Alles over de monarchie

alles over de monarchie

Tim Trachet

Alles over de monarchie Van Leopold i tot prinses Mathilde

Houtekiet

Antwerpen / Utrecht

© Tim Trachet / Houtekiet / Linkeroever Uitgevers nv  Houtekiet, Katwilgweg ,  Antwerpen www.houtekiet.com info@houtekiet.com Omslag Jan Hendrickx Zetwerk Intertext, Antwerpen     105 4   5 56  698 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission of the publisher.

Woord vooraf

D

it is geen van de vele rijk geïllustreerde boeken over het koningshuis, met al dan niet pikante details over het privéleven van royals.

Evenmin is dit een werk over de grondwettelijke en politieke rol van de monarch. Dat soort publicaties bestaat al.

Dit boek gaat over de monarchie als verschijnsel, met alles erop en eraan. Centraal staat de Belgische monarchie, omdat het nu eenmaal ons land is. Ons koningshuis is bovendien een interessant voorbeeld, ook al is het veel minder oud en eerbiedwaardig dan vele andere monarchieën. Zo is er de opvallende persoonlijkheid van de meeste Belgische koningen. Daarbij plaatsen we de vele aspecten van de Belgische monarchie in een meer algemene context. We hebben het over de oorsprong van titels als koning en prins, over de wijze van troonopvolging, de werking van het hof en de militaire en religieuze positie van de monarch. Er wordt aandacht besteed aan huwelijken, geboortes en begrafenissen, aan maîtresses en bastaarden, maar evengoed aan de rol van monarchen op cultureel gebied.

Het komt zelden voor dat al die aspecten in één boek worden behandeld. Omdat we het ene niet willen benadrukken ten opzichte van het andere en ook omdat we de lezer niet naar een bepaalde conclusie willen leiden, doen we dit in de vorm van een encyclopedie, waar de lezer vrij door kan bladeren, om iets op te zoeken of gewoon ter ontspanning.

Dit boek is zeker geen pleidooi voor of tegen de monarchie. Los van pro en contra kan niemand ontkennen dat de rol die vorsten en vorstenhuizen in onze geschiedenis hebben gespeeld zeer groot is geweest.

De erfelijke monarchie was gedurende zeer lange tijd een universele instelling. Dit bestel waarbij de staatsmacht geïncarneerd wordt door één man (soms een vrouw), die overgaat op zijn nakomelingen, lijkt een eenvoudig en natuurlijk systeem te zijn dat duizenden jaren goed gewerkt heeft. Toch zijn ook republieken niet nieuw. Ze bestonden al in de oudheid en de middeleeuwen, maar dan alleen in de vorm van stads­staten, kleine regio’s of confederaties daarvan (zoals Zwitserland of de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën). Soms gebeurde het dat een republiek een groot rijk bestuurde, wat meestal betekende dat dit bestuur in handen was van de regering van één stad, zoals in het republikeinse Rome. Het bestuur door één persoon, die niet gebonden was aan de belangen van een stad of groep, was vaak efficiënter en ook billijker. Pas eind achttiende eeuw, met de Amerikaanse en de Franse revoluties, kwamen er republieken die bestuurd werden door vertegenwoordigers van de hele natie. Dit luidde op termijn de doodsklok voor de meeste monarchieën.

Van de 23 onafhankelijke staten die Europa begin 1910 kende, waren er amper 3 republieken (Frankrijk, San Marino en Zwitserland). Een eeuw later zijn er van de meer dan 40 Europese staten nog maar 13 monarchieën, met inbegrip van bijzondere gevallen als Vaticaanstad en het covorstendom Andorra. Toch is Europa daarmee het werelddeel met de meeste monarchieën, want op de hele wereld zijn er nog maar 43 onafhankelijke staten (op bijna tweehonderd), die een koninkrijk kunnen worden genoemd. Daaronder zijn er dan nog 15 staten van het Gemenebest met de Britse monarch aan het hoofd.

De twintigste eeuw heeft een record aantal tronen zien vallen. Vooral de beide wereldoorlogen veroorzaakten een kaalslag onder de Europese monarchieën. Opmerkelijk is dat de afschaffing van de monarchie zelden ongedaan wordt gemaakt. In de twintigste eeuw heeft alleen Spanje een stabiele restauratie van het koningschap gekend. De val van het communisme in Oost-Europa heeft niet geleid tot het terugroepen



van de koning, wat in Roemenië, Bulgarije of Albanië nochtans even tot de mogelijkheden behoorde. Evenmin heeft een van de nieuwe staten die ontstonden bij de ontbinding van de Sovjet-Unie of Joegoslavië de monarchie (opnieuw) ingevoerd, hoewel bijvoorbeeld Georgië, Servië of Montenegro eigen dynastieën hadden en nog steeds hebben.

Monarchieën vormen duidelijk een uitstervende soort. Hun verdwijning lijkt een onomkeerbaar verschijnsel. Toch is er geen reden om aan te nemen dat de nog bestaande monarchen snel hun troon zullen verliezen. Monarchieën verdwijnen immers niet zomaar. Hun ondergang is meestal het gevolg van zware onlusten (oorlog, burgeroorlog, revolutie, staatsgreep…). Bij gebrek daaraan is er geen goede reden om de regeringsvorm te veranderen.

Het is dan ook geen toeval dat de nu nog bestaande Europese monarchieën tot de meest stabiele en meest welvarende democratieën van de wereld behoren. Dat geldt zeker voor het Verenigd Koninkrijk, de Scandinavische koninkrijken en de Benelux-landen. Dus ook voor België. Het is trouwens merkwaardig dat België de jongste erfelijke monar­ chie in Europa is die nog altijd bestaat. Deze monarchie met een parlementaire regeringsvorm bestond vanaf de troonsbestijging van Leopold i in 1831. Ze is sindsdien wel geëvolueerd, maar in essentie altijd dezelfde gebleven. De mannen die de Belgische staat stichtten, besloten er een monarch aan het hoofd te plaatsen, omdat de nieuwe staat niet uit de toon van het toenmalige Europa zou vallen. Tegelijk be­perkten ze de macht van de nieuwe vorst op een voor die tijd uitzonderlijke wijze.

Voor zover hij nog bestaat lijkt de monarchale staatsvorm zo niet hinderlijk, dan toch overbodig. Toch is dat geen reden om zonder meer voor zijn afschaffing te pleiten. Zeker niet in België, waar de monarchie een van de belangrijkste nationale symbolen is en blijft (wat voor sepa­ ratisten juist een reden is om ertegen te zijn). In dit moeilijk te bestu­ren land heeft de rol van de koning als neutrale arbiter nog altijd een meerwaarde. Niet dat een verkozen staatshoofd in België onmoge­lijk zou zijn, maar een geregeld terugkerende verkiezing zou op zijn minst een bijkomende complicatie in onze politiek vormen. Een ander voordeel



is dat een monarch een grotere bekendheid in het buitenland heeft, omdat hij veel langer aanblijft dan de meeste presidenten, die voor enkele jaren worden verkozen, en omdat hij nu eenmaal meer onder de aandacht komt met huwelijken, geboorten en begrafenissen. Zo was koning Boudewijn na meer dan veertig jaar regeren een van de bekendste staatshoofden van Europa. Maar wie kent er de huidige presidenten van Duitsland en Italië, laat staan van Roemenië of Ierland?

Nogal wat mensen zijn principieel tegen een niet-gekozen staatshoofd, omdat ze dat een gebrek aan democratie vinden. Maar het democratisch karakter van een staat is niet afhankelijk van de manier waarop het staatshoofd wordt aangewezen. Een niet-gekozen staatshoofd kan zelfs een voordeel betekenen: omdat hij geen democratische legitimiteit heeft, is hij verplicht rekening te houden met de wil van democratisch verkozen organen, zoals het parlement. Sommige gekozen presidenten gedragen zich autoritair, precies omdat ze hun gezag uit hun verkie­zingsuitslag halen, en dat is niet altijd goed voor de democratie.

Desondanks zijn heel wat monarchieën verdwenen omdat ze een hinderpaal vormden voor de democratie (zoals onlangs in Nepal) en wellicht zal dat in de toekomst nog gebeuren. Maar er zijn ook monarchieën die zich perfect aan de democratie konden aanpassen.

De opmerking dat de monarchie de belastingbetaler te veel kost, is een beetje flauw. Men mag natuurlijk kritiek hebben op het aantal leden van de koninklijke familie dat een dotatie ontvangt, maar of een staatshoofd nu al dan niet gekozen is, maakt financieel weinig verschil. Deze bedragen vormen een zeer klein deel van de staatsuitgaven. In Frankrijk werd overigens onlangs beslist dat de president zich een groter en mooier vliegtuig mocht aanschaffen, omdat het beter is voor het prestige van Frankrijk dat de president zich in een luxueus vliegtuig verplaatst, ook al kost dat meer. Een dergelijk argument zal men in Bel­gië niet snel horen.

Blijft het bezwaar dat de monarchie niet meer van deze tijd is. Dat is op zich geen reden om ze op te doeken. Men ontdoet zich ook niet zonder reden van een oud huis of oude meubels, wel integendeel. De



monarchie mag dan verouderd zijn, ze behoudt een zekere charme. In de monarchale instelling zitten tradities en symbolen die boeiend en interessant zijn en die tot onze cultuur en ons erfgoed behoren. Zelfs waar de monarchie verdwenen is, worden de herinneringen eraan gekoesterd.

We hebben niet de pretentie origineel te zijn qua inhoud. Wel proberen we de aandacht te vestigen op bijzonderheden die vaak aan de aandacht ontsnappen of op misverstanden. Er circuleren zoveel mythes en halve waarheden over de monarchie dat we hopen dat de lectuur van dit boek een en ander rechtzet.

Dit is geen wetenschappelijk werk, wel een boek tot lering en vermaak van een publiek dat meer over de monarchie wil weten, al hebben we uiteraard geprobeerd zo correct mogelijk te zijn.

We kunnen onmogelijk iedereen bedanken die ons geholpen heeft bij het schrijven van dit boek. Het gevaar onvolledig te zijn is te groot. Toch willen we één persoon in het bijzonder danken. Het is mijn goede vriend en oud-collega Jan van den Berghe, die als kenner van de monarchie ontelbare com­mentaren en tips gegeven heeft. Hij heeft bewezen dat je boeiend over de monarchie kan schrijven zonder zelf een kritiekloze monarchist te zijn.

Tim Trachet 15 september 2010

