Platform Product & Service Design 21e jaargang no 5  november 2013
3D-geprinte lenzen
10
GIO-erkenningen
12
New York als modelstad
14
Geslaagde editie Kunststoffen
www.productmagazine.nl
In dit nummer 6 De iTunes van optics Het Zeeuwse bedrijf LUXeXcel ontwikkelde een nieuwe digitale productiewijze: ‘Printoptical Technology’, een techniek om kunststof lenzen in drie dimensies te kunnen printen. Oprichter Richard van de Vrie vertelt over de techniek en de stappen die het bedrijf maakt.
10 GIO-erkenningen uitgereikt De Erkenningen Goed Industrieel Ontwerp zijn eind oktober alweer voor de 27ste keer uitgereikt. De gelukkigen kregen daarmee een kwaliteitsstempel voor goed vakmanschap. De erkende producten voldoen dan ook aan professionele ontwerpmaatstaven.
12 New York als modelstad Onze correspondent uit New York neemt ons mee naar een stad waar de wolkenkrabbers maar twee meter hoog zijn. We hebben het hier over modelstad ‘MiniGotham’. Lees meer over de meest dramatische ontwikkelingen in de bouwkunst van toen.
14 Volle beursvloer voor Kunststoffen De jubileumeditie van vakbeurs Kunststoffen telde zo’n 3.400 deelnemers die op bezoek konden bij circa 275 exposanten. Belangrijke innovaties en grensverleggende technologieën kwamen op de beursvloer allemaal samen. Een terugblik.
En verder Signaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Project ‘Recycling in ontwerp’ . . . . . . . . 9 WOW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 KIVI NIRIA, Ronde 60 . . . . . . . . . . . . . . . 18 Leesvoer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Column Andreas Knol . . . . . . . . . . . . . . Old School . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IoLaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testrijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agenda en colofon . . . . . . . . . . . . . . . .
23 24 25 26 30
Design Week Eén dagje Eindhoven tijdens de Dutch Design Week is te weinig. In twaalf jaar tijd is het evenement uitgegroeid tot de hoogmis van het Nederlands ontwerp. De reden van het succes volgens de organisatoren? “Tijdens de Dutch Design Week kun je met eigen ogen zien hoe de wereld van morgen vandaag al in de maak is. Slimme oplossingen en inventief ontwerp bieden nieuwe perspectieven die er veelbelovend uitzien.” De droge opsomming van het aantal activiteiten tijdens het spektakel doet duizelen. Drie design area’s, 78 locaties, tweeduizend ontwerpers, meer dan driehonderd evenementen, exposities, workshops, seminars, eten, drank & feesten. Het is maar goed dat die week in de Brabantse hoofdstad negen dagen telt. Veel en van alles komt aan bod. Grafisch ontwerp, textiel & mode, ruimtelijk ontwerp, designmanagement, service design & food design. Maar het is niet meer dan logisch dat in de bakermat van Philips en Daf de meeste aandacht uitgaat naar het industrieel ontwerp (149 zogenaamde ‘design directions’) en naar product design (141 design directions). Daarbinnen lopen de thema’s en onderwerpen uiteen van de ‘biobased wunderkammer’ tot en met steel//works met meubels gebaseerd op studies naar de constructieve principes van staal, epoxy en van glasweefsel. De belangrijkste activiteit? Rondkijken en je verbazen en verwonderen over zoveel creativiteit en zeggingskracht. Scherpzinnig en vernuftig wordt onvermoeibaar gezocht naar betere oplossingen voor producten. Duurzamer, met minder materiaalgebruik, sterker, handiger of gewoon leuker om naar te kijken. De belangrijkste les? Volgend jaar meer dan één dag vrijmaken. Voor wie er nog niet bij was, kan nu alvast noteren: van 18 tot en met 26 oktober 2014. En uiteraard weer in Eindhoven. Leon van Velzen
Cover: 3D-geprinte lenzen van LUXeXcel, nabewerken is overbodig (zie pagina 6). product # november 2013 #
3
De iTunes van optics staat in Zeeland Hoe doorbreek je in een Richard van de Vrie ontwerpt en bouwt zoals hij zich kan herinneren verlichting. mondiale industrie vastgeroeste lang Bijna vijf jaar geleden startte hij LUXeXcel patronen? Hoe verbind je in Goes met als doel de productie van lenproductietechnieken met het zen radicaal te veranderen. Van de Vrie kent de lichtindustrie als zijn broekzak. web? In Zeeland werkt Richard Begin jaren zeventig bijvoorbeeld ontwikvan de Vrie en zijn compacte kelde de onderneming van zijn oom en nieuwe halogeenlampen. Begin deze team aan het ontwerp en de vader eeuw verlegde de aandacht zich naar het productie van 3D-optics voor ontwerpen van ledverlichting. ledverlichting. LUXeXcel staat Terug naar basis klaar om de wereld vanuit “Ondanks de snel verbeterende ledlichtGoes te veroveren. bronnen is de verlichtingsindustrie nog lang niet klaar voor het digitale tijdperk,” vindt Van de Vrie. Maar hij is vastbesloten daar iets aan te gaan doen. “Eerlijk gezegd Leon van Velzen komt een deel van mijn motivatie voort uit frustratie. Bij de productie van onze ledlampen liepen we tegen een aantal kenmerken van de markt aan, waar overigens iedereen mee kampt. Het ontwikkelen van een armatuur plus lens neemt veel tijd in beslag. Te lang voor de klant die telkens
Nabewerken is overbodig bij de 3D-geprinte lenzen.
6
# november 2013 # product
V
w s L d v g b
D Richard van de Vrie, oprichter van LUXeXcel: “We hebben de allereerste volledig functionele bril, frame en lenzen in één printopdracht geprint.”
zoekt naar goede oplossingen voor zijn specifieke project. Doordat de ontwikkelingen van digitale ledlichtbronnen snel gaan en de armaturen daardoor steeds aangepast moeten worden, loop je een groot risico met te grote voorraden te blijven zitten. Je moet dan elke keer de spuitgietmatrijzen weggooien. Dat trekt een zware wissel op de balans van je bedrijf. Tel daarbij op dat je alleen al voor de lensmallen zo’n dertig- tot veertigduizend euro moet investeren als je een armatuur op de markt wilt brengen en je per armatuur zo’n drie verschillende lenzen nodig hebt om je collectie compleet te maken. Dan begrijp je waarom vrijwel geen enkele ledproducent winst maakt.” Niet alleen economische wetmatigheden spelen de industrie parten. “We moeten terug naar de basisbeginselen van licht. Verlichting kent vele aspecten: het accentueren van een object bijvoorbeeld, het verhogen van de veiligheid op straat, het creëren van sfeer of het helpen groeien van gewassen. Al die functies vragen om een eigen oplossing, of concreter: om een eigen lens zodat je precies dat licht krijgt dat je
N l d d h d c t l a c n z o s e
L v m
Voor de brillenindustrie ontstaan nieuwe mogelijkheden.
wilt. Een straatlantaarn moet egaal de straat verlichten en niet de slaapkamer. Lampen in kassen moeten gericht staan op de planten en niet de nacht met licht vervuilen. Een schilderij moet egaal zijn uitgelicht, zonder hinderlijke reflecties. Dat bereik je met lenzen op maat.”
de missie van dit bedrijf. Een snellere productontwikkeling, een extreem korte timeto-market, simpele logistiek, geen huizenhoge investeringen in productielijnen en uiteindelijk maatwerk.” LUXeXcel ontwikkelde om deze doelen te bereiken een nieuwe digitale productiewijze: ‘Printoptical Technology’, een zwaar gepatenteerde techniek om kunststof lenzen Digitale productiewijze Net als voor boeken ziet Van de Vrie de op- in drie dimensies te kunnen printen. Kort door de bocht: de ingenieurs van het bedrijf lossing in de long tail, zoals gedefinieerd modificeerden een standaard grafische door Chris Anderson. “We moeten weg uit de grote aantallen, weg van de voorraden, vlakbed inkjetprinter op zo’n manier dat het standaardwerk, weg van de massapro- deze – aangestuurd door eigen software – uiterst complexe vormen uit een polymeer ductie in China en weg van de enorme inkan opbouwen. Het vloeiende polymeer courante overvoorraden. We willen archiwordt uitgehard met uv. Uiterst nauwkeuritecten en lichtontwerpers armaturen en lenzen leveren, waarmee ze – ook in kleine ge en fijne vormen zijn hierdoor mogelijk. Voor de liefhebbers: de machines kennen aantallen – precies die verlichting kunnen een nauwkeurigheid tot 1.440 dpi en uitcreëren die op die plaats op dat moment noodzakelijk is. Daarbij moeten ze deze len- eindelijk verwacht men een grotere precisie dan via de spuitgiettechniek. zen zelf eenvoudig klantspecifiek kunnen ontwerpen en vervolgens de ledlenzen snel, goedkoop en in de benodigde volumes Behoorlijke stap verder eventueel via het web kunnen kopen. Dat is “Systematisch zetten we stappen vooruit,” vervolgt Van de Vrie. “Voor een Spaanse hoogleraar in de optica produceerden we een lens waarvan ze dacht dat deze, gezien de complexe eisen die aan het optiek werden gesteld, alleen in de computer kon bestaan. We komen uit de fase van experimenteren en produceren nu daadwerkelijk kleine tot middelgrote oplagen. Klanten kunnen bij ons terecht voor het ontwerpen van lenzen, waarbij we uiteraard rekening houden met het doel van de verlichting. We produceren lenzen die opdrachtgevers zelf ontwierpen op hun CAD-systemen. Deze files ontvangen we en onze printers kunLenzen die, in kleine aantallen, precies die nen die lezen. Rapid prototyping is een troefkaart van 3D-printen. Bij een gewone verlichting creëren die op die plaats op dat 3D-printer vragen de producten om nabemoment noodzakelijk is.
werking. LUXeXceL’s printer is echter een behoorlijke stap verder, want de geprinte producten komen ‘optisch glad’ uit de printer en desgewenst in grotere volumes.” Bij een bedrijf als LUXeXcel gaat het niet alleen om de techniek en marktpotentie. “We hebben nu zeventien mensen aan het werk. Onze onderneming transformeren we van een puur R&D-bedrijf naar een onderneming die lenzen op maat produceert. Dat kost tijd en dus geld. Om dit proces in goe-
Prijzenregen
LUXeXcel wist al vele eervolle prijzen en vermeldingen in de wacht te slepen. Frost & Sullivan beloonde het bedrijf met de ‘2012 European Enabling Technology Award for Advanced Optics in LED Lighting’. Wohlers Report liet zich uit in superlatieven. Het Financieele Dagblad overhandigde in 2012 de prijs voor de Jonge Gazellen aan de Zeeuwse onderneming. Tijdens de eerste RapidPro-vakbeurs in Veldhoven bemachtigde de exposant de prijs voor de spraakmakendste en meest vernieuwende technologie. LUXeXcel is momenteel genomineerd voor de Accenture Technology Award 2013. Volgens industriekenners kan het bedrijf uitgroeien tot ‘de iTunes van optics’. Deloitte doet daar een schepje bovenop met de nominatie voor de ‘Technology Fast50 Rising Star’. Richard van de Vrie over al die loftuitingen: “Als nuchtere Zeeuwen zijn we daar wat beduusd van. Voor ons onderstrepen deze prijzen dat we op de goede weg zijn. Daarbij is alle publiciteit voor een veelbelovende starter – wat LUXeXcel in feite is – meer dan welkom.”
product # november 2013 #
7
LUXeXcel ontwikkelde de ‘Printoptical Technology’, een zwaar gepatenteerde techniek om kunststof lenzen in drie dimensies te kunnen printen.
Het bedrijf uit Goes concentreert zich voorlopig op de lenzen voor verlichting. “Als een optische ontwerper een ledlens wil, kan hij een digitaal design maken met nieuwe ontwerpvrijheden. Door de mogelijkheden die de techniek biedt, wordt zijn design alleen begrensd door de eigen fantasie. Ook voor de brillenindustrie ontstaan nieuwe mogelijkheden. Vandaag de dag wordt bij het kopen van een bril je oog al digitaal gescand. De gebreken van elk oog kunnen direct digitaal worden gecorrigeerd in een lensontwerp en die exacte correctie kan vervolgens precies worden geprint. We hebben de allereerste volledig functionele bril, frame en lenzen in één printopdracht geprint. Deze demo zette koning WillemAlexander prompt op zijn neus toen hij Zeeland bezocht.” Een andere toepassing, waarvoor makers van glas-in-lood interesse Innovatiesteun hebben: “We kunnen nu al vormen produVan de Vrie en zijn team moeten op vele velden tegelijkertijd schaken. Een steuntje ceren – uiteraard in drie dimensies – tot een oppervlakte van vijftig bij vijftig centiin de rug van de nationale overheid voor meter. Dat zijn allemaal veelbelovende perzo’n unieke innovatie of een bancair innospectieven. Maar de focus blijft liggen op vatiekrediet zou daarbij wellicht helpen. In Nederland roepen politici veel over inno- de ledoptiek. Veel grote marktspelers uit vatie, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat de verschillende optische markten zien dat we voor de optische wereld de digitale weg inmooie woorden eens daden worden, verslaan. Deze nieuwe, digitale mogelijkheden moedt hij. “Nederland zakt niet voor niets zullen hun leven aanzienlijk veranderen en op de internationale innovatieladder. Met nieuwe kansen bieden.” « alle respect voor de intentie van onze Nederlandse politici, maar ik vraag me af of www.luxexcel.com de toekomst voor onze innovatie wel in Nederland kan liggen.” de banen te leiden, heb je een excellente staf nodig en beschikken we over een supervisory board die bestaat uit internationale zwaargewichten. Daarbij doen we een beroep op vooraanstaande adviseurs die zich zowel in de wereld van verlichting als van durfkapitaal hebben bewezen. Ook zijn er intensieve contacten met de wetenschappelijke wereld. Professor Jyrki Saarinen van de universiteit van OostFinland, een autoriteit op het gebied van photonica en optica, speelt hierin een vooraanstaande rol. Met LUXeXceL in de hoofdrol gaat deze universiteit in een door de EU gesubsidieerd project onze technologie ondersteunen richting het uiteindelijk printen van zeer fijne optische producten en structuren.”
8
# november 2013 # product
Optical Valley
Zeeland is de bakermat van de optics. Zoals gebruikelijk claimen de nodige namen en plaatsen de geboorteplaats van een vinding: in dit geval de optiek van de verrekijker. In 1608 was het mogelijk Hans Lipperhey uit Middelburg die de telescoop uitvond. De theorie dat hij de eerste was, wordt ondersteund door een octrooiaanvraag. Hij toonde aan stadhouder Maurits van Nassau de uitvinding. Vanuit Den Haag kon toen met de voor huidige begrippen kleine telescoop de kerkklok in Delft worden afgelezen. Maurits zag meteen in wat voor revolutie dit zou betekenen in de oorlogsvoering; de vijand – in die tijd Spanje – zou hiermee van verre bekeken kunnen worden. Wat hij ook zag, was dat de telescoop veel te gemakkelijk na te bouwen was. Daarom werd geen patent verleend. Wel werd een notitie gemaakt van de patentaanvraag voor de ‘buyse waarmede men verre kan sien’. Middelburg vierde in 2008 de uitvinding van de Hollandse kijker. Richard van de Vrie droomt ervan dat de enorme potentie van LUXeXcel’s 3D-printing technologie in de breedte wordt uitgewonnen zodat er een ‘Optical Valley’ in Zeeland kan ontstaan. Daarmee zou de provincie de historie nieuw leven inblazen. Bron: Wikipedia