MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI DEPARTAMENT TURYSTYKI
RACHUNEK SATELITARNY TURYSTYKI DLA POLSKI 2003-2004 STRESZCZENIE Wersja uproszczona
INSTYTUT TURYSTYKI
WARSZAWA 2007
Redaktor naukowy: prof. dr hab. Ewa Dziedzic
Autorzy tekstu: prof. dr hab. Ewa Dziedzic dr Magdalena Kachniewska dr Krzysztof Šopaciński dr Teresa Skalska
Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki, Departament Turystyki.
Instytut Turystyki ul. Merliniego 9a 02-511 Warszawa tel. +48 22 8446347 e-mail: it@intur.com.pl www.intur.com.pl
Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................... 5 1. UWAGI METODOLOGICZNE ..................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 1.1. Cele i zawartość opracowania .................................................................................... 6 1.2. Zasady dokonywania oszacowań i źródła informacji ................................................ 7 1.2.1. Spożycie turystyczne, produkcja globalna i wartość dodana ..................... 9 1.2.2. Pracujący ..................................................................................................... 9 1.2.3. Akumulacja ............................................................................................... 10 2. SPOŻYCIE TURYSTYCZNE .......................................................................................... 11 2.1. Charakterystyka spożycia turystycznego ................................................................. 11 2.1.1. Spożycie turystyczne w 2003 roku .......................................................... 11 2.1.2. Spożycie turystyczne w 2004 roku ........................................................... 12 2.2. Kierunki i dynamika zmian...................................................................................... 13 3. TURYSTYCZNA PRODUKCJA GLOBALNA, WARTOŚĆ DODANA I UDZIAŁ TURYSTYKI W PKB ............................................................................... 15 3.1. Charakterystyka produkcji globalnej i wartości dodanej w 2003 i 2004 roku ........ 15 3.2. Wkład turystyki w tworzenie PKB w 2003 i 2004 roku .......................................... 17 3.3. Kierunki i dynamika zmian...................................................................................... 18 4. PRACUJĄCY W TURYSTYCE....................................................................................... 19 4.1. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej w 2003 roku ................ 19 4.2. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej w 2004 roku ................ 20 5. NAKŁADY INWESTYCYJNE W CRDT ...................................................................... 23 5.1. Nakłady inwestycyjne .............................................................................................. 23 5.2. Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w latach 2003-2004 ........................................................ 24 6. UWAGI KOŃCOWE ......................................................................................................... 25
3
Wykaz skrótów CPT CRDT ESA 1995 FTE MF MFW NACE Rev. 1 OECD PKD PKWiU RDZT RMF RST SNA TWD UNWTO (OMT) WTTC
– charakterystyczne produkty turystyczne – charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej – Europejski System Rachunków Narodowych – ekwiwalent pełnego czasu pracy – Ministerstwo Finansów – Międzynarodowy Fundusz Walutowy – Europejska Klasyfikacja Działalności – Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej – Polska Klasyfikacja Działalności – Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług – rodzaje działalności związane z turystyką – Recommended Methodological Framework (Zalecana Metodologia RST) – rachunek satelitarny turystyki – system rachunków narodowych (SNA 93 – wersja metodologii rachunków narodowych z 1993 r.) – turystyczna wartość dodana – Światowa Organizacja Turystyki – Światowa Rada Podróży i Turystyki
4
WSTĘP
Ze względu na złożony charakter gospodarki turystycznej, ocena efektów gospodarczych turystyki wymaga wykorzystania różnorodnych źródeł informacji statystycznej. Podstawy metodologiczne sporządzania tego typu zestawień zawiera Recommended Methodological Framework (RMF)1, której polska adaptacja została wykorzystana do sporządzenia Rachunku Satelitarnego Turystyki dla Polski za lata 2000-2002. Wspomniana metodologia sporządzania RST jest bardzo rozbudowana, jeśli chodzi o zakres analiz, i w konsekwencji wymaga korzystania ze szczegółowych danych zastosowanych w rachunkach narodowych. Ponieważ dane te dostępne są dopiero po około trzech latach od roku referencyjnego, a ich zestawienie na potrzebnym poziomie dezagregacji jest pracochłonne, wyniki RST uzyskuje się ze znacznym opóźnieniem. Z tego powodu ich użyteczność jako narzędzia polityki turystycznej, a nawet jako źródła informacji o gospodarce turystycznej jest ograniczona. Powstała zatem potrzeba opracowania rozwiązań metodologicznych, które umożliwiłyby szybsze uzyskanie podstawowych danych opisujących efekty turystyki w roku referencyjnym i dokonanie tego mniejszym kosztem. Opracowanie zawiera opis takiej metodologii oraz wyniki jej zastosowania dla lat 2003 i 2004. Składa się z sześciu rozdziałów: pierwszy i ostatni zawierają uwagi metodologiczne, a pozostałe – prezentację i opis uzyskanych oszacowań. W końcowej części opracowania zamieszczono zestaw tablic i załączniki. Uproszczona wersja RST została przygotowana przez zespół pracowników Instytutu Turystyki i SGH w składzie: prof. dr hab. Ewa Dziedzic – kierownictwo naukowe i koordynacja całości prac, wartość dodana i turystyczny PKB, dr Magdalena Kachniewska – pracujący w turystyce, łącznie z modułem zatrudnienia, dr Krzysztof Łopaciński – zagadnienia nakładów inwestycyjnych i środków trwałych, dr Teresa Skalska – spożycie turystyczne. Podjęcie prac nad rachunkiem było możliwe dzięki środkom finansowym i zaangażowaniu Departamentu Turystyki w Ministerstwie Sportu i Turystyki.
1
Tourism Satellite Account: Recommended Methodological Framework. [Rachunek Satelitarny Turystyki: Zalecana Metodologia]. WTO, UE, OECD, UN 2001.
5
1. UWAGI METODOLOGICZNE 1.1. Cele i zawartość opracowania Podstawowym celem niniejszego opracowania jest przedstawienie założeń i przeprowadzenie obliczeń umożliwiających oszacowanie wkładu turystyki w gospodarkę narodową w sposób bardziej zaktualizowany i mniej kosztowny niż pełna wersja RST. W ramach tego celu podstawowego można wskazać cele szczegółowe, które zostały uwzględnione w trakcie prac nad uproszczoną metodologią oceny efektów gospodarczych turystyki. Przedstawiają się one następująco: oszacowanie powinno dostarczyć informacji na temat wielkości podstawowych zmiennych makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę turystyczną, takich jak spożycie, produkcja globalna, wartość dodana, PKB, zatrudnienie i nakłady na środki trwałe w poszczególnych latach; w miarę możności pożądane jest uzyskanie informacji opisujących strukturę wymienionych wielkości makroekonomicznych według rodzajów działalności i produktów; należy ograniczyć zakres wykorzystywanych danych statystycznych, zwłaszcza niedostępnych w publikacjach i przygotowywanych na specjalne zamówienie; należy zweryfikować pod kątem trafności i rzetelności nowe źródła informacji statystycznej, tj. te, które nie były wykorzystywane do zestawienia pełnych wersji RST. Zgodnie z powyższymi założeniami, opracowanie zawiera opis metodologii oraz oszacowania następujących wielkości: spożycie turystyczne według produktów w podziale na rezydentów i nierezydentów oraz spożycie pośrednie w cenach bieżących nabywcy; wielkość produkcji globalnej produktów turystycznych według sekcji rodzajów działalności w cenach bieżących bazowych; zmodyfikowane współczynniki turystycznej wartości dodanej oraz turystyczna wartość dodana ogółem i według rodzajów działalności w cenach bieżących bazowych; oszacowanie bezpośredniego wkładu turystyki w PKB i tzw. turystycznego PKB w cenach bieżących; oszacowanie wielkości zatrudnienia i jego struktury w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (CRDT); oszacowanie wielkości nakładów na środki trwałe w CRDT w cenach bieżących nabywcy. Zgodnie z podstawowymi założeniami metodologii RST przedstawionej w RMF, przy ocenie efektów ekonomicznych turystyki uwzględniono tylko efekty bezpośrednie, tj. 6
wynikające z wydatków konsumpcyjnych odwiedzających lub na ich rzecz poniesione bezpośrednio w związku z podróżą turystyczną. Obejmują one spożycie występujące w związku z podróżami krajowymi rezydentów Polski oraz z wydatkami na rzecz przedsiębiorstw będących rezydentami Polski, poniesionymi przez zagranicznych odwiedzających i polskich odwiedzających wyjeżdżających za granicę. W porównaniu z pełną wersją RST2, uproszczona wersja oceny efektów ekonomicznych gospodarki turystycznej obejmuje tablicę 4 RST (tab. I w niniejszym opracowaniu), uproszczoną wersję tablicy 5 (tab. II) i tablicy 6a (tab. III), tablice 7 i 7a (tab. V i VI) oraz tablicę 8 (tab. IV). Zakres podmiotowy i przedmiotowy opracowania jest zasadniczo zgodny z zakresem RST. Oznacza to, że uwzględniono w nim wszystkie grupy podmiotów uczestniczących w spożyciu turystycznym, tj. odwiedzających zagranicznych i krajowych, spośród których wyodrębniono uczestników podróży służbowych. Podobnie jak RST dla 2002 roku, oszacowanie obejmuje wszystkie rodzaje podróży turystycznych, czyli podróże jednodniowe (beznoclegowe) i połączone z noclegiem. W odniesieniu do rodzajów działalności gospodarczej i produktów, w uproszczonej wersji rachunku uwzględniono zasadniczo wszystkie rodzaje działalności wyszczególnione jako turystyczne (charakterystyczne lub związane z turystyką), które znalazły się w RST za 2002 rok. Usunięto z opracowania jedynie te pozycje, dla których w 2002 roku nie stwierdzono spożycia turystycznego lub oszacowano je na bardzo niskim poziomie. Dotyczy to: wynajmu samochodów osobowych, działalności portów lotniczych, obsługi nieruchomości i ich wynajmu oraz produktów odpowiadających tym rodzajom działalności. W rezultacie w oszacowaniach uwzględniono rodzaje działalności należące do czterech sekcji: H, I, O i G. Dodatkowo, w celu zwiększenia czytelności tablic, skumulowano produkty i rodzaje działalności, dla których niemożliwe było podanie odrębnych danych.
1.2. Zasady dokonywania oszacowań i źródła informacji Podstawą dokonania oszacowań efektów ekonomicznych turystyki w latach 2003 i 2004 przedstawionych w niniejszym opracowaniu, były założenia metodologiczne zamieszczone w końcowej części raportu z wyników RST za 2002 rok3. Założenia te oparte zostały na analizie struktury gospodarki turystycznej w latach 2000-2002, dla których sporządzono pełne wersje RST. Podstawowymi współczynnikami opisującymi tę strukturę są: współczynnik specjalizacji produkcji, który określa, jaki jest udział produktów podstawowych w produkcji globalnej turystycznych rodzajów działalności gospodarczej, współczynnik spożycia turystycznego, który pokazuje udział odwiedzających w spożyciu produktów turystycznych. Zastosowanie tych współczynników, których iloczyn tworzy współczynnik turystycznej wartości dodanej (TWD), jest konieczne do określenia bezpośredniego wkładu turystyki w gospodarkę narodową. Na podstawie wspomnianych analiz ustalono, że w badanym okresie wymienione współczynniki ulegały dużym wahaniom, co ilustruje tablica 1.1. 2
Dla porównania: Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002. Ministerstwo Gospodarki Warszawa 2006.
3
Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002, op. cit., s. 71-76.
7
Tablica 1.1 Współczynniki specjalizacji produkcji i spożycia turystycznego dla poszczególnych sekcji Sekcja
Współczynnik specjalizacji produkcji
Współczynnik spożycia turystycznego
2000
2001
2002
2000
2001
2002
G*
.
0,2994
0,2733
0,0280
0,0409
0,0286
H
0,7590
0,7787
0,8223
0,5486
0,6801
0,4952
I
0,1834
0,2186
0,1672
0,1745
0,3878
0,3492
0,0342
0,1330
0,0942
O
0,1834 0,2384 0,2639 * Tylko handel produktami uwzględnionymi w RST.
W opracowaniu postanowiono przyjąć, że w wymienionych latach struktura specjalizacji produkcji, a w konsekwencji także funkcje produkcji nie uległy zasadniczej zmianie w stosunku do 2002 roku. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia to, że po okresie zmian związanych z transformacją polska gospodarka stopniowo wchodzi w fazę stabilizacji, a zachodzące w niej zmiany mają znacznie mniej gwałtowny charakter i są bardziej rozciągnięte w czasie. Uzasadnia to przyjęcie założenia, że współczynniki specjalizacji produkcji oraz udział wartości dodanej w produkcji globalnej w latach 2003 i 2004 były zbliżone do wielkości zaobserwowanych dla 2002 roku, zatem w oszacowaniach dla wymienionych lat wykorzystano ich wartości zaobserwowane w 2002 roku. Podobne założenie przyjęto w odniesieniu do pozostałych szacowanych wielkości: zatrudnienia w przedsiębiorstwach do 9 pracujących, nakładów na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej i charakterystyki podróży mieszkańców Polski. Jeśli chodzi o wielkości współczynnika spożycia turystycznego, to zostały one skorygowane na podstawie szacowanych zmian w spożyciu turystycznym. Korekta opierała się na obserwacji dynamiki zmian wielkości produkcji globalnej danego rodzaju działalności turystycznej i dynamiki spożycia wytwarzanego przez nią produktu. W razie wystąpienia rozbieżności, współczynnik spożycia turystycznego korygowany był odpowiednio w górę lub w dół, co oznaczało wzrost lub spadek udziału odwiedzających w wykorzystaniu danego produktu.
8
1.2.1. Spożycie turystyczne, produkcja globalna i wartość dodana Oszacowanie wielkości spożycia rezydentów na terytorium ekonomicznym Polski oparto na następujących źródłach informacji: badaniu modułowym uczestnictwa w turystyce mieszkańców Polski w 2001 roku, przeprowadzonym przez GUS; badaniu budżetów gospodarstw domowych w latach 2003 i 2004 w ujęciu kwartalnym w zakresie wydatków związanych z uprawianiem turystyki, przeprowadzonym przez GUS; badaniu Instytutu Turystyki z lat 2003 i 2004 dotyczącym uczestnictwa w turystyce i wydatków na turystykę wyjazdową mieszkańców Polski; danych dotyczących wydatków na podróże służbowe oszacowanych przez GUS na potrzeby rachunków narodowych. Popyt turystyczny nierezydentów oszacowano wykorzystując dwa źródła informacji: badania ankietowe odnoszące się do przyjazdów i wydatków nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych), przeprowadzone w 2003 i 2004 roku przez Instytut Turystyki na granicach; do oszacowania wielkości wydatków posłużono się również danymi straży granicznej, publikowanymi przez GUS; dane Narodowego Banku Polskiego, zestawione w bilansie płatniczym na bazie transakcji w pozycji „podróże”. Podobnie jak w poprzednich edycjach RST i zgodnie z przyjętą metodologią, dane dotyczące strony popytowej RST opracowano w wersji netto, tzn. dokonano rozszacowania wartości usług cząstkowych zakupionych przez turystów w formie imprez. W zakresie produkcji globalnej i wartości dodanej podstawą oszacowań były wielkości tych zmiennych w latach 2002-2004 dla sekcji H, I, O i G, opublikowane przez GUS4. Oszacowania dotyczące kwoty podatków pośrednich netto oparto na materiałach analitycznych udostępnionych przez Departament Rachunków Narodowych GUS w związku z pracami nad RST za 2002 rok (materiały te nie zostały opublikowane).
1.2.2. Pracujący Podobnie jak we wcześniejszych wersjach RST, uwzględnione w rachunku informacje dotyczące pracujących odnoszą się tylko do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej. Dane za lata 2003-2004 dotyczące pracujących, zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin (samozatrudnionych)5, opracowane zostały według danych z formularza Z-06 według stanu z 31 grudnia odpowiednio 2003 i 2004 roku. Prezentowane dane obejmują podmioty gospodarki bez względu na charakter własności (sektor publiczny i prywatny), ale ograniczają się do podmiotów, w których liczba 4
Rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych 2000-2005, www.stat. gov. pl, data publikacji 2007-07-11. Dokładny opis pojęć stosowanych w polskiej statystyce pracujących zawiera Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002, op. cit., s. 44-47. 5
9
pracujących przekracza 9 osób (badanie pełne). Ze względu na brak danych z przedsiębiorstw liczących do 9 osób (tzw. mikroprzedsiębiorstw), przeprowadzono szacunki na podstawie danych z 2002 roku, przyjmując założenie, że w latach 2003 i 2004 struktura zatrudnienia w poszczególnych grupach przedsiębiorstw pozostała niezmieniona. We wszystkich tablicach utajnione zostały dane o transporcie lotniczym ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej.
1.2.3. Akumulacja Zgodnie z metodologią RST, wartość akumulacji brutto i zasobów kapitałowych brutto obliczana jest dla charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej, co wyklucza włączenie do niej nakładów związanych z turystyką, ale stanowiących drugorzędną produkcję pozaturystycznych rodzajów działalności. Podobnie jak w pełnej wersji RST, nie zostały również uwzględnione wartości niematerialne i prawne, a w zakresie aktywów nieprodukowanych niefinansowych – grunty i pozostały kapitał tego typu. Oszacowanie wyników gospodarki turystycznej w praktyce oznacza konieczność dysponowania zakresem informacji wykorzystywanym do sporządzania pełnej wersji RST. Ograniczenie zakresu tych informacji i skonstruowanie uproszczonej metodologii jest możliwe, jeśli do oszacowań wykorzystane zostaną zagregowane dane na temat nakładów inwestycyjnych na środki trwałe (oszacowanie wartości nakładów w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej) oraz wartość netto środków trwałych (oszacowanie wartości środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej), a także współczynniki z wcześniejszych badań. Zgodnie z założeniami metodologii uproszczonego RST, analizie poddano inwestycje turystyczne w sekcjach H, I, O i G. W odniesieniu do danych dotyczących nakładów i środków trwałych brutto, nie zastosowano korekty tych wartości za pomocą współczynnika turystycznej wartości dodanej, ponieważ nie miałoby to logicznego uzasadnienia (inwestycje są z zasady niepodzielne i trudno stwierdzić, że np. inwestycją turystyczną było 75% samolotu). Jeśli chodzi o dane na temat nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w latach 2003-2004 w cenach bieżących oraz wartości netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w latach 2003-2004 w cenach bieżących, to podstawowym źródłem były dane z rachunków narodowych dotyczące rachunku produkcji i tworzenia dochodów według sekcji w latach 2003-2004.6.
6
Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2001 (oraz w 2002 r.). Instytut Turystyki 2003, 2004.
10
2. SPOŻYCIE TURYSTYCZNE 2.1. Charakterystyka spożycia turystycznego 2.1.1. Spożycie turystyczne w 2003 roku W 2003 roku spożycie turystyczne na terytorium ekonomicznym Polski oszacowano na poziomie 29 502 983 tys. PLN. Z tej kwoty 16 179 397 tys., tj. 54,8%, przypadło na wydatki rezydentów (gospodarstw domowych i w ramach podróży służbowych). W spożyciu turystycznym mieszkańców Polski w 2003 roku decydujące znaczenie miały wydatki turystyczne gospodarstw domowych – 67,3%. Analiza struktury rodzajowej spożycia wskazuje na dominację wydatków na charakterystyczne produkty turystyczne (62,6%); produkty związane z turystyką stanowiły pozostałe 37,4% spożycia. W grupie charakterystycznych produktów turystycznych nabywanych przez odwiedzających (rezydentów i nierezydentów łącznie) największą pozycję stanowiły wydatki na usługi transportowe ogółem (35%), noclegowe (zarówno hoteli, jak i pozostałych obiektów zakwaterowania – 28%) oraz gastronomiczne (21%). Na usługi biur podróży netto (marże, prowizje, usługi przewodnickie itp.) przeznaczono 5% wydatków na produkty charakterystyczne. Podobnie jak w latach poprzednich, wśród wydatków na produkty związane z turystyką szczególnie dużą pozycję stanowią wydatki na paliwo, na które w 2003 roku przeznaczono 4 234 375 tys. PLN, co stanowiło 14,4% ogółu spożycia turystycznego. Duże znaczenie miały również wydatki na zakupy żywności, napojów i wyrobów tytoniowych: 2 818 570 tys. PLN (9,6% spożycia ogółem). W badanym roku łączne wydatki nierezydentów poniesione na rzecz polskich podmiotów gospodarczych (na terenie Polski i za granicą) oszacowano na poziomie 13 323 586 tys. PLN. Zakup charakterystycznych produktów turystycznych oszacowano na łączną sumę 7 129 763 tys. PLN (tj. 53,5%), a związanych z turystyką i pozostałych produktów i usług na sumę 6 193 823 tys. (46,5%). W 2003 roku najważniejszą pozycję spożycia turystycznego nierezydentów stanowiły usługi noclegowe (łącznie 19,8%) i gastronomiczne (15,4%). Podobnie jak w poprzednim roku, stosunkowo niewielki był udział wydatków na usługi transportu pasażerskiego świadczone przez polskich przewoźników (wszystkie rodzaje transportu łącznie: 9,4%). W spożyciu turystycznym rezydentów, podobnie jak w latach poprzednich, dominowały wydatki na charakterystyczne produkty turystyczne (70,1%), wśród których szczególnie istotną pozycję stanowiły wydatki na usługi transportowe (33,8% łącznych wydatków turystycznych rezydentów). W transporcie największą rolę odegrały przewozy kolejowe (13,5% całości spożycia rezydentów), pasażerski transport lądowy (11,3%) oraz przewozy 11
lotnicze (8,9%). Ważną pozycję w strukturze konsumpcji stanowiły, co zrozumiałe, wydatki na usługi noclegowe (14,7%) i gastronomiczne (10,6%). Podsumowanie wyników badań dotyczących struktury spożycia turystycznego w 2003 roku zawiera wykres 2.1. Wykres 2.1. Spożycie produktów turystycznych w 2003 r. według rodzajów podróży 0%
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Usługi noclegowe Usługi gastronomiczne Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie Pasażerski transport lądowy Pasażerski transport wodny Przewozy lotnicze pasażerskie Usługi agencji turystycznych Usługi kulturalno-rekreacyjne Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe Dzianiny, trykotaże, odzież, futra, obuwie Produkty rafinacji ropy naftowej Razem produkty turystyczne Produkty pozostałe Spożycie rezydentów
Zużycie pośrednie
Nierezydenci
Z dokonanych szacunków wynika, że najważniejszą grupę klientów obiektów noclegowych (zarówno hoteli, jak i pozostałych rodzajów bazy) stanowią zdecydowanie nierezydenci (przypadła na nich ponad połowa spożycia tych usług), najmniej istotną zaś – uczestnicy podróży służbowych. Usługi gastronomiczne nabywane są również w przeważającej mierze przez nierezydentów (blisko 55%) oraz gospodarstwa domowe rezydentów (ok. 35%). Gospodarstwa domowe stanowią natomiast podstawową grupę klientów jednostek transportowych, zwłaszcza międzymiastowych przewozów kolejowych i transportu lądowego. Zwraca ponadto uwagę wysoki udział podróżujących służbowo rezydentów w nabywaniu paliw (ponad 45%).
2.1.2. Spożycie turystyczne w 2004 roku W 2004 roku spożycie turystyczne rezydentów i nierezydentów na terytorium ekonomicznym Polski wyniosło 33 485 799 tys. PLN, z czego 16 663 929 tys., tj. 49,8%, przypadło na wydatki rezydentów (gospodarstw domowych i w ramach podróży służbowych). Podobnie jak w poprzednim okresie, w spożyciu turystycznym mieszkańców Polski w 2004 roku decydujące znaczenie miały wydatki turystyczne gospodarstw domowych: 12
49,7%. W ujęciu rodzajowym dominowały wydatki na charakterystyczne produkty turystyczne (58,8%); produkty związane z turystyką miały większy udział w spożyciu niż rok wcześniej: 41,2%. W grupie charakterystycznych produktów turystycznych nabywanych przez odwiedzających przeważały wydatki na usługi transportowe ogółem (35,8%), noclegowe (zarówno hoteli, jak i pozostałych obiektów zakwaterowania – 26,9%) oraz gastronomiczne (21,4%). Na usługi biur podróży netto przeznaczono 5,5% wydatków na produkty charakterystyczne. Wśród wydatków na produkty związane z turystyką szczególnie dużą pozycję od lat stanowią wydatki na paliwo, na które w 2004 roku przeznaczono 4 838 906 tys. PLN (14,5% ogółu spożycia turystycznego). Jeśli chodzi o nierezydentów, ich łączne wydatki poniesione na rzecz polskich podmiotów gospodarczych oszacowano na poziomie 16 821 870 tys. PLN. Zakup charakterystycznych produktów turystycznych oszacowano na łączną sumę 7 944 342 tys. PLN (tj. 47,2%), a związanych z turystyką i pozostałych produktów i usług – na 8 877 528 tys. PLN (52,8%). Najważniejszą pozycję spożycia turystycznego nierezydentów stanowiły w 2004 roku usługi noclegowe (łącznie 16,5%) i gastronomiczne (14%). Podobnie, jak w latach wcześniejszych, zaobserwowano niewielki udział wydatków na usługi transportu pasażerskiego świadczone przez polskich przewoźników (wszystkie rodzaje transportu łącznie 9,7%), co wiąże się z częstym korzystaniem z własnych samochodów osobowych: wydatki na zakup paliw stanowiły 10,4% łącznego spożycia nierezydentów odwiedzających Polskę. W usługach transportowych największy był udział pasażerskiego transportu lotniczego (67,6%), a następnie usług pasażerskiego transportu lądowego (20,6%). Wydatki nierezydentów na usługi rekreacyjne, rozrywkowe, związane ze sportem oraz usługi muzeów od lat pozostają na niskim poziomie (łącznie około 6,8%). Z kolei usługi agencji turystycznych, rozumiane jako marża biur podróży organizujących turystykę przyjazdową do Polski, miały jeszcze mniejszy udział w wydatkach niż w 2003 roku (zaledwie 2% ogółu wydatków). Analiza spożycia turystycznego rezydentów wskazuje, że wydatki na charakterystyczne produkty turystyczne miały podobny udział jak w 2003 roku (70,5%). Szczególnie istotna ich część przypadła na usługi transportowe (33,8% łącznych wydatków turystycznych rezydentów). W transporcie największe znaczenie miały przewozy kolejowe (stanowiły 13,5% całości spożycia rezydentów), pasażerski transport lądowy (11,3%) oraz przewozy lotnicze (8,9%). Ważną pozycję w strukturze konsumpcji stanowiły wydatki na usługi noclegowe (14,7%) i gastronomiczne (10,6%).
2.2. Kierunki i dynamika zmian Zmiany wielkości spożycia turystycznego ujmowanego w RST, które zaszły w badanym okresie, są niejednorodne. W 2003 roku, najtrudniejszym dla polskiej gospodarki turystycznej, wielkość spożycia spadła w relacji do 2002 roku ogółem o blisko 2%. Na wspomniany spadek złożyło się zmniejszenie wydatków na usługi noclegowe, gastronomiczne, transport lotniczy oraz paliwa. W porównaniu z 2002 rokiem spadło 13
spożycie turystyczne nierezydentów (o 7%) i związane z podróżami służbowymi rezydentów (o 8%), wzrosło natomiast spożycie gospodarstw domowych (o 9%). Mimo niekorzystnej sytuacji, zanotowano jednak wzrost wartości usług biur podróży, a także wydatków na usługi kulturalno-rekreacyjne. Niewątpliwie korzystne zmiany zaszły w 2004 roku, kiedy to zaobserwowano wzrost ogólnego poziomu spożycia o 13,5% (z 29,5 mld do 33,5 mld PLN). Zmiany te wynikają przede wszystkim z istotnego wzrostu spożycia nierezydentów (o 26%) oraz krajowego spożycia rezydentów (o 4%). Spożycie turystyczne w ramach krajowych podróży służbowych w zasadzie nie uległo zmianom. Analizując oszacowania za 2004 rok warto również zwrócić uwagę na pewne zmiany strukturalne. Na wzrost spożycia turystycznego w stosunku do roku poprzedniego największy wpływ miało zwiększenie wydatków na zakupy produktów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz paliw, co spowodowało wzrost udziału produktów związanych z turystyką i pozostałych w spożyciu turystycznym ogółem. Najistotniejszą dla gospodarki turystycznej zmianą był jednak wzrost wydatków na usługi noclegowe, gastronomiczne i transportowe (z wyjątkiem transportu kolejowego) oraz niewielki wzrost spożycia usług biur podróży.
14
3. TURYSTYCZNA PRODUKCJA GLOBALNA, WARTOŚĆ DODANA I UDZIAŁ TURYSTYKI W PKB 3.1. Charakterystyka produkcji globalnej i wartości dodanej w 2003 i 2004 roku Zgodnie z przeprowadzonymi szacunkami, w 2003 roku wartość pierwszorzędnej produkcji globalnej w turystycznych rodzajach działalności wyniosła 120 701 100 tys. PLN, co stanowiło około 7,3% wartości produkcji globalnej w całej gospodarce narodowej. W 2004 roku poziom tej produkcji wyniósł 131 005 420 tys. PLN, czyli 7,1% produkcji globalnej wytworzonej w całej gospodarce narodowej. Udział poszczególnych sekcji w produkcji globalnej produktów turystycznych przedstawia wykres 3.1. Wykres 3.1. Struktura pierwszorzędnej produkcji globalnej produktów turystycznych w 2003 r. według sekcji rodzajów działalności H 11%
I 17%
G 60% O 12%
Analiza danych na wykresie 3.1 pokazuje, że zdecydowanie dominowała produkcja globalna wytworzona w sekcji G, a więc w sekcji grupującej rodzaje działalności związane z turystyką. Wartość produkcji globalnej charakterystycznych produktów turystycznych ogółem (występujących jako produkcja pierwszorzędna w sekcjach H, I i O) wyniosła w 2003 roku 49 453 390 tys. PLN, co stanowi 3% produkcji globalnej w całej gospodarce. W 2004 roku struktura ta wyglądała bardzo podobnie. Wystąpiły tylko niewielkie przesunięcia: udział sekcji G spadł o 1 p.p., a sekcji O wzrósł o 1 p.p. Udziały dwóch pozostałych sekcji pozostały na niezmienionym poziomie. Ogółem w 2004 roku produkcja 15
globalna charakterystycznych produktów turystycznych wyniosła 53 577 620 tys. PLN, co stanowiło 2,9% produkcji globalnej w całej gospodarce. Interpretując przedstawione wielkości należy pamiętać, że pierwszorzędnej produkcji globalnej w turystycznych sekcjach gospodarki nie można utożsamiać z produkcją przeznaczoną na potrzeby spożycia turystycznego, co jest spowodowane dwoma czynnikami. Po pierwsze, nie obejmuje ona wartości produkcji drugorzędnej produktów turystycznych w nieturystycznych rodzajach działalności. Po drugie, tylko część tej produkcji stanowi spożycie turystyczne, czyli jest wykorzystywana przez odwiedzających. Uzyskanie wielkości produkcji globalnej przeznaczonej wyłącznie dla odwiedzających wymaga zastosowania współczynnika spożycia turystycznego. Wartość dodana wytworzona w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej została oszacowana dla 2003 roku na poziomie 44 443 680 tys. PLN, a dla 2004 roku na poziomie 48 508 511 tys. Oznacza to udział w wartości dodanej wytworzonej w całej gospodarce odpowiednio na poziomie 6% i 5,9%. Porównanie wskaźników z udziałami w produkcji globalnej wskazuje, że charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej odznaczają się zdecydowanie większą niż przeciętna dla gospodarki zdolnością tworzenia wartości dodanej. Wykres 3.2. Wartość dodana wytworzona w CRDT w 2003 r. według rodzaju działalności Usługi kulturalnorekreacyjne 17%
Hotele i pozostałe obiekty oraz gastronomia 20%
Działalność związana z turystyką 6% Transport kolejowy 9%
Transport lotniczy 1% Transport wodny 1% Transport lądowy pozostały 46%
Z danych przedstawionych na wykresie 3.2 wynika, że największy udział w tworzeniu wartości dodanej w CRDT miał transport lądowy pozostały (46%), znaczący był też udział obiektów noclegowych i gastronomii (20%) oraz działalności kulturalno-rekreacyjnej (17%). Na pozostałe rodzaje działalności przypadało łącznie tylko 17%. W 2004 roku w strukturze tej nie wystąpiły żadne istotne zmiany. Ze względu na problemy z wyodrębnieniem wartości dodanej wytworzonej w handlu produktami uwzględnionymi w spożyciu turystycznym, analizowanie wartości dodanej we wszystkich turystycznych rodzajach działalności, tj. charakterystycznych i związanych z turystyką, jest nieuzasadnione.
16
Zastosowanie do wartości dodanej wypracowanej w turystycznych rodzajach działalności wskaźnika spożycia turystycznego7 pozwala obliczyć wielkość wartości dodanej wytworzonej bezpośrednio na potrzeby spożycia turystycznego. Obliczona w ten sposób turystyczna wartość dodana wyniosła w 2003 roku 12 899 495 tys. PLN, co stanowiło 1,73% wartości dodanej wytworzonej w tym roku w całej gospodarce. W 2004 roku wielkość turystycznej wartości dodanej osiągnęła 14 310 147 tys. PLN (1,74% wartości dodanej wytworzonej w całej gospodarce). Wykres 3.3. Turystyczna wartość dodana w 2004 r. według rodzajów działalności Działalność drugorzędna 10%
Hotele i pozostałe obiekty, gastronomia 22% Transport kolejowy 6% Transport lądowy pozostały 6% Transport wodny 0% Transport lotniczy 3% Działalność
Handel ogółem 40%
Usługi kulturalnorekreacyjne 6%
związana z turystyką 7%
W porównaniu z 2003 rokiem w strukturze turystycznej wartości dodanej zaszły dość istotne zmiany: wzrósł udział handlu (40%) i działalności drugorzędnej (10%), zmalał zaś – CRDT (50%). Wśród tych ostatnich nie zaobserwowano istotnych zmian strukturalnych: nadal zdecydowanie największy udział w wytwarzaniu turystycznej wartości dodanej miały obiekty noclegowe i gastronomiczne.
3.2. Wkład turystyki w tworzenie PKB w 2003 i 2004 roku Chociaż wartość dodana ma podstawowe znaczenie jako składnik PKB, to określenie jego wielkości wymaga uwzględnienia także podatków pośrednich netto (podatków nakładanych na produkty pomniejszonych o dotacje do produktów). Podobna operacja jest konieczna również w odniesieniu do turystycznej wartości dodanej, jeśli chcemy oszacować wkład turystyki w tworzenie PKB. Nawet przy sporządzaniu pełnej wersji RST określenie kwoty podatków pośrednich netto zapłaconych w związku ze spożyciem turystycznym jest wyjątkowo skomplikowane. W uproszczonej wersji RST postanowiono dokonać oszacowania tej kwoty na podstawie przeciętnej kwoty obciążeń produktów turystycznych nabytych przez odwiedzających w 2002 roku. Oszacowania te cechuje zatem duży margines niepewności ze względu na częste zmiany przepisów podatkowych w Polsce, a co za tym idzie, obciążeń podatkowych. Oszacowany w ten sposób PKB wypracowany dzięki turystyce wyniósł w 2003 roku 15 851 mln PLN, co stanowiło 1,88% PKB w całej gospodarce narodowej. Dla
W tablicy III stanowi on składową współczynnika TWD, będącego iloczynem współczynnika specjalizacji produkcji i spożycia turystycznego. 7
17
2004 roku kwota „turystycznego” PKB została oszacowana na poziomie 17 693 mln PLN, czyli 1,91% PKB. Zgodnie z założeniami uproszczonej metodologii RST, przeprowadzono ponadto szacunek wkładu turystyki w PKB na podstawie spożycia końcowego, pośredniego i wymiany z sektorem „zagranica”. Obliczony tą metodą turystyczny PKB składa się z turystycznego spożycia końcowego sektora gospodarstw domowych oraz sektora rządowego i samorządowego (obejmuje wydatki na podróże krajowe pomniejszone o wydatki na zakwaterowanie i transport w ramach krajowych podróży służbowych), a także salda wymiany turystycznej z sektorem „zagranica” (wydatki nierezydentów w Polsce pomniejszone o wydatki Polaków za granicą). Przy szacowaniu wykorzystano częściowo dane, z których nie korzystano w przedstawionych wcześniej obliczeniach. Dotyczy to danych na temat spożycia turystycznego w związku z podróżami krajowymi i spożycia mieszkańców Polski w związku z turystyką wyjazdową, zebrane w trakcie badań Instytutu Turystyki wymienionych we wstępie. Odpowiednie dane dostępne były tylko za 2004 rok, tak więc obliczenia przeprowadzono jedynie dla tego roku. Wydatki te określono na poziomie 18 300 mld PLN 8 dla podróży krajowych i 12 558 mln PLN dla podróży wyjazdowych .. Jeśli chodzi o wydatki na podróże krajowe, to oszacowane w tym badaniu wydatki Polaków (łącznie podróże prywatne i służbowe, bez podróży jednodniowych) były o wyższe o ok. 1,7 mld PLN niż przedstawione w tablicy I (2004). W zakresie wydatków cudzoziemców na rzecz polskich podmiotów wykorzystano wydatki oszacowane na potrzeby uproszczonej wersji RST. Oszacowany tą metodą turystyczny PKB w 2004 roku wyniósł 17 757 mln PLN, co dało udział w PKB kraju na poziomie 1,92%. Są to więc wyniki praktycznie identyczne z uzyskanymi przy zastosowaniu metodologii uproszczonego RST.
3.3. Kierunki i dynamika zmian Ze względu na przyjętą metodę szacowania produkcji globalnej, wartości dodanej i PKB na podstawie struktury gospodarki turystycznej zaobserwowanej w 2002 roku, zmiany tych wielkości związane były przede wszystkim ze zmianami w wielkości i strukturze spożycia turystycznego w latach 2003 i 2004. Na tej podstawie można stwierdzić, że rok 2003 był kolejnym rokiem, w którym udział turystyki w tworzeniu PKB wyraźnie spadał: z 2,02% w 2002 roku do 1,88%. W 2004 roku nastąpiło przełamanie tej tendencji i wskaźnik ten nieznacznie wzrósł do 1,91%. Bez większych zmian kształtowała się struktura tworzenia turystycznej wartości dodanej: we wszystkich badanych okresach udział CRDT był stosunkowo niewielki: nieznacznie tylko przekraczał 50%. Oznacza to, że spożycie turystyczne w Polsce w dalszym ciągu w relatywnie niewielkim stopniu stymuluje rozwój produkcji charakterystycznych produktów turystycznych.
8
Według informacji J. Łaciaka z IT.
18
4. PRACUJĄCY W TURYSTYCE 4.1. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej w 2003 roku Ogółem w 2003 roku liczba pracujących w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej wyniosła prawie 610 tys. osób, co stanowiło nieco ponad 5% siły roboczej w całej gospodarce. Liczba ta obejmuje zarówno zatrudnionych (ponad 423 tys. osób), jak i właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin („samozatrudnionych”), którzy stanowią 31% ogółu pracujących w turystyce. Rzeczywista wielkość zatrudnienia związanego z obsługą ruchu turystycznego, oszacowana przy zastosowaniu współczynnika TWD, była oczywiście znacznie niższa: niespełna 180 tys. osób Na jednostki zatrudniające powyżej 9 osób przypadło 44% pracujących; znacznie więcej miejsc pracy (zarówno dla samozatrudnionych, jak i zatrudnionych) tworzyły jednostki mikro, w których liczba pracujących nie przekroczyła 9 osób. Udział poszczególnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w generowanym zatrudnieniu w 2003 roku był bardzo różny. Na poziomie grup (przy uwzględnieniu wskaźnika TWD) największym pracodawcą spośród wszystkich CRDT okazał się transport kolejowy (27,2 tys. osób, czyli 15 % wszystkich pracujących w CRDT). Kolejne miejsca należą do gastronomii: restauracje z liczbą 23,5 tys. pracujących i bary z liczbą 18,4 tys. osób dają łącznie 23% „turystycznych” miejsc pracy, a wielkość ta wzrośnie o kolejne 4 p.p., jeśli uwzględnić działalność stołówek i katering. Znacznie mniejszy był udział obiektów noclegowych, czyli hoteli (11,2 tys. osób, co stanowi 6% pracujących w CRDT) i pozostałych obiektów noclegowych (5%). Działalność pośrednictwa i organizacji to zaledwie 3% wszystkich pracujących w CRDT (5,2 tys.).
19
Największy odsetek samozatrudnionych przypadł na bary (28%) i restauracje (22%), nieco niższy na obiekty noclegowe inne niż hotele (17%). Skromnie na tym tle wypadły hotele (9%), stołówki wraz z działalnością kateringową (7%), a nawet biura podróży (5%) i pasażerski transport lądowy (poza kolejowym) (5%). Podane wskaźniki należy jednak analizować łącznie z informacją o liczbie przedsiębiorstw w poszczególnych rodzajach działalności turystycznej. Na przykład w przypadku restauracji (które aż w 69% opierają się na najemnej sile roboczej), znacząca liczba przedsiębiorstw (ponad 16 tys. jednostek) sprawiła, że miały one znaczący udział w ogólnej liczbie samozatrudnionych w 2003 roku (22%). Łącznie w CRDT pracowało ponad 281 tys. kobiet, jednak po uwzględnieniu współczynnika TWD liczba kobiet zatrudnionych faktycznie przy obsłudze ruchu turystycznego spada do nieco ponad 107 tys. Stanowiło to prawie 60% wszystkich pracujących w CRDT w 2003 roku i jest wskaźnikiem znacznie większym niż dla całej gospodarki, gdzie kobiety stanowią 47% wszystkich pracujących. Jeśli chodzi o wielkość wartości dodanej przypadającej na jednego pracującego, to w przypadku charakterystycznej działalności turystycznej wyniosła ona 37 tys. PLN. Dla obiektów noclegowych i gastronomii wskaźnik ten wyniósł prawie 42 tys. PLN, a dla działalności pośrednickiej i organizatorskiej ponad 175 tys., czyli znacznie więcej niż dla całej gospodarki (66,7 tys. PLN). Wydajność pracy w działalności obiektów noclegowych i gastronomii wyniosła w 2003 roku prawie 200 tys. PLN, co oznacza, że była ponad 1,5 razy wyższa niż dla całej gospodarki (130 tys. PLN).
4.2. Charakterystyka siły roboczej w działalności turystycznej w 2004 roku W 2004 roku łączna liczba pracujących w CRDT utrzymała się na niezmienionym poziomie w stosunku do roku 2003 (ponad 608 tys. osób). Nastąpiło jednak przesunięcie liczby pracujących w kierunku pracy najemnej. Liczba zatrudnionych wyniosła bowiem 525 tys., czyli wzrosła o ponad 107 tys., gdy porównywalny spadek odnotowano w grupie właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin, którzy stanowili w 2004 roku 14% ogółu pracujących w turystyce (spadek o 17 p.p). Zmiana ta nie znajduje jednak potwierdzenia w zakresie liczby mikroprzedsiębiorstw, które stanowią rynkowe „źródło” samodzielnie tworzonych miejsc pracy. Ich liczba wzrosła o prawie 5 tys. jednostek, ale suma tworzonych przez nie miejsc pracy spadła o prawie 200. Liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób w 2004 roku wyniosła prawie 10,5 tys. (przyrost o ponad 300 jednostek w stosunku do 2003 r.). Dały one zatrudnienie 456 tys. osób (75% wszystkich pracujących w CRDT). Pracujący w CRDT stanowili w 2004 roku (podobnie jak rok wcześniej) ok. 5% siły roboczej w całej gospodarce. Rzeczywista wielkość zatrudnienia związanego z obsługą ruchu turystycznego (po uwzględnieniu współczynnika TWD) wynosi nieco ponad 118 tys. 20
osób. Prawie 81% tej liczby to zatrudnieni, a 29% stanowią właściciele, współwłaściciele i pomagający członkowie rodzin. Zarazem 64% pracujących przypada na jednostki zatrudniające powyżej 9 osób. Na poziomie grup (przy uwzględnieniu wskaźnika TWD) największymi pracodawcami wśród CRDT w 2004 roku były restauracje (ponad 25 tys. osób, czyli 21% wszystkich pracujących w CRDT) i transport kolejowy (20%, ponad 23 tys. pracujących). Nieco dalej mieszczą się bary (15%, prawie 18 tys. pracujących), hotele (11%, prawie 13 tys.), pozostałe obiekty noclegowe (8%, niespełna 9 tys.) oraz stołówki i katering (7%, prawie 8 tys.). Znacznie mniejszy był udział działalności pośrednickiej i organizatorskiej (4 tys. osób, co stanowi zaledwie 3% pracujących w CRDT). Udziały poszczególnych rodzajów działalności w liczbie tworzonych miejsc pracy pozostały prawie niezmienione w stosunku do 2003 roku. Wykres 4.1. Pracujący w turystyce w 2004 roku (wszystkie jednostki) Pozostała działalność rekreacyjna; 1% Działalność związana Działalność związana z poprawą kondycji ze sportem; 1% fizycznej; 1% Inna działalność artystyczna Hotele; 11% rozrywkowa; 4%
Działalność bibliotek, archiwów i muzeów.; 3%
Pozostałe obiekty noclegowe; 8%
Działalność związana z turystyką; 3% Pozostały pasażerski transport rozkładowy lądowy; 3%
Restauracje; 21%
Transport kolejowy; 20% Działalność stołówek i katering; 7%
Bary; 15%
Jeśli chodzi o samozatrudnienie w turystyce w 2004 roku, to na tę kategorię przypadało 19% pracujących. Na poziomie poszczególnych rodzajów działalności powtarzają się tendencje z 2003 roku.
21
W grupie samozatrudnionych mężczyźni reprezentowani są najliczniej (podobnie jak rok wcześniej) w gastronomii (zwłaszcza w barach i restauracjach). Znacznie dalej plasują się hotele i inne obiekty noclegowe oraz biura podróży. Liczby te świadczą, że zarówno kobiety jak i mężczyźni podejmujący samodzielną działalność gospodarczą w turystyce najliczniej reprezentowani są w gastronomii i usługach noclegowych, choć przewagę liczebną w tych rodzajach działalności (w zakresie samozatrudnionych) zyskują kobiety. Jeśli chodzi o wielkość wartości dodanej przypadającej na jednego pracującego, to w charakterystycznej działalności turystycznej wyniosła ona prawie 35 tys. PLN (nieznaczny spadek w stosunku do 2003 r.). Dla obiektów noclegowych i gastronomii wskaźnik ten wyniósł ponad 43 tys. PLN, a dla działalności pośrednickiej i organizatorskiej aż 235 tys. (1,5 razy więcej niż w 2003 r.), znacznie więcej niż dla całej gospodarki (73 tys. PLN). Wydajność pracy w działalności obiektów noclegowych i gastronomii wyniosła w 2004 roku prawie 209 tys. PLN, co oznacza, że była prawie 1,5 razy wyższa niż dla całej gospodarki (prawie 146 tys. PLN).
22
5. NAKŁADY INWESTYCYJNE W CRDT 5.1. Nakłady inwestycyjne Zgodnie z metodologią sporządzania RST przyjmuje się, że działalność turystyczna występuje jako działalność podstawowa w czterech sekcjach: G, H, I i O9. W 2003 roku nakłady inwestycyjne na budynki i budowle, środki transportu oraz pozostałe środki trwałe, łącznie z nakładami na ulepszenia gruntu w CRDT, wyniosły 4,0 mld PLN, co stanowiło 3,6% nakładów inwestycyjnych ogółem. W 2004 roku nakłady te wyniosły 4,2 mld PLN, co odpowiadało 3,4% nakładów inwestycyjnych ogółem. W nakładach inwestycyjnych dominują dwie grupy działalności: hotele i pozostała baza noclegowa oraz transport lotniczy. W 2003 roku oddano do użytku (nowe inwestycje lub generalne remonty) 871 obiektów o kubaturze 1 673 tys. m3, w tym 313 hoteli, a w 2004 roku 687 obiektów o kubaturze 952,5 tys. m3, w tym 249 hoteli. Produkcja budowlano-montażowa w 2003 roku w grupie hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego zrealizowana systemem zleceniowym przez podmioty budowlane, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, wyniosła 493,3 mln PLN (była o 15,3% wyższa niż w roku poprzednim), a w 2004 roku – 275,8 mln PLN. Przedstawione informacje dotyczyły bazy zakwaterowania zbiorowego. Jeśli chodzi o bazę zakwaterowania indywidualnego, w zakres RST wchodzą tylko tzw. drugie domy. Ta grupa obiektów od 2001 roku obejmuje kategorię Domy letnie i domki wypoczynkowe oraz rezydencje wiejskie na terenach wiejskich. W 2003 roku oddano do użytku 2 730 obiektów o kubaturze 805,5 tys. m3 i wartości 224,2 mln PLN10, a w 2004 roku 1 740 obiektów o kubaturze 527,3 tys. m3 i wartości 147,2 mln PLN.
9
Polska klasyfikacja działalności. GUS, Warszawa 2001. Według oszacowań Instytutu Turystyki na podstawie danych z 2002 roku, z uwzględnieniem inflacji.
10
23
Wykres 5.1. Domy letniskowe i domki wakacyjne oraz rezydencje wiejskie* 3000
2730
2700 2400 2100 1800
1740
1572 1341
1500
1234
1267 954
1200
869
1457
983
900 600 300 0
1995
1996
1997
1998
2000
2001
2002
2003
2004
2005
* Nie przeznaczone do stałego zamieszkania na obszarach wiejskich. Dane za lata 1995-1999 dotyczą tzw. domków kempingowych, za lata 2001-2005 – domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich. Za rok 2000 oszacowanie Instytutu Turystyki. Źródło: Budownictwo, wyniki działalności. Warszawa GUS. 1995-2003.
W 2003 roku na zakup środków transportu w sektorze transportu lotniczego poniesiono nakłady w wysokości około 346,4 mln PLN. Łączne nakłady na transport lotniczy wyniosły 413,2 mln PLN. W 2003 roku firmy zajmujące się rozkładowym transportem lotniczym w Polsce dysponowały 56 samolotami komunikacyjnymi, a w 2004 roku – 54. W 2003 roku porty lotnicze odnotowały 88,8 tys., a w 2004 – 93,9 tys. startów i lądowań samolotów pasażerskich, które przewiozły w 2003 roku 3 978,3 mln, a w 2004 – 4 044,5 mln pasażerów.
5.2. Wartość netto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w latach 2003-2004 Wartość netto środków trwałych, obejmująca produkowane aktywa niefinansowe (budynki i budowle, środki transportu i pozostałe produkowane aktywa niefinansowe) w CRDT (bez wartości gruntów i drugich domów) w 2003 roku wyniosła 33,0 mld PLN, co stanowi 2,0% wartości netto środków trwałych ogółem, a w 2004 – 36,5 mld PLN, co stanowi 2,1% wartości netto środków trwałych w gospodarce narodowej.
24
6. UWAGI KOŃCOWE Zgodnie z przyjętymi założeniami, opracowanie zawiera oszacowania podstawowych wielkości charakteryzujących efekty ekonomiczne gospodarki turystycznej w latach 20032004. Potwierdza to możliwość i celowość ograniczenia częstotliwości sporządzania pełnej wersji RST. Trzeba jednak pamiętać, że przedstawiona metodologia ma charakter testowy i potrzebne są dalsze prace, w związku z czym interpretacja uzyskanych wyników wymaga pewnej ostrożności. Wartościowym wkładem w rozwój metodologii RST byłoby sporządzenie za 2005 rok uproszczonego RST na podstawie zaprezentowanej metodologii oraz pełnej jego wersji. Pozwoliłoby to dokonać oceny zmian strukturalnych, które zaszły w gospodarce turystycznej w stosunku do 2002 roku, oraz ich wpływu na wyniki uproszczonego rachunku. Osobnym zagadnieniem jest szacowanie wkładu turystyki w PKB z rocznym opóźnieniem, przy zastosowaniu metody wykorzystania końcowego. Uzyskany rezultat wykazuje dość znaczną zbieżność z danymi z wersji uproszczonej RST, ale należy to potraktować przede wszystkim jako impuls do doskonalenia obu metodologii. Jednorazowa obserwacja nie może być podstawą do rutynowego stosowania tej metody. Wskazane jest dokonanie odpowiednich obliczeń „turystycznego” PKB metodą spożycia końcowego dla kolejnych lat, ponieważ jest to potencjalne narzędzie monitorowania trendów w gospodarce turystycznej. Jego zaletą są niewątpliwie stosunkowo niewielkie wymagania, jeśli chodzi o zakres potrzebnych danych, niemniej warunkiem rzetelności wyników jest dysponowanie rzetelnymi badaniami wydatków turystycznych. Obecnie słabe strony to brak danych o wydatkach na podróże jednodniowe mieszkańców Polski, konieczność korzystania z danych Departamentu Rachunków Narodowych GUS w zakresie wydatków na podróże służbowe oraz brak informacji, jaką część tych ostatnich stanowią wydatki na podróże zagraniczne. Należy również pamiętać, że ze względu na brak odpowiednich danych, także RST w pełnej wersji nie obejmuje wszystkich elementów spożycia turystycznego i należy dążyć do uzupełnienia istniejących luk.
25