Adviesrapport Vergrijzing by Lisa Maureen

BRONVERMELDING AFBEELDING AUTEUR: James Chororos TITEL: Art Producers Speak UITGEVER: aPhotoEditor URL: http://www.aphotoeditor.com/2013/04/11/art producers-speak-james-chororos/ PUBLICATIE: 11 april 2013 BEZOEK: 17 januari 2014

Vergrijzing INTERCULTURELE COMMUNICATIE – ADVIESRAPPORT (HERKANSING)

TEAM: LILA – KLAS: 1 – DOCENT: ORFEE MELSEN – DATUM: 07-02-2014 – VERSIE: 2

SAMENVATTING

In dit rapport voegen we de opleiding Communication & Multimedia Design samen met het maatschappelijke onderwerp vergrijzing. De vergrijzing is een actueel probleem dat op ieder van ons gevolgen heeft, vandaar dat oplossingen om dit probleem aan te pakken, hard nodig zijn. Vergrijzing speelt niet alleen in Nederland of in andere westerse landen, maar over de hele wereld. Daarbij zal het in de komende decennia, alleen nog maar toenemen. Sommige landen zijn al hard bezig om oplossingen voor dit probleem te bedenken. Een land als Nederland kan van deze ervaringen en resultaten slim gebruik maken. Robots om ouderen te ondersteunen is een Japans concept, een technologische oplossing. CMD zou kunnen kijken wat voor soort technologische oplossing zij als opleiding zouden kunnen bedenken om de vergrijzing wat aangenamer te maken. De oplossingen dienen de problemen die de vergrijzing veroorzaakt enigszins te verhelpen. Dit zijn onder meer de tekorten in de zorg en de pensioenen, de verhouding tussen ouderen en werkend Nederland wat voor een financieel probleem zorgt en daarnaast de verminderde mobiliteit. Wij raden de opleiding CMD aan om aan de slag te gaan met het probleem vergrijzing. CMD is een opleiding dat er naar streeft om oplossingen te bieden gericht op bepaalde doelgroepen en met vergrijzing als thema ligt er dus een grote uitdaging klaar. Als eerste hebben wij een idee opgezet (Project 2.0) voor de propedeusestudenten van CMD, om in de vorm van een project aan de slag te gaan met het ontwikkelen van een applicatie gericht op ouderen. Het doel van de app is dat het ouderen moet helpen in hun dagelijks leven. Zo kan de app gebruikt worden om bijvoorbeeld de bloeddruk te meten of om de thermostaat te bedienen. Door het gebruik van de app worden ouderen een stukje zelfstandiger, in plaats van dat ze altijd afhankelijk zijn van het zorgpersoneel. Zij hoeven nu minder snel langs te komen, waardoor de tekorten van voldoende zorgverleners nu deels worden opgevangen.

De tweede aanbeveling die wij in dit document beschrijven richt zich op de bewustwording van jongeren over het ouderdom en het begrip vergrijzing. We vragen studenten van CMD of mensen uit het CMD werkveld een interactieve installatie te ontwerpen die het leven van ouderen nabootst. Deze installatie kan ingezet worden op scholen om jongeren bewust te maken van het feit dat de vergrijzing leeft, ook al is het onderwerp misschien niet zo interessant, omdat het voor hen nog zo ver weg is. Met de installatie willen we jongeren laten nadenken over hun toekomst, hun eigen oude dag en daarnaast het studeren of werken in de zorg promoten. Deze aanbeveling zal niet direct een oplossing bieden voor de problemen van vergrijzing, maar wel op langere termijn. Werken in de zorg wordt gestimuleerd ĂŠn zelf sparen voor je oude dag.

INHOUD

Voorwoord 5 Inleiding

Hoofdstuk 1: Aanleiding en context

Hoofdstuk 2: Onderzoek en resultaten

Hoofdstuk 3: Conclusies en aanbevelingen

Literatuurlijst 22 Bijlagen 25 Ondertekening 28

VOORWOORD

Wij willen graag de opleiding Communication & Multimedia Design (CMD) bedanken voor deze opdracht, waardoor we door een andere bril naar de opleiding hebben gekeken dan wij als studenten eerst deden. Wat zou de opleiding kunnen doen voor maatschappelijke kwesties en de wereld een klein beetje beter of gemakkelijker maken? De Hogeschool van Amsterdam, de opleiding CMD ĂŠn docente Orfee Melsen willen we bedanken voor de kennis die zij aan ons hebben overgedragen om dit document tot een succes te brengen. Als laatste willen we alle schrijvers van de bronnen bedanken voor het inzicht dat zij ons hebben gegeven in het maatschappelijke probleem vergrijzing en ons geholpen hebben bij het maken van conclusies en aanbevelingen.

INLEIDING

In dit rapport hebben wij gekeken naar het maatschappelijke probleem vergrijzing. Vergrijzing is niet alleen een westers probleem, maar zal in de loop der jaren een probleem zijn dat over de hele wereld speelt. We hebben onderzoek gedaan naar wat vergrijzing precies inhoudt en wat de oorzaken en gevolgen zijn. Het begrip hebben we op Nederlands niveau onderzocht, maar ook op wereldniveau. Door te kijken naar verschillende landen en culturen hebben we een heel nieuw beeld van vergrijzing kunnen schetsen. Het zijn lang niet alleen maar nadelen, het brengt ook voordelen en kansen met zich mee. We hebben gekeken hoe andere landen de vergrijzing aanpakken en hoe we dat hier in Nederland doen. Met name Japan is druk bezig met verschillende oplossingen te bedenken voor de vergrijzing. Zij zijn ook het meest vergrijsde land tot nu toe. Ze kiezen vooral voor technologische oplossingen, wat interessant is voor een opleiding als CMD om naar te kijken. Communication & Multimedia Design is een ontwerpopleiding die zich met name bezighoudt met doelgroepgericht ontwerpen van interactieve applicaties. Het oplossen van huidige problemen binnen websites, apps maar ook maatschappelijke onderwerpen komen hier aan bod. De vergrijzing zou een goed maatschappelijk onderwerp zijn om mee aan de slag te gaan. Een project gericht op het helpen van ouderen en een interactieve installatie om jongeren bewust te maken, zijn de aanbevelingen voor CMD die we aan het einde van dit rapport beschrijven.

H1: AANLEIDING EN CONTEXT

Vergrijzing; oorzaken Nederland vergrijst. Dit houdt in dat de verhouding tussen jong en oud uit balans is. Er zijn namelijk op dit moment meer ouderen (65-plussers) tegenover de beroepsbevolking, het aantal werkende mensen. De vergrijzing is met name ontstaan door drie omstandigheden die zich de afgelopen honderd jaar hebben voorgedaan. Voorbehoedsmiddelen, betere zorg en hygiëne en de welbekende babyboom. De opkomst van voorbehoedsmiddelen heeft misschien wel de grootste invloed op de vergrijzing gehad. Voordat de pil voor iedereen op de markt kwam in de jaren ’60, konden mensen niet zelf bepalen hoe groot hun gezin zou worden. De kerk moedigde ook juist aan om veel kinderen te krijgen want dan zou je een goede christen zijn. Sinds de opkomst van de pil en het condoom zijn de gezinnen kleiner geworden. De meeste mensen kiezen er voor om twee kinderen te nemen. Doordat de gezinnen van heel groot naar normaal tot klein veranderden groeide de bevolking niet gelijk. In het begin van de twintigste eeuw had men niet standaard een toilet in huis en zwierf het afval door de straten. Dieren die door de straten liepen zorgden voor verspreiding van ziekten en bacteriën. Er ontstonden regelmatig epidemieën, waar mensen aan dood gingen. In de loop van de eeuw is er veel veranderd op het gebied van hygiëne en medische zorg. Als je iets onder de leden hebt kan je gemakkelijk terecht bij een arts en als je geen toilet in huis hebt dan zul je wel in een hutje op de hei wonen. Door de goede omstandigheden is de levensverwachting gestegen. Rond 1900 werden mensen gemiddeld maar veertig jaar, terwijl dat nu al snel richting de tachtig gaat. De babyboom, een demografische term voor de geboortegolf, die is ontstaan vlak na de Tweede Wereldoorlog. Men besloot in deze periode veel kinderen te nemen. De groep ‘babyboomers’ die tussen 1945 en 1955 geboren zijn, vormen op dit moment de grootste generatie binnen ons land. De babyboom heeft een grote impact gehad op de samenleving. De mensen die tot die groep behoren worden binnen nu en tien jaar allemaal 65+. Waar de babyboom zich vooral heeft afgespeeld is in West-Europa, de Verenigde Staten en Japan.

Vergrijzing; gevolgen Als we kijken naar de huidige situatie (vanaf 2010) gaan vele babyboomers nu met pensioen. Dit heeft grote gevolgen voor onder andere de arbeidsmarkt. Iemand die al ruim 40 jaar in dienst is bij een bedrijf gaat weg en neemt daarmee al zijn opgedane kennis mee. Daar tegenover staat dat veel studenten en andere werkzoekenden meer mogelijkheden krijgen om aan de bak te komen. De babyboomers genieten ondertussen van hun oude dag. Maar door de grote hoeveelheid aan ouderen is er een probleem wat betreft de AOW en de pensioenen. Het gewone pensioen wordt opgebouwd door de werknemer tijdens zijn gehele arbeidsperiode. De Belastingdienst int de premies en inkomstenbelasting en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) keert de AOW uit. Maar omdat er zoveel ouderen zijn, moet er dus maandelijks meer dan normaal uitgekeerd worden. Is dit haalbaar met alleen de binnenkomende volksverzekeringen en inkomstenbelasting? Wat gebeurt er als dit niet genoeg blijkt te zijn? Je ziet aan landen met pensioentekorten zoals Frankrijk en ItaliĂŤ, dat zij noodgedwongen de pensioenen en tekorten uit de algemene begroting financieren. Voor hen is dit een actueel probleem. Gaat Nederland dit achterna? Een ander groot component van vergrijzing is de zorg. Het is alom bekend dat mensen steeds ouder worden. Dit komt door de betere gezondheidszorg en tal van medische onderzoeken. Als we kijken naar bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, dan zijn daar nu veel betere behandelmethoden voor dan vroeger, met als gevolg dat men er minder snel aan overlijdt. Maar, ouderen hebben nu eenmaal meer kwaaltjes of langdurige lichamelijke problemen en dus vaker zorg nodig dan jonge mensen. Om dit te kunnen bieden zijn er veel arbeidskrachten in de zorg nodig. Daar vallen ook beschikbare plekken in ziekenhuizen en verzorgingstehuizen onder. Deze belangrijke faciliteiten zijn er nu onvoldoende om de ouderen te kunnen ondersteunen. Daarnaast is om deze zorg te realiseren veel geld nodig. Kortom, als mensen langer blijven leven is er op den duur meer vraag naar goede zorg. De vergrijzing zorgt voor een obstakel wat betreft het bieden van de juiste zorg aan alle ouderen of zij die het nodig hebben.

Sinds de inslag van de economische crisis in 2008 is er veel gebeurd op de woningmarkt. Men stelde het kopen van een huis even uit en wachtte eerst tot hun eigen huis verkocht werd. Hierdoor zijn er de afgelopen jaren veel minder huizen verkocht. De laatste nieuwsberichten rond de huizenmarkt zijn aardig positief. Er worden weer meer huizen gekocht, maar ook verkocht. We zien ook dat nieuwbouw nog steeds enorm aantrekt. Vanuit de 65-jarigen blijkt er een toenemende behoefte aan geschikte woningen voor ouderen. Hier staat tegenover een toenemend tekort aan dit soort woningen. Omdat ouderen erg honkvast zijn, zullen ze niet zo snel van plan zijn om te gaan verhuizen. Dit vraagt om een grote aanpassingsopgave. Geschat wordt dat tegen 2030 alle babyboomers overleden zijn. Hiermee verandert het woningtekort in een woningoverschot. Dit meldt Carola de Groot in het rapport ‘Vergrijzing en woningmarkt’ van het Planbureau voor de Leefomgeving. Volgens Frank van Dam zorgde in de jaren 80, het aantal werkende babyboomers voor een snelle groei van de mobiliteit. Dit vertelt hij in zijn onderzoek ‘Vergrijzing, verplaatsingsgedrag en mobiliteit’ van het Planbureau voor de Leefomgeving. We merken nu dat dat door de vergrijzing de totale mobiliteit afneemt. De oorzaak hiervan is het veranderde rijgedrag van ouderen. Hun dagelijkse routines veranderen en ze maken meer vrijetijdsverplaatsingen. Daarmee verandert de lengte, richting en het tijdstip van die verplaatsingen en hun keuze van vervoermiddel. Over tien tot vijftien jaar wordt het effect van vergrijzing op de totale mobiliteit pas echt zichtbaar. De babyboomgeneratie bereikt geleidelijk de kwetsbare leeftijd van 75 jaar. In het onderzoek komt naar voren dat als er meer ouderen op de weg zijn, er meer verkeersongevallen gebeuren. Een derde van alle verkeersdoden en ernstig gewonden was in 2009 65 jaar of ouder. Dit terwijl ze voor slechts 8 procent verantwoordelijk zijn van het totaal aantal verplaatsingskilometers in Nederland. Ouderen lopen dus veel vaker lichamelijk letsel op bij een verkeersongeval dan jongere mensen. Daarnaast is het overlijdensrisico in het verkeer bij hen groter.

Probleemstelling Hoe kunnen we de gevolgen van de vergrijzing aanpakken? Vraagstelling Kan een land als Nederland wat leren van hoe andere culturen omgaan met de vergrijzing? Waarom CMD en vergrijzing? Op de website van CMD Amsterdam staat het volgende beschreven: “CMD Amsterdam is een ontwerpopleiding. Studenten onderzoeken, bedenken, verbeelden en maken betekenisvolle interactieve communicatieproducten, – diensten en -belevingen. Bijvoorbeeld websites, apps en interactieve installaties. De studenten maken gebruik van verschillende onderzoeks- en ontwerpmethoden en technologieën. CMD’ers betrekken de wensen, behoeften en eigenschappen van gebruikers in het ontwerpproces. Ze ontwerpen oplossingen voor een diversiteit aan vragen vanuit organisaties en maatschappelijke vraagstukken. ‘Keep It Simple, Stupid’ en ‘Get Out Of The Building!’” (CMD, Communication & Multimedia Design) Hierin wordt duidelijk geschetst waar men op de opleiding mee bezig is; oplossingen ontwerpen. Vergrijzing is duidelijk een maatschappelijk vraagstuk, waar CMD prima op in zou kunnen spelen. De breinen van de studenten flink aan het werk zetten en met creatieve oplossingen komen om dit item te verduidelijken a.d.h.v. oplossingen bieden of de druk ervan te verlichten. Bij de vergrijzing spelen allerlei verschillende doelgroepen mee, niet alleen de ouderen zelf maar ook arbeiders, werkgevers, studenten, jongeren, de overheid, wetenschappers en de zorg. Vanuit elke doelgroep kan gekeken worden naar een oplossing en wat die doelgroep precies wil. Kortom de ultieme uitdaging voor CMD.

H2: ONDERZOEK EN RESULTATEN

Onze werkwijze en verloop onderzoek Om het begrip vergrijzing te kunnen definiëren en bestuderen, hebben we verschillende bronnen gebruikt. We hebben vooral naar rapporten gekeken die door de overheid en belangeninstellingen zijn gemaakt. Hier hebben we veel informatie uitgehaald over hoe de vergrijzing binnen de samenleving leeft en hoe het in andere landen is gesteld. In de rapporten zijn ook veel cijfers terug te vinden, de verhouding tussen verschillende gemeenten of landen waren zeer bruikbaar. Verder hebben we gekeken wat voor bestaande oplossingen er zijn en spelen in andere landen. Dit hebben we gedaan door te zoeken naar relevante nieuwsberichten en rapporten. Vergrijzing over de wereld In het rapport ‘Global AgeWatch Index’ is duidelijk te zien dat vergrijzing niet een typisch westers probleem is. In figuur 1 en 2 in de bijlagen is te zien dat vele landen te kampen krijgen met een hoog percentage aan ouderen. Japan staat momenteel aan kop, maar West-Europa en Noord-Amerika volgen al snel. In tien jaar tijd zal het aantal ouderen de één biljoen passeren. In 2050 zal dit twee keer zoveel zijn, bijna tien keer meer dan in 1950. De voorspelling voor 2050 is dat de vergrijzing doorzet en niet alleen in deze gebieden, maar over de hele wereld. Met name Azië, het Midden-Oosten en Zuid-Amerika zullen tegen die tijd flink zijn vergrijsd. Meer dan tweederde van de ouderen leven in eerste wereldlanden. Tegen 2050 zal dat viervijfde zijn. Er zullen meer ouderen dan jongeren zijn. In 2000 was voor het eerst dat er meer mensen boven de 60 waren dan kinderen onder de 5 jaar. De voorspelling voor 2050 zal zijn dat er meer mensen boven de 60 zijn dan kinderen onder de 15 jaar. Voor alle landen geldt dat de levensverwachting verhoogt bij de tijd dat men 60 jaar oud wordt. In Zweden leeft men gemiddeld nog 24 jaar na hun 60e. Zelfs in Afghanistan, waar men minder ontwikkeld is, leven de 60-jarigen nog gemiddeld zo’n 16 jaar. Het aantal mensen dat de honderd heeft bereikt in 2011 was 316.600 en zal 3.2 miljoen zijn in 2050.

Vergrijzing in Nederland Ook Nederland vergrijst de komende jaren aanzienlijk, er is bovendien sprake van een dubbele vergrijzing. Dit houdt in dat niet alleen het aandeel ouderen van 65 jaar (en ouder) groeit, maar ook het aandeel 75-plussers groeit. De vergrijzing speelt in heel Nederland, maar we zien het vooral terug op het platteland. In figuur 3 in de bijlagen, is dit duidelijk te zien. Hierin wordt het percentage aan ouderen weergegeven per regio. Aan de rand van Nederland is de vergrijzing het meest zichtbaar. Maar ook de gebieden die worden gekenmerkt door een relatief jonge bevolking, grote steden en nieuwe steden, krijgen te kampen met de vergrijzing. In de steden neemt in de nabije toekomst, het aantal ouderen het sterkst toe. Dit komt omdat hier al de meeste ouderen wonen. In figuur 4 (bijlagen) is dit duidelijk in kaart gebracht. In de meest vergrijzende gebieden krimpt het aantal arbeidskrachten in verhouding tot 65-plussers. Het verhogen van de arbeidsparticipatie van ouderen door de AOW-leeftijd op te hogen, levert in deze gebieden niet voldoende compensatie voor het dubbele effect van vergrijzing en een krimpende potentiĂŤle beroepsbevolking. De beroepsbevolking is het aantal werkende mensen. Bestaande oplossingen Mantelzorg In Thailand werd er vroeger van de kinderen en kleinkinderen verwacht dat zij â&#x20AC;&#x201C; wanneer de tijd daar was â&#x20AC;&#x201C; de zorg voor hun vader/ moeder/oma/opa op zich nemen door hen in huis te halen. Daar telde een huishouden soms meer dan drie generaties en dat werd dan ook heel normaal bevonden. Sterker nog, dit staat wettelijk vastgesteld, alhoewel de naleving van deze wet niet heel secuur gedaan wordt. Mede hierdoor is het tij gekeerd in Thailand. In 1986 was het percentage van mensen die hun ouders in huis nemen nog 77%, terwijl dit 2007 nog maar 59% is. De grootste oorzaken hiervan zijn dat de Thaise gezinnen een stuk kleiner worden en steeds meer vrouwen aan het werk zijn. De Thaise overheid voelt zich geroepen het probleem dat ouderen niet langer bij familieleden terecht kunnen, op te lossen met de zogeheten community care. Hierbij kun je denken aan de juiste zorg ter plaatse.

Ouderen kunnen nog steeds thuis blijven wonen, echter kunnen zij (mocht dit nodig zijn) zorg vragen aan buurtbewoners, in plaats van aan familieleden. (Vertaald uit de ‘Global AgeWatch Index 2013, Insight report’. Zie figuur 5 in de bijlagen) Dit systeem zou in Nederland een mogelijke oplossing kunnen zijn als ouderen de behoefte hebben om hulp te vragen aan buurtbewoners. Het principe van de community care wordt in Nederland al deels bereikt door verschillende maatjesprojecten. Het begrip ‘Maatje’ is een initiatief van het Oranje Fonds waarbij vrijwilligers zich kunnen inzetten voor het sociaal contact met een deelnemer. De deelnemer is in dit geval iemand die tijdelijk wat extra aandacht, ondersteuning of begeleiding kan gebruiken. Bijvoorbeeld in de vorm van het leren van de Nederlandse taal aan allochtonen of jongeren helpen met hun huiswerk. Ook ouderen kunnen hun voordeel doen met een Maatje. Wellicht zou dat (in overleg met de vrijwilliger) nog iets verder doorgetrokken kunnen worden naar het bieden van alternatieve zorg. Gezinsuitbreiding Door het aansporen van de bevolking om meer kinderen te nemen wordt de verhouding tussen jongeren en ouderen weer in balans gebracht. Kleine landen als Luxemburg, Monaco en Singapore (de bekende belastingparadijzen) proberen jonge gezinnen aan te moedigen om nog meer kinderen te krijgen door de gezinsvoorzieningen beter te maken én een hogere kinderbijslag te bieden. Dit wordt allemaal gefinancierd door middel van subsidies, waar deze landen niks over te klagen hebben. Zij zien dit als mogelijke oplossing om het vergrijzingsprobleem enigszins op te kunnen vangen. Robots in Japan In Japan is men bezig om robots te ontwikkelen die ouderen kunnen helpen. Zo zijn ze bezig met robotklonen die mensen op afstand kunnen besturen via spraak- en zenuwsensoren. Zo zou men via een robot kunnen meedraaien in de maatschappij. De Japanners hebben ook een rolstoel ontworpen dat integreert met een bed, dat het huis reguleert, metingen op de patiënt uitvoert en zelfs contact opneemt met het ziekenhuis, als dat nodig blijkt te zijn.

Kunstmatige ledenmaten die via hersenprikkels bestuurd worden. Zo kunnen mensen die slecht ter been zijn toch lopen bijvoorbeeld. Er wordt vooral ingespeeld op ‘zorgrobots’, aangezien er meer zorg nodig is voor ouderen. De zorgrobots zijn niet alleen ter vervanging maar ook ter ondersteuning van bijvoorbeeld verpleegkundigen. Robots zijn daarnaast ook non-stop inzetbaar, een voordeel. Het grote nadeel aan robots is dat ze geen empathie kennen. Als een robot bijvoorbeeld medicijnen zou aanbieden en de patiënt deze nog niet wil, wat doet de robot dan? Wanneer zou het dan de medicijnen opnieuw aanbieden? Japanners zijn verder in deze manier van onderzoeken naar robots en technologische ontwikkelingen dan wij in Nederland. Het is dan ook de vraag of Nederland zich hier überhaupt mee bezig gaat houden of dat we (als de tijd daar is) de machines bijvoorbeeld importeren uit het buitenland. Markt inspelen op ouderen De elektrische fiets is een typische uitvinding gericht voor de oudere doelgroep. Veel ouderen bezitten zo’n fiets omdat het makkelijker in gebruik is dan een normale fiets. Het vergt minder spierkracht en zorgt er voor dat ouderen nog steeds mobiel kunnen zijn. Het is ook goed voor de economie, omdat ouderen over het algemeen meer geld hebben dan jongere mensen en het dus aan veel meer doeleinden kunnen uitgeven. Uit het onderzoek ‘Inkomen en vermogen van ouderen: analyse en beleidopties’ van de Rijksoverheid (augustus 2013) blijkt dat de ouderen van nu, in doorsnee 26% meer inkomen hebben dan de ouderen in 1990. De belangrijkste oorzaak van deze inkomenstoename is dat de ouderen die momenteel met pensioen gaan, gemiddeld een hoger inkomen hebben dan de ouderen die overlijden, waardoor het gemiddelde inkomen van de totale groep ouderen stijgt. Daarnaast hebben steeds meer ouderen een aanvullend pensioen opgebouwd en is dit pensioen gemiddeld ook hoger dan vroeger. Ongeveer 40% van de ouderen beschikt over een vermogen van meer dan 200.000 euro, vaak in de vorm van overwaarde op het eigen huis.

Als er dus veel doeltreffende en innovatieve producten worden gemaakt, gericht op deze groep ouderen, stimuleert dat het koopgedrag binnen deze doelgroep. Het helpt ouderen in hun doen en laten, maar ook de verkoopmarkt. Dit zijn een aantal voorbeelden waarbij er via de markt, op technologische wijze ingespeeld wordt op ouderen: – Aangepaste winkelvoorzieningen De helft van de bezoekers van een winkel is ouder dan 50 jaar, maar veel winkels staan hier niet genoeg bij stil. Slechts een kwart van de ondernemers houdt rekening met de 50-plussers wat betreft de winkelinrichting. De meest voorkomende aanpassingen zijn bredere gangpaden, ruimte bij de kassa en een gemakkelijke toegang voor rolstoelen en rollators, door een helling bij de opstap van de deur te plaatsen. Maar denk ook aan aangepast reclamemateriaal en acties; grotere lettertypes en gratis koffie. Als men in de detailhandel meer rekening houdt met ouderen zal dit uiteindelijk ook meer opleveren. – Ouderen groeimarkt voor tablets en smartphones Uit onderzoek blijkt dat steeds meer ouderen omgaan met de nieuwe generatie tabletcomputers en smartphones. Gebruikte in 2011 nog minder dan 10% van de ouderen een smartphone, in 2012 steeg dit al naar 25%. Verwacht wordt dat dit percentage in de toekomst nog veel hoger zal worden. Een ‘zorg’-applicatie zou daarom de perfecte oplossing zijn voor ouderen die al enige ervaring hebben bij het gebruik van een tablet en/of smartphone. De Britse krant The Guardian heeft onderzoek gedaan naar bestaande apps voor een oudere doelgroep. Deze applicaties zijn vooral bedoeld om de beperkingen van ouderen enigszins weg te nemen of te vergemakkelijken. – Apps voor ouderen Pilalarm: Vul de naam in van het medicijn, de dosering, de innamefrequentie en de innametijdstippen en de Pill Reminder stuurt een herinnering wanneer het tijd is om het medicijn in te nemen.

De app krijgt een +4 als beoordeling in de App Store en er zijn zelfs gebruikers die zeggen niet meer zonder te kunnen. Voor ouderen kan deze applicatie uitkomst bieden voor het niet vergeten in te nemen van hun medicijnen. (José Mast, 10 apps voor ouderen) VizWiz: Maak een foto met de telefoon, spreek een vraag in en ontvang verschillende gesproken antwoorden. Deze app is bedoeld voor gebruikers met een verminderd gezichtsvermogen. De app is ontwikkeld door de Universiteit van Rochester. Sinds de VizWiz op de markt is gekomen in 2011, is de app al door meer dan 5000 blinden en slechtzienden gebruikt en zijn er door hen meer dan 50.000 vragen gesteld. Ouderen met bijvoorbeeld de bekende aandoening staar, kunnen deze app wellicht goed gebruiken. (José Mast, 10 apps voor ouderen) – Games voor ouderen Op dit moment is er een beperkt aantal games op de markt dat zich speciﬁek op ouderen richt. Digitale spellen die niet speciaal voor ouderen bedoeld zijn, worden wel in toenemende mate door ouderen gespeeld. Uit een onderzoek van Newzoo en TNS-Nipo uit 2008, blijkt dat in Nederland 54% van de mannen en 59% van de vrouwen boven de 50, wel eens een videogame speelt. In Japan hebben onderzoekers in samenwerking met gamebouwer Namco een gamemachine ontwikkeld die gebaseerd is op WhackA-Mole (een spel waarbij de speler met een hamer op mollen moet slaan). Ouderen moeten bij dit spel met hun benen op slangen stampen, die in rap tempo uit verschillende gaten in de vloer naar boven komen. Dit spel is gericht op een verbetering van de valpreventie. (EGG, Games voor ouderen 2011) Een studententeam aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, heeft in opdracht van roboticaontwikkelaar Focal Meditech het spel Vogels! ontwikkeld. Dit is een driedimensionale revalidatiegame voor ouderen met een halfzijdige verlamming. In de game vertalen de armbewegingen van de patiënt zich naar de beweging van het hoofdpersonage, een vogel.

Deze vliegt door een rijke ‘droomvlucht-achtige’ omgeving, waarbij de taak is verschillende andere vogels te raken. De arm van de patiënt wordt ondersteund door de Top-Help, een dynamische armondersteuning die in drie dimensies kan bewegen en vooral de zwaartekracht compenseert voor de revaliderende patiënt. De game is in 2010 bekroond met een Diamond Trophy award. (Vogels!, HKU onderneemt)

H3: CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

Conclusie Uit ons onderzoek is gebleken dat Nederland niet het enige land is dat te kampen heeft met de vergrijzing, maar dat eigenlijk de hele wereld met dit maatschappelijk probleem te maken heeft of nog gaat krijgen. In het onderzoek is naar voren gekomen dat de vergrijzing een hoop nadelen met zich meedraagt, maar daarnaast ook een aantal voordelen biedt. De ouderen van nu zijn vitaler en welvarender dan de generaties voor hen en dat biedt perspectief. In het voorbeeld van de elektrische fiets zien we dat de ouderen van nu aardig wat te besteden hebben. Hier valt voor de economie veel winst te behalen. Als we kijken naar de negatieve gevolgen van de vergrijzing dan zijn dat voornamelijk de tekorten in de pensioenen en de zorg, het woningoverschot en de vermindering van de mobiliteit. Kan een land als Nederland wat leren van hoe andere culturen omgaan met de vergrijzing? Deze vraagstelling kunnen wij zeker met ons onderzoek beantwoorden. Omdat veel landen te maken hebben met de vergrijzing zoeken ook velen naar oplossingen. Het verspreiden van de bevolking over het land om de beroepsbevolking te verdelen of het ontwikkelen van producten voor ouderen zijn al oplossingen waar Nederland of bepaalde regio’s mee bezig zijn. Als we kijken naar Japan, een land waar de grijze druk nog hoger ligt dan hier, gooien ze het vooral over de technologische boeg. Met robots die ouderen helpen en zorgrobots proberen ze daar de druk van de vergrijzing te verlichten. Ook mantelzorg en het krijgen van meer kinderen kan helpen bij het aanpakken van vergrijzing. Hoe kunnen we de gevolgen van de vergrijzing aanpakken? • Door te kijken naar mogelijke oplossingen voor de tekorten in de zorg. We kunnen denken aan het promoten van de banen als zorgwerker (waar de overheid zich nu ook voor inzet) maar ook alternatieven bedenken zoals het ontwerpen van technologische toepassingen. • De ouderen laten meedraaien in de maatschappij. Dit kan door ze langer te laten doorwerken, maar ook in de vorm van bijvoorbeeld vrijwilligerswerk.

• Oplossingen voor de pensioentekorten. Bijvoorbeeld jongeren aansporen vroeg te beginnen met het opzij leggen van geld voor hun pensioen. • Een voorstel voor Rijkswaterstaat om goed te kijken naar het infrastructuur van alle wegen in Nederland en met mogelijke oplossingen te komen voor het verkeersongeval probleem bij veel ouderen. Onze aanbevelingen Wat betreft Communication & Multimedia Design en vergrijzing, denken wij dat de opleiding met de volgende aanbevelingen kan bijdragen aan dit maatschappelijke probleem. – Project 2.0 Een leuk en uitdagend project voor propedeusestudenten van CMDA, waarbij er 20 weken lang, in teamverband, een iPad-applicatie wordt ontwikkeld voor ouderen, die hen moeten helpen in hun thuissituatie. Er wordt gekeken naar het huidige scenario; hoe wonen ouderen, wat voor zorg krijgen zij en hoe ziet voor hen een normale dag eruit? De studenten doen grondig onderzoek naar al deze facetten en gaan ook bij de doelgroep langs om meer informatie in te winnen. Vervolgens wordt er een concept ontwikkeld waarbij het gedane onderzoek en de resultaten worden gemeten en verwerkt. De applicatie moet over verschillende functies beschikken, waar ouderen mee in aanraking kunnen komen. Bijvoorbeeld het meten van de bloeddruk of het bedienen van de thermostaat in huis. Maar ook het sociaal-aspect kan aan te pas komen. Bijvoorbeeld het contact leggen met verschillende zorgverleners. Mocht er per direct hulp nodig zijn, dan kan de oudere vooraf melden wat er aan de hand is, zodat de hulpverlener goed voorbereid van huis gaat en direct de passende hulp kan verrichten. Dit zijn allemaal slimmere manieren van zorg, wat gunstig kan zijn en schaars wordt in tijden van de vergrijzing. Waarom deze aanbeveling? De zorg krijgt het zwaar te verduren door de toenemende vergrijzing. In de nabije toekomst dreigt er een groot personeelstekort.

De overheid neemt maatregelen door meer mensen op te leiden en de positie van de zorgwerker te verbeteren. Maar in plaats van op demografische wijze kunnen we ook op technologische wijze naar oplossingen rondom dit probleem kijken. Kleine of grote hulpmiddelen die het leven van ouderen makkelijker maken en de kosten in de zorg enigszins opvangen. We zien nu nog geen apps die een zorgwerker kan vervangen. Wel wordt er al in de goede richting nagedacht over het helpen en verbeteren van kleine mankementen van ouderen. Als we dit verder doortrekken naar een applicatie die volledig de rol overneemt van een verzorger, kunnen we het probleem van de personeelstekorten in de zorg aanzienlijk verminderen.

â&#x20AC;&#x201C; Jongeren en de vergrijzing Jongeren staan bekend als ambitieuze en energieke mensen, met nog een heel leven voor zich. Misschien dat ze af en toe op bezoek gaan bij opa en oma, maar hoe het is om oud te zijn hebben velen waarschijnlijk geen idee van. CMD richt zich vooral op doelgroepgerichte ontwerpen. Wat als jongeren nou de mogelijkheid krijgen om te ervaren hoe het is om ĂŠcht oud te zijn. Een door CMD gerealiseerde interactieve installatie waarbij men zich kan inleven in de oudere generatie, kan dit mogelijk maken. De installatie kan een complete ruimte zijn, maar ook een apparaat wat bijvoorbeeld op het lichaam aangesloten dient te worden (zoals een bril of speciale vesten). Het laat de jongeren de alledaagse kwalen en mankementen ervaren, waar ouderen dagelijks mee te kampen hebben. Het doel van de installatie is om jongeren bewust te maken van het ouderdom en daarnaast kennis bij te brengen van de vergrijzing. Maar ook kan de zorg uitgelicht worden en daarmee benadrukken hoe belangrijk het hebben van goede zorg in ons land is. De interactieve installatie kan gebruikt worden op middelbare scholen bij het vak Maatschappijleer, maar ook op basisscholen. Voor CMD is dit de ideale mogelijkheid om aan de slag te gaan met een interactief ontwerp voor een installatie. Het zou ter sprake kunnen komen bij een vak als Ubicomp, waar er met nieuwe vormen van interactie wordt gewerkt.

Daarnaast beschikt CMD over een speciale ruimte in het gebouw waar onder andere Xbox Kinect modellen staan, 3D-printers en andere technologische gadgets die studenten kunnen gebruiken. Hier zou de interactieve installatie prima op zâ&#x20AC;&#x2122;n plek zijn. Waarom deze aanbeveling? Als men bewuster is van wat ouderdom met je doet en hoe belangrijk goede zorg is, wordt er hopelijk beter nagedacht over mogelijke oplossingen om het probleem vergrijzing te verhelpen. Als student is ouderdom misschien nog een ver-van-je bed-show, maar op een dag zit je er zelf midden in. Als je dan in het verleden geen maatregelen hebt genomen krijg je wellicht spijt dat je niet eerder bent begonnen met een plan voor je oude dag. Er bestaat een kans dat het over een aantal jaar niet meer vanzelfsprekend is dat dit voor je wordt geregeld. Daarnaast kan de interactieve installatie ingericht zijn om mensen een andere blik op de zorg te geven. Jongeren proberen aan te sporen een opleiding te volgen tot zorgverlener of hen de kansen voor banen in de zorg voor te leggen. Deze punten zijn goed voor een oplossing op de lange termijn. Vergrijzing kan in de toekomst voor minder problemen zorgen als mensen nu gaan nadenken over hun oude dag. Want zeg nou zelf; je gaat niet tot je 67e werken om vervolgens thuis, achter de geraniums, op een houtje te zitten bijten. Koop in plaats daarvan liever een elektrische fiets. Of â&#x20AC;&#x201C; in ons geval â&#x20AC;&#x201C; een robotmaatje.

LITERATUURLIJST

Auteur onbekend “Aanpak vergrijzing bij de overheid” Rijksoverheid n.p., 8 juli 2011 n.d., 5 januari 2014. <http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/07/08/aanpak-vergrijzing-bij-de-overheid.html> Auteur onbekend “Games voor ouderen” EGG n.p., 2011 n.d., 5 februari 2014. <http://www.expertisecentrumgames.nl/app/webroot/userfiles/ files/handout_EGG_ouderen.pdf> Auteur onbekend “Gouwe Ouwe: MD-DOS Computer” YouTube/Consumentenbond n.p., 25 oktober 2010 n.d., 11 januari 2014. <http://www. youtube.com/watch?v=8IdXcD4X7bQ> (rapport) Auteur onbekend “Inkomen en vermogen van ouderen: analyse en beleidopties” Rijksoverheid n.p., augustus 2013 n.d., 5 februari 2014. <http://www.rijksoverheid.nl/ibo-rapport-inkomen-en-vermogen-van-ouderen-analyse-en-beleidsopties.pdf> Auteur onbekend “Rabobank: Vergrijzing? Verzilvering!” ALLES Creative Consultancy n.p., 4 juli 2012 n.d., 5 januari 2014. <http://www. omdatalleskan.nl/2012/07/rabo-van-vergrijzing-naar-verzilvering/> Auteur onbekend “Robots als oplossing voor vergrijzing” NOS n.p., 29 juli 2010 n.d., 11 januari 2014. <http://nos.nl/ video/175160-robots-als-oplossing-voor-vergrijzing.html> Auteur onbekend “Tekort zorgpersoneel tegengaan” Rijksoverheid n.d., 5 februari 2014. <http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/werken-in-de-zorg/tekort-zorgpersoneel-tegengaan> Auteur onbekend “Vergrijzing” Wikipedia n.d., 26 november 2013. <http://nl.wikipedia.org/wiki/Vergrijzing> Auteur onbekend “Vogels!” HKU onderneemt n.d., 5 februari 2014. <http://onderneem.hku.nl/clk/show/id=852002>

Boonstra, Andreas, “Vergrijzing in Nederland (2012)” YouTube/CBS n.p., 11 april 2013 n.d., 5 januari 2014. <https://www.youtube.com/ watch?v=OYigsp7GcZA> (rapport) Buisman, Joop “50+ winkelideeën - Verder in detailhandel” Rabobank n.d., 19 januari 2014. <http://www.rabobank.nl/images/rapport_50plussers_29301702.pdf> CMD “Communication & Multimedia Design Amsterdam” Hogeschool van Amsterdam n.d., 17 januari 2014. <http://www.cmd-amsterdam.nl/> van Dam, Frank “Vergrijzing en ruimte” Planbureau voor de Leefomgeving. n.p., 16 juli 2013 n.d., 3 januari 2014. <http://www.pbl.nl/publicaties/vergrijzing-en-ruimte> (rapport) van Dam, Frank “Vergrijzing, verplaatsingsgedrag en mobiliteit” Planbureau voor de Leefomgeving n.p., juni 2013 n.d., 3 januari 2014. <http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2013_ Vergrijzing-verplaatsingsgedrag-en-mobiliteit.pdf> (rapport) de Groot, Carola “Vergrijzing en woningmarkt” Planbureau voor de Leefomgeving. n.p., april 2013 n.d., 3 januari 2014. <http:// www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2013_Vergrijzing%20 en%20woningmarkt_1105.pdf> Klaassen, Jordy “Oplossingen” Vergrijzing n.d., 5 januari 2014.<http:// socialstudiespo.webs.com/oplossingenprobleem.htm> van der Leeuw, Johan “Tablets voor meer zelfstandigheid van ouderen” Vilans n.d., 5 februari 2014. <http://www.vilans.nl/Pub/Home/ Home-Weblog/Johan-van-der-Leeuw/Tablets-voor-meer-zelfstandigheid-van-ouderen.html>

Maatjes Gezocht “Over maatjes” Oranje Fonds n.d., 5 februari 2014. <http://www.ikwordmaatje.nl/> Mast, José “10 apps voor ouderen” Route 50 plus n.p., 27 september 2011 n.d., 5 februari 2014. <http://route50plus.nl/2011/09/27/10-appsvoor-ouderen/> Minskies, “De aankomende vergrijzing” InfoNu.nl n.p., 18 oktober 2008 (laatst gewijzigd op 01 april 2009) n.d., 11 januari 2014. <http://nieuws-uitgelicht.infonu.nl/mens-en-samenleving/26279-deaankomende- vergrijzing.html> Redactie Ensie “Vergrijzing | definitie & betekenis” Ensie n.d., 26 november 2013. <http://www.ensie.nl/definitie/Vergrijzing> VizWiz “Home” n.d., 5 februari 2014. <http://www.vizwiz.org/>

BIJLAGEN

Figuur 1: Uit de Global AgeWatch Index, wereldkaarten 2012-2050, percentage 60+’ers

Figuur 2: Uit de Global AgeWatch Index, geeft weer hoe de stijging van 60+’ers verloopt

Figuur 3

Figuur 4

Figuur 5

ONDERTEKENING

Laura van der Stoop 500606629 Lisa Greuter 500666219

Datum: 07-02-2014 Plaats: Amsterdam

CONTACT

Lisa Greuter Tel: 06-54972530 E-mail: lisa.greuter@hva.nl