Kaleidoscope February 2019 by LOT Polish Airlines

02/2019

POLSKA SZKOŁA PLAKATU ❚ DLACZEGO WARTO ODWIEDZIĆ WARNĘ ❚ VIGGO MORTENSEN ❚ JAK POMÓC SZCZĘŚCIU W... MIŁOŚCI ❚ EMBRAER 190 ❚ JOANNA KULIG ZACHWYCA ŚWIAT ❚ FINGER FOOD

DELHI

take me home

MAGAZYN POKŁADOWY PLL LOT S.A. EGZEMPLARZ BEZPŁATNY/FREE COPY ISSN 0239-9032

/ zabierz mnie

lot.com

Chocimska 7, Warsaw tel. 22 848 12 25, 22 848 15 90 rozana@restauracjarozana.com.pl www.restauracjarozana.com.pl

N OT E F RO M C EO

edytorial

Szanowni Państwo, wśród najnowszych połączeń oferowanych przez LOT znajduje się Delhi, okładkowy temat tego numeru magazynu Kaleidoscope. To już nasz 15. kierunek dalekodystansowy, z czego piąty na Dalekim Wschodzie – oprócz Pekinu, Tokio, Seulu i Singapuru. Nasza dynamicznie rozwijająca się siatka liczy w sumie prawie 110 rozkładowych kierunków na trzech kontynentach. W lutym uruchamiamy rejsy z Warszawy do London City i z Krakowa do Tel Awiwu, a w kolejnych miesiącach z Warszawy: do Miami, Bejrutu, London City i Warny (o tym mieście piszemy w rubryce „Why”) oraz z Krakowa do Olsztyna. Liczba naszych pasażerów rośnie w tempie 30 proc. rocznie, co jest możliwe dzięki atrakcyjnej siatce połączeń, przemyślanej polityce cenowej i nowym samolotom. W styczniu włączyliśmy do floty cztery fabrycznie nowe Embraery 190, o których także mogą Państwo poczytać na dalszych stronach tego magazynu. Do końca roku przybędą cztery kolejne Boeingi 787, dzięki czemu do dyspozycji pasażerów LOT-u będzie w sumie 15 Dreamlinerów. Pozwoli nam to otwierać nowe dalekie kierunki, np. Delhi, ale oznacza też zwiększanie częstotliwości na trasach do Ameryki Północnej. To nie koniec dobrych wiadomości: w tym roku LOT odbierze także dziewięć nowych Boeingów 737 MAX do obsługi tras europejskich i azjatyckich średniego zasięgu. Szanowni Państwo, bardzo dziękuję Wam za to, że jesteście z nami na gościnnych pokładach LOT-u. Dzięki Wam możemy rosnąć, nieustannie poprawiać nasz produkt i planować dalszy rozwój.

Dear Ladies and Gentlemen, Services to Delhi – the city gracing the cover of this issue of Kaleidoscope magazine – is one of LOT’s recently launched connections. This is our 15th long-haul destination and the fifth in the Far East, after Beijing, Tokyo, Seoul and Singapore. Our dynamically expanding grid features nearly 110 regular connections on three continents. We are launching new connections from Warsaw to London City and from Kraków to Tel Aviv this month, and services from Warsaw to Miami, Beirut, London City and Varna (featured in this month’s “Why” column) and from Kraków to Olsztyn are due to be added later. The number of passengers we carry is growing by 30 per cent a year. This has been made possible by an attractive grid, a wellthought-out pricing policy, and new aircraft. We added four brand-new Embraer 190s to our fleet in January. You can read more about them in this edition of Kaleidoscope. By the end of the year, our fleet will be have another four new Boeing 787s. This means that LOT passengers will have the benefit of 15 Dreamliners in total. This will enable us to introduce new long-haul destinations, such as Delhi, but it also means that we’ll be flying more frequently to North America. And we have got more good news: we are taking delivery of ten new Boeing 737 MAX aircraft, to be operated on our European and mid-range Asian routes, this year. I would like to thank you for being with us onboard LOT’s hospitable aircraft. You help us grow, continuously improve our offering and plan further growth.

Z lotniczym pozdrowieniem ❚ Best regards

Prezes PLL LOT ❚ LOT Polish Airlines CEO Rafał Milczarski

SPRAWDŹ NOWE POŁĄCZENIA LOT-U DO: MIAMI, BEJRUTU, TURYNU I LONDON CITY – WIĘCEJ INFORMACJI NA LOT.COM ❚ CHECK OUT NEW LOT FLIGHTS TO MIAMI, BEIRUT, TURIN AND LONDON CITY – MORE INFORMATION ON LOT.COM

N OT E F RO M T H E E D I TO R

od naczelnej

Walentynki to chyba jedno z najbardziej radosnych i energetycznych świąt, a jednocześnie najmłodszych – jego polska historia ma zaledwie niespełna 30 lat. Pamiętam jego nieśmiałe początki, pierwsze kartki z serduszkami i wierszykami wysyłane w tajemnicy do sympatii. I sprawdzanie z niepokojem skrzynki pocztowej, by upewnić się, że o nas też ktoś ciepło myśli, a potem zastanawianie się, kto jest ich autorem. Moda na obchodzenie święta zakochanych dotarła do nas z krajów anglosaskich, gdzie pierwszą walentynkową kartkę wysłał uwięziony w londyńskiej twierdzy Tower w 1415 r. książę Orleanu Karol do swojej żony. Sześć wieków później 14 lutego na całym świecie wysyła się ok. 1 mld kartek do ukochanych osób. Tego dnia wręczamy też czerwone serduszka, bombonierki w kształcie serca, planujemy różne niespodzianki, romantyczne kolacje, wyjazdy. I właśnie tej ostatniej aktywności chcę poświęcić nieco miejsca. Bo czy jest coś bardziej romantycznego niż spędzenie z ukochaną osobą niezapomnianego weekendu w zamku? A w Polsce zamków, pałaców i dworów jest blisko tysiąc i w wielu z nich urządzono hotele. W tym wydaniu Kaleidoscope’u znajdą Państwo te naszym zdaniem najciekawsze i najpiękniejsze. Zaś tym, którzy są na etapie poszukiwania miłości, polecam artykuł o jej alchemii, który podpowie, jak znaleźć idealnego partnera.

CZY JEST COŚ BARDZIEJ ROMANTYCZNEGO NIŻ SPĘDZENIE Z UKOCHANĄ OSOBĄ NIEZAPOMNIANEGO WEEKENDU W ZAMKU? A W POLSCE ZAMKÓW, PAŁACÓW I DWORÓW JEST BLISKO TYSIĄC. WHAT COULD BE MORE ROMANTIC THAN SPENDING AN UNFORGETTABLE WEEKEND IN A CASTLE WITH THE LOVE OF YOUR LIFE? POLAND HAS NEARLY 1,000 CASTLES, PALACES AND MANOR HOUSES.

St Valentine’s Day is one of Poland’s happiest and most energetic holidays – and also one of the youngest, with a tradition of no more than 30 years. I well remember the humble beginnings of this imported holiday – the first heart-adorned cards with love poems secretly sent to your crush, the anxious checking of the mail to suss out whether that special someone had sent something, and then trying to find the identity of the sender. St Valentine’s Day made its way to Poland from the English-speaking countries, where the first St Valentine’s card was sent in 1415 by Charles, Duke of Orléans, who was imprisoned in the London Tower. Six centuries later, and somewhere around a billion cards are being sent to lovers all over the world. On 14 February, we give our other halves heart-shaped chocolate boxes and red hearts, and plan surprises, romantic dinners and getaways. And what could be more romantic than spending an unforgettable weekend in a castle with the love of your life? Poland has no shortage of beautiful castles, palaces and manor houses – there are roughly 1,000 of them and many of them are now hotels. You can find a list of the most interesting and beautiful ones in this issue of Kaleidoscope. To those of you still in the hunt for love, I strongly recommend the story about the alchemy of love. This offers some insights into how to find the perfect partner.

redaktor naczelna ❚ editor in chief Agnieszka Franus



wyłącznie w Andy&Mag Plac Dąbrowskiego 2/4, Warszawa, tel. (22) 423 01 86 C.H. Atrium Promenada, ul. Ostrobramska 75c lok. 0.54, Warszawa, tel. 690 088 200 ul. Mokotowska 51/53 (róg ul. Pięknej), Warszawa, tel. (22) 622 15 41 salon@andyandmag.pl | www.andyandmag.pl

ANDY & MAG

OPTICAL STORE

CONTENTS

spis treści

100

wydarzenia, festiwale events, festivals

14 BACK IN TIME

90. urodziny LOT-u LOT’s 90th anniversary

THE BEST OF 18 polska szkoła plakatu Polish poster school INSPIRATIONS 24 polskie zamki Polish castles WHY 30 Warna Varna

44 BUSINESS

filmy, teatr, książki, muzyka films, theatre, books, music

50 Polska ubiera świat

100 GOOD FOOD

56 INTERWIEV

106 TAKE A LOOK

Polish clothes abroad

Viggo Mortensen jak pomóc szczęściu w miłości how to lend Cupid a hand

70 UP IN THE AIR Jakub Kurpas

74 PEOPLE & THE WORLD E mbraer 190 78 PEOPLE & THE WORLD motoryzacja cars

82 POLISH HITS

42 MY POLAND

88 LIFE STORY

finger food

moda z wybiegów catwalk fashion

64 GOOD LIFE

JOURNEY OF A LIFETIME 34 Delhi Pomorze Zachodnie Western Pomerania

96 CULTURE

gospodarka economy

112 BEAUTY

pielęgnacja włosów hair care

114 MUST HAVE

dodatki accessories

Mariusz Treliński Joanna Kulig

tel. 22 360 38 00, e-mail: kaleidoscope@burdamedia.pl redaktor naczelna: Agnieszka Franus redaktor prowadząca: Agnieszka Michalak korekta: Tomasz Cholaś Produkcja: Stanisław Siemiński Tłumaczenia: Agnieszka Chrościcka, Magdalena Szwedowska red. wersji angielskiej: Stephen Canty Dział graficzny: projekt, dyrektor artystyczna: Monika Karvázy fotoedycja: Magdalena Rudzka, Rafał Wojciechowski DTP: Krzysztof Stypułkowski Koordynator LOT: Konrad Majszyk

Wydawnictwo: Burda Publishing Polska sp. z o.o. ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa, tel. 22 360 38 00 www.burdamedia.pl ZARZĄD Chief Executive Officer Alexander Sorg General Director Poland Justyna Namięta Chief Financial Officer Dobrosława Snarska-Pełka

New business & Corporate Media Director Małgorzata Nocuń-Zygmuntowicz 692 440 088 Project Manager Monika Siwiec-Chojnacka 22 360 36 23 Dyrektor Dystrybucji i Obsługi Klienta / Director of Distribution and Subscriptions Tomasz Kałuża International Ad Sales Representatives Italy: Mariolina Siclari, International Advertising Sales Director T. +39 02. 91 32 34 66, mariolina.siclari@burda.com burda community network Germany: Vanessa Noetzel T. +49 (89) 9250 3532, vanessa.noetzel@burda.com Michael Neuwirth T. +49 89 9250 3629, michael.neuwirth@burda.com Austria & Switzerland: Goran Vukota T. +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com

France & Luxembourg: Marion Badolle-Feick T. +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com UK & Ireland: Jeannine Soeldner T. +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com USA, Canada & Mexico: Salvatore Zammuto T. +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com REKLAMA: Burda Publishing Polska sp. z o.o. Sekretariat Biura Reklamy / Advertising Secretariat Tel. 022 360 36 03, fax. 22 360 39 80, e-mail: reklama@burdamedia.pl Dyrektor Biura Reklamy Corporate Media / Head of Advertising Team of Corporate Media: Jolanta Kurek advertising department: Anna Dembska, Edyta Słowińska Sales coordinator: Katarzyna Osiak-Łazur

3 NOTE FROM THE CEO 6 NOTE FROM THE EDITOR 10 WHATS’ON

EVENTS W H AT ’ S O N

FINSE

nasze rekomendacje

PARYŻ

W DRODZE DO FONTAINBLEAU The road to Fontainbleau Retro zawsze w modzie. Cieszące oko przedwojenne pojazdy i klasyki sprzed pół wieku zjadą nad Sekwanę. Uczestnicy wystawy będą podziwiać ponad 600 pojazdów. Szczęśliwcy dostąpią zaszczytu przejażdżki. ❚ Retro is always en vogue. Eyepleasing pre-war automobiles and classic cars going back half a century will be rallying in France. More than 600 vehicles will be taking part, and the lucky participants will experience an unforgettable ride. Retromobile Vintage Car Show, Paris, France, 6–10.02

PRZEŁAM LODY

Break the ice

PALCE LIZAĆ

Yummy

Sos xató należy do typowych elementów kuchni katalońskiej. Jest na tyle istotny, że poświęcono mu targi w miejscowości Vilanova. Będzie można zaopatrzyć się w najlepsze xató wprost od producentów, ale również kupić składniki, by sos sporządzić samemu. ❚ Xató sauce is a staple of Catalan cuisine. It’s important enough to have its own fair in the town of Vilanova. Stock up on the best xató straight from local producers or buy the ingredients to make it yourself. Xató Festival, Vilanova, Spain, 17.02 VILANOVA

W skutej lodem górzystej miejscowości Finse odbędzie się festiwal z udziałem artystów grających na instrumentach wykonanych z lodu. Usłyszycie lodowy saksofon czy perkusję, ale lodowych ludzkich głosów się nie spodziewajcie. Melomanom radzimy zaopatrzyć się w ciepłe ubrania. ❚ The ice-clad town of Finse is home to a festival that gives centre stage to artists who play instruments made of ice. You can expect ice saxophones and drums, but don’t count on icy human voices. Wrapping up is advised. Ice Music Festival, Finse, Norway, 14–16.02

SEUL

NOWY ROK DLA SPÓŹNIALSKICH

New Year for latecomers

Kto przegapił sylwestra, może powitać 2019 rok na Tajwanie. Chiński Nowy Rok jest tu czczony zapalaniem latarni. Po rodzinnym obiedzie świętujący wychodzą na ulicę, by lampionami rozświetlić miasto i złożyć sobie życzenia. ❚ Chinese New Year is celebrated with a lantern festival. If you missed New Year’s Eve, you can still greet 2018 in Taiwan. After dinner, revellers go out to illuminate the city with lanterns and exchange wishes. Most of the attractions (sweets, activities) cater to children. The Lantern Festival, Taiwan, 19.02

KOH PHANGAN

A może uciec od zimy? Na muzycznym festiwalu w Tajlandii królować będzie dance i electronic, a wśród wykonawców m.in. James Trystan, Thomas Schumacher i Francesca Lombardo. ❚ Fancy avoiding winter? This music festival celebrates dance and electronic music. The line-up includes James Trystan, Thomas Schumacher, and Francesca Lombardo. 5 Senses Festival, Koh Phangan, Thailand, 14–19.02



RYTMY ELEKTRONICZNE Electro rhythms

Pełna ostroÊç widzenia

MyStyle V+ to wyjątkowe okularowe soczewki progresywne firmy Hoya, stworzone z myślą o Twoich indywidualnych potrzebach i preferencjach. Są idealnie dopasowane, jak ubranie szyte na miarę. Zapewniają wyraźne i naturalne widzenie na każdą odległość, szerokie, wolne od zniekształceń pola widzenia oraz łagodne i naturalne przenoszenie wzroku z bliży na dalsze odległości. Niezależnie od tego co robisz w danej chwili, masz gwarancję pełnej ostrości widzenia i pewność, że nic nie umknie Twojej uwadze. Dowiedz się więcej na www.hoyavision.com/pl Zapraszamy do odwiedzenia naszego profilu na

facebook.com/HoyaLensPoland

W H AT ’ S O N

nasze rekomendacje

21 KILOMETRÓW 21 kilometres Powodów, aby odwiedzić Barcelonę, jest wiele. Jednym z nich może być przebiegnięcie półmaratonu w jednym z najpiękniejszych miast Europy. Organizatorzy zapraszają zarówno zaawansowanych biegaczy, jak i tych niedzielnych. Przyjemne z pożytecznym! ❚ There are many reasons to visit Barcelona. Running a half marathon in one of the most beautiful cities in Europe is just one of them. Seasoned and amateur contestants are equally welcome, as running is both healthy and enjoyable. Half Marathon, Barcelona, Spain, 10.02,

BARCELONA

IN VINO VERITAS

ARE

A new event for wine lovers Archeolodzy znajdowali dowody na uprawę winorośli na terytorium Serbii już w epoce brązu. Tymczasem w Belgradzie właśnie rusza nowa impreza dla miłośników i producentów wina. Sommelierzy mogą wziąć udział w specjalnym konkursie. ❚ A brand new event for wine enthusiasts and producers – who are now coming together in Belgrade to sample first class viticultural produce. There is a special competition for wine professionals. Beo Wine Fair, Belgrade, Serbia, 21–24.02

INNE ALPY The other Alps

BELGRAD

W miejscowości Åre – jednym z najważniejszych ośrodków narciarskich w Skandynawii – po raz trzeci w historii odbędą się mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim. Obowiązują bilety wstępu, ale ceremonia otwarcia jest dostępna dla wszystkich. ❚ This is the third time that the town of Åre, one of Scandinavia’s major ski resorts, is hosting the Alpine World Ski Championships. It’s a ticketed event, but the opening ceremony is open to the public.

SZTOKHOLM

CHŁODNY DIZAJN?

Cool design?

Macie ochotę odświeżyć mieszkanie? Kochacie styl skandynawski? Szukacie inspiracji? Odwiedźcie największe targi północnego dizajnu. Meble do pracy i wypoczynkowe w stylu minimalistycznym i nieco bardziej dekoracyjne, zawsze jednak w pełnej harmonii z naturą. ❚ Fancy revamping your apartment? Like Scandinavian style? Looking for inspiration? Visit Scandinavia’s largest design fair for minimalistic and flamboyant office and leisure furniture designed in harmony with nature. Stockholm Furniture Fair, Stockholm, Sweden, 5–09.02

Alpine World Ski Championships, Åre, Sweden, 14.02–16.02

GRATKA DLA SMAKOSZY A treat for gourmets Festiwal sztuki restauracyjnej Fine Dining Week to okazja, by skosztować pięciodaniowego menu degustacyjnego w najlepszych restauracjach w Polsce wyróżnionych przez Michel Guide, m.in. Amber Room, Senses i N31 by Robert Sowa. Impreza odbędzie się w: Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu, Łodzi, na Śląsku, w Trójmieście i Szczecinie. ❚ The Festival Fine Dining Week is an opportunity for a five-course tasting menu in the best restaurants in Poland distinguished by Michel Guide, including Amber Room, Senses and N31 by Robert Sowa. We would like to invite you to the festival to: Warsaw, Poznań, Kraków, Wrocław, Łódź, Silesia, TriCity and Szczecin. Fine Dinig Week, Poland, 6–17.02

POLSKA

YACHT PARK - NOWE OBLICZE GDYNI Ekskluzywna i unikatowa w skali Polski i Europy inwestycja została usytuowana w malowniczej, morskiej scenerii z widokiem na marinę i cumujące jachty. Luksusowy kompleks apartamentów wraz z nowoczesną przystanią jachtową oraz aleją spacerową z butikami i restauracjami stworzą miejsce, gdzie warto zamieszkać. Yacht Park zmieni krajobraz miasta. To nowe oblicze Gdyni.

YACHT PARK - THE NEW FACE OF GDYNIA This unique development project in Poland and Europe will be situated in the beautiful scenery overlooking the marina and mooring yachts. A luxurious residential complex with a modern marina and a promenade with boutiques and restaurants will be a great place to live. Yacht Park will change the cityscape, and become the new face of Gdynia.

BIURO SPRZEDAŻY | SALES OFFICE +48 785 88 55 88 www.yachtpark.pl

B AC K I N T I M E

urodziny LOT-u

M O DA? K R O N I K A C Z A S Ã&#x201C;W Fashion? A chronicle of its times

W 2019 R. LOT ŚWIĘTUJE 90. URODZINY. TO JEDNA Z NAJSTARSZYCH CZYNNYCH LINII LOTNICZYCH ŚWIATA. PRZYPOMNIJMY SOBIE KILKA FAKTÓW Z JEJ HISTORII. ❚ IN 2019, LOT POLISH AIRLINES ARE CELEBRATING ITS 90TH ANNIVERSARY. IT IS ONE OF THE OLDEST OPERATING AIRLINES IN THE WORLD. LET US RELIVE SOME MOMENTS FROM ITS RICH PAST. tekst | by krzysztof moczulski

ierwsze samoloty nie miały ogrzewania ani tym bardziej hermetyzowanej kabiny. Dlatego ubranie lotnika musiało być przede wszystkim ciepłe – kurtki, czapki pilotki i gogle były podstawą ubioru pilotów. Pierwszy mundur pilota PLL LOT został zaprojektowany w Los Angeles w 1938 r. na zlecenie ówczesnego dyrektora Wacława Makowskiego. Miało to miejsce przy okazji historycznego przelotu z Burbank (gdzie mieściła się fabryka) do Warszawy samolotem Lockheed L-14H Electra. Sam lot był ogromnym wydarzeniem i próbą sprawdzenia wykonalności połączeń atlantyckich. Na załogę w Warszawie czekały tłumy, dlatego była to znakomita okazja do zaprezentowania nowych strojów, inspirowanych mundurami marynarki (zdj. obok). Niestety plany LOT-u przerwał wybuch II wojny światowej – samoloty polskiego przewoźnika zostały internowane w Estonii, Rumunii, a część przebazowano do Wielkiej Brytanii. W 1945 r. LOT zaczął organizować się praktycznie od zera zarówno w kwestii maszyn, jak i mundurów. Pierwsze lata powojenne to głównie umundurowanie wojskowe, często zdobyczne, a jedynym wyróżnikiem pilotów były naszyte dystynkcje. Uniformy oddziału stewardes (utworzonego przez Zofię Glińską wraz z Barbarą Raczyńską, Haliną Zakrzewską i Aldoną Skirgiełło) na początku też bardziej przypominały te z jednostki wojskowej. Dopiero w 1955 r. zaprojektowano jednolite beżowe mundury. Kolejna dekada to prawdziwa odrzutowa rewolucja. Dzięki nowemu rodzajowi napędu samoloty latają dużo dalej i dużo szybciej. Rozwijają się połączenia

Lata 60./1960s Garsonki w piaskowych odcieniach beżu. ❚ Conservative two-piece in sandy beige.

Early aeroplanes had no heating, let alone pressurised cabins. Pilots therefore had to wear warm clothing – jackets, flying caps and goggles were the order of the day. The first LOT Polish Airlines uniform was designed in Los Angeles in 1938 on commission of the carrier’s Director, Wacław Makowski. The occasion was the historic flight of a Lockheed L-14H Electra from Burbank (where the factory was located) to Warsaw. The flight itself was a major event and an important test that proved that trans-Atlantic services were feasible. The crew was greeted by a large crowd in Warsaw, which proved to be an excellent opportunity to showcase the new LOT crew look, which was inspired by naval uniforms.

Lata 70./1970s Królują kolorowe sukienki z krempliny. ❚ Colourful crimplene dresses are en vogue in this decade.

1982–1985 Wraca stonowany granat, a mundur uzupełnia dżokejka. ❚ The uniform colour is changed to refined navy blue and toques are added.

urodziny LOT-u

Za mundurem panny sznurem? ❚ Women love men in uniform.

międzykontynentalne, a mundur staje się elementem tożsamości i identyfikacji linii lotniczej – każda stara się wyróżnić spośród konkurencji krojem, kolorem czy słynnym projektantem, spod ręki którego wyszedł dany uniform. Mundury stewardes, podobnie jak magazyny modowe, stanowią swoistą kronikę swoich czasów. W latach 60. w LOT-owskiej modzie rządzą konserwatywne fiolety i kolory piaskowe, ale już dekadę później na plan pierwszy wysuwają się uszyte z modnej wtedy krempliny sukienki „przed kolano” w kolorach zielonym i pomarańczowym. Pośród panującej na ulicach szarzyzny stewardesy przypominają zatem różnobarwne ptaki. Nic dziwnego, że dziewczynki marzą, by któregoś dnia włożyć taki mundur. Z lat 80. kojarzymy głównie długie spódnice, szerokie marynarki i słynne czapki dżokejki. Inne rodzaje munduru obowiązywały latem, inne zimą. Lata 90. to z kolei czas bardziej stonowanych granatowych mundurów lotników oraz nieco bardziej praktycznych, jednak eleganckich, uniformów personelu pokładowego. Ten trend utrzymuje się do dzisiaj – panowie noszą granatowe garnitury, panie mają większy wybór, bo mogą latać w spodniach, spódnicy lub w sukience. Jedno się nie zmienia – idąca przez port załoga zawsze zwraca uwagę pasażerów. ■

1985–1991 Letnia sukienka – elegancja i wdzięk. ❚ An elegant and charming summer dress.

Lata 90./1990s Ze względu na kolor ten strój nazywany był „chaberkiem”. ❚ This outfit was nicknamed “cornflower” because of its hue.

Unfortunately, LOT’s plans were scotched by World War II. LOT’s fleet was requisitioned in Estonia, Romania, and some aircraft were relocated to the United Kingdom. In 1945, LOT began to rebuild its fleet from scratch and was forced to design its uniforms once more. In the first few years after the war, pilots donned military uniforms, which were often uniforms of other armed forces rebadged with Polish insignia. The flight attendant unit formed by Zofia Glińska, Barbara Raczyńska, Halina Zakrzewska and Aldona Skirgiełło resembled a military unit, as women wore clothing that closely or vaguely resembled military clothing for a whole decade. Beige flight uniforms were worn as late as 1955. The next decade saw a revolution in jet aircraft. Powered with these new engines, aeroplanes began to fly faster and over longer ranges. Intercontinental connections were set up and the uniform became an element of an airline’s identity and visual identification. All carriers were trying to stand out with their cut and colour, or by being the creation of a famous designer. Just like fashion magazines, flight attendants’ uniforms are a chronicle of their era. LOT’s uniforms came in rather conservative purple and shades of beige in the 1960s. The 1970s brought an eruption of colour – green and orange, and dresses that reached halfway above the knee made from the then fashionable crimplene. Amid the bleakness of Polish streets, flight attendants looked distinctively different, and every little girl dreamt of wearing the uniform one day. Beige pilot flight uniforms were replaced with trendy cornflower blue apparel. The inimitable 1980s look featured long skirts, padded shoulders and the famous jockey cap. Different uniforms were worn in summer and winter. The 1990s saw the introduction of more muted navy pilot uniforms and more practical but still smart the cabin crew uniforms. This trend is also relevant today – men wear navy blue uniforms, while women have a wider choice – they can wear trousers, skirts or frocks. One thing has remained constant – the crew is a head-turning sight at any airport. ■

1998–2003 Mundury stają się bardziej praktyczne. ❚ The uniforms become more practical and comfortable.

2019 Szyk i profesjonalizm: stewardesa Elite Fleet. ❚ Elite Fleet flight attendants are both chic and professional.

©ARCHIWUM PLL LOT

B AC K I N T I M E

THE BEST OF

polska szkoła plakatu

NIECH ŻYJE WYOBRAŹNIA long live imagination OSZCZĘDNOŚĆ FORMY, IRONIA, NOWATORSKIE LITERNICTWO. POLSKA SZKOŁA PLAKATU ZWŁASZCZA W LATACH 50. I 60. ROBIŁA FURORĘ NA CAŁYM ŚWIECIE. ❚ AUSTERITY OF FORM, IRONY, INNOVATIVE TYPESETTING. THE POLISH POSTER SCHOOL TOOK THE ENTIRE WORLD BY STORM AT THE PEAK OF ITS POPULARITY IN THE 1950S AND 60S. tekst | by rafał wojciechowski

WOJCIECH FANGOR

Jako jedyny polski artysta miał indywidualną wystawę w nowojorskim Muzeum Guggenheima. Nic więc dziwnego, że jego obraz M39 został wylicytowany za rekordową na polskim rynku sumę 4,72 mln zł. Zaprojektował ok. 100 plakatów. ❚ Fangor is the only Polish artist to have had a solo exhibition at the Guggenheim Museum in New York. It should therefore come as no surprise that his painting "M39" was auctioned for a record-breaking PLN 4.72

ROMAN CIEŚLEWICZ

Ten rarytas kolekcjonerski dyrektor artystyczny francuskiego Elle zaprojektował dla LOT-u w 1957 r. (jako jeden z nielicznych plakatów reklamowych w okresie PRL-u). Inne plakaty artysty zdobiły Paryż m.in. z okazji 100-lecia urodzin Charles’a de Gaulle’a. ❚ This rare collectible was designed for LOT in 1957 (one of the very few advertising posters from Communist Poland) by the Art Director of the French edition of Elle magazine. Cieślewicz also designed posters to celebrate the 100th anniversary of the birth of Charles de Gaulle.

WIKTOR GÓRKA

Stworzył ok. 300 plakatów filmowych z najsłynniejszym Kabaretem na czele. Jego projekty doskonale wpisują się w główne założenia polskiej szkoły plakatu, jakimi były prostota, czytelność i poetycka metafora. ❚ Górka designed around 300 movie posters, the most famous being his poster for the film Cabaret. His designs met all the main objectives of the Polish poster school – simplicity, legibility and poetic metaphor.

WOJCIECH ZAMECZNIK

Słynął z łączenia fotografii ze znakiem graficznym. Za Pociąg z 1959 r. artysta otrzymał dyplom za najlepszy plakat filmowy na Wystawie Plakatu w São Paulo (1962). ❚ Zamecznik was famous for the way he combined photography with graphic design. He was given an award for the best movie poster at the Poster Exhibition in São Paulo (1962) for a poster he designed for the film Train (1959).



THE BEST OF

polska szkoła plakatu

JAN SAWKA

Nazywany „współczesnym człowiekiem renesansu”, był malarzem, rzeźbiarzem i architektem, a jego ironiczne rysunki mogli podziwiać m.in. czytelnicy New York Timesa. ❚ Sawka was dubbed a genuine Renaissance man – a painter, a sculptor and an architect. His ironic drawings were even published in The New York Times.

WALDEMAR ŚWIERZY

Jako jeden z pierwszych wprowadził do plakatu elementy malarstwa, a jego prace znajdują się m.in. w zbiorach Museum of Modern Art w Nowym Jorku. ❚ One of the first artists to introduce elements of painting into poster art. His work can be found in e.g. the Museum of Modern Art (MoMA) in New York.

ERYK LIPIŃSKI Pabla Picassa poznał w męskiej toalecie, żartując z nim, że gdyby dysponował aparatem, miałby wspaniałą pamiątkę. Twórca Muzeum Karykatury, poza plakatami, ma na swoim koncie również ilustracje, scenografie, a nawet teksty kabaretowe. ❚ He once met Pablo Picasso in a men’s bathroom and quipped that if he had had a camera on him he would have had a great keepsake. The founder of the Museum of Caricatures designed posters, illustrations and sets, and even wrote cabaret skits.

JAN LENICA

W swoim najsłynniejszym plakacie Wozzeck artysta odwołuje się zarówno do melodyjności dzieła, jak i do fabuły: czerwone linie wyglądają niczym kręgi fal na tafli wody, w której topi się główny bohater opery. ❚ In his most famous poster (for a production of Wozzeck), Lenica alludes to both the melodic nature of the work and the plot: the red lines look ring waves on the surface of a body of water in which the eponymous hero of the is drowning.

JÓZEF MROSZCZAK

Najbardziej charakterystyczną cechą jego prac jest element ludowości. To dlatego na plakatach tego artysty odnajdziemy fragmenty tkanin i koronek oraz intensywne odcienie zieleni i błękitu. Był także inicjatorem pierwszego na świecie Muzeum Plakatu w Wilanowie. ❚ Folkloric elements are what stand out most in Mroszczak’s work. This is why fragments of fabrics and lace can be found on his posters, which often feature intense shades of green and blue. He was also the initiator of the world's first Poster Museum in Wilanów.



THE BEST OF

polska szkoła plakatu

ANDRZEJ PĄGOWSKI

– Wtedy nie wiedziałem, że będzie to plakat kultowy. Cenzura zatrzymała go na chwilę i pytali o ten plasterek na mordce, ale jakoś się wytłumaczyłem – tak artysta wspomina pracę przy powstawaniu plakatu do filmu Miś w reż. Stanisława Barei. ❚ "At the time, I had no idea that this poster was going to achieve cult status. The censors pulled it for a while and questioned me about the band-aid on the face, but I managed to explain it somehow". This is how the artist remembers working on the poster for Miś (dir. Stanisław Bareja).

FRANCISZEK STAROWIEYSKI

W sztuce bardzo często szokował, wprowadzając niejednokrotnie element erotyczny, ale jego ulubionymi motywami były szkielet i czaszka. Jak sam przyznał, aby jeden z jego pierwszych plakatów poszedł do druku, musiał podrobić podpis. ❚ Starowiejski’s art was often shocking, and many of his works featured erotic elements. The artist’s favourite motifs, however, were skeletons and skulls. Starowieyski once said that he had to forge a signature to get one of his first posters printed.

HENRYK TOMASZEWSKI

JAN MŁODOŻENIEC

JERZY FLISAK Plakaty malowane jakby od niechcenia, grubym pędzlem, w połączeniu z poczuciem humoru artysty dawały niejednokrotnie zaskakujący efekt. ❚ Posters painted casually, with a thick brush, and a healthy dose of the artist’s sense of humour, often produced surprising results.

Za swoje alter ego uważał wróbla, którego często umieszczał na swoich plakatach. Jego styl bazuje na uproszczonym rysunku. Ale czy sam proces był równie prosty? Zdecydowanie nie. Do jednego projektu potrafił zrobić nawet kilkaset szkiców. ❚ Młodożeniec claimed that the sparrow was his alter ego and often drew this bird on his posters. His style was based on simplified drawing. But was the creative process likewise simple? Absolutely not.

Nazywany był królem Henrykiem lub Heniem. Uważany był bowiem za ojca polskiej szkoły plakatu. Przez lata wykształcił rzesze genialnych plakacistów. W swoich pracach wielokrotnie bawił się liternictwem, co doskonale widać na plakacie do wystawy Henry'ego Moore'a. ❚ He was nicknamed King Henryk or Henio. Tomaszewski is considered to be the founding father of the Polish poster school. He educated scores of brilliant poster designers over the years. Tomaszewski experimented with lettering and typography, as evidenced on his poster for a Henry Moore exhibition.

I N S P I R AT I O N S

polskie zamki

D AW N O , D AW N O T E M U… A long, long time ago... NIEGDYŚ BYŁY ŚWIADECTWEM DOBROBYTU, ŚWIETNOŚCI I DUMY NARODU, DZIŚ PRZYPOMINAJĄ O BURZLIWEJ HISTORII, ZACHWYCAJĄ ARCHITEKTURĄ I NIERZADKO BOGATYMI ZBIORAMI DZIEŁ SZTUKI. POZNAJCIE POLSKIE ZAMKI I PAŁACE. ❚ THEY USED TO BE THE SYMBOL OF PROSPERITY, GRANDIOSITY AND THE PRIDE OF THE NATION. TODAY, THEY RECALL POLAND’S TUMULTUOUS PAST, IMPRESS US WITH THEIR MONUMENTAL ARCHITECTURE, AND OFTEN HOUSE VALUABLE ART COLLECTIONS. HERE ARE SOME OF POLAND’S PALACES AND CASTLES.

Zamek Dunajec we wsi

NIEDZICA został wzniesiony najprawdopodobniej w początkach XIV w. na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. Dziś pełni funkcje muzealno-hotelowe, będąc jedną z największych atrakcji południowej części województwa małopolskiego. Zamek był miejscem realizacji zdjęć m.in. do seriali Janosik oraz Wakacje z duchami. ❚ Dunajec Castle, in the village of NIEDZICA, was most likely erected on the site of a former stronghold in the early 14th century. It now houses a museum and a hotel, and is one of the prime attractions of Lesser Poland. The Janosik and Wakacje z duchami television shows were shot on location here.

I N S P I R AT I O N S

polskie zamki

Zamek królewski w BOBOLICACH w województwie śląskim. Pierwotnie zbudowany przez króla Polski Kazimierza Wielkiego w połowie XIV w. i następnie przebudowywany. W plenerach zamku powstały zdjęcia do serialu Korona królów. Zdj. u dołu: słynący z 99 wież i 365 pomieszczeń, a także z rozległego parku z kilkusetletnimi dębami i lipami pałac w MOSZNEJ (woj. opolskie) powstał w połowie XVIII w. W maju i czerwcu w obiekcie odbywa się doroczne muzyczne Święto Kwitnących Azalii. ❚ The Royal Castle in BOBOLICE, in Silesia was initially erected by King Casimir the Great in the mid-14th century and later rebuilt. The Korona Królów television show is shot in its interiors. Below: The Palace in MOSZNA (Opole Voivodeship) is famous for its 99 towers, 365 rooms, and vast grounds with centuries-old oaks and linden (lime) trees. In May and June, the Palace is the venue of the annual music event “The Festival of the Blossoming Azalea”.

Zamek PIESKOWA SKAŁA położony w dolinie Prądnika nieopodal Krakowa, na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Najstarsza wzmianka o budowli pochodzi z 1315 r. w dokumencie wydanym przez Władysława Łokietka. Po II wojnie światowej zamek po generalnej renowacji w latach 1950–1963 stał się oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. ❚ PIESKOWA SKAŁA Castle is located in the Prądnik Valley near Kraków, in the Ojców National Park. The building is first mentioned in a document issued by King Władysław Łokietek in 1315. The castle was completely renovated after WWII and was a Division of the Wawel Castle State Collection of Art in 19501963.

polskie zamki

Zamek w GOŁUCHOWIE – pierwotnie wczesnorenesansowa murowana budowla obronna, wzniesiona w latach 1550–1560 i gruntownie przebudowana w II połowie XIX w. Od 1951 r. mieści się tu oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki. Na zdj. u dołu: zamek w MALBORKU wzniesiony w kilku etapach od 1280 r. do poł. XV w. przez zakon krzyżacki. W 1997 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a od 1961 r. siedziba Muzeum Zamkowego w Malborku. ❚ GOŁUCHÓW Castle was initially built in an early Renaissance style. The castle was erected in 1550-1560 and rebuilt in the second half of the 19th century. With its historical interiors and impressive works of art, it has been a division of the National Museum of Poznań since 1951. Bottom image: MALBORK Castle was erected in several stages between 1280 and mid-15th century by the Teutonic Order. The complex was entered onto the UNESCO World Heritage List in 1997 and has been the Malbork Castle Museum main office since 1961.

©ADOBE STOCK (6), GET TYIMAGES

I N S P I R AT I O N S

Wzniesiony w latach 1288–1292 zamek KSIĄŻ w Wałbrzychu na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego to trzeci co do wielkości zamek w Polsce (po zamku w Malborku i Zamku Królewskim na Wawelu). W jego murach gościło wiele sław, m.in. Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński czy Winston Churchill. Zamek wraz z podziemiami jest dostępny dla zwiedzających. ❚ KSIĄŻ Castle, in the Książ Landscape Park, was erected in 1288–1292, and is the third largest castle in Poland (after Malbork and Wawel). Many renowned guests have stayed here, including Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński, and Winston Churchill. The castle and the cellars are open to visitors.

WHY

Bułgaria

WCZASY W BUŁGARII – KIEDYŚ SZCZYT MARZEŃ, A DZIŚ? PORA „ODKURZYĆ” TEN KIERUNEK I PRZYPOMNIEĆ SOBIE, JAK FANTASTYCZNE JEST BUŁGARSKIE WYBRZEŻE MORZA CZARNEGO. NAJLEPIEJ ZACZYNAJĄC W WARNIE. ❚ HOLIDAYS IN BULGARIA – ONCE A DREAM DESTINATION. AND NOW? IT’S TIME TO DUST OFF THAT IMAGE AND REVISIT THE FABULOUS BULGARIAN BLACK SEA COASTLINE, PREFERABLY STARTING WITH VARNA. tekst | by magdalena rudzka

WA R N A Varna

WIOSENNY KARNAWAŁ Spring carnival W marcu lub kwietniu w Warnie odbywa się Dzień Masek. Miasto przejmują korowody postaci w tradycyjnych strojach, z różnych regionów kraju. ❚ Varna is the venue for Mask Day, held in March or April. Pageants of revellers clad in traditional costumes from various parts of the country.

KLIMAT PORTOWY The climate of the port

Rzeźba Zakochane smoki budzi wśród mieszkańców skrajne emocje. Stoi przy bulwarze Primorskim i jednej z najlepszych plaż w mieście. ❚ The statue “Dragons in Love” provokes strong reactions among the residents. It stands in Primorski Boulevard.

Gjuwecz to nazwa zarówno potrawy, jak i popularnych b ułgarskich glinianych garnków. ❚ Güveç is the name of a dish and popular Bulgarian clay pots.

Plaże (w samej Warnie aż dziewięć) są największym turystycznym bogactwem Bułgarii. Złoty piasek i łagodny, ale ciepły klimat. ❚ Beaches (Varna has nine) are Bulgaria’s biggest tourist attraction. Golden sand and a mild, warm climate.



©SIME/FREE, ADOBE STOCK (6)

Warna jest jednym z największych i najważniejszych portów nad Morzem Czarnym, kwitną tu handel, turystyka i życie kulturalne. W powietrzu czuć klimat otwartości. Można stąd popłynąć promem na Ukrainę, do Gruzji czy Turcji. ❚ With booming trade, tourism and cultural life, Varna ranks among the Black Sea’s largest and most important ports. The air of openness is palpable. This is a port from where you can take a ferry to Ukraine, Georgia or Turkey.

Â©CREDITS

WHY

Bułgaria

DLA SPRAGNIONYCH NATURY For nature lovers Skorpilovci pod Warną z najdłuższą plażą w Bułgarii. To miejsce mało znane, kameralne, z doskonałymi warunkami do uprawiania windsurfingu. ❚ Shkorpilovtsi near Varna that is famous for having the longest beach in Bulgaria. It’s a cosy destination with perfect conditions for windsurfing.

PLAŻA 24H A 24h beach Życie na plażach nie ustaje wraz z zachodem słońca. Na nocne wyjście najlepiej udać się do któregoś z licznych beach barów, np. do uwielbianego przez mieszkańców Cubo. ❚ BeVarna’s beaches continue to be bursting with life long after sunset. During a night out, visit one of the countless beach bars, such as Cubo, which is the hangout most frequented by the locals.

GDZIE RZYM, A GDZIE WARNA Roman Varna

Tylko 20 km od Warny możemy podziwiać Nesebar – w całości wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. ❚ Only 20 km from Varna lies Nesebar. The entire town is a UNESCO World Heritage Site.

Bułgarską sałatkę szopską z tartym owczym serem zna chyba każdy. Czekają jeszcze: grillowane kebapcze, chłodnik tarator, lutenica i słodkie dojrzałe owoce. ❚ Everyone is familiar with Bulgarian shopska salad. Other local dishes include kebapche, tarator cold soup and ljutenica.

Połączenia Connections WAW–VAR–WAW

1 raz w tygodniu ❚ once a week (9 JUN – 29 SEP 19)

KTW–VAR–KTW

(rejs czarterowy/charter flight) 1 raz w tygodniu ❚ once a week (14 JUN – 20 SEP 19)

Więcej informacji na ❚ More information on lot.com lot.com

©ADOBE STOCK (5), ISTOCKPHOTO, SIME/FREE

Pod Warną odkryto najstarsze na świecie wyroby ze złota, ich wiek szacuje się na ponad 6 tys. lat. ❚ The world’s oldest gold artefacts, dated at more than 6,000 years, were found near Varna.

W starożytności dzisiejsza Warna była rzymskim miastem Odessos. Ślady dawnej świetności widać do dziś – można tu zwiedzić pozostałości rzymskich łaźni. ❚ In antiquity, Varna was the Roman city of Odessos. Remains of its former glory are visible today. You can still visit ruins of Roman baths.

JOURNEY OF A LIFETIME

Delhi Dheli

KRAINA WIECZNEGO RUCHU The land of perpetual motion MAJĄCE BLISKO 5 TYS. LAT DELHI PRZYPRAWIA O ZAWRÓT GŁOWY, KTÓRY PO CHWILI PRZERADZA SIĘ W ZACHWYT. ❚ DELHI IS GOING ON 5,000 YEARS. THE CITY INITIALLY MAKES YOUR HEAD SPIN. BUT AFTER A WHILE, THIS DIZZINESS TURNS TO WONDER.



©CREDITS

tekst | by michał głombiowski

©CREDITS

Wielki Meczet w Delhi został zbudowany w latach 1654–1658 przez władcę mogolskiego Szahdżahana z dynastii Wielkich Mogołów. ❚ The Jama Masjid mosque in Delhi was erected in 1654-1658 by the Mongolian ruler Shah Jahan of the Mughal Empire.

JOURNEY OF A LIFETIME

Delhi

W 1. Będąc w Indiach nie można nie spróbować słynnego kurczaka tikka. 2. Czerwony Fort, czyli słynny kompleks budowli fortecznych w Delhi. 3. Hindusi doprowadzili do perfekcji street food. ❚ 1. When in India, you absolutely must try the famous tikka chicken. 2. The Red Fort, or the famous complex of fortresses in Delhi. 3. The Indian people have perfected the art of street food.

padłem w bańkę kojącej zieleni. Wystrzyżone trawniki, utrzymana w ogrodniczych ryzach roślinność, harmonijne kształty mogolskich budynków. Idę parkową alejką, patrząc na spacerowiczów. Jest cicho. Trudno mi w to uwierzyć. Jestem w Delhi, w mieście, które powstało po to, by produkować hałas. Kilka minut wcześniej wysiadłem oszołomiony z trzykołowego tuk-tuka, który dowiózł mnie pod bramę parku Shantivan. Dotarliśmy tu, sunąc pomiędzy samochodami, ciężarówkami, rojem skuterów i riksz. Tkwiliśmy w korkach, by za chwilę pędzić 50 km/h po wielopasmówce, wymijając sprzedawców pchających wózki z jedzeniem i zobojętniałe krowy przechadzające się po poboczu. Brnęliśmy przez gęstą kurtynę dźwięków klaksonów, ryku silników, spalin. W końcu autoriksza zatrzymała się, ręka kierowcy sięgnęła po pieniądze i zostałem wypluty na chodnik, czując się, jakby wyrzucił mnie jakiś wielki pulsujący organizm. Gdy wszedłem do parku, wszystko ucichło. Wiecznie pędzące, mające ponad 26 mln mieszkańców miasto (druga pod względem wielkości aglomeracja świata) pozostało gdzieś obok.

I have stumbled into a refuge of soothing greenery. Manicured lawns, vegetation fastidiously tended by gardeners, and the harmonious shapes of Mughal architecture. I walk down a park alley and watch the people strolling by. It’s quiet. I find it hard to believe. I’m in Delhi, a city built to make noise. A few minutes earlier I had got out – stupefied – of the three-wheeled tuk-tuk that had brought me right to the gate of Shantivan Park. We had careered around cars, trucks, and the swarms of mopeds and cycle rickshaws. We had been stuck in traffic jams, cruised at 50 kmph along a multilane road, and passed hawkers pushing food cards and indifferent cows ambling along the shoulder of the road. We had pushed our way through a thick curtain of honking horns, roaring engines and heavy fumes. The auto rickshaw, with its droning engine, finally came to a halt, the driver stretched out his hand for the fare, and I was spat out onto the pavement, feeling like I had been ejected by some giant, throbbing body. The noise subsided when I entered the park. I had left this perpetually busy city, with a population of over 26 million (the world’s second largest agglomeration), behind me and only heard the monotonous swoosh from behind the walls. It’s hard to fall in love with Delhi. This city does not even try to court you. It simply swallows you whole. Your brain runs on adrenaline and your heart beats to a feverish rhythm. After a while, you need a moment’s respite from this explosion of emotions. That’s when you visit a park. These verdant enclaves hold the city haste and chaos at bay. Even the air seems to be



Miłość do Delhi to trudne uczucie. To miasto nie sili się na subtelne zaloty. Połyka cię od razu w całości. Twój mózg zostaje zalany adrenaliną, a serce trzepocze w gorączkowym rytmie. Po kaskadzie uniesień potrzebujesz chwili wytchnienia. Wtedy idziesz do któregoś z parków. Pełne zieleni ogrody są enklawami, do których pośpiech i chaos nie mają wstępu. Nawet powietrze zdaje się tu czystsze. Gdy dzień się kończy, mieszkańcy oblepiają płaskie jak stół trawniki wokół Bramy Indii, symbolu New Delhi. Monumentalny budynek wznieśli Brytyjczycy w hołdzie hinduskim żołnierzom poległym podczas I wojny światowej w walkach w służbie Koronie. To nie on jednak przyciąga tu spacerowiczów, lecz morze trawy, na której można wylegiwać się godzinami, patrzeć tęsknym wzrokiem w oczy ukochanej (tak, bollywoodzkie filmy nie mają w sobie aż tak wiele przesady) i zajadać pikantne przekąski. Każdego dnia tłumy ściągają do Central Parku – indyjskiej odpowiedzi na najsłynniejszy ogród miejski Nowego Jorku. Godzinami przemierzają Shantivan i znajdujące się w nim mauzoleum Raj Ghat. Pod czarną marmurową płytą spoczywają tu prochy Mahatmy Gandhiego, człowieka, który odmieniając własny los, odmienił historię Indii. Niedoszły prawnik, mistrz skromności i prostoty, uparcie trzymał się pokojowego oporu wymierzonego przeciw Brytyjczykom władającym wówczas krajem. Niemoż liwe stało się faktem. Indie odzyskały niezależność. MEWY NA GŁOWĄ By pokochać Delhi, paradoksalnie trzeba zwolnić, wyłuskując z miasta stałe punkty zaczepienia. Swobodnie

cleaner. As the day draws to a close, the locals swarm around the pancake-flat lawns near the India Gate, the symbol of New Delhi. This monumental memorial was erected by the British as homage to the Indian troops who had fallen in WWI in service to the British Crown. However, it’s not the Gate that draws strollers, but the expanse of grass on which you can lie down and look longingly into the eyes of your beloved and nibble on spicy snacks. Central Park attracts crowds every day. Visitors spend hours in Shantivan, which houses the Raj Ghat memorial. The ashes of Mahatma Ghandi are buried here. This champion of modesty and simplicity doggedly maintained his nonviolent resistance to the British who ruled India at the time. The impossible finally became reality. India regained its independence. SEAGULLS OVERHEAD Paradoxically, to fall in love with Delhi you need to slow down and find your bearings in this constantly moving 6

4. Świątynia miłości, czyli indyjskie mauzoleum Tadź Mahal w Agrze 5. Żeby zrobić zakupy w Meena Bazar, warto zarezerwować sobie kilka godzin. 6. Grobowiec Humajuna. ❚ 4. The temple of love or the Taj Mahal in Agra. 5. Book a few hours for a shopping spree at Meena Bazar. 6. Humayun's Tomb.



WHY

1. Tego typu wózki w Indiach służą m.in. do przewożenia żywności na targi. 2. Naany, czyli indyjskie chlebki, można kupić niemal wszędzie. ❚ 1. Carts like this are used in India to carry produce to street markets. 2. Naans, or Indian bread, can be bought literally everywhere.

przeskakiwać z chaotycznego Starego Delhi do nowego, dając w ten sposób zmysłom całą możliwą skalę doznań. O świcie wędruję wąskimi uliczkami Starego Delhi kipiącej życiem od pierwszych promieni słońca. Lawiruję pomiędzy napierającymi straganiarzami, kluczę między telepiącymi się wózkami, uskakuję przed wszędobylskimi tuk-tukami. Sycę się tysiącami otaczających mnie kolorów, przesuwam dłońmi po belach gładkiego jedwabiu, niemal nie zatrzymując się, wypijam czarkę obłędnie słodkiej kawy z mlekiem podsuniętej przez ulicznego sprzedawcę. Przystaję na Chandni Chowk – jednym z najstarszych i najbardziej zatłoczonych rynków w starym Delhi – by na działającym od niemal wieku stoisku zjeść kilka jalebi, świeżo smażonych pączków utopionych w gęstym, słodkim syropie. Przebijam się pomiędzy rozstawianymi właśnie stoiskami z milionami książek, wertuję pożółkłe strony przytłoczony niekończącymi się rzędami wydrukowanych liter. Wystarczy jednak kilka kroków, by odłączyć się od tego barwnego świata: przekraczam bramę meczetu Jama Masjid, jednego z największych w Indiach, mieszczącego 25 tys. osób. Na rozległym dziedzińcu kilkaset porannych gości staje się ledwo widoczną garstką. Imponujący budynek z czerwonego piaskowca i białego marmuru zbudował w XVII w. władca mogolski Szahdżahan, tworząc projekt pełen eleganckich filarów, cebulastych kopuł i dźgających niebo minaretów. Na ich tle zrywa się stado gołębi, a furkot ich skrzydeł jest niemal jedynym dźwiękiem, który zakłóca ciszę. Ptaki mają się w tej gigantycznej metropolii zadziwiająco dobrze. Żyją w symbiozie z miastem, nie poddając się jednocześnie jego presji. Ich obserwowanie pozwala nabrać dystansu do dynamiki Delhi. Nad rzeką Jamuni, w pobliżu Czerwonego Fortu – jednej z głównych atrakcji turystycznych miasta – od marca wirują białe obłoki mew. Przylatują tu podczas wiosennej migracji aż z Syberii. Miejscowi przychodzą je karmić, wierząc, że w ten sposób tworzą dobrą karmę. Mężczyźni, z chustami zawiniętymi na czubkach głów, wypływają drewnianymi

city. You need to be able to effortlessly navigate between the chaotic Old Delhi and the New Delhi to pamper your senses with a galore of different experiences. I stroll down the narrow streets of Old Delhi, which are already bustling with life, as soon as the sun comes up. I manoeuvre around street sellers, who are pushing into me, I wander around crawling carts, and jump aside to give way to the ubiquitous tuk-tuks. I feast my eyes on the thousands of colours ablaze around me, move my hands along bales of soft silks, and almost without stopping, down a cup of unbelievably sweet white coffee from a street vendor. I stop at Chandni Chowk, one of the oldest and most crowded markets in Old Delhi. I try some jalebis, freshly fried doughnuts drenched in thick sweet syrup, at a stall that has been operating for close on a hundred years. I fight my way between stalls of millions of books being set up. A few steps further on and I’ve left that colourful melee behind me. I walk through the gate of the Jama Masjid, one of the largest mosques in India. The building can accommodate 25,000 people. The hundreds of morning visitors seem to be a barely visible dot in the gigantic courtyard. The imposing building was constructed from red sandstone and white marble by Mughal Emperor Shah Jahan in the 17th century. The mosque features elegant pillars, impressive domes, and svelte minarets. A kit of pigeons flies out in the background, and the fluttering of their wings is the only sound that breaks the silence. Birds fare surprisingly well in this mammoth metropolis. They live in symbiosis with the city and never yield to its pressure. Watching them helps you put the dynamics of Delhi in perspective. On banks of the Yamuna, near the Red Fort (one of the city’s main tourist attractions), white clouds of seagulls have been flying in circles since March. They come all the way from Siberia during their spring migration. The locals come to feed them as they believe it’s a good way to ensure good karma. Men with scarves tied around their heads sail wooden boats into

©SIME/FREE, ADOBE STOCK

Brazylia

©CREDITS

Warszawa: ul. Kłobucka 23C/112, 02-699 Warszaw

www.msmdesign.pl Telefon: +48 602 105 085 e-mail: msm@msmdesign.pl

Poznań:

ul. Janiny Porazińskiej 50, 60-195 Poznań

W Gurudwarze (świątynia sikhijska) obowiązuje kilka zasad, o których warto pamiętać: zdjęcie obuwia, nakrycie głowy, obmycie rąk i zakaz wnoszenia papierosów. ❚ There are certain rules who must obey when visiting a Gurudwara, among others you must take off your shoes, cover your head, wash your hands and do not bring in cigarettes.

Dheli

łodziami na środek nurtu, by rzucać w powietrze kawałki pieczywa. Pozostali karmią ptaki z brzegu. Nad ich głowami trzepoczą skrzydłami tysiące białych ptaków i choć o zwyczaju ich dokarmiania wspomina mało który przewodnik, miejsce to dla wielu Hindusów jest jednym z ulubionych punktów w mieście. Stare Delhi, ze swoim chaosem, ale też niezliczoną liczbą zabytków, trzyma turystów w mocnym uścisku. Codzienne życie toczy się jednak w dużej mierze w nowych dzielnicach, spowitych kolorowymi światłami neonów, tętniących muzyką klubów i kuszących eleganckimi restauracjami. Te dwa światy przenikają się coraz bardziej, w dużej mierze dzięki zmodernizowanemu metru, którego linie pozwalają w szybki i bezpieczny sposób przemieszczać się po mieście. Nowe lokale odmieniają Delhi, dodając mu kolejną z tysiąca już twarzy. Wiele z tych punktów prowadzonych jest przez ekspatów. Restauracja i bar Rumbar to dzieło Francuza, właściciele Barsoom – specjaliści od kuchni i muzyki elektronicznej – mają włoskie korzenie, a Le Bistro du Parc jest dziełem Nainy de Bois-Juzan, pół Pendżabki, pół Francuzki. Ten ostatni lokal to pomysł na bardziej wytworne Indie: w otoczeniu świeżych kwiatów delektuję się francuską kuchnią przygotowaną jednak na lokalnych hinduskich produktach. Ten przedziwny melanż z początku zaskakuje, szybko jednak zaczyna uwodzić. Cóż, w Delhi wszystko się ze sobą przenika i wszystko jest możliwe. ■

the current and throw bits of bread into the air. Others feed the birds on the shore. Thousands of white birds fly around them. Although guidebooks seldom mention how popular bird feeding is, this is the best loved part of the city for many residents. THE CITY OF A THOUSAND FACES. With all its chaos and countless monuments, Old Delhi holds tourists in an iron grip. Daily life continues mainly in new districts illuminated by colourful neon lights, echoing with music reverberating from clubs, and beckoning with their plush restaurants. These two worlds are increasingly interconnected, thanks to the upgraded underground whose lines ensure safe and fast transport around the city. New hangouts are transforming Delhi, adding a new face to its existing thousand. Many of them are run by expats. The Rumbar restaurant and bar is run by a Frenchman. The owners of Barsoom, cuisine and electro music experts, have Italian roots, while Le Bistro du Parc is the brainchild of Naina de Boise-Juzan, who is half-Punjabi and half-French. The last of these offers a more sophisticated take on India. Surrounded by fresh flowers, I pamper my palate with French dishes made from local Indian products. This bizarre combination might initially take you aback, but you will also find it seductive. After all, everything is interconnected and anything is possible in Delhi. ■

JOURNEY OF A LIFETIME

rekomendacje ❚ recommendations Świątynie, muzea, parki, znakomita kuchnia i przyjaźni mieszkańcy. Indie to dobry kierunek przez cały rok. ❚ Temples, museums, parks, excellent cuisine and great people – India is a great destination at any time of year. GDZIE ZJEŚĆ Where to eat ■ ANNAMAYA

Co tu serwują? Wyśmienite grillowane ryby, kurczaka tikka jak trzeba pikantnego, kokosową zupę lub pieczone w indyjskich przyprawach warzywa. Bardzo miła obsługa, spory wybór drinków i deserów. ❚ What is served here? Excellent grilled fish, spicy tikka chicken, coconut soup or vegetables roasted in Indian spices. Very kind service and a wide selection of drinks and desserts. Aerocity 1 Asset No, Nowe Delhi 110002

■ MASALA HOUSE

CO ZWIEDZIĆ What to see ■ CZERWONY FORT

W 2007 r. kompleks został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Czerwony Fort był pałacem w nowej stolicy szacha Dżahana – znajdował się w jednym z siedmiu starożytnych miast Delhi – Shahjahanabadzie. Dziś jest symbolem uzyskania niepodległości w 1947 r. ❚ In 2007, the complex was entered onto the UNESCO World Heritage list. The Red Fort used to be a palace in the new capital Jahana – it was located in one of the seven ancient cities of Delhi – the Shahjahanabad. Today it is a symbol of the regaining of independence in 1947. Netaji Subhash Marg, Lal Qila, Chandni Chowk, New Delhi

■ MUGHAL GARDENS

Baseny, fontanny, kanały i bujna roślinność – idealne miejsce dla tych, którym marzy się odpoczynek. ❚ Swimming pools, fountains, canals and lush greenery – the perfect place for some rest and relaxation. Rashtrapati Bhavan, New Delhi

■ NARODOWA GALERIA SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ I THE NATIONAL GALLERY OF MODERN ART (NGMA)

Główną część muzeum otwarto w 1954 r. Najstarsze eksponaty pochodzą z 1857 r . W zbiorach ponad 14 tys. dzieł takich artystów jak: Thomas Daniell, Raja Ravi Verma czy Jamini Roy. ❚ The main part of the museum was opened in 1954 while the oldest exhibits date back to 1857. The collection has 14,000 works of art. Shershah Road Near India Gate Jaipur House, New Delhi, New Delhi

GDZIE SPAĆ Where to sleep ■ HOTEL TARA PALACE DARYAGANJ

Hotel jest oddalony 750 m od pomnika Raj Ghat oraz 1,1 km od Czerwonego Fortu. Na miejscu dostępny jest bezpłatny prywatny parking. Wszystkie pokoje są klimatyzowane, a w całym obiekcie można bezpłatnie korzystać z wi-fi. Hotel prowadzi wypożyczalnię samochodów. ❚ The hotel is situated 750 m from the Raj Gaj monument and 1.1 km from the Red Fort. There is a free private parking on the site. All rooms are air-conditioned and WiFi is available all over the hotel. Car rental is available there too. 4606, Plot no. 13, Ansari Road, Daryaganj, New Delhi

■ STAR PLAZA

Centrum miasta jest oddalone o 500 m. Hotel oferuje bezpłatny parking, bezpłatne wi-fi i restaurację na dachu. Personel hotelowego punktu informacji turystycznej służy pomocą w organizacji podróży po mieście i kraju. Do dyspozycji gości są też wypożyczalnia samochodów i całodobowy kantor wymiany walut. ❚ The city centre is just 500 m away. The hotel offers free parking, free WiFi and a rooftop restaurant. The hotel tourist information staff will help you with arranging trips in the city and across India. Car rental for guests and 24/7 currency exchange point available. 5158,Behind R.K.Ashram Metro Station Paharganj, Paharganj, New Delhi

To miejsce słynie z gościnności, czyli przyjaznej i pomocnej obsługi. Także menu zaspokoi najwybredniejszych. My polecamy wędzonego bakłażana na ostro, kluseczki serowe podawane z figami, morelami i sosem (anjeer aur channa kofta) oraz jagnięcinę w tradycyjnych pikantnych przyprawach z ryżem basmati. W karcie alkoholi wina z całego świata. ❚ The place is famous for its hospitality and helpful staff. The menu will satisfy even the most discerning customers. We recommend hot smoked eggplant, cheese dumplings served with figs, apricots and sauce (anjeer aur channa kofta) and lamb served in traditional hot spices with basmati rice. The alcohol list features wines from all over the world. 4, Sunder Nagar, Nowe Delhi 110003

■ GULATI

Tu podaje się kurczaka na wszelkie możliwe sposoby. My zaś polecamy przepyszną zupę grzybową. ❚ This is the place to go for chicken served in every possible way. We also recommend delicious mushroom soup. Shri Barda Ukil Marg, Nowe Delhi 110003

Połączenia Connections WAW–DEL–WAW

5 razy w tyg. ❚ 5 times a week od ❚ starting 17 SEP 19

Więcej informacji na ❚ More information on lot.com

lot.com

MY POLAND

Pomorze Zachodnie

CZYSTE POWIETRZE, PIĘKNE ZABYTKI Z ZAMKIEM KSIĄŻĄT POMORSKICH NA CZELE, NOWOCZESNE BRYŁY JAK CENTRUM DIALOGU „PRZEŁOMY” CZY ŚREDNIOWIECZNY FESTIWAL. POMORZE ZACHODNIE POTRAFI ZASKAKIWAĆ. ❚ CLEAN AIR, PICTURESQUE BUILDINGS WITH THE EVER-IMPRESSIVE CASTLE OF THE POMERANIAN DUKES, THE MODERN FACADE OF “UPHEAVALS” DIALOGUE CENTRE AND THE MEDIEVAL FESTIVAL. LET YOURSELF BE SURPRISED BY WEST POMERANIA.

Szczecin

tekst | by magdalena rudzka

K I E R U N E K WA R T Z AC H O D U A must-see destination

ZAMEK NAD ODRĄ The castle on Oder River Nad Szczecinem góruje zamek Książąt Pomorskich. To jedna z najcenniejszych renesansowych budowli w Polsce, w kształcie niewiele zmienionym od 1537 r. Był siedzibą dynastii Gryfitów, władców Pomorza między XII a XVII wiekiem. Dzisiaj tętni życiem – są tu kino, teatr, opera i siedziba marszałka województwa. ❚ The Castle of the Pomeranian Dukes is towering above Szczecin. It’s one of the finest Renaissance buildings in Poland which has changed very little since 1537. It had been the seat of the House of Griffins who ruled Pomerania from the 12th until the 17th century. Today, the castle is bustling with life. It houses a cinema, a theatre, an opera and the local marshal’s office.

MORZE ZIELENI A sea of greenery Szczecin jest w czołówce miast z najczystszym powietrzem w Polsce. I nic dziwnego – powierzchnia miejskiej zieleni to ponad 3 tys. ha. W centrum znajduje się park miejski Jasne Błonia z aleją dwustu platanów i polem krokusów. ❚ Szczecin ranks among cities with the cleanest air in Poland. And it’s hardly surprising as urban greenery stretches on over 3,000 hectares. The city centre is home to Jasne Błonia municipal park with an avenue flanked by 200 planes and a field of crocuses.

REGION TAJEMNIC

The region of mysteries

RAJ DLA GOLFISTÓW Golfers’ paradise

Odkryj dawny Szczecin na kartach książek Leszka Hermana – Sedinum. Wiadomość z podziemi, oraz Romana Czejarka – Sekrety Pomorza Zachodniego. Z kolei koszalińskie wydawnictwo Kurtiak i Ley słynie z ręcznie robionych, ekskluzywnych książek artystycznych, które w swojej kolekcji posiadają rodziny królewskie, prezydenci oraz sam papież. ❚ Discover ancient Szczecin in Leszek Herman’s novel Sedium. Wiadomość z podziemi and Roman Czejarek’s Sekrety Pomorza Zachodniego. Koszalin-based publishing house Kurtiak i Ley is famed for hand-crafted exclusive art books which have been purchased for their collections by royal families, presidents and none else than the pope.

Pola golfowe na Pomorzu Zachodnim to obiekty wyróżniające się nie tylko w skali kraju. Modry Las Golf Club pod Choszcznem zdobył nagrodę The World Golf Awards dla najlepszego pola golfowego w Polsce trzy razy z rzędu, natomiast czołowe niemieckie czasopismo golfowe Golf Journal uznało pole za jedno ze stu najlepszych w Europie. ❚ Golf courses in West Pomerania are unique not only in Poland. Modry Las Golf Club near Choszczno has been winning The World Golf Award for the best golf course in Poland for three years running, whereas Germany’s leading golfing magazine Golf Journal ranked it among the best 100 courses in Europe.

NIEPRZERWANIE OD 1907 R. Operating non-stop since 1907 Szczeciński Pionier to jedno z najstarszych kin na świecie. W sali Kiniarnia filmy wyświetlane są ze starego projektora, a ogląda się je, siedząc przy stolikach. Uwaga, kino nie serwuje popcornu. ❚ Pionier is one of the world’s oldest cinema theatres. Movies in Kiniarnia auditorium are screened from a jabbering projector and you watch them sitting at a table. No popcorn is served there.

UKRYTE MUZEUM A hidden museum

STOLICA WIKINGÓW The Viking capital

W 2016 r. na pl. Solidarności otwarto Centrum Dialogu „Przełomy” – muzeum opowiadające o najnowszej historii regionu. „Przełomy” zdobyły tytuł Budynku Roku 2016 na World Architecture Festival w Berlinie. ❚ “Upheavals” Dialogue Centre in Solidarności Square was launched in 2016. This museum presents the latest history of the region. It garnered the 2016 Building of the Year title at the World Architecture Festival in Berlin.

Co roku w pierwszy weekend sierpnia na wyspie Wolin odbywa się jedna z największych w kraju imprez rekonstruujących historyczne dzieje, Festiwal Słowian i Wikingów. Wydarzenie odwiedza kilka tysięcy osób z ponad 30 krajów. ❚ Every year in the first weekend of August the island of Wolin hosts one of the largest historical re-enactment events in Poland. The Slavs and Vikings Festival draws several thousand people from more than 30 countries.

BIZNES Z POMYSŁEM Creative businesses Wiedzieliście, że namioty sferyczne firmy Freedomes zagrały w Marsjaninie Ridleya Scotta? A inżynierowie z Aerosize wymyślili i opatentowali innowacyjną poduszkę antylawinową? Firma Foonka produkuje znaną na świecie pościel ze wzorami …trawy, mchu i siana. W zachodniopomorskim otoczeniu pomysły rodzą się same. ❚ Did you know that Freedomes dome tents were starred in Ridley Scott’s The Martian? And that Aerosize engineers invented and patented an innovative avalanche airbag? Foonka is a company that produces world famous bed linen with imprints of... grass, moss and hay. West Pomerania is a hotbed of original ideas.

Połączenia Connections WAW–SZZ–WAW

23 razy w tyg. I 23 times a week

Więcej informacji na ❚ More information on lot.com lot.com

BUSINESS

gospodarka

K R AC H Z ŁOT EG O ? M A Ł O P R AW D O P O D O B N E A Zloty collapse? That’s not very likely today. CO WSPÓLNEGO MAJĄ KIEROWCY POLSKICH CIĘŻARÓWEK WOŻĄCY TOWAR PO CAŁEJ EUROPIE I CI, KTÓRZY KUPILI MIESZKANIA ZA KREDYT WE FRANKACH SZWAJCARSKICH? CI DRUDZY POWINNI TRZYMAĆ KCIUKI ZA SUKCESY TYCH PIERWSZYCH. ❚ WHAT DO POLISH TRUCK DRIVERS CARRYING GOODS ALL OVER EUROPE HAVE IN COMMON WITH PEOPLE WHO HAVE TAKEN OUT A MORTGAGE LOAN IN SWISS FRANCS? THE LATTER SHOULD BE KEEPING THEIR FINGERS CROSSED FOR THE SUCCESS OF THE FORMER. tekst | by marek chądzyński, dziennik gazeta prawna

olskie społeczeństwo już ponad dekadę temu odebrało bolesną lekcję z ryzyka walutowego. Wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. rozpoczęło trwającą kilka lat bardzo dobrą koniunkturę w gospodarce. Jednym z jej składowych był duży popyt na pracę, który z kolei przyczyniał się do szybkiego wzrostu płac. Dla wielu Polaków to była szansa, by zaspokoić w końcu jedną z najważniejszych potrzeb: czyli kupić mieszkanie. Wydawało się to tym prostsze, że „pomocną dłoń” wyciągnęły banki, oferując nieznany wcześniej produkt: hipoteczny kredyt mieszkaniowy. Miał on tę przewagę nad zwykłym kredytem w złotych, że był po prostu tańszy w obsłudze. Ponad pół miliona kredytobiorców postanowiło więc skorzystać z takiej oferty. Wybuch światowego kryzysu finansowego pod koniec 2008 r. brutalnie zweryfikował ich plany. Złoty – jak większość walut tzw. rynków wschodzących – wyraźnie stracił na wartości, zwiększając dług, dopiero co zaciągnięty na zakup wymarzonego mieszkania. Od tamtej pory kurs złotego wobec głównych walut, czyli euro i dolara, a także franka szwajcarskiego, który był najczęściej używany w kredytach walutowych, przestał być tylko domeną rozważań ekspertów rynku finansowego i stał się przedmiotem rozmów w polskich domach. Z jednym podstawowym pytaniem: jak duże jest ryzyko krachu i załamania kursu waluty na miarę takich kryzysów, jakie w połowie ubiegłego roku przechodziła chociażby turecka lira, która w ciągu kilku miesięcy – od początku maja do połowy sierpnia – straciła ok. 70 proc. wartości wobec dolara. Uspokajamy: nic nie wskazuje na to, żeby polski złoty miał w najbliższej przyszłości podzielić los tureckiej waluty. Wskazuje na to kilka miar, za pomocą których określa się odporność gospodarki na tzw. szoki zewnętrzne. Jedną z nich jest wynik na rachunku bieżącym (ang. current account). Cóż to takiego? Mówiąc najprościej, rachunek bieżący to takie zestawienie wszystkich rozliczeń polskiej gospodarki z zagranicą. Są na nim wpływy z eksportu polskich towarów i usług do innych krajów i wydatki na import zagranicznych

NIC NIE WSKAZUJE NA TO, ŻEBY POLSKI ZŁOTY MIAŁ W NAJBLIŻSZEJ PRZYSZŁOŚCI PODZIELIĆ LOS TURECKIEJ WALUTY. WSKAZUJE NA TO KILKA MIAR, ZA POMOCĄ KTÓRYCH OKREŚLA SIĘ ODPORNOŚĆ GOSPODARKI NA TZW. SZOKI ZEWNĘTRZNE. ❚ THERE IS NO INDICATION THAT THE POLISH ZLOTY IS ABOUT TO SHARE THE FATE OF THE TURKISH CURRENCY. THIS IS CONFIRMED BY A NUMBER OF MEASURES USED TO IDENTIFY THE RESILIENCE OF THE ECONOMY TO INTERNAL SHOCKS.

Polish society was taught a painful lesson in foreign currency risk just over a decade ago. Poland’s accession to the European Union in 2004 ushered in a wave of economic prosperity that lasted several years. One of the main drivers for this was a substantial demand for labour, which led to a rapid increase in wages. For many Poles, this was a chance to satisfy one of their fundamental needs – buying an apartment. This now seemed easier than ever as the banks were “lending a helping hand” offering a previously unknown product – the home mortgage loans in Swiss Francs. This had an advantage over ordinary loans

denominated in Polish Zlotys in that it was cheaper to service. More than half a million borrowers decided to seize the opportunity. The global financial crisis of 2008 brutally put their plans to the test. As with most emerging market currencies, the Polish Zloty sharply depreciated, which substantially increased the debt recently incurred to buy that dream home. Since then, the exchange rate of the Zloty against the world’s major currencies, viz. the euro and the dollar, as well as the Swiss franc, in which most foreign currency loans are denominated, is no longer the domain of financial market

WYNIK NA RACHUNKU OBROTÓW BIEŻĄCYCH | CURRENT ACCOUNT PERFORMANCE (dane w mld| data zł in PLN billion) 20

-20

-11

-21

-26

-36

-40

-54

-51

-60

-80

2004

2005

-86 2008

-81 2009

2011

2013

2014

III kw. 2018 | 2017 Q3 2018

ŹRÓDŁO: NARODOWY BANK| SOURCE: POLSKI NATIONAL BANK OF POLAND



BUSINESS

gospodarka

MIĘDZYNARODOWA POZYCJA INWESTYCYJNA POLSKI THE INTERNATIONAL INVESTMENT POSITION OF POLAND (dane w mld zł | data in PLN billion) 0

-300

-381

-414

-481

-600

-585 -715

-787

-900

-978 -1065

-1200

-1500

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

-1142

2013

-1188

2014

-1118 -1146

2015

2016

-1213

2017

-1195 -1173 -1185

-941

I II III 2018

ŹRÓDŁO: NARODOWY BANK POLSKI | SOURCE: NATIONAL BANK OF POLAND

dóbr do Polski. Na rachunku ujęte są także zestawienia dochodów, jakie cudzoziemcy uzyskują w Polsce z dokonanych przez siebie inwestycji, ale też z pracy oraz – analogicznie – to, co polscy obywatele i firmy osiągają za granicą. Rachunek powinien się bilansować: optymalny układ to taki, w którym do gospodarki z zewnątrz wpływa tyle samo pieniędzy, co z niej wypływa. Jeśli na tym rachunku występuje deficyt, to oznacza to, że – po pierwsze – zagranica na niej zarabia oraz – po drugie – gospodarka nie może się bez niej obejść. Bo gdyby kapitału zagranicznego zabrakło, to przestałaby się rozwijać. Pół biedy, jeśli deficyt jest niski, gorzej, gdy zaczyna przekraczać poziomy alarmowe, czyli pułap 5 proc. PKB. Wtedy inwestorzy zaczynają kalkulować, że kraj z tak dużą nierównowagą w rozliczeniach z zagranicą w końcu może mieć z tym rozliczeniem problem. Mówiąc inaczej, państwo z dużym deficytem na rachunku bieżącym zdaje się na łaskę i niełaskę kapitału zagranicznego, który w momentach kryzysowego załamania potrafi być kapryśny. W Polsce daleko nam do takiego stanu. W 2017 r. po raz pierwszy od lat 90. ubiegłego wieku udało się uzyskać nadwyżkę

na rachunku bieżącym w wysokości 3,1 mld zł. Nie ma jeszcze pełnych danych za rok 2018, ale już teraz ekonomiści zakładają, że deficyt nie powinien przekroczyć 0,5 proc. PKB. Skąd ten sukces? To zasługa polskich przedsiębiorców, przede wszystkim tych sprzedających swoje usługi lub świadczących je na rzecz podmiotów zagranicznych w kraju. W usługach mamy solidną nadwyżkę już od lat. Według danych Narodowego Banku Polskiego w III kwartale 2018 r. (są to ostatnie dostępne dane) za usługi kupione od polskich podmiotów zagranica zapłaciła o 22 mld zł więcej, niż Polska wypłaciła zagranicy. Prym wśród branż usługowych wiedzie transport z prawie 8,5-miliardową nadwyżką. To właśnie polskie firmy

experts, but has become a hot topic in ordinary Polish households. One of the most fundamental questions is: Is there any risk of a national currency depreciation or collapse comparable to the mid-2018 Turkish lire crisis, when that currency fell by approx. 70 per cent against the dollar between early May and mid-August? We would like to reassure you. There is no indication that the Polish zloty is about to share the fate of the Turkish currency. This is confirmed by a number of measures used to identify the resilience of the economy to internal shocks. One of them is current account performance. The current account is a list of all the unsettled accounts of the Polish economy with the rest of world. It includes total earnings on the export of Polish goods and services to other countries and spending on imports of foreign goods to Poland. The current account also covers earnings generated by foreigners on their investments and work in Poland plus earnings generated by Polish citizens and organisations abroad. And it has to balance. In the best case scenario, the amount going in to the economy should equal the amount going out of it. A current account deficit means, firstly, that other countries are making revenue on the economy, and secondly, that the economy is dependent on them. That’s because it would stop growing if foreign capital were to dry up. This is not so bad when the deficit is low, but it’s a different story once it exceeds the alarm threshold of 5 per cent of GDP. This is when investors begin to worry about whether a country with such a massive imbalance in its accounts with

WEDŁUG DANYCH NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO W III KWARTALE 2018 R. ZA USŁUGI KUPIONE OD POLSKICH PODMIOTÓW ZAGRANICA ZAPŁACIŁA O 22 MLD ZŁ WIĘCEJ, NIŻ POLSKA WYPŁACIŁA ZAGRANICY. ❚ ACCORDING TO THE NATIONAL BANK OF POLAND, IN Q3 2018, FOREIGN PARTNERS PAID PLN 22 BILLION MORE FOR SERVICES PURCHASED FROM POLISH ENTITIES THAN WE PAID TO FOREIGN CONTRACTORS. TARTICIPANTS COMPETED FOR PLN 10,000 IN EACH OF THE THREE CATEGORIES.

BUSINESS

the rest of world will have problems settling them. In other words, the future of a country with a major current account deficit is at the mercy of foreign capital, which tends to be fickle in the times of crisis. Poland is not in such a position at all. We declared a current account surplus of PLN 3.1 billion in 2017 – our first since the 1990s. Although complete 2018 data are not yet unavailable, economists assume that last year’s deficit was not in excess of 0.5 per cent of GDP. Where does this success come from? Most of the credit has to go to Polish businesspeople, especially those who sell their services to, or provide them on behalf of, foreign entities in Poland. We have had a major surplus in services for years. According to the National Bank of Poland, in Q3 2018

paying for the success of the economic transformations that followed the collapse of Communism. These would not have been possible without foreign capital, which came to Poland in various guises as loans and credits or foreign direct investments. We are dependent on the world, but the IPP structure is safe. Most liabilities result from recent foreign direct investments. FDIs are usually most stable and beneficial for the host country, as they create jobs and ensure the transfer knowledge from parent companies. But most importantly, few of the liabilities they generate require day-to-day servicing (unlike treasury bonds sold abroad). If we deducted the value of foreign direct investments from IPP, we

PAŃSTWO Z DUŻYM DEFICYTEM NA RACHUNKU BIEŻĄCYM ZDAJE SIĘ NA ŁASKĘ I NIEŁASKĘ KAPITAŁU ZAGRANICZNEGO, KTÓRY W MOMENTACH KRYZYSOWEGO ZAŁAMANIA POTRAFI BYĆ KAPRYŚNY. ALE W POLSCE DALEKO NAM DO TAKIEGO STANU. ❚ THE FUTURE OF A COUNTRY WITH A MAJOR CURRENT ACCOUNT DEFICIT IS AT THE MERCY OF FOREIGN CAPITAL, WHICH TENDS TO BE FICKLE IN THE TIMES OF CRISIS. POLAND IS NOT IN SUCH A POSITION AT ALL.

(for which data are readily available), foreign partners paid PLN 22 billion more for services purchased from Polish entities than we paid to foreign contractors. The leader among the service sector is transport, with a surplus of nearly PLN 8.5 billion. Polish hauliers have recently become the European leader. It could even be said that the Polish economy largely owes its resilience to internal shocks to these Polish drivers. That’s all well and good, you might say, but does this mean that Poland is not dependent on foreign capital and therefore safe? Yes and no. Poland depends on the rest of the world, as is indicated by its international investment position (IPP). This clearly demonstrates whether a given country is a debtor or a creditor to the rest of the world. Poland is definitely a debtor with a negative IPP of PLN 1.1 trillion. This is the price we’re

would get an indicator totalling less than 30 per cent of GDP, which is less than what the European Commission deems admissible. The EC set it at 35 per cent of GDP after the recent financial crisis. And there is one final thing to consider. While our IPP position has not been spectacularly improving in recent years, it has not been deteriorating either. This is largely due to public finance, which hit a post-1989 record high in 2018. All the indications are that the fiscal deficit will hit an all-time low of approx. 0.4-0.5 per cent of GDP. And we are most likely to declare a surplus (the final results will be announced in March). Such a low deficit would mean that public sector debt, including its foreign component, is not increasing, which would have a massive impact on the balance of Polish liabilities to the rest of the world. ■

©ADOBE STOCK . INFOGRAFIKI: LECH MAZURCZYK

transportowe wyrosły w ostatnich latach na europejskiego lidera i można zaryzykować stwierdzenie, że to właśnie polscy kierowcy w dużym stopniu decydują, jak bardzo polska gospodarka jest odporna na zewnętrzne kryzysy. No dobrze, powie ktoś – ale czy ma to oznaczać, że Polska jest niezależna od zagranicznego kapitału i nic jej w związku z tym nie grozi? To prawda, ale tylko w połowie. Polska zależy od zagranicy, o czym świadczy tzw. międzynarodowa pozycja inwestycyjna (MPI). Jej wielkość pokazuje, czy dany kraj jest wierzycielem zagranicy, czy jej dłużnikiem. Polska jest zdecydowanie dłużnikiem z ujemną MPI na poziomie 1,1 bln zł. To cena, jaką płacimy za sukces transformacji gospodarczej po upadku komunizmu. Nie byłby on możliwy, gdyby nie zagraniczny kapitał, który płynął do Polski pod różnymi postaciami: kredytów, pożyczek, ale też bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Choć od zagranicy zależymy, to jednak struktura MPI jest bezpieczna. Większość zobowiązań wynika właśnie z przeprowadzonych przez zagranicę inwestycji bezpośrednich. BIZ są na ogół najbardziej stabilne i korzystne dla kraju goszczącego, bo tworzą miejsca pracy i przenoszą wiedzę ze spółek-matek. Ale przede wszystkim większość zobowiązań, jakie generują, nie wymaga bieżącej obsługi (w odróżnieniu od np. sprzedanych zagranicy obligacji skarbowych). Gdyby odjąć od MPI wartości inwestycji bezpośrednich, to wskaźnik wynosiłby mniej niż 30 proc. PKB, a więc poniżej poziomu uznanego przez Komisję Europejską za dopuszczalny. KE po ostatnim kryzysie finansowym wyznaczyła go na 35 proc. PKB. I jeszcze jedno: to prawda, że MPI jakoś spektakularnie się nie poprawia w ostatnich latach, ale też i nie pogarsza. Duża tu zasługa finansów publicznych, dla których 2018 r. był najlepszy po 1989 r. Wszystko wskazuje na to, że deficyt finansów będzie rekordowo niski, wyniesie ok. 0,4–0,5 proc. PKB. A są spore szanse na nadwyżkę (ostateczny wynik poznamy dopiero w marcu). Tak niski deficyt oznacza, że dług sektora publicznego – w tym jego zagraniczna część – nie będzie rósł. Co dla stanu polskich zobowiązań wobec zagranicy ma duże znaczenie. ■

gospodarka

BRK 그룹은 폴란드를 방문하시는 여러분을 환영합니다. BRK는 폴란드의 회계, 인사 전문 서비스 업체로, 폴란드에서 사업 활동을 하고 있는 많은 한국 업체들이 오랫동안 저희 업체를 선택하여, 저희 서비스를 이용하고 있습니다. 현재, 자동차 협력업체(현대, 기아, 포르쉐, 아우디, 폭스바겐 등), 건설업체(엘지 화학 전기차 배터리 공장 관련 건설, 엘지 디스플레이, 및 삼성 전자 제조업체)와 기타 서비스 업체들이 폴란드에서 원활하게 사업 활동을 할 수 있도록 도와 드리고 있습니다. 회계, 인사 전문가로 구성되어 있는 저희 그룹은 고객의 만족을 위해 품질 좋은 서비스를 보장합니다. 저희가 제공하는 주요 서비스는 아래와 같습니다.

BRK GROUP ACCOUNTING OFFICE KOMEX

TAX ACCOUNTING PAYROLL

폴란드의 초기 회사 설립, 회계 서비스, 인사 및 급여 계산 서비스, 세금/재무/투자 자문 서비스, 연간 재무제표 감사, 이전가격 문서 (BEPS), 법률 자문 서비스, 폴란드 거주관련 서비스 더 자세한 사항은 아래로 연락 주시면 안내해드리겠습니다. 사무실: +48 507 105 240 한국인 지원팀: +48 517 633 149 e-mail: office@tias.pl www.tax.wroc.pl

Brin

a e R gs

e g d e l w o

OUR MANY YEARS OF EXPERIENCE in working with Korean companies from the automotive industry (entities that cooperate closely with Hyundai, Kia, Porsche, Audi, General Motors, and Volkswagen), construction companies (including companies building LG battery plants, LG Display, and Samsung Electronics Poland Manufacturing based in Wronki), as well as numerous service companies, guarantee excellent quality of provided expertise and services, which include: establishing a company in Poland, accounting HR & Payroll, tax/financial/investment advisory, annual financial statement auditing, preparation of transfer pricing documentation (BEPS), legal counselling, residence related issues. Feel free to contact us for more information regarding the broad range of services that we provide. Office number: +48 507 105 240 • Korean help desk: +48 517 633 149 e-mail: office@tias.pl • www.tax.wroc.pl

BUSINESS

polskie giełda marki

POLSKI SZYK P O D B I J A Ś W I AT Polish chic conquers the world GENIALNE PROJEKTY, WYCZUCIE LOKALNYCH UPODOBAŃ I CORAZ ŚMIELSZE POMYSŁY NA MARKETING… EKSPORTERZY ODZIEŻY ZNAD WISŁY UDOWADNIAJĄ, ŻE NA FRANCJI, WŁOSZECH I ANGLII ŚWIAT MODY SIĘ NIE KOŃCZY. ❚ BRILLIANT DESIGNS, A FEEL FOR LOCAL PREFERENCES, AND BOLD MARKETING IDEAS. POLISH CLOTHING EXPORTERS ARE DEMONSTRATING THAT THE FASHION WORLD EXTENDS BEYOND FRANCE, ITALY AND ENGLAND. tekst | by mirosław konkel, puls biznesu

olscy projektanci ubierają międzynarodowe gwiazdy: Dawid Woliński – Paris Hilton, Joanna Przetakiewicz – Kim Kardashian, Ewa Minge – Ivankę Trump. W kreacjach Magdy Butrym pokazały się Alicia Vikander, Anja Rubik i Jourdan Dunn. Natomiast odzież duetu MISBHV, tworzonego przez Natalię Maczek i Tomka Wirskiego, noszą m.in. Rihanna, Bella Hadid, The Weeknd i Kylie Jenner. Zaś Gosia Baczyńska uszyła suknię dla księżnej Kate. Warto też wspomnieć Benedicta Cumberbatcha, który w Sherlocku ma na sobie płaszcz z firmy Bogdana Zieniewicza – Twins Bespoke. I kto powiedział, że światem mody rządzą pracownie z Paryża, Florencji i Mediolanu oraz Londynu i Nowego Jorku? Profesjonalizm, oryginalność pomysłów, wyczucie światowych trendów – pod żadnym względem krawcy znad Wisły nie ustępują zagranicznej konkurencji. Dotyczy to zarówno arcymistrzów kroju zaspokajających potrzeby elitarnej klienteli, jak i spółek odzieżowych specjalizujących się w masowej produkcji. Zdają się to potwierdzać wyniki salonu Reserved na prestiżowej Oxford Street w Londynie, który w rok od otwarcia osiągnął ponad 10 mln funtów przychodu, sprzedając ponad 700 tys. sztuk odzieży. Co miesiąc klienci kupowali tam średnio 54 tys. produktów. Teraz placówka koncernu LPP z Gdyni nawiązuje współpracę z magazynem Vogue. – W takich miejscach jak Oxford Street panuje ogromna konkurencja i trudno od razu uzyskać spektakularne efekty – komentuje Przemysław Lutkiewicz, wiceprezes LPP. – Chcieliśmy, by marka Reserved została zauważona, i tak się stało. Zeszłoroczny debiut był przełomowym momentem, który pozwala nam śmielej patrzeć na kolejne etapy globalnej ekspansji marki Reserved. Produkty LPP można kupić również w Egipcie, Arabii Saudyjskiej czy Katarze. Spółka zarządza takimi markami jak Cropp, House, Mohito, ale jego flagowcem jest Reserved uznawany za ambasadora polskich ubrań na świecie. TARGOWISKO RÓŻNORODNOŚCI W segmencie premium doskonale radzi sobie La Mania, z Joanną Przetakiewicz na czele, która swoje kolekcje sprzedaje

Polish designers are dressing international celebrities: Dawid Woliński – Paris Hilton, Joanna Przetakiewicz – Kim Kardashian, Ewa Minge – Ivanka Trump. Alicia Vikander, Anja Rubik and Jourdan Dunn were seen sporting clothes by Magda Butrym. The attire designed by the MISBHV duo made by Natalia Maczek and Tomek Wirski is worn by Rihanna, Bella Hadid, The Weeknd and Kylie Jenner. Gosia Baczyńska made a dress for the Duchess Kate. And Benedict Cumberbatch wore a coat by Bogdan Zieniewicz – Twins Bespoke on Sherlock. Who said that the world of fashion was the preserve of Paris, Florence and Milan, London and New York? Professionalism, original ideas and an intuition for world trends – Polish tailors are every bit as good as their foreign counterparts. This is equally true of fashion masters catering to the needs of the elite and clothing companies specialising in mass

Qatar. The company manages brands such as Cropp, House, Mohito, but its flagship brand is Reserved, considered to be the ambassador of Polish clothes abroad. VARIETY FAIR In the premium segment, La Mania, headed by Joanna Przetakiewicz, is doing very well. Its products are sold in Harrods department store in London, famous for offering high-end clothing. Emanuel Berg, which has stores in Budapest, Munich and Cologne, is another example of a successful Polish clothing brand. The main recipients of Polish clothes are international retail chains. These have made Poland the 17th largest exporter of clothes in the world. Most of the production earmarked for export (over half the textiles and a little over half the clothing) is sold in Europe, mostly in Germany. Other key export countries are the Netherlands, Austria and

PROFESJONALIZM, ORYGINALNOŚĆ POMYSŁÓW, WYCZUCIE ŚWIATOWYCH TRENDÓW – POD ŻADNYM WZGLĘDEM KRAWCY ZNAD WISŁY NIE USTĘPUJĄ ZAGRANICZNEJ KONKURENCJI. ❚ PROFESSIONALISM, ORIGINAL IDEAS AND AN INTUITION FOR WORLD TRENDS – POLISH TAILORS ARE EVERY BIT AS GOOD AS THEIR FOREIGN COUNTERPARTS.

production. This is evidenced by the results generated by the Reserved store in London’s prestigious Oxford Street. The store earned over GBP 10 million within a year of opening. It has sold over 700,000 items of clothing – an average of 54,000 products per month. Reserved is owned by LPP, a clothing concern from Gdynia, Poland. The company is now entering into a collaboration with Vogue. “The competition is fierce in places like Oxford Street and it is hard to get spectacular results straight away”, says Przemysław Lutkiewicz, the Vice CEO of LPP. “We wanted Reserved to get noticed and that’s exactly what’s happened. Last year’s opening was a turning point. We can now view the next stages of Reserved’s global expansion more ambitiously”. LPP products can also be purchased in Egypt, Saudi Arabia and

the Czech Republic. Polish manufacturers export women’s, men’s, kids, outdoor and workwear. The last category consists of specialised sets of attire for firefighters and miners, protective clothing for construction workers, mechanics and bakers, and corporate clothing for the staff of pharmacies, drugstores and cell phone stores. The prices are sometimes are above the EU average. This is due to the higher quality and innovative nature of these products. “Many Polish producers have moved from mass production to sports clothes or were founded with sportspeople in mind”, says Aleksandra Krysiak, the Director of the Clothing and Textile Industry Employers Association. “This segment has been marking a growth in production and exports to Western markets for many  years now”.

BUSINESS w słynącym z wyrafinowanych produktów londyńskim domu towarowym Harrods. Powodów do kompleksów nie ma również firma Emanuel Berg z salonami w Budapeszcie, Monachium i Kolonii. Głównymi odbiorcami naszych ubrań są jednak międzynarodowe sieci handlowe. Dzięki ich zamówieniom Polska jest 17. największym eksporterem ubrań na świecie. Większość produkcji przeznaczonej za granicę (ponad połowa tekstyliów i nieco poniżej 50 proc. odzieży) trafia na rynki europejskie, przede wszystkim do Niemiec. Inne ważne kierunki to Holandia, Austria i Czechy. W podboju obcych rynków pomaga e-commerce – swoje koszule (również ekskluzywnej submarki Lambert) w kanale online sprzedaje Wólczanka, dowodząc, że tradycję (firma powstała w 1948 r.) można łączyć z nowoczesnością. Internetowe zamówienia do producenta z Krakowa płyną m.in. ze Szwecji, Danii, Belgii, Luksemburga oraz Węgier, Włoch, Wielkiej Brytanii i spoza Unii. W ostatnich latach Wólczanka nie chce być kojarzona tylko z klasyką stylu. W jej ofercie pojawiają się produkty wyróżniające się odważnym wzornictwem, co przysparza jej za granicą zwłaszcza młodych klientów. Na sukces Wólczanki wpływa też wykorzystanie najnowocześniejszych technologii produkcji. Za granicę wysyłamy konfekcję damską i męską, dziecięcą, outdoorową i roboczą. Tę ostatnią kategorię stanowią wyspecjalizowane zestawy dla strażaków i górników, ochronne ubrania dla budowlańców, mechaników i piekarzy, a także stroje korporacyjne – dla pracowników aptek, drogerii i salonów z telefonami. Ceny niektórych przekraczają średnią w UE, co wynika z wyższej jakości i innowacyjności tych wyrobów. – Wiele polskich firm przerzuciło się z odzieży masowej na sportową albo powstały z myślą o zapewnieniu produktów sportowcom – informuje Aleksandra Krysiak, dyrektor Związku Pracodawców Przemysłu Odzieżowego i Tekstylnego. – Ten segment cechuje wieloletni wzrost produkcji i eksportu, i to na wymagające zachodnie rynki. Znaczący udział w eksporcie mają dodatki odzieżowe. Specjalizuje się w nich Solar Company (SC), właściciel adresowanej do kobiet marki modowej Solar. Wysublimo-

polskie marki

RYNEK OBUWIA I ODZIEŻY W POLSCE | POLISH MARKET OF FOOTWEAR AND CLOTHING WARTOŚĆ | VALUE (dane w mld zł | data in billion PLN)

30,7

2014

31,9

2015

33,6

2016

35,2

2017

36,7

2018

DYNAMIKA | DYNAMICS (dane w punktach procentowych | data in percentage points)

+5,8

+5,2

+4,8

+3,9

2014

2015

ŹRÓDŁO | SOURCE: PMR, 2018

2016

2017

Fashion accessories account for a considerable share of exports. One Polish company specializing in this sector is Solar Company, the owner of the Solar fashion brand for women. SC’s sublime clothing collections are supplemented with bags, gloves, hats and even jewellery. The expert in leather goods is Wittchen, some of whose products are designed and made by Italians. The company has over 100 stores in Poland, Russia, Ukraine and Belarus, as well as an online store. The products available on these different markets differ in terms of design and are adjusted to the specifics of the given culture of the destination country.

+4,5

2018 (PROGNOZA | FORECAST)

GŁÓWNYMI ODBIORCAMI POLSKICH UBRAŃ SĄ MIĘDZYNARODOWE SIECI HANDLOWE. DZIĘKI ICH ZAMÓWIENIOM POLSKA JEST 17. NAJWIĘKSZYM EKSPORTEREM UBRAŃ NA ŚWIECIE. ❚ THE MAIN RECIPIENTS OF POLISH CLOTHES ARE INTERNATIONAL RETAIL CHAINS. THESE HAVE MADE POLAND THE 17TH LARGEST EXPORTER OF CLOTHES IN THE WORLD.

HIGH HEELS Polish footwear manufacturers are also becoming a force to be reckoned with, having exported EUR 1.5 billion worth of shoes last year. Poland is the fourth largest shoe manufacturer in Europe. The fastestgrowing company in this sector is CCC, which exports 60 per cent of its 50 million products every year. Thirty-five per cent of these are manufactured in Poland. The company, owned by Dariusz Miłek, has increased its international sales from a dozen or so to a few dozen percent per year. The Czech Republic, Slovakia, Germany, Austria, Russia, Hungary, Bulgaria, Ukraine, Moldova, Greece and Sweden are just a few of the countries where you can find the products of this Polkowice, Poland, footwear giant. This list will soon be expanded to include Saudi Arabia, the United Arab Emirates, Qatar and Kuwait. CCC opened 250 stores outside Poland in 2018 alone. This was due to its having acquired the Swiss chain Vögele. Kazar, from Przemyśl, is expanding in the Middle East. The flagship product of this Polish footwear manufacturer are its chic leather stilettos. The brand is already present in the UAE and wants to open stores in Qatar, Kuwait and Bahrain. Kazar’s primary focus in terms of exports, however, is the CEE region. Its first store outside Poland opened in Bucharest in 2013. “We are only entering countries where we stand a chance of succeeding. We are going by the traditional method, that is we’re opening stores in shopping centres and on the main streets of large cities, mostly



MONEY WHEN YOU ACCEPT VLOAD AT CHECKOUT

Premium cross-border ecommerce payments. Take off with vload.expert

polskie marki

WIELE POLSKICH FIRM PRZERZUCIŁO SIĘ Z ODZIEŻY MASOWEJ NA SPORTOWĄ ALBO POWSTAŁY Z MYŚLĄ O ZAPEWNIENIU PRODUKTÓW SPORTOWCOM. TEN SEGMENT CECHUJE WIELOLETNI WZROST PRODUKCJI I EKSPORTU NA WYMAGAJĄCE ZACHODNIE RYNKI. ❚ MANY POLISH PRODUCERS HAVE MOVED FROM MASS PRODUCTION TO SPORTS CLOTHES. THIS SEGMENT HAS BEEN MARKING A GROWTH IN PRODUCTION AND EXPORTS TO WESTERN MARKETS FOR YEARS. wane kolekcje odzieżowe SC uzupełniają stylowe torby, rękawice i czapki, a nawet biżuteria. Natomiast ekspertem od galanterii skórzanej jest Wittchen, którego wyroby projektują i wykonują m.in. Włosi. Firma ma ponad 100 salonów w Polsce, Rosji, na Ukrainie i Białorusi oraz sklep internetowy. Dostępne na poszczególnych rynkach artykuły różnią się wzorami, stosownie do specyfiki kulturowej. WYSOKIE OBCASY Pewnym krokiem po światowych rynkach stąpają krajowi wytwórcy obuwia, których eksport w ubiegłym roku prawie dobił do 1,5 mld euro. Jesteśmy czwartym producentem butów w Europie. Najtrudniej dotrzymać tempa CCC, który 60 proc. z 50 mln wytwarzanych co roku par wysyła za granicę, z czego 35 proc. powstaje w Polsce. Spółka Dariusza Miłka zwiększa międzynarodową sprzedaż od kilkunastu do kilkudziesięciu procent rocznie. Czechy, Słowacja, Niemcy i Austria, Rosja, Węgry, Bułgaria i Ukraina oraz Mołdawia, Grecja i Szwecja – to tylko niektóre kraje, w których można kupić produkty giganta z dolnośląskich Polkowic. Niedługo dołączą do nich Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar i Kuwejt. Na Bliskim Wschodzie skrzydła rozwija marka Kazar, której znakiem rozpoznawczym są szykowne modele szpilek wykonane z naturalnych skór. Przemyski producent jest już w Emiratach i chce mieć salony w Katarze, Kuwejcie i Bahrajnie. Stawia jednak głównie na Europę Środkowo-Wschodnią. Pierwszy zagraniczny sklep otworzył w 2013 r. w Bukareszcie. – Wchodzimy tylko tam, gdzie mamy szansę odnieść sukces. Uruchamiamy placówki w galeriach handlowych i przy atrakcyjnych ulicach dużych miast. Duże nadzieje pokładamy w kanale e-commerce – ujaw-

nia Paweł Dziekoński, wiceprezes Kazar Footwear. Do włoskiej szkoły stylistycznej nawiązuje Gino Rossi ze Słupska, która prowadzi salony m.in. w Berlinie, Pradze i Rydze. To kolejne polskie przedsiębiorstwo, które zdobywa nagrody na międzynarodowych konkursach branży fashion – głównie za znajomość najnowszych trendów w modzie i kreatywne spojrzeniem na klasykę. Od kilku lat uznanie na świecie przynoszą mu także wdrożenia technologiczne. W firmowych sklepach pomorskiej spółki zainstalowano bikony, małe nadajniki wykorzystujące technologię Bluetooth, których sygnał odbierają aplikacje na smartfonach klientów. Dzięki temu mogą oni zdalnie sprawdzić aktualną ofertę i dostępność obuwia w poszukiwanym rozmiarze. RAZEM JEST ŁATWIEJ LPP wynajmuje lokal przy Oxford Street i do swoich kampanii reklamowych angażuje takie gwiazdy jak Cindy Crawford i Kate Moss. Ale ilu producentów z Polski stać na podobne działania? Aby coś znaczyć, muszą trzymać się razem, choćby na międzynarodowych targach mody. Dobra wiadomość: kurs na integrację obierają nawet potentaci branży fashion. Przykładem jest VRG, czyli Vistula Retail Group, która prezentuje się jako „dom marek” – Vistuli, Bytomia, Wólczanki i W. Kruka. Czołowi akcjonariusze łączących się spółek wierzą, że jedność zwiększa ich siłę negocjacyjną przy wynajmowaniu powierzchni i pozyskiwaniu zamówień. Więksi są w stanie prowadzić lepszą politykę marketingową i cenową. Do czego mogą doprowadzić sojusze i mądre decyzje inwestycyjne? Mamy Reserved, który jest polską odpowiedzią na Zarę i H&M. Tylko czekać, kiedy pojawią się równie mocne marki made in Poland w segmencie premium. ■

capitals. E-commerce is also an essential part of our business”, says Paweł Dziekoński, Vice CEO of Kazar Footwear. Gino Rossi, a footwear manufacturer from Słupsk, operates stores in Berlin, Prague and Riga. The company is influenced by Italian style. This is another Polish business that has won awards at international fashion competitions. It is most highly regarded for its excellent knowledge of the latest fashion trends and its creative take on classics. For a few years now, Gino Rossi has been successfully implementing modern technologies. Beacons, or small transmitters that use Bluetooth technology, have been installed on the shelves in its stores. These can send information to customers’ smartphones, allowing them to check the current offering, including the availability of a given model in the required size, add products to favourites, and receive virtual discount coupons. There is just one catch: in return for using this service, the manufacturer collects data on what customers found interesting and what they eventually purchased. The brand uses this information to modify its production, marketing and sales plans. EASIER TOGETHER LPP rents store space in Oxford Street and hires celebrities, e.g. Cindy Crawford and Kate Moss, as brand ambassadors. How many small and medium sized Polish producers could afford this? To make a presence, they have to stick together, even at international fashion fairs. The good news is that even the fashion sector giants are inclined towards integration. One example is the Vistula Retail Group (VRG), which wants to be known as a house of brands with a portfolio that includes Vistula, Bytom, Wólczanka and W. Kruk. The key shareholders of the merging companies believe that unity increases their negotiating power when renting retail space and acquiring orders. Larger players can carry on better marketing and pricing policies. Where are all these acquisitions, mergers, alliances and savvy investment decisions likely to lead? We have already got Reserved, which is the Polish answer to Zara and H&M. All there is left to do is wait for more “Made in Poland” brands to mark their presence in the premium segment. ■

©ADOBE STOCK . INFOGRAFIKI: LECH MAZURCZYK

BUSINESS

Doświadczenie. Zaufanie. Doskonała pielęgnacja.

Idź pewnym krokiem Zawsze, gdy Twoje buty potrzebują blasku lub gruntownej pielęgnacji, sięgnij po niezawodne produkty Búfalo. www.bufalo.pl

Viggo Mortensen

Â©CREDITS

I N T E RV I E W

Viggo Mortensen

C A Ł E Ż YC I E N A WA L I Z K A C H Life on the road KOCHA PODRÓŻOWAĆ, ZNA KILKA JĘZYKÓW I JAK MÓWI, CZUJE SIĘ OBYWATELEM ŚWIATA. Z VIGGIEM MORTENSENEM ROZMAWIAMY TEŻ O PODRÓŻACH I NAJNOWSZYM, OBSYPANYM NAGRODAMI FILMIE GREEN BOOK. ❚ HE LOVES TRAVELLING, CAN SPEAK A FEW FOREIGN LANGUAGES AND AS HE SAYS HIMSELF, HE IS A CITIZEN OF THE WORLD. WE TALKED TO VIGGO MORTENSEN ABOUT TRAVELLING AND HIS LATEST AWARD-WINNING FILM GREEN BOOK.

©CREDITS

tekst | by mariola wiktor

Viggo Mortensen

Porozmawiajmy o podróżach. Często grasz w filmach drogi. Mam na myśli Drogę, Jauję i twój najnowszy film Green Book, który wchodzi w lutym na polskie ekrany. Z czego to wynika? (śmiech) Cóż, jestem obieżyświatem, całe życie na walizkach. Od dziecka wędruję z miejsca na miejsce z torbami lub plecakiem. Samoloty i lotniska to mój drugi dom. I ma to odzwierciedlenie w pracy. Inna rzecz, że w filmach drogi twórcy mają więcej możliwości, by pokazać charakter postaci. W podróżach zawsze zdarzają się bowiem ciekawe sytuacje. Więcej dowiadujemy się o naszych towarzyszach, ale i przede wszystkim o sobie samych. Sprawdzamy się, testujemy swoje możliwości, przełamujemy ograniczenia ciała i umysłu, otwieramy się na nowe. Pokazać to wszystko na ekranie nie jest jednak łatwe... Nie jest, ale taka narracja to jakieś narzędzie. W Green Book przestrzenią mojego bohatera Tony’ego i Dona jest cadillac coupe de ville z 1962 r., którym podróżujemy na południe Stanów. Gram nie tylko kierowcę czarnoskórego pianisty Dona Shirleya, ale także jego ochroniarza. Jesteśmy na siebie skazani. Chociaż głównym tematem filmu są rozliczne bariery: rasizm, homofobia, nietolerancja, z jakimi muszą mierzyć się obaj bohaterowie w czasie swojej podróży, to dla mnie o wiele bardziej ciekawe były złożone przeszkody, jakie i Don, i Tony muszą przezwyciężyć, by zbliżyć się do siebie jako ludzie. I to, w jaki sposób każdy z nich doświadcza drugiego . W filmie Jauja, o którym rozmawialiśmy na festiwalu w Wenecji, droga ma także wymiar symboliczny. Tak, to prawda. To jest dość nietypowy western, ale i kino drogi. Mój bohater przemierza dzikie przestrzenie Argentyny w poszukiwaniu zaginionej córki.

Let’s talk about travelling. You often appear in road movies, such as The Road, Jauja, and your latest film, Green Book, which is about to open in Poland. How did that come about? (laughs) Well, I’m a globetrotter, always living out of a suitcase. I’ve been travelling with a suitcase or a backpack ever since I was a child. Airplanes and airports are my second home, and this is reflected in my work. Anyway, road movies give their creators more possibilities to depict the personality of the characters because all sorts of interesting situations crop up when travelling. We learn more about our travel companions, but mainly about ourselves. We prove ourselves, put ourselves to the test, overcome our physical and mental limitations, and open ourselves up to new things. That’s not easy to depict on the screen. No, it’s not, but this sort of narrative is a tool. In Green Book, the space my character Tony and Don occupy is a 1952 Cadillac Coupe de Ville that we drive all the way to the South. I’m not only the driver of Afro-American pianist Don Shirley, but also his bodyguard. We’re stuck with each other. The main theme of the movie are the many barriers – racism, homophobia, intolerance – the two face on their journey, but what I find more interesting are the complex obstacles that Don and Tony have to overcome to grow closer as ordinary people. And how they experience each other. The road is also symbolic in Jauja, which we discussed at the Venice Film Festival. That’s right. It’s a rather unusual western-cum-road movie. My character travels across the vast expanse of Argentina in search of his lost daughter. The journey opens the father up to new experiences, helps him commune with nature and the spiritual world, and exposes him to phenomena that defy rational explanation. He has to grapple with the power and all-pervasiveness of nature on his own. It’s no coincidence that this journey into the desert evokes associations with Conrad’s Heart of Darkness. Just like the novel, it’s a sort of metaphysical journey into the inner self to discover deeply buried dark aspects; it’s an initiation, a test, and a moment of truth. Travelling is more than just a change of space or geography; it’s about crossing over into another aspect of being where the real is subject to the same laws as the unreal. It’s magic realism in its purest form. Apart from that, shooting in Argentina was a bit like revisiting my childhood, because I grew up there. And The Road? That’s about a father and a son taking a journey through hell in post-apocalyptic America. They are fleeing to the coast hoping to find shelter and food and meet people who have retained some traces of humanity. You mentioned being a globetrotter. What have

I N T E RV I E W

Dzięki tej wędrówce ojciec otwiera się na nowe doznania, doświadcza więzi z naturą i światem duchowym, zjawiskami niedającymi się racjonalnie wytłumaczyć. Zostaje sam ze sobą w zderzeniu z potężną i wszechogarniająca naturą. Ta wyprawa w głąb pustyni nie przypadkiem kojarzy się wielu widzom z Jądrem ciemności Conrada. To podobnie jak w powieści rodzaj metafizycznej podróży w głąb siebie, odkrywanie swoich mrocznych, głęboko ukrytych stron, wtajemniczenie, godzina próby. Podróż to nie tylko zmiana przestrzeni czy geografii, ale przekroczenie, inny wymiar istnienia, w którym to, co realne, funkcjonuje na takich samych prawach jak to, co nierzeczywiste. Czysty realizm magiczny. Poza tym dla mnie osobiście kręcenie w Argentynie było trochę powrotem do lat dzieciństwa, bo tam się wychowywałem. A Droga? To wędrówka ojca i syna przez piekło, apokaliptyczną Amerykę. Obaj uciekają w stronę wybrzeża w nadziei, że znajdą tam ocalenie, pożywienie i spotkają ludzi, którzy nie wyzbyli się resztek człowieczeństwa. Wspomniałeś, że prywatnie jesteś obieżyświatem. Co tobie dały podróże, czego cię nauczyły?

you taken away or learnt from your journeys? I love travelling because it’s the best lesson in life. It teaches you most about yourself and the world. Travelling is also the most effective weapon against war and the aggression. You meet different people in churches, synagogues, and mosques. Morocco, Iran, Iraq, New Zealand – I’ve been everywhere. I played football with an old man who was sitting on a tree branch and was reading a book when I was in Iraq. Excuse me? No, you heard me correctly... (laughs) He was sitting on a branch and kicking my ball with one leg, which did not prevent him from reading. It made me wonder why people dropped bombs on places like that. You see normal life and the sheer enormity of the propaganda fed to millions of people. I have Danish and American citizenship, which is why I travel so much. As I work in America, I feel a sort of longing – or rather nostalgia – for Europe and Denmark, which is my father’s homeland, although I was born in New York. By the way, I still live in Europe – in Spain. I believe that your home is where you those closest to you live, and where you currently work. You may build

PO OJCU DUŃCZYKU NOSZĘ DUŃSKIE IMIĘ I NAZWISKO. JEŚLI DO CZEGOŚ SIĘ PRZYWIĄZUJĘ NAJMOCNIEJ, TO DO… KLUBÓW PIŁKARSKICH I KNAJP. MIŁOŚCIĄ DO FUTBOLU UDAŁO MI SIĘ ZARAZIĆ SYNA HENRY’EGO. ❚ I HAVE A DANISH NAME FROM MY DANISH FATHER. BUT I’M MOST ATTACHED TO FOOTBALL CLUBS, DINERS AND BARS. SERIOUSLY. I’VE MANAGED TO PASS MY PASSION FOR FOOTBALL ON TO MY SON, HENRY. Uwielbiam podróżować, bo to jest najlepsza lekcja życia, najwięcej się nauczysz o sobie, o świecie. Podróże są też najskuteczniejszą bronią przeciwko wojnie i agresji. Poznając różnych ludzi w kościołach, synagogach, meczetach, uczysz się tolerancji. Maroko, Iran, Irak, Nowa Zelandia – wszędzie tam byłem. W Iraku grałem w piłkę nożną ze staruszkiem, który siedział na gałęzi i czytał książkę… Słucham? Nie, nie przesłyszałaś się… (śmiech) Siedział na gałęzi i jedną nogą odbijał moją piłkę, co w ogóle nie przeszkadzało mu w lekturze. Zastanawiałem się wtedy, po co ludzie zrzucają bomby na takie miejsca? Widzisz normalne życie i ogrom propagandy, jaką karmi się miliony ludzi. Mam obywatelstwo Danii i USA i dlatego tak dużo podróżuję. Pracując w Ameryce, czuję rodzaj tęsknoty czy, trafniej, nostalgii za Europą i Danią, z której pochodzi mój ojciec, choć ja urodziłem się już w Nowym Jorku. Zresztą nadal na stałe mieszkam w Europie, w Hiszpanii. Uważam, że dom jest tam, gdzie żyją twoi bliscy i gdzie aktualnie pracujesz. Wszędzie można sobie zbudować sieć kontaktów, przyjaciół czy wrogów.

a network of contacts, friends or enemies anywhere. When someone asks you where do you come from, what do you say? I was born in Manhattan, so I’m probably from there. I don’t care how it sounds, but I feel I’m a citizen of the world. I have a Danish name from my Danish father. But I’m most attached to football clubs, diners and bars. Seriously. I’ve managed to pass my passion for football on to my son, Henry. Whenever I had a break in shooting, we’d go and watch a game together. We were always rooting most passionately for Argentina or Real Madrid. We also like hockey – I’m a fan of Team Canada. Your son, Henry, is a musician and an actor. Did you have a hand it that? It was his choice. He’s 30 – he’s an adult and he’s independent. Like me, he’s got travelling in his blood. And it’s part of our job. I spent 15 months in New Zealand when we were shooting The Lord of the Rings. It was my home at the time. Shooting locations, festivals, press junkets, meetings with the audience. Mobility is a lifestyle, but it’s not for everyone. You have experienced it in childhood.



Viggo Mortensen

Â©CREDITS

I N T E RV I E W

A kiedy ktoś pyta cię, skąd jesteś, to co odpowiadasz? Urodziłem się na Manhattanie, a więc chyba stamtąd. Jakkolwiek to zabrzmi, czuję się jednak obywatelem świata. Po ojcu Duńczyku noszę duńskie imię i nazwisko. Jeśli do czegoś się przywiązuję najmocniej, to do… klubów piłkarskich i knajp. Naprawdę! Tą miłością do futbolu udało mi się zarazić mojego syna Henry’ego. Kiedy tylko miałem przerwę w zdjęciach, wspólnie chodziliśmy na mecze. Zawsze najmocniej kibicowaliśmy Argentynie albo Realowi Madryt. Lubimy też hokej – kibicuję Kanadyjczykom. Twój syn Henry jest muzykiem i również aktorem. To twoja sprawka? To był jego wybór. Dziś ma już 30 lat, jest dorosły i samodzielny, ale podobnie jak ja ma podróżowanie we krwi. W naszych zawodach to zresztą część pracy. Kiedy kręciliśmy Władcę Pierścieni, to przez 15 miesięcy mieszkałem w Nowej Zelandii. To był wtedy mój dom. Plany zdjęciowe, festiwale, promocje filmów, spotkania z widzami. Mobilność to tryb życia, ale nie jest dla każdego. Ty doświadczyłeś tego już w dzieciństwie... Mój ojciec był zarządcą gospodarstw rolnych. W związ-

©CLAUDE MEDALE/CORBIS/GET TYIMAGES

©CREDITS

ODPOCZYWAM, MALUJĄC. A W SAMOLOTACH NA DŁUGICH TRASACH OBKŁADAM SIĘ KSIĄŻKAMI. ❚ I RELAX WHEN I PAINT. I TAKE LOADS OF BOOKS WITH ME ON LONG-HAUL FLIGHTS.

My father was a farm manager, so he was constantly travelling. I grew up in Argentina. On ranches. My brothers Charles and Walter and I became very fond of horses and we loved going on trips to the virgin spaces of Patagonia with our father. Especially during Christmas we had those men-only getaways with tents, open fires and hunting. This is when I learnt to speak Spanish fluently. My parents divorced when I was 11. I went to live with my mother in Quebec, Canada, and later we moved to New York, but I missed Argentina, its culture, language and landscapes. Which is why I took up Spanish Studies in New York and today I live in Madrid. How many languages do you speak? They make travelling much easier. I speak Danish, English, Spanish, Italian and Catalan and I started learning French when I was in Quebec. I can also understand Norwegians and Swedes when I hear them talking to each other. I’m impressed. Do you sometimes experience a travel crisis? Don’t you have enough of it?



I N T E RV I E W

Viggo Mortensen

ku z tym nieustannie podróżował. Wychowałem się w Argentynie. Na farmach. Ja i moi bracia Charles i Walter bardzo wtedy polubiliśmy konie oraz wyprawy z ojcem w głąb dziewiczych przestrzeni Patagonii. Szczególnie w okresie Bożego Narodzenia wybieraliśmy się na męskie eskapady z namiotami, paliliśmy ogniska, polowaliśmy. Bardzo dobrze nauczyłem się wtedy hiszpańskiego. Kiedy rodzice się rozwiedli, miałem 11 lat. Wyjechałem z mamą do Quebecu w Kanadzie, potem zamieszkaliśmy w Nowym Jorku, ale brakowało mi Argentyny, tamtej kultury, języka, krajobrazów. Dlatego zdawałem na iberystykę w Nowym Jorku, a dziś mieszkam w Madrycie. Ile znasz języków? W podróżach ułatwiają życie. Mówię po duńsku, angielsku, hiszpańsku, włosku i katalońsku, a w Quebecu zacząłem się uczyć francuskiego. Kiedy słyszę rozmawiających ze sobą Norwegów i Szwedów, to też ich rozumiem. Jestem pod wrażeniem. Nie dopada cię czasem kryzys podróżowania? Nie masz już tego dość? Skończyłem przecież pięćdziesiątkę (śmiech). Tak, odczuwam czasem znużenie. Mam takie momenty, że muszę zwyczajnie odpocząć od wyjazdów. Odciąć się od hoteli, walizek, samolotów, taksówek. Po co? Aby mieć czas na przyjrzenie się różnym rzeczom z bliska. W spokoju. Bez pośpiechu. I nie budząc się w hotelowym pokoju, zastanawiając się, gdzie właściwie dziś jestem. Nie długo jednak potrafię tkwić w takim błogostanie. Chyba zatem jestem uzależniony. Jesteś chyba także uzależniony od poszukiwania dla siebie nowych form artystycznego wyrazu. Debiutujesz jako reżyser... Rzeczywiście, napisałem scenariusz do filmu Falling, w którym zagram i go wyreżyseruję. Mówiąc w skrócie, to będzie dramat rodzinny. Planujemy rozpocząć zdjęcia jeszcze zimą tego roku. Już w połowie lat 90. zacząłem intensywnie pisać scenariusze, jednak nie miałem dość czasu, by je rozwijać. Ale dopiero dziś wiem, że bycie reżyserem to nie tylko odpowiedzialność za projekt, ludzi, ale też ciężka praca. Mam na myśli zabieganie o budżet, negocjacje. Na szczęście Falling nie potrzebuje dużego nakładu finansowego, niemniej wiem, że spora część powodzenia filmowego projektu rozbija się o pieniądze. Masz jeszcze czas na malowanie, pisanie wierszy, fotografowanie, granie na perkusji? Tylko w przerwach między graniem. Jednak nie traktuję innych moich aktywności jako pracę. To dla mnie forma relaksu. Odpoczywam, malując. A w samolotach na długich trasach obkładam się książkami. I czytam. Tak było, gdy leciałem do Wellington w Nowej Zelandii na zdjęcia do Władcy Pierścieni. Tomy Tolkiena są grube, ale podróże trwają czasem po kilkadziesiąt godzin. To moje podniebne biblioteki. Podróżuję więc podwójnie. W przestrzeni i w wyobraźni. ■

VIGGO MORTENSEN (rocznik 1958) – amerykański aktor teatralny i filmowy pochodzenia duńskiego, a także reżyser, producent filmowy i poeta. Zadebiutował w filmie Petera Weira Świadek i od tej pory zagrał m.in. u Jane Campion, Briana De Palmy, Ridleya Scotta i Tony’ego Scotta. Mortensen zajmuje się też fotografią, malarstwem i poezją. Założył wydawnictwo Perceval Press promujące prace niezależnych artystów. ❚ Born in 1958, American stage and screen actor with Danish roots. He is also a director, film producer and a poet. Morgensten debuted in Peter Weir’s film Witness and since has starred in productions by Jane Campion, Brian De Palma, Ridley Scott and Tony Scott and many other directors. Mortensen is also passionate about photography, painting and poetry. He founded a the Perceval Press publishing house promoting the works of independent artists.

I’ve already turned 50 (laughs). Yes, I do get weary sometimes. There are times when I simply have to take a break from travelling. From hotels, suitcases, airplanes, taxi cabs. Why? So that I can have some time to look at a few things up close. In peace. Unhurriedly. Without waking up in a hotel room and wondering where I am. But I cannot stand this state of bliss for too long. Which means that I’m probably addicted. You’re probably addicted to the quest for new forms of artistic expression. You’re making your directing debut. Yes. I wrote the script for Falling in which I star and direct. Briefly, it’s a family drama. Shooting is scheduled for winter. I started writing scripts back in the mid-nineties, but I didn’t have enough time to develop them. However, I know that being a director means taking responsibility for the project and everyone connected with it. And that it’s hard work. I mean raising the finance, conducting negotiations and so on. Luckily, Falling does not need a mega budget, but I realise that the success of any movie is largely dependent on money. And you still find time for painting, writing poetry, photography, and playing the drums. Only when I’m not acting. But I don’t regard my other activities as work. It’s a way to relax. I relax when I paint. I take loads of books with me on long haul flights. And I read them. This is what I did when I flew to Wellington, New Zealand, to work on The Lord of the Rings. Tolkien’s books are thick, and the trip can sometimes take a few days. These are my sky high libraries, which makes it a double journey. In space and imagination. ■

GOOD LIFE

sztuka uwodzenia

ALCHEMIA MIŁOŚCI Alchemy of love ZAMIAST WYPOMINAĆ AMOROWI, ŻE NIE UMIE TRAFIĆ DO CELU, POSTARAJ SIĘ MU POMÓC. PODPOWIADAMY, JAK TO ZROBIĆ. ❚ LEND CUPID A HAND INSTEAD OF TELLING HIM THAT HE CAN’T HIT THE TARGET. HERE ARE SOME TIPS HOW TO DO IT. tekst | by mirosław konkel rysunki | illustrations agata zarzycka

Małżeństwa aranżowane były kiedyś normą. Dziś wydają się zamachem na wolność człowieka, ale spójrzmy na sprawę inaczej: dawne pokolenia nie chciały uzależniać trwałości rodziny od czegoś tak niepewnego jak ludzkie uczucia. Psycholodzy pokroju prof. Helen E. Fisher twierdzą, że romantyczne zauroczenie trwa tylko nieco ponad rok, potem zamienia się w pełne szacunku przywiązanie bądź – chyba równie często – w rutynę, obojętność lub otwartą niechęć. Z tej perspektywy stara szkoła tworzenia związków ma głęboki sens. I wielu parom wychodzi na dobre. W bestsellerowej książce Modern romance. Miłość w czasach internetu Aziz Ansari, amerykański komik indyjskiego pochodzenia, wspomina swoich rodziców, których zeswatali jego dziadkowie. Mimo to po 35 latach z okładem są oni – według autora – szczęśliwszą parą niż większość znanych mu starszych małżeństw. W zachodnich społeczeństwach trudno sobie wyobrazić powrót do małżeństw aranżowanych. Wskrzeszenie instytucji swatki też nie wchodzi w rachubę. Pozostał wprawdzie Amor, lecz ten często ma problemy z celnością. Więc musisz radzić sobie sam, co zapewne oznacza konieczność podciągnięcia się w sztuce podrywu. Oto garść wskazówek, dzięki którym zdobędziesz miłość swojego życia. ŻEBY BYĆ (Z KIMŚ), TRZEBA BYWAĆ Miłość może spaść na nas znienacka, nawet we własnym domu, ale pod warunkiem, że jest to dom otwarty. Jeśli nie przewalają się przez niego tłumy gości, lepiej od czasu do czasu pokręcić się tu i tam. Oglądając wieczorem komedie romantyczne, nie ułatwiasz zadania Amorowi. Chodź na firmowe szkolenia i spotkania organizowane przez przyjaciół. Pokochaj operę, filharmonię i teatr. Udaj się w daleką podróż. Dziennikarka Małgorzata Domagalik poznała męża

Arranged marriages might be seen as an assault on human freedom nowadays, but they were once the norm. To see why this was, we need to look at them through different eyes. There was no way that bygone generations would have left the durability of a family unit to the fickleness and capriciousness of human feelings. Psychologists like Prof. Helen E. Fisher claim that infatuation only lasts about six months. After that, it morphs into a mutually respectful alliance, or likely just as often, routine, indifference, or even outright aversion. From this perspective, the old-school way of creating unions makes profound sense. And it has worked out well for a lot of couples. Aziz Ansari, an American comedian of Indian descent, looks back at his parents, whose marriage was arranged by their parents, in his bestselling Modern Romance. He claims that, after more than 35 years, they are happier than most older couples he knows. It would be hard to imagine Western societies going back to arranged marriages. And reviving the institution of matchmaking is out of the question. That only leaves Cupid, but as we’ve said, he’s not all that great a great shot. You will therefore have to manage on your own, which means that you will have to get

WSPÓŁCZESNA MENTALNOŚĆ „MUSZĘ MIEĆ WSZYSTKO, CO NAJLEPSZE” MOŻE BYĆ DESTRUKCYJNA. SZUKAMY IDEAŁU, A POTEM PRZEŻYWAMY ROZCZAROWANIE. ❚ THE MODERN “I HAVE TO HAVE THE BEST OF EVERYTHING” MENTALITY CAN BE DESTRUCTIVE. WE KEEP SEARCHING FOR PERFECTION AND WE ARE CONSTANTLY DISAPPOINTED. 

GOOD LIFE

sztuka uwodzenia

w samolocie, a gwiazda polskiego kina Grażyna Szapołowska opowiada o romansie z facetem poznanym na lotnisku. Doskonałą okazją do spotkania drugiej połówki mogą być dyskoteki. Robert Cialdini, światowej klasy ekspert od wywierania wpływu, zaleca uzupełnienie umizgów o jakiś utwór muzyczny, najlepiej chwytającą za serce piosenkę. Wcale nie musisz śpiewać serenady pod oknem dziewczyny. Wystarczy, że poprosisz zespół o zagranie Power of Love i zaciągniesz ukochaną na parkiet. Przebój zacznie się jej kojarzyć z twoją zwariowaną na jej punkcie osobą. Kolejny argument za dyskoteką: wspomniana Helen E. Fisher w książce Anatomia miłości – nowe spojrzenie – tłumaczy, dlaczego częstym elementem zalotów jest taniec – podejmujemy wspólny rytm i następuje synchronizacja ciał, co nierzadko wywołuje lub wzmacnia wzajemny pociąg. To uwarunkowanie ewolucyjne łączące nas ze światem zwierząt. CO ZA SZYBKO, TO NIE UCHODZI „Większość podróżników wie, że nie trzeba mówić miejscowym językiem, aby z powodzeniem flirtować” – dodaje autorka Anatomii, która nie ma wątpliwości,

better at picking up women. Here are a few tips to help you win over the love of your life. YOU HAVE (GO OUT) TO MEET SOMEONE Love can strike us unawares, even in our own home, but only if it is open house. But if inviting people over is not your thing, you simply have to go out once in a while. Watching romantic comedies alone at home does not make Cupid’s task any easier. Go to company training sessions and meetings organised by friends. Get to love the opera house, the concert hall, and the theatre. Let yourself be talked into an awayday. Or take a long trip. The well-known journalist Małgorzata Domagalik met her husband on a plane, and the Polish movie star Grażyna Szapołowska once recounted an affair with a man she met at an airport. Discos are an excellent opportunity to meet the opposite sex. Robert Cialdini, a world-class expert on influence, recommends supplementing flirting with music, preferably a song that tears at the heartstrings. You don’t have to serenade women under their windows. Requesting a band to play “Power of Love” and dragging your loved one onto the dance floor will do

PRZEWAGA KOBIET NAD MĘŻCZYZNAMI W SZTUCE UWODZENIA POLEGA NA TYM, ŻE ROBIĄ TO TAK DYSKRETNIE. ❚ WOMEN’S ADVANTAGE OVER MEN IN THE ART OF SEDUCTION LIES IN THEIR GOING ABOUT IT SO DISCRETELY.

że spojrzenie, uśmiech i dotyk mogą zdziałać więcej niż słowa. Warto jednak zrobić dwa zastrzeżenia. Po pierwsze, największe szanse na miłość – o czym również pisze Fisher – mają osoby elokwentne: szczególnie ważna jest gramatyka wypowiedzi, bo wskazuje na inteligencję, wykształcenie i wychowanie. Po drugie, jeśli nie jesteśmy biegli w komunikacji niewerbalnej i brak nam wyrafinowania, powinniśmy liczyć się z odrzuceniem. Niemiecki pisarz Michael Nast w zbiorze błyskotliwych esejów Pokolenia JA. Niezdolni do relacji przygląda się mężczyźnie, który urok i szarm pomylił z pośpiechem i natarczywością. Efekt: jego flirt kończy się w momencie, w którym powinien się zacząć. W STRONIE RÓWNOUPRAWNIENIA PŁCI Znakiem rozpoznawczym nowych obyczajów randkowych jest otwartość kobiet, które nie chcą być tylko biernymi obiektami umizgów. Coraz częściej to one inicjują romans – skłaniają potencjalnego kochanka do pogawędki, posługując się zalotnym spojrzeniem, komplementem lub żartem. „Uwolnione od aranżowanych zaręczyn i seksualnej uległości same stały się łowczyniami” – zauważa prof. Fisher.

the trick. The song, and being crazy about its message, will start to be associated with you. The next argument in favour of the disco comes from Prof. Helen E. Fisher. In her book Anatomy of Love, she explains that courtship frequently involves dancing because this gets us to fall into a common rhythm and synchronise our bodies, and this in turn often triggers or reinforces mutual attraction. This is evolutionary conditioning and connects us with the animal kingdom. “From bears to beetles, courting couples perform rhythmic rituals to express their amorous intentions”, she says. SURE BUT SLOW WINS THE RACE “Most travelers know that you do not have to speak the local language to flirt successfully”, says Prof. Fisher in Anatomy of Love. She is in no doubt that “the gaze, the smile, the gentle touch” can say more than words. Two caveats are in order here. The first, as Prof. Fisher writes, is that eloquent people have the best chance at finding love. Grammar is especially important as it indicates, intelligence, education and upbringing. The second is that if we are not versed in nonverbal communication and are lacking in refine-

Niemniej nawet uwodzicielki, flirciary i kokietki oczekują, że w pewnym momencie mężczyźni załapią, w czym rzecz, i przejmą inicjatywę. Dlatego posłuchaj rady, którą często powtarzają eksperci od flirtowania: zamiast pytać, na co ma dziś ochotę, miej plan: zaproś ją do pubu, kawiarni lub kina. Prawdziwy facet jest silny, wewnątrzsterowny, nie obciąża dziewczyny koniecznością decydowania o wszystkim. Przewaga kobiet nad mężczyznami w sztuce uwodzenia polega na tym, że robią to tak dyskretnie. W pewnym badaniu zapytano panów, kto rozpoczął flirt, lecz w większości przypadków zawiodła ich pamięć – albo nie umieli odtworzyć przebiegu spotkania, albo sobie przypisywali rolę zdobywców niewieścich serc. Nagrania z ukrytych kamer pokazały jednak, że na ogół impuls wychodził od kobiet, a mężczyźni tylko bezwiednie podejmowali ich grę. Na niekorzyść pań przemawiają natomiast ich nadmierne oczekiwania wobec panów. Niby łatwo je uzasadnić – na życiowego partnera i ojca nie nadaje się byle kto i od kandydatów trzeba wymagać dojrzałości, kultury, prawości charakteru, charyzmy. Jeśli jednak kobiece oczekiwania przerastają Mount Everest, który facet im sprosta? Lepiej brać przykład z taty Ansariego, z którego zaaranżowanym małżeństwem było tak: pewnego razu oświadczył, że jest gotowy na ślub, więc jego rodzice zorganizowali spotkania z trzema rodzinami z sąsiedztwa. Pierwsza dziewczyna była dla niego trochę za wysoka, druga nieco za niska. Potem poznał przyszłą mamę Aziza – gdy tylko zobaczył, że

ment and patience, then we can count on being rebuffed. The German writer Michael Nast, in a brilliant collection of essays entitled Generation Beziehungsunfähig [Relationship Inept Generation], examines a man who confused appearance and charm with haste, importunity and boorishness. He saw any woman who showed any interest in him as being out to get him into bed forthwith post haste – and acted accordingly. The brought any flirting to an abrupt halt right when it should have been starting in earnest. TOWARDS EQUALITY OF THE SEXES The openness of women, who refuse to be coy, selfconscious, passive objects of men’s advances, like their mothers and grandmothers, is a sign that the dating game is changing. Women are more frequently initiating love affairs. They get their intended lover to chat, and make use of flirtatious glances, compliments, and jokes. “Released from the world of arranged betrothals and sexual subservience, they are regularly pursuers too”, notes Prof. Fisher. However, even seductresses, flirts and teases expect men to get the message and take the initiative at a certain point. So you would be well advised to take the advice of flirting experts, and instead of asking her what she wants to do, have a plan ready – ask her out to the pub, to go for coffee, or see a movie. A real man is strong, inner-directed, and does not burden a woman with having to make all the decisions.



GOOD LIFE

sztuka uwodzenia

NAWET UWODZICIELKI, FLIRCIARY I KOKIETKI OCZEKUJĄ, ŻE W PEWNYM MOMENCIE MĘŻCZYŹNI ZAŁAPIĄ, W CZYM RZECZ, I PRZEJMĄ INICJATYWĘ. ❚ MOTIVATING CHANGE, EVEN SEDUCTRESSES, FLIRTS AND TEASES EXPECT MEN TO GET THE MESSAGE AND TAKE THE INITIATIVE AT A CERTAIN POINT.

Women’s advantage over men in the art of seduction lies in their going about it so discretely. In one study, men were asked who starting flirting. Their memories let them down in most cases – either they could not determine the course of the meeting or they credited themselves with having conquered the women’s hearts. Hidden cameras, however, showed that the impetus general came from the women and the men merely followed their lead.

jej wzrost mu odpowiada, zaczął z nią rozmowę. Po 30 minutach uznał, że „powinno być OK”. Tydzień później byli już małżeństwem. „To jakby poszedł do programu randkowego Next w MTV i wziął ślub z moją mamą” – śmieje się Aziz Ansari. W tym szaleństwie jest metoda. Według słynnego komika współczesna mentalność „muszę mieć wszystko, co najlepsze” może być destrukcyjna. Szukamy ideału, a potem przeżywamy rozczarowanie. Presja na znalezienie „tego jedynego” i „tej jedynej” obca była dawnym pokoleniom. Dlatego ich podboje miłosne nie wymagały aż tyle energii i czasu. „Kiedyś ludzie nie szukali żaru – wystarczył im promyk. Gdy już go znaleźli, starali się rozniecić ten ogień. Dziś, jeżeli w związku nie ma żaru, podejmowanie decyzji o małżeństwie wydaje się przedwczesne” – stwierdza Ansari. Nie grymasić i nie przebierać, poprzestać na tym, co „wystarczająco dobre”. A potem doskonalić swój związek – to najprostszy sposób na miłość szczęśliwą. Ale kto ma dziś tyle odwagi i determinacji, by zastosować się do tej rady? ■

DON’T AIM FOR PERFECTION Women’s unrealistic expectations of men is their biggest disadvantage. In a way, these are easy to justify. After all, a woman cannot accept just anybody as a life partner and father of her children. Maturity, culture, and integrity are all essential requirements. But if her requirements are higher than Mount Everest, what man is going to meet them? It would be better to follow the example of Ansari’s dad, whose arranged marriage proceeded as follows: when announced that he was ready for marriage, his parents arranged meetings with three families in the neighbourhood; the first girl was a little too tall for him; the second a little too short; he then met Azazi’s future mum, and as soon as he saw that her height was right, he started talking to her; after 30 minutes, he felt that “it should be OK”; they were married a week later. Ansari quips that it was as if his dad had gone on the MTV dating program “Next” and married his mother. There is method in this madness. Ansari believes that the modern “I have to have the best of everything” mentality can be destructive. We keep searching for perfection, the ideal, and we are constantly disappointed. The pressure to find “the one” was unknown to previous generations. Therefore their amorous conquests did not take up so much time and energy. “In the past, people weren’t looking for something boiling: they just needed some water. Once they found it and committed to a life together, they did their best to heat things up. Now, if things aren’t boiling, committing to marriage seems premature”, says Ansari. The simplest path to hap py love is to not be too fussy or picky, but settle for “good enough” and perfect the relationship later. But who would be brave, crazy and determined enough to take that advice these days? ■

DR.CYJ HAIR FILLER PEPTYDOWA TERAPIA WŁOSÓW

PEPTIDE HAIR THERAPY

SPEKTAKULARNE EFEKTY JUŻ PO 2 MIESIĄCACH! TYLKO 4 ZABIEGI CO 2 TYGODNIE!

SPECTACULAR RESULTS JUST IN 2 MONTHS! ONLY 4 TREATMENTS EVERY 2 WEEKS!

Peptydowa terapia włosów to innowacyjny zabieg w gabinetach dermatologicznych i medycyny estetycznej. DR.CYJ Hair Filler zawiera unikatowy kompleks 7 peptydów i kwasu hialuronowego, jak również opatentowaną technologię przedłużonego uwalniania i wnikania substancji aktywnych – działa jeszcze 14 dni po aplikacji.

Peptide hair therapy is an innovative treatment in dermatologist and aesthetic medicine ofﬁces. DR.CYJ Hair Filler contains unique 7 peptides complex and hyaluronic acid as well as patented Sustained Release Peptide Technology – active within 14 days after application.

Zatrzymuje wypadanie włosów Skuteczny w walce z alopecją ● Przyspiesza odrost nowych włosów ● Pogrubia i zagęszcza włosy ● Rewitalizuje mieszki włosowe ● Poprawia ukrwienie skóry głowy ● Wskazany przed i po przeszczepie

Stops hair loss Effective against alopecia ● Induces new hair growth ● Increases hair density and thickness ● Revitalizes hair follicles ● Promotes blood circulation in the scalp ● Indicated before and after hair transplant

●

Pierwszy zabieg powstrzymuje wypadanie włosów, po kolejnych włosy stają się mocniejsze, grubsze i zdrowsze. The ﬁrst treatment prevents hair loss and after the next treatments your hair becomes stronger, thicker and healthier.

ZAPYTAJ SWOJEGO LEKARZA O PEPTYDOWĄ TERAPIĘ WŁOSÓW! ASK YOUR DOCTOR ABOUT PEPTIDE HAIR THERAPY!

dr Anna Płatkowska-Szczerek

dr Aleksandra Znajewska-Pander

Warszawa

Golub-Dobrzyń

Anclara Health&Aesthetics

Gabinet Lekarski

dr Łukasz Banasiak

T. +48 604 120 566 www.znajewskapander.pl

dr Joanna Habaj

dr Aleksandra Kulczycka

Kraków

T. +48 887 201 200 www.dermiss.pl

Puławy

T. +48 885 670 140, 22 469 12 29 www.estetyka.luxmed.pl

dr n. med. Oliwia Jakubowicz

dr Elżbieta Zdanowska

dr Joanna Gruber-Miazga

Poznań

T. +48 502 879 138 www.medeztetic.pl

T. +48 530 305 535 www.trycholog.esteticderm.pl

dr Marta Kuryło

LA GUÈL CLINIC & SPA

T. +48 692 355 258 www.kulczycka.pl

T. +48 790 843 843 www.laguel.pl

Wrocław

Klinika Estetyki Program Grupy Lux Med.

T. +48 886 595 595 www.baltichair.pl

Dr Kulczycka Centrum Estetyki

Warszawa

Dr Dominika Kwaśniak

dr n. med. Jerzy Berbecki

Instytut Trychologii EsteticDerm

Olsztyn, Bydgoszcz, Gdańsk

T. +48 506 442 500 www.drplatkowska.pl

Dermiss Akademia Urody

dr Justyna Bełtowska

Baltic Hair

Kraków

T. +48 720 800 001 www.drberbecki.pl

Medeztetic

Kołobrzeg

O-medical Clinic

T. +48 795 177 794 www.dermatologpoznan.com

www.AntiAging.com.pl

Medycyna Estetyczna

www.DrCyj.pl

Warszawa

Clinica Nova Medycyna Estetyczna i Kosmetologia

Gdańsk

T. +48 507 698 507 www.clinicanova.pl

prof. dr hab. n. med. Barbara Zegarska Clinica Dermatoestetica

Bydgoszcz

T. +48 601 936 608 www.dermatoestetica.pl

dr hab. n. med. Aleksandra Szlachcic Medistica

Kraków

T. +48 784 030 546 www.medistica.com.pl

UP IN THE AIR

Jakub Kurpas

L OT E M E KO L O G I C Z N I E I BEZ HAŁASU Green and quiet flying with LOT

W PRESTIŻOWYM RANKINGU LONDYŃSKIEGO LOTNISKA HEATHROW LOT JEST NAJCICHSZYM PRZEWOŹNIKIEM. – BO MAMY ŚWIETNYCH PILOTÓW I NOWOCZESNĄ FLOTĘ – MÓWI KPT. JAKUB KURPAS. ❚ LOT IS THE QUIETEST CARRIER IN THE PRESTIGIOUS LEAGUE TABLE OF LONDON’S HEATHROW AIRPORT. “WE’VE GOT EXCELLENT PILOTS AND A MODERN FLEET”, SAYS CAPT. JAKUB KURPAS

tekst | by joanna wieczorek

LOT to lider lotniczej ciszy. Jak to się robi? Owszem, możemy być dumni z tego, że jesteśmy linią emitującą najmniej hałasu. Chociaż przyznam, że ten sukces nie dziwi mnie aż tak bardzo, bo piloci LOT-u już od kilku lat byli szkoleni przez kpt. Jarosława Jackiewicza do wykonywania podejścia do lądowania z ciągłym zniżaniem, tzw. CDA (Continuous descent approach). Zarząd spółki zakupił też najbardziej nowoczesne samoloty, czyli Dreamlinery, a później B737 MAX 8 wyposażone w silniki CFM LEAP redukujące zużycie paliwa i hałas, który może być niekomfortowy dla właścicieli nieruchomości położonych w pobliżu pasów startowych i infrastruktury lotniska. Połączenie dobrej floty i umiejętności pilotów zaowocowało zatem bardzo dobrym wynikiem na Heathrow. Ciche latanie to dziś zatem podstawowa umiejętność pilota komunikacyjnego? Bez dwóch zdań. Procedura podejścia z ciągłym zniżaniem to recepta na redukcję lotniczego hałasu. W dobie dbania o ochronę środowiska linie lotnicze chcą, aby ich piloci posługiwali się właśnie tą techniką. Idealnie byłoby, gdyby była możliwa na każdym lotnisku. Z pewnością jest utrudniona na tych o dużym natężeniu ruchu. W odróżnieniu od procedur tradycyjnych polegających na etapowym, schodkowym podejściu do lądowania Technika CDA zakłada utrzymywanie przez samolot stałego kąta schodzenia. Takie podejście pozwala na zredukowanie hałasu, bo do zniżania potrzebna jest mniejsza moc silników niż do lotu poziomego. Wiadomo, że każde przejście ze zniżania do lotu poziomego wymaga dodania mocy i jej utrzymania, stąd etapowe podejście jest głośniejsze od ciągłego CDA. Dodatkowym atutem CDA jest utrzymanie przez długi czas samolotu na większej wysokości przy podejściu. Lotnisko Heathrow ocenia przewoźników w rankingu Fly Quiet and Green Programme w oparciu o siedem kryteriów ekologicznego latania. Jakie to kryteria? Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO) do swoich priorytetów zalicza odpowiednią politykę hałasową – tj. ograniczanie i łagodzenie hałasu. Główne jej założenia znajdziemy w tzw. Wytycznych Dotyczących Zrównoważonego Podejścia do Zarządzania Hałasem. Poziom zakłócenia ciszy zależy od wielu czynników, m.in. typu samolotu, silnika, na-

LOT is the indisputable leader of quiet flying. How do you do it, Captain? Being the airline that emits the least noise is something to be proud of. But I’d like to stress that this result doesn’t surprise me in the least, because LOT’s pilots have been trained in CDA (Continuous Descent Approach) by Capt. Jarosław Jackiewicz for years. Management purchased the most advanced Dreamliner aircraft and then added B737 MAX 8 machines powered by CFM LEAP engines to the fleet. All this helps reduce fuel consumption and noise, which can be a nuisance for people living near the runways or the airport infrastructure generally. We owe this excellent result at Heathrow to a top fleet and superb piloting skills. The ability to fly quietly is currently a basic skill for a civil aviation pilot. Definitely. CDA procedure is the key to reducing aircraft noise. In this age of environmental protection, airlines want their pilots to apply this technique. In a perfect world, CDA should be feasible at each and every airport. It’s certainly difficult whenever the airport is congested. Unlike traditional procedures that involve a gradual step-by-step descent before landing, CDA uses a constant descent angle. This approach contributes to noise reduction as descent requires less engine power than horizontal flight. We know that each transition from descent to horizontal flight requires acceleration and maintaining speed, which makes non-CDA approach much louder than continuous approach. CDA offers additional benefits as the aircraft maintains a higher altitude on approach for a longer period of time.

NOWOCZESNA FLOTA LOT-U POZWALA NA REDUKCJĘ NIE TYLKO HAŁASU LOTNICZEGO, ALE TAKŻE ZUŻYCIA PALIWA, CO W PERSPEKTYWIE CZASU POZWALA NA WIELOMILIONOWE OSZCZĘDNOŚCI DLA PRZEWOŹNIKA. ❚ LOT’S MODERN FLEET CONTRIBUTES TO AIRCRAFT NOISE REDUCTION AND FUEL CONSUMPTION. THIS ADDS UP TO MILLIONS IN SAVINGS OVER THE LONG TERM FOR THE CARRIER.

UP IN THE AIR

Jakub Kurpas

tężenia dziennego ruchu lotniczego, warunków atmo sferycznych. Ranking ekologicznego latania Heathrow podobnie patrzy na przewoźników. Ocenia ich na podstawie następujących parametrów: hałas emitowany w przeliczeniu na miejsce w samolocie, ogólny hałas emitowany (na podstawie certyfikatu hałasowego) i hałas emitowany przez silniki, emisję tlenków azotu w przeliczeniu na miejsce w samolocie, odchylenia od ścieżki podejścia i od standardowej trasy odlotowej oraz operacje w nocy. Wśród wymienionych przez pana wskaźników, obok procedury CDA, śledzenie odchyleń podczas odlotów to również wskaźnik zależny od załogi. Zgadza się. Śledzenie odchyleń podczas odlotów to wskaźnik hałasu lotniczego brany pod uwagę przy ocenie LOT-u i zależny od pilotów. Według niego samoloty są zobowiązane do nieprzekraczania tzw. noise preferential routes (NPRs) – to szerokie na 3 km korytarze powietrzne wyznaczone przez rząd w celu

In its Fly Quiet and Green Programme league table Heathrow ranks carriers according to seven green flying criteria. Could you describe them for us? The priorities of the International Civil Aviation Organization (ICAO) include respective noise policy, or reduction and mitigation of noise. Its main assumptions are laid out in the Guidance on the Balanced Approach to Aircraft Noise Management. Noise level is determined by many factors, including aircraft and engine type, air traffic density, and weather conditions. Heathrow’s green flying league table assesses carriers in a similar way. They are ranked according to noise emissions per seat, overall noise (on the basis of noise certification), engine noise emission, NOx emissions per seat, deviation from approach path and standard departure path, and night operations. Apart from these, there is also tracking deviations on departure – an indicator that depends on the crew. Yes, that’s right. Track Deviations on Departure is

PROCEDURA PODEJŚCIA Z CIĄGŁYM ZNIŻANIEM TO RECEPTA NA REDUKCJĘ LOTNICZEGO HAŁASU. W DOBIE DBANIA O OCHRONĘ ŚRODOWISKA LINIE LOTNICZE CHCĄ, ABY ICH PILOCI POSŁUGIWALI SIĘ TĄ TECHNIKĄ. THE CDA PROCEDURE IS THE KEY TO REDUCING AIRCRAFT NOISE. IN THIS AGE OF ENVIRONMENTAL PROTECTION, AIRLINES WANT THEIR PILOTS TO APPLY THIS TECHNIQUE.

kierowania statków powietrznych tak daleko od zaludnionych obszarów, jak to możliwe – do momentu, aż osiągną wysokość 4 tys. stóp. Celem opisywanego wskaźnika jest wyselekcjonowanie samolotów nieprzestrzegających tego wymogu i w efekcie powodujących nieprzewidzianą emisję hałasu. Przypadki, gdy tak się dzieje z przyczyn poza kontrolą załogi, nie są brane pod uwagę przy ocenie. Szkolenie zapoczątkowane przez kpt. Jarosława Jackiewicza dla pilotów lądujących na Heathrow też obejmowało ten wskaźnik. Podczas ostatnich Targów Lotnictwa Lekkiego w Kielcach, w których LOT i LOT Flight Academy były partnerami strategicznymi, podkreślał pan, że ochrona środowiska może iść w parze z oszczędnościami w sektorze lotniczym… Nowoczesna flota LOT-u pozwala na redukcję nie tylko hałasu lotniczego, ale także zużycia paliwa, co w perspektywie czasu pozwala na wielomilionowe oszczędności dla przewoźnika. Tym samym konsekwencją mniejszego zużycia paliwa jest mniejsza emisja dwutlenku węgla. Wszystkie pozytywne elementy operacji lotniczych związanych z ochroną środowiska stanowią powód do dumy, bo wzmacniają w dzisiejszym świecie wizerunek przewoźnika. Stąd LOT za punkt honoru stawia sobie ekologiczne latanie. ■

an aircraft noise indicator used to assess LOT and is dependent on pilots. Aircraft are committed not to depart from Noise Preferential Routes (NPRs). These are 3-km-wide air corridors delimited by the government to keep air traffic as far away from densely populated areas as possible until they reach an altitude of 4,000 feet. This indicator is intended to identify those aircraft that fail to meet these requirements and consequently emit unexpected levels of noise. Noise levels that are exceeded due to reasons beyond the control of the crew are not considered. The training introduced by Capt. Jarosław Jackiewicz for pilots flying to Heathrow has embraced this indicator. At the recent Light Aviation Expo in Kielce, where LOT and the LOT Flight Academy were strategic partners, you stressed that environmental protection can mean savings in the aviation sector. LOT’s modern fleet contributes to aircraft noise reduction and fuel consumption. This adds up to millions in savings over the long term. Consequently, greater fuel economy translates into lower carbon emissions. All the benefits of aircraft operations applicable to environmental protection give us reason to be proud because they consolidate the positive image of the carrier internationally. Which is why flying green is a badge of honour for LOT. ■

▪ 58 785 11 11 ▪ hossa.gda.pl

PEOPLE & THE WORLD

Embraer 190

NOWY WE FLOCIE Newcomer to the fleet PRZYLECIAŁ Z BRAZYLII. LĄDUJE W SERCU LONDYNU. WE FLOCIE LOT-U POJAWIŁ SIĘ ZUPEŁNIE NOWY SAMOLOT: EMBRAER 190. ❚ IT ARRIVED FROM BRAZIL. AND TOUCHED DOWN IN THE HEART OF LONDON. A NEW AIRCRAFT HAS BEEN ADDED TO LOT’S FLEET: AN EMBRAER 190. tekst | by konrad majszyk

Embraer 190 startujący z London City. ❚ An Embraer 190 taking off from London City.

otnisko London City: dzielnica Royal Docks, 10 km na wschód od City, w pobliżu Canary Wharf. To tutaj bije biznesowe serce Londynu. 7 stycznia miłą niespodzianką dla podróżnych przybyłych pierwszym rejsem z Lotniska Chopina był pianista, który grał utwory Fryderyka Chopina. W tych okolicznościach LOT przywiózł pasażerów do London City (LCY) swoim pierwszym rejsem LO287 i fabrycznie nowym Embraerem 190 o nr. rejestracyjnym SP-LMB. Port lotniczy London City to alternatywa dla położonych w dalszej odległości od centrum lotnisk Heathrow, Gatwick, Stansted, Luton i Southend. Port jest jednak wymagający: droga startowa liczy zaledwie 1500 m długości, dlatego piloci muszą przyziemiać zaraz na początku pasa. Na płycie jest tak ciasno, że po lądowaniu niezbędny jest istny balet przy parkowaniu: żeby obrócić się na niewielkiej powierzchni o 135 proc. i ustawić pod kątem, tyłem do terminalu. Największym wyzwaniem jest stromy kąt podejścia do lądowania, w efekcie czego tylko kilka typów samolotów jest certyfikowanych do obsługi połączeń z i do LCY. Wśród nich jest właśnie Embraer 190. LOT pozyskał takich cztery – w ramach 8-letniej umowy leasingowej. Każdy z E190 ma na pokładzie 106 foteli dla pasażerów. Prędkość przelotowa to prawie 870 km/ godz., a maksymalny zasięg – niemal 3,5 tys. km. W okresie świątecznym samoloty miały do pokonania długą drogę z fabryki Embraera w Brazylii. Wystarto1

London City Airport: The Royal Docks neighbourhood is 10 km east of the City, near Canary Wharf. This is the business heart of London. On 7 January, travellers who arrived on the first flight from Chopin Airport were pleasantly surprised to be greeted by a pianist performing works by Frédéric Chopin. This was the scene set for the arrival of LOT’s inaugural flight LO287 to London City (LCY) operated by a factorynew Embraer 190 with registration number SP-LMB. London City Airport is an alternative to Heathrow, Gatwick, Stansted, Luton and Southend airports, which are all further away from the centre. It’s a very challenging destination: the runway is barely 1,500 metres long, so pilots have to touch down right at the beginning of the runway. The apron is so congested that skilful parking manoeuvres are required: the machine has to be turned by degrees on its tiny surface and positioned so that the rear faces the terminal. The biggest challenge is the steep landing approach, due to which only a handful of aircraft types are certified to operate to and from LCY. The Embraer 190 is one of them. LOT has acquired four of these machines under an 8-year leasing arrangement. Each E190 has 190 seats. Its cruising speed is nearly 870 kph and its maximum range with a full load of passengers is less than 3,500 km. The aircraft had to fly all the way from the Embraer

1. Widok ze środka i gondola silnika General Electric CF34. 2. Poczuj się jak pilot: wnętrze kokpitu Embraera 190. 3. Piloci LOT-u uczą się lotniska LCY. ❚ 1. View from inside and a General Electric CF34 engine nacelle. 2. Be like a pilot: an Embraer 190 cockpit. 3. LOT pilots finding their bearings at LCY airport.



PEOPLE & THE WORLD

Embraer 190

1. Odbiór samolotu z brazylijskiej fabryki w São José dos Campos. 2. Na pokładzie Embraera 190 mieści się 106 pasażerów. ❚ 1. Airplane handover at the São José dos Campos factory. 2. An Embraer 190 can carry 106 passengers.

wały z São José dos Campos. Po drodze niezbędne były dwa międzylądowania: w Recife na wschodzie Brazylii i Las Palmas na Wyspach Kanaryjskich, skąd samoloty leciały już bezpośrednio na Lotnisko Chopina. Pierwszy rejs z pasażerami odbył się 29 grudnia do Mediolanu, potem E190 poleciał m.in. do Wilna, Budapesztu, Bukaresztu, Zagrzebia, Amsterdamu, Wenecji i Nicei. Wcześniej, bo 23 i 26 grudnia, piloci LOT-u ćwiczyli strome lądowania na lotnisku w Bydgoszczy, a 3 i 4 stycznia trenowali starty i lądowania w London City. Na razie LOT obsługuje dwa codziennie rejsy między Warszawą a LCY (oprócz trzech codziennych na Heathrow). To daje LOT-owi status przewoźnika numer jeden pod względem liczby rejsów między Warszawą

factory in São José dos Campos, São Paulo, Brazil. There were two stopovers en route – in Recife in Brazil and Las Palmas in the Canary Islands, from where they flew directly to Warsaw Chopin Airport. Their first passenger flight was Milan on 19 December. The plane later flew to Vilnius, Budapest, Bucharest, Zagreb, Amsterdam, Venice and Nice. LOT’s pilots had previously (23 and 26 December) been honing their steep landing skills at Bydgoszcz Airport, and practising take-offs and touchdowns at London City (3-4 January). LOT now operates two flights a day between Warsaw and LCY (on top of its three daily flights to Heathrow), which puts it in the No. 1 position in terms of the number of connections between Warsaw and London. Two flights a day between Budapest and LCY will be launched on 18 February, and a Vilnius-LCY service will be launched in early May. “LOT is the first new airline that touched down at our airport in 2019. It’s a good sign and we look forward to long-term cooperation”, says Richard Hill, CCO of London City Airport. Thirty-four of the 80 aircraft operated by LOT are Embraers of four different types – E170, E175, E190 and E195. In 2004, LOT was the world’s first airline to operate the first passenger flight with the then new Embraer 170. “LOT contemplated launching connections to LCY operated by Embraer 170 machines a decade ago. We abandoned those plans, as smaller aircraft could not

i Londynem. 18 lutego pojawią się dwa codzienne rejsy między Budapesztem a LCY, a z początkiem maja między Wilnem a LCY. – LOT jest pierwszym nowym przewoźnikiem, który wylądował na naszym lotnisku w 2019 r. To dobry znak i liczymy na długoterminową współpracę – podkreśla Richard Hill z zarządu London City Airport Richard Hill. Wśród 80 samolotów używanych przez LOT 34 stanowią embraery czterech typów: E170, E175, E190 i E195. W 2004 r. LOT jako pierwszy przewoźnik na świecie obsłużył pierwszy rejs z pasażerami nowym wówczas typem samolotu: Embraer 170. – Już 10 lat temu LOT przymierzał się do uruchomienia połączeń do LCY, wykorzystując Embraera 170. Z tamtych planów się wycofaliśmy, ponieważ z uwagi na ograniczenia operacyjne lotniska na rejsie powrotnym do Warszawy mniejszy samolot nie był w stanie zabrać kompletu pasażerów. Dziś dzięki Embraerowi 190 możemy zrealizować nasze plany – tłumaczy Krzysztof Siemiński z LOT-u, ekspert ds. rozwoju siatki. Brazylijski producent sprzedał dotychczas ponad 1,5 tys. samolotów z rodziny E-Jet. LOT ma w swojej siatce prawie 110 połączeń i przewozi niemal 9 mln pasażerów rocznie. W ciągu trzech ostatnich lat liczba pasażerów i kierunków zwiększyła się ponaddwukrotnie. ■

W RAMACH 8-LETNIEJ UMOWY LEASINGOWEJ LOT WŁAŚNIE POZYSKAŁ CZTERY EMBRAERY 190. ICH PRĘDKOŚĆ PRZELOTOWA TO PRAWIE 870 KM/GODZ., A MAKSYMALNY ZASIĘG – NIEMAL 3,5 TYS. KM. ❚ LOT HAS ACQUIRED FOUR EMBRAER 190S UNDER AN 8-YEAR LEASING ARRANGEMENT. EACH E190 HAS 190 SEATS. ITS CRUISING SPEED IS NEARLY 870 KPH AND ITS MAXIMUM RANGE WITH A FULL LOAD OF PASSENGERS IS LESS THAN 3,500 KM.

return to Warsaw fully loaded due to the airport’s operating restrictions. With the Embraer 190, we can now go ahead with our plans”, says LOT’s Krzysztof Siemiński, Network Development Expert. The Brazilian manufacturer has so far sold more than 1,500 aircraft from its E-Jet range. LOT has nearly 110 connections in its grid and carries almost 9 million passengers annually. The number of passengers and destinations has more than doubled over the past three years. ■

REKLAMA

PEOPLE & THE WORLD

motoryzacja

PORSCHE 911

N A C Z T E RY KO Ł A ?

FORD MUSTANG BULLITT

Four-wheeled beauties CO JEST LEPSZE – SAMOCHÓD Z NAPĘDEM NA PRZÓD, CZY NA TYŁ? A MOŻE TAKI NA OBIE OSIE? NIE MA AUT IDEALNYCH, ALE NAJWIĘKSZĄ FRAJDĘ Z JAZDY DAJĄ… ❚ WHICH IS BETTER – FRONT-WHEEL DRIVE, REAR-WHEEL DRIVE, OR FOUR-WHEEL DRIVE? THERE ARE NO PERFECT CARS, BUT THE ONES YOU WILL ENJOY DRIVING MOST ARE... tekst | by leszek belke



BMW 8

©CREDITS

BMW Z4

iększość spotykanych na ulicach samochodów ma napęd na przednie koła, który jest uznawany nie tylko za tańszy w produkcji, ale i „bezpieczniejszy” – kierowca dobrze wyczuwa zachowanie auta, łatwiej może je opanować w zakręcie, pewniej czuje się przy podjazdach, w górach, na śniegu, lodzie, w deszczu. Za FWD (Front Wheel Drive – napęd na przód) przemawia wiele argumentów i dlatego tylnonapędowce (Rear Wheel Drive – napędzane tylne koła) mają mniejsze wzięcie. FWD wygrywa z RWD, ale w jeździe na co dzień. Od święta mamy jednak jazdę po torze lub szybkie pokonywanie łuków na drodze, a wtedy RWD okazują się lepsze. Dlaczego? Bo moc z silnika samochodów przednionapędowych „wciąga” je w zakręt, gdy tylnonapędowce są w łuk wpychane. Przednionapędowce mają wskutek tego większą zdolność do tzw. podsterowności, a więc wypadania z łuku na zewnętrzną pod wpływem sił odśrodkowych. Dla odmiany, RWD są bardziej podatne na zarzucanie tyłem (to tzw. nadsterowność), ale w warunkach jazdy wyczynowej po torze lepiej pokonują zakręty. Powód? Kierowca, odpowiednio „kontrując” kierownicą, może skompensować wpływ niepożądanych sił. Auta tego typu mają też mniejszy promień skrętu, a ich układ kierowniczy służy wyłącznie do skręcania – można to z łatwością poczuć właśnie w łuku. Zawiłe? Wystarczy zapamiętać, że napęd RWD mają auta wyścigowe z Formuły 1. Bez RWD nie byłoby też widowiskowego driftingu, czyli jazdy bokiem w kontrolowanym poślizgu. Napęd na tył jest też w wielu... limuzynach, w których – ze względu na charakter i maksymalny komfort kierowcy – wibracje z silnika nie powinny przenosić się na kierownicę. Czy właściciel Mercedesa Pullmana martwi się, że jego samochód na śliskim będzie jeździł nieco gorzej niż miejski Peugeot, Toyota czy Volkswagen? Na pewno nie. NIEMCY, WŁOSI, JAPOŃCZYCY RWD jest znacznie mniej niż FWD – to już powiedzieliśmy. Ale każdy szanujący się koncern motoryzacyjny ma takie samochody w ofercie. Auta RWD są bardziej kosztowne niż FWD, choć w Polsce najtańszym samochodem z tylnym napędem jest... smart. Kosztuje nieco ponad 40 tys. zł. Piętro wyżej – w okolicach 100 i więcej tys. zł – za tyle importerzy proponują Mazdę MX5, Fiata i Abartha 124 oraz Alfę Romeo Giulię. Tańszego sedana klasy biznes i to z napędem na tył nie ma nikt, warto to podkreślić. Im więcej pieniędzy w portfelu, tym propozycji też więcej. RWD oferuje nie tylko BMW (np. dwójka, trójka, ale też kabriolet Z4 oraz elektryczne i3) czy Mercedes (klasy C, E, SLC), ale też Kia (Stinger), Toyota (GT86 plus najnowszy kabriolet Supra), Nissan (370Z) oraz Ford (legendarny Mustang) – marki słynące z produkcji

Most of the cars you see on the road are front-wheel drive. This is not only because they are cheaper to produce, but mainly because they are “safer” – better cornering and better road-handling, whether around town, in the mountains, or in snowy, icy, and rainy conditions. There are enough arguments in favour of FWD (Front Wheel Drive) to explain why RWD (Rear Wheel Drive) is not as common. FWD has the upper hand when it comes to everyday driving. But RWD comes into its own on the racing circuit and in fast cornering. Why? To put it simply, the engine power of the FWD “pulls” it into the corner, while the RWD is pushed. This makes the FWD prone to understeering, i.e. the car is pushed outside the corner by centrifugal force. On the other hand, RWDs are prone to oversteering (which can result in fishtailing), but they corner much better at full throttle on the racing circuit. This is because the driver can compensate for undesirable forces by adjusting the steering angle. RWDs also have a smaller turning radius, and their steering is used exclusively for cornering. This is evident in bends. Sound complicated? Just remember that all Formula 1s are RWD. Without RWD, you wouldn’t have spectacular drifting, or driving sideways in controlled skids. RWD is also a common feature of many limousines, as it is desirable to not have engine vibrations transferred to the steering wheel on account of the nature of the car and the need to maximise driver comfort. Will the owner of a Mercedes Pullman worry that his car is outperformed by an urban Peugeot, Toyota or Volkswagen? Definitely not. An RWD might be more challenging to drive when it snows – but also more fun.

SĄ I AUTA Z NAPĘDEM NA OBIE OSIE. NA ŚLISKIM SĄ SZYBSZE I DAJĄ PEWNOŚĆ PROWADZENIA W KAŻDYCH WARUNKACH. AWD SPOTYKAMY W RAJDACH. ❚ SOME CARS HAVE TWO-AXLED DRIVETRAINS. THESE ARE FASTER ON SLIPPERY SURFACES AND HAVE EXCELLENT ROAD HANDLING IN ALL CONDITIONS.

MADE IN GERMANY, ITALY AND JAPAN We have already said that there are far fewer RWDs than FWDs. Still, every respectable automaker from the Far East, Europe and the US has RWDs in its range. RWDs are more expensive than FWDs, although... Yes, exactly! The most economical car with a RWD in Poland is the Smart, which costs just over PLN 40,000. Move up a segment – at PLN 100,000 and above – and things get more interesting. We’re now looking at the asking price of a Mazda MX5, a Fiat Abarth 124



PEOPLE & THE WORLD

motoryzacja

czterech kółek, tych na każdą kieszeń. Powyżej 200 tys. zaczyna się zaś szaleństwo. Po tylny napęd sięgają inżynierowie Renaulta ze swoim Alpine A110 (reinkarnacja legendy rajdów i wyścigów sprzed pół wieku; silnik 1,8 w tym aucie ma 240 koni), mamy też całą gamę Jaguara (od XE i XF przez F type’a po XJ) czy sportowych BMW (zwłaszcza te z serii M, np. M2 Competition robią wrażenie – mały samochód ma aż 410 koni, dopracowaną aerodynamikę, wzmocnione hamulce plus odpowiednio usztywnione nadwozie; sprint do setki w M2 zajmuje 4,2 s i – z odpowiednim pakietem – BMW pojedzie aż 280 km/h!) czy Porsche. Tu trzeba się na chwilę zatrzymać, bo firma z Zuffenhausen swoją potęgę zbudowała na „tylnonapędzanych”. Takie było pierwsze i takie jest najnowsze Porsche 911, bo to chyba najlepszy przykład. Obydwie generacje dzieli ponad 55 lat, a każda kolejna „dziewięćsetjedenastka” jest doskonalsza. Ta najnowsza, z oznaczeniem 911-992 – Carrera S, ma moc 450 koni. W porównaniu

NAPĘD RWD MAJĄ AUTA WYŚCIGOWE Z FORMUŁY 1. BEZ RWD NIE BYŁOBY TEŻ WIDOWISKOWEGO DRIFTINGU. ❚ ALL FORMULA 1S ARE RWD. WITHOUT RWD, YOU WOULDN’T HAVE THE SPECTACULAR DRIFTING.

do poprzednika ma nie tylko mocniejszy silnik, inne światła czy dłuższą maskę, ale też nowe zawieszenie, inną deskę rozdzielczą (z ekranami) i tryb „Wet”. Porsche kosztuje ok. 0,5 mln zł. Dużo? Cóż. Do końca wyliczanki modeli i marek RWD jest całkiem daleko. McLaren, Lamborghini czy Ferrari – samochody często nawet za 2 mln zł – również są „na tył”. Ale są i samochody z napędem na obie osie. Na śliskim są szybsze i dają pewność prowadzenia w każdych warunkach. AWD, czyli All Wheel Drive, spotykamy w rajdach, od WRC po Dakar. Napęd na wszystkie koła jest jednak droższy, co nie znaczy, że nie było go w tanich samochodach – małe Subaru Justy miały go już w latach 80. XX w. Co więcej, AWD też może dawać przyjemność na torze i można nim driftować. Warunek – musicie mieć Forda Focusa RS ostatniej generacji. Auto ma wyjątkową konstrukcję – nie ma centralnego mechanizmu różnicowego między osiami, który zastąpiły elektryczne sprzęgła. Po drugie moment na koła przekazywany w proporcji 45 na przód, 55 proc. na tył, co od razu do pewnego stopnia kompensuje podsterowność. Po trzecie – da się w Focusie włączyć tryb „drift”, w którym kontrola trakcji oddaje więcej momentu na tylną oś. Na łuku, przy kontrolowanym zerwaniu przyczepności, Ford staje się wyraźnie nadsterowny. Bardziej zrozumiale? Jedzie jak RWD. ■

Spider, and an Alfa Romeo Giulia. The bigger the budget, the wider the choice. RWDs are offered by BMW (series 2 and 3 plus the Z4 roadster and the electric i3) and Mercedes (C and E class, SLC), as well as Kia (Stinger), Toyota (the GT86 and its latest convertible Supra), Nissan (370Z), Ford (Mustang), and marquees known for affordable runabouts. Once you cross the PLN 200,000 mark, madness reigns. Renault decided on RWD for the Alpine A110 (the latest version of the legendary racer from the 1970s; its 1.8 l engine only delivers 240 HP, but that’s more than enough with its all-aluminium construction), Jaguar has an extensive range of RWDs (from the XE and XF to the F type and the XJ), and high-performance BMWs (especially M series; the M2 Competition is particularly impressive – this small car has a 410 HP engine, improved aerodynamic performance, reinforced brakes, and a more rigid chassis; the M2 can accelerate to 100 km in 4.2 seconds and with the right package can reach a top speed of 280 kph), and a selection from Porsche. We need to spend some time here, as Porsche built its reputation on RWDs. This is best illustrated by the first and the latest generation of the 911, both of which are RWD. The two generations are separated by 55 years, with every new incarnation being a little nearer to perfection. The latest 911-992 version of the Carrera S has a 450 HP engine. It might look similar, but it has a number of improvements over its predecessor, including a more powerful engine, redesigned lights, a longer bonnet (hood), a whole new suspension and a new dashboard A Porsche costs approx. 500,000 PLN. Any if you think that is steep, a McLaren, Lamborghini, or Ferrari, many of which are RWD, can set you back PLN 2 million. Finally, some cars have two-axled drivetrains. These are faster on slippery surfaces and have excellent road handling in all conditions. AWD or All Wheel Drive is a staple in all types of cars competing in various rallies ranging from the WRC to the iconic Dakar. AWD is much more expensive, but this is not to say that it has never been fitted to economic cars – the small Subaru Just was AWD back in the 1980s. AWDs are also a pleasure to drive and they let you experience the excitement of drifting. The only condition is that you need to have the latest generation Ford Focus RS. This car has an unusual design. Firstly, it does not have the usual central differential between its axles. This has been replaced with electromagnetic clutches. Secondly, the 44/55 torque split between the front and rear axles provides some immediate compensation for understeering. Thirdly, you can activate “drift” mode to have more torque delivered to the rear axle by traction control. While cornering with a controlled decrease in traction, the car becomes clearly oversteered. In short, it drives like a RWD. ■

Mariusz Treliński



©CREDITS

I N T E RV I E W

POLISH HITS

Mariusz Treliński

SZTUKA ISTNIEJE DZ I Ę K I O G R A N I C Z E N I O M Art exists because of limitations

REŻYSERUJE W NAJWIĘKSZYCH TEATRACH OPEROWYCH ŚWIATA, NIEDAWNO ODEBRAŁ PRESTIŻOWĄ INTERNATIONAL OPERA AWARDS, A W TEATRZE WIELKIM-OPERZE NARODOWEJ MARIUSZ TRELIŃSKI WRÓCIŁ DO KRÓLA ROGERA, BO JAK PODKREŚLA, TO NAJWAŻNIEJSZA POLSKA OPERA. ❚ MARIUSZ TRELIŃSKI RECENTLY GARNERED THE PRESTIGIOUS INTERNATIONAL OPERA AWARD. TRELIŃSKI, WHO HAS DIRECTED FOR THE GREAT OPERA HOUSES OF THE WORLD, IS REVISITING KING ROGER AT THE GRAND THEATRE NATIONAL OPERA BECAUSE, AS HE PUTS IT, POLISH OPERA COMES FIRST.

tekst | by agnieszka michalak

Spotykamy się tuż po premierze Króla Rogera, którego realizuje pan, zdaje się, już po raz trzeci. (śmiech) …i za każdym razem znajduję w nim coś nowego. Wielkie dzieła takie jak chociażby Hamlet mają to do siebie, że wchłaniają i reagują na rzeczywistość. Podobnie jest z Rogerem – libretto Iwaszkiewicza pozwala za każdym razem na całkiem nową opowieść. Dla mnie w tej historii kluczowe jest odpowiedzenie na pytanie, kim jest Pasterz, który nagle zjawia się na dworze Rogera. W najnowszej inscenizacji próbowałem o nim opowiedzieć jako o postaci, która jest naszym sobowtórem, może przeciwieństwem, głęboko siedzi w psychice, może być naturą, którą wolimy ukryć. Przyglądam się temu, jak pojawienie się Pasterza wpływa na głównego bohatera. Roger przecież miał wszystko: władzę, pieniądze, rodzinę, siłę, miłość. I w ciągu tej opowieści jego świat całkowicie się rozpada. Jego doświadczenie jest doświadczeniem każdego, kto miał w życiu moment cezury, urodził się na nowo.

Here we are right after the premiere of King Roger, which you’re directing for the third time. (laughs)... and I find something new in it every time. Great works like Hamlet absorb and respond to the real world. The same goes for Roger – Iwaszkiewicz’s libretto lets you tell a whole new story with each rendition. For me, the most important thing about this opera is discovering the identity of the Shepherd who suddenly appears at Roger’s court. In my latest production, I’ve tried to portray him as our doppelganger, or perhaps our opposite, who sits deep inside our mind. Or he might be our true nature, which we prefer to hide. I focus on the impact of the Shepherd’s presence on the main character. Roger seems to have it all: power, money, family, strength and love. But as the story unfolds, his world falls apart. His experience is the experience of anyone who’s ever had a turning point in life and been reborn. You’ve often said in interviews that Szymanowski’s King Roger is the most important Polish opera. It is without a doubt one of the greatest works of the 20th century and stands comparison with Strauss’s Salome and Bartók’s Bluebeard’s Castle. You seldom see such brilliant music paired with such sophisticated ideas. Iwaszkiewicz managed to summarize the entire history of religion in the Shepherd. It’s fair to say that, in the first act, the Shepherd has the face of Christ, morphs into the god of the East in act two to become Dionysus in act three.



P OI NL TI SEHR VHI IETWS

Mariusz Treliński

Powtarza pan w wywiadach, że dzieło Szymanowskiego to najważniejsza polska opera. Bo tak jest. Powiem więcej, to z pewnością jedno z najważniejszych dzieł XX w. porównywane z Salome Straussa i Zamkiem Sinobrodego Bartóka. Rzadko się zdarza, żeby tak genialna muzyka szła w parze z tak wyrafinowaną myślą. W postaci Pasterza Iwaszkiewicz streścił całą historię religii. Można śmiało powiedzieć, że w pierwszym akcie Pasterz przyjmuje twarz Chrystusa, w drugim jest bogiem Wschodu, a w trzecim Dionizosem. Oglądając zarówno Rogera, jak i pana poprzednie opery, chociażby Umarłe miasto, Ognistego anioła czy Turandot, widz czuje się jak w kinie… …bo film jest dla mnie prajęzykiem. Po raz pierwszy stanąłem za kamerą w wieku 16 lat. W liceum każdą przerwę w szkole poświęcaliśmy na sklejanie fragmentów tego, cośmy wcześniej nakręcili. W takiej zabawie kinem, w tym naszym szaleństwie było coś dionizyjskiego. Dotykaliśmy wtedy największej siły, prawdy tego zawodu, samej radości filmowania. Nie mieliśmy z tyłu głowy budżetu czy słupków sprzedaży, tylko kreowaliśmy rzeczywistość, budowaliśmy alternatywny świat. Nasze filmy oczywiście wychodziły od rzeczywistości, ale ją przetwarzały. Od początku interesowało mnie kino kreacyjne. Opera jest w pewnym

King Roger and your previous opera productions – The Dead City of Bruges, The Fiery Angel and Turandot have a cinematic quality to them. Because I see cinema as a proto-language. I helmed my first movie when I was 16. We spent every high school break editing fragments of previously shot footage. There was something Dionysian in our toying with the cinema, in our madness. We touched on the greatest strength, the truth of this profession, the sheer joy of filmmaking. We were not concerned with budgets or sales figures; we were only creating a reality, building our own alternative world. Naturally, our films were inspired by reality, but we were processing it. I’ve always been interested in auteur cinema. In a way, opera is a continuation of the same path. It’s a surreal phenomenon where songs are used to portray the world. I remember your movies: the brilliant Farewell to Autumn, A Gentle Creature and Egoists. They’ve lost none of their relevance. Have you ever been tempted to return to the cinema? Only all the time. And I’m constantly trying. Some time ago, Janusz Głowacki and I penned a script about Jerzy Kosiński, who was a very controversial figure. It’s a story about lying, confabulation, fabrication, a world where death is the only thing that’s real. It’s a demanding production because it has to be shot on loca-

sensie kontynuacją tej drogi. Jest surrealistycznym zjawiskiem, gdzie za pomocą śpiewu opowiadam o świecie. Pamiętam pana filmy: znakomite Pożegnanie jesieni, Łagodną, Egoistów, których wciąż ogląda się, jakby powstali zaledwie wczoraj. Nie kusi pana, żeby wrócić do filmu. Droga pani, bardzo mnie kusi. I nieustannie ponawiam próby. Jakiś czas temu napisaliśmy wspólnie z Januszem Głowackim scenariusz o Jerzym Kosińskim, czyli bardzo kontrowersyjnej postaci. To opowieść o kłamstwie, konfabulacji, bladze, świecie, w którym prawdziwa była tylko śmierć. To wymagająca produkcja, film musi bowiem być zrealizowany w Nowym Jorku. Jestem po spotkaniach z kilkoma aktorami. Przymierzałem się też do Morfiny Szczepana Twardocha. Słowem, krążę wokół kina, chociaż wiem, że film to ciągła walka o wszystko. Tymczasem w operze odnosi pan kolejne sukcesy. Tym trudniej mi ją zostawić. Tym bardziej że ją kocham. Ponadto mam cały szereg nowych zadań na kilka lat do przodu. Za chwilę jadę do Sztokholmu, potem Pragi i Tokio z Rogerem. Za dwa tygodnie rozpoczynam próby w Metropolitan Opera do Zamku Sinobrodego z Sonią Jonczewą i Geraldem Finleyem. Następnie będę realizował Jolantę Czajkowskiego w Walencji, a potem zabieram się do całkiem nowej produkcji, czyli Halki z Piotrem Beczałą w Wiedniu. No właśnie, Wiedeń, Berlin, Nowy Jork. Reżyseruje pan na całym świecie. A gdzie jest pana dom? Oczywiście tutaj, w Polsce, w Operze Narodowej. Pracuję wszędzie, ale nigdy nie zapominam, bo nie sposób zapomnieć, skąd pochodzę. Można nauczyć się języka, kodów, obyczajowości, ale nasze korzenie są dużo głębsze, niż nam się wydaje. I dobrze, bo Polska ma wiele do zaoferowania światu. To umiejscowienie między Wschodem a Zachodem powoduje, że mamy ciągle w sobie mistycyzm, głębię i pewnego rodzaju powołanie, które jest bliskie myśli wschodniej, a jednocześnie potrafimy posługiwać się nowoczesnym językiem zachodnim. Pamiętam, kiedy po raz pierwszy pokazywałem – w rocznicę 11 września – w Waszyngtonie operę Andrea Chenier Giordano, która była opowieścią o terrorze. Starałem się wtedy zrobić przedstawienie jak najbardziej współczesne, a wszystkie recenzje i tak grzmiały o tym, że to spektakl ukąszony polskim myśleniem historycznym. Zrozumiałem wtedy, że każde zdanie przez nas wypowiedziane jest fragmentem szerszej narracji. Zresztą opera to gatunek, w którym na scenie spotykają się wszystkie narody świata. No właśnie. Daleko nie szukając, spójrzmy na Króla Rogera – Roksanę gra Elin Rombo, która jest Szwedką, scenograf Boris Kudlička jest Słowakiem, światła robi Duńczyk Marc Heinz, choreografię Tomek Wygoda

MARIUSZ TRELIŃSKI (rocznik 1962) reżyser operowy, filmowy i teatralny, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego-Opery Narodowej w Warszawie. Wyreżyserował m.in. film Pożegnanie jesieni (Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za debiut reżyserski), a w operze Traviatę, Turandot, Jolantę/Zamek Sinobrodego (Metropolitan Opera) czy Umarłe miasto. ❚ Born in 1962, opera, film and stage director and Artistic Director of the National Opera in Warsaw. He directed for the screen, including Farewell to Autumn film (which won an award for Best Directing Debut) and numerous operas including Traviata, Turandot, Iolanta/Bluebeard’s Castle (Metropolitan Opera) or The Dead City of Bruges,

tion in New York. I’ve already met with several actors. I’ve also contemplated directing Szczepan Twardoch’s Morphine. So, I’m circling around the cinema, although I’m well aware that producing a film means constantly having to fight for everything. Meanwhile, you’re celebrating opera successes. That makes it even harder for me to abandon it. Because I love it. Besides, I have a number of new projects over the next few years. I’m taking Roger to Stockholm, and then to Prague. We start rehearsing for Bluebeard’s Castle with Sonya Yoncheva and Gerald Finley at the Metropolitan Opera in two weeks. After that, I’m producing Tchaikovsky’s Iolanta in Valencia, and after that, I start working on a whole new production – Halka with Piotr Beczała in Vienna. Vienna, Berlin, New York. You direct all over the world. Where do you call home? Obviously here, in Poland, at the National Opera. I work in all sorts of places, but I never forget where I come from, because you cannot forget that. You might learn the language, and adopt the cultural code and customs, but your roots will always run deeper than you think. And that’s a good thing, because Poland has a lot to offer the world. Being located between East and West, we still have our inner mysticism, profoundness and a certain calling akin to Eastern philosophy, but we can also speak the modern language of the West. I remember when I first produced Andrea Chenier Gordano’s opera, which tells of the terror in Washington DC during the anniversary celebrations of 9/11. I thought I’d created a thoroughly modern production, but all the reviewers thundered that it had been infected by the Polish historical way of thinking. This was when I understood that everything we say is a thread in a much wider narrative. Opera is a genre that brings all the nations of the world together on stage. Exactly. And you need look no further than King Roger. Elin Rombo, who is Swedish, is Roxana, set designer



POLISH HITS

Mariusz Treliński

z Polski. Nikt na świecie nie pyta o pochodzenie, tylko o talent i o to, co mamy do powiedzenia, co możemy wnieść swojego do produkcji, jakie mamy temperamenty, jak siebie nawzajem uruchamiamy. Dlatego wracając do pani pytania o mój dom, on jest tu, tu, gdzie jest mój język. Tu, w Operze Narodowej, stawiałem pierwsze kroki, tu zostałem dyrektorem artystycznym, mogę dziś kreować jej linię repertuarową, co jest wielką przyjemnością. Bycie dyrektorem daje wolność czy ją ogranicza? Oczywiście, że daje, bo mogę tu spełniać marzenia, ale mam też cały szereg zobowiązań i ciąży nade mną olbrzymia odpowiedzialność. Opera nie jest sztuką dla wszystkich, a nam wspólnie z Waldemarem Dąbrowskim udało się wykreować modę na to miejsce. Nie sposób dostać bilet na nasze spektakle. I mówię to z dumą, bo pokazujemy tu także spektakle trudne, wyrafinowane, wymagające. Nie boimy się przecierać szlaków – mam na myśli trudne arcydzieła XX w. jak Umarłe miasto czy Ognistego anioła – grane tu po raz pierwszy w historii.

OD POCZĄTKU INTERESOWAŁO MNIE KINO KREACYJNE. OPERA JEST W PEWNYM SENSIE KONTYNUACJĄ TEJ DROGI. ❚ I’VE ALWAYS BEEN INTERESTED IN AUTEUR CINEMA. IN A WAY, OPERA IS A CONTINUATION OF THE SAME PATH. A jak układać repertuar, by przyciągnąć do opery także to młode przebodźcowane pokolenie? Opera to zjawisko na tyle fascynujące i spektakularne, że może dotrzeć do każdego. Ale sam pamiętam, że zostałem przyprowadzony do opery za wcześnie. Mówiono mi, że tu gra się wielkie dzieła, a ja uważałem je za plastikowe, niepotrzebne. Jest czas na słuchanie punkrocka, jazzu i czas na operę. Nie mówię, że ona jest dla osób starszych, ale na pewno dla tych bardziej poszukujących, może bardziej świadomych. Układając repertuar, musimy mieć też z tyłu głowy, że to Opera Narodowa, która ma 2 tys. miejsc na widowni – z jednej strony to najlepszy adres na poszukiwanie nowych ścieżek, z drugiej trzeba tu grać Carmen czy Cyganerię. Fascynujące w Polsce jest to, że tkwi tu silny korzeń teatralny. Przez lata żyliśmy w komunizmie, a teatr był jednym z nielicznych miejsc, gdzie mieliśmy kontakt z prawdą. Do dziś w polskim teatrze szuka się sensu i jakiejś sprawy. Odwrotnie niż na zachodzie, gdzie teatr to raczej rozrywka. A pamiętajmy, że sztuka istnieje dzięki ograniczeniom. Opera długo była miejscem, gdzie rządzili tradycjonaliści, a eksperyment nie miał wstępu. Dziś jest na wskroś nowoczesna. Niedawno odebrał pan prestiżową International Opera Awards „Reżyser Roku”. Czy taka nagroda dla artysty z takim jak pan dorobkiem ma znaczenie?

Boris Kudlicka is Slovak, our lighting director, Marc Heinz is from Denmark, and our choreographer is Tomek Wygoda from Poland. No one is interested in your nationality in this world. It’s your talent and what you have to say that matter, along with your contribution to the production, your temperament, and how you get along with people. So coming back to your question about where I call home, it’s here where my language is. I made my first foray into the opera at the National Opera. This is where I was appointed Artistic Director and now create its programming, which gives me enormous pleasure. Being the director means freedom or constraints? Obviously, it gives me more freedom, because I can pursue my dreams, but I also have a number of responsibilities and massive accountability. Opera is not a genre for everyone, but together with Waldemar Dąbrowski, I’ve managed to make this place trendy. Our productions are always sold out. And that makes me proud, because we produce challenging, sophisticated and discerning titles. We don’t baulk at trailblazing and we’re not afraid of putting on complex 20th-century, such as The Dead City of Bruges and The Fiery Angel, which we produced at this opera for the first time ever. How do you devise a repertoire that will attract the younger, and overstimulated, generation? The opera is immensely fascinating and spectacular, and can therefore appeal to everyone. But for my own part, I remember being brought to the opera far too early. I was told that it was a place where great works were produced, but I saw them as contrived and unnecessary. There’s a time to listen to punk rock and jazz, and there’s time for opera. I’m not saying it’s for older people, but it’s certainly for people who are searching for something, or perhaps have greater awareness. When we work on the programming, we need to keep in mind that it’s the National Opera and it can seat 2,000. It’s the best place for trailblazing and experimenting, but on the other hand, we still have to produce Carmen and La bohème. Poland’s strong theatrical roots are fascinating. We were under Communism for years, and the theatre was one of those rare places where we could find the truth. Today, the Polish theatre is looking for a meaning and a cause. This stands in contrast to the West, where the theatre mainly provides entertainment. And we need to keep in mind that art exists because of limitations. For a long time, the opera was governed by traditionalists and experimentalists were held at bay. Today, it’s rather the opposite. It’s thoroughly modern. You recently garnered the prestigious International Opera Award for director of the year. Is an award like that significant for an artist with impressive credits like yours?

Dawno temu po premierze filmu Łagodna przyszła do mnie dziewczyna. Bardzo dziękowała za ten obraz, mówiła, że jest po rozstaniu z mężczyzną, że cały seans jadła czekoladę i płakała. Ale ta historia pomogła jej przetrwać. Takie chwile pamięta się przez całe życie, to one tak naprawdę mają znaczenie. Robiąc cokolwiek, artyści zwierzają się z bardzo intymnych przeżyć, mówią – w kinie, teatrze czy operze – o sprawach, które ich dotyczą, często nie mając odwagi powiedzieć o nich komuś podczas rozmowy. I kiedy ktoś wyciąga rękę, mówi, że rozumie, czuje, wie i docenia, przyznając nagrodę, to dla artysty, który się publicznie obnaża, nie ma nic ważniejszego. Ale dzięki nagrodom nie robi się ani gorszych, ani lepszych spektakli. A co Mariusz Treliński robi, kiedy nie reżyseruje? Wtedy myślę o kolejnych projektach (śmiech), najchętniej w domu na Mazurach, który budowałem wiele lat. Jeżdżę tam na rowerze, biegam, pływam – ostatnio dostałem od mojego przyjaciela choreografa Tomka Wygody specjalną bojkę. Pewnie wyglądam z nią co najmniej idiotycznie, ale jeziora bywają niebezpieczne, tym bardziej że wypływam dość daleko od brzegu. Zakochałem się w ciszy i spokoju tego miejsca. Tam potrafię odciąć się od wszystkiego. ■

Many years ago, after the premiere of the movie A Gentle Creature, I was approached by a girl. She thanked me for the movie and said that she had just broken up with her boyfriend and that she was eating chocolate and crying right through the movie but the movie helped her survive. Moments like those stay with you your whole life. Whatever you do as an artist reveals your intimate experiences, and touches on issues you find relevant, while you would never muster the courage to say the same thing to someone during a casual conversation. And when someone extends his hand, says that he understands and knows and appreciates what you’ve done by presenting an award for publicly exposing yourself, there is nothing more significant than that. But awards don’t make your productions any better or worse. And what do you do when you’re not directing? I think about upcoming projects (laughs), preferably in my house in Masuria, which I’ve been building for years. This is where I ride my bike and go running and swimming. My friend, choreographer Tomek Wygoda, recently gave me a special swimguard. I probably makes me look ridiculous, but lakes can be treacherous and I like to swim away from the shore. I fell in love with the silence and tranquillity of this place where I can cut myself off from everything. ■

Zdjęcie ze spektaklu Król Roger, którego premiera odbyła się 2 grudnia 2018 r. w Teatrze Wielkim Operze Narodowej w Warszawie. ❚ Photograph from the King Roger opera which premiered on 2 December 2018 at the National Opera in Warsaw.

L I F E STO RY

Vincent Cassel

L I F E STO RY

Joanna Kulig

N A R O D Z I N Y G W I A Z DY A star is born ROLA ZULI W ZIMNEJ WOJNIE PRZYNIOSŁA JEJ TYTUŁ NAJLEPSZEJ EUROPEJSKIEJ AKTORKI 2018 R. CZY JOANNA KULIG ZNÓW WYGRA SWOJĄ SZANSĘ NA SUKCES I PODBIJE HOLLYWOOD? ❚ THE PART OF ZULA IN COLD WAR EARNED HER THE TITLE OF BEST EUROPEAN ACTRESS OF 2018. WILL JOANNA KULIG WIN ANOTHER CHANCE FOR SUCCESS AND CONQUER HOLLYWOOD? tekst | by diana rymuza

uż po premierze w Cannes, gdzie Zimna wojna zdobyła Złotą Palmę, media okrzyknęły Polkę „boginią ekranu”. Podkreślano (jak dziennikarka portalu Vulture), że niczym gwiazdy z najlepszych czasów kina jest „równie biegła w aktorstwie, śpiewie i tańcu”, albo porównywano (jak recenzent The Telegraph) do legendy kina Jeanne Moreau bądź nazywano europejską odpowiedzią na Jennifer Lawrence (jak Variety). New York Times pisał, że swoją rolą Joanna Kulig zwala z nóg, Vanity Fair, że to „najbardziej ekscytująca gwiazda od lat”, a amerykański Vogue, że jej występ „jest tak mocny, że w sprawiedliwym świecie dostałaby oscarową nominację dla najlepszej aktorki”. Na liście „pewniaków” do nagród amerykańskiej Akademii Filmowej umieścił nazwisko artystki znad Wisły także branżowy IndieWire. Nie wiemy, czy te przewidywania okażą się słuszne, bo najnowszy Kaleidoscope trafi do drukarni jeszcze przed ogłoszeniem nominacji do Oscarów. Pewne wydaje się natomiast to, że rozpędzonej kariery dziewczyny z Muszynki nic już nie powinno zatrzymać. Uhonorowana Europejską Nagrodą Filmową, ma na koncie wywiad dla brytyjskiego Vogue’a oraz sesję dla Vanity Fair. Jako „sensacja kina” trafiła na okładkę francuskiego Elle i podpisała kontrakt z jedną z najlepszych amerykańskich agencji, która pod swoimi skrzydłami ma Brada Pitta czy Meryl Streep. Zdążyła zagrać w serialu szpiegowskim Amazona Hanna, zaś Hollywood Reporter nazwał Kulig największym odkryciem aktorskim 2018 r. Bo to był jej rok.

After the premiere of Cold War in Cannes, where the film won the Palm d’Or, the media dubbed the Polish actress “the goddess of the big screen”. A Vulture reporter wrote: “Kulig is the kind of enigmatic screen goddess (not an exaggeration) who’s equally adept at acting, singing, and dancing — the kind one could find in the halcyon days of cinema”. A Telegraph reviewer compared Kulig to cinematic legend Jeanne Moreau and Variety acclaimed her as Europe’s answer to Jennifer Lawrence. The New York Times said that Joanna Kulig was someone to watch out for and described her role as star-making. The US edition of Vogue wrote: “Kulig’s overall performance is so strong, in fact, that it’s been suggested that in a fair world, she’d get a Best Actress nomination”. IndieWire named Kulig as a definite Oscar nominee. We do not know whether any of these predictions have turned out to be true, as this issue of Kaleidoscope went to print before the Oscar nominations were announced. One thing is certain, though: nothing can bar the way to an international career for Kulig. She has already won the European Film Award, been interviewed by British Vogue, and done a photo shoot for Vanity Fair. She appeared on the cover of French Elle as a “cinematic sensation”. Kulig has also signed up with a US agency that represents Brad Pitt and Meryl Streep. She has also recently starred in the Amazon-produced spy show Hannah. The prestigious Hollywood Reporter hailed Joanna Kulig as a Breakout Talent in 2018. It was certainly her year.

GÓRALKI DROGA NA SZCZYT Na sukces pracowała latami, odważnie chwytając kolejne szanse. Pierwszą wygrała jako 15-latka, kiedy

A HIGHLANDER’S ROAD TO THE TOP Kulig has put in many years of hard work to achieve the success she now enjoys, boldly seizing whatever



L I F E STO RY

JAK NA GÓRALKĘ PRZYSTAŁO, JOANNA KULIG TWARDO STĄPA PO ZIEMI, NIE LUBI CHODZIĆ NA OBCASACH I WYDAWAĆ PIENIĘDZY W SKLEPACH, A PO MIEŚCIE WOLI JEŹDZIĆ ROWEREM. BEING A HIGHLANDER, JOANNA KULIG IS DOWN-TO-EARTH, DISLIKES HIGH HEELS, AND HATES WASTING MONEY IN STORES. HER FAVOURITE MEANS OF TRANSPORT IN THE CITY IS THE BICYCLE.

1. Aktorka podczas występu w Szansie na sukces, 1998 r. 2. Z mężem Maciejem Bochniakiem, 2018 r. 3. Kulig podczas występu na Gali Języka Ojczystego, 2013 r. 4. Festiwal filmowy w Cannes, 2018 r., obok aktorki: Tomasz Kot, Paweł Pawlikowski i Borys Szyc. 5. Na planie spektaklu Teatru Telewizji Pamiętnik pani Hanki, 2013 r. ❚ 1. The actress during a performance on the Chance for Success talent show, 1998. 2. With husband Maciej Bochnak, 2018. 3. Kulig at the Native Language Gala, 2013. 4. The Cannes Film Festival, 2018, alongside Tomasz Kot, Paweł Pawlikowski and Borys Szyc. 5. On the set of a televised play Pamiętnik pani Hanki, 2013

zwyciężyła w telewizyjnym talent show, brawurowo wykonując piosenkę Między ciszą a ciszą Grzegorza Turnaua. „To jest człowiek, który bardzo pomógł mi uwierzyć w siebie” – wspomina aktorka i dodaje, że wciąż pamięta towarzyszące jej wtedy emocje. Wykorzystała je zresztą, budując przełomową dla swej kariery rolę Zuli w Zimnej wojnie. Temperamentna góralka o mocnym głosie na eliminacje do stolicy przyjechała z Muszynki, liczącej trzystu mieszkańców wioski pod Krynicą Górską, bo zawsze chciała śpiewać. Najpierw w zespole założonym wspólnie z dwiema siostrami i dwoma braćmi. Występowali na wiejskich weselach i kościelnych mszach. Potem przyszedł czas na naukę – gry na fortepianie w szkole w Krynicy, a śpiewu w średniej szkole muzycznej w Krakowie. Żeby się w nich utrzymać, córka cieśli pracowała podczas wakacji (w czasie sianokosów zawsze było coś do roboty, np. ubijanie siana w stodole), ale też szukała pomocy we wspierających młode talenty fundacjach i firmach. Z kolei na studia w krakowskiej szkole teatralnej zarabiała w londyńskich sklepach i knajpach, przy okazji ucząc się języka. I zawsze, gdy słyszała: „nie da się”, pytała: „ale czemu nie?”. W tej samej Szansie na sukces wystąpiła

opportunities have come her way. At the age of 15, she won the Polish television talent show Chance for Success with a daring performance of a Grzegorz Turnau song. “He is someone who really helped me believe in myself”, recalls the actress. Kulig certainly drew on this experience when she was working on the part of Zula in Cold War. Kulig came to Warsaw to audition for the popular television show from the small village of Muszynka which only has some three hundred inhabitants. She came because she had always wanted to sing. She started out singing in a band with her two sisters and two brothers. The siblings performed at weddings and church services. She later learned to play the piano in a music school in Krynica and to sing in Kraków. To support herself while studying away from home, the carpenter’s daughter spent her summer holidays working (there were always odd jobs at harvest time), but she also applied for assistance from foundations and companies offering scholarships to young talents. When she was an acting student at the Kraków Theatre Academy, she spent her summer breaks working in shops and bars in London. Whenever she heard someone say “It can’t be done”, her response



Â©EAST NEWS (5), BEW (2)

L I F E STO RY

Joanna Kulig

1. Joanna Kulig z nominacją do Polskich Nagród Filmowych Orły, 2013 r. 2. Z Juliette Binoche na premierze Sponsoringu, 2012 r. 3. Festiwal w Opolu, 2015 r. 4. Joanna Kulig i Paweł Pawlikowski, Cannes, 2018 r. 5. Aktorka przed uroczystą galą otwarcia 40. Festiwalu Filmowego w Gdyni. ❚ 1. Joanna Kulig with a nomination to the Orły Polish Film Awards, 2013. 2. With Juliettee Binoche at the premiere of Elles, 2012. 3. Opole Festival, 2015. 4. Joanna Kulig and Paweł Pawlikowski in Cannes, 2018. 5. Kulig before the opening gala of the 40th Polish Film Festival in Gdynia.

jeszcze raz, śpiewając utwór z musicalu Metro. „Tylko nie ucieknij” – poprosił po występie Joanny prowadzący program Wojciech Mann, bo za pierwszym razem ze studia wychodziła przed ogłoszeniem werdyktu. „Już nie ucieknę!” – obiecała i została.

was “Why not?” Kulig went back on Chance for Success and performed a song from the Metro musical. “Just don’t run away from us”, the show’s host Wojciech Mann told the girl, as the first time, she left the building before the jury had announced their verdict.

ZROBIŁAŚ TO, AŚKA! „Nie można być biernym” – mawia, więc nawet w ciąży nie zwalnia tempa pracy. W ostatnich miesiącach na ekranach polskich kin można ją było oglądać (poza Zimną wojną) w trzech różnych wcieleniach – od słodko-gorzkich 7 uczuć Marka Koterskiego, przez kontrowersyjny Kler Wojciecha Smarzowskiego, po komedię Miłość jest wszystkim. W sumie 36-letnia Kulig ma w dorobku już blisko 30 ról. Kreacje to bardzo różne. Widzowie pokochali ją jako Igę w serialu TVP O mnie się nie martw i megagwiazdę swojskiego Disco polo, lecz chętnie podejmuje też trudne aktorskie wyzwania. Takie jak rola zakonnicy w dramacie Niewinne czy call girl w budzącym skrajne emocje Sponsoringu Małgorzaty Szumowskiej. Angaż do tego ostatniego wywalczyła sobie, bo zaryzykowała, zapewniając reżyserkę, że mówi po francusku, mimo że języka zaczęła się uczyć, dopiero gdy rolę dostała. Dziś przyznaje, że było to naj-

YOU DID IT, JO! “You cannot be idle”, Kulig says and not even pregnancy has managed to slow her gruelling work pace. We have seen her in three different roles (apart from Cold War) in recent months, namely 7 Emotions by Marek Koterski, the controversial Kler by Wojciech Smarzowski (where she played a priest’s lover), and the Christmas romcom Love is Everything. The 36-year-old actress has appeared in nearly 30 productions. Audiences loved her performance as Iga in the popular TV show Don’t You Worry About Me and a superstar in Disco Polo. Kulig chooses diverse parts and is not one to shy away from acting challenges. These include a pregnant nun in The Innocents and a call-girl in the controversial Elles by Małgorzata Szumowska. Kulig fought hard for the latter part and even risked claiming that she spoke French, although she only started learning the language after landing the part. Kulig says that this was the



©BEW (3), GET TYIMAGES (2)

NOWY NUMER JUŻ W SPRZEDAŻY!

f www.elledeco.pl

@elledecorationpolska

@elle_decoration_polska

L I F E STO RY

Joanna Kulig

1. Kadry z filmów: Kobieta z piątej dzielnicy. 2. Pitbull. Niebezpieczne kobiety. 3. Disco polo. 4. Miłość jest wszystkim. ❚ 1. Stills from films: Woman from the Fifth District 2. Pitbull. Dangerous Women. 3. Disco Polo 4. Love Is Everything

nie do samej roli. Kilka miesięcy ostrych treningów i diety, by zgubić 5 kg (jak chciał reżyser). Pół roku odwiedzin w bazie zespołu Mazowsze, lekcji śpiewu i tańca. „Nie ukrywam, że zdarzało mi się chować z jedzeniem po kątach. Ale dla roli trzeba czasami zrobić różne rzeczy. Za to kocham aktorstwo. Za te wyzwania. Za to, że nie ma nudy. Za to, że wchodzisz w inne światy. W inne emocje” – zdradzała w rozmowie z Elle. Skazana na niespełnienie Zula wywróciła jej świat do góry nogami, ale samej Joanny nie zmieniła. Jak na góralkę przystało, twardo stąpa po ziemi, nie lubi chodzić na obcasach i wydawać pieniędzy w sklepach, a po mieście woli jeździć rowerem. „Jest intensywnie, ale to wszystko dzieje się w dobrym dla mnie momencie. Mam 36 lat. Dojrzałam. Zdążyłam sobie poukładać życie zawodowe i prywatne. Mój cudowny mąż wspiera mnie na każdym kroku. Mam w sobie radość i spokój” – mówi magazynowi Elle, przygotowując się na najważniejszą z ról – rolę matki. Razem ze scenarzystą i reżyserem Maciejem Bochniakiem oczekują swego pierwszego dziecka. ■

biggest challenge in her life. Diving in at the deep end is actually her specialty. At the age of 26, she quit the renowned Stary Teatr theatre in Kraków. She let go of a safe harbour and a steady career as she felt burnt out. She kept saying to herself “You did it, Jo!” And she gave up acting for a year. “I’m glad I was focused on my goal, managed to overcome certain difficulties, held firm, and listened to my inner voice”, she said in an interview. There would have been no international stardom for Joanna Kulig without Paweł Pawlikowski, who first saw her in a televised play, and has since been casting her in his films, sometimes even adding a new part to the screenplay to fit her in. And so, in Woman from the Fifth District, she played a bar tender who seduced Ethan Hawke, and in the Oscar-winning film Ida, she played a jazz singer. She finally landed a lead role in Cold War and was given a chance to showcase her acting, singing and dancing talents. Kulig had to fight hard for the part, though. “It was the biggest audition I’ve ever done in Poland. Professional dancers, vocalists, musicians, and actors all auditioned. I decided to approach this challenge as a sports event. I mapped out my game plan and tried to follow it as closely as possible”, she told Harper’s Bazaar. Getting ready for the part was

a hard job as well. Kulig had to undergo months of training and went on a diet to lose 5 kg as per the director’s wishes. She rehearsed with the Mazowsze folk song and dance band for six months. “I did hide food during this time. But you have to do all sorts of things for a part. That’s why I love acting. For the challenge. For there being no room for boredom. For being able to experience different emotions”, Kulig told Elle. The part of Zula turned the actress’s world upside down but has not changed her as a person. She is still down-to-earth, dislikes high heels, and hates wasting money in stores. Her favourite means of transport is the bicycle. “It has been a hectic time for me, but it’s all happened at just the right time in my life. I’m 36 years old. I’ve matured. I’ve managed to get a grip on my professional and personal life. My wonderful husband supports me every step of the way. I am filled with joy and peace”, she told Elle, while preparing for the most important part of her life – motherhood. Kulig and her husband, film writer and director Maciej Bochnak are expecting their first child this spring. ■

trudniejsze wyzwanie w jej życiu. Rzucanie się na głęboką wodę to jej specjalność. W wieku 26 lat z dnia na dzień odeszła ze Starego Teatru w Krakowie, w którym miała etat i gdzie grała 18 spektakli w miesiącu, bo poczuła się wypalona. Powtarzała sobie: „Zrobiłaś to, Aśka!”, i na rok zrezygnowała z aktorstwa. „Cieszę się, że dążyłam do celu i udało mi się pokonać trudności. Okazuje się, że trzeba sobie ufać”– przyznaje. Nie byłoby jednak światowego triumfu Joanny Kulig bez Pawła Pawlikowskiego, który zobaczył ją w spektaklu teatru telewizji i do każdego ze swoich trzech ostatnich filmów dopisywał dla niej rolę. W Kobiecie z piątej dzielnicy mogła więc jako polska barmanka rozkochiwać w sobie Ethana Hawke’a, a w oscarowej Idzie – śpiewać jazzowe szlagiery. W Zimnej wojnie Kulig miała już grać pierwsze skrzypce, pokazać pełnię możliwości. O rolę swego życia musiała jednak powalczyć. „To był największy casting, w jakim uczestniczyłam w Polsce. Przesłuchiwano zawodowych tancerzy, wokalistów, muzyków i aktorów. Pomyślałam, że postaram się podejść do tego tak jak do zawodów sportowych. Zrobiłam plan przygotowań i starałam się go zrealizować” – wspomina w wywiadzie dla Harper’s Bazaar. Równie dużo wysiłku wymagało przygotowa-

ZESZYT ĆWICZEŃ

NA MENTALNEJ SILOWNI

ĆWICZEŃ

PRAKTYCZNE WARSZTATY ROZWOJU OSOBISTEGO JUŻ W SPRZEDAŻY magazyncoaching.pl

facebook.com/MagazynCoaching/

C U LT U R E

nasze rekomendacje

MUSIC

ZŁOTY CZŁOWIEK

The Gold Man

Mimo ciągłych fal krytyki Oscary to wciąż najważniejsze nagrody w świecie filmowym. W tym roku kilka nowości – gala ma być krótsza, a nowym gospodarzem po komiku Jimmym Fallonie został Kevin Hart. Czy na scenie Dolby Theatre w Hollywood pojawią się Polacy? ❚ Despite the continuous barrage of criticism and acidic reviews, the Oscars remain the most prestigious film awards. Several changes have been introduced this year – the ceremony will be shorter and Kevin Hart will take over from comedian Jimmy Fallon as host. Which movie is going to garner the statute? Will any Poles be climbing the stage of Hollywood’s Dolby Theatre? The Academy Awards ceremony,

FILM

25.02, Los Angeles

ŻELAZNE DAMY

Iron Ladies

Ten film to kapitalne role Olivii Colman, Rachel Weisz i Emmy Stone. Jesteśmy na dworze pierwszej brytyjskiej królowej, Anny Stuart. Intrygi, miłość i wielka polityka to chleb powszedni tych kobiet i rozrywka dla widza. ❚ This movie features brilliant performances from Olivia Colman, Rachel Weisz and Emma Stone. The action takes place in the court of Queen Anne of the House of Stuart. Intrigues, love and politics. Faworyta | The Favourite, dir. Yorgos Lanthimos

DWÓCH FACETÓW W AUCIE

Two men in a car

Tony to mięśniak i zawadiaka, Dr Shirley to elegancki pianista. Łączy ich wspólna wyprawa na południe USA, gdzie czarnoskóry muzyk ma zaplanowane tournée. Poruszający film. ❚ Tony is a bruiser and swashbuckler, and Dr Shirley is a smart pianist. They drive to the white South of the US, where the musician is to embark on a concert tour. A tender, moving and hilarious movie. Green Book, reż. Peter Farrelly

ŚWIETNE CHŁOPAKI Brilliant boys Kultowy boysband lat 90. wraca z nową płytą i największą od kilkunastu lat trasą koncertową. Czy przez tych chłopaków nadal uginają się kolana? Oczywiście! Backstreet’s back! ❚ The legendary nineties boyband is back with a new album and their biggest tour in more than a decade. Can those boys (or men by now) still sweep us off our feet? Of course, they can! Backstreet’s back! Backstreet Boys, DNA

PRZESZŁOŚĆ JEST DZIŚ

PIĘKNY TRZYDZIESTOLETNI A beautiful thirty-year-old

Mistrz irańskiego kina Asghar Farhadi tym razem o Irene (Penélope Cruz), dla której wesele siostry staje się okazją do przewartościowania życia. Oprócz emocji jest i akcja – nastoletnia córka Irene nagle zapada się pod ziemię… ❚ The acclaimed Iranian director Asghar Farhadi tells the story of Irene (Penélope Cruz), a woman who reassesses her life at her sister’s wedding. There are soaring emotions and fast-paced action when Irene’s teenage daughter suddenly vanishes.

Gra, śpiewa, recytuje. Jeden z największych hitów ostatnich miesięcy to jego utwór Weź nie pytaj. Wbrew tytułowi warto się dowiedzieć, kim jest Paweł Domagała, i posłuchać pozostałych utworów. ❚ A multi-talented performer who plays, sings and recites. His song “Weź nie pytaj” is one of the greatest hits of recent months. Don’t be put off by the title. You should know who Piotr Domagała is and listen to other tunes from his brilliant album 1984.

The past is now

Wszyscy wiedzą | Everybody Knows, dir. Asghar Farhadi

Paweł Domagała, 1984



WŁOCHY

Już w sprzedaży wyjątkowe oferty wypoczynku na sezon LATO 2019. Luksusowe, starannie wyselekcjonowane hotele, miejsca, które pokochały gwiazdy. Najlepsze oferty tylko z Itaka&Gala!

WEJDŹ

na www.itaka.pl/gala/ i pobierz katalog z naszymi ofertami

ZADZWOŃ: NUMER INFOLINII 801 055 111

Ilość miejsc w ofercie ograniczona

NOWOŚĆ! LATO 2019

ART

C U LT U R E

nasze rekomendacje

CZAS REFLEKSJI

Time for reflection

Industrializacja, emancypacja, zmiany cywilizacyjne to świetne tematy dla artystów. Których? Władysława Strzemińskiego, Zbigniewa Libery, Artura Żmijewskiego, Aliny Szapocznikow, Krzysztofa Wodiczki i wielu innych. ❚ Industrialisation, women’s enfranchisement, civilisational changes make great themes for artists. Who exactly? Władysław Strzemiński, Zbigniew Libera, Artur Żmijewski, Max Ernst, Alina Szapocznikow, Krzysztof Wodiczko and many others. Atlas Nowoczesności. Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku, MS 2, Łódź

ŚWIETNE CHŁOPAKI

Great guys

Nigdy nie słyszeliście o Alberto Giacomettim? To zarazem dobra i zła wiadomość. Poprzestańmy na dobrej – macie teraz niesamowitą okazję poznać twórczość tego szwajcarskiego rzeźbiarza na wielkiej retrospektywnej wystawie. ❚ You’ve never heard of Alberto Giacometti? We have some good news and some bad news. The good news is that this giant restrospective exhibition gives you a unique opportunity to explore the works of the Swiss sculptor.

PROSTO Z CHMUR | Straight from the clouds

Czego na co dzień nie widzą pasażerowie? Z jakimi problemami musi się mierzyć personel pokładowy? Czym w pracy zajmuje się najbardziej rozpoznawalna stewardesa LOT-u, Miss Polski Olga Buława? – na te i wiele innych pytań odpowiedzi szukajcie w najnowszym programie Travel Channel Polska No to lecę! (premiera 26 stycznia tego roku). – Projekt powstał przy ogromnym zaangażowaniu pracowników LOT-u i pokazuje kulisy pracy w chmurach. Długo przymierzaliśmy się do zaprezentowania realiów pracy na pokładzie i naszych najatrakcyjniejszych kierunków takich jak: Singapur, Seul czy Los Angeles. Chcemy zachęcić młodych ludzi do rozpoczęcia kariery w branży lotniczej. Jest to niepowtarzalna możliwość

poznawania świata, ludzi i wielu kultur – tłumaczy Agata Ślepowrońska z LOT-u. No to lecę! opowiada o funkcjonowaniu polskich linii także przez pryzmat prawdziwych ludzi, ich zainteresowań i pasji. ❚ What do passengers never actually see? What problems do cabin crew members experience? What does the most recognisable flight attendant, Miss Poland Olga Buława do at work? You will find out answers to these and many other questions in the latest production by Travel Channel entitled No to lecę! [Off I Fly] (premiers on 26 January). “The project was done owing to the great commitment of many LOT employees and it shows the backstage of a career in the clouds. We did a lot of preparing to show our viewers the reality of working on board an aircraft and our most attractive destinations such as Singapore, Seoul or Los Angeles. We want to encourage young people to take up a career in the aviation industry. It is a one-of-a-kind opportunity to see the world, meet people and discover different cultures”, says Agata Ślepowrońska of LOT. No to lecę! tells the stories of real flight attendants, the operation of the Polish airlines through real people, their interests and passions. No to lecę!, Travel Channel Polska, od 26.01

SERIES

Alberto Giacometti. A Retrospective, Museo Guggenheim, Bilbo

REKLAMA

DL A BACKPACKERÓW I POSZUKIWACZ Y WR A ŻEŃ

INSPIRACJA D O N I E Z A P O M N I A N E J W Y P R AW Y ! w w w. national - ge o graphic . pl

NUMER SPECJALNY Już w sprzedaży!

GOOD FOOD

przekąski

FINGER FOOD PRZEKĄSKI? STARTERY? MAŁE CO NIECO? TAPASY? ZIMNY BUFET? JAKKOLWIEK NAZWIEMY TE JEDNOKĘSOWE DANIA, SĄ SYTUACJE, W KTÓRYCH NIE MOŻNA SIĘ BEZ NICH OBEJŚĆ. CO WYBRAĆ, BY ZASKOCZYĆ GOŚCI W KARNAWALE? ❚ SNACKS? STARTERS? AMUSE BOUCHES? COLD BUFFET? WHATEVER NAME YOU GIVE THESE SMALL ONE-BITERS, THERE ARE SITUATIONS WHERE YOU SIMPLY CANNOT DO WITHOUT THEM. FINGER FOOD IS CONQUERING THE WORLD. HERE ARE SOME HINTS ON WHAT TO MAKE TO SURPRISE YOUR GUESTS AT ALL THOSE CARNIVAL PARTIES. tekst | by magdalena rudzka

PIKANTNE SHOTY ❚ HOT SHOTS

100

Można w ten sposób podać wiele zup: gazpacho, pomidorową, kremy ze szparagów, dyni czy zielonych warzyw. Są przy okazji bombami witaminowymi, co zdecydowanie może się przydać na imprezie. ❚ Many different soups can be served this way: gazpacho, tomato soup, asparagus, and pumpkin or green vegetables cream soup. These are veritable vitamin bombs which will certainly come in handy at a party.

SMØRREBRØD ❚ SMØRREBRØD Potraktujmy te kolorowe skandynawskie kanapki jako odpowiednik tartinek, ale z mnogością bliskich nam składników: jajek, buraków, śledzi, ogórków świeżych i kiszonych, rzodkiewek. ❚ Let us treat these colourful sandwiches as the Scandinavian answer to French tartines but with an abundance of toppings: eggs, beats, herring, cucumbers and pickles and radish.

DOLMA ❚ DOLMA

Stały składnik bliskowschodnich, bałkańskich i śródziemnomorskich przekąsek. Małe gołąbki z marynowanych liści winogron, faszerowane ryżem z ziołami, cebulą, orzeszkami pinii i rodzynkami. Czasem też z mieloną jagnięciną – wtedy podawane na ciepło. ❚ A staple of any starter plate in the Middle East, the Balkans, and the Mediterranean region. Marinated grape leaves are stuffed with rice and herbs, pine nuts, onion and raisings and rolled. They are sometimes served hot with minced lamb.

VOL-AU-VENT ❚ VOL-AU-VENT

6 5

Klasyczny, znany od XVIII w. okrągły pasztecik z ciasta francuskiego, pusty w środku. Można go wypełnić, czym tylko się chce – nadzieniem z kurczaka i grzybów, wędzonym łososiem, serem pleśniowym z żurawiną czy na słodko, np. z sosem custard i owocami. ❚ A classic hollow, round French pastry dating back to the 18th century. It can be filled with whatever you want – chicken and mushroom, smoked salmon, blue cheese with cranberry, or something sweet, e.g. custard sauce and fruit.

OŚMIORNICA PO GALISYJSKU ❚ OCTOPUS GALICIAN STYLE Jeden z najbardziej znanych hiszpańskich tapas. Proste połączenie kawałków miękkiej, gotowanej ośmiornicy, gotowanych ziemniaków, mielonej papryki i oliwy. Najlepiej użyć zarówno ostrej, jak i słodkiej papryki pimenton. Proste – ale rewelacyjne. ❚ One of Spain’s most famous tapas. A simple combination of pieces of soft cooked octopus, boiled potatoes, minced bell peppers and olive oil. It is best to spice the dish with both hot and sweet paprika. A simple yet ingenius dish.

JAJKA FASZEROWANE ❚ STUFFED EGGS Polski klasyk, ale przeważnie przygotowujemy go tylko raz w roku – na Wielkanoc. A szkoda, bo to samograj i trudno znaleźć kogoś, kto ich nie lubi. Z farszem można zaszaleć: znany wszystkim szczypiorek i pieczarki zastąpić wędzonymi rybami, kaparami, ogórkiem kiszonym, awokado, brokułem, szynką, chrzanem – w różnych kombinacjach. ❚ A Polish classic normally only served at Easter. All the more pity, as it is delicious and you’d be hard pressed to find anyone who does not like it. You can let your imagination run wild with the fillings and replace chives and mushrooms with smoked fish, capers, pickles, avocado, broccoli, ham and horseradish in all sorts of weird and wonderful combinations.



101

GOOD FOOD

przekąski

MUS CZEKOLADOWY ❚ CHOCOLATE MOUSSE Kwintesencja przyjemności, a jego przygotowanie wcale nie jest takie trudne. To przecież stopiona czekolada, piana z białek i cukier. Wymaga schłodzenia przez co najmniej 2 godz. – więc można go przygotować z wyprzedzeniem. ❚ Chocolate mousse is the essential culinary bliss and it is not all that hard to make. It is made with melted chocolate, beaten egg whites and sugar. It needs to be chilled for at least 2 hours, so it is best to make it well in advance.

SATAY ❚ SATAY Indonezyjskie szaszłyki z plastrów mięsa, grillowane na bambusowych patyczkach w bardzo wysokiej temperaturze, podawane z sosami. Je się je też w Malezji, Tajlandii czy Singapurze. Popularne od lat w Holandii ze względu na jej niegdysiejszą kolonię w Indonezji. Najbardziej znane w Europie są sataye z kurczaka z sosem z orzeszków ziemnych. ❚ Indonesian shashliks made with slices of meat on wooden sticks grilled on a high heat and served with sauces. They are also eaten in Malaysia, Thailand and Singapore. Satay are quite popular in the Netherlands (a legacy of its East Indies colonies). The most common satay in Europe is chicken with peanut sauce.

JABŁKO Z WĘDZONYM PSTRĄGIEM ❚ APPLE WITH SMOKED TROUT Arcypolskie połączenie, które można wzbogacić rukolą, botwiną, kawałkiem cebuli, awokado czy ogórkiem. Jabłko świetnie łączy się też z innymi wędzonymi rybami – łososiem, węgorzem, makrelą, śledziem. ❚ The ultimate Polish combo that can be spiced up with rocket, chard, onion, avocado and/or cucumber. The apple also pairs well with other smoked fish, such as salmon, eel and mackerel.

1O DIPY ❚ DIPS

Absolutny hit imprez – możemy do nich zaliczyć humus, bagna cauda, tzatziki czy baba ghanoush (bliskowschodnią pastę z grillowanego bakłażana). Polecamy dip paprykowy z fetą i oliwą, karczochowy z cytryną, czosnkiem i parmezanem. A maczamy, co chcemy – warzywa, pieczywo, mięsa. ❚ Dips have always been a party staple and you will never be bored as they come in a multitude of flavours. Famous delicious dips include hummus, bagna cauda, and baba ghanoush. What to dip in them? Fresh veggies, bread or meat.

ŚLIWKI W BOCZKU ❚ PRUNES IN BACON

Wędzony boczek i suszona śliwka uzupełniają się tak dobrze, że mogą być zarówno dodatkiem, jak i samodzielną przekąską. 15 min w 200 stopniach wystarczy, żeby słoność i mięsny smak umami z boczku przeniknęły się z kwaskowatym i owocowym smakiem śliwki. ❚ Some may associate this dish with the Communist period, but the regime change has done nothing to diminish its popularity. Smoked bacon and prunes go so well together that they can be both a side dish and a starter. Fifteen minutes in an oven set to 200 degrees will do the trick.

102



since 1989

GOOD FOOD

przekąski

POGACZE ❚ POGÁCSA

TRUSKAWKI W CZEKOLADZIE ❚ STRAWBERRIES IN CHOCOLATE

Te dwa afrodyzjaki łączą się tak dobrze, jakby wymyślono je właśnie w tym celu. Konieczne są świeże truskawki, które zanurzamy w ciemnej lub białej czekoladzie. ❚ These two aphrodisiacs pair so well that they might have been specially invented for this purpose. You need fresh firm strawberries that you can dip in milk or dark chocolate.

KREWETKI W TEMPURZE ❚ SHRIMPS IN TEMPURA Tempura to chrupiąca panierka uzyskiwana poprzez smażenie w głębokim tłuszczu. Kojarzy się – i słusznie – z kuchnią japońską, ale przywieźli ją tam Portugalczycy, i to ponad 400 lat temu. Chrupiącymi kęsami mogą być też ryby, małże, kalmary czy warzywa. ❚ Tempura is a crispy crust obtained by deep frying pieces of food. It is correctly associated with Japanese cuisine but tempura was actually brought to the island by the Portuguese some 400 years ago. Tempura pairs well with fish, mussels, squid and vegetables.

104

POMIDORY FASZEROWANE ❚ STUFFED TOMATOES

Serwowane zarówno na ciepło, jak i na zimno. Farsz można przygotować na bazie ryżu, kaszy jaglanej, kuskusu, soczewicy, ciecierzycy, z dodatkiem mielonego mięsa lub bez. Najbardziej zaskakujące jest chyba włoskie połączenie ryżu z szafranem, cynamonem i rodzynkami. ❚ Served both hot and cold. The filling can be made with rice, millet, lentils and/or chickpeas, with the optional addition of minced meat. The most inspiring combination is the Italian mix of rice with saffron, cinnamon and raisins.

SLIDERY ❚ SLIDERS To po prostu małe hamburgery i kanapki „na raz”. Używamy w nich tego wszystkiego, co w zwykłych, dużych hamburgerach. Pewnym wyzwaniem może być znalezienie odpowiednio małych bułeczek. Łatwo można je upiec własnoręcznie, przepis jest podobny do zwykłych bułek drożdżowych, tylko bez mleka i z mniejszą ilością cukru. ❚ These are simply small hamburgers and onebite sandwiches. They are filled with all the same ingredients as regular sized hamburgers. It can be quite a challenge to find such tiny buns but you can bake them yourself – the recipe is the same as for yeast buns, but with less sugar and no milk.

©ADOBE STOCK (14), ISTOCKPHOTO (2)

Węgierskie drożdżowe wypieki, coś pomiędzy bułeczką a słonym ciastkiem. Przeważnie zawierają sporo sera lub twarogu, ale są też wersje z ziemniakami, cebulą, skwarkami. W kraju bratanków to obowiązkowa przekąska do piwa lub wina, dostępna w każdej piekarni. ❚ Hungarian yeast pastry that looks like a cross between a bun and a salty biscuit. They usually contain quite a lot of cheese or quark but other varieties are made with potatoes, onion and bacon. In Hungary, it is a popular amuse bouche that goes with beer or wine.

PROMOCJA

estauracja Der Elefant powstała w 1990 roku przy placu Bankowym 1, w samym sercu Warszawy. W zmodernizowanych zabytkowych wnętrzach mieści się przestronna, wielopoziomowa restauracja, która swoją atmosferą przypomina Nowy Jork. Jej dziedziniec zaprojektował nie kto inny jak sam Allan Starski – scenograf nagrodzony Oscarem. Kuchnia restauracji oparta jest na świeżych, lokalnych składnikach, inspiracjach z kulinarnych podróży jej twórców oraz na najwyższej jakości mięsie. Der Elefant kryje w sobie nie tylko bogaty Skład Win czy pierwsze w Polsce dziecięce studio kulinarne (Warsaw Cooking University), ale także Fishmarket – jedyną dzisiaj na mapie Warszawy w pełni rybną restaurację. Obok słynnych krabów z Alaski podaje się tu świeże ryby i owoce morza z całego świata. Wieczorami natomiast rozbrzmiewa żywy jazz (m.in. na sprowadzonym na specjalne zamówienie fortepianie Steinwaya) ku uciesze ceniących światową atmosferę Gości. Ogród letni na dziedzińcu placu Bankowego 1 to idealne rozwiązanie na słoneczne dni – czas spędzony w gronie przyjaciół w wysublimowanej scenerii przy pysznym jedzeniu i miłej atmosferze to prawdziwa uczta dla najbardziej wymagających Gości. Niepowtarzalny klimat, piękne wnętrza, wyselekcjonowana muzyka i pyszna kuchnia to najważniejsze składowe tego magicznego miejsca.

er Elefant was founded in 1990 in the heart of Warsaw at a historical, beautifully renovated Saski Hotel. Located inside ia a spacious, multi leveled restaurant which atmosphere resembles lively New York vibe. The courtyard was designed by no other than Allan Starski – Oscar winning stage designer. Restaurant’s dishes are based on fresh, local ingredients and finest quality meats. Der Elefant’s cuisine is an mix of travel inspirations of its creators. Der Elefant also hides a spacious Wine Repertory and Poland’s first kids culinary studio named Warsaw Cooking University. It is also home to Fishmarket- unique fish and seafood restaurant, serving the best Alaskan crabs, fresh fish and seafood from all over the world. In the evenings, guests can enjoy live jazz recitals performed on a specially imported Steinway piano. Summers are especially pretty at the courtyard of Plac Bankowy 1. It is an ideal venue to spend a sunny afternoon in the city - time spent with friends, beautiful surroundings, delicious food and amazing atmosphere is a true feast for the most demanding guests.

TA K E A L O O K

pokazy mody

ROCHAS

Drapieżne cętki przeżywają drugą młodość. Sukienka z takim motywem na pewno zwróci uwagę otoczenia. A przecież czasem właśnie o to chodzi. ❚ Animal prints are back in fashion. A dress like this will certainly be a head-turner, but isn’t this sometines the whole idea.

EFEKTOWNIE striking looks WYBIERASZ SIĘ NA WALENTYNKOWĄ KOLACJĘ, A MOŻE IMPREZĘ KARNAWAŁOWĄ? JAK SIĘ UBRAĆ? INSPIRACJI WARTO POSZUKAĆ W NAJWIĘKSZYCH ŚWIATOWYCH DOMACH MODY. ❚ ARE YOU PLANNING A ST VALENTINE’S DINNER OR A CARNIVAL PARTY? IF YOU ARE WONDERING WHAT TO WEAR, A LOOK AT THE OFFERING OF THE LARGEST INTERNATIONAL FASHION HOUSES MAY GIVE YOU SOME HINTS. zdjęcia | photos imaxxtree

106

DE LA ROCHE Nieśmiertelna koralowa czerwień idzie w parze ze złotą biżuterią. To efektowna para. ❚ The evergreen coral goes hand in hand with gold jewellery. It is a well-made pair.

TA K E A L O O K

pokazy mody

GINENCHY

Frędzle i srebro to kolejny modny duet w tym sezonie. Głęboki dekolt wysmukli zaś sylwetkę, a stylizacji doda zmysłowości i szyku. ❚ Frills and silver are another trendy duo this season. A deep neckline is flattering to the body and will make the outfit chic and sensual.

DIOR

Rozkloszowane spódnice chyba nigdy nie wyjdą z mody. Są efektowne, zwiewne, kiedy trzeba podkreślają figurę, ale mogą też znakomicie ukryć niedoskonałości. ❚ Flared skirts will never go out of fashion. They look great, are airy and flatter the figure.

109

TA K E A L O O K

pokazy mody

BALMAIN

Kiedy wybierzesz suknię z tak spektakularnym dekoltem, cała reszta przestaje mieć znaczenie. ❚ If you opt for a dress with such a bold neckline, everything else ceases to matter.

110

B U R B E R RY Nerki triumfy święciły w latach 90., a dziś wracają do łask i z powodzeniem zastępują także eleganckie torebki. ❚ Belt bags en vogue in the 1990s are back in fashion and have replaced elegant handbags and clutches.

111

B E AU T Y

nowości

M Ę S K I E S P R AW Y

DOMOWE KURACJE ❚ HOME REMEDIES

Men's business Siła peptydów

The power of peptides

KLINIKA WŁOSÓW ❚ HAIR CLINIC

AŻ TYLU MĘŻCZYZN MOŻE MIEĆ PROBLEM Z ŁYSIENIEM ANDROGENOWYM. ❚ THIS IS THE PERCENTAGE OF MEN WHO MAY BE EXPERIENCING ANDROGYNOUS HAIR LOSS.

transplantacjawlosow.pl.

Lotion do włosów z mleczkiem pszczelim, keratyną i aktywnymi substancjami na bazie soi. Odżywia komórki w mieszku włosowym. (DSD de Luxe, 150 ml, 230 zł, dsddeluxepolska.pl). ❚ A hair lotion with royal jelly, keratin and soy-based active substances. It prevents hair loss, and nourishes the hair follicle cells. (DSD de Luxe, 150 ml, PLN 230, www.dsddeluxepolska.pl)

tekst | by anna kondratowicz, wirtualnaklinika.pl Za tym problemem stoi testosteron, a dokładnie nadwrażliwość organizmu na dihydrotestosteron (DHT). Efektem jest kurczenie się mieszków włosowych. Włosy zaczynają wypadać, a nowe przestają rosnąć. W tym rodzaju łysienia włosy nie wypadają z potylicy (stąd pobiera się materiał do przeszczepów), bo zlokalizowane tutaj mieszki są odporne na działanie DHT. ❚ This type of hair loss is caused by testosterone, or more precisely, hypersensitivity to dihydrotestosterone (DHT). The result is the shrinking of hair follicles, which prevents the replacement of shed hair. Interestingly, in this type of hair loss, the hair does not recede from the back of the head (which is where the hair for transplants is harvested), as the follicles in this part of the head are immune to the effects of DHT.

112

DSD de Luxe Lotion 4.4.1

REGENERACJA WŁOSÓW ❚ HAIR

REGENERATION

W Medical Clinic Podhale panowie mogą już skorzystać z innowacyjnego zabiegu autologicznego przeszczepu komórek, który stymuluje procesy regeneracyjne w mieszkach włosowych. Zabieg Regenera Activa przynosi świetne efekty w leczeniu łysienia androgenowego, nawet przy znacznym przerzedzeniu włosów. ❚ At Medical Clinic Podhale men can now avail themselves of an innovative autologous cell transplant procedure which stimulates regeneration of the hair follicles. The Regenera Activa treatments have recorded excellent results in treating androgynous hair loss, even in the case of heavily thinned hair. medicalclinic.pl

Triphasic ATP Intensif

Triphasic ATP Intensif Serum przeciw wypadaniu włosów na bazie składnika ATP, który jest źródłem energii komórkowej dla mieszków włosowych. (Renè Furterer, 8 x 5,5 ml, 276 zł). ❚ An anti-hair loss serum with the ATP substance. This is the source of cellular energy for hair follicles. The effects include stopping hair loss and stimulating hair growth. (Renè Furterer, 8 x 5,5 ml, PLN 276)

80%

Medical Hair & Esthetic specjalizuje się w przeszczepach włosów oraz zaawansowanych terapiach trychologicznych, dzięki którym transplantacja nie zawsze jest konieczna. Stosuje się w nich m.in. Fresh Cells DSD de Luxe – lotion polecany przy poważnych przypadkach łysienia, który działa jako bloker przy łysieniu androgenowym. ❚ Medical Hair & Esthetic specialises in hair transplants and advanced trichological treatments, which can sometimes result in obviating the need for transplants. The ingredients used in these treatments include Fresh Cells DSD de Luxe – a lotion recommended for serious hair loss that acts as a blocker in androgynous hair loss.

Szampon, odżywka i serum hamują wypadanie włosów i stymulują ich odrastanie. Najlepsze efekty uzyskasz w połączeniu z mezoterapią skóry głowy Dermaheal HL. (Dermaheal, zestaw ok. 500 zł, antiaging.com.pl). ❚ Shampoo, conditioner and serum stop hair loss and stimulate hair growth. For best results, use in combination with the Dermaheal HL mesotherapy of the scalp. (Dermaheal, set approx. PLN 500, www.antiaging.com.pl)

Â©CREDITS

M U S T H AV E

dla niej

Jak przełamać klasyczny pastelowy szary kolor? Najlepiej klasycznym pastelowym różem herbacianym.

THINK PINK

The colour that goes best with light grey is light pink or tea rose pink. You cannot go wrong with this combo. 4 10

1. THE ROW wełniane spodnie, €2,160 2. SJYP wełniany sweter, €444 3. YVES SALOMON dwustronny płaszcz, €2,650 4. REBECCA VALLANCE sukienka, €395 5. BURBERRY kaszmirowy szal, €404 6. APART bransoleta z różowego i białego złota z diamentami, 519 zł 7. MALONE SOULIERS skórzane szpilki, €535 8. WITTCHEN walizka z polikarbonu, od 499 zł 9. GOLDEN GOOSE DELUXE BRAND buty sportowe, €365 10. SAMSONITE torba na kołach francuskiej marki Lipault w rozmiarze kabinowym, 799 zł ❚ 1. THE ROW wool trousers, €2,160 2. SJYP wool sweater, €444 3. YVES SALOMON double-sided coat, €2,650 4. REBECCA VALLANCE dress, €395 5. BURBERRY cahmere shawl, €404 6. APART pink and white gold diamond bracelet, PLN 519 7. MALONE SOULIERS leather pumps, €535 8. WITTCHEN polycarbon suitcase, from PLN 499 9. GOLDEN GOOSE DELUXE BRAND sports shoes, €365 10. SAMSONITE cabin-sized wheeled duffle bag by French brand Lipault PLN 799

114

LOT W EUROPIE. POŁĄCZENIA Z I DO WARSZAWY LOT in Europe. Flights to and from Warsaw Oslo

Helsinki

Tallinn

Stockholm Gothenburg

Edinburgh

Billund Copenhagen

Riga Palanga

St Petersburg

Moscow (Sheremetyevo)

Moscow (Domodedovo) Kaunas Vilnius Minsk

Kaliningrad Hamburg Amsterdam London (Heathrow) Hannover Berlin WARSAW London (City) Düsseldorf

Porto

Madrid

Ankara

Lyon Pula

route map

Lisbon

SIAT KA P OŁĄCZEŃ

Kiev (Boryspil) Kharkiv Brussels Frankfurt Kiev (Zhuliany) Luxembourg Nuremberg Prague Lviv Stuttgart Munich Linz Vienna Zaporizhia Zurich Košice Salzburg Chisinau Graz Innsbruck Geneva Budapest Klagenfurt Odesa Cluj-Napoca Lyon Milan Ljubljana Zagreb Venice Turin Pula Bucharest Belgrade Nice Zadar Split Dubrovnik Barcelona Sofia Podgorica Skopje Istanbul

Paris

połączenia bezpośrednie LOT-u / direct LOT flights połączenia code-shareseasonal / code-share flights flights połączenia sezonowe / seasonal flights

BEZPIECZEŃSTWO

safety

BEZPIECZEŃSTWO NA POKŁADZIE SAMOLOTÓW LOT ❚ SAFETY ON BOARD LOT AIRCRAFT

Zakaz palenia (również papierosów elektronicznych) ❚ No smoking (including e-cigarettes)

Nie pijemy alkoholu wniesionego na pokład lub kupionego w Duty Free ❚ Do not drink alcohol brought on board or purchased in Duty Free

Podczas startu i lądowania laptop musi być wyłączony i umieszczony w kieszeni fotela lub na półce, a z telefonów komórkowych pasażerowie mogą korzystać wyłącznie w trybie off mode Wizerunek członków załóg podlega ochronie prawnej. Uprzejmie prosimy o uszanowanie prywatności i niefotografowanie/niefilmowanie naszych pracowników, a także o nierozpowszechnianie wizerunku bez ich zgody. ❚ During take-off and landing, laptops must be switched off and placed in the back seat pocket in front of you or on the shelf, and mobile phones can only be used in aeroplane mode. The image rights of cabin crew members are protected by law. Please respect their privacy and do not photograph/film our staff and do not disseminate their image without their permission.

Uprzejmie informujemy, że w celu zapewnienia bezpieczeństwa bezgotówkowych transakcji płatniczych na pokładach swoich samolotów LOT zbiera i przechowuje niektóre z Państwa danych, np. imię i nazwisko, numer dokumentu tożsamości, adres zamieszkania i numer miejsca zajmowanego na pokładzie. Podawanie tych danych osobowych podczas transakcji jest dobrowolne. W przypadku odmowy możliwe jest dokonanie standardowej płatności gotówkowej – bez użycia karty. Zapewniamy, że zbieranie, przetwarzanie, przechowywanie i udostępnianie danych odbywa się w sposób całkowicie bezpieczny i zgodny z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. W każdym momencie mogą Państwo zwrócić się do nas z prośbą o informację o danych na swój temat przechowywanych przez LOT*, jak też skorygować ich treść. ❚ Please be advised that in order to ensure the security of payment transactions on board our aircraft, LOT is collecting and storing some of your personal data, e.g. your forename and surname, identity card number, residential address, and seat number. Providing this information is purely voluntary. You can still effect a cash transaction should you decline. Please be assured that the collection, processing, storing and disclosing of personal data is carried out in a secure manner and in compliance with the Personal Data Protection Act of 29 August 1997. You have the right to request information regarding any personal data stored by LOT and correct it at any time. * Polskie Linie Lotnicze „LOT” S.A., ul. Komitetu Obrony Robotników 43, 02-146 Warszawa ❚ Polskie Linie Lotnicze “LOT” S.A., ul. Komitetu Obrony Robotników 43, 02-146 Warszawa

lot.com

TRANSAKCJE BEZGOTÓWKOWE NA POKŁADZIE ❚ NON-CASH TRANSACTIONS ON BOARD

115

LOT NA ŚWIECIE

LOT in the world

Fort McMurray Edmonton

San Francisco

Seattle

Saskatoon

Calgary

Winnipeg

Portland

Toronto New York (Newark)

Chicago

Las Vegas

Los Angeles

Phoenix

San Diego

Québec Montreal Halifax

Ottawa

Minneapolis

Cleveland Denver Pittsburgh New York (JFK) Atlanta Charlotte Dallas Houston

Orlando

Tampa

Varadero

SIATKA P OŁĄCZEŃ

route map

Vancouver

Cancun

Miami

Puerto Plata

Punta Cana

Gällivare

POŁĄCZENIA REGIONALNE regional routes

Arvidsjauri

St Petersburg Stockholm

TALLINN

Gothenburg Copenhagen Gdansk

Hamburg

London (City)

Olsztyn Vilnius

Szczecin

Bydgoszcz Berlin Poznan Zielona Gora

Brussels

WARSAW Lublin

Wroclaw

Kiev (Boryspil) Kiev (Zhuliany)

Katowice

Krakow Rzeszow Lviv

Munich

Vienna

Budapest

Odesa

Rijeka Nice

Constanca

lot.com

Split

116

Ohrid

Tel Aviv

połączenia LOT-u / LOT flights połączenia LOT-u realizowane we współpracy z linią Nordica / LOT connections in cooperation with Nordica Antalya London nowe kierunki / City new destinations Split

połączenia sezonowe / seasonal flights

Kraków-Olsztyn od 25 kwietnia / Cracow-Olsztyn from 25th April Wilno-London City od 1 maja / Wilno-London City from 1st May

Yekaterinburg

Rzeszow Budapest

Astana

Krasnodar

Sapporo

Larnaca Cairo

Yerevan Beirut Tel Aviv

Beijjng

Sendai

Seoul

Tokyo

Fukuoka

Amman

SIAT KA P OŁĄCZEŃ

Tbilisi

Taipei

Delhi

Hanoi

Bangkok

route map

Ho Chi Minh

Phuket

Singapore

Mombasa

Mauritius Brisbane Perth

Sydney Adelaide Canberra

Melbourne

LOT NA ŚWIECIE Sydney połączenia code-share / code-share flights połączenia LOT-u / LOT flights Delhi

nowe kierunki/new destinations

Warszawa-Miami od 1 czerwca / Warsaw-Miami from 1st Juni Warszawa-Bejrut od 14 czerwca / Warsaw-Beirut from 14th Juni Warszawa-Delhi od 17 września / Warsaw-Delhi from 17th September połączenia czarterowe / charter flights

lot.com

Krakow

Kazan Samara

WARSAW

117

LOT_SKY-BAR_

Jedna karta, wiele przywilejów One card, many benefits Dzięki karcie Miles & More możesz gromadzić i wykorzystywać mile zarówno podczas podróży, jak i na co dzień. Spójrz na atrakcyjne oferty, które daje największy w Europie program dla często podróżujących pasażerów.

With Miles & More card you can earn and spend miles both while travelling and on everyday purchases. Take a look at the attractive benefits offered by the biggest Europe’s programme for frequent flyers.

Szybka i bezpłatna rejestracja

Fast and free registration

Skorzystaj z aplikacji mobilnej Miles & More i zgromadź dodatkowe 500 mil lub wejdź na stronę www.miles-and-more.pl.

Download Miles & More app and take advantage of 500 award miles or visit www.miles-and-more.pl.

Zarejestruj się już teraz miles-and-more.com/pl/rejestracja

Po zarejestrowaniu można naliczyć wstecznie mile za przeloty oraz usługi partnerów z ostatnich sześciu miesięcy.

By the way: after registration, miles for your flight or other partners services can be credited to you retrospectively within 6 months.

Gromadź mile nie tylko za podróże samolotem w ponad 30 liniach lotniczych, ale również korzystając z karty kredytowej, ubezpieczenia podróży, podczas zakupów oraz u 300 innych partnerów nielotniczych na całym świecie.

Earn miles not only when you are traveling with more than 30 airlines, but also take advantage of credit cards, travel insurance, shopping and with 300 other non-airline partners all over the world.

Wykorzystaj mile premiowe na przelot, podwyższenie klasy podróży oraz inne usługi między innymi pobyt w hotelu czy wypożyczenie samochodu.

Spend award miles on flight awards, upgrade awards or other services such as stay in the hotel or car rental.

Aplikacja mobilna Miles & More

Z aplikacją mobilną kartę Miles & More masz zawsze przy sobie. Zamieszczone są tam informacje o stanie Twojego konta oraz sposobie łatwego gromadzenia i wykorzystywania mil. Ponadto dzięki aplikacji nigdy nie przegapisz żadnej promocji. Zawsze uzyskasz najcenniejsze informacje i porady jak szybko zgromadzić mile potrzebne do wymarzonej nagrody.

Miles & More mobile app

With the Miles & More app, you always have card with you. It shows you your mileage account balance and how you can easily earn and spend miles. Furthermore, you will never miss another promotion. You will always get the most valuable information and tips on the quickest way to earn your dream award.

SAMOLOTY DALEKODYSTANSOWE

long-haul aircraft

F LOTA fleet

Boeing 787-9 Dreamliner

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc BC/PEC/EC Capacity

Boeing 787-8 Dreamliner

4/7 * 62,82 m 60,17 m 875 km/h 13 350 km 24/21/249

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc BC/PEC/EC Capacity

SAMOLOTY ŚREDNIO- I KRÓTKODYSTANSOWE

Boeing 737 MAX 8

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

lot.com

Bombardier DHC-8Q400 Q

122

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

12 32,83 m 28,42 m 666 km/h 2500 km 78

3 36,40 m 28,90 m 795 km/h 3500 km 162

4 36,24 m 28,72 m 863 km/h 3461 km 106

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

Embraer 170

Embraer 175 Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

Embraer 190

NEW

12 38,65 m 28,72 m 870 km/h 3990 km 112/118***

Boeing 737-400

4 39,47 m 35,78 m 834 km/h 5435 km 186

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

Embraer 195 Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

medium and short-haul aircraft

Boeing 737-800

5/15 ** 39,52 m 35,92 m 839 km/h 5750 km 186

8 56,72 m 60,17 m 875 km/h 12 650 km 18/21/213

12 **** 31,68 m 26,00 m 870 km/h 3300 km 82

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

Bombardier CRJ900ER

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

9 36,34 m 24,85 m 790 km/h 2500 km 90

6 29,90 m 26,00 m 870 km/h 3700 km 70

Bombardier CRJ700ER

Liczba Number in fleet Długość Length Rozpiętość Wing span V przelotowa Cruising speed Zasięg max Range Liczba miejsc Capacity

* dostawy kolejnych zamówionych samolotów tego typu w tym roku / *deliveries of more of the ordered aircraft of this type expected this year ** dostawy kolejnych w tym i przyszłym roku / ** deliveries of more aircraft for this year *** w zależności od wersji / depending on the version **** w tym dwa do dyspozycji rządu / **** including two aircraft at the government’s disposal

2 32,33 m 23,25 m 790 km/h 2650 km 70

BUKARESZT I DUBROWNIK. NOWE POŁĄCZENIA Z KRAKOWA

MARCIN CHMIELEWSKI, ADOBE STOCK

Od czerwca LOT zwiększa częstotliwości rejsów z Warszawy: do Toronto z 9 do 12 razy w tygodniu, do Los Angeles z sześciu do siedmiu razy tygodniowo, a do Newark z czterech do pięciu razy w tygodniu. Dokładnie w tym samym czasie przewoźnik zacznie latać wcześniej z Krakowa do Chicago: nie dwa, ale trzy razy w tygodniu. Rejsy będą obsługiwane Boeingami 787 Dreamliner w dwóch wersjach. Samolot zabiera na pokład 252 lub 294 pasażerów (w zależności od wersji). W kabinie znajdują się: rozkładane do płaskiego łóżka fotele klasy biznes, szerokie i rozkładane siedzenia klasy ekonomicznej premium i fotele klasy ekonomicznej, z których każdy wyposażony jest w indywidualny ekran systemu rozrywki, gniazdo sieciowe i port USB. Poprawa oferty to efekt m.in. zaplanowanych na ten rok rok dostaw nowych szerokokadłubowych Boeingów 787 do obsługi rejsów dalekodystansowych. Dzisiaj LOT ma w swojej flocie 11 Dreamlinerów, a do końca roku ich liczba zwiększy się do 15. Wśród swoich prawie 110 regularnych połączeń LOT posiada dziś w swojej ofercie 15 tras dalekiego zasięgu – do Ameryki Północnej i Azji. ❚ As from June, LOT is increasing the frequency of flights from Warsaw to: Toronto from nine to 12 times a week, to Los Angelers from six to seven times a week and to Newark from four to five times a week. At the same time the carrier will begin flying more often from Kraków to Chicago – not twice but three times a week. The flights will be operated by the Boeing 787 Dreamliners in two versions. The aircraft takes on board 252 or 294 passengers (depending on the version). Inside the cabin there are seat reclining into flat beds in the business class, wide and reclining premium class seats and economy class seats each equipped with an individual in-flight entertainment system screen, a socket and USB port. The improvement of the offering is the effect of, among others, the planned deliveries of new wide-body Boeing 787 to operate long-haul flights. Today, LOT has 11 Dreamliners and will have 15 by the end of the year. Fifteen of its 110 routes are long-haul flights to North America and Asia.

Stolica Rumunii i chorwacki kurort nad Adriatykiem będą dostępne w siatce LOT-u nie tylko w ramach połączeń z Warszawy, ale też z Krakowa. Bilety są już w sprzedaży. Pierwszy rejs LOT-u z Krakowa do Bukaresztu wystartuje 1 kwietnia. Pasażerowie będą mieli do wyboru rejsy w poniedziałki, środy i piątki. Do ich dyspozycji będą samoloty Bombardier Q400, z których każdy może zabrać na pokład 78 pasażerów. Na razie rejsy zaplanowane są do końca października, chociaż LOT nie wyklucza przedłużenia oferty także zimą. Połączenie między Krakowem a Dubrownikiem jest zaplanowane raz w tygodniu: w soboty. Rejsy będą się odbywały samolotami Embraer 195 (ze 118 fotelami na pokładzie) tylko w okresie letnim. Pierwszy jest zaplanowany 25 maja, a ostatni w tym roku 28 września. Kraków to pod względem liczby obsługiwanych pasażerów drugie lotnisko w Polsce. Oprócz rejsów do Chicago, Bukaresztu i Dubrownika LOT oferuje z Krakowa połączenia do: Warszawy, Gdańska, Olsztyna (ruszają od 25 kwietnia), Budapesztu i Tel Awiwu (od 25 lutego). ❚ The capital of Romania and the Croatian resort on the Adriatic sea will be available on the LOT grid from both Warsaw and Kraków. Tickets are on sale now. The first LOT flight from Kraków to Bucharest will be launched on 1 April. Passengers will have flights on Mondays, Wednesdays and Fridays to choose from. The flights will be operated by the Bombardier Q400 aircraft, each able to accommodated 78 passengers. For the time being, flights are scheduled until late October although LOT is considering prolonging the flights over the winter season too. The route between Kraków and Dubrovnik is planned once a week, on Saturdays. The flights will be operated by the Embraer 195s (with 118 seats on board) in the summer season only. The first of the flights is scheduled on 25 May and the last this year on 28 September. Kraków is the second largest airport in Poland in terms of the number of passengers served. Apart from flights to Chicago, Bucharest and Dubrovnik, LOT is also offering flights from Kraków to Warsaw, Gdańsk, Olsztyn (as from 25 April), Budapest and Tel Aviv (as from 25 February).

WY DARZENIA LOT news

▼ CZĘŚCIEJ I DALEJ DZIĘKI DREAMLINEROM More flights thanks to Dreamliners

Bucharest and Dubrownik. New conections from Kraków.

Bukareszt to jeden z nowych kierunków uruchamianych przez LOT z Krakowa. ❚ Bucharest is one of the new destinations launched by LOT from Kraków.

lot.com

W tym roku LOT odbierze cztery nowe Dreamlinery w większej wersji 787-9. ❚ This year LOT is taking delivery of four new Dreamliners in the larger version 787-9

123

Warmia i Mazury

Dzika przyroda w zasięgu ręki. Malownicze lasy i jeziora. Ciekawe miejsca, zabytki, atrakcje dla rodziny. To wymarzone miejsce na wypoczynek o każdej porze roku.

Przyjedź – Zakochaj się – Zostań www.mazury.travel

BAGAŻ REJESTROWANY

checked baggage

BAGAŻ REJESTROWANY PRZEWOŻONY W LUKU BAGAŻOWYM ❚ CHECKED BAGGAGE ALLOWANCES LOT BUSINESS CLASS

LOT PREMIUM ECONOMY

na długie dystanse ❚ on long haul flights

na krótkie i długie dystanse ❚ on short and long haul flights

23 kg max

32 kg max

23 kg max

LOT BUSINESS CLASS

LOT PREMIUM ECONOMY

na krótkie dystanse ❚ on short haul flights

23 kg max

32 kg max

BAGAŻ DLA DZIECI DO LAT DWÓCH ❚ LUGGAGE ALLOWANCES FOR CHILDREN UP TO 2 YEARS OF AGE

23 kg max

fotelik samochodowy ❚ car seat

LUB OR

wózek składany ❚ folding buggy

BAGAŻ PODRĘCZNY

9 kg max

9 kg

= 12 kg

(max waga jednej sztuki: 8kg ❚ max unit weight: 8kg)

LOT PREMIUM ECONOMY

na krótkie dystanse ❚ on short haul flights

= 18 kg

8 kg max

Dodatkowo do kabiny można zabrać albo torbę z latopem, albo torebkę damską o maksymalnych wymiarach 40 x 30 x 8 cm oraz o maksymalnej wadze 2 kg. Ze względów bezpieczeństwa cały bagaż kabinowy musi zmieścić się w szafkach nad głowami lub pod fotelem przed pasażerem. Wszystkie bagaże przekraczające dozwolone wymiary będą musiały być przepakowane lub zostaną nadane jako bagaż rejestrowany i będzie pobrana opłata według cennika. ❚

PŁYNY W BAGAŻU PODRĘCZNYM ❚ LIQUIDS IN YOUR CARRY-ON BAGGAGE

LOT ECONOMY CLASS na krótkie i długie dystanse ❚ on short and long haul flights

Suma trzech wymiarów bagażu podręcznego (długości, szerokości i wysokości) nie może przekraczać 118 cm ❚ The sum of three dimensions of carry-on baggage (length, width and height) should not exceed 118 cm

8 kg max

55 In addition, one of the following items (max. 40 cm x 30 cm x 8 cm; max. 2 kg) may be taken on board free of charge: a laptop case or a women's handbag. For safety reasons, all carry-on baggage must fit in the overhead shelf on board or under the seat in front of you. All baggage exceeding the permitted size, will have to be repackaged or will be checked in subject to the relevant fee specified in the price list.

Ze względów bezpieczeństwa podróżujące na pokładzie samolotu zwierzęta muszą pozostać w trakcie całej podróży w przeznaczonej do tego celu torbie lub klatce. ❚ For safety reasons, animals travelling on board the aircraft must remain in a dedicated bag or cage during the entire trip.

>> 22

ZWIERZĘTA NA POKŁADZIE ❚ ANIMALS ON BOARD

o maksymalnym wymiarze do 158 cm ❚ maximum dimensions of up to 158 cm

LOT BUSINESS CLASS na krótkie i długie dystanse ❚ on short and long haul flights

na długie dystanse ❚ on long haul flights

8 kg max

23 kg max

carry-on baggage

LOT PREMIUM ECONOMY

BAGAŻ PODRĘCZNY PRZEWOŻONY NA POKŁADZIE ❚ CARRY-ON LUGGAGE ALLOWANCES

Suma trzech wymiarów bagażu rejestrowanego nie powinna przekraczać 158 cm. ❚ The sum of the three dimensions should not exceed 158 cm.

na krótkie dystanse ❚ on short haul flights

PRZY DAT NE INFORMACJE useful information

32 kg max

23 kg max

100 ml MAX

Szczegółowe informacje na temat wymienionych ograniczeń na stronie www.lot.com. ❚ Detailed Information regarding the abovementioned limitations is available at www.lot.com

Informacje zamieszczone w magazynie są aktualne na dzień oddania magazynu do druku. Aktualna oferta i wysokość opłat za przewóz dodatkowego bagażu dostępne są w biurach sprzedaży, Call Center bądź na stronie internetowej lot.com ❚ The information published in the magazine is valid as at the date the magazine goes to print and it does not constitute a commercial offer within the meaning of the Civil Code. In order to confirm the validity of this information please consult LOT Polish Airlines sales assistants at sales offices, contact the Call Centre or visit the website: lot.com. Na niektórych połączeniach obsługiwanych małymi samolotami mogą obowiązywać dodatkowe restrykcje odnośnie wielkości bagażu podręcznego. ❚ Additional carry-on baggage restrictions may apply to some flights operated by small aircraft. Torba-kosz do przewozu niemowląt lub fotelik samochodowy mogą być zabierane na pokład w miarę wolnego miejsca. ❚ A baby basket or a car seat can be taken on board, if space is available. Z rynku polskiego obowiązuje dodatkowa opłata serwisowa. ❚ An extra charge applies to outbound flights from Poland.

lot.com

32 kg max

LOT ECONOMY CLASS

125

SYSTEM ROZRYWKI POKŁADOWEJ

SYSTEM ROZRYWKI P OKŁADOWEJ in-flight entertainment system

FILMY ❚ MOVIES

TV ❚ TV

GRY ❚ GAMES

in-flight entertainment

AUDIO ❚ AUDIO

DLA DZIECI ❚ KIDS

O NAS ❚ ABOUT US

E-READER

W lutym w ramach naszej oferty rozrywki pokładowej w rejsach dalekiego zasięgu oferujemy Państwu ponad 100 filmów i seriali (w tym produkcje: chińskie, rosyjskie, japońskie, koreańskie, węgierskie, niemieckie) oraz koncerty, programy rozrywkowe i gry. Ponadto w systemie rozrywki pokładowej znajdą Państwo zakładkę „O nas”, która zawiera historię naszych linii lotniczych. Jest nam również bardzo miło poinformować Państwa, iż z końcem poprzedniego roku uruchomiliśmy nowy projekt współorganizowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej – „Kino na 100!”. Projekt ma na celu uczczenie stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Dzięki tej inicjatywie przez najbliższe 2 lata w naszej ofercie regularnie będą się pojawiały najsłynniejsze filmy w historii polskiej kinematografii. ❚ In February, on our long-haul flights, we would like to offer you over 100 movies and TV series (including: Chinese, Russian, Japanese, Korean, Hungarian, and German productions) as well as concerts, and a selection of entertaining shows and games. Furthermore, please take a look at the “About us” section which contains the history of LOT Polish Airlines. Also, we’re more than happy to inform you that from the end of the last year we launched a new project in cooperation with Polish Film Institute – “Polish 100”. The purpose of this name is to recall 100th anniversary of Poland’s regained independence. Thanks to this initiative, you will have the opportunity to check out the most famous movies in the history of Polish cinematography.

lot.com

DLA DZIECI / for kids:

126

CHARLIE I FABRYKA CZEKOLADY ❚ CHARLIE AND THE CHOCOLATE FACTORY (2015)

TAJEMNICA ZIELONEGO KRÓLESTWA ❚ EPIC (2015)

DZIADEK DO ORZECHÓW I CZTERY KRÓLESTWA ❚ THE NUTCRACKER AND THE FOUR REALMS (2018)

WYBRANE NOWOŚCI FILMOWE W LUTYM

FACET (NIE)POTRZEBNY OD ZARAZ ❚ SOPHIE SEEKS 7 (2014)

DZIEWCZYNA Z SZAFY ❚ THE GIRL FROM THE WARDROBE (2012)

FELIX, NET I NIKA ORAZ TEORETYCZNIE MOŻLIWA KATASTROFA ❚ FELIX, NET AND NIKA AND A POTENTIAL CATASTROPHE (2012)

PODATEK OD MIŁOŚCI ❚ TAXING LOVE (2018)

RODZINA OD ZARAZ ❚ INSTANT FAMILY (2018)

ZJAWA ❚ THE REVENANT (2015)

TRZY BILLBOARDY ZA EBBING, MISSOURI ❚ THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI (2017)

WYKLĘTY ❚ CURSED (2017)

lot.com

KOCHA, LUBI, SZANUJE ❚ CRAZY, STUPID, LOVE (2011)

KSZTAŁT WODY ❚ THE SHAPE OF WATER (2017)

CZY MI KIEDYŚ WYBACZYSZ? ❚ CAN YOU EVER FORGIVE ME? (2018)

BOHEMIAN RHAPSODY (2018)

SYST E M ROZRYWKI P OKŁADOWEJ in-flight entertainment system

ZWYCZAJNA PRZYSŁUGA ❚ A SIMPLE FAVOUR (2018)

Selected new movies in February:

127

Zamów wyjątkowe produkty na Airkiosk.lot.com Odbierz je na pokładzie lub w domu.

Order unique products on Airkiosk.lot.com Receive them on board your plane or at home. www.airkiosk.lot.com

SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO SALONÓW I NA APART.PL WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROGRAMU MILES & MORE! W APART ZA KAŻDE WYDANE 5 ZŁ DO KONTA MILES & MORE ZOSTANIE DOLICZONA JEDNA MILA.

Idealne rozwiązanie dla Twojej Firmy!

The perfect solution for your business!

LOT Dla Firm to program lojalnościowy, który pozwoli Twojej firmie zmniejszyć koszty podróży służbowych. Zbieraj Punkty podczas podróży służbowych i wymieniaj na nagrody takie jak:

LOT Dla Firm is a loyalty programme designed to reduce business travel expenses in your company. You can earn Points on every business trip with LOT and redeem them for awards:

- bilety lotnicze - hotele - wstęp do LOT Business Lounge Polonez lub Mazurek - usługi podwyższające standard podróży.

Z LOT Dla Firm: - otrzymujesz 2000 powitalnych Punktów Premiowych - zbierasz Punkty za każdy przelot LOT-em oraz za pobyty w hotelach - zmniejszasz koszty podróży służbowych

- flight tickets - hotel stays - access to LOT Business Lounge Polonez and Mazurek - services that enhance your travel experience.

With LOT Dla Firm you can: - earn 2000 Welcome Premium Points - earn Points for each flight operated by LOT and hotel stays - reduce business travel expenses

To nie wszystko! Zbieraj punkty za przeloty pracowników firmy na jednym koncie, a mile na prywatnych kontach w programie Miles & More. Dodatkowo masz możliwość naliczenia Punktów za odbyte podróże z LOT do 6 miesięcy przed rejestracją!

But there’s even more! You and your employees can earn Points on one LOT Dla Firm account and additionally miles on personal Miles & More accounts. You can also register Points on LOT flights flown 6 months before registration.

Nie czekaj dłużej! Zarejestruj się na lotdlafirm.com

What are you waiting for? Register on lotdlafirm.com