedrijven en economische schokken ...............................
28
10. Groei: het wonder van de vooruitgang .........................
29
11. Groei is niet het probleem, maar de oplossing ..............
31
12. het belang van sleutelactiviteiten...................................
32
Besluit ......................................................................................
36
INHOUD
05. De sirenenzang van de bubbel ........................................
DEEL I Zes schokken ScHOk 1 Demografie....................................................................
41
11. Wereldbevolkingsgroei: Malthus uitgedaagd ................
41
12. De westerse bevolking krimpt .........................................
43
13. De wereldbevolking vergrijst...........................................
46
14. obesitas en andere welvaartsziekten..............................
49
15. Verstedelijking ..................................................................
51
16. Islam en invloed op economie .........................................
53
17. De lessen van Malthus en het Paaseiland .......................
55
1Besluit ....................................................................................
58
ScHOk 2 Het zwaartepunt verschuift naar het Oosten ...........
61
11. De Japanse prelude ..........................................................
61
12. De breuk in de Berlijnse en chinese Muur......................
63
5
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 6
e c o n o s h o c k
13. china ontwaakt: de reus komt tot leven ........................
64
14. De chinese honger naar grondstoffen ...........................
65
15. De wereld is te klein voor dit china ................................
68
16. De 5 sterke punten van china..........................................
70
17. De 14 zwakke punten van china .....................................
74
18. De juiste keuzes? ................................................................ 80 19. De snelle convergentie van het oostblok ......................... 80 10. Rusland. De beer loopt weer los ....................................... 82
INHOUD
11. India: fatalistische rem op de groei ................................... 83 12. BRIc begint met Brazilië: the next big thing .................... 85 13. Turkije, Zuid-Afrika, Afrika …............................................ 86 14. Amerika en europa tegenover het oosters geweld ......... 87 15. oosterse schok leidt tot walmartisering .......................... 90 16. Belang van productie en knowhow .................................. 92 Besluit ........................................................................................ 94 ScHOk 3 Informatie- en communicatietechnologie .................... 97 11. The new economy: een economische realiteit ................. 97 12. ...maar een beleggersdesillusie........................................ 100 13. Waarderingsfantasie ........................................................ 101 14. De valse nieuwe economie .............................................. 102 15. De echte nieuwe economie ............................................. 104 16. IcT-wetten: GIGI treft alle sectoren ................................ 105 17. De creatieve wereld is plat geworden ............................ 107 18. De informatielawine......................................................... 109 1Besluit .................................................................................... 110 ScHOk 4 Het einde van de fossiele brandstoffen ...................... 111 11. energie bepaalt de vooruitgang ..................................... 112 12. kracht, energie en vooruitgang ...................................... 115 13. Waarom stijgen de olieprijzen?....................................... 118 14. Piekolie: een vraag van reserves, vondsten en productie 120 15. Piekolie: mythe of realiteit?............................................. 122 16. Bestaat er een zilveren kogel?......................................... 126 17. Geen zilveren kogel, wel gouden beloften…................. 135 18. De beste alternatieve energie: energie-efficiëntie .......... 135
6
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 7
e c o n o s h o c k
19. onrealistische officiële projecties .................................... 136 10. Petroleum opgewaardeerd .............................................. 138 11. ky-Auto: de auto van de toekomst ................................. 138 Besluit....................................................................................... 141 ScHOk 5 Het nieuwe kapitalisme................................................ 143 11. Financiële paniek is van alle tijden.................................. 144 12. Waarom zou het nu anders zijn?..................................... 146 13. De kredietcrisis: een ontspoord financieel systeem........ 147 15. centrale banken en de lessen van de geschiedenis........ 149 16. Risico’s in onervaren handen: risicotransfer.................... 151
INHOUD
14. communicerende vaten en financiële brandgangen..... 148
17. Alan Greenspan: saint or sucker? .................................... 153 18. De echte schade van 9/11: Greenspan als pyromaan...... 156 19. De financiële verhoudingen in de wereld....................... 158 10. hedge funds: piraten op de financiële snelweg............. 160 11. complexe banken ............................................................. 163 12. Derivaten: financiële massavernietigingswapens én een zegen ................................................................................. 165 13. De euro: zoals Airbus tegenover Boeing......................... 166 14. De nieuwe financiële macht: sWF’s ................................. 169 15. september 2008: start van een financiële meltdown?... 170 Besluit....................................................................................... 174 ScHOk 6 De groene economie..................................................... 177 11. het verband tussen economie, energie en ecologie... ... 178 12. De inconvenient Truth van Al Gore ................................. 180 13. opwarming en warmte-inertie........................................ 181 14. Zin van kyoto .................................................................... 183 15. onzin van kyoto ............................................................... 185 16. De drie onrechtvaardigheden van de opwarming ......... 187 17. De opwarming dwingt ons te handelen ......................... 187 18. De noodzaak van een nieuwe groene economie ........... 189 19. een Apolloprogramma ..................................................... 189 10. 26 gigaton minder uitstoot: de blauwe planeet wordt groen ................................................................................. 190
7
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 8
e c o n o s h o c k
11. energie-efficiĂŤnte versus energieconsumptie................. 192 12. De hele economie moet groen worden .......................... 194 13. het is moeilijk om groen te zijn....................................... 196 14. De zon als nieuwe en onuitputtelijke energiebron ....... 197 15. opwarming is niet het enige probleem .......................... 197 16. Post-kyoto: Bali en erna ................................................... 197 17. De Vs: de grootste cumulatieve vervuiler ...................... 198 18. china: de grootste vervuiler ter wereld .......................... 198
INHOUD
19. Vervuiling outsourcen naar china ................................... 199 20. Vervuiling kent geen grenzen ......................................... 200 21. Voeding: structureel duurder door klimaatwijziging..... 200 22. het gebrek aan water ...................................................... 201 Besluit ...................................................................................... 203 DEEL II De gevolgen HOOfDStUk 1 Naar een Nieuwe Economische Orde ................ 207 11. een megaschok? .............................................................. 208 12. De magie van de getallen 9,11 en 12 .............................. 209 13. Is de aarde alleen plat geworden? .................................. 210 14. In welke fase zijn we vandaag? ....................................... 211 15. slechts zes schokken? ....................................................... 212 16. De 5 lagen van de nieuwe economische orde ............... 213 17. De 30 gezichten van de nieuwe economische orde ...... 213 18. Interactie tussen de schokken.......................................... 220 HOOfDStUk 2 De wereld, de VS en Europa .............................. 223 11. Globalisering 2.0 = partiĂŤle deglobalisering................... 224 12. Amerika: van IcT-gigant tot ecT-gigant in wording ...... 226 13. europa/euroland: gevaar van twee snelheden ............... 230 HOOfDStUk 3 De zevende infrastructuurgolf ......................... 233 11. Vooruitgang verloopt in golven ...................................... 233 12. Vijf innovatiegolven ......................................................... 234 13. Zes infrastructuurgolven .................................................. 236 14. De zevende infrastructuurgolf......................................... 240
8
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 9
e c o n o s h o c k
HOOfDStUk 4 Beleggers en de Nieuwe Economische Orde ..... 243 11. Beleggen is een houding.................................................. 243 12. De code van de goede huisvader..................................... 244 13. Beleggen en de econoshock ............................................ 247 14. en wat met het spaargeld? .............................................. 250 Algemeen besluit ........................................................................... 253
INHOUD 9
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 10
Voor ValĂŠrie, Jolien en Quinten
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 11
Economische schokken zijn als aardbevingen
Des te merkwaardiger is het dat de mens de economische schokken wél de hele tijd probeert te ontlopen. sommige bedrijven of economieën zijn daardoor uiterst kwetsbaar. Want ook hier geldt: om schokken te kunnen weerstaan heb je een soepel economisch systeem nodig. Aardbevingen verschillen natuurlijk in sterkte, en sommige regio’s worden er meer door geteisterd dan andere. De zwaarste bevingen komen trouwens maar zelden voor. een aardbeving van 6 op de schaal van Richter vindt met de regelmaat van een klok plaats, maar de zeer verwoestende schokken van meer dan 8 op de schaal van Richter zijn uitzonderlijk. Ze laten weinig structuren heel. een schok van 9 op de schaal van Richter doet zelfs volledige continenten verschuiven. Gelukkig komt zo’n schok gemiddeld maar één keer in de tien jaar voor.
Economische schokken zijn als aardbevingen
Aardbevingen hebben altijd bestaan. Maar hoe graag we het ook zouden willen, ze zijn niet te voorkomen. Ingenieurs, architecten en aannemers kunnen onze huizen, bruggen en flatgebouwen maar beter zo flexibel en buigzaam mogelijk maken, zodat ze beter bestand zijn tegen aardbevingen.
VOORWOORD
WOORD VOORAF
ook op economisch vlak zijn niet alle schokken even verwoestend. er zijn regelmatig terugkerende conjunctuurschokken. Die zijn zo frequent dat ondernemingen en economieën er meestal goed tegen bestand zijn. Toch sneuvelen er telkens een paar minder gezonde bedrijven. een economische recessie komt gemiddeld één keer in de tien jaar voor en treft meestal verscheidene continenten. In de economische geschiedenis is er maar zelden sprake van megaschokken. Die wijzigen het hele systeem en laten weinig heel van oude vormen, gevestigde verhoudingen of bestaande systemen. De industriële revolutie was zo’n schok. Zonder twijfel 10 op de economische schaal van Richter. De beving duurde verscheidene decennia en gooide de wereldeconomie grondig overhoop.
11
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 12
VOORWOORD
Economische schokken zijn als aardbevingen
e c o n o s h o c k
het uitgangspunt van dit boek is dat we ook vandaag zo’n megaschok meemaken. een beving die we maar één keer in de 250 jaar ervaren. een dergelijke megaschok verandert de eeuwenoude machtsverhoudingen tussen de bestaande economische blokken. sommige supermachten verliezen er hun leiderspositie door, terwijl andere economieën de heerschappij overnemen. Aardbevingen zijn bedreigend, en hetzelfde geldt voor economische schokken. het belangrijkste is dat men leert anticiperen, dat men structuren opzet die soepel genoeg zijn. en dat is iets wat economen en bedrijfsleiders makkelijk vergeten. Bedrijven die zichzelf opnieuw kunnen uitvinden, geven blijk van overlevingsinstinct. Ze bestaan, en komen in dit boek aan bod. Wie beseft dat er een schok aankomt, zal minder angstig zijn. en zal precies weten wat hij moet doen als de beving plaatsvindt. Dit is de rode draad door dit boek. We zullen in detail elk van de zes schokken bekijken die samen de megaschok of econoshock veroorzaken. Vervolgens zullen we dieper ingaan op de nieuwe economische orde die eruit is voortgesproten. en ten slotte wil ik uw verbeelding prikkelen over hoe de econoshock elk aspect van onze samenleving zal veranderen, ook ten goede. Dit boek is geschreven voor iedereen die wil weten hoe onze wereldeconomie in elkaar zit. hoe de radertjes functioneren en op elkaar inwerken. De economie draait rond de mens. Iedereen vervult een rol in de wereldeconomie: als ondernemer, werknemer, belegger, consument of lid van een belangenvereniging. Daarom is het belangrijk dat we allemaal begrijpen welke ingrijpende veranderingen er vandaag plaatsvinden. econoshock is er voor iedereen die wil weten hoe de wereld grondig aan het veranderen is. Wellicht zult u zaken vernemen die u al kende. Geen nood: ik wil alle feiten op een rijtje zetten, structuur brengen in de spectaculaire gebeurtenissen die ons de laatste tijd overvallen.
12
Ik heb geprobeerd om het zo toegankelijk mogelijk te maken. econoshock bevat diverse ingangen: u kunt vooraan beginnen, of in het midden. Uw aandacht mag getrokken worden door een grafiek, cartoon of tabel, want ook daarin zit veel informatie. hoe u dit boek ook leest, leer van wat er gebeurt in onze economie en denk na over wat dit allemaal betekent voor uzelf en uw omgeving.
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 13
INLEIDING
hoe vrijer je de mens laat, hoe meer vooruitgang hij zal boeken. Daarom ontwikkelen economieÍn die veel vrijheid toestaan zich sneller dan sterk gereguleerde systemen. Maar een mensenmassa die vooruit wil, kan je moeilijk aan banden leggen. De manier waarop zo’n groep handelt, leidt onherroepelijk tot excessen. Die moeten uiteindelijk weer worden weggewerkt, waarna de mens terugkeert naar een duurzamer evenwicht. het is een eeuwige beweging, zoals eb en vloed. na een periode van progressie staan we even stil of gaan we misschien zelfs wat achteruit, tot we weer een gezond, nieuw vertrekpunt bereiken.
Economische schokken en bubbels
Wanneer economen spreken over het bruto binnenlands product (bbp) van een land, hebben ze het eigenlijk over de prestatie die alle inwoners van dat land in een bepaald jaar leverden. Mensen hebben een diepgeworteld verlangen om altijd maar vooruit te gaan en daarom heeft de economie de neiging om te groeien.
INLEIDING
Economische schokken en bubbels
economie is dus een afspiegeling van het gedrag van de massa, en is nauw verweven met de massapsychologie.
1. De conjunctuurgolf: het bioritme van de economie De economie gaat er op lange termijn altijd op vooruit. Met andere woorden: de economische groei is altijd positief. Jammer genoeg gebeurt dat niet op een gelijkmatige manier: er zijn periodes van sterke groei maar ook van trage ontwikkeling en soms zelfs van negatieve groei. het is van cruciaal belang in te zien dat dit een natuurlijke, economische beweging is, die zich ook in de toekomst zal herhalen. Want de economie, de bedrijven en de mens zelf zitten nooit in een stabiele omgeving. na een periode van hoogconjunctuur volgt een periode van laagconjunctuur.
13
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 14
In de grafiek van de Amerikaanse economie is die evolutie goed te zien. op lange termijn groeit de economie. Maar er zijn perioden waar de economie boven het gemiddelde presteert, en andere waar ze het minder goed doet.
Trend en conjunctuur
INLEIDING
Economische schokken en bubbels
e c o n o s h o c k
De welvaart stijgt op lange termijn vrij constant (Voorbeeld: Verenigde staten)
14
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 15
e c o n o s h o c k
Wie de grafiek goed bestudeert, doet enkele opvallende vaststellingen.
>
De conjunctuurbeweging in de Vs was tijdens de afgelopen twintig jaar minder volatiel.
Dat laatste punt is belangrijk. De overheid en vooral de centrale banken bemoeiden zich na de Depressie en de Tweede Wereldoorlog almaar feller met de economie. Via een keynesiaans beleid, genoemd naar de econoom John Maynard keynes, vaardigde de Amerikaanse overheid begrotingsmaatregelen uit die de dalen moesten compenseren door meer overheidsuitgaven. Maar in toenemende mate was er ook sprake van een actief monetair beleid. Volgens die visie moeten ook de centrale banken proberen om de conjunctuurgolven af te vlakken, en wel door middel van hun rentepolitiek. Velen zijn de mening toegedaan dat een keynesiaans en monetair beleid bevredigende resultaten opleveren. Maar het managen van de conjunctuurgolven is niet noodzakelijk een goede zaak: >
het heeft de excessen of disbalansen nog doen toenemen, omdat de noodzakelijke corrigerende (neerwaartse) fase er ofwel nooit kwam, ofwel veel te laat.
>
het heeft een verandering van het risicogedrag teweeggebracht. ondernemers, consumenten en beleggers hebben dan geen gezonde angst meer voor een neerwaartse fase. en bouwen dus, om de vergelijking met aardbevingen te maken, constructies die minder solide zijn.
Economische schokken en bubbels
op lange termijn is de economische vooruitgang vrij stabiel, maar op korte termijn beleefden de Amerikanen geregeld een ruwe rit.
INLEIDING
>
conjunctuurgolven kennen een tamelijk regelmatig verloop: na een expansiefase die drie tot vijf jaar duurt, komt er gedurende één jaar een vertraging. en na een zachte cyclus mag je meestal een sterkere verwachten, die uiteindelijk uitmondt in een nóg gespierdere neergang of recessie. een economische recessie komt dus ongeveer één keer per decennium voor, al is dat zeker geen economisch axioma. een van de zes schokken is mee ontstaan door het overmatige beheer van de conjunctuurgolven via monetaire of budgettaire ingrepen. Daarom sta ik stil bij het natuurlijke bioritme van de economie.
15
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 16
e c o n o s h o c k
Economische schokken en bubbels
niemand hoeft bang te zijn voor conjunctuurgolven. Ze zijn even regelmatig als de jaargetijden, alleen duren ze iets langer. Waarom bang zijn voor de winter als je je er perfect op kunt voorbereiden? een economie waar groeiverschillen taboe zijn, veroorzaakt op termijn veel grotere kwalen.
INLEIDING
Voor dat bioritme moeten we helemaal niet bang zijn. sterker, politici en centrale bankiers zouden het nooit mogen manipuleren.
Die lange golf wordt de kondratieffcyclus genoemd. In de jaren twintig van de vorige eeuw opperde de Russische econoom kondratieff op grond van statistisch onderzoek dat elke lange golf is samengesteld uit een opgaande fase (lente), een hoogtepunt (zomer) en vervolgens een herfst- en winterfase.
2. De lange golf: fictie of werkelijkheid? conjunctuurcycli zijn redelijk kort. Maar volgens sommige economen ligt onder die korte conjunctuurcycli ook nog een langere cyclus verborgen: een lange conjunctuurgolf, die op zijn beurt weer is samengesteld uit korte conjunctuurgolven. een dergelijk lange golf zou ongeveer zeventig jaar beslaan, en veertien conjunctuurcycli tellen.
Kondratieff toegepast op de VS
16
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 17
e c o n o s h o c k
sommigen beweren dat de mens de dingen die hij vroeger heeft meegemaakt tot in de eeuwigheid herhaalt, maar het gedrag van de mens blijft fundamenteel hetzelfde. We willen vooruitgaan en wisselen perioden van uitbundigheid af met perioden van grote neerslachtigheid. Gelukkig duren de perioden van optimisme en euforie gemiddeld zo’n vijf keer langer dan die van pessimisme en angst. economie is dus een optimistisch verhaal. De economie groeit op lange termijn, daarom stijgen beurzen op lange termijn.
3. Het economische nut van bubbels
Economische schokken en bubbels
er is dus weinig of geen eensgezindheid over de kondratieffcyclus. Zelf twijfel ik aan de merites van kondratieff. Toch bestaat er een belangrijke golf, zij het op een onderdeel van de economie. Zeker is ook dat de economische infrastructuur zich regelmatig en volgens een terugkerend patroon vernieuwt.
INLEIDING
Volgens sommige adepten van de langegolftheorie bevinden we ons vandaag in de winter van de vierde cyclus sinds 1800. Dat zou betekenen dat de economie voor enkele moeilijke jaren staat. Anderen zeggen dan weer dat we sinds 1995 in de zomer zitten en dat deze cyclus nog tot 2030 zal duren.
een speciale plaats binnen de economische bewegingen nemen de zeepbellen of bubbels in. Zo’n bubbel kan je nog het best omschrijven als een periode van collectieve waanzin. een bepaalde kans, innovatie of technologische doorbraak waarover de bevolking lang sceptisch en terughoudend is geweest, wordt binnen een korte tijdspanne plots door de massa omarmd. Iedereen zet er massaal op in, uiteraard ook financieel. karakteristiek aan bubbels of zeepbellen is natuurlijk ook dat ze op een onverwacht moment uiteenspatten. Dat bubbelfenomeen toont in het extreme aan dat de economie een exponent is van het gedrag en de handelwijze van de mens. Tegelijk toont het aan dat de massa zich maar moeilijk evenwichtig kan gedragen en dat overdrijvingen (in beide richtingen) onvermijdelijk zijn.
17
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 18
e c o n o s h o c k
INLEIDING
Economische schokken en bubbels
Bubbels worden door twee belangrijke trends begeleid: >
Toename van de economische activiteit ondernemerschap, innovatie en massale investeringen kenmerken deze fase. Ze vormen hoogtepunten op het vlak van vooruitgang.
>
Massale financiële speculatie De beurs reflecteert de hebzucht en de angst van de mens. Zeepbellen leiden dus ook tot typische overdrijvingen op de financiële markten. Door de globalisering zullen zeepbellen in de toekomst steeds vaker een wereldwijd karakter krijgen. het uiteenspatten van deze bubbels kan onverwachte gevolgen hebben, waar ook ter wereld. Zeepbellen zijn ongelofelijke broeihaarden van entrepreneurschap en innovatie. Ze zijn ook erg rendabel voor beleggers, op voorwaarde dat die de discipline hebben om het feestje tijdig – terwijl de drank nog rijkelijk vloeit voor de anderen – te verlaten. Jammer genoeg houden de meeste partygangers er een financiële kater aan over.
4. Voorbeelden van zeepbellen Zeepbellen zijn van alle tijden, maar in de moderne economie blazen we er wel heel lustig op los. De tabel op p. 21 geeft een overzicht van enkele bubbels die zich in het recente verleden hebben voorgedaan en enkele andere die zich nog aan het ontwikkelen zijn. Je kan ze meestal vroegtijdig herkennen aan vier grote kenmerken: 1. een collectief gevoel van een zogenaamd geweldige (maar ondefinieerbare) kans. 2. een hefboomeffect, waardoor de hebzucht kan worden uitvergroot. 3. een zogenaamd financiële innovatie, die beleggers naar de zeepbel lokt. 4. een aanleiding of trigger, die de droom uiteindelijk doorprikt en de rede terugbrengt.
18
In ons econoshockverhaal verdienen bubbels zeker een plaats. Want sommige van de zes schokken die ons vandaag teisteren of dat weldra zullen doen, zullen uiteindelijk ook aanleiding geven tot hypes, overdrijvingen, mania en dus grote of kleine zeepbellen. Dan is het belangrijk om ze tijdig te herkennen.
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 19
e c o n o s h o c k
De tulpenmanie (1620-1637)
Tegen 1636 werden er in verscheidene plaatsen en steden in heel nederland tulpen op de beurs verhandeld. Veel mensen verkochten hun persoonlijke eigendommen om mee te kunnen doen aan de tulpenbusiness. sommige handelaren verkochten tulpenbollen die nog maar pas geplant waren of die nog geplant moesten worden. Dat leidde tot contracten voor levering in de toekomst, vergelijkbaar met wat wij tegenwoordig futures noemen. Tegen het jaar 1637 was niemand nog geïnteresseerd in de tulpenbollen zelf, maar wel in de handel en de snelle winst. op 5 februari 1637 werd de top van de gekte bereikt, waarna het snel bergaf ging. De economische gevolgen bleven uiteindelijk beperkt, omdat de kring van floristen en speculanten klein was: het ging uitsluitend om Amsterdamse en Utrechtse stedelingen.
Economische schokken en bubbels
In 1623 kostte één enkele tulpenbol van een populaire soort 1000 gulden, terwijl het gemiddelde jaarinkomen destijds 150 gulden bedroeg. een beetje handelaar kon toen 6000 gulden per maand verdienen. In 1635 werd een recordbedrag neergeteld voor de beroemdste tulpenbol, de semper Augustus: die werd in haarlem voor 6000 gulden, de prijs van een grachtenhuis, verkocht.
INLEIDING
er werden in de afgelopen honderd jaar maar liefst 27 belangrijke bubbels geblazen, en dat is een minimale schatting. De bekendste zeepbel in de geschiedenis blijft ongetwijfeld de nederlandse tulpenmanie, in de zeventiende eeuw.
De elektro- en electronicsmanie (1960-1961) Deze bubbel is minder bekend, maar best grappig (behalve dan voor de mensen in de jaren zestig van de vorige eeuw) omdat hij zo pijnlijk lijkt op de e- en dotcommanie van 1999-2000. De jaren zestig, ook wel de golden sixties genoemd, leken in vele opzichten op de tweede helft van de jaren negentig: de economie kende een sterke groei én er was een standvastig geloof in nieuwigheden. Technologie vormde de belangrijkste groeistrategie voor de fondsenbeheerders. er waren heel wat beursintroducties, vooral van bedrijven die meedreven op de elektronica- of electronicsgolf. Als bedrijf kwam het eropaan om een naam te hebben waarin een variatie op electronics zat om de aandacht van de fondsenbeheerders te trekken. Wat het bedrijf deed, had geen belang, als het maar
19
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 20
e c o n o s h o c k
INLEIDING
Economische schokken en bubbels
naar elektronica rook. een goede bedrijfsnaam, daar draaide het allemaal om. De parallel met 1999-2000 is treffend. 1960: -tron: Astron, Dutron, Vulcatron, Transitron … 2000: .com: boo.com, lastminute.com, pets.com … 1960: -onics: circuitronics, supronics, Videotronics … (naast nogal wat electronicsvarianten) 2000: e-: eToys, eBay (trouwens géén flop), eTrade …. De echt creatieve jongens combineerden beide natuurlijk, zoals Powertron Ultrasonics in 1961. Die aandelen gingen onmiddellijk richting Mars. Maar in 1962 barstte deze minder bekende technologiebubbel en stortten de aandelen op aarde neer.
De voorbeelden tonen telkens aan dat: >
De men uiterlijk wel verandert, maar binnenin niet of nauwelijks wijzigt. Dat merk je heel duidelijk aan zijn beleggersgedrag, dat dicht bij de oerinstincten staat.
>
het geheugen van de belegger bijzonder kort is.
>
het niet moeilijk is om beleggers in de val te lokken: beloof de hemel, zorg voor een mooie verpakking (een sterke bedrijfsnaam), speel in op een hype, breng de onderneming naar de beurs, en verkoop na een paar weken zelf je aandelen.
Mensen geloven graag fantastische verhalen. Als het gaat om geld, zijn ze eerder geneigd om spectaculaire nonsens te geloven dan de saaie realiteit.
20