BRIATHRA Most everyday conversation revolves around asking and answering simple questions in the past, present and future tenses. It is essential for learners to master the basic skill of asking and answering simple questions in these tenses.
Briathra aonsiollacha - Group 1 verbs Group 1 Regular verbs with one-syllable roots, i.e. bris, glan, caith, pioc, ól A séimhiú (h) is added when • asking a question in the past tense • giving a positive answer in the past tense • giving a negative answer in all tenses An urú is added (b>mb, c>gc, d>nd, f>bhf, g>ng, p>bp, t>dt.) when • asking a question in the present and future tenses
Verb Endings The verb endings change according to tense used and whether the last vowel is either slender (i,e,í,é) or broad (a,o,u,á,ó,ú) ...(e)ann is added in the present tense • bris - briseann • dún – dúnann
if the final vowel in the verb is slender the verb takes a slender ending. if the final vowel in the verb is broad the verb takes a broad ending.
...f(a)idh is added in the future tense • caith - caithfidh • glan – glanfaidh
if the final vowel in the verb is slender the verb takes a slender ending. if the final vowel in the verb is broad the verb takes a broad ending.
Indirect speech Past tense: gur + (h) / nár + (h)
Dúirt sé gur chaith / dúirt sé nár chaith
Present tense: go + urú / nach + urú
Dúirt sé go gcaitheann / dúirt se nach gcaitheann
Future tense: go + urú / nach + urú
Dúirt sé go gcaithfidh / dúirt sé nach gcaithfidh
These points may initially seem daunting but will become second nature after successfully completing the tasks and exercises.
Séimhiú / Urú Gaeilge is a Celtic language. One of the features of Celtic languages is that changes can occur at both the beginning and at the end of words (and even sometimes in the middle!) Changes to the beginning of words always relate to the preceding word or term. These changes are a hugely important feature of the language, and are used extremely frequently. Indeed, it is impossible to speak fluently without being able to master these changes. Séimhiú A séimhiú (or lenition in English) only affects certain consonants. It consists of adding the letter h after the initial consonant. The following consonants are affected: m > mh p > ph s > sh t > th
b > bh c > ch d > dh f > fh g > gh
The letters h, n, l and r remain unchanged, as do the vowels.
Urú An urú (or eclipsis in English) affects both vowels and consonants. It consists of adding an extra letter before the first letter of the word. This new letter is pronounced instead of the original first letter. Only the following consonants are affected: m before b
--> mb
n before g
-->
ng
g before c
-->
gc
b before p
-->
bp
n before d
-->
nd
d before t
--> dt
bh before f
-->
bhf
Eclipsis affects all the vowels in the same way: a > n-a e > n-e i > n-i
o > n-o u > n-u
Note: in certain cases, the letter ‘t’ can appear before words beginning with vowels or the letter s, and ‘h’ can appear before words beginning with nouns. These are not eclipsis. Finally, if a word begins with a letter not affected by séimhiú/urú, this word will remain unchanged – séimhiú/urú only affect the letters above.
Briathra aonsiollacha - Cleachtadh 1 Béic
Ar bhéic ....? An mbéiceann ...? An mbéicfidh ....?
Bhéic ... / Níor bhéic ... Béiceann ... / Ní bhéiceann ... Béicfidh ... / Ní bhéicfidh ...
Caith
Ar chaith ....? An gcaitheann....? An gcaithfidh ....?
Chaith .... / Níor chaith .... Caitheann ... / Ní chaitheann ... Caithfidh ... / Ní chaithfidh....
Dóirt
Ar dhóirt ....? An ndóirteann ...? An ndóirtfidh....?
Dhóirt ... / Níor dhóirt.... Dóirteann ... / Ní dhóirteann ... Dóirtfidh... / Ní dhóirtfidh ....
Fáisc
Ar fháisc ...? An bhfáisceann...? An bhfáiscfidh...?
D’fháisc ... / Níor fháisc.... Fáisceann ... / Ní fháisceann ... Fáiscfidh .. / Ní fháiscfidh...
Gléas Ar ghléas ....? An ngléasann ...? An ngléasfaidh ...?
Ghléas ... / Níor ghléas.... Gléasann ... / Ní ghléasann ... Gléasfaidh ... / Ní ghléasfaidh....
Pioc Ar phioc ...? An bpiocann ...? An bpiocfaidh ...?
Phioc ... / Níor phioc ... Piocann ... / Ní phiocann ... Piocfaidh ... / Ní phiocfaidh ....
Briathra aonsiollacha - Cleachtadh 2 Brúigh
Ar bhrúigh ....? An mbrúnn ...? An mbrúfaidh ....?
Bhrúigh ... / Níor bhrúigh ... Brúnn ... / Ní bhrúnn ... Brúfaidh ... / Ní bhrúfaidh ...
Caoin
Ar chaoin ....? An gcaoineann....? An gcaoinfidh ....?
Chaoin .... / Níor chaoin .... Caoineann ... / Ní chaoineann ... Caoinfidh ... / Ní chaoinfidh....
Dreap
Ar dhreap ....? An ndreapann ...? An ndreapfaidh....?
Dhreap... / Níor dhreap .... Dreapann ... / Ní dhreapann ... Dreapfaidh... / Ní dhraepfaidh ....
Fill
Ar fhill ...? An bhfilleann...? An bhfillfidh...?
D’fhill ... / Níor fhill ... Filleann ... / Ní fhilleann ... Fillfidh .. / Ní fhillfidh...
Goid Ar ghoid ....? An ngoideann ...? An ngoidfidh ...?
Ghoid ... / Níor ghoid .... Goideann ... / Ní ghoideann ... Goidfidh ... / Ní ghoidfidh....
Preab Ar phreab ...? An bpreabann ...? An bpeabfaidh ...?
Pheab ... / Níor phreab ... Preabann ... / Ní phreabann ... Preabfaidh ... / Ní phreabfaidh ....
Briathra Aonsiollacha 1
Íoslódáil an Aip
Béic
Ar bhéic? Dúirt sé/sí...
An mbéiceann? Dúirt sé/sí...
An mbéicfidh? Dúirt sé/sí...
Bhéic
Níor bhéic
gur bhéic
nár bhéic
Béiceann
Ní bhéiceann
go mbéiceann
.nach mbéiceann
Béicfidh go mbéicfidh
Ní bhéicfidh nach mbéicfidh
Caith
Ar chaith?
Chaith
Dúirt sé/sí...
gur chaith
An gcaitheann?
Caitheann
Ní chaitheann
Dúirt sé/sí...
go gcaitheann
nach gcaitheann
Caithfidh go gcaithfidh
Ní chaithfidh nach gcaithfidh
Dhoirt gur dhoirt
Níor dhoirt nár dhoirt
Dúirt sé/sí...
Doirteann go ndoirteann
Ní dhoirteann nach ndoirteann
An ndoirtfidh?
Doirtfidh
Ní dhoirtfidh
Dúirt sé/sí...
go ndoirtfidh
nach ndoirtfidh
An gcaithfidh? Dúirt sé/sí...
Níor chaith . nár chaith
Doirt
Ar dhoirt? Dúirt sé/sí...
An ndoirteann?
2
Briathra Aonsiollacha 1
Íoslódáil an Aip
Fáisc
Ar fháisc? Dúirt sé/sí...
D’fháisc gur fháisc
Níor fháisc nár fháisc
An bhfáisceann?
Fáisceann
Ní fháisceann
Dúirt sé/sí...
go bhfáisceann
nach bhfáisceann
Fáiscfidh go bhfáiscfidh
Ní fháiscfidh nach bhfáiscfidh
An bhfáiscfidh? Dúirt sé/sí...
Gléas
Ar ghléas?
Ghléas
Níor ghléas
Dúirt sé/sí...
gur ghléas
nár ghléas
An ngléasann?
Gléasann
Ní ghléasann
Dúirt sé/sí...
go ngléasann
nach ngléasann
An ngléasfaidh?
Gléasfaidh
Ní ghléasfaidh
Dúirt sé/sí...
go ngléasfaidh
nach ngléasfaidh
Pioc
Ar phioc?
Phioc
Níor phioc
gur phioc
nár phioc
Piocann
Ní phiocann
Dúirt sé/sí...
go bpiocann
nach bpiocann
An bpiocfaidh?
Piocfaidh
Ní phiocfaidh
Dúirt sé/sí...
go bpiocfaidh
nach bpiocfaidh
Dúirt sé/sí...
An bpiocann?
3
Briathra Aonsiollacha 2
Íoslódáil an Aip
Brúigh
Ar bhrúigh? Dúirt sé/sí...
An mbrúnn? Dúirt sé/sí...
An mbrúfaidh? Dúirt sé/sí...
Bhrúigh
Níor bhrúigh
gur bhrúigh
nár bhrúigh
Brúnn
Ní bhrúnn
go mbrúnn
.nach mbrúnn
Brúfaidh
Ní bhrúfaidh
go mbrúfaidh
nach mbrúfaidh
Caoin
Ar chaoin?
Chaoin
Dúirt sé/sí...
gur chaoin
An gcaoineann?
Caoineann
Ní chaoineann
Dúirt sé/sí...
go gcaoineann
nach gcaoineann
An gcaoinfidh?
Caoinfidh go gcaoinfidh
Ní chaoinfidh nach gcaoinfidh
Dhreap gur dhreap
Níor dhreap nár dhreap
Dreapann go ndreapann
Ní dhreapann nach ndreapann
Dreapfaidh go ndreapfaidh
Ní dhreapfaidh nach ndreapfaidh
Dúirt sé/sí...
Níor chaoin . nár chaoin
Dreap
Ar dhreap? Dúirt sé/sí...
An ndreapann? Dúirt sé/sí...
An ndreapfaidh? Dúirt sé/sí...
42
Briathra Aonsiollacha 2
Íoslódáil an Aip
Fill
Ar fhill? Dúirt sé/sí...
D’fhill gur fhill
Níor fhill nár fhill
An bhfilleann?
Filleann
Dúirt sé/sí...
go bhfilleann
Ní fhilleann nach bhfilleann
Fillfidh go bhfillfidh
Ní fhillfidh nach bhfillfidh
An bhfillfidh? Dúirt sé/sí...
Goid
Ar ghoid? Dúirt sé/sí...
An ngoideann?
Ghoid gur ghoid
Níor ghoid nár ghoid
Dúirt sé/sí...
Goideann go ngoideann
An ngoidfidh?
Goidfidh
Ní ghoidfidh
Dúirt sé/sí...
go ngoidfidh
nach ngoidfidh
Ní ghoideann nach ngoideann
Preab
Phreab
Níor phreab
gur phreab
nár phreab
Preabann
Ní phreabann
Dúirt sé/sí...
go bpreabann
nach bpreabann
An bpreabfaidh?
Preabfaidh
Ní phreabfaidh
Dúirt sé/sí...
go bpreabfaidh
nach bpreabfaidh
Ar phreab? Dúirt sé/sí...
An bpreabann?
43
Fág CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Glan CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Pioc CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
BRIATHA- ABAIRLEAT!
Ainm:
Rang:
Bris CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Caith CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Dún CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Fáisc CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Gléas
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Pléigh
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
BRIATHA- ABAIRLEAT!
Ainm:
Rang:
Buail CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Ceap CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...
Dreap CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí... CEIST
Dúirt sé/sí...