InhoudMuzes nieuwsbrief 2 1 2
DECEMBER 2005
Voorwoord Muzes op de barricaden met Mozart door Jos Maes
3
Nascholingen Website & Aankondigingen Praktijk ■ Van horen naar luisteren, door Rein Meus
9
Cursiefje ■ door Johan Akkermans
Liefste juf of meester van muziek, Bij het begin van dit nieuwe jaar heb ik mijn beste wensen klaar.
‘k Wens je een eigen lokaal waarin we kunnen zingen allemaal, liefst met ook wat instrumentjes, al weet ik ’t wel, die kosten centjes.
Als het eens wat minder gaat, hoop ik dat iemand met je praat misschien een andere juf of meester en dat jij je helpen laat.
eindredactie: Liesbeth Segers nieuwsbrief@muzes.be
‘k Hoop ook dat stoute mijnheren, niet stiekem zullen proberen je les muziek zomaar te schrappen als ik hen daarop zou betrappen beloof ik dat ik flink zal zijn, en, al ben ik nog wat klein, toch zal proberen je te helpen want dat lijkt mij echt niet fijn.
goes s e z Mu
! a s l a S
vrij maart dag 25 ige echte, r e t a z ast e en Hou alv enda voor d denavond! g a le s w e u z en in Mu uzesled rende spette 7u zijn alle M arochiezaal p 1 om in Vanaf jk welk harteli k in Leuven. .be Ter Ban muzes
info?
Minne, ondervoorzitter Muzes
‘k wens je ideetjes leuk en goed en ook de nodige pit en moed om ze echt te kunnen doen op school dan word jij vast mijn idool.
Muzes vzw Mechelsesteenweg 22 3000 Leuven 016/22 99 86 info@muzes.be www.muzes.be
Meer
Door Wietze
2006
■ Muziek als vormingsmiddel door Mark Reybrouck
5 6 7
Voorwoord
Muziekpedagogie
Graag wil ik je nog bedanken voor al die leuke klanken Die je mij dit jaar verkocht, die ‘k zelfs gratis horen mocht. Een dikke zoen van je kapoen,
Muzeske
info@
nieuwsbrief 2 -december 2005 1
Muzes op de barricaden met Mozart Door Jos
Maes
voorzitter Muzes vzw
“Fuck Mozart!” schreeuwt een kleurrijke graffiti in het station van Wenen. Wellicht is deze van de hand van een Freud-fan. 2006 is immers het Sigmund Freud-jaar. Er is echter geen geld meer over voor de viering van de 150ste verjaardag van de vader van de psycho-analyse. Mozart, Mozart, Mozart. Wenen en Salzburg zetten zich schrap voor de opvang van duizenden Aziaten en Amerikanen. Mozart-pins, Mozart-beha’s (die Eine kleine Nachtmusik spelen als je ze open krijgt) en Mozart-champignons liggen reeds in de winkelrekken. Met de heruitgebrachte opnamen zal je binnenkort gerust een volledig CD-rek kunnen vullen. In Vlaanderen zullen de Mozartkugeln ook te verkrijgen zijn. Multinational Kraft/Nestlé is alvast in zijn nopjes met Mozart 2006. De programma’s van onze concertverenigingen zijn intussen gescharnierd rond het oeuvre van deze Weense wonderboy. Educatieve projecten staan in de steigers. Aan media-aandacht zal het bij ons ook niet ontbreken. Ontegensprekelijk zal het belang van muzikale opvoeding in het onderwijs ter sprake komen. Deze kans willen we niet aan ons voorbij laten gaan. De volgende maanden zal Muzes van zich laten horen, en dit op verschillende niveaus. 1. Samen met leraren muzikale opvoeding, pedagogische begeleiders, hogescholen blijven we nadenken, willen we in de nabije toekomst initiatieven nemen om het vak een dynamisch imago geven. Opstarten van regionale werkgroepen, organiseren van nascholingen, zou op termijn moeten leiden tot een collegiale geest. Het stimuleren en activeren van samenwerking zal dan ook de volgende maanden een belangrijk aandachtspunt worden binnen Muzes. 2. Via media en rechtstreekse contacten willen we eveneens onze politici overtuigen en aanmanen om van de decretale verankering van het vak muzikale opvoeding werk te maken. 3. Om onze vereniging meer armslag te geven, en om gelijkaardige belangen te verdedigen zullen de collega’s esthetica en plastische opvoeding in de nabije toekomst uitgenodigd worden op een vergadering van Muzes. 4. Verder willen we de opdracht van de leraar muzikale opvoeding ter sprake brengen bij de verantwoordelijken uit de verschillende onderwijsnetten. Hoewel de muziekleraar binnen de school in vele gevallen motor is van een aantal muzische activiteiten, coördinator van talrijke culturele activiteiten, wordt dit engagement in vele gevallen niet naar waarde geschat. In het schoolbeleid ontbreekt veelal een doordachte visie en strategie rond kunstzinnige vorming. Ondertussen is het in Salzburg vandaag nog betrekkelijk rustig. In de prestigieuze Neue Residenz wordt gewerkt aan Viva! Mozart, een grootse multimediale tentoonstelling. Deze expo, die opent op zijn geboortedag (27 januari) en 300.000 mensen uit de hele wereld verwacht, wordt opgevat als één groot verjaardagsfeest. Sigmund Freud moet het met veel minder stellen... De wraak van Mozart? Freud haatte muziek.
nieuwsbrief 2 -december 2005 2
Muziekpedagogie
Muziek als vormingsmiddel. Enkele inzichten vanuit de wetenschap Door Mark
Reybrouck
hoogleraar musicologie K.U.Leuven
Is muziek belangrijk? En wat kun je ermee doen? Is muziek alleen een nuttig tijdverdrijf, of is ze integendeel een krachtig vormingsmiddel dat een antwoord biedt op enkele problemen van onze tijd? En gaat het daarbij om de intrinsieke waarde van de muziek, of eerder om wat ze bij de mensen losmaakt? Of anders uitgedrukt: is muziek belangrijk omwille van zichzelf, of is ze slechts een middel voor iets anders? Het antwoord is niet evident: in een tijd waarin conflicten en geweld steeds vaker de bovenhand krijgen, is het immers verleidelijk om muziek vanuit haar instrumentele functie te bevragen. Meer dan enig ander medium kan ze immers mensen samenbrengen door te appelleren aan de universele taal van klanken en emoties. Er bestaat echter muziek die veredelt en verlaagt, en ook de manier waarop we omgaan met muziek kan erg verscheiden zijn. Tegen die achtergrond is het dan ook zinvol om even stil te staan bij fundamentele vragen als: Wat is muziek? Hoe kun je ermee omgaan? Zijn er goede of slechte manieren om ermee om te gaan? Zijn er manieren om hierin te sturen, en is het eigenlijk wel zinvol om dit te doen? Een positief antwoord op deze laatste vraag impliceert dat we bereid zijn om hierin te investeren en dat we de omgang met muziek niet zonder meer overlaten aan de vrijblijvendheid van de ongeschoolde luisteraar of de economische wetmatigheden van de muziekindustrie. Maar dat weten we al lang.
samenleven met elkaar. Muziek is met andere woorden een typisch menselijk fenomeen en de gemiddelde mens heeft dan ook de noodzakelijke biologische onderbouw om ermee om te kunnen gaan. Dit kan niet genoeg benadrukt worden. Het is een optimistische visie over de leerbaarheid van de vermogens die fundamenteel ingaat tegen de fatalistische opvattingen in de zin van ‘je hebt het of je hebt het niet’. Zo een opvatting staat haaks op elke moderne benadering van de muzikale vermogens. Muzikaliteit is met andere woorden niet de exclusiviteit van “getalenteerde” mensen, maar is integendeel een competentie die in aanleg bij iedereen latent aanwezig is. De vraag is echter wat er met die latente mogelijkheden wordt gedaan? Worden ze ontwikkeld of blijven ze sluimeren in een halfcomateuze toestand van verlengde winterslaap? En dan zijn er nog die andere vragen: Wat doet de muziekwetenschap om hierin te investeren? In welke mate spelen de opleidingsinstituten hierop in? En wat is de verantwoordelijkheid van het onderwijs in dit verhaal? Het zijn strategische vragen, die wellicht belangrijk zijn bij het opzetten van een actieplan en een pleidooi voor een doorgedreven muzikale vorming voor iedereen.
Is muziek belangrijk omwille van zichzelf, of is ze slechts een middel voor iets anders?
Wat moet er dan gebeuren? Is er reden om aan te nemen dat een veralgemeende muzikale opvoeding nu kan slagen waar het vroeger vaak is misgegaan? Er zijn in ieder geval hoopvolle signalen vanuit de wetenschap, maar ook de muziekpedagogische wereld zelf is in beweging. Ik wil daarom in deze korte bijdrage enkele kanttekeningen plaatsen bij deze recente ontwikkelingen. Laten we starten bij het uitgangspunt: muziek is een universeel verschijnsel. Ze is niet gebonden aan plaats en tijd en is overal aanwezig waar mensen
Eerder echter dan te investeren in een achterhaalde klaagzang, wil ik kort verwijzen naar enkele belangrijke ontwikkelingen vanuit de wetenschap, in de hoop een positieve bijdrage te kunnen leveren tot een dergelijke strategie. Ze laten ons toe om dingen hard te maken, die tot voor kort alleen vanuit een gezonde intuïtie werden gevoed. Het betreft vooral de invloed van muziek op onze hersenwerking en enkele interessante inzichten over het wezen van de muzikaliteit. Dat muziek een invloed heeft op de hersenwerking is al langer bekend. Zo heeft de Nobelprijswinnaar Roger Sperry talrijke bijdragen gepubliceerd over het gebruik van de beide hersenhelften bij de omgang met muziek. Zijn inzichten, die aanvankelijk zeer veelbelovend bleken, hebben echter niet de gewenste weerklank gevonden in de hertekening van de
nieuwsbrief 2 -december 2005 3
Muziekpedagogie
Literatuurverwijzing:
Colwell, R. & C.Richardson (Eds.). (2002). The New Handbook of Research on Music Teaching and Learning. A Project of the Music Educators National Conference. Oxford: Oxford University Press.
Peretz, I. & R.Zatorre (Eds.). (2003). The Cognitive Neuroscience of Music. Oxford - New York: Oxford University Press.
Reybrouck, M. (2005). Body, mind and music: musical semantics between experiential cognition and cognitive economy. Trans 9
curricula en lessentabellen van het leerplichtonderwijs. Blijkbaar was er nog meer harde argumentatie nodig, en die is intussen wel beschikbaar. Vrij recent zijn er immers enkele vrij belangrijke publicaties verschenen over de invloed van muziek op de structuur en werking van ons brein. Het betreft hier bijdragen in internationale toptijdschriften van het allerhoogste wetenschappelijke niveau, en de bevindingen zijn ronduit indrukwekkend. Ze laten toe muziek opnieuw te definiëren als vormingsmiddel met verregaande gevolgen voor de mentale ontwikkeling van het kind. Muziek is immers in staat om niet alleen de “functies”, maar ook de “structuur” van onze hersenen te wijzigen. Onze hersenen zijn immers uitermate plastisch - in die zin dat ze zich aanpassen onder invloed van uitdagende prikkels uit de omgeving - en deze plasticiteit blijft zelfs behouden tot op zeer hoge leeftijd. Om deze effecten te verkrijgen is echter wel een relatief actieve omgang met muziek vereist. Muziek zou daarnaast ook invloed hebben op andere mentale functies, zoals het wiskundig inzicht en op het ruimtelijk vermogen van de gemiddelde leerling. Wie dit met enige argwaan leest, kan er gerust het internet op naslaan. Een zoekactie via Google levert bijvoorbeeld meer dan 17000 items voor de zoekterm “music + brain”. Bij “music + math” stijgt dit reeds naar meer dan 27000 en het intikken van de term “Mozart effect” levert maar liefst 237000 resultaten op. Over dit laatste alleen het effect van het luisteren naar muziek van Mozart op het ruimtelijke voorstellingsvermogen - kunnen volledige boeken worden geschreven, maar het oorspronkelijke artikel heeft een aantal zaken aangetoond waar de wetenschappelijke wereld op zijn minst erg onder de indruk van is.
(Eds.) (2000). The Origins of Music. Cambridge, MA - London: The MIT Press.
Een derde onderzoeksdomein, tenslotte, is het domein van muzikale kennisopbouw in het algemeen. Ook hier zijn er pogingen om uit te gaan van de biologische wetmatigheden van de mens als hogere diersoort. Zo is er de spanning tussen wat een normale mens bij zijn geboorte meekrijgt en wat er in het opvoedingsproces wordt verworven. De invloed van dit laatste is erg groot, en ook hier kunnen we terugvallen op heel wat inzichten uit de wetenschap. Een en ander heeft echter wel gevolgen voor de bestaande invulling van het muziekonderwijs. Het betekent een heroriëntering van het onderwijs in de richting van de muzikale leek, met als voornaamste vraag hoe je iemand van een nulniveau van muzikale kennis kunt optrekken tot een niveau van scholing dat het mogelijk maakt om op betekenisvolle wijze om te gaan met “grote” muziek.
Muziek is in staat om niet alleen de “functies”, maar ook de “structuur” van onze hersenen te wijzigen.
www.sibetrans.com/trans/
Wallin, N, B.Merker & S.Brown
meen. Het verzilveren van deze gevoeligheid in een uitgewerkte muzikale didactiek schreeuwt om onderzoek dat echter voorlopig nog maar in de kinderschoenen staat.
Een ander onderzoeksdomein dat uitermate vruchtbaar is, is dat van de ontwikkeling van het kind (van pasgeboren baby tot volwassene). Deze “developmental studies” hebben aangetoond hoe jonge kinderen omgaan met muziek en vooral ook hoe groot de gevoeligheid van pasgeboren baby’s, peuters en kleuters eigenlijk wel is voor klanken in het alge-
Er is geen ruimte om in deze korte bijdrage hierop in te gaan. Ik geef daarom ter oriëntatie enkele titels van boeken die het geschetste domeinen wat kunnen ondersteunen. De geïnteresseerde lezer kan hier de nodige informatie vinden over het groeiende aandeel van de neurobiologische ondersteuning van de muzikale competentie. Het is een bijzonder uitdagend domein, dat echter omwille van zijn techniciteit grotendeels onbekend is in de wereld van de muziekpedagogie. Naast de twee werken over de neurobiologische aspecten, wil ik vooral verwijzen naar het monumentale boek van Colwell en Richardson over muziekpedagogie. Deze turf van meer dan 1000 bladzijden biedt een uitstekend overzicht over enkele recente ontwikkelingen. Daarnaast verwijs ik naar een eigen bijdrage die binnenkort op internet verschijnt.
nieuwsbrief 2 -december 2005 4
Nascholingen
Nascholingen georganiseerd door Muzes Graag nodigt Muzes u uit op haar nascholing in Waregem op vrijdag 3 februari 2006. De werkgroep nascholingen koos voor de thema’s kijken en luisteren naar muziek, zingen in de klas en MO en de elektronische leeromgeving.
Kijken en luisteren naar muziek
Zingen in de klas
door Jeroen Vanesser (KHLim) In deze workshop spelen we met een aantal werkvormen: ❏ leren verwoorden aan de hand van een taalreferentiekader; ❏ historisch, geografisch en sociaal situeren van beluisterde muziek; ❏ ontdekken van de toonvormingprincipes en het herkennen van instrumenten; ❏ een componistengalerij maken in je eigen ‘droomhuis’; ❏ leren omschrijven van muzikale genres; ❏ analyseren… Ook de taxonomie van Parsons kan ons een leidraad geven voor de opbouw van luisterlessen. De opeenvolgende accenten in zijn luisterleerlijn zouden er als volgt kunnen uitzien; herkenning, virtuositeit, expressie, context en vorm.
door Bart Callebaut (Wisper vzw) Zingen is het pedagogisch middel bij uitstek om met muziek bezig te zijn in het onderwijs. Deze workshop is bedoeld voor leerkrachten die stem en zang als middel willen gebruiken in hun klas. We leren enkele nieuwe liederen. Uiteraard wordt de keuze van liederen aangepast aan de doelgroep waarvoor ze bedoeld zijn. We leren ook werkvormen aan om deze liederen op een enthousiaste manier aan te brengen.
M.O. en de elektronische leeromgeving door Jos Maes en Thomas De Baets (Muzes vzw) Tegenwoordig is er heel wat te doen rond die zogenaamde ‘elektronische leeromgeving’. Smartschool, Blackboard,... je hebt er wellicht al over gehoord. In deze sessie gaan we op zoek naar typische toepassingen voor het vak muzikale opvoeding. Hoe kan een elektronische leeromgeving ons vak ondersteunen? Welke zijn de verschillende mogelijkheden? Wat kan (en mag) je van je leerlingen verwachten? We werken rond enkele muzikale parameters en geven je concreet en bruikbaar materiaal voor je eigen lespraktijk.
Datum en plaats Vrijdag 3 februari 2006 van 8u30 (aanvang 9u) tot 16u. Cultureel Centrum ‘De Schakel’ Schakelstraat 8 – 8790 Waregem Reisweg: zie www.ccdeschakel.be Gemakkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer.
Prijs De prijs bedraagt 35 euro, inclusief middagmaal en infomap. Leden van de vakvereniging en studenten betalen 25 euro.
Inschrijven U kan het inschrijvingsstrookje opsturen naar: Muzes vzw (nascholing) Mechelsesteenweg 22 3000 Leuven of ons mailen op het adres info@muzes.be
Betaling De inschrijving wordt bevestigd door de betaling van het inschrijvingsgeld (35 euro of 25 euro) op het rekeningnummer 4145188551-57 van Muzes vzw met als mededeling ‘nascholing 3 februari 2006’ en de naam van de deelnemer. Inschrijven en betalen vóór 13 januari 2006. www.muzes.be
Andere nascholingen Studiedag ‘Repertoire voor kinder- en jeugdkoren’ Hoe onderscheidt en kiest men degelijke, kwaliteitsvolle kinder- en jeugdkoorliteratuur, waarbij een verschil dient gemaakt tussen kooren schoolmuziek. Doelgroep: dirigenten, muziekleerkrachten, leerkrachten samenzang, en alle geïnteresseerden die met zingende kinderen en jongeren begaan zijn. Begeleiding: Wilma ten Wolde (NL) Datum: vrijdag 7 april 2006, aanmelden 9.15u – einde 17u Plaats: Instituut Mariagaard, Oosterzelesteenweg 80, Wetteren Prijs: €20, cursusmateriaal en middagmaal inbegrepen Vooraf betalen op rek. 447-0019301-20 (VFJK) m.v.v. ‘Repertoiredag’. Meer info: www.koorenstem.be
Nascholing Hot Potatoes Met het gratis computerprogramma Hot Potatoes leren we interactieve oefeningen maken die zichzelf corrigeren en automatisch een score berekenen voor de leerling. Doelgroep: alle leraren muzikale opvoeding en esthetica Begeleiding: Jean-Pierre Pluymers, Francine Drijkoningen Datum: Donderdag 15 december 2005, 13.30u-17.00u Plaats: OLC (32 computers), St.-Augustinusinstituut, St.Jacobsstraat 12, 3960 Bree Prijs: 10 euro (alles inbegrepen) Meer info? BPD Hasselt? Tel. 011 23 68 18, dpb@diohasselt.be
nieuwsbrief 2 -december 2005 5
Website & Aankondigingen
www.muzes.be
www.muzes.be
door Rein
Meus
werkgroep media
Muzikale en artistieke vakken zijn waardevol. www.muzes.be wil de kwaliteit van de lespraktijk helpen verbreden door de muziekleraren te ondersteunen in hun zoektocht naar nuttige en bruikbare informatie. Een website is een van de mogelijkheden om zo een vereniging een gezicht te geven. We willen de website niet enkel gebruiken om geïnteresseerden te informeren over onze activiteiten. Door de website als een online werkstation op te vatten, waar informatie kan toegevoegd worden door alle geïnteresseerden, willen we leraren motiveren om zelf deel te nemen aan de inhoudelijke uitbreiding van het informatiekanaal. Hiermee willen we dynamiek op gang te brengen binnen het Vlaamse werkveld van de muziekleraar. Dit ‘virtueel’ engagement is de hoofdbedoeling van de site. Het is een middel om een netwerk van muziekleraren uit te bouwen die samenwerken aan de uitwisseling van goede ideeën, methodes, ervaringen, informatie, ... De site is pas een succes als we muziekleraren in het werkveld hebben kunnen overtuigen om te participeren in dit project, en ze op eigen initiatief informatie toevoegen aan de website.
Doelpubliek De site is in eerste instantie gericht op muziekleraren uit het Vlaamse dagonderwijs. Hoewel de website gericht zal blijven op een selecte doelgroep, zouden we deze doelgroep op termijn willen uitbreiden tot: ❏ Leraren Esthetica uit het hoger secundair onderwijs ❏ Leraren Muzische Vorming uit het lager onderwijs ❏ Leraren artistieke vakken secundair onderwijs (PO, Expressie, …) ❏ Lectoren lerarenopleiding
❏ Leraren muziek uit het deeltijds kunstonderwijs ❏ Docenten uit de non-formele educatieve sector (Culturele centra, cultuurorganisaties, ...) ❏ Leraren muziek uit andere regio’s (Wallonië, Nederland, Duitsland, ...)
Structuur www.muzes.be is gebouwd rond 3 pijlers. Ten eerste wil het de muziekleraar een breed aanbod van informatie aanbieden. Je vindt er informatie over de vereniging, vacatures, informatie over interessante cursussen, een verzameling van freeware muziekprogramma’s, allerhande nuttige links en achtergrondartikels. De tweede pijler is een databank van lesideeën. Met deze databank willen we een uitwisselingssysteem van lesideeën voor en door leraren opstarten. De bezoekers van de website kunnen zelf deze lesideeën toevoegen aan de site. Dit gebeurt via een eenvoudig online formulier.De database ordent de lesideeën automatisch zodat je via een zoeksysteem gemakkelijk lesideeën kan opzoeken. Als derde pijler is er het discussieforum. Dit forum heeft dezelfde structuur als de website. Zo kunnen de gebruikers ervaringen, ideeën en bedenkingen uitwisselen inzake de onderwerpen aangeboden op de website. Iedereen kan de website raadplegen. Wil je de site mee verder uitbouwen dan moet je registeren. Dit doe je door het registratieformulier in te vullen. Na registratie worden je gebruikersnaam en paswoord geactiveerd. Nu moet je alleen nog inloggen en je kan beginnen.
Aankondigingen
Regionale vakvergadering voor leerkrachten muzikale opvoeding regio Leuven
In 2006 biedt Muzes vzw (www.muzes.be) u een unieke kans om deel te nemen aan de eerste regionale vakvergadering voor leerkrachten M.O. in Leuven. De praktijk wijst uit dat leerkrachten M.O. er vaak alleen voor staan, wat tot problemen kan leiden. Muzes vzw wil op deze manier ingaan op de vraag van de pedagogisch begeleiders om daar verandering in te brengen. Deze eerste vakvergadering zal doorgaan op 25 januari 2006 van 14.30u tot 16.30u in het cultureel centrum van Boutersem, Kerkomsesteenweg 65, 3370 Boutersem. Inschrijven kan via het e-mailadres sara.cauwenberghs@muzes.be. Ook voor meer informatie kan u steeds terecht bij Sara Cauwenberghs of op de website van Muzes: www.muzes.be.
nieuwsbrief 2 -december 2005 6
Praktijk doelgroep: 2de graad secundair onderwijs
Van horen naar luisteren. De muzikale parameters als handleiding voor het luisteren. Door Rein
Meus
musicoloog
Luisteren is een competentie die aangeleerd moet worden wil men de louter emotionele ervaring van muziek overstijgen. De hieronder voorgestelde methode heeft als doel leerlingen een conceptueel luisterkader aan te leren gebaseerd op de muzikale parameters. Dit kader helpt hen een luisterstrategie te ontwikkelen; eens de leerling hiermee vertrouwd is, heeft hij een houvast om aan de auditieve analyse te beginnen.
Basisschema Tijdens een inleidende luisterles wordt het schema voorgesteld: de parameters worden kort uitgelegd. Daarna volgt de ene beluistering na de andere. Gebruik korte fragmenten: hoe korter de muzikale spanningsboog, hoe eenvoudiger de auditieve opdracht. De leerlingen vullen het schema tijdens de beluistering aan. Alleen vorm wordt voorlopig nog open gelaten. Het doel is niet zoveel mogelijk juiste antwoorden te hebben, maar de leerlingen te laten wennen aan het schema. Hun antwoorden dienen als een aanzet om de muzikale parameters verder te verklaren.
Melodie Geen 1 stem Meerdere stemmen Ritme Binair Ternair Complex Samenklank Monofoon Homofoon Polyfoon Klankkleur Instrumentatie: Dynamiek 1 dynamische waarde Contrastdynamiek Overgangsdynamiek Vorm ************************************************************** Uitdiepen In de daaropvolgende lessen wordt het raster verder uitgewerkt. Zo wordt bijvoorbeeld de relatie tekst/muziek gekoppeld aan de parameter melodie:
Melodie Tekst/muziek
Geen Syllabisch
1 stem Neumatisch
Meerdere stemmen Melismatisch
Verder wordt klankkleur gesplitst in een objectieve component ‘instrumentatie’ en een subjectieve component ‘sfeer’. Het is vaak de subjectieve beleving van muziek die leerlingen aanspreekt. Met ‘sfeer’ geven we deze component een plaats in het luisterkader.
Klankkleur
Instrumentatie: Sfeer:
nieuwsbrief 2 -december 2005 7
Praktijk Van schema naar luisteranalyse Het uiteindelijke schema blijft een werkmiddel; het dient als uitgangspunt om muziek te bespreken. De volgende taakopdracht is daarvan een voorbeeld: Bespreek een compositie of song naar keuze. Eerst luister je naar het nummer en probeer je het raster in te vullen. Het raster is een hulpmiddel, wat wil niet zeggen dat je voor elke categorie telkens maar één oplossing kan invullen. Duid gewoon aan wat je allemaal hoort. Daarna maak je een korte bespreking van het door jou gekozen nummer. Aan de hand van het raster bespreek je wat je goed en/of slecht vindt aan het nummer en je formuleert een besluit. Titel:
……………………………………………………………………………...…….
Uitvoerder:
……………………………………………………………………………...…….
Melodie Tekst/Muziek Ritme Samenklank
Geen Syllabisch Binair Monodie
Klankkleur Dynamiek Vorm
Instrumentatie: Sfeer: 1 dynamische waarde Vormschema:
1 stem Neumatisch Ternair Begeleide monodie
Homofonie
Contrastdynamiek
Meerdere stemmen Melismatisch Complex Gedeeltelijk ondergeschikte meerstemmigheid
Polyfonie
Overgangsdynamiek
Korte bespreking: …………………………………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………….. Enkele taken worden de volgende les verbeterd: De leerlingen wordt gevraagd hun muziekvoorbeeld mee te brengen. Sommigen stellen hun taak klassikaal voor. Tijdens de beluistering vult de leerling het schema op bord aan, zodat de medeleerlingen kunnen volgen. Daarna maakt hij de bespreking. De medeleerlingen worden aangemoedigd om opmerkingen te maken of eventuele fouten te verbeteren.
Slotbemerking Het interessante bij deze luisterstrategie is dat ze bruikbaar is voor elke vorm van muziek en dat de muzikale parameters genreoverschrijdend zijn. Bij het trainen van deze auditieve analyse wordt een diversiteit in luistervoorbeelden aangemoedigd. Luisteren is basiscompetentie voor elke vorm van muzikale opvoeding. De luisterstrategie ondersteunt niet alleen de lespraktijk, maar zal ook het luistergedrag van de leerling daarbuiten aanpassen. Voor reacties: www.muzes.be
nieuwsbrief 2 -december 2005 8
Cursiefje Door Johan Akkermans leraar M.O. Berlaar
Het was in de jaren ’90 dat ik met de twee oudsten hier thuis de Elizabeth-wedstrijd voor piano op TV volgde. Laura Mikkola en Prokoviefs 2de pianoconcerto. Ik moet toegeven dat ze op mij een grote indruk maakte, maar het was wel Prokofief die mijn hart stal. Achteraf gingen we samen naar de stadsschouwburg in Leuven, naar het laureatenconcert. Ze was er bij, la Mikkola, net als op TV, en ook zij speelde de pannen van het dak. De vleugel moest tussen twee concerto’s door inderhaast nog wat bijgedraaid worden door de handige stemmer die een open doekje kreeg. De hameraars speelden immers niet met de vingers, ze klopten via de ellebogen en de fortissimo’s werden rechtstreeks vanuit de schouders afgevuurd. Het was show, maar dan wel met een kanten kraagje, met krinkelende twinkelende juwelen, met geplamuurde dames qui parlaient français en die met een duidelijk zuidelijk accent Tchaikovsky toekankelijkér vonden dan Beethovén. En dié dan weer op zijn beurt toegankelijkér dan de heer P. Ja, Jos Van Immerseel zou zijn hartje ophalen in dit gezelschap. Tom & Pieter keken zich de ogen uit het hoofd, ze waren toen nog kleine jongetjes, verbaasd over het klatergoud van de schouwburg, vol pluche onder de calorierijke pianoslagroom, van de talloze grote mensen die er waren, en ze luisterden thuis bij het slapengaan naar een cassette met daarop de concerto’s in kwestie. Het leven was simpel en het leven was goed.
pianoconcerto’s. En dan, gulzig als hij is, de drie van Bartok. Een opgeschoten slungel van 17 en ondanks zijn afstandelijke branie is hij niet te beroerd om naar Prokofief te luisteren terwijl hij een spannende Alistair McLean verorbert. Hij lust er wel pap van, avond na avond dalen de schaamteloos voluptueuze akkoorden naar onze inkomhal. Ik kom er even voorbij en rare kriebels trekken een spoor van vernieling door mijn buik. Dat is mijn vlees & bloed dat zich daar mateloos ligt te laven aan de Fons Bandusiae die ik toevallig voor hem aangeboord heb. Dit ís namelijk muziek om in te zwelgen. Pieter is terug een klein jongetje geworden dat een oud speelgoedje teruggevonden heeft en er zijn wereldje rijker mee maakt. Ach, geef toe, zelfs op 17 is dat nog altijd een wereldje.
De hameraars speelden immers niet met de vingers, ze klopten via de ellebogen en de fortissimo’s werden rechtstreeks vanuit de schouders afgevuurd.
Onlangs heeft Pieter daar iets van herontdekt: Prokofiefs 2de. En meteen plunderde hij mijn CD-toren (de lade “20ste eeuw”) en ging aan de haal met de desbetreffende plaatjes, niet enkel het 2de, neen, de vijf
Zo heb ik ook een speelgoedje. Het was december vorig jaar toen ik voorbij de winkel van Paul Van Riel reed, werktuiglijk omkeek – het is een muziekhandel - en door de bliksem getroffen werd: daar stond een dobro. Beste lezer, verkeersregels bestonden niet meer, de naburige flitspaal draaide van verbijstering om zijn as en ik zag eventjes meer middelvingers dan de minister van cultuur. Ik vond meteen een niet-reglementaire parkeerplaats – da’s een sinecuur in Leuven – en stond 15 seconden later overvloedig te saliveren voor het uitstalraam. Een dobro, lezer, is namelijk geen gewone gitaar. Het is het nec plus ultra van de tokkelaars. Luister niet naar wat anderen u trachten wijs te maken, zij dwalen. Geloof me vrij, wie
nieuwsbrief 2 -december 2005 9
Cursiefje gehoord heeft hoe hiermee een kleine terts nét niet gehaald wordt, weet wat kippenvel is. Driehonderd euro, een spotprijs, en wat wist die goede Paul nog te vertellen? Hij had een exemplaartje waar de lak een beetje beschadigd was (“Inderdaad, nu zie ik het ook”) en daar ging dan nog eens honderd euro af. Ziezo, Kerstmis in zicht, en wié er ook aan het bewind was, mijn jaar kon niet meer stuk. Ik spendeerde uren, dagen, weken om de juiste snaren te vinden (dat steekt namelijk nogal nauw), ik schroefde het driehoekig plaatje van de arm en draaide die bij, zodat ik de juiste afstand van snaren naar frets verkreeg. Ik was weer terug 17. Ik besteedde in muziekhandels tientallen euro’s aan
Tot wanhoop van mijn huisgenoten neem ik nu regelmatig m’n dobro ter hand om er mijn diepste zielenroerselen aan toe te vertrouwen. Ik bespeel de metalen resonatorgitaar met ijzeren vingerplectrums en hij klinkt luid & duidelijk doorheen het hele huis, tot ver in de westelijke vleugel. De tweede (volgens sommigen: de betere) helft van mijn trouwboek oefent geduld, zij kan dat, zij heeft er een meestergraad in behaald tijdens ons, tot nog toe, voorspoedige huwelijk. De kinderen hebben dat iets minder. Bert pakt zijn boeltje bijeen en verdwijnt zuchtend naar zijn kamer (ik heb hem wel eens zachtjes horen zeggen: “Jah…” met een korte ‘a’), Katrien lacht even met wijd open gesperde neusgaten en zoekt een koptelefoon. Tom kijkt ernstig, beweert dat hij ‘studeert’ en dat het geluid lijkt op een cassetterecorder met leeggelopen batterijen. Pieter gaat naar kelder om tegengas te geven. Hij heeft namelijk een trompet te leen gekregen – ik weet nog niet van wie, maar als ik de jongen tegenkom, zal ik eens een hartig woordje met hem praten.
Tot wanhoop van mijn huisgenoten neem ik nu regelmatig m’n dobro ter hand om er mijn diepste zielenroerselen aan toe te vertrouwen.
diverse bottlenecks, dat zijn ‘slides’, ik sloeg zelfs een (lege) wijnfles aan diggelen…tot ik in een ijzerwinkel een zware buis met de juiste doorsnee en gewicht vond. De ijzerhandelaar fronste de wenkbrauwen en zaagde precies af wat ik wilde hebben – nadat ik het stuk betaald had… Onlangs hoorde ik van Rory Block dat zij hetzelfde gedaan had. Prachtvrouw is dat.
Enkel Hanne, ach dat lief meiske toch, vleit haar zesjarig hoofdje tegen mijn arm en fluistert zachtjes “Gij speelt wél mooi gitaar, Vake”. Ze kronkelt zich tegen de klankkast aan, lacht eens lief en draait met de oogjes, geeft me een kusje op de wang en vindt mij haar liefste Vake. Ze ziet de schittering in mijn ogen en zegt zelfs dat ze ook wil leren gitaar spelen, net zoals ik dat doe. En vervolgens: “Vake, krijg ik nu een koekje met chocolade en iets lekkers om te drinken?”
nieuwsbrief 2 -december 2005 10