Magdalena Bobko, Uniwersytet Wrocławski
Problem przestrzeni publicznej we współczesnym mieście, a problem rewitalizacji.
SŁOWO WSTĘPU W referacie przybliżę wybrane przykłady przestrzeni publicznych, które powstały dzięki rewitalizacji pofabrycznych terenów dzielnic centralnych, dawnych terenów portów , nabrzeży oraz opuszczonych elementów starej zabudowy miast. Omówię przykłady rewitalizacji przestrzeni miejskich z różnych zakątków globu, które stanowić mogą nieustające źródło inspiracji dla działań realizowanych obecnie w naszym kraju (m.in. High Line w Nowym Jorku, nowe centrum Seulu, Park de Diagonal Mar w Madrycie). Wskażę na różnorodne funkcje spełniane przez „miejsca” oraz udowodnię, że czasem dobry plan i jego realizacja to nie wszystko, istotny jest bowiem udział w projekcie miejscowej ludności, i to już na etapie projektowania. Zacznę od wyjaśnienia dwóch kluczowych pojęć pojawiających się w tytule niniejszego referatu. Znaczenie obu jest obecnie używane w szerokim kontekście, co powodować może niezrozumienie. REWITALIZACJA – jest terminem pochodzenia medycznego, gdzie oznacza przywracanie sił witalnych ludziom1. Termin ten, w dziedzinie architektury oraz urbanistyki, jest obecnie nadużywany i stosowany do określania większych modernizacji. Mylony jest z rekultywacją, rewaloryzacją czy modernizacją. Pierwsze dwie są elementami rewitalizacji. W architekturze oraz urbanistyce rewitalizacja to działania z zakresu wielu dziedzin (budownictwa, planowania przestrzennego, ekonomii, polityki społecznej) prowadzone w części miasta lub zespole obiektów budowlanych, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych, czy innych, utraciły swoją pierwotną funkcję i przeznaczenie. Działania skupione są na ożywieniu zdegradowanych obszarów i doprowadzenia do stanu, kiedy obszary te zmieniając swoją funkcję, znajdą nowe zastosowanie2. Zgodnie z definicją dr Krzysztofa Skalskiego: „Rewitalizacja to połączenie działań 1 Encyklopedia PWN (2010). 2 Skalski 2004: 1, Billert 2004: 6. .1
technicznych – jak np. remonty – z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach3”. Dlatego konieczne jest działanie interdyscyplinarne, tymczasem klasycznym błędem jest pomijanie działań w sferze społecznej. Nie podjęcie na czas społecznych konsultacji może prowadzić do napięć i konfliktów, a tym samym sparaliżować projekt, lub sprawić, że po zakończeniu prac miejsce pozostanie nieożywione4. PRZESTRZEŃ PUBLICZNA – brak jest jednoznacznej definicji przestrzeni publicznej, jako kategoria prawna istnieje ona w polskim prawie dopiero od 2003 roku5 Pojawiające się liczne definicje formułowane są przez specjalistów z różnych dziedzin (architektów, urbanistów, socjologów, prawników, ekonomistów i innych), a więc koncentrują się na wybranych zagadnieniach nie dając odpowiedzi kompleksowej, ogólnej. Na potrzeby niniejszej pracy przyjmiemy następującą definicję. Przestrzeń publiczną to obszary miasta dostępne powszechnie i nieodpłatnie, fizyczna przestrzeń, w której znaleźć się może każda jednostka społeczna. Jest to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne. Jest to „dobro wspólnie użytkowane, celowo kształtowane przez człowieka, zgodnie ze społecznymi zasadami i wartościami (...) 6”. Do przestrzeni publicznych zaliczane są drogi, ulice, place miejskie oraz stale dostępne budowle i budynki stanowiące własność publiczną. Jak zauważa Mieczysław Kochanowski: są to „przestrzenie, na których aktywność współczesnego człowieka i społeczeństwa oraz wszelkie formy społecznego współżycia manifestują się najsilniej. Przestrzenie publiczne stanowią o specyfice miasta jako tworu kultury i przestrzennych ram, w których kultura powstała i rozwija się. Mają one także kluczowe znaczenie dla zjawiska identyfikacji, utożsamiania się ludzi z określoną przestrzenią, uznawania jej za swoje miejsce w otaczającym nas uniformizującym się świecie7”.
3 4 5 6 7
Skalski 2004: 1. Lorens 2009: 9. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r. Karta Przestrzeni Publicznej 2009: 234. Pluta 2012: 43. .2
PRZEMIANY MIASTA WSPÓŁCZESNEGO Oba powyższe pojęcia ściśle łączą się z ideą miasta współczesnego, która z kolei jest nierozerwalnie związana z cywilizacją i jej rozwojem. Liczba mieszkańców miast przybywa w szybkim tempie, w 2007 ponad połowa mieszkańców ziemi była ich obywatelami 8. Obecna gospodarka rozwija się przede wszystkim w ośrodkach miejskich, gdzie swoje siedziby mają firmy i korporacje. Miasto jest miejscem rozwoju kultury, tworzenia nowych trendów i ich popularyzacji. Nie można też pominąć jego roli jako ośrodka politycznego9. Ośrodki miejskie przechodzą poważne zmiany w procesie wzrostu i modernizacji. Obserwowane przemiany struktur miast są skutkiem licznych procesów zachodzących w gospodarce i społeczeństwie współczesnego świata. Po okresie modernizmu, który skupiał się na jednostkowych budynkach, nie zaś na kompleksowym projektowaniu miast, w latach 50. i 60. w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych nastąpił boom motoryzacyjny, który także silnie zaszkodził przestrzeni publicznej. Urbaniści skupiali się wówczas na dostosowaniu miast do szybko wzrastającej liczby samochodów, zapominając jednocześnie o potrzebach ludzi10. W wielu przypadkach zachodzące przemiany zależne są od takich procesów gospodarczych jak dezindustrializacja, rozwój high-tech oraz usług, w wyniku których następuje dekapitalizacja i degradacja wielu terenów miejskich (głównie pofabrycznych). Kształtuje się nowy model miasta, który opisać można jako strukturę policentryczną, zdefragmentowaną i znacznie mniej czytelną od jej modernistycznego odpowiednika. Mimo licznych negatywnych efektów, procesy te pozwalają jednak na reurbanizację
dzielnic
centralnych
oraz
rewitalizację
i
wykorzystanie
terenów
poprzemysłowych11. Dlatego właśnie współczesne procesy rozwoju miast coraz częściej wiążą się z zagadnieniem rewitalizacji. W chwili obecnej jednym z najważniejszych procesów powodujących przemiany ośrodków miejskich jest proces globalizacji, którego skutki mają znaczenie nie tylko dla samej gospodarki, przestrzeni miast, ale przede wszystkim dla społeczeństwa 12. Globalizacja wiąże się z tworzeniem jednego światowego rynku dóbr i usług. Efektem jest ogólnoświatowa ekspansja tzw. kultury zachodniej, a dalej – postępująca uniformizacja i regres kultur lokalnych; podkreślić należy, że popularyzowana jest kultura zachodnia w formie 8 9 10 11 12
Wantuch-Matla 2012a: 288. Pieniążek 2006: 5. Gehl (2010). Lorens 2009: 13. Lorens 2010b: 16-17. .3
uproszczonej i zubożałej, gdyż najłatwiej przyjmują się najprostsze i najbardziej powierzchowne jej fragmenty.
ZNACZENIE PRZESTRZENI PUBLICZNYCH Wykształcenie się „miasta globalnego” spowodowało także powstanie nowych relacji na światowym rynku ekonomicznym - w tej chwili to nie państwa, ale miasta ze sobą konkurują. Dla zapewnienia sobie konkurencyjności muszą „gwarantować osadzenie w określonym czasie i przestrzeni”, co stanowić ma przeciwieństwo dla „bez-miejskości” doby globalizacji. W ten sposób starają się uniknąć utraty tożsamości, o której świadczy przede wszystkim charakter przestrzeni publicznych najczęściej spotykanych w historycznych centrach. To one stanowią szczególną wartość przyczyniającą się do budowania konkurencyjności miasta13. Jeżeli miasto nie posiada wysokiej jakości historycznych struktur urbanistycznych może takie stworzyć poprzez rewitalizację 14 – oto odpowiedź dlaczego jest ona zjawiskiem tak modnym. Trzeba zaznaczyć, że miasto globalne nie wykształciło nowego, ogólnego porządku przestrzennego, jednak pewne zjawiska mają wpływ na przekształcanie jego przestrzeni (publicznych) – rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego15, nowych technologii, a co za tym idzie - wirtualizacja rzeczywistości, polaryzacja społeczna, różnicowanie się dochodów i stylów życia poszczególnych grup społecznych oraz tendencja do ich izolacji 16, powodują, że rośnie zapotrzebowanie na nową przestrzeń publiczną - nie uniwersalną, ale dostosowaną do potrzeb danej grupy społecznej. O jej atrakcyjności decyduje już nie dostępność, ale atrakcyjność wizualna i funkcjonalna, sposób w jaki sposób wpływa na kształtowanie otoczenia, czy współtworzy atrakcyjne środowisko miejskie, czy odpowiada na potrzeby społeczne17. Mając świadomość jak silnie otoczenie oddziałuje na człowieka, jego samopoczucie oraz stopień utożsamiania się z danym miejscem, istotne jest tworzenie przestrzeni, które będą miały stymulujący i pozytywny wpływ na przebywających w nich ludzi. Jest to istotne również w kontekście podnoszenia standardu życia w niezwykle szybko powiększających się miastach18. Podczas tworzenia nowych przestrzeni publicznych na pierwszy plan wysuwa się więc nowa potrzeba społeczna – potrzeba stymulacji ściśle 13 14 15 16 17 18
Lorens 2010b: 23. Lorens 2010b: 24-25. Lorens 2010b: 17. Wantuch-Matla 2012a: 287. Lorens 2010a: 18. Wantuch-Matla 2012b: 374. .4
związana z potrzebą przebywania z innymi ludźmi. Jak bowiem zauważył Jan Gehl: „W przeciwieństwie do oglądania budynków, przebywanie z ludźmi oferuje bogactwo wrażeń zmysłowych19”. PRZYKŁADY ZREWITALIZOWANYCH PRZESTRZENI PUBLICZNYCH Najbardziej podstawową i pierwotną formą przestrzeni publicznej jest plac, najczęściej znajdujący się w centrum miasta. Wyjątkowy charakter ma Stortoget – centralny i największy plac miasteczka Hamar w Norwegii, który z czasem stał się dużym parkingiem. Jego ostateczna rewitalizacja, zapoczątkowana w latach dwutysięcznych, nadal nie jest przeprowadzona. Projekt jest jednak warty wspomnienia ze względu na niespotykany dotąd zakres konsultacji społecznych. W 2011 roku przez trzy miesiące organizacja Ecoistema Urbano prowadziła warsztaty, spotkania i debaty z mieszkańcami, mające pomóc odkryć oczekiwania wobec nowotworzonej przestrzeni. Dodatkowo każdy, kto ma dostęp do internetu mógł wziąć udział w projekcie - powstała specjalna aplikacja na komputery, smartphony itp. Kolejne etapy projektu były publikowane online na stronie internetowej 20, a architekci prowadzą bloga, na którym aktualizują na bieżąco pojawiające się pomysły. Plac stał się miejscem eksperymentów, co zachęcało ludzi do przychodzenia i uczestniczenia w projekcie. W ramach tymczasowej rewitalizacji posadzkę placu pomalowano w tradycyjny norweski wzór, ustawiono tymczasowe siedziska, organizowano wspólne lunche. Istotna w tym przypadku jest nie forma zrewitalizowanej przestrzeni, ale sposób w jaki sam proces jest przeprowadzany21. Do formy placu nawiązuje „Miejski salon” w St. Gallen (zwany także Raiffeisenplatz) wyłożony czerwonym dywanem. Dawniej zaniedbywany teren po zamknięciu fabryki tekstyliów przekształcono w nowe centrum finansowe. By „ocieplić” jego wizerunek i umilić czas pracownikom biur, zamknięto ulice dla ruchu kołowego i całą powierzchnię – w tym także także meble miejskie: stół otoczony ławkami, siedziska o obłych kształtach, fontannę - pokryto czerwonym gumowym dywanem. Przestrzeń uzupełnia zieleń w postaci kilku miłorzębów oraz ciekawe oświetlenie w kształcie chmur. Przestrzeń zachęca do spędzania w niej czasu zarówno pracowników biur, którzy mogą tu spotkać się podczas lunchu, jak i pozostałych mieszkańców miasta. Prosty i niedrogi projekt (ok. 12 mln złotych) stał się nową wizytówką miasta. 19 Za: Lorens 2010a: 7. 20 Dreamhammar (2011). 21 Office for Urban Innovation (2012), Ecoistema Urbano (2010). .5
Przestrzeń publiczna to nie tylko place, to także dostępne publicznie budynki, jak np. kompleks Toni Site w Zurychu, który w latach 70. był fabryką mleka (najnowocześniejszą i największą jak na owe czasy). Gdy w latach 90. produkcja przeniosła się do wschodniej Europy, ogromny budynek (prawie 110 tys. m2) zaczął niszczeć. W ramach rewitalizacji całej dzielnicy, władze miasta podjęły się jego modernizacji i stworzenia w nim ośrodka kulturalnego. Założeniem było przekształcenie budynku na kompleks służący edukacji, kulturze oraz miejskiemu życiu. Biuro architektoniczne EM2N zawarło w swoim projekcie przestrzenie publiczne, służące kulturze, także pomieszczenia dla akademii sztuk pięknych oraz uniwersytetu nauk stosowanych. Przestrzeń dostępną dla mieszkańców stanowić będą systemy ramp (projektowane jako wertykalne bulwary spacerowe), główny hol biegnący przez wszystkie piętra, sala koncertowa, biblioteka. Wnętrza będą
zróżnicowane – od otwartych przestrzeni publicznych do zamkniętych
prywatnych – co stanowić ma wyraz idei „the building as a city, the city as a building”22. Coraz częściej do miast wprowadza się tereny zielone, które stanowić mogą łącznik między poszczególnymi częściami miasta lub budynkami jednej dzielnicy. Odpowiednio zaprojektowane mogą porządkować ruch kołowy, pieszy i rowerowy. Traktowane są jak element spajający tkankę zabudowy miejskiej. Sprawiają, że życie mieszkańców kwitnie także poza tradycyjnymi ciągami komunikacyjnymi. Ma to ogromny wpływ na podniesienie standardu życia w danej okolicy i znacząco wpływa na jej wizerunek i wycenę nieruchomości. Ciekawym przykładem rewitalizacji linii komunikacyjnej jest zakończona niedawno transformacja estakady linii kolejowej w Nowym Jorku – The High Line. Zbudowana została w latach 30. jako fragment towarowej linii kolejowej biegnącej przez zachodnią część Nowego Jorku. Początkowo tory biegły przez środek miasta, jednak ze względów bezpieczeństwa przeniesiono je na wiadukt umieszczony ponad 10 m nad ziemią. Wraz z rozwojem motoryzacji i przeniesieniem transportu do ciężarówek, linia straciła na znaczeniu i została zamknięta. Planowano ją rozebrać, jednak w 1999 roku okoliczni mieszkańcy wpadli na pomysł stworzenia nadziemnego parku. W rezultacie w 2009 roku otwarto pierwszą część parku, w 2011 – drugą. Początkowo celem projektu było zachowanie niepowtarzalnego charakteru miejsca, z czasem jednak doszedł drugi, niemniej ważny – zjednoczenie okolicznych mieszkańców i stworzenie dla nich wyjątkowego miejsca do spędzania wolnego czasu. By podkreślić historię 22 ArchDaily (2012), EM2N (2005), Wantuch-Matla 2012c: 390-391. .6
miejsca pozostawiono fragmenty starej linii kolejowej. W dwóch odcinkach High Line przechodzi przez otwory w prywatnych budynkach – zupełnie jak dawniej pociągi towarowe. Ponadto park wyposażono w różnorodne ławki oraz siedziska. Przejścia między betonem, a zielenią są delikatne dzięki zastosowaniu specjalnych płyt chodnikowych. Nie ingerowano w naturalną roślinność, samosiejne rodzaje traw i kwiatów był inspiracją dla florystów pracujących nad projektem zieleni parku. Park pozwala doświadczyć miasta z nowej strony – dzięki temu, że wiadukt umieszczony jest na wysokości trzeciego piętra, istnieje możliwość obserwowania miasta znajdującego się poniżej, przy jednoczesnym wyciszeniu się, ucieczce od ulicznego zgiełku. Co warte zaznaczenia – wartość nieruchomości w dzielnicy znacznie wzrosła. Już podczas prac rewitalizacyjnych deweloperzy zaczęli przejmować okoliczne squaty i opuszczone budynki i zamieniać je w drogie apartamentowce23. Projekt o podobnym charakterze zrealizowano w centrum Seulu - Cheonggyecheon nazwę wziął od niewielkiej rzeki płynącej przez miasto jeszcze na początku XX wieku. W latach 50. rzeka została zminimalizowana do podziemnego kanału, na powierzchni zbudowano estakadę. W 2003 roku burmistrz miasta zapoczątkował prace związane z przeniesieniem estakady i przywróceniem w centrum terenów zielonych. Pomimo licznych sprzeciwów, związanych głównie z obawą dodatkowych utrudnień komunikacyjnych, prace przeprowadzono i w 2005 roku otwarto nową, zieloną przestrzeń publiczną. Celem projektu było przede wszystkim przywrócenie unikalnego środowiska naturalnego w centralnej, biznesowej dzielnicy Seulu. Środowisko naturalne wpłynęło dodatkowo na mikroklimat – średnia temperatura w dzielnicy obniżyła się o prawie 4 stopnie Celsjusza. Liczba korzystających z samochodów spadła, na rzecz liczby osób korzystających z transportu publicznego oraz pieszych. Tym samym pomimo mniejszej ilości dróg – ruch w mieście przyśpieszył, korki zmniejszyły się. Dzielnice północna i południowa, przez wiele lat odcięte od siebie wstęgą autostrady, ponownie połączyły się, co przyczyniło się do ich rozwoju. Było to pierwsze w Seulu duże przedsięwzięcie dotyczące przestrzeni publicznej, które stało się katalizatorem zmian w całym mieście24. Rolą przestrzeni publicznych jest nie tylko kreowanie atrakcyjnego wizualnie otoczenia, ale także kreowanie środowiska inspirującego i stymulującego ludzi w nim przebywających. We współcześnie realizowanych projektach uwzględnia się elementy mające 23 Wantuch-Matla 2012b: 374-375, Friends of The High Line (2011), NYC Parks (2011), Bryla.pl (2008). 24 Seoul Fundation Arts and Culture (2009), Lee In-Keun (2006). .7
sprowokować użytkownika do pewnych zachowań lub do znalezienia własnego sposobu na ich użytkowanie. Dodatkowo, nowoczesne przestrzenie publiczne mają różnorodny charakter lub mogą się przenikać, tworząc obszary o różnych funkcjach. Mogą być jedynie tłem i kojącym otoczeniem w chwilach wypoczynku (jak przykłady omówione powyżej) lub przeciwnie – zaskakiwać wyrazistością rozwiązań i wymuszać interakcje, jak ma to miejsce w przypadku miejsc, w których promowanym i podkreślanym motywem jest kwestia promowania zdrowego i aktywnego trybu życia. Zapotrzebowanie na tereny służące rekreacji jest ogromne, gdyż ludzie coraz częściej chcą spędzać czas na świeżym powietrzu, a nie w zamkniętych i zatłoczonych salach fitness25. Najczęściej miejscem tworzenia miejskich parków sportowych są tereny nadrzeczne lub nadbrzeżne. Park Lineal de Manzanares w Madrycie (zwany także Madrid Rio Parc) projektu biura West8 jest założeniem przestrzennym na dużą skalę (teren o powierzchni 80 hektarów). Znajdującą się w tym miejscu autostradę przeniesiono do podziemnego tunelu biegnącego wzdłuż rzeki Manzares. Projektanci podzielili całe założenie na poszczególne części służące innym formom wypoczynku, aktywności i różnym grupom społecznym. Motywem przewodnim nowej przestrzeni jest sport, zorganizowany dzięki ścieżkom rowerowym, boiskom, placom zabaw oraz ruch spontaniczny, możliwy dzięki otwartym terenom zielonym. Znalazły się także miejsca przeznaczone specjalnie dla amatorów deskorolki, jazdy wyczynowej na rowerze, wspinaczki, wioślarstwa, czy joggingu. Na trasie znajduje się dodatkowo sad, jezioro, plaża oraz Campo del Moro – ogrody sąsiadujące z Pałacem Królewskim. Szczególnie interesująca jest Avenida de Portugal, której projekt inspirowany jest podróżą do Portugalii oraz kwiatami wiśni, które spotkać można na drodze między Madrytem a Lizboną. Zasadzono około 700 drzew wiśniowych, a kostkę posadzki ułożono w kształt płatków kwiatowych. Ten prosty pomysł zyskał ogromną sympatię mieszkańców dzielnic znajdujących się wzdłuż Avenida de Portugal 26. Poza funkcją rekreacyjną,
tereny
parku
przyczyniły
się
także
do
połączenia
istniejących
i
nowopowstających terenów miejskich wzdłuż rzeki Manzanares zapewniając im dobrą komunikację. Podobny pomysł na rewitalizację przestrzeni zrealizowano w Barcelonie, gdzie utworzono Park Diagonal Mar. Położony między głównymi arteriami miasta oraz morzem. Nowoczesny styl małej zabudowy kontrastuje z otaczającą go architekturą wysokich 25 Wantuch-Matla 2012b: 376-377. 26 Wantuch-Matla 2012b: 377-378, WEST8 (2006), Minner Kelly (2011). .8
wieżowców mieszkalnych, hoteli oraz centrum handlowego. Wnętrze zagospodarowane jest przez place wypoczynkowe, place zabaw, polany, baseny oraz zróżnicowaną zieleń (lądową, bagienną i wodną). Znaleźć tu można liczne zjeżdżalnie czy oryginalne urządzenia służące zabawie oraz uprawianiu sportu. Charakterystyczne są przestrzenne, metalowe konstrukcje pergoli, które mogą służyć jako element zabaw. Projekt otrzymał nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Architektów Krajobrazu. Sprawia wrażenie przestrzeni idealnej, a jednak uznawany jest za przykład nieudanej realizacji. Zarzuca mu się zamknięcie oraz niedostępność ze względu na otoczenie ruchliwymi ulicami i brak dogodnego dojścia. Centra handlowe (z których jedno jest największym w kraju) stanowią dla niego poważną konkurencję. Najbliższa okolica jest słabo zaludniona, zaś mieszkańców pozostałych części miasta skutecznie zniechęca do korzystania z parku ogrodzenie terenu i zamykanie go na noc. Miejsce sprawia wrażenie pół-prywatnego, pół-zamkniętego, co tworzy poczucie wykluczenia. Podnosi się także brak możliwości faktycznego kontaktu z wodą czy roślinnością27. Organizacja „Project for Public Spaces” opisała park następująco: Designed by lawyers, a place where no spontaneous, unforeseen event can ever happen. It's a classic case of design run amok, where creating a place for human use was merely an afterthought28. [miejsce zaprojektowane przez prawników, gdzie nic spontanicznego, nieoczekiwanego nie może się zdarzyć. Jest to klasyczny przypadek projektowania w amoku, gdzie zabrakło refleksji dotyczącej tworzenia przestrzeni dla użytku publicznego]. PODSUMOWANIE Pomimo głoszonego przez wielu badaczy „upadku człowieka publicznego”, na podstawie obecnych tendencji, można założyć, że przestrzeń publiczna będzie głównym elementem
rozwoju
miast.
Rosnąca
liczba
mieszkańców
miast
warunkuje
ich
policentryczność, przestrzeń publiczna stanowić będzie element spajający całość – zarówno pod względem urbanistycznym, jak i społecznym. Oznacza to kreowanie środowiska dostępnego, dobrze skomunikowanego, przyjaznego i służącego realizacji różnego rodzaju aktywności29. Przestrzeń publiczna przestaje być niema, neutralna – jest zdefiniowana, zachęca do dialogu i odkrywania wielości sposobów na jej użytkowanie 30. Mocno widoczny 27 28 29 30
Project for Public Spaces (2004), Barcelona Field Studies Centre (2013). Project for Public Spaces (2004). Wantuch-Matla 2012a: 289. Wantuch-Matla 2012b: 377. .9
jest trend przywracania miasta jego mieszkańcom. Samochody kierowane są poza obręb centrum miasta lub do podziemnych tuneli. Miasto staje się coraz bardziej zielone, w pewnym sensie jest to realizacja istniejącego już od starożytności postulatu „wsi w mieście” czy idei miast ogrodów z początku XX wieku. Rewitalizacja polskich miast prowadzona od kilku lat jest procesem znacząco opóźnionym w stosunku do praktyk innych państw. W USA programy rewitalizacyjne zapoczątkowane zostały już w latach 50., a trendy wyznaczane za oceanem adaptowane były wkrótce potem w miastach zachodnioeuropejskich. W krajach tych wcześnie dostrzeżono stymulującą rolę miejskich przestrzeni publicznych. Biorąc pod uwagę, jak silnie otoczenie oddziałuje na człowieka, jego samopoczucie i stopień utożsamiania się z miejscem, zrozumiano, że miasta należy dostosować do potrzeb ich mieszkańców. Wykazuje się dużą dbałość o estetykę kreowanych „miejsc”, które mają za zadanie ogniskować życie lokalnej społeczności, sprzyjać integracji, stymulować wydarzenia, a w efekcie tworzyć i wzmacniać poczucie identyfikacji z nim i całym miastem31. Jednak dzięki upływowi czasu, możemy na realizacje amerykańskie oraz zachodnioeuropejskie spojrzeć z dystansem, mamy możliwość oceny słuszności działań i ich efektów uzyskanych po latach. Autorzy polskich projektów mogą mogą korzystać z wypracowanych już metod i zebranych doświadczeń – zarówno tych dobrych, jak i złych. Bazując na takiej wiedzy, możemy budować własny model planowania i wdrażania działań rewitalizacyjnych dostosowany do polskich warunków ekonomicznych oraz ustrojowych. Ogromna liczba opisanych zrealizowanych projektów stanowi świetne źródło inspiracji – pod względem architektoniczno – urbanistycznym, organizacyjno – finansowym, a także – społecznym32.
31 Wantuch-Matla 2012b: 379. 32 Lorens 2010b: 14. .10
The problem of public space and revitalization in contemporary city. Today, the city experience major changes in the growth and modernization. The observed structure transformation is the result of numerous processes taking place in economy and society. After modernism which focused on separate buildings, not on comprehensive urban design, during 50s and 60s in Western Europe and United States there has been automotive boom. Planners focused to adjust cities to rapidly increasing number of cars, forgetting about people needs. Currently, the transformation of cities are dependent on economic developments such as de-industrialization, development of high-tech and services. As a result of these changes ensue decapitalization and degradation of many urban areas (mainly post-industrial). The new image of city, which can be describe as polycentric and contiguous, is formed. Despite many negative effect, those processes indulge for reurbanization central district and revitalization port-industrial areas. Contemporary processes of urban development is increasingly linked to the issue of revitalization. Complex renovation of old, degraded or abandoned urban areas arouse interest since years. There are few reasons. The most obvious is technical improvement of buildings. Prove to be equally important are socioeconomic sanitation and protection of the cultural identity of the area, particularly through the preservation of significant landscape values. In this paper I will discuss selected examples of public spaces created through the revitalization of postindustrial areas of central district, fields of former ports, riversides or abandoned city buildings. I will present examples of revitalized urban spaces from whole over the world, which could provide a co source of inspiration (i.a. High Line in New York, new Seoul center, Parc de Diagonal Mar in Madrid). I will show the various functions performed by “spaces� and prove that realization of good plan is not enough when planners forget about local people and their engage in making project.
.11
BIBLIOGRAFIA ArchDaily (2012), The New Toni-Areal in Zürich West, www.archdaily.com/303982 [dostęp: 30.07.2013 r.]. Barcelona
Field
Studies
Centre
(2013),
Urban
planning
excellence
or
disaster?,
http://geographyfieldwork.com/DiagonalMarSuccessfulRedevelopment.htm [dostęp: 30.07.2013 r.]. Billert 2004 = Billert Andreas, (2004), Centrum staromiejskie w Żarach: problemy, metody i strategie rewitalizacji, http://www.zary.pl/e-cms/ob.php/32-strrew-1.pdf?id=1488, [dostęp: 30.07.2013 r.]. Bryla.pl (2008), High Line, http://www.bryla.pl/bryla/1,85298,5161177,High_Line.html [dostęp: 30.07.2013 r.]. Dreamhammar (2011), What is dreamhammar?, http://www.dreamhamar.org/about/ [dostęp: 30.07.2013 r.]. Ecoistema Urbano (2010), Stortorget, http://ecosistemaurbano.org/tag/stortorget/ [dostęp: 30.07.2013 r.]. EM2N (2005), Toni Site, Zurich, Switzerland, http://www.em2n.ch/projects/tonisite [dostęp: 30.07.2013 r.]. Encyklopedia PWN (2010), PWN Encyklopedia, http:/(/encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3967463 [dostęp: 29.07.2013 r.] Friends of The High Line (2011), Park information, http://www.thehighline.org/about/park-information [dostęp: 30.07.2013 r.]. Gehl
2010
=
Gehl
Jan,
(2010),
Miasta
są
dla
ludzi,
nie
dla
http://wyborcza.pl/1,76842,7676126,Miasta_sa_dla_ludzi__nie_dla_sloni.html#ixzz1GKoyrWsk
słoni, [dostęp:
30.07.2013 r.]. Karta Przestrzeni Publicznej 2009 = Karta Przestrzeni Publicznej [w:] Cichy-Pazder E., Markowski T. (red.), Nowa urbanistyka – nowa jakość życia. Materiały III Kongresu Urbanistyki Polskiej, Warszawa, 234-237. Lee
In-Keun
(2006),
Cheong
Gye
Cheon
Restoration
Project
–
a
revolution
http://worldcongress2006.iclei.org/uploads/media/K_LEEInKeun_Seoul_-_River_Project.pdf
in
Seoul, [dostęp:
30.07.2013 r.]. Lorens 2009 = Lorens Piotr, Zagadnienia wprowadzające [w:] Lorens P., Martyniuk-Pęczek J. (red.), Wybrane zagadnienia rewitalizacji miast, Gdańsk, s. 7-19, http://www.pg.gda.pl/architektura/pokl/skrypt%201.pdf, [dostęp: 30.07.2013 r.].
.12
Lorens 2010a = Lorens Piotr, Definiowanie współczesnej przestrzeni publicznej [w:] Lorens P., MartyniukPęczek
J.
(red.),
Problemy
kształtowania
przestrzeni
publicznych,
Gdańsk,
s.
6-17,
http://www.arch.pg.gda.pl/pokl/skrypt%202.pdf [dostęp: 30.07.2013 r.]. Lorens 2010b = Lorens Piotr, Rewitalizacja miast: planowanie i rewitalizacja, Gdańsk. Minner Kelly (2011), Madrid RIO / Burgos & Garrido + Porras la Casta + Rubio & Alvarez-Sala + West8, http://www.archdaily.com/111287/madrid-rio-west-8-and-mrio-arquitectos/ [dostęp: 30.07.2013 r.]. NYC Parks (2011), The High Line, http://www.nycgovparks.org/parks/highline [dostęp: 30.07.2013 r.]. Office for Urban Innovation (2012), Learning from Hammar / Creating communities before buildings, http://noapeer.com/learning-from-hamar/ [dostęp: 30.07.2013 r.]. Pieniążek 2006 = Pieniążek Marek, Wstęp [w:] Duda T., Fuhrmann M., Gendźwiłł A., Izdebski A., Kuzko K., Pieniążek M. (red), Dynamika przestrzeni miejskiej, Poznań – Warszawa, s. 5-7. Pluta 2012 = Pluta Katarzyna, Przestrzenie publiczne miast europejskich. Projektowanie urbanistyczne., Warszawa. Project for Public Spaces (2004), Hall of Shame. Diagonal Mar., http://www.pps.org/great_public_spaces/one? public_place_id=623 [dostęp: 30.07.2013 r.]. Seoul
Fundation
Arts
and
Culture
(2009),
Cheong
Gye
Cheon.
History,
http://english.sisul.or.kr/grobal/cheonggye/eng/WebContent/index.html [dostęp: 30.07.2013 r.]. Skalski 2004 = Skalski Krzysztof, Rewitalizacja obszarów starej zabudowy w miastach, mps, s.1, za: Ministerstwo Gospodarki i Pracy, 2004, Przewodnik dotyczący kryteriów planowania oraz zarządzania projektami dotyczącymi rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich, po-przemysłowych i powojskowych w ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego finansowanego ze środków funduszy strukturalnych; http://www.pleszew.pl/images/rewitalizacja/zporr_przewodnik_rewitalizacja.pdf, [dostęp: 30.07.2013 r.]. Ustawa
o
planowaniu
i
zagospodarowaniu
przestrzennym
z
dn.
27.03.2003
r.,
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030800717 [dostęp: 30.07.2013 r.]. Wantuch-Matla 2012a = Wantuch-Matla Dorota, Przestrzeń miasta przyszłości. Programy i utopie., „Architektura.
Czasopismo
Techniczne”,
1-A/2/2012,
s.
http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i2/i3/i1/i3/r12313/WantuchMatlaD_PrzestrzenMiasta.pdf
287-293, [dostęp: .13
30.07.2013 r.]. Wantuch-Matla 2012b = Wantuch-Matla Dorota, Stymulująca rola miejskich przestrzeni publicznych, „Przestrzeń i forma” 12/2012, s. 373-384, http://www.pif.zut.edu.pl/pif-12_pdf/C-07%20Wantuch-Matla.pdf [dostęp: 30.07.2013 r.]. Wantuch-Matla 2012c = Wantuch-Matla Dorota, Topografia współczesnych miejskich przestrzeni publicznych, „Przestrzeń i forma” 17/2012, s. 387-396, http://www.pif.zut.edu.pl/pif-17_pdf/C-06_WantuchMatla.pdf [dostęp: 30.07.2013 r.]. WEST8 (2006), Madrid Rio, http://www.west8.nl/projects/madrid_rio [dostęp: 30.07.2013 r.].
.14
SPIS ILUSTRACJI 1) Plac Stortoget, Hamar, Norwegia, źródło: http://www.archdaily.com/175516/citizens-redesign-their-city-indreamhamar-ecosistema-urbano/stortorget-square-hamar-from-parking-lot-to-stage-for-creativity-andinnovation/ 2) City Lounge (Raiffeisenplatz), St. Gallen, Szwajcaria, źródło: http://img.fotocommunity.com/photos/10203233.jpg 3) Toni Site, Zurych, Szwajcaria, źródło: http://www.allreal.ch/de/nc/publikationenmedien/medienmitteilungen/medienmitteilung-detail/allreal-erwirbttoni-areal-in-zuerich-west/ 4) Avenida de Portugal, Park Lineal de Manzanares, Madryt, Hiszpania, źródło: http://www.madrid.es/UnidadesDescentralizadas/ProyectosSingularesUrbanismo/ProyectoMadridRio/ActTerm/F icheros/01AvdaPortugal.JPG 5) Park Lineal de Manzanares, Madryt, Hiszpania, źródło: http://imagenes.idealista.com/news/archivos/x_14.jpg 6) Park de Diagonal Mar, Barcelona, Hiszpania, źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Barcelona_Parq_de_Diagonal_Mar_JMM.JPG
.15