bmk VI

3(6)2013

www.bmk-opoczno.pl ISSN 2300-5297

Nr 3(6)2013 Adres redakcji: ul. Kolberga 27, 26-300 Opoczno tel. 796 343 742 e-mail: redakcja@bmk-opoczno.pl www.bmk-opoczno.pl facebook.com/bmkopoczno Redaktor naczelny Tomasz Waśkiewicz Współpraca: Muzeum Regionalne w Opocznie, Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Opocznie.

ZAWARTOŚĆ 4-5

Spotkania z historią - Synagoga

6-10

Jarosław Luteracki - GALERIA - ATELEIER

11-13

Spotkania z historią - Historia powiatu

14 - 15

Aleksander Dudkiewicz - Wycinanki

16-17

Śladami poezji - Halina Maciejewska

Projekt graficzny, skład: Agencja reklamowa go!

18-19

ISSN 2300-5297

20

Wydawca:

Bajeczki do poduszeczki - Halina Maciejewska Muzeum Regionalne zaprasza

21-24

Gra miejska - Jak dobrze znasz Opoczno?

26-29 Agencja reklamowa go! ul. Kolberga 27, 26-300 Opoczno tel. 796 343 742 e-mail: go@bmk-opoczno.pl www.bmk-opoczno.pl

Zdjęcia niepodpisane, zamieszczone w wydawnictwie pochodzą ze zbiorów Muzem Regionalnego w Opocznie i instytucji miejskich.

Rzeźba w drewnie - Marek Mokrowiecki

30-31

Skarby Doliny Pilicy - ZPiT Tramblanka

Spotkania z historią

Synagoga Opoczno przez wiele wieków swojej historii było zamieszkiwane przez ludność polską i żydowską.

Początki osadnictwa żydowskiego w Opocznie przypadły prawdopodobnie na XIV w. Ale wzmożony ruch osadniczy nastąpił w XVI w. Za pierwszą źródłową wzmiankę dotyczącą ludności żydowskiej w Opocznie przyjmuje się wzmiankę z 1501 r. mówiącą o Żydzie Ozarze z Opoczna, który otrzymał zezwolenie na dzierżawę ceł w Rawie. Od najdawniejszych czasów Żydzi zamieszkiwali poza murami miasta. I tak powstało „żydowskie Opoczno”, które nazywano też „ przedmieściem zachodnim”.

W 1646 r. starosta opoczyński Zbigniew Oleśnicki wydał zezwolenie na osiedlenie się ludności żydowskiej na 12 placach podmiejskich na przedmieściu zamkowym. Żydzi otrzymali też możliwość zbudowania synagogi oraz założenie kirkutu. O synagodze wspomniano w 1715 r.

W tym roku bowiem zapadł wyrok nakazujący Żydom zburzyć synagogę i wynieść się z miasta.

Zalecenie to nie zostało zrealizowane.

Synagoga spłonęła w pożarze miasta w 1787 r.

Na jej miejscu wystawiona została nowa świątynia, która istnieje do dzisiaj. Synagoga zbudo-

4

wana jest na planie prostokąta. Pierwotnie jej wnętrze składało się z sali dla mężczyzn i przylegających do niej od zachodu sieni i izby. Przed tymi pomieszczeniami znajdowała się sala dla kobiet. We wschodniej ścianie synagogi znajdowała się nisza przeznaczona niegdyś na rodały. Tynkowana elewacja zewnętrzna jest rozczłonkowana płycinami.

Synagoga opoczyńska spełniała swe funkcje religijne do jesieni 1939 r., kiedy Niemcy zakazali Żydom uprawiania wszelkich praktyk religijnych.

Wnętrze wówczas obrabowano i spustoszono.

Budynek został przez okupantów zamieniony na magazyn . Niemcy trzymali tam między innymi bydło zrabowane polskim rolnikom.

Po wojnie w synagodze znajdował się skład zboża. Od połowy lat 50-tych do 1990 r. w synagodze mieściło się kino „Tęcza”. Pracami adaptacyjnymi kierował inzynier Jerzy Kozerawski. Synagoga jako własność komunalna została przekazana w latach 90-tych XX w. Gminie żydowskiej.

Obecnie stanowi własność prywatną.

Fot. Synagoga -1949 rok ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie).

Tekst: opoczno.pl

Jarosław Luteracki

GALERIA - ATELEIER Stary budynek gospodarczy w Inowłodzu na Simcinowie, w którym, jak wspominał pewien starszy mieszkaniec, garażowała kiedyś „Pabieda”- samochód jednego z inowłodzkich lekarzy, od kilku lat jest miejscem działań twórczych Galerii – Atelier Anny i Jarosława Luterackich.

Inowłodzkie korzenie Luterackich i ich silny związek emocjonalny z tą niewielką miejscowością powodują, że choć na stałe mieszkają w Łodzi, co roku, w okresie letnim przyjeżdzają do rodzinnego Inowłodza, którego niezwykłe walory przyrodnicze wzbogacają o nowe - walory sztuki.

W Galerii - Atelier właściciele prezentują własną twórczość tj. malarstwo i rzeźbę autorstwa Jarosława Luterackiego oraz rękodzieło Anny Luterackiej. Wszystkie obiekty można tam oglądać i kupować każdego dnia tygodnia, od rana do późnego wieczora.

6

Gospodarze galerii nie poprzestają na pokazywaniu własnych prac. Każdego roku zapraszają innych twórców profesjonalnych i amatorów do zaprezentowania się na wystawach w przygaleryjnym ogrodzie.

W otoczeniu zieleni można uczestniczyć w wernisażach malarstwa, fotografii, tkaniny i gobelinu, makramy, biżuterii oraz koncertach i wieczorach poetyckich.

Galeria chętnie włącza się w organizację imprez kulturalnych na terenie Inowłodza wpisując się przez to w promocję miejscowości. W ramach tych działań m.in. wielokrotnie pełniła funkcję galerii festiwalowej „Festiwalu w Krajobrazie”, prowadziła warsztaty plastyczne w ramach festiwalu Filharmonii Łódzkiej „Kolory Polski”. źródło: luteracki.pl

8

9

Spotkania z historią

Historia powiatu Historia Ziemi Opoczyńskiej stanowi integralną część polskich dziejów narodowych. Jest równie bogata i ciekawa, często związana z nazwiskami sławnych Polaków.

Historia powiatu opoczyńskiego sięga średniowiecza. W XII wieku tereny obecnego powiatu wchodziły w skład dwóch ziem: Skrzyńskiej i Żarnowskiej, które posiadały status kasztelani. W połowie XIV wieku w miejsce istniejących kasztelani utworzono powiaty. Wówczas to między 1346 – 1368 r. powstał powiat opoczyński, na czele którego stanął starosta. Stolicą ówczesnego powiatu było Opoczno. Miasto, które otrzymało prawa miejskie od króla Kazimierza Wielkiego w 1360 roku. W czasie panowania tego władcy przeżywało okres swojej świetności.

Natomiast pierwsza wzmianka o wsi targowej Opocza pochodzi z roku 1284.

W okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej do około w XVIII wieku powiat opoczyński leżał w granicach województwa sandomierskiego i w końcu XVIII wieku zajmował powierzchnię około 2.455 km2 , zamieszkiwaną przez 37 tysięcy osób.

Traktaty rozbiorowe wcieliły powiat opoczyński w roku 1795 do zaboru austriackiego – cyrkułu koneckiego. Od roku 1807 powiat opoczyński wszedł w granice Księstwa Warszawskiego i należał do departamentu radomskiego.

Tę samą przynależność administracyjną zachowano także pod rządami rosyjskimi z tą jednak różnicą, że w roku 1837 zmienioną nazwę departamentu na gubernię.

Od 1815 roku powiat opoczyński znajdował się w za-

borze rosyjskim na terenie Królestwa Polskiego. Od 1816 roku w utworzonym po Kongresie Wiedeńskim w Królestwie Polskim wprowadzony został na mocy postanowienia namiestnika z dnia 18 stycznia 1816 roku nowy podział administracyjny. Utworzonych zostało 8 województw, w tym województwo sandomierskie, które obejmowało 4 obwody – radomski, opatowski, opoczyński i sandomierski.

W 1867 roku z powiatu opoczyńskiego wydzielono część południowo - wschodnią – 1.547 km2 , z której utworzono powiat konecki.

W 1867 roku powiat opoczyński liczył 63.435 mieszkańców, w 1884 roku – 87.701 osób i obejmował 1 miasto, 8 osad i 23 gminy. W skład osad wchodziły: Białaczów, Drzewica, Gielniów, Odrzywół, Przysucha, Skrzynno, Sulejów, Żarnów. Natomiast w skład gmin wchodziły: Białaczów, Drzewica, Goździków, Janków, Klwów, Krzczonów, Kuniczki, Machory, Niewierszyn, Opoczno, Ossa, Owczary, Przysucha, Radonia, Rusinów, Skrzyńsko, Studzianna, Stużno, Stworzyce, Topolice, Unewel, Wielka Wola, Zajączków. Pod względem kościelnym powiat stanowił dekanat opoczyński diecezji sandomierskiej i składał się z 29 parafii.

W okresie międzywojennym od 2 sierpnia 1919 roku do 30 marca 1939 roku powiat opoczyński należał do województwa kieleckiego. Natomiast od 1 kwietnia 1939 roku powiat należał do województwa łódzkiego. W tym też okresie obejmował on 1 miasto i 23 gminy: Krzczonów,

11

Stużno, Przysucha, Skrzyńsko, Goździków, Rusinów, Drzewica, Klwów, Ossa, Studzianna, Opoczno, Kuniczki, Unewel, Zajączków, Radonia, Owczary, Niewierszyn, Wielka Wola, Janków, Topolice, Machory, Sworzyce, Białaczów.

Najliczniejszymi gminami były gniny Opoczno i Machory.

Najmniej liczne to Owczary i Studzianna.

Po wkroczeniu okupanta niemieckiego na terytorium Polski, w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej, powiat opoczyński został zlikwidowany i włączony do powiatu Tomaszów Mazowiecki ( Kreis Tomaszów), który wchodził w skład dystryktu radomskiego.

Z chwilą wyzwolenia z okupacji hitlerowskiej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, po 17 stycznia 1945 roku powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego i powiat opoczyński w byłych granicach został włączony do województwa łódzkiego. Taki stan utrzymał się do 30 czerwca 1950 roku. Od 1 lipca 1950 roku do 30 maja 1975 roku powiat opoczyński znajdował się w województwie kieleckim. W latach 1945 – 1954 powiat opoczyński liczył 22 gminy.

Na skutek reformy podziału administracyjnego wsi i powołania 25 września 1954 roku Gromadzkich Rad Narodowych, zniesione zostały gminy i utworzono 70 Gromadzkich Rad Narodowych.

Z dniem 1 stycznia 1956 roku utworzony został powiat przysuski, do którego przekazano 15 Gromadzkich Rad Narodowych z powiatu opoczyńskiego.

W latach 1957–1967 zniesione zostały najsłabsze gospodarczo gromady i ostatecznie powiat opoczyński liczył 29 gromad i miasto Opoczno. W 1962 roku w skład powiatu wchodziły następujące gromady: Aleksandrów, Białaczów, Błogie Szlacheckie, Brzustów, Bukowiec n/Pilicą, Bukowiec Opoczyński, Dąbrowa n/Czarną, Drzewica , Gawrony, Kamienna Wola, Kraśnica, Kraszków, Libiszów, Marcinków, Mniszków, Myślakowice, Odrzywół, Opoczno, Paradyż, Petrykozy, Podklasztorze, Poświętne, Prymusowa Wola, Radzice, Skórkowice, Sławno, Smardzewice, Straszowa Wola, Szadkowice, Wójcin, Żarnów.

Od 1 stycznia 1973 roku nastąpiły dalsze zmiany w systemie podziału administracyjnego państwa. W miejsce istniejących dotychczasowo gromad utworzono w po12

wiecie opoczyńskim 11 gmin i miasto Opoczno.

9 grudnia 1973 roku przeprowadzona została następna reorganizacja terenowych organów władzy i administracji państwowej. Polegała ona zniesieniu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej jako organu administracji państwowej i utworzeniu stanowiska naczelnika powiatu jako organu wykonawczo - zarządzającego rady narodowej.

1 lipca 1975 roku wprowadzony został dwustopniowy podział administracyjny kraju tj. na jednostki stopnia podstawowego (gminy, miasta, miasta i gminy) oraz stopnia wojewódzkiego. Teren byłego powiatu opoczyńskiego podzielono na gminy i włączono do nowo utworzonego województwa piotrkowskiego, z wyjątkiem gminy Drzewica i Odrzywół, które zostały włączone do województwa radomskiego. Z tą też datą powiat opoczyński znika z mapy Polski. Od 1 stycznia 1976 roku i gmiasto Opocznomina Opoczno zostały połączone w jeden organ administracji państwowej pod nazwą miasto i gmina Opoczno.

Na przestrzeni lat wraz ze zmianą granic powiatu opoczyńskiego, zmieniała się też ilość mieszkańców. W poszczególnych latach przedstawiała się następująco: w 1867 r. - 63.435, w 1909 r. - 133.072, w 1911 r. - 138.500, w 1921 r. - 122.798, w 1931 r. - 130.500, w 1937 r. - 136.099, w 1939 r. - 136.300.

Powiaty, jakie znamy z przedwojennej historii Polski, a które uległy likwidacji w roku 1975, to nie te same powiaty, które zaistniały na mapie Polski od 1999 roku. 24 lipca 1998 roku Sejm uchwalił ustawę o wprowadzeniu zasadniczego, trójstopniowego podziału terytorialnego państwa na: gminy, powiaty, województwa.

Z dniem 1 stycznia 1999 roku powiat opoczyński stał się jednym z 23 powiatów województwa łódzkiego z siedzibą w Opocznie.

Powiat Opoczyński zaistniał na mapie Polski ponowniechociaż w zmienionych granicach. Obecnie stanowią go gminy: Białaczów, Drzewica, Mniszków, Opoczno, Paradyż, Poświętne, Sławno i Żarnów. Większość z nich posiada równie długą i bogatą historię jak Opoczno – siedziba Powiatu. źródło: opocznopowiat.pl

Wycinanki

Aleksander Dutkiewicz Wywodzę się z rodziny, która bardzo starannie pielęgnowała tradycje ludowe. Umiejętności tkania, haftowania, wycinania, wyrabiania ozdób z bibuły i słomy, zdobienia jajek przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Ślady tworzenia sztuki ludowej w mojej rodzinie (zam. wieś Zakościele gm. Inowłódz) sięgają przynajmniej czterech pokoleń tj. końca drugiej połowy XIX wieku (zapisy w różnych publikacjach). Jestem wdzięczny mojej babci Agacie Sobolewskiej- twórczyni ludowej, która zainteresowała mnie między innymi wycinankarstwem. Później podpatrując sposób tworzenia przez babcię oraz jej siostry Józefę Siwek i Antoninę Królik zacząłem wycinać samodzielnie. Bardzo szybko nabyłem sztukę wycinania. Pierwsze swoje sukcesy osiągnąłem już w wieku 14 lat- było to wyróżnienie w konkursie “Wycinanka ludowa” zorganizowanym przez Muzeum Ziemi Rawskiej. Wtedy uwierzyłem w siebie i wycinam do chwili obecnej, a trwa to już 45 lat. W ciągu tych lat zdobyłem wiele nagród i wyróżnień.

Moje wycinanki, to tradycyjne “rózgi” rawskie, 14

ażurowe koła i kwadraty w kolorach: czarnym, czerwonym, zielonym i fioletowym. W swoich zbiorach posiadam bardzo bogatą kolekcję wycinanek- około 300 sztuk; są niepowtarzalne. Oprócz wzorów wymaganych etnograficznie, wycinam również motywy okazjonalne.

Prowadzę zajęcia warsztatowe, co sprawia mi wiele radości. Cieszy mnie, że nadal jest zainteresowanie tym rodzajem sztuki ludowej. Jako twórca ludowy, członek Stowarzyszenia Twórców Ludowych uczestniczę w kiermaszach, konkursach i wystawach (ostatnio “Wycinanki niezaplanowane”). Wycinanki moje znajdują się w Muzeum Ziemi Rawskiej, Muzeum Częstochowskim, Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim, Muzeum Lubelskim, Muzeum w Piotrkowie Tryb. Ponadto współpracuję z Łódzkim Domem Kultury, Stowarzyszeniem Dolina Pilicy, Stowarzyszeniem Aktywny Brzustów, GOK w Inowłodzu. źródło: wycinankaludowa.pl

15

Śladami poezji - Halina Maciejewska

WRONY Na płocie usiadły dwie wrony a płot jest kochani zielony zaś wrony są smutne jak smutek to zimy fatalny jest skutek.

Już krakać nie mają ochoty nie w głowach im figle czy psoty zgubiły tygodnie, miesiące i cieszyć przestało ich słońce.

Tak siedząc ujrzały bociana szybował nad gniazdem od rana i wronie serduszka zadrżały sopelki z serduszek spadały.

Nabrały wnet werwy i siły znalazły co w zimie zgubiły, zniknęły te mrozy dręczące i ciepłe ogrzewa je słońce.

źródło: skarbypilicy.pl 17

Bajeczki do poduszeczki - Halina Maciejewska

Kukułcze zwyczaje Brzydki zwyczaj ma kukułka choć tak pięknie kuka, z tej przyczyny, że na gniazdo gałązek nie szuka.

Inne ptaki je wykarmią dbając jak o swoje.

Obce są kukułce wszelkie niepokoje.

Nie pracuje, nie buduje, wcale się nie trudzi, swą postawą pośród ptaków zachwytu nie budzi.

Czy taka postawa jest pochwały godna?

Nie jest godna, choć wygodna.

Jest zła i zuchwała, lecz nie słychać by kukułka tym się przejmowała.

Bardzo chętnie swoje jajka w ich gniazdach zostawia i o przyszłość małych piskląt już się nie obawia.

18

źródło: skarbypilicy.pl

19

MUZEUM REGIONALNE W OPOCZNIE zaprasza na: Wystawy stale

- Początki Opoczna - Opoczno podczas I wojny światowej - II wojna światowa na Ziemi Opoczyńskiej - Opoczyńska rzeźba ludowa - Rekonstrukcja chałupy opoczyńskiej - Opoczyński strój ludowy Godziny otwarcia: Poniedziałek - Piątek 8.00-15.30 Sobota 10.00-16.00 Bilety: zwykły - 3zł, ulgowy - 2zł Muzeum Regionalne w Opocznie 26-300 Opoczno Plac Zamkowy 1 tel/fax:(44)755-23-19 e-mail: info@muzeumopoczno.pl www.muzeumopoczno.pl

Rzeźba w drewnie

Marek Mokrowiecki O swoim talencie, i o sobie samym mówi w następujący sposób: „Urodziłem się w dobrych latach 60- tych i wychowałem na muzyce tamtych lat.

Ze względu na pisaną mi długowieczność nie śpieszyłem się z pobieraniem nauki, ale za to odkrywałem w sobie talent artystyczny. W każdą prace wkładam talent, zdobyte doświadczenie i jak myślę kawałek siebie”.

Uczestniczy w wielu plenerach rzeźbiarskich i wystawach na terenie całego kraju, jego prace można podziwiać na ulicach Kluczborka oraz rodzinnego Opoczna.

Opocznianin, kontynuator rodzinnych tradycji artystycznych. Już w młodości pokochał rzeźbiarstwo w drewnie.

26

Strona internetowa artysty: www.mokry.cba.pl źródło: skarbypilicy.pl

27

28

29

Skarby Doliny Pilicy

ZPiT Tramblanka Zespół Pieśni i Tańca TRAMBLANKA działa przy Miejskim Domu Kultury w Opocznie.

Zespół powstał w 1958 roku przy Zakładach Płytek Ceramicznych w Opocznie. Od 50 lat wykorzystuje w swoich programach folklor muzyczny i taneczny z regionu opoczyńskiego.

Opoczyński folklor jest różnorodny i bogaty. Zespół w swoim repertuarze prezentuje układy: opoczyński, sieradzki, łowicki, rzeszowski, krakowski, lubelski. Bogaty program artystyczny, piękne stroje są doskonałą formą promocji regionu łódzkiego nie tylko w Polsce ale również poza jej granicami.

Zespół koncertował w Niemczech, Turcji, Jugosławi, Szwecji, na Węgrzech, Słowacji i Litwie. Obecnie zespół składa się z ok. 90 osób uczestniczących w zajęciach w trzech grupach wiekowych. Choreografem jest

30

p. Marta Lewandowska, która kontynuuje pracę swego ojca Jacka Lewandowskiego, związanego z „Tramblanką” w latach 1993 2007 oraz dziadka, który prowadził zespół w latach 1968-1993. Zespołowi towarzyszy kapela ludowa w składzie: skrzypce, bębenek, harmonia, klarnet i kontrabas. Zespół swoimi występami uświetnia uroczystości okolicznościowe na terenie regionu, reprezentuje na festiwalach w kraju i za granicą, cieszy się popularnością i uznaniem środowisk.

Zespół był wielokrotnie nagradzany na festiwalach i przeglądach w kraju i za granicą.

Zdobył min: Złoty Papuć (Węgry), Złota Lira, Złota Jodła (Kielce), Grand Prix na przeglądzie Tradycje 2005 (Łódź), II miejsce na ogólnopolskim festiwalu „O łowicki pasiak” (Łowicz). źródło: skarbypilicy.pl fot. Grzegorz Wijata

27