Dziedzic, Kachniewska, Skalska, Łopaciński: Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002 by Magdalena Kachniewska

MINISTERSTWO GOSPODARKI DEPARTAMENT TURYSTYKI

UNIA EUROPEJSKA

RACHUNEK SATELITARNY TURYSTYKI DLA POLSKI

2002

INSTYTUT TURYSTYKI

WARSZAWA 2006

Redaktor naukowy: prof. dr hab. Ewa Dziedzic

Autorzy tekstu: mgr Teresa Buczak prof. dr hab. Ewa Dziedzic dr Magdalena Kachniewska dr Krzysztof Łopaciński dr Teresa Skalska

Recenzent: dr Alina Baran

Komisja Wspólnot Europejskich

Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Departament Turystyki. Zadanie zostało dofinansowane przez Wspólnotę Europejską.

Instytut Turystyki ul. Merliniego 9a 02-511 Warszawa tel. +48 22 8446347 e-mail: it@intur.com.pl www.intur.com.pl

kkkkkk 2

Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................... 7 1. Źródła i zakres informacji statystycznej w RST dla Polski ........................................ 9 1.1. Podstawowe założenia metodologiczne................................................................ 9 1.2 Spożycie turystyczne .......................................................................................... 13 1.3. Podaż turystyczna i pracujący............................................................................. 17 2. Spożycie turystyczne..................................................................................................... 23 2.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 23 2.2. Charakterystyka spożycia turystycznego ............................................................ 24 2.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku....................................................................... 30 3. Produkcja i podaż krajowa produktów turystycznych ............................................. 32 3.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 32 3.2. Charakterystyka produkcji i podaży produktów turystycznych.......................... 33 3.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku....................................................................... 36 4. Wartość dodana i „turystyczny” PKB ........................................................................ 38 4.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 38 4.2. Wartość dodana w turystycznych rodzajach działalności ................................... 39 4.3. „Turystyczny” PKB ............................................................................................ 41 4.4. Zmiany w stosunku do 2001 roku....................................................................... 42 5. Pracujący w turystyce .................................................................................................. 44 5.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 44 5.2. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej ................................ 46 5.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku....................................................................... 53 6. Akumulacja i aktywa niefinansowe turystycznych rodzajów działalności.............. 55 6.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 55 6.2. Nakłady inwestycyjne w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku.................................................................................... 56 6.3. Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku................................................................ 59 7. Wpływy podatkowe i dotacje związane z turystyką .................................................. 62 7.1. Uwagi metodologiczne ....................................................................................... 62 7.2. Wpływy podatkowe i dotacje do turystyki w 2002 roku .................................... 63 7.3. Turystyczne spożycie zbiorowe .......................................................................... 69 8. Wnioski i rekomendacje............................................................................................... 71 8.1 Podsumowanie wyników RST ............................................................................ 71 8.2 Wnioski i zalecenia w zakresie dalszych prac nad RST ..................................... 71 Tablice RST ............................................................................................................................ 77 Spis tablic RST ............................................................................................................... 77

Spis tablic w tekście Tablica 6.1. Hotele i budynki zakwaterowania turystycznego oddane do użytku w latach 2001-2002............................................................................................. 57 Tablica 6.2. Oszacowania wybranych wielkości dla domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich w latach 2001-2003............................. 58 Tablica 6.3. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (w mln PLN)................... 59 Tablica 6.4. Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (w mln PLN)................... 60 Tablica 7.1. Struktura wpływów podatkowych i dotacji w 2002 roku, według rodzajów podatków (w tys. PLN) ....................................................................................... 64 Tablica 7.2. Struktura wpływów podatkowych i dotacji do turystyki w 2002 roku (w tys. PLN)........................................................................................................ 65 Tablica 7.3. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych z charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności i produktów (w tys. PLN) ........................ 67 Tablica 8.1 Współczynniki specjalizacji produkcji i spożycia turystycznego dla sekcji....... 76

Spis wykresów Wykres 2.1. Struktura spożycia turystycznego w 2002 r. według grup konsumentów........... 24 Wykres 2.2. Struktura spożycia turystycznego w 2002 r. według produktów ........................ 25 Wykres 2.3. Spożycie turystyczne nierezydentów w 2002 r. według produktów................... 26 Wykres 2.4. Spożycie turystyczne rezydentów w 2002 r. według rodzajów podróży............ 28 Wykres 2.5. Spożycie turystyczne rezydentów w 2002 r. według produktów........................ 29 Wykres 2.6. Spożycie produktów turystycznych w 2002 r. według rodzajów podróży .......... 30 Wykres 3.1. Produkcja globalna charakterystycznych produktów turystycznych w 2002 r. ............................................................................................................. 33 Wykres 3.2. Współczynnik spożycia turystycznego charakterystycznych produktów turystycznych w 2002 r. ...................................................................................... 36 Wykres 4.1. Wartość dodana w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności w 2002 r. ......................................................................................... 40 Wykres 4.2. Turystyczna wartość dodana w charakterystycznych rodzajach działalności w 2002 r. ............................................................................................................. 41 Wykres 4.3. Struktura turystycznego PKB w 2002 r. ............................................................. 42 Wykres 5.1. Pracujący w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki) ...................................... 47 Wykres 5.2. Samozatrudnieni i zatrudnieni w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki) ..... 48 Wykres 5.3. Pracujący w turystyce w 2002 r. wg wielkości jednostek................................... 49 Wykres 5.4. Samozatrudnieni w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki)........................... 50 Wykres 5.5. Samozatrudnieni w turystyce w 2002 r. według płci (wszystkie jednostki)....... 51 Wykres 5.6. Wydajność pracy w turystyce w 2002 r. ............................................................. 52 Wykres 5.7. Wartość dodana na jednego pracującego w CRDT w 2002 r. ............................ 53 Wykres 6.1. Udział wybranych grup działalności w nakładach inwestycyjnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2002 roku .............. 57 Wykres 6.2. Domy letniskowe i domki wakacyjne oraz rezydencje wiejskie ........................ 58 Wykres 6.3. Udział wybranych grup działalności w wartości netto środków trwałych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2002 r. ................... 61 Wykres 7.1. Bezpośredni udział turystyki w tworzeniu wpływów podatkowych państwa w 2002 r. ............................................................................................................. 65 Wykres 7.2. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych i dotacji w turystycznych rodzajach działalności według rodzajów podatków............................................ 66 Wykres 7.3. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych według rodzajów działalności i produktów ..................................................................................... 68 Wykres 7.4. Turystyczne spożycie zbiorowe według szczebla administracji w 2002 r.......... 70

Wykaz skrótów CPC CPT CRDT ESA 1995 FTE ISIC MF MFW NACE Rev. 1 OECD PKD PKWiU RMF RST SNA TWD UNWTO (OMT) WTTC

– Central Product Classification (międzynarodowa klasyfikacja produktów) – charakterystyczne produkty turystyczne – charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej – Europejski System Rachunków Narodowych – ekwiwalent pełnego czasu pracy – International Standard Industrial Classification międzynarodowa klasyfikacja działalności) – Ministerstwo Finansów – Międzynarodowy Fundusz Walutowy – Europejska Klasyfikacja Działalności – Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej – Polska Klasyfikacja Działalności – Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług – Recommended Methodological Framework (Zalecana Metodologia RST) – rachunek satelitarny turystyki – system rachunków narodowych (SNA 93 – wersja metodologii rachunków narodowych z 1993 r.) – turystyczna wartość dodana – Światowa Organizacja Turystyki – Światowa Rada Podróży i Turystyki

Objaśnienia znaków umownych (-) (0) (.) (x)

– zjawisko nie wystąpiło – zjawisko istniało w wielkości mniejszej niż 0,5 – zupełny brak informacji lub brak informacji wiarygodnych – wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe

Wstęp

Rachunek satelitarny turystyki (RST) dla Polski za 2002 rok stanowi kontynuację prac nad rachunkiem dla 2000 i 2001 roku. Podstawą przygotowania wszystkich wersji była poprawiona propozycja metodologiczna przedstawiona Ministerstwu Gospodarki jesienią 2001 roku. Zasadniczo jest ona zgodna ze wspólną metodologią opracowaną przez WTO (obecnie UNWTO), OECD i Eurostat1, zalecaną przez Komisję Europejską do stosowania w krajach członkowskich. Szczegółowy opis tej metodologii, w tym podstawowe definicje i opis związków RST z systemem rachunków narodowych, można znaleźć w jego poprzednich wersjach2. Obecna wersja RST jest współfinansowana z grantu przyznanego przez Komisję Europejską i uwzględnia doświadczenia innych krajów, przede wszystkim Austrii i Węgier, co powinno się przyczynić do zwiększenia porównywalności uzyskanych wyników w skali międzynarodowej. Niniejsze opracowanie składa się z zestawu tablic statystycznych, zamieszczonego w partii końcowej, oraz z poprzedzającej go części tekstowej, w której przedstawiono analizę najważniejszych wyników RST. W odróżnieniu od poprzednich wersji, w obecnej publikacji zamieszczono tylko uproszczoną wersję tablic 5 i 6, co powinno ułatwić percepcję wyników RST. Część tekstową opracowania podzielono na osiem rozdziałów. Pierwszy rozdział poświęcono prezentacji podstawowych źródeł informacji wykorzystanych do przygotowania RST. Pozostałe rozdziały zawierają analizę najważniejszych wyników rachunku i omawiają następujące zagadnienia: spożycie turystyczne, produkcję i wkład turystyki w tworzenie PKB, wykorzystanie siły roboczej, nakłady na środki trwałe oraz podatki i dotacje związane z wytwarzaniem wyrobów i usług na potrzeby uczestników ruchu turystycznego. Każdy z wymienionych rozdziałów zawiera wyjaśnienia metodologiczne, prezentację wyników oraz porównania z wynikami za 2001 rok. W ostatnim rozdziale znajdują się uwagi i propozycje dotyczące dalszego doskonalenia metodologii rachunku satelitarnego turystyki dla Polski. Rachunek satelitarny turystyki prezentuje wszechstronny obraz polskiej gospodarki turystycznej w ujęciu statystycznym i powinien być przydatny do monitorowania jej wyników oraz wytyczania kierunków rozwoju.

1 2

Tourism Satellite Account: Recommended Methodological Framework. 2001. Rachunek satelitarny turystyki dla Polski za 2001 rok. Instytut Turystyki 2004, rozdz. I.

Niniejsza wersja RST została przygotowana przez zespół pracowników GUS, Instytutu Turystyki i SGH w składzie: mgr Teresa Buczak – zagadnienia związane z podatkami i dotacjami, prof. dr hab. Ewa Dziedzic – kierownictwo naukowe i koordynacja całości prac, dr Magdalena Kachniewska – pracujący w turystyce, łącznie z modułem zatrudnienia, dr Krzysztof Łopaciński – zagadnienia nakładów inwestycyjnych i środków trwałych, dr Teresa Skalska – spożycie turystyczne nierezydentów. Podjęcie prac nad rachunkiem było możliwe dzięki środkom finansowym i zaangażowaniu Departamentu Turystyki w Ministerstwie Gospodarki.

1. Źródła i zakres informacji statystycznej w RST dla Polski

1.1. Podstawowe założenia metodologiczne Ze względu na znaczenie turystyki jako dziedziny gospodarki w skali światowej i w skali poszczególnych krajów oraz brak możliwości jej analizy w ramach standardowego systemu rachunków narodowych, dość wcześnie zrodziła się inicjatywa opracowania dla niej rachunku satelitarnego. Jednym z celów tej inicjatywy była także chęć uwiarygodnienia informacji na temat aktywności gospodarczej związanej z turystyką oraz zapewnienia ich porównywalności z wynikami innych dziedzin gospodarki. Stworzono kilka koncepcji takiego rachunku: inicjatywy w tym zakresie przedstawiły OECD, WTO-OMT oraz Światowa Rada Podróży i Turystyki (WTTC). Propozycje te opierały się na odmiennych rozwiązaniach, co powodowało, że przedstawiane wyniki rachunków znacząco się niekiedy różniły. OECD i Światowa Organizacja Turystyki postanowiły zatem skoordynować swoje wysiłki i zaproponować wspólną metodologię. Metodologia taka została przyjęta i opublikowana w 2001 roku przez Światową Organizację Turystyki, OECD i Eurostat3 i jest zalecana przez UE jako instrument mierzenia efektów ekonomicznych turystyki w krajach członkowskich. W stosunku do metodologii zastosowanej przy sporządzaniu rachunku dla 2000 roku, opracowanej przez OECD, różni się ona redakcją tablic wynikowych; podstawowe koncepcje, zakres rachunku i klasyfikacje pozostają niezmienione. Nieco inaczej rozłożono również akcenty, jeśli chodzi o główny cel rachunku: w przypadku OECD było to ustalenie wielkości podstawowych agregatów opisujących wkład turystyki w gospodarkę narodową (przede wszystkim w PKB i zatrudnienie), we wspólnej zaś metodologii OECD, UNWTO i Eurostatu główny nacisk położono na szczegółową analizę podaży i spożycia. Ze względu na znaczenie wspomnianych agregatów, stosowana w Polsce metodologia uwzględnia ich obliczanie. Istotnym elementem metodologii RST jest określenie jego zakresu od strony popytowej i podażowej. Jeśli chodzi o stronę popytową, przyjęto, że tworzą ją wydatki konsumpcyjne

Tourism Satellite Account: Recommended Methodological Framework. WTO, UE, OECD, UN 2001.

uczestników ruchu turystycznego. Uczestników ruchu turystycznego i ich wydatki konsumpcyjne zdefiniowano jak następuje: ● odwiedzający – „każda osoba podróżująca do miejsca położonego poza jej zwykłym otoczeniem na okres krótszy niż 12 miesięcy i której główny cel podróży jest inny niż wykonywanie działalności wynagradzanej ze środków pochodzących z odwiedzanego miejsca”; ● zwykłe otoczenie – kryterium uznania jakiegoś obszaru za zwykłe otoczenie danej osoby jest częstotliwość i regularność pobytu w danym miejscu oraz odległość; miejsca położone w pobliżu miejsca zamieszkania danej osoby traktowane są jako element jej zwykłego otoczenia; ● wydatki turystyczne – wydatki dokonane przez odwiedzającego lub na jego rzecz przed podróżą, w jej trakcie oraz po podróży i pozostające w związku z tą podróżą. Wydatki turystyczne nie obejmują zakupów dokonanych w trakcie podróży, ale przeznaczonych do odsprzedaży, wydatków o charakterze inwestycyjnym i donacji wspierających turystykę. W edycji RST za 2001 rok uwzględniono także turystyczne dobra trwałego użytku, chociaż ich zakup nie jest związany z konkretną podróżą. Obecnie zrezygnowano z ich ujmowania, ponieważ w innych krajach z zasady nie są uwzględniane i w rezultacie ich włączenie utrudnia porównywanie wyników RST w skali międzynarodowej. O ile określenie zakresu rachunku satelitarnego od strony popytowej nie nastręcza zasadniczych trudności, o tyle ustalenie jego zakresu od strony podażowej jest trudniejsze. W zastosowanej metodologii rachunku satelitarnego przyjęto rozwiązanie oparte na wskazaniu siły związku między danym rodzajem działalności gospodarczej i związanych z nim produktów a ich znaczeniem dla konsumpcji turystycznej. Wyróżniono trzy rodzaje produktów i odpowiadających im rodzajów działalności gospodarczej: • charakterystyczne, • związane z turystyką, • pozostałe. Charakterystyczne produkty turystyczne (CPT) powinny spełniać przynajmniej jedno z następujących kryteriów: ◊ dany produkt reprezentuje istotną część wydatków turystycznych, ◊ znacząca część produkcji danego wyrobu lub usługi nabywana jest przez odwiedzających, ◊ brak danego produktu w istotny sposób oddziaływałby na popyt turystyczny nawet wtedy, gdy nie reprezentuje on znaczącej części tego popytu. Analogicznie, charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej (CRDT) to takie, których podstawową produkcję stanowią wyroby i usługi spełniające te kryteria. Produkty związane z turystyką to produkty, które w znaczącej części nabywane są przez uczestników ruchu turystycznego; odpowiadające im rodzaje działalności to działalność zwią-

zana z turystyką. Pozostałe produkty – to wszystkie pozostałe produkty, które są sporadycznie nabywane przez odwiedzających, oraz odpowiadające im rodzaje działalności gospodarczej. Zakwalifikowanie poszczególnych produktów i odpowiadających im rodzajów działalności do którejś z wymienionych grup może się zmieniać na przestrzeni lat lub zależnie od kraju, zgodnie z wzorcami zachowań konsumpcyjnych odwiedzających. Istnieje jednak pewna grupa produktów i odpowiadających im rodzajów działalności, które z samej natury można uznać za charakterystyczne dla turystyki: są to usługi noclegowe, gastronomiczne, transportu pasażerskiego, biur podróży i kulturalno-rekreacyjne. W kwestii uzupełnienia tej listy metodologia OECD pozostawia wolną rękę krajom sporządzającym RST. Listę charakterystycznych i związanych z turystyką produktów oraz odpowiadających im rodzajów działalności uwzględnionych w RST dla Polski zamieszczono na końcu tego punktu. Zakres podaży w RST określony jest także przez przynależność producentów do terytorium ekonomicznego danego kraju. Przedmiotem analizy jest wyłącznie działalność producentów będących rezydentami danej gospodarki. Pozycje związane z importem, zwłaszcza charakterystycznych produktów turystycznych, znajdują się poza zakresem zainteresowania RST. W praktyce oznacza to, że spożycie turystyczne będące efektem zagranicznej turystyki wyjazdowej znajduje odzwierciedlenie po stronie podażowej i popytowej RST tylko w takim zakresie, w jakim jest zaspokajane przez producentów będących rezydentami gospodarki danego kraju (np. marże organizatorskie biur podróży zajmujących się turystyką wyjazdową). Z punktu widzenia kategorii stosowanych w rachunkach narodowych spożycie turystyczne występuje w następujących pozycjach: ● zużyciu pośrednim – w zakresie wydatków na podróże służbowe stanowiących koszt wytworzenia produkcji, ● spożyciu gospodarstw domowych z dochodów osobistych; obejmuje wydatki gospodarstw domowych na podróże turystyczne zgodnie z przedstawioną wyżej definicją wydatku turystycznego; w pozycji tej uwzględniane są także wydatki finansowane z diet związanych z podróżami służbowymi, a ponadto zakupy usług świadczonych po cenach nierynkowych w części pokrywanej przez gospodarstwa domowe oraz czynsze umowne związane z posiadaniem domów lub mieszkań wakacyjnych, ● spożyciu sektora rządowego i samorządowego – zawiera wydatki tego sektora na usługi turystyczne przekazane gospodarstwom domowym w naturze; w praktyce są to przede wszystkim usługi informacji i promocji turystycznej finansowane przez podmioty tego sektora, ● spożyciu sektora instytucji niekomercyjnych – w zakresie usług i wyrobów turystycznych przekazanych gospodarstwom domowym w naturze; są to na przykład usługi placówek kulturalnych, obiektów rekreacyjnych, imprez sportowych organizowanych przez organizacje turystyczne dla swoich członków (w części, w której nie ponosili oni kosztów udziału w takiej imprezie), ● eksporcie – w zakresie popytu nierezydentów na wyroby i usługi turystyczne świadczone przez rezydentów danego kraju na jego terytorium ekonomicznym.

Jeśli chodzi o ostatni składnik popytu końcowego: akumulację, to z definicji wydatku turystycznego wynika, że jest ona poza zakresem rachunku satelitarnego turystyki. Metodologia RST koncentruje się na rachunku tworzenia dochodów w odniesieniu do rodzajów działalności oraz rachunku podaży i wykorzystania produktów. Inne rodzaje rachunków – akumulacji i podziału dochodów uwzględnione są tylko fragmentarycznie. Charakterystyczne turystyczne rodzaje działalności: 55.1 Hotele 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 55.3 Restauracje 55.4 Bary 55.5 Działalność stołówek i katering 60.1 Transport kolejowy 60.2 Transport lądowy pozostały 61. Transport wodny 62. Transport lotniczy 63.23 Działalność portów lotniczych 63. 3 Działalność związana z turystyką 71.1 Wynajem samochodów osobowych 92.3 Inna działalność artystyczna i rozrywkowa 92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna 92.6 Działalność związana ze sportem 92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej 70.2 Obsługa nieruchomości i wynajem Pozostała działalność związana z turystyką: 74.84.A Działalność związana z organizacją targów i wystaw 50 Sprzedaż, obsługa i naprawa pojazdów..., sprzedaż detaliczna paliw... 51. Handel hurtowy... 52 Handel detaliczny, z wyjątkiem sprzedaży pojazdów...; naprawa artykułów użytku domowego Charakterystyczne produkty turystyczne: 55.1 Usługi hoteli 55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 55.3 Usługi gastronomiczne 55.4 Usługi związane z podawaniem napojów 55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych pasażerskich przewozów 60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe 60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego 61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego 62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.23 Usługi wspierające transport lotniczy

63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane 71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych 92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe 92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne 92.6 Usługi związane ze sportem 92.7 Usługi rekreacyjne 93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej Produkty związane z turystyką: 15. Produkty spożywcze i napoje 16 Wyroby tytoniowe 17.7 Wyroby o splocie dzianinowym oraz szydełkowym i trykotaże 18. Odzież, futra 19.3 Obuwie 23.2 Produkty rafinacji ropy naftowej 50 Usługi w zakresie handlu pojazdami i ich naprawa oraz handlu paliwami do pojazdów 51 Usługi handlu komisowego i hurtowego 52 Usługi handlu detalicznego 74.84.15 Usługi związane z organizacją targów, wystaw i kongresów Ze względu na dostępność danych popytowych, a także dla uproszczenia analiz, w niektórych przypadkach pogrupowano wszystkie rodzaje działalności związane z serwowaniem potraw i napojów, transportem wodnym i lotniczym oraz usługami kulturalno-rekreacyjnymi.

1.2 Spożycie turystyczne Ze względu na zróżnicowanie i stopień szczegółowości danych potrzebnych do przygotowania RST dla Polski za rok 2002, konieczne było skorzystanie z całego zestawu źródeł informacji statystycznej obejmujących stronę ekonomiczną i rzeczową spożycia turystycznego. W zakresie spożycia rezydentów na terytorium ekonomicznym Polski wykorzystano następujące źródła informacji: ● przeprowadzane w cyklu trzyletnim przez GUS badanie modułowe gospodarstw domowych „Turystyka i wypoczynek”, obejmujące wyjazdy turystyczne w okresie 1.10.2000-30.09.20014; ● badanie budżetów gospodarstw domowych w 2001 i 2002 roku w ujęciu kwartalnym w zakresie wydatków związanych z uprawianiem turystyki; ● badanie Instytutu Turystyki z 2002 roku dotyczące uczestnictwa w turystyce i wydatków na turystykę wyjazdową mieszkańców Polski; ● dane dotyczące wydatków na podróże służbowe obliczone na potrzeby rachunków narodowych; zgodnie z metodologią rachunków narodowych, usługi transportowe

Znaczna część wyników tego badania została udostępniona w publikacji Turystyka i wypoczynek w 2001 r. Warszawa GUS 2002.

i noclegowe stanowią zużycie pośrednie przedsiębiorstw, a diety – dochód gospodarstw domowych; ● dane NBP z bilansu na bazie płatności, wykorzystane do wyeliminowania zagranicznej części z wyjazdowych zagranicznych podróży służbowych i prywatnych rezydentów Polski. Utrudnieniem przy określaniu rozmiarów spożycia turystycznego rezydentów było to, że badanie modułowe, które charakteryzuje się odpowiednim poziomem szczegółowości i doborem próby, dotyczyło w zasadniczej części 2001 roku. Konieczne było skorygowanie jego wyników w zakresie wielkości i struktury spożycia na podstawie bardziej zagregowanych i mniej kompletnych danych pochodzących z badania budżetów gospodarstw domowych w 2002 i 2001 roku. Dane dotyczące spożycia turystycznego gospodarstw domowych pochodzące z badania modułowego i badania budżetów gospodarstw domowych obejmują wydatki finansowane z dochodów osobistych. W odniesieniu do wyjazdów do rodzin uwzględniono tylko wydatki faktycznie poniesione przez odwiedzających lub przez gospodarstwo przyjmujące, tzn. nie szacowano wartości usług udzielonych bezpłatnie, np. noclegów. Dane dotyczące spożycia turystycznego gospodarstw domowych w 2002 roku obejmują po raz pierwszy obok podróży turystycznych (tzn. przynajmniej z jednym noclegiem) także podróże jednodniowe. Z powodu braku odpowiednich badań postanowiono przyjąć, że liczba i charakter tych podróży odpowiadają charakterystyce podróży krótkotrwałych. Spożycie turystyczne związane z podróżami służbowymi również obejmuje wszystkie podróże, tzn. jednodniowe i turystyczne. Jeśli chodzi o spożycie turystyczne rezydentów Polski poza jej terytorium ekonomicznym, stanowiące import usług turystycznych, to zgodnie z metodologią RST, zostało ono ujęte w sposób bardzo ogólny i służy tylko celom informacyjnym (tabl. 3). Dla oszacowania popytu turystycznego nierezydentów posłużono się w pierwszym rzędzie czterema następującymi źródłami informacji: ● badaniami ankietowymi dotyczącymi przyjazdów i wydatków nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych), przeprowadzonymi w 2002 roku przez Instytut Turystyki na granicach; ● badaniami wydatków cudzoziemców w Polsce w 2002 roku, przeprowadzonymi przez Urząd Statystyczny w Zielonej Górze; ● danymi Narodowego Banku Polskiego, zestawionymi w bilansie płatniczym na bazie płatności (do połowy roku) i na bazie transakcji. Żadne z wymienionych badań nie stanowiło jednak bezpośredniego źródła informacji do sporządzenia tablic 1 i 4 w części dotyczącej spożycia nierezydentów, ponieważ w 2002 roku żadne badanie w zakresie turystyki zagranicznej nie było prowadzone na próbie reprezentatywnej (ze względu na brak możliwości uzyskania takiej próby), toteż wszystkie muszą być traktowane z pewną ostrożnością. Brak wiarygodnych danych pochodzących z innych źródeł zachęca jednak do wykorzystania ich wyników. Przy korzystaniu z danych NBP należy z kolei pamiętać, że w bilansie płatniczym rejestracja obrotów z tytułu podróży opiera się na definicjach podróży i podróżnego zalecanych przez

Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Pojęcia te nie są w pełni tożsame z rozumieniem turystyki i turysty w zaleceniach metodologicznych przyjętych dla RST. Różnice wynikają m. in. z włączania do wydatków podróżnych zakupów dokonywanych przez pracowników sezonowych i przygranicznych, co w polskiej rzeczywistości gospodarczej może w sposób istotny zmieniać łączny poziom wydatków. Także problem wydatków tych nierezydentów, którzy wykonują innego rodzaju pracę zarobkową (poza pracownikami sezonowymi i przygranicznymi) na terenie odwiedzanego kraju, nie jest do końca jasny. Wprawdzie w metodologicznych zaleceniach MFW przygotowanych na potrzeby zestawiania bilansu płatniczego z grona podróżnych wyłącza się osoby wykonujące bezpośrednio działalność produkcyjną na rzecz jednostki-rezydenta danej gospodarki, trudno jednak ustalić, czy w praktyce wyłączenie to obejmuje wszystkich cudzoziemców podejmujących na terenie Polski pracę zarobkową. Natomiast w rozumieniu RST (i UNWTO) nikt z nierezydentów podejmujących pracę zarobkową wynagradzaną ze środków odwiedzanego kraju nie jest zaliczany do odwiedzających, a ich wydatki nie powinny być zaliczane do wydatków turystycznych. Szacując liczbę przyjazdów turystów na potrzeby RST pominięto osoby deklarujące jako cel przyjazdu podjęcie dorywczej pracy, zakupy w celach handlowych oraz „inne” miejsca zakwaterowania (z reguły są to autokary lub prywatne samochody osobowe, w których nocują osoby przyjeżdżające na handel). Zabiegu wyłączenia osób przyjeżdżających w celach pozaturystycznych nie można było natomiast dokonać w stosunku do odwiedzających jednodniowych: w żadnym z dostępnych badań nie uzyskano danych, które by na to pozwalały. Pojawia się tu problem regularnych wizyt nierezydentów na terenie obszarów przygranicznych w celu dokonywania zakupów. Na podstawie przeprowadzonych badań nie sposób jednoznacznie wyodrębnić tych osób ze zbiorowości nierezydentów-odwiedzających jednodniowych. W tym wypadku osoby przyjeżdżające „na handel” odfiltrowano w sposób pośredni, odejmując od ogólnej sumy wydatków te, które przeznaczono na zakupy w celu odsprzedania. Zgodnie z metodologią RST, oczekuje się odrębnego oszacowania wydatków turystów i odwiedzających jednodniowych w tablicy 1. Trzeba pamiętać, że nie jest to w pełni możliwe, m. in. ze względu na sposób traktowania tego problemu w bilansie płatniczym, który jest źródłem części danych. Otóż w rozumieniu Międzynarodowego Funduszu Walutowego do podróżnych zalicza się również podróżnych jednodniowych, a także uczestników wycieczek (nie nocujących na terenie odwiedzanego kraju), przy czym w bilansie wszystkie te grupy traktuje się łącznie. Zagregowane pozycje bilansu nie pozwalają na uzyskanie rozdzielnych informacji dla ruchu jednodniowego i dla turystów korzystających z noclegów. W celu dostosowania wyników badań Instytutu Turystyki do metodologii RST, z grupy wydatków na turystykę wyłączono: a) zakupy w celach handlowych, tj. w celu odsprzedania, b) inwestycje kapitałowe dokonywane na terenie odwiedzanego kraju, c) darowizny gotówkowe na rzecz krewnych i znajomych, a także darowizny dla instytucji. Ta pierwsza grupa wydatków została wyłączona zarówno za pomocą pytania o główne cele przyjazdu do Polski, jak i o rodzajową strukturę wydatków. Należy pamiętać, że w badaniach Instytutu Turystyki wyłączone są także wydatki na transport międzynarodowy (zgodnie

z zaleceniami MFW i Światowej Organizację Turystyki, niezgodnie z metodologią RST). Oznacza to konieczność doszacowania wartości tych usług na podstawie danych NBP. Przychody z tytułu przyjazdów turystów z danego kraju obliczone zostały przez pomnożenie przeciętnych wydatków na jedną osobę dla danego kraju (średnia arytmetyczna uzyskana z próby) przez skorygowaną liczbę przyjazdów turystów z tego kraju. Przychody z tytułu przyjazdów odwiedzających jednodniowych z danego kraju obliczone zostały przez przemnożenie przeciętnych wydatków na jedną osobę dla danego kraju (średnia arytmetyczna uzyskana z próby) przez liczbę przyjazdów odwiedzających jednodniowych z tego kraju. Łączne wydatki podróżnych zostały obliczone oddzielnie dla każdego kraju, a następnie zsumowane. Udział odwiedzających jednodniowych w przyjazdach z innych krajów niż sąsiedzkie szacowany jest na około 2-3%. Liczba ankiet przeprowadzonych w tej grupie przyjezdnych jest tak niewielka, że nie upoważnia do osobnego oszacowania przeciętnych wydatków dla poszczególnych krajów. Dla uproszczenia rachunku potraktowano przyjazdy jednodniowe z tych krajów łącznie. Jeśli chodzi o drugie główne źródło danych dla tablicy 1 – bilans NBP zestawiony na bazie płatności (w pierwszej połowie roku, w drugiej – doszacowania) oraz na bazie transakcji – to wykorzystano informacje dotyczące zwłaszcza: ● usług transportu międzynarodowego w zakresie przewozów pasażerskich, a szczególnie dynamiki zmian (transport lotniczy, morski, kolejowy i samochodowy), ● podróży zagranicznych (w pozycjach: przyjazdy obcokrajowców, podróże służbowe, podróże prywatne, wymiana lecznicza i szkoleniowa). Uznano, że pozycja przyjazdy obcokrajowców w zasadzie odpowiada łącznej wartości pakietów kupowanych w polskich biurach podróży. Skorygowano tę wartość przy wykorzystaniu danych z badań Instytutu Turystyki (wydatki przed podróżą, a zwłaszcza poniesione w związku z zakupem pakietów). Pominięto natomiast pozycję rozliczenia z tytułu kart płatniczych, z obawy przed podwójnym policzeniem (zakłada się, że dane te zostały uwzględnione w wydatkach poniesionych bezpośrednio przez turystów i odwiedzających jednodniowych na terenie Polski, oszacowanych na podstawie badań Instytutu Turystyki), ● części usług związanych z turystyką, mieszczących się w pozycji usługi dla ludności, audiowizualne, kulturalne; w pozycji tej dokonywana jest m. in. rejestracja wpłat z tytułu wymiany kulturalnej i rekreacyjnej. Zgodnie z metodologią, dane dotyczące strony popytowej RST opracowano w wersji netto, tzn. dokonano rozszacowania wartości usług cząstkowych zakupionych przez turystów w formie imprez. Źródłem informacji wykorzystanym do oszacowania struktury pakietów turystycznych, z których korzystali nierezydenci, było badanie cen prowadzone przez Instytut Turystyki w latach 1996-2000 oraz sondaż przeprowadzony w biurach podróży świadczących usługi w zakresie zorganizowanej turystyki przyjazdowej nierezydentów. Celem sondażu było ustalenie struktury przychodów biur podróży w podziale na uzyskaną marżę oraz koszty za-

kupu usług noclegowych, gastronomicznych, transportowych, usług rekreacyjnych i pozostałych (np. usługi pilotów i przewodników, ubezpieczenia). Reasumując, mimo luk w dostępnych materiałach dołożono wszelkich starań, aby wykorzystane w RST dane dotyczące wydatków turystycznych były zgodne z zaleceniami metodologii RST. Dostępne dane dotyczące spożycia turystycznego nie pozwoliły jednak na osiągnięcie pożądanego stopnia szczegółowości w zakresie struktury spożycia. Z tego powodu konieczna była agregacja niektórych pozycji – dotyczy to usług gastronomicznych, kulturalno-rekreacyjnych oraz niektórych usług transportowych. Dostępne źródła informacji nie pozwoliły ponadto na określenie pełnych rozmiarów spożycia związanego z usługami uzdrowiskowymi: wielkość podana w RST dotyczy wyłącznie usług zakupionych z dochodów osobistych turystów, a więc bez usług opłaconych przez kasy chorych. Niemożliwe okazało się też ustalenie pełnych rozmiarów zjawiska wynajmowania samochodów osobowych bez kierowcy przez uczestników ruchu turystycznego. Dostępne dane nie pozwoliły również na oszacowanie wielkości sprzedaży usług konferencyjnych i wystawienniczych związanych z obsługą ruchu turystycznego. W RST za 2002 rok zrezygnowano z szacowania spożycia w zakresie trwałych produktów turystycznych. Przemawiała za tym znikoma wielkość tego spożycia w Polsce (pokazują to wyniki RST za 2001 r.), brak dostatecznej bazy danych oraz to, że w innych krajach pozycje te są zazwyczaj pomijane.

1.3. Podaż turystyczna i pracujący Dane przedstawione w tablicach 5 i 6 opracowano według zasad systemu rachunków narodowych, zgodnie z zaleceniami „ESA 1995”. Odpowiednie dane w omawianych tablicach są zgodne z analogicznymi danymi prezentowanymi w Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej 2005 (patrz: Dział XXV Rachunki Narodowe). Dotyczy to zwłaszcza takich kategorii, jak: produkcja globalna, zużycie pośrednie, wartość dodana brutto (koszty związane z zatrudnieniem, podatki od producentów, dotacje dla producentów i nadwyżka operacyjna brutto), import towarów i usług, eksport towarów i usług. W rachunkach narodowych dane bezwzględne za 2002 rok opracowano według zasad przyjętych na lata 2000-2005. Do opracowania danych w tablicach 5 i 6, zastosowano dwa rodzaje grupowań: • grupowanie podmiotów gospodarki narodowej, • grupowanie produktów (wyrobów i usług). Pierwszy rodzaj grupowania oparty jest na Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), drugi zaś – na Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU). W rachunkach narodowych grupowanie podmiotów gospodarki narodowej określa się pojęciem „grupowanie metodą przedsiębiorstwa”, a drugi rodzaj grupowania – pojęciem „grupowanie metodą produktów”. W główce tablicy 6 grupowania danych według działów, grup i klas dokonano metodą przedsiębiorstwa. W boczku tablic 5 i 6 grupowania danych według działów, grup, klas czy podklas dokonano metodą produktów. 17

W tablicy 5 produkcję globalną i wartość dodaną brutto podano w cenach bazowych, a zużycie pośrednie w cenach nabywcy. Tablica 6 zawiera przejście z danych w cenach bazowych na dane w cenach nabywcy. Przejście to umożliwiły dane o: podatkach związanych z importem (poza VAT), podatku akcyzowym od wyrobów krajowych, podatku VAT zapłaconym i dotacjach do produktów, oraz dane o marży handlowej i transportowej. Dane o podatkach i dotacjach są zgodne z odpowiednimi danymi rachunku produkcji. Do opracowania podaży dla rachunku satelitarnego turystyki wykorzystano głównie następujące źródła informacji: 1) materiały robocze do opracowania rachunków narodowych za 2002 rok, 2) dane sprawozdawcze do opracowania rachunków produktowych za 2002 rok, 3) zbiorcze zestawienie ze sprawozdań o produkcji przemysłowej na formularzach P-01 i P-01, mutacja za 2002 rok w układzie 465 grup bilansowych x 58 działów, 4) rachunek podaży wyrobów i usług za 2002 rok w układzie 465 grup bilansowych x 58 działów, 5) roczną ankietę przedsiębiorstwa za 2002 rok na formularzu SP, 6) sprawozdanie o działalności gospodarczej osób fizycznych i spółek cywilnych w 2002 roku na formularzu SP-3, 7) statystyczne sprawozdanie finansowe za 2002 rok na formularzu F-02, 8) biuletyn Państwowego Nadzoru Ubezpieczeń. Wyniki sektora ubezpieczeń za rok 2002, 9) sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 roku (omówienie , t. I) oraz zestawienia Ministerstwa Finansów zawierające: - sprawozdanie o wydatkach budżetu państwa za okres od 01.01 do 31.12.2002 r., - sprawozdanie o wydatkach budżetu województw za okres od 01.01 do 31.12.2002 r., - sprawozdanie o wydatkach budżetu powiatów za okres od 01.01 do 31.12.2002 r., - sprawozdanie o wydatkach budżetu miast za okres od 01.01 do 31.12.2002 r., - sprawozdanie o wydatkach budżetu gmin za okres od 01.01 do 31.12.2002 r. 10) zbiór informatyczny handlu zagranicznego (SIHZ) oparty na danych rejestrowanych na tzw. Jednolitym Dokumencie Administracyjnym SAD (dokument celny) oraz danych bilansu należności i zobowiązań RP za 2002 rok; wykorzystano także informacje o ruchu granicznym i wydatkach cudzoziemców w Polsce w 2000 roku, 11) sprawozdanie o wartości zużytych materiałów, energii i usług obcych oraz zapasów materiałów za 2000 rok na formularzu G-05, 12) szacunki własne oparte na materiałach GUS i Ministerstwa Finansów. Wszystkie podmioty w gospodarce narodowej na potrzeby rachunków produktowych pogrupowane są na działy PKD. Każde zejście na niższy poziom grupowania podmiotów (grupy, klasy, podklasy) wymaga dodatkowych opracowań i szacunków. Podmioty zaklasyfikowane do rachunku satelitarnego turystyki występują w czterech sektorach instytucjonalnych: ● sektorze przedsiębiorstw, ● sektorze instytucji finansowych i ubezpieczeniowych,

● sektorze instytucji rządowych i samorządowych, ● sektorze gospodarstw domowych. Ta sytuacja oraz system sprawozdawczości spowodowały, że zastosowano cztery odrębne rodzaje szacunków odpowiadających wymienionym sektorom instytucjonalnym. Podmioty zakwalifikowane do sektora przedsiębiorstw oszacowano na podstawie źródeł danych wymienionych w punktach od 3 do 5 i 7. Wykonano dwa dodatkowe zestawienia dla wyodrębnionych grup i klas. Jedno zestawienie obejmowało produkcję globalną, zużycie pośrednie i wartość dodaną według jej składników. Drugie obejmowało przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (bez podatku VAT) w podziale na klasy, według PKD. Następnie oszacowano, wykorzystując dane z tych zestawień, wszystkie składniki występujące w rachunku satelitarnym turystyki, doprowadzając je zarazem do zgodności z odpowiednimi parametrami w sektorze przedsiębiorstw. Podmioty zaklasyfikowane do sektora instytucji rządowych i samorządowych oszacowano na podstawie źródeł danych wymienionych w pkt. 2, 4 i 9. Źródła danych wymienione w punkcie 9 pozwoliły na opracowanie produkcji globalnej według działów, grup i klas PKD. W pierwszym rzędzie opracowano wydatki budżetu państwa, województw, powiatów, miast i gmin w układzie rachunku satelitarnego turystyki, a następnie, wykorzystując źródła danych wymienione w pkt. 2, oszacowano produkcję globalną, zużycie pośrednie i wartość dodaną oraz jej składniki dla grup i klas PKD. Oszacowana produkcja globalna według działów, grup i klas PKD oraz źródła danych wymienione w pkt. 4 pozwoliły na oszacowanie produkcji globalnej według rodzajów działalności w układzie rachunku satelitarnego turystyki. Podmioty zaklasyfikowane do sektora gospodarstw domowych opracowywane na potrzeby rachunków narodowych (w tym rachunków produktowych) zestawiane są według działów PKD. Jest to najniższy szczebel agregacji tych podmiotów. Na potrzeby rachunku satelitarnego turystyki konieczne było wyodrębnienie w niektórych działach grup i klas, a w niektórych wypadkach podklas. Do tego celu wykorzystano źródła danych wymienione w pkt. 2, 3 i 4 oraz „materiały robocze” do zestawienia rachunków podaży wyrobów i usług w układzie 465 grup bilansowych x 58 działów. Końcowym etapem opracowania tablicy 5 było zsumowanie omawianych wyżej danych i analiza merytoryczna uzyskanych rezultatów. Do opracowania wektorów kolumnowych w tablicy 6 wykorzystano odpowiednie zestawienia na potrzeby rachunku podaży wyrobów i usług za 2002 rok w układzie 465 grup bilansowych x 58 działów. W tym celu zastosowano odpowiedni kod przejścia z grup bilansowych (465) na układ rachunku satelitarnego turystyki. Dane o imporcie i eksporcie do wektorów kolumnowych: import CIF, podatki związane z importem (poza VAT) i eksport FOB w tablicy 2 opracowano na podstawie danych źródłowych wymienionych w pkt. 10. Dane zaś o imporcie i eksporcie usług za 2002 rok oszacowano wykorzystując odpowiednie dane o usługach (importowanych i eksportowanych) w układzie 465 grup bilansowych za 2002 rok oraz wskaźniki wzrostu.

Wektory kolumnowe: podatek akcyzowy od wyrobów krajowych i dotacje do produktów, opracowano na podstawie źródeł danych wymienionych w pkt. 1, 2 i 9. Na potrzeby obliczeń omawianych wektorów kolumnowych dostępne były następujące dane: a) wektor wierszowy produkcji globalnej wyrażony w cenach bazowych według 58 działów podzielonych na rodzaj jednostek i elementy produkcji globalnej; b) wektory wierszowe - podatku akcyzowego od wyrobów krajowych, - dotacji do produktów, podzielone na działy według PKD ze statystyki przedsiębiorstw; c) wartość podatku akcyzowego i dotacji do produktów według rodzajów produktów ze statystyki budżetowej. Listy podatku akcyzowego i dotacji do produktów opracowano na podstawie regulacji prawa polskiego. Wartości podatku akcyzowego i dotacji do produktów zostały przydzielone do odpowiednich grup bilansowych (465). W tym celu zsumowano z tablic przychodu ze sprzedaży wyrażonego w cenach producentów wybraną wartość wyrobów obciążonych akcyzą. Wartość całkowitego podatku akcyzowego w danym dziale została podzielona proporcjonalnie do wartości wybranych wyrobów objętych akcyzą. Następnie porównano z danymi statystyki budżetowej wartość oszacowanego podatku akcyzowego dla poszczególnych produktów na poziomie całej gospodarki (rubryka „razem”). W wyniku tego porównania dokonano niezbędnych korekt. Podobną metodę obliczeń zastosowano w związku z dotacją do produktów. Do oszacowania marży handlowej wykorzystano informacje zawarte w danych źródłowych wymienionych w pkt. 1, 2 i 4. Punktem wyjścia były informacje o sprzedaży detalicznej towarów konsumpcyjnych w handlu i gastronomii, sprzedaży detalicznej towarów niekonsumpcyjnych, sprzedaży hurtowej oraz informacje o sprzedaży targowiskowej. Po przeklasyfikowaniu danych o sprzedaży towarów na 465 grup bilansowych otrzymano wartość sprzedaży do obliczenia marży handlowej. Ustalono ją stawkami marży handlowej dla poszczególnych grup towarów. Stawki te przyjęto na podstawie SP z 2000 roku dla działu 51 i 52 dla jednostek dużych i średnich. Kolejnym etapem rachunku było doprowadzenie tak obliczonej marży handlowej do zgodności z rachunkami narodowymi. Wektor kolumnowy „marża transportowa” opracowano na podstawie odpowiedniego zestawienia marży transportowej z badania wartości zużytych materiałów, energii i usług obcych oraz zapasów materiałów za 2000 rok na formularzu G-05. W tym celu opracowano wektor stawek marży transportowej za 2000 rok, a następnie wektor marży transportowej za 2002 rok na wyrobach pochodzących z produkcji krajowej oraz z importu w układzie rachunku satelitarnego. Do oszacowania VAT zapłaconego wykorzystano informacje zawarte w danych źródłowych wymienionych w pkt. 1, 2 i 4. Podatek od towarów i usług (VAT) obliczono od transakcji będących przedmiotem opodatkowania tym podatkiem. Najpierw oszacowano wartość transakcji podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług według 465 grup bi-

lansowych, a następnie przemnożono je przez odpowiednie stawki VAT, które obowiązywały w 2002 roku. Końcowa analiza podatku VAT polegała na porównaniu ogólnej wartości podatku otrzymanej w wyniku powyższych obliczeń, z wartością przyjętą w rachunkach narodowych i doprowadzeniu do ich zgodności. Uzyskane w ten sposób dane odpowiednio skompilowano na układ rachunku satelitarnego turystyki. Analiza merytoryczna danych z tablicy 6 była końcowym etapem pracy nad częścią tabelaryczną opracowania. Ze względu na zalecany w metodologii OECD sposób ujmowania produkcji globalnej organizatorów i pośredników turystycznych w wersji netto, w RST konieczna była modyfikacja wielkości produkcji globalnej i zużycia pośredniego związanych z tym rodzajem działalności i usług, a w konsekwencji także odpowiednich wielkości dla całej gospodarki. Ujęcie w wersji netto oznacza, że z wartości produkcji organizatorów i pośredników eliminowana jest wartość zakupionych przez nich charakterystycznych usług i wyrobów turystycznych – w ten sposób unika się podwójnego liczenia w globalnej produkcji turystycznej np. usług hoteli. Odpowiednich oszacowań dokonano korzystając z danych dotyczących strony popytowej, a także wspomnianego wyżej rachunku podaży i wykorzystania wyrobów i usług za 1999 rok. Nakłady inwestycyjne i wartość netto środków trwałych opracowano według zasad metodologicznych stosowanych na potrzeby rachunków narodowych, zgodnych z zaleceniami ESA 1995. Wartość nakładów inwestycyjnych (tabl. 7) i wartość środków trwałych (tabl. 7a) w układzie wybranych działów, grup i klas Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) charakterystycznych dla działalności turystycznej opracowano na podstawie: a) sprawozdań: SP – roczna ankieta przedsiębiorstwa (cz. III: środki trwałe i inwestycje) sporządzana przez podmioty, w których liczba pracujących przekracza 9 osób − zaklasyfikowanych według PKD do sekcji H, I, K, F-03 – sprawozdanie o stanie i ruchu środków trwałych oraz o działalności inwestycyjnej sporządzane przez przedsiębiorstwa zaklasyfikowane do sekcji O, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, oraz przez jednostki sektora rządowego i samorządowego zaklasyfikowane do sekcji H, I, O − bez względu na liczbę pracujących, SG-01 – statystyka gminy − część 4: Inwestycje i środki trwałe − sporządzana przez urzędy gmin, SP-3 – sprawozdanie o działalności gospodarczej przedsiębiorstwa o liczbie pracujących do 9 osób, b) danych szacunkowych w zakresie organizacji i stowarzyszeń związanych z kulturą, rekreacją i sportem. Dane statystyczne zarówno dla nakładów inwestycyjnych, jak i środków trwałych zestawiono w podziale na: • budynki i budowle, • środki transportu, • pozostałe środki trwałe (obejmujące zwłaszcza: maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia).

Ponadto dane o nakładach inwestycyjnych zawierają również informacje o ulepszeniach gruntu. Natomiast w informacjach o wartości środków trwałych nie uwzględnia się wartości gruntów z powodu niepełnego ich ujmowania w ewidencji księgowej, co wynika z braku uregulowań prawnych związanych z ich wyceną. Informacje o wartości gruntów będą dostępne po wejściu w życie przepisów o katastrze nieruchomości. Wartość środków trwałych wyceniono według cen rynkowych, tj. cen bieżących (przeceny) pomniejszonych o wartość ich zużycia. Do przeliczeń wartości środków trwałych z bieżących cen ewidencyjnych5 (zgodnych z ewidencją księgową) na ceny bieżące (rynkowe) przyjęto − zgodnie z metodologią przeliczeń stosowaną na potrzeby rachunków narodowych − wskaźniki zmiany cen dóbr inwestycyjnych zróżnicowane dla poszczególnych rodzajów działalności i grup rodzajowych, tj. budynków i budowli, środków transportu i pozostałych środków trwałych. W 2002 roku, w związku z nowelizacją ustawy o rachunkowości (jednolity tekst Dz. U. 2002, Nr 76, poz. 694): – nakłady inwestycyjne na niektóre przedmioty leasingu stanowiące środki trwałe użytkujących je podmiotów (leasingobiorców) zaliczono do nakładów tych podmiotów, – niektóre przedmioty leasingu zaliczono do środków trwałych użytkujących je podmiotów (leasingobiorców). Do 2001 roku nakłady te i środki trwałe będące przedmiotami leasingu były wykazywane przez podmioty finansujące (leasingodawców) zaliczane m. in. do grupy PKD 711 „wynajem samochodów osobowych”. Zmiany te w istotny sposób wpłynęły na poziom wielkości prezentowanych według rodzajów działalności. Dane dotyczące pracujących wykorzystane w RST pochodzą zasadniczo z wcześniej wymienionych sprawozdań dotyczących działalności gospodarczej jednostek należących do poszczególnych sektorów instytucjonalnych. Informacje dotyczące pracujących odnoszą się tylko do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej. Dotyczą one zasadniczo wszystkich podmiotów zaklasyfikowanych do danego rodzaju działalności, niezależnie od liczby pracujących. Źródłem danych do tablic 8, 8a i 8b są wyniki badań prowadzonych tzw. metodą jednostki lokalnej (której nadano numer statystyczny).

Co oznacza, że: - środki trwałe przekazane do eksploatacji przed 1 I 1995 r., wyceniane są w cenach odtworzenia z września 1994 r. (przyjętych do aktualizacji wyceny wg stanu w dniu 1 I 1995 r.), - a środki trwałe nabyte lub wytworzone po 1 I 1995 r. − w cenach bieżących zakupu lub wytworzenia.

2. Spożycie turystyczne

2.1. Uwagi metodologiczne Zgodnie z metodologią RST, spożycie turystyczne obejmuje elementy popytu końcowego i zużycia pośredniego różnych sektorów instytucjonalnych i jest ograniczone zasadniczo do terytorium ekonomicznego Polski. Dane ilustrujące jego wielkość i strukturę zawierają tablice 1,2 i 4. Uzupełnieniem obrazu spożycia turystycznego w Polsce jest tablica 3, zawierająca podstawowe dane dotyczące wydatków na turystykę wyjazdową, które nie są włączane do RST. Z punktu widzenia terminologii stosowanej w badaniach popytu turystycznego oznacza to, że przedmiotem analizy w RST są podróże i wydatki odwiedzających krajowych, wydatki odwiedzających zagranicznych poniesione na rzecz krajowych podmiotów gospodarczych i, analogicznie, wydatki polskich odwiedzających wyjeżdżających za granicę w części dotyczącej zakupu usług wytworzonych przez krajowe podmioty gospodarcze. Dla przykładu, jeśli polski rezydent wyjeżdżający turystycznie za granicę korzysta z usług przewoźnikarezydenta polskiej gospodarki, to jego wydatek stanowi część spożycia turystycznego analizowanego w RST. Jeżeli korzysta z usług przewoźnika-nierezydenta, to wydatek związany z zakupem tej usługi jest w analizach RST pominięty. Tablice 1-3 prezentują spożycie turystyczne nierezydentów i gospodarstw domowych, związane z transakcjami pieniężnymi. Tablica 4 zawiera pełną prezentację wielkości spożycia turystycznego, tzn. spożycie wykazane w poprzednich tablicach powiększone o zużycie pośrednie przedsiębiorstw, spożycie sektora rządowego i samorządowego, instytucji niekomercyjnych i szacowane czynsze. Generalnie przyjęto zasadę, że wielkości podane w tablicach odzwierciedlają wydatki faktycznie poniesione przez odwiedzających lub na ich rzecz w związku z określonym rodzajem podróży. Oznacza to, że w wymienionych tablicach wielkość zakupów dokonanych przez odwiedzających podano zgodnie z deklarowaną przez nich

wartością tego typu wydatków, bez wyszczególniania marż handlowych. Podobnie wielkość diet wypłaconych w związku z podróżami służbowymi przedstawiono jako wydatki sektora przedsiębiorstw, mimo że zgodnie z metodologią rachunków narodowych, jest to część spożycia końcowego gospodarstw domowych. O przyjęciu takich rozwiązań zadecydowała chęć zaprezentowania bezpośredniego związku między charakterem podróży a spożyciem, a także to, że w razie potrzeby można łatwo dokonać korekty dostosowującej RST do wymogów metodologii rachunków narodowych. W RST za 2002 rok skoncentrowano się przede wszystkim na danych finansowych. Ze względu na brak wystarczającej bazy danych, zwłaszcza w odniesieniu do podróży mieszkańców Polski, analiza wskaźników rzeczowych dotyczących spożycia turystycznego została przeprowadzona w bardzo ograniczonym zakresie.

2.2. Charakterystyka spożycia turystycznego Na podstawie badań opisanych w rozdziale 1. ustalono, że w 2002 roku spożycie turystyczne na terytorium ekonomicznym Polski wynosiło 30 095 247 tys. zł (tabl. 4). Na spożycie to składały się wydatki nierezydentów w wysokości 14 356 476 tys. zł oraz wydatki rezydentów (gospodarstw domowych i w ramach podróży służbowych – 15 738 771 tys. zł. Zgodnie z oszacowaniami przygotowanymi przez GUS, w 2002 roku nie stwierdzono wydatków sektora rządowego, samorządowego i instytucji niekomercyjnych na produkty będące przedmiotem spożycia turystycznego. Strukturę spożycia turystycznego według grup nabywców przedstawia wykres 2.1.

Wykres 2.1. Struktura spożycia turystycznego w 2002 r. według grup konsumentów

Podróże służbowe 19% Spożycie nierezydentów 48%

Krajowe spożycie rezydentów 33%

Ponad połowa tego spożycia (52%) była związana z podróżami mieszkańców Polski, przy czym decydujące znaczenie miały wydatki turystyczne gospodarstw domowych (ujmowane łącznie z dietami wypłaconymi w związku z podróżami służbowymi). W strukturze rodzajowej spożycia dominowały wydatki na charakterystyczne produkty turystyczne: 60%, produkty związane z turystyką stanowiły 29% spożycia, a na pozostałe produkty przypadało 11% wydatków turystycznych. Również w ramach wymienionych trzech grup produktów można zaobserwować znaczne zróżnicowanie wydatków na poszczególne wyroby i usługi. W odniesieniu do charakterystycznych produktów turystycznych największą pozycję stanowiły wydatki na usługi transportowe ogółem: 23%, na usługi hoteli: 11% (na usługi pozostałych obiektów zakwaterowania – 6%), usługi gastronomiczne: 14% oraz na usługi biur podróży netto (marże, prowizje, usługi przewodnickie itp.): 3%. Bardziej szczegółową strukturę spożycia turystycznego charakterystycznych produktów turystycznych przedstawia wykres 2.2. Wśród wydatków na produkty związane z turystyką szczególnie dużą pozycję stanowią wydatki na paliwo, na które w 2002 roku przypadało 15% ogółu spożycia turystycznego. Jak wspomniano wyżej, znaczący udział w wydatkach odwiedzających miały produkty włączone do RST dla Polski jako produkty związane z turystyką. Na tę grupę produktów przypada aż 35% spożycia produktów turystycznych i 31% całości spożycia odwiedzających. W tej grupie największe znaczenie miały wydatki na paliwa: 4 642 624 tys. zł, oraz żywność, napoje i wyroby tytoniowe: 4 811 585 tys. zł. Zakupy te są częściowo substytucyjne wobec zakupów usług transportowych i gastronomicznych, a ich skala sugeruje że znaczna część ruchu turystycznego na terenie Polski bazuje na samodzielnym zaspokajaniu potrzeb związanych z transportem i wyżywieniem w trakcie wyjazdów turystycznych. Z tego punktu widzenia interesujące jest porównanie struktury spożycia głównych grup nabywców usług turystycznych, tzn. nierezydentów oraz rezydentów.

Wykres 2.2. Struktura spożycia turystycznego w 2002 r. według produktów Usługi hoteli 11%

Pozostałe 11% Paliwo 15%

Usługi gastronomiczne 14%

Zakupy odzieżowe 4% Produkty spożywcze i napoje 10%

Usługi kulturalnorekreacyjne 6% Usługi agencji turystycznych 3%

Pozostałe usługi noclegowe 6%

Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie 7% Przewozy lotnicze pasażerskie 8%

Transport wodny pasażerski 0%

Pozostałe przewozy pasażerskie lądowe 6%

W 2002 roku łączne wydatki nierezydentów poniesione na terenie Polski bądź za granicą, ale na rzecz polskich podmiotów gospodarczych, zostały oszacowane na poziomie 14 356 476 tys. zł. Około 59% tej kwoty należy wiązać z przyjazdami turystów, pozostałą zaś część – z wizytami jednodniowymi. Na łączne spożycie turystyczne nierezydentów składa się zakup charakterystycznych produktów turystycznych (na łączną sumę 7 350 802 tys. zł, tj. 51%) oraz związanych z turystyką i pozostałych produktów i usług (na łączną sumę 7 005 674 tys. zł, co stanowi 49%). Struktura taka wynika ze specyficznego charakteru turystyki przyjazdowej do Polski i dużego znaczenia wydatków na zakupy na własne potrzeby, wliczanych – zgodnie z metodologią RST – do wydatku turystycznego.

Wykres 2.3. Spożycie turystyczne nierezydentów w 2002 r. według produktów

Pozostałe produkty i usługi 23%

Usługi hoteli* 16% Pozostałe miejsca noclegowe 3%

Paliwa 11%

Usługi gastronomiczne 15% Odzież i obuwie 5%

Produkty spożywcze, napoje... 10%

Usługi agencji turystycznych i pilotażu** 1%

Usługi rekreacyjne 7%

Transport pasażerski 9%

Jeśli chodzi o strukturę spożycia turystycznego nierezydentów według rodzajów produktów, najważniejszą pozycję stanowiły usługi noclegowe (łącznie 19%) i gastronomiczne (15%). Stosunkowo niewielki był udział wydatków na usługi transportu pasażerskiego, świadczone przez polskich przewoźników (9%). Wynika to ze struktury przyjazdów cudzoziemców do Polski według wykorzystanych środków transportu: zdecydowana większość z nich korzysta z własnych samochodów osobowych, co powoduje, że wydatki na zakup paliw przewyższają przychody polskich przewoźników z tytułu przewozu turystów. Te ostatnie wydatki stanowiły 11% łącznego spożycia nierezydentów odwiedzających Polskę. Podobnie jak w poprzednich latach, w usługach transportowych największy udział miały usługi transportu lotniczego (72%), a następnie usługi pasażerskiego transportu lądowego (15%) i kole-

jowego (9%). Warto zauważyć, że udział transportu lotniczego i pasażerskiego lądowego wzrósł w stosunku do poprzedniego roku. Pozostałe rodzaje transportu (morski i śródlądowy) odgrywają niewielką rolę. Niewielki jest również udział wydatków na usługi rekreacyjne, rozrywkowe, związane ze sportem oraz usługi muzeów (łącznie około 7%). Z kolei usługi agencji turystycznych, rozumiane jako marża biur podróży organizujących turystykę przyjazdową do Polski, stanowią zaledwie 1% ogółu wydatków. Oszacowano je na znacząco niższym poziomie niż w roku 2001. W strukturze wydatków nierezydentów wyjaśnienia wymaga dość duży udział pozycji pozostałe produkty i usługi nabywane przez odwiedzających (23%). Podobnie jak w latach poprzednich, wielkość tej pozycji wynika z dość znacznych zakupów dokonywanych zarówno przez turystów, jak i odwiedzających jednodniowych (poza wyodrębnionymi w RST produktami spożywczymi, odzieżą i obuwiem) oraz z zaliczenia do niej wszystkich usług, gdzie indziej niesklasyfikowanych (np. części usług z tytułu wymiany leczniczej i szkoleniowej). Zestawienie popytu nierezydentów w dwóch grupach: turystów i odwiedzających jednodniowych (por. tabl. 1) pozwala na określenie ich znaczenia w konsumpcji poszczególnych rodzajów usług. Tak więc: ● przychody z tytułu świadczenia usług noclegowych, oszacowane na około 2 700 347 tys. zł, z definicji w całości związane z przyjazdami turystów, to w 82% przychody hoteli, moteli i pensjonatów; reszta – tj. 18% – przypada na pozostałe miejsca krótkotrwałego zakwaterowania; ● popyt na usługi gastronomiczne (poz. 55.3, 55.4 i 55.5 – łącznie 2 189 289 tys. zł) w ponad 71% został zrealizowany przez turystów, w pozostałej części – przez odwiedzających jednodniowych; ● z usług polskich przewoźników korzystali przede wszystkim turyści (przypada na nich 89% wpływów przedsiębiorstw transportowych z tytułu przewozów nierezydentów); stało się tak głównie ze względu na duży udział transportu lotniczego; warto również zwrócić uwagę na znikomą i coraz mniejszą rolę, jaką w obsłudze turystyki zagranicznej odgrywa transport kolejowy (zaledwie 9% wpływów przedsiębiorstw transportowych z tytułu przewozów nierezydentów); w 2002 roku zaobserwowano interesujące zjawisko świadczące o tym, że transport kolejowy odgrywa coraz mniejszą rolę w obsłudze odwiedzających jednodniowych, a coraz większą w przewozach turystów; ● jeśli chodzi o zakup paliw, to jest on w 64% związany z wizytami odwiedzających jednodniowych; ● popyt odwiedzających jednodniowych zdominował także łączny popyt nierezydentów na zakupy artykułów żywnościowych, odzieży i obuwia (71%); ● z kolei popyt na usługi rekreacyjne, rozrywkowe, związane ze sportem oraz usługi muzeów w 81% wynika z wydatków poniesionych przez turystów; przeciętny wydatek odwiedzających jednodniowych wyniósł tu zaledwie 5,2 zł na osobę. Jeśli chodzi o spożycie turystyczne rezydentów, które zostało przedstawione w tablicach 2 i 4, to spośród analizowanych rodzajów podróży podstawowe znaczenie miały wydatki go-

spodarstw domowych na podróże krajowe: przypadało na nie 47% spożycia turystycznego mieszkańców Polski. Bardzo istotną jego część stanowiły także wydatki na podróże służbowe: 37%. Krajowa część wydatków związanych z turystyką wyjazdową i krajowe podróże jednodniowe miały po 8% udziału. Krajowa część jednodniowych podróży wyjazdowych była mało znacząca. Trzeba jednak pamiętać, że jest to jedynie przybliżony obraz, ponieważ wydatki na podróże jednodniowe zostały oszacowane na podstawie bardzo ogólnych założeń. Pozostałe rodzaje podróży miały znacznie mniejsze znaczenie, co ilustruje wykres 2.4.

Wykres 2.4. Spożycie turystyczne rezydentów w 2002 r. według rodzajów podróży.

Podróże krajowe odwiedzający jednodniowi 8%

Podróże służbowe 37%

Krajowa część turystyki wyjazdowej turyści 8% Krajowa część turystyki wyjazdowej odwiedzający jednodniowi 0%

Podróże krajowe turyści 47%

Strukturę spożycia turystycznego rezydentów według rodzajów produktów przedstawia wykres 2.5. Zdecydowanie przeważały wydatki na charakterystyczne produkty turystyczne (72%), wśród których szczególnie istotną pozycję stanowiły wydatki na usługi transportowe – przypadało na nie 32% łącznych wydatków turystycznych. Największy był udział przewozów kolejowych, ale rozkładowe przewozy autobusowe stanowiły niewiele mniejszą pozycję: 10%. Na transport autokarowy, często uznawany za najbardziej typowy dla podróży turystycznych, przypadało 4% ogółu wydatków turystycznych rezydentów. Zwraca uwagę specyficzna struktura wydatków na usługi noclegowe: zdecydowanie dominują tzw. pozostałe miejsca krótkoterminowego zakwaterowania, a więc obiekty pozahotelowe – przypadało na nie 11% wydatków (na hotele tylko 3%). Pozostałe istotne pozycje to usługi gastronomiczne, zakupy żywości, paliwa. Szczegółowo strukturę spożycia turystycznego rezydentów w 2002 roku przedstawia wykres 2.5. Trzeba dodać, że przedstawiona analiza nie daje pełnego obrazu spożycia turystycznego obliczonego zgodnie z metodologią RST. Pominięto w niej szacowane czynsze związane z posiadaniem tzw. drugich domów. Za nieuwzględnianiem ich

w analizie spożycia turystycznego przemawia to, że wydatki z tego tytułu nie pojawiają się bezpośrednio na rynku, a więc włączenie ich mogłoby zniekształcić obraz zakupów dokonywanych przez odwiedzających.

Wykres 2.5. Spożycie turystyczne rezydentów w 2002 r. według produktów

Zakupy odzieżowe 7%

Paliwo 10%

Usługi hoteli 3%

Usługi gastronomiczne 12%

Produkty spożywcze i napoje 11%

Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie 11%

Usługi kulturalnorekreacyjne 8% Usługi agencji turystycznych 6% Przewozy lotnicze pasażerskie 7%

Pozostałe usługi noclegowe 11%

Transport wodny pasażerski 0%

Pozostałe przewozy pasażerskie lądowe rozkładowe 10% Pozostałe przewozy pasażerskie lądowe pozostałe 4%

Z punktu widzenia podmiotów działających na rynku turystycznym interesujące powinno być prześledzenie, które rodzaje podróży wywołują popyt na określone typy produktów. Zestawienie takie w odniesieniu do podróży nierezydentów, gospodarstw domowych rezydentów i podróży służbowych rezydentów zawiera wykres 2.6. W odniesieniu do usług noclegowych najważniejszą grupę klientów hoteli stanowią zdecydowanie nierezydenci (przypadało na nich ok. 65% spożycia tych usług) oraz uczestnicy podróży służbowych. Gospodarstwa domowe rezydentów stanowią natomiast podstawową grupę klientów pozostałych rodzajów bazy noclegowej. Usługi gastronomiczne nabywane są przede wszystkim przez nierezydentów (ich wydatki stanowiły około 50% spożycia turystycznego tych usług) oraz gospodarstwa domowe. Z kolei z przewozów kolejowych i lądowych pozostałych korzystają przede wszystkim gospodarstwa domowe rezydentów i podróżujący służbowo. Zwraca ponadto uwagę wysoki udział nierezydentów w spożyciu turystycznym usług kulturalno-rekreacyjnych (około 60%).

Wykres 2.6. Spożycie produktów turystycznych w 2002 r. według rodzajów podróży Paliwo

Zakupy odzieżowe Produkty spożywcze i napoje Usługi kulturalnorekreacyjne Usługi agencji turystycznych Przewozy lotnicze pasażerskie Transport wodny pasażerski Pozostałe przewozy pasaż. lądowe Międzym. kolejowe przewozy pasaż. Usługi gastronomiczne Pozostałe usługi noclegowe Usługi hoteli Nierezydenci 0%

Gospodarstwa domowe rezydentów 20%

40%

60%

Podróże służbowe 80%

100%

2.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku Porównując wielkość spożycia turystycznego w 2002 roku z rokiem poprzednim należy pamiętać, że za 2002 rok po raz pierwszy oszacowano wydatki rezydentów na podróże jednodniowe, natomiast zrezygnowano z uwzględniania wydatków na dobra trwałego użytku. Jeśli uwzględnić te zmiany w obliczeniach, to okaże się, że w 2002 roku wielkość spożycia turystycznego w Polsce spadła o ogółem o 8,3% (spożycie w wysokości 28 760 476 tys. zł wobec 31 349 729 tys. zł w roku poprzednim). Było to jednak zgodne z ogólnymi trendami występującymi w całej gospodarce: w 2001 roku spożycie turystyczne stanowiło 2,02% całkowitego krajowego wykorzystania produktów i usług, a w 2002 – 2,01%. Na wspomniany spadek spożycia turystycznego ogółem złożyło się zmniejszenie spożycia zarówno nierezydentów, jak i rezydentów. Nierezydenci wydali w 2002 roku o 10,8% mniej niż w roku poprzednim. Przeciętny wydatek turystyczny osób pozostających na terenie Polski 30

przynajmniej jedną noc (turystów) był nieco wyższy niż w roku poprzednim i wyniósł 723,2 zł (wzrost o 2,3%). Odwiedzający jednodniowi wydawali również więcej w stosunku do poziomu zanotowanego w 2001 roku: 161 zł (wzrost o 3,1%). Spadek łącznego poziomu spożycia nierezydentów był skutkiem zmniejszonej liczby podróży (tak turystów, jak i odwiedzających jednodniowych) oraz zmniejszenia się przeciętnej długości pobytu (z 4,6 noclegu do 3,9). Spadek spożycia turystycznego rezydentów był mniejszy i wyniósł 4,2%. W stosunku do roku poprzedniego zaobserwowano również pewne zmiany strukturalne. Najistotniejsza z nich to wzrost udziału podróży służbowych, któremu towarzyszył spadek udziału gospodarstw domowych rezydentów. Jeśli chodzi u udział poszczególnych produktów w spożyciu turystycznym, to w 2002 roku przewaga wydatków nierezydentów na zakup produktów i usług charakterystycznych dla turystyki była mniej znacząca niż w 2001 roku (56% w 2001 i 49% w 2000 r.). Udział usług noclegowych spadł i stanowił łącznie 19% wobec 22% w 2001 roku, podobnie jak gastronomicznych (15% wobec 17%). Nieznacznie natomiast wzrósł udział wydatków na usługi transportu pasażerskiego świadczone przez polskich przewoźników (9% wobec 7% w 2001 r.). W wypadku rezydentów istotne zmiany dotyczyły spożycia usług hotelowych (spadek udziału do 3% z 10%) i pozostałych usług noclegowych (wzrost udziału z 9% do 11%) oraz usług gastronomicznych ogółem (wzrost udziału z 8% do 12%). Znacząco wzrósł także udział wydatków na usługi kulturalno-rekreacyjne (do 8% z 4%), a spadł udział wydatków na paliwo (z 16% do 10%).

3. Produkcja i podaż krajowa produktów turystycznych

3.1. Uwagi metodologiczne Informacje dotyczące wielkości produkcji i podaży wyrobów i usług na potrzeby ruchu turystycznego w Polsce przedstawione są w dwóch tablicach: 5 i 6. Punktem wyjścia są dane na temat produkcji wyrobów i usług turystycznych w cenach bazowych, zamieszczone w tablicy 5. Stanowi ona fragment rachunku wyrobów i usług w części dotyczącej ich wytwarzania, na poziomie dezagregacji dostosowanym do potrzeb RST. Ilustruje wielkość produkcji krajowej analizowanych wyrobów i usług według rodzajów działalności, w których zostały wytworzone. Wielkość produkcji w tablicy 5 RST przedstawiona jest w cenach bazowych, czyli otrzymywanych przez wytwórców. Tablica ta informuje, jaka jest wielkość produkcji wyrobów i usług oraz w jakich rodzajach działalności została ona wytworzona. Informacje dotyczące produkcji globalnej produktów turystycznych są powtórzone w tablicy 6, a także 6a, gdzie zostały wykorzystane do obliczenia wartości PKB wytworzonego dzięki turystyce. Dane dotyczące podaży wyrobów i usług turystycznych w cenach nabywcy zostały przedstawione w tablicy 6. Również ta tablica stanowi odpowiednio zdezagregowany fragment rachunku wyrobów i usług, tym razem w części dotyczącej ich wykorzystania. Z punktu widzenia kategorii rynkowych tablica 6 obrazuje wielkość krajowej podaży produktów turystycznych i pozostałych produktów nabywanych przez odwiedzających. Przedstawione w niej wielkości różnią się od zaprezentowanych w tablicy 5 sposobem wyceny oraz uwzględnieniem importu i eksportu. W stosunku do standardowego wzorca tego typu tablicy w systemie rachunków narodowych, w tablicy 6 wprowadzono pewne modyfikacje dotyczące ujmowania eksportu i importu usług turystycznych. W podstawowym systemie rachunków narodowych z eksportem usług mamy do czynienia wówczas, kiedy usługi nabywane są przez nierezydentów, co w wypadku usług turystycznych wiąże się zazwyczaj z ich przyjazdem na teren danego kraju. Analogicznie traktowany jest import usług. W tablicy 6 w obu wypadkach w odpowiednich pozycjach przyjęto wartość „0”, co wynika z tego, że określenie wielkości i struktury eksportu usług turystycznych stanowi część metodologii RST. Ponadto sposób ich ujmowania jest nieco inny niż w podstawowym systemie rachunków narodowych, ponieważ usługi pośrednicko-organizatorskie w RST przedstawiane są w formie „netto” (w systemie 32

rachunków narodowych „brutto”). Import usług turystycznych jest natomiast zasadniczo poza zakresem zainteresowania RST. W odniesieniu do eksportu i importu wyrobów zastosowano standardowe rozwiązania. W przeciwieństwie do poprzednich wersji RST, przy omawianiu wielkości produkcji globalnej pominięto szacowane czynsze. Za takim rozwiązaniem przemawia znikomy udział drugich domów w spożyciu turystycznym w Polsce, a więc włączanie czynszów do analiz produkcji turystycznej sztucznie powiększa jej wolumen.

3.2. Charakterystyka produkcji i podaży produktów turystycznych Zgodnie z założeniami przedstawionymi w rozdziale 1, przedmiotem analizy w RST są wyroby i usługi określone jako charakterystyczne dla turystyki oraz związane z turystyką, przy czym szczególne znaczenie mają te pierwsze, ponieważ samo ich istnienie jest uzależnione od występowania i skali zjawiska turystyki. W 2002 roku wielkość produkcji charakterystycznych produktów turystycznych netto (bez czynszów) wynosiła 59 955 469 tys. zł w cenach bazowych, co stanowiło 3,8% krajowej produkcji globalnej w tym roku. Wykres 3.1. pokazuje udział poszczególnych produktów w całkowitej produkcji globalnej charakterystycznych produktów turystycznych. Dla uzyskania większej przejrzystości niektóre produkty zostały pogrupowane. Dotyczy to usług związanych z żywieniem oraz z kulturą, sportem i rekreacją.

Wykres 3.1. Produkcja globalna charakterystycznych produktów turystycznych w 2002 r. 55.1 Usługi hoteli 6% Usługi kulturalnorekreacyjne 29%

71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych 4% 63.3 Usługi agencji turystycz. i pilotażu 3% 63.23 Usługi pozostałe

55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 3%

Usługi gastronomiczne ogółem 21%

60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów 5%

60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe 60.23 Usługi 19% pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 3% Usługi transportu wodnego pasażerskiego 0%

wspomagajace transport lotniczy 2% Usługi transportu lotniczego pasażerskiego 5%

Analiza wykresu 3.1 pokazuje, że dominują usługi transportowe, na które przypadało łącznie 32% produkcji globalnej charakterystycznych produktów turystycznych, przy czym najbardziej znaczącą pozycję stanowił transport lądowy rozkładowy pozostały (19%). Drugą 33

znaczącą grupę stanowiły usługi kulturalno-rekreacyjne (udział na poziomie 29%), na trzecim zaś miejscu znalazły się usługi gastronomiczne (21%). Udział usług noclegowych łącznie to zaledwie 9%, a usług pośrednicko-organizatorskich (w wersji netto) − tylko 3%. Jeśli chodzi o miejsca wytwarzania produktów turystycznych, to na podstawie wielkości współczynnika koncentracji (czyli udziału odpowiedniego rodzaju działalności w produkcji globalnej danego produktu), przedstawionego w tablicy 5, można stwierdzić, że w większości wypadków produkty turystyczne wytwarzane są w odpowiadających im rodzajach działalności, choć zdarzają się wyjątki od tej reguły. Największą koncentracją (wskaźnik powyżej 0,9) charakteryzują się pasażerskie przewozy lotnicze, międzymiastowe pasażerskie przewozy kolejowe, pasażerski transport wodny, usługi rekreacyjne oraz działalność pośrednickoorganizatorska. Najbardziej rozproszona (wskaźnik mniejszy niż 0,7) jest produkcja usług hotelowych, gastronomicznych i związanych ze sportem. Wyjątkowo niskim wskaźnikiem specjalizacji (0,31) charakteryzuje się wytwarzanie usług wynajmu samochodów. Ogółem około 11% produktów turystycznych zostało wytworzonych w nieturystycznych rodzajach dzialalności. Warto jednak zauważyć, że w wielu wypadkach usługi danego typu wytwarzane poza podstawowym rodzajem działalności stanowią uboczną produkcję pokrewnych rodzajów działalności gospodarczej. Jest to szczególnie widoczne w wypadku usług hotelowych i gastronomicznych, gdzie występuje tendencja do łączenia tych dwóch rodzajów produkcji, podobnie dość znaczna część produkcji hotelowej dostarczana jest przez przedsiębiorstwa pośrednicko-organizatorskie. Oznacza to, że w Polsce, podobnie jak w innych krajach, występuje tendencja do integracji pionowej i poziomej charakterystycznych usług turystycznych. Dodatkowych informacji na ten temat dostarczają dane o strukturze produkcji globalnej podmiotów zaklasyfikowanych do charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności. Obliczono dla nich współczynnik specjalizacji, którego wartość określa udział produkcji podstawowej w produkcji globalnej danego rodzaju działalności (tabl. 5). Wartości tych wskaźników są bardziej zróżnicowane niż współczynnika koncentracji. Tylko w odniesieniu do usług kulturalno-rekreacyjnych wielkość tego wskaźnika przekroczyła 0,9. Szczególnie niskie wartości (poniżej 0,3) przyjął dla transportu kolejowego, lądowego pozostałego i wodnego, ale jest to zrozumiałe, ponieważ dla przedsiębiorstw z tych rodzajów działalności najważniejsze są przewozy towarowe. Dość znaczny udział innych produktów w produkcji globalnej odnotowały przedsiębiorstwa pośrednicko-organizatorskie (wskaźnik 0,509) oraz pozostałe obiekty noclegowe (0,57), przy czym w wypadku tych pierwszych były to przede wszystkim produkty nie zaliczone w RST do turystycznych. Wielkość produkcji nie jest równoznaczna z wielkością podaży charakterystycznych produktów turystycznych na polskim rynku. W odniesieniu do wyrobów jest ona modyfikowana przez wielkość importu i eksportu, natomiast w wypadku charakterystycznych produktów turystycznych, które są usługami, wpływ handlu zagranicznego jest bardzo ograniczony. Różnica między wielkością produkcji a podażą wynika przede wszystkim z uwzględnienia podatków i dotacji. Odpowiednie dane zawiera tablica 6. W 2002 roku wiel-

kość tak obliczonej podaży charakterystycznych produktów turystycznych (bez szacowanych czynszów) wynosiła 118 914 035 tys. zł, co stanowiło 4,3% podaży na polskim rynku. Jak wiadomo, produkty określone jako charakterystyczne dla turystyki nabywane są w znacznej części także przez inne niż odwiedzający grupy konsumentów. Zatem, aby określić rzeczywistą wielkość produkcji i podaży wyrobów i usług związanych z obsługą ruchu turystycznego na terytorium ekonomicznym Polski, konieczne jest uwzględnienie współczynnika spożycia turystycznego. Jest to udział spożycia odwiedzających w krajowej podaży usług turystycznych. Odpowiednie dane na ten temat zawiera tablica 6. Wielkość tego wskaźnika jest silnie zróżnicowana w odniesieniu do poszczególnych produktów turystycznych, ale ogólnie dla charakterystycznych produktów turystycznych bez szacowanych czynszów jest ona relatywnie niska, bo wyniosła tylko 30% (z uwzględnieniem czynszów − 15%). Zróżnicowanie wskaźników spożycia turystycznego dla poszczególnych produktów charakterystycznych przedstawia wykres 3.2. Najwyższą wartość współczynnik spożycia turystycznego osiągnął w odniesieniu do usług hotelowych (0,97), a ponadto pozostałych noclegowych i usług pasażerskiego transportu lotniczego. Na drugim biegunie znalazły się usługi kulturalno-rekreacyjne, dla których wartość tego wskaźnika wynosiła jedynie 0,09. Zwraca uwagę stosunkowo niewielki wskaźnik spożycia turystycznego dla transportu lądowego pozostałego (0,19) i usług gastronomicznych ogółem (0,31). Specjalnym przypadkiem są usługi agencji turystycznych, dla których obliczony wskaźnik spożycia turystycznego wyniósł 0,4. Tak niski wskaźnik trudno wytłumaczyć istotnym udziałem pozaturystycznych grup nabywców, ponieważ są to usługi przede wszystkim związane z popytem turystycznym. Jedynym logicznym wytłumaczeniem wydaje się przeszacowanie wielkości podaży tego typu usług, wynikające prawdopodobnie z błędów w sprawozdawczości przedsiębiorstw. Zgodnie z metodologią rachunków narodowych, agenci powinni podawać tylko wielkość swojej marży, tymczasem wiadomo, że wielu z nich prowadzi uproszczoną rachunkowość i może podawać po prostu wielkość obrotów. W ten sposób wartość usług transportowych, noclegowych itp. liczona jest kilkakrotnie i nie jest traktowana jako zużycie pośrednie6. Jak wspomniano wyżej, w analizach pominięto szacowane czynsze związane z posiadaniem domów lub mieszkań ze względu na niewielki w nich udział spożycia turystycznego. Oszacowano je na poziomie 760 tys., ale można przypuszczać, że jest to wartość zaniżona. Niewątpliwie zjawisko posiadania drugich domów ma charakter rozwojowy i będzie wymagało podjęcia staranniejszych badań, także w zakresie tego typu spożycia w odniesieniu do cudzoziemców odwiedzających Polskę. Dla pełnego obrazu udziału spożycia turystycznego w podaży dóbr i usług należy wspomnieć o produktach związanych z turystyką. Chociaż ich udział w wydatkach odwiedzających jest znaczący (29%), to udział spożycia turystycznego w ich podaży jest stosunkowo niewiel-

ki. Dotyczy to zwłaszcza zakupów żywności i odzieży oraz paliw, które skądinąd stanowią znaczącą część wydatków odwiedzających na terenie Polski. Wskaźniki spożycia turystycznego wynosiły dla wymienionych produktów odpowiednio: 2%, 2% i 12%.

Wykres 3.2. Współczynnik spożycia turystycznego charakterystycznych produktów turystycznych w 2002 r.

55.1 Usługi hoteli 55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania Usługi gastronomiczne ogółem 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych pasażerskich przewozów 60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe Usługi transportu wodnego pasażerskiego Usługi transportu lotniczego pasażerskiego 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane Usługi kulturalno-rekreacyjne 0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

3.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku Produkcja globalna charakterystycznych produktów turystycznych była o 15,3% większa niż w roku poprzednim. Jej udział w krajowej produkcji globalnej wyniósł 3,8%, co oznacza jego zwiększenie (z 3,5% w 2001 r.). Jeśli chodzi o produkcję poszczególnych usług, to sytuacja była bardzo zróżnicowana. Dla przykładu, produkcja usług noclegowych bardzo znacznie spadła (o 30,5%), a produkcja usług gastronomicznych wyraźnie wzrosła (o 38%). Znaczący wzrost produkcji odnotowano także w wypadku usług transportowych (z wyjątkiem transportu lotniczego i wodnego) oraz rozrywkowych. Spowodowało to istotne zmiany w strukturze charakterystycznej produkcji turystycznej. Spadł udział usług noclegowych,

W RST dla 2000 i 2001 roku skorygowano wielkość spożycia usług pośrednicko-organizatorskich o szacunkową wartość usług, od których naliczano prowizję. Spowodowało to zwiększenie wskaźnika spożycia turystycznego, ale obliczona w RST wielkość marż była krytykowana jako zawyżona przez właścicieli biur podróży.

zwłaszcza hoteli (z 10,5% do 6%), wzrósł zaś − gastronomicznych (z 16% do 21%). Znacząco spadł także udział usług pośrednicko-organizatorskich (do 3% z 6,6%), a wzrósł − kulturalnorekreacyjnych (z 25% do 29%). W zakresie współczynników koncentracji nie zaobserwowano większych zmian, z wyjątkiem produkcji usług związanych z podawaniem napojów: w 2001 roku tylko 41% stanowiło produkcję odpowiedniego rodzaju działalności, a w 2002 było to 85%. Istotniejsze były zmiany we współczynnikach specjalizacji produkcji. Ich wartość wyraźnie wzrosła w odniesieniu do produkcji usług hotelowych i wszystkich rodzajów usług gastronomicznych, wyraźnie zaś spadła w wypadku usług noclegowych w pozostałych obiektach krótkotrwałego zakwaterowania (z 79% do 57%) oraz usług pośrednicko-organizatorskich ( z 81% do 51%). Można przypuszczać, że przedsiębiorstwa zaliczane do tych dwóch ostatnich rodzajów działalności zaczęły poszukiwać możliwości uzyskania dodatkowych dochodów angażując się w wytwarzanie innych produktów. Jeśli chodzi o współczynnik spożycia turystycznego, to szczególnie silnie spadła jego wartość w odniesieniu do usług gastronomicznych (z 50% do 31%). Spadek współczynnika wystąpił także w wypadku usług kulturalno-rekreacyjnych (z 13% do 9%) i transportu lądowego pozostałego (z 17% do 14%). Zmiany te mogą się wydawać pozornie niewielkie, jednak trzeba pamiętać, że wszystkie wymienione produkty mają bardzo duży udział w produkcji globalnej charakterystycznych produktów turystycznych. Oznacza to, że chociaż 2002 rok przyniósł wyraźny wzrost tej produkcji, to był on stymulowany przez popyt innych grup nabywców niż odwiedzający. W odniesieniu do usług noclegowych, które są najściślej związane z popytem turystycznym, wystąpił wyraźny spadek produkcji. Również dla produktów związanych z turystyką można zaobserwować pewne zmiany współczynników spożycia turystycznego: dla żywności pozostał on wprawdzie bez zmian, ale wyraźnie spadł dla zakupów tekstyliów (z 13% do 2%) i wzrósł dla paliw (z 7% do 12%).

4. Wartość dodana i „turystyczny” PKB

4.1. Uwagi metodologiczne W zastosowanej metodologii RST określenie wkładu turystyki w tworzenie PKB opiera się na podejściu podażowym, tzn. jest on szacowany jako suma wartości dodanej wytworzonej w przedsiębiorstwach dzięki produkcji na rzecz spożycia turystycznego. Zaletą zastosowania metody podażowej jest możliwość bezpośredniego porównania turystyki z wynikami osiąganymi przez inne rodzaje działalności gospodarczej, takie jak przemysł czy handel. Zastosowanie podejścia podażowego do obliczania wkładu turystyki w PKB nie jest jednak wolne od kontrowersji. Przede wszystkim, jak już kilkakrotnie wspominano, turystyka nie występuje jako wyodrębniony produkcyjnie rodzaj działalności gospodarczej, stanowi natomiast część produkcji sprzedanej przedsiębiorstw zaklasyfikowanych do różnych rodzajów działalności wytwarzających produkty, które można określić mianem turystycznych. Z danych przedstawionych w poprzednim rozdziale wynika jednak, że: • tylko część produkcji globalnej produktów turystycznych wytwarzana jest w odpowiadających im rodzajach działalności, • tylko część produkcji turystycznych wyrobów i usług jest rzeczywiście nabywana przez uczestników ruchu turystycznego. Konsekwencją tych stwierdzeń jest dwoiste podejście do określania wkładu turystyki w tworzenie PKB. Pierwsze z nich zakłada opieranie się na wielkościach obserwowanych w rzeczywistości gospodarczej i znajdujących odzwierciedlenie w sprawozdawczości statystycznej. Ustalony w ten sposób wkład turystyki w tworzenie PKB określany jest jako suma wartości dodanej wytworzonej w turystycznych rodzajach działalności. Wadą tego podejścia jest z jednej strony nieuwzględniane wkładu w PKB wartości dodanej powstałej w związku z wytwarzaniem produktów turystycznych poza odpowiadającymi im rodzajami działalności, z drugiej zaś – włączanie do niego efektów produkcji na potrzeby innych nabywców niż odwiedzający.

Próbą przezwyciężenia tych problemów jest drugie podejście, w którym wartość dodana szacowana jest w odniesieniu do produkcji wyrobów i usług faktycznie nabytych przez odwiedzających. Wadą tego podejścia jest konieczność przyjęcia szeregu założeń, na których opiera się taki szacunek. Do najważniejszych należy ustalenie, czy wykorzystanie czynników produkcji do wytworzenia produktów turystycznych jest proporcjonalnie do udziału tych produktów w produkcji globalnej, czy też charakteryzuje się określoną specyfiką? Podobnie konieczne jest przyjęcie założeń, jeśli chodzi o zużycie czynników produkcji w rodzajach działalności, dla których analizowane produkty stanowią produkcję uzupełniającą: czy jest ono analogiczne jak w wyspecjalizowanych działach, czy inne? Właśnie ze względu na konieczność przyjęcia wspomnianych założeń, które nie mogą być zweryfikowane w praktyce, wielu analityków postuluje ustalanie wkładu turystyki w PKB zgodnie z pierwszym podejściem. Przyjęta metodologia RST umożliwia zastosowanie obu podejść. W tablicy 6a przedstawiono wartość dodaną wytworzoną w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej oraz turystyczną wartość dodaną, skorygowaną o współczynnik spożycia turystycznego i współczynnik specjalizacji produkcji. Iloczyn tych współczynników to wyliczony w tablicy 6a współczynnik TWD (turystycznej wartości dodanej). Zgodnie z nazwą, został on wykorzystany do obliczenia turystycznej wartości dodanej według drugiej z opisanych metod. Wartość dodaną dla produktów turystycznych wytworzonych jako produkcja drugorzędna obliczono posługując się stosunkiem wartości dodanej do produkcji globalnej obliczonym dla podstawowego dla danego produktu rodzaju działalności. Należy zaznaczyć, że przedstawione szacunki dotyczące turystycznej wartości dodanej i PKB są nieco zaniżone, ponieważ nie udaje się określić wielkości spożycia turystycznego w zakresie wynajmu samochodów osobowych i usług konferencyjno-wystawienniczych, niedoszacowane jest też spożycie związane z posiadaniem domów i mieszkań wakacyjnych.

4.2. Wartość dodana w turystycznych rodzajach działalności W 2002 roku wartość dodana w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności wyniosła 44 077 959 tys. zł (z szacowanymi czynszami 76 444 574 zł), co stanowiło 6,2% wartości dodanej wytworzonej w całej gospodarce. Jeśli uwzględnić także działalność związaną z turystyką, której najistotniejszą część stanowi sprzedaż pojazdów i paliw oraz handel detaliczny i hurtowy, łączny udział turystycznych rodzajów działalności w wartości dodanej wytworzonej w Polsce w 2002 roku wyniósł 26,2%. Warto podkreślić, że udział charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności w tworzeniu wartości dodanej w całej gospodarce jest wyraźnie wyższy niż ich udział w produkcji globalnej (6,2% wobec 2,8%). Oznacza to, że te rodzaje działalności charakteryzują się małą chłonnością, jeśli chodzi o surowce, natomiast w nieproporcjonalnie dużym stopniu (w porównaniu z przeciętną dla całej gospodarki) przyczyniają się do tworzenia PKB. Wartość dodana wypracowana w poszczególnych charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności była bardzo zróżnicowana, co ilustruje wykres 4.1. Większość charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności wypracowała w 2002 roku stosunkowo niewielką 39

wartość dodaną, nie przekraczającą 2 000 000 tys. zł. Wyjątek stanowi transport lądowy pozostały, w odniesieniu do którego wartość ta wyniosła ponad 19,5 mld zł. Spośród pozostałych rodzajów działalności do tych, które wypracowały największą wartość dodaną, należą: transport kolejowy, działalność turystyczna pozostała7 (pośrednictwo i organizacja turystyki) oraz działalność artystyczna i rozrywkowa, restauracje i bary. W wymienionych rodzajach działalności wartość dodana wynosiła od ponad 3 mld zł dla transportu kolejowego do około 2,5 mld zł dla działalności artystycznej i nieco ponad 2 mld zł dla restauracji i barów. Jednak udział produktów turystycznych w produkcji globalnej transportu lądowego pozostałego i kolejowego nie jest duży (patrz tablica 5), co sprawia, że wartość dodaną wypracowaną w tych rodzajach działalności trudno utożsamiać z produkcją na rzecz ruchu turystycznego. Wykres 4.1. Wartość dodana w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności w 2002 r. 25000000 20000000 15000000 10000000 5000000 0 Dział. związana z poprawą kond. fiz.

Pozostała działalność rekreacyjna

Działalność związana ze sportem

Działalność bibliotek, archiwów, muzeów...

Inna działalność artyst. rozrywkowa

Wynajem samochodów osobowych

Działalność związana z turystyką

Pozost.działalność wspomag. transp. lotniczy

Transport lotniczy

Transport wodny

Transport lądowy pozostały

Transport kolejowy

Działalność stołówek i katering

Bary

Restauracje

Pozostałe obiekty noclegowe

Hotele

Dodatkowo należy pamiętać o współczynniku spożycia turystycznego, który jest bardzo zróżnicowany dla omawianej grupy rodzajów działalności. Skumulowany efekt oddziaływania współczynnika spożycia turystycznego i specjalizacji produkcji w odniesieniu do wartości dodanej przedstawia wykres 4.2. W tym ujęciu pozycja poszczególnych rodzajów wygląda inaczej. Przede wszystkim wielkości turystycznej wartości dodanej są znacząco niższe niż wartości

Interpretując ten wynik należy pamiętać o uwagach zamieszczonych w poprzednim rozdziale.

dodanej ogółem – tylko w jednym przypadku przekroczyła ona 1 mld zł. Dotyczyło to hoteli. Dość wysoką turystyczną wartość dodaną wypracował także transport kolejowy i transport lądowy (ponad 800 mln zł). Na kolejnych miejscach znalazła się pozostała działalność związana z turystyką i pozostałe obiekty noclegowe (odpowiednio około 770 mln zł i 750 mln zł). Całkowita wielkość turystycznej wartości dodanej wypracowanej w charakterystycznych rodzajach działalności wyniosła w 2002 roku 6 797 862 tys. zł (bez czynszów). Stanowiło to zaledwie 15,4% ogólnej kwoty wartości dodanej w tych rodzajach działalności i 0,095% wartości dodanej wytworzonej w całej gospodarce. Wykres 4.2. Turystyczna wartość dodana w charakterystycznych rodzajach działalności w 2002 r. 8000000 7000000 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 Charakteryst. działalność turyst. ogółem

Obsługa nieruchomości wynajem

Działaln. związana z poprawą kond. fiz.

Pozostała działalność rekreacyjna

Działalność związana ze sportem

Działalność bibliotek, archiwów, muzeów...

Inna działalność artystyczna rozrywkowa

Wynajem samochodów osobowych

Działalność związana z turystyką

Pozost. działalność wspomagająca transp. lotn.

Transport lotniczy

Transport wodny

Transport lądowy pozostały

Transport kolejowy

Działalność stołówek i katering

Bary

Restauracje

Pozostałe obiekty noclegowe

Hotele

Jeśli chodzi o działalność związaną z turystyką, to wypracowana tam turystyczna wartość dodana wyniosła w 2002 roku 5 340 476 tys. zł. Należy także dodać, że oszacowano, iż poza charakterystycznymi rodzajami działalności wytworzono 1 070 947 tys. zł turystycznej wartości dodanej. Związana jest ona z produktami turystycznymi wytwarzanymi jako produkcja drugorzędna w innych rodzajach działalności. Ogółem obliczona w ramach RST turystyczna wartość dodana wyniosła 13 209 286 tys. zł. Stanowiło to 1,85% wartości dodanej wypracowanej przez całą gospodarkę.

4.3. „Turystyczny” PKB Określenie wartości PKB wytworzonego dzięki turystyce wymaga dodania do turystycznej wartości dodanej wartości podatków pośrednich netto pobranych od produktów turystycznych, tj. wartości podatków od importu, VAT i akcyzy pomniejszonych o dotacje do produk41

tów turystycznych. Tak określona wielkość turystycznego PKB wyniosła w 2002 roku 16 283 193 tys. zł i stanowiła 2,02% PKB wytworzonego w Polsce w tym roku. Jego strukturę przedstawia wykres 4.3. Wykres 4.3. Struktura turystycznego PKB w 2002 r. Podatki pośrednie netto od produktów charakterystycznych 2%

Pozostale (produkcja drugorzędna) 7%

Podatki pośrednie netto od produktów związanych z turystyką 17% Działalność związana z turystyką 33%

Charakterystyczna działalność turystyczna 41%

Największy udział w tworzeniu turystycznego PKB miała turystyczna wartość dodana wypracowana w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności (41%), następnie zaś turystyczna wartość dodana wytworzona w rodzajach działalności związanych z turystyką (33%) oraz podatki pośrednie netto od produktów związanych z turystyką (17%). Uwzględniając powyższe dane można określić turystyczny PKB wypracowany dzięki produkcji charakterystycznych produktów turystycznych. Wyniósł on 8 242 512 tys. zł i stanowił około 1% PKB wytworzonego w całej gospodarce. Oznacza to, że produkcja produktów związanych z turystyką i uzyskane w wyniku ich sprzedaży podatki pośrednie złożyły się na pozostałe 8 040 681 tys. zł turystycznego PKB, stanowiąc aż 49,4% jego wartości.

4.4. Zmiany w stosunku do 2001 roku Wartość dodana wytworzona w 2002 roku w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności była o 6,5% większa niż w roku poprzednim. Wynik ten był wypadkową różnych tendencji, które wystąpiły w poszczególnych rodzajach działalności. W największym stopniu wzrosła ona w odniesieniu do barów (485%) i działalności artystycznej i rozrywkowej (240%). Silny spadek wystąpił w hotelach (ok. 54%), transporcie kolejowym (35%), pozostałej działalności rekreacyjnej (29%) i działalności pośrednicko-organizatorskiej (25%). Jeśli chodzi o turystyczną wartość dodaną wytworzoną w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności, to należy zaznaczyć, że dane nie są w pełni porównywalne, ponieważ w 2002 roku po raz pierwszy uwzględniono podróże jednodniowe rezydentów. 42

Mimo to odnotowano jej spadek o 33%. Nieco bardziej optymistycznie wypada porównanie turystycznej wartości dodanej ogółem (tzn. z uwzględnieniem wszystkich pozostałych rodzajów działalności), która spadła o 14%. W konsekwencji zmniejszył się również udział turystyki w PKB z 2,3% w 2001 roku do około 2% w 2002. Zmieniła się również jego struktura – w 2002 roku znacząco spadł udział wartości dodanej wytworzonej w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (z 60% do 41%), wzrósł zaś udział wartości dodanej wypracowanej w działalności związanej z turystyką (z 23% do 33%) oraz udział podatków pośrednich netto (z 9% do 19%).

5. Pracujący w turystyce

5.1. Uwagi metodologiczne Podobnie jak we wcześniejszych wersjach RST, informacje dotyczące pracujących odnoszą się tylko do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej. Dane dotyczące pracujących, zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin (samozatrudnionych) opracowane zostały według danych z formularzy Z-06 i SP-3 według stanu w dniu 31 grudnia 2002 roku. Prezentowane dane obejmują podmioty gospodarki bez względu na charakter własności (sektor publiczny i prywatny). Dane z formularza Z-06 obejmują podmioty, w których liczba pracujących przekracza 9 osób (badanie pełne). Dane pochodzące z opracowania SP-3 obejmują jednostki o liczbie pracujących do 9 osób. Ponieważ jest to badanie reprezentacyjne, przy poziomie agregacji niższym niż dział konieczne było dokonanie rozszacowań na podstawie struktury jednostek zawartych w operacie losowania. Dane o pracujących wykorzystane w RST dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Zaliczono do tej grupy: a) osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór), b) pracodawców i pracujących na własny rachunek, czyli: - właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych; - właścicieli, współwłaścicieli przedsiębiorstw (łącznie z pomagającymi członkami rodzin); - inne osoby pracujące na własny rachunek (np. osoby wykonujące wolne zawody); c) osoby wykonujące pracę nakładczą, d) agentów (łącznie z pomagającymi członkami rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów).

Zatrudnieni (pracownicy najemni) w gospodarce narodowej – to osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy na czas określony (w tym zatrudnione sezonowo i dorywczo) i nie określony, w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy. Do grupy tej zalicza się: a) osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, w tym również: - osoby zatrudnione przy pracach interwencyjnych i robotach publicznych, finansowanych z Funduszu Pracy, - osoby młodociane pracujące na podstawie umowy o pracę, - osoby zatrudnione poza granicami kraju, pracujące na rzecz krajowych jednostek organizacyjnych, - osoby przebywające za granicą na podstawie delegacji służbowej, - osoby związane z działalnością finansowaną z zakładowego funduszu socjalnego, b) osoby zatrudnione na podstawie powołania, wyboru lub mianowania, c) osoby pracujące w zakładach pracy w formie zorganizowanych grup roboczych (jednostki wojskowe, uczestnicy Ochotniczych Hufców Pracy, z wyjątkiem odbywających naukę zawodu, junacy obrony cywilnej, junacy straży przemysłowej i pożarnej, osoby odbywające w zakładach pracy zastępczą służbę poborowych, skazani). Do grupy zatrudnionych nie zalicza się m.in.: a) osób wykonujących pracę nakładczą, b) uczniów, którzy zawarli z zakładem pracy umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, c) osób przebywających na urlopach wychowawczych w celu sprawowania opieki nad dzieckiem (także tych, które pobierają jednocześnie zasiłki macierzyńskie z tytułu urodzenia kolejnego dziecka), mimo że figurują one w stanie ewidencyjnym zakładu pracy, d) uczniów szkół dla niepracujących oraz słuchaczy szkół wyższych odbywających praktyki wakacyjne lub dyplomowe. Ze względu na rozwiązania stosowane w polskiej statystyce zatrudnienia, nie dla wszystkich pozycji można było uzyskać odpowiednie dane. Dotyczy to wyrażenia wielkości zatrudnienia liczbą miejsc pracy, tzn. faktyczną liczbą zatrudnionych. Metodologia statystyczna przyjęta w Polsce umożliwia jedynie określenie przeciętnej liczby pracujących, przy czym dane dotyczące przeciętnej liczby właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin stanowią przeciętną stanów z końca lat 2001 i 2002, a dane dotyczące liczby zatrudnionych stanowią ekwiwalent pełnego wymiaru czasu pracy (ang. Full-time Equivalent – FTE). Wynika to z tego, że w Polsce przeciętny poziom zatrudnienia w osobach fizycznych zawsze podawany jest w przeliczeniu na pełne etaty (bierze się pod uwagę osoby pełnozatrudnione oraz niepełnozatrudnione w przeliczeniu na pełnozatrudnionych). Dane dotyczące pracujących podano przyjmując zasadę jednorazowego ujmowania osób w głównym miejscu pracy, co pozwala uniknąć sytuacji, w której jedna osoba byłaby liczona kilkakrotnie.

Charakter danych statystycznych nie pozwala na przedstawienie wielkości zatrudnienia wyrażonej liczbą miejsc pracy ani liczbą osób. Tablice 1 i 2 dotyczące wielkości zatrudnienia w turystyce oraz struktury zatrudnienia według płci, zawierają w związku z tym jedynie informację o liczbie pracujących w podziale na samozatrudnionych i zatrudnionych (ta druga grupa została przedstawiona po przeliczeniu na ekwiwalent pełnego czasu pracy). W wymienionych tablicach uwzględniono także informację na temat wielkości współczynnika spożycia turystycznego. Pozwala on określić, jaka wielkość zatrudnienia w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej jest faktycznie wynikiem rozwoju ruchu turystycznego w Polsce (zarówno w odniesieniu do wszystkich pracujących w CRDT, jak i zatrudnionych). Tablica 8 zawiera informacje o liczbie jednostek i liczbie pracujących (także w podziale na zatrudnionych i samozatrudnionych) we wszystkich jednostkach (o liczbie pracujących do 9 osób i powyżej 9 osób). Tablica 8a prezentuje szczegółową strukturę zatrudnienia w CRDT według płci (z uwzględnieniem wskaźnika spożycia turystycznego). Tablica 8b zawiera informację na temat wydajności pracy pracujących w turystyce oraz wielkości wartości dodanej przypadającej na jednego pracującego.

5.2. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej Liczba pracujących w tzw. charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (CRDT) wyniosła w 2002 roku prawie 614 tys. osób. Liczba ta obejmuje zarówno zatrudnionych (533,5 tys. osób), jak i właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin („samozatrudnionych”). Z tego prawie 461 tys. osób przypada na przedsiębiorstwa, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, a 153 tys. na mniejsze jednostki. Pracujący w CRDT stanowili tym samym roku niespełna 5% siły roboczej w całej gospodarce. Rzeczywista wielkość zatrudnienia związanego z obsługą ruchu turystycznego, oszacowana przez zastosowanie współczynnika TWD, jest jednak znacznie niższa – nieznacznie przekracza 141 tys. osób (por. tabl. 8). Udział poszczególnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w generowanym zatrudnieniu jest bardzo różny (wykres 5.1). Na poziomie grup (przy uwzględnieniu wskaźnika TWD) największym pracodawcą spośród wszystkich CRDT jest transport kolejowy (27,6 tys. osób, czyli 20% wszystkich pracujących w CRDT) i hotele (27 tys.). Znaczący jest także udział restauracji (17 tys. pracujących), transportu lądowego pozostałego (niespełna 16 tys.), innych niż hotele obiektów noclegowych (14 tys.) i barów (13 tys.). Działalność pośrednictwa i organizacji to zaledwie 4% wszystkich pracujących w CRDT (5 tys. pracujących).

Wykres 5.1. Pracujący w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki)

Inna działalność artystyczna rozrywkowa 3% Działalność związana z turystyką 4%

Działalność związana ze sportem 1% Działalność bibliotek, archiwów… 3%

Transport lotniczy 3%

Pozostała działalność rekreacyjna 1% Hotele 19%

Pozostałe obiekty noclegowe 10%

Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 11%

Restauracje 12% Transport kolejowy 20%

Działalność stołówek i katering 4%

Bary 9%

Na siłę roboczą zatrudnioną w gospodarce składają się osoby samodzielnie prowadzące działalność gospodarczą (samozatrudnieni) oraz pracownicy (zatrudnieni). Analiza danych za 2002 rok wskazuje, że niespełna 14% osób pracujących w turystyce to samozatrudnieni, gdy dane dotyczące siły roboczej w całej gospodarce wskazują, że 27% przypada na samozatrudnionych. Rozpowszechniony jest pogląd, że znaczący wzrost rozmiarów siły roboczej zatrudnionej w gospodarce będzie możliwy przy aktywnym podejmowaniu działalności gospodarczej, a więc gdy będzie rósł udział osób samozatrudnionych.. Bliższe spojrzenie na charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej pozwala dostrzec dość zróżnicowane pole dla samodzielnej aktywności gospodarczej. Rozpatrywać można dwie kwestie: ● po pierwsze: ilu pracujących w danym rodzaju działalności to właściciele, współwłaściciele i pracujący członkowie ich rodzin (czyli samozatrudnieni), jaką zaś część stanowi najemna siła robocza (zatrudnieni) – tu największe znaczenie będzie miała wielkość jednostek, gdyż większe przedsiębiorstwa częściej zgłaszają zapotrzebowanie na najemną siłę roboczą, ● po drugie: jaka część samozatrudnionych (pracujących we wszystkich CRDT) przypada na dany rodzaj działalności turystycznej – w tym wypadku wiele zależy także od liczby przedsiębiorstw w danym rodzaju działalności. Jeśli chodzi o pierwszy wskaźnik (wykres 5.2), to relacja między liczbą zatrudnionych a samozatrudnionych jest najbardziej korzystna dla tych ostatnich w przedsiębiorstwach świadczących usługi transportu lądowego pozostałego: 47% pracujących to samozatrudnieni. Tuż za transportem lokuje się działalność gastronomiczna, zwłaszcza bary (aż 43% pracują-

cych to samozatrudnieni) oraz stołówki i działalność kateringowa (30%). Dla restauracji odsetek ten kształtuje się na podobnym poziomie jak w obiektach noclegowych (poza hotelami): odpowiednio 25% i 21%. Hotele znacznie częściej przybierają postać większych przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 9 osób) i siłą rzeczy dominująca część pracujących w tej grupie to zatrudnieni (94%). Samodzielnemu tworzeniu miejsc pracy sprzyja natomiast działalność pośrednicka i organizatorska (biura podróży), gdzie 22% pracujących to właściciele, współwłaściciele i pomagający członkowie rodzin (samozatrudnieni).

Wykres 5.2. Samozatrudnieni i zatrudnieni w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki) 55.1 Hotele 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 55.3 Restauracje 55.4 Bary 55.5 Działalność stołówek i katering 60.1 Transport kolejowy 60.21+60.23 Poz. pasaż. transp. lądowy (bez taks.) 61 Transport wodny 62 Transport lotniczy 63.3 Działalność związana z turystyką 71.1 Wynajem samochodów osobowych 92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa 92.5 Działalność bibliotek, archiwów… 92.6 Działalność związana ze sportem 92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fiz. 0

5000

10000

zatrudnieni

15000

20000

25000

30000

samozatrudnieni

Udziały te ulegną znaczącej zmianie, jeśli rozpatrywać będziemy oddzielnie mikroprzedsiębiorstwa i jednostki o liczbie pracujących powyżej 9 osób. W pierwszym przypadku udział samozatrudnionych w turystyce w łącznej liczbie pracujących wyniesie aż 48%, gdy w jednostkach liczących powyżej 9 osób odsetek samozatrudnionych ledwie przekracza 1%. Jest to zrozumiałe, gdyż obsługa ruchu turystycznego sprzyja podejmowaniu samodzielnej działalności gospodarczej głównie w formie małych przedsiębiorstw. Wskazuje też na to porównanie wykresów 5.2 i 5.3: działalność charakteryzująca się najwyższym odsetkiem samozatrudnionych notuje zwykle najwyższy udział mikroprzedsiębiorstw.

Wykres 5.3. Pracujący w turystyce w 2002 r. wg wielkości jednostek 55.1 Hotele 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 55.3 Restauracje 55.4 Bary 55.5 Działalność stołówek i katering 60.1 Transport kolejowy 60.21+60.23 Pozost. pasaż. transport lądowy (bez taksówek) 61 Transport wodny 63.3 Działalność związana z turystyką 92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa 92.5 Działalność bibliotek, archiwów… 92.6 Działalność związana ze sportem 92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej 0

5000

w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób

10000

15000

20000

25000

30000

w jednostkach o liczbie pracujących do 9 osób

Drugie pytanie dotyczyło tego, jaka część samozatrudnionych (pracujących we wszystkich CRDT) przypada na dany rodzaj działalności (wykres 5.4). Największy odsetek samozatrudnionych przypada na bary (28%) i restauracje (21%), nieco niższy na obiekty noclegowe inne niż hotele (16%). Skromnie na tym tle wypadają hotele (9%), stołówki wraz z działalnością kateringową (8%), a nawet biura podróży (6%) i transport lądowy pozostały (5%). Ostatni z wymienionych rodzajów działalności liczył w 2002 roku 7,5 tys. przedsiębiorstw (patrz tabl. 8), co sprawia, że mimo znaczącego odsetka samozatrudnionych wśród pracujących w tej grupie (wspomniano wcześniej, że wynosi on 47%), udział transportu w ogólnej liczbie samozatrudnionych pozostaje niewielki. Odwrotne zjawisko dotyczy restauracji, które aż w 75% bazują na najemnej sile roboczej, ale dzięki znaczącej liczbie przedsiębiorstw (prawie 18 tys.) mają znaczący udział w ogólnej liczbie samozatrudnionych (21%). Rozkład samozatrudnionych na poszczególne CRDT prezentuje wykres 5.4, a rozkład zatrudnionych nie odbiega w sposób istotny od rozkładu wszystkich pracujących (por. wykres 5.1), toteż pominięto jego szczegółową analizę. Wątek struktury pracujących w CRDT według płci pojawia się w tablicy 8a oraz na wykresie 5.5. Wskazują one na dość istotny udział kobiet w grupie pracujących w turystyce w 2002 roku. Łącznie w CRDT pracuje prawie 288 tys. kobiet, ale po uwzględnieniu współczynnika spożycia turystycznego liczba kobiet faktycznie zatrudnionych przy obsłudze ruchu turystycznego spadnie do 73 tys. Stanowi to prawie 52% wszystkich pracujących w CRDT w 2002 roku, czyli znacznie więcej niż udział kobiet wśród pracujących w całej gospodarce (niespełna 46%).

Wykres 5.4. Samozatrudnieni w turystyce w 2002 r. (wszystkie jednostki)

63.3 Działalność związana z turystyką 6% 60.21+ 60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 5%

92.6 Działalność związana ze sportem 1% 92.3 Inna działalność artystyczna i rozrywkowa 3%

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 1% 93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej 2% 55.1 Hotele 9% 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 16%

55.5 Działalność stołówek i katering 8%

55.4 Bary 28%

55.3 Restauracje 21%

Struktura pracujących w 2002 roku według płci wskazuje, że kobiety dominują w tych rodzajach działalności, które jednoznacznie kojarzone są z turystyką, takich jak hotele (stanowiły tu 65% wszystkich pracujących w 2002 r.) i inne obiekty noclegowe (67%). W działalności gastronomicznej ich udział w ogólnej liczbie pracujących wahał się od 64% w restauracjach do 71% w stołówkach i przedsiębiorstwach kateringowych. Znaczący był także udział kobiet w pozostałej działalności turystycznej, której zasadniczy trzon stanowi działalność biur podróży (53%), a także w transporcie lotniczym (49%). Największymi pracodawcami dla kobiet (mierząc wielkością bezwzględną) wśród CRDT, okazały się w 2000 roku hotele (ponad 17 tys. kobiet) i inne obiekty noclegowe (9,5 tys.), restauracje (prawie 11 tys.) i bary (prawie 9 tys.) oraz transport kolejowy (ponad 8 tys.). Dział hotele i restauracje daje pracę ponad 50,5 tys. kobiet, co stanowi 69% wszystkich kobiet zatrudnionych w CRDT i ponad 1% kobiet pracujących w całej gospodarce. Odrębna analiza danych w zakresie zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin (samozatrudnionych), wskazuje, że cechują je odmienne tendencje. Zbiorcze dane dla wszystkich CRDT są co prawda bardzo zbliżone: zarówno wśród zatrudnionych, jak w grupie właścicieli i współwłaścicieli proporcje płci są prawie wyrównane. W pierwszym wypadku na 59 tys. mężczyzn przypada prawie 63 tys. kobiet, a wśród samozatrudnionych na 9,5 tys. mężczyzn przypada nieco ponad 10 tys. kobiet (podane liczby uwzględniają współczynnik TWD). Tym samym na poziomie wszystkich CRDT podobnie kształtuje się aktywność mężczyzn i kobiet w zakresie samodzielnego tworzenia miejsc pracy (udział samozatrudnionych w łącznej liczbie pracujących w obu wypadkach wynosi około 14%). Szczegółowa analiza poszczególnych CRDT pozwala jednak dostrzec różnice. W zakresie samodzielnego tworzenia miejsc pracy (wykres 5.5.) w dziale najsilniej związanym z turystyką (hotele i restauracje) przeważają liczebnie kobiety, zwłaszcza w działalności gastronomicznej i w obiektach noclegowych innych niż hotele (w obu wypadkach 55% samozatrudnionych to kobiety). Podobnie dzieje się w działalności związanej z poprawą kondycji

fizycznej (78%) i w transporcie kolejowym (tu udział kobiet w ogólnej liczbie samozatrudnionych wynosi aż 85%, ale wielkość bezwzględna jest znikoma: zaledwie 66 osób). Mężczyźni mają przewagę liczebną w samodzielnie tworzonych miejscach pracy we wszystkich pozostałych rodzajach działalności, zwłaszcza w pozostałym pasażerskim transporcie lądowym (ok. 90% samozatrudnionych to mężczyźni) oraz w usługach pośrednictwa i organizacji (58%). Wykres 5.5. Samozatrudnieni w turystyce w 2002 r. według płci (wszystkie jednostki) 55.1 Hotele 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 55.3 Restauracje 55.4 Bary 55.5 Działalność stołówek i katering 60.1 Transport kolejowy 60.21+60.23 Poz. pasaż. transp. lądowy (b. taksów.) 61 Transport wodny 62 Transport lotniczy 63.3 Działalność związana z turystyką 92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa 92.5 Działalność bibliotek, archiwów… 92.6 Działalność związana ze sportem 92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 93.04 Dział. związana z poprawą kondycji fizycznej 0

500

1000 mężczyźni

1500

2000

2500

3000

3500

kobiety

Jeśli chodzi o stosunek liczby kobiet pracujących na własny rachunek w poszczególnych działach CRDT do całkowitej liczby kobiet samozatrudnionych w CRDT, najkorzystniej prezentuje się dział hotele i restauracje (88% kobiet pracujących na własny rachunek w CRDT). Ponownie przoduje tu gastronomia, ale znaczący jest też udział kobiet zatrudnionych w obiektach noclegowych innych niż hotele (17% wszystkich kobiet samozatrudnionych w CRDT). W pozostałych działach odsetek nie przekracza 5%. Ciekawe też, że wśród właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin mężczyźni reprezentowani są najliczniej w gastronomii (zwłaszcza w barach, które stanowią miejsce pracy 26% mężczyzn samozatrudnionych w CRDT). Tuż za gastronomią plasują się hotele i inne obiekty noclegowe (23%). Liczby te świadczą, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni podejmujący samodzielną działalność gospodarczą w turystyce najliczniej reprezentowani są w gastronomii i usługach noclegowych, choć przewagę liczebną w tych rodzajach działalności zyskują kobiety. 51

Kategoria zatrudnionych w CRDT to ponad 58 tys. mężczyzn i prawie 63 tys. kobiet. Tutaj przewaga kobiet jest szczególnie widoczna wśród zatrudnionych w usługach noclegowych (w hotelach, gdzie kobiety stanowią 66% zatrudnionych i jeszcze bardziej w pozostałych obiektach – 70%). Znacząca przewaga liczebna kobiet występuje też w gastronomii (nawet do 78% w stołówkach i kateringu) oraz w działalności pośrednictwa i organizacji (57%). Pod względem liczby miejsc pracy bezkonkurencyjne okazują się jednak hotele (prawie 17 tys. zatrudnionych kobiet). Mężczyźni zatrudnieni w CRDT mają największą przewagę liczebną w transporcie kolejowym (71%) i pozostałym pasażerskim transporcie lądowym (16%) i tam też znajdują najwięcej miejsc pracy (odpowiednio 19,5 tys. oraz 19 tys.). Reasumując można stwierdzić, że w obsłudze ruchu turystycznego występuje silne zróżnicowanie struktury pracujących według płci zależnie od rodzaju działalności. Są tu zarówno wybitnie sfeminizowane działy gospodarki, jak i działy o zdecydowanej dominacji mężczyzn, a udział jednej lub drugiej płci zależy m. in. od tego, czy mamy do czynienia z działalnością samodzielną czy zatrudnieniem. Należy jednak zauważyć, że struktura zatrudnienia według płci w turystyce odbiega od danych dla całej gospodarki – na korzyść kobiet. Udział kobiet w grupie pracujących, zatrudnionych i samozatrudnionych w całej gospodarce wynosi odpowiednio: 46%, 41% i 48%. W odniesieniu do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej analogiczne dane przybierają wielkości: 52%, 51% i 52%. Wykres 5.6. Wydajność pracy w turystyce w 2002 r. (tys. PLN) Hotele Pozostałe obiekty noclegowe Restauracje Bary Działalność stołówek i katering Transport kolejowy Pozost. pasaż. transport lądowy (b. taksówek) Transport wodny

105 68 68 69 171 24 113 21

Transport lotniczy Działalność związana z turystyką Wynajem samochodów osobowych Inna działalność artystyczna rozrywkowa

566 311 1 735 99

Działalność bibliotek, archiwów, muzeów... Działalność związana ze sportem Pozostała działalność rekreacyjna Działalność związana z poprawą kondycji fiz.

41 356 316 134

CRDT Cała gospodarka

102 122

200

400

600

800 1 000 1 200 1 400 1 600 1 800 2 000

Analiza wydajności pracy (iloraz produkcji globalnej i liczby pracujących) wykazała, że w 2002 roku na jednego pracującego w turystyce (CRDT) przypadało 101 tys. zł produkcji globalnej, w całej zaś gospodarce – 122,4 tys. Wskaźnik ten jest bardzo różny dla poszczególnych rodzajów działalności: w dziale hotele i restauracje (84 tys. zł) najwyższa wydajność 52

charakteryzowała pracowników stołówek i kateringu (171 tys.) i hoteli (104 tys.). Porównywalny wynik (113 tys.) odnotowano w wypadku transportu lądowego pozostałego, a znacznie wyższy − w działalności pośrednictwa i organizacji (310 tys.) oraz transportu lotniczego (566 tys.). Najwyższą wydajność wykazali pracujący w przedsiębiorstwach wynajmu samochodów osobowych (1 735 tys. zł). Jeśli chodzi o wielkość wartości dodanej przypadającej na jednego pracującego, to w charakterystycznej działalności turystycznej była ona prawie półtora razy wyższa niż w odniesieniu do pracujących w całej gospodarce (71,8 tys. zł w porównaniu do 55,8 tys.). Najwyższe wskaźniki charakteryzują ponownie wynajem samochodów osobowych (532 tys. zł), pasażerski transport lądowy (171 tys.), biura podróży (148 tys.) i transport lotniczy (118 tys.). W dziale hoteli i restauracji na jednego pracującego przypada 41 tys. zł, a najwyższe wskaźniki w tym dziale odnotowano w działalności stołówek i kateringu (prawie 80 tys. zł), obiektach noclegowych innych niż hotele (53 tys. zł) i barach (40 tys. zł). Wykres 5.7. Wartość dodana na jednego pracującego w CRDT w 2002 r. (PLN) Hotele Pozostałe obiekty noclegowe Restauracje Bary Działalność stołówek i katering Transport kolejowy Pozostały pasaż. transport lądowy (b. taksówek) Transport wodny Transport lotniczy Działalność związana z turystyką Wynajem samochodów osobowych Inna działalność artystyczna rozrywkowa Działalność bibliotek, archiwów, muzeów... Działalność związana ze sportem Pozostała działalność rekreacyjna Działalność związana z poprawą kondycji fiz. CRDT Cała gospodarka 0

100

200

300

400

500

600

5.3. Zmiany w stosunku do 2001 roku Dokonanie porównań z 2001 rokiem nastręcza sporo trudności, ponieważ moduł zatrudnienia zrealizowany wówczas był znacznie bardziej ograniczony ze względu na niedostępność danych dotyczących mikroprzedsiębiorstw. Dane dla wszystkich jednostek prezentowane były w 2001 roku jedynie dla działu hotele i restauracje, bez możliwości rozszacowania na poziomy grup. Dostępne dane pozwalają jednak zaobserwować, że liczba pracujących w CRDT

ogółem obniżyła się w 2002 roku (w stosunku do 2001) aż o 24% (z 811 tys. do 614 tys.), przy czym tylko niewielki spadek dotyczy działu hotele i restauracje (z 217 tys. pracujących do 211 tys. w 2002 r.), natomiast głównym problemem okazuje się transport lądowy. Niestety, brak szacunków dla danych w roku 2001 uniemożliwia określenie, jaka część spadku zatrudnienia faktycznie dotyczy obsługi ruchu turystycznego (dane za 2001 r. uwzględniały transport lądowy pasażerski i towarowy łącznie). Zaskoczeniem może być natomiast drastyczny spadek liczby samozatrudnionych w turystyce: ze 162 tys. w 2001 roku do 80 tys. w 2002. Całkiem odwrotne zjawisko wystąpiło w zakresie liczby zatrudnionych: tu odnotowano znaczący wzrost: ze 129 tys. zatrudnionych w 2001 roku do ponad 530 tys. w 2002. Zjawisko tak silnego przesunięcia samozatrudnionych w kierunku pracy najemnej wywołało całkowitą zmianę struktury pracujących w turystyce. W 2001 roku udział zatrudnionych i samozatrudnionych w ogólnej liczbie pracujących wynosił odpowiednio 44% i 56%, a w 2002 roku 86% i 14%. Zmiany te są prawdopodobnie spowodowane zmniejszeniem się liczby pracujących w jednostkach liczących do 9 osób. W 2001 roku 291 tys. pracujących przypadało na mikroprzedsiębiorstwa, a 520 tys. na większe jednostki. W 2002 roku było to odpowiednio 153 tys. i 461 tys. Zważywszy że turystyka sprzyja samodzielnemu tworzeniu miejsc pracy głównie w formie małych przedsiębiorstw, spadek liczby pracujących w małych firmach jest w naturalny sposób sprzężony ze spadkiem liczby samozatrudnionych. Interesujące zmiany nastąpiły w zakresie udziału kobiet i mężczyzn w ogólnej liczbie pracujących w turystyce. W 2001 roku udział pracy kobiet był znacząco niższy: 39% pracujących, 28% samozatrudnionych i 42% zatrudnionych stanowiły kobiety. W 2002 roku wskaźniki te wzrosły do 52% wśród pracujących i zatrudnionych oraz do 51% w grupie samozatrudnionych. Nie uległ natomiast znaczącej zmianie udział kobiet pracujących w turystyce w ogólnej liczbie kobiet pracujących w polskiej gospodarce (6% w 2001 r. i nieco ponad 5% w 2002). Spadek udziału kobiet nastąpił jednak w zakresie samodzielnej działalności gospodarczej: w 2001 roku udział kobiet samozatrudnionych w turystyce w ogólnej liczbie kobiet samozatrudnionych wyniósł 9%, a w 2002 zaledwie 3%. Przyczyną tej zmiany był nie tylko spadek liczby kobiet samozatrudnionych w turystyce (z 48 tys. w 2001 r. do 39 tys. w 2002), ale także znaczący wzrost liczby kobiet samozatrudnionych w całej gospodarce (z 503 tys. w 2001 r. do 1,4 mln w 2002). Analiza wydajności pracy wskazuje, że nastąpił jej wzrost w dziale hotele i restauracje z 74 tys. zł w 2001 roku do prawie 84 tys. w 2002. W całej gospodarce mieliśmy do czynienia ze spadkiem: ze 142 tys. zł na jednego pracującego w 2001 roku do 122 tys. w 2002. Analogiczne zmiany nastąpiły w zakresie wielkości wartości dodanej przypadającej na jednego zatrudnionego. W dziale hotele i restauracje mamy do czynienia ze wzrostem z 38,5 tys. zł w 2001 roku do 41 tys. w 2002, a w całej gospodarce ze spadkiem z 62,9 tys. zł do 55,7 tys. Zakres danych za 2001 rok nie pozwala, niestety, na dokonanie porównań na poziomie poszczególnych grup.

6. Akumulacja i aktywa niefinansowe turystycznych rodzajów działalności

6.1. Uwagi metodologiczne Zgodnie z metodologią UE, wartość akumulacji brutto i zasobów kapitałowych brutto obliczana jest w RST dla charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej, co wyklucza włączenie do niej nakładów związanych z turystyką i będących drugorzędną produkcją pozaturystycznych rodzajów działalności. Z dokonanego wcześniej przeglądu źródeł informacji statystycznej wynika, że zgodnie z Metodologią rachunku satelitarnego turystyki dla Polski możliwe było jedynie częściowe sporządzenie tablic 7 i 7a. Zostały w nich uwzględnione nakłady na drugie domy, nakłady na inne budynki i budowle, środki transportu oraz pozostałe środki trwałe. Nie została natomiast uwzględniona wartość gruntów (tylko w tabl. 7a uwzględniono w nakładach na nieprodukowane aktywa niefinansowe nakłady na ulepszenia gruntu). Zgodnie z Metodologią nie zostały również uwzględnione wartości niematerialne i prawne, a w zakresie aktywów nieprodukowanych niefinansowych – grunty i pozostały kapitał tego typu. Zgodnie z propozycjami zawartymi w Metodologii, przyjęto ograniczoną listę rodzajów działalności. Wyłączono transport kolejowy, ponieważ przewozy pasażerskie, zwłaszcza turystyczne, stanowią tylko niewielką część jego produkcji globalnej i nie są istotną przesłanką podejmowanych decyzji inwestycyjnych. Z kolei włączono grupę 63.2 pozostała działalność wspomagająca transport, gdyż przeważająca część świadczonych przez nią usług konsumowana jest przez odwiedzających, chociaż nie nabywają jej bezpośrednio. Dla podkreślenia tego, dane na temat akumulacji i zasobów kapitałowych w CRDT będą w dalszej części opracowania odpowiednio interpretowane. Zalecane w przypadku tablicy 7a RST włączenie wskaźników wykorzystania zdolności eksploatacyjnej majątku trwałego zostało zgodnie z propozycjami Metodologii ograniczone w obecnej edycji RST do wykorzystania bazy noclegowej oraz środków transportu, przede wszystkim samolotów. Tablica 7: Akumulacja brutto charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej, ceny bieżące – powinna dostarczyć informacji na temat akumulacji brutto. Oznacza to, że w tablicy uwzględnione powinny być nie tylko nakłady brutto na środki trwałe, ale także nakłady netto poniesione w związku z zakupem gruntów oraz nieprodukowanych, niefinansowych aktywów (ta55

kich jak prawa lądowania). Są one efektem działalności regulacyjnej rządów, mogą mieć również znaczną wartość. Do tego typu aktywów należą licencje taksówkarskie oraz korzystanie z franszyzy przez hotele i obiekty gastronomiczne. Chociaż nabycie aktywów niefinansowych nie jest elementem popytu turystycznego, to kapitał stanowi podstawę świadczenia usług (i dóbr) turystycznych. Z tego powodu dane zawarte w tablicy 7 służą pomiarowi akumulacji w odniesieniu do poszczególnych rodzajów aktywów: budynków mieszkalnych, budynków niemieszkalnych, sprzętu transportowego, komputerów i innego sprzętu elektronicznego, gruntów i innych nieprodukowanych aktywów. Co więcej, produkowane aktywa niefinansowe mają podstawowe znaczenie dla budowy modeli pośredniego oddziaływania turystyki na gospodarkę i zatrudnienie. Uwzględnione w tablicy 7 rodzaje działalności są identyczne jak w pozostałych tablicach. Ze względu na niepełne ujmowanie wartości gruntów w ewidencji księgowej i brak możliwości oszacowania pozostałych nakładów na nieprodukowane aktywa niefinansowe, w opracowaniu dokonano zmiany tytułu tablicy 7. Obecny tytuł brzmi Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące. Z podobnego względu zmieniono nazwę tablicy 7a z Zasoby kapitałowe brutto charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej na Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące. Zakres tablicy 7a jest podobny jak tablicy 7, jednak nie mierzy ona przepływów w określonym czasie, lecz przeciętny stan zasobów w danym roku. Ponadto zawiera dodatkową kolumnę, zatytułowaną „wykorzystanie zdolności usługowej”. Poznanie wartości tego wskaźnika pozwala określić, jak dany rodzaj działalności wykorzystuje posiadane aktywa; pozwala przewidywać presję na ceny i zapotrzebowanie na kapitał. W odniesieniu do danych dotyczących nakładów i środków trwałych brutto nie zastosowano (zgodnie z przyjętą metodologią UE) korekty tych wartości za pomocą współczynnika TWD, ponieważ nie miałoby to logicznego uzasadnienia (trudno stwierdzić, że np. inwestycją turystyczną było 75% samolotu).

6.2. Nakłady inwestycyjne w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku Nakłady inwestycyjne na budynki i budowle, środki transportu oraz pozostałe środki trwałe, łącznie z nakładami na ulepszenia gruntu, w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku wyniosły 4,0 mld zł, co stanowi 3,7% nakładów inwestycyjnych ogółem. Nakłady w 2002 roku były wyższe o 18,8% od nakładów w roku poprzednim. Strukturę nakładów przedstawia wykres 6.1. W nakładach inwestycyjnych dominują dwie grupy działalności: hotele i pozostała baza noclegowa oraz transport lotniczy. W 2002 roku oddano do użytku (nowe inwestycje lub generalne remonty) 788 obiektów o kubaturze 1 092 tys. m3, w tym 246 hoteli. Produkcja budowlano-montażowa w 2002 roku w grupie hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego zrealizowana systemem zleceniowym przez podmioty budowlane, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, wyniosła 427,8 mln zł i była niższa o 39,3% niż w roku poprzednim.

Wykres 6.1. Udział wybranych grup działalności w nakładach inwestycyjnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2002 roku

Wynajem samochodów 14,2%

Pozostałe działalności (kultura, transport wodny itp.) 9,2%

Drugie domy 1,8%

Hotele i pozostała baza noclegowa 16,9%

Restauracje i pozostała działalność gastronomiczna 9,4%

Sport, rekreacja, poprawa kondycji fizycznej 8,8%

Działalność związana z turystyką, działalność biur podróży itp. 3,5%

Pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 25,4% Transport lotniczy 10,8%

Tablica 6.1. Hotele i budynki zakwaterowania turystycznego oddane do użytku w latach 2001-2002 Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA

2001 Liczba obiektów* Liczba hoteli 35 18 114 17 51 15 94 13 121 27 43 21 254 23 17 6 34 16 38 7 175 21 83 42 9 5 116 21 129 36 106 22 1 419 310

2002 Liczba obiektów* 16 50 4 5 33 36 246 15 7 31 95 67 7 63 67 46 788

Liczba hoteli 10 10 4 3 16 34 33 7 7 11 36 37 6 7 15 10 246

* Hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego. Źródło: Budownictwo – wyniki działalności w 2002 r. Warszawa GUS 2003.

Przedstawione informacje dotyczyły bazy zakwaterowania zbiorowego. Jeśli chodzi o bazę zakwaterowania indywidualnego, w zakres RST wchodzą tylko tzw. drugie domy. Ta grupa 57

obiektów od 2001 roku obejmuje kategorię Domy letnie i domki wypoczynkowe oraz rezydencje wiejskie na terenach wiejskich. W 2002 roku oddano do użytku 983 obiekty o kubaturze 260,6 tys. m3 i wartości 72,6 mln zł. Zmiany w tym zakresie obrazuje wykres 6.2.

Wykres 6.2. Domy letniskowe i domki wakacyjne oraz rezydencje wiejskie* 1800

1572

1500

1341

1267

1234

954

1200

983 869

900 600 300 0 1995

1996

1997

1998

2000

2001

2002

* Nie przeznaczone do stałego zamieszkania. Dane za lata 1995-1999 dotyczą tzw. domków kempingowych, za lata 2001-2002 – domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich. Za rok 2000 oszacowanie Instytutu Turystyki. Źródło: Budownictwo, wyniki działalności. Warszawa GUS. 1995-2003.

Tablica 6.2. Oszacowania wybranych wielkości dla domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich w latach 2001-2003 Wyszczególnienie

2001

2002

2003

Wartość produkcji oddanych domów w mln zł

76,4

72,6

224,2

Liczba domów oddanych do użytku

869

983

2 730

274,3

260,6

804,5

Kubatura w tys. m3

Źródło: Budownictwo, wyniki działalności. Warszawa GUS 1995-2003 oraz oszacowania Instytutu Turystyki

W 2002 roku na zakup środków transportu w sektorze transportu lotniczego poniesiono nakłady w wysokości około 392,2 mln zł. Łączne nakłady na transport lotniczy wyniosły 436,9 mln zł. W 2002 roku firmy lotnicze zajmujące się rozkładowym transportem lotniczym w Polsce dysponowały 51 samolotami komunikacyjnymi. Dwanaście portów lotniczych odnotowało 80,1 tys. startów i lądowań samolotów pasażerskich, które przewiozły 3 666,8 mln pasażerów.

Tablica 6.3. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (w mln PLN) Nakłady na produkowane aktywa niefinansowe Rodzaj działalności

55.1 55.2 55.3 55.4 55.5 60.21 60.23 61 62 63.3 71.1 92.3 92.5

92.6 92.7 93.04

116,9 23,3 108,5 10,3

72,6 585,1 96,8 308,4 47,1

Nieprodukowane aktywa niefinansowe ogółem 0 0,5 0 0,1 0

3,1

7,7

22,3

100,1

766,2

61,3

927,6

. . .

4,9 1,8 31,0

87,4 16,1 392,2

3,1 3,1 13,7

95,4 21 436,9

0 0 0

82,0

37,6

22,4

142

17,7

420,2

132,6

570,5

144,6

7,5

54,3

206,5

92,1

5,5

42,6

140,2

2,6

146,8

8,8

23,5

179,2

0,8

81,3

2,6

72,7

156,5

11,1

2,5

4,8

18,4

72,6

1 444,3

1 808,4

701,0

4 026,5

4,1

Budynki Pozostałe Środki mieszkal- budynki transpor- Pozostałe ne i budowle tu

Drugie domy Hotele Pozostałe obiekty noclegowe Restauracje Bary Działalność stołówek i katering Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek) Transport wodny Transport lotniczy Działalność związana z turystyką Wynajem samochodów osobowych Inna działalność artystyczna i rozrywkowa Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozost. dział. kulturalna Działalność związana ze sportem Pozostała działalność rekreacyjna Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

72,6 . . . .

446,7 62,5 179,4 30,9

21,5 11,0 20,4 5,9

11,5

Ogółem

Źródło: Obliczenia Instytutu Turystyki, tablica 7 RST.

6.3. Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku Wartość netto środków trwałych, obejmująca produkowane aktywa niefinansowe (budynki i budowle, środki transportu i pozostałe produkowane aktywa niefinansowe) w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (bez wartości gruntów i drugich domów), w 2002 roku wyniosła 30,4 mld zł, co stanowi 3,7% wartości netto środków trwałych ogółem. Strukturę wartości przedstawia wykres 6.3.

Tablica 6.4. Wartość netto środków trwałych* w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (w mln PLN) Produkowane aktywa niefinansowe

Rodzaj działalności

Drugie domy**

Miernik Współ- Wykowykorzyczynnik rzystanie Budynki Pozostałe Środki stania mieszkal- budynki transpor- Pozostałe Ogółem specjali- środków środków zacji trwałych ne i budowle tu trwałych . . . . . .

55.1

Hotele

5 306, 5

55,7

588,3

5 950,5

55.2

Pozostałe obiekty noclegowe

1 196,8

25,0

87,3

1 309,2

55.3

Restauracje

1 738,9

99,6

467,3

2 305,9

55.4

Bary

115,4

9,8

41,8

167,0

Działalność stołówek i katering 60.21 Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy 60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 61 Transport wodny

99,2

8,2

27,6

134,9

4 403,8

3 129,3

543,1

8 076,2

631,7

mln pas.

68,2

584,3

17,6

670,1

27,8

mln pas.

304,1

302,9

24,8

631,8

1,6****

mln pas.

660,9

151,5

90,0

902,5

2,9

mln pas.

953,1

277,2

204,8

1 435,1

218,7

1 022,6

479,2

1 720,5

2 371,5

32,9

330,0

2 734,5

1 576,4

22,8

437,4

2 036,6

1 096,6

42,6

256,4

1 395,6

568,6

13,3

142,3

724,2

161,0

16,2

51,7

228,9

20 839,7

5 793,9

55.5

Transport lotniczy

63.3

Działalność związana z turystyką 71.1 Wynajem samochodów osobowych 92.3 Inna działalność artystyczna i rozrywkowa 92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozost. dział. kulturalna 92.6 Działalność związana ze sportem 92.7 Pozostała działalność rekreacyjna 93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej Ogółem

3 789,8 30 423,4

*Przeciętnie w roku. **Brak danych dotyczących wartości środków trwałych. *** Stopień wykorzystania pokoi w hotelach wyniósł 36,0%. **** W tym promy międzynarodowe 558 tys., a żegluga śródlądowa 1 085 tys. osób. Źródło: obliczenia Instytutu Turystyki, tablica 7.

30,3 Wykorzystanie 32,9 miejsc %***

mln osób 15,3 w muzeach

Wykres 6.3. Udział wybranych grup działalności w wartości netto środków trwałych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2002 r.

Sport, rekreacja, poprawa kondycji fizycznej 7,7%

Pozostałe działalności (kultura, transport wodny itp) 17,8%

Wynajem samochodów, 5,7% Hotele i pozostała baza noclegowa 23,9%

Działalność związana z turystyką, działalność biur podróży itp.) 4,7% Transport lotniczy 3,0%

Restauracje i pozostała działalność gastronomiczna 8,6%

Pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 28,7%

W podanej wartości netto środków trwałych nie uwzględniono wartości gruntów. Nie uwzględniono także wartości domów wakacyjnych.

7. Wpływy podatkowe i dotacje związane z turystyką

7.1. Uwagi metodologiczne Informacje o podatkach pojawiają się w systemie rachunków narodowych w dwóch grupach transakcji związanych z działaniami gospodarczymi. Pierwszą grupę stanowią transakcje dotyczące produkcji i tworzenia dochodów, drugą zaś transakcje podziału pierwotnego i wtórnego dochodów. W rachunkach produkcji i tworzenia dochodów wykazana jest wartość podatków od produktów i dotacji do produktów (określanych jako podatki pośrednie netto) oraz podatków od producentów i dotacji dla producentów (określanych łącznie jako podatki od producentów netto). Podatki związane z produktami obejmują: • cła i inne opłaty importowe, • podatek od towarów i usług VAT od produktów krajowych i zagranicznych, • pozostałe podatki od produktów, tj. podatek akcyzowy od wyrobów krajowych i podatki od niektórych rodzajów usług (np. od gier liczbowych i loterii) oraz zryczałtowany podatek od towarów i usług od okazjonalnych przewozów osób. Podatki od producentów obejmują: • podatek od środków transportowych, • podatek od nieruchomości, • opłaty za zanieczyszczenie środowiska, • opłaty skarbowe, • inne podatki i opłaty. Dotacje w całej gospodarce narodowej są ustalane corocznie w trybie ustawowym. Ustawa budżetowa ściśle określa zarówno wysokość dotacji, jak i cele, na które ma ona być przeznaczona. Ogólna kwota dzielona jest na trzy podstawowe rodzaje dotacji: celowe, przedmiotowe i podmiotowe8.

Ustawa budżetowa na rok 2002 z dnia 14 marca 2002 r. Dziennik Ustaw nr 30, poz. 275.

Dotacje celowe są przeznaczone na finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz na dofinansowanie zadań własnych gmin. Ten typ dotacji pojawia się w RST tylko częściowo (w ramach zadań zidentyfikowanych jako turystyka), finansowana jest w ten sposób część spożycia sektora rządowego i samorządowego. Dotacje przedmiotowe przekazano w 2002 roku m. in. na dopłaty do krajowych regionalnych przewozów pasażerskich na wyrównanie przewoźnikom kolejowym utraconych przychodów z tytułu ulgowych i bezpłatnych przejazdów oraz posiłków sprzedawanych w barach mlecznych. Dotacje podmiotowe w 2002 roku otrzymały między innymi: muzea, teatry, centra kultury i sztuki oraz pozostałe instytucje kultury. Wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, a jednocześnie pełniących ważne funkcje jako obiekty turystyczne, dotacje otrzymały Kopalnia Soli „Wieliczka” i Kopalnia Soli „Bochnia”. Informacje na temat wymienionych typów podatków i dotacji wykazywane są w rachunku produkcji i pierwotnego podziału dochodów. Inne rodzaje podatków wykazywane są w rachunku wtórnego podziału dochodów, jednak zakres przyjętej metodologii RST nie obejmuje transakcji podziałowych. Służy on przede wszystkim określeniu znaczenia poszczególnych grup jednostek w tworzeniu wartości dodanej w rodzajach działalności związanych z turystyką. Z tego względu analiza wpływów podatkowych z turystyki przeprowadzona w ramach rachunku satelitarnego nie uwzględnia wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych. Aby określić rzeczywisty wkład turystyki w tworzenie dochodów podatkowych państwa w zakresie omówionych wyżej typów podatków i dotacji, w pierwszej kolejności ustalono salda podatków pośrednich i podatków od producentów (wielkość podatków minus dotacje). Obliczone salda podatków pośrednich dla każdego produktu zostały skorygowane przez zastosowanie współczynników spożycia turystycznego (wartości tych współczynników dla poszczególnych produktów znajdują się w tabl. 6). W odniesieniu do podatków od producentów zastosowano dwa podejścia. Po pierwsze, ustalono wielkość podatków netto dla charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej. Pozwoliło to określić wkład podmiotów tej grupy we wpływy podatkowe netto od producentów w całej gospodarce. Po drugie, oszacowano wartość tych podatków dla działalności związanej bezpośrednio z obsługą ruchu turystycznego (analogicznie jak przy szacowaniu turystycznego PKB). Do obliczeń zastosowano współczynniki TWD (odpowiednie wartości znajdują się w tabl. 6a), a rachunkiem objęto tylko saldo podatków od producentów w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności.

7.2. Wpływy podatkowe i dotacje do turystyki w 2002 roku W 2002 roku wpływy państwa z podatków pośrednich (łącznie z VAT) pomniejszone o dotacje do produktów wyniosły 93 505 964 tys. zł, tj. o 0,6% więcej niż rok wcześniej. W porównaniu z 2001 rokiem struktura wpływów podatkowych nie zmieniła się w istotnym stopniu. Największy udział w tworzeniu dochodów podatkowych państwa miał podatek od towarów i usług VAT: 61,2% (o 3,7 pkt. proc. mniej niż w 2001 r.), i podatek akcyzowy: 34,9% (o 6,2 pkt. więcej). Cła i inne podatki związane z importem stanowiły 3,9% ogólnych dochodów z podatków pośrednich. 63

Podatki netto od produktów turystycznych stanowiły 53,5% wpływów ogółem, tj. 50 005 031 tys. zł. W porównaniu z 2001 rokiem wzrosły o 48,3%. W strukturze podatków zapłaconych od produktów turystycznych – zarówno charakterystycznych, jak i pozostałych – dominował podatek akcyzowy (59,2%), VAT stanowił 37,9%, a cła 6,9%. Na charakterystyczne produkty turystyczne przypadało tylko 3,3% wpływów z podatków pośrednich od ogółu produktów turystycznych, tzn. o 0,4 pkt. proc. więcej niż w 2001 roku. Tablica 7.1. Struktura wpływów podatkowych i dotacji w 2002 roku, według rodzajów podatków (w tys. PLN)

Wyszczególnienie

Podatki ogółem Podatki netto od produktów cła i inne opłaty importowe podatek od towarów i usług VAT pozostałe podatki od produktów (akcyza) dotacje do produktów Podatki netto od producentów podatki od producentów dotacje dla producentów

Turystyczne rodzaje działalności razem

w tym:

Ogółem w gospodarce

52 051 434 50 005 031 1 454 713 19 139 648

charakterystyczne turystyczne działalności 2 521 391 1 649 746 0 2 007 107

pozostała działalność związana z turystyką 49 530 043 48 355 285 1 454 713 17 132 541

29 888 148 –477 478

0 –357 361

29 888 148 –120 117

33 122 538 –1 494 200

2 046 403 2 498 583 –452 180

871 645 1 041 421 –169 776

1 174 758 1 457 162 –282 404

10 199 400 11 642 100 –1 442 700

103 705 364 93 505 964 3 762 460 58 115 166

Wpływy podatkowe od produkcji netto (po uwzględnieniu dotacji) wyniosły w całej gospodarce 10 199 400 tys. zł, z czego na działalność turystyczną przypadła jedna piąta tej sumy tj. 2 046 403 tys. zł. W porównaniu z rokiem poprzednim podatki zapłacone przez producentów w turystycznych rodzajach działalności zmniejszyły się 19,3%. Warto zwrócić uwagę, że w 2002 roku wielkość dotacji do produktów i dla producentów znacząco się zmniejszyła w całej gospodarce. W odniesieniu do turystycznych rodzajów działalności szczególnie istotne było zmniejszenie dopłat do pasażerskich przewozów kolejowych: z 536 671 tys. zł w 2001 roku do 77 100 tys. zł. Miało to korzystny wpływ na saldo podatków od produktów w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności. Dane na temat wpływów podatkowych i dotacji w charakterystycznych i związanych z turystyką rodzajach działalności zawiera tablica 7.1. Powyższe dane dają jedynie ogólny obraz skali opodatkowania produkcji i produktów turystycznych. Ponieważ znaczna część podatków i dotacji związanych z produktami i działalnością turystyczną nie ma bezpośredniego związku z ruchem turystycznym, warto porównać te dane z zamieszczonymi w tablicy 7.2. Zawiera ona analogiczne kategorie podatków i dotacji obliczone przy zastosowaniu współczynników TWD, a więc „oczyszczone” z części nie związanej bezpośrednio z obsługą ruchu turystycznego.

Tablica 7.2. Struktura wpływów podatkowych i dotacji do turystyki w 2002 roku (w tys. PLN)*

Wyszczególnienie

Turystyczne rodzaje działalności razem

W tym:

3 269 346 3 073 908 33 696 1 148 714 1 975 787 –84 290

charakterystyczne turystyczne działalności 569 147 373 710 0 455 561 0 –81 850

pozostała działalność związana z turystyką 2 700 198 2 700 198 33 696 693 153 1 975 787 –2 439

195 438 211 370 –15 932

x x x

Udział turystyki w gospodarce w %

3,2 3,3 2,3 2,0 6,0 5,6 1,9 1,8 1,1

* Wartości podatków zamieszczone w tej tablicy zostały obliczone przy zastosowaniu współczynników spożycia turystycznego i współczynników TWD. Wykres 7.1. Bezpośredni udział turystyki w tworzeniu wpływów podatkowych państwa w 2002 r.

Wpływy podatkowe z działalności turystycznej 3,2%

Wpływy podatkowe z działalności nieturystycznej 96,8%

W 2002 roku wpływy podatkowe bezpośrednio wypracowane przez turystykę wyniosły 3 269 346 tys. zł i wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 62,5% (tj. 1 257 505 tys. zł). Podatki netto od produktów we wszystkich rodzajach działalności turystycznej wyniosły łącznie 3 073 908 tys. zł, to znaczy 3,3% ogólnych dochodów państwa z podatków pośred-

nich. Wpływy z podatków od produkcji pomniejszone o dotacje zmalały w 2002 roku w porównaniu z rokiem poprzednim o 53,3% i stanowiły 1,9% tego typu wpływów w gospodarce oraz 6% dochodów podatkowych z turystyki. Wzrost ogólnej sumy zapłaconych podatków spowodował zwiększenie udziału turystyki w analizowanych wpływach podatkowych w całej gospodarce z 1,8% do 3,2%. Udział podatków wypracowanych bezpośrednio przez turystykę we wpływach podatkowych państwa ilustruje wykres 7.1. Wykres 7.2. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych i dotacji w turystycznych rodzajach działalności według rodzajów podatków (w tys. PLN)

Cła i inne opłaty importowe

33 696

Podatek od towarów i usług VAT

1 148 714

1 975 787

Podatek akcyzowy

Dotacje do produktów

-84 290

Podatki od producentów

211 370

Dotacje dla producentów

-500000

-15 932

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

Zarówno w charakterystycznych, jak i pozostałych rodzajach działalności turystycznej, wpływy z podatków pośrednich przewyższyły dotacje. W porównaniu z 2001 rokiem podwoiły się dochody budżetu państwa z podatku VAT w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności, a z pozostałej działalności związanej z turystyką − wzrosły o 15,5%. Trzeba nadmienić, że stawki podatku VAT w analizowanych rodzajach działalności pozostały niezmienione w 2002 roku. Wpływy z akcyzy zwiększyły się o 66,5%, natomiast dochody z ceł i innych opłat importowych zmniejszyły się o 208 736 tys. zł (o 86,1%). Na wykresie 7.2 zilustrowano, jak poszczególne rodzaje podatków i dotacji kształtowały ogólne saldo wpływów podatkowych z turystyki w 2002 roku. Ujemne salda podatków od produktów i produkcji wystąpiły tylko w pasażerskim transporcie drogowym (–6 728 tys. zł) oraz w usługach bibliotek, archiwów i muzeów (–112 tys. zł). We wszystkich pozostałych rodzajach działalności wpływy podatkowe przewyższyły dotacje.

Z tytułu podatków od usług hoteli i innych miejsc zakwaterowania do budżetu państwa wpłynęło ogółem 216 086 tys. zł, tj. o 58,7% więcej niż roku poprzednim. W usługach gastronomicznych i kateringowych wpływy wypracowane przez turystykę wyniosły ogółem 160 530 tys. zł, co oznacza sześciokrotny wzrost w porównaniu z 2001 rokiem. Wpływy podatkowe z usług pasażerskiego transportu lotniczego zwiększyły się o 23 205 tys. zł (o 45,9%), ale ich udział w dochodach podatkowych z turystyki pozostał na podobnym poziomie jak w roku poprzednim (2,3%). Zwiększyły się również dochody podatkowe państwa uzyskane z działalności biur podróży (o 60%). Łączne wpływy podatkowe od produktów i produkcji wyniosły w tym dziale 73 056 tys. zł, tj. tylko nieznacznie mniej niż w transporcie lotniczym. Wielkości podatków netto w poszczególnych rodzajach działalności zaprezentowano w tablicy 7.3. Tablica 7.3. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych z charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności i produktów (w tys. PLN)* Rodzaje działalności wg PKD

55.1 55.2 55.3 55.4 55.5 60.10.1 60.21 60.23 61.10.1 61.20.1 62.10.1 63.3 92.3 92.5 92.7 92.6 93.04

Usługi hoteli Pozostałe miejsca noclegowe Usługi gastronomiczne

Podatki ogółem

Podatki netto od produktów

Produkty charakterystyczne 133 546 82 540 160 530

Pasażerski transport kolejowy Pasażerski transport lądowy Pasażerski transport wodny

85 698 14 780 143 979

47 848 82 540 16 551

29 408 –6 728

26 836 –7 970

2 572 1 242

241

231

6 065 51 332

67 691 21 724

0 0 0

12 901 –112 10 010

522 113

68 912

2 109 172 3 073 908

0 195 438

Pasażerski transport lotniczy 73 756 73 056 Usługi agencji turystycznych i pilotażu Usługi rozrywkowe 12 901 Usługi bibliotek, muzeów i inne –112 Usługi rekreacyjne, związane ze 10 010 sportem i poprawą kondycji fizycznej Pozostałe produkty związane z turystyką Produkty spożywcze, napoje, wy522 113 roby tytoniowe Odzież i obuwie 68 912

15 16 17.7, 18, 19.3 23.2 Paliwa Razem produkty turystyczne

Podatki netto od produkcji

2 109 172 3269346

* Z uwzględnieniem współczynników spożycia turystycznego i współczynników TWD.

Analizując udział poszczególnych charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności w „tworzeniu” wpływów podatkowych widzimy dominującą rolę usług gastronomicznych

i hotelarskich. Podatki pośrednie oraz podatki od producentów z tych dwóch działów stanowiły w 2002 roku 9% ogólnych wpływów podatkowych z turystyki. Na trzecim miejscu znalazł się transport lotniczy z udziałem 2,3% dochodów podatkowych ogółem. Agencje turystyczne wypracowały 2,2% wpływów podatkowych państwa z turystyki. Nie ulega jednak wątpliwości, że zdecydowanie największa część podatków „powstała” poza charakterystyczną działalnością turystyczną. Wartość podatku akcyzowego i VAT od paliw wypracowana przez turystykę wyniosła 2 109 172 tys. zł, co stanowiło 64,5% ogółu podatków z turystyki. Znaczenie poszczególnych turystycznych rodzajów działalności i produktów w generowaniu wpływów podatkowych z turystyki ilustruje wykres 7.3. Wykres 7.3. Struktura bezpośrednich wpływów podatkowych według rodzajów działalności i produktów (w tys. PLN) 2500000 2109172 2000000

1500000

1000000 522113 500000 10010

Usługi bibliotek, muzeów i inne kulturalne

Usługi rekreacyjne, związane ze sportem poprawą kondycji fizycznej

68912 Paliwa

-112

Odzież i obuwie

12901

Produkty spożywcze, napoje, papierosy

73056

Usługi rozrywkowe

Pasażerski transport wodny

Pasażerski transport lądowy

Pasażerski transport kolejowy

Usługi gastronomiczne

Pozostałe miejsca noclegowe

Usługi hoteli

-500000

-6728

73756

Usługi agencji turystycznych i pilotażu

241

Pasażerski transport lotniczy

133546 82540 160530 29408

W dotychczasowych rozważaniach przeanalizowano udział turystycznych rodzajów działalności i produktów w generowaniu podatków związanych z produkcją i importem. Chcąc w pełni ukazać rolę turystyki w tworzeniu wpływów podatkowych państwa, należałoby rozszerzyć analizę o podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych zapłacony przez zatrudnionych i pracodawców oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Chociaż brakuje bezpośrednich informacji, można spróbować oszacować te wielkości. Do obliczenia wartości podatku dochodowego zapłaconego przez pracowników w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej przyjęto założenie, że stopa procentowa fak-

tycznie uzyskiwana w podatku dochodowym od osób fizycznych wynosi 15,85% (9,15% bez składki zdrowotnej)9. Na podstawie współczynnika TWD (z tabl. 6a) obliczono, jaka część wynagrodzeń przypada na pracujących w turystyce, i od tej kwoty wyliczono zapłacony podatek. W analogiczny sposób obliczono wartość składek na ubezpieczenia społeczne przypadającą na turystykę. Zgodnie z przeprowadzonym rachunkiem, wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wyniosły w turystycznych rodzajach działalności 472 711 tys. zł, a składki na ubezpieczenia społeczne – 456 909 tys. Po zsumowaniu tych kwot z wartością podatków od produktów i produkcji otrzymujemy łączną sumę wpływów podatkowych państwa z turystyki, która wyniosła w 2002 roku 4 198 964 tys. zł, tj. około 19% więcej niż w roku poprzednim. Należy zaznaczyć, że w dalszym ciągu nie jest to pełna kwota podatków uzyskana w 2002 roku dzięki turystyce, ponieważ nie ma możliwości wiarygodnego oszacowania wpływów z podatku od osób prawnych.

7.3. Turystyczne spożycie zbiorowe Według rozeznania uzyskanego w trakcie prac nad obecną edycją RST, nie istnieje obecnie możliwość sporządzenia pełnego bilansu wpływów i wydatków na turystykę na wszystkich szczeblach budżetowych. Niemniej podjęto próbę pogłębienia wiedzy na ten temat. Jeśli chodzi o wpływy budżetowe, w tym wypadku do budżetów gminnych, to są one zasilane przez quasi podatek ściśle związany z turystyką, który nie mógł być uwzględniony w RST z przyczyn metodologicznych. Dotyczy to tzw. opłaty miejscowej. Jest ona pobierana od korzystających z noclegów w niektórych gminach turystyczno-uzdrowiskowych i stanowi dochód ich budżetów. Wysokość stawki opłaty miejscowej jest ustalana w trybie ustawowym. W 2002 roku wynosiła ona 0,94 zł za każdy dzień pobytu10. W rachunkach narodowych tego rodzaju opłaty nie są uwzględniane w rachunku tworzenia dochodów, lecz analogicznie jak podatek dochodowy – w rachunku podziału wtórnego dochodów. Opłaty te są traktowane jako transfery bieżące. Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że kwota wpływów z tej opłaty w 2002 roku wyniosła 18 805 tys. zł. Jeśli chodzi o wydatki budżetowe na turystykę, to zgodnie z ustawą budżetową11 i danymi Ministerstwa Finansów wyniosły one 44 479 444 tys. zł (tabl. 9). Zapewne nie są to wszystkie wydatki ponoszone przez różne szczeble administracji w związku z turystyką, ponieważ kryterium ich wyodrębnienia było zapisanie w budżecie w pozycji „turystyka”. Jak wiadomo, wydatki faktycznie związane z turystyką mogą wystąpić także w innych pozycjach budżetu, np. w pozycji „kultura”, ale należy zakładać, że zdecydowana większość wydatków została

Informacja dotycząca rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych opodatkowanych na ogólnych zasadach za 2002 r., Ministerstwo Finansów, Warszawa 2003, s. 12, www.mf.gov.pl 10 Obwieszczenie Marszałka Sejmu RP z dnia 31 października 2001 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, Dz. U. Nr 9, poz. 84 z dnia 7 lutego 2002 r. 11 Dz.U. 2002 nr 30, poz. 275.

uwzględniona. Dostępne informacje nie pozwalają także na pełne określenie, na jakie rodzaje działań zostały wydane te kwoty. Ogólnie można stwierdzić, że była to promocja turystyczna, upowszechnianie turystyki i administrowanie w zakresie turystyki. Możliwe jest jedynie określenie udziału w tych wydatkach poszczególnych szczebli administracji. Informacje na ten temat zawiera wykres 7.4. Wykres 7.4. Turystyczne spożycie zbiorowe według szczebla administracji w 2002 r. Rząd 0%

Samorząd gminny 51%

Samorząd wojewódzki 13%

Samorząd powiatowy 36%

Największa część wydatków na turystyczne spożycie zbiorowe została poniesiona przez samorządy gminne (51%); na drugim miejscu były samorządy powiatów i miast na prawach powiatu (36%). Wydatki budżetu centralnego to mniej niż 0,5% ogólnej kwoty spożycia turystycznego.

8. Wnioski i rekomendacje

8.1 Podsumowanie wyników RST Podsumowując wyniki RST za 2002 rok można stwierdzić, że był to trudny rok dla polskiej turystyki. Wyraźnie spadło spożycie turystyczne, zarówno ze strony rezydentów (o 4,2%), jak i nierezydentów (o 10,8%). W konsekwencji zmniejszył się wkład turystyki w tworzenie PKB (z ok. 2,3% do 2%). Zmianom tym towarzyszyły zmiany strukturalne: wzrósł wyraźnie udział podatków w turystycznym PKB, zwłaszcza podatku akcyzowego od produktów związanych z turystyką. Przy okazji warto zauważyć, że większość zidentyfikowanych w RST wpływów podatkowych z turystyki to dochody budżetu centralnego, gdy niemal 100% wydatków na jej wspieranie to wydatki budżetów samorządowych. Inne zmiany strukturalne to poszukiwanie dodatkowych źródeł dochodów z nieturystycznej produkcji drugorzędnej przez przedsiębiorstwa organizatorsko-pośrednickie. Ze zjawisk pozytywnych należy podkreślić większą niż przeciętna dla całej gospodarki zdolność przedsiębiorstw z charakterystycznych turystycznych rodzajów działalności do tworzenia wartości dodanej, a tym samym do zwiększania PKB. Dotyczy to także ich wkładu w zakresie tworzenia różnorodnych miejsc pracy.

8.2 Wnioski i zalecenia w zakresie dalszych prac nad RST Obecna edycja RST została przygotowana w ramach działań Komisji Europejskiej, zmierzających do popularyzacji i zwiększenia międzynarodowej porównywalności RST. Dla prac podjętych w tym zakresie w Polsce priorytetem było udoskonalenie procesu tworzenia RST i jakości uzyskanych wyników. Kluczowymi działaniami w tym zakresie było powołanie międzyresortowego Zespołu ds. Metodologii Rachunku Satelitarnego Turystyki, konsultacje z partnerami z Austrii i Węgier, konsultacje w zakresie nowych źródeł informacji z różnymi instytucjami w Polsce oraz seminarium poświęcone tym zagadnieniom. W ramach zwiększania międzynarodowej porównywalności wyników RST ograniczono jego zakres eliminując spożycie turystycznych dóbr trwałego użytku. Wzbogacono również zakres analizy dotyczącej charakterystycznych produktów i działalności turystycznej, które we wszystkich krajach stanowią najbardziej porównywalną część RST. Pewnych problemów 71

z porównywalnością nie udało się jednak wyeliminować, ponieważ są one konsekwencją mało precyzyjnych definicji i propozycji metodologicznych. Wiadomo jednak, że prace nad tymi zagadnieniami trwają i należy się spodziewać, że zostaną rozwiązane na szczeblu międzynarodowym, ponieważ tylko takie uzgodnienia mogą być efektywne. Nie udało się także rozwiązać wszystkich problemów z dostępnością i jakością danych: przede wszystkim dotyczy to wykorzystania danych administracyjnych jako źródła informacji do sporządzania RST. Dotyczy to zwłaszcza turystyki uzdrowiskowej oraz możliwości wykorzystania danych zbieranych przy okazji transakcji kartami płatniczymi. Konsultacje w tym zakresie powinny być kontynuowane. Inny, bardzo ważny problem: szacowanie wydatków ponoszonych przez rezydentów w związku z podróżami jednodniowymi, został częściowo rozwiązany. W obecnej edycji RST wykorzystano odpowiednio przystosowane dane na temat podróży krótkotrwałych rezydentów, natomiast Instytut Turystyki i GUS zadeklarowały włączenie odpowiednich pytań do swoich badań. W 2007 roku należy doprowadzić do urzeczywistnienia tych deklaracji. Rozważając sporządzanie RST dla następnych lat należy uwzględnić fakt istotnych zmian, które zaszły w badaniach strony popytowej. W zakresie badań popytu nierezydentów, biorąc pod uwagę potrzeby rachunku satelitarnego turystyki, w badaniach Instytutu Turystyki wprowadzono (począwszy od 2004 r.) rozbudowany kwestionariusz w części dotyczącej struktury wydatków. Pozwala to na rozszacowanie wydatków ponoszonych w ramach głównych grup rodzajowych, zwłaszcza w odniesieniu do wyżywienia (z wyodrębnieniem gastronomii i zakupu artykułów spożywczych), transportu (z wyodrębnieniem paliw i kosztów biletów) i zakupów na własne potrzeby. Dotyczy to zarówno turystów, jak i odwiedzających jednodniowych. Również w 2004 roku Instytut Turystyki wprowadził zmiany w sposobie szacowania łącznych przychodów dewizowych kraju z tytułu przyjazdów cudzoziemców do Polski. Modyfikacja została spowodowana czterema głównymi przyczynami: ◊ Narodowy Bank Polski zmienił metodę szacowania bilansu płatniczego kraju w pozycji podróże z zestawień dokonywanych na bazie płatności na zestawienia dokonywane na bazie transakcji; oznacza to, że w publikowanym bilansie płatniczym znajdują się nie tylko rozliczenia polskich podmiotów gospodarczych z zagranicą, doszacowywane dotychczas przez Instytut Turystyki do wydatków poniesionych przez nierezydentów na terenie Polski, a ustalanych na podstawie badań granicznych, ale także wszystkie transakcje dokonywane przez odwiedzających na terytorium ekonomicznym naszego kraju. Co więcej, zgodnie z decyzjami Unii Europejskiej nie są rejestrowane transakcje drobne, o wartości nie przekraczającej 12,5 tys. euro (w sektorze turystyki bardzo znaczące). ◊ W turystyce zagranicznej narasta tendencja do posługiwania się bezgotówkowymi formami płatności i skłonność do zakupu usług w miejscu stałego zamieszkania, przed wyjazdem. Niezbędne było zatem zwrócenie baczniejszej uwagi w badaniach granicznych na konieczność podawania przez respondentów wszystkich wydatków poniesionych na terenie Polski (niezależnie od formy płatności) oraz na wydatki

poniesione przed podróżą, jako przedpłata za usługi świadczone na terytorium ekonomicznym odwiedzanego kraju. Pozwala to uniknąć podwójnego liczenia wydatków. ◊ Do szacowania części wydatków poniesionych za granicą, dotychczas rejestrowanych przez NBP w bilansie na bazie płatności, wykorzystuje się obecnie przede wszystkim wyniki badań granicznych Instytutu Turystyki; są one jednak weryfikowane za pomocą niepublikowanych danych banku centralnego, zwłaszcza w odniesieniu do takich pozycji, jak rozliczenia biur/agencji turystycznych z tytułu świadczonych usług turystycznych i podróże służbowe. Nowa metoda pozwala na rozszacowanie wydatków ponoszonych za granicą i zasilających polskie podmioty gospodarcze według grup krajów w największym stopniu generujących ruch turystyczny do Polski. ◊ Jeśli chodzi o zmianę metody szacowania łącznych przychodów dewizowych Polski z tytułu wizyt nierezydentów, należy pamiętać, że lata 2004 i 2005 to okres przejściowy. Począwszy od 2007 roku planowane jest prowadzenie badań na granicach na podstawie nowej metodologii, zapewniającej reprezentatywność. W odniesieniu do spożycia rezydentów, od 2003 roku dostępne są dane zbierane przez Instytut Turystyki według nowej metodologii, która umożliwia uzyskanie lepszych informacji na temat ich wydatków turystycznych. Zarówno to badanie, jak i cykliczne badanie modułowe GUS będą dalej doskonalone pod kątem poprawy jakości danych na potrzeby RST. Jeśli chodzi o dane dotyczące strony podażowej, to najpoważniejsze zmiany nastąpią z chwilą wdrożenia PKD 2007. Powinna ona ułatwić pozyskanie danych dotyczących przewozów pasażerskich oraz działalności biur podróży. Te ostatnie będą reprezentowane jako dział w nowej sekcji N. Nowa PKD nie rozwiąże jednak wszystkich problemów, ponieważ w dalszym ciągu wiele rodzajów działalności ważnych dla turystyki będzie rozproszonych. Dotyczy to np. usług związanych z poprawą kondycji i zabiegami usprawniającymi, wyciągów narciarskich itp. Do poprawy jakości danych dotyczących działalności biur podróży powinny się ponadto przyczynić zmiany w podatku VAT: w związku z wstąpieniem Polski do UE wprowadzono nowe przepisy, które przy sprzedaży agencyjnej wprowadzają naliczanie VAT od prowizji/marży. Agencje będą więc zainteresowane precyzyjnym jej obliczaniem, co powinno poprawić jakość sprawozdawczości dla GUS. Dane dotyczące pracujących, zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin (samozatrudnionych), są opracowywane na potrzeby RST według danych z formularza Z-06 według stanu w dniu 31 grudnia wybranego roku. Formularz dotyczy podmiotów gospodarki bez względu na charakter własności (sektor publiczny i prywatny), w których liczba pracujących przekracza 9 osób. W zakresie omawianej grupy przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 9 osób) można traktować dane modułu zatrudnienia jako w pełni zadowalające w zakresie faktycznej liczby pracujących (także wg płci oraz w podziale na zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin). Dużym ograniczeniem jest natomiast to, że sprawozdanie Z-06 jest sprawozdaniem rocznym, co uniemożliwia przeprowadzenie badań w zakresie sezonowości pracy. W badaniach zatrud-

nienia należałoby więc wykorzystywać formularz Z-03 (sprawozdanie kwartalne, pełne), który umożliwił określenie poziomu zatrudnienia w pierwszych trzech kwartałach 2002 roku. Niestety, ten zakres danych nie dostarczy informacji o zatrudnieniu w podziale według płci, co znacznie ograniczy przydatność modułu. W przyszłości warto również dokonać analizy poziomu wynagrodzeń w turystyce. Informacja na temat przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto (ogółem) zawarta jest w danych z formularza Z-06, ale bez podziału na płeć i zatrudnionych/samozatrudnionych. Wielkość zatrudnienia w małych przedsiębiorstwach (o liczbie pracujących do 9 osób) stanowi największy problem w badaniu zatrudnienia w turystycznych rodzajach działalności w ramach RST, ponieważ przedsiębiorstwa te nie są uwzględnione w badaniach opartych na formularzu Z-06. Trudności dotyczą zwłaszcza dwóch podstawowych zagadnień: stopnia dezagregacji danych do poziomu niższego niż grupa oraz badania przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób. W tej grupie mikroprzedsiębiorstw prowadzone są jedynie badania roczne (wg formularza SP-3 – „Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób”), ale najniższy poziom agregacji danych z tego formularza to dział, gdy większość charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej prezentowana jest na poziomie grupy. Dodatkowym problemem jest to, że badanie przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób przeprowadzane na podstawie formularza SP-3 to roczne badanie reprezentacyjne, przeprowadzane na próbie losowej (5%) na poziomie kraju. Brak w operacie do losowania próby symbolu podklasy uniemożliwia wyszacowanie informacji na tym poziomie. W ramach prac metodologicznych prowadzonych w 2005 roku, GUS na zlecenie Ministerstwa Gospodarki zrealizował badanie pilotażowe działalności związanej z turystyką (klasa 63.30 wg PKD). Celem badania była m. in. weryfikacja operatu jednostek mikro prowadzących taką działalność. W tym zakresie nastąpi pożądana (z punktu widzenia RST) zmiana, gdyż w nowej klasyfikacji działalności, która zacznie obowiązywać od 2007 roku, działalność organizatorów, pośredników, agentów turystycznych i pilotów znajdzie się na poziomie działu, co wpłynie korzystnie na reprezentację tych jednostek w badaniu mikroprzedsiębiorstw. Wydaje się, że przydatna byłaby podobna weryfikacja operatu jednostek mikro prowadzących działalność w zakresie usług noclegowych i gastronomii (obecnie warstwą w badaniu SP-3 pozostaje dział hotele i restauracje, bez podziału na grupy ani nawet rozdzielenia działalności noclegowej i gastronomicznej). Niezwykle ważnym z punktu widzenia turystyki zagadnieniem jest także dział I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność). Minimalnym wymogiem w zakresie RST byłoby tu wyodrębnienie transportu pasażerskiego odpowiednio w ramach transportu kolejowego i pozostałego lądowego oraz wodnego i lotniczego. Omawiany dział przysparza najwięcej trudności w procesie realizacji modułu zatrudnienia, zawyżając drastycznie wyniki dla CRDT, mimo że znacząca część jego produkcji nie ma związku z obsługą ruchu turystycznego ani nawet pasażerskiego. W dalszym ciągu wyzwaniem pozostaje też możliwość realizacji RST na poziomie regionów. Częściowym rozwiązaniem problemu może być wykorzystanie wyników badań prowadzonych przy użyciu formularza SP-3 oraz rejestru REGON. Ponieważ wspomniane badanie

nie jest badaniem pełnym, istnieje konieczność oszacowania danych dla poszczególnych regionów (województw). Przyjmując, że wielkość i struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach turystycznych o liczbie pracujących do 9 osób jest w miarę jednorodna, można podjąć próbę uogólnienia danych dla przedsiębiorstw wyłonionych w próbie losowej na wszystkie przedsiębiorstwa turystyczne (do 9 os.) w danym regionie (tak jak to zostało zrobione w RST dla całego kraju w 2002 r.). Identyfikację przedsiębiorstw będących przedmiotem zainteresowania RST należałoby w takim wypadku przeprowadzić na podstawie rejestru REGON dla danego województwa. Uzyskane w ten sposób dane będą oczywiście obarczone pewnym błędem, ale pozwolą uniknąć prowadzenia dodatkowych badań omawianej grupy przedsiębiorstw. Jednocześnie umożliwią oszacowanie wielkości zatrudnienia w jednostkach stanowiących znaczący odsetek przedsiębiorstw turystycznych oraz ważną część gospodarki zarówno z punktu widzenia rozwoju branży turystycznej, jak i poszukiwania nowych możliwości aktywizacji ekonomicznej ludności. Poważną komplikację w procesie realizacji RST w zakresie zatrudnienia w 2002 roku stanowiła faktyczna możliwość upowszechniania danych pozyskanych dzięki badaniom statystycznym. W niektórych wypadkach klasy i podklasy zaliczone do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej stanowią dane jednostkowe objęte ustawą o utajnianiu danych statystycznych. Podobny problem da o sobie znać w razie realizacji rachunków regionalnych. Ustalono na rzeczywistym zbiorze danych, że na poziomie grup nie można by było przedstawić około 32% danych (ustawa o utajnianiu jednostkowych danych statystycznych), a na poziomie działów około 22%, głównie w działach 61 i 62 oraz dziale 71 (gdyż wybrana jest tylko grupa 71.1). Konieczne wydają się w przyszłości starania o uzyskanie zgody przedsiębiorstw, których dotyczy omawiany problem, a następnie wystąpienie do Departamentu Udostępniania Informacji lub bezpośrednio do Prezesa GUS o umożliwienie wykorzystania wspomnianych danych statystycznych. Ważnym elementem projektu związanego z doskonaleniem RST dla Polski było wypracowanie metodologii umożliwiającej ocenę wyników gospodarki turystycznej dla okresów, dla których nie jest sporządzany pełny rachunek. Punktem wyjścia do opracowania takiej metodologii jest ustalenie, jakie parametry opisujące gospodarkę turystyczną chcemy otrzymać. Wydaje się, że podstawowe znaczenie mają: turystyczna wartość dodana i PKB, pracujący w turystyce (w CRDT) i ewentualnie informacje na temat struktury wartości dodanej. Jeśli chodzi o szacowanie wartości dodanej i PKB, możliwe jest zastosowanie dwóch metod obliczania: według popytu końcowego i według wyników rodzajów działalności. Zastosowanie metody popytu końcowego wymaga znajomości wydatków na turystykę gospodarstw rezydentów (z wyodrębnieniem wydatków na zakupy poza terytorium ekonomicznym Polski), wydatków turystycznych nierezydentów na terytorium ekonomicznym Polski oraz wydatków polskich przedsiębiorstw na podróże służbowe poza terytorium ekonomicznym Polski. Jednak jak wspomniano wyżej, od 2003 roku następują stopniowe zmiany w metodologii badania spożycia turystycznego w Polsce. Oznacza to, że wyniki tych badań nie były weryfikowane przy zastosowaniu metodologii RST i jednostronne oparcie na nich oceny wyników gospodarki turystycznej jest dość ryzykowne.

Przy zastosowaniu metodologii opartej na wynikach rodzajów działalności możliwe jest wykorzystanie danych dla sekcji, których wstępna wersja jest publikowana przez GUS we wrześniu roku następnego po badanym. W tym wypadku podstawą do obliczeń turystycznej wartości PKB jest określenie współczynnika TWD, na który składają się: współczynnik specjalizacji produkcji i współczynnik spożycia turystycznego. Odpowiednie wartości tych współczynników dla sekcji występujących w RST zawiera tablica 8.1. Tablica 8.1 Współczynniki specjalizacji produkcji i spożycia turystycznego dla sekcji Sekcja

Współczynnik specjalizacji produkcji

Współczynnik spożycia turystycznego

2000

2001

2002

2000

2001

2002

0,8574

0,8320

0,0280

0,0409

0,0286

0,7590

0,7787

0,8223

0,5486

0,6801

0,4952

0,1834

0,2186

0,1672

0,1745

0,3878

0,3492

0,1834

0,2384

0,2639

0,0342

0,1330

0,0942

Zastosowanie tych współczynników daje dość dobre oszacowanie turystycznej wartości dodanej, z tym że trzeba ją powiększyć o współczynnik wartości dodanej z produkcji drugorzędnej (8% oszacowanej turystycznej wartości dodanej). Problem z zastosowaniem tej metody polega na tym, że struktura polskiej gospodarki turystycznej jest niestabilna. Dotyczy to zwłaszcza współczynników spożycia turystycznego. Zastosowanie funkcji regresji do ich szacowania jest wątpliwe ze względu na krótką serię danych (tylko 3 lata). W związku z tym proponuje się przyjąć współczynniki specjalizacji i współczynniki spożycia turystycznego dla sekcji G i O z 2002 roku, a w odniesieniu do sekcji H i I przeprowadzić ocenę zmian struktury wydatków turystycznych na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych (wyniki dla III kwartału) i badania wydatków cudzoziemców. Pełną wersję RST warto sporządzić dla 2005 roku (rok po wstąpieniu do UE, a także rok, dla którego dostępne są również dane z badania modułowego GUS), później zaś dla 2008 roku, po wprowadzeniu PKD 2007. Opisana metodologia pozwoli oszacować turystyczną wartość dodaną w podziale na podstawowe rodzaje działalności i sekcje, natomiast problematyczne jest szacowanie na tej podstawie turystycznego PKB. Wynika to z tego, że bardzo silnie zmieniają się obciążenia podatkami pośrednimi produktów turystycznych. Jeśli chodzi o pracujących w CRDT, to możliwe jest prowadzenie odpowiednich oszacowań z rocznym opóźnieniem na podstawie danych dla sekcji i z zastosowaniem współczynników TWD obliczonych w opisany wyżej sposób.

Tablice RST

Spis tablic RST Tablica 1. Tablica 2. Tablica 2cd. Tablica 3. Tablica 4. Tablica 5. Tablica 5a. Tablica 6. Tablica 6a. Tablica 7. Tablica 7a. Tablica 8. Tablica 8a. Tablica 8b. Tablica 9.

Spożycie nierezydentów według produktów i kategorii odwiedzających (wydatki pieniężne na spożycie końcowe), wersja netto, ceny nabywcy ........... 78 Krajowe spożycie turystyczne według produktów i kategorii odwiedzających w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe) wersja netto, ceny nabywcy bieżące .................................................................. 79 Krajowe spożycie turystyczne według produktów i kategorii odwiedzających w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe) wersja netto, ceny nabywcy bieżące .................................................................. 80 Spożycie rezydentów w związku z zagraniczną turystyką wyjazdową w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe), wersja netto, ceny nabywcy, bieżące ............................................................................................... 81 Krajowe spożycie turystyczne w 2002 r. ogółem, wersja netto, ceny nabywcy bieżące ................................................................................................ 82 Produkcja globalna netto w 2002 r., ceny bieżące ............................................. 83 Współczynniki specjalizacji produkcji w 2002 r. ............................................... 84 Spożycie produktów turystycznych, wersja netto............................................... 85 Turystyczna wartość dodana i PKB w 2002 r., ceny bieżące ............................ 86 Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące ........................................ 87 Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące ......................................... 88 Pracujący w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku (według płci) – wszystkie jednostki .............................................. 89 Pracujący w turystyce w 2002 roku (według płci) – wszystkie jednostki .......... 90 Wydajność pracy w turystyce w 2002 r. (pracujacy ogółem, stan na 31 XII 2002, wszystkie jednostki) .......................................................... 91 Turystyczne spożycie zbiorowe w administracji rządowej i samorządowej w 2002 r. ............................................................................................................ 91

Tablica 1. Spożycie nierezydentów według produktów i kategorii odwiedzających (wydatki pieniężne na spożycie końcowe), wersja netto, ceny nabywcy (tys. PLN) Produkty

Produkty charakterystyczne 55.1 Usługi hoteli 55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 55.3 Usługi gastronomiczne 55.4 Usługi związane z podawaniem napojów 55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów 60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe 60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego 61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego 62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane 71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych 92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe 92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne** 92.6 Usługi związane ze sportem 92.7 Usługi rekreacyjne 93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej 70.2 Usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek - szacowany czynsz Razem charakterystyczne produkty turystyczne Pozostałe produkty związane z turystyką 15 produkty spożywcze i napoje 16 wyroby tytoniowe 17.7 Wyroby o splocie dzianinowym oraz szydełkowym i trykotaże 18 odzież, futra 19.3 obuwie 23.2 produkty rafinacji ropy naftowej 74.84.15 usługi związane z organizacją targów, wystaw i kongresów Razem produkty turystyczne X Produkty pozostałe Ogółem produkty Liczba podróży Liczba noclegów*

Odwiedzający jednodniowi 1

Turyści

Odwiedzający razem

3=1+2

2 220 136

480 211

630 580

1 558 709

2 189 289

43 585

72 428

116 013

65 377

123 647

189 024

17 434

33 351

50 785

18 887

899 224

918 111

160 168 0

190 974

836 091

1 027 065

. 966 837

. 6 383 965

. 7 350 802

1 128 216

366 214

1 494 430

471 962

193 730

665 692

982 256

549 466

1 531 722

. 3 549 271 2 352 573 5 901 844 36 666 x

. 7 493 375 961 257 8 454 632 11 690 45 591

. 11 042 646 3 313 830 14 356 476

*Uwaga: w 2002 roku zmniejszyła się nie tylko liczba podróży, ale także przeciętna długość pobytu z 4,6 noclegu do 3,9

Tablica 2.

Krajowe spożycie turystyczne według produktów i kategorii odwiedzających w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe) wersja netto, ceny nabywcy* bieżące (tys. PLN)

Produkty

Produkty turystyczne w cenach nabywcy Produkty charakterystyczne 55.1 Usługi hoteli 55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 55.3 Usługi gastronomiczne 55.4 Usługi związane z podawaniem napojów 55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów 60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe 60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego 61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego 62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.21 Pozostała działalność wspomagająca transport lądowy 63.22 Działalność portów morskich i śródlądowych 63.23 Działalność portów lotniczych 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane 71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych

Odwiedzający krajowi OdwieTuryści Odwiedzający dzający jednoogółem dniowi 1

2 x

Odwiedzający wyjeżdżający OdwieTuryści Odwiedzający dzający jednoogółem dniowi

3=1+2

Odwiedzający rezydenci ogółem OdwieTuryści Odwiedzający dzający jednoogółem dniowi

6=4+5

7=1+4

8=2+5

9=7+8

276 635

x 1 128 621

1 128 621

276 635

x 1 104 921

1 104 921

23 700

65 528 1 196 865

1 262 393

4 577

65 528

1 201 442

1 266 970

458 565

623 537

1 082 102

31 055

458 565

654 592

1 113 157

434 580

485 218

919 798

28 909

434 580

514 127

948 707

49 308

177 846

227 154

169 848

49 308

347 694

397 002

2 289

6 217

8 506

746 666

58 802

252 604

311 406

250 936

58 802

503 540

562 342

* obejmuje spożycie turystyczne gospodarstw domowych z dochodów osobistych

Tablica 2cd. Krajowe spożycie turystyczne według produktów i kategorii odwiedzających w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe) wersja netto, ceny nabywcy* bieżące (tys. PLN) Odwiedzający krajowi Produkty

Produkty turystyczne w cenach nabywcy

Odwiedzający wyjeżdżający

Odwiedzający rezydenci ogółem

Odwiedzający jednodniowi

Turyści

Odwiedzający ogółem

Odwiedzający jednodniowi

Turyści

Odwiedzający ogółem

Odwiedzający jednodniowi

Turyści

Odwiedzający ogółem

3=1+2

6=4+5

7=1+4

8=2+5

9=7+8

92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe 92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne**

38 527

534 996

573 523

38 527

534 996

573 523

93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej

199 947

70.2 Usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek szacowany czynsz

1 105 310

4 854 858

5 960 168

1 261 908

1 105 310

6 116 766

7 222 076

49 694

1 055 313

1 105 007

49 694

1 055 313

1 105 007

45 355

603 872

649 227

45 355

603 872

649 227

116 090

811 658

927 748

18 322

47 727

66 049

134 412

859 385

993 797

1 316 449

7 325 701

8 642 150

18 322

1 309 635

1 327 957

1 334 771

8 635 336

9 970 107

1 316 449

7 325 701

8 642 150

18 322

1 309 635

1 327 957

1 334 771

8 635 336

9 970 107

92.6 Usługi związane ze sportem 92.7 Usługi rekreacyjne

Razem charakterystyczne produkty turystyczne Pozostałe produkty związane z turystyką 15 produkty spożywcze i napoje 16 wyroby tytoniowe 17.7 Wyroby o splocie dzianinowym oraz szydełkowym i trykotaże 18 odzież, futra 19.3 obuwie 23.2 produkty rafinacji ropy naftowej 74.84.15 usługi związane z organizacją targów, wystaw i kongresów Razem produkty turystyczne X Produkty pozostałe Ogółem produkty

* obejmuje spożycie turystyczne gospodarstw domowych z dochodów osobistych

Tablica 3.

Spożycie rezydentów w związku z zagraniczną turystyką wyjazdową w 2002 r. (wydatki pieniężne na spożycie końcowe), wersja netto, ceny nabywcy, bieżące (tys. PLN) Produkty

Odwiedzający jednodniowi

Turyści

Odwiedzający ogółem

Produkty charakterystyczne 55.1 Usługi hoteli

55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania

55.3 Usługi gastronomiczne

55.4 Usługi związane z podawaniem napojów

55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych

60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów

60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe

60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe

61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego

61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego

566 981

62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane

71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych

92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe

92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne**

92.6 Usługi związane ze sportem

92.7 Usługi rekreacyjne

93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej

70.2 Usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek - szacowany czynsz

Razem charakterystyczne produkty turystyczne

Pozostałe produkty związane z turystyką

15 produkty spożywcze i napoje

16 wyroby tytoniowe

17.7 Wyroby o splocie dzianinowym oraz szydełkowym i trykotaże

18 odzież, futra

19.3 obuwie

23.2 produkty rafinacji ropy naftowej

74.84.15 usługi związane z organizacją targów, wystaw i kongresów

Razem produkty turystyczne

X Produkty pozostałe

Ogółem produkty

5 376 000

Tablica 4. Krajowe spożycie turystyczne w 2002 r. ogółem, wersja netto, ceny nabywcy bieżące (tys. PLN) Produkty

Pieniężne wydatki odwiedzających na spożycie końcowe Spożycie Krajowe Krajowe nierezyspożycie spożycie dentów rezydentów turystyczne 1 2 3=1+2

Zużycie pośrednie (podróże służbowe)

Inne składowe spożycia turystycznego*

Krajowe spożycie turystyczne pieniężne i w naturze

6=3+4+5

2 220 136

276 635

2 496 771

939 404

3 436 175

480 211

1 128 621

1 608 832

158 809

1 767 641

2 189 289

1 266 970

3 456 259

612 011

4 068 270

116 013

1 113 157

1 229 170

937775

2 166 945

273518

189 024

948 707

1 534 733

397 002

1 808 251

50 785

8 506

59 291

918 111

746 666

1 664 777

703 332

2 368 109

160 168

562 342

722 510

114739

837 249

1 800 535

573 523 1 027 065

199 947 x

760

7 350 802

7 222 836

14 573 638

3 739 588

18 313 226

1 494 430

1105007

2 599 437

113691

665 692

649227

1 314 919

1 531 722

993 797

2 525 519

1 914 625

4 440 144

0 11 042 646 3 313 830 14 356 476

0 9 970 867 . 9970867

0 21 013 513 3 313 830 24 327 343

0 5 767 904 0 5 767 904

0 0 0 0

0 26 781 417 3 313 830 30 095 247

2 713 128

* obejmuje spożycie turystyczne sektora rządowego i samorządowego oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych

Tablica 5.

Produkcja globalna netto w 2002 r., ceny bieżące (tys. PLN) Produkcja globalna w cenach bazowych Produkty charakterystyczne 55.1 Usługi hoteli 55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 55.3 Usługi gastronomiczne 55.4 Usługi związane z podawaniem napojów 55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów 60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe 60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego 61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego 62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.23 Usługi pozostałe wspomagajace transport lotniczy 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane 71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych 92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe 92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne** 92.6 Usługi związane ze sportem 92.7 Usługi rekreacyjne 93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej 70.2 Usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek - szacowany czynsz Współczynnik specjalizacji produkcji Produkty związane z turystyką 50 Usługi w zakresie handlu pojazdami i ich naprawa oraz handlu paliwami do pojazdów 51 Usługi handlu hurtowego i komisowego 52 Usługi handlu detalicznego 74.84.18 Usługi w akresie organizowania wystaw, targów i kongresów Razem produkty turystyczne X Produkty pozostałe Ogółem produkty w cenach bazowych (produkcja globalna) Zużycie pośrednie w cenach nabywcy Wartość dodana brutto w cenach bazowych

Współczynnik koncentracji produkcji

3 447 427

0,65

1 894 797 5 249 828

0,86 0,57

3 650 191

0,85

3 475 514

0,89

3 102 011

0,99

11 149 854

0,97

1 738 023

0,94

71 130

0,99

17 498

0,99

2 533 189

0,99

281 466

0,99

1 126 540

0,89

1 952 846

0,91

2 105 850 5 013 394

0,31 0,87

1 666 537 5 703 755 4 788 024

0,83 0,40 0,98

987 595

0,84

58 117 568 x

0,75 x

36 890 568

0,94

100 507 594 104 992 994

0,84 0,83

1985445 370 332 961 1 192 609 493

0,91 x x

1 562 942 454

852 095 778

714 353 462

Tablica 5a.

Współczynniki specjalizacji produkcji w 2002 r. CHARAKTERYSTYCZNE TURYSTYCZNE RODZAJE DZIAŁALNOŚCI 55.1 Hotele

0 Współczynnik specjalizacji produkcji

55.2 Pozostałe 55.3 Restauraobiekty noclecje gowe

55.4 Bary

55.5 Działal- 60.1 Transport 60.2 Transport 61 Transport ność stołówek kolejowy lądowy pozowodny i katering stały

62 Transport lotniczy

0,850

0,570

0,704

0,801

0,867

0,291

0,257

0,036

0,895

CHARAKTERYSTYCZNE TURYSTYCZNE RODZAJE DZIAŁALNOŚCI 63.23 Pozo- 63.3 Działal- 71.1 Wynajem stała działal- ność związana samochodów ność wspoma- z turystyką* osobowych gająca transport lotniczy

0 Współczynnik specjalizacji produkcji

92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa i twórcza...

92.5 Działal- 92.6 Działal- 92.7 Pozostała 93.04 Dzia- 70.2 Obsługa ność bibliotek, ność związana działalność łalność zwią- nieruchomości archiwów, ze sportem rekreacyjna zana z poprawynajem muzeów wą kondycji i pozostała fizycznej działalność kulturalna

0,953

0,509

0,671

0,989

0,993

0,989

1,076

0,919

0,985

* tylko marże organizatorów; wskaźnik specjalizacji produkcji w wersji brutto wyniósł 0,731

Tablica 6.

Spożycie produktów turystycznych, wersja netto Współczynnik spożycia turystycznego

Produkty charakterystyczne 55.1 Usługi hoteli

0,97

55.2 Usługi świadczone przez kempingi oraz inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania

0,90

55.3 Usługi gastronomiczne 55.4 Usługi związane z podawaniem napojów

0,31

55.5 Usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych 60.10.1 Usługi w zakresie międzymiastowych kolejowych, pasażerskich przewozów

0,73

60.21 Usługi pasażerskiego transportu rozkładowego lądowego pozostałe

0,14

60.23 Usługi pasażerskiego transportu lądowego pozostałe 61.10.1 Usługi morskiego i przybrzeżnego transportu pasażerskiego 61.20.1 Usługi transportu wodnego śródlądowego pasażerskiego 62.10.1 Przewozy rozkładowe lotnicze pasażerskie 62.20.1 Przewozy lotnicze pasażerskie pozarozkładowe 63.3 Usługi agencji turystycznych i pilotażu, gdzie indziej niesklasyfikowane 71.1 Usługi wynajmu samochodów osobowych

0,73

0,84

0,40 -

92.3 Usługi rozrywkowe pozostałe 92.5 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne** 92.6 Usługi związane ze sportem

0,09

92.7 Usługi rekreacyjne 93.04 Usługi związane z poprawą kondycji fizycznej 70.2 Usługi w zakresie wynajmowania nieruchomości na własny rachunek - szacowany czynsz

0,00

Usługi turystyczne ogółem

0,15

Pozostałe produkty związane z turystyką marże na wyroby spożywcze i tytoniowe

0,02

marże na tekstylia i obuwie

0,02

marże na produkty rafinacji ropy naftowej

0,12

74.84.15 usługi związane z organizacją targów, wystaw i kongresów Razem produkty turystyczne X Produkty pozostałe Ogółem produkty *W przypadku usług turystycznych spożywanych poza terytorium ekonomicznym Polski przyjęto wartość importu jako 0 *** Dla produktów rafinacji ropy naftowej, artykułów spożywczych i tekstyliów marża handlowa

Tablica 6a.

Turystyczna wartość dodana i PKB w 2002 r., ceny bieżące (tys. PLN) Rodzaj działalności

55.1 Hotele

Wartość dodana 1 393 981

Współczynnik TWD* 0,825

Turystyczna wartość dodana 1 150 034

55.2 Pozostałe obiekty noclegowe

1 467 186

0,513

752 666

55.3 Restauracje

2 064 901

0,218

450 148

55.4 Bary

2 119 596

0,248

525 660

55.5 Działalność stołówek i katering

1 623 304

0,269

436 669

60.1 Transport kolejowy

3 851 564

0,212

818 192

19 512 641

0,041

807 889

61 Transport wodny

236 129

0,026

6 179

62 Transport lotniczy

584 726

0,752

439 521

63.23 Pozostała działalność wspomagająca transport lotniczy

60.2 Transport lądowy pozostały

824 315

63.3 Działalność związana z turystyką

2 639 153

0,292

770 633

71.1 Wynajem samochodów osobowych

646 358

92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa

2 549 103

0,09

229 420

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna

884 055

0,09

79 565

92.6 Działalność związana ze sportem

1 494 939

0,09

134 545

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

1 497 575

0,09

134 782

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

688 433

0,09

61 959

70.2 Obsługa nieruchomości wynajem

32 366 615

Charakterystyczna działalność turystyczna ogółem

76 444 574

6 797 862

50. Sprzedaż, obsługa…; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych

24 996 214

0,12

2 999 546

51. Handel hurtowy i komisowy…

57 154 523

0,02

1 143 090

52. Handel detaliczny…

1 197 840

59 891 989

0,02

74.84.A Działalność związana z organizacją targów i wystaw

996 101

Działalność związana z turystyką

143 038 827

Działalność drugorzędna Cała gospodarka podatki od importu akcyza

. 5 340 476

x 714 353 462

1 070 947 13 209 286

3 762 460

33 696

33 122 538

1 975 787 1 148 714

VAT

58 115 166

dotacje

–1 494 200

–84 290

Podatki netto razem

94 915 874

3 073 907

807 859 426

16 283 193

PKB ogółem

* Iloczyn współczynnika spożycia turystycznego i specjalizacji produkcji; w przypadku agencji turystycznych przyjęto współczynnik specjalizacji produkcji w wersji brutto

Tablica 7. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (tys. PLN) Rodzaj działalności

Nakłady na produkowane aktywa niefinansowe Budynki mieszkalne

Pozostałe budynki i budowle

Środki transportu

Pozostałe

Nakłady na nieprodukowane aktywa niefinansowe Ogółem

Grunty

Nakłady na aktywa niefinansoPozostałe Nieprowe nieprodu- dukowaw CRDT kowane ne aktyaktywa wa niefinanso- niefinansowe we ogółem 8

72 600

55.1 Hotele

446 675

21 511

116 889

585 075

459

585 534

55.2 Pozostałe obiekty noclegowe

62 461

10 975

23 343

96 779

55.3 Restauracje

179 412

20 421

108 472

308 305

308 396

55.4 Bary

30 884

5 860

10 343

47 087

55.5 Działalność stołówek i katering

11 524

3 119

7 702

22 345

60.21 Pozostały pasażerski transport, rozkładowy lądowy

100 058

766 239

61 341

927 638

60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek)

4 864

87 416

3 104

95 384

61 Transport wodny

1 841

16 116

3 069

21 026

62 Transport lotniczy

30 997

392 157

13 699

436 853

63.3 Działalność związana z turystyką

81 990

37 564

22 422

141 976

71.1 Wynajem samochodów osobowych

17 693

420 183

132 630

570 506

92.3 Inna działalność artystyczna i rozrywkowa

144 626

7 506

54 339

206 471

206 506

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i poz.dział. kulturalna

92 126

5 494

42 562

140 182

2 630

142 812

92.6 Działalność związana ze sportem

146 827

8 788

23 543

179 158

772

179 930

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

81 270

2 550

72 706

156 526

156 548

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

4 819

18 369 4 054

4 054

4 030 334

Drugie domy

Ogółem

11 083

2 467

1 444 331

1 808 366

700 983 4 026 280

96 779

927 683

18 369

Tablica 7a.

Wartość netto środków trwałych* w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku, ceny bieżące (mln PLN)

Rodzaj działalności

Budynki mieszkalne

Produkowane aktywa niefinansowe Pozostałe budynki i budowle

Środki transportu

Pozostałe

Wartość środków trwałych w CRDT

Wykorzystanie środków trwałych

Drugie domy**

55.1 Hotele

5 306, 5

55,7

588,3

5 950,5

30,3%

55.2 Pozostałe obiekty noclegowe

1 196,8

25,0

87,3

1 309,2

32,9%

55.3 Restauracje

1 738,9

99,6

467,3

2 305,9

55.4 Bary

115,4

9,8

41,8

167,0

55.5 Działalność stołówek i katering

99,2

8,2

27,6

134,9

60.21 Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy

4 403,8

3 129,3

543,1

8 076,2

631,7 mln pas.

60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek)

68,2

584,3

17,6

670,1

27,8 mln pas.

61 Transport wodny

304,1

302,9

24,8

631,8

1,6 mln pas.

62 Transport lotniczy

660,9

151,5

90,0

902,5

2,9 mln pas.

63.3 Działalność związana z turystyką

953,1

277,2

204,8

1 435,1

71.1 Wynajem samochodów osobowych

218,7

1 022,6

479,2

1 720,5

92.3 Inna działalność artystyczna i rozrówkowa

2 371,5

32,9

330,0

2 734,5

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i poz. dział. kulturalna

1 576,4

22,8

437,4

2 036,6

15,3 mln. os.

92.6 Działalność związana ze sportem

1 096,6

42,6

256,4

1 395,6

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

568,6

13,3

142,3

724,2

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

161,0

16,2

51,7

228,9

Ogółem

20 839,7

5 793,9

3 789,8

30 423,4

* Przeciętne w roku ** Brak danych dotyczących wartości środków trwałych

Tablica 8.

Pracujący* w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2002 roku (według płci) – wszystkie jednostki

Rodzaj działalności wg PKD

55.1 Hotele 55.2 Pozostałe obiekty noclegowe 55.3 Restauracje 55.4 Bary 55.5 Działalność stołówek i katering

Status

Liczba pracujących

Zatrudnieni

Właściciele, współwłaściciele i pomagający członkowie rodzin

Męż- Kobiety Ogółem czyźni

10 414 20 364

30 778

1 054

1 082

2 136 11 468 21 446

32 914

6 516 15 387

21 903

2 656

3 239

5 895

9 172 18 626

27 798

18 681 38 888

57 569

8 968 10 519

19 487 27 649 49 407

77 056

30 390 10 109 12 369

22 478 18 122 34 746

52 868

8 013 22 377 3 088 11 135

14 223

2 732

3 359

60.1 Transport kolejowy

92 375 37 858

130 233

309

6 091

363 92 429 38 167 130 596

5 820 14 494

20 314

60.21 Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy

85 511 15 867

101 378

1 173

144

1 317 86 684 16 011 102 695

60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy

5 049

908

5 957

4 690

501

5 191

9 739

1 409

11 148

61 Transport wodny

2 841

777

3 618

475

510

3 316

812

4 128

62 Transport lotniczy

2 529

2 412

4 941

2 555

2 414

4 969

63.3 Działalność związana z turystyką

6 026

7 861

13 887

2 295

1 646

3 941

8 321

9 507

17 828

536

502

1 038

176

630

584

1 214

92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa

18 923 26 110

45 033

3 624

2 055

5 679 22 547 28 165

50 712

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów…

11 254 29 389

399 11 511 29 531

41 042

71.1 Wynajem samochodów osobowych

40 643

257

142

92.6 Działalność związana ze sportem

7 740

6 768

14 508

956

537

1 493

8 696

7 305

16 001

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

5 437

8 091

13 528

1 039

590

1 629

6 476

8 681

15 157

771

3 103

3 874

780

2 741

3 521

1 551

5 844

7 395

CRDT ogółem

285 704 247 797

533 501

40 982

39 352

80 334 326 686 287 149

613 835

Ogółem Polska** - cała gospodarka w tysiącach.

4 866,8 4 486,2

9 353,0 2 022,1 1 428,2

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

3 450,3 6 888,9 5 914,4 12 803,3

* Na podstawie badania prowadzonego na formularzu Z-06 i SP-3. ** Dane dla 2002 r. z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie przy wykorzystaniu wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002.

Tablica 8a.

Pracujący* w turystyce w 2002 roku (według płci) – wszystkie jednostki

Rodzaj działalności wg PKD

WspółczynnikTWD

Status

Liczba pracujących

Zatrudnieni

Właściciele, współwłaściciele i pomagający członkowie rodzin

Męż- Kobiety Ogółem czyźni

Męż- Kobiety Ogóczyźni łem

Męż- Kobiety Ogółem czyźni

55.1 Hotele

0,825

8 592 16 800

25 392

870

893

1 762

9 461 17 693

27 154

55.2 Pozostałe obiekty noclegowe

0,513

3 343

7 894

11 236

1 363

1 662

3 024

4 705

9 555

14 260

55.3 Restauracje

0,218

4 072

8 478

12 550

1 955

2 293

4 248

6 027 10 771

16 798

55.4 Bary

0,248

1 987

5 549

7 537

2 507

3 068

5 575

4 494

8 617

13 111

55.5 Działalność stołówek i katering

0,269

831

2 995

3 826

735

904

1 638

1 566

3 899

5 464

60.1 Transport kolejowy

0,212

19 584

8 026

27 609

77 19 595

8 091

27 686

60.21 Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy

0,14

11 972

2 221

14 193

164

184 12 136

2 242

14 377

60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek)

0,14

707

127

834

657

727

197

1 561

1 363

61 Transport wodny

0,026

107

62 Transport lotniczy

0,752

1 902

1 814

3 716

1 921

1 815

3 737

63.3 Działalność związana z turystyką

0,292

1 760

2 295

4 055

670

481

1 151

2 430

2 776

5 206

0,09

1 703

2 350

4 053

326

185

511

2 029

2 535

4 564

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów…

0,09

1 013

2 645

3 658

1 036

2 658

3 694

92.6 Działalność związana ze sportem

0,09

697

609

1 306

134

783

657

1 440

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

0,09

489

728

1 218

147

583

781

1 364

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej

0,09

279

349

247

317

140

526

666

Charakterystyczna działalność turystyczna ogółem

58 793 62 832

121 625

Ogółem Polska** – cała gospodarka w tysiącach.

4 866,8 4 486,2

71.1 Wynajem samochodów osobowych 92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa

9 562 10 003 19 566 68 355 72 835 141 190

9 353 2 022,1 1 428,2 3 450,3 6 888,9 5 914,4 12 803,3

* Na podstawie badania prowadzonego na formularzu Z-06 i SP-3, po uwzględnieniu współczynnika spożycia turystycznego. ** Dane dla 2002 r. z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie przy wykorzystaniu wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002.

Tablica 8b.

Wydajność pracy w turystyce w 2002 r. (pracujacy ogółem, stan na 31 XII 2002, wszystkie jednostki*)

Rodzaj działalności wg PKD

Liczba pracujących ogółem

55.0 Hotele i restauracje

210 950

Produkcja krajowa

Wydajność pracy

17 717 757

83,99

Wartość dodana

8 668 968

Wartość dodana na jednego pracującego 41,09

55.1 Hotele

32 914

3 447 427

104,74

1 393 981

42,35

55.2 Pozostałe obiekty noclegowe

27 798

1 894 797

68,16

1 467 186

52,78

55.3 Restauracje

77 056

5 249 828

68,13

2 064 901

26,80

55.4 Bary

52 868

3 650 191

69,04

2 119 596

40,09

55.5 Działalność stołówek i katering

20 314

3 475 514

171,09

1 623 304

79,91

60.1 Transport kolejowy

130 596

3 102 011

23,75

3 851 564

29,49

60.21, 60.23 Pozostały pasażerski transport lądowy (bez taksówek)

113 843

12 887 877

113,21

19 512 641

171,40

61 Transport wodny

4 128

88 628

21,47

236 129

57,20

62 Transport lotniczy

4 969

2 814 655

566,44

584 726

117,67

17 828

5 541 678

310,84

2 639 153

148,03

63.3 Działalność związana z turystyką 71.1 Wynajem samochodów osobowych

1 214

2 105 850

1 734,64

646 358

532,42

92.3 Inna działalność artystyczna rozrywkowa

50 712

5 013 394

98,86

2 549 103

50,27

92.5 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozost. działalność kulturalna

41 042

1 666 537

40,61

884 055

21,54

92.6 Działalność związana ze sportem

16 001

5 703 755

356,46

1 494 939

93,43

92.7 Pozostała działalność rekreacyjna

15 157

4 788 024

315,90

1 497 575

98,80

7 395

987 595

133,55

688 433

93,09

613 835

62 417 761

101,68

44 077 959

71,81

12 803 300

1 566 449 240

122,35

714 353 462

55,79

93.04 Działalność związana z poprawą kondycji fizycznej Charakterystyczna działalność turystyczna ogółem Ogółem Polska* - cała gospodarka.

Tablica 9.

Turystyczne spożycie zbiorowe w administracji rządowej i samorządowej w 2002 r. (tys. PLN)

Rodzaj działań

Promocja turystyczna

Rząd

Samorząd wojewódzki

Samorząd powiatowy

Samorząd gminny

Ogółem

31 233

Upowszechnianie

4 924

Pozostałe

1 916

Administracja Razem

2 769

40 842

5 721 122

15 916 884

22 800 596

44 479 444