diabhailini

DiabhailĂ­nĂ­ The intention here is to use playful situations to introduce informal dialogue. While the characters are 13-14 years of age it is hoped that the dialogue and associated tasks are relevant to learners of all age groups.

153

Is cleasaí é Murach.

Tá sé cliste agus seiftiúil ach ní théann gach iarracht de réir pleain.

Ní bhíonn an saol riamh leamh agus Murach timpeall.

Murach atá ormsa. Is maith liom nuair a théann rudaí de réir pleain. Tá bealach éasca agus bealach deacair ann chun gach rud a dhéanamh. B’fhearr liomsa an bealach éasca a roghnú i gcónaí.

Máirín meabhrach a thugann a cairde uirthi. Tá sí anstaidéarach agus ní dhéanann sí rudaí seafóideacha rómhinic.

Bíonn sí fial flaithiúil

Is mise Máirín. Deir mo chairde go gcaithim i bhad an iomarca ama ag léamh ach is breá liom léitheoireacht. Tá an-spéis agam i gcúrsaí eolaíochta ach go háirithe.

Ba bhreá liom a bheith i m’eolaí lá éicint.

Is imreoir sciliúil deaslámhach é Rónán.

Is breá leis comórtas d’aon chineál agus déanann sé tréan iomaíocht.

Bíonn sé ag iarraidh a bheith sa chéad áit i gcónaí.

Rónán atá ormsa ach tugann chuile dhuine Rónánaldo orm. Tá súil a’am a bheith i m’imreoir mór le rá lá éicint. Bíonn orm go leor cleachtaidh agus treanáil a dhéanamh.

154

Bíonn Gearaí i gcónaí ag gaisce agus ag áibhéal ar chomh hiontach is atá sé fhéin.

Tá sé an-tógtha leis fhéin. Ta sé in ann a bheith sách pianmhar nuair a leanann sé ar aghaidh ag maíomh as fhéin.

Is mise Gearaí. Tá go leor talann agam. Is aisteoir agus ceoltóir den scoth mé.

Tá mé an-chruthaitheach. Scríobhaim mo chuid amhrán féin agus tá siad iontach ar fad.

Bíonn Babarí i gcónaí ag pleidhcíocht. Ní thógann sí aon rud i ndáiríre.

Is cailín misniúil ábalta í ach is breá léi rudaí dána a dhéanamh.

Babaró a thugann mo chairde orm. Sílimse go dtógann daoine an saol seo i bhfad ródháiríre. Cá bhfuil an chraic a bheith ag leanacht rialacha an t-am ar fad. Is le briseadh atá rialacha ann, sin a deirimse.

Is buachaillín místuama liobarnach é Criostóir. Bíonn sé míchuaramach, ciotach go minic agus tarlaíonn go leor timpistí dá bharr. Is duine neamh ghoilliúnach é agus is beag a chuireann as dó.

Is mise Criostóir, is brea liom a bheith ag tabhairt cúnamh. Tárlaíonn timpistí beaga scaití agus cuirtear an milleán ormsa ar chúis éicint.

Is nerd IT é PC. Tá sé an-tógtha leis an saol digiteach.

Ceapann a chairde go gcaitheann sé i bhfad an iomarca ama suite os comhair ríomhaire.

Padraic Colm atá ormsa ach tugann mo chairde uilig PC orm.

Is breá liom a bheith ag obair nó ag spraoi ar mo ríomhaire.

155

Fifi foirfe a thugann a cairde uirthi. Is maith leí ord agus eagar a bheith ar gach rud. Tá sí andáiríre faoin saol.

Is mise Fifi. Is maith liom gach rud a bheith néata agus ceart. Sílim go bhfuil rialacha an-tábhachtach.Dá gcloífeadh gach duine leis na rialacha ní bheadh fadhb ar bith ann d’aon

Trish an dris a thuagann a cairde uirthi. Tá sí in ann a bheith mí-fhoighneach agus dreacair le sásamh.

Trish atá ormsa. Is maith liom rudaí a bheith déanta ceart. Tá go leor pleidhcí thart anseo.Cuireann sé olc orm go minic gur mise an t-aon duine a dhéanann iarracht rudaí a fheabhsú

Sorcha dorcaha a thugann a cairde uirthi mar gheall gur breá leí éadaí dubha agus stíl dorcha.

Téann sí trí phases difriúla ach ní mhaireann aon cheann acu ró-fhada.

Sorcha is ainm domsa. Duine ar leith (individual ) mise.Ní cosúil leis na daoine eile i mo rang. Is fada liom go mbeidh mé fásta suas agus go mbeidh mé in ann mo rogha rud a dhéanamh.

Ní Dá ró-chliste.

Tá go leor daoine den tuairim go bhfuil sé beagainín dúr. Is duine cabhrach, gnaíúil é ach is minic a dhéanann sé praiseach fiú de na jabanna is simplí.

Is mise Dáibhéid. Tá go leor cairde a’am agus tugann iadsan “Dá” orm.

Ní dhéanann tada imní díom. Ní fiú a bheith buartha faoi aon rud.

156

157

Yippee Dé hAoine ‘tá ann- Is fada liom go mbeidh an scoil thart.

Deireadh seachtaine fada saor ó mhúinteoirí cantalacha.

Yea,..mise freisin.

Tá cluiche mór againn tráthnóna, théis na scoile – níl mé in ann fanacht.

Maidin bhreá Aoine atá ann.

Tá na buachaillí ar a mbealach chuig an scoil – agus níl tada faoin spéir ag cur as dhóibh.

Mm…Ta rud eicínt nach bhfuil ag rith liom - meastú céard é fhéin?

Tá PC ar phlainéad eile – é dírithe ar a bhfuil á fhoghlaim aige.

Ce’ chaoi bhfuil sibh, a leaids. Bhuel, ‘bhfuil sibh réidh don scrúdú staire?

Cén sórt bobaide é PC? – é sáite sna leabhra maidin álainn mar seo.

I 1845 tháinig an dúchan ar na fataí den chéad uair…….. Ba é Lord Trevelyan a bhí i gceannas an relief work…

A PhC, a’ bhfuil tú alright?

Scrúdú staire! Ó a dhiabhail, rinne mé dearmad glan air.

Ah, Scrúdú staire, b’in an rud nach raibh mé in ann cuimhniú air.

158

Cac asail! Má choinneofar siar théis scoile mé, beidh mé as an gcluiche mór.

B’fhearr don scrudú ar an Aoine a bheith i bhfad níos fearr ná an phraiseach a déanadh den cheann deireanach. Tá mé ag cur fainic ar chuile mhac máthar dhaoibh. Go bhfóire Dia ar an té nach reitíonn i gceart dhó.

PC – Ah a leaids - Ná habair gur dhearmad sibh an scrúdú staire faoin nGorta Mór. Sure, níor stop Grumble ach ag caint faoi an tseachtain ar fad. Nach cuimhin libh chomh spréachta is a bhí sé théis an scrúdú deireanach.

Tá a gcac anois acu.

Éist a leaids – ba mhaith liom cúnamh a thabhairt dhaoibh ach caithfidh mé é a ghearradh.

B’fhéidir nach gcuimhneoidh Grumble ar an scrúdú ach an oiread?

Fan go bhfeice mé anois …. Mmmmmm cuimhnigh …….. Ah frig! Níl feic all ar eolas a’amsa faoi.

,

Éistí liomsa, go sciobaidh, anois - céard sa diabhal atá ar eolas a’ainn faoin nGorta Mór?

159

Tá ‘ fhios a’am …. Tá sé ag teacht ar ais a’am.

Fatái ---sin é fataí .. rud eicínt faoi fhataí

Togha fir, a Rónáin – sin é an freagra -- fataí – is cuimhin liom anois é.

Fataí an freagra

Fair plé dhuit a Rónain, shábháil tú muid

Fataí do thóin! Ach céard faoi na damned fataí. Ara, is beag an mhaith fataí mar fhreagra. Teastaíonn i bhfad níos mó na “fataí” uainn .

Bhuel, bhí fataí agus sausagachaí a’ainne don dinnéar aréir. M’anam go raibh siad blasta.

Is breá liom fataí agus sausagachaí.

160

Bangers agus brúitín – ní raibh sé sin ar eolas agam. Scríobhfaidh mé sa scrúdú é. Go raibh míle maith agat.

Leagaí as an tseafóid, a phleotaí – sé ‘n scrúdú ‘tá le sórtáil – agus níl a’ainn ach cúpla nóiméad

Bangers agus brúitín a thugtar air sin.

Taitníonn siad go mór liomsa chomh maith Tóg go réidh é – níl muid ach ag iarraidh cúnamh a thabhairt.

Sin é - An Ice Age – Sin ba chúis leis.

Chonaic me film faoi – bhí sé iontach. Ah a dhiabhail! Beidh an scrúdú seo chomh heasca.

Fanaigí nóiméad tá sé ag teacht a’am – tharla an gorta mar gur theip ar na fataí - sin agaibh anois é – theip ar na fataí – níl me cinnte cén fath -an sioc b’fhéidir …..?

161

Beidh sé éasca péasca – fágfaidh muid ár malaí sna tomacha ar chúl na scoile – agus caithfidh muid an lá á thógail go brea réidh dhúinn fhéin thíos faoin mbaile. Beidh an-time a’ainn agus bíodh an fheamainn ag Grumble agus a scrúdú fánach.

Éistigí: níl hope a’ainn an scrúdú seo a phasáil.– Tá gá le plean Gabhfaidh muid uilig ar an hop don lá. Ceard a cheapfadh sibh de sin?

Coach ag caint “ Chúig chead pressup eile don súrachán a lig síos don chluiche mhór muid”.

Céard fútsa a Chriostóir?

Bhfuil tú liom nó nach bhfuil?

Fág mise as! Má bheirtear orainn ní bheidh seans ar bith agam imirt sa gcluiche mór.

Chaillfeadh “coach” an bloc liom agus bheinn ag déanamh pressups go Nollaig.

Ah Jeepers! Mharódh mo mhama mé dá bhfaigheadh sí amach faoi.

162

Ab é a’ chaoi go mbeidh muid ag hopáil timpeall an bhaile an lá uilig.

Bheadh an-chraic leis sin all right, ach nach mbeadh muid frigeáilte théis tamaill leis an hopáil about uilig?

Gabhfaidh mise leat, a Mhurach! Beidh sé iontach dul ar an hop - Ach ní thuigim do díreach céard atá i gceist leis an “hop” seo.

A Dhá, a mhate, ní bheidh stró ar bith ortsa sa scrúdú.

Tá a fhois ag chuile dhuine go bhfuil tusa iontach ag stair. Ach gabh i leith anseo nóiméad, tá jabín speisialta a’am dhuitse.

Cogar : Clúdóidh tusa dhom. Tabharfaidh tú nóta do Ghrumble. Sin an méid a chaitheas tú a dhéanamh. ‘Bhfuil sé sin ‘ad?

163

Scríobhann Murach nóta.

Nóta chuig an Uasal Gruaimbhéal – Níl Murach bocht ar fónamh. Ta drochdose den fliú air. Tá an créatúr ag obair róchrua. Sínithe; Mama Mhurach.

Buaileann an clog scoile:

Dála an scéil!

An dtugann tú aon rud difriúil faoi deara fúm?

Oh a Rónáin . Beidh mise a’ ghoil chuig an gcluiche mór trathnóna.

Is breá liom a bheith ag breathnú ort – gabh mo leithscéal- oraibh ar fad ag imirt.

164

Sin anois é, a leaids – ná déanaigí dearmad “Ní fhaca ceachtar agaibh ar maidin mé” – Slán losers – bainigí craic as an Scrúdú ….

Is mór an crá croí í seo– Diabhal fhios agamsa céar’ ‘tá difriúil fúithi – Trish an dris i gcónaí í.

Tá sé a’am anois – ab é a’ chaoi nach bhfuil tú ag caitheamh spéacláirí inniu?

Cá ‘il do bhoyfriend, Murach inniu.

Chonaic mé sibh ag pleanáil rud éicint níos luaithe.

Ní chaithimse spéaclairí riamh- ‘Sí mo chuid gruaige atá difriúil – breathnaigh uirthi – nach bhfeiceann tú an chaoi go bhfuil sí cóirithe inniu a’am – Tusa ar cheart spéacláirí a chaitheamh.

165

Ní fhaca ceachtar a’ainn Murach ar maidin -- ní fhaca – sure ní fhaca – abair léi nach bhfaca muid é, a Rónain,

Cé atá ag caint leatsa?

Céar’ ‘tá ansin i do lámh ‘ad?

Dá: Nóta tinnis atá ann.

Is don mhúinteoir é. Ní .. ní bhaineann sé leat.

Trish: Ó a Mhaighdean, shílfeá gurbh é an mada fhéin a scríobh é.

Inis dhom cé uaidh an nóta? - céard sa diabhal atá ann?

Ach nach ndúirt tú soicind ó shin nach bhfaca tú ar chorr ar bith é.

Is ó Mhurach é – ta an créatúr an-tinn – níl fhios a’am an dtiocfaidh sé as.

166

Deargaíonn leicne Dhá – tagann fuarallas ar a bhaithis.

B’fhéidir go bhfaca – déanaim dearmad – níl a fhios agam – ó tá mearbhall ag teacht orm- Éist liom, maith an cailín agus ná bí do mo chur craiceáilte le ceisteanna.

Céard sa mí-ádh atá ar bun anseo – tá rud éicint ar siúl ag na scaibhtéirí seo agus bí cinnte dhe go bhfuil Murach sáite ina lár.

Dia dhaoibh a rang.

Rang ar fad.

Dia ‘s Muire dhuit a mhúinteoir.

Tagann an focal Grumble ón dá fhocal Gaeilge Gruaim – gloom(ly) / sad/ despondent agus béal / mouth

167

Suígí síos – stopaigí an chaint – cuirigí isteach na leabhra – faighigí réidh le tosú ar an scrúdú

Ciúnas!

Bígí ciúin !

Fanaigí socair

Meabhraím dhaoibh aríst nach nglacfar le lagiarracht shuarach mar a tharla sa scrúdú deireanach. Gearrfar pionós trom ar leisceoirí atá ag milleadh an dea-cháil a bhí riamh ar mo chuid rangannasa.

Mmm- (go cantalach) Bí istigh

168

A uasail Gruaimbhéil! Tá cailín deas óg ó do rang anseo agam. Bhí an creatúr bocht bailithe amú agus ní raibh sí in ann teacht ar do sheomra. Tháinig mé uirthi i leithreas na gcailiní.

Tá sí seo cinnte imithe sna síóga – damn – caithfidh mé an friggin scrúdú amaideach seo a dhéanamh anois.

Tá tú ceart anois, a stór.

Bíodh lá álainn agaibh ar fad.

Tá tú alright a Bhabaró – Ní tú an t-aon duine a théann amú – tarlaíonn sé dhom fhéin, corruair. Tá an t-ádh ort gur tháinig an múinteoir Sona Sásta ort.

169

Is gealt cruthanta an friggin amadán sin.

Fan nóiméad! Tá rud éicínt cearr anseo. Tá an rang róchiúin. Ah, tuigim anois, níl Murach anseo. B’fhearr dhó leithscéal maith a bheith aige.

Rinne mé go maith éalú ón scrúdú sin. ‘Sé’n trua nár tháinig duine ar bith liom.

Ba mhór an spórt a bheith in ann cúléisteacht ar an gcraic uilig sa rang .

Tá muid ar tí tosú ar an scrúdú. A’ bhfuil chuile dhuine anseo?

170

Gabh aníos anseo leis. B’fhearr don leithscéal seo a bheith go maith.

Go sábhála Dia sinn!

Breathnaigh an bhail atá ar an nóta.

Toram é

A mhúinteoir, a mhúinteoir tá nóta a’am dhuit, nóta ó Mhurach

Ag léamh dhó fhéin - Nóta chuig an Uasal Gruaimbhéal – Níl Murach bocht ar fónamh. Ta drochdose den fliú air. Sílim go bhfuil se ag obair róchrua. Sínithe: Mama Mhurach.

Ga’ ‘ile’ anseo a’am. Cá bhfuair tusa an nóta --- an nóta fíor-aisteach seo?

Dreapfaidh mé an crann go bhfeice mé an chraic níos fearr. Tá sé seo iontach ar fad.

171

Thug Mama Mhurach dhó é. Thug sí dhó ar maidin é.

Tá Murach bocht an-tinn.

Níl fhios a’am faoi swine fliú- cén ceann eile … an bird fliú sin é sé’n bird fliú atá air

Inis go cúramach dhom a Dháibhéid, céard go díreach an scéal faoi Mhurach agus an nóta seo.

Aisteach go bhfuil eolas ‘adsa faoi seo chomh maith. Tá an scéal seo ag éirí níos aistí chuile nóiméad.

Bhuel …! Tá .. tá Murach bocht an-tinn.Tá an fliú air, droch-dose

Bird fliu ab ea?

Sách dona – meastú cén chaoi a bhfuair sé an bird fliú?

Sílim go bhfuil budgie acu sa mbaile – b’fhéidir gur ón mbudgie a fuair sé é..

Is bobaide ceart é Grumble. Ta sé chomh heasca an dallamullóg a chur air.

An bhfuil anois agus cén cinéal fiiú atá air? Swine fliu ab ea?

Ab ea anois – A Dháibhéid, anocht, scríobhfaidh tú aiste trí leathanach ar Bird Fliú ó tharla go bhfuil an oiread sin ar eolas agat faoi.

Breathnaigh ormsa Dá, breathnaigh ormsa – nay nay nay nay nay

Caithfidh go gceapann tusa gur simpleoir amach is amach mé…..

172

Ah ……Trí leathanach !

Ar bhird fliú, ó a dhiabhail…..

Bhí Murach ag luascadh ar chraobh nach raibh sách láidir – scoilt – briseann an chraobh

Ní ar an talamh ach anuas díreach ar dhíon chairr. Buaileann aláram an chairr. Ach cé leis an carr? Cé a cheapfá?

Mo charr nua,mo, mo charr breá nua.

Murach, céar’’tá déanta a’at (ag fuarchaoineadh) -- tá mo charr nua míllte ‘ad

Ó ná habair

titeann Murach síos de phlop

Cloiseann Grumble an torann, breathnaíonn sé amach an fhuinneog – ní chreideann sé a bhfuil le feiceáil aige.

Cá ‘il mé? Céard a tharla?

A‘ bhfuil mé a’ brionglóidí?

Tá pian i mo dhroim, i mo chois. Tá pianta i ngach áit.

173

Cé ‘tá ag caint ar scrúdú, lá chomh hálainn seo. Fágaigí seo a aingle as na flaithis Rachaidh muid ar shiúlóid sa bpáirc ag breathnú ar na bláthanna agus ag éisteacht leis na héin.

Mo leithscéal a rang, ach ní bheidh an tUasal Gruaimbhéal ar ais don chuid eile den lá.Tá an fear bocht trína chéile faoi charr nó rud eicínt mar sin.

Sin seift amháin nach ndeachaigh de réir phleain.

Níl tú ag breathnú rómhaith a Mhurach. Ab ‘in é an bird fliú atá ort? Tá súil a’am nach bhfaighidh mise é. Nach iontach nach gcaithfidh muid scrúdú ar bith a dhéanamh inniu.

Slán go fóilleach.

174

175