Вампирите во народните преданија by Loza mk

ВАМПИРИТЕ BO МАКЕДОНСКИГЕ ВЕРУВАЊА И ПРЕДАНИЈА

ИНСТИТУТ ЗА ФОЛКЛОР ,МАРКО ЦЕПЕНКОВ" - СКОПЈЕ МАКЕДОНСКО НАРОДНО ТВОРЕШТВО НАРОДНИ ВЕРУВАЊА И ПРЕДАНИЈА - КНИГА 2

INSTITUT DE FOLKLORE „MARKO CEPENKOV" - SKOPJE LE FOLKLORE MACEDONIEN CROYANCES ET LEGENDES POPULAIRES LIVRE 2

LES VAMPIRES DANS LES CROYANCES ET LEGENDES MACEDONIENNES PREPARATION PAR LEPOSAVA SPIROVSKA TANAS VRAZINOVSKI

SKOPJE - 1988

ИНСТИТУТ ЗА ФОЛКЛОР „МАРКО ЦЕПЕНКОВ" - СКОПЈЕ МАКЕДОНСКО НАРОДНО ТВОРЕШТВО НАРОДНИ ВЕРУВАЊА И ПРЕДАНИЈА КНИГА 2

ВАМПИРИТЕ ВО МАКЕДОНСКИТЕ ВЕРУВАЊА И ПРЕДАНИЈА ПОДГОТВИЛЕ ЛЕПОСАВА СПИРОВСКА ТАНАС ВРАЖИНОВСКИ

СКОПЈЕ - 1988

Ракописот e примен за печатење од Научниот совет на Институтот за фолклор „Марко Цепенков" во Скопје на седницата од 14.XII 1987 година врз основа на рецензиите на д-р Галаба Паликрушева, професор во пензија п д-р Томе Саздов, редовен професор на Филолошкиот факултет на Универзитетот „Кирил и Методиј" во Скопје.

ЛИКОТ HA ВАМПИРОТ BO МАКЕДОНСКИТЕ ВЕРУВАЊА И ВО МИТСКИТЕ ПРЕДАНИЈА Ликот на вампирот во македонските верувања и во усната проза воопшто e еден од најнепрочуените демонски суштества, како од етнолошка, така и од фолклористичка страна, иако располагаме со богат материјал од XIX век и со материјал собран во наша современост. Материјалот собран во последниве години сведочи за живоста на овој лик и дозволува споредбени студии од кои можат да ce проследат верувањата на нашиот народ во еден период од околу еден век и промените што настанувале во тој период, во прв ред во однос на верувањата во вистинитоста на постоењето, односно непостоењето на овој лик. Во тој контекст можеме да ги бараме основните промени што настанувале во верувањата и во митските преданија за вампири. Исто така преку нив можат да ce согледаат сличностите, односно разликите помеѓу верувањата на нашиот народ и верувањата на другите словенски и балкански народи, како и начинот на создавање на митските преданија за вампири кај соодветните народи и нивните заемни проникнувања. Најверојатно првите записи за вампири му припаѓаат на познатиот македонски собирач на усното творештво Марко К. Цепенков, и повеќето од нив ce однесуваат на верувањата во Прилеп и Крушево. Меѓутоа, верувањата во вампири несомнено биле раширени во сите краишта на Македонија. Марко Цепенков дел од своите материјали ги објавувал во познатото софиско издание Зборник за народни умотворби и книжнина, a во 1972 година неговото целокупно собирачко дело e објавено од Институтот за фолклор од Скопје; верувањата и митските преданија за вампири ce објавени во деветтата книга под наслов „Народни верувања, Детски игри".1 Тоа ce верувања и преданија, создадени врз основа на доживувањата на одделни луѓе, коишто доаѓале во контакт со вампирите. Важноста на овие верувања и преданија за проучувањето на македонската демонологија e очигледна. Нивната вредност ce зголемува со мајсторските описи и анализи на собирачот, на непријатI. М а р к о К . Ц e il e н к o н , Наролии верунања, Дсмскм ш р п , Редакшpa.ie Кмри.1 Пенуш.шски. Лепосана Спиронска, Скоије. 1972, I 12-123. S

ните доживувања на луѓето кои ce сретнале со вампири и сл.2 Тоа од друга страна влијае и врз уметничкото, односно естетското обликување на овие творби. И ако направиме споредба меѓу материјалите на Марко Цепенков и оние собрани во наше време, ќе забележиме дека во тематски, содржински и естетски поглед не постојат скоро никакви посебности. Во Македонија во меѓувоениот период работеле ред етнолози и фолклористи кои, меѓудругото, забележале и верувања и преданија за вампири. Тука мислиме, главно, на некои српски истражувачи коишто работеле на територијата на денешна СР Македонија, така што на нив им ги должиме и првите научни согледувања во3 однос на верувањата за постоењето и дејствувањето на вампирите. Поопширни податоци во таа смисла дава Тихомир Гориевиќ во својата книга „Вештица и вила y нашем народном веровању и предању - Вампир и друга 6nha y нашем народном веровању и предању", објавена во Белград во 1953 година. Нашата наука, како етнолошката, така и фолклористичката, на ликот на вампирот и на преданијата за него нема посветено речиси никакво внимание. Во последно време македонски преданија за вампирите ce објавени во Бугарија и тие потекнуваат од територијата на Пиринска МакедонијаЛ *

Според народното верување, во текот на животот душата и телото на човекот чинат неразделна целина, иако постојат верувања за само привремено напуштање на душата на телото. Ce верува дека душата може привремено да го напушти телото и тогаш постои опасност во него да ce вселат лоши духови. Сонот исто така ce толкува како привремено отсуство на душата. „Вечниот сон, односно конечното напуштање на душата, народот го смета за синоним на смртта. Co постелено распаѓање телото исчезнува, додека душата, која претставува% негов невидлив и нематеријален дел, која e вечна и бесмртна, само ја менува својата состојба. По телесната смрт душата заминува во некој непознат свет наречен „друг свет", „оној свет". За човек којшто умира ce вели: „Ce разделува од душата", „ја испушта душата". Душата на мртвиот ce 2. К и р п л П e н y ш л и e к и , Кон етнографските магерија.ш na Марко К. Цепенков, М а р к о Ц е п е н к о в , цит. лело, 418. 3. На пример: M м л . С . Ф и л п п o в и h , Дебарски Дримкол, Скоп.ие, 1939: А т а н а с и ј е П е т р о в и ( 1 , Скопска Црна Гора, Српски етнографски зборник, VII, Обичаји народа српскога, I, Београл, 1907, 494-495; С т . Т a н o в п h , Cpnck'ii етнографскн зборник, кн. L и XL, Београл. За. Т и х o м и р Р . Т) o р Î) e в и h , Вампир и лруга 6nha y нашем наролном веровању и прелању, Београл 1953, 3-73. 4. Сборник за народни умотворенин н народопис, Народна проза от Благоевгралски окрт>г (нови заппси) LVIII, Л. Даскалова, Д. Добрева, И. Коцева, E. Мицева, Соф|ш, 1985, 376-381. 6

смета за дух или сенка, која своето седиНгге го има во гробот, но која понекогаш го напушта за да ги посети местата, каде што живеела пред тоа, за да види што прават и какви потреби имаат блиските. Душите на мртвите, посетувајќи ги своите блиски, вршат лоши односно добри дела. Според тоа, можеме да издвоиме добри и лоши души. Добрите души обично ce душите на претците. Тие, доколку ce во можност, прават добро на своите потомци. Потомците со душите на своите претци редовно одржуваат врски. Оттука и бројните помени што ce даваат за душите на умрените, бидејќи ce верува дека времето додека душата ce смести на „оној век" може да биде долго, a на тој пат владее жед и глад. Co „нечистите" души ситуацијата e сосема друга. Тие не носат ништо друго, туку само зло. Нечисти души стануваат луѓе коишто вршеле големи зла за време на својот живот, но, исто така, нечисти души можат да станат и луѓе што го изгубиле животот со насилна смрт или во околности кои не зависат од соодветната душа. Душите на овие умрени ce озлобени и ce враќаат назад со намера да им наштетат на луѓето. На шестата недела ce вика non за да ја отпее душата. Ако во моментот на отпејувањето душата e во гробот тогаш не постои опасност да стане вампир или гробник, a ако не ce наоѓа во гробот таа за секогаш ce претвора во вампир или гробник. Според некои верувања, секој човек e потенцијален кандидат да стане вампир или гробник, но како што истакнавме лошите, злонамерните, злобните и грешните луѓе ce оние што најмногу стануваат такви суштества. Поради тешките греови, во многу случаи таквите луѓе земјата не ги прима и тогаш тие стануваат вампири или гробници. Познат мотив во фолклорот на многу народи, a кај нас меѓудругото сврзан со името на Марко Крале, кој поради предавство ја проколнал својата сестра да не ја прима земјата. Клетвата на Марко ce исполнила и земјата девет пати го исфрлила нејзиното тело.5 Предавството, според народот, ce смета за еден од најголемите греови. •; Верувањата во вампири, несомнено, ce вкоренети од дамнешните времиња. Во верувањата на словенските народи вампирот ce јавува во два вида: 1. Како дух на умрениот човек. Таквиот вампир e невидлив; 2. Како жив труп, односно како труп оживеан од сопствениот дух.5а Верувањата во вампири ce познати кај сите сло^енски народи како што покажуваат и заедничките имиња за овие замислени суштества. Кај Македонците познати ce различни називи на овие демони: во Гевгелиско - вампирин, во Охрид вопер, гробник, во Преспа - вопир и сл. Поимот гробник, според 5. РаСкажал Ристо Барбаровски, ролен во с.^абиле. Архив на Институтот за фолклор (понатаму АИФ) во Скопје. Магнетофонска лента (понатаму м. л.) бр. 3031. 5а. K a z i m i e r z M o s z y i i s k i , Kultura ludowa Slowian, Kultura duchowa, M, Warszawa, 1967,654.

некои верувања, e друг тип на демонско суштество, но сепак слично на вампирот. Според тоа, имаме два вида на демонски суштества од овој тип: вампири и гробници. Македонското име вампир, според Кажимјеж Мошињски, преминало кај Србите и Хрватите. " Името вампир ce проширува низ цела Европа од Словените.6 Според Александар Брикнер, кој e поконкретен, класичниот поим и облик на вампирот во почетокот на XVII век, некаде на Балканот,7 од Македонија преку басната за вампири ce проширАл по Европа. Кај словенските народи постојат разни имиња во однос на ова демонско суштество. Кај Великорусите и Украинците тоа замислено суштество ce нарекува упир или вапир, вепир, вампир. Кај Белорусите вупор, кај Чесите упир или влходлак. Кај Полјаците вампир или упјур, од рускиот упир. Кај Србите постои името вампир, додека кај динарските Срби вообичаено име за ова суштество било вукодлак. Во Тимок и некои7аделови во Црна Гора ce вика тенац. Кај Бугарите вампир, вапир. Верувањата во вампири ce споменуваат во Несторовата хроника од XI век, a во Душановиот законик, според членот 20, e предвидена казна за тие што ги ископувале8 и ги спалувале труповите на умрените луѓе, поради уништување. Колку што ни e познато, засега во Македонија не постојат записи за верувања сврзани со појавата на уништување на вампири, како што тоа e случај кај другите словенски народи. Како прилог на погорното сакаме да го посочиме и мислењето на Џон Лоен дека вампирот e изум на Словените, како што ѓаволот e изум на христијанската религија.9 Посебно внимание во словенските верувања за вампириим ce посветувало на превентивните мерки за да ce спречи настанувањето на вампирите. Словенските народи знаеле и употребувале разни мерки што ce преземале за умрениот, за кого ce мислело дека може да стане вампир, да не ce сповампири. Применуваните начини биле едноставни, a во некои случаи ce среќаваме и со палење на мртвото тело. Многу често, ако тоа било изводливо, едновремено ce користеле неколку методи; значи, ce комбинирале разни начини. Сметаме за потребно да истакнеме неколку такви методи, како на пример: трупот ce носел на мочуриште и таму ce фрлал или ce погребувал на раскрсници, гробот ce посипувал со камења; трупот ce обрнувал со лицето надолу, во неговиот ковчег ce фрлал мак и ставал внатре срп или коса; под јазикот му ce поставувало камче или паричка, на плеќите му ce врзувале прстите на двете раце до себе, 56 На истото место, 658. 6. На истото место, 659.

2X3.

7. A l e k s a d e r

B r u k n e r , Mitologia slowiaiiska i polska, Warszawa, 1985,

7a. Ha iicTOTO место, 280-283: K a z i m i e r ? M o s z y i i s k i , цит. дело, 658660; С л о б о л а н 3 e ч e в и h , Митска ônha српскпх прелања, Београл, 1981, 126. 8. С л o 6 o д a н 3 e ч e в и h , цит. дело, 126. 9. J o h n C u t h b e r t L a w s o n , Modern Greek Folklore and Ancient Greek Religion, New York, 1946, 376.

му ce подсечувале петите, или му ce пресекувале под колената мускулите (за да не може умрениот да оди), a честопати ce случувало —* на мртовецот да му ја отсечат главата и да му ја стават на ноѕете, или на стомакот во околината на папокот; со колец му ги пробивале срцето или главата. Во некои места тоа го правеле со клинци, пробивајќи ги длабоко во челото.10 Кај нас во Македонија, во некои места, како на пример, во Скопска Црна Гора, еден од домашните на мртовецот му заковувал клинец во петата. Во собата каде што лежел мртовецот, на земјата или на подот под него исто така заковувале клинец. Исто така со покривка ce покривало ce што e од стакло во собата: огледалата a во поново време телевизорот и радиото." Според македонските верувања во вампири, постојат разни причини што влијаат врз човекот да стане вампир. Во прв ред, тие ce поврзани со начинот на живот на човекот ce додека бил жив, тоа значи ce елементи зависни, пред ce, од самиот човек, и, второ, елементи што не зависат од човекот, односно од мртовецот. Поради тоа, вампир можело да ce стане своеволно и на недоброволен начин. Во првата група спаѓаат големите грешници, кои за време на својот живот воделе грешен живот или влегувале во разни контакти со вампири. Втората група ce мртовците кои преку некои елементи независни од нив станувале вампири, на пример: биле прескочени од животно додека ce наоѓале во својата куќа, пред да бидат погребани. Оттука ноќно време мртовците ce чуваат од нивните најблиски. Второ, преку мртвиот луѓето си подавале разни предмети; трето, тагата по своите најблиски, обично кон жената и децата; четврто, мртвиот не ги исполнил своите животни обврски, тоа значи дека не оставил потомство. Тоа ce основните причини за појавата на вампири, но покрај нив постојат и ред други кои ce cpeќазаат само во определени средини, на пример: луѓе со „лоши очи", или пак во минатото во даденото село немало камбани да бијат, na затоа мртовците станувале вампири. Поради овие причини, вампирите ги напуштале своите пребивалишта и од „оној свет" доаѓале во светот на живите. Тука очигледна e опозицијата оној свет/овој свет. *

Преданијата за вампири ce создадени врз основа на лични „доживувања" на луѓето. Од другите жанрови на усната проза тие ce разликуваат со својата тенденција за веродостојност на релацијата раскажувач - слушател. Во светот на раскажувачите и слуша10. K a z i m i e r z M o s z y r i s k i иит. дело, 656-657. I 1. За овие информации п благолариме на колешката Звезла Новевска, технички сорабопшк во Инстптутот за фолклор во Скопје. 9

телите по правило тие живеат на автентична подлога, иако во центарот на нивното интересирање ce наоѓа рационално непроверлива појава, која бара од своја страна верување. Овие преданија по својата суштина претставуваат литературна илустрација на народните верувања, кои, пак, како резултат на настанатите преобразби и културолошките процеси трпат промени, a некои дури и;исчезнуваат; тоа ce разбира, ce менува и нивното литературно пренесување.12 При проучувањето на митските преданија воопшто, важно e прашањето на нивната класификација. Сметаме.дека ова прашање e едно од најсложените и фолклористиката барем засега нема дадено некој поприфатлив одговор. Во право e полската исЈтражувачка на митските преданија Дорота СимониДес кога нацласува дека тематиката на овие раскажувања e толку разновидна што ce лишува од секакви обиди на класификацијата и системапфација. Тоа ce раскази за духови коишто страшат, раскази за разнИ знаци , што претскажуваат смрт, раскази за суштества коишто ce покажуваат на јасно определени места и во одредено време и сл. Голем дел од овие раскажувања ce скоро класични фолклорни текстови, кои веќе со години му припаѓаат на историскиот репертоар на митските преданија. Тие ce однесуваат на оние сфери на животот за кои во нашата современост ce интересира парапсихологијата. Го отсликуваат нашиот контакт со суштества од другиот свет.11 Без рглед на тешкотиите што ги предизвикува ќласификацијата на овив раскажувања вр светската фолклористика постојат такви обиди.' Некои ce од меѓународен карактер, a некои од национален. НајкомгСлекена *класифика*џија на преданијата воопшто e предложена на будимпештанскиот состанок на таканаречената Sa- ;. genkomission од 1963 година. Третата група, според оваа класифи- ) кација, ги опфаќа преданијата за натприродни суштества и сили, односно митски преданија, a во точката в) преданијата за „нечисти" места и вампири. На конгресот на антрополозите и етно лозите одржан во Москва во 1965 година, третата група, во споредба со другите групи, не претрпела никакви промени.14 Митските преданија за вампири во денешно време ce најмногу ( распространети и најпопуларни во споредба со другите демони, на пример: со преданијата за самовили, змевови или ѓаволи. Инте-' ресно e прашањето на што ce должи овој факт? Меѓу разни истражувачи на митските преданија за вампири, постои мислење дека тие ce раскажуваат во такви размери поради тоа што луѓето тежнеат да доживеат нешто таинствено, ирационално, нешто што би им дозволило барем за момент да излезат надвор од ра>1ките на 12. D o r o t a S i m o n i d e s , Podanie wierzeniowe w ustnych przekazach wspôlczesnych dzieci, Co wies to inna piesii, Studia folklorvstyczne, Wroclaw, Warszawa, Krakôw, Gdansk, 1975, 7. 13. Ha HCIOTO место, 12.

14. W i k t o r G u s i e w , Gdansk, 1974, 147-148. 10

Estetvka folkloru, Wroclaw, Warszawa, Krakôw,

својата егзистенција, на сопствените можности. Желбата на човекот да ce сретне со трансцедентални појави, како што ce демоните, a особено вампирите кои доаѓаат на овој наш свет од друг свет, непознат на човекот, треба да им донесе на луѓето специфични доживувања, кои - како што покажува стварноста - на човекот му ce потребни. Потребата од силни доживувања ce смета за објективно својство на човечката психика.15 За распространетоста на верувањата и на митските преданија за вампири во Македонија сведочи доста обемниот број на вакви творби што ce наоѓаат во Архнвот на Институтот за фолклор во Скопје, собрани во последниве години, преку собирачката акција организирана од страна на Институтот за фолклор, со цел прибирање на постојниот фолклорен материјал во денешна состојба. Исто така за тоа сведочи и последното наше истражување водено во e. Јабланица, Струшко, посветено на митските преданија. Тујка, само во едно село собравме над 50 преданија за вампири, што e доста голе.ма бројка. Би го спомнале и тоа дека тука ce сретнавме со прекрасни раскажувачи на такви преданија. Овие раскажувачи ce од различен пол и од различна возраст, но преовладуваат жените, почнувајќи од шко^лска возраст, до стари луѓе. Тоа сведочи за живоста на верувањата и митските преданија за вампири. Тие го сочинуваат основниот фонд на раскажуваната проза во ова село, исклучувајќи ги приказните. Врз основа на собраниот материјал веднаш можеме да забележиме a тоа го потврдува и материјалот од наширв зјЗорник, дека ce помалку ce среќаваат самостојни верувања. Во наше време тие добиваат форма на митски преданија преку развивање на соодветна фабула, но основниот мотив e некогашното верување. Ce разбира, дека и од дарбата на раскажувачот тие добиваат и естетсколитературна вредност. При раскажувањето на митските преданија'за вампири имаме еден карактеристичен премин на преданието во меморат,. Тоа e познат начин на раскажување кога дадениот раскажувач, сакајќи да му даде на раскажаното поавтентичен и пооригинален тек, настанот го раскажува во прво лице. Тоа значи дека тој e учесник во настанот, односно на средбата со вампирот и целиот случај ce врти околу неговата личност. Во врска со тоа имаме два вида на раскажувања на творби: меморати и фабулати, односно преданија. Тоа значи дека имаме обратен пат на создавање на усни тв^рби - од предание во меморат. Познато e дека за да добиеме едно предание ce потребни неколку стадиуми на премин на еден настан во предание. Во прво време добиваме меморат, настан раскажан во прво лице^ потоа со времето и со прифаќањето од други раскажувачи меморатот преминува во хроникат, или исчезнува, a тоа по истиот пат во фабулат и како краен резултат добиваме предание. 15. D o r o t a S i m o n i d e s . цит. прилог. 8

Како меморатите, така и митските преданија за вампири ce однесуваат на верувањата за причините на настанувањето на вампирите, дејството што го вршат и начините за ослободување од нив, односно нивното прогонување, уништување и како краен ефект нивното убивање. Некои од овие творби содржат само по еден од овие елементи или по неколку од нив. Но, има и такви кои почнуваат со самото верување за настанување на вампирите со главен акцент на нивното дејствување и како завршеток на преданието, ослободувањето, односно убивањето на вампирот. Има и такви во кои ги нема споменативе елементи и главната поента ce става на чинот на самото убивање на вампирите. Тука главното место го има вампирџијата. Во тие преданија ce објаснува кој може да биде вампирџија и натаму ce зборува за подготовките околу убивањето на вампирот. Во нив ce среќаваме со драмски елементи како што ce: местото каде ce убива в^ампирот; селаните како посматрачи и вампирџијата како главен актер. Тука би сакале да нагласиме едно предание забележано во Јабланица кое содржи низа драмски елементи кои сочинуваат едно прекрасно сценарио. Преданието ни го раскажа раскажувачката Трифуница Домазетоска. Сценариото e претставено на следниов начин: Еден млад човек ce обложил со своите другари дека ноќно време ќе оди во цркЛта и на гробиштата. Отишол во црквата, запалил свеќа и премицал на гробиштата. Тука забележал многу народ, a и тој почнал да ce шета од гроб до гроб и да ce поздравува со сите. Потоа видел многу луѓе фатени на оро na и тој ce фатил. Целата атмосфера e прикажана природно како тоа да ce случува на Велигден за врем на играње оро. Ce разбира, јунакот тука e во една несвесна положба, која не му дава можност да оцени каде ce наоѓа и со какви луѓе разговара. Ете како раскажувачката го прикажува овој случај: Тие си играле, ама> тие си играле покроце, варти наоколу, ама покроце. He могале да скокает тие зошто умрени луѓе без коски, тие дуови. И овие ќе ce фатат, ама на дно орото имала една старица со карпиште на глаа, скутничишче и ојт и онаќе скривашија ојт, одвај мардат старицава. Играет и таа ама одвај. И тој ce фатил напред на орото, напред на орото: играет, скокает тој, чоек жив со коски, скокат, играт и одат, другиве ce влечат, ce влечат по него, ce влечат, ама старицава му прогоорила из одзади. Рекла: - Аман, ве мола, кроце играјте орото, оти сме ние без коски! И така тој му дошло во паметот, рексхгѓ: „Мајката - рекол јас не сум бил во живите, јас сум бил во умрените!"16 Откако ги слушнал зборовите на старицата ce освестил и сфатил каде ce наоѓа. Бргу избегал и кога пристигнал дома од страв ce разболел и умрел. Ова мошне интересно предание e единствено по 16. Раскажала Трифуница Домазетоска. ролена во 1911 год. во e. Јаоланица, CipyiiiKO. Снимил Танас Вражиновски п Кшпштоф Вроцлавскн, на 11.IX 1980 гол., во e. Јабланица. АИФ, м.л. 2875.

I il

својага содржина од целокупниот фонд на митски преданија за ваммири. Исто така тоа e и единствено предание во кое ce зборува за жив човек кој ce нашол во светот на умрените.17 Во овој труд главно ќе го користиме материјалот што ce наоѓа во Архивот на Институтот за фолклор, снимен на магнетофонски ленти. *

Условите по кои луѓето можат да станат вампир ce мошне разновидни. Раширено e верувањето дека секој човек без оглед на полот e можен кандидат да стане вампир, ако преку нив, додека лежат во куќата како мртовци, ce подаде нешто, или ги прескочи некое домашно животно (куче, мачка или кокошка). Оттука e и обичајот да ce чува мртовецот додека лежи во куќата. Од оваа причина e и верувањето дека луѓе што умреде сами во куќата можеле полесно да станат вампир. Така, во. гфеданието од e. Чемерско (Квадаречко) „Пречувување на мртовец." (1) ce вели: „Секој мртовец треба да ce чува. Зошто да ce вампироса кога може така да си биде? Секој млад било стар го пазат од мачка, од кокошка, од такви работи да не го прерипа нешто". Во преданијата „Вампирката Вајда (бр. 18) од e. Мајдан (Мариовско) и „Вампирот Гашчарче, e. Сетина (Леринско) причината за повампирувањето e иста како во бр. 1. Истоветен текст за ова верување имаме и во записот под бр.£. „За вампирите и дивите бишки во e. Бохула". Понатаму во истодчз предание ce вели: „Вампиросуеле, нашите - каурите" На почетокот беше речено дека верувањето во вампири било карактеристично за словенските народи и ова сочувано верување кај нашиот народ убаво го илустрира тоа. Исто така човек можел да ce повампири ако обичаите при погребот не ce извршени со придружните обреди. Тоа може да ce однесува на пример на опејувањето на умрените. Така, во преданието „За свампирувањето на Божана" бр. 34 оД e. Гуѓаково (Мариово) ce вели дека умрела не пеана од non и дека тоа било причина по умирањето да стане вампирка. Мажот и бил толку скржав што „без non си ја закопал". Од овој пропуст понатаму ce развива цела трагедија. Божана имала ќерка и жените постојано и кажувале дека мајка и e повампирена. Девојчето од тоа толку ce исплашило што потоа заболело и умрело. Овде треба да ги одбележиме и преданијата што ce однесу|аат на луѓето отидени на печалба и што умреле далеку од своите и по долги години повампирени ce враќале во своите домови во нивниот првобитен облик. Во преданието „Вампир престорен во човек дојде од Романија, под бр. 55 ce вели: „И покрај тоа што дома му н$правија закони односно ги обавиле сите погребни обреди што ce пра17. Т a и a e В р a ж и н o в e к и , К ш и ш т о ф В р o ц л a в e к п , Оној п ОИОЈ снеч во некои современи макелонски п полски митски преланија, „Маке^онски фолклор", XIX, 37, Скопје, 1986. 30-31.

веле кога човек умирал во туѓина, тој ce вратил дома по три години како вампир." Причини за повампирување може да биде и неисполнета желба. Во преданието „Сута - вампир" бр. 41 од e. Бегниште (Кавадаречко) кога била трудна побарала млеко да меси кора од комшијата Глигор што држел кози. Тој заборавил да и даде млеко и наскоро таа умрела. Во меѓувреме почнале козите на Глигор да умираат. Сута му ce јавила на сон и му рекла: „Глигор, ти мене не ми донесе млеко, ама којсите ќе ти ги затрам". Понатаму за да ce ослободи од повампирената Сута викнал вампирџија кој го ослободил од вампирот. Забележаните верувања за повампирувањето на луѓето: ако умре во некрстени денови (Ст. TaHoenh 36, X, 520); мртовец што бил закопан на место кадешто порано паднала ѕвезда (М. ФилипоBHh, 36, IX, 520) не ги сретнавме во материјалите од Архивот на Институтот за фолклор. Многу присутно во преданијата за вампири e и верувањето дека човек станувал вампир ако умрел од насилна смрт. Така, во време на војни тие причини биле чести и тогаш ce појавувале многу вампири, најчесто во близина на местата каде што биле убиени. Тоа го среќаваме во „Кажување за вампири" бр. 13 од e. Бесвина (Леринско), „Вампирот Глигор-Мустафа" бр. 14, од Грниково (Кавадаречко), „За вампиро во Макоо" бр. 16, од e. Крушевица (Мариово), „Вампир Памуш" бр. e. Конопиште и „Вампирот од e. Бапчор" бр. 49. За жените ce верувало дека почесто ce повампируваат гледачки и бајачки (АИФ л. бр. 1918 e. Алданци), зашто за нив ce мислело дека за време дури биле живи биле во врска со некои „нечисти сили". Исто така, и леунките што по народното верување до 40 дена ce „нечисти" и ако умрат во тоа време можеле да ce повампират. Така во преданијата „Сута вампир" бр. 41 од e. Бегниште и „За свампирувањето на Божана" бр. 34 e. Гуѓаково ce раскажува за леунки што ce повампириле. Вампир можел да стане исто така и ерген („Вампир - човек" бр. 57, e. Никодин, „Вампир во e. Боула бр. 44, (Неготино). Треба да го одбележиме и единствениот пример што го сретнавме во архивските материјали, кажувањето за попот што ce повампирил, без да ce напомене причината за неговото повампирување („Попот од Вишини што стана в'пир" бр. 38, e. Церишница (Костурско). * Дотука беше кажано за некои од причините што придонесувале умрениот човек или жена да станат вампири како и за тоа кои луѓе почесто станувале вампири. Понатаму ќе стане збор за верувањата во каков ce облик можел да ce појави вампирот. Тој можел да ce појави во вид на човек. Во тој облик ce појавувал обично вампир што живеел долги години и „ce уковчил" (Вампир од Романија што ce гловил касап, бр. 53, e. Попадија - укостил 14

ce, na ce човек сторил, „Вампир престорен во човек дојден од Бугарија" бр. 36 e. Сакулица). Преданијата во врска со појавата на вампирот во облик на човек ce однесуваат скоро на сите повампирени луѓе во туѓина. Тие оттаму доаѓаат во своето место или земја по две (бр. 53), по 3 (бр. 55), na дури и по 20 години (бр. 54). Вампирите ce враќаат во својот дом и продолжуваат да живеат со своите жени. Некои од нив им ce доверуваат дека ce вампири во човечки облик (бр. 49, бр. 53). Вампирите во облик на човек ја работат својата поранешна професија земјоделие (бр. 49 и бр. 53) или работат како касапи (бр. 51, бр. 52, бр. 54). Тие ce однесуваат како живи луѓе: одат на работа; спијат со своите жени и од тие врски ce раѓаат деца - вампирчиња. Но покрај сето тоа постоеле начини вампирот во облик на човек да биде препознаен. Во тој облик тој немал сенка. Така, во преданието „Петре вампиро во Солун", (бр. 51 од Маково, Мариово) жена му забележала дека „сенка нема чоеко да сене" и „ноќе бил студен". Општо за сите вампири што работеле како касапи било тоа дека при колењето на стока од неа не течело крв и дека вампирите - касапи не употребувале „баланѕа" - не го тргале месото на кантар. По тоа и станувале сомнителни на другите луѓе. Во саботите не оделе на дуќан, бидејќи тој ден e мртовечки и тогаш морале да ce вратат во својот гроб. Иако имал изглед на човек, вампирот бил по народното верување всушност мешина полна со крв и ce хранел со крв. Интересен e описот во преданието „Коле вампирот" бр. 29 од Сетина (Леринско): „очите црвени, ноктите црвени алски, лицето угу крв с'то црвено, мршата цела црвена". Вампирот со изглед на човек можел да ce претвори во куче и пак во човек. Во преданијето бр. 55, бр. 56 и бр. 57 начинот на претворањето e следниот: по неколку години човекот умрен во туѓина како печалбар ce враќа дома како вампир во човечки облик. Тој e обично женет. Оди на нива, жената му носи ручек, неа ја пресретнува куче, и ја скинува кошулата и кога на мажот и му раскажува за тоа што и ce случило, таа го загледува конецот од кошулата во неговите заби по што познава дека мажот и e вампир. Кога доаѓа дома таа му соопштува на свекорот или домашните дека мажот и e вампир и тие ce договараат како да го уништет. Вампирот можел да ce појави и како маче („Двете сестри и вопоерот" бр. 43 од Галичник). Од вампирот можело да ce слуша само глас („Кажување за вампири" бр. 13 e. Бесвина, Леринско). Пакостите што им ги чинел вампирот како нечиста, непријателска сила непосредно на живите луѓе ce мошне разновидни. Од страв човек на кого му ce појавил вампир може да полуди („Вампирска приказна" бр. 12, e. Калањево). Вампирот давел луѓе (бр. 36), деца (бр. 24). Овде да го додадеме преданието за попот што ce повампирил (бр. 38) откако во селото почнале да умираат многу деца. Во преданието бр. 45 кога на таткото вампирот му го грабнал детето, тој ce впуштил во борба со него и двајцата останале мртви 15

во меѓусебното давење. Две сестри (бр. 43) сакале да ce ослободат од вампирот потпалувајќи го, откако го полиле со газије, но во еден момент тој ги грабнал обете и тие изгореле заедно со него. Вампирот на една свадба ги испил двата младоженци и утредента ги нашле мртви. (Повампирениот Најдо, бр. 54, e. Крушевица, Мариово). Покрај овие несреќи што ги чинел непосредно на луѓето во директен контакт, според народното верување кај нас, вампирот постојано ги вознемирувал луѓето во нивните домови. Ноќе тој тропал (бр. 19, бр. 30, бр. 32, бр. 49) кутнувал греди (бр. 29), фрлал керамиди врз луѓето (бр. 40), јадел квас no куќите или го поганел (бр. 25, бр. 31), „пуза жешка расфрлал во куќата" (бр. 26) итн. Co овие наброени примери секако не ce исцрпени сите штети што вампирот, според народните верувања, можел да ги прави на луѓето. Штетите што ги чинеле вампирите спрема домашните животни и добитокот заземаат видно место во преданијата за вампири. Нивниот непријателски однос каков што бил спрема луѓето e речиси истоветен и спрема добитокот. Вампирот разбркувал кокошки (бр. 27); испуштал волови (бр. 29); истерувал овци од трлото (бр. 16, бр. 41), давел кокошки (бр. 35), давел, пиел овци, кози (бр. 5, бр. 23); пиел волови (бр. 48). Тој им ce качувал на грбот и така им ја пиел крвта, бидејќи тоа му биле единствената храна и така тие (говедата) пцовисувале (бр. 41, бр. 48). Мерките што човекот ги преземал за заштита од вампирот ги сметал за многу важни и ги вршел непосредно пред погребувањето или веднаш по него. На почетокот беа споменати некои од тие заштитки мерки (чување на мртовец да не го пречекори некое животно, да не ce подаде нешто преку него). Но како посигурно средство за заштита од повампирување било оштетување на телото на умрениот. Кај нашиот народ тоа ce чинело само на мртовец кога постоело сомневање дека тој можел да стане вампир, a тоа била неговата отсченост. Во тој случај ги боцкаат мртовците со игла, најчесто во папокот (бр. 41, бр. 48). Ова верување може да ce најде присутно и денес во една видоизменета форма. Во преданието „Вампирката Ацена од e. Бистрица" (бр. 19) информаторот вели дека денеска од употребата инекции нема вампири. Ако и покрај сите мерки преземени за заштита од повампирување умрениот станува вампир, човекот не престанувал да ce бори против него. Средствата со кои ce борел човекот против вампирот имаат извесна постапност. Тие ce движат од неговото истерување од куќата каде правел пакости до неговото пренесување, односно протерување во друго село ако пакостите не биле сврзани со големи штети. Но ако штетите биле големи тогаш ce пристапувало кон неговото конечно уништување, односно убивање. Како прв чекор за протерување на вампирот e кадењето со темјан. Во основа на оваа постапка лежи верувањето дека сите 16

нечисти сили бегаат од миризбата на тамјанот. („Коле Вампирот" бр. 29, Сетина - Леринско). Почетна постапка за ослободување од вампир e и викање на non да „пее молитва" (Вампир Памуш Петар бр. 16, e. Конопиште). Ако тоа не успеало што бил чест случај ce викал владика. Така в о „Вампирот Гашчаро" 5р. 30, Сетина - Леринско, информаторот вели: „ВладИКЅ Да донесиш од Лерин тогај, беше големо нешчо". Друг начин за заштита од вампир и неговото уништување, според народното верување, e оградување со трње или капинови I ранки, бидејќи доволно e да ce боцне за да биде уништен. Така, во преданието бр. 56 кога „Настанале трње околу куќата ц кога поминал располутил ce - пифтииште паднал", во преданието бр. 29 „граделе со трње", во бр. 12 „на јорганите капинови гранки ќе ставиш, он e крв, ќе ce одере и ќе ce истури". Машко дете ако стави нож под глава кога спие може да го уплаши и да го истера вампирот (бр. 20). Вампирот бегал од огин. Затоа жената во чија куќа ce појавил „запалила 'рженици" за да го истера (бр. 36). Вампирот можел да ce уплаши од куче и да биде уништен од него. Во преданието бр. 10, бр. 11, бр. 13, „кучиња го разбркале", a во преданието бр. 23, „го изеле кучиња". Голема опасност за вачпирите биле посебно кучиња - четворооки (со бемки над очите), предание бр. 30 и бр. 40. Исто така вампирот можел да биде уништен од волкот. „В'ците ги јадат вампирите" ce вели во преданието бр. 4 и бр. 33. Ако гробот на умрениот бил пропаднат или распукнат, според народното верување, тоа било*доказ дека умрениот станал вампир (бр. 30, л. бр. 1725). При такви случаи во саботите, бидејќи тогаш вампирите останувале во своите гробови, луѓето вршеле разни обиди за да ги уништат. Обично во дупката на гробот турале врела вода да го попарат вампирот или пуштале кучиња да го растргнат. При откопување на еден гроб во преданието за „Вампирот Иле Чакрески" бр. 23 од e. Бистрица, го нашле умрениот Иле ќако прави опинци. Во кажувањето „Ваперот Трајан" бр. 24 од Долно Крушје кој живеел во коренот на една бука при откопувањето и него го нашле како прави опинци. Во преданијата што ce однесуваат на вампирите во човечки облик коиЈпродолжуваат да живеат со своите жени, што беа споменувани и порано, ослободувањето, односно нивното уништување изгледа релативно едноставно. Во овие случаи бидејќи по разни начини e установено дека ce работи за вампири, a тие ce во непосредна близина со луѓето како и да не постои тешкотија за нивното уништување. Тоа ce вршело кога легнувале да спијат (бр. 55); со оградување на куќата со трње за да ce набоде на нив при враќањето од работа (бр. 56), или го убивале дома со пушка (бр. 57). Убивањето го вршеле неговите домашни во самата куќа. Но, тоа можело Да ce стори и од надворешно лице, кому му ce довериле домашните. 2 Вампнрите во македонските верувања и преданија

Гостинот при поздравувањето држи клинец во раката со кој го боцнува вампирот и на тој начин го уништува (бр. 54). Во касапницата каде што работи како касап, «ампирот го забележувале другите касапи и со боцнување со нож го уништувале (бр. 52, бр. 53). Чест начин за ослободување од вампи РИ било и нивното преиссување, односно препраќање во друго село. Tu«* о<» правело на тој начин што вампирот од страна на домашните ce канел да оди na гости, (бр. 27), на пазар (бр. 26) или на свадба (бр. 31, бр. 32, бр. 33). Чинот на канењето за одење на свадба e истоветен со канењето при вистинската свадба. За таа цел ce месела погача, ce земало шише ракија или карта вино, ce ce ставало во една нова торба и еден од домашните го канел вампирот да тргне со нив. Познати ce верувањата дека вампирот не можел да мине преку река и дека сакал многу да игра, na на овој начин луѓето ce надевале тој да остане таму каде ќе го пренесат и на тој начин да ce ослободат од него. Ако сите досега спомнати обиди за ослободување од вампирот не успеале тогаш луѓето ce обрнувале за помош до вампирџиите. Овде треба да ce одбележат некои верувања во врска со вампирите. Вампирџија станувал човек што бил роден „од умрен маж со сведине^а крв што би ишол кај жена си", како сликовито ce кажува во „Кажувањето за вампири и вампирции" бр. 6 e. Полчи¥ита (Мариовско). Истото го среќаваме и во преданијето бр. 24 и бр. 49. Ва.мпирџијата можел да ги види вампирите и да ги отепа. Така, во преданието „Вамперот Трајан" бр. 24, Долно Крушје, ce вели: „Ваперовиот син го убил татко си". Вампирџијата ставал тревка под јазикот за да го види вампирот (бр. 4, бр. 44). Вампирџиите биле најчесто Турци и тие ги убивале ва.мпирите со пушка (бр. 28, бр. 41). При доаѓањето на вампирџијата селаните ce собирале на средсело, заигрувале оро и бидејќи, според народното верување, вампирот сакал да игра ce фаќал во орото и вампирџијата во погоден момент го убивал. Интересен e податокот во преданието за „Попот од Вишени што стана в'пир" бр. 38, Церешница (Костурско), дека „гилјвеиија знае да свира e'nupcKO opo". Во другите преданија не го сретнуваме овој податок, но само дека вампирите сакале да играат, na оттука може да ce претпостави дека ce работи за некое постаро верување што во другите места многу поретко ce среќава. По уништувањето или убивањето на вампирот без разлика дали тоа било сторено од куче, волк, човек или вампирција „доказот" за неговото уништување „пивтииште, крвиште" (бр. 14, бр. 34, бр. 35, бр. 48, бр. 55, бр. 56, бр. 57); „месиште, гноиште како воловско лајно" (бр. 41, бр. 48); „џигер од овца и едно око од заек" (бр. 47). За поголема сигурност остатокот од убиениот вампир „ce попарува" (бр. 29); „ce гори крвиштето и ce фрла во реката" (бр. 48). Во e. Грниково (бр. 14) дел од крвиштето го фрлале во реката, со еден дел ги намачкале вратите a останатиот дел го замесиле со 18

просо и катран и им раздале на сите селани по малку. Во ТОЈ пример гледаме колективна заштита на целото село. Познати ce и злоупотребите на овие верувања кај народот. Тие служеле како повод да ce уплаши некој или да ce добие лична корист. *

Врз основа на расположливиот материјал можеме да издвоиме неколку типа на вампири, земајќи ја како појдовна точка нивната дејност, откако ќе ce појават во светот на живите. Такво издовјување всушност сторивме при проучувањето на митските преданија за вампири од селото Јавланица.17 Во случајот тоа ќе биде проширено со повеќе типови, коишто во Јабланица не ce cpeќаваат. Сепак, тоа e само еден мал простор, една населба наспроти преданијата од цела етничка Македонија. 1. Вампир - сопруг, односно сексуален партнер Суштината на овој тип на вампир e одржување на сексуални контакти со својата жена, односно продолжување на „љубовта" на маж и жена со цел да ce добие потомство, коешто не e добиено за време на животот на мажот. Тука веќ£ љубовта не e взаемна. Жената го прифаќа својот бивш сопруг не поради љубов, туку поради страв. Таа секогаш e спремна да ce ослободи од него и при првата можност го прави тоа. Од таквата врска ce добива дете, кое всушност станува вампирџија. Основната особина на вамтшрот сопруг или сексуален партнер e во тоа што кога лежи до својата жена неговото тело e ладно. Ладното тело тоа e всушност знак за распознавање на вампирот. 2. Вампир-домаќин Таквиот тип на вампир спаѓа кон таканаречените добри вампири, кој на своето семејство му помага во одгледувањето на стоката, го снабдува со пари и облека, му помага при полските работи и сл. Тоа ce во прв ред вампири коишто своите семејства ги оставиле во сиромаштија, со мали деца. И овој тип на вампир не e пожелен во неговото семејство и неговите блиски ce лишуваат од негр. И тука причината за прифаќање на таквиот вампир e стравот. 3. Вампир-штетник Вампирот штетник e најпознатиот тип на вампир. Всушност наЈголемиот дел од преданијата му ce посветени токму нему. Тој им штети на своите најблиски и подалечни луѓе, кои честопати средбата со таквиот вампир завршува со нивна тешка болест или смрт. Тој им штети на нивниот имот и добиток. 2*

4. Вампир-касап Појавата на вампирот-касап e мошне интересна. Неговото потекло најверојатно e поврзано со верувањето дека вампирот ужива, a всушност и живее од пиење на крв, ce разбира, најлесно крв наоѓа во касапниците каде што ce вработува како касап. Ете како илустративно овој тип на вампир го опишува народниот раскажувач: „Дотерај волови, заколи го волот, капка крв наземи не капнуе. (...) дотерај овци, заколи крави, капче крв нема наземи да капне." Според тоа вампирот касап прво им ја испивал крвта на животните na потоа ги колел. Касапницата била најсигурното место каде што можел безбедно да живее вампирот, ce додека ce разбира, не бил откриен од неговите познати. Откривањето ce потврдувало со боцкање на прстот со нож.Тогаш вампирот целиот ce истурал. Ако ги земеме митските преданија за вампири од селото Јабланица и ги споредиме со другите преданија од другите делови на Македонија, ќе забележиме дека во Јабланица, вампирот-касап не постои, немаме регистрирано такво предание. Вампирот - касап всушност му припаѓа на групата на таканаречените добри вампири. Тој на човекот не му нанесува никакви штети, неговата дејност единствено e поврзана со касапницата, каде што наоѓа место и можности да задоволи некои свои предиспозиции. 5. Вампир-животно Вампирот ce појавува во својата куќа и e прифатен од своето семејство како нормален човек. Тој врши разни дејства, обично им помага на домашните во одгледувањето на стоката и при некои полски работи. Овој тип на вампир ја има можноста за второстепена трансформација. Во најповеќето случаи ce претвора во куче и како таков ce открива. Додека во погорните типови на вампири ја имаме само трансформацијата: ( мртовец \-* |вампир,Г"| тука ce среќаваме со следнава преобразба: [ мртовец]--» |вампир ->Ј вампир-животно. Според изложеното погоре ја добиваме следнава слика на трансформација на човекот по неговата смрт:

човек

мртовец

—•

вампир

^ ^.

сопруг домакин штетник касап

\ ^ животно

Проучувањето на верувањата за вампири и преданијата за овие митски суштества e мошне важно како од етнолошки аспект, така и фолклористички. Проучувањата треба да одат паралелно, бидејќи само на таков начин тие можат да бидат целосно и сеопфатно анализирани и, ce разбира, да одговараат на современите барања на научните истражувања. Митските преданија сочинуваат една целина: етнографско-фолклорна и секое парцијално истражување не може да биде во состојба да ја одрази суштината како на верувањето, така и на фабулата, изградена врз основа на верувањето. Според тоа, секое митско предание содржи неколку полиња, кои помеѓу себе семантички ce поврзани. Во конкретниот случај можеме да издвоиме неколку основни семантички полиња, и тоа: етнографско (верувањето), фолклорно (фабулата), географско (местоположбата на дејството), религиозно (заштитните средства од вампири), народна медицина (начинот на лекувањето на човекот кој ce разболел по средбата со вампирот) и сл. Таквиот пристап поцелосно ни овозможува да го разбереме и сфатиме народното гледање на постоењето на вампирите, на контактите на човекот со нив и нивното доживување. Танас ВРАЖИНОВСКИ Лепосава СПИРОВСКА

ПРЕЧУВУВАЊЕ НА МРТОВЕЦ Секој мртовец треба да ce чува, викаат старите. Зошто да ce вампироса, кога може така да си биде. Секој млад, било стар, го пазат од мачки, од кокошки од таквиа работи, да не го прерипа нешто. Ce пази од сите животни, го пазат да не го прерипа. Тоги немало животни да 'e затворени. Околу него да нема мачки. Тоги било, животните, добици, магариња, мачки, кучиња ce заедно биле. He можеле да го испазат. Некое ќе ce угоде да го пречекорат. Денешново пречувување, јас мислам по мое, нема врска со оваа да го чуват некое животно да не го прерипа мртвиот. Мислам дека денеска мртвите ce чуват бидејќи последен пат e дома. Да ce пречува една вечер и два не e лошо ако може. Тоа зависи од тоа каков човек e мртовецот; дали e за пречувување или не.

2 ВАПИРЏИТЕ И ДИВИТЕ БИШКИ ВО С. БОУЛА Во Боула имаше и каурски и турски куќи. Турците имаа и нивни гробишта, a си имаа направено и џамија. Наште, каурте си имаа башка црква. Мојта мајка ми кажуеше оти во Боула порано имало ного диви бишки и вампири. Вампирусуеле, наште, каурте. Ако умрениот човек не го видат кога e умрен и ако го прескокнала мачка, куче или кокошка, стануел вампир и шетал по селото. A Турците коа ќе умрат ќе 'и закопат, и ќе згрофнал, ќе си Дошол дома и шест недели го ранеле на копања и после ќе го испратат во гора зелена и стануеле диви бишки. Затоа старте ловџии кажуваа оти наоѓале прстења на дивите бишки.

ВАМПИРЏИИТЕ ... Доодиле вампирџије. Вампирџијете тражиле, ваќале ги вам. пирите. Па ја викам: - A мори, мамо, na какви ce тија вампирџије? Па и они са сигур' умрени! - Па, училе, - вика - за тој y Турско, - вика. - Вампирџије, вампири ваќав. Оно много имало, т'г вампири и вампирџије тражиле вампирите, ваќале. Свекрва ми e мене казувала и мајка ми e казувала. Од Кратовци ги имало много тија вампирџии, a не ги знам ја.

4 ВАПИРЏИИ Вампирџиите биле од Вешје. На вампирџиите од старите му останало од деда, прадеда, некоа трава. Растење било и го турала под езикот. Кога ќе 'а туре под езикот и тоги ќе го виде вампирот, a инаку не може да го виде вампирот. Таа трава не знам како ce вика. Само знам дека трава била. My дал на некој тука да го виде и тиа ce уплашил и 'а исфрлил травата. Тиа сака да има и срце за да го поднесе тоа, бидејќи тоа e нечовек, ѕвер и како уште да го наречам и не може секој да го гледа, a треба да го пониште. Покрај ова со куршум и ѕверовите ако го видат вампирот ce ништел. Ce ништел од в'к или лисица, a друго не. За вампирот сум слушал дека бил со едно око. Сум чула дека вампирите ce уништувале од ѕверовите.

5 ВАМПИРИ И ВАМПИРЏИИ ВО ДРЕНОВО Некое време кај нас, во нашето село, пџовисуеле овците многу, a газдава што бил на овциве, пошол од Дреново, Кавадарско, Дреново, некои Турци имало, двајца вампирџии. Ги зима отаде и коа дошле туа да гледаат вапирот да го отепаат, турал некоа тревз под јазик и коа ќа 'а тури травата ќе го гледа вампирот, коа je нз 24

браот на овците, a ги одбира што ce најубавите, најубавата стока во трлото. Газдата му вика: - Дај да го вида ја вампирот? My вика: - Многу e страшен, не можеш да го видиш оти ќе ce уплашиш, ако го видиш. И така, пушката го отепује вампирот и само некоа пифтија така ce онадило во тоа, дворот во овците. И така вампирот го отепале. Тоа го докажујам, сум го чул од старите, оти така било. По кажуењето на старите, ја тогај су го верујал, саа не го верујам, да има вампир, a тогај су го верујал, кажуеја стари, да го виделе тие пред нивни очи, оти тепал вампирџијата, отепал. Овците умирале. Имало некој дедо Бошко, кај него умирале овците. Тој го викнал вампирџијата. Да, од тогај овците запреле да умираат. Дотогај умирале и тоа многу. vf Тоа e као вистина, пошто старио мене ми го кажуеше (као што ми го кажујеше) да e вистина. Ама, na исто може приказна да e, ама и као вистина, пошто стариот не лажеше, право кажуеше да било така.

6 ВАМПИРИ И ВАМПИРЏИИ Ми прикажуеле бабите дека ноќно време сам човек ако го затемни надвор од селото да си идел од работа или од пазар (ако бил на пазар Прилеп или Битола) и ако го затемнело во тие места накај селото наше, тогај во тоа време имало и курии, јаки курии. Тиа курии при селото наше 'и ликвидира осумнајста војската. Нема сеа такви курии и такви јаки курии со големи стебла. И во тиа места му ce јавувало вампир. My ce чинело, они вампир го велеа, му ce чинело како човечко тело, му ce чинело како куче, ce вртело пред нив, ce вртело зад нив. И тоа ни го прикажуаа и тоа ни го наречуаа дека вампир e. Едно друго ни прикажуаа: дека таман ќе заспиеле и во куќите, тамо дека ce планински села, и кај нас и на други места, дури во куќите му ce појавувало таков вампир и не могле они како да го понишчат тој вампир. Имало вампирџии. Тие ce создавале од умрен маж на жена a свединета крвта од мажо како умрен и баеѓи да идел како жив и жената да останала во положение и да родела таа то како дете мало и тоа ce наречуело вампирџија човек. И тие вампири шо ce појаву25

вале-другите свединетите така од крв од умрени луѓе или од како било-само они могле да 'и видат повеќе од коа ќе заспијат шо напаѓало луѓето во куќите и они могле да 'и видат и да 'и отепуат со пушка. Тиа вампирџиите a исто човек, тој веќе e возраста од човек, ќе земел пушка, кај шо ce поплачуат луѓето ќе дојди тука, ќе ce заплате луѓето-спијат, тој ќе ce заплате и тоа ќе почне да напаѓа од греди, од ќошеви, од некаде кај e скриено ќе излегло нешто: ту големо, ту мало. Овај, вампирџијата, ќе го вишол и ќе врлел со пушката и само ќе сторело еднаш „ква" и тамо кај шо ќе сторело и кај шо ќе паднело во куќата ќе го нашле само како крв, ништо друго тело не ce знае. Ете, така биле тиа, по приказните, старите вампири. Така ce појавувале во тоа време и така ни прикажуале. Во селото наше немало вампириии, тиа ce појавувале најповеќе од Турците.

7 ВАМПИРОТ ВО НОВАЦИ Тоа беше во Новаци триесет и четврта година. Јас киниса 1да одам од Крушевица, жнаме дента жниеме и од кај што жниеме другата ден беше еден празник и ќ'одам Битола, по некоа работа tfriia, и одејќум ме стемни, далеку уште e, e - на Маковска пресоп. И ноќта оди, оди, оди, оди и ми ce приспа, отиду во Ноацк Па на кра- • јот на селото во Новаци имаше едно падинче, имаше стари гробишта од некопат и тоа тамо како авлија, ама имаше трева многу. Стана, си го вртомиса коњо и легна јас така до една меѓа. Легна така a незаспан, леже на страна и така коа гледам од далеку неш1ч> кај м' иди како пес, црн, иди, иди иди и ооп ме наближа: ce стори коку еден бивол! И јас, така ме вати малце стра, ама една ластегарка носе. Ластегарката ми беше предалеку и посегнувајќем за ластегарката и одма тоа ми ce врли на мене и ме налегна вака право половина. Половината една од десната страна ми 'а налегна и сега левата не ми e чисто, здрава ми беше. И јас сеа посегам: десната нога не ми мрда ич, ни раката не ми мрда, како дрво e, a левата не ми беше потисната и посега, посега така, одвај така 'а вати ластегарката. Коа коку 'а вати лаотегарката, да извртам не може, вака као за да'а шибнам, и коку и тоа, коа рипна коку три чекори од мене далеку и одма пес na ми ce стори и јас седна. Вака седам и тој стој, коку подолу, коку достина чекори после имаше, и застана стој. Тој стој, јас стој, и јас рипна угоре. - Шчо правиш тука? - уште коку да врлам со ластегарката. И скокна и загина. Уште еднаш не го виду со очи кај вати. - Шо беше тоа? - Вапир беше, чисто вапир беше, a jac не бе заспан. Чисто со очите го глеа, не заспа. Вакви случаи има многу по Крушевица за вампири. 26

8 ВАМПИРОТ СЛАВ1ЧА ОД БИСТРИЦА Еден беше момок во Богородичин манастир. Од тува си ишол ноќе тој. По него кинисал вампиров. Ишол по него, ишол, ишол (ја викзме на едно место) до Студена вода, од тува не може да си дојде дома. Иди, иди, иди, дошол дома. Дошол дома кај дванаесе и си легнал. Вечерал и си легнал. Клопа нешто. Клопа, клопа, клопа и викал на жената му: - Мори, Ленко, што клопа? - Ами кој знае што клопа, не знам што клопа. Така заспале, и вампиров го зел детево, го изнел надвор. Го изнел, го врзал магарето за стожер, детево го качил на магаре. Коа некое време детево плаче (Цанде од Извор). Рекла Ленка: - Mope Стојане, кај плаче детево? - Ами кој знае кај плаче. Коа запалуват светалото детево го нема. Коа ќе видат: детево надвор на магаре. Магарето врзано за стожер, детево на магаре качено. И после си го зела детем>. Па вампирот беше го отепале некои вампирџии.

9 ;

ВАМПИРОТ И КРИВА НЕДА

Во турско време во една испустена воденица во селото Долнени, Прилепско, навечер ce збирале девојки од селото за везење, плетење и предење. Ce собирале навечер четириесетичетири девојки. Меѓу нив имало и една крива девојка. Кривата девојка ce викала Крива Неда. Како шо си работеле девојкиве, дотекол јазот од воденицата. Девојките можеле да ce префрлат преку јазот. He можела да ce префрли само Крива Неда. Крива Неда останала во воденицата. Девојките, нејзините другачки e покриле Крива Неда со четириесет и четири валанки. Кај полноќ стропал вампиро. Вампиро дошол од гробиштата за да ја пија крвта од девојките. Гробиштата биле близу до воденицата. Вампиро ископал еден гроб, го извајл мртоецот од гробот и го клал пред вратата од воденица за да ce исплашат девојките кој ќе бегаат од воденицата. Вампиро влегол во воденицата. Тој видел оти девојките ce избегани во темницата. Во темницата видел еден куп алишта. Почнал да 'и фрла валанките една по една и ко дошол до последната валанка, Крива Неда од страв ce тресела како дрво на гранка. 27

- Шчо права ал? Тогаш, во селото-Долнени првите петли пропеале и вампиро Веќе полноќ било, a на полноќ вапирите ce јавајат. И си кинипукнал на место. Кога дошле сабајлето девојките за да ја земат сал и са пикнал во една вреќе; на магарто двете вреќи товарени. Во Крива Неда, нашле крв од вампиро шо пукнал на место. На девој- едната вреќа он ce пикнал и панагум на коњот и си направил едно ките Крива Неда ce му раскажала за вампиро. шилче и само си го дупи коњот за да оди, a он да рече да го стра од вапирот. Одил, одил и доближал до селото. Колку доближал до селото, еве го вапирот. - Прч! - Стој! на коњот. Го ватил за оглав, застанал. Еве страна, еве страна, панагум чистото брашно, Петка го нема. - Ееее, Петкооо! 10 Напред трчи, назад трчи, и во улетни тој и вој дупни го коњот, ти коњот сам си оде. И пак, пак загни му ce: СЕЛАНЕЦОТ И ВАМПИРОТ - Прч, стој! - на коњот. Еден човек си киниса воденица. Појде кај воденичарот да Еве страна, еве страна, панагум чистото брашно, Петка го мели брашно. Го сомлеа брашното кај воденичарот ама и стемни нема. И во темницата човекот си тоара за да си оди. Воденичаро му вика И така, така на трипати му сторил и веќе го оставил. И колку - Mope, ej, пријател, не ој си, лежи си тука, утре сабајле ќе a доближал до селото, пците „абу, бу, бу", петлите „кикиригу! И јок одиш. ce сторил да го снема, Да го снема и си дошол дома и мајка му коа - Оти да не си одам, ќе си одам, дома ќе ме чекаат. влегол три стражи на таткото. - He oj си, тука има еден вампир. Ноќно време, рече, страшж - Мори, рече, мајко, држ коњот, да слеза јас. Да не ce каче e да ce мини по пат. вака, рече, вапирот ќе ме изедеше. - А, море ќе си одам. - Как така, рече, чедо?! -, Ќе си ојш, ама не знам како ќе поминиш. - Така, така, рече, ме пречека оше наму долу, ама јас ce сети, - Ќе си одам, ќе ce качам панагум на коњот и ќе си одам, нем; шо ce пикна во вреќата, a иначе ќе ме изедеше. да ме најди. Толку e таја. Малецка e. - Добро, штом си решил, оди. Си киниса да си оди. Си 'а товари брашното на коњот и o качи панагум. Си направи едно шилче и го буцка коњот да вјас; побрзо. Кога на средпат го пречека вампирот и го запре коњот. П запре коњот гледа: страница една, страница друга и панагумница,; човекот го нема. Ce истрча назад го нема, ce истрча напред п< патот, na го нема, na ce врати, го запре коњот: еве страница, ев 12 друга страница, еве панагумница, чоеков го нема, a човеков e побрзо и побрзо го буткаше коњов да вјаса на кон селото. Одија ВАМПИРСКА ПРИКАЗНА одија, одија, го наближа чоеков селото, и вампирот не смееше веќ да оди затоа што кучињата таму почнаа да лајат. Еден сирома немал ништо: децата боси и гладни, a и брашненце си немал. Нашол од некој крај троа житце. Шо ќе прае? Ќе оде на воденицата, ќе го меле. Ајде, тргнуе и го меле. Го сомлел до некое време. Воденичарот му вика: - Доцкина e, нема да си одиш, кај ќе си одиш? - Ама шо да праа.м, ќе си одам кај децата, ми ce мали. 11 Арно ама по патиштата тоа време имало таквиа вампири, самовили, секако. Вој нема чаре, децата трпат, гладни - рекол: ВАМПИРОТ И ЧОВЕКОТ - Како ќе биде, ќе си одам. Товара тоа брашненцето на коњот, и он ce качуе врз коњот. И Отишол воденичарот воденица да си меле брашно. Во селот местенце си направил на коњот. Ајде, ајде, до некое време, туку оп имало вапир. И станал си го сомлел брашното и си кинисал и e вампир! И вика: , рекол сега: 2Н

- Доч! Го сопира коњот, го фаќа. - Доч! Коњот не стои. Вој од самарот буца да оди коњот. - Доч! Таму странка, ваму странка, ама горе чистенко. Он сет брашно ce направил, ce завил y ќебето и леже. Чорбаџијата го нема, го пушта коњот. - E, e, e, чорбаџи бре! - ce враќа вампирот назад. - Чорбаџи бре, коњот ти преврати, оди бре! И до некаде, a вај тера. Па му ce спуштуе, го фаќа. - Доч! Доч! Доч! Стој! - гледа не бива. Таму странка, ваму странка, a на горе чистенко. Чорбаџијата го нема. Шо праиме? Пак го пуштил коњот. He му текнуе да го сокрие, na оди донекаде, na вика: - Чорбаџи бре, чорбаџи бре... коњот ти преврати! Нејсе, крај на крај дошле кај селото близу. Кога наближиле кај селото, почнале да светат, таму ваму кучиња почнале да лаат, ламбите почнале да светат и вампирот загинал. Човекот ce спасил. Човекот си дошол дома и умрел од стра.

13 ВАМПИРОТ ОД КАЛИВАТА Татко ми, бог да го прости, расправаше во турцко време настанаа големи битки, ce тепае народ, едно друготамо вамо, a тој беше на каливата. Ние му викаме калива со овците местото зимница трлото шо ни беше. И имаше звено старио наш пес, фатен од војската, испанден, изгубен. И фатен и врзан и една вечер слуша чини „ay, ay, ay, ay" нешто вреска, писка. Татко ми e зева дограта, (пушка со еден фишек, таа ce вика догра, турцка доѓра), a пули ce, сечи сила „шоп, шоп, шоп", и чини „ay, ay, ay, ay". И старио мој запали еден фишек „бам", ама не пули ништо, сеа сила само глас ce слуша. Тие псите и пушти и го стегнаја гласот. Го стегнаја пците гласо, брате моје: „бам, бум, бам, бум", тој вреска, писка: „елеле, леле, леле". Старио ce чуде: - Што e ова нешто? - Абре, аман, пците ќе ме изедат. Ce пците трчет ноќно време и вике: пците ќе ме изеет. Нејсе до едно место го испадија пците, го сторија и старио ce мисли што e ова нешто. My расправа на еден другар Делен, од селото, постар од него. - A бре, му вели, вака и вака ми стана сношти мене. - E, то e вампир, вампир! - Мајката, како мож' да биде то нешто така вампир? - Вампир, де вампир. 30

ВАМИРОТ ГЛИГОР Глигор, којшо го викаме на презиме, Мустафа-ага, 18 г. уф крајот дека многу оружје по полто попаднато 'и пасел овците нашал бумба. Чепкајќи, пукнала. Дали бил нарачан на друго место не знам: раката скината, дојден e y куќата жив, така пред зај с'нце, дур да ce замраче бил умрет. Дека после то ce назва, Глигор e вампиросан. Ногу од комшиите од околу ce плакале од него, a и снаа му. Ја сам не ја чу, ама дека кажуеја, дето и го зимал, и го носел y јаслите. Син му кажуеше: - Една ноќ, рече, самарте од магарињата сметнати наземи уф пандилто ' најду. И така ногу комшии ce плачеја, пречинуел. После то на то лошто, дека еден комшија тука, го викаше како шура и по кажано му рекле: - Дај ќе го напратиме или ќе го изведиме вампирот. Месиле една погача, една карта вино, 'и туриле y една торба и му рекле: - Ајде, шура ќе одиме на госја, на ближното село! Он кинисал, одел на едно место 'а закачил торбата и му рекол: ј - Глигор, ти седи тука ја ќе идам по нужда, ќе be вратам и ќе тргниме за селто! Така ја оставил торбата тука и си дошол y селто Грниково. После то не ce чу така да пречинуел, нити пцета да го лајат, нити да тропа по вратте. A понапред додека не беше напратен, еднаш јазе спие и y сонот ми ce чине оти ме стапнал озгора, дека тоа леже на грб и дека ме стапнал. Уф толку време ка ce усети ми ce загледа како сенка, оште виделото незапалено како сенка, ми ce чине како да го виду, да го позна оти e с'што човекот Глигор Мустава ага, шо го викаме на презиме. Така јас оште несвестен од сонот из^ика: - Ене го Мустафа-ага! Ка ce осету, как го запали виделото гледам: врата ниту отворена, ниту онадена, така бе испотен кога стана. Кога тија човекот го изведе од неговата куќа, го остави на едно место, арно ама после то викаа дека нападна на стоката. Така неколку говеда умреа од селото. После то на еден чорбаџија му умре волот и другиот e болен, оттука отиде y e. Вешје, имал чуено имало вампирџија кој го тепал вампирот. Отиде таму и го доведе, ce пазариле колку пари ќе му земе. И една вечер и собраме говедата на едно рамниште и да го отепуе вампирот. Ка ce собраме сите, он низ говедата шета, шета и превика некоку пати: Дур бре, дур бер, т Урски речи. Пукна пушка и речеГ - Слободно e, рече, го утепа! Ама ајле време уф тоа место кај шо беа собрани уф тоа ридот г °ведата, он пренура пренура, не најде ништо. Местото беше на две

разделено 'и јало угар подлу и погоре, не најде ништо, утрето падарот и газдата каде шо беше вампирџијата. Чим ce појавиле на местото разделено рекол: - А, на две места имало угар. Ама падарот сешо го сматрал шо отепал и шо ќе најде. Преобишол y долната угар, дека шо го сакаше вечерта, a говеда имаше и таму и таму, и го нашол едно с'што како од кокошка желудник y натре сос крв. My рекол на двујцата: - Назад! Он со ножот го пресекол на четири и го зеле, си дошле, и вампирџијата остануе и му вика на газдата да го занесат да го истурат на реката. И му нарел на сите да си земат по една тутулејка унатре ќе туриме просо и катран и ce сече тоа нешто. Газдата шо го доведе вампирџијата, едниот вол му оздраве, a едниот му беше умрен. После то он наредил сите да си земат по една тутулејка од ароската и он таа крвта a размачкал и рекол: - Секој на вратта ќе си намачкате. И тоа дека скоро така го памта.м и го верујме најка. Тоа беше 1929 год. и така после то виќе не умре вол.

15 ВАПИРОТ BO MAKOO Некогаш татко ми ми кажуваше оделе воденица на Чебрен, имаше воденици Чебрен манастиро кај Чанишча онаму на Црна Река. И оделе ама таму ова еден сињор во Рапешкото и Маковското на сињорот имало некогаш некој чоек отепан и тамо ce свапирил. Многумина тоа го видуеле и сеа ко ќе дој тука чоеко, вели, со добици и тој ќе му ce качи на добитокот. Ке му ce качи и ќе оди далеку ќе стенка добитокот така, a не можи да го види опшче и таман тамо ко ќе заминел од некој место и.мало и ќе ce олесни добитокот. Така, веле, оти секој кажувал оти имало. Еден станал тоарил еден коњ едно кило жито и оди воденица. Одејќум воденица и овај коа дошол на то место ce качил на коњо г'о страело да оди по коњ ce качил на коњ ce увиткал во едно сакме бело овде на коњ стреде. И туку оп излегол вапирот на патот и му викал: - Стојт, стојт, тр, тр. на коњо и еве отај, отај смесна стре e прсна, ами каде e чоеко шо го нема, дали назат je, поврати ce назат, еее човек бре, абре вјасај коњо ти замина бре! Нема човек тики пак отрчај вати го na коњо стој прр та еве го отај и отај смесна овоа стреде прсна човеко го нема сигурно e напре заминат трчи, трчи напред: 32

- E, e човек бре, чекај бре, коњо ти остана назат - викал. E нема го пак и na врати му ce на коњо така и коњо си оди знајш и коњо така вој го тера ама вој не можи да го види оту увиткан чоеко и na така. Ее отај и отај смесна овоа стреде прсна чоеко го нема. И така коа изврвел од тоа место кај шо од меѓата кај шо му e и туку заминал чоеко и овој останал, a та.му не смеел да оди тој. Таман после коа ce открил, ce открил чоеко коа го видел оти го излагал и пукнал и оттогај загинал, a дотогај многумина страдале туа шо орале. И тогај пукнал оти чоеко да го излажи, да го надлажи вапирот. И уше еднаш не ce јавил оттогај.

16 ВАМПИРОТ ПАМУШ ПЕТАР Во 1918 год. коа бегаа Бугарите одовдеа за Бугарија, еден војник Памуш Петар ce викал, бил ранет горе на фронтот и заостанал човекот сам. И едно време си тргнал да претеруе кај Вардар да си одеа за Бугарија. Одејќи близу Конопиште, едно место ce вика Раковец, сретнал еден овчар Јано. И отишол при овчарот на колибата и му рекол: - Аман бре, чичко, да преседам вдеја некој ден, дур да пооздравам да ми даваш јадење, леб. - Добро. Тија ce кандисал. Тија Јано имаше и племја. И му рекол: - Лежи y сламата! Арно ама го заушил дека Петар Памуш имал некоја пара и ваќа го утепуе. Го отепуе за парте. И го извлечуе, го закопуе таму негде. Арно а.ма на тија Памуш Петар крвта му ce свиденила и таа крв шо ce свиденила станала вампир, одил ноќе на тија овчарот, го давил таму, го грвалел, му викал: - Ставај, нарани 'и пците! И овците му 'и истеруел од трлото, му правел големи бели. И Јано бегаше од овците. Одеше при друзи овчари да спие. И тија друзте овчари ќе станат y полноќ, ќе чујат дека вистина човек вике околу Јановата колиба. Овците 'и брка. Јано имаше голема бела. Си идеше дома овците 'и оставаше. Викнаа и non таму да му пее на колибата, ама ништо не помагаше, и Јано бегаше од колибата, ама стоката не му ce оставаше, зимно време ќе излезе в'кот, ќе издаве. И ќе иде на колибата, оѓин ке навале, таму ќе ce лафе со пцетта. Он му вика: - Ако сакаш вали оѓин, од оѓинот не ce плашам, од пцета не с е плашам, од никој не ce плашам. 3 Вампи{5ите во македонските верувања и преданија

Он сам Памуш Петар ги намашнуеше да лајат пцета. И Јано ка виде ногу зорт, си одеше дома. И друјзте селани ќе кинисат на пазар да одат, на патот e тоа место, тоа трлто, и друјзте селани слушаа дека викаше: - А, бре, Јанооо, ниму бре Јано, зошто ме тепаш? Сите го слушаа тоа, 'и страеше да врват таму. И така, така Јано 'и расипа овците, си дојде дома, му ce качуеше на грејте. После Јано ослепе, полуде, го зе ќерка му да го гледа, божем поарно од синот, ама не биваше, полуде, ако ноќеска излезе од дома ќе бега низ Кавадарци, ќе бега, ќе трче, ќе праве бели. И го врзуеја ноќе, ќе го врзат за нога. Дека шо лежеше врзан беше. Арно ама кемаше кој толку да му праве измет, да го обриче, пушти голема брада, a пуше тутун со луле. И ка го палеше лулто со шпиртото, не лулто, туку брадта си ја запалил. И ка му ce запали брадта, сето лице му изгоре, ослепе и така умре. Од мака, од болештини умре. После дојде милиција, гледа зошто умрел, како умрел. И тоа до скоро време тија шо одеја човеци по тија пат, ноќе го слушаа оти викаше: - А, бре, Јано, нимуј ме тепај, a бре Јано зошто вака ми направи? Оти тоа ce знаеше Јано го направи, ама Јано пати голема бела дур да умре.

17 ЧИЧКО ДОНО ВАМПИРОТ Зна.м дедо Доно кога умре. Кога умре викаа ce вампиросал. Тоа го докажуваа неговите комшии и домашни. Беше летно време кога умре. Имаа една нива, преку патот и дол имаше. Таму беше голема рамница. Таа беше бостан садена. Еднаш кога станале дома, коњот, му го нема, кошевите му ги нема. Бидејќи на очи му беше нивата, кога ќе го видат: добитокот си шета по нивата! И по тоа разбраа сите дека навистина тие човек e вампиросан.

18 ВАМПИРКАТА ВАЈДА Ако има оток му стават игла во папокот. Ќе му ја буцна! глата и нема да ce свампире. Ако не му стават игла он ќе ce сведин* од крвта и ќе лраве пакост.

Бабата Вајда не 'а виделе кога умрела. Немало кој да 'а виде. Таа била нападена од синовите. Сама живеела во некоја куќа. И она сама си умрела. Мачките ја прескакнале. И она ce свединила. После отишла му правела ќедар. Меси зелник. Она на зелникот му турала пепел. Крени некој калап сапун, скрши му главата на домаќинот, на сина и, на снаите ќе му скрше главите. Волкави калапи сапун големи, ќе го земе сапунот, ќе ја удре снаа и y главата, ќе го удре син и y главата. И немале дерман (мир) од неа. Па после та.му y преденото 'а истрбушиле со игли. Таа баба мојата баба 'а заушила.

19 ВАМПИРКАТА АЦАНА ОД С. Б И С Т Р И Ц А Ами, су видела вампир, кај можеш да го видиш вампирот? Су слушала клопа, онади на врата кај нас. Седиме није, na таја баба e на деда ми сестра. Ce повампиросала, туа клопа на врата, чука. Па вика мама на свекрва ми: - Тетко, немој да клопаш, на невестава и je страв и децава 'и страв. - Ки, ки, ки, ки ја слушаш, ce смеје. Баба Ацана таја клопа, клопа. - Мила тетко, мори, не клопај, мори, ми и страв децава! Па клопа, клопа na на врата. Клопа, клопа, клопа и ајде ја испратнја Црешнево. Имала братучеда во Црешнево, ја испратија, тамо беше ја изеле кучињата. E имало вампири немало ни инжекции, немало да ce лекујат ништо, e по това имало вампири. A сега со инжекцииве кај можат да живејат вампириве?

20 ВАМПИРОТ ОД КАЈ БАБА МИ Уш една случка имам како дете. Сум биу сеа кеј што e жичара, малку понаамо. Туека имаше една фамилија, не знам како ce викаш е . У таја куќа сум ишау често тука ce појавуеше вампир. И една вечер ce згодив случајно во таја куќа. Ламбава, глеам, г <*сне. Баш вечеруавме, ламбава ќе с'угасне, na ќе ја запали, na ќе

з*

угасне, na никако. Некое време што год ce најде низ собата и ce рас* тури. Домаќинката ми вика: - Сенко - вика остани! Ако си дете, си мушко дете, остани! - Ако, реков, бабо, ќе останам. - Туку викам: Бабо! Ја сум чул стари ми кажувале, требало кој ќе легне машко дете нож да тура под глава, нож да чува под глава. Ја ќе останем и ќе прелегам, тук^ ќе ми даеш ношче. - Ако, рече, Санко - и ми даде. Ножот под глава цела ноќ. Ништо не стана. Сабајлето ништо немаше.

ВАМПИРОТ И СВЕКРВА МИ

- Мајке! Она na дојде и ја т'г рекна: - A бре, чича Петко, што доодиш овде? Што не идеш y кафану д а пијеш, да јадеш там с'с твоите другари, тики ми доодиш овде, та ми бркаш no viae? И они, седив там. Теодосија дојде, легна си, a он си отишја, наши тањири (т.е. од нивната тогашна крчма), на Маноила, на Васиљка (исто крчмари во Страцин тогаш), све збрал од кафану... na ги заредил од нашу кафану, na до цркву. Имаамо еднога Стојана, слушаше ни, момак, na рече: - Чича Тоеодос'је, што ќе работиме, тањирите ги нема? - Па куде са, бре? - Па наредени - вика - свак тањир и л'жичка и виљушка, и до цркву! Ја викам: - Хо, хооо, деда Петко синоќа дојде, та тропа - рекнав. - Он je тој работија. И после, зберев ce Маноил, Теодос'ја - делив тањири! И збраа, докараа ги. И он не могал да стигне до црквуту: како петли запојале и спитосал ce, умрел. Најдоа га: питииште... И од т'г навам, не смо виделе вампир и не смо ги чуле.

И мојава свекрва ми je мене казувала, имало некој мајстор, ќелеш. Ta правиле амбар. Ја млада невеста беше. И он умрел и ce овампирил. - Легнемо - вика - с'с свекра ти, a он што има каленице, све донесе ни ги, та ни ги тури до главу. И никоју строши: пау! - Ја почнам, викам: 23 - Кузман, те га вампир'т! Ед'н пут, два, треќи пут: ВАМПИРОТ ИЛЕ ЧАКРЕСКИ - Мамо, ја не мож'да спијемо ми там, вампири има! E, дошла и свекрвата ќе спије туј, куде нија - не ни верује. Он Ce вампироса Иле од Чакревци. Тој четириесе дена или кој истин вампир! И она, што ќе направи, турила некој гребен'ц (овија колку би почнал да оди, веќе станал чоек. Ноќе од куќа на куќа што влачив вуну) там, куде одил по ќошињата. И ce наденал и п зкае Ќ' оди од куќа на куќа, негде кокошки испил, негде овци нашле умренога после како питииште. И т'г сме слободно легнале. ќ'оди. испил. Го откопале и го виделе опинци кај прави. Од туа еден котел вода зовреле и го попариле. Ете така кажуја за Илета. Тоа сум го научила од баба ми. 22

ВАМПИРОТ ПЕТКО E, после, умре ед'н старец - т'ј деда Петко. Моја мајка туј седеше, куде мене - нема синови. Туру кант* мас, такој стои. Ја гу заклопу, оно гу отклопи и рече: туп! Рипн^ Погледну: канта отклопена и л'жица забрабутена! Викам: - Мајко, овој деда Петко ce e овампирија, он работи тој! - Ајде де, поклопи там, деда Петко, како не e?

24 ВАПЕРОТ ТРАЈАН Во селото Селци, Малесија, Трајан Кузманоски умрел на 60 To KO' умрел одма ce повампирил. На гробот му нашле дна дупка. Во гробот мртоецот не бил. Мртоецот бил излезен!

г одини. е

36 37

Катаден излегувал умрениов Трајан Кузманоски. Еден ден мртоецов го нашле во една шума, во еден орман, во коренот од една бука кај што правел опинци од гоедска кожа. Ваиерот Трајан Кузманоски одел кај некоја вдовица. Вдовицата останала трудна. Таа родила син. Синот ce викал ваперов син. Само тој можел да го убие ваперов, само тој виѓал вапери. Кога Трајан влагал во гробот, тогај ваперовиот син го видел и го убил. Тука паднало само крвјачиште. Трајан како вапер одел по куќи, земал мас од качината, со вагани фрлал по луѓето, a луѓето не го виѓале. Ваперо Трајан удаил некое дете во пеленчина како што спиело детево, го нагазил и така го удајл. Ваперот Трајан ce криел и меѓу рогојте од волојте!

25 ВАМПИРОТ БОШКО Умрел некој човек стар, Бошко го викале. Ce повампирил и почнал да оде низ село да шета. По жените квасот да му го јаде, најде истури направи пакос, негде јајца изел, негде едно, друго. Отишол кај некоја жена, си работела она, таја ја викале чудно, a дигнал една врчва: „Оп, Чундо, оп, Чундо, on"! Ko e гледа женава, врчвава играе нагоре, „Оп, Чундо, оп вика". „Оп Чундо, оп" вика. И не може да виде ништо. И така, така одел, многу пакост правел no куќите, зимал говеда, чинел правел и некоја време го снемало али некој кучиња го удавиле али што ce сторило никој не знаје. Ова вистина да било го прикажујат старите.

26 ЖЕНА ВАМПИР Една жена стара, ко останала како никој, умрела и ce повампирила. Почела пакос да праве: со јајца да врла по народот, да крше, да чине ce. Врлај со пиштоли тој домаќинот, комшијата, со пуза жешка. Нема аман. Некој време и меселе едно кравјаче и го тутнале ќ' одел некој на пазар. Рече: „Димко ќ'оде на пазар и ќе те однесе на коњ, тамо Прилеп ce ќе видеш: има јаболка, круши, цреши, симиди, ce има тамо. И она му ce качила коњ. Коњот товарен и она. Јак коњот, ама дури дошол до Прилеп жива вода ce напрајл сиот. И слегнале и ce изгубила во Прилеп. И така ce спасиле селаните. Така прикажујат старите. 38

ЈАПЕР Од селото мое кај што живеев, ја умре еден човек стар. Немаше многу години, имаше околу шеесет и две-три. Чоекот го заболе гушата-умре. Одија, лекар од Тетово доведоа, и забранија да не ce иде тука, беше болеста многу прелазлива. И чоекот дојде од лрва, ce поболи и веднаш умре во една ноќ и стана ce појапери на д ве недели. Ce појапери, какви маки сум тргал ја, какви страој сум тргал ја... От тука дојде на черен, горе кај нас. кога дојде чојекот, вати да лумпујет. Кокошките ни лежеа на черенот, петлите ко ќе пропеат „кикиригу" тоа в'гуша ќе ги фатит, ќе ги стегнит, после ќе станет ќе ги разбркует кокошките од ќош, в ќош, a тије кркај a тој бркај. Ќе ставиме да вечераме на вечер, ќе e клаеме софрата за да вечераме, ко ќе станет-озгора имаше едно дупче, не беше поподена собата - стисна раката полна земја: вррррр... во ваган озгора! Ние срав, срав бе бери сите. Отука ќе станеме ќе ни ce ојт по нужда и мажите сите и женитеи децата заедно со видело ќ'изведеме, ко дојме назад од страв сите едно до друго, тој само ба, ба, ба, ба, туку тупат по гредите, туку трчат и ќе станеме, ќе си легнеме, ќе растрчует... Леле, страој, леле, страој... Ја ќе му викам, вака, така, секако, не ќутит. Имаше една баба тука во комшиите, осумдесет години. E вела на бабата: - Бабо ле, златна, кажи ми што да прам, не можеме од страв да спиеме, ни лупат, ни растрчует, петелот го стегат во гушата ко ќе пропее, што да пра, бабице, кажи ми? И бабата ми рече: - Чедо, што ќе прајш, да станет... имат ќерка во филан село, да му речи нему: „Ајде си бил досега падар полски, пак те викат да ојш тамо, ќе те кла падар да бидиш". Ај, слагај од тука, земи го српот и да го испратиш таму кај ќерка му, дека го, вика, гости чекат. Таја ојт таја вечер, го праќат таму пољак кај што наречује, кај што клава, не отиде. Другата вечер го покани кај ќерка му да го праќат. И тоа ми кажа бабата каде да пра: „Да го земеш српот, рече, и речи му: »Ајде, тетине, слегуј озгора, ти порачала ќерка ти да поеш, многу била болна." И тоа озгора од гредите. Ние излеговне на виделото на чардак и т °ј одскочи озгора, стори „пус" по скали: ва, ба, ва, ва ва по скали Удолу, туку му ce салдиса пците да го јадат: Ay, ay, ay, ay! Еден ч оек од комшите со пушка врли на него и воа, воа, воа, замина по • патот. 39

28 ВАМПИРКАТА ВО СЕЛО БИСТРИЦА * Една баба ја имав, na стрина незина ce вампиросала. Ce вампиросала стринава и ќе иде нокеска тува, иди, иди, na иди, na иди и рекла она: - Што идеш мори, невесто, овдека? - Да си вида децава! Носила алишта ставала пред деца. - Имаш здраво живо, (од Мокрени била таа), имаш здраво живо од Мокрени, внук ти од брата ти си ce жени, да одиш на свадба, ете јаб'лко има во таблата. Ta го зела јаб'лкото и пошла y Мокрени. Немало ни свадба, ништо. - Ај, и рекла, Денко, ти ме гости, ја појдов за Мокрени, ама немаше свадба. Внук ми e женет. Ах, ми e жал, за децава, кој ќе ми 'и гледа, оти тебе ја знам кај што ти e. Што ќе прави, влегла в трло, оцвите 'и испила, изумреле. Кокошките 'и измреле. Оставила три деца, рекла: - Ми e жал за децава, нема кој да ми 'и гледа, оти ја за тебе знам што треба. И овците ги испила и кокошките ги испила. И после што ќе праат? Во Мелница имало некој Турчин. E рекол не можа да ce откина од женава. Дошол од Мелница Турчинов, рекол: - Ај да си одиш. (Тоа во Теово било). Дошол Турчинот овдека, a рекол сеа што ќе 'и правиме како ќе 'и праиме. - Ај, рекла, зберете ce народов, свирете гајди. Засвириле гајди, ce собрале сите на оро. Собираеќи ce сите на оро, тргнале на танец a оваа ја нема. Женава ја нема да дојде, вампиркава. Чека, чека, чека, свири, играј, свири, играј, чека... Чекаа ја нема да дојде! Туку, еве ја некој пат дошла. Дошла, ce ванала на оро. - Ете ја, рекол, сега ене ce вана на оро, кинете ce од опашкана од танец, кинете ce! Кинете ce, нека излезе на танец! Ce кинеле, ce кинеле така од опашка, ce кинеле од танец на опаш надолу. Излега таја и зела шамиче да игра. - Ете 'а, рекол, сега заигра, да не ce плашите сега. Немој да ce плашите, заигра сега! Колку заигрува таа и тој со пушката ја отепал. Колку еден котел перачен пифтија ce истурила тука. И после пари пифтијата. Вода ќе вријат, со вода ќе го парат местото, оти оживујело na. Ке ce пари седум дена. Седум дена ќе ce пари, туа на местото ќе вријат на вечер зоври котел, на утро зоври котел, денеска није, утре друг, треќ. Co ред седум дена. Ете тоа, баба прикажуваше, во Теово ce случило. 40

29 КОЛЕ ВАМПИРОТ Едно време (ова ни го кажуваше баба Шуратка. Баба ми беше село Кршорани, ама мажена за дедо Иљко y Сетина) имало некој Коле вампир од Гаџови. Тој човек умрел ce свампирил. A греде по ландилите му 'и сокршува волоите, му отпушта волојте a луѓе, демек, ce. Разбрале дека Коле e повампирен и ce граделе со трња. И ка ce граделе вака затвори си и волојте, дома врзи си и коа стани сабајлето волоите испуштени. - Еј, шо прај.ме вака, мајката, шо чиниме вака? Коле Вампирот ce приказа во цело село. E ce шо прават виа селаните? Соберват коли, панаѓур, тапани, сурли. E ce шо му качија, сендуко му го качија. E дојде владиката од Лерин. Го откопаја y сабота. У сабота тој не шета нигдека, не шета. Го откопале y сабота и го клашле y колата сосе сендук и го лажат сеа: „Ќе ојме на фиљан место, тамо има јадејне, тамо има пиејне, тамо има све, не чекат со свирки, со тапани, со свадби, со работи не чекат". И вие отишле. Оди, оди, застани... Колета не оде, не оде и друго ништо. И после го лагале, лагале, веќе цел ден шо го лагале дури y три саат го занесле на едно место - Мала Ливада ce вика. И тамо сетне со пушка го отепале и со варена вода го натуриле и тогај ce истурила крвта од него. И така тој... Ама ко шо e, мршата стое, очите црвени, ноктите црвени, нокти токаи порастеле црвени алски, очите алски црвени, лицето угу крв с'то црвено, мршата цела црвена. И ти кажам го занесле. Таман ќе му текне ќе 'и опне нозете, не оде колата, волјте не тргат, макар да пукне не тргат. Па лажи: „Бре, Коле, така, бр, Коле вака... Немој, не ce праи будала! He ce лажи. И таквај оди, ќе одеме тамо, ќе пиеме, ќе јадеме, ќе играме тамо, не чекат со тоа, со воа, лажи го со кокошки, со печила, со не знам шо и одвај го излагале. Од сабајле na дур до три саат шо го носиле, не оде, не оде по тоа. И владиката, попои и цело село лажи го со тапани, со свирки свират, тупат, чинат, укат, играт, јават пред него, пред колата и одвај го излагале и го занесле до тамо. И кога го знесле тамо со пушка тргнале, го отепале и со вода варена го "атуриле.

30 ВАМПИР ГАШЧАРЧЕ Гашчарчето го велеа, и тој ми кажваше мојта мајка, и тој така ампирил: знајш умрел невиден и го прескочила синки. Кое УМрел не го вишле и као ошле го нашле умрен, тогај мачка го прее Св

скокнало и ce свампирил чоеко.., мама така кажваше. Зашто коа ќе умре човек да не го прескочиш овака. Сеа коку e истина тоа? Затоа коа ќ'умре чоек преку не ce придава. И тоа од тоа останало. Ногу мака вишло селото од него. Секаде, секаде по с'те куќи си шетал тој и затоа селото вишло мака, ce плашиле децата, ce плашиле сите. Вишле не вишле старите, го викнале владиката од Лерин. Владика да донесиш од Лерин тогај беше големо нешчо и го донесле владиката од Лерин за да го откопат y сабота. Само y с'ботините он не шетал, не одел никаде, си стојал натре y мршата. И тогај y сабота го извашле, ти кажувам, na раците токаи, ноктите токаи д'ги црвени, црвени и раците, он цел e угу крв црвен. Очите исфрлени ко на коза и црвени алски. Го гледале ка не го гледале ко извашле, ти кажувам. Тој не тепаше, не колеше, не палеше, добиците 'и бркаше, шо тропаше не те оставаше да спииш со гламњи запалени. Знајш, оџаци имаше тогај, немаше вака шпорина или соби, оџак запален цела кујќа ќе свете. И од огно дигни 'а гламњата, фрлај по него дур до вратите, ама ветер фрлај, ама фаќај, гаси, од гламњите бегаше. Ето, мојта мајка кажваше. E да те удаве B'KOT, B'KOT да те удаве. В'ку, ајдефрли со гламњата, шо пулиш? Ајде, кучето збери го. Ам, ам, ам, ам - ќе го испрате, друга кујќа ќе оде. Тиа шо беа четири очи, шо имаа туа едни бели четворооки, тиа многу го бркаа. Петлите пееја, кучиштата почнаа да лајат, оти, коа било глуво доба и тогај и реката 'а чувала, не бучела. И тогај, сетне, кааќе пеат првни петли и реката ќе земе да шуме, да лазе, да шуме, да буче. E, дотогаш до y дванајсет саат и реката ка шо бучела и тоа и таа ce завајла не бучела. А, ете, сега да запаметиш, y дванајсе саат реката не буче.

ВАМПИРОТ ОД МУСИНЦИ Имало вампир во Мусинци. Баба ми моја, на осуМдесе години, ми кажуваше. Вампиро ко ќе ce стемни вечер н ќ'оде по куќите. Анките ќе земат да месат леб, ќе го напраат квасо и тој ќ'оде ноќеска и ќе му ce посере во тестото. Го завел стапчето и го дупе агата од кај газо кога одел по нужда. И ce сетиле веќе луѓето, му дошло стра. Ќе 'и заколеле свињето, ќе кладеле кобасите, ќе го зимал тој кобасарникот сосем кобаси и ќе шета низ село од ваа куќа на другата. E шо праат сеа луѓето? Вој стана многу лошо 'и попречи луѓето. Тргна пазарџијата на пазар и ќе му го воде коњо ноќески на глува доба и го носе во некој вир да го удае. И ce согласиле луѓето: вечер ќе праиме еден џумбус, ќе праеме една свадба. 42

И ce собрале, напраиле свадба. Свират тамо гајдите, чинат, ќ'одат во Трап по невеста. И еден коњ зеле, демек коњ нетоварен. И свира викаат во глува доба тамо: - Ајде, берете ce, кинисаме сватои. Кој сака да иде, коњ има празен, има празен коњ! И тој вампир кога ce собрале сватоите во Мусинци на чаиро и хргнале д'оат по невестата та и тој ce качил на коњо. Ce качи на коњо и кога дошле во Трап ко наближале селото, запеал некојси петел. Ko запеал петело и коњо ce остресол. Ce стресол коњо и оделе со гајди, со песни да го излажат, да го преселат од тука. И уште еднаш сетне не ce вратил. Во Трап му тргале мака.

32 ВАМПИРОТ ОД С. ТРНАВА Старио мој - бог да го прости, распрааше ко сакаше да ce жени брат ми, најголемио брат. To беше уше пред дванајста година. E станале, го женале брат ми. Зве една невеста од село Јановени. E звее невестата, e венчаа, сторија на вечерта едно, друго. И секако млади ќе си земе да си легне да спие. A имаше едно село, Трнава ce вика, до нас тамо, ce слушеше еден вампир имало. И на вечерта ко си легнаа децата долу во ќерало, си му дојде тој ѓаоло и туку му чини на вратата e, еее, еее, ее... Бам, бам, бам на вратата ропа. Вој брат ми ce плаши, младоженец: - Кој да e овој туа, кој да e овој тау шо ме плаши мене? - A имам еден брачед друг комшија, тој беше малце така шакаџија. Да не e Коста? - Коста, аман бре Коста, остај ме на раат да спија! Тој na ропа, бам, бам, бам! Ова мајка ми му вели на старио, на татко ми: - Стани бе, душман долу децата 'и плаши, некој му вика, кој e т ој, стани види. И старио ни пет ни шес тој пиштоло в џеб, во р'це. Излегва надвор во дворо, но тука нема ништо. Тражи, бара околу наоколу к Уќа, нема ништо. Ce враќа назад, му вели: - Мори, жено, нема чоек, нема! Кој e тој, не знам. Си легнаа na. Тој сеа, вампиро шо го викаме, имаше една гуна, како овчари шо носат. Фрли тамо некој тревки, ја зел, ти ја однесол н <* некое гумно друго, на еден стежер. Станва сабајле старио и му казва ce на Стерјо, Дука: вака и вака сношти не го пристигнав, ако го пристигнев, наганто ќе му го тргнев во плештите. Овие туа старИиве другиве: - Да не беше фиљан, да не беше биштан? - He зна, му вели, не виду чоек. <

Втората вечер му вика старио сеа: - Ќе си лгните горе, вечер. Ама еден стрико наш na 'и кани на гости. E ќ'ојме на гости. Појдоа на гости, тамо вечераа, сторија и едно време ce вратве назад. Mope, една стрина моја (куќата од стрико ми беше стара куќа, така со калкан, висока) децата нивни си бега напре со брат ми и снаа ми, да си оде дома, мајка ми стана да истури вода ношјата тамо. Гледе на калкано горе еден како орел така и крилја големи и му ce клони на старио згора. И старио - тап од појасо пиштоло за да фрли горе да види што e то на калкано rope. To нема! Си ој згора и не му кажва дома стариов на децата и на мајка ми, ништо не му кажва. Си легнае. Си легнае ношјата и си спие. Да ти дојди вампиро, да ти влези дома. Имале две зелки месо, како 'и викате вие ќупови, така зелени, зелки п'лни месо од свадбата останати, да ти'и зева и да оди на зето и на невестата, сеа на брат ми и снаа ми, и околу наоколу месо коматчина парчина, парчина, парчина, парчина оп 'и нафрла парчина. И греди na no парчнната дома шо береше брашно едно друго, туку чини так, так, так му ропа. - Мангар, му вели, стани бе душо, истера'а таа хчачката ќе ми преврти тамо тие зелките со месото. Да не ќе ми 'и истури, истера 'а, - му вели мајка ми. Скочи тој уште еднаш, кибрито и дур' да го запали, ѓоп нема ништо. Децата си спие на другата страна. Сабајле KO ce разбудие, тие ко пуле постелата му e само со месо, околу наоколу. Еј, значи вампиро e - ce осигурија што e вампир. Шо праве ce како да го истере, да го липсе од тамо. Сп e најде белата. Ка шо расправаа ce старите, станале, му месиле едно пупале, едно погаче му направиле, опинчина мали, и му вика: - Te кане во филан село на свадба да одиш тамо, туа свадбата ce заврши, сеа те кане тамо. И му го давале на една жена стара да го префрли во друг синор, во друго село. И таа жената торбичката на рамо, то пупалето, тие опинчината и ќе носи тамо. Торбата e обесила на некоја црница. и му вели: - Еве, туа те кане, утре има свадба, туа ќе бидиш cea. Tu појќе тамо немаш работа, таму ce заврши свадбата, туа има свадба. И така ce куртулиле од вопиро. Сеа дали e вистина дали e лага - така расправаше старио.

33 ВАМПИРОТ ОД ГРНИКОВО ВО С. ДАБНИШТЕ Кита дошла уф Димитрија Грковски y e. Дабниште и ce своикат. Арно ама, она како да го направе тоа, зела од дома една карта 44

вино, една погача, едно шише ракиЈа и една нова торба и влегла во една соба кај шо бил вампирот и му рекла: - Ајде, ќе одиме на госја y Дабниште и ти да ми бидиш другар. И така направиле. Кинисале и отишле, Арно ама, не бил маж била жена, дошле y Дабниште. Она отишла кај Димитрија и ја закачила торбата на чардакот горе, кај шо влеват на лисвицата на крајот и му вика: - Туа ќе останиш ти, a jac ќе си одам дома! И му рекла на Димитрија: - Нека постое ваа торбата вдеа, јас имам друга работа. Он и рекол: - Добро! - И ваа не ce вратила и дента си отишла y Грниково. Вија вечерто сакале алва да прават. Арно ама, Кочо, татко негов, мајка му 'а водеше (ама не беше од него од друг татко беше), и му рекол, Мише го викаа: - Синко, ај земите брашно, од црвенкиното брашно, ете шеќер има, да направиме алва. Арно ама, на жента и вика: - Фрусо, има ли брашно? Она му вика: - Димитрија, има брашно ама на воденицата. С г а e доцкина, воденицата e до црквата, до сел'то. Димитрија вика: - Ќе идам јас, ќе го земам брашното! Едно време она му вика: - Доцкина e, еве полноќ e! - Mope, ќе идам, еве дека e. Тргнал, отишол таму, тропнал, воденичарот му отворил. - Брашното млено ли e? - Млено e, рече, шо вака, бре Димитрија? - Тија стариот сака алва да му направам. - Добро. Тоа брашното ванал му го поткренал воденичарот. Коа дошол до црквата, има камењ, голем: - Чекај да ce починам малце и да си наместам вреќата убаво. И ја опрел вреќата на каменот. Кога за кревање, дигај, дигај, дигај, не бива; бре, опнал убаво - не бива! He било ногу брашното, околу 21 ока било брашното. Бре, оште еднаш ce опнал убаво и ја кренал вреќата. Дур си дошол дома сет жива вода станал. Жента му, му вика: - Го донеси ли брашното? Он и вика: - Мори, Фрусо, го донесо ама воа брашно кој знае колку e тешко ми ce стори оти има 100 кила, сет жива вода ce стори. Она му вика: 45

- Дејди, Димитруја, 21 ока еден бучок брашно не ки знае колку. - Арно ама мене многу ми ce стори. И ванале направиле алва од брашното и таман 'а туриле да истинуе, една тепсија ли била, две ли биле, таман 'а турил на синиј. ката, почнале да јадат, на џамот дам, дам, дам, тропа нешто. Едно време испаднале на џамот: - Кој вика? Нема никој, ништо. A почнале да јадат и на цамот na: дум5 дум, дум, кок шо може и вија: - Кој e воа, кој e ноа? Едно време на тија дедо Мишо стариот, имала некоја Ѓоровица била умрета na ce карале, Софка a викале, и вика он: - Мори, Софко, исчувај ce од туа, ако земам некое дрво ни очи ни глава ти оставам! Он na оште толку, na дум, едно време ce изразил : - Бате y гасот ебан, ако станам туку думка, думкај ти! Он 'а мислел неа. E како беше ноќта не заспав никако, e му думка, му тропа, на чардакот му иде, шо има бардаци стомни ќе му истури... Ќе влезат y избата, гледат: брашно исеано со сито за да го месе. E y тија десетте дена имаше ден и јас го знам од Дабниште свадба правеше, Моно ce викаше, e сега вија ваму прашуј, наму прашуј, како некако да го испратат и му кажал некој : - Mope, Димитрија, друго чаре нема, да ваниш една погача да месиш, едно шише р'кија да нап'ниш, и да го ставиш y една торба, да го оставиш таму кај шо ти праве пакост и вие сите ќе ите на свадба, ќе оставиш едно од децата помали ли, поголемо ли, и ќе му речиш: Синко, ти да идиш ув избата да 'а земиш торбата и ќе речиш тамо: - Ако си маш чичко, ако си дете побратиме, ако си женско сестро, ако си стара мајко, ајде, сите на свадба отидоа и ние да идиме на свадбата зошто сами да бидиме? - И да ја земиш ти торбата и да идиш на свадба, сите кај шо играт мали и големи надвор на дворот, и да гледаш да ја ставиш торбата наземи и некако да ce мушниш да не те виде и никој да не те виде, да видме шо ќе испадне. И така направиле. Сите отишле на свадба, го оставиле еден син, Ристо го вика, дома и му рекле: - Синко, ти вака и вака ќе речиш! - Добро, татко. Сите отишле на свадба и виа маж слегнал долу и му рекол: - Ако си жена мајче, ако си помала сестро, ако си маж чичко, ако си дете побратиме, сите отидоа на свадба. Шо ќе правиме вдеа? И си 'а зел торбата под палтото. Одел, одел, отишол на сваДбата на дворот. Гајдата свире, свире: кој играе, кој муабет прават>а мали, стари п'но туа и вана ѓоа ќе играе на танецот, торбата остави на земе и мушнал. Ка мушнал дека како било, поминало. Ko си иде дома ништо нема. И коа станале рекле: 46

_ Чекај да видиме сабајле дал ќе најдеме нешто или истурено, брашно исејано, или на сениата нешто сукано, дал ќе најдиме? Ko вака сабајлето стануат ништо нема под п'но здраво, де то н е М а ништо да им тропа, утрото вечер na нема да му тропа ^така со таа торба го оставиле вампирот на орото, после додуша И < кого му ce наметнало или како викат кучињата шо имаат црни "чи ако го пречека ќе го изеде, или в'ците ногу 'и терат вампирите. пи

34 СВАПИРУВАЊЕТО НА БОЖАНА Сега ќе ти кажа за дедото Трајка Пала Аџијата. Кога му, умрела жената баба Божана, бог да ја прости, му ce свапири1па, почнала да 'и врти, синијата да ја врти, ноќно време вратите да ји, отвара, огно да го вали, крши вејки, вали оган. И сенијата клај ја на сред куќи и сеј брашно да меси леб. Тропа цел ноќ, тропа,.. Ќоа стани сабајле утре, ce растурена куќата, а.ма пред тоа така му тро- • пала по гредите си викал: „Ете ме плаши Трајко Балто (некој комшија имал Трајко Балто) - „He си викна non, му викал Трајко, non да си ја пееш женава, туку од скржавчина ќе умриш, от титизло, да си викниш non, туку без non си ја закопа". И човеко си велел, Трајко ме'плаши Балто. He верувал, де$а свалирена e Божана, дека ce свединила, И коа некое време в!атила да му ја турка сенпјата, да му меси леб, да му сеје брашно дома. Растурено сенијата, ситото, падни од греди кај шчо e обесено од колјето, сенијата кај шо e обесена падни, падната најди ја утре. И така, така имал некое чупе од Трајко и тоа чупето од стра му умрело. Ce исплашило, ce заболело му и умрело чупето. Почнале да му кажуваат: „мајка ти e свапире^ на, свединена". И коа така некое време ce уверило дека e свединета Божна. My привикале жени, тамо стари жени имало. - „Трајко, она je свединета. Божана e свапирена, e бог да ја прости, така леунка жена беше, леунка умре, не пејана од non. Она e. Оди, оди, прави некое чаре, некој ал." A имало некоа баба Злата во Врпско, Белег °т a викале таа, така била родена као белег. Малецка била, стара жена била, ама малечка, била каку дете. Само коку шче проодила току била мала. Пошол кај неа и таа му рекла: - Свединета ти je жената, туку да ја изведиш од дома. - Кај да ja изведа? - Кај да ja изведиш? На гости да 'а носа, ми рекоа жени на гости да 'а носа? гост ~ ' ' Н^' Р е к л а т а а » н а гости да не ја носиш, ако ја однесиш на и ке М ' У ја однесиш на некои луѓе во куќата, греота e, ќе му ce На н е к о г И Н а ^ 0 * 31 ^ 3 » * е Х|У Ј а гази, ќе му ја умира, или децата на ° к е МУ 'и умира, ами в поле да ја однесиш на жетва.

- E како, бабо Злато, да ја однеса, кажи ми : - Па шчо ќе ми дајш да ти кажам. Една овца ќе ми дајш. - Абе ногу e, бабо Злато, една овца да ти дадам. Сега како да ти дада за едно сенишче една овца. Јас не закла овца коа умре она. - В тоги не си заклал, ама сеа ќе ми дајш. E и таксал да и даде една овца. My кажала жената како. Си дошол дома. Викнал некоа жена од комшиите да му меси погача, му месила. My 'a испекла погачата, зел лук 'а зел чашката во ѓорбата, букарот за вода на маска сакмата, покрови тамо шчо Си лежеле на жетвата коа оделе шчо си лежеле. И ноќта кај глува доба, кај полноќ станал, ја извал маската, a одврзал кај шчо била и викал: - Божно, ајде спремај ce ќе ојме на жетва, ќе ојме на жетва кај Степановиот Кладенец, нивата веќе готова e за жниење. Чера бе, 'а виду, во една рака да 'а скиниш сева e. И станал, наобесил на маската торбата, букарот вода, алиштата 'и товарил и ce качил на маска. Кинисал. - Ајде Божно, ајде тргнувај, ајде готов сум јас, ајде! - Си викал така сам во куќата дома. Децата 'и пратил во туѓа куќа да спијат за да не ce плашат, не 'и оставил дома. Си кинисал, коа кинисал од дома така му ce преправила као кучка шарена да оди, по исто. Таман излегол така кај Трнот (едно место така го викале на крајот на селото), туку му ce качило нешто на маската. Почнала да јачи маската, да стенка, да не можи да оди. Ce чудил шчо e, шчо e. Ама едно време му рекла таа бабата Злата уште од така *е ти прави. И слегол од маска. Ај рекол: - Ај, Божно, да слезиме, пак ќе ce поткачиме погоре. Ќе вјаваме тамо кај шчо има маклишча, кај шчо e местото водно, кај шчо e темен долот, кај шчо e угаре Кучкин дол. Коа ќе одиме тамо, во темницата тамо ќе ce качиме на маска. Сеа ce види, ќе одиме. Слегол он и слегло и тоа и нема да јачи маската повеќе. Заодила така као шчо можела да оди, као и секогаш шчо одела. Одел, одел, си пошол на Степаново Сено, на неговата нива, си пошол на гумното, растоварил. - Ај, рекол, Божно, шо ќе растовариме, ќе ce сместиме, ќе лежиме сеа, na утре ќе жнијеме. He ce види сеа од каде да зажниеме. И и рекол: - Седи, рекол тука ти, к'ода да ја врза маската јас. Коа кинисал да ја врзува маската му ce сторило оти да оди по него и таа, да ја врзуваат маската двајцата. Биле ја врзале маската ce вратиле назат. Послал, ја наместил постелата тој и и послал гуната врз постелата, гуната негова шчо ја носел. Коа ја послал гуната и рекол: - Сега, Божно, седи ти овде, да ода да вида дали има кладенчето вода, дали има за утре и да разгледам тамо пак дали je зрела нивата и од комшијата; дали само нашта, да не има бел клас ватено, само нашта ми ce чини e шчо оздреа ногу рано, a друзите нивје не ce здрели. 48

И наместо да оди кај кладенчето, кај водата и кај нивата од комшијата да ја видуа, тој преку Дренскиот сињор избегал на Дрен, таМО на колибите Дренски пошол кај некои овчари. Пошол тамо, мУ рекол на овчарите еден добиток му избегал, na не можел да го најде, ако можи да прележа троа? - Прележи, му рекле, еве имаме место, прележи! - Прележал амо и утрото тсоа станал си дошол право на нивата. т Коа дошол пак на нивата, коку едно кило, коку две-три кила к рв пивтосано на гуната така ќе стое на алишчата. И си кинисал назад. Си дошол дома и пошол пак кај бабата Злата. - Брго, му рекла таа, (а 'и однесол овцата тогај) оди сега назат, да ce вратиш тамо да 'и свиткаш алишчата и да 'и изгориш. Оти да не, да не лизни некоа стока од него. После ќе ce сведини и стоката. Да го изгориш тоа сосе алишча, ce да изгориш! И така од дедото Трајко Палов, бог да го прости, така су слушала шчо патил од жената шчо му ce свапирила.

^ "

ВАМПИРОТ СИЛЈАН Во турско време во село Долно Крушје дошле турски аскери, го забрале деда ми Силјана. Било зимно време. Тој ден било многу студено. Турскитѓ аскери го тепале деда ми Силјана, го врзале гол за стожер, a после тоа го клале гол во едно корито полно со вода. Тој ce тресел цд *страв и студ. <рд многу мавање турските аскери деда ми Силјајт го протуриле. tlo некој ден тој умрел. От ко' умрел дедо ми Силјано, от ко' го закопале, првата вечер адетот му било попот да спија на местото каде шо бил спружен мртоецот. Попот легнал, само што заспале и почнало нешто да тропа. Тогаш баба ми Трајанка свикала: - A ваперу еден, оди си што ми ги плашиш децава! Вапирот Силјан почнал да ја отвара вратата и да ја затвара. Тој отвори ја, тие затвори ја. Баба ми Трајанка почнала да вика: - A бре бегај, старо, немој да ми ги плашиш децава! Од кокошките што лежеле на греди вампирот Силјан зел една кокошка, ја удавил и со неа мавнал на баба ми Трајанка. Тоа го правел првата вечер ce дури првите петли пропеале. И оттука отиШол кај комшите. Другиот ден селаните, комшите на баба ми ТраЈанка и рекле: ;,, - Силјанице, ама синоќе дојде Силјан? - Дојде, да не дојди уште еднаш, не не остај да спијаме. Другата вечер пак вампирот Силјан почнал да тропа на таван. Вампирите во македонските верувања и преданија

Ko станале утрото, што ќе видат долу: месо суво донесено, и кочани од царевка од кај комшите. И така терал до некое време. My носел и качина со маст. Селаните почнале да ce оплакуваат. Селаните викнале од некое село ваперов син. Ko го викнале ваперовиов син, тој им рекол: - Земете, стоплете еден џум вода, ќе ја зовријете и утре сабајле ќе ја однесите на гробишта, ќе ја турите во гробот, во дупката од каде излегува вампирот Силјан. Ќе ја турите водата за да го попарите! Баба ми Трајанка тоа го напрајла. Пак вампирот Силјан дошол вечерта. Уште поголеми ѓурултии му праел. Почнал јагнина да му дави. И после месиле една погача и во сабота одручек ко зајдувало сонцето, баба ми Трајанка отишла на гробишта и го поканИла: - Ај да одиме на гости, еве погача носам, ќе одиме преку Иваноа река за да те пренесам ! Баба ми Трајанка го пренесла преку река, погачата e остајла на некоја ледина и на вампирот Силјана му рекла: - Еве ти погача, јади! И таа си.се вратила и уште еднаш вампирот Силјан не дошол. Другиот ден на местото нашле крвјачиште, пците го изеле вампирот Силјана.

ПОВАМПИРЕНИОТ ПАНИ НА КОСТА ВЛАО Имаше, тога, м'ри ќерко, в'пири. Коста Влао имаше дете болно. Го имаја пушено на бачилото, беше уд офтика, на бачилото уд овци да пие тамо сратка, млеко за да уздрави. E, умре. Умре то, ce стори вапир и тамо пу кујќите одел, влегвал. Мојта мајка беше чупа двајсе две години, уд двајсе и четири години ce м'жи. Вој влег'л. Коку сакаше да легни, гушата фати ја, п'лти. Баба Диневица го зела ножо, сеј тука. Шо сакаше да ме л'жи мајка? Сеј баба Диневица го зела ножо, сеј тука. Шо сакаше да ме л'жи мајка? Сеј баба Диневица со ножо, сја девојка, к' да кажи и на неја де? Брајќата умреја, чупите останаја. К' да кажи? И ва седи, баба Диневица тамо со ножо. Легни баба Диневица, пи'коса ја, ја дави. К' стори вој, отишол y та јатарва му, отаде утиде y јатарва му. Ва na Влаинка била. Ти зела ен сноп 'рженици, ти запалва снопо и го гГшка по п'то. - У, кучето дека e? - рече. 50

- Тука ќе го изгора, така ќе го запал>а. „Уку Павле, уку петле, еижи,К нишки маникири. Ристос и Богородица, пу влашки, уку петле, У У Павле, ишки, нишки, маникири, Ристос и Богородица - му велела и и г о п'шка вака. И ва отишла, мојта баба: - М'ри, Гиревице, на јатрвата, на вратта седи y една кујќа. - Шу викаш? - Шу викам, рече, м'ри, јатрво? Пани на Коста Влао, рече, д0јде тука, децата ќе ми 'и п'лти. Така ќе го изгориме, така ќе го испечиме, му вели на 'атрвата. - Ами, к' ќе чиниш? Са собраја двете 'атрви. Сја шу да чини? Станале месиле пупче. Го велиме тамо нија Гупцки Дол. Станаја, зеја. Рече: - Бари ќе ојме на гости таму, ваму. Утишал пу ни. Си дојде na наза. Па отиде да 'и пл'коса децата, na на 'атрвата децата утиде. Уд тамо, ами ето сја да вервеш на те верве. Па мојта мајка велеше. Уд тамо сја вија, na да кажиш на вија м'жте не верве к'к, ама сетне излегоја л'жовни в^ири да и плаши љујѓата, сетне бојо, од бојо ка фати, сестро, уд страта загинаја, пукнаја, да имаше в'пири. И уд тамо вој, станаја вија утредента na месија, месија пупче, буклија вино н'плија. Рече: - Бари ќе ојме y Черешница, тамо љујѓата има колку да сакаш тамо да јаш, нија тука сиромаси љујѓа сме, нема ништо y нас. Ce изл'га, киниса уд тамо, са замрачи. Имале некое куче, к'то дјавол лежи, мајка шо кажваше и ку станале на ранто, најдоја крв на вратта. Да ce к'лни, мојта мајка ми кажваше, a не шо веле сја да му кажиш не те верве то шо ќе кажиш. И го напи, ама наза и наза не утиде да ми чини. Сите кажвае одел пу кујќите, кој пл'косај, кој... ce сторил вапир тамо на б'чилото, гу донесоја умрен, гу з'копаја y селто. Пани го викаја на Коста Влао детто Вла беше, домазет дојден тој y Пракопана. И имаше в'пири, мајке, имаше, да не те л'жи шо немаше. Мајка за шу сакаше да не л'жи?

37 ВАПИРКАТА СТЕНЧЕ

;

На едно време старите ни кажваја ногу и вапири ставаја по селото. И y нашето село имаше вапири. Една вапирка имаше. Ta му куткаше, по полици ce качваше, мисури. Като дојде y нашта куќа, ^ајка беше дома сама. Ta ропај по полицата, му 'и крши мисурите М У 'и мава. 4*

- Мари Стенче, ми шо ми дојде, ја си постарата, во нашата к'шча ми шо ми дојде? - A мари, стринче, ода дека има појке љуѓе. Ние са милваме. Ta ce раскркоти и ѓом стана. Другата вечера не гредеше. Одеше по селото, зијани правеше. A нејната сна му вели: - Мари мајко, една погача меси, ми ај да ојме на гости y Прекопана y мајка. Ми татко e болен, ќе ојме да го вијме. Ми ај да ојме. На вапирката вика снаа му: - Меси топла погача, за едно канатра вино и си изл'жи вапирката ојде. A та не e гледаше, саде си ој жента со канатрата вино и со погачата топла и си и зела едно малечко по неа, девојче имаше. Отиде кам Прекопана, a дилеко шчу. Ој ојде дур во Прокопана, тамо ќе вечере, ќе јаде и си дојде снаата со девојчето. He e виде кога си дојде. Ам шо да прај ув Прекопана, на чужо нешто не 'и знае к'шчите, да ој да шета. Като кинисала по п'то, ето го волко. A тие вапирките волк да e' доближи до ни и ќа пукне.Като дојде в'лко озгора, си бараше вапирката по п'то na во нашето село да дојде. Волко ce доближи и вапирката пукна.

38 ПОПОТ ОД ВИШИНИ ШТО СТАНА ВПИР A y другото село, тамо Вишини го кажве, попо умре, стана в'пир. Ам' шо ќе прави: оди y некоа к'шча, малечките му и п'лти, умирве. Оди на друга к'шча. В'пир, ропа по каците, мас зема, e... Вика м'жо: - E, не вервам јас, попо стана в'пир. - A бе м'жу, стана попо в'пир. A тие имаа к'шча од греди. Са пораскркоти в'пиро горе, са раскркоти в'пиро по чов'ко, погледна по гредите - в'пиро една шепа мас му y образо, кот шо ce гледаше чов'ко, угул мас. Верва чов'ко. Ам сега шо ќе прави. На селото му ce баздиса многу. Децата умирве, вапири станваја много. E, викнаја гилјвеџији кото знаје, вапирското оро да го свире. Фатије да свире вапирското оро, ама и сељани имаше кладено на орото. A попо итар в'пиро. У танац оди, a никој не можи да го гледа. Он н'тре y орото. Шо ќе праве. Ce' чеќе со пушки. Тије в'пирското оро го игре, a чеќе орото y н'тре не мож' да отепе в'пирите, зашчо ce пикнати y м'жите. И застанаа, му дојде времето на в'пирите да беге, звеја по п'то на гробишчата да оде. A застанаја тие со гељвијите шо свире и игре, свире. Ама застанаа со пушките и утепаја и откинаја сељаните.

39 ВПИРИТСКА КШЧА A y другото село ce кажваше в'пиритска к'шча. Тој умрел, м'ж станал в'пир, му носеше на жената једно, друго, A жената остана трудна. A Турците по то време бараја по селата, шетаја. Ta жена шо нема м'ш, не требе да биде трудна. Треба од кој м'ш je, кој viy оди и кој му греди. Ојдоја, a вике жента: - Ти немаш \Гш, a ти си трудна. - Ми, трудна си, M'LU МИ греди, м'ш ми стана в'пир. - Как така? - Стана! Нишчо. Турците му казаа: - За две вечери треба да ни кажиш: дека ce крије \Гш ти, кога греј, треба да го најме нија. He можи така, секоа жена шо нема \Гш да биди трудна. Нишчо. Дојде м'ш му и м' вика жената: - Mope м'жу, ми јас си трудна останата. Шо ќе права? Ке дој, ќе го рода малечкото, кој помош ќе викам, шо ќе ми донесиш? Сака да јада, да пија, шо ќе права? - E, мари жено, ќе ти кажа јас дек ce крија, ама виш зор ќе викаш: „М'жу, м'жу!" Јас си скријен y Пашандов лисник. Тамо ќе ме најш. Добро, пак си отиде. Дојдоа Турците: - Шо напрај, мар рисјанко? Го најде м'ш ти? - Аго, дојде м'ш ми, ама ми каза дека e скријен. - Ми дека e? - У Пашандов лисник! Нишчо. Усуна утредента. Заповедија Турците на сељаните да оде лиснико цел да го нареде окол наокол слама, со гас и сичкио наедн'ш да го запале. Да не избега в'пиро. Ојдоа сељаните, направија така, го запалија лиснико, a в'пиро вика: - E, народе, народе, на кој кажи, на кучка жена не кажи. Жента ме изеде со вера. Јас на жената само му каза дека крија. И като го запалија лиснико и вапиро пукна. A в'пиро викаше: - На кој кажи, кажи, на кучка нежа не кажи. И во стана y нашите места. v1y,

40 ВАПИРКАТА МИТРЕЈЦА Една женичка стара, некој седумдесетина' години, од селото наше умре. Умре та старата na со мојата баба, на татко мајка му, си беја многу пријателки, беја од Џељово, од едно село. Ќе д'орај, 53

ќе да го имаш шчукано Џел>ово. Од таму, та старата оживе вапер. Ама ќе e закопе, сега оживе. И тија ка беја многу пријатељки, мојата мајка беше нееста и јас не знам, не ќе бе родена ошче. И една тета моја, на татко сестра, си бе' легнати тамо во к'шчата, во одајката. И та вјана горе на това и шо и пререн дека ce пренде к'шјата назад и ќе ја покрије јопе. И та ce качи тамо и „фр" герамиди на љуѓето дека спије тамо, на мајка. Тие стреси ce, замати мајка, треси ce. И та баба му вели, море, Митрејца 'а викаа: - Мари Митрејце, мари Митрејце, a мори ти ула ќе да си, вели, ми уплаши љуѓето. Шо 'и прајш тие герамиди тука, ти ула ќе да си! К'шчава ќе e брендаш, бе аман? A мори, снаи си имаш ко кадани. Синои си имаш ко султани, ај оди си тамо! Кога ми беше жива, ми беше пријателка, си одеме, си гредеме. Ам\сеа не, сега не, шо да ти кажам сега? Ти не уплаши, вели. Неможиме да преждиме од тебе. Да те нема од тука! До сеа беше, ка беше, да те немат ѓом сеа од тука. И та му ce искриви „да, да, да", му настана. Од таму урва и го кладе магарето, имаме едно магаре, имаме едно куче големо офчарско, то беше со четири очи, лани та, лани то, лани та, лани то, лани та, лани то. И магарето врешчата и кладе, врешчата тоари и тоари. И му вели: - Бегај, оти ќе 'o зеам, боли, ке 'o запалам 'ржјето, ќе те изгорам! - му вели баба. И стана, го растури магарето, дека шчо e го остај, со скалите и вит ојде при синој му. Имаше две снај та. На големата снаа одеше водата му 'а пушчаше. На малата одеше му 'а зберуваше. Оди та пушчи ја. Колку пикни 'o мисуро, оди na збери му ја. Сама така праеше. И станае, мајке, од таму, звее од Габреш едно вапирџија, едно дете од некој триестина години. Беше со црвени очи дип, дип колку ова да му ce пули чојчето. Сетне, стари, престари шо кажвае, шо знам јас сирота. Од тами, и сеа го зве чифтето детето и сеа греди. - Да ce фатите две ора, вели, и да играте на лео. И таа таму беше. Таму беше та. - И кода поиграте, да свртите три пати, четири, и да речте свите: - „Ce умори вапиро!" И ка завртије четири, пет п'ти тије и му веле, вели: - Ce уморил - цели на ена уста рекое. И таа, во ена к'шча си имае месено зелници, и та му бурбати таму. Го клаа сачо со пашката удолу, го клаа црепното, не да клај така да ce гори, со другото 'o клаше, де 'а пушчаме. И му вели та отаму тие: - Ce умори! Ta му вели: - Ce смади! - му вели. Од таму, од таму, шо велиш, e остави и си ојде детето. Си ојде, си ce собра народот дома, си ојдоа. Од тамо, меси една погача, нем' која жена 'а меси, na од старите, нем' шо му кладе во натре, na еден од Костур имаше, Мацо го викае, еден Евреин, и дојде да' му 54

продава на старите проматја: басма да си купе, конци, игли, ризи за на глај, све, прегачи, свичко. И беше есента. Реката беше голема. Тој не ојде чоеко на мосто, ојде да 'o напие коно вода и заврна горе в о Желево и дојде реката Спида наједнаш од Бигла, дојде. И тој со icoHO во тоа, му 'а кладоа торбата на Мацо, погачата «o торбата, му 'а обесија на коно. И вјана този од згора. И та по торба одеше. И ce одавије и Мацо, и проматјата, и коно и Митрејца.

41 СУТА-ВАМПИР Имаше едно место ce викаше Сопиште. Тоа место e драгожелско, ние бегнивци имаме таму четири куќи: Григор Тасевски, татко ми Ставро, Ванчо Чалевски, Петар Ѓорчевск.и. Таму имаме нивја. Григор, чорбаџија, вртеше кози околу двесте-триста и имаше момоќ" Момокот му го знам, беше од Драгожел, го викаа Ристе, и сега таму одиме, ама ајле денови, ајле вечери имаме за орање. Григор имаше еден син, Борис го викаа, сега e умрет, и сега покрај него одеме кај којсте (козите) нијни кај шо лежат. Млеко ќе нам'зме, таму јадиме, таму го сиреја млекото. Арно ама почнаа којсте да умираат. Една ден Ристо му вика: - Чорбаџи, шо прајме ваа работа, еве денеска na умреја три кози? Григор му вика: - Шо да прајме, каква болест? - Чорбаџи, каква болест: ка шо јаде, ќе вресне два пат три и готова e! Тоги Григор му веле: - Да не e вампирот? Ристо му веле: - He знам шо e? - Слушај, му вика, ете ти сириште таму, тури го y котелот и истерај 'и којсте, пушти 'и горе! И така направи! A ja ќе идам по вампирџијата y Дреново. Имаше еден вампирџија и ја го виду, го викаа Мустава, 'и тепаше вампирите. E, он си киниса дома. Имаше маска, си ја вјана маската. Отишол дури y Дреново и отаде го кандисал вампирџијата. Дојдоа право y Сопиште кај којсте, околу 6 саатот. Сега му вика он: - Дека лежат којсте? Он го заведе: - Еве виа аргач, трња около наоколу, ноќно време туа лежат којсте. - И он сет аргач го исшета. - Добро, рече. 55

Ај си дојдоме туа кај шо лежеме, донесоа они шеќер, донесоа ориз, нам'зоа млеко, ајде го направиа убаво, ајде ce кордисаме, ce најадоме бегинска манџа. Арно ама тера, тера, тера, таман 11 саатот и му вика на Глигор: - Чорбаџи, ај стани да прошетаме околу којсте. Едно време Григор стана. Он вана, ce наметна со една ќулавка, ама таа ќулавка беше в'нена, a не од коса, си 'а зе пушката кремењарка, ама скриена под ќулавката одоздола, и влезе во аргачот. На Глигор му веле: - Ти ќе ојш ли по мене? Глигор му веле: - Ќе одам. - Добро, ама ти ништо не можиш да видиш. Така направиа. Влегоа, шетаа, шетаа, шетаа ва позастани, ва позастани, едно време испадна, a ние со син му Борис стојме на крајот на аргачот. Едно време му вика: - Нема ништо, не e вдеа, не e вампир. Он вика: - Друга болес да e, ќе боледуе, ама тоа пасејќи ќе вресне одма умира. - Ами други кози имате ли? - He, друзи кози немаме. На Ристо му вика: - Дан ти останаа друзи кози некаде? - Нема, чорбаџи, друзи кози, не останаа. Едно време така како шо муабетеа, тука трасни ѕвонче, он имаше и куќа. Зимно време шо му лежеа y куќата. Ама и трло има^ие околу куќата, ама повеќе y куќата му лежеа. Арно ама останале пет кози, не да си дојдат y аргачот, останале y куќата. Ка трасна звончето и му веле Ристо: - А, чорбаџи, ете останала барзата коза со звонецот, рече, ув куќата. Оди, прибери ја! Ko отиде он, ка вака шест кози докара туа и виа na влегоа ув аргачот и вампирџијата му вика: - Ене го, на козата. - И си ја јана козата, рече, - звонче шо носе. Ние, рече, го чуме - едно време којсте си влегоа ув другите кози и виа му киниса na влезе внатре. Де ва.мо ќе оде, де на тиа крај, де на виа крај, арно ама тиа којсте тоги докарани од куќата, ув аргачот влеват ка уплашени оти дојдоа човеци. He може да иде кај неа, значи. Он можеше, викаше после, кажуеше: - Можам јас да го отепа.м од далеко, ама na ќе отепам и кози. Ама некако при крај да e, да не утепам кози. И така направи. Шетаќи, чини „дум" пушката наеднаш и испадна јобата они. Ка испадна му вика: - Оди, чорбаџи, запали го оѓинот! A он пред да го запале оѓинот, рече: - Оѓинот гореше, ама e угаснат; да не ce знае, никако жар да не свете, го засипа со пепел. 56

Влегол, ванал една борина запалил, тоги ноќно време. 'А запали боринта и отидоа. Па и ние отидоме со син му горе. Ка отидоме, не беше ногу при крајот, ама речи го еден чекор до аргачот. Ка отидоме, едно големо колку едно воловско лајно, тоа e големо, н е знам како да кажам, како месиште, како гноиште, црнко унатре, големо црнко унатре и са.мо играе тоа месиштето. Уф натре, како гноиште, како пелте, како да речам не знам. Cera, само рипа, и он iviy вика: - Слушај, Григор, земи го воа, изгреби го убаво, y котле ли ќе биде или y тенкија ли ќе биде, занеси го горе на ридот и одма да го изгорете. Немој ноќеска na да оживе. Григор имаше една тенќија, зе таа тенќијата, го собра тоа „ѓубрето" сосема земја. Оттуа отиде на ридот, горе имаше тиси, ели, смреки, навали оѓин. Го изгори убаво. Утрето сабајле со ковачеоник го закопа и на вампирџијата му даде, ние го видоме со наши очи, една лира турска, и они викат: - E, сеа го суредивме вампирот, го утепаме, да видиме вечер дал ќе умре некја? Кога вака вечрто не умре, утрето не умре, де другата вечер не умре и тоги рекоме: - E, го отепаме вампирот! Дур не ce отепа, којсте умираа; као ce отепа, не умре ни една. Вампирот беше, како после Григор кажуеше, Ристо му викаше: - А, бре, чорбаџи, од кај доје виј вампир? - Пред десетина дена, ми рече. Таа, една Сута, дали ја знаеш, ми рече, нели комшии сме туа; она беше привремена, ми сакаше млеко за кори да правела, ја си викам на умот: „Ако нејзе не и занесам млеко, не бива". Арно а.ма млеко не и занеси. Она породи и на раѓањето умре. И тоги женте кажуеле: „He и туриле игла y стомакот и ce вампиросала." Ce вампиросала и му дошла на Григор и му рекла: - Григор, ти мене не ми донесе млеко, ама којсте ќе ти ги затрам. И од тија себаб и ја знам оти Сута вампир e сторена.

42 ВАМПИР ПРЕСТОРЕН КАКО КУЧЕ Старите некој време кога ишле по дрва, ќе искочат рано, тогај саати немало, гледале по ѕвездите. И тргнује некој. У сонот како спал му ce чуло дека го вика некој, и бргу спрема добиците и трнује и оди по пат и вика: - Ајде бреј, ајде бреј? 57

И овој тера добиците, тера, тера, и негдека му ce причинило дека му ce псречило нешто, некој голем ѕвер, како куче пред добиците и добиците запреле. Запирајќи добиците, овој ce исплашил. - Кај ќе идам сега,вика, овој ќе ме изеде мене. Застанује, ce повлечује назад и назад го страв да ce врати, na и напред да оди. И ќути меѓу добиците. И како така, некоје време стасујат дрварите, кога било време после полноќ, това време ноќе ce ишло по дрва, не ишле ден>е. - Бре, рече, го нема Крстета. И овој ќути, ги слуша дека зборат за Крстета. Кога доваѓаат, гледат добициве наведени тука и меѓу добиците ќути. И кога доаѓат до него вика: - Али стасавте бре? - Стасавме, тука ли ce, бре Крсте? - Тука сум, рече. - E na што така? - А, бре, уште ноќеска ме извика некој, ја мислев вие дека ме викате, ги спремав добиците, тргнав по пат, пред мене све слушам некој глас: „Ајде, бре, ајде, бре!" И ја терај добиците да ве стасам каобајаги, коа ми искочи овде на Црвен брег еден ѕвер, као куче ce спречи и ме страв више да одам, више и застанав, еве сега дојдовте довдека и да тргнам со вас. И така тргнал по дрва сос нив, ce ослободил. Дали вистина биле тие работи таквие или ги прикажуева, старите, дека ce догодуеле.

ДВЕТЕ СЕСТРИ И ВОПЕРОТ Си биле две сестри, живејеле за себе преку една рекичка, која бучела меѓу двете куќички. Родителите им умреле и тије си живејеле сами. Една вечер кога помалата сестра седела сама покрај огнот и си размислувала за смртта на родителите, во тој час некој тропнал на вратата. Таја станала, ја отворила вратата и видела еден вопер. Ce исплашила и ce скрила зад вратата. Воперот влегол внотра, ја фатил за рака, ја легнал и ја заврзал. Таја му ce молела да ја пушчит, но воперот само ce смејел и не ја пушчал. Таја пак го молела барем да ја пушчит само да поет до кокошарникот, да донесет јајца, та да спремит убава вечера за него. 58

Тој најпосле ја пушчил, и рекол да ce вратит побргу. Таја излегла надвор, ја грабнала козата, ги пуштила кокошките и избегала. Отишла коде сестра je и раскажала за воперот. И двете сестри со страв чекале да видит шо ќе станет. Ја ставиле пајандата на вратата и чекале. Кога видел воперот дека ја немат, ce налутил, земал една гдамња од огнот и ја запалил куќата и го снемало. Постарата сестра je рекла на помалата, бидејќи немат куќа, да останет туе коде нејзе да си седит. Си мислеле дека воперот не может да газит во вода, ни да ја минет рекичката и дека тие ќе си бидат мирни од него. Еден ден помалата сестра решила да одит преку рекичката и да видит коде изгорената куќа, да не останало нешчо. Втасала таму. Почнала да буричкат по пепелот - немало нишчо. Но, во бавчата нашла едно маченце, ce сожалила, го земала и си го однесла коде сестрата. Мачето го сместиле покрај огнот. Kora'ce сноќило мачето ce сторило во вопер, и кога го виделе сестрите ce стаписале од страв. Тој, пак, само ce смејел и почнал да викат: - А... најпосле ве изиграв, ако не можев да ја помина рекичката како вопер, ја поминв како мачка. A сега ќа играте како сака ја. Ти помалата оди ваму! Ја фатил за коса и продолжил: - Тебе... ќе ужива кога ќе те удава, оти ме нагости и оти ме изложа и избега. Сега слушајте ме убаво шо ќе ви реча и ако не го исполните, ќа ве удава двете и ќа ве запала сосе куќа. Ја сега ќе стана пак мачка, да ме префрлите преку реката. Потеја ќе ce врата во гробишчата, и секоја ноќ ќа идете по една на гробот, ќе ce менувате секоја вечер, и ќе ми носите најубави јадења. И ќа и оставате на мојот гроб, ќа тропате по три поти на крстот и ќа чекате да излеза. Ако не бидет таке, зноете шо ќа ве чекат! И тој, во миг ce сторил во маче. Сестрите го префрлиле преку рекичката, го оставиле на другата страна. Утредента цел ден спремале јадење и ce договарале како да ce ослободат од воперот. Ce договориле, кога ќе отидет едната да му однесет јадење на воперот и кога ќе излезе од гробот, другата да ce скријет и да го полијет со видело, и да го запалит. Кога ce сноќило, сестрите отишле. Ce спремиле и отишле на гробишча. Едната ce скрила, a другата пак чукнала три поти на крстот и воперо ce појавил. Кога ce појавил воперот, таја, сестрата шо била скријена, го полила со видело и го запалила. Шчом осетил дека горит, одма 'и фатил двете сестри, 'и задавил и заедно со него изгореле. Утредента селаните на гробишчата нашле само пепел. Од сестрите не останало нишчо. 59

44 ВАМПИР ВО СЕЛО БОУЛА Уф село Боула, свекрва ми e кажуеше, ce сакале мома и ерген. Умрел тија ергенот и ce повампирил, старо време. E почнал да додева на таа момата шо à сакал, рубата сета уф маџунот и фрчвата да ја измаца, да ја закаче по грејте y куќата. И на сето село правел мака, на некои воловите ќе му испуште, на некои брашното ќе му го измеша. На сето село правел, насекаде правел ќедар. E, разбрале селаните вампирџија дека има, го нашле тија, тија со травка си ја турал под езикот, a таа травка била од ежот, ка си 'и криел ежињата, и градел таа травка ја носел он, a ќе ce доближе ќе ce одградело. Арно ама секој не можел да ја најде, и он ce згодил ја нашол, си ја турил под езикот, ce разбира и ce знае. E, му рекле, му ce пожалиле селаните: „Вака и вака, ние имаме мака од вампир, ни праве ногу ќедар"! И дошол он на соборот, бил Велигден. На соборот играат. E вампирџијата рекол: - Дека шо ќе биде он, јас кај него ќе идам на кого шо e. Коа ќе го отепам, и крв ќе пуште, ако ce измаца нешто и он нема шо да ce луте. Ko ce ванале на орто, таа мома шо ја сакал, вампирот ce ванал до неа, и вија вампирџијата ce ванал до момата, коа вака вампирот на рамото да и застане нејзе. И он го отепал вампирот и така виќе ce ослободиле сите села. И немало вампир да праве ќедар как што правел досега. Boa ми го кажуваше свекрвата и јас го кажујам.

45 КАРВАНОТ И ВОПЕРИТЕ Имало едно печалбарско село. Секоја есен во селото иделе карвани со грозје и им го продавале на селаните, оти во високите планини не растело гројзе. Така, секоја есен тије добро поминувале, ce до една проклета ноќ. Потот кон селото, за беља, поминувал покрај селските гробишча. Поминувајќи така покрај гробишчата караванот со натоварените кошеви полни со гројзе на коњите, не мислеле луѓето шо и чека. Но, еднаш првиот коњ бил сопнат од нешчо и паднал, кошевите ce растуриле, вториот коњ исто таке, и таке редум сите коњи 60 д

почнале да ce сопињает и да паѓает. Сајбиите почнале да леликает, ce слушала голема бука. Селаните слушнале, дека нешчо стануват, каде гробишчата. Грабнале, кој мотики, кој секири, a дргуги стапови. Кога фтасале коде гробишчата, шо ќе видат: на патот кошеви со гројзе истурено. Од сајбиите и коњите немало ни трага, само еден седел покрај кошевите и викал: - Леле мојот Дамјан! Дамјане! Дамјане! Од Дамјана немало нишчо. Селаните го прашале шо станало. И тој им раскажал, шо ce случило и дека малото дете шо го носел со него, a ce викал Дамјан, нигде го немало. Другите сајбии на карванот од страв од воперите избегале кој каде. Селаните го прибрале човекот. My дале да ce одморит. Тој нејќел нишчо, само си го сакал детето и едвам чекал да ce раздени. Утредента пак сите селани ce собрале, го подбрале и попот, и отишле за гробишча. Додека попот пеел молитви, селаните го сакале детето наеекаде, но не го нашле. Ce вратиле така, постанати и решиле пак во ноќта да одит, да видит, да не ce случи нешчо на гробишчата. Втасале вечерта таму, на чело со попот. Поседнале покрај потот и околу полноќ, почнале да слушает како вика некој : - Татко! Татко! Таткото скокнал и сакал да потрчат a селаните го задржале, за да видит ушче шо ќе стане. Кога по извесно време ете ти го еден вопер како го водит детето по гробишчата и како поминувал покрај гробовите, таке и од секој гроб излегувал по еден вопер. И таке, дур не ce собрале сите вопери на едно место. Тогаш воперот, шо го носел детето викал: - Ноќеска го претепавме, a сега ќе му и извадиме очите, a уште ќе го заколеме. Тој зборви за детето. Кога селаните и виделе и и слушнале воперите шо ќе прават со детето, ce пргплашиле, a попот, пак прв избегал. Нигде го немало. - Ами попот ако не помогне, кој ѓавол ќе помогнет, си рекле селаните^ И почнале да бегает. Еден од селаните, шо бил силен, го фатил бесот, та ја грабнал секирата и ce пушчил кон воперите викајќи: - Еве ме мене! Еве ме мене! Од лутина и брзина ги прескокал гробовите. Како ќе прескокнел гроб, таке и по еден вопер го снемувал. Кога видел дека e таке работата, леле, кога почнал да и прескокнуват гробовите, те натаМо, те наовамо, и само викал: - Еве ти тебе! Ta еве ти и тебе! 61

Кота по едно време видел дека останал само еден вопер, со детето почнал пак да и прескокат гробовите. но не знаел, ѓавол да го носит кој je неговијот гроб та не го прерипал и наеднаш поулавел сиромашкиот и скокајеќи таке паднал во еден гроб. Воперот кога видел дека ce разденуват и дека петлите пропејувает, го грабнал детето и трчал кон својот гроб. A негов гроб бил баш тој каде шо паднал селанецот. Кога дошол над гробот воперот почнал да го молит селанецот да излезет. Овај, пак, за инат ли, или од страв ли, или оти било глобоко та не можел да излезет и само викал: - Нејќум, e за инат, нејќум! Ќе видиме ти кога ќа одиш! Воперот скокнал внотра и почнал да ce тепает. Детето пак отишло во селото и и викнало селаните. Селаните пак, кој со секира, кој со шо, како гторано, ce потерале кон гробиштата. Кога втасале таму и виделе во гробот, го нашле селаните човекот како го задавил воперот, a воперот како го задавил човекот. Таке и покриле со земја, та ако и веќе e мртов човекот, бар нека го држит за врат та да не излегуват други пот воперот. Кога ја свршиле работата селаните си тргнале назад кон селото, a детето Дамјан со татко му си ce вратил во својот крај. Попот пак, го нашле во црквата заклучен како пејат молитва. Од тогаш селаните направиле друг селски non кој не поминувал по гробишчата ами подолу од нив.

46 ВАПИРОТ ОД НОАЦИ Имало во Ноаци некој вапир, го пресекол пато. Чини луѓето врати и, не можат да заминат пазарциите на пазар во Ноаци. E некој си Мариоец рекол: ? - Сеа јас ноќески, ко ќе ce стемни, ќе врвам било како било. Си оди чоеко и ce наметнал на сакмата, си товарил една маска пред него и си врзал и ce навалил вака на сакмата маната спие и ќе го лаже вапиро спие. И тој му a ватил маската. - O пријателе, o пријателе, o пријателе, чоеко ce плаше. Абе, заспан си бре, пријател? - Сум заспал, сум заспал. - Ами бурјум, кај мене вечер. - Бујрум кај тебе два добици, имам јаска кај да 'и врземе добиците кај тебе? - Ами јас имам место, ќе 'и врземе добиците кај мене к' одеме, ќе лежиме вечер и утре сабајле ќе си ојш. 62

И нема како са шо прај чоеко. И тој слегол, добиците му и ватил и му и врзал. Вампиро имал некоа капина, тој ка шо бил вапиро куќата му била. И врзал во та капината добиците и го пикнал чоеко во дупката натре кај него. Го пикнал чоеко во дупката кај него и му вели на чоеко: - Сеа вечер си ми гостин, ама ќе т'остам сам да лежиш. - Како сам да лежа? - Сам ќе лежиш, јас к'одам во едно место, ќе пијам една невеста. - Како ќе â пиеш?! - К' одам, ќ'одам јас и ти ќе лежиш саде вечерва, ќе вечераш и ќе лежиш. И ce заприкажале. - Побратиме, рекол вој Мариоецов, од денеска ти ќе ми бидиш побратим кога ќе ме стемни, јас тука сум кај тебе. Ќе ме пречекаш и добиците ќе ми и врзиш и ќе си лежам, ќе си чинам слободна куќа за мене. - Добро, така нека биди. - Ами ти, одамна време си туа? - Одамна време! - Кажуваа, луѓето оти дека има таков чоек туа, ама не сум слушал демек да лежам при тебе други пат јас. - Многу луѓе, рече, од мене ce сумнуваа, ама ко ќе не сум тука, a ако сум тука ќе и вратам. A тебе, еве, те вратив ќе лежиш. - E вака, бре пријател, смрт за вас нема? - Како нема, има смрт, ама ти ми си пријател, ти ми си побратим и јас ќе ти кажам, на друг не му кажувам. Како светијоани сме сеа со тебе. - И да дојде ред na да ce вратам, рече, кај тебе, не може тоа така да биди. - Смртта ни e нам во сабота. Ние не си паѓаме во сабота, си лежеме во дупката и смртта нам ни e една котел врела вода и на дупката кај шо излеваме и натури à внатре водата и ќе не попариш и тоа ти e. Појќе нема. E терало време, терало, си ошол утрото. Убо г' испратил побратимо. Си пошол Марио и му кажал во Ноаци на некоа куќа, веќе«пато ce препрчил од вапиро, не можеме да поминиме: јас на филан ден ме врати мене филан ноќ, ноќеа кај него и отиде, рече, на свадба и невестата, a испи вапиро и си дојде. A м'испрати исто ко чоек. Добиците за капината и врза, не мрднаа. Ами знаете, рече, шо да праете? Ми ја кажа, рече, и дупката и вие мож да а'знаете. В сабота, уше сабајле ќе зовреме еден котел вода и во дупката ќе го попариме и да ce исчисте пато. Станале, зовреле еден котел вода и пошле тамо на дупката, го натуриле и ко го натуриле тогај викнал однатре: - E море побратиме, најди јади и пиј, не да ти изгорат со врела вода и уши еднаш побратим да не ваќаш - рекол вапиро однатре и умрел. Врелата вода го попарила. 63

ВАМПИРЏИЈАТА ОД ДРЕНОВО Тоа беше триесет и осмата година, y село Вариш, Кавадаречко, тамо бев со овците. Половина овци ce изјагнија, половина не беа уште. И секој ден по две-три овци умираа. Ке ce подујат, na умираат. Бре крв пушти му, бре бајачки, бре тамо, бре вамо. У Битола бев кај тој Десовецо шо кажуеше; y Овчеполието, имаше некој оџа Блаже; y Струмичко y село Банско и таму некој кажуваше; y Кавадаречко ништо себап. Умираа, умираа најембаш овци, млади. Шо правам, мајката, реку, ќе умираат овците. Тамо-вамо стојдесет овци. Тоги еден ден дојде дедо ми, татко му на жената. Никола Димоски ce викаше. Вика: - Што ти e бре, тебе? - Слушај ме, ете, ми умираат овците. Ја реку: - Ете тој таксират ме фати. Дојде тамо виде една кожа: - A вика, ова e од вампир, сите ќе ти умираат. - Како ќе умрат? - Сите до една, да знаиш. Ќе си одиш без овци, да знаиш. - Ами што правам сега? - Ќе барам, вика, човек кој знае од ова. Ами кај ќе го најдам човекот? - E кај ќе го најш, ќе го најш. Јас вечерта слегов, овците 'и затворив и отидов в село. Имаше едни ловџии, ги прашувам. - Дали не знаете вие некој човек за овој вампир? - Има еден, велат, ама он ce спрема за y Азија да оди за y Typско, дали ќе го затечеш. У Дреново e, Кавадаречко, таму ќе одиш. Ја оттука коњот, другата ноќ одам во Дреново, и прашуам за таков и таков човек. Вика: - Оде горно маало, тамо. Коа одам y дворот две коли товарени со багаж, готово за да трга за Неготино, за на воз. Реков: - Мојта работа e ваква. Имам, реков, толку овци, ми умираа до сепа, и сега ми рекоа оти ти ќе бидиш спасител, ќе ме 'и спасиш овците. Бре моли, бре коли неќе, не иде. A имаше џандармерска станица. - К'идам, реку, и ќе јавам и џандаро ќе појди наместо. - Ама, бре ќаја, вика, немој да ме кршиш од патот. - He те кршам од пато, себап ќе прајш и среќно ќе ти биди патот шо ќе ме спасиш. 64

- Добро, вика, ајде. Оди ти y село да набавеш, една пушка ловџиска, и да ја донесиш. - Ти ќе ме чекаш, ќе дојдеме ние пред пет и пол, тука. Петипол еве го, уше еден со него, ноќе, дојде. Влегоа во колибата седоа тамо, запали по една цигара. - Дај пушката, пушката и еден фишек, чифте, еден фишек. Ја зеде, слегуам y едно трло, бра, бра запали то, електрикот, имаше. Тамо вамо, тамо вамо, од овој крај до тој крај, na го пушти, нема. A на другата предела и таму нема, a на другата, a тамо. A имаше уште едно мало канапче, и тамо нема. - Нема, бре ќаја, вика. У првата предела, да видиме тамо. - Кога отидовме тамо дринг пушката. Едни овци натаму, едни натаму. - E na да видиш овде. Го запали фенерчето. Дри, како џигерот од овца и едно око од заек, тој e стрелец. - Ете, овој ти e душманот, отсега натаму, ако ти умира, од Солун да ме вратиш, ќе дојдам. Една две-уште до дванајсе саатот, ќе умират, помина дванајсет саатот, ништо нема. И единајсет саатот, имав една шо близнаци, ама беше една какако крап. A и ова отиде, умре, чекам дванајсе, и едниот саат, два, нема, квит, ништо. Ја со мојте очи видов и јас трчав за тоа. My платив тогаш на агата петстотини динари. Човекот стар беше, имаше околу седумдесет години. Клаваше некоа тревка. My побарав и јас. - Абе дај мож да го гледам. Вели : - Ќе ce уплашиш, тое e пифтија, вика, само на човек тој крвта го пие, не јади месо, крвта.

48 ВАМПИРОТ ВО СЕЛО БЕГНИШТЕ Еднаш y Бегниште почнаа воловите да умират, денеска ако еден умре, ноќеска два ќе умрат, бре денеска, бре утре, ајле волови умреја. Арно, ама татко ми, господ да го прости, шо беше, беше малку овртен, a имаше еден Јованче Кочобашија, кмет, и му вика: - Слушај бре, кмете, ваа работа мене не ми e јасна, здрави читави воловите и наеднаш да умре, тоа e чудо. Мене како шо ми изгледа воа e вампир. Арно ама тија Јованче му вика: - Шо да правам бре, Ставро? 5 Вампирите во македонските верувања и преданија

- Шо да правиш, му вика, ти добиток немаш, еве ја мојта маска, еве ти една лира пари и иди y село Дреново да го доведиш вампирџијата, нека виде да не e вампирот. И така направи. Јован дојде y нас 'а зе маската и му вика: - Ставро, ти ќе ми дадиш една маска покротка, оти ја не су вјал на добиток, на магаре су вјал, a добиток немам терано маска или коњ. Татко вана, му ја даде. Голема маска он имаше, мирна маска, не беше лоша, не ce плашеше и му дава една лира пари. И отиде Јован го кандиса тија вампирџијата, ама стар вампирџија беше, со брада голема. E дојде и тија околу зајдис'нце, пре да зајде с'нцето како еден остен. Арно, ама татко ми му кажа на сите селани, му вика: - Дал н'ќе биде лошо, дал не бива, јас 'а изработи една, дал ќе го доведе Јован, вампирџијата. Го прати јазе и му даде пари, за да го кандиса. И селанте сите ce согласија: - Добро, рече, ние ќе ти собериме по едно мало копче за лирта, ќе ти дајме. Арно ама татко, таков беше, му вика: - Нека оздрават воловите, јас не сакам пари. Едно време, туку дојде вампирџијата. Ич ка дојде вампирцијата сред селто, туа и сите селани ce собраа, секи еден го боле, вол y тоа време беше 3-4 лири, кога к'смет да го купиш. И вија му вика вампирџијата: - Слушај да кажиме дека има пошироко место да 'и собериме воловите, да видам јазе оти не можам да одам y секоја куќа, селто ваш e големо 350 куќи. И селанте ce согласија. Имаше едно место го викаа Спаилските Гумна, шо вршеле Турците, спаилок тоа беше околу седум осум гумна, широко беше, и рекоа сите селани: - Добро, на Спаилските Гумна ќе 'и истераме говедата. i Он вика: ; - Дека e тоа гумнињето да 'и видам ја - рече. - Добро, ајде да идиме! Ка отиде од селто поскраја, не e баш до куќите. И он рече: - Добро e ова место, арно e. Ами сите волови за јажиња да си и водте и сите да ни ќе си стојте, до воловите. И така направија. Тамам наму околу девет саатот и сите волови де бре, де бре, де бре, наму до 11-12 саатот беше сите волови и докараа. И ce питат селаните значи: - Има ли, ce вика еден, Кузман мислам го викаа, некој недокарани волови? Сите селани ce извикаа: - Сите ce туа воловите, дома нема, сите ce докарани воловите. Добро. Едно време вија вампирџијата почна: - Чекај да видам ја! 66

Ce наметна како беше, шо беше, и си ја зе пушката и почна да шета крз говедата: де ваму, де наму, де таму отиде, де погоре, де подоле, де y среде влезе y говедта, едно испадна, ама половина саат шеташе и рече, му вика на тија Јованче: - Јованче, рече, ти ме доведе мене, ја парте арам ти 'и за тебе, нема ништо овде, на друго место да не има волови останато? И му вика тија Јованче: - Имате ли некој волови останати дома? Они му викаат селанте: - He, рече, нема никој, како ќе 'и остајме дома воловите. Едно време татко na, господ да го просте, вика: - Слушај да ви кажам не верујам така, вака човеци ќе испитаме, човеците ќе 'и преведиме. - Добро, ce согласија сите селани. И почнаа, и -ија Јован и татко ми и оште тројца и почнаа: - Ти, му вика, колку волови докара дај да видиме? Као вака он два волови докарал, толку имал, некој три имал, три докарал, некој два ѕевгара имал, два докарал. A имаше еден Неде, имаше два вола и еден бик. Тија бикот беше прикажан четири години и го ранеше само да ce боде, го ранеше зиме и лете го зобеше. Едно време ка a дојде до тија Неде и му викат: - Неде, ти колку волови докара туа? - Два. - Камо го бикот? - Ами, Ставро, зошто бикот да го докарам, си e здрав, право шо e право ќе ce налепе од вија говеда, тоа не го докара. Сите селани рекоа: - Нека го докара и тија! И тија вампирџијата вика: - Неде, докарај го, докарај го и тија! - Ама бре, синко тија e здрав вол тија e бик. - Ако e здрав дедо, докарај го! Виде не виде го натераја селанте, го докара. Тамам го доведе, ама на крајот, нема никао кандило, тамам го доведе бикот, a ќе влева y говедта, и му вика: - Ен го на бикот на грбот му седе, a човек e не жена. И едно време значи му вика: - Шо ќе му правиш? - Ами тоа e моја работа, шо ќе му правам, правам! Он го влева бикот, a ќе влева y друзте, ќе го замешуе и вија отиде до него и му чине паак наеднаш. И бикот туку срика од пушката. И он тоги рече: - Запалте кандило, ај на Јован му вика, кој e близу вдеа y куќите донесите едно, кандило! Ајде донесоа едно кандило и дури тоги го видоме: и колку едно големо воловско лајно и сето како крвнина, сето како гноиште и тоги ce тресе, играе, рипа и му вика на селанте: 5*

- Boa да земите ако има вода, чешма ли, река ако имате, да ванте да го изгорте и по река да го исфрлте. Ај селанте го изгореја. Имаше дол и y долот го врлија. И од таа вечер ка пукна со пушката, вол не умре. Имаше еден Кузман му викаше: Добро, му вика, миџо, утрето сабајле, како го гледаш вампирот? - Како те викат тебе? - Кузман. - Слушај Кузман, ја го гледам вампирот има една трева, право шо e право, не ја кажуја, 'а берам таа трева и ка ќе ја турам под езикот и одам го гледам било жена било маж, било дете, ама ногу e страшно, да e маж не e ногу страшен, ама жена растресена коса, разбушавена, раскопчана, гологлава право шо e право ако си маж на времето здрав, ама na ќе лежиш една година болен. Кузман му вика: - Ни сакам да го вида ни да го тепам!

49 ВАМПИРОТ ОД ГОРЌИЊА Во Горќиња кажуваше една стара жена, ние уште мали бевме, не онаки, не бевме толку мали. Тога имав дваесет години, толку. Таа ми беше мене тетка. Идеше кај нас, си идеше често кај нас. И прикажуваше таа: - Ќе ви кажам - рече - си идев од Кошјарето (заш имаје кошарје оваму тие и аму имаје кошарје. Тие кошарје ce викаја Менгинци). Од Менгинци идеше, аму Будимовци. Аму ce викаје Будимовци, овде куќата, таму Менгинци. Таја си беше, знајеш, овде родум, од овде момичка. И таја идела, си идела за дома. Je било осум саато така, навечер. И си идела. Едни камења идет од река оздола, едно како маса, ама високи ноѕе. Ноѕиве широки и високи. He идат ни за магаре, ни за човек, страшно нешто, a угоре од тоа, угоре веќе магаре ce појави. Магаре со уши, големи уши, магаре. И идет кон мене и ја - рече - ce скамнав, ce уплашив, ce чудам и ми текна. Ја ce прекрстив „Ристос и Богородица" и загина од пред мене. Ми го пушти патот.

50 ГРОБНИКОТ ОД ЗБОРИШТЕ Во Збориште идел некој ноќе на коњ. На коњ качен си одел дома и трапот Збориште прескака. Уште не прескочен трапот, 68

кон>от ce враштат назад и хорчин, не одит. Тој мава по коњот, чоек 0 т, зашто не оди коњот? Тој хорчим и назад ce враштат назумгу- ' зум, назад ce враштат коњот. И ајде видел не видел, ќотеци на кон>от И тој скочил преку водата. Коњот скочил преку водата и преку вода на сред пат вижда чоек цел со покруп. Покруп го викаме ние, платно бело покриен, ете го на сред пат зрачен, цел гробник. Тој скочил со коњот преку водата на зарот, го потерал и тој не одел од гробнико шо коњот сумњал, од гробникот ce уплашел. Гробникот, чоеков ојт од оваа страна, a гробников од оваа страна преку реката, a меѓу ними вода, ама скочил коњот од страв, од ќотеци од чоеков и ко скочил поминал покрај гробников. Овие цел гробников тујека и покруп, бело платно покриен и овиа ce исплашил чоеков. Многу ce исплашил, таман скочил коњов и веќе метка летат, летат, летат, ништо не го фаќа коњот. Ko ce обрнал таќе го виждет станал, ојт по него, гробникот ојт по него. И оние кога веќе дошол дома и три дни лежал од страв, не станал, ce исплашил од вампирот. Коњот ce поболил и вода течело од него, од страв и тој ете ќе умрел, од шо го терал силно од вампирот.

51 ВАМПИРСКО ОРО Оделе пченки да лупет, ce береле во пченки лупење, и пееле песни и кажвале приказни и ce фаштале на опклада кој e страшлија, кој не e, луѓево. Ce береле таму група, една вечер кај нас, друга вечер кај комшија и така. Оделе групи, деца, младичи, момчиња, женк, мажи и ce фатиле на опклада некој, кажвале приказни. Овој беше, оној беше, после му рекле, рекле младичиве: „Кој e јунак да појт Богоројца, ноќно време во полноќ во 12 саатот, кој e јунак од нас, кој ce решават да појт Богоројца, во црквата Богоројца полноќ во 12 саатот?" Еден не, ми e страв, други и мене ми e страв. Еден рекол: - Ја ќе ода - рекол - не ми e страв! He ми e страв ќе ода! - E, убаво - рекол - како ќе ојш, ќе знаеме ли дали ќе појш сигурно или не. He ќе знаеме! - A како? - Ќе ти дајме еден прстен сребрен. My дале еден прстен од другариве кои имале: - На ти прстекот и да појш на вратата од Богоројца, на Резето да го клајш прстенот. Да ce осигуриме ал ќе појш! И тој го зел прстенот и ојт. И ојт ама одел без страв, ce доврел До црквата и си ојт си ојт. Си ја башка тршата заш била затворена, s

башка трекарва и си влагат внатре без страв чоеков, ојт. И кога влагат внатре, во гробиштага видуа чоек до чоек, луѓе: „Ех, мајката рекол - што ce плашеа другарине мој? Еве, не e страшно, полно дуѓe овде пма." И тој си ce занесил таму, си ce заблудил чоеко, ама луѓе сега не му теквит, тије имало, тие биле умрените, a нему свест не му мдело да речи: „Овие луѓе има полно гробиштата народ и црквата". Ама да не ce умрени, тоа не му теквало, ce замислил: „Ce живи рекол - луѓе има!" И си прајт муабет со луѓево: „Здраво!", ,.Здраво!'\ си ојт од гроб на гроб ce шетат, ошол в црков, палит свешти, полно луѓе, редит прстенов на вратава и си ојт без страв чоекот. И после клај го прстенот, искочил надвор, виждат оро, вршет зад црквата тука оро, де e Богородица, на Велигден и на Ѓурговден. На Ѓурѓовден велат оро тука вортет и карсиги клават и виждат луѓево играет фатени: можи, жени, млади, стари, деца, старички, ко мене, и напред имале носии од карти, китки удолу, конци н бело платно онаќе кладено, што ce викале карти и скутници, нижани со глабадени a удолу конци и кашумишта старовремски, ракавишта до овде. Жените одет, играет, ама и тој рекол: „Мајката ќе ce фата и ја ќе играм со луѓево!" Ce фаштат да играт. Тие си играле, ама тие си играле покроце варти наоколу, ама по кроце, не могале да скокает тие зашто умрени луѓе, без коски тие, дуови. И овие ќе ce фатат, ама на дно орото имаше една старица со картиште на глаа, скутничишче и ојт и онаќе скривашија ојт, одвај мардат старицава. Играет п таа, ама одвај. И тој ce фатил напред на орото: играт, скокат тој, чоек жив со коски, скокат, играт и одет, другиве ce влечат, мачкат си идат, ce влечат по него, ce влечат, ама старицава му прогоорила из одзади: Рекла: - Аман, ве мола, кроце тргајте орото, оти сме није без коски. И така тој му дошло во паметот, рекол: „Мајката - рекол - јас не сум бил во живите, јас сум бил во умрените". И пушта тој од орото и враштање дома и рекол: - Дајте да видиме, прстенот го кладов и вака и вака ми ce деси и ја умира! - рекол. И дал душа, ce уплашил и дал душа дома, дошол и умрел веќе. Ce уплашил ко рекла старицава: „Кроце тргајте орото, оти сме луѓе без коски". И тогај ce сетил дека бил меѓу умрените. Дошол дома умрел.

52 ИЗЛАЖАНИОТ ВАМПИР Напред баба моја ми прикажувала да оти станувале овија, знајш, гробници. Коа ќе си ги закопал и станувале. И така имало 70

некој мртов човек, некој таму во Нерези, Иван ce викал. И тој станувал. Кога го закопале цел станал така со покропот на него и идел навечер дома. Било блиско така. Коа ќе ce заноќело и тој свака вечер идел дома. Пушти кокошките, отвори му на говедата, на стоката надвор да излагает, тропај све дома. И тие не можеле да стојат од него, ce плашеле. Така тој шес недели што свакаја вечер да иде. He можеле луѓето никако да спијат од него. И така имало некој чувар на селото и него му рекле: - Ќе ти дајме неколку пари, колку ќе сакаш, само да мојш него да го преносиш преку вода, да го прескочиш. И така тој ce измамил за парите и рекол: - Да ми дајте толку пари, могам да го преносам преку Дрим. И тој зел, станал кај ужина. A чим ќе ce заноќело и ќе си ста1ел тој да иде. Тога не бил станат уште, побргу ошол, зел малу Јемја од гробот и му викнал: - Иване - рекол - станвит, сме викани во Локов, побратими гаму ќе ојме, на свадба. И чим ја зел земјава, ена карта вино, зел погача и тргнале да здат. И тој станал, тргнал по него. И одет, одет, одет така ко зтишле преку мостов и му рекол нему: - Иване - рекол - заодвај ти, да пушта ена вода, заодвај. Рекол: - Ама да не ми побегнеш! Тој оти e го страв сега да не го остаит. - He, не - рекол - заодви ти. И тој бргу, бргу веќа како што заодил тој и трошил земјата и грошил погачата и картата и по мостот да бега. Ама тие кажвет 4апред, ако прекарал земја од гробот, не могал да ојт преку вода Јоперот. И така тој само викат, падвет на мостот: - A што ми напрај ти мосте, ќе те удаам, ќе те направам вака, гака. Тој зеде да бега за дома. Бега, бега, бега, останал воперот 1реку вода, не могал да дојт од земјава кај имал трошено. Али така гој ce уплашил, зел како уплав човекот и ce поболил. Дошел дома ;на недела така умрел. За џабе париве што и зел. Ce уплашил, ѓмрел човекот. И така ми имат кажвано баба многу, да станвале напред многу, гробници станвале.

53 ТАТКОТО ВАМПИР И ЌЕРКА МУ Имал некојси ена моммчка. Била каде мајка e била. Одамна je била умрена таја. И само со татко н je седела. И татко и ја свршил 71

момичкава. Богати биле многу. Имале стока. И ја свршил момичкава. Ама пред да ја земает, да дојт да си ја земает момичкава, ce поболел татко je. Ce поболел и умрел. Умрел татко je. Ja оставил сама. Таја готово све за мажење. Како ние што. велиме, убаво све готово. Ce поболил и станал тој од јат за момичкава гробник. Идет некоја вечер, идет дома: - Отвори - Велика ce викала таја - отвори Велико, ќерко, отвори, отвори Велико, ќерко! Таја отвори ја вратата. Дојде татко je. Носи коски, месо од гробоите. - Велико, ќерко, отворн вратата, ќе вариме коска, месо. Што да прајт момичкава. Варет. Клај ја, го дробет месиштето, го редит така месово, така да вари. Момичкава ce плашит, го вижда него, очиве карвоји, носишта, али велнт: - Татко - велит - зашто ти ce очнте такви крвоји? - E, Велико, ќерко. Моји очи - твоја крв пију! Таја ce плаши сега. - А, бре, татко - велит - тато, зашто толкаји нокти. Немаше ти толкаји нокти? - E, Велико, ќерко - велит - моји нокти - твоје грло ждрапаТаја ce уплашила, момичкава. Шо ќе праји таја, са.ма je. Варит месово велит: - А, бре, татко - велит - да поја да пушта троа вино, долу да наточа вино. Ќе јајме и ќе ce напијеме. - Ами ќе ми побегнеш ти ќерко - велит - ќе ce скриеш негде. Тој имал нијет да je удајт. - He, бре, татко - велит. - Ете појасов ќе ти пуштам еден строг, ти потргни на строгот, ако побегна ќе ти дој строгов, ќе ме фатиш, ама пушти ме да наточа. He бегам, бре, татко! Таја бргу, бргу ошла долу. Врзала еден јарец за него. Го врзала јарецот за нога, да торни тој јарецов, да поторгнит мало. И така таја ce спасила, побегнала во комшиите. Кога торни тој, јарецов вресни, тој торни јарецов вресни. Нема да дојди таја. - Да појда - рекол - да вида, таја шо не дојде. Кога ојт, вижда јарецов врзан тује и тој ce налутил. Кога видел осамдесет кози и овци. Шо нашол заклал све. И нафрлал пљачките што имала таја во корпа, све напраил пуздер и ce качил на кулватот од куќата на комшиите. Ама пропеал некој петел така, иропејале петлите, разлаеле кучињата. - A - рекол - што ќе ce најадев месо, уште Велика да ја удаев и све ќе ми ce исполнеше желбата. И така тие таќе ми кажвала. 72

54 МАЖОТ ВАМПИР ШТО ДОАЃАЛ КАЈ СВОЈАТА ЖЕНА Имало некојси младич. Тога немале ни година и пол кеј бил •$емен со нестава, ама умрело детево. Умрело детево, ама што имало волја во неја, станал тој вампер. Станал и секоја вечер идел нестава да спије тука, каде што спиела таја. Ама дој тука и таа уплаши ce. - Немој, ништо не ти пра. Немој, ако кажиш ќе те удаа, ако не кажиш оти ида, ништо не ти пра. Така една вечер, така две. Таја да кажи и je страв да не ја удаит. Да не кажит, пак и je страв од него. И така спијел со неја тој, како да бил станат. И останала на друго стање и je вели девер и сеа: - Мори, невесто - велит - ја те позинат да оти си на друго стање. Али некој те пресилувал? Дали со некого имаш ќеф да ојш можеш ce, та немој да сејш дома. г И тога таја ce измамила, му кажала, рекла: - Знајш - рекла - како je. Пошто ме тераш да ти кажа, ќе ти кажа, ама вечер да ме вардиш. Брат ти ми иде секоја вечер! - Како ти иде? - E, така ми иде - рекла - свекоја вечер и ми велит: 'Ако кажиш - ќе те удаам. 'Ја не мога да спије сега тује. A сега пошто ме натера да ти кажа, ќе ти кажа со брата ти су ја. И така тој си застанал зад вратата: - Добро - рекол - оди да спијш, ја ќе варда. - Ама ми je страв, ќе ме удај! - Немој гајле. Си заспал така со чифтето, со пушката да ја вардит. И тој си дошол из мазгалката и форлил со ова, го опрал тој. И така ce поништил.

55 ГРОБНИКОТ КОЈШТО CE ГРИЖЕЛ ЗА СЕМЕЈСТВОТО Си бил некој човек. Тој имал четири деца. Имал четири деца и жена. Било тоа така. Co четири деца ја остаил. Ама биле сиромаси луѓе, како нас, бедни луѓе. И велит сега. - А, мори, жено, како ќе ги гледаш децата бедни, сиромашки, кој ќе ти носит? И таке умрел човеков. Ама си мислел за децава. Бери тамо по f робојте пари, некој шо му праштал тамо. Па код нас праштат пари. He знам како e код вас тамо? Код нас за умрени тамо некој 73

праштат ова оне. Собрал тој, наполнил некоја чиз.ма со пари и и донесол, така на жената. Носи ји пљачки, све што наоѓал, свешто. Тој ката вечер иде и носи по нешто. Ама таја плаши ce: „Убо ми носи чоеков, ама некоа ќе ме удаит!" Плаши ce, гробник je, не e за да сејт та.мо: „Што да праа?" Пет шес недели идел и носел шо ќе најдел по тељојте тој. Ќе гн зберел да ги носи за децата. Све кеј виждал, во дуќани, во НАМИ, што виждал носел. И она рекла: „Чекај чоеко ќе го праша". - Све ми кажваш и ме учиш, како да ги гледа децава, ама вопери од што ce плаши воперо да не идет? Одошто? - А, мори, жено - рекол - од ветроган и катран. Жено, од ветроган и катран да ги клајш по враќено - рекол - по пенџерено и нема вопер да ти идет! И таја ce уплашила и станала дента нанела на враќето, клала ветроган, катран и дошел тој и рекол: - Ќеј си сторил сам себе - рекол - кеј си направил сам себе. И како си носел чизмата со пари, викнал: - Жено, одма отвори, уште еднаш не ида. Чизмата да си ја земаш, да му купиш нешто на децата. ч И така тој веќе не ошол уште еднаш. Ta од катран и од ветроган бегале вопери. Кој ти знае, старите така кажувале.

56 НЕВЕСТАТА ВАМПИР И така ти кажвам, кога бил некој, кажваше еден братучед мој, негдека на работа биле. Биле на работа, работеле десет души мајстори и спавале така. Спиењето му било во една соба негде. Ама кога нашле во една соба, тој je станов од домаќинката. Била умрена некоја невеста и луѓето биле избегани од тује. Таја била станета гробница и подживеана била таја. Тује праеле грешки, грешки праела и не седеле луѓево и му го дале станов да седат мајсторите. Мајсториве не знаеле, шо знам ја каде има гробник. Така тије секоја вечер идела невестата тује. Идела невестава, мајсторите спијат овде во собава. Таа мие, чисти, ткаи, работа цела ноќ. A нестава e многу убава, лепа. Ама тије мајстори, како мајстори... - Да појме горе кај нестава, лепа. Да ја видиме нестава. Секоја вечер иде нестава. - Ајде да идиме да видиме што работи невестава сама туека. И едниот не, другиот не и еден прост бил како мене, ce решил: - Ќе појда невестаа горе - рекол - да видам, да попраам муабет со неја. 74

Али кога ошел тој горе, свите седум-осум души не можеле да го откинат. Taja го оперила, ќе го удаеле. Таја била сенка, нечист дух, велиме ние. И ќе го удаеле чоеков, не можеле да го спасат. Така умрел чоеков од страв.

57 ВАМПИРОТ ВО ПИСКУПШТИНА Напред многу кажвале. Имало негдека некој син што бил станат. И тој бил од Нерези, ми кажвала баба од таму. Но не ce сеќавам како го викале. Овој ce викал Иван што бил навечер, што станвел, што го преноќиле, ама другиот не ce сеќавам како го викале. Тој станувал стално, немало вечер што не станвел. Идел дома, пуштај ги говедата, работај. Немој боже, немој да спеит цела ноќ од шо ce плашел и станал тој ошел кај Маџо од Пискупштија. И станал ошел кај Маџо. Имал некој муабет со Маџовци, со Билбмла Маџо од Луково. Co Билбила Маџовски тие биле, знајш, заедно работеле мајстори, заедно имале голем муабет. И војска служеле заедно. И кога умрел станал. Тој бил кај Пискупштина и ce префрлил: „Ќе ида кај Билбила Маио!" Ошел кај Билбила таму, ама го знаеле чоеков оти e умрен, појден и закопан чоеков. Викат тој во дворот: - O Билбил, o Билбил! Станал овој, чекај, пијан чоек. Како може исто онака само покроп има на него. He можеш да го сетиш ич, само очиве му биле мало корвоји, a не мож да го сетиш, оти како чоек ист. И вика тој: - O Билбил, o Билбил! - Што e? My вика тој Билбил. - Отвори, отвори, отвори! Вика. Ама ce уплашиле другиве, жениве, сиве и рекле: - Фиљан чоек умрен беше, ене го сега станал! И тој му велит да му отворит, ќе го прашват. Сега чоеков ce опитва, да види шо ќе прајт, ама жениве не му саквале, другиве, ќе ce уплашат децава, им e страв. И не му го сакале, ништо живо внатре и тој така му викал: - Отвори, отвори! Тој му свикал, рекол: - Назад - рекол - бегај, горешта вода имам кладено на оган, комшиите ќе те попаре, ќе ти пушта кучињава, ќе те изејт! И вака така некако ce откорнал чоеков, побегнал. Од вода горешта бегал тој. Од вода горешта, вруќа вода. Така му било страв. И тој му рекол: - Имам вода горешта - рекол - ќе те попара, одма да си ојш, кај си бил. A тој подживел дури кај Пискупштина. Ќе станел, ќе го 75

виделе моќе, ннкако да ојт ноќе, rue дења ќе му го отвориле капакот од i робог за да го видет: тој седнат под нози да ми ти карпмт опинцп. Карпит опинци, напред коа носиле п седнат м да карпит опинци. И гака тие го зеле, му туриле вода горешта ц така го смоќиле некако да го поништат, пнаку не можеле да го поништат. Co горешта вода го посипале и така тој ce снема.

58 ВАМПИРОТ ИЉО БУДИМОВ Еден Иљо, Иљо овде Будимов, ја коа сум дошла невеста, тогај e умрен тој. Имаше тој куќа овде, близу овдека кај старата куќа. Ја ко дојдов невеста, првата година тој да умре. Умрел тогај и тој ете така станал вапер, дали не гробник? Само вапер онака станал тој, само пламен и само пламен чинеше, син пламен, фуп, фуп пламен така. И станал, a и дома си тропкаше тој, дома му негоа. Луѓево си идеја. Фидан беше овчар тога, Фидан Будимов, надолу одеја да спи јат од страв од дома му што беше. До шес недели така тој, после по шесте недели KO ce отпеа, сигур кажуваа старите, ако го најде во гробот ко ќе ce отпејат и тој не можи веќе, тује останује. Co вапери така je. И ја коа дојдов тој бил ставнат, тога бил умрен и стана и кажвет луѓето: - Ти, овја станват - вели - шета Иљо Будимов. Ја одев невеста на вода ваму, таму онаќе. - He шетај ноќе - ми велат - порано да наполниш вода, оти Иљо e станат вапер, да не ce уплашиш! И ја така навечер си бевме на една работа и ете ме потера. Имавме ворзано моската долу во нивата, кај куќата. - Несто - рече Будим - дојдовме од сено, оди да ја земиш москава долу. Отидов ја да ја земам од Голема Нива. Одоздола тој идет. Идет и видов e ним пламенче: фп, фп. Овде светнало, онде: фп, фп. Наближа и јас ce уплашив. Како шо ми велеја за Иљо. Иде, идеше право за Голема Нива. Ја побегнав дома, му велам: - Будиме, жими господ, ја оставив моската пуштена в пченка, ce уплашив. Иљо идеше, светеше. - Ај, ќе ојме заедно. Нему не му беше страв. - Ај, ќе ојме заедно. - Рече. И отидовме заедно кај којње. Ko ојме го виждаме си дојде: фп, фп, си отиде на скалите нивни. И си влезе. Тој вопер могел да влезни и од пенџера. Могел така, напред имавме оџаци, баџи, могел вопер да влезит свегде. Тој бил као нечист дух. Секој пенџер могел да влезит тој. И така син пламен. И така имам видено вопер. A гробник бил тој, цел станувал. 76

59 „ДА E РИСТОС И БОГОРОЈЦА, ДА TE ИЗЕЈТ ВОЛКОТ" Брат ми мој и Митре, овој што e вб Струга, го виделе воперо тије на патот. Тога имаше еден и овој Трендафил Петројчин. Иде деца млади, иде, ама немаше патишта, како сега преку Пискупштина. Оде тие за Струга. И иде децава и сноќило во бигорон кај Пискупштина, ce сноќило во бигоро пискуштински. Иде така, прај му ce ними, тој излегол пред ними како човек и ојт како-да ce идел и тој како ними, како маж, како дечко пред ними. He ce сетиле децава оти што je, тије рекле: - Некој другар наш je! И одет, одет, одет и кога го виждает тамо не ce сетиле тије Петројчин Трендафил... му ја пуштил раката вака: - Здраво другар! Кога ја пуштил раката „Здраво другар" ракава волна и ce уплашил овој. - Хај! - рекол. A нему чак му ce фатил гласот, само што ја пуштил раката, гласот му ce фатил, само ce сетил, тој му рекол: - А, бре... И тогај децава други ce прекрстиле: „E, да e Ристос и Богоројца, y да те изејт волкот, да те изејт волкот!" Кога зел тој гр, гр, гр како планината да ce лелела, да млкта и да ce тркалат и темница да ce прајт, не дај боже! To го виделе лично тија брат ми и овој што e Струга Митре, братучед ми и Трендафил Петројчин, го виделе тија. Да, оти после вака коа ce прекрстиле луѓево: „Да e Ристос и Богоројца, да те изејт волкот!" И тој ce одделил и почна да чини: гр, гр, гр, бегај, не дај боже, како планина да ce тресит. E тије само од тоа бегале, само од крстот. Да ce прекрстел и од то бегале.

60 ГРОБНИКОТ ГСРЕ ЧУРКИНСКИ Тој бил од село Нерези и ce викал Ѓоре Чуркибски. Тој умрел и кога умрел станал, значи, цел гробнички и одел дома му, праел бељи, туркал, кршел, одел кај жена му да спиет. И жена му останала трудна со него. И луѓево сега ce чудат шо да прават. Имало еден сејмен во селото и одат кај него, кај сејменот луѓево и го замолуваат. - Шо да прајме - му викат на сејменот - префрли го негдека, ни прај бели многу. « 77

И тој одит, земват една карта вино, погача, пушката на рамо и оди на гробишта и му викает: - Биразере, ајде стани да одиме сме канети на свадба во Локов. И тој станвет, тој пред него, овој гробнико по него. Одет, одет до мостот Глобочица долу. И таму ја остават пушката, виното, погачата, одаде мост и го креват сега, заш гробникот не можел да врви по мостот, го креват на рамо и го префрлает преку мостот таму. И сега: Л - Стој, седи тука - му рекол - да ce врата, да ја зема погачата. И ce врашчат назад. Гробникот го чекат отаде мостот и му вели сега: * - Оди содцравје, биразере. И тој му викат: e- Да ми ебеш мајката, зашто не те бувнав од мостот. 'И тој во Локов. Кога ошол таму качиња сирење, мас му и превршчјал во Дримот, све правел пачарници, кршел, давел луѓе и тие пиштеле и после не знам како го отепале некако гробников.

61 ВАПИРОТ ОД СЕЛОТО Б А П Ч О Р Умрел м'жо, гу закопаја. Ce наживи вапир. Си ој дома к'то стопан. Ој при жента, си легнува, си чини, ој пу кујќите ропа, мава, крши. Вија сја научија фиљан човек e вапир. Имал рани. Шом има рани ce наживива вапир. Сја тој вапир, на жента му зима, рече: - М'ж ти така, греј, кујќите ни мава, ни крши пу дома, ни чини - рече. Нема, треба да гу знаеш ти дека e? т - Бре, шу знам јас дека e, к'к? - Тој ти греди дома. - А, бре, не знам јас, му вели, греди и кога греди. Остана тешка. Остана тешка, роди дете. Дете, очите крв биле црвени. Ето y Бапчор в'пири имало излезено и главата мека, к'то б'бе му била.^С, вој сја, na на жента гу врти уд тука-тамо. Дека сет, дека бараш и вој му рек'л, ce излгал: - „Јас, не можи никој да не нај дека седа јас. He ce плаши, рече, ќе си живиме нија двата." - E, арно са наживел, ce стори човек. E, вој сја шу да чини? - Јас зн'еш, рече, дека спија? У бочката н'тре са пикам. Сељаните na ојдоја на ранто: - Жено, декаседи, кажи!. - А, бре, шу гу знам, дека седи, рече, шу гу знам? Вчера гу опита, ми каза y бочката седи. И, вија некој казан вода заври го крени два мина, живел н'тре и вој, знаеш, одеднаш не излегва душата. Удрил да вика: „Жена 78

вера нема, жена вера да не вервате, на жента да кажте нешто, жена вера нема!" И вој лаф си го вика.ме нија секој гГт.

62 ВПИР - ПЕЧАЛБАР Като бил на печалба, тамо си работеле другари. Некојси другар умрел. Като умрел, од некој ден или друг или од некоа недела, си станал в'пир, a тие го знае што станал в'пир. Сешле тамо некоа година. A на жената му казаа: „М'жо умре!"„не знае нишчо, не мож да ce разбери. A тој ce наживе в'пир. Дојде време, седија тамо три години печалбарите и си тргнаа. A TO време одеја со којна, со кираџии, не одеја со афтобуси. E, трнаја. A и тој му ce попрати во нив. A тоа го знае шо e в'пир, ама шо ќе праве, другарство тере. Тргнале шо тргнале, до на стреде п'то. Ка дојдоа на стреде п'то, ce јави од планината еден в'лк. A тој в'лко го прикаса в'про. - Викните другари, викните другари, да не дој тука в'лко! Тие не викаа, само знае, в'лко ама види в'пир, го премирисва и треба да го удави. - Бе, викните, другари, ќе дој на мене ќе ме истури. He виќе другарите. Стигна в'лко право на него и го истури. Там дек го истури, крвишча, шќемба, нишчо немаше од човеко. И откинаа другарите од в'пиро и си дојдоа дома.

63 ПЕТРЕ ВАПИРОТ ВО СОЛУН (КАСАП) Ми кажуваше татко ми, ce свапирил некој чоек Петре. Терало време, терало, ce нашле со некојси другар. - Ти си бре, Петре? - He, рече, како Петре, кај ме познааш ти мене? - Абе ти си бре Петре од вилан село? - рече. - He бре, како така! И ce разбрале тамо, касап бил чоеко. Кај живиш, кај такваш? - Овде су женет јас во Солун. - E како туа си женет? 79

- E, рече, претера туа ce жени. A чоеко заисто умрен ce знаел и закопан гробница, ce. И тој ошол кај жена му негоа, ce запознале ка шо било. Рече: - Мори, невесто, овој Петре што го имаш дали топол e ко ќе спие ноќе али замрзнат je? - Мраз e, рече, ноќе ко ќе спие. Мраз e како земја. - Ами чоеко, рече, во виљан место умре, го закопаа. Вапмр, вапир e! Тебе шо ти e? - Шо знам, рече, вапир, живееме ние како луѓе. - Вапир, je, jac и гробо му го знам, од филан село e. Оттука тој чоеко шо прае, како ќе прае и го заушиле сенка нема чоеко да сене. Нема сенка да сене без сенка. И станал сетне тој чоеко му рекол на касапо му секле некое месо. Касапо манал шо го сечел месото, пак по прсто мал и на прсто мал ce раскрваил и крвта си ја видел, сторил ек и умрел. Вапиро од својата крв e' уплашил. I

ВАПИР-КАСАП Ова вистина ce случило. Во старото време имало вапири. E, едно време умрело дете од 17-18 години. Ce сторило вапир ;Си отишло со некој јабанџија во туѓа држава. Отишол на печалба. Ce сторил чоек, од вапир ce сторил чоек ко нас. Отишол та.мо, шетаниз градот, бара работа. Прашај го вија: - Шо ти e работата? Овој вика: - Касап сум.

- Прашај го друг шо ќе му требат за касап. - Шо ти e работата тебе? - Касап су. Ех, не му треба на луѓето, не го главујат. Ај, некој касап заминал. - Шо ти e работа тебе? - Касап сум. - Ај, ќе те главам на касапницата да ми продаваш месо. - Добро! Ќе ти ce главам. И едно време ce главил. Дотерај волови, заколи го волот, капка крв наземи не капнуе. E, едно време, дотерај овци, заколи крави, капче крв нема наземи да капни. E, идат од неговото село луѓе, тегни на баланѕата без баланѕа така ќе го пресечи месото кутура, тури го на баланѕата божем тегнато e. Ај, едно време, одат од неговото село во тија град кај шо отишол на јабана. Отишле луѓе 80

од неговото село тамо, ко го гледаат. Шетаат, работа бараат луѓево низ градот ко вака од неговото село тија човек умретиот. Поната М у заминуваат, викат: - Од кои вие вија човек на касапницата? - Ами еве го, рече, ајле години e тука. Абре, вија, од каде не г о знајме. И едно време, море, рече, вија од нашето село. - Ама, умрет беше вија човек, - прикажујат вија кој дојде c ç r a вака. - A бе вапир e сторен, - му кажујат на вија потаки, касапници шо ce. Он не слуша, подалечку e. И како вапир, ce чудиме и ние ќе заколи и\^ање капче крв наземи не капнуе, пресечи месо, тури го на баланѕата ко тегнато e A едно време, рече: - Умрен e, станат e вапир. - Бре, како вапир? - Вапир, рече, еве да ce обложиме оти вапир e. - Шо пра&и? - Одете, рече, ватете еден човек, нека земи месо нека одбцра овде, онде, овде, онде, нека земи ножот сол на прстот нека го буц н и тронда ако не e вапир главата e давам. Ех, наредујат еден човек од поскраја, му кажујат на човекот. Одит на ксапницата: - Пријател, дај ми месо едно кило две. Почна он да сечи, воја шо го купуја месото му вика: - Дај ја ќе си одбера месо. Го земат ножот преврти го одавде, преврти го оданде, превр а . ќавајќи го так на прстот, го пресече и ce истуре сиот. Тогај вапир бил, го вишле сите и го нашле.

65 ВАПИР ОД РОМАНИЈА ШТО CE ГЛАВИЛ КАСАП Како некој човек отишол на туѓина, во Романија да кажам, умрел тамо и ce вампиросал. По д'лго време тамо ce уковчил, станал човек со коски. Некое време и кажале ко си дошле тије на жената, „Остана, го закопавне, умре". Арно ама, тој си дошол другата година. - A бре, за тебе рекоа да си умрен? - He, не, рече, не сум умрен. И кажујет на жената: - Ја вистина умре, ама ја ce повампири, сеа сум ка човек. И влезе во една касапница, касап да биде. Сите касапите iu T0 колат стоката крв тече, он прво ќе му ја испије крвта после ќе го 6 Ва.мпирите во македонските верувања и преданија

заколи. Ko ќе го заколе крв нема имањето. Така, така оди време многу. Некоје време касапиве си рекоа: A бре, како није cure колиме крв тече, од овја касап крв не тече од имањево?" Работеќи тамо они некако го буцнаа со ножот, го пресекоа и туку гррр! ce истури сиот ка пивтија. И толку беше, прекина, загина он. Толку му било на вампирот, да го пресечиш, да го накацаш малку и-готово! И така останало да ce кажује.

ПОВАМПИРЕНИОТ НАЈДО (КАСАП) За вампир су чул од татко ми. Некогаш ми расправаше, од селото од Бонче умрел некој Најдо. И тој Најдо одамна бил умрен, преку двајсе години. По тоа двајстина години еден Грујо од истото село Бонче отишол Битола. Кога ој тамо ce сретнал во некој сокак и ce поздравиле, викнал тој Најдо. - O здраво, бре, Грујо! - A бре, ами здраво, ти ли си бре Најдо?! - Јас сум. - Ами како ти овдека, од кај си дошол овдека? Ти толку години те намало, не сме те виделе? - He му рекле дека оти беше умрен. - Ами, ете, тука дојду така као заскита - рече. Дојду туа, na ce ожени. Сеа имам куќа, имам сичко, овдека. - Што работиш? - Касап сум. И оттука и му рекол : - Вечер ти, Грујо, кај мене ќе бидиш на гости во Битола. - A бре како кај тебе, на ано ќе си одам. - He, кај мене ќе бидиш, друго ништо. - He му давал да мрдни. - Кај мене ќе бидиш на гости да дојш да ми го видш домаќинлокот. И видел не видел тој пошол кај него вечерта. Кое пошол тамо, брате, куќа наружана: ce спремано за јадење - до што има во градо, тоа има во неговата куќа за јадење. И домаќинка дома имал, ce потпуно као сите нас. И оттуа седнале туа вечерале, пиле, јаделе, и оттуа во комшиите и.мало некоа свадба и со тиа биле скарани, некако не живееле, ама му рекол на вој Груја: - Ај, сеа, Грујо, ќ'ојме на свадбата. Грујо рекол: - He идам јас. - He, ќ'ојме. - He! - He, не идам, не одам и готово. 82

• • W » . '•'•'•rt

- E добро вие ако сакаш седете дома спи, јас ќ'одам. И пошо тамо на свадбата, ce правил тамо шо ce правил џумбус. И тој дури бил тамо, овој и вика на жената негова: - A бе, ти од кај го најде вој Најда од кај го зеде? Вој Најдо умрен je пред двајсе години! - Ами не знам, ете, така тука ce најдоме. Аман од него дали ќ'има некој куртул, рече, го запусти народо: носи секој вечер, секој ден, вери не вери, јадење. A тој бил касап на касапницата, ама со рака нож не ваќал, само така тргал-купувал-продавал a ништо не ваќал. И оттука ко вамо бил на свадбата и ноќта виа си спале, спале, коа некое време си дошол. Си дошол и легнал кај Груја на истата постела на една перница. И така ноќта да му дојди да блувни малку преку перница тој Најдо. И овој Грујо му рекол: - Ооо, бре, та оти волку шо ми смрди? Многу ми смрдиш! - Mope, молчи, ноќеска јас, беме скарани, тој зето и невестата обата и испи. - Како? - И испи, рече. И оттука си лежале и утрото коа стануваат зето и невестата вистина умрени, обата умрени биле. И оттуа овој и рекол на ваа жената, коа му рекла оти аман дали можи куртул од него да ce најди: - Утре ако можиш да украдиш од негде од кај ковачите некој клинец јас ќе ги кажам куртул. Оттуа таа утрото од ковач на ковач да укради некој клинец. И му го дала на Најда и Најдо на Груја. И овој Грујо, коа дошло време за да си оди, и си кинисал и го испрајќале овиа и таа невестата од Најда и Најдо. И овој го клал клинецо меѓу прсти и кое дошло збогум на невестата, збогум и на Груја и коа го прицнал, тргнал тој клинецо, му 'а слупил раката на Најда и туку веднаш Најдо e' истурил и само троа мрежичка и крв плиснало и троа мрежичка останало и не останал човек од Најда. И така тоа станало од таа работа.

67 ВАМПИР ПРЕСТОРЕН ВО ЧОВЕК ДОЈДЕН ОД РОМАНИЈА Некој човек пошол во Романија, ама со другари пошол тамо и тамо умрел. Ама жената му била овде во Македонија и татко му. Писмо овие праќаат од таде вика: Бог да го прости, умре син ти. На татко му. И овој го изнесоа ce закони ce му направија. 6*

Само по три години женава седи уште кај свекрва e. По трГ1 години еве го една вечер чука на врата. Кога ќе отвори мажот си иде. My вика: - Што ти така, нели си умрен? - Ах, умрен, не сум у.мрен. Само овије другариве моји што беја, оти си убава за да те земат, за тоа ме направија да сум умрен. Ја, кај еден газда тамо бев, na не даваше писмо да прата, така три години еве останав, без пис.мо да не ме знаете кај су.м. E сеа ќе одат на жетва невестава и тој. Појдоа на жетва, ама имаше овци искрадени тамо кај што беше, кладенче имаше далеку од нивава нивна. Женава вика: - Ти ќе одиш тамо да лееш вода. - Мажов вика: - Ти ќе одиш. Едно време таа му вика: - Тамо ја ако појда кучињата ќе ме искинат. Жена не може да ce одбрани, ти можеш да ce одбраниш, маж си. И киниса таа, не биваше, киниса таја да оди по вода, појде тамо. Ce враќа отаде ја срети некој пес на пат и ја здрмоли и ја скина кошулата на работ долу. A овој си бил тој преправен вампиров куче. И отаде иде na си легнује и таа дојдује тува му вика: - Mope, маж, зошто ме прати? Види, кошулава ми ја скина еден пес ми ce загна. Коа ce насмеја тој, го извадил крпчето и таја гледа крпче, нејзиното крпче од кошулата. Вечерта си дојде, на татка си кажује, на свекров. Вика: - Вака и вака. Овој синов твој je вампир. - Како вампир? - Вампир e, Ce преправил куче и ми ја скина кошулата. И овој вика, свекоров: - Вечер ко ќе легнете со една игла ќе му буцнеш y меот. Ако e човек нема опасност, ако e вампир ќе ce истури тива сиот. И таа вечерта зеде игла. Таман си легнаа, го буцна со иглата и тој стана пифтија и така ce спасија од вампирот.

68 ВАМПИР ПРЕТВОРЕН ВО ЧОВЕК ДОЈДЕН ОД БУГАРИЈА E, он бил там избеган y Бугарија. Тој Петко од Тополовиќ. Тамо умрел. E после, умрел тамо, na ce укостил, na ce човек створил. И станал дошел си овде y Тополовиќ. Рекал: - Мајко, вие све орете, ја к'иду д'нска на орање. Тате e стар. He мож да ора. 84

E, она сгаиала. On отишол тамо и татко му отишол. Рекал: - Tare, ај оди си ти при овци, ја ќе ору туј. И си орал, он туј, опај гуј. - E мори, снао, чекај ќе му усукаме едно зелниче да му однесеш na Петка тамо да руча, да не трпе за леи. Малку ли e трпел и же.Бувал. Дека викаа умрен, умрен, a он жив, сирома. Она станала, отишла, направила га ручекот, станала, отишла га ручек да му однесе. Он згнал со отуд. Имало долче. Па од преко долчето загнал ce, пречекал гу жену му. Створил ce загар. Цепил, цепил, врлила тој танурат од нума. Зелникат расипал. Отуј ce створил na отпшол. Ванал ce за ралото. Она граваљала ce, граваљала, na станала бришала такој зелникот, брпшала, однела му там и рекла: - Ајде, бе Петко, да ручаш! Он рекол: - Чекај да врну воловите. После ќе дојду, ќе ручаме. Врнал воловпте п дошол до сред нивата да руча. Она рекла: - E море Петко, да видеш што ме нешто ѕвездоса мене. Уплашп ме еден загар. - Нпшто, нпшто. И насмеал ce. Онп, нелп знаеш шопките носев саи, na на саите овде имало алово зашпвано. И он од зубите закачило му ce. Видела му y зубпте дека имало од нојната саја. И т'к сетила ce. Рекла: - Ајде, Петко, да с'идемо. - To било y садење. К'т ce саде мумурузп. - Ајде, Петко, да станемо, да садемо, na ќе с'иду. Мама ce разболе. Ќе с'иду. Болна e дома. Он рекал: - Јоште мауку. Да искараме оште две-три бразди, ќе те пушту, пдп en. - He, не, Петко, ајде ќе ореш. Да браздамо. Она ита да си бега na да гу не удаве. Она станала. Послушал гу. Набраздпле две-три бразди и он т'к рекал : - Ај, пдп си сгајќе. Јутре ќе га досадемо мумурузо. Она станала, отпшла en тамо. - Туго, мамо, рекла, Петко e вампир. Немој да викате да e жпв. И вечерта она впкала: - Tyro снао, зар истина?! - Истпна, истина, мамо. - Однела га там пашкуљчето. - Еве да впдеш куде ме си цепи. И она вечерта кажала на свекар и. Дошал и он од при овци. И он градпл, градид, граднл све покрај куќата трње белп и драки натурал. Он дошал, докарал воловпте и викал и: - A мори, зашто градете овде ја да не можу да пројду с'к? И он впкал т'ј татко му и мајка му: - Прејдп, синко, прегази, прегазп! S5

- A, ќе прегазу! Залитал, залитал, залитал околе куќата. E, веќе ст'мнило ce. Видел, не видел, загазил преко трњето и располутил ce. Пифтииште паднал.

69 ВАПИР-ПЕС И во дете било малечко умрело. Ce сторило вапир. 15-16 години било. Ех, отишло во некое село да ce главуе детево (претворено во човек-момче, 15-16 години). Ce главило. Во селото му рекле: „Ај ќе те главиме да ни пасиш воловите! Селски го гледале детево со ред. Ех, некое девојче ни имало мајка, ни имало татко. Ce збираат селаните му викаат: - A бре, синко, и ти си немаш пустелија, и во детево, шо 'и паси, говедарчево, дај да ве венчаме, да си живејте обете. E, во старото време викаат татко, дедо, како ќе речите вие, така нека биде, јас не знам. Ех, ја наредиле работата 'и зеле децата 'и венчале. И си одит говедар вој, ва си седи дома, и си живеат двете. E по некое време, немал леб да си земи сабајлето, говедарот, му викат: - Mope, човек, кој ќе ги истераш говедата ја ќе ти донеса леб. Ќе ги испечам, ќе ти донесам. Истерал говедата вија и кажал од која страна ќе бида говедата. Вија го испекла лебот и отишла да му носит леб. Говедата тука ce пасат, он го нема. Ko гледа на еден јунец најубав ce качил пес, на вратот му ce качил. И она отишла скамења да го бркат. Песот и ce загнал, го удрила тамо на јунецот ка шо бил. Он крв пил, во он бил, ама не може да го знае шо e. Ех, едно време, го ударила со каменот. Он и ce загинал и за ракав овде e скинал кошулата. Во забите му останало крпчето. Избегал, во некој дол отишол. Отаде си иди човек. - Mope, ајде човеку, од краја ка го видела, рече, еден пусти пес, сакаше волот да го удави. И бркаеќи со камењето, ми го скина ракавот. Го удрив, ми ce загна, ми го скина на кошулата ракавот. И гледаејќи така, ко го гледала - крпата во забите ја видела. И сумнила жената оти не e човек. A тргнала дома, му го дала лебот и одит дома и пискот во селото. - Ах, чичко, ах дедо, ах татко, вие татковците стари, ја немам татко ни мајка, ме зедовте надуша вие. - Како бре, што e тоа? И сета историја му e кажуе на старите: Х6

- Вака и вака e работата: Ko отидов леб да му занесам, ce качил еден пес на јунецот. Отидов, го удрив. Ми ce загна, кошулата ми e скина и избега во еден дол. И отаде еве го човекот кој си иди, му кажуја оти кучето сакаше да го удави јунецот. Кажуејќи, KO ce опули, во забите крпата од кошулата e видо. - Ах, кој го знал, јабанџија дете дојде, еве толку години кај ни паси воловите. Зошто ни гинат на месецот два најубавите волови? Пцоисуват. - He бери гајле, му рекле, синко, како те зејме надуши, така ќе те откинеме. Ти вечер ко ќе си дојди, ние еден ќе ce скријаме зад вратата, ти седи на огинот, a еден ќе дојдиме, ќе поправиме муабет со него. И ce стемнило времето. Тие еден со пушката ce скрил зад вратата, еден дошол да попраит муабет со гоедарот. - Добровечер! - Добровечер! - Како шо правите? - Еве, ништо, еве, ка ce греиме на огинот. - Како живејте со женичката? - Убаво живејме! - Ако, ако, сиромашки живејте си. Поседел, шо поседел. - Ај, невесто, стани, затвори си вратата, ја ќе си одам, вечерајте си барем. И она, стануејќи да e затвори вратата, и вија зад вратта со пушката, на огинот сам седел - „брам", и туку ce истурил крвиште. Ce откинале жената од него.

70 ЛАЖНИ ВАМПИРИ Селото наше Желево беше големо село. A тие доне^оа тогај, коа тогаа едно, еден лектрик, као го викате овие, шо свете, батерија. Една батерија донесоа момчина од сколијата: сино, црвено, ж'лто. • Батерија мала, ама со такви, многу ламби во внатре. Ама таква батерија тогај не с'имаше појавено. He с'имаше појавено! A овие окол млади, седумнајсе, осумнајсе години, шеснајсе години, шо прајт ќе ти оде во гробишчана. Па карши селото наше имаме гробишта. Тамо беше и црквата Свети Атанас. И летно време тие, ја сврте, ја запаливе та батерија камо селото. Црвено, с'лто. A тие шо беа по чардаците, на балконите шо беа тоа време, ќе идинајсе саато, као пред дванајсе саато, го видоа тоа светлото. 87

И ce вопна селото другиот ден оти вапир има во филан гроб... Во фиљан гроб вапир, вапир, вапир. Ce уплаши селото. Ce уплаши народо, вапир! На полицијата не знам кој му казал. Полицијата 'и фати тие.

71 CE ПРЕПРАВИВ ВАМПИР Дејчиња коај сме биле, другарке стално сме ce собирале. Стално сме играле. И еден ден случајно не сум била туека и не ме повикнале они. И ја станав за инает да им го растурим друштвото. Станав, две сукалке зедов и решето на глава и еден чаршав голем, широк, да ce завиткам и коај им отидов озгора преку вратата одозгора од чардакот ce навалив со двете руќе преку колена ко да висок човек од три метра. Ce напраив, им ce прекршив, го растурив друштвото. Свите побегнаја и свите ми ce излутија после. A ja им викам: „Зошто вие без мене да напрајте толкоо друштво, a ja да не бидем туека. У свако друштво ме викате, a cera y ова друштво не ме повикате. E з'инает ви напраив ова". Потоа ce растуривмо. И ја за инает им ce напраив како вампир и ce прекукалив висок човек, ce прекукалив како некој највисок три метри висок чоек и божем вампир и им го растурив друштвото.

72 ВАМПИРОТ ШТО ЈА ДАВЕЛ СТОКАТА Во село Владиловци (Велешко) ce појавил некојси вампир што му ја давел стоката на селаните. Селаниве чуле за некој<Ји Ристе Лажо од Прилеп оти можел да 'и тепа вампирите. Ce собрале неколкумина селани и отишле во Прилеп да го викнат Ристета за да го отепа вампиро. И Ристе му рекол: - A бе браќа, вратете ce в село, варосајте една соба со бела вар и јас ќе дојдам по два-три дена и ќе го суредиме вампирот. Ce вратиле селаните, варосале една соба и по два-три дена Ристе стасал со чифтето на рамо. Ристе од дома заклал едно пиле, ја собрал крвта на бубаќ и ја наполнил цевката од чифтето и влегол во собата. Ko влегол во собата, ги избркал селаните и пукнал со чифтето во еден ќош и од крвта од пилето со бубајќо шо бил намач-

кан зидот бил сиот со крв. И ја отворил Ристе вратата и на селаните им рекол: - Елате, да видите, готова e работата, вампиро го отепав. Селаните собрале мазој, сирење, волна. И Ристе си натоарил две магарина и си ce вратил во Прилеп. Лагата од Ристета ватила место. И оттогаш на селаните во село Владиловци не му умирала стоката.

ВАМПИРЏИЈА - ПРЕВАРА Јас беф во Кическо село Брждани, на служба. И тука под станицата наша беше главниот пат. И еден ден ко што седиме во дворот, и селани имафне од селото кај нас дојдени си прафне муабет. На тој начин еден селанец го водеше еден коњ ваперџијата, го носеше. И во Кича имаше еден ваперџија и го носеше таму за да тепат вапер. И селаниве мене ми кажаа бидејќи јас не го знајф. „Никола овај e јаперџијата, шо тепат јапери". Јас го вратиф сосе коњ и дојде тој тамо. И пушката му беше пред него на коњ, стар чојек беше и тој бел беше као офца. И му ја зедоф пушката. „Да ја видам, рекоф, пушкава не сум видел такфа пушка". Пушката беше старозаманска, долга, и наполнета и со кабза озгора. Поставена и кабзата му беше. И јас му рекоф: - Ќе опалам еднаш со ова пушка, na барут ќе ти дам јас. - Аман, немој жити ова, жити она. Сакаше да ми ја земи пушкава, а.ма немојше, бидејќи тој на коњ беше, и не мојше да ми ја земит. И јас завртиф во станицата беше окречена бела и кога опалиф таму станицата ја напрајф сета крвој. Парчиња крпи, шилести. И народот прост и верува во тије рабоќе. Така. И после јас му дадоф барут. Тој пак замина со селанецот. Отидоа да го тепат вампирот.

РЕГИСТАР НА ВЕРУВАЊАТА И ВЕРСКИТЕ ПРЕДАНИЈА И НИВНИТЕ РАСКАЖУВАЧИ И СОБИРАЧИ 1. Пречувување на мртовец Раскажала Форка Ристо Богоева, родена во 1911 година, во e. Чемерско, Кавадарско. Снимил Пане Емшов, во 1972 година, во Неготино. Архив на Институтот за фолклор (понатаму АИФ), магнетофонска лента (понатаму м.л.) 1998. 2. Вампирите и дивите бишки во e. Боула Раскажала Благородна Снимил Ристо Јовановски, во 1973 год., во Неготино. АИФ, м.л. 2087. 3. Вампирџиите Раскажала Трајка Лазарова, родена во 1900 год. во Страцин, Кривопаланечко. Снимил Душко Димитровски, во 1973 год., во Страцин. АИФ, м.л. 2125 4. Вапирџии Види број 1. 5. Вампири и вампирџии во Дреново Гаврил Стојанов Димов, роден во 1900 год., во e. Степанци, Титоввелешко. Снимил Анѓел Андреев Ќулафковски, во 1970 год. во Титов Велес. АИФ 6. Вампири и вампирџии Раскажал Стојче Стојаноски - Ѓурлето, на 64 години, роден во e. Полчишта, Мариово. Снимил Милан Ристески, во 1970 год., во Полчишта. АИФ, м.л. 1926. 7. Вамгшрот во Новаци Раскажал Петре Јанески, на 70 години, роден во e. Крушевица, Мариово. Снимил Милан Ристески, во 1970 год., во Крушевица. АИФ, м.л. 1758. 8. Вампирот Славна од Бистрица Раскажала Цанда Ќемнџоска, на 89 години, родена во e. Стари Град. Снимил Ангел Ќулафковски, во 1972 год., во e. Бистрица. АИФ, 9. Вампирот и Крива Неда Раскажала Цена Џагудуроска, на 67 години, родена во Прилеп. Снимил Стојан Силјаноски, во 1972 год., во Прилеп. АИФ, м.л. 10. Селанецот и вампирот Раскажал Насте Настески, на 39 години, роден во e. Вепрчани, 90

Мариово. Снимил Милан Ристески, во 1970 год., во e. Вемпрчани АИФ, м.л. 1568. 11. Вапирот и човекот Раскажала Маса Старчева, родена во 1899 год., во e. Витолишта, Мариово. Снимил Лазар Ристески, во 1969 год., во e. Витолишта' АИФ, м.л. 1567. 12. Вампирска приказна Раскажал Васил Петров Киров, роден во 1895 год., во e. Калањево. Снимил Пане Емшов, во 1970 год. во e. Калањево. АИФ, м. л. 1393. 13. Вампирот од каливата Раскажал Спиро Грозданоски - Лако, на 68 годцни, роден во e. Бесвина, Леринско. Снимил Милан Ристески, во 1971 год., во Скопје, АИФ, м. л. 1944. 14. Вахширот Глигор Раскажал Јован Ѓорев, роден во 1901 год., во e. Грниково, Неготинско. Снимил Киро Андонов, во 1970 год., во e. Грниково. АИФ, м.л. 1429. 15. Вампирот во Макоо Види број 7. 16. Вампирот Памуш Петар Раскажал Никола Андонов, роден во 1983, во e. Конопиште, Неготинско. Снимил Киро Андонов, во 1970 год., во e. Конопиште. АИФ, м.л. 1429. 17. Чичко Доно вампирот Види број 1. 18. Вампирката Вајда Раскажала Стојанка Ризова Панова, родена во 1902 год., во e. Мајден. Снимил Лазар Ташковски, во 1970 год., во e. Мајден. АИФ, м. л. 1449. 19. Вампирката Ацана од e. Бистрица Види број 8. 20. Вампирот од кај баба ми Раскажал Санко Настоски, на 62 години, роден во Тетово. Снимил Благоја Наумовски, во 1970 год., во Тетово. АИФ, м.л. 1367. 21. Вампирот и свекрва ми Види број 3. 22. Вампирот Петко Види број 3. 23. Вампирот Иле Чакрески Види број 8. 24. Ваперот Трајан Раскажала Дорка Ставрева Србиноска, на 85 години, родена во Прилеп. Снимил Стојан Силјаноски, во 1972 год., во Прилеп. АИФ, 25. Вампирот Бошко Раскажал Цветко Стојаноски, на 75 годиини, роден во e. Попадија, Титоввелешко. Снимил Иван Боцевски, во 1970 год во e Попадија АИФ, м.л. 1598.

26. Жена вампир Види број 25. 27. Јапер Раскажал (К) Аравиновски, на 86 години, роден во Порече. Снимил Димитрија Спасевски, во 1969 год., во Порече. АИФ, м.л. 1259 28. Вампирката во e. Бистрица Види број 8. 29. Коле Вампирот Раскажал Алекса Божаров, роден во 1909 год., во e. Сетина, Леринско. Снимил Милан Ристески, во 1972 год., во Скопје, АИФ, м.л. 1950. 30. Вампир Гашчарче Види број 29. 31. Вампирот од Мусинци Раскажала Лена Стефаноска, на 63 години, родена во e. Маково, Мариово. Снимил Лазар Ристески, во 1973 год., во Маково. АИФ, м.л. 2130. 32. Вапирот од e. Трнава Раскажал Спиро Грозданоски - Лако, на 68 години, роден во e. Бесвина, Леринско. Снимил Милан Ристески, во 1973 год., во Скопје, АИФ, м.л.2058. 33. Вампирот од Грниково во e. Дабниште Раскажал Неде Ставров Ѓорчев, роден во 1890 год., во e. Бегниште. Снимил Киро Андонов, во 1969 год., во e. Бегниште, АИФ, м.л. 1376. 34. Свампирувањето на Божана Раскажала Кита Цецоска, родена во 1888 год., во e. Гуѓаково, Мариово. Снимил Милан Ристески, во 1972 год., во e. Гуѓаково. АИФ, м.л. 2151. 35. Вампирот Силјан Раскажала Донка Таскова Силјаноска, на 85 години, родена во e. Горно Крушје, Порече. Снимил Стојан Ѓурчинов, во 1968 год., во e. Горно Крушје. АИФ, 36. Повампирениот Пани на Коста Влао Раскажала Вича Дангова, на 82 години, родена во e. Прекопана, Леринско. Снимила Фани Буцкова, во 1957 год., во Скопје. АИФ, м.л. 1938. 37. Вапирката Стенче Раскажала Димитра Петреска, родена во 1905 год., во e. Черешница, Костурско. Снимила Пенка Гапковска, во 1967 год., во Скопје, АИФ, м.л. 2127. 38. Попот од Вишини што стана в'пир Види број 37. 39. В'пиритска к'шча Види број 37. 40. Вапирката Митрејца Раскажал Стојан Џавела, роден во 1901 год., во e. Руља, Леринско. Снимила Пенка Гапковска, во 1973 год., во Скопје. АИФ, м.л.2120. 92

41. Сута - вампир Види број 33. 42. Вампмр престорен како куче Раскажал Стојанчо Крстески, роден во 1910 год., во e. Драчево, Скопско. Снимила Пенка Гапковска, во 1974 год., во Драчево. АИФ, м.л. 2170. 43. Двете сестри и воперот Раскажал Насте Велчев, роден во 1923 год., во e. Галичник, Гостиварско. Снимила Вера Велчева, во 1970 год. во Скопје. АИФ, м.л. 1278. 44. Вампир во e. Боула Раскажала Роса Илова, родена во 1901 год., во -Неготино. Снимил Киро Андонов, во 1970 год., во Неготнно. АИФ, м.л. 1502. 45. Карванот и воперите Види број 43. 46. Вапирот од Ноаци Види број 31. 47. Вампирџијата од Дреново Раскажал Штерјо Настев Митрески, на 75 години, роден во e. Удово. Сни.мил Милан Ристески, во 1973 год., во e. Удово. АИФ, м.л. 2098 48. Убивање на вампирот во e. Бегниште Видм број 33. 49. Вампирот од Горкиња Раскажала Трифуница Домазетоска, родена во 1911 год., во e. Јабланица, Струшко. Снимил Танас Вражиновски и Кшиштоф Вроцлавски, во 1980 год., во e. Јабланица. АИФ, м.л. 50. Гробникот од Збориште Како м погоре. 51. Вампирско оро Како и погоре. 52. Излажаниот вампир Раскажала Трајка Божиновска, на 58 години, родена во e. Нерези, Струшко. Снимил Кшиштоф Вроцлавски и Танас Вражиновски, во 1980 год., во e. Јабланица. АИФ, м.л. 53. Таткото вампир и ќерка му Како м погоре. 54. Мажот вампир што доаѓал кај својата жена Како и погоре. 55. Гробникот којшто ce грижел за семејството Како и погоре. 56. Невестата вампир Како и погоре. 57. Вампирот во Пискупштина Како и погоре. 58. Вампирот Иљо Будимов Како и погоре.

59. „Да e Ристос и Богоројца, да те изејт волкот" Како и погоре. 60. Гробникот Ѓоре Чуркински како и погоре. 61. Вапирот од селото Бапчор Види број 36. 62. В'пир печалбар Види број 37. АИФ, м.л. 2152. 63. Петре вапирот во Солун Види број 31. 64. Вапир - касап Раскажала Стојна Ѓорѓијова, на 75 години, родена во e. Никодин, Титоввелешко. Снимил Иван Боцески, во 1969 год., во e. Никодин. АИФ, м.л. 65. Вампирот од Романија што ce главил касап Види број 25. 66. Повампирениот Најдо Види број 7. 67. Вампирот престорен во човек дојден од Романија Раскажал Гаврил Стојанов Димов, роден во 1900 год., во e. Степанци, Титоввелешко. Снимил Ангел Кулафковски, во 1970 год., во e. Степанци. АИФ, м.л. 1304. 68. Вампирот престорен во човек дојден од Бугарија Раскажала Крстана Јорданова, родена во 1890 год., во e. Сакулица. Снимил Илија Китановски, во 1970 год. во e. Сакулица. АИФ, м.л. 1678. 69. Вампир - пес Види број 52. 70. Лажни вампири Раскажал Стефан Кировски, роден во 1908 година, во e. Желево, Костурско. Снимил Драган Ристески, во 1972 год., во Скопје. АИФ, м.л. 2055. 71. Ce преправив вампир! Раскажала Ратка Николоска, на 62 години, родена во Тетово. Снимил Благоја Наумоски и Перо Коцески, во 1970 год., во Тетово. АИФ, м.л. 1367. 72. „Вампирот" што ја давел стоката Раскажал Стојан Ѓурчинов, роден во 1918 год., во e. Долно Крушје, Порече. Снимил Стојан Силјаноски, во Скопје, АИФ, м.л.

РЕГИСТАР НА ГЕОГРАФСКО - ТОПОГРАФСКИТЕ ИМИЊА

A Азија, 47 Б Бањско Бапчор, 49 Бегниште, 48 Бигла, 40 Бистрица, 8, 19 Битола, 6, 7, 47, 54 Богородичин Манастир, 8 Боула, 2, 44 Брждано, 59 Бугарија, 16, 56 В Вардар, 16 Вариш, 47 Велешко, 59 Вешје, 4, 14 Вишини, 38 Владиловци, 59 Врпско, 34 Габреш, 40 Грниково, 33

д Дабниште, 33 Долнени, 9 Долно крушје, 35 Драгожел, 41 Дрен, 34 Дреново, 5, 41, 47, 48

Ѓупцки Дол, 36 И Иванова Река, 35 Извор, 8 Ж Желево, 40, 57 Јановата Колиба, 16 Јановени, 32 К Кавадарци, 16 Кавадаречко (ско), 5, 47 Кича, 60 Кичевско, 60 Конопишта, 16 Костур, 40 Крошорани, 29 Крушевица, 7 Кучкин Дол, 34 Л Лерин, 29, 30 M Македонија, 55 Макаоо, 15 Малесија, 24 Марио, 46 Мелница, 28 tW

Мокрени, 28 Мусинци, 31 H Ноаци (Новаци), 7, 46 Неготино, 47 O Овчеполието, 47 П Пашандов Лисник, 39 Прекопана, 36, 37 Прилеп, 6, 26, 59 Прилепско, 9

Спаилски Гумна, 48 Спида, 40 Степаново Сено, 34 Степановиот Кладенец, 34 Т Тополовиќ, 56 Трајанка, 35 Трнава, 32 Трнот, 34 Турско, 3, 47

Р Романија, 53, 55

Ц Цељово, 40 Црвен Брег, 42 Црешнево, 19 Црна Река, 15

С Селци, 24 Сетина, 29 Солун, 47, 51 Сопиште, 41

Чанишча, 15 Черешница, 36 Чебрен, 15

-i^

>Ј&

РЕГИСТАР НА ЛИЧНИТЕ ИМИЊА *

A Ацана, 19 Б Блаже, 47 Божана, 34 Богородица, 36 Бонче, 54 Борис, 41 Бошко, 25 Вајда, 18 Ванчо Чалевски, 41 Г Гаџови, 29 Гашчарче, 30 Гиревица, 36 Глигор, 14 Григор Тасевски, 41 Грујо, 54

д Дамјан, 45 Денко, 28 Димко, 26 Димитрија, Грковски, 33 Диневица, 36 Доно, 17 Ѓ

Ѓоровица, 33 3 Злата, 34

И Иле Чакарески, 23 Иљко, 29 Ј

Јано, 16 Јованче, 48 К Ката, 28 Коле, 29 Коста, 32 Коста Влао, 36 Кочо, 33 Крива Неда, 9 Крсте, 42 Кузман, 48 Л Ленка, 8 M Мангар, 32 Маноил, 22 Маца, 40 Митрејца, 40 Мише, 33 Мустафа - ага, 14 H Најдо, 54 Неде, 48 Никола, 60 Никола Димовски, 47

7 Вампирите во македонските верувања и преданија

'97

п Павле, 36 Пани, 36 Памуш Петар Петар Ѓорчевски, 41 Петко, 11, 22, 56 Петре, 51 Р Ристе, 33, 41, 59 Ристос, 36 С Санко, 20 Силјан, 35 Софка, 33 Ставро, 41, 48 Стенче, 37 Стерјо, 32 Стојана, 22

Стојане, 8 Сута, 41 Т Теодосија, 22 Трајка Пала Ацијата, 34 Трајко Балто, 34 Трајан Кузманоски Ф Фруса, 33 Ц Цанде, 8 Ч Чундо, 25 Ш Шуратка, 29

СОДРЖИНА Ликот на вампирот во македонските верувања и во митските преданија 1. Пречувување на мртовец 2. Вампирите и дивите бишки во e. Боула 3. Вампирџиите 4. Вапирџии 5. Вампири и вампирџии во Дреново 6. Вампири и вампирџии 7. Вампирот во Новаци 8. Вампирот Славна од Бистрица 9. Вампирот и Крива Неда 10. Селанецот и вампирот 11. Вампирот и човекот 12. Вампирска приказна 13. Вампирот од каливата 14. Вампирот Глигор 15. Вампирот од Макоо 16. Вампирот Памуш Петар 17. Чичко Доно вампирот 18. Вампирката Вајда 19. Вампирката Ацана од e. Бистрица 20. Вампирот од кај баба ми 21. Вампирот и свекрва ми 22. Вампирот Петко 23. Вампирот Иле Чакрески 24. Ваперот Трајан 25. Вампирот Бошко 26. Жена вампир 27. Јапер 28. Вампирката во село Бистрица 29. Коле вампирот 30. Вампир Гашчарче 31. Вампирот од Мусинци 32. Вампирот од e. Трнава 33. Вампирот од Грниково во e. Дабниште 34. Свапирувањето на Божана

5 23 23 24 24 24 25 26 27 27 28 28 29 30 31 32 33 34 34 35 35 36 36 37 37 38 38 39 40 41 41 42 43 44 47

35. Вампирот Силјан 36. Повампирениот Пани на Коста Влао 37. Вапирката Стенче 38. Попот од Вишини што стана в'пир 39. В'пиритската к'шча 40. Вапирката Митрејца 41. Сута - вампир 42. Вампир престорен како куче 43. Двете сестри и воперот 44. Вампир во село Боула 45. Карванот и воперите 46. Вапирот од Ноаци 47. Вампирџијата од Дреново 48. Вампирот во село Бегниште 49. Вампирот од Горќиња 50. Гробникот од Збориште 51. Вампирско оро 52. Излажаниот вампир 53. Таткото вампир и ќерка му 54. Мажот вампир што доаѓа кај својата жена 55. Гробникот којшто ce грижел за семејството 56. Невестата вампир 57. Вампирот во Пискупштина 58. Вампирот Иљо Будимов 59. „Да e Ристос и Богоројца, да те изејт волкот" 60. Гробникот Ѓоре Чуркински 61. Вапирот од селото Бапчор 62. В'пир - печалбар 63. Петре вапирот во Солун (касап) 64. Вапир - касап 65. Вапир од Романија што ce главил касап 66. Повампирениот Најдо (касап) 67. Вампир престорен во човек дојден од Романија 68. Вампир претворен во човек дојден од Бугарија 69. Вапир - пес 70. Лажни вампири 71. Ce преправив вампир 72. Вампирот што ја давел стоката 73. Вампирџија - превара Регистар на верувањата и верските преданија и нивните раскажувачи и собирачи Регистар на географско - топографските имиња Регистар на личните имиња

49 50 51 52 53 53 55 57 58 60 60 62 64 65 68 68 69 70 71 73 73 74 75 76 77 77 78 79 79 80 81 82 83 84 86 87 88 88 89 90 95 97

SIP-Каталогизација во публикација Народна и универзитетска библиотека „Климент Охридски" Скопје 398.223(497.17) 398.223(497.17) :392.28(049.3) ВАМПИРИТЕ во македонските верувања и преданија / подготвиле Лепосава Спировска, Танас Вражиновски. - Скопје : Институт за фолклор „Марко Цепенков", 1988. - 98 стр. ; 24 см. - (Македонско народно творештво. Народни верувања и преданија ; кн. 2) На наспор. насл. стр.: Les vampires dans les croyances et légendes macédoniennes / preparation par Leposava Spirovska, Tanas Vraiinovski. - Ликот на вампирот во македонските верувања и во митските преданија / Танас Вражиновски, Лепосава Спировска: стр. 5-23. 1. СПИРОВСКА, Лепосава 2. ВРАЖИНОВСКИ, Танас

ВАМПИРИТЕ ВО МАКЕДОНСКИТЕ ВЕРУВАЊА И ПРЕДАНИЈА Подготвиле ЛЕПОСАВА СПИРОВСКА ТАНАС ВРАЖИНОВСКИ За издавачот Д-р ТАНАС ВРАЖИНОВСКИ Институт за фолклор „М. Цепенков" - Скопје Печат „Нова Македонија" - Скопје, 1988 Тираж: 1000 примероци ИЗДАНИЕТО E ФИНАНСИРАНО ОД РЕПУБЛИЧКАТА ЗАЕДНИЦА ЗА НАУЧНИ ДЕЈНОСТИ