Kaleidoscope May 2014

ZABIERZ MNIE / TAKE ME HOME

05/2014 NA OBRZEŻACH PAŃSTWA ŚRODKA | KIERUNEK SOFIA | NA WEEKEND DO GDAŃSKA | SZPARAGI | Z BOLESŁAWIECKIEJ GLINY | ŚWIĄTYNIE CZYTANIA | NIE TAKI WILK STRASZNY… | KTO PYKA, NIE BŁĄDZI

05/2014

egzemplarz bezpłatny / free copy magazyn pokładowy Polskich Linii Lotniczych LOT ISSN 0239-9032

Gwiazdy na naszym pokładzie 85 years of LOT's Hall of Fame

ul. Chocimska 7, Warsaw, tel. 22 848 12 25, tel./fax 22 848 15 90 www.restauracjarozana.com.pl

is an elegant, cosy and unpretentious restaurant whose delicate and light Polish cuisine will surprise you with new flavours and specialties every day.

There is nothing else like it in Warsaw‌

© MAREK WIŚNIEWSKI. OKŁADKA/COVER: LARS FALCK/PREMIUM ROCKSHOT

EDYTORIAL Szanowni Państwo, świętując jubileusz 85-lecia, specjalnie dla wszystkich miłośników lotnictwa i LOT-u przygotowaliśmy wystawę zrekonstruowanych zdjęć z naszego archiwum, która odwiedzi wiele miejsc, do których latają nasze samoloty. Zapraszamy tym samym w podróż w czasie i przestrzeni. Ułatwi nam to również jubileuszowy retro jet – Embraer 175 w specjalnym malowaniu nawiązującym do barw naszych samolotów z połowy lat 40. XX w. Kto wie? Może zasiądą Państwo w nim obok Rolling Stonesów lub Abby! Takie gwiazdy podróżowały i nadal podróżują na pokładach naszych maszyn.

Ostatnio podczas wizyty w Nowym Jorku przypomniał mi się Napoleon Hill, pisarz, który mawiał: „Wygrywa tylko ten, kto ma jasno określony cel i nieodparte pragnienie, aby go osiąg­ nąć”. To jest przesłanie, które właśnie realizuję wraz z całą załogą, by LOT się rozwijał, a Państwa podróż naszymi samolotami była nie tylko wygodna i bezstresowa, ale przede wszystkim inspirująca.

Jasno obrany cel motywuje najlepiej. Widać to też w dobrych wynikach finansowych, jakie osiągnął LOT w ostatnim roku.

Ogromny wpływ na to miał „efekt Dreamlinera”, którego oferta klasy Premium i Elite Club stała się bezkonkurencyjna na połączeniach z Polski.

Wkrótce do naszej floty dołączy szósty Dreamliner. Oprócz połączeń regularnych już teraz, z myślą o kolejnych zimowych sezonach, zawarliśmy porozumienia na przeloty czarterowe. Komfort i skrócony czas podróży na wakacje pozwoli cieszyć się m.in. odkrywaniem Wietnamu i Republiki Południowej Afryki. Jesteśmy dumni z historii, ale skupiamy się na tym, co przed nami. Dla tych z Państwa, którzy cenią swobodę wyboru, proponujemy nowe usługi – „Moje ulubione miejsce”, czyli wybór ulubionego fotela na pokładzie, oraz możliwość zabrania dodatkowej sztuki bagażu ze zniżką, a to ciągle nie koniec. Zapraszam na lot.com. ☐

STARAMY SIĘ, BY PAŃSTWA PODRÓŻ Z NAMI BYŁA NIE TYLKO WYGODNA, ALE RÓWNIEŻ INSPIRUJĄCA. WE WANT YOUR FLIGHTS TO BE NOT ONLY COMFORABLE BUT ALSO INSPIRING.

Editorial

Dear Ladies and Gentlemen, This year we are celebrating our 85th anniversary and with all aviation and LOT afficionados in mind we designed an exhibition of restored archival images which will be displayed in many of the destinations operated by LOT. We would like to take you on a journey back in time and space. This will be made easier thanks to our anniversary Retro Jet i.e. an Embraer 175 in special livery inspired by the looks of our aircraft from the mid-1940s. Who knows? Perhaps you will land a seat next to the Rolling Stones or ABBA who travelled on board LOT. Stars and celebrities of such renown have flown and still fly LOT Polish Airlines.

US writer Napoleon Hill once said: “There is one quality which one must possess to win, and that is definiteness of purpose, the knowledge of what one wants, and a burning desire to possess it.” This is the message that the entire team and myself abide by so that LOT Polish Airlines can grow and so that flying with us is comfortable and stress-free and, above all, inspiring. A definite purpose is the best motivator. This is reflected also in the good financial results marked by LOT in the past year. One of the factors that impacted our performance was the ‘Dreamliner effect’ with its Premium and Elite Club offers which left the competition far behind as regards flights from Poland. We will soon welcome the sixth Dreamliner into our fleet. To offer you more than just the regular flights next winter season, we have already entered into agreements for charter flights. Comfort and shorter flight time will make your dream getaways to Vietnam or the Republic of South Africa even more pleasurable. We are proud of our history but we are focusing on the future. Those of you who like to be presented with choices will be happy to know that LOT now offers new services: ‘My Favourite Seat’ letting you choose your seat and an option to take an additional piece of luggage at a discount. More services coming soon. For more information visit: lot.com. ☐

Prezes PLL LOT / LOT POLISH AIRLINES CEO Sebastian Mikosz

3

OD NACZELNEJ

Note from the Editor

ZŁA BAJKA O WILKU

The infamous fairy-tale wolf

WYSTĄPIŁAM PRZED DZIEĆMI,

BY ODCZAROWAĆ POSTAĆ WILKA. I APPEARED ON STAGE IN FRONT OF CHILDREN TO DEMYSTIFY THE WOLF. Zaczęło się od tego, że zły wilk czyhał w lesie. Potem przechytrzył i pożarł babcię oraz Czerwonego Kapturka. Dopiero interwencja gajowego, który rozpruł mu brzuch, przywróciła moją ulubioną bohaterkę bajki do żywych. Jako sześciolatka krzyczałam „hura!”, jako osoba dorosła i matka rozumiem, jak zły wpływ na postrzeganie świata przez dzieci mogą mieć bajki czy legendy.

Przecież w książkach z mojego dzieciństwa wilk zawsze był zły, przebiegły, nieprzewidywalny, miał mordować ludzi i biedne owieczki. Może właśnie dlatego w Polsce zwierzęta te zawsze były tępione, a za zabicie wypłacano premie? W latach 70. XX wieku okazało się, że liczebność populacji spadła do zaledwie 100 osobników, ale potrzeba było aż 30 lat, żeby wilk został objęty ścisłą ochroną. Dziś w Polsce żyje niewiele ponad 800 osobników Canis lupus lupus, wilka europejskiego, choć naukowcy twierdzą, że powinno być ich nawet trzy razy więcej.

Prawda jest taka, że potrzebujemy wszystkich zwierząt, które stworzyła Matka Natura. Jak wynika z obserwacji prowadzonych w amerykańskim parku Yellowstone, nieobecność wilka przez 70 lat doprowadziła do kompletnego zniszczenia lasu przez łosie i jelenie, które rozpasały się z powodu braku naturalnego wroga. Włożono wiele pracy, by przywrócić to zwierzę do ekosystemu, w końcu i Europa podąża tym śladem (więcej na stronie 64). Kiedy nadarzyła się okazja, postanowiłam wystąpić na scenie przed dziećmi i odczarować tę postać w ramach zadośćuczynienia. Podziwiam bowiem wilki za wytrwałość, siłę, odwagę i nieustanne dążenie do wolności. Może dlatego niektórzy mówią o mnie „samica alfa”? I traktuję to jak komplement. ☐ 4

The story begins with an evil wolf lurking in the forest. The beast outsmarts and eats the grandmother and Little Red Riding Hood. My favourite fairytale character is brought back to life by the lumberjack, who comes to her rescue and cuts the wolf’s stomach open. A six-year-old me used to cry “hurray!’, but as an adult and a mother, I understand that stories and legends can distort children’s perception of the world.

In my childhood books, the wolf was always evil, cunning and unpredictable. He killed people and poor little sheep. This might be why wolves were always killed and had bounties placed on them in Poland. The wolf population had dwindled to just 100 in the 1970s, but it took them 30 years to be declared an endangered species. Poland is now home to more than 800 European wolves, but there should be three times as many, according to researchers. If truth be told, we need more of every kind of animal.

The observations conducted in Yellowstone National Park show that 70 years without wolves led to forests being destroyed by elk and deer that were left to blithely feed on everything unhindered by any natural enemy. A massive effort was launched to reintroduce wolves to the ecosystem.

Europe is finally following suit (read more on page 64). I decided to seize the opportunity and appear on stage in front of children to demystify the wolf. I admire wolves for their persistence, strength, courage and sense of freedom. Perhaps this is why I am sometimes called an “alpha female”. I take it as a compliment. ☐

REDAKTOR NACZELNA / EDITOR IN CHIEF Martyna Wojciechowska

SPIS TREŚCI Contents

NA DOBRY POCZĄTEK / OFF TO A GOOD START LIST PREZESA PLL LOT / Note from the LOT CEO 3 OD NACZELNEJ / Note from the Editor 4 FELIETON LECHA WAŁĘSY / Lech Wałęsa’s column 8 W CHMURACH / Up in the air 10

WYRUSZ W PODRÓŻ / SEE THE WORLD WYDARZENIA / What’s on 12 CHINY: Z DALA OD METROPOLII / China beyond the big cities 16 MODNY KIERUNEK: SOFIA / Trendy Destination: Sofia 26

TERAZ POLSKA / TIME FOR POLAND NA WEEKEND – GDAŃSK / A weekend in Gdańsk 30 SZLACHETNE SZPARAGI / Noble asparagus 34 FELIETON MAGDY GESSLER / Magda Gessler’s column 38 97–120

ULEPIONE Z DOBREJ GLINY / Formed from fine clay 40

16

54

72

84

WIEDZIEĆ WIĘCEJ / DID YOU KNOW? ŚWIĄTYNIE CZYTANIA / Temples of reading 54 NASZ PRZYJACIEL WILK / Our friend, the wolf 64 PYK, PYK Z FAJECZKI… / Puffing pipes 72 W CZTERY OCZY Z ANDRZEJEM SEWERYNEM / Interview with Andrzej Seweryn 84 GWIAZDY NA NASZYM POKŁADZIE / Celebrities on board 94

ROZMAITOŚCI / MISCELLANEA 34

KULTURA / Culture 80 TWÓJ STYL / Your style 90 DOBRY ADRES / Good address 92 ROZRYWKA / Puzzle time 122

6

© GET TYIMAGES,EAST NEWS, FREE, AGE FOTOSTOCK, SHUT TERSTOCK

POPRZECZKA CORAZ WYŻEJ / Raising the bar 48

Pontos S Sportowy i nowoczesny zegarek z automatycznym mechanizmem.

Posiada funkcję chronografu, daty, opatentowany, wewnętrzny pierścień obrotowy oraz jest wodoszczelny do 200m.

FELIETON

Column

MIASTO WOLNOŚCI

City of Freedom

GDAŃSK STAŁ SIĘ POCZĄTKIEM DROGI DO PRZEMIANY EUROPY. THE TRANSFORMATION OF EUROPE BEGAN IN GDAŃSK. przestrzeniom, którzy mają szczególne pragnienie wolności i niczym nieskrępowane marzenia. Bo właśnie w tym miejscu, w 1980 r., mieliśmy swój skrawek wolnego świata, choć za stoczniową bramą i murem, który trzeba było najpierw przeskoczyć, a potem zburzyć… I tak to się zaczęło, a co z tych marzeń wyrosło, naprawdę warto zobaczyć.

Zapraszam zatem do Gdańska, miasta wolności i solidarności, w którym tak wyraźnie odczuwa się ducha jednoczącej się Europy, otwarcia na świat i rozumienia innych. Gdańskie posłanie Solidarności jest bowiem nadal aktualne, stanowiąc wyzwanie i zobowiązanie dla zatroskanych o Europę i świat. Warto tu zajrzeć, aby lepiej je zrozumieć. Do zobaczenia w Gdańsku! ☐ 8

In May 2004, Poland realised the dream of many generations and joined the family of European nations. We became citizens of a united Europe. This opened up a whole new era of hope and opportunity – one that has delivered tangible benefits over the past decade. If you take a bird’s eye view of Poland, you will see that it is becoming more and more beautiful, modern and open. You will also notice how Europe has changed, that walls and borders have given way to cooperation. The efforts we made to build a democratic state all those years ago are bearing fruit. This may give serve as a lesson to those striving for civilisational development, a robust democracy, a responsible economy and international development.

This is why we are so concerned for our Ukrainian friends.

We believe that they are eager to capitalise on this lesson and would like to reassure them that we are right behind them.

In times like this, we need to look back to the past, to the onset of the transformations in Europe. This process began in Poland – in my beloved Gdańsk. Perhaps this is the preserve of those who live by the sea. People who live in cities facing this great openness are endowed with a special sense of freedom and their dreams are not constrained. This is where we were enjoyed our own little stretch of the free world back in 1980. We were locked behind the gates and wall of the shipyard. We had to jump over the wall to tear it down.

This is where it all began and it is definitely worthwhile looking at what has become of our dreams. I invite you to come to Gdańsk, the city of freedom and solidarity, and feel the spirit of a uniting Europe, the sense of openness to the world, and the understanding others. The message of Solidarity was born in Gdańsk. It remains relevant and continues to be a challenge and an obligation for anyone who cares about Europe and the rest of the world. Visit the city to understand it better. See you in Gdańsk! ☐

Lech Wałęsa Al. Jerozolimskie 11/19, 00-508 Warszawa, tel. +48 (22) 622 22 20, faks +48 (22) 625 14 14 Konto: BPH PBK SA 15 1060 0076 0000 3200 0084 6760 e-mail: biuro@walesa.org www.walesa.org

© AGENCJA GAZETA

10 lat temu, w maju 2004 r., Polska, spełniając marzenia pokoleń, dołączyła do rodziny państw europejskich. Staliśmy się obywatelami jednoczącej się Europy. Otworzyła się przed nami nowa epoka szans i nadziei, które przez dekadę nabrały namacalnych kształtów. Ot, wystarczy spojrzeć z… lotu ptaka na naszą Ojczyznę. Stąd jeszcze lepiej widać, jak pięknieje, jak staje się nowoczesnym i otwartym krajem. Widać też, jak zmienia się Europa, w której miejsce murów i granic zastępuje dialog i codzienna współpraca. Nasz podjęty przed laty trud budowy demokratycznego państwa przynosi efekty, które mogą być lekcją nadziei dla tych, którzy ciągle próbują wejść na drogę cywilizacyjnego rozwoju, silnej demokracji, odpowiedzialnej gospodarki i międzynarodowej współpracy. Dlatego z taką troską patrzymy na naszych przyjaciół Ukraińców, wierząc, że z tej lekcji zechcą skorzystać, zapewniając, że jesteśmy z nimi.

W takich chwilach warto zerknąć w przeszłość, sięgnąć do początku drogi przemiany Europy. Drogi, która zaczęła się w Polsce. I w moim ukochanym Gdańsku. Cóż, może to jest domena ludzi morza, mieszkańców miast zwróconych ku otwartym

10

Krzysztof Moczulski

Czy wiesz, że... / Did you know?

r W początkach lotnictwa pasażerowie byli tylko skromnym dodatkiem do najważniejszego bagażu, jakim w samolocie była poczta. / In the early days of aviation, passengers were a mere addition to the core cargo, i.e. the post. r W większości samolotów jest specjalny ogrzewany i oświetlony luk bagażowy do przewozu zwierząt, które są częstymi gośćmi na, a w zasadzie pod pokładem samolotu. Oprócz koni w przedziale bagażowym latały również pingwiny i lemury – bez problemu zebrałaby się niemal pełna obsada filmu Madagaskar. / Most aircraft are fitted with a specially heated and lighted cargo hold for pets, which are frequent passengers on board, or rather below decks. Apart from horses, cargo compartments have hosted penguins and lemurs… in fact, you could easily assemble the entire cast of Madagascar.

problemu zylatywały ez b 7 6 7 ga n ei pr Bo Pod pokłademsię… ody, które cz7acasemn easily hold h oc m sa mie ściły USA. / Boeing 76 d do Polski z, which were sometimes carrie cars e US. to Poland from th

r Największe aukcje nieodebranych bagaży lotniczych odbywają się w Londynie i Los Angeles. Do tego grona dołączyła ostatnio Polska, gdzie niedawno odbyła się pierwsza aukcja, podczas której wylicytowano 63 walizki. / The biggest unclaimed baggage auctions are held in London and Los Angeles. Poland, where 63 pieces of luggage recently went under the hammer during the country’s first auction, has joined the club. r Przed II wojną światową za kilogram nadprogramowego bagażu pasażer musiał zapłacić dokładnie tyle, ile kosztował jego bilet lotniczy. / Before World War II, a kilo of excess baggage cost as much as the plane ticket. r W sezonie bardzo popularne w przedziałach cargo są: truskawki, pieczarki, kwiaty, a z rzeczy bardziej przyziemnych części zamienne do maszyn, leki, prasa i oczywiście poczta. / Popular seasonal cargo includes strawberries, mushrooms and flowers, as well as more mundane objects, such as spare parts for machinery, drugs, newspapers and (obviously) mail. r Maksymalna waga jednej sztuki bagażu ze względu na przepisy ochrony pracowników może wynieść 32 kg. / OH&S regulations limit a single piece of baggage to no more than 32 kg. ☐

© PAP (2), M.P. LOT

W CHMURACH Up in the Air

TEKSTY/BY:

WYDARZENIA

What's on

Adrenalina i benzyna v

Adrenaline and petrol Łódź, Kraków i Wrocław będą świadkami koncertu na silniki i pisk opon. Groźnie wyglądające, choć poruszające się z gracją na czterech i dwu kołach „monster trucki” miażdżyć będą dziesiątki mniejszych samochodów. I jak tu uwierzyć w zwycięstwo Dawida nad potężnym Goliatem? / Łódź, Kraków and Wrocław will be ringing to the sounds of roaring engines and squealing tyres. Hulking vehicles gracefully rolling on two or four wheels and monster trucks are going to crush dozens of smaller vehicles.

The smart money is on Goliath in this David and Goliath battle?

01.06–14.06, www.makroconcert.com/pl/imprezy/ monster_x_tour, MONSTER X TOUR, Łódź, Kraków, Wrocław, Polska / MONSTER X TOUR, Łódź, Kraków, Wrocław, Poland

30 artystów w 3 dni na 2 scenach x

30 artists on 2 stages in 3 days

W weekend 13–15 czerwca na Stadionie Narodowym odbędzie się największy miejski festiwal – ORANGE WARSAW FESTIWAL 2014. I jak zawsze wystąpią światowe gwiazdy, m.in. Kings of Leon, OutKast, David Guetta, Queens of the Stone Age, Florence and the Machine oraz The Prodigy. Kilka rodzajów biletów już do nabycia na eventim.pl. / On 13-15 June, the National Stadium will host the biggest urban festival – ORANGE WARSAW FESTIWAL 2014. The international line-up includes Kings of Leon, OutKast, David Getta, Queens of the Stone Age, Florence and the Machine and the Prodigy. Tickets available at eventim.pl.

13–15.06, orangewarsawfestival.pl, ORANGE WARSAW FESTIVAL, Warszawa, Polska / ORANGE WARSAW FESTIVAL, Warsaw, Poland

Wiosenny snowboard x

Spring snowboarding

Kalendarzowa rozpoczyna się w marcu, ale Finowie świętują ją w maju. Pojawienie się nowej pory roku czczą wyczynowymi zjazdami na deskach snowboardowych i świetną zabawą wśród ośnieżonych „szczytów”. No cóż, co kraj, to obyczaj… / Spring might begin in March, but the Finns celebrate its arrival in May. Festival highlights include snowboarding competitions and lots of fun in the snowclad “hills.” So many countries, so many customs.

30.04–04.05, www.wappulounas.com, ŚWIĘTO WIOSNY VAPPU, Helsinki, Finlandia / VAPPU SPRING FESTIVAL, Helsinki, Finland

Rockowe plażowanie z

Rocking the beach

15–18.05, hangoutmusicfest.com/festival-info, FESTIWAL NA PLAŻY, GULF SHORES, Alabama, USA / HANGOUT MUSIC FEST, GULF SHORE, Alabama, US

12

© M.P.

Znakomity festiwal rockowy prezentujący kilkadziesiąt zespołów, wśród których gwiazdami będą The Killers, The Black Keys, OutKast czy Jack Johnson.

Organizatorzy zalecają przyniesienie dużej ilości kremów z filtrem UV. Miejsce wszak zobowiązuje! / An amazing rock festival with dozens of acts, including The Killers, The Black Keys, Outcast and Jack Johnson. The organisers advise bringing ample supplies of sunscreen.

WYDARZENIA

What's on

Na szczytach sztuki z

Heights of art

Muzeum Sportu i Turystyki zaprasza na 21. edycję przeglądu filmów o tematyce alpinistycznej. W programie obrazy fabularne i dokumenty oraz spotkania z ich bohaterami. / The Museum of Sports and Tourism is presenting the 21st edition of the Wanda Rutkiewicz Mountaineering Film Review. The programme includes features and documentaries, and meetings with their protagonists.

16–18.05, www.muzeumsportu.waw.pl, XXI PRZEGLĄD FILMÓW ALPINISTYCZNYCH IM. WANDY RUTKIEWICZ, Warszawa, Polska / 21ST EDITION OF WANDA RUTKIEWICZ MOUNTAINEERING FILM REVIEW, Warsaw, Poland

Krawiec artysta z Made to measure

Nazywany największym krawcem Ameryki Charles James doczeka się retrospektywnej wystawy w samym centrum Nowego Jorku w Metropolitan Museum. Publiczność będzie podziwiać charakterystyczne wysmakowane suknie szyte dla największych elegantek lat 40. i 50. oraz inne projekty i szkice artysty. / The Metropolitan Museum in NYC is holding a retrospective on Charles James, generally regarded as America’s first couturier. The signature smart gowns he made during the 1940s and the1950s will be on display, along with other designs and sketches.

08.05–10.08, www.metmuseum.org, WYSTAWA CHARLESA JAMESA, Nowy Jork, USA / CHARLES JAMES: BEYOND FASHION RETROSPECTIVE, New York, US

Pojedynek gigantów c Musical time

Idina Menzel w If/Then czy Neil Patrick Harris w Hedwig And The Angry Inch? Które z nich przyciągnie do swych nowych musicali większą rzeszę widzów? Obie premiery niespełna miesiąc przed rozdaniem broadwayowskich nagród Tony. Zapowiadają się hity! / Decisions, decisions. Idina Menzel in If/Then or Neil Patrick Harris in Hedwig And The Angry Inch? Who is going to draw the bigger audience? These two productions are premiering less than a month before the Tony Awards ceremony. Both promise to be huge.

01–31.05, www.playbill.com, IF/THEN i HEDWIG AND THE ANGRY INCH, Nowy Jork, USA / IF/THEN AND HEDWIG AND THE ANGRY INCH, New York, US

Dizajn nad Sprewą c

Designer Berlin

28.05–01.06, dmy-berlin.com/en, FESTIWAL DIZAJNU, Berlin, Niemcy / DESIGN FESTIVAL, Berlin, Germany

14

© M.P.

Ponad 700 młodych i uznanych projektantów zmierza do Berlina, który pod koniec maja stanie się mekką dizajnu. Obok wystaw tego, co najmodniejsze i najnowsze w sztuce użytkowej, także sympozja i walka o nagrodę DMY Award. / Over 700 up-and-coming and established designers are heading for Berlin. Apart from the latest and trendiest in applied arts, there will be seminars and the DMY Award.

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

SZEROKIE HORYZONTY

16 16

Broad Horizons

Nowa Dzielnica Pudong w Szanghaju – finansowe i komercyjne centrum Chin.

The new Pudong district in SHanghai is the financial and trade centre of China.

CHIĹƒSKA MIESZANKA

Chinese Mix

17

SZEROKIE HORYZONTY

Broad Horizons

W CHINACH ZNAJDZIESZ TO CO AMERYKAŃSKIE, ANGIELSKIE, FRANCUSKIE, NIEMIECKIE I… CHIŃSKIE. STARBUCKSY, FISHMAKI W MCDONALD’S, BUTIKI CARTIERA, SALONY MERCEDESA, ULICZNI SPRZEDAWCY MOTYLI, SZASZŁYKI Z ŻAB, CZERWONE LAMPIONY I RAJSKIE PLAŻE NA MORZU POŁUDNIOWOCHIŃSKIM. / YOU CAN FIND AMERICAN, ENGLISH, FRENCH, GERMAN, AND EVEN CHINESE THINGS IN CHINA. STARBUCKS STORES, MCDONALD’S RESTAURANTS, CARTIER BOUTIQUES, MERCEDES SHOWROOMS, STREET BUTTERFLY SELLERS, FROG SHASHLIKS, RED LANTERNS AND GLORIOUS SOUTH CHINA SEA BEACHES ARE ALL THERE. TEKST/BY: Michał

Cessanis

Most China tours start in Beijing and the Forbidden City, which was considered the heart of the empire for centuries.

Next on the itinerary come Tian’anmen Square, the Temple of Heaven, the Summer Palace, the restored Badaling section of the Great Wall, the Lama Temple, and the Confucius Temple.

Any one of these places is worth coming thousands of kilometres to see, although you had better be prepared to put up with never-ending crowds. The Chinese will inconsiderately photobomb you and elbow their way to the nearest free seat on the underground. And do not expect anyone to give up their seat for a woman: nobody is given preferential treatment here. Just tune out to the hundreds of tourists that inevitably throng around every historical site and you will see and experience China as you have always imagined it.

THE BUSTLE OF THE METROPOLIS “We will all be speaking Chinese one day”, prophesied Witkacy over half a century ago. I was pondering this while strolling along Nanjing, Shanghai’s famous commercial thoroughfare – just another face in a motley crowd of locals and foreigners – and around the Bund with its Western architecture. The thought continued to occupy my mind as I walked

Ogród Yuyuan na starym mieście w Szanghaju uznawany jest za pomnik narodowy.

The Yuyuan Garden in Shanghai’s Old Town is a national monument.

18

© LAIF/CZARNY KOT, GET TYIMAGES. POPRZEDNIE STRONY: GET TYIMAGES

Typowy program wycieczki do Państwa Środka rozpoczyna się od Pekinu i Zakazanego Miasta – miejsca, które przez wieki było uznawane za serce cesarstwa. Następnie plac Tian’anmen, wizyta w Świątyni Nieba, Letni Pałac, odrestaurowane fragmenty Wielkiego Muru w Badaling, świątynia Lamy, Konfucjusza… Zobaczenie tego wszystkiego warte jest trudów pokonania tysięcy kilometrów, chociaż musimy się przygotować na nieprzebrane tłumy. Chińczycy wchodzą w kadr, kiedy chcesz zrobić zdjęcie, rozpychają się bez pardonu, by zająć miejsce w metrze, nie ustępują miejsca kobietom, w ogóle nie dają nikomu pierwszeństwa. Najlepiej więc starać się nie zauważać tłumów. Kto potrafi odpłynąć myślami od kłębiących się wokół wycieczek, zobaczy Chiny takie, jak je sobie wyobrażał.

ZGIEŁK METROPOLII „Wszyscy kiedyś będziemy mówić po chińsku”, pisał już ponad pół wieku temu Witkacy. Myślałem o tym, spacerując w tłumie po słynnym szanghajskim handlowym deptaku Nanjing Road i po wybrzeżu Bund z budynkami w stylu zachodnim. Włócząc się między eleganckimi willami Koncesji Francuskiej, popijając kawę na ulicy Duolun w dzielnicy Hongkou, gdzie narodził się chiński komunizm, czy błądząc po uliczkach starego miasta Nanshin. No cóż, jestem w najludniejszym państwie świata. A Szanghaj to dwudziestomilionowa metropolia z tonącymi w chmurach wieżowcami, z piętrowymi estakadami.

Ale też miasto pełne wąskich uliczek, posklecanych drewniano-kamiennych domów z wystającymi na zewnątrz pordzewiałymi klimatyzatorami i prętami do suszenia bielizny. Tam miejscowi dentyści przyjmują pacjentów na drewnianych krzesłach w przybudówkach bez prądu, a kobiety piorą na tarach. Są też dizajnerskie restauracje, a obok nich uliczne kramy, gdzie jedzenie sprzedaje się z plastikowych misek. Aleje z neonami światowych marek, a za rogiem targowiska zwierząt z kotami i psami w klatkach oraz robakami sprzedawanymi na sztuki. Urokliwe czerwone lampiony i kiczowato oświet­ lone (na różowo) salony fryzjerskie i masażu, do których zaprasza obsługa z nastroszonymi fryzurami w brązowym kolorze nazywanym tu kafei. I osnute dymem kadzideł świątynie.

among the elegant villas in the French Concession, sipped my coffee in Duolun Street in the Hongkou district where Chinese communism was born, and got lost in the narrow streets of the historical Nanshi district. China is the most populous country on Earth and Shanghai is a high-rise metropolis of twenty million, but in Nanshi, you can expect to come across narrow alleyways, and run-down wooden and stone houses with outdoor rusty air conditioners and metal rods for hanging out washing. Dentists treat patients in sheds with no electricity and women do the laundry on washboards. The area abounds in designer restaurants and street food stalls.

There are street markets selling insects per piece and caged cats and dogs just around the corner from boulevards illuminated with neon signs advertising famous companies. There are also quaint red lanterns and the kitschy pink glow of hairdressing and massage parlours, where you will be beckoned in by staff with spiky hair dyed brown or, as the Chinese say, kafei. Last but by no means least, come the temples, whose incense engulfs them in smoke.

THE GUILIN REGION The skyline is replaced with a the Guilin montains. The name of the city Guilin at the foot of the South China Mountains, translates as “sweet olive forest”. The town’s greatest attracREKLAMA

19

SZEROKIE HORYZONTY

Broad Horizons Yonghegong – klasztor buddyjski w Pekinie, jeden z największych i najważniejszych klasztorów buddyzmu tybetańskiego na świecie.

Yonghegong – a Buddhist monastery in Beijing is one of the biggest and most important monasteries of Tibetan Buddhism in the world.

W chińskiej stolicy można zaopatrzyć się w żywność na targu także nocą.

Food markets are open all day and all night long in China’s capital.

Riksza to jeden z najpopularniejszych środków lokomocji w Pekinie.

Rikshas are one of the most popular means of transport in Beijing.

20

R

O

KAZACHSTAN

A

L

CHINY

OCEAN SPOKOJNY

© SHUTTERSTOCK, GET TYIMAGES, ALAMY/BEW

KOREA PN.

Badaling PEKIN

W sc ho M

K u n l u n

Szanghaj

Wyżyna Tybetańska

cy ie ng ńsk Ja chi wo Guilin

A J E

BHUTAN

INDIE

nio łud Fuli Po

TAJWAN

Yangshuo Hongkong WIETNAM Hajnan LAOS Morze Sanya G.

MJANMA 500 km

KOREA PD. M. Żółte

skie ze or chiń io dn

I

M

N A Z J A EPAL

OCEAN INDYJSKI

A

M O NGO L IA

Kotlina Tarymska

H

INDIE

J

Urumczi

KIRGISTAN TADŻYKISTAN AFGANISTAN PAKISTAN

S

TAJLANDIA

Południowochińskie

WZGÓRZA GUILIN Krajobraz miejskich wieżowców zastąpiły wzgórza Guilin. Nazwę tego miasta leżącego u podnóża Gór Południowochińskich tłumaczy się jako „las słodkiej oliwki”. Największą atrakcją są tu strome krasowe wzniesienia o fantastycznych kształtach, które wyrastają w jego centrum. Teren Guilin, zalany wodami morza, wynurzył się niegdyś w wyniku gwałtownego wypiętrzenia ziemi. Ludzie zamieszkali tu ponad 2 tys. lat temu, kiedy wybudowano kanał Ling łączący rzekę Jangcy z Rzeką Perłową. Dziś to nowoczesne miasto z ogromnymi domami handlowymi, mnóstwem restauracji i kafejek, bulwarów ocienionych drzewami oliwek. Piękna dodają mu parki nad kanałami i rzeką. Można im się przyjrzeć podczas przejażdżki piętrowymi miejskimi autobusami. Góry wyłaniają się nagle zza zakrętu, zza domu…

Warto wybrać się na spływ rzeką Li – jeśli nie ma mgły, można tu zobaczyć niesamowite widoki. Przy okazji warto zwiedzić okoliczne miejscowości, zwłaszcza Yangshuo. Polecam je tym, którzy zgłodnieją podczas pobytu w Guilin, gdzie króluje regionalna kuchnia. Dla osób przyzwyczajonych do europejskich potraw pobyt tu może być udręką. W restauracjach w Guilin serwuje się bowiem „stuletnie jajka”, dania z węży, skorupiaków, żółwi oraz czegoś, co przypomina nasze polne żuki. Za to w nieodległym Yangshuo możemy najeść się do woli włoskimi pastami, amerykańskim kurczakiem, pizzą, wybornymi francuskimi naleśnikami. W licznych knajpach nie brakuje lodów, piwa i wina z Europy oraz aromatycznego espresso. Nic dziwnego, że na ulicach jest tam więcej Amerykanów i Europejczyków niż Chińczyków.

tion are the steep, fantastically shaped karst hills, which hover over the city centre. The area around Guilin was once flooded with sea water and emerged as a result of a sudden uplift.

People settled in the area over 2,000 years ago, when the Ling channel connecting the Yangtze with the Pearl River was built. Today, it is a modern city with enormous department stores, loads of restaurants and cafes, and boulevards lined with olive trees. The city’s many canal parks and the river give it a special charm. You get a good look at them from a double-decker bus. Mountains jump up at you from every corner.

I can recommend a cruise on the Li – the views are incredible on clear days. Cruise boats stop at neighbouring cities, especially Yangshuo. This is recommended for people who did not eat much in Guilin, where there is not much other than regional cooking and where anyone used to European food does not have much to choose from. Standard fare at Guilin restaurants includes 100-year-old eggs, snakes, crustaceans, turtles and something that resembles a Polish beetle. But you can enjoy Italian pasta, American chicken, pizza, French crepes and much more in Yangshuo. Most restaurants have ice cream, European beers and wines, and espresso. Not surprisingly, you are more likely to see Americans and Europeans than Chinese on the streets.

REKLAMA

Striving for a top career?

Part-time MBAs in Vienna, Austria.

Global Executive MBA, Start: April Triple-crown accreditation. 3 international residencies (Asia, CEE, USA). Jointly offered with the University of Minnesota, USA. Ranked #46 worldwide by Financial Times.

Professional MBA, Start: October Double accredited. Specialization options e.g. in Finance, Energy Management, Marketing & Sales, Project Management, Controlling, Entrepreneurship & Innovation …

Vienna University of Economics and Business (WU) mba@wu.ac.at, +43-1-313 36-4816 hips Sc ho la rs ! executiveacademy.at avai la b le

CZAS SIĘ COFA Po zgiełku wielkich chińskich miast każdy mniej lub bardziej będzie potrzebował wyciszenia. Ja znalazłem je w południowych Chinach, w maleńkim starożytnym miasteczku Fuli.

W oczach mam jeszcze obrazy błogiego spokoju: siedzę w drewnianej altance nad brzegiem rzeki Li i obserwuję pasące się na łące bawoły. Przygarbiony starzec z kormoranem opie-

21

Broad Horizons

ra się o wyszczerbiony murek. Kobieta z chłopcem idą do małej kapliczki, zginając się w pokłonach. Po chwili odpoczynku włóczę się wąskimi uliczkami. W ciemnej sieni jednej z chat kupuję papierową maskę smoka, potem wchodzę do warsztatu z wachlarzami, z których słynie miasteczko. Lokalna artystka maluje pejzaż na papierze, zaprasza uśmiechem do środka. W kolejnym przydomowym kramiku kupuję figurkę mandaryna, która wygląda na antyk. Jakby po latach świetności w bogatym domu przeleżała lata w czerwonej, pokrytej pajęczynami skrzyni. Chińczycy mają talent do produkcji rzeczy, które wyglądają, jakby miały co najmniej pół wieku.

22

BACK IN TIME A little R&R is in order after the buzz of China’s biggest cities.

I took a break in the tiny, ancient town of Fuli in the south of the country. I remember sitting in a wooden gazebo on the banks of the river Li and watching buffalo grazing. A stooped old man with a cormorant was leaning on a chipped stone wall. Out of the corner of my eye I saw a woman with a little boy. They were making their way to a small temple, where they bowed deeply. After resting a moment, I got up and took a walk through the narrow streets. I bought a paper dragon mask in the dark entrance to one of the huts.

© GET TYIMAGES

SZEROKIE HORYZONTY

Przyłączyłem się do grupy kobiet zbierających kwiaty jaśminu.

Jedna z nich siedziała na drzewie i potrząsała gałęziami, a pozostałe otoczyły je, trzymając w rękach folię, na którą opadają kwiaty. Moja pomoc wyraźnie je rozbawiła. Na dowód sympatii dostałem zawiniątko z jaśminem. Było już popołudnie, autobusy z turystami wyjechały. Dotarło do mnie, że jestem na ulicy jedynym obcokrajowcem i jedynym młodym. Wokół mnie sami starsi ludzie lub dzieci. Młodych Chińczyków jakoś nie spotkałem w Fuli. Wielu z nich wyemigrowało do wielkich miast w poszukiwaniu lepszego życia. Oficjalne dane mówią, że z wiosek i miasteczek do większych aglomeracji wyjechało

REKLAMA

Bambusowe tratwy rybaków na rzece Li, w okolicach Guilin.

Fishermen’s bamboo rafts on the river Li in the vicinities of Guilin.

23

SZEROKIE HORYZONTY

Broad Horizons Sanya na wyspie Hajnan słynie z pięknych plaż.

Sanya on the Hainan island is famous for its beautiful beaches.

UCZTA NIE TYLKO DUCHOWA Na kulinarną ucztę lecę na chińskie Hawaje, jak mówią o Hajnan Chińczycy. Położona na Morzu Południowochińskim wyspa i jednocześnie chińska prowincja to jedno z ulubionych miejsc odpoczynku turystów z całego świata. Większość z nich przylatuje do miejscowości Sanya. Powód jest oczywisty: najpiękniejsze plaże w Chinach. Ale na Hajnan przylatuje się też, aby dobrze zjeść. Zamieszkujące wyspę ludy Li i Miao (dwie z ok. 55 mniejszości etnicznych żyjących w Chinach) mają w menu cztery popisowe dania: kurczaka z Wenchang, kaczkę z Jiaji, jagnięcinę z Dongshan, duszoną w mleku kokosowym, oraz homary z Hele podawane z imbirem i czosnkiem w occie. Do tego wino ryżowe Shanlan, którego pić nauczyła mnie właścicielka hoteliku, w którym się zatrzymałem.

– Pijemy w trzech etapach – mówiła pani Lu. – Pierwszy to qiang fu ang, czyli pogawędka przy trunku. Drugi nazywa się bi ao, co oznacza upijanie się. Mieszkańcy wyspy nie przestają pić, dopóki nie są pijani. No i trzeci, ostatni etap nazywa się tun zhuo qiu, czyli po prostu wszyscy wspólnie śpiewają – wyjaśniła. Pewnie wielu z was powie w tym momencie: nic oryginalnego. U nas pije się tak samo. ☐ 24

A few steps further on, I came across a fan workshop, which is what the town is famous for. A local artist was painting landscapes on paper. She invited me in with a smile. In the next little shop, I bought a figurine of a Mandarin man. It looked like an antique stowed away in a cobweb-covered chest for years. But I had no illusions that it was brand new. Oh well, the Chinese have an incredible talent for producing things that look at least 500 years old.

I joined a group of local women picking jasmine flowers. One of them was up in a tree shaking the branches. The others

© CORBIS/FOTOCHANNELS (2)

już ponad 100 mln Chińczyków (nieoficjalnie dwa razy tyle). Ci z Fuli przenieśli się m.in. do Guilin, skąd rzeką Li dotarłem do miasteczka Yangshuo, a potem autobusem do Fuli.

CULINARY AND SPIRITUAL FEAST I decided to visit the Chinese Hawaii, i.e. Hainan Island, for a culinary treat. Hainan Island is in the South China Sea and the province is a favourite holiday destination for tourists the world over. Most come to Sanya and it is not hard to see why.

The city has the most beautiful beaches in the country. But there is more to the island than beaches and luxury hotels.

The Li and Miao people who live there (two of the 55 ethnic minorities of China) can boast four exemplary dishes: Wenchang chicken; Jiaji duck; Dongshan lamb e.g served in coconut milk; and Hele lobster served with ginger and garlic in vinegar. All this can be washed down with Shanlan rice wine, which the owner of the hotel I stayed in introduced me to. “We drink in three stages”, Ms Lu told me. “The first stage is INFO O LOTACH / FLIGHT INFO qiang fu ang, which means chatting and drinking. The second stage is bi ao, WAW–PEK 14.30–22.35 wt., czw., nd. / Tue., Thu., Su. which means getting drunk. The islandPEK–WAW 00.45–10.10 pon., śr., pt. / Mo., Wed., Fri. ers drink until they are drunk. And the final stage is tun zhuo qiu, which is when Całkowita cena biletu kupionego na lot.com, w taryfie First Minute na bezpośredni lot w obie strony, zawiera wszystkie podatki i opłaty i wynosi od 2099 zł. Cena może się zmienić w zależności od terminu everyone starts stinging together”, she zakupu biletu oraz formy płatności. Rejs do Pekinu trwa 8 godz. 5 min, z Pekinu do Warszawy 9 godz. 25 min. explained. Something tells me that / Total price of a direct return ticket purchased at lot.com in the First Minute fare including all fees and many of you will find this familiar. Poles taxes: from PLN 2,099. The price may vary depending on the date the ticket is purchased and the payment method. The flight to Beijing takes 8 hours 5 min and from Beijing to Warsaw 9 hours 25 min. tend to drink in exactly the same way. ☐

were standing underneath holding a foil to catch the falling jasmine flowers. My offer to help made them smile. I was given a bunch of jasmine flowers as a token of their appreciation. It was late afternoon and the tourist buses had all departed. I realised that I was the only foreigner and the only young person there. I did not meet any young Chinese in Fuli.

A lot of them have moved to the big cities in search of a better life. According to official data, over 100 million Chinese have left villages and towns for large cities (unofficial figures are double that). The young people of Fuli have moved to Guilin, from where I had travelled via the Li to Yangshuo before taking a coach to Fuli.

REKLAMA

25

5

MODNY KIERUNEK

Trendy Destination

NAJ

TOP

SOFIA

MIMO PONAD DWÓCH TYSIĘCY LAT HISTORII STOLICA BUŁGARII NIE JEST WIELKIM TURYSTYCZNYM MAGNESEM. I PARADOKSALNIE WŁAŚNIE W TYM TKWI JEJ UROK. / DESPITE ITS TWO-THOUSAND YEAR HISTORY, THE CAPITAL OF BULGARIA IS NO TOURIST MAGNET. PARADOXICALLY, THIS IS WHY WE FIND IT SO CHARMING. TEKST/BY: Sławomir

Borkowski

1Rzymski rodowód Roman roots

Spośród zabytków Sofii Teatr Narodowy (powyżej) uchodzi za najbardziej reprezentacyjny i najpiękniejszy, choć stosunkowo młody, bo z początków ubiegłego wieku. Na drugim biegunie architektonicznych pamiątek znajduje się cerkiew św. Jerzego – rotunda zbudowana przez Rzymian w IV w., najstarsza budowla w mieście. / The relatively new National Theatre (above) in Sophia, which dates back to the early 20th century, is considered the most impressive and beautiful heritage building in the city. At the opposite end of Sophia’s architectural heritage is the Church of St George. This 4th-century Roman rotunda is the city’s oldest building.

2 Komunizm w muzeum

Komunizm sztukę hołubił, tyle że ją również podporządkował ideologii, wymuszając estetyczne kanony i propagandowe przesłania. Bułgarzy w Muzeum Sztuki Socjalistycznej zebrali pamiątki z tamtego okresu, uznając je za warte wyeksponowania. Ze wszech miar słusznie, bo ustrój, który w Europie upadł przed ćwierćwieczem, w pamięci społeczeństw staje się już powoli epoką historyczną. / Communism revered art – so long as it could be exploited for ideological purposes, enforce desirable aesthetic canons and disseminate propaganda. The Museum of Socialist Art features a collection of mementos from the era deemed worth exhibiting. This was a wise decision in hindsight, as the communist system is gradually becoming a historical period in the collective memory.

26

© MASTERFILE/EAST NEWS, AFP/EAST NEWS

Museum of communism

MODNY KIERUNEK

3

Trendy Destination

Stolica podgórska At the foot of the mountains

Trudno mieszkańcom Sofii nie zazdrościć położenia ich miasta – rozłożyło się bowiem w kotlinie u stóp masywu Witoszy, którego najwyższe szczyty przekraczają 2200 m.

Są tam wspaniałe warunki do uprawiania turystyki górskiej (piękne lasy i ciekawe formacje skalne), a zimą oczywiście również narciarstwa. A wszystko to praktycznie w miejskim parku, bo komunikacją publiczną na stoki Witoszy można się dostać w trzy kwadranse. / Sophia is blessed with a truly enviable location. The city is spread out in a valley at the foot of the Vitosha mountain massif. The tallest peaks rise above 2,200 m. The area is perfect for mountain tourism (beautiful forests and intriguing rock formations) and skiing in winter. The slopes are basically part of a city park, as it only takes 45 minutes to get there by public transport.

4 Bałkańskie smaki Balkan flavours

Podróż bez podrażnienia kubków smakowych potrawami, którymi najchętniej raczą się miejscowi, jest jakby mniej pełna. W którymś z sofijskich lokali trzeba więc skosztować gjuweczu – bułgarskiego gulaszu, czyli mięsa z warzywami duszonymi oddzielnie, dopiero pod koniec łączonymi, oczywiście dopełnionego bukietem miejscowego wina. Na śniadanie polecam banicę – tradycyjne ciasto z białym kozim serem. / No trip to Bulgaria would be complete without pampering your taste buds with the local cuisine. Visit a Sophia restaurant and try the gyuvech (a type of Bulgarian stew), or a dish of meat and vegetables stewed separately and then mixed and complemented with some of the fragrant local wine. The best choice for breakfast is banitsa – a traditional pastry with goat’s cheese.

Dla cara wyzwoliciela

For the saviour tsar

Neobizantyjski sobór Aleksandra Newskiego również nie jest pamiątką z odległej przeszłości, ale zachwyca monumentalizmem i bardzo ładnym wnętrzem, z freskami bułgarskich i rosyjskich artystów. Wzniesiono go na cześć rosyjskiego cara, który wyswobodził Bułgarów z osmańskiego poddaństwa. Kopuły, jak widać, błyszczą szczerym złotem. / The Neo-Byzantine Alexander Nevsky Cathedral is another building from the not-so-distant past that is nevertheless extremely imposing with its monumentalism and beautiful interiors and murals. The Cathedral was erected in homage to the Russian tsar, who liberated the country from Ottoman rule.

28

Całkowita cena biletu zakupionego na lot.com, w taryfie First Minute na bezpośredni lot w obie strony, zawiera wszystkie podatki i opłaty i wynosi od 724 zł. Cena może się zmienić w zależności od terminu zakupu biletu oraz formy płatności. Rejs trwa 1 godz. 55 min. / Total price of a direct return ticket purchased at lot.com in the First Minute fare including all fees and taxes from PLN 724.

The price may vary depending on the date the ticket is purchased and the payment method. Flight duration: 1 h 55 min.

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P., FORUM

5

WAW–SOF 09.05–11.00 pon.–nd. / Mo.–Su. 12.20–14.15 pon., śr., pt., nd. / Mo., Wed., Fri., Su. SOF–WAW 11.40–13.25 pon.–nd. / Mo.–Su. 14.55–16.50 pon., śr., pt., nd. / Mo., Wed., Fri., Su.

© LAIF/CZARNY KOT, REUTERS/FORUM, BEW

INFO O LOTACH / FLIGHT INFO

WEEKEND W POLSCE

weekend

A weekend in Poland

OD ZŁOTA KAPAŁ

Gdańsk dripping in gold

ZŁOTY WIEK, ZŁOTA BRAMA, ZŁOTA KAMIENICZKA, ZŁOTA WOLNOŚĆ KUPIECKA, ZŁOTA WÓDKA (GOLDWASSER), ZŁOTO BAŁTYKU… TO WSZYSTKO WIĄŻE SIĘ Z GDAŃSKIEM. / THE GOLDEN AGE, THE GOLDEN GATE, THE GOLDEN HOUSE, THE GOLDEN AGE OF MERCANTILE FREEDOM, GOLD VODKA (GOLDWASSER), BALTIC GOLD… ALL THESE EPITHETS HAVE BEEN APPLIED TO GDAŃSK. TEKST/BY:

Olga Dębicka

Gdańsk ma majestatyczne zabytki i dumną 1000-letnią historię. I właśnie to odcisnęło piętno na jego wizerunku. Turyści widzą przede wszystkim Gdańsk hanzeatycki. Oglądają zrekonstruowane po wojnie zabytki tzw. bałtyckiego gotyku, złotego renesansu, niderlandz­ kiego manieryzmu. Podziwiają dzieła gdańskich artystów i budowniczych.

BEZ BOGA ANI DO PROGA Kościół Mariacki to największy ceglany kościół w Europie. Świątynię budowano 159 lat. W przeszłości była nazywana wzniośle „ceglaną pieśnią gotyku na cześć Marii Panny” albo potocznie

30

„grubą Marychą”. Kilka kroków dalej, na ulicy Mariackiej, można się przekonać, jaki Gdańsk był kiedyś. Przywrócono tu kształt kilkudziesięciu zabytkowych przedproży – zewnętrznych dowodów prestiżu i zamożności patrycjuszy, ale i ich bogobojności. Często zdobiły je reliefy o tematyce religijnej, w myśl powiedzenia: „bez Boga ani do proga”.

A jak wyglądało wnętrze mieszczań­ skie­go domu, dowiemy się, odwiedzając Dom Uphagena przy ulicy Długiej – zachowało się jego dawne wyposażenie.

Spacerując po Gdańsku, można zabawić się w liczenie bram. Ulicznych i wodnych, szerokich i ciasnych. Wy-

mieńmy tylko trzy na Trakcie Królewskim, a każda z nich jest niezwykła: Brama Wyżynna, Złota i Zielona.

Na Długim Targu zabytki rywalizują o uwagę. Każdy co innego manifestuje.

Ratusz Główny – potęgę Gdańska, której symbolem ma być wysoka wieża ze wspaniałym hełmem. W XVII w. Gdańsk był największym i najbogatszym portem nadbałtyckim, nazywanym Wenecją Północy. A ratusz był siedzibą rad miasta. Jego Sala Czerwona wzorowana jest na salach Pałacu Dożów w Wenecji.

Dwór Artusa zbudowało w 1350 r. Bractwo św. Jerzego. Łączono je z legendarnymi postaciami króla Artura i rycerzy

© ALAMY/BEW, SIME/FREE, DREAMSTIME, KFP, REPORTER/EAST NEWS

Wielka Zbrojownia na Starym Mieście.

The Great Armoury in the Old Town. .

Gdańsk boasts some truly majestic monuments and has a proud thousand-year history. This has shaped the city’s image. Gdańsk’s Hanseatic past is what strikes the visitor. People come here for the Baltic Brick Gothic, Golden Renaissance and Netherlands Mannerism style buildings, all reconstructed after the war. The can see the works of Gdańsk artists and architects, such as Antonis van Obberghen and Andreas Schlüter.

Fragment zegara astronomicznego znajdującego się w bazylice Mariackiej.

Detail of the astronomical clock on St Mary’s Church.

Venice of the North. Artus Court was erected in 1350 by the Brotherhood of Saint George, often associated with the fabled Arthurian Round Table characters. A seat at the table was by appointment only. The Court is also related to the tradition of brotherhoods of knights. These were later supplanted by business brotherhoods. Neptune’s Fountain, built in the early 17th century, is outside. Neptune symbolises Gdańsk’s association with the sea.

Złota Brama.

Golden Gate.

O ło wi an

ka

Angielska Grobla

ielna

e Pobr

Chm

D ługi

Zbytk i

Garbary

ra

lna

ot

M

Tor

Targ

t Las

Ma ślan y

ia

ad

ła w

a

Kruk

Pszen na

Żabi

Kład

Rzeźn icka

ki

Okopowa

Toru ńska

Długi e Ogrody

a Łąkow

y K ocur ki

Narodowe

Stągiew na Spichrzo wa Żytnia

150 m

Szafarnia

B iskupia

Św. Tr ójc

na

ie

Ludó

Spichlerze z XIX w.

zeże

Kościół Mariacki Żuraw Brama Złota P iwn Katownia a Maria Dług cka Brama a Ratusz Wyżynna Dwór Artusa Dom Uphagena Kamieniczka Fontanna DłuZłota gi Ta rg Neptuna O ga Brama Zielona Za M r uram i

ny

Tartaczna

Motław a

wi ę t ego Duc ha

Kozia

ny Tokarska

Grobl

aI

ka

Owsia Wspo na Jagla rnikowa na

św. Barbary

3 Maja

Pod g

arba ry

Wielka Zbrojownia Ś

rska

ka

31

Seredyńskiego

Targ Węg low

y

Szero

Targ Ryb

Stragan ia Święto jars

W io

Grodzka Rest. Kubicki

iejskie e Starom Podwal

Warszawa

w

rne

Gó

aki

R yb

pó j

Podwale Grodzkie

D yli n

a ow

ni a Stocz Stara

Wlk. kach Na Pias

ejarna arna l Brow ka Mniszki lars Sto

W

Gdańsk

3 Maja

3 Ma j a

i nik ew

ny Mły

rska nca Gar

ka

w keró Do

Podstoczna

Jarmark św. Dominika, organizowany Wałowa a tna łow lat, sto od ponad ami jedna z największych Wa750 Ak w Europie plenerowych imprez tego typu. na Gnil w dniach 26 lipca – 17 sierpnia.

Stępkarska W tym roku a z s Wa St Dominic’s Fair organised for 750 years is one u i l pl.

Obrońców ł we k Poczty Polskiej Madison J. Heopen-air events of Osiethis of the koldest type in Europe. a c i l arm eyear’s KThis o edition Krewetka s od will ne held on 26 July – 17 August. ki ka Rajs nna Korze

St r z e

stęp Ko l o n ia Po

Gazownicza

Białoruś

i Łag

a dow Gra

step inside Uphagen House at 12 Długa Street which has retained its original decors. You can count gateways as you walk around Gdańsk, there are so many GDAŃSK of them – narrow and wide, streets and GŁÓWNY waterways. Let’s just mention three along the Royal Route: Brama Wyżynna kowa Złota Brama and ZielonaKurBrama. le Długi Targ is lined withchistorical buildings vying for our attention. They all stand witness to different aspects of the city. The Main Town Hall symbolises the power of Gdańsk with its tall tower and magnificent dome. Gdańsk was the węzeł Unii largest and most affluent Baltic port in Europejskiej th the 17 century, and was known as the Wesoła Jasna

FEAR GOD, DREAD NOUGHT St Mary’s Church is the largest brick church in Europe and has been described as a “brick Gothic song honouring Virgin Mary”. A short walk away is the charming Mariacka Street.

What makes it special are the dozens of reconstructed terrace entrances which once served as visible symbols of prestige and wealth for the city patricians and testified to their godliness. Faithful to the motto “Fear God, dread nought”, they were often adorned with religious reliefs. And if you would like to see what the interiors of these merchants’ houses looked like,

Cm. Żołnierzy Radzieckich

WEEKEND W POLSCE

A weekend in Poland

Okrągłego Stołu – by przy nim zasiąść, należało być tym wybranym. Z dworem związane są tradycje bractw rycerskich, a potem także mieszczańskich. Naprzeciwko dworu w XVII w. postawiono fontannę Neptuna, który manifestuje więź Gdańska z morzem. ŻURAW MA FAJRANT Kto „zaliczył” Neptuna, idzie szukać Żurawia na Długim Pobrzeżu. Ten jeden z najpotężniejszych w średniowieczu

płym w dotyku bursztynem – „płonącym kamieniem”, bowiem takie jest znaczenie słowa Brennenstein.

Pozostaje jeszcze Wielka Zbrojownia, renesansowe arcydzieło, która lśni od strony ulicy Piwnej jak perła w koronie.

KIELISZECZEK GOLDWASSERA Kulinarną ikoną w Gdańsku jest restauracja Kubicki nad Motławą, blisko Targu Rybnego. Założona w 1918 r. przez Brunona Kubickiego, przez cały czas znaj-

RETIRED CRANE The Crane in Długie Pobrzeże is the most popular sight after Neptune. This was one of the largest cranes working in medieval ports and operated from the 14th to the mid-20th century. The Amber Museum is another must-see in Gdańsk. The museum is housed in the medieval Torture Chamber in Targ Węglowy. Also the Great Arsenal shines like a jewel in the crown of Piwna Street. This is a fine example of

Nabrzeże Motławy i Brama Żuraw. Neptun (obok) manifestuje więź Gdańska z morzem.

Motława River and the Crane Gate. Right: the Neptune statue symbolises the city’s bond with the sea.

Smakosze polskiej kuchni znajdą dla siebie wiele restauracji na Starym Mieście.

Lovers of Polish cuisine can find a host of delicious treats at many of the Old Town eateries.

32

duje się w rękach jednej rodziny. Modna była jeszcze w Wolnym Mieście Gdańsku wśród gdańskiej Polonii i polskich studentów. I kuchnia od prawie 90 lat nie zmieniła się wcale, kelnerzy podają: ach! galantynki z ryby – palce lizać (pstrąg w galarecie, łosoś w galarecie), kaczkę w maladze, a do kawy kieliszeczek wódki goldwasser. ☐

Renaissance architecture and one of the greatest achievements of the brilliant Anthonis van Obberghen.

A GLASS OF GOLDWASSER Gdańsk’s most famous eatery is the Kubicki restaurant, which overlooks the Motława River near Targ Rybny. The restaurant was founded by Brunon Kubicki in 1918 and is still owned by the Kubicki family. The menu has remained unchanged for almost 90 years – the waiters still serve fish galantine (jellied trout, salmon in jelly), Malaga roast duck and a glass of Goldwasser with a cup of coffee. ☐

© SIME/FREE, ALAMY/BEW, LAIF/CZARNY KOT

dźwigów portowych funkcjonował od XIV w. prawie do połowy XX w. Zmęczony stawianiem na statkach masztów wreszcie ma fajrant.

Będąc w Gdańsku trzeba odwiedzić Muzeum Bursztynu w średniowiecznej Katowni na Targu Węglowym. Cierpieli tu torturowani i uśmiercani przestępcy.

Posępna Katownia przyciąga dziś cie-

Sopot / Poznań / Lublin / Łódź www.klubczekolada.pl

KUCHNIA

Cuisine

LUKSUSOWY PĘD

Luxury shoot

34

SZPARAG JEST WYMAGAJĄCY, ALE ZA WŁAŚCIWE TRAKTOWANIE ODPŁACA SMAKIEM GODNYM KRÓLEWSKIEGO PODNIEBIENIA. / ASPARAGUS IS A DEMANDING VEGETABLE BUT WHEN PROPERLY HANDLED, IT PAYS OFF WITH FLAVOURS WORTHY OF A ROYAL PALATE.

© AGE FOTOSTOCK (2)

TEKST/BY:

Monika Kucia, www.sialababamak.pl

Gospodarstwo Ludwika Majlerta leży w Białołęce, na obrzeżach Warszawy. Rodzinne tradycje rolnicze sięgają XIX w. Pradziadek Wilhelm Meylert w 1902 r. założył w Marcelinie pierwszą szparagarnię. Jego portret zdobi dziś stodołę z piwnicą‚ w której można kupić świeżuteńkie szparagi zbierane o świcie. Najlepiej przyrządzić je tego samego dnia‚ radzi pan Ludwik. Jeśli trzeba je przechować‚ należy zawinąć w mokrą ściereczkę i włożyć do lodówki, bo najlepsze są trzymane w zimnie. – To pierwsze wiosenne, naturalnie uprawiane warzywo w Polsce – rekomenduje Majlert.

Asparagus to po grecku pęd. Notabene powszechnie używany w Polsce w czasach PRL jako dodatek do bukietów „asparagus” jest ozdobną odmianą szparaga.

Szparag jadalny to roślina wieloletnia, lubiana od czasów w starożytności, w wielu kulturach uznawana za afrodyzjak (głównie ze względu na kształt) i lekarstwo – faktycznie zawiera dużo błonnika, jest cennym źródłem witamin z grupy B oraz C i K, dostarcza żelazo, potas, selen i fosfor.

Jest wspaniałym materiałem do kulinarnych poszukiwań, a jego naturalna szlachetność sprawia, że nawet najprostsze danie staje się eleganckie. Współcześnie uważany jest więc za jedno z najcenniejszych warzyw uprawnych. Ma zgrubiałą podziemną łodygę, z której wyrastają soczyste pędy. Zielone – ponad powierzchnię ziemi. Białe uprawia się w ziemi, gdzie nie dociera światło potrzebne do produkcji zielonego barwnika. Najwyższą jakość szparagów poznaje się po nabrzmiałych od soku pędach ze ściśle zamkniętymi główkami, które przy pocieraniu jedna o drugą wydają piszczący dźwięk.

Jada się szparagi surowe, gotowane (najlepiej na parze), grillowane i z rusztu. W Polsce popularna jest zupa-krem ze szparagów, podaje się szparagi polane masłem lub sosem holenderskim. Do gotowania białych szparagów używa się specjalnych, wysokich garnków z wkładem, w którym pionowo umieszcza się ich wiązki.

Pisarz i smakosz Tadeusz Pióro jednak radzi, by: Pierwsze – unikać wody. Szparag odda wodzie dużą część swej boskiej istoty. W pewnych okolicznościach woda jest nie do uniknięcia, lecz na ogół można się bez niej obejść. Jak? Smażąc szpa-

Ludwik Majlert has a farm in Białołęka, on the outskirts of Warsaw. Family farming traditions date back to the 19 th century. Ludwik’s great-grandfather, Wilhelm Meylert, founded the first asparagus farm in Marcelin in 1902. His portrait hangs in a barn, which has a cellar where you can buy fresh asparagus picked at dawn. Asparagus is best eaten the day it is picked, according to Meylert. If you have to store it, wrap it in a damp cloth and keep it in the fridge. “It is the oldest naturally cultivated spring vegetable”, adds Meylert.

Asparagus means shoot in Greek. The asparagus used in bouquets during the Communist era in Poland was a decorative variety of the plant. Edible asparagus is a perennial plant, which has been popular since antiquity. It was considered an aphrodisiac in many cultures (mainly because of its shape) and has also been used as a medicine – its fibre content is exceptionally high, it is a valuable source of vitamins B, C and K, and it is rich in iron, potassium, selenium and phosphorus. Asparagus is ideal for culinary experiments and its natural nobleness lends a touch of sophistication to the simplest of meals.

Asparagus is now considered one of the most precious cultivated vegetables there is. The plant has a ligneous stem with shoots. The green ones break the surface of the soil while the white ones stay underground. The shoots need sunlight to produce the green pigment. Top quality asparagus is recognisable by shoots bulging with juice and tightly

SZPARAGI UWAŻA SIĘ ZA JEDNO Z NAJCENNIEJSZYCH WARZYW UPRAWNYCH. ASPARAGUS IS CONSIDERED ONE OF THE MOST PRECIOUS VEGETABLES THERE IS. 35

Cuisine

SZLACHETNE SZPARAGI NADADZĄ ELEGANCJI NAWET NAJPROSTSZYM DANIOM. THE NATURAL NOBLENESS OF ASPARAGUS LENDS A TOUCH OF SOPHISTICATION TO THE SIMPLEST OF MEALS. ragi w maśle lub oliwie, piekąc je na ruszcie lub w piekarniku, gotując na parze. Drugie – nie przepiec, nie przesmażyć, nie przegotować. Szparag ma być chrupki, niemal tak chrupki jak chuda frytka. Trzecie – jako przedmiot kultu szparag w sezonie ma być spożywany co najmniej raz dziennie. Czwarte – niech co dzień myśli twoje podążają ku sposobom przedłużenia sezonu (z książki Czterdzieści cztery przyjemności).

Przy zielonych pędach wystarczy obrać ze skórki dolną jedną trzecią warzywa, jako że jest bardziej miękka niż u białych szparagów. Jeśli końcówki są twarde, należy odciąć kilka centymetrów. Zależnie od uznania i wyboru metody przyrządzenia dania pędy można podać całe lub pokroić na kawałki. Szczególny aromat tego warzywa podkreśla smażenie. Ze szparagami komponują się przyprawy o intensywnym smaku, takie jak imbir, chili czy czosnek. Pędy lubią połączenie z szynką (chętnie dojrzewającą, jak prosciutto), białą rybą, twardym serem (np. parmezanem).

Cudowność szparaga polega także na tym, że to produkt sezonowy. Wiosną jest jak bociany, tulipany i wiosenne zakochanie – w maju smakuje najlepiej. Cieszmy się więc nim póki czas i bez żalu porzućmy, gdy zaczyna przybywać do nas zza oceanu. ☐

closed heads that squeak when rubbed together. Asparagus is served raw, cooked (preferably steamed) or grilled. The most popular asparagus dishes in Poland are creamed soup and asparagus cooked with melted butter or hollandaise sauce. Cook asparagus in special high pots with a steamer

36

basket so that the bunch can stand upright while steaming.

In his book on cooking, writer and gourmet Tadeusz Pióro recommends “First, avoid water. Water deprives asparagus of much of its divine essence. While water has to be used in some circumstances, you can generally do without it. How? Asparagus can be fried in butter or olive oil, grilled or roasted in the oven, or steamed. Second, do not overcook, overfry or overgrill. Asparagus has to be as crisp as a thin French fry. Third, being a cult object, asparagus has to be eaten at least once a day when in season. Fourth, some thought needs to given on how to extend the asparagus season every day”. (from Czterdzieści cztery przyjemności [Forty-four Pleasures]).

You only need to peel the bottom third of the stems of green shoots, as they are softer than white ones. Cut a centimetre or two off the bottom if the ends are hard. Depending on your preferences and cooking methods, you can serve the shoots whole or chopped. Frying gives off a very distinctive aroma. Strong spices, such as ginger, chilli and garlic go well with asparagus, as does ham (prosciutto and other dry-cured ham), white fish and hard cheese (e.g. parmesan).

Being a seasonal plant makes asparagus even more special.

Asparagus is like storks, tulips and love in spring, and tastes best in May. Enjoy it while it lasts and let it go without regret once the market stalls start filling up with imported asparagus from the other side of the planet. ☐

© SHUT TERSTOCK, AGE FOTOSTOCK

KUCHNIA

KUCHNIA

Cuisine

MAJOWA ROZKOSZ

The delights of May

CHŁODNIK TO JEDEN Z PYSZNYCH AMBASADORÓW POLSKIEJ KUCHNI. COLD BEET SOUP IS ONE OF THE DELICIOUS AMBASSADORS OF POLISH CUISINE. Zdaję sobie sprawę, że dla zagranicznych czytelników takie produkty jak „zsiadłe mleko” czy „ogórki małosolne” mogą brzmieć jak nazwy z innej planety, ale jeśli tak jest, to koniecznie musicie polskiego chłodnika spróbować. Najlepszy chłodnik przyrządzany jest na dzień przed jego planowaną konsumpcją, wtedy smakuje najlepiej. Czeka na spragnionych jego orzeźwiającego smaku w kamionkowych, szczelnie zamkniętych naczyniach, a ja już cieszę się na zachwycone miny moich gości, gdy tylko go skosztują. ☐ 38

© RAFAŁ LATOSZEK

MAGDA GESSLER – restauratorka, autorka książek kucharskich, malarka. Prowadzi programy kulinarne w telewizji TVN. / Restaurateur, cook book writer, painter. She hosts culinary shows on TVN television station.

Chłodnik z botwiny to nieodłączny element polskiej kuchni. Ta różowa, niezwykła w smaku potrawa jest również jednym z jej najpyszniejszych ambasadorów, bo umieszczając polską sztukę kulinarną w słowiańskim kontekście, pozwala jednocześnie cieszyć się z typowo polskiej fantazji łączenia smaków.

W moim rodzinnym domu chłodnik zajmował w wiosennym menu miejsce szczególne. Traktowany był z należną atencją, podawany zawsze w towarzystwie delikatnej cielęciny i szyjek rakowych. Pamiętam wspólne, rodzinne obieranie raków, pełne radości i zabawy. Pamiętam niesamowity smak, którym wzbogacały tę wykwintną zupę. Delikatna pieczeń cielęca, w której zawsze była odrobina esencjonalnej galarety, dopełniała bogactwa chłodnikowej uczty.

Tajemnicą polskiego chłodnika jest jednak przede wszystkim najlepsza, świeża, jędrna i chrupiąca botwina, czyli młode liście i korzenie buraka ćwikłowego. Nie obejdzie się bez prawdziwego zsiadłego mleka lub naturalnego kefiru, gęstej wiejskiej śmietany, rzodkiewki prosto z ziemi, młodej dymki, nieco przerośniętego kopru, młodych, lekko kłujących i soczystych ogórków gruntowych i najpyszniejszych na świecie polskich ogórków małosolnych. Świeże, niemrożone raki gotowane są osobno w koprze z cukrem i z solą i łączone z chłodnikiem już na zimno.

Cold beet soup called chłodnik in Polish is the quintessential Polish dish. This bright pink soup has a flavour all its own and is one of Poland’s most scrumptious calling cards.

Cold beet soup puts Polish cooking in a Slavic context and showcases the uncanny Polish knack for mixing and matching disparate flavours.

Cold beet soup has always occupied a special place in my family in spring. It was treated with respect, and always served with tender veal and crayfish. I remember the joy and fun we all had peeling crayfish. Their wonderful flavour made this fine soup taste even richer. Tender veal roast, always with a dash of strong-flavoured gelatine, made the taste complete.

The secret of the Polish cold beet soup lies in obtaining the freshest, firmest and crispiest young beet leaves and roots. The other essential ingredients are natural sour milk or natural kefir, thick cottage cream, freshly picked radishes, spring onions, a touch of overgrown dill, a few slightly prickly and juicy baby ground cucumbers, and some freshly pickled Polish gherkins – the most delicious you will find anywhere. The fresh crayfish are cooked separately with dill and salt and later added to the cold soup.

I realise that products like “sour milk” and “freshly pickled cucumbers” might sound a little exotic to the foreign reader, but that is all the more reason to try Polish cold beet soup. For best results, prepare a day before serving. The soup is stored in tightly sealed stoneware to keep it fresh. I love to watch the faces of my guests as they savour it. ☐

39

POLSKIE PRZEBOJE

40

Polish Hits

ULEPIONE Z DOBREJ GLINY Formed from fine clay

HAND MADE TO DZIŚ CORAZ RZADSZA ETYKIETA. A CERAMIKA BOLESŁAWIECKA JEST HAND MADE OD XVI WIEKU. / THE “HAND MADE” STAMP MAY WELL BE ON THE WAY OUT, BUT BOLESŁAWIEC CERAMICS ARE STILL MADE BY HAND – AS THEY HAVE BEEN SINCE THE 16TH CENTURY. TEKST/BY:

Maciej Waszkiewicz

© REPORTER/EAST NEWS, PAP

Robert Redford sprzedawał wyroby z Bolesławca w internetowym katalogu Sundance, a Radosław Sikorski podarował Catherine Ashton bolesławiecką zastawę. George W. Bush w swoim gabinecie powiesił ceramiczny talerz zrobiony w Bolesławcu kilka lat po tym, jak Jan Paweł II otrzymał specjalny serwis wyprodukowany przez bolesławieckie zakłady. Cudzie chwalicie, swego nie znacie. Jeśli ktoś nie słyszał o cudach z niewielkiego miasta na Dolnym Śląsku, powinien wziąć sobie to przysłowie do serca.

BOLESŁAWIEC – WIEŻA BABEL Bo świat o nich słyszał. Ba, świat do Bolesławca po te cuda zjeżdża się tłumnie. Gdy Międzynarodowe Centrum Ceramiki w Bolesławcu organizuje coroczne sierpniowe święto tych wyrobów, przez 40-tysięczne miasto przewija się 100 tys. ludzi. Bolesławiec zamienia się w wieżę Babel, bo przyjeżdżają nawet Japończycy. – Ostatnim razem zawitał do nas cały ich autokar – opowiada dyrektor Centrum Ewa Lijewska-Małachowska. – Każdy miał ze sobą wielkie walizki. To były puste, przepastne walizy na nasze wyroby.

Ceramika bolesławiecka była już eksportowana na wszystkie kontynenty świata poza Antarktydą. Najczęściej wymieniane kraje to jednak

Robert Redford endorsed Bolesławiec ceramics in the on-line Sundance catalogue, Polish Foreign Minister Radosław Sikorski gifted a complete stoneware set to Catherine Ashton, John Paul II was presented with a special set made by a Bolesławiec manufacturer, and George W. Bush used to display a Bolesławiec stoneware plate in his office. Many Polish people are completely unaware of the existence of Polish ceramics, so there is no need to feel embarrassed about not having heard of the ceramics artistry of this small city in Lower Silesia.

Na stronie obok: ceramika z Fabryki Naczyń Kamionkowych „Manufaktura”.

Far left: cetamics from the "Manufaktura" Fabryka Naczyń Kamionkowych pottery plant.

41

POLSKIE PRZEBOJE

Polish Hits

Niemcy, Wielka Brytania, Francja. Bywa, że Australia, Nowa Zelandia i Emiraty Arabskie. Ale największy apetyt na ceramikę bolesławiecką jest w USA, choć od trzech lat rynek psują chińskie podróbki. – Żony amerykańskich żołnierzy stacjonujących w Niemczech rozkochały się w bolesławieckiej ceramice i tę miłość, razem z całymi zastawami, zawiozły do Stanów – opowiada Paweł Zwierz, syn założyciela jednej z trzech największych dziś fabryk. To właśnie w jego fabryce powstał pamiątkowy talerz dla Busha, który kupiła dla niego zaprzyjaźniona rodzina. Ojciec pana Pawła zakładał działalność 20 lat temu i za-

BOLESŁAWIEC – THE TOWER OF BABEL Bolesławiec ceramics are highly sought after and purchasers from all over the world descend on the town in company strength to stock up. During the annual festival staged by the Bolesławiec International Ceramics Centre, this city of 40,000 plays host to 100,000 visitors, including Japanese shoppers, and becomes a veritable Tower of Babel. “We had a coach full of Japanese visitors last time”, recalls the Centre’s Director, Ewa LijewskaMałachowska. “All of them were carrying huge suitcases but they had no luggage with them. These voluminous suitcases were empty so that our ceramics could be packed into them.”

Bolesławiec ceramics have been exported to every continent except Antarctica. Most stoneware is sold to Germany, the UK, France, Australia, New Powierzchnia naczyń jest pokrywana tysiącami kolorowych girland.

The surface of the pottery is adorned with thousands of colourful patterns.

Agnieszka Budzyńska tworzy unikalne pantofle regionalne.

Agnieszka Budzyńska makes unique regional ornamented shoes.

42

© REPORTER/EAST NEWS, PAP

ZA SUKCESEM CERAMIKI Z BOLESŁAWCA STOI PIELĘGNOWANA OD SETEK LAT TRADYCJA. CENTRURIES-OLD TRADITION IS WHAT MAKES THE BOLESŁAWIEC CERAMICS SO SUCCESSFUL.

Zdrowy sen szyty na miarę Jedną trzecią życia spędzamy śpiąc.

W Hästens prawdziwa wartość głębokiego snu jest naszą pasją od pokoleń. Każde łóżko Hästens produkowane jest ręcznie w Szwecji z najlepszych naturalnych materiałów, przez utalentowanych rzemieślników.

To więcej niż produkt. To inwestycja w zdrowy sen. Przekonaj się, jak łóżko Hästens zmieni Twoje życie...

hastens.com

HÄSTENS STORE WARSZAWA 03-286 Warszawa, ul. Malborska 41 (Domoteka) warszawa@lozkahastens.pl, tel.: 22 331 17 07 HÄSTENS STORE GDAŃSK 80-339 Gdańsk, al. Grunwaldzka 569 gdansk@lozkahastens.pl, tel.: 58 342 47 35 - lozkahastens.pl

POLSKIE PRZEBOJE

Polish Hits

Zealand and the United Arab Emirates. It is most sought after in the US, despite the market there being corrupted by Chinese imitations for the past three years. “The wives of US troops stationed in Germany were really taken by Bolesławiec ceramics and took their partiality home with them, along with complete sets”, says Paweł Zwierz, the son of the founder of one of the city’s three largest factories. It was his plant that fashioned the memory plate purchased for George W. Bush by a family he had befriended. Paweł’s father set up his company 20 years ago and employed 10 people. Today, they have 186 employees, including 60 painters decorating ceramics by hand in the paint shop. That is because “hand made” is the key to success for Bolesławiec ceramics.

What makes the Bolesławiec ceramics so popular the whole world over?

Jacek Sales and Marketing Manager of the largest plant in Bolesławiec Zakłady Ceramiczne “Bolesławiec” (Bolesławiec Ceramics Works) explains its immense success. At our factory, every day, 250 painters use intricately cut foam stamps to decorate ceramics with dozens of garlands. Some pieces are painted with brushes to enhance their hand-made quality”, Subik explains. “We can also replicate a broken piece from an old collection

trudniał 10 osób. Dziś pracuje ich tutaj 186, z czego w malarni odpowiadającej za ręczne zdobienia aż 60. Bo to jest właśnie klucz do sukcesu bolesławieckiej ceramiki – hand made.

Dlaczego bolesławiecka ceramika jest tak popularna w świecie? Jej fenomen wyjaśnia dyrektor do spraw handlu i marketingu Jacek Subik z Zakładów Ceramicznych „Bolesławiec”, pierwszej co do wielkości fabryki na terenie Bolesławca.

– W naszym zakładzie 250 malarek dzień w dzień, używając odpowiednio wyciętych z gąbki stempelków, odbija na powierzchni wyrobów dziesiątki girland. Dla podkreślenia ręcznej pracy część elementów dekoracji skrupulatnie wykonywana jest pędzelkami – mówi dyrektor Subik.

– Co więcej, jeśli komuś stłucze się naczynie ze starej, już nieprodukowanej kolekcji, to jeśli tylko zgłosi taką potrzebę, dorabiamy je na zamówienie – dodaje.

Ale popularność ceramicznych naczyń z Bolesławca bierze się i stąd, że są jednocześnie bardzo nowoczesne, jeśli chodzi kuchenną przydatność. Można je wkładać do zmywarek i kuchenek mikrofalowych. Poza tym zakłady produkują współczesne naczynia – na przykład takie do podawania pizzy, o której przecież w XVI w. nikt nie słyszał. – Nie są co prawda odporne na tłuczenie jak arcoroc, ale to chyba jest niewielka

44

© PAP (2)

Co roku do Bolesławca zjeżdżają się artyści z całego świata pracujący w glinie.

Earthenware artists from all over the world come to Bolesławiec for the annual festival.

cena, jaką trzeba zapłacić za to, że naczynie, którym ozdobimy swoją kuchnię, będzie robione ręcznie – mówi Tadeusz Orawiec z Muzeum Ceramiki w Bolesławcu. – A poza tym za tymi cudeńkami stoi kilkusetletnia tradycja – dodaje.

GARNCARZE ARTYŚCI Tradycja, która narodziła się na oryginalnym gruncie, i to dosłownie, bo w okolicach Bolesławca są bogate złoża szlachetnej gliny. Jej pokłady przodkowie dzisiejszych mieszkańców odkryli dawno temu, bo pierwsza wzmianka o garncarzu z Bolesławca pochodzi z 1380 r.

Z 1511 r. pochodzi natomiast zapis o cechu garncarzy, który ograniczył liczbę zakładów w mieście do pięciu. Spisano nawet zasady rządzące życiem cechu. Garnców nie można było sprzedawać w domach mieszczańskich przy złej pogodzie, wysoką karą było obłożone podkradanie gliny, wszyscy zobowiązywali się płacić składkę na coś w rodzaju ubezpieczenia dla chorych czeladników i biednych mistrzów. Jeśli ktoś nie potrafił opróżnić cechowego pucharu w trzech łykach, też winien był płacić karę.

that is no longer manufactured on request”, he adds.

Bolesławiec ceramics owe their popularity to the fact that original pieces featuring traditional motifs are very modern and at the same time handy to have in the kitchen. Bolesławiec ceramics are dishwasher and microwave safe. The factory also offers a range of modern tableware, e.g. pizza plates, which were unknown in the 16th century. “Our ceramics may not be unbreakable like Arcoroc, but that’s a small price to pay for a hand-decorated piece that will be the centrepiece of your kitchen”, says Tadeusz Orawiec from the Museum of Ceramics in Bolesławiec. “On top of that, these ornaments have centuries of tradition behind them.”

POTTERY ARTISTS The Bolesławiec tradition was born of a very special soil. Literally. The area around Bolesławiec is rich in heterogeneous clay deposits. And this is not ordinary clay. Its deposits were discovered by the ancestors of Bolesławiec’s contemporary residents a long time ago. The first mention of a Bolesławiec potter dates back to 1380. Records of the potters guild, which restricted the number of local workshops to five and included rules to be followed by guild members, date back to 1511. The guild regulations were set forth about that time. These forbade selling in bad weather, fined the theft of clay severely, levied premiums for a sort of insurance for journeymen and poor masters, and punished anyone unable to down a pitcher made by a guild member in three gulps.

Bolesławiec ceramics were produced for domestic purchasers until the REKLAMA

45

POLSKIE PRZEBOJE

Polish Hits

Do XIX w. ceramika bolesławiecka była produkowana na rynek krajowy, choć zdarzało jej się trafiać również na stoły królewskie. Dopiero w międzywojniu opanowała świat. Miało to związek z utworzeniem w 1897 r. zawodowej szkoły ceramicznej (Keramische Fachschule Bunzlau).

– Adepci uczyli się w niej przez sześć lat – opowiada kustosz Orawiec. – Nie tylko techniki, ale i estetyki. Dlatego ceramika wykonywana w art déco podbijała kolejne rynki. Dopiero w latach 30. faszyści postanowili, że zamiast ozdobnej, kunsztownej zastawy w Bolesławcu należy produkować siermiężne praktyczne naczynia.

Po wojnie, w latach 50., wyjechali wszyscy niemieccy właściciele fabryk, ale dzięki kilku ludziom, dzięki zakładom, które działały pod egidą Cepelii, tradycja przetrwała. Z Cepelii powstał zresztą trzeci z największych zakładów: Ceramika Artystyczna Spółdzielnia Rękodzieła Artystycznego Bolesławiec.

Dziś do Bolesławca zjeżdżają się ceramicy z całego świata, by podglądać, co się robi w tym małym mieście. Trzydzieści drobnych zakładów działających na terenie powiatu rywalizuje ze sobą, ciągle tocząc wojenki o prawa do wzorów, oskarżając się nawzajem o plagiat. Ale efekt tej zadziorności jest urzekający. ☐

46

KUNSZTOWNA, OZDOBNA CERAMIKA Z BOLESŁAWCA TRAFIAŁA NAWET NA KRÓLEWSKIE STOŁY. THE EXQUISITE, DECORATIVE CERAMICS OF BOLESŁAWIEC ALSO FOUND THEIR WAY TO ROYAL TABLES. 19th century, although some found their way to royal tables. They only began to win world markets between the two world wars after the establishment of a ceramics school (Keramische Fachschule Bunzlau) in 1897.

“Apprentices studied for six years to master the aesthetics as well as the techniques”, recalls Orawiec. Art Deco ceramics were by far the most popular, but in the 1930s, the Nazis decided that Bolesławiec needed to switch from the ornate and the intricate to the homespun and the practical.

After the German factory owners had left the country in the 1950s, the Bolesławiec tradition was carried on by a handful of people and a few facilities. They operated under the Cepelia brand. Cepelia helped establish the city’s third largest factory – Bolesławiec Artistic Craft Cooperative.

Bolesławiec also attracts ceramic artists from all over the world, eager to explore what this small city has to offer. The thirty small workshops that operate in the district are in fierce competition. They are constantly fighting for the rights to patterns and accusing each other of plagiarism.

The results of this rivalry are such that President Aleksander Kwaśniewski came here to purchase tableware for his wife, famed for her good taste, during his term in office. ☐

ROZMOWY O BIZNESIE

Business Talk

POPRZECZKA CORAZ WYŻEJ Raising the bar

CZY SPÓŁKA JOINT VENTURE POLSKIEGO GIGANTA I NIEMIECKIEGO PARTNERA ROZWIĄŻE PROBLEMY Z NIEDOBOREM PRACOWNIKÓW NA RYNKU NASZYCH SĄSIADÓW? ODPOWIADAJĄ INICJATORZY NIEMIECKIEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA WORK SERVICE. / CAN A JOINT VENTURE OF A POLISH GIANT AND ITS GERMAN PARTNER SOLVE THE MANPOWER SHORTAGE IN GERMANY? THE INITIATORS OF THE GERMAN PROJECT WORK SERVICE RESPOND. Piotr Gozdowski

Od lewej / Left to right: Jens Fiege – członek zarządu / Member of the Board, Paul Christodoulou – wiceprezes Work Service SA / Vice-President of Work Service SA, Tomasz Hanczarek – prezes zarządu / President of the Board, Tomasz Misiak – prezydent rady nadzorczej / Chairman of the Supervisory Board.

48

©M.P.

ROZMAWIA/INTERVIEWED BY:

© M.P.

Co skłoniło Work Service do nawiązania współpracy z niemieckimi partnerami?

Tomasz Misiak: Byliśmy już obecni w Niemczech i by przyspieszyć wzrost, przygotowywaliśmy się do akwizycji którejś z niemieckich spółek z branży. Dość nieoczekiwanie pojawił się ze strony rodziny Fiege pomysł założenia z nami joint venture, do którego wejdą dwie spółki z grupy kapitałowej naszych niemieckich partnerów związane z doradztwem personalnym. Marka Fiege, obecna w niemieckim biznesie od XIX w., jest u naszych sąsiadów doskonale rozpoznawalna, a co za tym idzie, obdarzona głębokim zaufaniem. Drugim ogromnie ważnym elementem jest rozwinięta sieć dystrybucji Grupy Fiege, nie tylko w Niemczech, ale także na poziomie globalnym.

Jakie potencjalne korzyści skłoniły do rozpoczęcia przedsięwzięcia kierownictwo Grupy Fiege?

Jens Fiege: Do nas przede wszystkim silnie przemawiało doświadczenie, jakim może się pochwalić polska firma. Grupa Work Service świadczy całe spektrum usług dotyczących zarządzania zasobami ludzkimi. Oprócz szeroko pojętego doradztwa personalnego i outsourcingu posiada największą bazę pracowników w Polsce i jest obecna w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej. W zabezpieczeniu potrzeb klientów pomagają też wyspecjalizowane spółki, jak choćby Finance Care czy Medi Staff, czy innowacyjne produkty i usługi, jak np. outplacement.

Czy w Niemczech jest zapotrzebowanie na usługi nowego gracza na rynku?

Jens Fiege: Wedle ekspertyz w ciągu najbliższych dziesięciu lat zapotrzebowanie na siłę roboczą w Niemczech wzrośnie tak, że będziemy potrzebowali pięciu milionów nowych pracowników. Work Service jest największą firmą tej branży w Polsce, ma ogromne doświadczenie i jest w stanie zaspokoić potrzeby klientów, czego symbolem jest jej kilkudziesięcioprocentowy wzrost co roku.

Tomasz Hanczarek: Dzięki wspólnemu przedsięwzięciu jesteśmy o wiele mocniejsi na niemieckim rynku. Fiege wnosi ogromny bagaż znajomości lokalnych realiów, posiada bardzo istotną w niemieckim biznesie w trakcie nawiązywania relacji reputację oraz szerokie dotarcie do klientów, o jakim w pojedynkę mogliśmy pomarzyć. Jeśli policzymy tylko liczbę biur, którymi dysponujemy obecnie jako spółka, to nasza sieć rozrosła się kilkunastokrotnie w samych tylko Niemczech, a Grupa Fiege jest obecna w 17 krajach na świecie. Naszym jasno określonym celem jest szybki wzrost. Rynek usług HR i tak rośnie w szybkim tempie, a od nas zależy, jaką część zajmie Work Service.

Jaką przewagę konkurencyjną daje Work Service przyjęty model działania?

Tomasz Misiak: Jesteśmy w Polsce liderem w wielu dziedzinach rozwiązań związanych z naszą branżą, a naszą ambicją

What has encouraged Work Service to initiate cooperation with German partners?

Tomasz Misiak: We were already present in Germany and were preparing to acquire a German company from the sector to accelerate our growth. Quite unexpectedly, someone from the Fiege family came up with the idea of setting up a joint venture with us. Two personnel consulting subsidiaries from their capital group were to be included.

Fiege has been around since the 19 th century and has a very high level of brand awareness in Germany. As such, it is perceived as a very credible player. Another vital consideration is that the Fiege Group has a highly developed distribution network, not just in Germany but globally.

What prompted Fiege Group to launch the project?

Jens Fiege: We were most impressed with the experience of our Polish partner. The Work Service Group offers a wide range of HR management services. Apart from general personnel consulting and outsourcing, it has the largest database of workers in Poland and a strong presence in many

MARKA FIEGE JEST OBECNA W BIZNESIE OD XIX W. POSIADA ROZWINIĘTĄ SIEĆ DYSTRYBUCJI NA POZIOMIE GLOBALNYM. FIEGE HAS BEEN AROUND SINCE THE 19TH CENTURY. IT HAS A HIGHLY DEVELOPED GLOBAL DISTRIBUTION NETWORK. Central and Eastern European countries. Specialised companies, such as Finance Care and Medi Staff, as well as innovative services, such as outplacement, all contribute to meeting the needs of our clients.

Is there a demand for the services offered by this new market player in Germany?

Jens Fiege: The experts are saying that the demand for labour in Germany is going to increase so much over the next decade that we are going to need an extra five million workers. As the market leader in Poland, Work Service has a great deal of experience and can satisfy the needs of its clients. This is best reflected by its year-on-year double-digit growth.

Tomasz Hanczarek: This joint venture will significantly consolidate our position in Germany. Fiege knows the local market, and has the reputation needed to build relationships in German business and a client outreach that we could only dream about on our own. The number of offices we have

49

Business Talk

jest zostanie w krótkim czasie jednym z liderów także w Niemczech. Stworzyliśmy unikatową usługę, którą postanowiliśmy uczynić naszym sztandarowym produktem, jednocześnie odróżniającym nas od pozostałych graczy na rynku.

Obecnie każde niemieckie przedsiębiorstwo, niezależnie od wielkości, skali działania i charakteru planowanej inwestycji, dzięki nam ma możliwość zatrudnienia pracowników z krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w takim stopniu i z takich branż, jakie nasz klient sobie życzy. Również każda polska firma zyskała dzięki nam potencjalnego partnera HR w Niemczech, który jest w stanie jej pomóc zbudować pozycję na niemieckim rynku, dając dostęp do menedżerów, pracowników i rozwiązań prawnych w tym kraju. Jesteśmy jedyną gru-

DZIĘKI WORK SERVICE KAŻDE NIEMIECKIE PRZEDSIĘBIORSTWO MOŻE TERAZ ZATRUDNIAĆ PRACOWNIKÓW Z KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ. THANKS TO WORK SERVICE, EVERY GERMAN ENTERPRISE CAN NOW HIRE WORKERS IN ANY INDUSTRY FROM CENTRAL AND EASTERN EUROPE. pą w Niemczech, która te usługi ustawiła sobie jako swój główny produkt biznesowy, i mamy w tym obszarze naprawdę duże możliwości. Work Service jest w stanie zapewnić każdej niemieckiej firmie kompleksową obsługę w zakresie usług HR, praktycznie bez ograniczeń i to nie tylko w Niemczech czy Polsce, ale także w Rosji, Turcji czy na Węgrzech. Jesteśmy w stanie wypracować takie rozwiązanie, jakie zaspokoi nawet nietypowe potrzeby naszych klientów, łącząc doświadczenia nasze i Fiege. Podobnie zapewnimy również kompleksową obsługę w dziedzinie HR firm, które planują rozpocząć ekspansję w Niemczech.

Paul Christodoulou: Naszą zaletą jest model partnerstwa, który udało się nam wypracować przez lata działania. Taki sposób działania jest podłożem sukcesów Work Service na kilku rynkach i w wielu branżach. Pozwoliło nam to rosnąć bez zakłóceń i zdobywać nowe rynki i wyspecjalizowane sektory. To wyraźnie różni nas od prostego modelu akwizycji, w którym jedna strona przejmuje aktywa drugiej. Fiege istnieje w Niemczech ponad 140 lat i jest w branży usług logistycznych uznaną globalnie marką, a teraz będzie z pełnym

50

clearly shows that our network has grown more than ten times in Germany alone, while Fiege Group is present in 17 countries around the world. We have a clearly stated goal, namely rapid growth. The HR services market is expanding rapidly, so how big a share of it Work Service ends up with is going to depend on us.

What competitive advantage does Work Service’s business model offer?

Tomasz Misiak: We are a leader in a lot of areas of the industry in Poland and our short-term ambition is to become a leader in Germany as well. We’ve created a unique service and have decided to make it our flagship product. This also sets us apart from other market players. Thanks to us, every German enterprise, regardless of size, scale and planned investment profile, can hire as many workers as they need in any industry from Central and Eastern Europe, and every Polish company has a potential HR partner in Germany to help them gain a foothold on the German market, and give them access to managers, workers and legal assistance there.

We are the only group in Germany that has positioned these sorts of services as its core business product and this presents us with enormous opportunities. Work Service can provide any German company with comprehensive, virtually

unlimited HR services, and not just in Germany and Poland, but also in Russia, Turkey and Hungary. By drawing on the combined experience of our company and the Fiege Group, we can devise solutions to satisfy even the most unusual requirements of our clients. We also offer back-to-back HR services to organisations which want to expand into Germany.

Paul Christodoulou: Our advantage is the partnership model we’ve developed over years of operations. This operating model is the key to our success in several markets and many sectors. This has contributed to uninterrupted growth and helped us make inroads into new markets and specialised industries. This sets us apart from the standard

© M.P.

ROZMOWY O BIZNESIE

zaangażowaniem pracować nad wspólnym przedsięwzięciem i dostarczać o wiele więcej wartości, niż by to miało miejsce w przypadku zwykłego przejęcia.

Załóżmy, że rynek niemiecki nie będzie gwarantował wam już tak szybkiego wzrostu. Planujecie dalszą ekspansję?

Jens Fiege: Jest wiele do zrobienia w Niemczech, jak wspominaliśmy, rynek rośnie szybko i będziemy początkowo koncentrowali się na tym obszarze. Drugim krokiem będzie na pewno Szwajcaria, gdzie jako Fiege jesteśmy od wielu lat liderami w swojej branży, a także pozostałe rynki europejskie.

Jesteśmy obecni również w państwach z ogromnym potencjałem, jak Chiny czy Indie, ale to następne etapy. Krok po kroku, zaczniemy w pierwszym rzędzie od zajęcia mocnej pozycji w Niemczech.

Tomasz Misiak: Chcemy zostać największą firmą branży w trójkącie między Berlinem, Stambułem i Moskwą, to na początek. To pierwszy etap naszego międzynarodowego rozwoju, co stawia też przed nami wyzwania natury kulturowej.

Nie możemy powiedzieć, że np. Polska, Niemcy, Rosja i Turcja to takie same kraje, chociażby pod kątem mentalności czy stylu prowadzenia interesów. To rodzi nowe wyzwania, także natury zarządczej i międzykulturowej.

acquisition model where one entity acquires the assets of another. Fiege has been operating in Germany for more than 140 years. It is a globally established brand in the logistics services sector and is now fully committed to a joint venture that delivers much more added value than would a standard acquisition.

Let’s assume that the German market does not guarantee such rapid growth. Would you still want to expand further?

Jens Fiege: There’s a lot to be done in Germany. The market is growing rapidly and we will initially be focusing on this region. Switzerland, where Fiege has an industry leader for years, and other European markets will be the next step.

We’re also present in countries with massive potential, such as China and India, which will come later. First, we want to gradually build a strong position in Germany.

Tomasz Misiak: We want to become the largest company in the segment in the triangle between Berlin, Istanbul and Moscow, but that’s just the beginning. This is the first step in our international growth and it poses several cultural challenges. You cannot say that e.g. Poland, Germany and Turkey are the same in terms of mentality or the way they do business. Expansion gives rise to new managerial and

Tomasz Hanczarek: Naszym założeniem jest ustawiać kolejne poprzeczki coraz wyżej, chcielibyśmy w dłuższym projekcie stanąć w jednej linii z największymi na świecie. Każdy wyższy szczebel, każda ekspansja i każdy nowy rynek to dla nas duża zmiana, przede wszystkim zmiana w naszym myśleniu. Jeśli myślimy o naprawdę międzynarodowej ekspansji, to do takich zmian perspektywy musimy się adaptować, z tym że za każdym razem coraz szybciej. Liczymy, że takich zmian będzie coraz więcej, a dzięki naszym partnerom stajemy się potężniejsi i łatwiej i szybciej umożliwiamy sobie osiąganie zamierzonych celów. ☐

cross-cultural challenges.

Tomasz Hanczarek: We want to keep raising the bar higher and higher. Our long-term goal is to be one of the world’s leading companies. Every step up, every expansion and every new market presents a huge change for us, mainly in terms of mindset. Given that we have a truly international expansion in mind, we have to learn to change our perspective and to do so faster with every step we make. We hope that more such changes are underway and that, with the help of our partners, we will become stronger and be able to achieve the goals we set ourselves quicker and easier. ☐

Artykuł powstał przy współpracy z firmą Work Service.

This article was written in cooperation with Work Service.

51

ŚWIAT I LUDZIE

People and the World

Księgarnia El Ateneo w Buenos Aires.

El Ateneo bookstore in Buenos Aires.

54

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

ŚWIĄTYNIE

E CZYTANIA ŚWIĄTYNIE CZYTANIA

Temples of reading

Temples of reading

55

People and the World

Z KSIĘGARNIĄ JEST JAK Z KOŚCIOŁEM. CHOĆ W NOWOCZESNYM JEST MNÓSTWO ŚWIATŁA I WYGODNE ŁAWKI, TO TEN ZABYTKOWY, PEŁEN DOBREJ ENERGII ORAZ WSPANIAŁEJ SZTUKI, BĘDZIE PRZYCIĄGAŁ WIĘCEJ WYZNAWCÓW. / BOOKSTORES ARE LIKE CHURCHES. THE MODERN ONES ARE VERY BRIGHT AND FITTED WITH COMFORTABLE BENCHES, BUT THE HISTORICAL ONES, WHICH OOZE POSITIVE ENERGY AND ARE FULL OF MAGNIFICENT WORKS OF ART, ARE ALWAYS GOING TO WIN MANY MORE DEVOTEES. TEKST/BY:

Joanna Lamparska

Gdy w świecie internetu żywot książki trwa zaledwie kilka dni, a na półkach obok Szekspira stoi poradnik pieczenia serników, warto zanurzyć się w spokojne morze tradycji. W kamienicy Kromerowskiej w Krakowie, przy Rynku Głównym 23, działa najstarsza księgarnia w Europie. Mieszkańcy miasta mówią, że książki „sprzedawało się tu od zawsze”, ale w praktyce oznacza to dokładnie 404 lata! W 1610 r. kupiec Franciszek Jakub Mercenich ulokował tu – jak podają stare dokumenty – sklep na ulicę otworzysty, w którym księgi przedaje.

Klienci nazywają to miejsce niebem dla czytelników. Dlaczego? No przecież nie z powodu błękitnego sklepienia w jednym z pomieszczeń…

W STOLICY MĄDROŚCI Franciszek Jakub Mercenich pochodził z Kolonii i był nie tylko kupcem, ale i bibliopolem, jak nazywano w tamtych czasach

In this Internet day and age, books only stay new for a couple of days and the works of Shakespeare battle for shelf space with cheesecake recipes. This makes the calm of tradition a very tempting alternative. Kamienica Kromerowska (Kromer House) at Rynek Główny 23 in Kraków is home to Europe’s oldest bookstore. The locals will tell you that books “have been sold here since time immemorial”. Actually, they have been sold here for 404 years. The records tell us that Franciszek Jakub Mercenich, a merchant, set up a store here “that opens onto the street and trades in books” in 1610. The place is considered a reader’s heaven and not just because of the blue ceiling in one of the rooms.

IN THE CAPITAL OF WISDOM Franciszek Jakub Mercenich was born in Cologne and was not only a merchant but also a bibliophile, as booksellers were known at the time. The royal city of Kraków proved to be a promising market. Let’s take a short journey back in time to the early 17th century. The streets are swarming with Jagiellonian University students, and physicians, lawyers and theologians, for whom books are a primary source of information, practise at the foot of Wawel Hill. Merchants come to the annual fairs and the gentry come to sit in council.

The city is home to the intellectual elite of Poland. There are more than a hundred booksellers in Kraków. The classics and scientific treatises top the bestseller list. Mercenich imports goods from far and wide, but only runs his bookstore for three years, as he dies in 1613. A Matras Bookstore stands there now, although the locals still call the place Gebethner and Wolff’s. These two young booksellers founded the company that bore their names here in 1857. The Gebethner and Wolff store remained in private hands until 1950, with a four year hiatus during World War II. The history of the store is inseparable from the history of Poland. “G. Gebethner i Spółka”, as the company was called in Kraków, was a household brand and the stuff of legend. The company continued to promote Mickiewicz, Żeromski, Kraszewski and Słowacki during the Partitions, sold children’s books and first editions of works by young little-known young writers, and numbered intellectuals keen to visit this temple of books among its regular customers. None of this has changed. Anyone in Kraków can tell you that Prof. Aleksander Krawczuk, the eminent Polish

Księgarnia Matras przy Rynku Głównym w Krakowie działająca od 1610 r.

The Matras bookstore on Kraków's Main Square operating since 1610.

56

© REPORTER/EAST NEWS, IMAGEBROKER/FORUM. POPRZEDNIE STRONY/PREVIOUS PAGES: AXIOM/FORUM

ŚWIAT I LUDZIE

Zaprojektowana przez KoreankÄ™ Eun Young Yi biblioteka miejska to intelektualne i kulturalne centrum Stuttgartu.

The municipal library designed by Korean architect Eun Young Yi is the intellectual and cultural hub of Stuttgart.

57

ŚWIAT I LUDZIE

People and the World historian of antiquity, is the store’s most loyal customer. Krawczuk has been coming here since the 1930s. The professor walks through the giant glazed doors, as do thousands of others. Readers amble leisurely around the interconnected rooms, and gaze at poetry manuscripts in the Wisława Szymborska and Czesław Miłosz rooms. It is all reminiscent of walking along a winding hallway in an ancient library. The chests and shelves date back to 1943, although the store is fully Paryska księgarnia Shakespeare & Company – serce Anglii w środku Francji.

Shakespeare & Company in Paris is a world-famous English bookstore.

computerised. You can also enjoy a cup of coffee at the Matras Cafe. The ambience retains the charm of the past century.

The most endearing item is a small couch with a round table under the shelves in a long row of rooms.

THE MAGIC CASTLE Kraków vies with Lisbon for having Europe’s oldest bookstore.

According to Guinness World Records, the world’s oldest bookstore has been operating continuously in Lisbon’s Chiado district. The Bertrand Bookstore opened in 1732 and has never suspended its operations. It even managed to survive the great earthquake of 1755. The building was levelled but the bookstore remained open for business. This gives it an edge over the Polish store, which has had a long gap in its

© LAIF/CZARNY KOT, ZUMA PRESS/FORUM

Szklane ściany biblioteki publicznej Liyuan (Ogród Gałązek) na obrzeżach Pekinu zdobi 40 tys. patyków.

The glass-paned walls of the Liyuan (Twig Garden) municipal library on the outskirts of Beijing is adorned with 40,000 twigs.

58

księgarzy. W królewskim Krakowie trafił na podatny grunt.

Wsiądźmy na chwilę do wehikułu czasu, żeby odbyć krótką podróż w przeszłość. Po ulicach idą studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod Wawelem moszczą się lekarze, prawnicy i teolodzy, dla których książka jest jednym z głównych źródeł wiedzy. Na doroczne jarmarki przybywają kupcy, szlachta spotyka się na zjazdach. Miasto gromadzi elitę intelektualną całego kraju, na początku XVII w. w Krakowie działa już ponad stu sprzedawców książek. Co się wtedy czyta? Starożytnych klasyków, dzieła naukowe.

Dziś w tym samym miejscu mieści się Skład Księgarski Matras, choć dla każdego krakowianina to ciągle księgarnia Gebethnera i Wolffa. To właśnie ci dwaj młodzi księgarze powołali w 1857 r. firmę, której pierwszą filią był Kraków i księgarnia założona przez Mercenicha. Do Gebethner i Wolff krakowska księgarnia należała do 1950 r., z czteroletnią przerwą w czasie II wojny światowej.

Losy sklepu splotły się z historią Polski. G. Gebethner i Spółka, bo pod taką nazwą firma działała w Krakowie, tworzyli własną legendę, stając się rozpoznawalną marką. W czasie zaborów pamiętali o Mickiewiczu, Żeromskim, Kraszewskim i Słowackim. Sprzedawali książki dla dzieci, a także pierwsze dzieła młodych, nieznanych jeszcze nikomu autorów. Przyciągali również intelektualistów, którzy chętnie spotykali się w tej

operations. But the question as to which is older has not been decisively answered, and both sides are standing their ground. Portugal has really lucked out bookwise. Porto boasts the neo-Gothic Livraria Lello & Irmão, which opened in 1906.

This is believed to be one of the oldest bookstores in Portugal after Bertrand and one of the most beautiful in the world.

And it really is something to see inside.

The spacious interior, modelled on the Galeries Lafayette in Paris, features a stunning winding central stairway, which looks like something out of a fairy-tale cinematic set design.

The stained glass ceiling is emblazoned with the bookstore’s logo “Decus in Labore” (Honour in Work). The wood-panelled interior is embellished with Art Nouveau flourishes. This is a genuine temple of literature. There is magic in the air and writers are inspired to create magical works here.

J. K. Rowling, the author of the famous Harry Potter series, did a stint as an English teacher in Porto. She has said that the Livraria Letto & Irmão helped inspire her.

WALLS OF PRIDE It is big and beautiful and billed as the world’s most magnificent bookstore. The Librería El Ateneo in Buenos Aires also opened long time ago – in a former theatre founded in 1919.

The building, adorned with frescoes by Nazareno Orlandi and REKLAMA

Piękno ukryte w Twoim DNA Beauty hidden in your DNA

Wraz z wiekiem skóra odmawia posłuszeństwa, obserwujemy jak traci jędrność, staje się wiotka i mało elastyczna. Czynnikami przyśpieszającymi te procesy są: promienie słoneczne, palenie papierosów, zanieczyszczenie środowiska, gwałtowne odchudzanie, nieprawidłowe odżywianie. Dziś dzięki rozwojowi medycyny estetycznej lekarze, wykorzystując preparaty kwasu hialuronowego, toksyny botulinowej oraz urządzeń laserowych, są w stanie przywrócić odpowiednie proporcje twarzy, jędrność, nawilżenie i blask naszej skórze.

Zabiegi w gabinecie lekarskim są równie ważne, jak prawidłowa pielęgnacja skóry w domu preparatem dobranym do potrzeb organizmu. Teraz możesz skorzystać ze specjalnej spersonalizowanej kuracji przeciw-starzeniowej firmy GEN 3 dostosowanej do Twojego własnego profilu genetycznego, ustalonego po analizie DNA. Badanie DNA pozwala ocenić genetyczną zdolność organizmu do radzenia sobie z nadmiarem wolnych rodników, które odpowiedzialne są za procesy starzenia oraz idealnie dobrać dawkę przeciwutleniaczy zawartych w suplementach diety.

Oprócz suplementów diety, kuracja oferuje serum do stosowania rano i wieczorem oraz krem na noc. Suplementy, serum oraz krem na noc stanowią kompletną kurację dostosowaną do poziomu stresu oksydacyjnego.

W Carpe Diem nie chcemy zmieniać naszych pacjentów, w każdym człowieku tkwi piękno, które wystarczy tylko wydobyć.

With age, our skin refuses to obey, we can observe how it loses its firmness. It becomes limp and less flexible. Factors which accelerate these processes include: sunlight, smoking, pollution, rapid weight loss, and an improper diet. Today, thanks to the development of aesthetic doctors using hyaluronic acid, botulinum toxin and laser devices are able to restore the correct proportions of the face, firmness, hydration and radiance of our skin.

These treatments are just as important as proper skin care at home with matched cosmetics to the needs of our organisms. GEN 3 gives us such a chance with its products.

Now you can take advantage of a special personalized treatment adapted to the aging of your own genetic profile, established after analyzing DNA. DNA testing can assess the genetic ability of the body to cope with an excess of free radicals, which are responsible for the aging process and perfectly match dose of antioxidants contained in dietary supplements. In addition to supplements, the treatment offers a serum for use in the morning and evening and a night cream. Supplements, serum and night cream are the complete treatment adapted to the level of oxidative stress of your body.

At Carpe Diem we do not want to change our patients, in every person there is beauty that you only need to bring out.

Carpe Diem Centrum Medycyny Estetycznej Al. KEN 98 lok U 17, 02-777 Warszawa • Tel. 608 888 888 • www.carpediem-klinika.pl

Na zdjęciu: dr Magdalena Opadczuk i Sylwia Gliwa.

Na hasło Kalejdoskop oferujemy zniżkę na zestaw produktów GEN 3: 2000 zł + VAT na 1450 zł + VAT. Oferta ważna do 31.05.2014 r.

Please quote Kaleidoscope to receive the discount for set of GEN 3 products: 2000 zł + VAT na 1450 zł + VAT. Offer is valid until 31.05.2014 r.

59

www.gen3.pl

ŚWIAT I LUDZIE

People and the World

świątyni książek. Tak zresztą zostało do dzisiaj. W Krakowie każdy wie, że najwierniejszym klientem księgarni jest prof.

Aleksander Krawczuk, wybitny polski historyk starożytności.

Przychodzi tu od lat 30. XX w.!

ZAMEK CZARODZIEJÓW O tytuł najstarszej księgarni w Europie boje toczy z Krakowem Lizbona. W dzielnicy Chiado mieści się, według Księgi rekordów Guinnessa, najstarsza działająca nieprzerwanie księgarnia na świecie. To oficyna Bertrand, która, choć zaczęła działalność dopiero w 1732 r., nigdy jej nie zawieszała. Udało jej się nawet przetrwać wielkie trzęsienie ziemi w 1755 r.

Mimo że budynek legł w gruzach, nie oznaczało to zaprzestania pracy, czym rzeczywiście nieco dyskontuje polski sklep, który miał w swojej działalności sporą przerwę. Sprawa najstarszej księgarni pozostaje więc do końca nierozstrzygnięta i niech każdy pozostanie przy swoim.

Trzeba jednak przyznać, że Portugalia ma wielkie książkowe szczęście. W Porto na klientów czekają neogotyckie wnętrza otwartej w 1906 r. Livraria Lello, uważanej za jedną z najpiękniejszych księgarni na świecie. Przestronne, wzorowane na paryskiej Galerii Lafayette wnętrze, w centralnym punkcie zdobią fantazyjne schody. Szklany sufit pokrywają witraże z logo księgarni Decus in Labore, czyli „W pracy Cnota”. To miejsce pełne magii, które inspiruje do tworzenia magicz-

caryatids by Troiano Troiani, has retained its original interior design, although the seats have been replaced with shelves.

The two levels of balconies feature bookshelves and the big theatre boxes have been converted into reading rooms.

The former stage, marked by a red curtain, now houses a café.

At first glance, the entire setting looks as if a great spectacle with books in the background is about to start. An illuminated escalator leading to the audience level lends a touch of modernity.

A delicate waft of the present day is also palpable in monastery bookstores. These are not collections of religious volumes, but bookstores in old churches and monasteries.

The Selexyz Dominicanen bookstore in Maastricht in the Netherlands is housed in a 13th-century Gothic Dominican church. The interior is imposing and there are beautiful frescos

KTO CZYTA KSIĄŻKI, ŻYJE PODWÓJNIE – TWIERDZI UMBERTO ECO. "WHO READS BOOKS, HE LIVES A DOUBLE", CLAIMS UMBERTO ECO

© 4CORNERS/FREE, GET TYIMAGES

Księgarnia Lello & Irmão w Porto uznawana za jedną z najpiękniejszych na świecie.

The Lello & Irmão bookstore in Porto is said to be one of the most beautiful in the world.

60

nych dzieł. J.K. Rowling, autorka słynnych przygód Harry'ego Pottera, pracowała niegdyś w Porto jako nauczycielka angielskiego. Pisarka twierdzi, że to właśnie wizyty w Livraria Lello zainspirowały ją do opisania niektórych z przygód małego czarodzieja.

MURY Z DUMY Jest piękna, wielka i znawcy uważają ją za najwspanialszą księgarnię na kuli ziemskiej. Libreria EL Ateneo znajduje się w Bue­ nos Aires i powstała dawno, w… teatrze z 1919 r. Ozdobiony freskami Nazareno Orlandiego i kariatydami spod ręki Troiano Troianiego zachował do dziś oryginalne wnętrze, jednak miejTripitaka Koreana to zbiór tekstów buddyjskich odbity w XIII w. z ponad 80 tys. bloków wyrzeźbionych w drewnie.

The Tripitaka Koreana is a 13th-century collection of Buddhist scriptures, printed with over 80,000 printing blocks carved in wood.

on the ceiling. A modern single-storey structure runs right through the centre of the building. This is where the books are kept. You can browse at a cross-shaped reading table.

You cannot beat this for a temple of literature.

THE BOOK RIOT There are as many unique bookstores as there are unique booksellers. The picturesque La Villa del Libro in Castile, a tiny medieval building lost amid the hills, specialises in rare second-hand books and is a magnet for collectors from all over the world. But the quintessential dream bookstore is the tiny “Shakespeare and Company” near Notre Dame in Paris.

This is the heart of England in the middle of the capital of France. Every nook and cranny of this three-storey shop is jampacked with English literature. Books even form stove supports, walls and corridors.

Faithful to its motto: “Be not inhospitable to strangers, lest they be angels in disguise”, the store offers travelling poets and writers somewhere to sleep. The owner himself bills the place as “a den of anarchy” rather than a bookstore, but this den was frequented by Ernest Hemingway, James Jones, F. Scott Fitzgerald and Henry Miller. A Chinese sage once said that “books are like a garden carried in your pocket.” And if there is one thing an anarchist cannot stand, it is empty pockets. ☐

W buddyjskim klasztorze Haein sa w Korei Południowej przechowywane są drewniane płyty Tripitaki.

The wooden Tripitaka blocks are stored at the Haein monastery in South Korea.

REKLAMA

61

ŚWIAT I LUDZIE

People and the World

sce siedzeń zajęły półki. Podobnie jest na dwóch poziomach balkonów, zaś największe loże zostały zamienione na pokoje do czytania. Na dawnej scenie z czerwoną kurtyną znajduje się kawiarnia, zaś całość wygląda, jakby zaraz miał się tu zacząć spektakl z książkami w tle. O nowoczesności przypominają ruchome, podświetlone schody, którymi klienci wjeżdżają na poziom widowni.

Delikatne muśnięcie współczesności odczuwa się również w księgarniach klasztornych, usytuowanych w wiekowych kościołach i domach zakonnych. W Maastricht w Holandii w budynku dominikańskiej świątyni z XIII w. „mieszka” księgarnia. Selexyz Dominicanen mieści się w strzelistym, gotyckim wnętrzu. Środek pomieszczenia wypełnia ciągnąca się przez cały kościół piętrowa, nowoczesna konstrukcja, na której stoją książki. Miejsce do ich przeglądania ozdobione jest stołem o kształcie krzyża. Trzeba przyznać, że to najprawdziwsza świątynia literatury.

GOŚCINNA KSIĘGARNIA Jest tyle niezwykłych księgarni, ilu niezwykłych właścicieli.

W Kastylii stoi urocza La Villa del Libro, średniowieczny, zagubiony wśród wzgórz budyneczek, w którym sprzedaje się wyjątkowo rzadkie książki z drugiej ręki. Chętnie więc fatygują się tu kolekcjonerzy z całego świata. Ale kwintesencją księgarni marzeń jest niewielka Shakespeare and Company w pobliżu Notre Dame w Paryżu. To serce Anglii w środku Francji.

KSIĄŻKA JEST JAK OGRÓD, KTÓRY MOŻNA WŁOŻYĆ DO KIESZENI – MÓWI CHIŃSKIE PRZYSŁOWIE. THERE IS A CHINESE PROVERB SAYING THAT A BOOK IS LIKE A GARDEN CARRIED IN YOUR POCKET. Na trzech piętrach sprzedawana jest angielska literatura, a książki leżą tu w każdym zakątku. Tworzą nawet podstawę piecyka, ścianki i przejścia. Zgodnie z ideą księgarni: „Nie bądź niegościnny dla obcych, bo mogą być aniołami w przebraniu”, mogą tu spać wędrujący poeci i literaci. Sam właściciel woli nazywać to miejsce „meliną anarchistów” (den of anarchy) niż księgarnią, ale to w tej melinie bywali Ernest Hemingway, James Jones, Scott Fitzgerald i Henry Miller.

Pewien chiński mędrzec powiedział, że „książka jest jak ogród, który można włożyć do kieszeni”. A przecież wiadomo, że nawet anarchiści nie lubią chodzić z pustymi kieszeniami. Tym zaś czytelnikom, którzy z różnych względów nie mogą pozwolić sobie na gromadzenie bogatych księgozbiorów, pozostają biblioteki. ☐

© HOLLANDSE HOOGTE/CZARNY KOT

Księgarnia Selexyz Dominicans otwarta w starym kościele dominikanów w Maastricht.

The Selexyz Dominicans bookstore is located in an old Dominican church in Maastricht.

62

Elle est

cosmopolitaine, ET VOUS?

KUP WYPOSAŻONY APARTAMENT. WPROWADŹ SIĘ W CZERWCU 2014.

COSMOPOLITAN TWARDA 2/4 – gotowa inwestycja w centrum Warszawy.

RSVP +48 535 10 10 10

www.cosmopolitan.waw.pl

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

NAUKA

64

Science

PRZYJACIEL LASU

A friend of the forest NAJWYŻSZY CZAS, BY ZMIENIĆ UTARTE WYOBRAŻENIA O WILKACH. ICH GRUPY TO NIE KRWIOŻERCZE STADA, LECZ KOCHAJĄCE SIĘ RODZINY. OBECNOŚĆ TYCH DRAPIEŻNIKÓW GWARANTUJE, ŻE LAS MOŻE ROSNĄĆ I BEZ PRZESZKÓD SIĘ ODNAWIAĆ. / IT’S HIGH TIME THE COMMON IMAGE OF THE WOLF WAS FINALLY LAID TO REST. WOLVES DO NOT CONGREGATE IN FEROCIOUS PACKS, BUT LOVING FAMILIES. AND THEY ENSURE SMOOTH FOREST GROWTH AND RENEWAL. TEKST/BY:

Wojciech Mikołuszko

– O, zobacz, przestały jeść. Podniosły głowę, postawiły uszy, rozglądają się – dr Dries Kuijper z Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży wskazuje swój komputer, na którym wyświetla się krótkie wideo. Widzę na nim samice jeleni nagrane przez automatyczną kamerę. Zespół dra Kuijpera ustawił ją w głębi Puszczy Białowieskiej. Miała się włączać, gdy tylko pojawi się jakieś zwierzę – przede wszystkim jelenie, które regularnie przychodziły tam, by podjadać pędy roślin. Razem z ukrytą kamerą naukowcy przygotowali zwierzętom jeszcze jedną niespodziankę: świeże odchody wilka.

Jelenie, żerując, nagle natrafiały na zapach swego największego prześladowcy. W tym momencie ich spokój i rozleniwienie znikały. To zaś miało ogromny wpływ na cały las – odkryli dr Dries Kuijper, Marcin Churski i ich współpracownicy. Prace, w których donieśli o swoich obserwacjach, włączyły się tym samym do aktualnej i bardzo gorącej dysputy nad znaczeniem wilka w przyrodzie.

KRAJOBRAZ STRACHU Jeszcze do niedawna wilk był przede wszystkim symbolem zła i agresji. Bano się go panicznie. Krążyły opowieści, że atakuje nie tylko jelenie, owce czy krowy, ale też i ludzi. Uważano, że wśród wilczej grupy, czyli watahy, panuje brutalne prawo silniejszego. Wilki więc nagminnie tępiono. I w Europie, i w USA za zabicie tego drapieżnika płacono żywą gotówką.

W połowie XX w. liczebność wilków dramatycznie spadła.

“Look, they’ve stopped eating. They’ve raised their heads and they’re looking around with their ears pricked up”, says Dr hab. Dries Kuijper from the Mammal Research Institute of the Polish Academy of Sciences in Białowieża. Dr Kuijper points to his computer, which is playing a short video.

The footage is of a doe and is being filmed with an automatic camera. Dr hab. Kuijper’s team has installed it deep inside the Białowieża Forest.

It is activated whenever an animal appears – mainly red deer which often roam the area for sprouts. Apart from the candid camera, the researchers have planted another little surprise for the animals – fresh wolf droppings.

The foraging deer have suddenly come across the scent of their main predator. Their calm and indolence instantly vanishes. Dr hab. Dries Kuijper and Marcin Churski and their associates have found that this is having a massive impact on the entire forest. Their reported observations have made a significant contribution to the very topical and heated debate over the role of the wolf in nature.

A LANDSCAPE OF FEAR Until recently, the wolf was mostly a symbol of evil and aggression. The animal was extremely feared. There were stories of wolf attacks not only on deer, sheep and cattle, but also humans. People were convinced that wolf packs lived by the law of the jungle. Wolves were hunted to extinction. Bounties

65

Science

Zniknęły z większości obszarów Europy i Ameryki.

Ale jednocześnie naukowcy, którzy badali wilka, odkryli, że wataha wcale nie jest grupą agresywnych i walczących o władzę brutali. W rzeczywistości to kochająca się rodzina. W jej skład wchodzi ojciec (basior), matka (wadera) i dzieci z ostatnich kilku lat. Czasem dołącza się do nich jakiś samotny, pozbawiony rodziny wilk. Przedstawiciele watahy pomagają sobie, współpracują i wspólnie polują. W wielu miejscach, jak choćby w Puszczy Białowieskiej, ich ofiarą padają przede wszystkim jelenie, choć wilki nie gardzą też innymi zwierzętami: sarnami, dzikami, krowami, owcami czy nawet zdziczałymi psami. Prawie nigdy nie atakują ludzi.

Z kolei jelenie, które dotychczas przedstawiano jako przeciwieństwo wilków, stworzenia łagodne, miłe i zupełnie nieszkodliwe, zaczęły pokazywać „rogi”. Kiedy ich główni prześladowcy zostali wybici przez człowieka, liczebność tych roślinożerców wzrosła wielokrotnie. Do woli objadały się liśćmi i pędami młodych drzew. Siewki nie mogły urosnąć i lasy przestały się same odnawiać. Amerykanie uznali, że niepohamowany apetyt tysięcy jeleni niszczy między innymi ich przy-

66

were paid for each animal killed in Europe and the US. As their population plummeted in the mid-20th century, wolves vanished from most parts of Europe and North America.

Meanwhile, researchers found that wolf packs were not groups of aggressive and power-hungry brutes, but loving families.

A wolf pack consists of a father (alpha male) and the mother (alpha female) and any cubs born in the last few years. Sometimes, the pack is joined by a lone wolf with no family of its own. Pack members help each other, and work and hunt together. In many areas, e.g. the Białowieża Forest, their main prey are deer, but wolves are not averse to other animals, including roe, wild boar, cattle, sheep and feral dogs. They almost never attack humans.

By contrast, deer, generally depicted as the antithesis of wolves, i.e. kind, and completely harmless, began to reveal a dark side. Their numbers ballooned once their main predator had been exterminated. They gorged themselves on leaves and young growth. Seedlings were unable to grow and forest recovery was stymied. American researchers concluded that the voracious appetites of thousands of deer were de-

© GET TYIMAGES (2). POPRZEDNIE STRONY/PREVIOUS PAGES: J.LEPORE/GAMMA/RAPHO

NAUKA

NAUKA

Science stroying the jewel in their natural crown – Yellowstone National Park – and launched an expensive campaign to re-introduce wolves. Wolves were brought in from Canada and released in the expectation that they would simply cull the deer population, so that fewer saplings would be eaten. Their appearance, however, was found to have instilled fear in deer herds. The animals were too frightened to come out into the open space near rivers and ate less seedlings or shrubs growing there. Yellowstone National Park became “a landscape of fear.”

VIGILANCE AMID FALLEN TREES “Not all researchers shared this view”, recalls Dr hab. Kuijper. “Moreover, efforts were made to apply the US findings to my native Holland, which has a completely different landscape. Deer can see wolves 3 km away in Yellowstone. In the Netherlands, or in forests like Białowieża, they can only see them right up close.

For this reason, Dr hab. Kuijper, who moved to Poland several years ago, joined forces with Marcin Churski and other researchers from the Mammal Research Institute of the Polish Academy of Sciences in Białowieża to determine the impact wolves would have on the primeval Białowieża forest. The team planted wolf droppings,

rodniczą perłę w koronie: Park Narodowy Yellowstone. Zorganizowali zatem kosztowną akcję przywrócenia wybitych tam wcześniej wilków. Przywieźli drapieżniki z Kanady i wypuścili na wolność.

Spodziewano się, że wilki po prostu zredukują liczbę jeleni.

Mniej zwierząt zaś będzie zjadać mniej drzew. Tymczasem odkryto, że najważniejszym skutkiem było pojawienie się strachu wśród stad jeleni. Zwierzęta te zaczęły bać się wychodzenia na otwarte przestrzenie wokół rzek. Nie zjadały rosnących tam siewek drzew i krzewów. Park Narodowy Yellow­

68

mounted motion activated cameras, and began their observations.

“Contrary to our expectations”, recalls Dr hab. Kuijper, “whenever the deer picked up the scent of a wolf, they became very alert but not so much fearful. And they did not run away.”

The deer probably knew that packs hunted down animals by chasing them. Just like their canine ancestors, wolves attack fleeing rather than stationary animals. Be that as it may, once they had detected the scent of a wolf, the deer would cease to forage and become more alert, especially around fallen

© GET TYIMAGES, BIOSPHOTO/EAST NEWS

WILCZA WATAHA NIE JEST GRUPĄ WALCZĄCYCH O WŁADZĘ BRUTALI. W RZECZYWISTOŚCI TO KOCHAJĄCA SIĘ RODZINA. IN FACT, WOLF PACKS ARE NOT GROUPS OF AGGRESSIVE AND POWER-HUNGRY BRUTES, BUT LOVING FAMILIES.

20% więcej mocy z nowego silnika Super Vortex Wszechstronny i luksusowy, 3-osobowy FZS SVHO zapewni Ci ekscytujące wrażenia podczas pływania solo lub z pasażerem.

Wyścigowy, najlżejszy w klasie kadłub wykonany w technologii NanoXcel® w połączeniu z nowym, dynamicznym, turbodoładowanym silnikiem Super Vortex High Output® (SVHO) o pojemności 1812 cm3 zagwarantuje Ci doskonałe przyspieszenie i jeszcze większą prędkość maksymalną. Dzięki unikalnej, teleskopowej kolumnie kierownicy możesz szybko przejść z wygodnej pozycji siedzącej do pewniejszej na wzburzonej wodzie pozycji stojącej. Skuter jest wyposażony w bieg wsteczny z systemem kontroli trakcji oraz pierwsze na rynku zdalne zabezpieczenie z trybem pracy na wolnych obrotach Low-RPM Mode®.

FZS SVHO www.yamaha-motor.pl

NAUKA

Science

stone zmienił więc wygląd, ale w sposób, który nazwano „krajobrazem strachu”.

trees and pits. As a result, the risk of losing young trees to deer was dramatically reduced. Seedlings were gradually able to replace rotten old oaks and lindens.

“The combination of dead tree trunks and wolves creates the conditions necessary for forest renewal”, concludes Dr hab.

Dries Kuijper.

Humans might not have warmed to wolves yet, but virgin forests have become their biggest fans. ☐

© GET TYIMAGES, ART WOLFE

CZUJNOŚĆ WŚRÓD WYKROTÓW – Nie wszyscy naukowcy się z tym poglądem zgo­ dzili – opowiada dr Kuijper.

– Po­nadto wnioski z Ameryki próbowano zastosować choćby w mojej rodzinnej Holandii, gdzie jest inny krajobraz. W Yellowstone jelenie widzą wilki z odległości 3 km. W Holandii czy takich lasach jak Puszcza Białowieska dostrzegają je, dopiero gdy drapieżniki są bardzo blisko.

Dlatego właśnie dr Kuijper, który parę lat temu przeprowadził się do Polski, postanowił, wraz z Marcinem Churskim oraz innymi współpracownikami z Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży, sprawdzić, jak obecność wilków wpływa na pierwotny las Puszczy Białowieskiej. Uczeni powykładali odchody drapieżników, ustawili automatycznie włączające się kamery i rozpoczęli obserwację.

– Wbrew naszym przypuszczeniom, gdy jelenie wyczuwały zapach wilka, nie stawały się bardzo przestraszone, lecz przede wszystkim czujne. I nie uciekały – opowiada dr Kuijper. Prawdopodobnie zdawały sobie sprawę, iż polowanie watahy polega na ściganiu zwierzyny. Te drapieżniki, podobnie jak ich potomkowie: psy, atakują raczej tego, kto ucieka, niż tego, kto

nieruchomo stoi. Jelenie w każdym razie, po wyczuciu zapachu wilka, przestawały żerować. Szczególnie czujne stawały się w miejscach, gdzie było dużo powalonych drzew i wykrotów. Tym samym znacznie spadało tam ryzyko zjedzenia przez jelenie młodych drzew. Mogły one swobodnie rosnąć i stopniowo zastępować stare, zmurszałe dęby czy lipy.

– To właśnie połączenie obecności pni martwych drzew oraz wilków tworzy miejsca, gdzie las może się samodzielnie odnawiać – podsumowuje dr Kuijper.

Nawet więc jeśli ludzie nie polubią wilków, to pierwotny las już stał się ich gorącym wielbicielem. ☐

70

P R O M O C JA

Polska to nie tylko piękne zabytki i zapierające dech w piersiach krajobrazy, to także produkty turystyczne, które tworzą kompleksową i zróżnicowaną ofertę, spełniającą oczekiwania najbardziej wymagających turystów.

Od 11 lat każdego roku konkurs „Najlepszy Produkt Turystyczny” Polskiej Organizacji Turystycznej wyłania te z nich, które są najbardziej atrakcyjne, nowatorskie i przyjazne turystom. Nagrodzonym i wyróżnionym produktom przyznawane są Certyfikaty POT, które są rozpoznawanym znakiem jakości. Bogata baza certyfikowanych produktów turystycznych pomaga zagranicznym i krajowym turystom w wyborze najlepszej oferty, a troska o jakość zainteresowanych otrzymaniem Certyfikatu przekłada się na coraz wyższy standard usług turystycznych w Polsce.

Nagrody przyznawane są przez Kapitułę, w skład której wchodzą eksperci – praktycy z branży turystycznej. Po raz pierwszy w 2008 r. przyznany został Złoty Certyfikat. To nagroda specjalna dla już nagrodzonych wcześniej certyfikatem produktów turystycznych, które dalej się rozwijają i dbają o atrakcyjność oferowanych usług. Wśród zdobywców Złotego Certyfikatu są Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, Kanał Augustowski-Szlak Papieski, Łódzka Manufaktura, Festiwal Przystanek Woodstock, Szlak Orlich Gniazd, Małopolski Szlak Architektury Drewnianej.

E-book z opisem wszystkich certyfikowanych miejsc można pobrać ze strony www.polskapodajdalej.pl, a także pod adresem ukrytym w QR kodzie

Miejsca nagrodzone Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej 2013: 1. SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ 2. FESTIWAL FILMU I SZTUKI „DWA BRZEGI” KAZIMIERZ DOLNY – JANOWIEC NAD WISŁĄ 3. MAŁOPOLSKA WIEŚ DLA SENIORÓW 4. MUZEUM FRYDERYKA CHOPINA W NARODOWYM INSTYTUCIE FRYDERYKA CHOPINA W WARSZAWIE 5. CENTRUM DZIEDZICTWA SZKŁA KROSNO 6. SZLAK KULINARNY ŚLĄSKIE SMAKI 7. ŚWIĘTO SZLAKU ZABYTKÓW TECHNIKI „INDUSTRIADA” 8. BASENY MINERALNE W SOLCU-ZDROJU WRAZ Z ZAPLECZEM HOTELOWYM W POSTACI HOTELU**** MALINOWY ZDRÓJ 9. SZLAK PRZYGODY 10. „TURYSTYKA KOLEJOWA TURKOL.PL” – MARKOWY PRODUKT TURYSTYCZNY TURKOL.PL 11. WYBIERZ KALISZ NA WEEKEND

Wyróżnienia:

1. PARK SOLANKOWY W INOWROCŁAWIU 2. BUKOVINA HOTEL SPA 3. ODKRYJ RZEKĘ WISŁĘ – DISCOVER WISŁA RIVER

HISTORIA

History

KTO

PYKA,

NIE BŁĄDZI Józef Stalin.

Albert Einstein.

Basil Rathbone w roli Sherlocka Holmesa.

Basil Rathbone as Sherlock Holmes.

TOWARZYSZYŁA POSTACIOM, KTÓRE ZMIENIAŁY LOSY ŚWIATA. BYŁA SŁABOŚCIĄ ZARÓWNO PAPIEŻY, JAK I KOMUNISTYCZNYCH TYRANÓW; WIELKICH GENERAŁÓW I RÓWNIE SŁAWNYCH NAUKOWCÓW. PALILI JĄ WIELCY PISARZE ORAZ WYKREOWANE PRZEZ NICH SŁYNNE POSTACIE LITERACKIE. XIX-WIECZNY POETA I CZŁONEK IZBY LORDÓW EDWARD BULWER-LYTTON STWIERDZIŁ, ŻE „FAJKA JEST FONTANNĄ KONTEMPLACJI, ŹRÓDŁEM PRZYJEMNOŚCI, TOWARZYSZEM MĘDRCA”. NA CZYM POLEGA JEJ MISTYCZNY UROK? / THE PIPE HAS BEEN ASSOCIATED WITH PEOPLE WHO HAVE CHANGED THE HISTORY OF THE WORLD, AND HAS BEEN A WEAKNESS OF POPES, COMMUNIST TYRANTS, GREAT GENERALS AND FAMOUS SCIENTISTS. IT HAS BEEN AN ACCESSORY OF GREAT WRITERS AND SOME OF THEIR FAMOUS LITERARY CREATIONS. THE 19TH CENTURY NOVELIST, PLAYWRIGHT, POET AND HOUSE OF LORDS MEMBER, EDWARD BULWER-LYTTON, FAMOUSLY SAID THAT “A PIPE IS THE FOUNTAIN OF CONTEMPLATION, THE SOURCE OF PLEASURE, THE COMPANION OF THE WISE.” SO WHAT IS THE SOURCE OF ITS MYSTIC ALLURE? TEKST/BY:

72

Jakub Michał Doliński

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

Give the puff to the pipe

© GET TYIMAGES, EAST NEWS (3)

Dongba – szaman w kulturze grupy etnicznej Naxi w południowozachodnich Chinach.

Dongba – a priest in the Naxi ethic group inhabiting Southwest China.

73

History

FAJKA JEST PEŁNYM ELEGANCJI DOPEŁNIENIEM RELAKSU. THE PIPE IS THE PERFECT COMPANION FOR RELAXING AND SAVOURING TOBACCO. RYTUAŁ Cichnie dochodzący zza okna turkot dorożek opuszczających krakowski rynek.

Włączywszy ulubiony album jazzowy, odsuwam na stole kubek z kawą i zgromadzone materiały naukowe, przygotowując miejsce na wieczorną ceremonię.

Otwieram szczelnie zamkniętą puszkę, wydobywając z niej garść brązowozłotych wstążek angielskiego tytoniu pachnącego świątecznym suszem i piernikiem. Jednym dotykiem wyczuwam, że nadal jest zbyt wilgotny i potrzebuje jeszcze chwili podsuszenia. Przez ten czas wybieram jedną z fajek, których używam wyłącznie do wyjętego gatunku tytoniu. Stosując najpopularniejszą formę nabijania fajki, napełniam komin do pełna trzykrotnie, za każdym razem ubijając drewnianym kołkiem coraz mocniej – trzeba być ostrożnym, gdyż zbyt mocno nabity tytoń zatka przewód kaKalumet, czyli fajka pokoju, to obrzędowa fajka północnoamerykańskich Indian.

The calumet, or the peace pipe, is a ceremonial smoking pipe used by Native American Indians.

74

THE RITUAL The rattle of carriages leaving the market square in Kraków is still coming in through the window, but it is quieting down. I put on my favourite jazz album, push my cup of coffee aside and move a heap of academic papers to make room for the evening ceremony. I open a sealed tin and scoop out a handful of golden brown ribbons of English tobacco. It smells like Christmas dried fruit and gingerbread. The slightest touch reveals that the tobacco is still moist and needs a little time to dry. I select the pipe I reserve for this particular blend. I fill the bowl three times, pressing down harder with a wooden tamper each time.

This is the most common method of packing a pipe. You need to be careful, because the tobacco can block the draught hole if it is packed too tightly. The soft crackle of sulphur. Like a butterfly hovering over a flower, the flame from the match delicately caresses the top layer of the fine English blend. The first few puffs are usually the most intense, but you can easily keep the ember under control for an hour. Inhaling too quickly will overheat the wood and burn your

© HEMIS/EAST NEWS, CORBIS/FOTOCHANNELS

HISTORIA

HISTORIA

History

Fajka firmy Alfred Dunhill & Co i reklama jej wyrobów tytoniowych.

An Alfred Dunhill & Co pipe and an ad of the brand's tobacco products.

hands, and inhaling too slowly will make the pipe go out. It takes a few months to get the knack. I exhale the first dense wisps of white smoke, not drawing all of it in but simply relishing the savoury sweetness. American Virginia with a hint of Syrian Latakia, which has something of a date flavour. The room slowly fills with a sweet-scented haze, leaving me free to write.

QUEST FOR FIRE Because high temperatures and humidity levels are not conductive to pipe smoking, traditional water pipes (hookahs) are smoked in most Arabic countries and the Indian subcontinent. The pipe became popular in Europe after the expeditions to the New World in the 16th century. The pipe (known as a “calumet” or “peace pipe”) was an essential device in the religious and healing ceremonies of indigenous Americans. They would pass “the peace pipe” around as a goodwill gesture during their assemblies.

Early European pipes were made of clay. The 18th century saw pipes made of a soft white mineral known as meerschaum. The depletion of Turkish sepiolite deposits put a stop to their production for a long time, but new resources have been discovered and meerschaum pipes are now making a comeback. Despite their short life, corncob pipes, which were invented during the slavery era, are still popular in the US. Their most famous devotee was General MacArthur, who was never seen without one.

76

© GET TYIMAGES (3)

FAJKA CZERPIE MĄDROŚĆ Z UST FILOZOFA, A ZAMYKA USTA GŁUPCOM. THE PIPE DRAWS WISDOM FROM THE LIPS OF THE PHILOSOPHER, AND SHUTS UP THE MOUTH OF THE FOOL.

nału dymowego. Miękki trzask siarki.

Wciągany ogień z rozpalonej zapałki niczym motyl nad kwiatem delikatnie pieści górną warstwę wybornej mieszanki angielskiej. Pierwsze pyknięcia są najintensywniejsze, po czym przez najbliższą godzinę można spokojnie kontrolować żar w fajce. Zbyt szybkie wciąganie dymu spowoduje, że drewno rozgrzeje się nadmiernie, parząc dłoń, zaś zbyt wolne sprawi, iż fajka zgaśnie – tę sztukę opanowuje się jednak dopiero po kilku miesiącach. Wypuszczam pierwsze gęste kłęby białego dymu, nie zaciągając się do końca, lecz smakując wytrawną słodycz mieszanki amerykańskiej Virginii ze szczyptą syryjskiej Latakii przywodzącej na myśl smak daktyli. Pokój powoli zasnuwa przyjemnie pachnący obłok, zaś ja mogę kontynuować pisanie.

WALKA O OGIEŃ Ze względu na wysoką temperaturę i duchotę niesprzyjającą pykaniu tytoniu fajkowego, w większości państw arabskich i Indiach pali się tradycyjną fajkę wodną – sziszę. Szeroką popularność w Europie fajka zyskała wraz z wyprawami do Nowego Świata w XVI w. W społeczeństwach Indian fajka (zwana kalumetem) stanowiła istotny przyrząd stosowany przy rytuałach religijnych i leczniczych.

Gestem przyjaźni tego ludu było dzielenie się nią w trakcie spotkań jako „fajką pokoju”.

Pierwsze fajki europejskie wykonane były z gliny. XVIII w. przyniósł modę na fajki z pianki morskiej, materiału o wyjątkowym białym kolorze. Wyczerpanie złóż sepiolitu w Turcji na długi czas zahamowało ich produkcję, jednak obecnie fajka z pianki morskiej przeżywa renesans za sprawą odkrycia nowych zasobów. Mimo szybkiej zużywalności, po dziś dzień cieszącą się popularnością w USA jest fajka z kukurydzy, stworzona jeszcze w epoce niewolnictwa. Znanym miłośnikiem tego rodzaju fajki był nierozstający się z „kukurydzianką” gen. MacArthur.

Najpopularniejszym od stuleci tworzywem, z jakiego wyrabia się fajki, jest po

Wood has been the most popular material for tobacco pipes for centuries. Wood has special properties that let the pipe maker (not to be confused with the pipe smoker) fashion even the most intricate shapes. Pipes made of fruit woods (e.g. morello, cherry, pear and Brazilian Jatobá) are not expensive, but do not last long either. The most durable and common material for tobacco pipes is the briar root from Southern Europe. A properly used and maintained briar pipe can be handed down to your grandchildren.

The most prestigious pipe manufacturer is the English firm Alfred Dunhill Ltd. Dunhill’s most expensive pipes are regarded by smokers as the best there are.

In 1921, the firm was granted its first royal warrant as tobacconist to Edward, Prince of Wales. They named a pipe after him as a mark of gratitude. Dunhill sold pipes to such controversial figures as Joseph Stalin and Playboy founder Hugh Heffner – both of whom frequently posed for photographs with a Dunhill pipe.

A CRUCIAL PROP The pipe has always been politically neutral – enthusiasts have included radically conservative (C.S. Lewis), left-wing (Ernest Hemingway) and liberal (Mark Twain)

Europa i polska z mniEjszEgo dystansu Polska. Europa. Świat. Docieramy do ponad 220 państw i terytoriów, dlatego z taką samą łatwością dostarczymy Twoją przesyłkę na ulicę obok, gdziekolwiek w Polsce lub dokądkolwiek na świecie.

Dowiedz się więcej na fedex.com/pl/zblizamy.

FedEx. Solutions powered by people.

History

dziś dzień drewno. Dzięki jego właściwościom fajkarz (twórca fajek, nie należy mylić z palącym fajkę fajczarzem) może nadać swemu wyrobowi dowolną, najbardziej fantazyjną formę. Fajki zrobione z gatunków owocowych (drewno wiśni, czereśni, gruszy czy brazylijskiej jatoba) nie należą do żywotnych, co ma przełożenie na ich niską cenę. Najtrwalszym i zarazem najczęściej wykorzystywanym materiałem do produkcji fajki jest korzeń wrzośca pozyskiwany w południowej Europie. Właściwie używana i pielęgnowana wrzoścówka może służyć fajczarzowi i być przekazana do użytku jego wnukom. Produkcję fajek wrzoścowych rozpoczęto w 1858 r. w Saint-Claude.

Najbardziej cenionym producentem fajek jest angielski Dunhill – to najdroższe fajki, uchodzące za produkty najwyższej jakości. W 1921 r. firma Alfreda Dunhilla stała się oficjalnym dostawcą tytoniu fajkowego dla Edwarda, księcia Walii, za co w podzięce jego dworskim tytułem nazwano jeden z dunhillowych rodzajów fajek. W fajki tej firmy zaopatrywały się często postacie kontrowersyjne takie jak Józef Stalin czy założyciel Playboya Hugh Hefner, obaj przez większość życia pozujący do zdjęć z fajkami Dunhilla.

WAŻNY REKWIZYT Choć napotkanie pykającego fajczarza wzbudza – większe lub mniejsze – emocje, to jego wizerunek w świecie sztuki nie wywołuje zdziwienia. Jako element malowany fajka przeżywała swój złoty okres w nurcie postimpresjonizmu. Na większości autoportretów Vincent van Gogh (zarówno przed, jak i po amputacji ucha) uwieczniał siebie z dzierżoną w ustach fajką.

W kinie fajka pojawia się zbyt często, by wymienić choćby połowę filmów, w których ktoś ją pali. Jednak Quentin Tarantino, omawiając scenariusz swoich Bękartów wojny, wyjawił znaczenie psychologiczne fajki w dramatycznej pierwszej scenie. Oficer SS Hans Landa

78

Irańska herbaciarnia i jej goście palący fajki wodne.

A tea house in Iran and its customers smoking the hookah.

MAJĄC JEDZENIA DO SYTA I FAJKĘ PEŁNĄ TYTONIU, JEST SIĘ RÓWNYM BOGOM NIEŚMIERTELNYM. (CHIŃSKIE PRZYSŁOWIE) ENOUGH FOOD AND A PIPE FULL OF TOBACCO MAKES YOU EQUAL TO THE IMMORTALS. (CHINESE PROVERB)

© CORBIS/FOTOCHANNELS, SHUT TERSTOCK

HISTORIA

zezwala, by przesłuchiwany Francuz mógł nabić i zapalić swoją prostą fajeczkę, po czym sam wyciąga olbrzymiego kalabasza (model używany przez Sherlocka Holmesa). Rozwiewa tym wszelkie wątpliwości, kto dominuje w trakcie rozmowy, dając podświadomie do zrozumienia, że jako „detektyw” nie potrzebuje już dalszych zeznań, gdyż prawdę zna od początku przesłuchania.

Fajki nie kojarzy się z nałogiem, gdyż rzadko kiedy zaciąga się nią do końca.

W odróżnieniu od papierosów nie pali się jej w pośpiechu, by się odstresować. Fajka jest pełnym elegancji dopełnieniem relaksu. To dodatek do dobrego nastroju, trwająca około godziny ceremonia. Fajka rozpala zmysły i studzi emocje, uczy cierpliwości, a także podzielności uwagi. Wypuściłem właśnie ostatni gęsty kłąb dymu zasnuwający pokój niczym świątynne kadzidło. Komin fajki wypełnił się do cna szarym popiołem, a żar w niej powoli dogasł… wraz z moją fajczarską gawędą. ☐

writers. While Pope John XXIII was relaxing with his pipe in the privacy of his Vatican study, Che Guevara was engraving important dates in the ongoing Cuban revolution on his wooden “billiard” pipe.

While real-life encounters with pipe smokers can get heated, artistic depictions are quite common. Post-impressionism was the golden age of painterly renditions of the pipe. Most self-portraits of Vincent van Gogh (both before and after his DIY ear amputation) depicted the painter with a pipe in his mouth.

The pipe features in too many movies to even begin to name. Once when discussing the script for Inglourious Basterds, Quentin Tarantino revealed an interesting symbolic meaning of the pipe in the dramatic opening scene.

SS Officer Hans Landa allows the interrogated Frenchman to fill and smoke his modest pipe and then takes out a giant Calabash (the type Sherlock Holmes smoked) to make it clear who has the power. In doing so, he subconsciously sends a message that, as a “detective”, he needs no further evidence, as the case has been clear to him from the beginning of the interrogation.

Pipes do not usually lead to nicotine addiction, as people do not normally drag on them. Unlike cigarettes, they are not smoked quickly or to vent stress.

The pipe is simply an elegant device that makes relaxation complete. It is merely something that makes a good mood even better, a ceremony that lasts roughly an hour. The pipe stimulates the senses, calms the emotions, and teaches patience, composure and divisibility of attention. I have now puffed the last dense wisps of smoke, which are now wafting across the room like temple incense. The bowl of the pipe is full of grey ash and the embers have slowly died out – together with my pipe smoking story. ☐ REKLAMA

Ola Salwa

FESTIWAL / FESTIVAL

Dokumentacja świata Documenting the world

O tym, co się dzieje w najdalszych zakątach świata, a czego nie pokazują media, dowiadujemy się dzięki filmom dokumentalnym zaproszonym na Planete + Doc Film Festival. W tym roku dowiemy się między innymi, jak steruje się rewolucją w Syrii, mieszkając w Chicago („#chrewolucja”), kim byli pionierzy muzyki elektronicznej, przyjrzymy się też dokumentalnej twórczości Michela Gondry’ego i polskiego mistrza Jacka Bławuta. / The Planete+ Doc Film Festival screens documentaries that take a look at developments in the most distant parts of the world – developments that the mass media choose to ignore. This year, you can find out how to run the Syrian revolution from Chicago (#chrevolution), discover the pioneers of electronic music, and learn about the documentaries of Michael Gondry and the celebrated Polish filmmaker Jacek Bławut.

11. Planete Doc Film Festival, 9–18 maja, Warszawa, Wrocław / 11th Planete+ Doc Film Festival, 9-18 May, Warsaw, Wrocław

Na ucho relaksujące

Pełen sukces

Good vibrations

Marek Niedźwiecki znów przygotował dla nas zestaw muzyki gładkiej i przyjemnej. Na 11. składance dziennikarz radiowej Trójki i meloman raczy nas dźwiękami smooth jazzu, w tym Everything Happens to Me Cheta Bakera i If I Ruled the World Jamie’ego Culluma. / Marek Niedźwiecki has concocted yet another cocktail of smooth and mellow music. With this the 11th comp in the series, the celebrated Channel Three DJ and music journalist has put together a veritable smooth jazz feast including Chet Baker and Jamie Cullum.

Success all the way

MUZYKA / MUSIC

KULTURA

Culture

TEKSTY/BY:

Smooth Jazz Cafe 11 – Marek Niedźwiecki zaprasza do…, Universal Music Group

MUZEUM / MUSEUM

Zespół Pustki długo kazał nam czekać na swoją nową płytę studyjną. Było warto, bo Safari to jedna z tych wypraw muzycznych, w które udajemy się z przyjemnością. Melodyjne kompozycje, kapitalne teksty oraz niepowtarzalny wokal Basi Wrońskiej sprawiają, że chce się słuchać tej płyty zapętlonej nawet na całej trasie z Warszawy do Toronto. / Pustki have certainly kept us waiting long enough for their latest studio album. And it has been worth it. Safari is one of the most exciting music journeys you will ever embark on. Melodious tunes, brilliant lyrics and excellent vocals guarantee repeated listenings.

Safari, Pustki, Agora SA

Geniusz X muzy Cinema genius

Stanley Kubrick, wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie, czynna od 4 maja / Stanley Kubrick, exhibition at the National Museum in Kraków, opens 4 May

80

© M.P.

Napisać, że Stanley Kubrick był jednym z największych reżyserów w historii, to nic nie napisać.

Nie warto zresztą wdawać się w rozważania teoretyczne, skoro możemy obejrzeć wystawę jego prac w Krakowie, a konkretnie scenariusze, szkice produkcyjne, fotografie, kostiumy oraz rekwizyty. / Few would deny that Stanley Kubrick was one of the greatest directors of all time.

For those in any doubt, there is a Kubrick exhibition now showing in Kraków, which includes scripts, production sketches, photographs, costumes and props.

PROMOCJA

Wypadanie włosów?

W jaki sposób noWe pigułki mogą popraWić kondycję WłosóW i Wiarę W siebie.

Wypadanie włosów może być koszmarem zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet. Może sprawić, że będziesz wyglądać mniej atrakcyjnie, a tym samym także prowadzić do utrudnień na drodze zawodowej i ograniczać wybór potencjalnego partnera.

Może prowadzić do depresji, utraty wiary w siebie, a nawet problemów z tożsamością.

Naukowcy z Oxfordu obiecują, że mogą pomóc utrzymać grube i zdrowe włosy. Ich pigułka TRX2 jest obecnie jednym z najlepiej sprzedających się w Europie suplementów na porost włosów. Potwierdza to fakt, że jest dystrybuowana w ponad 90 krajach. TRX2 oparty jest na substancjach organicznych i w przeciwieństwie do produktów leczniczych na wypadanie włosów, nie powoduje skutków ubocznych.

Twoje włosy będą wyglądały na o wiele gęstsze, staną się cięższe i grubsze.

Zachowasz włosy w dobrej kondycji i zdrowiu – mówi dr Thomas Whitfield, prezes Oxford Biolabs.

Terapie przeciwko wypadaniu włosów często obiecują wiele, lecz nie dotrzymu-

TRX2 do K_0514.indd 1

EKSKLUZYWNY PAKIET Zamów przez www.trx2.pl i użyj kodu„LOT”, aby otrzymać rabat w wysokości 5% ją słowa. TRX2 opracowany został na podstawie najnowszych odkryć nauki i został dokładnie przetestowany. Badania pokazują, że TRX2 przynosi pożądane efekty u 87% kobiet i mężczyzn.

Rezultaty mogą być niesamowite – grubość włosów może wzrosnąć o 22,5% po dziewięciu miesiącach i o 38,7% po 18 miesiącach stosowania. Rozpocznij stosowanie TRX2 tak wcześnie, jak to tylko możliwe, aby zwiększyć szanse na całkowite odzyskanie włosów.

Twoje włosy będą wyglądały na o wiele gęstsze, staną się cięższe i grubsze.

Odzyskasz normalne i zdrowe włosy.

TRX2 jest przeznaczony dla kobiet i mężczyzn w każdym wieku. Krystalicznie białe pigułki umieszczone w butelce z ciemnego szkła wystarczają na jeden miesiąc leczenia i kosztują około 49 euro. W przypadku braku efektów producent zapewnia gwarancję zwrotu pieniędzy, jeśli zamówienie zostanie dokonane przez oficjalną stronę internetową TRX2. Dostawa międzynarodowa. www.trx2.com, contact@trx2.com, Oxford Biolabs Ltd, The Oxford Science Park, Oxford, Wielka Brytania

4/10/14 1:21 PM

KULTURA

Culture

TEKSTY/BY:

KINO / MOVIES

Ola Salwa

KSIĄŻKI / BOOKS

Wiek okiem reportera

A reporter’s view of the century

Mutanty wracają The Mutants are back

Oto coś dla fanów serii X-men – bazą dla scenariusza był komiks z 1981 r. Uncanny X-Men. Mutanty z Wolverine’em na czele znów walczą o przetrwanie swojego gatunku. Tym razem do regularnych starć dochodzą podróże w czasie, będzie więc bardzo efektownie. / A genuine treat for fans of X-Men, the series based on the 1981 comic strip Uncanny X-Men. Wolverine once more leads the mutants as they fight for the survival of their species. As well as the usual battles, there are journeys in time to really rev things up.

X-Men: Przeszłość, która nadejdzie, reż. Bryan Singer, premiera 23 maja / X-Men: Days of Future Past, dir. Bryan Singer, opens 23 May

MUZEUM / MUSEUM

Jak na dłoni Come and see

Jak Polska zmieniała się w poprzednim stuleciu? To najlepiej wie reporter. Mariusz Szczygieł nie miał prostego zadania.

Wybierając teksty do antologii, która obejmuje lata 1901–2000, mógł wybrać tylko jeden tekst na każdy rok. A polska tradycja reportażu jest bogata i różnorodna… / How did Poland change during the last century?

Nobody is better qualified to answer this than a reporter. Mariusz Szczygieł certainly had his work cut out for him on this assignment.

Szczygieł was limited to one article per year from 1901 to 2000. No mean feat given the rich and varied tradition of Polish reportage.

(In Polish only) Antologia 100/XX. Tom 1 i 2, Czarne

Sicz to dzicz Wild in Ukraine

Nagrodzona Paszportem Polityki opowieść o wyprawie na Ukrainę. Bohateronarrator, bystry, złośliwy i ironiczny podróżnik, mówi tu tyle samo o miejscu, które zwiedza, co o miejscu, z którego przyjechał. Rewelacja! / This Polityka Passport-winning novel tells the story of a trip to Ukraine. The protagonistcum-narrator, a smart, malicious and ironic traveller, says as much about where he comes from as he does about the places he visits. Simply brilliant! (In Polish only) Ziemowit Szczerek, Przyjdzie Mordor i nas zje, Ha!Art

Co widać. Polska sztuka dzisiaj, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, czynna do 1 czerwca / As you can see. Polish Art Today, Museum of Modern Art in Warsaw, open until 1 June

82

© M.P.

Kto nie jest na bieżąco z polską sztuką nowoczesną, może wybrać się na miłe korepetycje do stołecznego MSN. Wystawa Co widać to przejrzysty przegląd najważniejszych prac, artystów i tematów ostatnich lat. Kontemplacji sprzyja ciekawie zaaranżowana przestrzeń w budynku, a zrozumieniu kompetentne teksty kuratorów. / You can get right up to speed with contemporary Polish art at the Museum of Modern Art in Warsaw. The As You Can See exhibition presents a review of the groundbreaking works, major artists and central themes of the past few years. The exhibition space has been arranged so as to encourage contemplation and the curator has compiled authoritative notes as an aid to interpretation.

BUDYNEK BIUROWY NA SPRZEDAŻ/WYNAJEM OFFICE BUILDING FOR SALE/FOR RENT Warsaw-C enter Powierzchnia całkowita/Total space 3460 m2 Powierzchnia biurowa/Office space 2530 m2 Kontakt/Contact: 00-48 604 146 744 aris.sc@wp.pl

Wynajem_Kaleidoscope_0514.indd 1

4/14/14 10:06 AM

One on One

MÓJ TEATR POLSKI

My Theatre 84

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

W CZTERY OCZY

IM DŁUŻEJ ŻYJĘ I OGLĄDAM ŚWIAT, TYM ISTOTNIEJSZE WYDAJE MI SIĘ NIEZAPOMINANIE O NASZYCH KORZENIACH, O ŹRÓDŁACH NASZEJ KULTURY. DZISIAJ W POLSCE MYŚLĄCY CZŁOWIEK NIE MOŻE NIE ZADAĆ SOBIE PYTANIA O JEGO RELACJE Z PRZESZŁOŚCIĄ – MÓWI ANDRZEJ SEWERYN. / “THE LONGER I LIVE AND THE MORE I LOOK AT THE WORLD, THE MORE IMPORTANT IT SEEMS TO ME TO NOT LOSE SIGHT OF OUR ROOTS, THE FOUNDATIONS OF OUR CULTURE”, SAYS ANDRZEJ SEWERYN.

ROZMAWIA/INTERVIEWED BY: Danuta

Śmierzchalska

ZDJĘCIA/PHOTOS: Piotr

Dwadzieścia lat w Comédie Française, jednym z najbardziej prestiżowych zespołów teatralnych na świecie, występy z legendarnym zespołem Petera Brooka. Nie brakowało głosów, że szkoda pańskiego talentu na kierowanie Teatrem Polskim?

Bardzo miło mi, że byli, czy są tacy, którzy uważają, że szkoda moich możliwości aktorskich na prowadzenie teatru. Tylko że te osoby zapominają, że w Teatrze Polskim gram Hamma w Końcówce Becketta, Rejenta w Zemście, Prospera w Burzy, gram monodram Szekspir Forever!, gram Arnolfa w Szkole żon, Aktora w Bolesławie Śmiałym oraz Leara w Królu Learze. Natomiast, krótko mówiąc, na nic innego nie mam czasu. No właśnie – widzę, że nie zdążyłem przewrócić kartek w kalendarzu, bo już dawno nie mamy lutego.

Czy po tych latach może pan powiedzieć, że czuje satysfakcję?

Oczywiście ktoś, kto jest w pełni usatysfakcjonowany, jest albo głupi, albo jego plany były skromniutkie. Ja tych podsumowań dokonuję wiele, cały czas. Dotyczą moich niedoskonałości, innej pozycji teatru w świecie kultury. Dzisiaj nie jest on w centrum sztuki, jak był kiedyś, kiedy telewizja jeszcze raczkowała, nie było internetu, najróżniejszych inicjatyw artystycznych, możliwości podróżowania itd. i nie było wolności.

To wymaga od nas sprecyzowania tego, co mamy robić i czym jest teatr.

I kim są dziś aktorzy.

Teatr przestał być dla części z nas świątynią, w której odbywają się najważniejsze akty artystyczne, duchowe, moralne, społeczne, polityczne itd. Wielu artystów znajduje takie miejsca poza teatrem. Zmienił się pogląd na temat sensu istnienia zespołów, są bardzo poważni artyści, którzy twierdzą, że należy pracować w różnych grupach teatralnych.

Troje pańskich dzieci zaraziło się bakcylem teatru. Maria jest aktorką i zarządza Och-Teatrem, aktorem jest też Maximilien. Yann z kolei chce być operatorem filmowym. Udziela im pan wskazówek?

Staram się tego unikać.

Co dla pana znaczy „dobry aktor”?

Powinien mieć opanowany warsztat, a więc słowo, ciało, głos.

I powinien umieć pracować. To warunek dobrego wypełnia-

Kubic

Twenty years with La Comédie Française, one of the world’s leading theatre companies, and stints with Peter Brook’s legendary troupe. There have been dark mutterings about managing Polski Theatre being a waste of your talent.

I’m flattered to hear that people think that running a theatre is a waste of my acting skills. They seem to forget that I play Hamm in Beckett’s Endgame, the notary in Revenge and Prospero in The Tempest at Polski Theatre. I also perform the monodrama Szekspir Forever!, play Arnolphe in The School for Wives, the Actor in Bolesław Śmiały and Lear in King Lear there.

I don’t have time for anything else. Talking about time, I’ve just noticed that I haven’t had time to turn the page on my calendar – it’s not February anymore.

NIE ZGADZAJĄC SIĘ Z PEWNYMI WIZJAMI TEATRU REALIZOWANYMI W POLSCE, NIE ODRZUCAM ICH. PO PROSTU ROBIĘ COŚ INNEGO. I DO NOT AGREE WITH SOME OF THE THEATRICAL VISIONS BEING REALISED IN POLAND, BUT I DO NOT REJECT THEM. I SIMPLY DO SOMETHING ELSE. Do you still get a sense of satisfaction after all these years?

Obviously, anyone who’s fully satisfied is either stupid or has modest ambitions. I’m always re-examining my career. I work on my weaknesses and keep abreast of the changing role of the theatre in the world. It’s no longer the artistic focal point it was when television was still in its infancy, and there was no Internet, precious little diversity in artistic initiatives, no prospects for travelling and no freedom. This means we have to redefine the theatre and what we need to do.

85

W CZTERY OCZY

One on One

ANDRZEJ SEWERYN – aktor i reżyser teatralny i filmowy; pedagog. Do 1980 r. nieprzerwanie był w zespole Teatru Ateneum. Popularność zdobył na początku lat 70. dzięki rolom w spektaklach Teatru Telewizji. Wybitne role filmowe zagrał u Andrzeja

Wajdy. W 1980 r. wyjechał do Paryża, by zagrać w Onych Witkacego w reż.

Wajdy i tuż potem otrzymał etat w l’École du Théâtre National de Chaillot. Po obejrzeniu Seweryna w roli Mistrza w adaptacji powieści Michaiła Bułhakowa w paryskim Théâtre de la Ville Peter Brook zaangażował go do Mahabharaty, teatralnego widowiska, które grane było na całym świecie przez cztery lata.

W 1993 r. Seweryn otrzymał angaż – jako trzeci cudzoziemiec w historii teatru francuskiego – do Comédie-Française. We Francji zagrał znaczące filmowe role m.in. w Amoku, Indochinach, Dantonie Wajdy i Rewolucji francuskiej. Od 1 stycznia 2011 r. jest dyrektorem naczelnym Teatru Polskiego w Warszawie.

nia tego zawodu. Nasza praca jest zespołowa, aktor sam nie może stworzyć roli, reżyser sam nie wyreżyseruje przedstawienia. Dzisiaj przedstawienia to są tygodnie bardzo poważnych ośmiogodzinnych prób – kiedyś były cztery. Oczywiście istnieje jeszcze to coś, co można nazwać osobowością. To znaczy, że na scenie staje dwóch aktorów, obaj mówią dobrze, jeden i drugi się dobrze rusza, obaj są przystojni albo nie. I tylko jeden zachwyca, czaruje, pociąga, fascynuje…

Dlaczego?

To jest tajemnica. W sztuce dwa plus dwa nie równa się cztery. Poza tym czasami aktor trafia na moment, w którym jest potrzebny teatrowi, a czasami nie jest potrzebny i wtedy pracuje gdzie indziej. Można to nazwać szczęściem, czyli zbiegiem okoliczności.

Pan je miał. Ze świetnymi artystami pracował pan w teatrze i w filmie – wszyscy pamiętamy pana choćby jako Maksa Bauma w Ziemi obiecanej Andrzeja Wajdy. Stan

86

And who are the actors now?

For some of us, the theatre has ceased to be a temple in which major artistic, spiritual, moral, social and political acts are played out. Many artists have found places like this outside the theatre. The whole point of theatre companies is viewed differently. Some major artists are saying that actors should work with different theatre groups.

Three of your children have been bitten by the theatre bug. Maria is an actress and manages the “Och-Teatr” theatre. Maximilien is an actor, too. Yann wants to be a director of photography. Do you ever give them any pointers?

I try not to.

What does it mean to be a good actor?

A good actor needs to have a proficient technique, a mastery of words, and excellent body and voice control. And know how to work. That’s a pre-requisite for an actor. We work as a team. An actor does not build a character on his own any more than a director directs a production on his own. Several weeks of serious eight-hour rehearsals go into a modern performance. There used to be four. Obviously, there’s an extra something that we could call personality. You can have two actors onstage, both speaking well, both moving well, both good-looking – or not – and yet only one of them will captivate you, mesmerise you, draw you in and keep you enthralled.

Why’s that?

That’s a mystery. Two plus two does not equal four in art.

Apart from that, a theatre sometimes needs a particular actor and sometimes it doesn’t, so he or she goes and works

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

wojenny w Polsce zastał pana we Francji, gdzie otwarto przed panem kolejne możliwości rozwijania talentu.

Akt twórczy jest tajemnicą, każdy z nas ma swoją drogę i przekonania. Natomiast wielkie postaci poprzez swoją sztukę, sposób gry na pewno na mnie wpływały. Trzy, cztery lata, zanim spotkałem Petera Brooka, pracowałem z kilkoma świetnymi reżyserami francuskimi. Potem, dzięki Jacques’owi Lassalle’owi, z którym ostatnio pracowaliśmy nad Królem Learem, znalazłem się w zespole Comédie-Française.

Zagrał pan w kilkudziesięciu filmach, świetnie odbieranych na świecie. Czy nie marzył pan o Hollywood?

Byłem w Hollywood, miałem zdjęcia próbne do Listy Schind­ lera. Steven Spielberg mówił, że był bardzo zainteresowany obsadzeniem mnie w roli głównej. Wyszło jednak, jak wyszło, ale zagrałem w tym filmie…

Nie Schindlera, niestety, ale esesmana – Juliana Schernera.

Niestety… Na pewno byłbym szczęśliwy, gdybym zagrał Schindlera. Kiedy byłem na tych zdjęciach próbnych, to sobie najróżniejsze rzeczy wyobrażałem. Czy zostałbym wtedy tam, czy byłyby inne propozycje? Trudno powiedzieć.

A widzowie? Wielu z nich chce widzieć w teatrze swoich współczesnych, którzy mówią ich językiem o tym, co się dzieje wokół.

reklama_OdkryjZrodloPrzyjemnosci-Kaleidoscope_190x120mm.pdf

1

somewhere else. You can call it luck, serendipity or whatever.

You’ve had your fair share of luck. You’ve worked with some brilliant artists in theatre and film. We all remember you as Maks Baum in Andrzej Wajda’s The Promised Land. Martial law in Poland found you in France, where you had further opportunities to develop your talent.

The creative act is a mystery. We each have our own road and our own convictions. I’ve certainly been influenced by some great figures, their artistry and acting methods. I worked with several brilliant French directors three or four years before I met Peter Brook. Comédie-Française hired me thanks to Jacques Lassalle, with whom I’d worked on King Lear.

You credits include dozens of movies, which were enthusiastically received internationally. Have you ever dreamt of Hollywood?

I went to Hollywood to audition for Schindler’s List. Steven Spielberg, according to his own words, was interested in casting me in the leading role. That didn’t happen, but I do appear in the film.

Unfortunately, not as Schindler but as SS officer Julian Scherner.

Unfortunately. I’d certainly have been happier to have played Schindler. All sorts of things were going through my head during the audition. Would I stay there? Would there be other 26/03/14

10:31

REKLAMA

87

One on One

Ja tego nie rozumiem. Każdy wielki tekst jest tekstem współczesnym. Dlatego wystawiamy Szkołę żon, Króla Leara, ale też inne przedstawienia, które mają formę „nowoczesną” czy mniej tradycyjną. Przecież jeżeli aktor mówi: Miłuję cię, to nie jest współczesny? To oznacza, że zamiast Miłuję cię, trzeba powiedzieć, przepraszam za chamstwo moich słów: Chodź, pop… się w kącie – i wtedy jest współcześnie, tak? To jest barbarzyństwo, które mnie nie interesuje. Teksty, które gramy u nas, zostały napisane bardzo często przed wiekami, natomiast są wypowiadane dzisiaj przez nas i do nas po to, żeby

roles? It was hard to say.

And what about the audience? A lot of go to the theatre to see their contemporaries talking about what’s happening around them in their own language.

I don’t understand that. Every great play has a modern edge.

This is precisely why we’re staging The School for Wives, King Lear and other productions in a “modern” or less traditional format. So “I love thee” isn’t modern? Does that mean that instead of saying “I love thee”, I should say, pardon my language, “Let’s f … somewhere” to make modernise it?

SŁOWA NAPISANE CZĘSTO PRZED WIEKAMI SĄ WYPOWIADANE DZIŚ PO TO, ŻEBY Z NAMI DYSKUTOWAĆ.

PLAYS WRITTEN CENTURIES AGO ARE PERFORMED BY AND FOR US TODAY SO THAT WE CAN DISCUSS THEM. z nami dyskutować. Jeżeli gramy Odprawę posłów greckich i na końcu przedstawienia jest standing ovation, to znaczy, że ludzie uwielbiają starocie, które im nic nie mówią? A forma, w której Ryszard Peryt wystawił Odprawę posłów greckich, nie jest wcale tradycyjna. Wystarczy przyjść do teatru, żeby się o tym przekonać.

Czy przychodzą do pana dramaturdzy i proponują swoje teksty?

Tak, oczywiście. Powiedziałbym w ten sposób: kiedy warunki finansowe i artystyczne się zbiegną, to na pewno będziemy mogli wyprodukować również takie teksty.

Tymczasem pan wystawia klasykę…

88

It’s barbarism I’m not interested in. A lot of the plays we stage were written centuries ago, but they’re performed by and for us today so that we can discuss them. We play The Dismissal of the Greek Envoys to standing ovations. Should we take that to mean that people love old stuff they can’t relate to? And Ryszard Peryt’s adaptation of the play is not in the least traditional. Come along to the theatre and see it for yourself.

Do playwrights come to you with their plays?

Yes, they do. I’ll put it this way: once our financial situation can match our artistic requirements, we’ll definitely be willing to produce these plays as well.

In the meantime, you’re producing classic plays?

ZA UDOSTĘPNIENIE ZDJĘĆ DZIĘKUJEMY TEATROWI IM. JULIUSZA SŁOWACKIEGO W KRAKOWIE

W CZTERY OCZY

Im dłużej żyję i oglądam świat, tym bardziej istotne wydaje mi się niezapominanie o naszych korzeniach, o źródłach naszej kultury. Chciałbym bardzo, żeby w moim teatrze widzowie mieli kontakt z historią naszych ojców. Dzisiaj w Polsce myślący człowiek nie może nie zadać sobie pytania o jego relacje z przeszłością. Nie zgadzając się z pewnymi wizjami teatru realizowanymi w Polsce, nie krytykuję ich, nie odrzucam. Po prostu robię coś innego. Ludzie mi przynoszą różne fantastyczne sztuki angielskie, niemieckie, portugalskie czy węgierskie, ale ja chcę wystawiać dobre sztuki z określonego repertuaru.

Czy polską, tak hermetyczną literaturę można z sukcesem pokazywać za granicą?

Jesteśmy oczekiwani za granicą. Jeżeli jedziemy do Wilna na stulecie teatru na Pohulance, czyli teatru polskiego, czy do Lwowa z jakimś przedstawieniem, to jest to nasz obowiązek, nasza misja. ☐

The longer I live and the more I look at the world, the more important it seems to me to not lose sight of our roots, the foundations of our culture. I’d like to see my audience interact with the history of our forefathers. No thinking person in Poland today can avoid the question of his or her relationship

with the past. I might not agree with some of the theatrical visions being realised in Poland, but I don’t criticise or reject them. I simply do something else. People come to me with some fantastic English, German, Portuguese and Hungarian plays, but I want to present good works from a set repertoire.

Can this sort of Polish hermetic literature be successfully staged abroad?

We’re welcomed abroad. It is our duty, even our mission, to go to Vilnius for the centenary celebrations of the Pohulanka Theatre, i.e. the Polish Theatre, or to take a play to Lviv. ☐

ANDRZEJ SEWERYN – Stage and screen actor, director and teacher. A member of the Ateneum Theatre group until 1980. Roles in Television Theatre productions brought fame in the early 1970s. Seweryn has appeared in iconic roles in Andrzej Wajda films.

He went to Paris in 1980 to perform in Witkacy’s They, directed by Wajda and landed a position with l’École du Théâtre National de Chaillot. After seeing Seweryn playing the Master in a stage adaptation of Bulgakov’s The Master and Margarita at the Théâtre de la Ville in Paris, Peter Brook engaged him for his epic Mahabharata. In 1993, Seweryn became only the third foreigner to be hired by the Comédie Française in its entire history. In France, he starred in Amok, Indochina, Danton (directed by Wajda) and The French Revolution. Seweryn has been the General Manager of Polski Theatre since 1 January 2011.

REKLAMA

www.festiwallancut.pl

José Carreras

i Jego goście

24 MAJA 2014, plener, godz. 19.00 Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Mecenas Festiwalu

Patroni Medialni:

89

Your Style

1 2

TWÓJ STYL

3

4

1. Van Laack, koszula męska, 589 zł, krawat 589 zł / Van Laack, man's shirt, EUR 141, tie, EUR 141 2. Lumo Lift, czujnik właściwej postawy (sygnalizuje, gdy się np. garbimy), ok. 240 zł / Lumo Lift, posture-sensing device prompting you to sit straight, USD 79 3. Tablet Samsung GALAXY Note 10.1, 2799 zł / Samsung GALAXY Note 10.1, tablet, approx. EUR 670 4. BARBICAN, torba na ramię (z paskiem zabezpieczającym dla cyklistów), ok. 1188 zł / BARBICAN Shoulder Bag (featuring a shoulder belt for cyclicst), EUR 285 5. ES Collection, kurtka sportowa, 899 zł / ES Collection, sports bomber jacket, approx. EUR 215 6. Sturmanskie, zegarek mechaniczny, 9000 zł / Sturmanskie mechanical watch, approx. EUR 2,156 7. Boulder Boot, superlekkie buty męskie, ok.

345 zł / Boulder Boot, arguably the lightest boot in the world, USD 115 7

© M.P.

6

5

90

Nadchodzą zmiany

Changes are coming

Nowy sposób myślenia – uczenie się przez całe życie Nowe podejście – najważniejsze są efekty uczenia się Nowy sposób porządkowania kwalifikacji i nowe możliwości ich zdobywania – Polska Rama Kwalifikacji

New way of thinking – lifelong learning A new approach – learning outcomes are key A new way of organising qualifications and new opportunities to gain them – The Polish Qualifications Framework

Najważniejsze jest to, co człowiek wie, potrafi i do czego czuje się zobowiązany w sprawach zawodowych, publicznych i w życiu osobistym, a nie to, czego i jak długo uczono go w szkole lub na studiach. Tempo zmian na rynku pracy wymusza nowe podejście do uczenia się. Istotne jest to, jakie efekty uczenia się osiągamy przez całe życie, czyli jak dysponujemy wiedzą, umiejętnościami i kompetencjami społecznymi. Najważniejsze staje się, by się rozwijać, uczyć, zdobywać nowe kwalifikacje.

What a person knows, is able to do and takes responsibility for in professional, public and personal life are most important – and not what was taught in school or university and how long was spent there. The pace of change in the labour market is driving the need for new approaches in education. The types of learning outcomes we achieve throughout life are important – that is, how we use our knowledge, skills and social competence. This is why it’s worth developing, learning and achieving new qualifications.

Polska Rama Kwalifikacji uporządkuje wyniki kształcenia się uzyskiwane w rozmaitych obszarach edukacji (ogólnej, wyższej i zawodowej). Na każdym z poziomów wymagane będą konkretne efekty uczenia się, czyli określona wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne. Polska Rama Kwalifikacji będzie istotnym narzędziem zmian w podejściu do uczenia się i inwestowania w kapitał ludzki w Polsce.

The Polish Qualifications Framework (PQF) is a significant tool for changing approaches to learning and investing in human capital in Poland. The PQF will ensure the cohesive organisation of learning outcomes achieved at various stages of education (general, higher and vocational). Specific learning outcomes will be required at each level, i.e. specific knowledge, skills and social competence.

Prace nad Polską Ramą Kwalifikacji (PRK) są częścią procesu, który obejmuje całą Unię Europejską, a związany jest z ułatwieniem mobilności w ramach otwartego rynku pracy w UE oraz promowaniem postawy uczenia się przez całe życie.

Work on the PQF is part of a process covering the entire European Union, and is linked to facilitating mobility in the open EU labour market and promoting the concept of lifelong learning.

Dzięki Polskiej Ramie Kwalifikacji: • dyplomy i świadectwa staną się czytelnymi komunikatami dla pracodawców, bo będą potwierdzać rzeczywiste kompetencje absolwentów, • każdy, kto będzie szukał pracy na rynku europejskim, będzie mógł przedstawić swoje kwalifikacje w sposób zrozumiały dla pracodawców, • porównywalność dyplomów zapewni Polakom pracującym w krajach unijnych godziwe zarobki.

As a result of the Polish Qualifications Framework: • the description of learning outcomes will present clear information to employers, confirming the actual competences of graduates, • anyone seeking work in the open European market will be able to present his or her qualifications in a way employers will be able to understand, • recognition of diplomas will enable Poles working in EU countries to obtain a satisfactory level of salary.

Projekt „Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie” jest realizowany przez Instytut Badań Edukacyjnych.

The systemic project “The development of terms of reference for the implementation of the National Qualifications Framework and the National Qualifications Register for lifelong learning” is being implemented by the Educational Research Institute.

Więcej informacji na stronie: www.kwalifikacje.edu.pl i www.ibe.edu.pl.

More information can be found at www.kwalifikacje.edu.pl and www.ibe.edu.pl.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

PROMOCJA

DOBRY ADRES

Good Address

Apartament z widokiem An apartment with a view

Własny apartament nad polskim morzem to perspektywa wspaniałego urlopu o każdej porze roku. W Międzyzdrojach – w centrum miasta, a jednocześnie 200 m od plaży i z widokiem na Park Narodowy – powstaje właśne nowa inwestycja. Termin realizacji – rok 2015. / Your own apartment on the Polish seaside promises fabulous holidays whatever the time of year. The building is slated for completion in 2015. It looks out over a National Park and is situated right in the heart of Międzyzdroje – just 200 metres from the beach.

Taste and rhythm

NU Jazz Zone to elegancka włoska restauracja w centrum Warszawy.

Głównym elementem wystroju wnętrza jest piec do wypieku pizzy oraz otwarta kuchnia, gdzie goście mogą obserwować, jak powstają przygotowane według specjalnej włoskiej receptury pizze oraz antipasti i sałatki. NU Jazz Zone jest znane również z modern jazzu i bossa novy. Usłyszymy tu najlepszy jazz z całego świata. Wstęp na koncert jest wolny. / NU Jazz Zone is a smart Italian restaurant in the heart of Warsaw. Its centrepieces include the pizza oven and open kitchen where you can watch how pizzas, antipasti and salads are made as per special Italian recipes. Another highlight is the modern jazz and bossa nova.

Nu Jazz Zone is the place to go for the best jazz from around the world. Admission to concerts is free. nu@jazzzone.pl

S

Smak i rytm

OD GO Y DOBRRES AD AD D R E S

www.horyzont-miedzyzdroje.pl

W harmonii z naturą

In harmony with nature

Hotel Narvil Conference & Spa to połączenie nowoczesnego centrum konferencyjnego z eleganckim hotelem i ekskluzywnym spa. Podzielony jest na dwie strefy – biznesową i służącą do wypoczynku. Hotel położony jest w Serocku, nad brzegiem Narwi, jednej z najczystszych polskich rzek. Jego bryła została harmonijnie wkomponowana w krajobraz. Cień na jednym z patiów zapewnia 18 wielkich lip, a na drugim – stuletni dąb. / The Hotel Narvil Conference & Spa combines the amenities of a modern conference centre with those of a luxury hotel and upmarket spa. The hotel is divided into two zones – business and leisure. It is situated in Serock and overlooks the Narew, one of the purest rivers in Poland. The building seamlessly blends in with the surrounding landscape. One patio is shaded by 18 linden trees, and another one by a hundred-year-old oak. www.hotelnarvil.pl

Salon pod chmurką Taras służy przede wszystkim wypoczynkowi, ale jest to przestrzeń reprezentacyjna budynku. Dzięki deskom kompozytowym REHAU RELAZZO przypominającym panele drewniane taras zachowa estetyczny wygląd niezależnie od panujących warunków atmosferycznych. / A terrace adds a touch of elegance to a building, but is mainly a place to relax. The REHAU RELAZZO composite decking system resembles wooden panels and will keep your terrace looking beautiful no matter what the weather is like. www.relazzo.pl

92

© M.P.

Open air lounge

NIEINWAZYJNA LASEROWA GINEKOLOGIA ESTETYCZNA

NON-INVASIVE AESTHETIC GYNECOLOGY

Laser MonaLisa Touch™ został stworzony z myślą o zdrowiu intymnym kobiety. Jest pomocny w rehabilitacji po porodzie, w leczeniu nietrzymania moczu lub problemów powstałych w wyniku menopauzy. Zabiegi nim wykonywane rozwiązują problemy estetyczne i zdrowotne, przywracając kobietom pewność siebie, komfort fizyczny i psychiczny oraz zadowolenie z życia seksualnego.

Zabiegi MonaLisa Touch™ wyróżnia bezbolesność, brak inwazyjności oraz okresu rekonwalescencji.

MonaLisa Touch™ laser was created to care for women’s intimate health. It is helpful in rehabilitation after childbirth, urinary incontinence and problems related to menopause.

MonaLisa Touch™ treatments are used to cure aesthetic and health problems, they restore women’s self-confidence, enhance physical and psychical comfort and improve sexual satisfaction. MonaLisa Touch™ treatments are painless, non-invasive and require no down time.

Na zabiegi MonaLisa Touch™ zapraszamy do ELITE Centrum Laseroterapii i Modelowania Sylwetki, które kompleksowo dba o zdrowie i urodę kobiety.

The MonaLisa Touch™ treatment is available at ELITE Centrum Laseroterapii i Modelowania Sylwetki, which offers comprehensive women’s health and beauty service.

Elite Centrum Laseroterapii i Modelowania Sylwetki ul. Pereca 2, Warszawa, tel. +48 (22) 652 34 62, ul. Wąwozowa 8, Warszawa, tel. +48 (22) 894 83 84 www.elite.waw.pl

Wyłączny dystrybutor: ITP S.A. ul. Domaniewska 37, 02-672 Warszawa tel +48 722 008 002, www.itpsa.pl, www.monalisalaser.pl

Centrum Ortodoncji i Implantologii

Centrum Ortodoncji i Implantologii ODENT powstało w celu zapewnienia najwyższego poziomu usług stomatologicznych na mapie Warszawy. Gwarantujemy szeroki zakres godzin przyjęć oraz najnowocześniejsze technologie dentystyczne. Posiadamy dwa oddziały w dogodnych lokalizacjach: na Żoliborzu i Ursynowie.

Profesjonalizm i wysoki standard usług wykonywany przez naszych lekarzy, pozwala zapewnić kompleksowe i profesjonalne leczenie stomatologiczne dzieci i dorosłych.

Zakres usług: • Ortodoncja • Wybielanie zębów • Najnowocześniejsze rozwiązania protetyczne • Leczenie dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych - bruksizmu • Chirurgia stomatologiczna i szczękowa, implanty • Leczenie dzieci • Leczenie zachowawcze, kosmetyka stomatologiczna • Leczenie kanałowe zębów metodą tradycyjną i mikroskopową Pracownia RTG

Warszawa Żoliborz ul. Duchnicka 3 bud.4, wejście A • Warszawa Ursynów ul. Nowoursynowska 145 E (wejście od ul. Rosoła) 93 www.odent.pl, tel. 22 405 44 30

93

LOT W PRZESZŁOŚĆ

Back in Time

BLIŻEJ GWIAZD Closer to the stars

KAŻDA LINIA MA SWOJĄ „HALL OF FAME”, CZYLI LISTĘ SŁAWNYCH PASAŻERÓW. LOT W SWEJ 85-LETNIEJ HISTORII ZDECYDOWANIE MA SIĘ CZYM POSZCZYCIĆ. / EVERY AIRLINE HAS ITS “HALL OF FAME”, OR FAMOUS PASSENGER LIST. WITH A HISTORY SPANNING 85 YEARS, LOT CERTAINLY HAS MUCH TO BE PROUD OF.

Gdyby przytoczyć listę gwiazd i wybitnych osobistości na pokładach LOT-u, trzeba by tu skończyć ten felieton, a pozostałą część przeznaczyć na bardzo długą listę znanych i lubianych pasażerów, którzy gościli pod skrzydłami żurawia. Przed wojną LOT gościł niejednokrotnie premiera, wybitnego pianistę i kompozytora Ignacego Paderewskiego. Również LOT-em po Nagrody Nobla leciało dwoje polskich laureatów – Wisława Szymborska i Czesław Miłosz.

Mówiąc o gwiazdach, nie sposób nie wspomnieć największych sław muzyki: wiecznie młodych Rolling Stonesów, którzy odwiedzili Polskę (LOT-em, a jakże) w roku 1967. Popularna legenda głosi, że za swój występ dostali cysternę wódki. Jak było naprawdę – nie wiemy, ale na podstawie relacji osób towarzyszących tej wizycie możemy śmiało stwierdzić, że w Warszawie Stonesi „ciężko pracowali” na swój wizerunek…

Nie da się pominąć symbolu lat 70., czyli zespołu ABBA (na okładce), którego pojawienie się w Polsce szczelnie izolowanej żelazną kurtyną było niemalże wydarzeniem dekady, a koncert w telewizji oglądał prawie cały kraj.

W połowie lat 80. ulice miast i miasteczek wymierały, a wszyscy z zapartym tchem śledzili w pierwszej nadawanej w Polsce telenoweli losy biednej niewolnicy Isaury. Popularność tego seria-

94

Moczulski

If I was to present a complete list of all the stars and eminent personalities who have flown LOT, I would have to finish the feature now and fill the rest of the page with the names of the most distinguished and popular passengers LOT has ever flown. Before the war, LOT often carried the Prime Minister and legendary pianist and composer Ignacy Paderewski. Two Polish Nobel Prize winners – Wisława Szymborska and Czesław Miłosz – flew LOT to the Nobel Prize Award ceremony.

And while on the topic of stars, one of the most awaited were the foreveryoung Rolling Stones who visited Poland (on board LOT aircraft, needless to say) in 1967. Urband legend has it that they got a tanker of vodka instead of a fee for their performance.

Nobody knows what really happened but witnesses admit that during their Warsaw stay the band worked very hard to maintain their image…

We should also mention ABBA, the biggest pop band of the 1970s. ABBA’s concert in Poland, then isolated behind the Iron Curtain, became one of the most talked about events of the decade. The entire nation watched it on TV. During the mid-1980s, the streets everywhere were deserted as Poland watched with bated breath the trials and tribulations of the poor slave

girl Isaura. The show was so popular (ratings of approx. 81%) that the two main stars, viz. Lucelia Santos and Rubens de Falco were invited to visit Poland – via LOT, obviously. LOT has also been chosen by such silver screen stars as Roman Polański, Catherine Denevue and Andrzej Wajda.

Polish presidents also number among LOT’s regulars – during his last visit to the US, the incumbent President Bronisław Komorowski travelled via a LOT Boeing and astounded fellow passengers with his openness. An air hostess recalls that the President greeted passengers and chatted with them as he strolled down the aisle.

The President of Lithuania Valdas Adamkus flew LOT during his official visit to the US. Just like other passengers, celebrities value the time they spend in the air as an opportunity to relax after the daily grind. Urszula Dudziak, my favourite jazz singer, says: “I feel like a bird when I fly. I love everything about flying – beginning with packing, arriving early at the departure hall, boarding, getting on the plane, taking off, and taking out my books, computer and newspapers. I am in a different world.

This makes me happy, relaxed and inspired.” When I ask her about her favourite music, she responds: “I have

© WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

TEKST/BY: Krzysztof

© M.P. LOT, EAST NEWS

1. Zwycięscy piłkarze wracają do Polski po meczu na Wembley (1973 r.). / The Polish soccer team returning to Poland after winning at Wembley (1973). 2. Autograf Jana Englerta był marzeniem wielu pań. / Getting the autograph of famous actor Jan Englert was the dream of many Polish ladies. 3. Aktorzy serialu Niewolnica Isaura – Lucélia Santos i Rubens de Falco – lecą do Polski na spotkanie z fanami. / The stars of the Escrava Isaura Brazilian soap opera – Lucélia Santos and Rubens de Falco on their way to a meeting with Polish fans. 4. Koncert Rolling Stonesów w Warszawie przeszedł do legendy. / The Warsaw concert of the Rolling Stones went down in history. 5. Catherine Deneuve – uśmiech gwiazdy. / Catherine Deneuve – a smiling beauty. 6. Wokalistki grupy Boney M. delektują się obiadem na pokładzie. / Boney M singers relishing a meal served during a LOT flight. 7. Himalaistka Wanda Rutkiewicz między wyprawami. / Mountaineer Wanda Rutkiewicz between expeditions. 8. Fiat 126p w służbie LOT-u i jego pasażerka Irena Santor. / The iconic Fiat 126p used by LOT and its charming passenger, singer Irena Santor.

95

Back in Time

lu była tak wielka (ok. 81 proc. oglądalności), że bohaterowie głównych ról Lucélia Santos i Rubens de Falco odwiedzili Polskę, oczywiście na pokładzie LOT-u. Również LOT-em podróżowały takie gwiazdy kina jak Roman Polański, Catherine Deneuve czy Andrzej Wajda.

Stałymi pasażerami LOT-u są polscy prezydenci – piastujący obecnie ten urząd Bronisław Komorowski w ostatnią wizytę do USA udał się właśnie na pokładzie lotowskiego boeinga, gdzie bardzo zaskoczył współpasażerów swoją otwartością. Jedna ze stewardes wspomina, że prezydent przeszedł się po całym samolocie, witając się z pasażerami i zamieniając z nimi kilka kurtuazyjnych zdań. Również na oficjalną wizytę do USA podczas swojej prezydentury udał się na pokładzie LOT-u prezydent Litwy Valdas Adamkus.

Gwiazdy, podobnie jak inni pasażerowie, cenią czas spędzony w powietrzu za możliwość odpoczynku od codziennej bieganiny. Urszula Dudziak, znakomita wokalistka jazzowa, mówi: „Podróżując samolotem, czuję się jak ptak.

Cały proces od pakowania do wczesnego przyjazdu do hali odlotów, potem boarding, wchodzenie do samolotu, start i następnie wyjmowanie książek, komputera, gazet – to wszystko uwielbiam. Jestem w innym świecie i to mnie raduje, relaksuje i inspiruje”. Zapytana o ulubioną muzykę odpowiada: „Mam świetne słuchawki i dużo muzyki, klasycznej (Ravel, Grieg, Mahler) jazzowej (Ella Fitzgerald, Miles Davies, John Coltraine) różnej: (Björk, Sting, Radiohead ze wspaniałym Thomem Yorkiem). Mam też w komputerze zaległe filmy do oglądania. Dla mnie każda podróż samolotem trwa za krótko! No i muszę powiedzieć, że jestem bardzo wierna, bo latam tylko LOT-em. A co mi się najbardziej podoba? Pracownicy LOT-u na lądzie i w przestworzach: mili, uczynni, uśmiechnięci, troskliwi, tacy moi bliscy, kocham Was!!!”. ☐

Z kilkuset tysięcy negatywów, jakie znajdują się w archiwum PLL LOT, wyselekcjonowane zostało 30 unikatowych zdjęć. Związane są z przełomowymi wydarzeniami w historii Polski, a jednocześnie przypominają niezwykłą historię polskiego lotnictwa z lekkim przymrużeniem oka. Wśród postaci uwiecznionych na fotografiach znalazły się również gwiazdy podróżujące samolotami polskiego przewoźnika. Wstęp na wystawę, którą można oglądać w Polsce i destynacjach LOT-u do końca roku, jest bezpłatny. Więcej informacji na stronach: www.national-geographic.pl, www.lot.com i www.facebook.com/PllLOT. / Thirty unique photographs have been selected out of several hundred negatives from LOT Polish Airlines’ archives. Charting breakthrough events in the Polish history, they also provide a tongue-in-cheek commentary to the history of the Polish aviation. Among the persons depicted on the photographs are stars and celebrities travelling onboard aircraft of the Polish carrier. Admission to the exhibition displayed in Poland and LOT’s destination is free until the end of the year.

For more information, visit: www. national-geographic.pl, www.lot.com and https://www.facebook.com/PllLOT

a great set of headphones and lots of music, classical (Ravel, Grieg, Mahler), jazz (Ella Fitzgerald, Miles Davis, John Coltrane) and other genres (Bjork, Sting, and Radiohead with the fabulous Thom Yorke). I also have movies to watch in my computer. For me, every flight is simply too short! And I have to say that I’m extremely loyal as I only fly LOT. What do I like about it most? LOT’s ground and cabin crew are friendly, helpful, smiling and caring. We’re so close, I love you.” ☐

Roman Polański, laureat Oscara za reżyserię filmu Pianista, w autobiografii umieścił motto: Najważniejsze to bujać w obłokach. W przenośni i… dosłownie?

Academy Award winner for The Pianist, Roman Polański wrote in his autobiography “The most important thing is to have your head in the clouds.” Metaphorically and … literally?

96

© M.P. LOT © WOJCIECH FRANUS, CORBIS, BEW, M.P.,FORUM

LOT W PRZESZŁOŚĆ

SPIS TREŚCI CONTENTS 98 100 102

SIATKA POŁĄCZEŃ FLIGHT NETWORK FLOTA OUR FLEET MAPY LOTNISK TERMINAL MAPS

106

MILES AND MORE MILES AND MORE

108

LOT NEWS LOT NEWS

110

INFORMACJE O BAGAŻU YOUR LUGGAGE

112

DEKLARACJE CELNE CUSTOMS DECLARATIONS

118

ROZRYWKA ENTERTAINMENT

119

LOT DLA FIRM LOT FOR BUSINESSES

97

FLIGHT NETWORK SIATKA POŁĄCZEŃ

SIATKA FLIGHT POŁĄCZEŃ NETWORK

Minneapolis Winnipeg

Cincinnati

Edmonton

Detroit

Calgary

Charlotte Pittsburgh

Vancouver

Ottawa

Seattle

Montreal

Portland

Toronto

Denver

New York

San Francisco

Washington Chicago

Las Vegas

Atlanta

Los Angeles

Orlando

San Diego

Tampa

Phoenix Houston

Gdańsk

Porlamar

Szczecin

La Romana Varadero

Poznań

Warszawa

Wrocław

98 lot.com

Katowice Rzeszów Kraków

Cancun

Połączenia bezpośrednie LOT Destinations operated by LOT

New York

Połączenie code-share Code-share connection

Seattle

Beijing

Bangkok Singapore

St Petersburg Stockholm Edinburgh

Riga

Copenhagen

Vilnius

Manchester Dublin

Amsterdam

Birmingham London Colombo

Hamburg

Paris Luxembourg

Kiev

Prague

Frankfurt Basel

Linz

Lviv Vienna

Munich

Salzburg Innsbruck Geneva Graz Klagenfurt Zurich Lyon Venice

Bilbao

Mombasa

Toulouse

Turin

Marseille Madrid

Milan Nice

Minsk

Warsaw

Dusseldorf Brussels

Moscow

Tallinn

Ljubljana Bologna Roma

Budapest Bucharest

Odesa

Belgrade

Tbilisi

Sofia

Barcelona

Istanbul

Yerevan

99

Lisbon Athens Malta Larnaca Tel Aviv

OUR FLEET NASZA FLOTA

SAMOLOTY DALEKODYSTANSOWE

LONG-HAUL AIRCRAFT

Boeing 787 Dreamliner

NEW liczba / quantity długość / length rozpiętość / wing span pr. przelotowa / cruising speed zasięg / range liczba miejsc BC/PEC/EC / capacity

Elite Club – dla Twojego komfortu fotele rozkładają się do pełnej pozycji leżącej Elite Club – the seats fully recline to a flat position for ultimate comfort.

Nowa klasa Premium Club Specjalnie dla Ciebie klasa ekonomiczna o podwyższonym standardzie

Klasa Ekonomiczna System rozrywki pokładowej z indywidualnymi monitorami – szczegóły repertuaru na stronie 94

New Premium Club class.

A premium standard economy class designed especially with you in mind.

Economy class An in-flight entertainment system with individual screens – for details go to page 94.

SAMOLOTY ŚREDNIO- I KRÓTKODYSTANSOWE

Klasa Business Na krótkich i średnich dystansach miejsce obok Ciebie jest zarezerwowane specjalnie dla Twojego komfortu

MEDIUM- AND SHORT-HAUL AIRCRAFT

Business Class On short- and medium-haul flights the seat next to you is reserved with your comfort in mind.

Boeing 737-400 Embraer 195 Embraer 175** Embraer 170

100 * dla kompletu pasażerów ** w tym dwa egzemplarze samolotów do dyspozycji rządu

lot.com

6 56,72 m 60,13 m 875 km/h 14 700 km* 18/21/213

liczba / quantity długość / length rozpiętość / wing span pr. przelotowa / cruising speed zasięg / range liczba miejsc / capacity

3 36,40 m 28,90 m 795 km/h 3 500 km* 147 lub 162

liczba / quantity długość / length rozpiętość / wing span pr. przelotowa / cruising speed zasięg / range liczba miejsc / capacity

6 38,65 m 28,72 m 870 km/h 3 990 km* 112

liczba / quantity długość / length rozpiętość / wing span pr. przelotowa / cruising speed zasięg / range liczba miejsc / capacity

14 31,68 m 26,00 m 870 km/h 3 300 km* 82

liczba / quantity długość / length rozpiętość / wing span pr. przelotowa / cruising speed zasięg / range liczba miejsc / capacity

10 29,90 m 26,00 m 870 km/h 3 700 km* 70

/ * with a full passenger load / ** including two aricraft at the disposal of the Polish government

Morze inspiracji na lato!

Kochasz lato i nie możesz się doczekać słonecznych dni?

Odwiedź lot.com/inspiracje, wybierz swój kierunek i poleć z pomysłem!

A sea of inspirations for the summer!

Do you love summer and can’t wait for warm evenings?

Visit lot.com/inspiracje, select a destination and fly with your idea!

lot.com/inspiracje

TY WYZNACZASZ KIERUNEK

TERMINAL MAPS MAPY LOTNISK

MAPY LOTNISK

TERMINAL MAPS WARSZAWA – LOTNISKO CHOPINA, POLSKA

Terminal A Gates 13-16

Warsaw Chopin Airport, Poland Terminal A Gates 1-12

Terminal A Gates 17-26

Informacja lotniskowa Airport information +48 22 650 4220

3 1

1

LOT Transfer Center

2

Check-in LOT

3

Kasy LOT / LOT Ticket desk

2 3 Terminal A Gates 27-37

1 3

Terminal A Gates 38-45

Terminal 3 Gates A7-A20

To

tre cen ity c the

Terminal 3 Gates B14-B41

Terminal 3 Gates C30-C36

TORONTO LEASTER B. PEARSON INTL., CANADA

Terminal 1 Gates D20-F57

LOT Business Lounge

LOT Operates from Terminal 1 Concourse E Informacja lotniskowa Airport information +1-866-207-1690

Terminal 1 Gates F32-F99

Pass control

102

Security check

Bus lot.com

Terminal 1

Rail Terminal 1 Gates E68-E81

MAPY LOTNISK

TERMINAL MAPS NEW YORK JFK, USA

Terminal 7 Gates 1-12

LOT Operates from Terminal 1 Informacja lotniskowa Airport information +1 718-244-4444

Terminal 8 Gates 1-16 Terminal 5 Gates 1-27 Terminal 1 Gates 1-11

Terminal 4 Gates 2-4

Terminal 1

Terminal 2 Gates 19-70

MAPY LOTNISK TERMINAL MAPS

Terminal 8 Gates 31-47

Terminal 4 Gates 20-41 Terminal 3 Gates 1-18

CHICAGO O’HARE, USA

Terminal 1 Gates C1-C32

LOT Operates from International Terminal 5

Terminal 1 Gates B1-B22

Informacja lotniskowa Airport information +1 773-686-2200

Terminal 3 Gates L1-L10

Terminal 5 Gates M1-M5 Terminal 2 Gates E1-E15 Terminal 3 Gates K1-K19 Terminal 2 Gates F1-F14

Terminal 3 Gates G1-G21

Terminal 3 Gates H1-H18

Terminal 5 Gates M6-M13 Terminal 5

Terminal 5 Gates M14-M21

103 lot.com

TERMINAL MAPS MAPY LOTNISK

MAPY LOTNISK

TERMINAL MAPS Terminal 3E Gates E16-E23

PEKIN/BEIJING CAPITAL INTERNATIONAL AIRPORT, CHINA LOT Operates from Terminal 3 Informacja lotniskowa Airport information +86-10-96158

Terminal 3E Gates E24-E36 Terminal 1 Gates A1-A8

Terminal 2 Gates 24-49

Terminal 3E Gates E1-E15

Terminal 3

Gates A10-A18

Terminal 2 Gates 19-23

LOT Business Lounge Pass control Security check

Terminal 2 Gates 2-18

Terminal 3C Gates C19-C37

Terminal 3C Gates C1-C18

Rail Bus

BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo

Safety

Płyny w bagażu podręcznym

Liquids in your hand luggage

NIE PALIMY Uprzejmie przypominamy, że w czasie trwania wszystkich rejsów PLL LOT obowiązuje bezwzględny zakaz palenia (dotyczy też papierosów elektronicznych) oraz picia alkoholu wniesionego na pokład lub kupionego w sklepie pokładowym Duty Free.

NIE TELEFONUJEMY Podczas całego lotu obowiązuje bezwzględny zakaz prowadzenia rozmów z telefonów komórkowych. Telefon może jednak pozostać włączony pod warunkiem przestawienia go w tryb samolotowy. Pasażerowie po włączeniu trybu offline mogą korzystać z większości funkcjonalności m.in. telefonów, tabletów, odtwarzaczy mp3 czy aparatów, jednak bez możliwości korzystania z sygnału sieci komórkowej lub bezprzewodowej transmisji danych (czyli np. wykonywania połączeń, wysyłania sms-ów czy używania bluetooth).

Należy pamiętać, że w czasie startu i lądowania niedozwolone jest korzystanie ze słuchawek, a laptopy i inne większe urządzenia elektroniczne muszą być na ten czas zabezpieczone w bagażu podręcznym, kieszeni fotela lub na półce.

Korzystanie z urządzeń elektronicznych na pokładach samolotów LOT-u jest możliwa w oparciu o decyzję Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA), która zezwoliła liniom lotniczym na takie działanie. Zgodnie z opinią agencji korzystanie z elektroniki w samolotach nie ma wpływu na funkcjonowanie systemów pokładowych, pod warunkiem ustawienia ich właśnie w tryb samolotowy. Elektronika ustawiona w trybie samolotowym, może być włączona przez cały czas trwania rejsu.

104 lot.com

SAFETY

Od 6 listopada 2006 r. w krajach Unii Europejskiej obowiązują przepisy dotyczące odprawy pasażerów podróżujących w dowolnym kierunku z lotnisk UE oraz Norwegii, Islandii i Szwajcarii. W związku z zagrożeniem płynnymi materiałami wybuchowymi ograniczają one ilości płynów, jakie podróżni mogą wnosić na pokład samolotu. W wyznaczonych punktach każdy pasażer i jego bagaż podręczny zostają poddani kontroli. Chodzi o sprawdzenie, czy podróżny nie wnosi na pokład samolotu niedozwolonych cieczy.

Szczegółowe informacje na temat wymienionych ograniczeń na stronie www.lot.com.

NO SMOKING We kindly remind you that smoking is strictly forbidden (including e-cigarettes) on all flights of the Polish Airlines LOT. You are also requested to refrain from drinking alcohol on our planes, whether brought along on board or purchased in the duty free shop.

NO CALLING During the whole flight it is strictly forbidden to make mobile phone calls. The phone can be left on provided it is switched to airplane mode. Passengers can use all the functionalities of mobile phones, tablets, mp3 players and cameras once the offline mode is switched on, i.e. without an active mobile phone signal or wireless data transmission (which would permit to e.g. make calls, send text messages or use the blutooth technology). Please note that durin both take-off and landing it is forbidden to use headphones, while laptops and larger electronic devices must be put away in hand luggage, in the front seat pocket or on the shelf above your seat. Passengers are allowed to use electronic devices on board LOT aircraft pursuant to the decision of the European Aviation Safety Agency (EASA) which authorised airlines to introduce the above rules. In line with the opinion of the agency, use of electronic devices on board does not interfere with the aircraft’s electronic system provided the flight mode is switched on in the device. Electronic devices switched to flight mode can be used during the whole flight.

On 6 November 2006 new regulations regarding the check-in of passengers travelling in any direction from European Union airports as well as from Norway, Iceland and Switzerland have been introduced in the European Union member states. In connection with the risk of liquid explosives, the regulations limit the amount of liquid which can be taken on board of the aircraft. At set points, each passenger and his or her hand luggage, undergo control. It must be checked whether the traveler does not take prohibited fluids on board of the aircraft. Detailed Information regarding the abovementioned limitations is available at www.lot.com

105

Czy wiesz, że…

Do you know…

Miles & More jest największym programem lojalnościowym w Europie przeznaczonym dla często podróżujących pasażerów.

Obecnie liczy ponad 25 milionów uczestników na całym świecie, w tym około 600 tysięcy w Polsce. Program umożliwia gromadzenie i wykorzystywanie mil na wszystkich połączeniach linii zrzeszonych w programie i w sojuszu Star Alliance oraz korzystanie z bogatej oferty partnerów nielotniczych.

Miles & More is Europe’s biggest programme for frequent flyers.

There are currently more than 25 million members over the world, including approximately 600 000 in Poland.

By participating in the programme, you can earn and redeem miles on all airline partners flights and Star Alliance and take advantage of numerous offers provided by our non-airline partners.

Twoje korzyści

What you get

Jako uczestnik programu Miles & More możesz gromadzić mile premiowe zarówno podczas podróży, jak i na co dzień – korzystając z oferty ponad 30 linii lotniczych oraz ponad 300 partnerów nielotniczych. Zgromadzone mile możesz przeznaczyć na nagrody, m.in. przeloty, podwyższenie klasy podróży czy wynajem samochodu.

As a member of Miles & More programme, you can earn award miles both while travelling and on everyday purchases– taking advantage of the services of over 30 airlines and more than 300 non-airline partners.

Accrued miles can be redeemed for numerous rewards, including flight awards, upgrade awards or car rental.

Przywileje wynikające ze statusu Podróżując liniami lotniczymi należącymi do programu Miles & More i sojuszu Star Alliance, gromadzisz również mile statusowe, dzięki którym możesz otrzymać kartę o wyższym statusie – Frequent Traveller, Senator.

Karty zapewniają Ci wiele przywilejów: wstęp do Saloników Biznes, możliwość zabrania bezpłatnie dodatkowej sztuki bagażu czy otrzymanie 25% więcej mil.

Więcej informacji na miles-and-more.pl.

Privileges related to status When travelling with Miles & More partner airlines and Star Alliance, you also earn status miles which allow you to obtain a card with a higher status – Frequent Traveller, Senator. These cards grant you numerous privileges – access to Business Lounges, the option to take an additional piece of luggage or earning 25% more miles.

For more information, please visit miles-and-more.pl.

Jak przystąpić do programu Miles & More Miles & More to wiele korzyści, dlatego dołącz do programu jeszcze dziś. Jak to zrobić?

Wystarczy, że wypełnisz formularz, który znajdziesz w samolocie, w biurze LOT-u, na lotnisku lub na stronie miles-and-more.pl.

How do I join Miles & More programme?

Miles & More is a programme that offers a wide range of privileges. Join today by filling out the form that is available on board and can also be found at a LOT office, at the airport or on miles-and-more.pl.

How do I earn award miles?

Award miles are automatically credited to your mileage account when you quote your Miles & More service card number: • Always provide your card number when reserving a ticket and during checkout prior to departure!

• You may apply for the registration of award miles not credited to your service account automatically within six months from the date of travel (online form or standard post).

• Retain all your travel documents until you confirm that the award miles have been credited to your service account: original boarding cards and ticket copies, car rental receipts, hotel bills, etc.

Sprawdź, jak są naliczane Twoje mile Mile są rejestrowane na Twoim koncie milowym automatycznie po podaniu numeru karty programu Miles & More.

• Podawaj numer karty zawsze podczas rezerwacji biletu oraz przy każdej odprawie przed lotem!

• Prośbę o naliczenie mil, które nie zostały zarejestrowane na Twoim koncie automatycznie, możesz złożyć do 6 miesięcy wstecz od daty przelotu (formularz online lub przesyłka pocztowa).

• Do czasu, aż upewnisz się, że należne Ci mile zostały naliczone na Twoim koncie, zachowaj wszystkie dokumenty z podróży: oryginalne karty pokładowe i kopie biletów, rachunki za wynajęcie samochodu, pobyt w hotelu itp.

Quick way to awards Example: Flight from Warsaw to Chicago and back: 9 346 miles* Register for newsletter: + 500 miles Stay at one of our hotel partners: + 500 miles Total: 10 346 miles You can redeem your accrued miles for flight awards or other rewards offered by partners of the Miles & More Programme.

*LOT Polish Airlines class D, C

Redeem your miles for flight awards

Sprawdź, jak szybko zyskać nagrody

Now you can enjoy cheaper flights award all over the world!

To take advantage of our promotional offer, redeem 10.000 miles accrued on your account for a chosen European flight or 40.000 miles for a flight to Asia.

Promotional flights available this month: Athens, Yerevan, Madrid, Beijing and Poznan.

Przykład: rejs w obie strony na trasie Warszawa – Chicago: 9346 mil* zapisanie się do newslettera: + 500 mil pobyt w hotelu partnerskim: + 500 mil razem: 10 346 mil Zgromadzone mile możesz wykorzystać na nagrody lotnicze lub nagrody u partnerów programu Miles & More. *Polskie Linie Lotnicze LOT klasa D, C

Wymień mile na przeloty Teraz możesz latać taniej po całym świecie! Aby skorzystać z promocji, zamień 10 000 mil zgromadzonych na swoim koncie na bilet do wybranego europejskiego miasta albo 40 000 mil na lot do Azji!

Poleć w tym miesiącu do: Aten, Erywania, Madrytu, Pekinu lub Poznania.

?

Dane kontaktowe Masz pytania?

Skontaktuj się z Polskim Centrum Obsługi Programu Miles & More pod nr. +48 22 5 777 222.

Tutaj m.in. zrobisz rezerwację, sprawdzisz stan konta, uzyskasz informacje w języku polskim i angielskim.

Adres do korespondencji: PLL LOT, Program Miles & More, skrytka pocztowa 78, 00-972 Warszawa 119.

?

Contact information Want to know more?

Please contact the Miles & More Customer Service Centre (Phone: +48 22 5 777 222). Here you can for example: make your reservation, check your account status, obtain information in Polish and English.

Address for correspondence: PLL LOT, Miles & More Programme, P.O. Box 78, 00-972 Warsaw 119.

107

LOT NEWS

LOT NEWS

WYDARZENIA

RETRO JET RETRO JET – LOT JEST MODNY – LOT IS EN VOGUE

108 lot.com

Samolot o znakach rejestracyjnych SP–LIE otrzymał malowanie nawiązujące do kolorystyki maszyn LOT-u z lat 40. XX w. Tym samym LOT dołączył do grona linii lotniczych, które w swojej flocie mają retro jety.

Na pokładach naszych samolotów czeka na Pasażerów szereg zmian poprawiających komfort i przyjemność lotu. Dodatkowo, w roku naszego jubileuszu, do tej oferty dołącza retro jet – mówi Ewa Kołowiecka, Prezes ds.

Operacyjno-Technicznych PLL LOT. Mam nadzieję, że podróż na jego pokładzie będzie dla wielu naszych Pasażerów miłym i ciekawym doświadczeniem.

Inspiracją szaty graficznej był wzór obowiązujący na kadłubach w latach 1945–1973, jedno z najbardziej charakterystycznych malowań naszych samolotów. W tym malowaniu zastosowano dynamiczną formę żurawia ze statecznika. Na pasażerów czeka również niespodzianka na pokładzie tej maszyny. Na ściankach zamontowane zostały archiwalne zdjęcia oraz słynne plakaty reklamowe LOT-u, które stanowią najwyższe osiągnięcia polskiej szkoły grafiki. Podczas prezentacji na pokładzie załoga wystąpiła w historycznych mundurach LOT-u. Maszyna będzie obsługiwała europejskie połączenia LOT-u. Życzymy przyjemnej podróży.

You can now take a journey in time and space.

LOT Polish Airlines is celebrating its 85th anniversary by adding a new Embraer 175 to the fleet. The new aircraft has been painted in special anniversary colours.

The aircraft (Reg. No. SP–LIE) was inspired by LOT livery from the 1940s. This places the Polish carrier in that group of airlines with retro jets.

“We have introduced a number of changes on board our aeroplanes to make your flight more pleasant and comfortable. We are also adding a retro jet to our fleet in this anniversary year”, says Ewa Kołowiecka, Operations and Technical Director of LOT Polish Airlines.

“We trust that our passengers will find flying a retro jet a pleasant and exciting experience.”

The vintage livery was inspired by the paint schemes that adorned LOT fuselages from 1945 until 1973 - the most distinct ever seen on our aircraft.

The vibrant crane has been painted on the vertical stabiliser. You are in for more surprises once you step inside the cabin. Archival photos and iconic LOT posters that represent some of the greatest achievements in Polish poster art are displayed on the walls.

The crew wore historical LOT uniforms during the presentation.

The aircraft will be operated on LOT’s European routes.

We wish you an enjoyable flight.

FOT. JACEK BONCZEK, KRZYSZTOF MOCZULSKI

Podróż w czasie i przestrzeni – teraz to możliwe!

Do floty Polskich Linii Lotniczych LOT, świętujących 85. urodziny, dołączył Embraer 175 w specjalnym jubileuszowym malowaniu.

LUGGAGE BAGAŻ

BAGAŻ Bagaż rejestrowany przewożony w luku bagażowym Checked luggage allowances

LUGGAGE

Dla biletów wystawionych przed 1 maja 2012 roku obowiązuje system wagowy, tzw. Weight Concept, który dotyczy rejsów operowanych przez PLL LOT na trasach europejskich oraz na Bliski Wschód: – klasa biznes – 30 kg bagażu, – klasa ekonomiczna – 20 kg bagażu.

Bagaże przekraczające powyższe limity podlegają dodatkowej opłacie. Aktualne wysokości opłat za nadbagaż dostępne są na stronie internetowej lot.com Na trasach transatlantyckich obowiązuje system sztukowy, zgodnie z którym pasażerowie mogą przewieźć bezpłatnie w: – klasie biznes – 2 sztuki bagażu o wadze nie większej niż 32 kg każda, mierzące maksymalnie 158 cm, – w klasie ekonomicznej – 1 sztukę bagażu o wadze 23 kg i maksymalnym wymiarze 158 cm.

Druga sztuka bagażu o wadze do 23 kg i maksymalnym wymiarze 158 cm podlega zryczałtowanej opłacie (stawki na stronie internetowej lot.com).

Dla biletów wystawionych po 1 maja 2012 roku obowiązuje system sztukowy, tzw. Piece Concept, który dotyczy wszystkich rejsów operowanych przez PLL LOT: – Elite Club/klasa biznes na trasach długodystansowych (USA, Kanada, Chiny) – 3 sztuki o wadze nie większej niż 32 kg każda, mierzące maksymalnie 158 cm, – klasa biznes na trasach krótkiego zasięgu (Polska, Europa, Bliski Wschód) – 2 sztuki, każda do 32 kg o wymiarze do 158 cm, – klasa ekonomiczna – 1 sztuka o wadze do 23 kg i maksymalnym wymiarze 158 cm.

Dodatkowo na trasach dalekodystansowych wprowadzona została klasa Premium Club, w której dopuszczalne są 2 sztuki bagażu rejestrowanego, każda do 23 kg o wymiarze 158 cm.

Tickets issued before 1 May 2012 are subject to the Weight Concept applicable to flights operated by LOT Polish Airlines on European routes and flights to the Middle East: – Business class – 30 kg of luggage, – Economy class – 20 kg of luggage.

Luggage exceeding the above allowances is subject to an extra fee.

The current fees for excess luggage are available at the lot.com website.

The Piece Concept applies to transatlantic flights, i.e. passengers are entitled to take free of charge: – in Business class – 2 pieces of luggage each weighing up to 32 kg and having a maximum size of up to 158 cm, – in Economy class – 1 piece of luggage weighting up to 23 kg and having a maximum size of up to 158 cm.

A second piece of luggage weighing up to 23 kg and having a maximum size of up to 158 cm is subject to an extra fee (see rates at lot.com).

Tickets issued after 1 May 2012 are subject to the Piece Concept applicable to all flights operated by LOT Polish Airlines: – Elite Club/Business class on long-haul flights (US, Canada, China) – 3 pieces of luggage each weighing up to 32 kg each and having a maximum size of up to 158 cm.

– Business class on short flights (Poland, Europe, Middle East) – 2 pieces of luggage each weighing up to 32 kg and having a maximum size of up to 158 cm.

– Economy class – 1 piece of luggage weighting up to 23 kg and having a maximum size of up to 158 cm.

In Premium Club class introduced on long-haul flights: 2 pieces of checked luggage each weighing up to 23 kg and having a maximum size of up to 158 cm.

Bagaż podręczny przewożony na pokładzie Carry-on luggage allowances

Niezależnie od limitu bagażu rejestrowanego i terminu zakupu biletu pasażer jest uprawniony do bezpłatnego przewozu bagażu podręcznego: – Elite Club/klasa biznes – 2 sztuki o łącznej wadze do 18 kg (maksymalna waga jednej sztuki 9 kg) – klasa ekonomiczna – 1 szuka do 8 kg, – klasa Premium Club – 2 sztuki o łącznej wadze do 12 kg (maksymalna waga jednej sztuki 8 kg).

Suma wymiarów każdej sztuki bagażu podręcznego (długości, szerokości i wysokości) nie może przekraczać 118 cm (55x40x23)* Dodatkowo, w ramach bagażu podręcznego mogą być przewożone: – mała torebka damska lub​ – laptop lub – mały aparat fotograficzny lub – mała kamera lub – para kul ortopedycznych lub – dla podróżujących z dziećmi – pokarm i składany wózek lub spacerówka dla dziecka.

Apart from the above limits regarding checked-in luggage and regardless of the date on which the ticket was purchased, passengers are entitled to take on board free of charge: – Elite Club/Business class – 2 pieces of luggage weighing up to 18 kg (maximum weight of one piece of luggage is 9 kg) – Economy class – 1 piece of luggage weighing up to 8 kg, – Premium Club – 2 pieces of luggage weighing up to 12 kg (maximum weight of one piece of luggage is 8 kg) The dimensions (total length, width and height) of each piece of carry-on luggage may not exceed 118 cm (55 + 40 + 23)* Passengers may additionally carry the following items as hand luggage: – a small woman’s handbag or – a laptop or • a small camera or – or small video camera or – a pair of crutches or – for passengers travelling with children – baby food and/or a fold up collapsible pusher (stroller)

110 lot.com

Bagaż dla dzieci do lat dwóch

Dzieci do lat 2 niezajmujące oddzielnego miejsca w kabinie mają prawo do bezpłatnego przewozu: 1 sztuki bagażu do 23 kg o maksymalnym wymiarze do 158 cm oraz składanego wózka dziecięcego lub torby-kosza do przewozu niemowląt, lub fotelika samochodowego przewożonych w luku bagażowym**

Luggage allowances for children up to 2 years of age

Children up to 2 years of age not occupying a separate seat are entitled to take on board free of charge: 1 piece of luggage weighting up to 23 kg with a maximum size of up to 158 cm, and a fold up collapsible pusher (stroller), or a baby basket or a car seat carried in the hold **

* Informacje zamieszczone w magazynie są aktualne na dzień oddania magazynu do druku. Aktualna oferta i wysokość opłat za przewóz dodatkowego bagażu dostępne są w biurach sprzedaży, Call Center bądź na stronie internetowej lot.com / * The information published in the magazine is valid as at the date the magazine goes to print and it does not constitute a commercial offer within the meaning of the Civil Code. In order to confirm the validity of this information please consult LOT Polish Airlines sales assistants at sales offices, contact the Call Centre or visit the website: lot.com. ** Na niektórych połączeniach obsługiwanych małymi samolotami mogą obowiązywać dodatkowe restrykcje odnośnie wielkości bagażu podręcznego. / ** Additional carry-on luggage restrictions may apply for certain flights operated by small aircraft. *** Torba-kosz do przewozu niemowląt lub fotelik samochodowy mogą być zabierane na pokład w miarę wolnego miejsca. / *** A baby basket or a car seat can be taken on board, if space is available. **** Z rynku polskiego obowiązuje dodatkowa opłata serwisowa. / **** An extra charge applies to outbound flights from Poland.

111

CUSTOMS DECLARATIONS DEKLARACJE CELNE

DEKLARACJE CELNE DO KANADY POUCZENIE DEKLARACJI Wszyscy podróżni muszą podać swoje dane w Deklaracji Agencji Kanadyjskiej Służby Granicznej (CBSA).

Na jednej karcie można umieścić dane najwyżej czterech osób mieszkających pod tym samym adresem.

Każdy podróżujący ponosi odpowiedzialność za swoją deklarację. Zgodnie z przepisami prawa niewskazanie w deklaracji towarów, waluty i/lub środków pieniężnych wwożonych na teren Kanady może spowodować ich konfiskatę, nałożenie kar pieniężnych i/lub podlegać ściganiu karnemu. Informacje podane w deklaracji będą sprawdzane przez CBSA i mogą być udostępniane innym departamentom rządowym w celu egzekwowania prawa kanadyjskiego. Więcej informacji w bazie danych Info Source (nr ref. CBSA PPU 018) w bibliotece publicznej lub na stronie infosource.gc.ca.

CZĘŚĆ B – OSOBY ODWIEDZAJĄCE KANADĘ Każda osoba odwiedzająca Kanadę może wwieźć bez opłat celnych: prezenty (z wyjątkiem alkoholu i tytoniu) o wartości nie większej niż 60 dol. kanad. każdy; 1,5 l wina lub 1,14 l wyrobów spirytusowych, lub 24 puszki/ butelki piwa o pojemności 355 ml (razem 8,5 l); 200 papierosów, 200 skrętek tytoniowych, 50 cygar lub cygaretek oraz 200 g tytoniu przetworzonego.

CZĘŚĆ C – REZYDENCI KANADYJSCY Każdemu rezydentowi kanadyjskiemu powracającemu do Kanady przysługuje jedno z następujących zwolnień od cła, w zależności od długości czasu pobytu poza Kanadą (co obejmuje wszystkie towary i/lub prezenty zakupione lub otrzymane za granicą): 24 godziny: 50 dol. kanad. Zwolnieniu nie podlega towar, którego wartość przekracza 50 dol.

Tabela zwolnień od cła dotycząca alkoholu i tytoniu

112 lot.com

1,5 l wina lub 1,14 l wyrobów spirytusowych, lub 24 puszki albo butelki piwa o pojemności 355 ml (razem 8,5 l).

(Przysługuje tylko osobom, które są pełnoletnie w prowincji, do której towar jest wwożony). 200 papierosów, 200 skrętek tytoniowych, 50 cygar lub cygaretek oraz 200 g tytoniu przetworzonego (może obowiązywać specjalne cło).

Alkohol i tytoń podlegają ocleniu.

48 godzin: 400 dol. kanad. Obejmuje alkohol i tytoń. (patrz tabela) 7 dni: 750 dol. kanad. Obejmuje alkohol i tytoń. (patrz tabela)

113

CUSTOMS DECLARATIONS DEKLARACJE CELNE

DEKLARACJE CELNE I WIZOWE DO USA WAŻNA ZMIANA W związku z wdrożeniami nowego programu elektronicznego na lotniskach docelowych PLL LOT w USA pasażerowie nie są już zobowiązani do wypełniania obecnie używanego papierowego formularza I-94.

To rozwiązanie ułatwi pasażerom przejście przez punkt kontroli celnej i imigracyjnej w USA. Otrzymaną od stewardes deklarację celną prosimy wypełnić czytelnie (pismem drukowanym) długopisem lub wiecznym piórem. Zgodność podanych informacji z prawdą należy poświadczyć podpisem.

Przed przystąpieniem do wypełnienia deklaracji prosimy o dokładne zapoznanie się z instrukcją zamieszczoną poniżej. Wszelkich informacji i pomocy udzieli Państwu personel pokładowy. Deklarację po wypełnieniu należy wraz z paszportem przedstawić w trakcie kontroli paszportowej i celnej.

PRODUKTY ROLNE I ZWIERZĘCE

WYJAŚNIENIA DODATKOWE

Chcąc zapobiec przenikaniu niebezpiecznych

Wszystkie osoby mogą być poddane przesłuchaniu

szkodników i zakazanych zwierząt, ogranicza się

i rewizji (także ich mienie). Nielegalny przywóz

przywóz następujących artykułów: owoców,

substancji zastrzeżonych (narkotyków, chemikaliów,

warzyw, roślin, produktów roślinnych, gleby, mięsa,

leków dostępnych tylko na receptę, a bez

przetworów mięsnych, ptaków, ślimaków oraz

dołączonej recepty itd.), bez względu na liczbę,

innych żywych zwierząt lub produktów zwierzęcych.

stanowi pogwałcenie prawa Stanów Zjednoczonych.

Podróżny, który nie zgłosi wszystkich tego rodzaju artykułów celnikowi lub inspektorowi rolniczemu, podlega karze, a artykuły mogą ulec konfiskacie.

WALUTA I ŚRODKI PIENIĘŻNE Przewóz waluty lub środków pieniężnych jest legalny bez względu na sumę. Jednakże podróżny, który wywozi ze Stanów Zjednoczonych lub wwozi tam więcej niż 10 tys. dol. (w walucie USA albo jej równowartość w walucie obcej, lub łącznie) w postaci monet, banknotów, czeków podróżnych lub papierów wartościowych na okaziciela, takich jak przekazy pieniężne, czeki osobiste lub bankowe, akcje lub obligacje, jest prawnie zobowiązany do zgłoszenia tej sumy na kwestionariuszu Służby Celnej USA nr 4790.

Podróżny musi wypełnić taki kwestionariusz nawet wtedy, gdy walutę lub środki pieniężne przewozi dla niego inna osoba. Niewypełnienie wymaganego kwestionariusza lub podanie niepełnej

114

sumy przewożonych środków pieniężnych może spowodować konfiskatę całej waluty i wszystkich papierów wartościowych oraz kary administracyjne i/lub dochodzenie kryminalne.

lot.com

115

CUSTOMS DECLARATIONS DEKLARACJE CELNE

DEKLARACJE CELNE I WIZOWE DO USA TOWARY Podróżni niebędący stałymi mieszkańcami USA muszą zgłosić w punkcie 15. łączną wartość wszystkich przedmiotów przeznaczonych dla innych osób oraz wszystkich towarów przeznaczonych na sprzedaż lub pozostawienie w Stanach Zjednoczonych. Przedmioty te obejmują wszystkie prezenty, towary handlowe lub próbki (wyjątek: przedmioty użytku osobistego, takie jak ubranie, biżuteria osobista, sprzęt fotograficzny, bagaż itp. nie podlegają ocleniu).

Stali mieszkańcy USA muszą zgłosić w punkcie 15. łączną wartość wszystkich przedmiotów nabytych za granicą, włącznie z towarami handlowymi i próbkami (niezależnie od tego, czy są to towary nowe, czy używane, obłożone cłem lub nie, nabyte w drodze kupna, otrzymane w prezencie lub nabyte w inny sposób). Dotyczy to również przedmiotów kupionych w sklepach wolnocłowych w USA i za granicą, które znajdują się w posiadaniu pasażera w momencie wjazdu do Stanów Zjednoczonych.

Przedmioty nabyte w trakcie tej podróży w drodze wysyłki z innych krajów (z wyjątkiem przedmiotów nabytych na terytorium posiadłości zamorskich Stanów Zjednoczonych i w krajach basenu Morza Karaibskiego) podlegają ocleniu w momencie ich wwozu do USA. Wysokość opłaty celnej zostanie ustalona przez pracownika Służby Celnej. Stali mieszkańcy Stanów Zjednoczonych mają zwykle prawo przywieźć bez cła towary o łącznej wartości 800 dol., o ile wwożą je ze sobą.

Osobom niebędącym stałymi mieszkańcami USA przysługuje zwykle prawo wwozu bez cła towarów o łącznej wartości 100 dol.

Opłata celna wynosi zwykle 10 proc. od pierwszego tysiąca dolarów powyżej wymienionych limitów.

Jeśli wartość wszystkich przedmiotów zgłoszonych

116 lot.com

w punkcie 15. przekracza 1,4 tys. dol. na osobę, to należy Deklarację Celną otrzymają Państwo od stewardesy.

Prosimy wypełnić ją czytelnie (pismem drukowanym) długopisem lub wiecznym piórem. Prawdziwość podanych informacji należy poświadczyć własnoręcznym podpisem.

wymienić je w tabeli na drugiej stronie Deklaracji Celnej, podając ich ceny w dolarach USA (przy prezentach – ich prawdziwą wartość równą cenie detalicznej).

PAKIET PODSTAWOWY BASIC PACKAGE TV

FILMY

ENTERTAINMENT ROZRYWKA

MOVIES

DLA DZIECI

TV

MUZYKA

KIDS

W związku z rozwojem naszego systemu rozrywki w tym miesiącu w Pakiecie Podstawowym znajdą Państwo 11 filmów (w tym 2 filmy chińskie), 8 odcinków seriali (w tym hitów HBO) oraz wiele innych programów rozrywkowych, a także nieograniczony dostęp do oferty audio, gier oraz prasy elektronicznej.

MUSIC

In connection with the expansion of our entertainment system this month our Basic Package features 11 movies (including 2 Chinese movies), 8 TV show episodes (including HBO blockbusters), a selection of entertaining shows and unlimited access to our audio, games and e-magazines offer.

*klasa ekonomiczna – loty długodystansowe *long-haul flights – Economy class UPGRADE PACKAGE UPGRADE PACKAGE Usługa Upgrade Package umożliwia Państwu dostęp do pełnej oferty naszego systemu rozrywki – 31 filmów (w tym 4 filmów chińskich), 16 odcinków seriali (w tym hitów HBO), trzech koncertów, wielu programów rozrywkowych oraz oferty audio, gier i prasy elektronicznej. Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami wewnątrz systemu.

35

PLN /Fli ght

The Upgrade Package gives you access to our full entertainment offer – 31 movies (including 4 Chinese movies), 16 TV show episodes (including HBO blockbusters), 3 concerts, a selection of entertaining shows and a collection of music albums, games and e-magazines. For more infomation on the package, go to our entertainment system.

SEKRETNE ŻYCIE WALTERA MITTY THE SECRET LIFE OF WALTER MITTY

118 lot.com

NIE OPUSZCZAJ MNIE NEVER LET ME GO

LEGENDY RINGU GRUDGE MATCH

懸紅

THE BOUNTY

CO SIĘ ZDARZYŁO W LAS VEGAS WHAT HAPPENS IN VEGAS

UKŁAD ZAMKNIĘTY THE CLOSED CIRCUIT

© 2014 Home Box Office, Inc. All rights reserved. HBO® and related channels and service marks are the property of Home Box Office, Inc.

*bezpłatnie dostępna w Elite i Premium Club *free for Elite and Premium Club passengers

119

The oldest

restaurant

in

Warsaw

Ta s t e the best Polish cuisine

Personal invitation from

120 U Fukiera, Warszawa, Rynek Starego Miasta 27, tel. 022 831 10 13, tel./fax 022 831 58 08 www.ufukiera.pl

Najwyższy czas pozbyć się cellulitu!

Time to wave goodbye to cellulite!

ZBLIŻA SIĘ LATO I CORAZ TRUDNIEJ BĘDZIE NAM UKRYĆ „POMARAŃCZOWĄ SKÓRKĘ”. NASZ EKSPERT RADZI, JAK SIĘ JEJ POZBYĆ. / SUMMER IS COMING AND IT WILL BECOME MORE DIFFICULT TO HIDE THAT “ORANGE SKIN”. OUR EXPERT ADVISES HOW TO ELIMINATE IT.

LPG INTEGRAL Urządzenie Integral stosuje ekskluzywną technologię LPG® Endermologie®, umożliwiającą wykonywanie w 100% naturalnych, bezpiecznych, nieinwazyjnych zabiegów mechanicznej stymulacji tkanki łącznej - Lipomassage. Pomagają one wymodelować sylwetkę i ujędrnić skórę. Badania kliniczne dowiodły, że jest to jedna z najskuteczniejszych metod walki z cellulitem, nadmiarem tkanki tłuszczowej, wiotkością skóry. Do Lipomassage wykorzystywana jest głowica wyposażona w dwie rolki, która delikatnie ugniata i zasysa skórę i nagromadzony pod nią zapas tłuszczu, stymulując proces uwalniania tłuszczu, który zamieniany jest w energię. Ponieważ skóra ma skłonności do wiotczenia, zabieg Lipomassage stymulujący produkcję elastyny i kolagenu jest również skuteczny w ujędrnianiu skóry i modelowaniu sylwetki. www.lpg-systems.pl

LPG INTEGRAL

PROMOCJA

Integral uses the exclusive LPG® Endermologie® technology to perform Lipomassage – 100% natural, safe and non-invasive treatments which mechanically stimulate the connective tissue to tone the body and firm the skin.

Clinical research proves that it is one of the most efficient methods to target cellulite, fat deposits and saggy skin. Lipomassage uses a head fitted with two rollers which gently press and pull the skin and fatty deposits beneath it to stimulate the release of fat which is transformed into energy. Because skin is prone to sagging, Lipomassage which stimulates elastin and collagen production effectively firms the skin and sculpts the body. www.lpg-systems.pl Technologia LPG polega na zastosowaniu dwóch niezależnie sterowanych rolek, które delikatnie ugniatają i zasysają skórę, a w połączeniu z podciśnieniem skutecznie redukują „pomarańczową skórkę”. / The LPG technology uses two independently motorized rollers which gently press and pull the skin and in conjunction with vaccum suction effectively reduce „orange skin”.

Ekspert Kliniki La Perla radzi /La Perla Clinic expert’s advice Z cellulitem zmaga się 85% kobiet, jednak na szczęście są na niego sposoby. Do pewnego stopnia pomaga zmiana diety KALINA BEN SIRA i regularne ćwiczenia lub sto- założycielka i prezes Kliniki La Perla sowanie kosmetyków. Żadna z /CEO of La Perla Clinic tych metod nie dociera jednak do ukrytego pod skórą źródła problemu, dlatego marzącym o gładkiej skórze polecam zabieg LPG Integral. To nieinwazyjna metoda drenażu limfatycznego charakteryzująca się większą efektywnością i dokładnością działania niż tradycyjna endermologia.

Cellulite affects 85% of females, but luckily there are ways to get rid of it. Change of diet, regular exercise and cosmetics may help reduce it to some extent, but no method targets the source of the problem hidden under the skin. If you long for smooth skin, I recommend LPG Integral treatment. This non-intrusive lymphatic drainage method offers higher efficacy and targeting accuracy than traditional Endermology.

TESTUJ Z NAMI W Klinice La Perla posiadamy wyłącznie najnowocześniejsze, certyfikowane urządzenia redukujące wiele problemów estetycznych. Teraz istnieje możliwość przetestowania ich za symboliczną kwotę w ramach programu „Testuj z nami”! Raz w miesiącu wybrany zabieg będzie dostępny w Klinikach La Perla w cenie 100 zł. Każda osoba, która zgłosi się do testów, będzie mogła dodatkowo skorzystać z bezpłatnych konsultacji kosmetologicznych oraz 15% zniżki na pakiet testowanego zabiegu. „Testuj z nami” to wyjątkowa okazja, żeby poprawić mankamenty urody w atrakcyjnej cenie.

Więcej informacji pod adresem: www.klinikalaperla.pl/testujznami GIVE THE TREATMENTS A TEST! La Perla Clinic benefits from the latest certified equipment to fix numerous aesthetic problems. You may now test them out for a low fee as part of the ”Test with us” programme”! Once a month, a selected treatment will be available from La Perla Clinics at PLN 100. Everyone who will apply for the test will additionally benefit from free-of-charge cosmetological consultations and a 15% discount for the package of tested treatments. „Test with us” is a unique opportunity to enhance your beauty at an attractive price. For more information, visit: : www.klinikalaperla.pl/testujznami

Oferta zabiegów dostępna w sieci Klinik La Perla, www.la-perla.pl, infolinia +48 22 353 55 53 / The range of treatments available from La Perla Clinics, www.la-perla.pl, Hotline +48 22 353 55 53

www.la-perla.pl

LaPerla_Kaleidoscope_0514.indd 1

www.itpesthetique.pl

4/11/14 2:29 PM

ROZRYWKA

Puzzle Time SUDOKU TEL. 22 360 39 60, e-mail: kaleidoscope@burdamedia.pl REDAKTOR NACZELNA MARTYNA WOJCIECHOWSKA

Najpierw należy w kolorowe pola wpisać cztery wyrazy odgadnięte na podstawie objaśnień podanych w przypadkowej kolejności.

Z–CA REDAKTOR NACZELNEJ AGNIESZKA FRANUS REDAKTOR PROWADZĄCA DANUTA ŚMIERZCHALSKA KOREKTA TOMASZ CHOLAŚ

Następnie należy uzupełnić puste pola diagramu dziewięcioma literami występującymi w krzyżówce, w taki sposób, by każda z nich wystąpiła po jednym razie w każdym rzędzie, w każdej kolumnie oraz w każdym z dziewięciu kwadratowych sektorów oznaczonych pogrubioną linią. Kilka liter wpisano już we właściwe pola.

PRODUKCJA: DYREKTOR TOMASZ GAJDA MARIUSZ TELER TŁUMACZENIA: AGNIESZKA CHROŚCICKA

First, fill in the coloured boxes with the four answers to the clues below. You need to decide where each word should go.

MAGDALENA SZWEDOWSKA RED. WERSJI ANGIELSKIEJ STEPHEN CANTY

Next, fill in the empty boxes of the diagram with nine of the letters used in the crossword.

Each letter can only be used once in a given row or column and in each of the nine outlined boxes in the diagram. Three letters have already been entered.

DZIAŁ GRAFICZNY: PROJEKT, GRAFIK PROWADZĄCA EWA BOROWSKA FOTOEDYTORKA MAGDALENA RUDZKA KARTOGRAF JOANNA KOPKA DTP KRZYSZTOF STYPUŁKOWSKI KOORDYNATOR LOT: TOMASZ ZAWADZKI

W przypadkowej kolejności:

In random order:

– amerykański zespół z wokalistką Debbie Harry, zaliczany do pionierów punk rocka – p odłużna nadziewana czekoladka – Nick, aktor znany z roli Toma Jordache’a w serialu Pogoda dla bogaczy – c zasopismo nastawione na epatowanie sensacją i plotkami z życia celebrytów; bulwarówka

– p erson with hair characterized by low levels of dark pigment – s tick used by conductors – Nick ..., American actor known for his role in Martin Scorsese’s Cape Fear – Bild, Herald Sun, Daily Mirror, etc.

WYDAWNICTWO: BURDA PUBLISHING POLSKA SP. Z O.O. SPÓŁKA KOMANDYTOWA UL. MARYNARSKA 15, 02-674 WARSZAWA, TEL. 22 360 38 00 www.guj.burdamedia.pl ZARZĄD REGIONAL DIRECTOR POLAND & CZECH REPUBLIC MARGARET ANN DOWLING PREZES/CEO MAGDALENA MALICKA DYREKTOR PIONU FINANSOWO-OPERACYJNEGO / CEO TOMASZ DZIEKAN DYREKTOR WYDAWNICZY I PROMOCJI / PUBLISHING & PROMOTING DIRECTOR EDYTA PUDŁOWSKA COMMERCIAL DIRECTOR OF ADVERTISING SALES, CORPORATE PUBLISHING & BUSINESS DEVELOPMENT BARBARA TOPOL NEW BUSINESS & CORPORATE MEDIA DIRECTOR JOANNA CHLEBNA 605 102 006 CORPORATE MEDIA DIRECTOR ANETA NOWAKOWSKA 601 298 629 DYREKTOR DYSTRYBUCJI I OBSŁUGI KLIENTA / DIRECTOR OF DISTRIBUTION AND SUBSCRIPTIONS JERZY JANCZAK INTERNATIONAL AD SALES REPRESENTATIVES ITALY: MARIOLINA SICLARI, INTERNATIONAL ADVERTISING SALES DIRECTOR T. +39 02. 91 32 34 66, mariolina.siclari@burda.com

BURDA COMMUNITY NETWORK GERMANY: VANESSA NOETZEL T. +49 (89) 9250 3532, vanessa.noetzel@burda.com MICHAEL NEUWIRTH T. +49 89 9250 3629, michael.neuwirth@burda.com

AUTOR/AUTHOR: JERZY BUCZEK

AUSTRIA & SWITZERLAND: GORAN VUKOTA

Litery z pól oznaczonych kropką, czytane rzędami, utworzą rozwiązanie – imię i nazwisko aktorki.

The letters in boxes marked with dots read in rows will spell out the first and last name of an actress.

T. +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com FRANCE & LUXEMBOURG: MARION BADOLLE-FEICK T. +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com UK & IRELAND: JEANNINE SOELDNER T. +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com USA, CANADA & MEXICO: SALVATORE ZAMMUTO T. +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com

REKLAMA: BURDA PUBLISHING POLSKA SP. Z O.O. SPÓŁKA KOMANDYTOWA SEKRETARIAT BIURA REKLAMY / ADVERTISING SECRETARIAT Tel. 022 360 36 03, fax. 22 360 39 80, e-mail: reklama@burdamedia.pl DYREKTOR BIURA REKLAMY CORPORATE MEDIA / HEAD OF

N T L E O D B I A

O A D N B I L T E

I B E T A L O D N

A

D I B A T O N E L

L N A B I E D O T

E O T L D N I A B

A D N O L T E B I

T E O I N B A L D

B L I D E A T N O

ROZWIĄZANIA / ANSWERS Odette Annable.

ROZWI¥ZANIE:

Rozwiązanie / Answer: ODETTE ANNABLE

D N

122

ADVERTISING TEAM OF CORPORATE MEDIA JOLANTA KUREK HANDLOWCY / RETAILERS ANNA DEMBSKA, EWA PORYCKA, MONIKA MAKARCZYK © Legal note, that sale of the current & archive issues of the magazine below the copy price is restricted by law

L A

L I

T

123