Nieuwsbrief 1

InhoudMuzes nieuwsbrief 1 1 2

OKTOBER 2005

Voorwoord Muziekpedagogie ■ Luistervoorbeelden voor de les M.O.

4

■ Terugblik 20/06 ■ Cursus Finale en Sibelius voor beginners

5

Voorwoord

Nascholingen

Nascholingen ■ Georganiseerd door Muzes

Website Aankondigingen ■ Collega’s die nog geen lid zijn?

■ Vakvergadering M.O. regio Leuven ■ Aanrader

7

Praktijk ■ Ik haat school, door Jan Coeck

Muzes vzw Mechelsesteenweg 22 3000 Leuven info@muzes.be www.muzes.be eindredactie: Liesbeth Segers nieuwsbrief@muzes.be

nderdaad, beste collega, het schooljaar is reeds enkele weken gevorderd.

Het begin van de herfst is een feit.

Toegegeven, het is niet altijd prettig om thuis te moeten vertrekken in het half duister en in de kille ochtendnevel de fiets op te springen.

Tom Boonen achterna, denk ik wel eens, wanneer mijn stalen ros de Leuvense Boelenberg met een weerzinwekkende snelheid afrijdt.

Overigens…weet je nog, vorig seizoen heeft de Muzes-ploeg de fiets van stal gehaald en een eerste parcours afgelegd. Deze ronde bestond uit overwegend vlakke ritten, voorbereiding, aanloop naar het gebergte. Af en toe eens lek gereden.

Eén tussensprintje gewonnen, meer niet.

Enkele weken geleden, tijdens de naweeën van de zomervakantie, zijn de voorbereidingen van het serieuze rondewerk van dit seizoen begonnen: de ledenadministratie werd op poten Enkele weken geleden, tijdens de naweeën van de zomervakantie, zijn de voorbereidingen van het gezet, opstarten van pilootproject serieuze rondewerk van dit seizoen begonnen. regionale werkgroepen, organisatie van nascholingen, realisatie nieuwsbrief en website, samenwerking leraren PO en esthetica,…

Ondertussen geraken de tribunes her en der gevuld.

Niet panikeren, er zijn nog heel wat plaatsen beschikbaar. Ze zijn helemaal niet duur, zelfs de zitplaatsen niet.

En het zal de moeite lonen, want geloof me, dit jaar rijden we voor een goed klassement!

I

Jos Maes Voorzitter Muzes vzw

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 1

Muziekpedagogie

Luistervoorbeelden voor de les M.O. De artistieke ontwikkelingsniveaus van Parsons door Erik

Schrooten

(Ped)agoog en musicus, docent aan de opleiding leraar M.O. van de KHLim in Diepenbeek.

Taxonomie Parsons De artistieke ontwikkelingsniveaus van Parsons 1. Favoritisme De leerling vindt een kunstwerk mooi omdat hij het kent of omdat het aansluit bij de leefwereld.

2. Ambachtelijkheid De leerling wordt aangesproken door de ambachtelijk knappe uitvoering van het kunstwerk.

3. Expressiviteit De uitdrukkingskracht van het kunstwerk wekt bij de leerling een intens gevoel op.

4. Formalisme De leerling krijgt oog voor de vorm, stijl en context van het kunstwerk.

5. Open mind Op basis van de inzichten verworven in de vorige stadia, ontstaan openheid en afstand die een eigen afgewogen oordeel van de leerling mogelijk maken.

Luistervoorbeelden voor de les MO In iedere klas MO wordt er naar muziek geluisterd.

De keuze van de luistervoorbeelden is vaak gebaseerd op toevalligheid en traditie: je hebt op een nascholing een leuke luisterles meegekregen en die les ‘blijft het nog steeds doen’. En in onze opleiding hebben we allemaal met klassiekers zoals In de hallen van de bergkoning leren werken. Op zich is er natuurlijk niets mis met deze eerder intuïtieve keuze, maar misschien is het zinvol om onze aanpak aan een kritische blik te onderwerpen: zijn dit de juiste luistervoorbeelden voor mijn leerlingen? Is de opbouw van mijn luisterlessen doeltreffend, …?

stadia van het esthetische oordeel. Toen Parsons zijn resultaten publiceerde in het boek How to understand art was niet iedereen even enthousiast over het onderzoek. Dat Parsons bijvoorbeeld met zwartwit reproducties uit boeken werkte, werd hem door andere cultuurwetenschappers kwalijk genomen.

Het is natuurlijk niet mogelijk om voortdurend met een Renoir, twee Picasso’s, een Klee, een Goya, een Chagall, een Bellows en een Albright onder de arm rond te trekken, maar desondanks blijven die reproducties toch zintuiglijk arm ten opzichte van de originelen. Dit is echter gerommel in de marge. Belangrijker voor ons is dat het model pragmatisch en ook wel herkenbaar is.

Misschien zal je ook je eigen muzikale evolutie in de verschillende stadia kunnen ontdekken.

Pubers kiezen vaak voor muziek die ‘in’ is en goed ligt in de eigen peergroup.

Wetenschappelijk kader Een interessante kapstok om deze vraag te onderbouwen, werd ontwikkeld door de Amerikaanse professor Michael J. Parsons. Parsons kwam via empirisch onderzoek tot de vaststelling dat er een duidelijke groeilijn te ontdekken is in de artistieke ontwikkeling van jongeren en volwassenen. Vele kunsteducatieve centra en educatieve diensten van musea in binnen- en buitenland maken gebruik van zijn taxonomie van de artistieke ontwikkeling. En ook voor onze lespraktijk MO is dit model een interessante eye opener.

Laten we het eerst even hebben over het onderzoek zelf. Parsons confronteerde 300 proefpersonen uit verschillende leeftijdsklassen met acht reproducties van beeldende werken. Door middel van kwalitatieve interviews probeerde Parsons inzicht te verwerven in de artistieke voorkeuren van de proefpersonen. De ondervraagden mochten een oordeel geven over de acht werken. In de bijkomende vragen werd dat oordeel verder verdiept. Op basis van die gegevens construeerde Parsons zijn

De 5 stadia Parsons beperkt zich in zijn onderzoek tot beeldende kunst. Hij suggereert dat zijn taxonomie ook voor andere kunstvormen zou kunnen gelden, maar hard maakt hij dat niet. We proberen hier die transfer naar muziek wel te maken.

Een eerste stadium noemt Parsons ‘favoritisme’. Je vindt een kunstwerk of een luistervoorbeeld mooi omdat je het kent of omdat het aansluit bij je interesses. Karel (een leerling eerste graad) vindt ‘klassieke muziek maar saai’. Dit is spijtig genoeg een herkenbare en clichématige opvatting van het overgrote deel van zijn leeftijdsgenoten. Maar als de leraar de triomfmars van Verdi laat beluisteren, is Karel helemaal in de wolken. Hij hoort Helmut Lotti’s versie van dit nummer namelijk wekelijks; wanneer zijn favoriete Racing Genk-spelers het veld betreden.

In dit stadium zijn de kwaliteiten van het werk van ondergeschikt belang. Pubers kiezen in die zin vaak voor muziek die ‘in’ is en goed ligt in de eigen peergroup. Of ze dat zelf boeiende of mooie muziek vinden, is niet essentieel.

Een volgende stap is de ‘ambachtelijkheid’. Je houdt van het Lam Gods van de gebroeders van Eyck omdat het zo knap geschilderd is. De bewondering wordt alleen maar groter als zelfs de kleinste bloe-

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 2

Muziekpedagogie Een doorgedreven vormanalyse heeft weinig of geen zin voor een ongeschoolde luisteraar.

De taxonomie van Parsons kan ons een leidraad geven voor de opbouw van luisterlessen.

Ook kan je tijdens de nabespreking of in de opdrachten voor het luisteren rekening houden met de stadia. De opeenvolgende accenten in de luisterleerlijn zouden er als volgt kunnen uitzien; herkenning, virtuositeit, expressie, context en vorm.

Meer lezen?

Parsons, Michael, How We Understand Art: A Cognitive Developmental Account of Aesthetic

metjes, door een vergrootglas bekeken, er even gedetailleerd blijven uitzien. De muziekwedstrijd Koningin Elisabeth is een typisch voorbeeld van de verheerlijking van die ambachtelijkheid. Hoe virtuozer en sneller het tweede pianoconcerto van Rachmaninov gespeeld wordt, hoe meer het publiek in vervoering geraakt.

In het derde stadium ligt het accent op de ‘expressiviteit’. Ikzelf herinner me een eigen gitaarrecital waar het programma onder andere bestond uit een spectaculair virtuoos Spaans werk en onmiddellijk daarna een kwetsbaar, intiem hedendaags werk van de Cubaanse componist Leo Brouwer. Na het concert drukten de meeste luisteraars uit hoe zeer ze van dat Spaans werk genoten hadden. Slechts één man sprak me aan over de Leo Brouwer. Dat had hem veel meer geraakt dan die notengoochelarij van dat andere werk.

Ambachtelijkheid is voor dit soort luisteraars slechts een middel ondergeschikt aan de expressiviteit.

De vierde fase noemt Parsons ‘formalisme’. Het genieten van een kunstwerk wordt dan meer bepaald door de vormaspecten, de kennis van de context en de stijl. Je bent een grote bewonderaar van het werk van Piet Mondriaan omdat je de vormelijke zuiverheid van zijn vlakken en kleuren zo mooi vindt. Of je geniet van de pianosonates van Mozart omwille van de vorm. Laten we eerlijk zijn; genieten van het vormaspect is een hele hoge vorm van esthetisch genieten. In die zin heeft een doorgedreven vormanalyse weinig of geen zin voor een ongeschoolde luisteraar.

Tenslotte komen we bij de ultieme vorm van esthetisch genieten en die noemt Parsons ‘open mind’.

Dit is het moeilijkste stadium, mede omdat een verregaand inzicht in de voorgaande stadia nodig is in combinatie met een openheid. Afhankelijk van het werk kan je één van de vorige stadia ‘inzetten’ om tot esthetisch genot te komen.

Ook in de popmuziek liggen de virtuoze voorbeelden voor het grijpen.

Experience, New York, 1987.

Reacties en bedenkingen zijn welkom op: erik.schrooten@ler.khlim.be

quent volgen van de verschillende stappen garandeert je in ieder geval dat belangrijke aspecten van een muziekwerk (ambacht, expressie, vorm, context en stijl) een juiste plaats in je lessen krijgen.

Laten we ervan uitgaan dat je een jaar met een klas kan werken. Of je alle 5 fases kan doorlopen hangt van vele factoren af. Als een klas weinig leervermogen en weinig muzikale voorkennis heeft dan zal misschien stadium 2 het plafond zijn.

In een eerste fase (begin van een schooljaar) kan het werken met ‘bekend’ materiaal (top 30, Pukkelpop, ...) een juiste keuze zijn. Een leuk neveneffect is dan dat de verbondenheid van de leerlingen met het vak MO groter wordt. Muziek is – samen met tv kijken en computeren - de belangrijkste hobby van onze jongeren. Elk recent tijdsbestedingsonderzoek bevestigt deze resultaten. Die aansluiting met ‘hun muziek’ is een kans die we niet zomaar mogen laten liggen. Ook popnummers waarin gebruik wordt gemaakt van klassieke thema’s kan je in deze fase van ‘herkenning’ een plaats geven.

Daarna zouden de luistervoorbeelden een meer ambachtelijke focus kunnen krijgen. De reacties van de leerlingen zijn dan eerder van de orde ‘amai, die kan nogal spelen’. De vlucht van de hommels van Rimsky-Korsakov is zo’n leuk voorbeeld. Maar ook in de popmuziek liggen de virtuoze voorbeelden voor het grijpen. De luistervoorbeelden kunnen in dit stadium dus best ‘indrukwekkend’ zijn.

In het derde stadium moet de leerling vooral ‘geraakt’ worden. Je kiest dan muziek waar een grote expressiviteit van uitgaat. Dat kan met instrumentale muziek maar ook vocaal werk waarvan de tekst hen aanspreekt, is geschikt. Het thema ‘gevoelens’ krijgt in deze fase een dominante plaats: woede, walging, verdriet, angst, geluk, verbazing en alle schakeringen en combinaties van deze basisgevoelens. De volgende vragen kunnen na een beluistering gesteld worden. Waarom raakt me dat? Welke gevoelens ervaar ik hierbij? Wat wil de componist uitdrukken?

En tenslotte kan in zo’n luisterreeks het vormaspect en de context een plaats krijgen. Als we maar in ons achterhoofd houden dat die info pas in een later moment in een luisterleerlijn echt effect zal hebben.

Ook hier geldt de regel dat goede leraars gevoel hebben voor timing en juiste dosering.

Mogelijkheden voor de praktijk: herkenning, virtuositeit, expressie, context en achtergrond.

De taxonomie van Parsons kan ons een leidraad voor de opbouw van luisterlessen aanreiken. Ook kan je tijdens de nabespreking of in de opdrachten voor het luisteren rekening houden met de stadia. Het conse-

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 3

Terugblik Nascholing M.O. op 20/06!

Nascholingen

door Nina Van Herwegen, werkgroep nascholingen De dag begon al vroeg. Nadat we gewekt werden door de vroege zomerzon en genoten hadden van een lekker kopje koffie, stapten we de wagen in. Het beloofde een schitterende dag te worden.

In het cultureel centrum De Maere (Sint-Joris-Winge) begonnen we meteen met de voorbereidingen om de ontvangst vlotjes te laten verlopen.

Een tachtigtal mensen - onder wie voornamelijk muziekleerkrachten - onthalen, vraagt toch een serieuze organisatie. En die was er dan ook!

Bij aankomst kregen alle deelnemers een mooi, verzorgd kaftje van Muzes met daarin informatie over de sessies en de dagplanning. Rond negen uur startte de verwelkoming, verzorgd door Jos Maes en gevolgd door samenzang.

Na het eerder ingetogen zingen van de liederen werden de deelnemers naar het juiste lokaal gebracht en konden de sessies beginnen.

Meteen werd duidelijk dat in de sessie van Monique Janssen, ‘Koken noten over’, enorm veel energie zat. Opletten, dus! Sommige leerkrachten hadden het er op gewaagd hun instrument mee te nemen.

Samen met de Orff-instrumenten en het kleine slagwerk werd het een boeiend samenspel. Een prachtig recept om eens uit te proberen in de klas.

Ook boeiend was de sessie ‘eco-percussie’, verzorgd door de vzw De Notenboom. Centraal stond muziek maken op industriële wegwerpproducten. Buiten stonden grote vaten die bespeeld werden met stokken, waarop tennisballen bevestigd waren. Het getrommel was tot ver in de omtrek te horen. Zalig om je op die instrumenten uit te leven! De instrumenten kosten weinig en iedereen kan ze bespelen. Wat wil je nog meer?

Misschien wel een computer waarop je de geïmproviseerde noten kan omzetten in notentaal in de sessie ‘De muziekleerkracht op het net’! In deze workshop werd ook kennis gemaakt met de mogelijkheden van de website van Muzes. ’s Middags kreeg iedereen een heerlijk middagmaal voorgeschoteld terwijl men met andere leerkrachten van gedachten kon wisselen of eens kon rondkijken op de beurs met muziekhandboeken.

Rond drie uur in de namiddag, toen iedereen aan de drie sessies had deelgenomen, werd er in de grote zaal nog een slotmoment gehouden.

Het zachte geneuzel van de ochtend had nu plaats gemaakt voor enthousiast zingen. Een leuke afsluiter dus!

Opruimen is nooit een pretje, maar het is door een goede samenwerking vlot verlopen. Uitgeput, maar voldaan ging daarna iedereen zijn eigen weg. … tot de volgende nascholing? Ja, natuurlijk! Wat een heuglijke, leerrijke dag!

Cursus Finale en Sibelius voor beginners Op onze nascholing in juni bleek er een grote interesse te zijn in cursussen Finale en Sibelius. Graag wijzen wij u op enkele interessante initiatiecursussen van het OVSG:

Finale voor beginners Dinsdagen 20 december 2005, 10, 24 en 31 januari 2006 van 09.30 tot 12.30 uur Lesgever : Stef Minnebo Stedelijke Academie voor Muziek en Woord, TIELT Inschrijven vóór 18/11/2005 Na een introductie over het algemeen opzet van het programma wordt er ingegaan op de diverse mogelijkheden om noten in te voeren. Aan de hand van concrete oefeningen worden een leadsheet, een score en partijen afgewerkt. Daarbij komen ook articulatiesymbolen, dynamische aanduidingen, akkoordsymbolen, transpositie, lyrics en drumnotatie aan bod. Tenslotte wordt er aandacht besteed aan lay-out. Op vraag van de deelnemers kunnen specifieke onderwerpen aangesneden worden zoals het maken van lesblaadjes, gitaarnotatie, plug ins, enz.

Meer informatie vindt u op www.ovsg.be

Sibelius voor beginners Vrijdagen 18 en 25 november, 2 en 9 december 2005 van 09.30 tot 12.30 uur Lesgever : Johan Boudry Audiovisueel Centrum voor Volwassenenonderwijs, MEISE (WOLVERTEM) Inschrijven vóór 19/10/2005 In deze 4 sessies leren we de basishandelingen van het programma, door toepassingen in verschillende contexten, vlot beheersen. We leren de beeldcontrole, de klankcontrole optimaal benutten. Verder komen alle manieren van inbrengen aan bod en leren we eenvoudige partituren, pianostukjes, liederen met tekst, popsongs met letterakkoorden maken. Het selecteren vormt ook een groot onderdeel van deze lessen.

Meer informatie vindt u op www.ovsg.be

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 4

Nascholingen

Nascholingen georganiseerd door Muzes wordt verwacht… door Thomas De Baets, secretaris Muzes vzw Dit jaar organiseert Muzes twee nascholingen: één in Waregem en één in Sint-Joris-Winge. Het is momenteel nog veel te vroeg om exacte data door te geven, maar we wilden u toch al warm maken voor onze nieuwe initiatieven. Achter de schermen is de ‘werkgroep nascholingen’ al druk in de weer. Het spreekt voor zich dat alle informatie nog onder het grootste voorbehoud is. Na de sessie vorig jaar van Monique Janssen (Hogeschool Antwerpen) is het dit jaar de beurt aan lectoren en docenten van de Katholieke Hogeschool Limburg en het Lemmensinstituut te Leuven. We lieten ons voor de thema’s vooral inspireren door de suggesties die u ons deed op het evaluatieblad vorig jaar. We reiken ook nog steeds de hand aan interessante kunstzinnige collega-verenigingen: dit jaar zal Wisper (zie www.wisper.be) voor ons één of meerdere sessies verzorgen. Daarnaast gaan we met ICT verder op de ingeslagen weg: dit jaar zoeken we echter naar een systeem om meer op het (gedifferentieerd) niveau van de verschillende cursisten te kunnen werken. We hopen u alvast (terug) talrijk te mogen verwelkomen op onze nascholingsdagen!

Website & Aankondigingen

Websitewww.muzes.be door Rein Meus, werkgroep media

www.muzes.be

www.muzes.be is een online werkstation en referentieplatform voor de leerkracht artistieke vakken. Het biedt de gebruiker een breed spectrum aan van nuttige informatie rond artistieke vakken. Het bevat een databank van lesideeën ter ondersteuning van de lespraktijk. Er is een forum waar leerkrachten direct over vakgerelateerde onderwerpen met elkaar in discussie kunnen gaan.

De website is zo opgebouwd dat, na zich gratis geregistreerd te hebben, elke gebruiker zelf de inhoud gestalte kan geven. Aan de hand van duidelijke formulieren voeg je eigen lesideeën in of een link naar een interessant freeware programma. Op deze manier willen we dynamiek op gang te brengen binnen het Vlaamse werkveld van de artistieke vakken.

Uit praktische overwegingen richt de website zich in eerste instantie op muziekleraren uit het Vlaamse dagonderwijs. Op termijn hopen we deze doelgroep te kunnen uitbreiden anar alle artistieke vakken in lager, secundair en hoger onderwijs en naar de kunsteducatieve sector in het algemeen.

Momenteel worden de laatste aanpassingen uitgevoerd om de nieuwe website van Muzes op het net te lanceren. Vanaf midden oktober vind je onze webstek op www.muzes.be.

Aankondigingen Collega’s die nog geen lid zijn?

Muzes wil uiteraard álle leerkrachten artistieke vorming verenigen.

Heb je op school nog collega’s muzikale opvoeding, plastische opvoeding of esthetica die de weg naar Muzes nog niet gevonden hebben?

Doe ons een plezier en wijs hen de weg naar hún vakvereniging!

Bezorg ons hun adresgegevens via info@muzes.be en wij sturen hen een uitnodiging tot lidmaatschap. Alvast bedankt voor de hulp!

Vakvergadering M.O. regio Leuven Graag wil Muzes ook regionale vakgroepen oprichten. Vaak staat men er alleen voor op zijn domein. De regionale vakgroepen kunnen hulp bieden om materiaal, didactische tips, e.d. uit te wisselen. De eerste vakvergadering richt zich tot leerkrachten M.O. in de regio Leuven.

Datum: woensdag 25 januari 2006, 14.30-16.30u Plaats: wordt nog meegedeeld

Aanrader Graag maken we u attent op de uiterst interessante serie Contemporary Music in Flanders, een uitgave van Matrix. Ieder jaar wordt hierin een genre belicht door middel van een inventaris, een essay, artikels en een CD. In 2004 verscheen Flemish String Quartets since 1950, in 2005 pakt men uit met Flemish Piano Music since 1950.

Deze uitgaven zijn gratis af te halen in Matrix, New Music Documentation Centre, Minderbroedersstraat 48, 3000 Leuven. www.matrix.mu

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 5

Praktijk

Ik haat school eerste graad middelbaar onderwijs

docent aan het Lemmensinstituut

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 6

Praktijk

De midibijlage van dit werk is te vinden op www.muzes.be onder de rubriek 'nieuwsbrief'.

nieuwsbrief 1 -oktober 2005 7