20 19
50°59’NB 5°23’OL
50°59’NB 5°23’OL 20 19
Klimaatverschijnselen in Limburg
de piek van rupsen komt te vroeg voor de jonge vogeltjes • water te kort in beken en vijvers tijdens de zomer • nat weiland wordt droog veen • zuiderse insecten • hittestress • brandgevaar • structurele verdroging • meer mensen overleden door de hitte • afgestorven fijnsparren • het vallen van de bladeren is al een maand later • extreme neerslag • vaker overstromingen • stormschade, afgeknakte bomen
Inhoud Introductie 7 1
Simulatie van de toekomst in Limburg
2
Droog veen
3
Droogstaande vijvers
4
Het afsterven van fijnsparren 43
21
5 Stormschade 53 Nawoord 63
31
8
Introductie Klimaatverschijnselen in Limburg
Wanneer we naar onszelf kijken in de spiegel zien we altijd dezelfde onveranderde persoon. Je ziet de rimpels en grijze haren niet die erbij komen. Veranderingen die je bij andere mensen wel opmerkt, omdat je ze niet dagelijks ziet. Hetzelfde geldt voor jouw omgeving, de natuur en het klimaat waarin je leeft. Reeds 50 jaar is er een verdroging in ons klimaat waarneembaar. Toch hebben we daar nooit iets van gemerkt. Het gebeurt te traag voor ons waarnemingsvermogen. We weten allemaal dat zuiderse landen het steeds moeilijker krijgen. Lange periodes van droogte, extreme regenval, grondverschuivingen, hevige bosbranden,‌ Steeds vaker krijgen ze te maken met de extreme gevolgen van de klimaatverandering. In het hoge noorden verdwijnt het ijs dan weer aan een snel tempo. Wanneer we al deze veranderingen in de rest van de wereld bekijken dan zitten wij hier nog heel goed. Wij hebben nog geen last van klimaatveranderingen. Maar is dit wel zo? Zijn er hier ook niet al klimaatverschijnselen die we zouden moeten opmerken? Of lijden we aan veranderingsblindheid?
1 Simulatie van de toekomst in Limburg
“Het klimaat verandert. Dat weten we. Maar hoe gaat het er hier uitzien over 50 jaar?� Prof. Dr. Natalie Beenaerts(*)
Ecotron UHasselt Een teletijdmachine voor klimaatonderzoek De Ecotron is een unieke tool waar men de volledige controle heeft over wat er gebeurt in de atmosfeer, zoals de wind, regen, CO2, broeikasgassen, enz. De toenemende uitstoot van CO2 en broeikasgassen zorgt voor meer extreme weersomstandigheden. Deze extreme scenario’s worden nagebootst in 12 afgesloten kamers. In elke kamer wordt een ander toekomstscenario getest. Zo kan men onderzoeken welke de gevolgen zijn voor de biodiversiteit van deze regio. Wanneer men deze ecosystemen beter begrijpt kan men niet alleen leren hoe deze reageren op de opwarming maar ook hoe ze kunnen bijdragen aan het milderen van de klimaatverandering.
Monolieten: grote stukken natuurelementen die heel voorzichtig werden uitgegraven en in een plantenpot werden ingevoegd om vervolgens in de Ecotron geplaatst te worden.
Waarom heide? Heide heeft een unieke bodemstructuur “Door de unieke samenstelling van bodemleven en plantenwortels wordt het dode plantenmateriaal veel trager afgebroken dan in de meeste andere streken. Daardoor is dit een zeer goede plaats voor de opslag van koolstof. Maar wat als de heide op een kantelpunt komt en het dode plantenmateriaal veel sneller wordt afgebroken dan normaal waardoor de koolstof veel sneller in de atmosfeer komt? Dit is een scenario dat we liever niet zien.� (*)
*
Prof. Dr. Natalie Beenaerts voor de Universiteit van Vlaanderen
2 Droog veen
Een CO² hotspot Het grote risico is verdroging Schommelingen in het grondwaterpeil kunnen heel ingrijpend zijn. Wanneer veen komt droog te liggen, dan komt de opgeslagen koolstof vrij en belandt deze onder de vorm van CO² opnieuw in de atmosfeer. Je kan het vergelijken met de permafrostlagen. Slechts 3 tot 5 procent van de totale landoppervlakte op het noordelijk halfrond bestaat uit veen, maar die veengebieden bevatten wel 33 procent van alle koolstof in de bodem. Alleen al in Limburg dreigt er vier miljoen ton CO² vrij te komen. (*)
*
KU Leuven Nieuws - Natuurpunt
Verdroogd veen Veengrond en verdroogde vegetatie
“Begraven veen is tot nu toe weinig bestudeerd en de huidige klimaatmodellen houden er geen rekening mee. Die modellen zullen dus nog verder verfijnd moeten worden.�(*)
Boven Verwijderde bovenlaag van de verdroogde veengrond en -vegetatie. Links Vrijgemaakte bodem van het veenland. Samen met Care-peat wordt er aan een herstel gewerkt van de bodem om deze nat te houden en de natuurlijke C0²-opslag te vrijwaren.
3 Droogstaande vijvers
Structurele verdroging Het droogstaan van vijvers kan onder andere veroorzaakt worden door structurele verdroging. Dit is verdroging als gevolg van de combinatie van ingrepen in de natuurlijke afwatering, grondwaterwinning, mijnverzakking, maar ook grondwaterstandsdaling ten gevolge de verregaande urbanisatie. (*)
*
Instituut Natuur- en Bosonderzoek
Boven Platwijers 21 juli 2015 Onder Platwijers 16 oktober 2019
Maaswinkel Uiterwaard langs de Maas De poelen aan de Maas zijn afhankelijk van de waterstand van de rivier. Door de klimaatverandering zullen er langere perioden van droogte optreden waardoor de stroming kan gehalveerd worden. Anderzijds wordt er in de winters langdurige regenval verwacht waardoor het debiet verhoogt. Dit zal ervoor zorgen dat dan 3 tot 5 keer meer kans is op overstromingen. De huidige beschermingsmaatregelen zullen hierdoor teniet gedaan worden.(*)
*
UHasselt - Centrum Voor Milieukunde
Boven Maaswinkel 2006 Š Marcel Bex Onder Maaswinkel oktober 2019
Links Maaswinkel 2006 Š Marcel Bex Boven Maaswinkel oktober 2019
Elatine: Een plantje dat enkel groeit in vijvers die in de winter en lente water bevatten en die in de zomer droog staan.
4 Het afsterven van fijnsparren
De letterzetter Een kleine kever onder de bast van fijnsparren De letterzetter (Ips typographus) is een klein kevertje dat fijnsparren met een mindere weerstand aantast. Door de afgelopen zachte winters en enorm droge zomers zijn deze fijnsparren extra gevoelig voor de letterzetter. In normale omstandigheden zijn de fijnsparren sterk genoeg om de schade die de larven aanrichten te beperken (door harsvorming). Door de aanhoudende droogte echter zijn deze bomen verzwakt en niet sterk genoeg om weerstand te bieden. Als de larven met hun gangen de bast van de boom hebben gerond, kunnen de voedingsstoffen niet meer door de stam naar boven en sterft de boom af.(*)
*
Agentschap Natuur en Bos
5 Stormschade
Bosvitaliteit Extreme weersomstandigheden hebben een negatieve invloed op de vitaliteit van bomen en bossen. Door de droge en warme zomers verzwakten bomen of stierven af. Vooral jonge pas aangeplante bomen hadden het extra moeilijk. Dit jaar hebben enkele stormen een aanzienlijke schade veroorzaakt. In alle Vlaamse provincies wordt er een kroonbeoordeling uitgevoerd. Tijdens deze jaarlijkse steekproef werd er vastgesteld dat 44% van de bezochte bospercelen door storm getroffen was. Bomen waarvan meer dan 50% van de kroon is afgebroken worden niet meer in de bosvitaliteitsinventaris opgenomen. Het aantal steekproefbomen dat op die manier uit de inventaris verdween, bedroeg in 2019 1,6%, wat zelden voorkomt.(*)
*
Instituut natuur- en bosonderzoek
Nawoord Hoog tijd, ook voor Limburg
Ik heb de laatste zomers kunnen vaststellen dat onze tuin lijdt onder de extreme droogte. Het gras heeft dan geen kleur meer en wanneer ik er over loop, kraakt het onder mijn voeten. Het moet al een aantal weken regenen vooraleer het weer groen wordt. Het is tijd is om over een andere invulling van ons grasveld te denken. Dat er veel bomen omgewaaid zijn in het voorjaar en in het begin van de zomer had ik gezien. Ze lagen over de weg naar school, waar ik dagelijks voorbij fiets. Ik stelde me merkwaardig genoeg niet de vraag hoe het kwam dat er zoveel stormschade was in de bossen, ondanks het feit dat de wind niet zò hevig was. Nu weet ik dat de bomen verzwakt zijn door de droge zomers van de laatste jaren. Vooral in het voorjaar, wanneer de sapstroom nog niet goed op gang is, zijn ze extra kwetsbaar. Ik zag dat er dit jaar heel veel dennenbomen gekapt werden. Op de ene plaats verdwenen al meer bomen dan op andere. Ik vroeg me soms wel af waarom, we hebben de bomen toch hard nodig. Wat ik toen nog niet wist, was dat de fijnsparren niet meer sterk genoeg waren om zich te beschermen tegen de letterzetter. De oorzaak van het probleem waren ook hier de lange droge zomers. Vaak ga ik lopen langs de vijvers van de Platwijers, vlak bij ons huis. Dat het waterpeil heel laag stond had ik niet gezien, totdat ik aan dit onderzoek begon. Een foto die ik gemaakt had in 2015 diende als vergelijk. Ik begrijp niet dat ik dit niet zag zonder dat iemand mij eerst op het probleem wees. Door mijn eigen veranderingsblindheid en onwetendheid ben ik aan de hand van dit onderzoek gaan begrijpen dat het tonen van deze klimaatverschijnselen belangrijk is. Zo kunnen ook anderen bewust gemaakt worden van de klimaatveranderingen die bij ons al merkbaar zijn. Omdat er heel weinig oud fotomateriaal te vinden was om de huidige toestand mee te vergelijken heb ik besloten om in de komende jaren foto’s te maken om met de huidige toestand te vergelijken. Mijn eigen kleinschalig klimaatonderzoek in mijn eigen regio. Wordt nog vervolgd...
50°59’NB 5°23’OL 2019 © Claire Dekens Met dank aan Jan Mampaey Diensthoofd Provinciaal Natuurcentrum Marcel Bex Natuurfotograaf Maasmechelen Prof. Dr. Natalie Beenaerts Project leader Field Research Centre Centre for Environmental Sciences (CMK) Hasselt University Veerle Cielen Regiobeheerder Limburgs Landschap
Š Claire Dekens 2019