Bratislav Teinović

MUZEOLOŠKA DJELATNOST KUSTOSA PROF. IVANKE BILIĆ (1932–2009)

Bratislav Teinović Muzej Republike Srpske, Banja Luka Bosna i Hercegovina b.teinovic@hotmail.com UDK: 929Bilić, I. Stručni rad Primljeno: 27. V. 2020. Prihvaćeno: 28. V. 2021.

Rad predstavlja biografsko-bibliografski i „in memoriam“ osvrt na radni vijek kustosa Muzeja Bosanske Krajine u Banjoj Luci prof. Ivanke Bilić. Rođena Banjolučanka, Bilićeva je prvi školovani istoričar i kustos u Muzeju od njegovog postanka 1930. godine. Na najprofesionalniji način rukovodila zbirkom iz orijentalnog perioda više od trideset godina. Autorka je, osim stalne postavke, i deset istorijskih, vojnoistorijskih, kulturnoistorijskih i socioantropoloških izložbi.

Ključne riječi: Ivanka Bilić, Banja Luka, kustos, Muzej Bosanske Krajine

Ivanka (Tone i Ankice, rođene Kristić) Bilić, istoričar, kustos, orijentalista i muzealac rođena je 7. aprila 1932. godine u Banjoj Luci.1 Svoj životni i radni vijek provela je u rodnom mjestu, u kome je završila osnovnu školu i gimnaziju, i bila, nakon završenih „redovnih studija na Filozofskom fakultetu – humanistički odsjek, grupa VII – turski i arapski jezik sa književnostima i istorija naroda Jugoslavije“ 31. januara 1959. godine u Sarajevu,2 zaposlena više od trideset godina u Muzeju Bosanske Krajine na poziciji kustosa za istoriju turskog perioda. Bilićeva je i primljena na posao za koji se, pored fakultetske spreme istoričara, tražio dobar poznavalac orijentalnih

1 Muzej Republike Srpske, Banja Luka, Ivanka Bilić, kustos (1959–1992) – Personalni dosije [u daljem navođenju:

MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD], Okružno javno tužioštvo Banja Luka, broj: ktr. 3275/59, Banja

Luka, dne 7. XII 1959. 2 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, Diploma (prepis) o završenom Filozofskom fakultetu u Sarajevu,

Sarajevo 14. II 1959, broj 381. jezika, u prvom redu turskog.3 Svoje radne dane neumorno je provodila u kabinetu istražujući materijalnu prošlost Banje Luke i njene regije, kao i u radu sa muzejskom publikom. Nakon njene specijalizacije iz hebrejskog jezika u Izraelu od 1. januara do 1. juna 1964. godine,4 muzej je kadrovski još više ojačao. Osnovno muzejsko zvanje „kustos“ stekla je 5. aprila 1966. pred Ispitnom komisijom (predsjednik prof. Abdulah Škaljić) Republičkog sekretarijata za obrazovanje i kulturu u Sarajevu.5 Jedno kraće vrijeme između 1970. i 1972. bila je v. d. direktora Muzeja.6

3 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, Konkurs za popunu radnog mjesta kustosa u Odjeljenju za arheologiju i istoriju, referat za istoriju i kulturnu istoriju,

Službeni list Socijalističke republike Bosne i Hercegovine, god. XX – broj 25, ponedjeljak, 20. jula 1964. 4 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, „Predmet:

Molba“, Muzej Bosanske Krajine, Banja Luka, broj: 282/1, dne: 24/6 1964. 5 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, „Uvjerenje“,

Republički Sekretarijat za obrazovanje i kulturu u

Sarajevu, 06–1190/1–66. 6 Zoričić, 1982, 17.

Ivanka Bilić (1932–2009)

Više stručno muzejsko zvanje „viši kustos“ stekla je 4. oktobra 1990. pred Komisijom za prevođenje u više zvanje u Sarajevu (predsjednik dr Dušan Otašević, dr Dušan Kojović, član, i Blagoje Milović, član).7 Odlukom Kriznog štaba Autonomne regije Krajina „radnici Bilić Ivanki, profesoru, zaposlenoj na poslovima i radnim zadacima: istoričar za turski period“ prestao je radni odnos 5. avgusta 1992. odlaskom u penziju sa napunjenih 60 godina života i sa 32 godine radnog staža.8

Ivanka Bilić potiče iz stare hrvatske zanatske porodice u Banjoj Luci, čiju je prošlost, na neki način, i istraživala. Njeni preci bili su poznate banjolučke kujundžije, što je vjerovatno i uticalo na to da se jedno duže vrijeme rada u muzeju interesuje za istoriju ovoga zanata. Njen doprinos razvoju muzejske struke u Banjoj Luci i Bosanskoj Krajini je neizmjeran. Ona je bila prvi školovani istoričar i kustos u muzeju,

7 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, „Uvjerenje o prevođenju u više zvanje“, Zajednica Muzeja i galerija

Bosne i Hercegovine, broj: 641/90, Sarajevo, 4. 10. 1990. godine. 8 MRS, BL, Ivanka Bilić (1959–1992) – PD, „Rješenje o prestanku radnog odnosa“, Muzej Bosanske Krajine

Banja Luka, broj: 01–153/1–92, dana: 30. 7. 1992. godine. i na stručan način rukovodila je zbirkom iz orijentalnog perioda. Osobenost njenog rada ogleda se u činjenici što je zbirke predmeta iz vremena Turaka valorizovala u dvije zbirke, istorijsku, koja je danas okosnica Istorijskog odjeljenja, i zbirku kulturne istorije, iz koje je kasnije proistekao Odsjek za istoriju umjetnosti. Bilićeva je autorka nekoliko izložbi, uglavnom istorijskih, ali i kulturnoistorijskih, od čega se po svome izuzetnom značaju izdvaja izložba o arapskoj i bosanskoj (muslimanskoj) sobi iz 1969. godine, koja je kasnije postala dio stalne postavke Muzeja Bosanske Krajine. Njeno zanimanje za oružje i vojnu opremu osmanskih Turaka svodilo se više na proučavanje njihovog kulturnog i etnografskog značaja, a prevođenje epigrafskih natpisa sa arapskog jezika, dešifrovanje motiva i proučavanje ukrasa na njima bio je jedan od poslova kojima je pristupala sa posebnim interesom. Podršku u ovom poslu Bilićeva je imala kod tada najpriznatije stručnjakinje oružne muzeologije prof. dr Đurđice Petrović sa Filozofskog fakulteta u Beogradu i mr sc. Marije Šercer iz Hrvatskog povijesnog muzeja u Zagrebu. Poštujući osnovne principe u

obradi i zaštiti istorijskih zbirki u muzejima,9 Bilićeva je, konkretno, zbirku oružja i vojne opreme razvrstala u dvije kategorije, i to kao muzealije vojnoistorijske i kulturnoistorijske provenijencije. Većinu primjeraka oružja Bilićeva je nacrtala,10 a epigrafske natpise, koje sa arapskog jezika nisu uspjeli da prevedu banjolučki orijentalista imam Muhamed ef. Garčević tridesetih i četrdesetih i sarajevski orijentalista Derviš Korkut pedesetih godina, prevela je sedamdesetih i osamdesetih godina XX vijeka Bilićeva.11 Veliku pažnju obraćala je i na predmete takozvane primijenjene umjetnosti, koji su vođeni u to vrijeme u muzeju kao predmeti iz svakodnevnog života ili za svakodnevnu upotrebu.

Nakon dugogodišnjeg temeljnog istraživanja prošlosti Banje Luke i njene šire okoline i niza veoma uspješnih izložbi ostvarenih tokom šezdesetih i sedamdesetih godina, Ivanka Bilić je početkom osamdesetih bila jedan od autora stalne postavke, i to istorijskog dijela od srednjeg vijeka do austrougarske okupacije. Pred kraj radnog vijeka, njena interesovanja odnosila su se na prošlost trapističkog samostana Marija Zvijezda kraj Banje Luke, zatim na poštanske komunikacije na teritoriji Bosanske Krajine s kraja XIX i početkom XX vijeka, kao i prošlost Roma u Banjoj Luci. U Trapistima se posebno interesovala za zbirku predmeta njihovih misionara prikupljenih u Melaneziji, koja je 1946, odlukom tadašnjih vlasti, sa brojnim drugim predmetima, pohranjena u Muzej, gdje se i danas nalazi.12

Jevrejima u Banjoj Luci i njihovom primijenjenom umjetnošću bavila se Bilićeva čitav radni vijek, a pogotovo nakon specijalizacije iz hebrejskog jezika u Izraelu 1964. godine. Njena socioantropološka rasprava o prošlosti banjolučkih Roma bila je spremna za objavljivanje uoči početka posljednjeg rata u

9 Petrović, Nikolić, Škalamera, Janković, Mitrović,

Stanojević, Andrić, 1974, 1-85. 10 Tеиновић, 2008, 19. 11 Teinović, 2016, 29. 12 Teinović, 2009, 72. Glasniku Zemaljskog muzeja – serija Etnologija, ali se to nije desilo zbog niza nepovoljnih okolnosti. Njeno tridesetogodišnje proučavanje jevrejske zajednice moglo je da se sagleda na njenoj posljednjoj izložbi o njima 2000. godine, urađenoj u saradnji sa jevrejskom opštinom grada Sarajeva.

Ivanka Bilić umrla je 2009. u izbjeglištvu u Zagrebu u 77. godini. Sahranjena je na katoličkom groblju Sv. Marko u rodnom gradu, u Banjoj Luci.

Bibliografija objavljenih radova kustosa Ivanke Bilić:

• „Prikaz izložbe arapske i bosanske sobe”,

Zbornik krajiških muzeja, III, Banja Luka 1969, str. 205–208. • „Kujundžijski zanat u Banjoj Luci i posljednji kujundžije Banjolučani”, Zbornik krajiških muzeja, VI, Banja Luka 1974, str. 57–68. • „Bocarićev muzeološki rad (razdoblje od 1930–1941.)“ u: Vidosava Husedžinović,

Špiro Bocarić, monografija, Banja Luka 1977, nepaginirano. • „Odjeljenje za istoriju“, Zbornik кrajiških muzeja, VII, Banja Luka 1982, str. 26–31. • „Srednji vijek i turski period“, Vodič Muzeja

Bosanske Krajine, Banja Luka 1988, str. 6–9. • „Romi i romsko naselje u Banjoj Luci i okolici“, 1991, neobjavljeno.

Autorske i koautorske izložbe kustosa Ivanke Bilić:

• Banjaluka u prošlosti i danas, Muzej Bosanske

Krajine, Banja Luka 1961. • Arapska i bosanska soba, Muzej Bosanske

Krajine, Banja Luka 1969. • Izložba nakita (sa saradnicima mr Zdenkom

Žeravicom i Fadilom Sedićem), Dom kulture, Banja Luka 1976.

• Oružje naših zbirki srednjeg vijeka i turskog perioda, Muzej Bosanske Krajine, Banja

Luka 1977. • Odjeća, vez i nakit iz zbirke Muzeja Bosanske

Krajine (sa saradnikom Fadilom Sedićem),

Banja Luka 1980. • Stalna postavka, Muzej Bosanske Krajine,

Banja Luka 1982/1983. • Izložba slika iz zbirke Muzeja Bosanske

Krajine, Muzej Bosanske Krajine, Banja

Luka 1985. • Romi, Muzej Bosanske Krajine, Banja Luka 1988. • Poštanske komunikacije Bosanske Krajine krajem 19. i početkom 20. stoljeća, Muzej

Bosanske Krajine, Banja Luka 1989. • Melanezijska zbirka, Muzej Bosanske

Krajine, Banja Luka 1990. • Jevreji, naši sugrađani kojih više nema, Muzej

Republike Srpske, Banja Luka 2000.

Izvori

Muzej Republike Srpske, Banja Luka, Ivanka Bilić, kustos (1959–1992) – Personalni dosije.

Literatura

Petrović, Nikolić, Škalamera, Janković, Mitrović, Stanojević, Andrić 1974

Petrović, D., Nikolić, D., Škalamera, Ž., Janković, M., Mitrović, D., Stanojević, Lj., Andrić, S., Obrada i zaštita istorijskih zbirki u muzejima, Osnovni principi, Matična služba Istorijskog muzeja Srbije, Beograd 1974.

Tеиновић 2008

Tеиновић, Б., Хладно оружје из османско-турског периода у Музеју Републике Српске, Бања Лука 2008.

Teinović 2009

Teinović, B., Trapistička opatija Marija Zvijezda u Banjaluci (1869–2009), Banja Luka 2009.

Teinović 2016

Teinović, B., Arhiv i turski arhiv u Banjaluci, istorijat zbirke dokumenata iz turskog perioda u Muzeju Republike Srpske, Banja Luka 2016.

Zoričić 1982

Zoričić, S., Pedeset godina Muzeja Bosanske Krajine u Banjaluci, Zbornik krajiških muzeja, VII, Banjaluka 1982, 7-20.

Museolocigal activity of the curator prof. Ivanka Bilić (1932–2009)

Key words: Ivanka Bilić, Banja Luka, curator, Museum of Bosanska Krajina

The text represents biographical, bibliographical and „in memoriam“ review of years of work of a curator of Museum of Bosanska Krajina in Banja Luka, prof. Ivanka Bilić. Born in Banja Luka, Bilić was the first educated historian and curator in the Museum since its establishment in 1930. For more than thirty years she successfully and professionaly managed the collection of works from the oriental period. In addition to museum’s permanent exibition (installation), curator Bilić was also the author of ten historical, military–historical, cultural–historical and socio–anthropological exibits.