Τεύχος 608

ΤΕ ΥΧ ΟΣ 60 8 — 6 IO YN IO Y 20 19

ΟΔ ΗΓ ΟΣ S ΔΩ ΡΕ ΑΝ FR EE PR ES Ν ΑΘ ΗΝ Α! ΟΛ Α ΓΙ Α ΤΗ

R E E QU

A

S N TH E

ΚΥ ΚΛ ΟΦ ΟΡ ΕΙ ΤΗ Σ ΠΟ ΛΗ Σ

ΤΗ ΚΑ ΘΕ ΠΕ ΜΠ

Μ ΕΡΟΣ

H ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛ ΗΣ

w

LIFO /6.6.2019

2

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης:

Στάθης

διευθυντής:

γενικός

Τσαγκαρουσιάνος,

Μιχάλης

commercial

Μιχαήλ,

AT HE NS PR ID E 20 19 - 8 IO YN IO Y

director: Πηνελόπη Μουλά, διευθυντής lifo.gr: Θανάσης Χαραμής, διευθυντής mikropragmata.lifo. gr: Άρης Δημοκίδης, διευθυντής εντυπης εκδοσης: Τάσος

σύμβουλος

Μπρεκουλάκης,

σχεδιασμού:

Γιάννης Καρλόπουλος, αrt director: Χρήστος Τζοβάρας, εμπορικο τμημα advertising director: Γιώτα Αθανασοπούλου, digital

advertising

director:

Χριστίνα Γιαννοπούλου, direct sales director: Κώστας Μαντάς, direct sales: Γιώργος Λυκουργιώτης, Ισιδώρα Γενούζου, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου, senior digital campaign

manager:

Ελένη

Γκοβάτσου,

digital

campaign manager: Αγγελική Λάζου, client service coordinator:

Ξένια Στασινοπούλου (xenia@lifo.gr),

ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr: Άγγελος Παπαστεργίου,

Σπύρος Γκατζούνας, συνταξη

αρχισυνταξία: Αλέξανδρος Διακοσάββας, συντακτικη ομαδα: Θοδωρής Αντωνόπουλος,

Λουίζα Αρκουμανέα

(Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Μερόπη Κοκκίνη, Αναστασία Γαλάνη, Άκης Κατσούδας, Κατερίνα Κοντίνη, Δημήτρης Κυριαζής, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Παπαϊωάννου,

Γιάννης

Παπασπύρου,

Γεωργία

Πανταζόπουλος, Παπαστάμου,

Σταυρούλα

Μαρία

Παππά,

Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Φιλιώ Ράγκου, Πάνος Σάκκας, Νικόλας Σεβαστάκης, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, φωτογράφοι: Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος, ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ, διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης: Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά, διόρθωση

κειμένων:

Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου, λογιστηριο οικονομική

διεύθυνση: Δημήτρης Τασιόπουλος,

λογιστήριο: Άλκηστις Γκούμα, Βασίλης Κοτρωνάκης, διανομή:

Άκης

Ιωάννου,

γραμματεία:

Βιβίκα

Ανδριανάτου, κωδικος εντυπου 7639

ανακυκλωστε

μαθε περισσοτερα στη σελιδα 8

QUEER ATHENS

παρακαλουμε

LIFO /6.6.2019

3

QU EE R AT HE NS 12. Η ΣΚΌΡΠΙΑ ΔΎΝΑΜΗ Γιάννης Κωνσταντινίδης

62. ΓΡΗΓΌΡΗΣ ΒΑΛΛΙΑΝΆΤΟΣ: Ο ΕΚΠΡΌΣΩΠΟΣ

16. «Ο ΣΚΟΤΕΙΝΌΣ ΚΌΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΊΤΟΥ ΣΕΞ» Φώντας Τρούσας

70. ΚΟΎΚΛΕΣ Αλέξανδρος Διακοσάββας

15. Ο ΚΑΙΆΔΑΣ ΚΑΙ Η ΧΟΎΝΤΑ Θοδωρής Αντωνόπουλος

64. QUEER ΉΡΩΕΣ ΣΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΆ ΘΈΑΤΡΑ Xρήστος Παρίδης

18. ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΎΧΗΣ: Η ΑΓΆΠΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΈΛΕΓΕ ΤΟ ΌΝΟΜΆ ΤΗΣ Γιάννης Κωνσταντινίδης

74. Η ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ Ο QUEER ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΆΦΟΣ Xρήστος Παρίδης

22. Ο ΔΡΌΜΟΣ ΈΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΉ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΊΑ /Θοδωρής Αντωνόπουλος

76. Η QUEER ΚΟΥΛΤΟΎΡΑ ΆΝΘΙΖΕ ΠΆΝΤΑ ΣΤΑ ΥΠΌΓΕΙΑ ΕΝΌΣ ΚΛΑΜΠ Φώφη Τσεσμελή

34. ΑΜΦΙ ΌΠΩΣ ΑΜΦΙΣΒΉΤΗΣΗ Θοδωρής Αντωνόπουλος

84. ΤΑ ΚΑΛΙΑΡΝΤΆ Κατερίνα Χριστοπούλου

32. Ο ΕΚΡΗΚΤΙΚΌΣ ΑΘΗΝΑΪΚΌΣ ΛΌΓΟΣ ΤΟΥ ΚΏΣΤΑ ΤΑΧΤΣΉ Τίνα Μανδηλαρά 38. ΠΏΣ ΑΠΌ ΤΑ ΠΡΏΤΑ DIY ΠΆΡΤΙ ΣΤΟΝ ΛΌΦΟ ΤΟΥ ΣΤΡΈΦΗ ΣΤΑ ’90s, ΦΤΆΣΑΜΕ ΝΑ ΓΙΟΡΤΆΖΟΥΜΕ ΣΤΟ ATHENS PRIDE ΣΤΟ ΣΎΝΤΑΓΜΑ Θοδωρής Αντωνόπουλος

80. ΣΚΟΤΕΙΝΟΊ ΈΡΩΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΆΝΟΜΟΙ ΠΌΘΟΙ M. Hulot

86. ΤΖΈΝΗ ΧΕΙΛΟΥΔΆΚΗ: ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΤΡΑΝΣ ΜΟΝΤΈΛΟ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ Άρης Δημοκίδης 90. ΜΙΑ ΚΥΡΊΑ ΣΤΑ ΜΠΟΥΖΟΎΚΙΑ, ΈΝΑΣ ΜΆΓΚΑΣ ΣΤΑ ΣΑΛΌΝΙΑ. ΜΙΑ ΣΎΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΉ ΣΕ ΈΜΦΥΛΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΆΣΕΙΣ ΚΑΙ QUEER ΠΡΟΣΔΟΚΊΕΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΕΜΠΟΡΙΚΌ ΣΙΝΕΜΆ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΌΔΟΥ 1950-1980 Γιώργος Φλούδας

42. Η ΓΚΈΙ ΔΙΑΣΚΈΔΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ Χρήστος Παρίδης

46 ΠΆΟΛΑ: Η ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΦΩΝΉ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΊΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΆΛΛΗΣ ΑΘΉΝΑΣ Τίνα Μανδηλαρά

52. ΟΙ ΛΕΣΒΊΕΣ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ ΕΊΧΑΝ ΤΗ ΔΙΚΉ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΊΑ Μαρία Cyber

58. ΕΛΙΣΆΒΕΤ ΒΑΚΑΛΊΔΟΥ: «KΑΠΕΤΆΝΙΟΣ» ΤΗΣ ΨΥΧΉΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΡΓΆΤΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΑΤΚΙ+ ΚΙΝΉΜΑΤΟΣ Θοδωρής Αντωνόπουλος 60. ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΘΎΜΑΤΑ ΤΟΥ AIDS Θοδωρής Αντωνόπουλος

LIFO /6.6.2019

4

μαθε περισσοτερα στη σελιδα 8

94. ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΠΑΠΑΪΩΆΝΝΟΥ Ματούλα Κουστένη

100. QUEER ANTHEMS Μαρία Παππά

104. QUEER YOUTH Αλέξανδρος Διακοσάββας

122. Η ΣΤΈΓΗ ΗΤΑΝ ΠΑΝΤΑ QUEER Αλέξανδρος Διακοσάββας

Α Ν Ε Μ Ο Χ ΠΕΡΙΕ

LIFO /6.6.2019

5

QUEER ATHENS

Σ

ν πολλά ε αυτό το τεύχος μιλούν και γράφουν άνθρωποι που έκανα γίες για να έχουμε το δικαίωμα να είμαστε σήμερα δίχως απολο τουν τη ο εαυτός μας. Δημοσιεύονται λαμπρά δοκίμια που συνθέ αφηγήσεις σκόρπια γκέι ιστορία της πόλης και αυτοβιογραφικές μεγάλης δύναμης.

e d ito

Σύντροφοι Δεν μένει τίποτα να πω. Ευχαριστώ όσους συμμετείχαν. αυτόν τον εν όπλοις οι περισσότεροι, από τις εποχές που αν είχες άρα, αλητόπουστας ιδιαίτερο πυρετό στο αίμα δεν ήσουν queer, αλλά αδερφ κ.λπ. πολύ. Όχι κατ’ Για να αλλάξουν αυτές οι λέξεις ορισμένοι δούλεψαν περσόνες. Ή ανάγκην ως γκέι ακτιβιστές αλλά και ως ανυπότακτες πανικό ενός ήταν άνθρωποι που όρμησαν μετωπικά στο σύστημα με τον χτυπημένου ζώου.

και άλλους που Τους ξέρω και τους αγαπάω. Αυτούς που είναι διάσημοι πιάνω από τον πήγαν σαν το σκυλί στο αμπέλι. Όπως ο Φώτης, που τον που πρώτα ήταν ώμο, στο προπέρσινο Pride, λίγους μήνες πριν πεθάνει, στί Ρομίνα, μετά δημοσιογράφος του «01», μετά ήταν το αστραποβόλο τραβε του YouTube, ήταν ο εκδότης του «heteron ½», μετά ήταν ο physiodifis μετά ήταν ο στιχουργός... κ.λπ. ίες. Στα Θέλω να πω, υπάρχει η Ιστορία, υπάρχουν και οι ιστορ Ακόμα και στο περιοδικά απ’ τα οποία πέρασα δημοσιεύσαμε πολλές. θα ξενίσει την μαζικότατο LIFO.gr ποτέ δεν αναλογιστήκαμε αν αυτό πλειοψηφία.

ό,τι θέλει και Ας το πάρει και η πλειοψηφία απόφαση: ο καθένας είναι ρφώνει τον κόσμο αυτοπροσδιορίζεται όπως θέλει. Πρώτα η επιθυμία διαμο ετο. και μετά οι νόμοι παγιώνονται αναλόγως ‒ όχι το αντίθ ινγκ. Ξύλο. Υπάρχουν, λοιπόν, ιστορίες ‒ όχι πάντα ρόδινες. Μπούλ τάβασης. Αυτοκτονίες. Διακρίσεις ύπουλες με τον μανδύα της συγκα

ν να αποδεχτούν Και τέλος, οι δειλοί άνθρωποι που ακόμα δεν καταφέρνου κό περιβάλλον, τον εαυτό τους γιατί φοβούνται ή γιατί ζουν σε εχθρι ζουν ως θύματα. γιατί τους παραλύει η άγνοια, είτε γιατί επέλεξαν να ότι κι αυτοί Πολύ θα ήθελα αυτό το τεύχος να τους βοηθήσει. Να δουν οργιαστικής, είναι μέρος μιας άγριας, τρελής, λυπημένης, έξαλλης, παράξενης γιορτής πολύχρωμης, δημιουργικής, αγωνιστικής, πεισματικής, ‒ κι ότι είναι κρίμα που δεν έρχονται στο πάρτι. πολύ Η queer Ιστορία της Αθήνας έρχεται από μακριά και πάει να φιληθούμε πολύ τόσο καμε μακρύτερα. Κάποτε θα γελάνε που δυσκολευτή αδιακρίτως φύλου, φυλής ή ηλικίας.

άκρη των χειλιών Η σεξουαλικότητα είναι ρευστή σαν μέλι και ρέει στην μας. Ας την γλείψουν, δεν δαγκώνει.

www.facebook.com/stathis.tsagar LIFO /6.6.2019

6

Φώτης Παπαδόπουλος, Στάθης Τσαγκαρουσιάνος, Πάολα Ρεβενιώτη, Athens Pride 2017. Φωτογραφία: Αντώνης Μποσκοΐτης

LIFO /6.6.2019

7

PUBLI

Μια δήλωση αγάπης που μας θέλει όλους στο Athens Pride Festival.

Love for All ΑΠΌ ΤΗΝ H&M

Τ

ι είναι η υπερηφάνεια, αν όχι ένα συναίσθημα ζωτικό όσο και η αγάπη; Κι όμως, κάποιες φορές η υπερηφάνεια και η αγάπη στέκονται απέναντι η μία στην άλλη και όχι δίπλα, όπως θα ’πρεπε. Η διαφορετικότητα, το θάρρος να εκφράσεις αυτό που είσαι και τελικά το δικαίωμα στην ισότητα είναι έννοιες που εκφράζονται στο Athens Pride Festival, γιορτάζοντας το αυτονόητο(;), δηλαδή τη δυνατότητα να αγαπάς και να αγαπιέσαι με τον τρόπο που εσύ επιλέγεις. Η H&M συνεχίζει να υποστηρίζει δυνατά τα δικαιώματα της LGBTQI κοινότητας μέσα από την capsule συλλογή «Love for All» και τη συμμετοχή της στο 15ο Athens Pride Festival στις 8 Ιουνίου. Η H&M συλλογή «Love for All», που λανσάρεται φέτος για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, περιλαμβάνει Τ-shirts, ρούχα και αξεσουάρ με μηνύματα υπέρ της αγάπης και της διαφορετικότητας. Mέσα από ζωηρά μοτίβα αλλά και με το εμβληματικό σήμα του ουράνιου τόξου να κυριαρχεί, η Η&Μ υποστηρίζει με τον δικό της μοναδικό τρόπο αυτήν τη μεγάλη γιορτή. Cropped tops, boxy φόρμες, ρούχα με sport χαρακτήρα αλλά και κάποια key pieces, όπως ένα μοναδικό bodysuit με φτερά στα χρώματα του ουράνιου τόξου, ένα top με χρωματιστές παγέτες και ασορτί σορτς, ένα πολύχρωμο νάιλον

τζάκετ και ένα διχτυωτό Τ-shirt με το χρωματιστό έμβλημα περιλαμβάνονται σε μια συλλογή πολύχρωμη, ζωηρή, χαρούμενη, η οποία κάνει το δικό της statement. Το 10% των πωλήσεων της capsule συλλογής διατίθεται για την ενίσχυση της καμπάνιας Free & Equal των Ηνωμένων Εθνών που προασπίζεται τα ίσα δικαιώματα και την ισότιμη αντιμετώπιση των ανθρώπων που ανήκουν στην LGBTQI κοινότητα σε όλο τον κόσμο. Μέσα από την καμπάνια «Love for All» και την παρουσία της στο 15ο Athens Pride Festival στις 8 Ιουνίου η Η&Μ προσπαθεί να γίνει καθρέφτης της παγκόσμιας κοινωνίας, προσκαλώντας μας να υποστηρίξουμε τη διαφορετικότητα και την «Αγάπη για όλους». Η ελευθερία έκφρασης, επιλογής ερωτικού συντρόφου και αυτοπροσδιορισμού τίθενται ακόμη και σήμερα υπό αμφισβήτηση. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα να μπορεί ο καθένας να είναι ο εαυτός του. Η διαφορετικότητα είναι που μας κάνει μοναδικούς και η αγάπη μας δίνει τη δύναμη να αναζητήσουμε με υπερηφάνεια τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Γι’ αυτή την αγάπη μιλά η συλλογή «Love for All» και μας καλεί να δώσουμε το «παρών» στην πιο ειρηνική διαδήλωση, στο πλαίσιο του 15ου Athens Pride Festival.

Η capsule συλλογή «Love For All» είναι διαθέσιμη σε επιλεγμένα καταστήματα παγκοσμίως καθώς και online στο hm.com

LIFO /6.6.2019

8

LIFO /6.6.2019

9

U Q LIFO /6.6.2019

10

R E E

A TH E N S

LIFO /6.6.2019

11

Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου

QUEER ATHENS

ΝΑΠΟΛΈΩΝ ΛΑΠΑΘΙΏΤΗΣ

ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΙΆΝΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΊΔΗ

ο 1977 υπήρξε μια σημαντική χρονιά επειδή τότε ιδρύθηκε ένα πρώτο ακτιβιστικό κίνημα για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, κάτι το πρωτοφανές για την Ελλάδα. Ήταν μάλλον μια «κοινωνική κίνηση» και όχι μια στιβαρά οργανωμένη, επιθετική και μαχητική διεκδίκηση. Θα έπρεπε πάντα να την αναπολούμε πανηγυρίζοντας μέσα μας, γιατί ήταν ο εδώ απόηχος μιας παγκόσμιας κινητικότητας στο θέμα του μεγάλου αιτήματος ίσων κοινωνικών δικαιωμάτων για τους γκέι. Και ως γνωστόν, χάρη σ’ εκείνη την παγκόσμια κινητικότητα, δημιουργήθηκε ένας ολόκληρος πολιτισμός που στην πορεία διανθίστηκε με πολλά στοιχεία «υποπολιτισμών» (βλ. subcultures) επειδή για καιρό κινούνταν και λειτουργούσε υπόγεια. Με δυο λόγια, η ιστορία του queer κινήματος στην Ελλάδα του 20ού αι. χωρίζεται σε δύο περιόδους: την «αραιή», που τελειώνει το 1977, και την «πυκνότερη», που ξεκινά την ίδια χρονιά. Ήδη με αυτόν τον διαχωρισμό γίνεται σαφές ότι, όσο κι αν έχουμε όλοι κάποια ιδέα για την εξέλιξη των πραγμάτων, λείπει αυτό που θα λέγαμε μια σοβαρή ιστορική μελέτη –μια επιστημονική προσέγγιση− των γεγονότων και των αντιδράσεων σε αυτά, που θα φανέρωνε την πραγματική δύναμή τους και τους αρμούς τους με την υπόλοιπη κοινωνική και πολιτική ιστορία της χώρας. Κι όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, ενόσω λείπει η ιστορική καταγραφή των εξελίξεων, ο κόσμος και η σκέψη πορεύονται με οδηγό την εκάστοτε «μυθολογία» που υμνεί και μεγεθύνει τους υπερήρωές της και τα ανδραγαθήματά τους, οι οποίοι σαν φάροι διευκολύνουν τις συνειδήσεις να πλέουν στα πέλαγα των πιθανοτήτων και της αδιαμόρφωτης επιθυμίας, για να μην προσαράξουν στις ξέρες της καταπίεσης. Ο στόχος αυτού του κειμένου, λοιπόν, είναι μια ανθολόγηση συμβάντων και προσωπικοτήτων που, εκ των υστέρων, σήμερα, τα εκλαμβάνουμε ως queer ακτιβισμό, ενώ στην πραγματικότητα και στην εποχή τους δεν κινούνταν από τέτοια πρόθεση. Και ο στόχος αυτός δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια του σκηνοθέτη και συγγραφέα Τάκη Σπετσιώτη, ο οποίος, εκτός του ότι παρακολούθησε από κοντά τις εξελίξεις του γκέι ακτιβισμού από το 1977 και μετά, είναι ένας πολύ σπουδαίος μελετητής της ιστορίας και της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αι., με ιδιαίτερη προτίμηση στα «ιερά τέρατα» που ανέδειξε, κυρίως τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον Κώστα Ταχτσή. Η ταινία Μετέωρο και Σκιά που σκηνοθέτησε το 1985 και απέσπασε σπουδαία βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, καθώς και το Κρατικό Βραβείο Καλύτερης Ταινίας της χρονιάς εκείνης, είναι μια εμπνευσμένη βιογραφία του Λαπαθιώτη, της οποίας ο αντίκτυπος στην γκέι κοινότητα της εποχής εκείνης υπήρξε μεγάλος και διαμορφωτικός. Αντίστοιχης σημασίας ήταν και το βιβλίο του Χαίρε, Ναπολέων, ένα στιβαρό δοκίμιο για τα πεζοτράγουδα του Λαπαθιώτη, στο οποίο, εκτός του ότι συγκεντρώνονται για πρώτη φορά όλα μαζί, γίνεται μια εκτενής αναφορά στην ιδιοσυγκρασία του και ένας συσχετισμός της πορείας της ζωής του με των υπόλοιπων ποιητών και λογίων της εποχής του.

LIFO /6.6.2019

12

Μια αναδρομή σε περιστατικά που, ακόμα κι αν δεν ήταν αυτή η πρόθεσή τους, σημάδεψαν ό,τι θα θεωρούσαμε σήμερα queer κίνημα στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. Ανάλογα, στο βιβλίο του Σπετσιώτη Ταχτσής - Δεν ντρέπομαι παρουσιάζεται, μεταξύ άλλων, εκείνη η «πολεμοχαρής» όψη της προσωπικότητας του συγγραφέα που επηρέασε σημαντικά την πορεία της queer κινητικότητας στην Αθήνα. «Θα δανειζόμουν τον τίτλο ενός μυθιστορήματος της Μαρίας Μήτσορα, ο οποίος είναι Η σκόρπια δύναμη, για να συμπεριλάβω υπό αυτόν όλες εκείνες τις προσωπικότητες που συνέθεσαν το “προϊστορικό” πάνθεο των queer διεκδικήσεων στην Αθήνα του 20ού αι.» λέει ο Τάκης Σπετσιώτης και συμπληρώνει: «Η Μήτσορα είχε γράψει αυτό το βιβλίο για τα ναρκωτικά και τον έρωτα. Δηλαδή, το περιεχόμενό του δεν μας βολεύει ιδιαίτερα. Ωστόσο, ο ποιητικός τίτλος του πιστεύω ότι αποδίδει αισθαντικά όλους εκείνους –τους μποέμ και γκέι−, που, ενώ δεν ήταν ποτέ πραγματικά συνδεδεμένοι και συντεταγμένοι, “κύκλωσαν” με τις προσωπικότητες και τις δράσεις τους μια σημαντική εικόνα αυτού το οποίο επιθυμεί να ενωθεί και να δράσει, αλλά, παρ’ όλα αυτά, παραμένει μοιραία διασκορπισμένο. Και το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να επισημάνει κάποιος είναι ότι η “σκόρπια δύναμη” της queer Αθήνας φανερωνόταν πάντα ως μια απάντηση στα μεγάλα queer συμβάντα που είχαν διεθνή αντίκτυπο».

Π

ρώτη σε μια τέτοια λίστα με «μεγάλα queer συμβάντα» φιγουράρει δικαίως η φυσιογνωμία του Oscar Wilde και τα πάθη του – η πολύ νωπή ακόμα τότε καταδίκη του, τα κάτεργα και ο θάνατός του. Τα βιβλία του, ακόμα και το De Profundis (ή, όσο, τέλος πάντων, από αυτό εκδόθηκε) μεταφράζονται στα ελληνικά και τα υιοθετεί η εδώ προοδευτική διανόηση. Ήδη από το 1908 ο Λαπαθιώτης αναφέρεται ευθέως σε αυτά, δημοσιεύοντας ποιήματα που αναφέρονται στην ομοερωτική επιθυμία μεταξύ ανδρών. Υπάρχουν ευθείες αναφορές από εκείνη την εποχή σε έναν από τους πρώτους εραστές του, τον Μανώλη Κορτέση, αναφορές που βρίσκονται σε εφημερίδες και περιοδικά ευρύτατης κυκλοφορίας σαν τον «Νουμά». Όμως, ακόμα πιο σημαντική ημερομηνία είναι το 1910, όταν ο Λαπαθιώτης ξεκινά την έκδοση του περιοδικού «Ανεμώνη» μαζί με τον Γιάννη Μηλιάδη, που εμφανιζόταν με το ψευδώνυμο Ιούλιος Νάρκισσος και αργότερα αναγνωρίστηκε ως μεγάλη προσωπικότητα των γραμμάτων και ως σημαντικός αρχαιολόγος και διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η «Ανεμώνη» υπήρξε βραχύβια. Στο τεύχος της υπ’ αριθμ. 3-4 / Μάιος

QUEER ATHENS - Ιούνιος 1910 ο Λαπαθιώτης δημοσιεύει το ποίημά του με τίτλο «Κι έπινα μέσ’ απ’ τα χείλια σου», το οποίο έγινε ευρύτερα γνωστό με τον απλοποιημένο τίτλο «Οι μπερντέδες», καθότι το ομοερωτικό περιεχόμενο που εξιστορούσε εκτυλισσόταν σε κρεβάτι που βρισκόταν πίσω από μπερντέδες. Ο Μηλιάδης ήταν τότε 17 ετών και ο Λαπαθιώτης 22. Ο δημοσιογράφος Σπύρος Μελάς, που τους την είχε στημένη εξαιτίας των προηγούμενων ανάλογων δημοσιευμάτων του Λαπαθιώτη, έφτασε να ζητήσει και την παρέμβαση του εισαγγελέα. Ωστόσο, υποτίθεται ότι είχε υπάρξει φίλος του πατέρα του Λαπαθιώτη και ότι είχε γράψει έναν ύμνο κάποτε για τον Ναπολέοντα και την ποιητική του τέχνη. Βέβαια, ο Μελάς «περιποιόταν» τον Λαπαθιώτη μόνο όσον καιρό ο πατέρας του ήταν υπουργός. Μόλις έπαψε να είναι υπουργοπαίδι, ο Μελάς σταμάτησε και να τον χαιρετάει. Η «Ανεμώνη», αν και κυκλοφορούσε σε ελάχιστα αντίτυπα, κατασχέθηκε με την κατηγορία ότι δημοσίευσε αμαρτωλά ποιήματα. Συνήθως χτυπούσαν τα πεζογραφήματα που είχαν μεγαλύτερη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Για εκείνα γίνονταν δικαστήρια, ενώ για ένα ποίημα δεν ετίθετο πραγματικό ζήτημα και για τον λόγο αυτό ο ντόρος που προκλήθηκε διογκώθηκε δυσανάλογα πολύ. «Από το 1908 μέχρι το 1938 ο Ναπολέων Λαπαθιώτης έχει πολλές τέτοιες queer περιπέτειες» λέει ο Τάκης Σπετσιώτης. «Και η τελευταία ήταν ότι κατασχέθηκε και πάλι περιοδικό. Επρόκειτο για τα “Νεοελληνικά Γράμματα” του Κώστα Ελευθερουδάκη εκείνη τη φορά, μια φιλολογική εφημερίδα που δημοσίευσε το “Επεισόδιο”, ένα ποίημα που έλεγε: “Ψιλό, λιγνό, τρελό για χάδι / δουλεύει σ’ ένα μαγαζί / το πήρα ένα Σαββάτο βράδυ / και κοιμηθήκαμε μαζί”. Η λογοκρισία ζήτησε από τον Λαπαθιώτη να υπογράψει δήλωση μετανοίας, να το αλλάξει ή να το αποσύρει εντελώς. Ο Λαπαθιώτης δήλωσε ότι δεν προετίθετο να πάρει πίσω τίποτα, παρά μόνο να αλλάξει τον τελευταίο στίχο, κι έτσι το ποίημα να τελειώνει ως εξής: “Το πήρα ένα Σαββάτο βράδυ / μα δεν πλαγιάσαμε μαζί”. Μετά απ’ αυτό χρειάστηκε να περάσουν δύο μήνες μέχρι να επανεκδοθούν τα “Νεοελληνικά Γράμματα”».

Το εξώφυλλο του περιοδικού «Καμπύλη»

Ναπολέων Λαπαθιώτης προερχόταν από ένα σχετικά συντηρητικό περιβάλλον, φιλελεύθερων όμως και καλλιεργημένων γονιών. Αλλά και πάλι, όταν την εποχή εκείνη δήλωνες ευθέως την ομοφυλοφιλία σου και συνηγορούσες γραπτώς και δημοσίως υπέρ αυτής, ή έκανες αφιερώσεις του τύπου «στα ματάκια του αγαπητού μου Νώλη» (εννοώντας τον ερωτικό φίλο του Μανώλη Κορτέση, ένα παιδί καλής οικογένειας, σαν κι εκείνον, που είχε γίνει αξιωματικός του Ναυτικού), ήταν κάτι που υπερέβαινε κάθε όριο ανοχής και συνεπώς προκαλούσε σκάνδαλα, τα οποία ήταν πανεύκολο να πυροδοτηθούν, καθότι, ανά πάσα στιγμή, εμφανιζόταν και ο Σπύρος Μελάς, που καραδοκούσε. Η έχθρα του Λαπαθιώτη με τον Μελά είχε παραμείνει ενεργή και από την πλευρά του Λαπαθιώτη, που δεν έχανε ευκαιρία να του επιτίθεται με μπιλιετάκια τσουχτερά. Για παράδειγμα, ενθυμούμενος την «Ανεμώνη», του έγραφε: «Σπύρο Μελαδάκο, ψιλοκατεργαράκο, πέρασε ο καιρός της “Ανεμώνης” που ήξερες και τώρα όλα αυτά τα νέα παιδιά έχουν κύρος και όνομα», εννοώντας και τον Μηλιάδη που είχε φτάσει στη θέση διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Λαπαθιώτης, λοιπόν, ήταν ο πρώτος. Ήταν ένας μετεωρίτης. Έχει γράψει τουλάχιστον 30, ίσως και 35 ποιήματα από το 1908 μέχρι το 1938, που είναι ανοιχτά ομοφυλόφιλου χαρακτήρα. Δεν τα τοποθέτησε ποτέ σε ειδική κατηγορία μεταξύ των ποιημάτων του. Τα θεωρούσε ισότιμα όλων των άλλων δημιουργιών του και γι’ αυτό τα κρατούσε πάντα σκόρπια ανάμεσα σε αυτές. «Ωστόσο, οι σοβαροί μελετητές του, σαν τον Κόρφη, τον Παπακώστα και τον Χριστιανόπουλο, καταλήξαμε ότι στην έκδοση του 1939, όπου ο Λαπαθιώτης συγκεντρώνει 50 ποιήματά του, στον πρώτο τόμο του που κυκλοφόρησε, ήταν χαρακτηριστικό το ότι δεν συμπεριέλαβε κανένα από τα ομοερωτικά του, επειδή τον είχε ενοχλήσει το σκάνδαλο του “Επεισοδίου” έναν χρόνο νωρίτερα. Επίσης, ιδιαίτερη τόλμη είχε από πλευράς του, αν και επρόκειτο για pulp fiction –δηλαδή, παραφιλολογία–, η δημοσίευση της νουβέλας του “Το τάμα της Ανθούλας” το 1931» σημειώνει ο Τάκης Σπετσιώτης. Διαβάζοντάς την κάποιος σήμερα αναρωτιέται αν ο Λαπαθιώτης, την ώρα που το έγραφε, το διάβαζε στους φίλους του και γελούσαν όλοι μαζί εις βάρος της Ανθούλας. Διότι είναι τόσο ζωηρό και διασκεδαστικό το παιχνίδι των υπαινιγμών και τόσο ξεκάθαρη η ειρωνεία του για την Ανθούλα και την ευπιστία της, αλλά και για τη συνθήκη που ενώνει τον αρραβωνιαστικό της με τον εραστή του. Μοιάζει σαν ο Λαπαθιώτης να ευχαριστιόταν μέχρι και την τελευταία στιγμή των περιγραφών, όπου, κάθε βράδυ, ο αρραβωνιαστικός της Ανθούλας πηγαίνει βαρκάδα με τον φίλο του, με πρόσχημα ότι θέλουν να τραγουδήσουν στ’ ανοιχτά της θάλασσας, ενώ στην πραγματικότητα

ξανοίγονταν στο πέλαγος για να συνευρεθούν ερωτικά. Ήταν ένα κείμενο “τρολιά”, όπως θα το χαρακτηρίζαμε σήμερα με βάση το περιεχόμενό του, αλλά ταυτόχρονα ήταν πολύ συγκρατημένο ως προς την έκφραση της ομοφυλόφιλης σχέσης των δύο ανδρών, επειδή δημοσιευόταν σε ένα περιοδικό −το “Μπουκέτο”− που ήταν ευρείας κυκλοφορίας και για όλη την οικογένεια. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο η δημοσίευση αυτής της νουβέλας αξιολογείται σήμερα ως πολύ υψηλής αξίας από μια queer σκοπιά, γιατί, ανυποψίαστη για την ειρωνική πρόθεση του Λαπαθιώτη, η μέση αναγνώστρια του “Μπουκέτου” –η εκάστοτε Ανθούλα ή η στενή φίλη της– ταυτιζόταν με το θέμα και παράλληλα διάβαζε ένα προσωπείο του δικού της ερωτισμού», όπως τονίζει ο Τάκης Σπετσιώτης. Το 1924 έγινε μια κίνηση στην Αθήνα για να καθιερωθεί κάπως το έργο του Καβάφη ως αντίδραση στον πόλεμο που είχε δεχτεί η ποίησή του από τον Κωστή Παλαμά. Ο Λαπαθιώτης τον υπερασπίστηκε με πολύ θέρμη στη «Νέα Τέχνη», μια έκδοση του Μάριου Βαϊάνου. Όταν ο Καβάφης επισκέφθηκε την Αθήνα και κατέλυσε στο ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ, στην Ομόνοια, ο Λαπαθιώτης με τον Βαϊάνο και άλλους του σιναφιού τους πήγαν να τον συναντήσουν. Ο Καβάφης, που ήδη πονούσε στον λαιμό εξαιτίας του καρκίνου στον λάρυγγα, από τον οποίο υπέφερε, τους απηύθυνε την ειρωνικής πρόθεσης διερώτηση: «Ο Παλαμάς τι κάνει; Γράφει; Γράφει;». Τότε όλοι μαζί αποπειράθηκαν να τον πιέσουν να τους πει περισσότερα σκωπτικά για τον Παλαμά, ενθυμούμενοι ότι ο Καβάφης είχε πει παλιότερα: «[Ο Παλάμας] είναι μέγας ποιητής της λυρικής ποίησης, αλλά του Καβάφη δεν του αρέσει η λυρική ποίηση». Όμως ο Καβάφης έκλεισε το στόμα του και σώπασε, όπως θα έκανε μια κυρία με τρόπους. «Γενικότερα, η ποίηση του Καβάφη άρχισε να κερδίζει έδαφος στο αθηναϊκό κοινό μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, με την οποία αρχίζει να ξεθωριάζει ο μεγαλοϊδεατισμός και η προτίμηση για τον Παλαμά. Όμως ο Καβάφης τότε ήταν ήδη γέρος. Και για μένα, όπως βίωσα τις εξελίξεις στην εποχή μου, η queer αντίληψη έχει βαθιά σχέση με αυτό που λέγεται “νιάτα του φυσικού κόσμου”. Όταν βράζει το αίμα σου, όταν ζεις και ταυτόχρονα δηλώνεις αυτό που ζεις, όταν βγάζεις λίγο τη γλώσσα σου στους άλλους, τότε συμβαίνει κάτι το queer. Η ποίηση του Καβάφη όμως τότε ήταν ήδη πιο “δοκιμιακή”. Ο ίδιος ο Καβάφης θα πήγαινε ίσως σε μια συγκέντρωση queer παιδιών, θα τους χαμογελούσε και θα τους έλεγε “χαίρομαι που γράφετε ωραία ποιήματα με λαϊκό παλμό”, αλλά επ’ ουδενί δεν θα μπορούσε να τον ταυτίσει κάποιος με το νέο εκείνο κύμα που εξέφραζε μια διαμαρτυρία. Λόγω του ενθουσιασμού και του νεανικού μένους του το queer δημιουργεί την αίσθηση ότι είναι πάντα λίγο στον αέρα. Αντίθετα, η ποίηση του Καβάφη δεν είναι καθόλου στον αέρα. Πατάει τόσο στέρεα που δεν μπορείς να της δώσεις καμία ροπή προς τα κει» εξηγεί ο Τάκης Σπετσιώτης, και συνεχίζει: «Μία άλλη σημαντική φυσιογνωμία των γραμμάτων κατά τον Μεσοπόλεμο ήταν ο Ιωάννης Συκουτρής. Το υπόμνημά του στη μετάφρασή του τού Συμποσίου του Πλάτωνα θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι είναι εξίσου σημαντικό με το ίδιο το πλατωνικό κείμενο. Ο Συκουτρής αυτοκτόνησε το 1937, σε ηλικία μόλις 36 ετών εξαιτίας του πολέμου που δέχτηκε από τον κύκλο των συντηρητικών λογίων της εποχής του, επειδή απλώς και μόνο εξέδωσε το Συμπόσιο με αυτή την υπέροχη δική του εισαγωγή, στην οποία παρουσιάζει τους ήρωες του Πλάτωνα σαν να μην επρόκειτο για αρχαίους, αλλά σαν να ήταν σταρ του Χόλιγουντ. Χάρη σε αυτή την οπτική του ο αναγνώστης ταυτίζεται με το “πεζοτράγουδο” του Αγάθωνα ή με τον Αριστοφάνη, τον Παυσανία και τους άλλους που διαβάζει με τόση ευχαρίστηση. Ο Συκουτρής ανήγαγε τη φιλοσοφία του Πλάτωνα σε τέχνη ζωής. Δεν ξέρουμε πολλά, όμως, για τη δική του ζωή. Για παράδειγμα, δεν γνωρίζουμε αρκετά για τη Χαρά, στην οποία αφιερώνει τη δουλειά του πάνω στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. Θα μπορούσε να ήταν μόνο πλατωνικός ο έρωτάς του για τους άντρες και να ζούσε μια καθόλα ετεροφυλόφιλη ζωή. Ωστόσο, ο Συκουτρής παρουσιάζει τόσο περιπαθώς, με εκτενείς περιγραφές τελετουργικών στοιχείων, την ιεροποσία του Συμποσίου, που ακριβώς επειδή αναδεικνύει και εξυψώνει αυτά τα στοιχεία, η εισαγωγή του στο Συμπόσιο καθίσταται queer. Όσο κι αν αναφέρεται στη φιλοσοφική πλατωνική διάσταση του έρωτα, επειδή μιλάει για παθητικό και μη παθητικό εταίρο μοιραία υπαινίσσεται και τη σαρκική σεξουαλικότητα. Επιπλέον, οι αναφορές του στις μορφές του Αλκιβιάδη και του Αγάθωνα περιέχουν τόσο πολλά στοιχεία που τις καθιστούν αντικείμενα του πόθου – θα μπορούσαμε να τις αναγνωρίσουμε και ως διεμφυλικές. Ο Τέλλος Άγρας έγραφε για τον Συκουτρή πως ήθελε να βιώσει μεν την αρχαιότητα και τον ελληνικό κόσμο, πλην όμως με έναν τρόπο ρομαντικό. Και ως προς αυτό δεν πρέπει να παραλείπουμε ποτέ να υπογραμμίζουμε ότι ο Συκουτρής ήταν γερμανοτραφής. Ανέβασε τόσο πολύ τον υδράργυρο για την εποχή και τη χώρα όπου έζησε και έγραψε, που στο τέλος το θερμόμετρο έσπασε. Είναι καταπληκτικό το ότι στο έργο του δεν αντικρίζεις άμεσα το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας αλλά το νιώθεις παντού ως μια περιπάθεια που μεταφέρεται μέσα από τη ρομαντική του οπτική, ώστε αυτομάτως το έργο του να συναντά τελικά το φάσμα του queer» διευκρινίζει ο Τάκης Σπετσιώτης.

LIFO /6.6.2019

13

QUEER ATHENS Ο Συκουτρής αυτοκτόνησε το 1937, σε ηλικία μόλις 36 ετών, εξαιτίας του πολέμου που δέχτηκε από τον κύκλο των συντηρητικών λογίων της εποχής του, επειδή απλώς και μόνο εξέδωσε το Συμπόσιο με αυτήν την υπέροχη δική του εισαγωγή, στην οποία παρουσιάζει τους ήρωες του Πλάτωνα σαν να μην επρόκειτο για αρχαίους, αλλά σαν να ήταν σταρ του Χόλιγουντ. Χάρη σε αυτή την οπτική του ο αναγνώστης ταυτίζεται με το “πεζοτράγουδο” του Αγάθωνα ή με τον Αριστοφάνη, τον Παυσανία και τους άλλους που διαβάζει με τόση ευχαρίστηση.

Ιωάννης Συκουτρής

LIFO /6.6.2019

14

Όπως έχει προαναφερθεί, πρέπει πάντα να αναζητάμε και να αναγνωρίζουμε πίσω από κάθε queer και γκέι ακτιβισμό το αίτιο που προκάλεσε παγκόσμιο αντίκτυπο. Και ένα τέτοιο αίτιο αναδύθηκε το 1971, μόλις έναν χρόνο μετά τον θάνατο του E.M. Forster, με την έκδοση ενός σημαντικού μυθιστορήματός του για την γκέι κουλτούρα, τον Maurice. Είχαν περάσει 57 χρόνια από τη συγγραφή του. Ο Forster θεωρούσε ότι μια τέτοια θεματολογία δεν θα ευνοούσε την καριέρα του κι έτσι είχε θάψει αυτό το έργο του μαζί με κάποια ανάλογα διηγήματά του, που εκδόθηκαν αργότερα. «Κι αν ένας Forster, που ήταν ο εισηγητής του Καβάφη στο παγκόσμιο κοινό και που έγραφε στην αγγλική γλώσσα, η οποία ήταν η πιο μιλημένη στην κόσμο, υπήρξε τόσο διστακτικός, μπορεί κάποιος να υπολογίσει το “ζόρι” για όλους εκείνους τους εδώ φτωχόδιαβολους που ήθελαν να εξωτερικεύσουν τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, το 1972 κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων του Κώστα Ταχτσή με τον τίτλο Τα ρέστα, που για μένα ήταν ένα από τα βιβλία που με διαμόρφωσαν. Σε αυτό περιλαμβάνεται ένα κείμενο με τον τίτλο Λίγες πένες για τον Στρατό της Σωτηρίας, στο οποίο ο αφηγητής είναι ένας Έλληνας που έχει φτάσει ως μετανάστης στην Αυστραλία. Τον κυνηγάει το βεβαρημένο ποινικό μητρώο του στην πατρίδα, ωστόσο πιστεύει ότι στο Σίδνεϊ θα ζήσει μια καλύτερη ζωή. Ένα πρωί ο ήρωας αυτός, ενώ περιμένει σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό το τρένο που θα τον πήγαινε στην καινούργια του δουλειά, μπαίνει σε μια δημόσια τουαλέτα, όπου, ενόσω αφοδεύει, διαβάζει ένα κείμενο πορνογραφικού χαρακτήρα γραμμένο στον τοίχο, το οποίο τον ερεθίζει. Ανήσυχος και παραξενεμένος από αυτή την ξαφνική ανάδυση της επιθυμίας του διαπιστώνει κάτι που τον πανικοβάλλει ακόμα περισσότερο: ένα πέος σε στύση προβάλλει στον χώρο όπου βρίσκεται, εισβάλλοντας μέσα από μία τρύπα στον ξύλινο διαχωριστικό τοίχο. Σκληρό σαν πέτρινος πύργος. Και τότε νιώθει ότι αυτός ο άψυχος τοίχος τού ζητάει να κάνουν έρωτα. Οπότε το βάζει στα πόδια. Όμως σταματά και επιστρέφει, για να δει σε ποιον ανήκει αυτό το κομμάτι ανθρώπινης σάρκας που παλλόταν μπροστά στα μάτια του. Και βλέπει ότι πρόκειται για κάποιον με το καπελάκι και τη στολή του Στρατού της Σωτηρίας, ο οποίος φορούσε επίσης μια κονκάρδα, όμοια μ’ εκείνην που ο ήρωας είχε αγοράσει λίγο νωρίτερα, προσφέροντας μερικά κέρματα, πάνω στον ενθουσιασμό του για το καινούργιο ξεκίνημα στη ζωή του, που υποσχόταν την ελευθερία. Ο Ταχτσής είχε δώσει αυτό το αφήγημά του για να κυκλοφορήσει σε μια συλλογή 18 κειμένων ενάντια στη δικτατορία. Όμως απορρίφθηκε πανηγυρικά από εκείνη την έκδοση. Για τον λόγο αυτό άρχισε να το

ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΙΆΝΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΊΔΗ

φωτοτυπεί για να το μοιράζει σε όποιον πίστευε ότι θα ήθελε να το διαβάσει. Τα Ρέστα ήταν για μένα και για τη γενιά μου ένα από τα πιο επιδραστικά ερεθίσματα. Θεωρώ ότι απαντούσα σ’ εκείνα τα ερεθίσματα με τις δύο μικρού μήκους ταινίες μου, Η Λίζα και η άλλη το 1975 και Καλλονή το 1977. Η δεύτερη έγινε την περίοδο που υπηρετούσα ναύτης και, επειδή κόπηκε από τη λογοκρισία, έγινε ένα μικρό σκάνδαλο στο Ναυτικό, καθότι το περιστατικό ανακοινώθηκε από τις εφημερίδες και μου έγιναν οι σχετικές συστάσεις. Πρωταγωνιστής και στις δύο ήταν ο Νίκος Μουρατίδης, με τον οποίο ήμασταν φίλοι και συμφοιτητές στη Σχολή Σταυράκου. Η Καλλονή ειδικά παίζει με τα όρια της ανοχής του κοινού ακόμα και στις μέρες μας. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να την δει κάποιος ολόκληρη στις γνωστές ιστοσελίδες που φιλοξενούν τέτοια έργα. Είναι μια ταινία που βασίζεται πολύ στην ιδέα του Andy Warhol ότι μια τραβεστί είναι ένα ζωντανό αρχείο γυναίκας και κατ’ επέκταση η υπερβολική θηλυκότητα μιας γυναίκας την κάνει να μοιάζει με τραβεστί.

Ε

ξίσου παρεμβατική για την εποχή εκείνη και ακριβώς πάνω στην κρίσιμη καμπή λίγο πριν από την ίδρυση του ΑΚΟΕ (δηλαδή του πρώτου σωματείου διεκδίκησης των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων που ιδρύθηκε στην Ελλάδα) ήταν η έκδοση του περιοδικού “Καμπύλη”. Βγήκε πριν από το περίφημο “Αμφί”. Δεν ήταν γκέι περιεχομένου, αλλά το πρώτο της τεύχος είχε αποκλειστικά queer θεματολογία. Ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος συμμετείχε με ποίηση, ομοίως και οι Νίκος Παναγιωτόπουλος και Ανδρέας Αγγελάκης. Ο Νίκος Μουρατίδης συμμετείχε με ένα μικρό διήγημα. Ήταν, πιστεύω, κι αυτό επηρεασμένο από τα Ρέστα του Ταχτσή. Το δικό μου κείμενο ήταν το πιο μεγάλο, σχεδόν ένα ολόκληρο 16σέλιδο, που καταλάμβανε όλο το δεύτερο μέρος του περιοδικού. Αργότερα εκείνο το κείμενο εξελίχθηκε σε μυθιστόρημα με τον τίτλο Δελτίον ταυτότητος, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα το 2003. Η μεγάλη καμπή στην ιστορία του queer κινήματος στην Ελλάδα συμβαίνει με την ίδρυση του ΑΚΟΕ και την έκδοση του περιοδικού “Αμφί”. Οι πρώτες συγκεντρώσεις και συζητήσεις γίνονταν σε σπίτια. Σε μία απ’ αυτές μας επισκέφθηκε ο Κώστας Ταχτσής. Φορούσε ένα μπλέιζερ, μας κοίταξε αφ’ υψηλού και είπε: “Σαν συγκέντρωση ναζήδων είναι εδώ”. Στη συνέχεια άρχισε να ασχολείται μ’ εμένα, επειδή τον είχα επισκεφθεί πριν ακόμα καταταγώ στο Ναυτικό. Με ρώτησε τι έκανα εκείνη την εποχή και μετά μου είπε: “Μην ασχολείσαι μ’ αυτές τις χαζές”. Του είχε φανεί σαν μια μυστικοπαθής συγκέντρωση λίγων ατόμων με σκοπό τη στρατευμένη αντίδραση, στην οποία δεν πίστεψε ποτέ ο Ταχτσής. Θεωρώ πως πίσω από αυτήν τη στάση του κρυβόταν μια συμφεροντολογική αιτία: είχε αρχίσει ήδη να γίνεται γνωστός, ο κόσμος διάβαζε το Τρίτο Στεφάνι και το αναγνωστικό κοινό του ήταν κυρίως γυναίκες. Δεν επιθυμούσε, λοιπόν, να τις δυσαρεστήσει αποκαλύπτοντας τη “δική του φύση” πίσω από τα πρόσωπα των ηρωίδων του μυθιστόρηματός του, ώστε να λένε μετά εκείνες ότι πρόκειται για το βιβλίο ενός τραβεστί που τις παρωδεί και τις γελοιοποιεί. Είχε δίκιο ως προς αυτό. Βέβαια, αυτό το δίκιο δεν μπορούσε να το βρει με τον Θεοδωρακόπουλο και το ΑΚΟΕ, οι οποίοι έκαναν το ακριβώς αντίστροφο: αποκάλυπταν την ταυτότητα, το φύλο και γενικότερα τα στοιχεία των μελών του σωματείου, επιδιώκοντας να γίνει αποδεκτή η ύπαρξή τους, να αναγνωρίζονται ως οντότητες» λέει ο Τάκης Σπετσιώτης. Όπως είναι φυσικό, στη σκιά αυτού του δαφνοστεφανωμένου «κύκλου», που τα μέλη του, είτε με τη θέλησή τους είτε χωρίς αυτήν, αναγνωρίζονται σήμερα ως queer ακτιβιστές, κρύβονται πάντα πολλές «ελάσσονες» παρεμβατικές προσωπικότητες. Δύο παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων θα μπορούσαν να είναι η αστρολόγος Θεοδώρα Ντάκου και ο λαϊκός τραγουδιστής Κώστας Καφάσης. Η Ντάκου εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές ανοιχτά ομοερωτικού περιεχομένου που έτυχαν σπουδαίας υποδοχής από την κριτική. Κανείς όμως δεν την διάβασε αρκετά – ίσως επειδή ήταν και αστρολόγος. Όσο για τον Κώστα Καφάση, είναι γεγονός ότι περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έκανε κάθε βράδυ τον δικό του και πολύ προσωπικό απρόθετο queer παρεμβατισμό στο λούμπεν μπουζουξίδικο, όπου εμφανιζόταν. Ανάμεσα στα διάφορα καψουροτράγουδα του προγράμματός του υπήρχε και ένα που αναφερόταν σε «περασμένες αγάπες». Και ξαφνικά διέκοπτε αυτό το τραγούδι και αμέσως το πρώτο μπουζούκι άρχιζε να παίζει ένα λυπημένο ακομπανιαμέντο, για να ξεκινήσει ο Καφάσης να παραθέτει επί ένα τέταρτο της ώρας περίπου και με μελό στόμφο στη φωνή μόνο ανδρικά ονόματα (Πέτρο, Κώστα, Βασίλη κ.λπ.), τα οποία ήταν ονόματα εραστών του. Και τότε, το κοινό του, στο οποίο συγκαταλέγονταν πολλοί καραμπουζουκλήδες γκέι, τον έραινε με λουλούδια, έπεφτε στην πίστα και τον προσκυνούσε και γενικά έκανε διάφορα τέτοια λατρευτικά και τον αποθέωνε για το θάρρος, το πάθος και τον πόνο της ομοφυλόφιλης δήλωσής του από μικροφώνου. Ήταν ένα queer ερωτικό μνημόσυνο, το οποίο όμως μια επίσημη ιστορική καταγραφή σπάνια θα το συγκρατούσε, όχι τόσο επειδή ήταν μια παρέμβαση αυστηρά προσκολλημένη στη χαμηλότερη κλάση της πoπ κουλτούρας όσο γιατί η Ιστορία συγκρατεί πιο εύκολα στη μνήμη της τους ισχυρούς που καταφέρνουν πάντα να διαπερνούν ακόμα και τα πάθη τους.

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ

» Σ Α Δ Ά Ι Α Κ Ο « ΚΑΙ Η ΧΟΎΝΤΑ

Τ

ο 1968, χρονιά που οι «άνεμοι της αλλαγής» φυσούσαν μανιασμένοι σε Αμερική κι Ευρώπη, αξιώνοντας, μεταξύ άλλων, την ομοφυλόφιλη απελευθέρωση, στην αστυνομοκρατούμενη Αθήνα των συνταγματαρχών συνέβη μια πρωτοφανής «επιχείρηση αρετής» σε ιδιωτικό πάρτι. Κανείς από τους συλληφθέντες δεν καταδικάστηκε για κάτι, η διαπόμπευση όμως τους στιγμάτισε. Ένα σκανδαλοθηρικό δημοσίευμα ολκής δέσποζε πρωτοσέλιδο στις κυριακάτικες εφημερίδες Αθηνών και Θεσσαλονίκης στις 3/11/1968: «Εξηρθρώθη άντρον ανωμάλων!» ήταν ο πλέον εντυπωσιακός τίτλος. Από κάτω ο αναγνώστης διάβαζε ότι τριάντα τέτοιοι «ανώμαλοι τύποι» είχαν συλληφθεί σε ιδιωτικό σπίτι στην Καλογρέζα, καθώς «ετοιμάζοντο να προβούν σε όργια», πράγμα που απέτρεψε η «έγκαιρη επέμβαση» της αστυνομίας: «Μερικοί μάλιστα απ’ αυτούς, οι οποίοι σημειωτέον έκαναν θεραπεία με ορμόνες, παρουσίαζαν γυναικεία χαρακτηριστικά και κατά τη διάρκεια του πάρτι θα εχόρευαν μοντέρνους χορούς προς… ικανοποίηση των προσκεκλημένων» ανέφερε το «Βήμα». Ο ίδιος, μάλιστα, ο χουντικός γ.γ. του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως Ιωάννης Λαδάς (ο ίδιος που είχε προστάξει να κουρεύονται με την ψιλή όσοι νεαροί διατηρούσαν μακριά μαλλιά και ανησυχούσε για το μήκος της γυναικείας φούστας) είχε καλέσει όλο καμάρι τους δημοσιογράφους να τους ενημερώσει σχετικά: «Η ανηθικότης θα παταχθεί προς όλας τας κατευθύνσεις. Και ουδείς θα διαφύγη. Τα αντικοινωνικά αυτά στοιχεία (σεξουαλικώς ανώμαλοι τύποι κ.λπ.) τα φέρω εις την περιφρόνησιν της κοινής γνώμης. Συνιστώ και πάλιν εις τους γονείς να προσέχουν και να ελέγχουν τας εξόδους των τέκνων των διότι τότε μόνον είναι δυνατόν να διασωθούν από τον βούρκον και τον κατήφορον της καταστροφής και του ολέθρου…» κόμπαζε, απειλώντας τους «αμελείς» γονείς με ποινικές κυρώσεις! Υπόψη ότι την ίδια χρονιά ο κύριος γενικός είχε ξυλοκοπήσει μέσα στο γραφείο του τους δημοσιογράφους Κ. Ψύχα και Τ. Λαμπρία επειδή δημοσίευσαν άρθρο για την ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα στο περιοδικό «Εικόνες». Το «σπίτι των οργίων» είχε μπει από μέρες στο στόχαστρο του (όνομα και πράμα) διοικητή Ασφαλείας Προαστίων Καραμπάτσου κατόπιν υποδείξεως του Λαδά. Κάποιος ρουφιάνος γείτονας ‒είδος εν αφθονία τότε‒ ήταν προφανώς ο πληροφοριοδότης. Το «ντου» έγινε Σάββατο βράδυ, παραμονές 28ης Οκτωβρίου. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και ο Ξανθιώτης συγγραφέας και μεταφρα-

στής Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, εκ των ιδρυτών του ΑΚΟΕ εννιά χρόνια αργότερα, οι δε μαρτυρίες για τη γνωστότερη χουντική «επιχείρηση αρετής» περιέχονται στο βιβλίο του Ο Καιάδας - Το χρονικό μιας πολιορκίας (α’ έκδοση Εξάντας, 1976, β’ έκδοση Πολύχρωμος Πλανήτης, 2004). Το βιβλίο ονομάστηκε έτσι εξ αφορμής μιας φράσης του Λαδά που αξίωνε για τους ομοφυλόφιλους: «Όλοι στον Καιάδα!». Οι ασφαλίτες είχαν μπουκάρει ήδη όταν κατέφθασε ο 43χρονος τότε Λουκάς με δύο φίλους του στο εν λόγω σπίτι και αυτοί τους «υποδέχτηκαν». Οι παριστάμενοι κάθονταν και υπέμεναν μια γεμάτη υπαινιγμούς και περιπαικτικά σχόλια πρώτη «ανάκριση» με σκυμμένο κεφάλι, τρέμοντας στην ιδέα του δημόσιου εξευτελισμού, παρ’ ότι δεν είχαν καν προλάβει να «προσβάλουν τη δημόσια αιδώ», ακόμα κι αν το ήθελαν (μια τέτοια κατηγορία επιδίωκαν να τους φορτώσουν, καθώς οι ομοφυλόφιλες σχέσεις καθαυτές ήταν νόμιμες στην Ελλάδα ήδη από το 1951). Ανάμεσά τους ένας παπάς με πολιτικά κι ένας λοχαγός που αργότερα αφέθηκε να φύγει.

Τ

α μεσάνυχτα οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια, όπου ακολούθησε μια δεύτερη «ανάκριση» στο ίδιο μήκος κύματος και μια πιο εντατική την επομένη, οπότε τους φακέλωσαν, τους πήραν δακτυλικά αποτυπώματα και οδήγησαν πέντε εκ των «κατηγορουμένων», ανάμεσά τους τον ιδιοκτήτη του σπιτιού και τον θετό του γιο στα κρατητήρια. Στα «επιβαρυντικά» στοιχεία περιλαμβανόταν η «τάση για ομοφυλοφιλία». Εν τέλει, όλοι οι προσαχθέντες αφέθηκαν ελεύθεροι, για να τους «ξαναμαζέψουν» εσπευσμένα δύο μέρες αργότερα και να τους ξανανακρίνουν παρόντος του Λαδά, που τους χλεύαζε και τους προσέβαλε με κάθε ευκαιρία, όπως άλλωστε και αρκετοί υφιστάμενοί του. Υποχρεώθηκαν, επιπλέον, να «ποζάρουν» σε ομαδική φωτογραφία για τις εφημερίδες που τελικά δεν δημοσιεύτηκε, παρατέθηκαν όμως κανονικά το ονοματεπώνυμο και η ηλικία των συλληφθέντων – μια διαπόμπευση που τους στοίχισε. Εφόσον αφενός η ομοφυλοφιλία δεν διωκόταν ποινικά και αφετέρου δεν είχαν έτσι κι αλλιώς «πιαστεί» να κάνουν το οτιδήποτε, το αιτιολογικό της μήνυσης εναντίον των οικοδεσποτών ήταν «μαστροπεία και παροχή ασύλου δι’ αλλοτρίαν ακολασίαν». Αρκετοί παριστάμενοι, ανάμεσά τους και ο Λουκάς, κλήθηκαν ως μάρτυρες. Ένα εξάμηνο αργότερα η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο, όπου ουδείς εκ των 18 αστυνομικών που είχαν δηλωθεί ως μάρτυρες κατηγορίας εμφανίστηκε. Ούτε στην πρώτη δίκη που εξ αυτού αναβλήθηκε ούτε και στη δεύτερη. Στην τρίτη και τελευταία δικάσιμο στις 16/7/1970, που θύμιζε περισσότερο παρωδία, όπως γράφει ο Λουκάς, που επίσης κατέθεσε σε αυτήν, πρόεδρος και εισαγγελέας παραιτήθηκαν από τις αγορεύσεις τους και άπαντες οι κατηγορούμενοι απαλλάχτηκαν με την αιτιολογία πως «το δικαστήριο αμφιβάλλει…».

LIFO /6.6.2019

15

QUEER ATHENS

«Ο ΣΚΟΤΕΙΝΌΣ ΚΌΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΊΤΟΥ ΣΕΞ»

Από την εικονογράφηση του άρθρου στο περιοδικό ΕΙΚΟΝΕΣ (#620, 19 Ιουλίου 1968)

ΑΠΌ ΤΟΝ ΦΏΝΤΑ ΤΡΟΎΣΑ

Ο «Σκοτεινός κόσμος του τρίτου σεξ» του Γιάννη Λάμψα, που δημοσιεύτηκε κατά τη δεύτερη φάση του περιοδικού «Εικόνες» (όχι επί Ελένης Βλάχου αλλά επί Πάπυρος Press), στο τεύχος 620 της 19ης Ιουλίου 1968, μπορεί να μην είναι το πρώτο κείμενο για την ομοφυλοφιλία που εμφανίστηκε ποτέ σε ελληνικό περιοδικό, είναι όμως σίγουρα το πιο διάσημο εκείνης της ταραγμένης εποχής. Βασικά γιατί η αναστάτωση που προκάλεσε είχε ως αποτέλεσμα να μπει λουκέτο στο έντυπο και περαιτέρω την αλλαγή του ονόματός του και του προσανατολισμού της ύλης του! Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Το 1968 ήταν η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο, όπως συνηθίζεται να λέγεται, εννοώντας πως τα γεγονότα που συνέβησαν εκείνο το έτος υπήρξαν τόσο σημαντικά που ο απόηχός τους φθάνει μέχρι και τις μέρες μας. Ας θυμίσουμε μερικά: δολοφονούνται στην Αμερική οι Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Ρόμπερτ Κένεντι, ξεσπά ο γαλλικός Μάης, τα σκελετωμένα από την πείνα παιδιά στην Μπιάφρα (ανατολική Νιγηρία) γίνονται πρωτοσέλιδο σε όλα τα περιοδικά του κόσμου, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας επεμβαίνει στην Τσεχοσλοβακία, στην Πόλη του Μεξικού εξελίσσεται μια απίστευτη σφαγή (με πάμπολλους νεκρούς) λίγο πριν από την έναρξη της Ολυμπιάδας, ενώ την ίδια ώρα ο βρόμικος πόλεμος στο Βιετνάμ βρίσκεται στο πιο ελεεινό σημείο του (σφαγή στο Μι Λάι κ.λπ.). Κάθε περιοδικό που αναφερόταν και σε κοινωνικοπολιτικά θέματα έπρεπε να καλύψει όλα αυτά τα γεγονότα, να δώσει στους αναγνώστες του τον παλμό όσων συνέβαιναν στον κόσμο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, και παρά το γεγονός της σκληρής λογοκρισίας που ασκούσε το δικτατορικό καθεστώς (δεν είχε καταργηθεί ακόμα η προληπτική λογοκρισία για τα έντυπα, κάτι που θα συνέβαινε το φθινόπωρο του 1969), οι «Εικόνες» προσπαθούσαν, με πρωτότυπα και μεταφρασμένα άρθρα, να κάνουν το καλύτερο δυνατό. Δηλαδή να ευθυγραμμιστούν με τα μεγάλα περιοδικά της Ευρώπης και της Αμερικής, παρέχοντας σοβαρή και ουσιαστική πληροφόρηση. Εκείνα τα τελευταία τεύχη του περιοδικού, από το 601 (8 Μαρτίου 1968) μέχρι και το 622 (2 Αυγούστου 1968), είναι με άλλα λόγια εξαιρετικά, καθώς διαβάζεις απίστευτα θέματα που δεν διανοείσαι πως θα μπορούσαν να γραφτούν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα – με τους δημοσιογράφους, που ανήκαν οι περισσότεροι στον χώρο της «πεφωτισμένης δεξιάς», να κάνουν αληθινά σοβαρή δουλειά. Σε αυτό το πνεύμα της φιλελεύθερης ενημέρωσης στο οποίο κινούνταν το περιοδικό ένα κείμενο για την ομοφυλοφιλία δεν ήταν κάτι που αρχικώς θα παραξένευε. Ήταν όμως κάτι που θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα, και στο ίδιο και στους συντάκτες του, όπως τελικά αποδείχτηκε. Αφορμή για να γραφτεί εκείνο το κείμενο στις «Εικόνες» από τον δημοσιογράφο Γιάννη Λάμψα (1921-2002) ήταν μια σειρά άρθρων στους κυριακάτικους «Τimes» που σχετίζονταν με την «κρυφή ζωή» του Τ.Ε. Lawrence (1888-1935), του γνωστού Βρετανού αρχαιολόγου, στρατιωτικού, διπλωμάτη και συγγραφέα, του επονομαζόμενου και Λόρενς της Αραβίας. Τα άρθρα εκείνα (που είχαν δημοσιευτεί και στις «Εικόνες») είχαν δώσει το έναυσμα στους «Τimes» για μια επανατοποθέτηση της ομοφυλοφιλίας στη σύγχρονη, τότε, ζωή, μέσα στο πλαίσιο και της ερωτικής ελευθερίας που χαρακτήριζε το κίνημα των hippies κ.λπ., με τον Λάμψα να παίρνει τη σκυτάλη, επιχειρώντας να γράψει κάτι ανάλογο και στη χώρα μας. Αν και το κείμενό του, με κριτήρια σημερινά, θα το αποκαλούσαμε συνολικά «συντηρητικό», στην πράξη δεν μπορείς να ξέρεις μέχρι πού είχε φθάσει η λογοκρισία, πόσο είχε αλλάξει ή και διαστρέψει (γιατί αυτό σε κάποιες φάσεις είναι σίγουρο, φαίνεται…) συγκεκριμένες κατευθύνσεις της έρευνάς του. Ο Λάμψας είχε τη φαεινή ιδέα να καταγράψει, στο ξεκίνημα του άρθρου του, μια συνοπτική ιστορία της ομοφυλοφιλίας στην αρχαιότητα με έναν τρόπο μάλλον προχωρημένο για την εποχή, πράγμα που τελικά το πλήρωσε ακριβά. Ας δώσουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, πριν συνεχίσουμε: «Στην Αρχαία Ελλάδα, πρώτο επίσημο κρούσμα παιδεραστίας ήταν η απαγωγή

Ένα κείμενο του Γιάννη Λάμψα στις «Εικόνες» του 1968 σχετικό με την ομοφυλοφιλία, που θα προκαλέσει το κλείσιμο του περιοδικού μετά τη βίαιη επέμβαση του διαβόητου συνταγματάρχη Λαδά.

LIFO /6.6.2019

16

QUEER ATHENS

ΕΙΚΟΝΕΣ (#620, 19 Ιουλίου 1968)

του Χρυσίππου, γιου του Πέλοπος, από τον Λάιο, βασιλέα των Θηβών (σ.σ. η έννοια “παιδεραστία” χρησιμοποιείται δίχως να διευκρινίζεται, από την αρχή, το νόημα που είχε στην αρχαιότητα). Η Ήρα, για να τιμωρήσει τον τελευταίο, έστειλε στους Θηβαίους τη Σφίγγα και από εκεί άρχισαν οι περιπέτειες του Οιδίποδος, του γιου του Λαΐου. (…) Ο Θεόκριτος αναφέρει την ύπαρξη ομοφυλοφιλικών εθίμων στα Μέγαρα. Ο Θέογνις μιλάει για τον έρωτά του προς έναν ωραίο Μεγαρέα, τον Κύρνο. Ο Ξενοφών διηγείται τους φόβους του Ιέρωνος, τυράννου των Συρακουσών, ότι, παρ’ όλη τη δύναμη και τον πλούτο του, δεν τον αγαπούσε ο ωραίος Δαΐλοχος. Ο Πίνδαρος, σε μια ωδή του, μιλάει για το πάθος του προς τον γιο του Αγησιλάου, από την Τένεδο. Ο Επαμεινώνδας είχε ερωτική φιλία με τον Αθηναίο ίππαρχο Κηφισόδωρο, που έπεσε πλάι του στη Μαντίνεια. (…) Ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Φειδίας, ο Παρμενίδης, ο Ζήνων, ο Δημοσθένης, είχαν όλοι ανδρικούς έρωτες. Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, που είχαν μεταξύ τους ερωτικό δεσμό, βρήκαν μαζί τον θάνατο, όταν θέλησαν να ανατρέψουν τον τύραννο Ιππία. Η εχθρότης του Αριστείδη και του Θεμιστοκλή είχε για αρχική αιτία της τον ωραίο Στησίλαο. Ο Πλάτων, ο περίφημος φιλόσοφος, είχε φίλους τον Δίωνα, τον Φαίδρο και πολλούς άλλους. (…) Ο Αλκιβιάδης χαρακτηρίστηκε ως η “ερωμένη όλων των ανδρών”. Όσο για τον Σωκράτη, φαίνεται ότι, παρ’ όλα όσα ειπώθηκαν εις βάρος του, περιορίστηκε στην καθαρή αγάπη που συνίσταται στην πνευματική μόνον επικοινωνία και χρησιμοποίησε ειρωνικά την ερωτική τέχνη ως μέθοδο διδασκαλίας. Ο σοφός Αριστοτέλης, που υπήρξε εραστής του Εσμία, του Θεοδότου και πολλών άλλων, ισχυρίζεται πως εκείνο που τραβάει τον άνδρα προς ένα νεαρό αγόρι είναι, εκτός από το κοινωνικό ένστικτο, και η επιθυμία να έχει κανείς μαζί του ηδονικές σχέσεις. (…) Όταν ήταν όμηρος στη Θήβα, ο Φίλιππος (ο Μακεδών) είχε φίλο τον Πελοπίδα. Αργότερα τον δολοφόνησε ένας παλαιός εραστής του, ο Παυσανίας. Ο γιος του Αλέξανδρος δεν υστερούσε σε τίποτα από τον πατέρα του. Ο Φίλιππος, για να τον παντρέψει, χρειάσθηκε να εξορίσει τους στενότερους φίλους του: τον Πτολεμαίο, τον Νέαρχο και τον Άρπαλο. Αυτό δεν εμπόδισε τον μεγάλο κατακτητή να κατακτήσει τον ευνούχο Βάγδα και να νιώσει τέτοιο πάθος για τον Ηφαιστίωνα, ώστε έπαθε κρίση τρέλας όταν πέθανε. (…) Στην Αθήνα η παιδεραστία συνδεόταν με το αίσθημα του ωραίου (που έκανε τους Αθηναίους να προτιμούν το αθλητικό ανδρικό σώμα από το γυναικείο) και με το υψηλό πνευματικό επίπεδο των ανδρών, που έκανε ανιαρή τη συντροφιά των γυναικών (...)». Το συγκεκριμένο κομμάτι της αφήγησης του Λάμψα ήταν εκείνο που έκανε έξω φρενών τον συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά, γενικό γραμματέα τότε του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως –ένα από τα πιο βίαια, επικίνδυνα και φαιδρά άτομα που απέκτησαν υψηλές θέσεις επί δικτατορίας–, ο οποίος είχε αναλάβει, προσωπικά, να απαλλάξει τη χώρα (και) από την ομοφυλοφιλία. Λίγο καιρό αργότερα (τον Οκτώβριο του ’68), ο Λαδάς θα έστηνε από το τίποτα μια φασιστικού τύπου «επιχείρηση αρετής», συλλαμβάνοντας και ταλαιπωρώντας αθώους ανθρώπους, «ανώμαλους τύπους», όπως τους αποκαλούσε, που διασκέδαζαν απλώς σ’ ένα πάρτι (ένα γεγονός που θα έδινε την αφορμή στον Λουκά Θεοδωρακόπουλο να γράψει λίγο αργότερα το συγκλονιστικό αφήγημά του Ο Καιάδας). Έτσι, ήταν ο Λαδάς εκείνος που κάλεσε τους υπεύθυνους του περιοδικού στο γραφείο του (τον σύμβουλο έκδοσης Τάκη Λαμπρία, τον διευθυντή σύνταξης Κωνσταντίνο Ψύχα και τον συντάκτη του άρθρου Γιάννη Λάμψα), χτυπώντας τους σε πρώτη φάση με το όπλο του! Το επεισόδιο (που έγινε γνωστό και στο εξωτερικό μέσω των BBC, «New York Times», «Spiegel» κ.λπ., ενώ είχαν επιληφθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) το μνημονεύει και ο Γιάννης Κάτρης στο βιβλίο του 1960-1970: Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα (εκδόσεις Παπαζήση, 12/1974). Διαβάζουμε: «Ο Λαδάς, που από πλευράς αξιώματος, ιδεών και χαρακτήρα αποτελεί τη σύγχρονη αντίστοιχη έκδοση του Χίμλερ, ήταν ο κατευθύνων νους της εσωτερικής ασφαλείας του καθεστώτος. Όταν ρωτήθηκε από το γερμανικό περιοδικό Σπήγκελ αν είναι αλήθεια ότι ο ίδιος παίρνει κατά καιρούς μέρος στον βασανισμό των πολιτικών κρατουμένων αυτός το αρνήθηκε: “Υπάρχουν”, είπε, “πολλοί άλλοι που κάνουν αυτήν τη δουλειά. Εγώ απλώς δίνω τις ιδέες, τις οδηγίες. Σχεδιάζω”. Εκτός όμως από τις ιδέες και τις οδηγίες και τους σχεδιασμούς, ο Λαδάς δεν εδίσταζε να απονέμει και ο ίδιος –σ’ εξαιρετικές περιπτώσεις– αυτού του είδους τη δικαιοσύνη προς τους κρατούμενους. Μια τέτοια αποδεδειγμένη περίπτωση είναι η μεταχείριση δύο ανωτέρας κλάσεως δημοσιογράφων της δεξιάς, των Παναγιώτη Λαμπρία και Ιωάννη Λάμψα, διευθυντή και αρχισυντάκτη του περιοδικού “Εικόνες”, οι οποίοι συνελήφθησαν για δημοσίευση ενός ιστορικού άρθρου περί της ομοφυλοφιλίας στην αρχαία Ελλάδα... Παραμένουν άγνωστοι οι λόγοι για τους οποίους ο Λαδάς εξαγριώθηκε για λογαριασμό της ηθικής των αρχαίων προγόνων μας. Γεγονός, πάντως, είναι ότι όταν οι δημοσιογράφοι προσήχθησαν στο γραφείο του, ο Λαδάς όρμησε εναντίον τους και με την κάννη του περιστρόφου του τους κτύπησε στο κεφάλι. Και επί πλέον, βρίζοντας και απειλώντας, αποκάλεσε πόρνες τις δυο κόρες του Λαμπρία, ηλικίας τότε 11 και 9 ετών». Οι «Εικόνες» διώχθηκαν ποινικά κι έτσι, λίγες μέρες αργότερα, έγραψαν οι εφημερίδες («Μακεδονία», 24 Ιουλίου 1968): «Εναντίον του περιοδικού “Εικόνες” ησκήθη ποινική δίωξις επί παραβάσει του περί Tύπου νόμου 5060/31 εξ αιτίας ενός δημοσιεύματος, προσβάλλοντας την μνήμην των περισσοτέρων εκ των πνευματικών και πολιτικών ηγετών της αρχαίας Ελλάδος. Οι υπεύθυνοι του περιοδικού κ.κ. Ψύχας, Λαμπρίας, δικηγόρος και Λάμψας προσήχθησαν εις την εισαγγελίαν, υπό της οποίας παραπέμφθησαν ενώπιον

του επ’ αυτοφώρω πλημμελειοδικείου. Εις αυτό, όμως, ο κ. Λαμπρίας επεκαλέσθη την δικηγορική ιδιότητά του, η οποία του παρέχει ειδικήν δωσιδικίαν και καθιστά αναρμόδιον το πλημμελειοδικείον διά να τον δικάση (…)». Μάλιστα, την ίδια μέρα (24/7/68) δόθηκε στον Τύπο κείμενο του Λαδά (υπενθυμίζουμε πως το περιοδικό είχε κυκλοφορήσει πέντε μέρες νωρίτερα), στο οποίο διαβάζουμε: «Το άρθρον αποτελεί αισχράν προσβολήν και πρόστυχον ύβριν εναντίον όλων των μεγάλων εθνικών προσωπικοτήτων, διά τας οποίας είναι υπερήφανος η Ελλάς. Επί πλέον η αδιάντροπος επίθεσις λάσπης κατά των ηρώων και των φιλοσόφων του ελληνικού έθνους συνιστά την χυδαιοτέραν ατιμίαν εις βάρος όλων εκείνων, οι οποίοι διά πάντα πατριώτην αποτελούν υπέρτατα παραδείγματα ανδρείας και αρετής. Ο βλάσφημος συντάκτης έπτυσε βρωμερώς κατά του προσώπου της ελληνικής ιστορίας και εποδοπάτησε την ιεράν μνήμην των γενναίων ανδρών, την ιστορικήν προσωπικότητα των οποίων σέβονται, τιμούν και ευλαβούνται παρούσαι, παρελθούσαι και μέλλουσαι γενεαί. Το πρωτοφανές γεγονός δεν πρόκειται να περάση απαρατήρητον. Ο λαός σύσσωμος καταδικάζει εις την συνείδησίν του τόσον τον συντάκτην όσον και το περιοδικό, το οποίον εφιλοξένησε το δειγματολόγιον της προστυχολογίας και της ανηθικότητος που εξεπονήθη από ηθικώς νοσηρά φαντασίαν. Με την πεποίθησιν ότι εκφράζομεν το εθνικόν αίσθημα και προς αποκατάστασιν της βαναύσως τρωθείσης εθνικής αξιοπρεπείας παραδίδομεν τους ευτελείς βεβήλους των ηρώων και των σοφών της φυλής εις δημόσιον εμπτυσμόν. Και δηλούμεν κατηγορηματικώς ότι χαμερπείς υβρισταί των δημιουργών του εθνικού ελληνικού μεγαλείου θα αντιμετωπίζωνται του λοιπού ως σιχαμεροί προδόται των εθνικών υποθηκών και των παραδοσιακών αξιών της φυλής. Η εθνική επανάστασις της 21ης Απριλίου δεν θα εγκαταλείψει ποτέ τα “άγια τοις κυσί”». Πολύ γρήγορα τα νέα περνούν στο εξωτερικό, όπως ήδη σημειώσαμε, και πρώτο το BBC υπερασπίζει την ελευθερία του περιοδικού και των ανθρώπων του. Ο Λαδάς πληροφορείται τα καθέκαστα και την 1η Αυγούστου 1968 κοινοποιεί στις εφημερίδες ακόμα μία δήλωση: «Ο σχολιαστής του Μπι Μπι Σι ανέλαβε την υπεράσπισιν των υπευθύνων του περιοδικού “Εικόνες” και μετέδωσε με ειρωνικόν στόμφον τας δηλώσεις μου περί προσβολής της ιεράς μνήμης των εθνικών προσωπικοτήτων. Λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι κατά το πορνογραφικόν άρθρον οι ομοφυλόφιλοι υποστηρίζονται μεταξύ των, νομίζομεν ότι δυνάμεθα να εξηγήσωμεν την αυτόκλητον επέμβασιν του Μπι Μπι Σι». Τι συνέβη μετά απ’ αυτά τα φασιστικά, γελοία και αισχρά παραληρήματα του Λαδά; Δεν υπάρχουν πολλές και αναλυτικές πληροφορίες όσον αφορά τη δικαστική πλευρά του θέματος (θα γράψουμε ό,τι γνωρίζουμε στη συνέχεια), όμως εκείνο που είναι σίγουρο είναι πως μετά από δύο τεύχη οι «Εικόνες» θα οδηγηθούν σε οριστικό κλείσιμο. Βασικά, θα αλλάξουν τίτλο και προσανατολισμό, καθώς στο τελευταίο (#622) τεύχος της 2ας Αυγούστου 1968 διαβάζουμε πως οι «Εικόνες» παύουν και αντικαθίστανται από ένα νέο περιοδικό, τα «Επίκαιρα», το οποίο, σε συνεργασία με το γαλλικό «Paris Match», θα επιχειρούσε να προσφέρει πλήρη ενημέρωση «για τα γεγονότα που διαδραματίζονται στην ανήσυχη εποχή μας». Το δικαστήριο, εν τω μεταξύ, αναβάλλει τη δική των δημοσιογράφων των «Εικόνων» (Ψύχας, Λαμπρίας, Λάμψας) για την 3η Αυγούστου 1968, προκειμένου να δοθεί χρόνος στον Τάκη Λαμπρία να προσκομίσει πιστοποιητικό που να επιβεβαιώνει πως ήταν μέλος του δικηγορικού συλλόγου. Το πλημμελειοδικείο, μετά απ’ αυτό, δηλώνει αναρμόδιο να δικάσει κάποιον που είναι δικηγόρος (έτσι έγραψαν οι εφημερίδες) και παραπέμπει την υπόθεση στο Τριμελές Εφετείο. Η δίκη ορίζεται για την 11η Οκτωβρίου, αλλά αναβάλλεται ξανά για την 30ή (εν τω μεταξύ, ο Λαμπρίας είχε προλάβει να διαφύγει στο εξωτερικό, στο Λονδίνο, απ’ όπου, μέσω του περιοδικού του «Greek Report», θα πληροφορεί το κοινό και για τα πεπραγμένα της χούντας στην Ελλάδα), προκειμένου να κληθούν και να εξεταστούν ως μάρτυρες «άνθρωποι των γραμμάτων» που θα διευκρίνιζαν ποια σημεία του κειμένου ήταν «λογοτεχνικά» και ποια «υβριστικά». Τι απέγινε τελικά; Πώς ολοκληρώθηκε η δίκη και τι ακριβώς αποφάσισε το δικαστήριο; Mια ανακοίνωση της ΕΣΗΕΑ τον Δεκέμβριο του 2002 με αφορμή τον θάνατο του Γιάννη Λάμψα (που λειτουργεί και ως συνοπτικό βιογραφικό για τον αείμνηστο δημοσιογράφο), μας πληροφορεί σχετικά: «Ο Γιάννης Λάμψας γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Νομική Σχολή. Ξεκίνησε τη δημοσιογραφική σταδιοδρομία του το 1947 από την “Ελευθερία” και το “Βήμα” και μέχρι την αποχώρησή του από την ενεργό δημοσιογραφία εργάστηκε σε πολλές εφημερίδες ως σχολιογράφος, αρθρογράφος και επιτελικό στέλεχος. Διετέλεσε διευθυντής σύνταξης της “Εστίας” και διευθυντής της “Ώρας” και της “Ημέρας”. Επίσης, εργάστηκε σε περιοδικά φιλολογικού περιεχομένου, διετέλεσε αρχισυντάκτης των περιοδικών “Άλφα” και “Πολιτικά Θέματα” και εξέδιδε ο ίδιος την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική επιθεώρηση “Μεθαύριο”. Στη δικτατορία φυλακίστηκε εξαιτίας των άρθρων που έγραφε στο περιοδικό “Εικόνες”. Μετά την αποφυλάκισή του πήγε στη Γενεύη, όπου εργάστηκε ως ερευνητής στο Διεθνές Γραφείο Εργασίας. Υπήρξε συνεργάτης της ελληνικής εκπομπής του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Μονάχου και αρθρογράφος της εφημερίδας “Νέα Δημοκρατία”, που εξέδιδε στο Λονδίνο ο αυτοεξόριστος πρώην δήμαρχος Αθηναίων και μετέπειτα βουλευτής και υπουργός Γιώργος Πλυτάς. Μετά τη Mεταπολίτευση επέστρεψε στην Ελλάδα και τοποθετήθηκε γενικός γραμματέας Τύπου και Πληροφοριών και στη συνέχεια γενικός διευθυντής της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης. Πολύ αξιόλογο είναι το συγγραφικό και μεταφραστικό έργο του».

LIFO /6.6.2019

17

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΙΆΝΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΊΔΗ

ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΎΧΗΣ

Η ΑΓΆΠΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΈΛΕΓΕ ΤΟ ΌΝΟΜΆ ΤΗΣ

LIFO /6.6.2019

18

Στη δύσκολη εποχή που έζησε, ο Γιάννης Τσαρούχης μετατόπισε, με τη ζωγραφική του, τα όρια της ανεκτικότητας για την ομοφυλόφιλη επιθυμία μιας πολύ συντηρητικής κοινωνίας και ταυτόχρονα απενοχοποίησε το βλέμμα των ομοφυλόφιλων που κοίταζαν τα έργα του. Παράλληλα, υπερασπίστηκε σθεναρά το δικαίωμά του να μην κοινοποιήσει ποτέ δημόσια τον σεξουαλικό προσανατολισμό του. ν έπρεπε κάποιος να περιγράψει με μία μόνο λέξη τον Γιάννη Τσαρούχη, θα έλεγε ότι υπήρξε «απαράμιλλος». Ήταν μοναδικός όχι μόνο ως προς τον τρόπο που προσδιόρισε ο ίδιος την τέχνη του αλλά και γενικότερα ως προσωπικότητα, χάρη σ’ εκείνη την ασύλληπτη δύναμη που πήγαζε από την καλλιέργεια του πνεύματος, τη λογιότητα και την ακόρεστη όρεξή του να παρατηρεί τον κόσμο γύρω του. Διέθετε μια ξεχωριστή ευστροφία που πάντα κατέπλησσε με τους διαύλους που επινοούσε ώστε να οδηγηθεί σε διεισδυτικές ερμηνείες της πραγματικότητας και του αινίγματος που συνιστά ο άνθρωπος. Επιπλέον, τον διέκρινε μια εντυπωσιακή ικανότητα να διατυπώνει αυτές τις ερμηνείες του με λόγια κομψά και σαγηνευτικά, εμπλουτίζοντας παιγνιωδώς την ευπρόσδεκτη θυμοσοφία του με λεπτό χιούμορ και φίνες παραδοξολογίες. Με βάση τα παραπάνω και με τα κριτήρια της σημερινής ποπ κουλτούρας, θα λέγαμε ότι ο Γιάννης Τσαρούχης υπήρξε ένας αυθεντικός «σούπερ σταρ», όχι μόνο των εικαστικών τεχνών αλλά και των μίντια, μια και δεν πρέπει να υπήρξε τότε άλλος τόσο προβεβλημένος όσο αυτός, αλλά και ούτε τόσο αποδεκτός από το κοινό. Με τον χαρακτηρισμό του ως σταρ συνοψίζεται εύστοχα η ουσία του ζητήματος, αλλά «κουρεύονται» άγαρμπα οι περισσότερες λεπτομέρειες που θα μας ειδοποιούσαν άμεσα ότι ο Τσαρούχης στεκόταν ταυτόχρονα και στον αντίθετο πόλο αυτής της ιδιότητας, πάντα προσηλωμένος σε έναν ιδιότυπο «ασκητισμό» και πάντα τοποθετημένος σε ικανή απόσταση απ’ όλα, ώστε να διασφαλίζει τη θέση του ως παρατηρητή. Με σταθερή πρόθεση να αναδεικνύει και να προκρίνει μια ηθική βάση των πραγμάτων και της ζωής έναντι της λογικής του να απολαμβάνουμε τα πάντα όσο το δυνατόν περισσότερο. Όλες αυτές τις σφιχτοδεμένες μικρές εναντιωματικότητες που συνέθεταν το στέρεο βάθρο της περσόνας του, που συχνά παρέμενε αφανές στη σκιά της λαμπερής προσωπικότητάς του, τις ανακάλυπτε κάποιος διαβάζοντας τα κείμενα και τις συνεντεύξεις του. Το 1966, για παράδειγμα, στο κείμενό του για τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, ο Τσαρούχης λέει ευθέως ότι η αλήθεια ενός ζωγράφου «γράφεται από τα έργα του, στα οποία έχουν αποτυπωθεί οι πιο άπιαστες λεπτομέρειες της ζωής [του], μαζί με ό,τι πιο ουσιαστικό μπορούμε να ξέρουμε για ένα ζωντανό πλάσμα». Συγχρόνως, όμως, σε όλη του τη ζωή δεν παραλείπει ποτέ να ερμηνεύει μόνος του τα δικά του έργα, σαν να θέλει να προκαταλάβει τον θεατή τους (και ακόμα περισσότερο τον τεχνοκριτικό τους) προκειμένου να μη διατυπώσει κάποια ανάλυσή τους που θα παρεξέκλινε από τη δική του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον ερωτισμό των ανδρικών σωμάτων στη ζωγραφική του: για όλους είναι αδιαμφισβήτητη η

ερωτική μάτια στην απόδοση των μοντέλων του, αλλά ο ίδιος δεν την παραδέχτηκε ποτέ στον δημόσιο λόγο του. Πάντα μετέθετε αλλού το κέντρο βάρους, όπως στο κείμενό του «Για το ζεϊμπέκικο» του 1982, όπου λέει: «Μου αρέσει να ζωγραφίζω γυμνά, γιατί έτσι μπορεί κανείς να κατανοήσει την ψυχική γεωμετρία του ανθρώπου. Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης. Πρέπει να αντιμετωπίζει κανείς το σώμα σαν έργο του αγαθού πατρός Θεού και όχι του σατανά, όπως επίστευαν οι επάρατοι εχθροί της Εκκλησίας, μονοφυσίτες. Για να υπάρχει νυμφίος, πρέπει να υπάρχει και γάμος και πρέπει να μάθουμε ποιος παντρεύεται με ποιον. Μην πλανάσθε, Ιουδαίοι. Το σώμα το φθαρτό παντρεύεται με την αθάνατη ψυχή και γι’ αυτό έχει κοσμηθεί ο νυμφώνας της εκκλησίας. Όσα είπα, είπα, δεν είμαι θεολόγος».

Σ

τα έργα του συσχετίζει τη ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας με μια μεταφυσική της διάσταση. Θεωρεί ότι θα έπρεπε κάποιος να ανιχνεύει μια αίσθηση του τώρα όχι ως κάτι το διακριτό και οριοθετημένο στη ροή του χρόνου αλλά ως εάν αυτό να συνδέεται διαρκώς με την απώτατη αρχή των πάντων (και γενικότερα με την έννοια της αιωνιότητας) με τρόπο μυστηριώδη, ακατάληπτο και άρρητο. Αυτήν τη θέση του ο Τσαρούχης την εκφράζει αρκετά νωρίς και ήδη από το 1950 σημείωνε: «Το πρόβλημα για μένα δεν είναι η αναπαράσταση της μορφής αλλά η επαφή μας με την αιώνια και θεϊκή πηγή, που υπάρχει μόνο γι’ αυτούς που την αναζητούν, παίρνοντας, κάθε τόσο, όποια μορφή αυτή θέλει». Ενώ σε άλλη ευκαιρία είχε πει ότι η πραγματικότητα δεν είναι παρά η «ζωοδόχος πηγή». Όμως ποια «πηγή» θα μπορούσε ποτέ να είναι περισσότερο «ζωοδόχος» από τη λίμπιντο; Και με αυτήν τη διερώτηση να αντηχεί δυνατά, ξεχνά κάποιος όσα ο Τσαρούχης έλεγε για τις προθέσεις της ζωγραφικής του και επιστρέφει στην πραγματικότητα της πραγματικότητας που εκείνος αναπαριστούσε και η οποία αδιαμφισβήτητα ήταν η ομοφυλόφιλη σεξουαλικότητα. Αλλά και πάλι… Ποιος μπορεί να είναι βαθιά ευχαριστημένος όταν καταλήγει στο σημείο όπου έχει μεν κάνει δικό του το έργο του Τσαρούχη –επειδή το έχει οικειοποιηθεί, το έχει νιώσει–, αλλά ταυτόχρονα ξέρει ότι δεν έχει κάνει δική του την ερμηνεία που ο ίδιος Τσαρούχης απέδιδε σ’ αυτό; Μήπως όταν στέκεται κάποιος στο κεφαλαιώδες ζήτημα της ανάδειξης της σεξουαλικότητας χάνει την υπέρτατη ευχαρίστηση να φτάσει μέχρι την άκρη του μονοπατιού της ζωγραφικής του κι έτσι να επιτύχει την απαιτούμενη υπέρβαση, ώστε να βρεθεί στον κόσμο των ιδεών; Όμως, ακόμα κι αν κάποιος δεν φτάσει μέχρι το τέλος της πορείας των αναγωγών (το οποίο σίγουρα βρίσκεται εκεί όπου ο Τσαρούχης προτιμά να το τοποθετεί), οι θεατές των έργων του, μέσω του «θαύματος της ενσαρκώσεως» που με τόσο τέλειο τρόπο αποδίδει η ζωγραφική του, έρχονται σε επαφή με το «γεγονός» που ο ίδιος περιέγραφε συχνά ως «αστραπή της θεότητος» και που δεν είναι

QUEER ATHENS

© SLIM AARONS / GETTY IMAGES / IDEAL IMAGE

Ο Γιάννης Τσαρούχης φωτογραφίζεται από τον Αμερικανό φωτογράφο Σλιμ Ααρονς στο μπαλκόνι του ατελιέ του. (1961)

LIFO /6.6.2019

19

QUEER ATHENS Όμως ποια «πηγή» θα μπορούσε ποτέ να είναι περισσότερο «ζωοδόχος» από τη λίμπιντο; Και με αυτήν τη διερώτηση να αντηχεί δυνατά, ξεχνά κάποιος όσα ο Τσαρούχης έλεγε για τις προθέσεις της ζωγραφικής του και επιστρέφει στην πραγματικότητα της πραγματικότητας που εκείνος αναπαριστούσε και η οποία αδιαμφισβήτητα ήταν η ομοφυλόφιλη σεξουαλικότητα.

άλλο παρά η προσέγγιση του θείου στοιχείου και η δύναμή του να κυβερνά την πραγματικότητα. Η σύλληψη της «αστραπής της θεότητος» (από τον καλλιτέχνη και στη συνέχεια από τον θεατή) χαρίζει ιερότητα στα έργα τέχνης και μαγεύει με εκείνη την απροσδιόριστη αλλά και σαφή λάμψη που προσθέτει στα σώματα και σε άψυχα υλικά. Στη διάρκεια της ζωής του, ο Γιάννης Τσαρούχης γινόταν όλο και πιο αγαπητός και αξιοσέβαστος από τον Τύπο και τα μίντια, που, ως γνωστόν, ξέρουν πάντα να αποσπούν την πληροφορία που επιθυμούν. Ωστόσο, όσο περισσότερο τους απευθυνόταν, άλλο τόσο κατάφερνε να ξεγλιστρά από τις πιέσεις που του ασκούσαν για να αποκαλύψει αλήθειες από τη σφαίρα της ιδιωτικής του ζωής. Ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες κατάφερνε να υπεκφεύγει ή να καταφεύγει στις πιο αόριστες απαντήσεις. Ήταν τόση η επιμονή του σε αυτό το θέμα, που οι περισσότεροι μελετητές του έργου του τη σέβονταν, παρά τη σαστιμάρα τους, και αποσιωπούσαν τον κατά τα άλλα εξόφθαλμο ομοφυλόφιλο σεξουαλισμό, που, ως φορτίο, σήκωναν, ακόμα και στις πιο νηφάλιες στιγμές τους, οι ανδρικές φιγούρες στα περισσότερα έργα του. Η πρώτη ευθεία ερμηνεία αυτού του «φορτίου» έγινε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 από την Άννα Καφέτση στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της με θέμα τη γενιά του ’30 στην ελληνική ζωγραφική. Ας σημειωθεί, επί τη ευκαιρία, ότι μέχρι τότε, και σε διεθνές επίπεδο (πόσο μάλλον στην Ελλάδα), δεν συνηθιζόταν να γίνονται τέτοιες αναφορές στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Επιπλέον, το 1952 είχε συμβεί το διαβόητο επεισόδιο του «θιγμένου ναυτικού». Ο Τσαρούχης εξέθετε στο Ζάππειο Μέγαρο, συμμετέχοντας σε έκθεση της ομάδας LIFO /6.6.2019

20

Αρμός, ένα έργο που έδειχνε έναν νεαρό άνδρα γυμνό, ξαπλωμένο σε κρεβάτι, και πλάι του, στην άκρη του κρεβατιού, στραμμένος προς τον γυμνό, καθόταν ένας ναύτης, ντυμένος με τη στολή του. Τα δύο πρόσωπα του πίνακα μοιάζουν σαν να κοιτάζονται στα μάτια. Το έργο κρίθηκε ότι «ήτο άσεμνο και προσβλητικό του ήθους και του γοήτρου των Ελλήνων ναυτών» και ο αρχηγός της Αστυνομίας που επισκέφθηκε για αυτοψία το Ζάππειο μετέφερε την επιθυμία του Βασιλικού Ναυτικού να απομακρυνθεί ο πίνακας από την έκθεση, γιατί διαφορετικά υπήρχε περίπτωση οι «θερμόαιμοι» προσβεβλημένοι ναύτες να εμφανιστούν στο Ζάππειο και να τα κάνουν λίμπα. Το περιστατικό δίχασε τον Τύπο και τον κόσμο σ’ εκείνους που δεν ανέχονταν τη λογοκρισία της Τέχνης και σ’ εκείνους που στήριζαν την απόσυρση του έργου. Υπήρξε καταιγισμός αναφορών και αναλύσεων του περιστατικού από δημοσιογράφους και κριτικούς τέχνης. Ο διχασμός άγγιξε και την καλλιτεχνική ομάδα Αρμός, που εξαιτίας του διαλύθηκε. Ο μέγας ομοφυλοφιλο-φάγος δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς οργάνωσε, μέσα από τις σελίδες της «Εστίας», μια χυδαία επίθεση κατά του Τσαρούχη, της οποίας οι «αδέσποτες» βολές χτύπησαν και τον Μόραλη, που, στην ίδια έκθεση, παρουσίαζε εξαιρετικά γυναικεία γυμνά. Ο Τσαρούχης σε όλα αυτά αντέτεινε ότι στον ίδιο χώρο

παρουσιαζόταν και έργο του Κοσμά Ξενάκη που έδειχνε έναν Σάτυρο σε πλήρη στύση, το οποίο όμως δεν φάνηκε να απασχολεί κανέναν. Ως εκ τούτου, συμπέραινε ότι το όλο πρόβλημα το δημιουργούσε η αίσθηση ότι είχε προσβληθεί μόνο το Ναυτικό και όχι γενικά η δημόσια αιδώς. Και από αυτή την παρατήρηση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το Ναυτικό και κατ’ επέκταση η Αστυνομία, που ενήργησε εκ μέρους του, ήταν οι φωτεινές εξαιρέσεις που διείσδυσαν αρκετά βαθιά στο έργο, ώστε να συλλάβουν την ομοερωτική διάστασή του.

Π

αρ’ όλα αυτά, το ότι ο Τσαρούχης υπερασπίστηκε με τόσο σθένος το δικαίωμά του να μην αποκαλύψει δημοσίως τίποτα σχετικό με τη σεξουαλικότητά του παραμένει τόσο παράδοξο, όσο θα ήταν, ας πούμε, ο Πάπας της Ρώμης να αρνείται να παραδεχτεί ότι είναι καθολικός. Η εύκολη ερμηνεία αυτής της στάσης του Τσαρούχη θα ήταν ότι ένιωθε κάποια δέσμευση απέναντι στην οικογένειά του – ότι δεν ήθελε να τους στενοχωρεί με δημόσιες παραδοχές που δεν θα άλλαζαν την ουσία της δικής του καθημερινότητας, παρά μόνο θα εκλαμβάνονταν από εκείνους ως προσβολή του κοινωνικού προφίλ τους. Ωστόσο, η εξήγηση αυτή, ακόμη κι αν είχε μια βάση αλήθειας, είναι πολύ απλοϊκή και «γειωμένη» στο έδαφος της πραγματικότητας για να εκφράζει πλήρως ένα πνεύμα σαν αυτό του Τσαρούχη. Δεν θα ήταν υπερβολικό, λοιπόν, να υποθέσει κάποιος ότι ο Τσαρούχης δεν εισήγαγε στον δημόσιο λόγο του το τεράστιο κεφάλαιο της ομοφυλόφιλης επιθυμίας επειδή με αυτόν τον τρόπο γλίτωνε τα έργα του από ομοφοβικές εξάρσεις και διασφάλιζε το δικαίωμά του να λέει όσα είχε να πει μόνο μέσα από τους πίνακές του.

Α

Αριστερά: Ναύτης καθιστός και γυμνό ξαπλωμένο, 1948 Ιδρυμα Γιάννη Τσαρούχη Δεξια: Η σύλληψη τριών κομμουνιστών που αντιδρούν αναλόγως. Ο πρώτος παρεδόθη, ο άλλος παλεύει, ο τρίτος είναι κάτω από το κρεβάτι. Πρώτες μέρες του κινήματος, 1944 Ιδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

ν ο ομοερωτισμός περνούσε στον δημόσιο λόγο του Τσαρούχη και εκεί αποκτούσε διαστάσεις, το πιθανότερο είναι ότι θα κατέληγε σε «εικονοκλαστικές» αντιδράσεις, ανάλογες ή σφοδρότερες από τη διαβόητη εκείνη του 1952, επειδή ο κόσμος τότε βρισκόταν σε διαρκή κατάσταση συναγερμού κατά της ομοφυλοφιλίας – εντονότερη και από εκείνη των Σωμάτων Ασφαλείας, τα οποία δεν προλάβαιναν να παρέμβουν, καθώς αναλάμβανε κατασταλτική δράση, με τα γρηγορότερα αντανακλαστικά της και δίχως ίχνος επιείκειας, σύσσωμη η κοινωνία. Αν, πάλι, ο Τσαρούχης παραδεχόταν δημόσια την ομοφυλοφιλία του, θα ήταν σαν να δεχόταν να χαρίσει σε οποιονδήποτε το επιθυμούσε μια πανίσχυρη κλείδα ερμηνείας του ίδιου και του έργου του (π.χ. αν έλεγε: «Στη χρωματική παλέτα μου κυριαρχούν το κεραμιδί, η ώχρα, το λευκό και το μαύρο» η απάντηση θα ήταν: «Ακούγεται λογικό, αφού είστε γκέι». Και ανάλογα: «Μου αρέσουν οι τηγανητές πατάτες!», «Φυσικό είναι! Αρέσουν σε όλους τους γκέι» κ.ο.κ.). Η ερμηνεία αυτή θα ήταν τόσο πεζή, ρηχή και, ακόμα χειρότερα, τελεσίδικη, ώστε κανείς δεν θα επιδίωκε πλέον να φτάσει μέχρι την άκρη των πιθανών αναγωγών, χάρη στις οποίες θα άγγιζε τις πλατωνικές ιδέες για τον έρωτα, από τις οποίες ήταν τόσο διαποτισμένα η σκέψη και το ήθος του Τσαρούχη. Από την άλλη πλευρά, εκείνη των θεατών των έργων του, η ουσία των πραγμάτων βρισκόταν αλλού και ήταν κάπως πιο χαρμόσυνη. Το 2011 ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης (κινηματογραφιστής, σεναριογράφος, συγγραφέας και μεταφραστής, γνωστός για τα σενάριά του των ταινιών Στρέλλα και Ξενία του Πάνου Κούτρα) σκηνοθέτησε την 29 λεπτών ταινία Δίπτυχο - Η αγάπη που δεν λέει τ’ όνομά της, η οποία είναι μια κινηματογραφική μεταφορά της εικονοπλασίας του Γιάννη Τσαρούχη. «Το δεύτερο σκέλος του τίτλου της ταινίας προέρχεται από μια φράση που χρησιμοποίησε ο λόρδος Ντάγκλας, ο εραστής του Όσκαρ Ουάιλντ. Μερικοί λένε ότι πρόκειται για φράση του Ουάιλντ, την οποία ο Άλφρεντ Ντάγκλας αξιοποίησε στη διαβόητη δίκη του. “Η αγάπη που δεν λέει το όνομά της” ήταν τότε η ομοφυλοφιλία και ταίριαζε με τον Τσαρούχη» λέει ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης. «Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, που εγώ ήμουν παιδί, μέναμε στου Ψυρρή και έπαιζα στην πλατεία Κουμουνδούρου, η οποία ήταν γεμάτη καφενεία, όπου κάθονταν κυρίως άντρες. Η ανεργία και η φτώχεια της εποχής τούς επέβαλλαν παρατεταμένα, καθημερινά, επαναλαμβανόμενα χρονικά διαστήματα αργίας. Κάτι σαν υποχρεωτικές διακοπές. Στα μάτια ενός παιδιού σαν κι εμένα, έτσι καθιστοί καθώς ήταν και αναπαύονταν, είχαν κάτι το δίσημο. Η ανδρική ομοφυλοφιλία ήταν τότε διάχυτη παντού. Υπήρχε στους δρόμους, στις πλατείες, στα καφενεία, παντού όπου έβλεπες άνδρες. Και νομίζω ότι αυτό αποτελούσε το αντικείμενο της ζωγραφικής του Τσαρούχη: η αρρενωπότητα ως κάτι το οποίο είναι πομπός σεξουαλικής επιθυμίας και ταυτόχρονα δέκτης του βλέμματος των άλλων. Εκείνοι οι άνδρες δεν έκρυβαν καθόλου την αμφισεξουαλικότητα που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία και ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι σήμερα και πολύ πιο εμφανής. Η “ματσίλα” τους, επειδή δεν είχε μεσολαβήσει ο φεμινισμός, έκανε τους άντρες να κρατούν την τιάρα και το σκήπτρο αυτού του ρόλου τους, αλλά ταυτόχρονα να σου κλείνουν το μάτι πονηρά. Μπαινόβγαιναν στον ρόλο, επειδή θεωρούσαν ότι κάτι τέτοιο δεν συνιστούσε δική τους έκπτωση. Το γιατί συνέβαινε αυτό δεν είναι απλό να το εξηγήσει κάποιος και να φτάσει σε οριστική αποκρυπτογράφησή του. Ίσως επειδή ποτέ δεν εξηγούνται τόσο απλά τα πράγματα ή ίσως επειδή η σεξουαλικότητα η ίδια –το έχουμε συμφωνήσει αυτό πια– είναι κάτι πολύ ρευστό. Κι έτσι, παρ’ ότι η σεξουαλικότητα των ανδρών εκείνης της εποχής φαινόταν τόσο στιβαρή, σαν να ήταν λαξευμένη σε μια πέτρα, σε έναν βράχο, ή φτιαγμένη από σίδερο, στην πραγματικότητα ήταν πολύ ρευστή. Ίσως πιο ρευστή απ’ όσο είναι σήμερα. Σημασία έχει όμως να αναλογιστούμε ότι την εποχή εκείνη που ο Τσαρούχης δημιουργούσε τα έργα του με τους στρατιώτες, τους εσατζήδες, τους ναύτες και όλες εκείνες τις άλλες, μη ένστολες ελκυστικές ανδρικές φιγούρες, ένας γκέι δεν μπορούσε παρά να τις βλέπει και να του κόβεται η ανάσα. Αυτό χαρακτήριζε τη ζωγραφική του Τσαρούχη: έκοβε την ανάσα.

Κ

ατ’ αρχάς, είχε σημασία η παρουσία του γυμνού. Ο Τσαρούχης δεν έδειχνε απλώς ένα γυμνό αλλά παρουσίαζε γυμνά το γυμνό. Οι πίνακές του αναδίδουν ακόμα και την οσμή της σεξουαλικής πράξης. Τα σώματα που επέλεγε να ζωγραφίσει τα είχε διαπλάσει η έκθεσή τους στον μόχθο. Γινόταν, επίσης, πολύ ξεκάθαρη η διαφορά των τάξεων: ο πόθος του κοινωνικά υψηλού προς το

QUEER ATHENS χαμηλό και το αντίστροφο ήταν κάτι το οποίο εκφραζόταν σταθερά. Δεν βλέπουμε αναπαραστάσεις λαμπρών παίδων της υψηλής κοινωνίας να ερωτοτροπούν μεταξύ τους. Ούτε και αντίστοιχες σχέσεις μεταξύ ταπεινών, προερχόμενων από την εργατική τάξη. Ο θεατής των έργων καταλαμβάνει πάντα τη θέση του κοινωνικά υψηλού προσώπου. Πρόκειται για θέμα σύνθετο που βασίζεται κυρίως στην αναζήτηση του ζωώδους στοιχείου στο σεξ αλλά και στην απόλαυση μια παραβατικότητας που περιέχεται στον δρασκελισμό των κοινωνικών τάξεων. Η παραβατικότητα αυτού του τύπου πάντα διεγείρει την αίσθηση της λαθραίας κατάκτησης του έρωτα. Η τέχνη του Τσαρούχη ήταν μια προέκταση της τέχνης που ήταν πάντα δελεαστική για το μάτι του γκέι άνδρα, όπως, για παράδειγμα, τα γλυπτά των αρχαίων Ελλήνων ή η Αναγέννηση. Μόνο που τώρα, ξαφνικά, ο Τσαρούχης μας το παρέδιδε με έναν τρόπο πιο σύγχρονο και με πραγματικά πρόσωπα. Βγαίνοντας από μια έκθεση έργων του έβλεπες τέτοιες φιγούρες στον δρόμο». Και είναι γεγονός: Για τον γκέι θεατή των έργων του ο Τσαρούχης παρέδιδε τη γυμνή αλήθεια αυτού που έτσι κι αλλιώς όλοι έβλεπαν γύρω τους. Κυρίως όμως έκανε τους γκέι θεατές να αισθάνονται ότι δεν είναι μόνοι σε αυτήν τη ζωή. Ότι δίπλα τους, σε εκείνη την γκαλερί ή σε κάποιον άλλον χώρο όπου βρισκόταν ένα έργο του Τσαρούχη, υπήρχε και κάποιος ακόμα που κοίταζε με τον ίδιο τρόπο το έργο. Και επειδή συνέβαινε αυτό κανείς εκ των δύο δεν ένιωθε πλέον τόσο αφόρητη την ενοχή. Κι έτσι μάθαιναν προοδευτικά να την απαλείφουν και τις στιγμές που κοίταζαν εκ του φυσικού ανάλογες φιγούρες στον δρόμο ή στα καφενεία. Ακόμα καλύτερα, τιθάσευαν τον φόβο που γεννούσε ο κίνδυνος να δεχτούν επίθεση επειδή κοιτούσαν με λαγνεία. Κατά κάποιον τρόπο, το έργο του Τσαρούχη έπειθε τους γκέι άντρες ότι έχουν δικαίωμα να βιώνουν αυτή την «ηδονοβλεπτική» προσέγγιση του αντικειμένου τους. Από αυτή την άποψη, η τέχνη του υπήρξε επαναστατική και υποδαύλιζε τη γέννηση του γκέι κινήματος.

Σ

ημαντικό ήταν, επίσης, ότι οι ετεροφυλόφιλοι θεατές των έργων του Τσαρούχη δεν τα θεωρούσαν σκανδαλώδη. Σίγουρα, έκλειναν πονηρά το μάτι, συνεννοούμενοι μεταξύ τους για το σεξουαλικό ποιόν του καλλιτέχνη, των θαυμαστών του και των μοντέλων του. Όμως δεν έμπαιναν στον προβληματισμό αν θα έπρεπε ή όχι να ξεκινήσουν μια πολεμική εναντίον τους. Το έργο του Τσαρούχη, λοιπόν, με την ομορφιά και τη δύναμή του, λειτουργούσε και ως επιβολή μιας άτυπης συνθηκολόγησης μεταξύ της ψυχικής ανάτασης που προκαλούσε στους γκέι και της κατάκτησης ενός υψηλότερου επιπέδου ανοχής που βίωναν οι στρέιτ (προς ανακούφιση δική τους, διότι τους είχε κουράσει ή τους έκανε να βαριούνται η διαρκής επίδειξη ομοφοβικού μένους). Με αυτούς τους όρους η τέχνη του Τσαρούχη ήταν μια τέχνη ανακουφιστική για όλα τα είδη των θεατών της. Σε αντιδιαστολή με όλα αυτά ο ίδιος ο Τσαρούχης είχε για τους ναύτες του μια πιο απομυθοποιητική στάση: όλα ξεκίνησαν κάνοντας το πορτρέτο ενός φίλου του. Προτού το τελειώσει, το μοντέλο στρατεύτηκε και όταν πια επέστρεψε, για να ποζάρει ξανά, φορούσε τη στολή του ναύτη. « Έτσι μπήκε ο ναύτης στα θέματά μου. Σε έναν που με ρώτησε κάποτε γιατί επιμένω στους ναύτες είπα: “Μ’ αρέσει το άσπρο ως χρώμα κι έχω να διαλέξω μεταξύ νοσοκόμων και ναυτών”. Όλοι οι ναύτες ήταν φίλοι μου, μοντέλα που πόζαραν με την παλιά στολή του αδελφού μου που είχα κρατήσει εγώ στο ατελιέ μου». «Αφορμή και αιτία να κάνω την ταινία αυτή ήταν ότι είδα την αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη πριν από 10 χρόνια» λέει ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης. «Εκεί είδα έναν καθρέφτη της κρυμμένης ελληνικής ομοφυλοφιλίας των δεκαετιών κατά τις οποίες εγώ μεγάλωνα. Για μένα δεν έχει καμία σημασία που ο Τσαρούχης στον δημόσιο λόγο του δεν αναφέρθηκε ποτέ ευθέως στο θέμα της ομοφυλοφιλίας. Το σημαντικό είναι ότι μέσα από τα έργα του ανέδειξε αυτήν τη ματιά προς το ανδρικό σώμα. Χάρη σ’ εκείνη τη μεγάλη έκθεσή του στο Μπενάκη συνειδητοποίησα ότι ποτέ τα εικονιζόμενα πρόσωπα στα έργα του δεν αγγίζουν το ένα το άλλο. Δεν έχουν, δηλαδή, ποτέ επαφή διά της αφής. Για τον λόγο αυτό θεωρώ ότι η μόνη ερωτική χαρά που ένιωθαν ήταν εκείνη του αυνανισμού. Για τον λόγο αυτό, στη δική μου ταινία η μόνη πραγματική στιγμή ηδονής είναι εκείνη που ένα από τα πρόσωπα αυνανίζεται και εκσπερματώνει, χωρίς ποτέ να έχει αγγίξει το αντικείμενο της επιθυμίας του. Ζώντας μονίμως με τη φαντασίωση. Ως εάν ο έρωτας μεταξύ δύο ανδρών να είναι πάντα κάτι το εξαιρετικά ρομαντικό. Μια επιθυμία η οποία είναι ανεκτίμητων διαστάσεων, ακριβώς επειδή γεννιέται από τη διαρκή έλλειψη του άλλου, από τη μη συνάντηση με το αντικείμενο της επιθυμίας του, παρά το γεγονός ότι αυτό κάθεται κάπου δίπλα του, σε απόσταση αναπνοής. Στο δεύτερο μέρος της ταινίας μου όμως καταφεύγω σε μια φαντασίωση δική μου, η οποία προκύπτει από τη διερώτηση τι θα συνέβαινε αν ο Τσαρούχης ζούσε στην εποχή μας. Πώς, δηλαδή, η εποχή μας –η γνώση που κατέχουμε σήμερα– θα επηρέαζε τη δική του εικονοπλασία. Θα ενώνονταν, άραγε, ποτέ τα δύο σώματα; Και σε αυτή την ερώτηση εγώ απαντώ πως “ναι”, θα ενώνονταν. Ωστόσο, η ταινία τελειώνει με κάτι το οποίο θεωρώ ότι με κυνηγούσε πάντα στη ζωή μου και προέρχεται από τον Ρωμαίο συγγραφέα Τάκιτο: την ιδέα ότι μετά τον έρωτα επέρχεται θλίψη. Σε κάθε περίπτωση, δηλαδή, ακόμη και αν ο έρωτας αυτός πραγματωθεί, η θλίψη παραμένει. Ακόμα και στην αγκαλιά του άλλου η θλίψη είναι εκεί».

LIFO /6.6.2019

21

QUEER ATHENS

Έ Χ Ε Ι Τ Η Ο ΔΡΌΜΟΣ

LIFO /6.6.2019

22

Τρανς QUEER διαδηλώνουν ATHENS κατά της αστυνομικής βίας στην οδό Πανεπιστημίου, 1982. Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου

ΔΙΚΉ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΊΑ

LIFO /6.6.2019

23

QUEER ATHENS

ΆΛΛΟΤΕ «ΣΤΡΩΜΈΝΟΙ» ΜΕ ΡΟΔΟΠΈΤΑΛΑ ΚΑΙ ΓΚΛΊΤΕΡ, ΆΛΛΟΤΕ ΠΆΛΙ ΜΕ ΘΛΊΨΗ ΚΑΙ ΟΡΓΉ, ΟΙ ΑΘΗΝΑΪΚΟΊ ΔΡΌΜΟΙ ΈΧΟΥΝ ΧΑΡΑΓΜΈΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΆ ΜΑΣ ΟΝΌΜΑΤΑ

Τρανς με επικεφαλής την Αλόμα απέναντι σε αστυνομικούς έξω από το Eφετείο. Δεκαετία ’80. Φωτογραφία: Eurokinissi

LIFO /6.6.2019

24

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ

Το φετινό σύνθημα του Athens Pride εστιάζει στον ακτιβισμό «του δρόμου», σ’ εκείνες δηλαδή τις φορές που η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα της πόλης βγήκε κυριολεκτικά «προς τα έξω», αξιώνοντας ορατότητα, ελευθερία, αξιοπρέπεια, δικαιώματα, δικαιοσύνη. Ξεκινά δυναμικά τέλη δεκαετίας ’70 - αρχές ’80 ως αντίδραση στην αστυνομική καταστολή και σε ένα αυταρχικό, αντιδημοκρατικό νομοσχέδιο για την «προστασία» της δημόσιας υγείας. Γνωρίζει, όπως συνέβη γενικότερα με τον ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβισμό, μια μακρά ύφεση που συμπίπτει εν πολλοίς με τα «χρόνια της αρρώστιας». Επανακάμπτει λίγο μετά το millennium, οπότε η κοινότητα με την ευρεία έννοια εξελίσσεται σταδιακά –με όλες τις ελληνικές «ιδιαιτερότητες» και τις δεδομέ-

Ο ΔΡΌΜΟΣ

QUEER ATHENS νες αντιθέσεις εντός της– σε κάτι πιο μαζικό, πολυσυλλεκτικό και διεκδικητικό, για να γίνει «κανονικότητα» τα τελευταία χρόνια, είτε με θετικές αφορμές (θέσπιση Συμφώνου, ΝΑΤΦ) είτε με αρνητικές (ομοφοβία, ρατσισμός, δολοφονία Ζακ). Ιδού οι πλέον αξιομνημόνευτες «δράσεις δρόμου» της 42χρονης αυτής πορείας, πέρα, βεβαίως, από τα Pride: Τρικάκια που σκορπίστηκαν στην πορεία της 30/5/1985

25/4/1977, θέατρο Λουζιτάνια.

Εδώ έχει οριστεί η προγραμματισμένη συγκέντρωση διαμαρτυρίας ενάντια στην αστυνομική βαρβαρότητα και στο χουντικής έμπνευσης νομοσχέδιο «περί αφροδισίων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων» που ετοίμαζε η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ουσιαστικά νομιμοποιούνταν έτσι η καταστολή και οι διώξεις ενάντια σε εκδιδόμενες γυναίκες, τρανς και ομοφυλόφιλους. «Πας άρρεν τιμωρείται διά φυλακίσεως μέχρις ενός έτους εφόσον περιφέρεται εις τας οδούς, πλατείας, δημόσια κέντρα ή άλλους χώρους επί εμφανεί σκοπώ προσελκύσεως αρρένων προς τέλεσιν παρά του ιδίου παρά φύσιν ασέλγειας» ανέφερε χαρακτηριστικά μία από τις επίμαχες διατάξεις. Ήδη σε «πιάτσες» και άλλα στέκια είχαν ενταθεί οι αστυνομικές έφοδοι, συνοδευόμενες συχνά από ξύλο και εξευτελισμό, ενώ είχαν αυξηθεί και οι προσαγωγές τρανς ατόμων που εκδίδονταν – μόνη διέξοδος επιβίωσης τότε για τις περισσότερες. Οι πιο ανήσυχες τρανς με μαζώξεις σε μπαρ της Πλάκας, όπως το Tammy’s και το Zodiac, συζητούσαν καιρό πριν τρόπους αντίδρασης με τη συμμετοχή μελών του ΑΚΟΕ (Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, Ανδρέας Βελισσαρόπουλος κ.ά.), το οποίο είχε μόλις αρχίσει να συγκροτείται, κυκλοφορώντας τέλη του ’76 –όταν άρχισαν οι συζητήσεις για το νομοσχέδιο με σχεδόν διακομματική συναίνεση και ελάχιστους βουλευτές να διαφοροποιούνται– το πρώτο του μανιφέστο. Αποφάσισαν κι εκείνες να οργανωθούν, κάτι που ανέλαβε η Αλόμα, από τις δυναμικότερες ανάμεσά τους και με πολλά «προηγούμενα» με τις αρχές. Εκείνη βρήκε και νοίκιασε την αίθουσα, τύπωσε φέιγ βολάν, έπεισε με το καλό ή με τη… φοβέρα αρκετές ακόμα τρανς να παρευρεθούν. Προσκλήθηκαν μάλιστα και οι διοικητές των αστυνομικών τμημάτων που γειτόνευαν με τη λεωφόρο Συγγρού. Τις προσκλήσεις παρέδωσε η Μπέττυ, που επιπλέον ανέλαβε να μιλήσει σε κοινό και δημοσιογράφους, καθότι δεν βρισκόταν άλλη πρόθυμη ή ικανή, όπως αναφέρει στο ομώνυμο βιβλίο της (α’ έκδοση Εξάντας 1980, β’ έκδοση Τυπωθήτω 2007). Έγραψε μάλιστα η ίδια τον λόγο της, βοηθούμενη, λέει, κι από ένα υποστηρικτικό άρθρο που δημοσίευσε τότε στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» ο ποινικολόγος Γεώργιος Μαυρογορδάτος. Την αντισυνταγματικότητα του νομοσχεδίου, που επισήμαναν και νομικοί, επέκρινε και ο Γιώργος Βότσης στην «Ελευθεροτυπία», γράφοντας για την προσφυγή του ΑΚΟΕ στο Συμβούλιο της Ευρώπης (Αύγουστος ’78) – «οάσεις» όπου σπάνιζαν τότε τέτοια άρθρα. Οι πρώτες τραβεστί, όπως αναφέρονταν τότε, κατέφθασαν ομαδικά με ταξί. Απ’ έξω, στην οδό Μαυρομματαίων, υπήρχε ήδη αρκετή αστυνομία και κλούβες.

Η Μπέττυ μιλά στο κοινό στην εκδήλωση που έγινε στο θέατρο Λουζιτάνια τον Απρίλιο του 1977. Φωτογραφία: Eurokinissi

ΈΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΉ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΊΑ LIFO /6.6.2019

25

Τρανς και QUEER ομοφυλόφιλοι ATHENS στα Προπύλαια στη συγκέντρωση κατά του ομοφοβικού νομοσχεδίου «περί αφροδισίων».

26/1/1981 Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου

LIFO /6.6.2019

26

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

27

QUEER ATHENS

Ο ΔΡΌΜΟΣ ΈΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΉ ΜΑΣ

Ακτιβίστριες υψώνουν πλακάτ με λεσβιακό σύμβολο στην πρώτη δημόσια εμφάνιση λεσβιών στην Αθήνα σε φεμινιστική συγκέντρωση.

14/3/1980

Πορεία στο κέντρο της Αθήνας που διοργάνωσε το περιοδικό «Κράξιμο» ανήμερα της προεκλογικής ομιλίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στο Σύνταγμα.

30/5/1985 LIFO /6.6.2019

28

Πορεία αλληλέγγυων, γκέι και τρανς κατά της αστυνομικής καταστολής και της βίας, λίγο μετά τη δολοφονία της τρανς Σόνιας από αγνώστους στη Βάρκιζα, 1982. Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου

QUEER ATHENS

ΙΣΤΟΡΊΑ

Ο κόσμος αρχικά ελάχιστος, σταδιακά όμως το θέατρο γέμισε: τρανς και ομοφυλόφιλοι, πολλοί με μαύρα γυαλιά και καπέλα για κάλυψη, συμπαθούντες (σήμερα θα τους λέγαμε «αλληλέγγυους») και κάποιοι περίεργοι. Τα τελευταία καθίσματα κατέλαβαν αστυνομικοί του Ηθών. Η Μπέττυ μίλησε με σθένος καταχειροκροτούμενη, ακολούθησαν εκπρόσωποι του ΑΚΟΕ, των φεμινιστριών και μια ψυχολόγος. Μετά το πέρας της εκδήλωσης, που σηματοδότησε την απαρχή του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στην Ελλάδα, οι «πρωταίτιοι» κατέληξαν σε χασαποταβέρνα στη Βάρη με το πούλμαν που καλού-κακού είχε νοικιάσει η Αλόμα για διαφυγή σε περίπτωση επεισοδίων (παραχριστιανικές οργανώσεις απειλούσαν με αντισυγκέντρωση, που όμως δεν πραγματοποιήθηκε). Οι εγχώριες και διεθνείς αντιδράσεις τους επόμενους μήνες (είχαν ενημερωθεί από τον ΟΗΕ και τον ΠΟΥ μέχρι τη Διεθνή Αμνηστία, ενώ είχαν γίνει και διαδηλώσεις ακτιβιστών έξω από ελληνικές πρεσβείες) ανάγκασαν τον τότε υπουργό Υγείας Κωνσταντίνο Δοξιάδη να αποσύρει το νομοσχέδιο για «επανεπεξεργασία», που δεν έγινε ποτέ, αφού το φθινόπωρο προκηρύχθηκαν εκλογές.

14/3/1980, Προπύλαια Πρώτη δημόσια εμφάνιση λεσβιών στην Αθήνα: ακτιβίστριες κρατούν πανό με λεσβιακό σύμβολο σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας των φεμινιστικών οργανώσεων που γίνεται με βασικό αίτημα την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου.

26/1/1981, ανοιχτή συγκέντρωση στα Προπύλαια, η πρώτη στα χρονικά με πλακάτ και πανό όπως « Έξω το

κράτος από τα κρεβάτια μας», «Η ομοφυλοφιλία είναι ανθρώπινη δυνατότητα», «Διεστραμμένη είναι η κοινωνία σας», «Τα αφροδίσια δεν θεραπεύονται με νομοσχέδια». Γίνεται στο πλαίσιο των κινητοποιήσεων για την ψήφιση του αναθεωρη-

ΛΟΑΤΚΙ+ με δικά τους πλακάτ στη διαδήλωση ενάντια στην επίσκεψη Λεπέν στην Αθήνα.

4/12/1984 Φωτογραφία: Γιώργος Νικολαΐδης από το βιβλίο Είμαστε τρελοί κι ευτυχισμένοι (εκδ. Στο Περιθώριο).

μένου νομοσχεδίου, αλλά και τις εντεινόμενες αστυνομικές «επιχειρήσεις αρετής», για τις οποίες μάλιστα καταθέτουν επερώτηση στη Βουλή οι Μελίνα Μερκούρη και Πέτρος Βάλβης. Διαβάζονται κείμενα του ΑΚΟΕ, της Μπέττυς και του Κώστα Ταχτσή και γίνεται έκκληση σε δημοσιογράφους, εκπαιδευτικούς και πολιτεία να προκρίνουν τη σύγχρονη επιστημονική ενημέρωση πάνω στη σεξουαλικότητα αντί για την υποκριτική της αστυνόμευση. Πολλοί/-ές φορούν μάσκες για κάλυψη, αλλά και για να υποδηλώσουν το πώς τους υποχρεώνει η κοινωνία να ζουν. Διαβάζεται και ψήφισμα που επιδίδεται στη Βουλή. Το επίμαχο νομοσχέδιο αποσύρεται εν τέλει από το ΠΑΣΟΚ, που γίνεται κυβέρνηση τον Οκτώβριο.

10/3/1983, συγκέντρωση κάπου 100 τρανς (κυρίως) στα Προπύλαια και μετάβαση με πούλμαν στο Καστρί. Οι

αστυνομικές διώξεις, η βία και το κυνηγητό κατά των τρανς καλά κρατούν και οι τρανς, κάποιες εκ των οποίων ήδη έχουν προβεί σε καθιστικές διαμαρτυρίες στην Πανεπιστημίου, έξω από δικαστήρια, αστυνομικά τμήματα κ.α., αποφασίζουν να αντιδράσουν μαζικότερα, αξιώνοντας σεβασμό από τη νέα κυβέρνηση της «Αλλαγής». Πρωτοστατεί ξανά η Αλόμα με τη συνδρομή μελών του ΑΚΟΕ. Νοικιασμένα πούλμαν παραλαμβάνουν τον συγκεντρωμένο στα Προπύλαια κόσμο και φτάνουν με συνοδεία περιπολικών μέχρι το σπίτι του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί –ο ίδιος απουσίαζε–, σκοπεύοντας να διαδηλώσουν κι εκεί. Η αστυνομία υποχρεώνει τα πούλμαν να επιστρέψουν, όχι όμως προτού η Αλόμα παραδώσει κατάλογο αιτημάτων και αποσπάσει κάποιες καθησυχαστικές βεβαιώσεις.

4/12/1984, διαδήλωση κατά της επίσκεψης Λεπέν. Αριστεροί και αντιεξουσιαστές ομοφυλόφιλοι/-ες

που υπογράφουν ως «Αναρχοπούστηδες» συμμετέχουν με δικά τους πλακάτ στη διαδήλωση που ξεκινά από τα Προπύλαια και καταλήγει επεισοδιακά στο ξενοδοχείο Caravel, όπου μιλά σε εγχώριους ομοϊδεάτες του ο πρόεδρος του ακροδεξιού γαλλικού Εθνικού Μετώπου Ζαν-Μαρί Λεπέν, πατέρας της Μαρίν. Θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι τα «πολύχρωμα μπλοκ» να γίνουν κανόνας σε αντιρατσιστικές, και όχι μόνο, κινητοποιήσεις, φεστιβάλ και λοιπές εκδηλώσεις.

30/5/1985, ΛΟΑΤΚΙ+ πορεία στην Αθήνα.

«Ομοφυλόφιλε, γιατί θα τους ψηφίσεις;» Με το σύνθημα αυτό στο κεντρικό πανό συγκεντρώνονται στα Προπύλαια, λίγο προτού ξεκινήσει η κεντρική προεκλογική ομιλία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στο Σύνταγμα, μερικές δεκάδες γκέι, λεσβίες και τρανς με πρωτοβουλία της Πάολας και του περιοδικού «Κράξιμο». Ακολουθεί πορεία μέχρι την Ομόνοια κι επιστροφή. Είχε προηγηθεί έρευνα του περιοδικού «Αμφί» αναφορικά με τις θέσεις των κομμάτων για την ομοφυλοφιλία – η πρώτη σχετική, που μάλιστα αναδημοσίευσαν όλη ή εν μέρει αρκετές εφημερίδες και το περιοδικό «Τέταρτο» του Μάνου Χατζιδάκι. ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ εσ. και ΚΟΔΗΣΟ προέβαλλαν ως τα πλέον «φιλικά».

27/1/1987, Προπύλαια-Μαξίμου,

πορεία συμπαράστασης στον απεργό πείνας Χρήστο Ρούσσο. Η ανένδοτη άρνηση του τότε ΠτΔ Χρήστου Σαρτζετάκη να απονείμει χάρη στον ισοβίτη «Άγγελο» –στάση που αποδόθηκε σε προκατάληψη και διάκριση, εφόσον υπήρχαν οι προϋποθέσεις– και η εξ αυτού απεργία πείνας που ξεκινά ο Ρούσσος πυροδοτούν ένα ευρύ κίνημα συμπαράστασης με τη συμμετοχή πολλών προσωπικοτήτων του πνευματικού, νομικού, πολιτικού και καλλιτεχνικού κόσμου. Πραγματοποιούνται αλληλέγγυες δράσεις, συλλογές υπογραφών, συγκεντρώσεις και μια δυναμική πορεία αριστερών και αντιεξουσιαστικών κυρίως συλλογικοτήτων –ανάμεσά τους αρκετά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα– μέχρι το αποκλεισμένο από τα ΜΑΤ Προεδρικό Μέγαρο. Ο Χρήστος Ρούσσος αποφυλακίστηκε εν τέλει τον Οκτώβριο του ’90, ύστερα από 14 χρόνια εγκλεισμού, με χάρη που απένειμε ο επόμενος ΠτΔ Κωνσταντίνος Καραμανλής. Η ιστορία του υπήρξε, επιπλέον, πηγή έμπνευσης για την πρώτη mainstream ελληνική ταινία με queer θεματολογία: o πολυσυζητημένος Άγγελος του Γιώργου Κατακουζηνού, που η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα υποδέχτηκε με ανάμεικτα συναισθήματα, απέσπασε βραβείο Καλύτερης Ταινίας και Α’ Ανδρικού Ρόλου (Μιχάλης Μανιάτης) στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1982, έκοψε κάπου 300.000 εισιτήρια και σίγουρα συνέβαλε στο αίσιο τέλος της υπόθεσης.

20/2/2003, Γκάζι,

υπόθεση κλαμπ Spices. Κόντευε να ξημερώσει όταν κάπου 15 αστυνομικοί εισήλθαν στο εν λόγω κλαμπ, στη διάρκεια ενός men-only party, συλλαμβάνοντας τον ιδιοκτήτη, τον DJ, τον μπάρμαν και τρία άτομα που βρίσκονταν στο dark room. Λίγες ώρες πριν, αστυνομικοί είχαν εισβάλει στο σπίτι του διοργανωτή αυτών των πάρτι, στο πλαίσιο οργανωμένης επιχείρησης καταπολέμησης της παιδοφιλίας και διανομής παιδικής πορνογραφίας στο Internet, σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ. Δεν υπήρχαν, ωστόσο, ανήλικοι στο μαγαζί, ούτε προβάλλονταν τέτοιου είδους πορνό. Οι έξι άνδρες (συν άλλοι πέντε που η αστυνομία συνέλαβε σε ιδιωτικό σπίτι) οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια για «μαστροπεία κατ’ εξακολούθηση», «διευκόλυνση ακολασίας άλλων», «πορνογραφία ανηλίκων», «ασέλγεια παρά φύση από κερδοσκοπία», «κατοχή και χρήση ναρκωτικών», «άσεμνα δημοσιεύματα» κ.λπ., κατηγορίες βαριές, πλην όμως παντελώς αστήρικτες, όπως αποδείχθηκε. Την άλλη μέρα εμφανίστηκαν πρωτοσέλιδα τύπου «Ομοφυλόφιλοι κάνουν σεξ δημόσια» και η ιστορία αυτή έγινε πρώτο θέμα στις κουτσομπολίστικες τηλεοπτικές εκπομπές, με μπόλικες δόσεις ομοφοβίας, δαιμονολογίας και ηθικού πανικού. Το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου ένας από τους συλληφθέντες αυτοκτόνησε στο κελί του, μην αντέχοντας τον διασυρμό. Το ίδιο απόγευμα οι υπόλοιποι αφέθηκαν ελεύθεροι. Με τον δραματικό αυτόν τρόπο έληξε ένα απαράδεκτο όσο και πρωτοφανές στη μεταπολιτευτική περίοδο συμβάν, που χρεώθηκε πολιτικά ο τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. Το Spices δεν ξανάνοιξε, ούτε βέβαια απολογήθηκε κανείς για τον αυτόχειρα και τους άλλους ανθρώπους που άδικα και παράνομα ταλαιπωρήθηκαν. Δεν υπήρξε κάποια συγκέντρωση διαμαρτυρίας ή διαδήλωση, εντούτοις η υπόθεση αυτή επαναδραστηριοποίησε το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα, έγιναν μαζώξεις, συνελεύσεις κ.λπ. Δύο χρόνια αργότερα, το νέο αυτό «αίμα» θα δώσει ηχηρό «παρών» στο 1ο σύγχρονο Athens Pride στην πλατεία Κλαυθμώνος.

28/3/2009, πλατεία Εξαρχείων, συγκέντρωση

διαμαρτυρίας και πορεία στους γύρω δρόμους κατά της ομοφοβίας από άτομα και συλλογικότητες. Αφορμή, η με ομοφοβικές προεκτάσεις επίθεση κάποιων αλητών στο πολυσυλλεκτικό μπαρ Querido Coucou και ο προπηλακισμός θαμώνων του σε μια γειτονιά που λογίζεται από τις πλέον φιλόξενες για ό,τι διαφορετικό. Τα κρούσματα λεκτικών ή και σωματικών επιθέσεων κατά ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην περιοχή –επί τούτου ή από σπόντα– δεν εξέλιπαν, και ανάλογες διαμαρτυρίες επαναλήφθηκαν τα επόμενα χρόνια, επιβεβαιώνοντας ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και ότι ο αγώνας να υπάρχεις όπου και όπως θες είναι αδιαπραγμάτευτος μεν, ατέρμονος δε.

28/11/2009, Προπύλαια.

Πρώτη σιωπηλή συγκέντρωση και πορεία μέχρι τη Βουλή στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Τρανς Μνήμης από το ΣΥΔ. Η πορεία αυτή έκτοτε επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, ενώ πραγματοποιείται και σχετική ημερίδα.

LIFO /6.6.2019

29

QUEER ATHENS

Συγκέντρωση στήριξης στο Σύμφωνο Συμβίωσης από το Δίκτυο Ελληνικών ΛΟΑΤΚΙ+ Οργανώσεων με αφορμή την ψήφιση του νομοσχεδίου στη Βουλή την Τρίτη 22/12/2015. Φωτογραφία: Eurokinissi / Τατιάνα Μπόλαρη Πορεία διαμαρτυρίας προς τη Βουλή από ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις για τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου.

2/10/2018 Φωτογραφία: Eurokinissi / Τατιάνα Μπόλαρη

17/10/2012, Γκάζι.

Συγκέντρωση συμπαράστασης με αντιφασιστικό χαρακτήρα και έντονη «πολύχρωμη» παρουσία για το Corpus Christi του Τέρενς Μακ Νάλι, που σκηνοθετεί ο Ελληνοαλβανός Λαέρτης Βασιλείου, έξω από το θέατρο Χυτήριο στην Ιερά Οδό. Το έργο επιχείρησαν επανειλημμένα να σταματήσουν βουλευτές και μέλη της Χρυσής Αυγής πρωτοστατούντος του Παναγιώταρου, με τη συνδρομή παραθρησκευτικών οργανώσεων. «Πολιόρκησαν» το θέατρο, προκάλεσαν ζημιές και προπηλάκισαν άτομα που πήγαιναν να το δουν ή «μοιάζανε ύποπτα». Όλα αυτά υπό το ατάραχο βλέμμα των ΜΑΤ κι ενόσω βωμολοχούσαν ασύστολα κατά των μεταναστών και των ομοφυλόφιλων. Η παράσταση, εν τέλει, κατέβηκε πρόωρα.

5/10/2014, πλατεία Βαρνάβα, Παγκράτι.

Συγκέντρωση και πορεία για την ομοφοβία μέχρι το Σύνταγμα: Το κάλεσμα και η πρώτη μετά από πολλά χρόνια ΛΟΑΤΚΙ+ πορεία πέρα από τις επετειακές παρελάσεις του Athens Pride, που μάλιστα συγκέντρωσε αρκετό ΛΟΑΤΚΙ+ κόσμο και αλληλέγγυους, είχε αφορμή την απρόκλητη ομοφοβική επίθεση λίγες ημέρες πριν σε ζευγάρι γκέι αγοριών που κάθονταν σε παγκάκι της εν λόγω πλατείας που κατέληξε στον τραυματισμό του ενός.

21/3/2015, Μοναστηράκι.

Μικροφωνική συγκέντρωση κατά του σεξισμού, της τοξικής αρρενωπότητας, του μπούλινγκ και της ετεροκανονικότητας με αφορμή ομοφοβική επίθεση σε νεαρό άτομο, ύστερα από πρωτοβουλία του QV, που έχει διοργανώσει κι άλλες δράσεις και events με queer και fem προβληματική.

22/12/2015, Σύνταγμα.

Συγκέντρωση ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και συλλογικοτήτων έξω από τη Βουλή με αφορμή την ψήφιση της επέκτασης του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια που εξαγγέλλει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Με κεντρικό σύνθημα «Νόμος είναι η Αγάπη» εκατοντάδες άνθρωποι απαιτούν την καθολική θεσμοθέτηση όχι μόνο του συμφώνου, που θα υπερψηφιστεί άνετα με 194 «ναι», αλλά και του πολιτικού γάμου, όπως υποσχόταν, ως αντιπολίτευση, ότι θα έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ ήδη από τους «γάμους της Τήλου» (Ιούνιος 2008). Ιστορικά μένουν τα φιλιά που αντάλλαξαν στα θεωρεία μέλη της κοινότητας μετά το πέρας της ψηφοφορίας και της εξαντλητικής, γεμάτης εντάσεις συζήτησης που προηγήθηκε. Την ίδια μέρα καταργείται το άρθρο 347 του ΠΚ που δίωκε υπό προϋποθέσεις την «παρά φύσιν ασέλγεια μεταξύ αρρένων», εξισώνονται δε τα ηλικιακά όρια συναίνεσης και για τα δύο φύλα (15 έτη).

22/11/2017, Σύνταγμα.

Αντίστοιχη συγκέντρωση πραγματοποιείται για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (ΝΑΤΦ) με τη συμμετοχή αρκετών αλληλέγγυων, μια και ακροδεξιοί είχαν εξαγγείλει αντισυγκέντρωση. Και αυτή η πρόταση νόμου περνάει με 148 «ναι» παρά τις αντιδράσεις, παραπέμπονται όμως στις καλένδες ζητήματα όπως η ισότητα στην τεκνοθεσία, στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ γονέων και οικογενειών, αλλά και των ίντερσεξ ατόμων. Σημειωτέον ότι για τη θέσπιση τόσο του ομόφυλου συμφώνου όσο και της ΝΑΤΦ μεγάλη ήταν η συμβολή δικαιωματικών ακτιβιστών που ασκούσαν επί χρόνια έντονες πιέσεις σε τοπικά και διεθνή θεσμικά όργανα, όπως το ΕΔΔΑ, με την Ελλάδα να έχει «μαζέψει» αρκετές σχετικές καταδίκες.

LIFO /6.6.2019

30

26/9/2018, Ομόνοια,

πεζόδρομος Γλάδστωνος. Παλμός, πάθος και κόσμος πολύς στην πρώτη μαζική πορεία για τη δικαίωση του Ζακ Κωστόπουλου, με κεντρικό σύνθημα «Οργή και θλίψη / Η Zackie θα μας λείψει». Ο γνωστός ακτιβιστής και drag queen (Zackie Oh) υπέστη άγριο ξυλοδαρμό από ιδιοκτήτη κοσμηματοπωλείου της περιοχής και συνεργό του όταν –παραμένει άγνωστο γιατί– κατέφυγε στο εν λόγω κατάστημα, όπου εγκλωβίστηκε και απειλούμενος επιχείρησε να εξέλθει, σπάζοντας τη βιτρίνα. Η επιπλέον βία και κακομεταχείριση που του ασκήθηκε από αστυνομικούς, ακόμη και διασώστες που κατέφθασαν, συνέβαλαν στη μοιραία κατάληξη από ισχαιμικό επεισόδιο, συνέπεια των πολλαπλών τραυμάτων. Ήταν απόγευμα της 21ης Σεπτεμβρίου 2018 και ήταν μόλις 33 ετών. Τα πρώτα ρεπορτάζ μιλούσαν, όπως και οι δράστες, για ένα τζάνκι που πήγε να κλέψει (λες και θα δικαιολογούνταν τότε το λιντσάρισμα). Οι ιατροδικαστικές γνωματεύσεις, όπως και η έκθεση του διεθνούς ινστιτούτου Forensic Architecture, τους διέψευσαν απόλυτα. Οι εξόφθαλμες παρατυπίες –άφησαν π.χ. τον κοσμηματοπώλη, δηλαδή τον κύριο υπαίτιο, να καθαρίσει(!) τη σκηνή του εγκλήματος– και η έκδηλη απροθυμία της αστυνομίας ακολούθως να αναζητήσει αυτόπτες μάρτυρες και να συλλέξει επιπλέον στοιχεία –μάλιστα, παρά τις στομφώδεις δεσμεύσεις της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη– δημιουργούν τεράστιο σκάνδαλο. Η υπόθεση Ζακ ταρακουνά την κοινότητα και ευαισθητοποιεί πολλούς ανθρώπους, ΛΟΑΤΚΙ+ και μη. Δημιουργείται η πρωτοβουλία Justice for Zack που, πλαισιωμένη από ένα πολύπλευρο κίνημα συμπαράστασης, προβαίνει τις επόμενες εβδομάδες σε νέες δράσεις, διαδηλώσεις και παραστάσεις διαμαρτυρίας που φτάνουν μέχρι τη ΓΑΔΑ (1/12/18), κρατώντας το θέμα στην επικαιρότητα. Σε αυτό συμβάλλουν αποφασιστικά συνάδελφοι που τιμούν το επάγγελμα κόντρα στην «κίτρινη», σκανδαλοθηρική, μισαλλόδοξη, φασίζουσα εκδοχή του. Ανοίγει παράλληλα μεγάλη κουβέντα σε συνελεύσεις και κοινωνικά δίκτυα για τις τοξικές αρρενωπότητες, «επαναστατικές» και μη, για τα όρια της νομιμότητας, τις έμφυλες προβληματικές και το δίπολο βία - μη βία. Φέτος τον Απρίλιο κι ενώ πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, μεταξύ αυτών η «τύχη» της διαταχθείσας αστυνομικής ΕΔΕ, ο αρμόδιος ανακριτής ενημέρωσε τους εμπλεκόμενους ότι ο φάκελος «έκλεισε» και η υπόθεση περνά πλέον στο Δικαστικό Συμβούλιο, ώσπου να οριστεί δίκη. Η άγρια αυτή δολοφονία –που δεν ξέρουμε ακόμη αν ήταν ευθέως ομοφοβική, σίγουρα όμως σχετίζεται με τη μηδενική ανοχή απέναντι στην όποια διαφορετικότητα– ήταν μια απότομη προσγείωση σε μια πραγματικότητα που δεν έγινε λιγότερο ωμή επειδή κερδήθηκαν κάποιες θεσμικές κατακτήσεις κι επειδή για ένα Σάββατο κάθε Ιούνιο η πόλη «μας ανήκει». Μια υπενθύμιση ότι ο δρόμος προς την ελευθερία και την αξιοπρέπεια είναι ακόμα μακρύς, δύσβατος και απρόβλεπτος. Το μνημειώδες γκράφιτι με τη μορφή του Ζακ/Zackie που φιλοτέχνησε πρόσφατα στη μνήμη του η καλλιτεχνική ομάδα Political Stencil στα Εξάρχεια (οδός Σολωμού) υπενθυμίζει ένα χρέος που παραμένει ανεκπλήρωτο.

Ο ΔΡΌΜΟΣ

QUEER ATHENS

ΈΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΉ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΊΑ

Πορεία για τον Ζακ Κωστόπουλο στο κέντρο της Αθήνας.

26/9/2018 Φωτογραφία: Eurokinissi / Στέλιος Μίσινας

LIFO /6.6.2019

31

QUEER ATHENS

ΤΑ ΒΑΘΙΑ ΙΧΝΗ ΠΟΥ ΑΦΗΣΕ Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ «ΤΡΙΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΟΥ» ΣΤΗΝ QUEER ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

LIFO /6.6.2019

32

ΑΠΌ ΤΗΝ ΤΊΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΆ

QUEER ATHENS «Η ταυτότητά μου λέει ότι γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, αλλά μη δίνετε ποτέ μεγάλη πίστη στις ταυτότητες: είμαι Αθηναίος και μάλιστα από τους ελάχιστους πέμπτης γενιάς. Άλλο να τα ξέρεις από τα βιβλία πως εδώ που πατάμε τώρα κάποτε ίσως να κάθισε ο Σωκράτης με τον Φαίδρο και άλλο να τα ξέρεις από πρώτο χέρι. Να μπορείς να λες: τη βλέπετε αυτή την πολυσύχναστη λεωφόρο, πνιγμένη στο αυτοκίνητο και τα καυσαέρια; Τον καιρό που ήμουν παιδί ήταν ρέμα με κάμποσα

σκουπίδια αλλά και με μια ήσυχη νεροσυρμή που πότιζε όσα πλατάνια είχαν απομείνει. Θέλω να πω πως βλέπω την Αθήνα μέσα στην προοπτική του χρόνου, όπως είναι αδύνατον να τη δει ο επαρχιώτης έποικος και ο ξένος επισκέπτης της, και μέσα από αυτήν βλέπω και τον εαυτό μου» γράφει με αστική παρρησία ο Κώστας Ταχτσής στο βιβλίο του Η γιαγιά μου η Αθήνα. Ένας Ταχτσής (και πάλι) αυτοβιογραφούμενος, όπως σε όλα σχεδόν τα κείμενά του, όπου οι όροι του βιώματος και του παιχνιδιού διαρκώς μπλέκονται και, όπως σε αυτό το χαρακτηριστικό απόσπασμα, η Αθήνα δεσπόζει σε κάθε κρυφό ή φανερό πλάνο. Τα φραγκμέντα της πόλης σαρώνουν το φαντασιακό του συγγραφέα και ποιητή, ενώνοντας την αρχαία εκδοχή με τη σύγχρονη, με την Ηγησώ, για παράδειγμα, από τη διάσημη επιτύμβια στήλη, που τότε παρέμενε εκτεθειμένη στο νεκροταφείο του Κεραμεικού, να του θυμίζει την πολυαγαπημένη του πρόγονο ή, αντίστοιχα, με τον λόφο του Φιλοπάππου να λειτουργεί ταυτόχρονα ως τόπος εξοικείωσης αλλά και απομάκρυνσης από το κέντρο της πόλης, που στα μάτια του ήταν πάντοτε μυθικό, ξεπεσμένο, αλλόκοτο, βρόμικο, αλλά πάντοτε παρόν. Ήταν οι αυλές όπου ξεδιπλώνονταν διάλογοι σαν εκείνους ανάμεσα στη Νίνα και στην Εκάβη από το Τρίτο Στεφάνι, οι παλιές πολυκατοικίες όπου απλώνονταν οι αμέτρητες μπουγάδες, τα τρένα, τα πάρκα, αλλά και οι παράξενες σπηλιές, ναι, σπηλιές, στους λόφους κοντά στην Ιπποκράτους, όπου βίωσε τους πρώτους αγορίστικους έρωτες. Στη λεγόμενη «Τσαγκαρογειτονιά», όπως αποκαλείται η Νεάπολη Εξαρχείων, που είναι και το επίκεντρο της δράσης στο Τρίτο Στεφάνι, ένιωσε τα πρώτα σκιρτήματα για τα αγόρια, προτού αυτά μεταμορφωθούν σε ολοκληρωμένους έρωτες. Σύγκρουση και επιθυμία παραμόνευαν αργότερα στα σκοτεινά στέκια της Ομόνοιας, όπως εκείνα όπου γυρόφερνε ο ήρωάς του, ο καταραμένος γκέι, κομμουνιστής και εξαρτημένος –περίπου όπως ο ίδιος– Ντίνος από το Τρίτο Στεφάνι, ο οποίος ανίχνευε το δικό του βερλενικό καταφύγιο, ένα σκοτεινό λαγούμι κρυμμένο ακριβώς στο κέντρο της πόλης. Ενώ, λοιπόν, οι περισσότεροι έχουν επικεντρωθεί στη μικροαστική μεγαλοπρέπεια των λόγων της Εκάβης ή της Νίνας στο Τρίτο Στεφάνι, ελάχιστοι έχουν εστιάσει στις διαδρομές των δύο εκδιωχθέντων από την επίσημη τάξη της πόλης, των ανδρικών χαρακτήρων του Δημήτρη και του Ντίνου, αδιαφορώντας για τα δύο αυτά σχεδόν καφκικά αρχέτυπα που πηγαίνουν κόντρα στις νόρμες της σεξουαλικότητας – ακόμα και στις νόρμες της αφήγησης. Για τον Ταχτσή, αυτό το λειτουργικό δίπολο, το σκοτεινό και το φωτεινό, το απολλώνειο και το διονυσιακό, ήταν η μόνιμη φύση του και η δική του προσπάθεια να καταλάβει τον εαυτό του και την πόλη. Σαν τους δύο θείους του, που ο ένας τον έσερνε στον υπόκοσμο της Ομόνοιας και ο άλλος στον φανταχτερό κόσμο του Συντάγματος – αυτός ο «κόσμος των αδεσμεύτων», όπως τον χαρακτήριζε, τον έκανε να καταλάβει τις εκδοχές του εαυτού του και του άστεως: από τα φτωχικά χαμόσπιτα του Κολωνού στο πιο σενιαρισμένο σπίτι της Ιπποκράτους, από κει στο Σύνταγμα και πίσω στο Μεταξουργείο. Ήταν και ο ίδιος, άλλωστε, ένας αλλόκοτος flâneur με τεράστια μαύρα γυαλιά ηλίου, αγορασμένα προφανώς από κάποιο από τα αμέτρητα ταξίδια του στο εξωτερικό, ένας γεννημένος Θεσσαλονικιός που γυρνοβολούσε στην άλλοτε γενέτειρα του Σοφοκλή, στον Κολωνό, και στη γειτονική περιοχή του Ψυρρή, ανακαλύπτοντας νεοκλασικά με Καρυάτιδες, όπως το θρυλικό σπίτι που έγινε απαραίτητο συστατικό στοιχείο της αφηγηματικής του φαντασμαγορίας. Επρόκειτο για το σπίτι που πρωταγωνιστεί στη σκηνή όπου η Εκάβη αφηγείται στη Νίνα τη ζωή της και της λέει για την εποχή που της άρεσε να κάθεται σε ένα μπαλκόνι με Καρυάτιδες και να χαζεύει τον Θόδωρο που τη γλυκοκοίταζε, το οποίο υπήρχε στην πραγματικότητα. Από αυτό εμπνέεται αργότερα ο Τσαρούχης για να φτιάξει την ομότιτλη υδατογραφία, αλλά και το σκηνικό για τις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη, σε μετάφραση του ίδιου του Κώστα Ταχτσή, όπου οι γυναίκες θυμίζουν κατά πολύ τη Νίνα ή την Εκάβη στην εκφορά του παραληρηματικού, γοητευτικού γυναικείου λόγου. Τα πάντα άλλωστε, από τον μεγάλο φίκο μέχρι τις αυλές, τις μπουγάδες, τους θορύβους της πόλης, το τραμ, τις ξεχασμένες και κρυμμένες μνήμες πίσω από τα γκρεμισμένα ή τα τρυπημένα από σφαίρες σπίτια τον καιρό του Εμφυλίου, απηχούν τη σύνδεση καθαυτή του Κώστα Ταχτσή με την ελληνική Ιστορία, την ερωτική έξαψη και την πόλη στο Τρίτο Στεφάνι, αλλά και στις ιστορίες από τα Ρέστα. Είναι η πρώτη φορά –ίσως μετά τον Δημήτρη Χατζή– που ένας λογοτέχνης μεταθέτει τα μυθοπλαστικά δεδομένα από τα κυριλέ σαλόνια στις αυλές και στα μπουγαδόνερα, πάνω από τα οποία «δύο γυναίκες συζητάνε για την Ιστορία», όπως φέρεται να έχει

πει η Έλλη Αλεξίου, αποκαλύπτοντας τα βαθιά ελληνικά τραύματα. Απωθημένα πολιτικά, ιστορικά και σεξουαλικά έρχονται για πρώτη φορά στην επιφάνεια, αλλά και οι αλήθειες των απανωτών συγκρούσεων και πολέμων, οι αλλοτριωμένες συνειδήσεις και οι βαθιές, χαίνουσες πληγές. Για τις δύο πρωταγωνίστριές του από το Τρίτο Στεφάνι αυτός ο θυμός ζει μαζί με τα ανεκπλήρωτα όνειρα, αλλά και με μια πρωτόγνωρη αφηγηματική δύναμη που τις κάνει να επιβιώνουν τόσα χρόνια στο συλλογικό φαντασιακό της ελληνικής κουλτούρας: έγιναν ηρωίδες σε ραδιοφωνική εκπομπή, σε θεατρικά έργα, σε τηλεοπτικά σίριαλ. Κανείς δεν κατάφερε να εφεύρει τόσο ενσαρκωμένες ηρωίδες και να γράψει ακριβώς ένα βιβλίο σαν το Τρίτο Στεφάνι, αν και πολλοί το μιμήθηκαν. Δεν εξαγρίωσε τυχαία τους φιλολογίζοντες κόσμους του καφέ Μπραζίλιαν και του καφέ Βυζάντιον, που ωστόσο ενέπνευσαν και τα αντίστοιχα ποιήματα, όπου ο Κώστας Ταχτσής αντιπαρέρχεται τους κριτικούς, τους πάσης φύσεως εκφραστές της δοκησισοφίας αλλά και τους άγνωστους εραστές, τους κήνσορες, τους όποιους ποδηγέτες. Δεν ανήκε, άλλωστε, ποτέ σε στρατόπεδα ή κλίκες και έκανε ταυτόχρονα παρέα με την τραβεστί Πάολα και τον Νίκο Καρούζο. Η παραληρηματική φωνή της Νίνας, που αντίστοιχα τα βάζει με άνδρες, γειτονιά, σύστημα, γενεαλογικά συστήματα και εν τέλει τον ίδιο της τον εαυτό, γίνεται η επίσημη εκφορά ενός λογοτεχνικού λόγου που δεν άντεξε ποτέ τα λογοτεχνικά συστήματα. Η επαμφοτερίζουσα στάση που κράτησε ως προς τη λογοτεχνική του ταυτότητα, και όχι μόνο –σε ποιον βαθμό, αλήθεια, ήταν ποιητής και σε ποιον μυθιστοριογράφος, ποια ήταν όρια της αυτοβιογραφίας και κατά πόσο κρατούσε κρυμμένα μυστικά;– είναι διάχυτη σε κάθε αφηγηματική του έξαρση: στον ατελείωτο μονόλογο της Νίνας και στον επίσης αντιφατικό χαρακτήρα της Εκάβης, στις σημειώσεις του, στα κείμενά του, στα εξομολογητικά γράμματα προς τους ομοτέχνους του, ειδικά προς τον Νάνο Βαλαωρίτη. Ενώ, λοιπόν, οι προηγούμενοι κριτικοί προσπάθησαν να απαντήσουν στις επιθέσεις που δέχτηκε ο Ταχτσής από τους ομοτέχνους του, φέρνοντάς τον στην πρώτη γραμμή, οι νέοι φιλόλογοι έχουν καταφέρει να εντοπίσουν τον «νέο τόνο», όπως είναι γνωστός στη φιλολογία. Αν παλιότερα την παντιέρα του κύκλου των μελετητών κρατούσαν οι επιμελητές του, όπως ο Θανάσης Νιάρχος, σήμερα αναφαίνεται μια πολύτιμη γενιά φιλολόγων που έχουν καταφέρει να επαναπροσδιορίσουν καίρια τον έκκεντρο λόγο του συγγραφέα και ποιητή. Ο Δημήτρης Παπανικολάου κάνει λόγο για πολλαπλά προσωπεία στα επιμελημένα από τον ίδιο Ποιήματα αλλά και στα Ρέστα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, ενώ πρωτύτερα τον εξεγερμένο λόγο που αναδεικνύει χαμένες φωνές και νόρμες, όπως είχε κάνει στην Ισπανία ο Λόρκα, τον είχε εντοπίσει με επιτυχία στις μελέτες του ο Ανδρέας Αγγελάκης. Για να μην αναφέρουμε τα άκρως ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ γνωστών σκηνοθετών, όπως αυτό του Τάκη Σπετσιώτη. Η ειρωνική στάση ήταν ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος που διέθετε ο Ταχτσής για να απωθεί την ταμπελοκρατία και την ιδεοληψία που χαρακτήριζε τους πνευματικούς κύκλους. Το 1954, λίγο πριν εγκαταλείψει την Ελλάδα για να γυρίσει στον κόσμο, εκδίδει τη Συμφωνία του Μπραζίλιαν, με το φιλοτεχνημένο από τον Γιάννη Τσαρούχη εξώφυλλο να είναι ένα κηδειόχαρτο! Παρωδώντας ακόμα και κορυφαία ποιήματα, όπως η Έρημη Χώρα του Έλιοτ, αυτοπροσδιοριζόμενος «κίναιδος» και γράφοντας με σαφήνεια «δεν ντρέπομαι» στο ομώνυμο ποίημα, γίνεται η σωκρατική αλογόμυγα που ήξερε να ζαλίζει τους συντηρητικούς θαμώνες των πνευματικών κέντρων της Αθήνας. Είναι η ίδια περίοδος που, αφού αποκηρύσσει την εγχώρια πνευματική τάξη, αρχίζει τα ταξίδια: φεύγει με ένα φορτηγό προς τη Γερμανία, συμμετέχει στα γυρίσματα της ταινίας Το παιδί και το δελφίνι ως βοηθός σκηνοθέτη, εκτελεί χρέη μάνατζερ σε περιοδεία του πιανίστα Τόνι Γεωργίου στην Αφρική, φτάνει μέχρι τη μακρινή Αυστραλία. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιηγήσεων γράφει το Τρίτο Στεφάνι, διατηρώντας την απαραίτητη απόσταση από την πατρίδα, που τον βοηθάει να απελευθερωθεί. Τελειώνει το βιβλίο το ’60, όταν επιστρέφει από μια κάπως αποτυχημένη απόπειρα να γυρίσει την Ευρώπη με μια βέσπα(!), γράφοντάς το σχεδόν από την αρχή. Εννοείται πως το βιβλίο απορρίφθηκε επανειλημμένως από τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους και τελικά, παρ’ ότι εκδόθηκε με δικά του έξοδα το 1962, έμεινε στην αφάνεια. Επανακυκλοφόρησε από τον Ερμή της περίφημης Λένας Σαββίδη το 1970, δηλαδή κατά τη διάρκεια της χούντας. Οι έγκλειστοι στη φυλακή που διαβάζουν το Τρίτο Στεφάνι μανιωδώς το κάνουν ανάρπαστο και το βιβλίο μεταδίδεται από στόμα σε στόμα παντού: το αγοράζουν δεξιοί και αριστεροί, μικροαστοί και διανοούμενοι. Η αταξινόμητη δύναμή του το καθιστά ευπώλητο, αλλά η αντικομφορμιστική του ιδιοσυγκρασία δεν του επιτρέπει να πάρει εύκολα τη θέση που του αξίζει στα μεγάλα λογοτεχνικά σαλόνια, όπως φαίνεται και από τις πρώτες αρνητικές κριτικές που έχει θησαυρίσει ο μελετητής του Ανδρέας Αγγελάκης. Ο ίδιος ο Κώστας Ταχτσής, βέβαια, ξέρει ότι ο λόγος του είναι ανοιχτός στο μέλλον, είναι ένα φανταχτερό διαστημόπλοιο με αλλόκοτες, ενίοτε αντικρουόμενες λέξεις που ακούγονταν στο εσωτερικό του πιο ακραίου μικροαστισμού – αυτές που θα ακούγονταν ηχηρά ή θα μετατρέπονταν σε ατελείωτες σιωπές στον κινηματογράφο που θα έφτιαχνε μετέπειτα ο Λάνθιμος και θα θαύμαζαν οι απανταχού οπαδοί του ελληνικού μοντερνισμού. Ο Κώστας Ταχτσής το είχε δει από τότε πως δεν ήταν μόνο το πρωτότυπο εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας –το Τρίτο Στεφάνι κυκλοφόρησε στα αγγλικά από τις εκδόσεις Penguin και είχε απήχηση στη Γαλλία, καθώς μεταφράστηκε από τον Λακαριέρ– αλλά η ίδια η ενσαρκωμένη δύναμη της πόλης, που ήταν ανεξέλεγκτη όσο και αληθινή.

LIFO /6.6.2019

33

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

34

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΉ ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟ

«ΑΜΦΊ»,

, ΌΠΩΣ

QUEER ATHENS

Εξώφυλλα του περιοδικού «Αμφί». Πηγή: Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας

ΑΜΦΙΣΒΉΤΗΣΗ

→

LIFO /6.6.2019

35

QUEER ATHENS

«ΑΜΦΊ», ΌΠΩΣ ΑΜΦΙΣΒΉΤΗΣΗ Καμιά ΛOATKI+ ιστορία στην Ελλάδα δεν μπορεί να γραφτεί δίχως αναφορά στο πλέον επιδραστικό της έντυπο (1978-1990). «Πνευματικό παιδί» του πρώιμου ΑΚΟΕ, εκφραστικό και ακτιβιστικό «αλφαβητάρι» της κοινότητας σε δύσκολους καιρούς, άνοιξε ορίζοντες και συνειδήσεις, θέτοντας καινοφανείς διεκδικήσεις και προβληματικές. ο περιοδικό αυτό εκδίδεται από μια ομάδα ομοφυλοφίλων με περιορισμένα μέσα. Βασικός του σκοπός είναι να ακουστεί ο αλογόκριτος λόγος των Ελλήνων ομοφυλοφίλων… Εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο σε μια κοινωνία όπου οι καλυμμένες ομοφυλόφιλες επιθυμίες παίζουν έναν τόσο κυρίαρχο ρόλο σε όλα τα επίπεδα της πατριαρχικής της δομής… Ένας συνειδητός ομοφυλοφιλικός λόγος λοιπόν… είναι το κατεξοχήν “σκάνδαλο αλήθειας”. Σε αυτόν τον άνισο αγώνα, κάθε συμπαράσταση είναι ευπρόσδεκτη. Ιδιαίτερα όμως χρειάζεται η συμπαράσταση των ίδιων των ομοφυλοφίλων. Πρέπει οι ίδιοι να πάρουν ή, μάλλον, να αλώσουν το δικαίωμα του λόγου…» Έτσι ξεκινούσε το εντιτόριαλ του πρώτου τεύχους του «Αμφί» που κυκλοφόρησε την άνοιξη του ’78, προκαλώντας αίσθηση με την τολμηρή θεματολογία του αλλά και με το συγκροτημένο πολιτικό και διεκδικητικό του στίγμα. Διαποτισμένο ιδεολογικά σε μεγάλο βαθμό από τον Μάη του ’68 και τη νέα αριστερά (σεξουαλική απελευθέρωση, body politics, αντιψυχιατρική κ.λπ.), το «Αμφί» στεκόταν επικριτικά απέναντι τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον «ορθόδοξο» κομμουνισμό. Ο ίδιος ο τίτλος παρέπεμπε στην αμφι-σεξουαλικότητα και ταυτόχρονα στην αμφι-σβήτηση. Η ιδέα ήταν του Λουκά Θεοδωρακόπουλου, συγγραφέα του Καιάδα και εκ των ιδρυτών του ΑΚΟΕ, όπως και του σκηνοθέτη Ανδρέα Βελισσαρόπουλου, επίσης βασικού πρωτεργάτη και με σπουδές στην Εσπερία, όπως οι περισσότεροι της αρχικής ομάδας. Υπεύθυνη, σύμφωνα με τον νόμο, ορίστηκε αρχικά η «σύμμαχη» συγγραφέας Μαρία Μήτσορα και λίγο αργότερα ο Λουκάς. Μαυρόασπρο, σε Α4 σχήμα και με υπότιτλο «Για την απελευθέρωση των ομοφυλοφίλων» (στην πορεία έγινε «Για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας»), το αρχικό τεύχος, που έγινε ανάρπαστο, περιλάμβανε την ιδρυτική διακήρυξη του ΑΚΟΕ, ρεπορτάζ για το «περί αφροδισίων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων» νομοσχέδιο του ’77, που στοχοποιούσε την κοινότητα, και τις κινητοποιήσεις εναντίον του, κείμενα για τη σεξουαλική απελευθέρωση, το «περιθώριο» και τα πρότυπα, προσωπικές μαρτυρίες, gay friendly διαφημίσεις, ακόμα κι έναν «εν Αθήναις γκέι χάρτη». Στα αξιοσημείωτα, μια έντονη διαμαρτυρία για τον περιπαικτικό τίτλο της «Ελευθεροτυπίας» σε συνέντευξη μελών του ΑΚΟΕ στη Λένα Δουκίδου («Το “τρίτο φύλο” οργανώνεται και… εξορμά»). Ήτανε, βλέπεις, κοινός τόπος τότε οι εφημερίδες, είτε συντηρητικές είτε προοδευτικές –εξαίρεση αποτέλεσε η «Αυγή» και, κατόπιν τούτου, η «Ελευθεροτυπία»–, να γράφουν για «ανώμαλους», «κίναιδους» ή «τρίτο φύλο» ακόμα κι όταν αναφέρονταν σε εγκλήματα. «Αμφί» και ΑΚΟΕ δώσανε μάχη για να αλλάξει αυτό. Υπόψη ότι αναφερόμαστε σε εποχές που ουσιαστικά δεν υπήρχε κανένα άλλο είδος ενημέρωσης ή αναφορές σε τέτοια θέματα, είτε στον εμπορικό Τύπο είτε στον λεγόμενο «εναλλακτικό». Η κρατική τηλεόραση ήταν απροσπέλαστη, Ίντερνετ φυσικά δεν υπήρχε, ήταν λοιπόν ζωτικής σημασίας τέτοιες πρωτοβουλίες. Το 2ο τεύχος επικεντρώνει στο νομοσχέδιο (ιστορικό, νομικά σχόλια, διακηρύξεις στήριξης, όπου ξεχωρίζουν οι υπογραφές των Ζαν-Πολ Σαρτρ, Μισέλ Φουκό, Σιμόν ντε Μποβουάρ, Τζούλιας Κρίστεβα, Ρολάν Μπαρτ, Λουί Αλτουσέρ, Αλμπέρτο Μοράβια, Νίκου Πουλαντζά, Κώστα Γαβρά), στην απόσυρση του οποίου LIFO /6.6.2019

36

ΑΚΟΕ και «Αμφί» παίξανε καθοριστικό ρόλο. Το νερό μπαίνει πια για τα καλά στο αυλάκι και το περιοδικό σταδιακά μεγαλώνει σε μέγεθος, ύλη και περιεχόμενο, μολονότι δεν είχε –ούτε απέκτησε ποτέ– σταθερή κυκλοφορία, μήτε έσοδα ικανά να το συντηρήσουν σε επίπεδο επαγγελματικό (την έκδοση στήριξαν, εντούτοις, κάποιες ιδιωτικές δωρεές). Τον Νοέμβριο του 1980 το «Αμφί», με συνηγόρους υπεράσπισης τους Κατερίνα Ιατροπούλου, Τάσο Παππά και Θεόδωρο Πάγκαλο, κερδίζει μια λαμπρή νίκη: αθωώνεται πανηγυρικά από την κατηγορία «περί ασέμνων», βάσει της οποίας η αστυνομία κατέσχεσε κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας από τα περίπτερα το τεύχος Β2 (είχε κυκλοφορήσει το καλοκαίρι του 1979 με ένα εντυπωσιακό εξώφυλλο, τους έφηβους ήρωες-εραστές της ταινίας Σατυρικόν του Φελίνι πάνω στο ίδιο άτι με φόντο τη Νέα Υόρκη). Τα «άσεμνα» αφορούσαν τις εκφράσεις «δυνατό καυλί» και «φουριόζικο καυλί» σε ένα ποίημα του Ελληνοαμερικανού Νίκου Σπάνια. Όπως συνέβη με τις κινητοποιήσεις για το νομοσχέδιο, έτσι κι αυτή η υπόθεση διεθνοποιήθηκε: διαμαρτυρίες εγχώριων και ξένων προσωπικοτήτων, οργανώσεων και κομμάτων, διαδηλώσεις έξω από ελληνικές πρεσβείες, ένορκη κατάθεση των καθηγητών Φιλοσοφίας Φρανσουά Σατελέ, Ζιλ Ντελέζ, Ζ.Φ. Λιοτάρ, Ρενέ Σερέρ και του ψυχαναλυτή Φελίξ Γκουαταρί, πάνω από 2.000 υπογραφές συμπαράστασης (ανάμεσά τους οι Βιργινία Τσουδερού, Χάρις Αλεξίου, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Γιώργος Βέλτσος, Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Νικολαΐδης, Κώστας Τσαρούχας, Λιάνα Κανέλλη, Μαρία Φαραντούρη, Μανούσος Μανουσάκης). Υπόψη ότι αναφερόμαστε σε εποχές κατά τις οποίες οι ομοφυλόφιλοι και η ομοφυλοφιλία αντιμετωπίζονταν στον δημόσιο λόγο είτε απαξιωτικά και ειρωνικά, είτε υβριστικά και σκανδαλοθηρικά. Δεν υπήρχε καμία σοβαρή ενημέρωση ή αναφορές σε τέτοια θέματα στον εμπορικό Τύπο, ούτε καν στον λεγόμενο εναλλακτικό, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων – από τους πρώτους ένθερμους «αλληλέγγυους» υπήρξε ο Λεωνίδας Χρηστάκης, που αφιέρωσε στο gay liberation ένα ολόκληρο τεύχος του «Ιδεοδρομίου» με τίτλο «Το τέλος των σύκων», με ένθετο ποίημα του Σπάνια και εξώφυλλο ίδιο με του κατασχεμένου «Αμφί», υπερθεματίζοντας μάλιστα σε ριζοσπαστισμό («Ιδεοδρόμιο» Νο 62, Μάρτιος ’81). Το «νομοσχέδιο της ντροπής», η αστυνομική βία και αυθαιρεσία (συχνές ήταν τότε οι «επιχειρήσεις αρετή» σε υπαίθρια στέκια, ακόμα και σε μαγαζιά, οι προσαγωγές για εξακρίβωση στοιχείων και οι προσβλητικές έως βίαιες συμπεριφορές), οι δολοφονίες ομοφυλοφίλων, που βρίσκονταν σε έξαρση, η ομοφοβία, ο macho σεξισμός και η υποκρισία της ελληνικής κοινωνίας, οι ομοφυλόφιλες, λεσβιακές και τρανς πολιτικές της επιθυμίας και οι κινηματικές εξελίξεις στο εξωτερικό απασχολούν ιδιαίτερα τα πρώτα τεύχη, όπου απαντούν επίσης αναφορές και αφιερώματα σε Ντε Σαντ, Προυστ, Φουκό, Σαρτρ, Τ. Ουίλιαμς, Φασμπίντερ, Παζολίνι, Ζενέ, Γκίνσμπεργκ, Μπάουι, Καβάφη, Γ. Ιωάννου και άλλες μορφές του ομοερωτικού στερεώματος. Φιλοξενούνται, επίσης, συνεντεύξεις (Ζιλ Ντελέζ, Φελίξ Γκουαταρί, Μηνάς Χατζησάββας, Αλόμα, Μπέττυ, Πάολα κ.ά.), αφιερώματα στα «ροζ τρίγωνα» του Ολοκαυτώματος, στο ψωνιστήρι, στον παιδικό ερωτισμό, στη διεμφυλικότητα, στον αμφισεξουαλισμό και στο S&M, στα κοινωνικά κινήματα, σατιρικές στήλες σαν του «Ουράνιου Λιβάδειου» και του «κ. Ντίνου», επιστολές αναγνωστών, ποίηση, πεζά κ.λπ. (μια ανθολογία δημοσιευμάτων από τα πρώτα χρόνια του «Αμφί» περιλαμβάνει ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος στο βιβλίο του «Αμφί» και Απελευθέρωση, Πολύχρωμος Πλανήτης, 2005). Τύπωνε κάπου 6.000-7.000 τεύχη τη φορά και τα περισσότερα φεύγανε αμέσως, η δε ζήτηση δεν εντοπιζόταν μόνο στο ΛΟΑΤΚΙ+ κοινό. Από τις πλέον αξιομνημόνευτες «δράσεις» του περιοδικού τα χρόνια εκείνα ήταν η διοργάνωση του συνεδρίου «Σεξουαλικότητες και Πολιτική» στο Γαλλικό Ινστιτούτο (Νοέμβριος ’82), όπου παρευρέθηκαν οι Φελίξ Γκουαταρί, Ρότζερ Κεμπφ, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Α.Ι. Μεταξάς, Γιώργος Βέλτσος, Ματθαίος Γιωσαφάτ, Ρένα Χατζηδάκη, Τασία Χατζή και άλλοι επιφανείς ομιλητές. Σε αυτή την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πρωτοποριακή εκδήλωση εστιάζει το τεύχος 14-15 (άνοιξη - καλοκαίρι 1983). Επίσης, η συνδιοργάνωση με το περιοδικό «Κράξιμο» μιας μεγάλης συναυλίας «για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας» σε ένα κατάμεστο Σπόρτινγκ τον Δεκέμβριο του ’83 με σπουδαία ονόματα (Παύλος Σιδηρόπουλος, Νικόλας Άσιμος, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Αφροδίτη Μάνου, Αρλέτα, Φατμέ, Δήμος Μούτσης, Γιάννης Ζουγανέλης, Ex Humans κ.ά.). Ελάχιστοι ήταν οι επώνυμοι συντάκτες ή συνεργάτες (ο ποιητής Ανδρέας Αγγελάκης π.χ., από τους πλέον βασικούς, υπέγραφε με ψευδώνυμο, όπως επίσης οι Νίκος Μουρατίδης, Μάρκελλος Νύκτας, Δημήτρης Ξανθούλης κ.ά.), κάτι κατανοητό, βέβαια, σε μια χώρα όπου ακόμα και δημοφιλείς διασημότητες επιμένουν μέχρι σήμερα να το έχουν «κρυφό καμάρι». Στους πιο τολμηρούς συγκαταλέγονται οι ποιητές-πεζογράφοι Παναγιώτης Κουσαθανάς, Χάρης Μεντζελόπουλος, Βασίλης Κούλης, Βαγγέλης Κολώνας, Γιάννης Παλαμιώτης και ο τραγουδιστής Χρήστος Λετονός. Το «Αμφί» θα παραμείνει σημείο αναφοράς όλη τη δεκαετία του ’80, την άνοιξη

QUEER ATHENS

Αναφερόμαστε σε εποχές που ουσιαστικά δεν υπήρχε κανένα άλλο είδος ενημέρωσης ή αναφορές σε τέτοια θέματα, είτε στον εμπορικό Τύπο είτε στον λεγόμενο «εναλλακτικό». Η κρατική τηλεόραση ήταν απροσπέλαστη, Ίντερνετ φυσικά δεν υπήρχε, ήταν λοιπόν ζωτικής σημασίας τέτοιες πρωτοβουλίες.

Δεξιά: Το πρώτο τεύχος Πάνω: Ο εκδότης του «Αμφί» Λουκάς Θεοδωρακόπουλος

του ’86 μάλιστα, στο τεύχος 20, δημοσιεύει την πρώτη έρευνα στην Ελλάδα σχετικά με τις θέσεις των κομμάτων για την ομοφυλοφιλία, κοινοβουλευτικών και μη. Το ΚΚΕ εσ., όπως και η Νεολαία του Ρήγα, είχαν τη θετικότερη στάση, ακολουθούσαν ΠΑΣΟΚ, ΚΟΔΗΣΟ και ΕΔΑ, «μούγγα» το ΚΚΕ! Τα τεύχη 20 (περίοδος β’, άνοιξη ’86) και 2 (περίοδος γ’, καλοκαίρι ’87) επικεντρώνουν στο AIDS, ενημερώνοντας για όλες τις εξελίξεις, τον προσωπικό και πολιτικοκοινωνικό αντίκτυπο, καταγγέλλουν, δε, τη στάση των ΜΜΕ, που καλλιεργούσαν και στην Ελλάδα κλίμα αντιομοφυλόφιλης υστερίας, τρόμου και ηθικού πανικού – μιλάμε για εποχές κατά τις οποίες ο HIV δεν είχε ακόμα εντοπιστεί και η λοίμωξη ισοδυναμούσε σχεδόν με μια επώδυνη θανατική καταδίκη. Τα γεγονότα στο «μέτωπο» αυτό θα απασχολήσουν κι άλλα τεύχη, που προσπαθούν ταυτόχρονα να κρατούν το ηθικό ακμαίο, μολονότι δεν θα αποφευχθούν λάθη και αστοχίες. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος που αναλαμβάνει την έκδοση αρχές του ’87, εγκαινιάζοντας τη γ’ περίοδο του «Αμφί», επιχειρεί να συνδυάσει ακτιβισμό, εμπορικότητα και lifestyle, ώστε το έντυπο, που σταδιακά μεγαλώνει σε στελέχη και δυναμική –μιλάμε, άλλωστε, για μια εθελοντική προσπάθεια–, να γίνει πιο «μοντέρνο», ελκυστικό και οικονομικά βιώσιμο. Μια απόπειρα άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο επιτυχημένη, που πάντως δεν κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα. Όταν εκείνος αποχωρεί, δοκιμάζοντας άλλες εκδοτικές απόπειρες («Gay», «Μια άλλη χώρα»), ο τίτλος μένει «μετέωρος», ενώ την ίδια εποχή ξενοικιάζεται το ιστορικό υπόγειο του ΑΚΟΕ στη Ζαλόγγου 6Α (σήμερα αποθήκη βιβλίων), το οποίο λειτουργούσε και ως γραφείο του περιοδικού. Το καλοκαίρι του ’88 το «Αμφί», υπό την Ειρήνη Πετροπούλου και την Ελληνική Ομοφυλόφιλη Κοινότητα (ΕΟΚ), εισέρχεται στη δ’ και τελευταία του περίοδο. Η νέα απόπειρα, παρ’ ότι φιλότιμη, δεν έχει την ίδια ανταπόκριση, «σκοντάφτει» δε στη μήνυση που δέχτηκε το τεύχος Δ4 (άνοιξη ’90) από ιδιώτη εξαιτίας δύο σχολίων: το ένα, χιουμοριστικό, ήθελε την Αθήνα να διεκδικεί τα Gay Games, αφ’ ης στιγμής έχασε τους Ολυμπιακούς του 1996, και θεωρήθηκε «διασυρμός της χώρας»! Το άλλο, που σατίριζε αγγελία γνωριμίας, όπου στρέιτ άνδρας αναζητούσε λεσβία, κρίθηκε, ξανά μανά, «άσεμνο». Το «Αμφί», με δικηγόρο ξανά την Κατερίνα Ιατροπούλου, αθωώνεται για άλλη μια φορά (στο Εφετείο το ’93), μολονότι για διάφορους λόγους η δίκη αυτή δεν έγινε «σημαία», όπως εκείνη του ’82. Στο μεταξύ είχαν αλλάξει και οι καιροί, η ακτιβιστική διάθεση υποχωρούσε, ενώ ο «μπαμπούλας» του AIDS σκίαζε ή, στην καλύτερη, απορροφούσε ό,τι κινηματικό. Πόροι, νέα πρόσωπα και προθυμία εξέλειπαν, με συνέπεια η έκδοση του περιοδικού να λάβει οριστικό τέλος. Λίγο αργότερα, το ακολούθησε ένα άλλο ιστορικό περιοδικό του χώρου, το «Κράξιμο». Η δεκαετία του ’90 φέρνει, εξάλλου, νέα δεδομένα, συνιστώσες και αναφορές. Καινούργια γκέι έντυπα εκδίδονται, δίχως όμως το εκτόπισμα και τη διάρκεια του «Αμφί», ο δε ΛΟΑΤΚΙ+ λόγος και η εικόνα γίνονται μόδα και ξεσαλωμένο lifestyle στα γκλάμορους περιοδικά και στις trash τηλεοπτικές εκπομπές της εποχής, καταλήγοντας, από διεκδίκηση, ηθογραφία – κι αυτή είναι η καλή εκδοχή. Εξαιρέσεις, φυσικά, υπάρχουν, όπως οι τολμηρές εκπομπές του Γρηγόρη και της Μαλβίνας Κάραλη, το ρηξικέλευθο νεολαιίστικο περιοδικό «01», όμως αυτό είναι πια το κυρίαρχο πνεύμα όχι μόνο στην κοινότητα αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη. Κάτι που αρχίζει να αναθεωρείται το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’00, μετά το ξέσπασμα της κρίσης ειδικά, οπότε επέστρεψε δυναμικά στον χώρο αυτό το κινηματικό στοιχείο. Αυτή την περίοδο μάλιστα είναι που αναδείχθηκαν ξανά σοβαρά ΛΟΑΤΚΙ+ εκδοτικά εγχειρήματα, όπως το «10%», το «Screw» και το μακροβιότερο όλων «Antivirus». Το περιοδικό «Αμφί» έχει κατηγορηθεί κατά καιρούς για «διανοουμενισμό», «ελιτισμό» και απροθυμία να συνεργαστεί με επιφανείς ομοφυλόφιλους (γνωστή είναι π.χ. η κόντρα με τον Κώστα Ταχτσή, που είχε ξεκινήσει από τη δημόσια διαφωνία του για τη συμμετοχή των τρανς στο κίνημα ήδη από το Λουζιτάνια). Από την άλλη, βέβαια, πολύ λίγοι τέτοιοι άνθρωποι τολμούσαν τότε να εκτεθούν επώνυμα, φοβούμενοι το στίγμα, μια νοοτροπία που ομολογουμένως δεν έχει αλλάξει πολύ στο μεταξύ. Εκείνο, πάντως, που δεν αμφισβητεί κανείς είναι η καίρια συμβολή του στη συνειδητοποίηση και στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης ΛΟΑΤΚΙ+ κουλτούρας στην Ελλάδα σε καιρούς άνυδρους, όπως και ο απελευθερωτικός ρόλος που έπαιξε, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας του, για πολλούς ανθρώπους, νέους αλλά και μεγαλύτερους – ο υπογράφων, λυκειόπαις τότε, ήταν ένας ακόμα από όσους/-ες στην κυριολεξία «είδαν φως» χάρη σε αυτό! Υπήρξε, εξάλλου, όχι μόνο πρότυπο για όσα ΛΟΑΤΚΙ+ έντυπα ακολούθησαν αλλά και από τα πιο αξιόλογα πανευρωπαϊκά στο είδος του. Τεύχη του «Αμφί» μπορεί κανείς να βρει σήμερα μόνο σε παλαιοπωλεία ή ιδιωτικές συλλογές, υπάρχουν όμως όλα σκαναρισμένα στα αρχεία των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.

LIFO /6.6.2019

37

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΉ ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟ

ATHENS PRIDE: ΠΏΣ ΑΠΌ ΤΑ ΠΡΏΤΑ DIY ΠΆΡΤΙ ΣΤΟΝ ΛΌΦΟ ΤΟΥ ΣΤΡΈΦΗ ΣΤΑ ’90S, ΦΤΆΣΑΜΕ ΝΑ ΓΙΟΡΤΆΖΟΥΜΕ ΣΤΟ ATHENS PRIDE ΣΤΟ ΣΎΝΤΑΓΜΑ Το flyer για το Pride του 1994.

27/6/1992, Εξάρχεια. Η Πάολα και η ομάδα του περιοδικού «Κράξιμο» φλερτάρουν από καιρό με την ιδέα ενός Gay Pride (όπως ονομαζόταν τότε) στην Αθήνα. Προηγούμενο δεν υπήρχε, με την εξαίρεση μιας πικετοφορίας μερικών δεκάδων ατόμων με πρωτοβουλία του ΑΚΟΕ στο Ζάππειο στις 28/6/1982 (η 28η Ιουνίου καθιερώθηκε μετά το Stonewall ως Παγκόσμια Hμέρα Ομοφυλόφιλης Περηφάνιας). Η προοπτική να διοργανωθεί μια παρέλαση-πορεία γρήγορα απορρίφθηκε, καθώς οι καιροί ου μενετοί – πολύ λίγα μέλη της κοινότητας τολμούσαν τότε να εκτεθούν δημόσια.

LIFO /6.6.2019

38

S

ΦΩΤΌ: EDEL VON KONIGSWASSER ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΒΑΒΕΛ»

QUEER ATHENS

Παίξαμε από ποπ μέχρι πανκ, γίνανε κάποια drag shows και το πάρτι κράτησε μέχρι το πρωί.

LIFO /6.6.201 LIFO /6.6 .2019 9

39

QUEER ATHENS

Αριστερά: Η Πάολα χαιρετά τον φακό. Κάτω: Εθελοντές DJs στα πλατό του 1ου Gay Pride στον λόφο του Στρέφη.

LIFO /6.6.2019

40

QUEER ATHENS

Ετοιμάσαμε ένα δελτίο Τύπου για τις εφημερίδες με αναφορές στο Stonewall, το οποίο δημοσίευσαν, αν δεν απατώμαι, μόνο η «Αυγή» και η «Ελευθεροτυπία». ποφασίστηκε, οπότε, να περιοριστούμε σε μια κεντρική εκδήλωση τύπου πάρτι, ως καταλληλότερος τόπος γι’ αυτήν, δε, κρίθηκε το θεατράκι στον λόφο του Στρέφη, αφενός γιατί ήταν βολικός και πρόσφερε «ασφάλεια», αφετέρου επειδή θα προσέλκυε ένα ευρύτερο αλληλέγγυο κοινό – ήδη στον χώρο αυτόν διεξάγονταν εναλλακτικά νεολαιίστικα πάρτι. Για σπόνσορες τότε ούτε λόγος – βασικά, από την τσέπη μας τσοντάραμε. Τη χειροποίητη αφίσα που είχε φιλοτεχνήσει ο Γρηγόρης Λαγός την κολλήσαμε σε διάφορα σημεία του κέντρου εμείς και φίλοι. Ετοιμάσαμε ένα δελτίο Τύπου για τις εφημερίδες με αναφορές στο Stonewall, το οποίο δημοσίευσαν, αν δεν απατώμαι, μόνο η «Αυγή» και η «Ελευθεροτυπία». Βρήκαμε μηχανήματα, DJs, μπίρες και ποτά από κάποια κάβα. Τα κουβαλήσαμε οι ίδιοι εθελοντές πεζή όλα αυτά από την πλατεία μέχρι το θεατράκι, ειδοποιήσαμε όσο κόσμο ξέραμε και κατά τις 10 το βράδυ του Σαββάτου, παραμονή της επετείου, βάλαμε μπροστά. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα εμφανίστηκαν αστυνομικοί ρωτώντας αν υπάρχει άδεια από τον δήμο (σιγά μην είχαμε) και απαιτώντας να χαμηλώσει η μουσική. Με την παρέμβαση της πάντα ετοιμόλογης Πάολας, αλλά και της drag queen Daughter of Divine (aka Πέτρος Αϊβάζης, σήμερα μέλος των Proud Seniors), η κατάσταση εκτονώθηκε και, αφού παρακολούθησαν το σόου της δεύτερης, αποχώρησαν εν τέλει ειρηνικά! Όσο περνούσε η ώρα το κοινό αυξανόταν. Εκτός από γκέι, λεσβίες και τρανς μαζεύτηκε και αρκετός «εξαρχειώτικος» κόσμος, διάφοροι περίεργοι επίσης – πάνω από 500 άτομα. Παίξαμε από ποπ μέχρι πανκ, γίνανε κάποια drag shows και το πάρτι κράτησε μέχρι το πρωί, με αρκετούς να φεύγουν «ζευγαρωμένοι», μια και ο περιβάλλων χώρος είχε από νωρίς μετατραπεί σε ένα μεγάλο cruising spot. Φωτογραφίες ή βίντεο δεν κρατήσαμε, δυστυχώς. Λίγοι διέθεταν τότε σοβαρές

κάμερες και, φυσικά, δεν υπήρχαν smartphones – υπήρχε επιπλέον ο φόβος να «σκιαχτούν» με τα φλας οι παριστάμενοι, νομίζοντας ότι θα τους έβγαζαν την επομένη σε τίποτα «μανταλάκια». Σάματις ξέραμε ότι γράφαμε ιστορία; Κάποια ασπρόμαυρα «ενσταντανέ» διέσωσε εντούτοις μια Γερμανίδα φωτογράφος και τα δημοσίευσε στο περιοδικό «Βαβέλ» σε άρθρο υπό τον τίτλο «Στα χαρακώματα του Στρέφη». Κάπως έτσι ολοκληρώθηκε η πρώτη μεγάλη, και μάλιστα do-it-yourself, αθηναϊκή Gay Pride εκδήλωση. Την επόμενη χρονιά το Pride μεταφέρεται στο Πεδίον του Άρεως (θέατρο Αλίκη), όπου συμμετέχουν και μουσικά συγκροτήματα, ανάμεσά τους οι Στέρεο Νόβα σε μία από τις πρώτες ζωντανές εμφανίσεις τους. Το θεατράκι στον Λόφο του Στρέφη θα φιλοξενήσει άλλα δύο Pride (19941995), ενώ ένα ακόμη –το πιο «αστραφτερό» και μαζικό ως τότε, με την παράσταση να «κλέβουν» τα αγόρια του Factory, τα ντραγκ-κουίνια του City και οι ναύτες της Πάολας– θα διεξαχθεί στο Πεδίο τον Ιούνιο του ’96. Ήταν, ταυτόχρονα, το τελευταίο «open air» Pride, πριν από το 1ο Athens Pride που διεξήχθη στην πλατεία Κλαυθμώνος τον Ιούνιο του 2005, σε συνθήκες που, τηρουμένων των αναλογιών, θύμιζαν αρκετά αυτές του πρώτου Gay Pride στον λόφο του Στρέφη. Τα υπόλοιπα είναι πλέον ιστορία, μια ιστορία περήφανης ορατότητας, γιορτής και ταυτόχρονα διεκδίκησης που τα τελευταία δύο χρόνια γράφεται στην κεντρικότερη πλατεία της πόλης, την πλατεία Συντάγματος, με δεκάδες χιλιάδες κόσμο να παρελαύνει στους δρόμους της κάθε Ιούνιο. Έχουμε πλέον μέχρι και την «πολυτέλεια» να την αμφισβητούμε ως θεσμό. Εντούτοις, δεν είναι λίγοι/ες αυτοί/-ές που τα χρόνια της επαγγελματοποίησης, της εμπορευματοποίησης και του «γιγαντισμού» –μια εξέλιξη αναπόφευκτη, όπως συνέβη παντού, ακόμα και επιθυμητή από πολλούς, τουλάχιστον ως ένα σημείο– επανεκτιμούν το πνεύμα των πρώτων αυτο-οργανωμένων, DIY αθηναϊκών Pride, προάγγελων των σημερινών.

LIFO /6.6.2019

41

QUEER ATHENS

H ΓΚΕΪ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ Σ Α Ν Η Θ Α Σ ΤΗ

ΑΠΌ TON ΧΡΉΣΤΟ ΠΑΡΊΔΗ

Εκεί γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η πλειοψηφία των γκέι, κρυφοί και «φανεροί», όργωναν την Αθήνα μεταξύ Ομονοίας, Συντάγματος και Ζαππείου, μέσω Σταδίου και Πανεπιστημίου, προς άγραν παρτενέρ. Στην Ομόνοια περιφέρονταν φαντάροι, ναύτες και επαρχιώτες, στο Σύνταγμα σύχναζαν τουρίστες και τσολιάδες της προεδρικής φρουράς, στο Ζάππειο ενδιαφερόμενοι κάθε κοπής. Στέκια χαρακτηρισμένα δεν υπήρχαν, αλλά υπήρχε μια «φωλιά» που προστάτευε και μεριμνούσε για κάθε ξέμπαρκο αγόρι που αναζητούσε τους όμοιούς του και ίσως μια ερωτική αγκαλιά, μια ταβέρνα στην Αχαρνών, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου, με το όνομα Κωτσέας. Κατεβαίνοντας κάτι σκαλάκια και ανάμεσα σε βαρέλια και τραπέζια, κάθε νέος που διέθετε νάζι και χάρη όλο και κάποιον θα έβρισκε να τον φιλέψει ένα πιάτο φασολάδα και μια ρετσίνα. Ένας μικρόκοσμος που αποτελούνταν από «αδερφές» και «κολομπαράδες», με τα φλερτ και τις κατακτήσεις, με τις ζήλιες και τους καβγάδες για τα παραστρατήματα. Ο ίδιος ο Κωτσέας συμπονούσε τα μικρά απροστάτευτα αγόρια και αν δεν είχαν ούτε χρήματα ούτε συντροφιά, δεν τα άφηνε να φύγουν πεινασμένα.

LIFO /6.6.2019

42

0 0 0 2 0 6 19

QUEER ATHENS

Εικονογράφηση από το περιοδικό «Αμφί», ΣεπτέμβριοςΟκτώβριος 1987

LIFO /6.6.2019

43

QUEER ATHENS

Μια βραδιά στο Aleko´s Island. Από το αρχείο του Αλέκου.

Γ

LIFO /6.6.2019

44

κέι μαγαζιά με τη σημερινή έννοια δεν υπήρχαν, εντούτοις, κάτω από το θέατρο Περοκέ, στην πλατεία Καραϊσκάκη, έβρισκες τη Χαβάη, ιδιοκτησίας των αδελφών Κατελάνων, για τους οποίους έλεγαν ότι δεν είχαν τις καλύτερες σχέσεις με τον νόμο – τον επίσημο, δηλαδή, γιατί ανεπίσημα θεωρούνταν «παρακράτος», αναλαμβάνοντας την αποκατάσταση της τάξης για λογαριασμό της εκάστοτε εξουσίας. Στο μαγαζί τους, πάντως, μέσα στο ημίφως και την κάπνα σύχναζαν νέοι και νέες του Κολωνακίου, όχι μόνο για να περιεργαστούν από κοντά τις πρώτες Ελληνίδες τραβεστί, όπως η θρυλική Τσιντσιλά. Μέχρι που ένα φονικό το έκλεισε. Το πρώτο γκέι μπαρ, όπως τα ξέρουμε σήμερα, πιθανολογείται ότι ήταν το Flats στο Κολωνάκι, σε ένα αδιέξοδο της Καρνεάδου, που ανήκε στον Βαγγέλη Σκούρτη, αδελφό του γνωστού συγγραφέα. Καθώς τη δεκαετία του ’70 η Πλάκα, με την έκρηξη του τουρισμού, μετατράπηκε σε επίκεντρο της νυχτερινής Αθήνας και τα μαγαζιά ξεφύτρωναν το ένα μετά το άλλο, διατρανώνοντας στις ορδές των τουριστών το «greek kefi», αλλά κυρίως επιβεβαιώνοντας την υπεροχή του ελληνικού καμακιού, δεν ήταν δυνατόν σε αυτό το «ανεξίθρησκο» κομμάτι της πόλης να μην έχει το μερτικό της και η γκέι διασκέδαση. Βέβαια, ο όρος «γκέι» ακόμα ήταν σχετικά άγνωστος και τα μαγαζιά εκείνα τα αποκαλούσαν «τζιναβωτά» και «κωλάδικα», αφού εκεί συναντιούνταν κάθε καρυδιάς καρύδι, δηλαδή όχι απαραίτητα συνειδητοποιημένοι γκέι αλλά και στρέιτ νεαροί που εξασφάλιζαν σεξ, το οποίο συχνά γινόταν στα όρθια, στα γύρω σκοτεινά δρομάκια, αν δεν υπήρχε «γκαρσονιέρα», όπως έλεγαν τότε τα δυάρια. Ο Βαγγέλης του Flats μετέφερε το μαγαζί του εκεί όπου ξεφύτρωνε το ένα γκέι μπαρ μετά το άλλο. Ξαφνικά, εκεί ψηλά στην οδό Θόλου, παραδίπλα από το πρώτο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, αλλά και στην κάθετο της Μνησικλέους, όπως και στα γραφικά στενάκια, δημιουργήθηκε ένα γκέτο με συγκεκριμένη πελατεία. Αναφέρουμε μια σειρά από μαγαζάκια με ξένα κυρίως ονόματα, το Jagare, που το είχε ανοίξει ένας Αμερικανός, το υπόγειο Why not, το Seven, το Easygoing, το Christopher, το Pitt’s, το 31, το Ζώδια, το ΠΕΚ, τον Υπερείδη, το Σκρίνιο, τις Εννέα Μούσες στην οδό Θρασυβούλου, τους Αστερισμούς, το V.O. σε μια υπέροχη ταράτσα όπου σύχναζαν λοκατζήδες και τσολιάδες, ναυτάκια και αξιωματικοί όλων των σωμάτων. Ανάλογους θαμώνες είχαν και τα δύο μπαρ όπου σύχναζαν οι

H

τρανς της εποχής, το Rocambolle και το Tammy’s Bar. Εκεί άκουγες καλιαρντά και τα αγόρια δεν πλησιάζονταν, καθώς καθένα «ανήκε» και σε κάποια. Αυτά ήταν μερικά από τα πιο διάσημα μπαρ που έπαιζαν ανάμεικτα ελληνική μουσική και διεθνείς επιτυχίες, ενώ στη μεγάλη ακμή της disco κάποια διέθεταν πίστα, όπου οι θαμώνες χόρευαν έξαλλα, μέχρι τελικής πτώσης, αγαπημένα άσματα της εποχής: Donna Summer, Bee Gees, Village People, Amanda Lear, το «I will survive» της Gloria Gaynor, το «Ring my bell» της Anita Ward, τραγούδια της ταινίας Saturday Night Fever. Για όσους μεράκλωναν μόνο με ελληνικά λαϊκά υπήρχε το μικρό μπουζουξίδικο Υδροχόος.

Απ’ όλα αυτά ξεχώριζε το Mykonos Bar με την κυκλαδίτικη αισθητική στην οδό Κυρρήστου. Ήταν του Αλέκου Αμφιλόχιου και της φοβερής Νόρας, μιας Αιγυπτιώτισσας με έντονη προσωπικότητα, ιδιαίτερα καλλιεργημένης, που μιλούσε 3-4 γλώσσες, την οποία οι γκέι φίλοι της τη λάτρευαν, καθώς θύμιζε τη Μελίνα. Από κει λένε ότι πέρασαν μερικοί από τους πιο διάσημους γκέι διεθνώς, ο συγγραφέας Τρούμαν Καπότε, ο τραγουδιστής Φρέντι Μέρκιουρι, ο χορευτής Ρούντολφ Νουρέγιεφ, πιθανόν κι άλλοι, αφού η Ελλάδα ήταν δημοφιλής γενικά. Ειδικότερα για το Mykonos οι «New York Times» είχαν γράψει: «Η αυλή του είναι το πιο in γκέι μέρος στον κόσμο». Η αλήθεια είναι ότι ο Αλέκος και η Νόρα του προσέδιδαν έναν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και η υπέροχη Άτικα στο πιάνο μια ατμόσφαιρα που τα υπόλοιπα δεν διέθεταν.

ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝ ΓΚΕΪ

QUEER ATHENS

Ε

Ανάμεσα στις περσόνες με την ιδιαίτερη προσωπικότητα που ξεχώρισαν στην Πλάκα των ’70s ήταν και ο Τσιν Τσιν, που δούλευε στα Ζώδια. Μια φιγούρα αλλόκοτη, φαλακρός, με λεπτό μουστάκι και γυαλιά, με γαρδένια πάντα στο πέτο. Τα ρούχα που φορούσε ήταν τα πιο παράξενα –α έραβε η γυναίκα του, η κυρία Ερικαίτη–, μιλούσε τέσσερις γλώσσες, ενώ στα λαϊκά τεκνά απευθυνόταν στην καθαρεύουσα. Επίσης, μυθική ήταν και η περίφημη Ραχήλ, κατά κόσμον Γιώργος Χάλαρης, που έκανε shows «στου Γιάννη» και υπήρξε από τα πρώτα θύματα του AIDS. Φυσικά, δεν ήταν όλα ρόδινα. Ακριβώς επειδή ήταν τα πρώτα χαρακτηρισμένα στέκια ομοφυλόφιλων και το καμάκι ήταν εύκολο, είχαν μπει στο στόχαστρο της αστυνομίας. Η οποία, όλως περιέργως, δεν ήταν τόσο αυστηρή κατά τη διάρκεια της χούντας –ίσως γιατί τους ενδιέφεραν περισσότεροι οι πολιτικοποιημένοι φοιτητές– όσο κατά τη Μεταπολίτευση, οπότε οι «επιχειρήσεις αρετής» ήταν καθημερινό φαινόμενο. Μπούκαραν στα μαγαζιά χωρίς καμία αιτία και έσερναν τους πελάτες στην Ασφάλεια για εξακρίβωση στοιχείων. Αυτό συχνά διαρκούσε ολόκληρη νύχτα, δημιουργώντας προβλήματα σε πολλούς που το πρωί δούλευαν, ενώ για τους νεότερους, των οποίων οι γονείς δεν γνώριζαν πάντα τη σεξουαλική τους ταυτότητα, ξεσπούσαν δράματα. να μαγαζί που έγραψε τη δική του ξεχωριστή ιστορία ήταν το Αλκαζάρ του χορευτή Γιώργου Δαρζέντα και της καλλιτεχνικής του παρτενέρ Ντόροθι, που λειτούργησε για μερικά χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση κοντά στην πλατεία Λυσικράτους. Εκεί έκανε show μεταμφιέσεων και ο γνωστός κομμωτής Δημήτρης Σουλελές. Εκεί συναντιόταν μέρος της κοσμικής Αθήνας και μπορούσες να πετύχεις ακόμα και την Αλίκη ή τη Μελίνα. Τα μαγαζιά αναγκάστηκαν να κλείσουν αρχές της δεκαετίας του ’80 με την πρώτη κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, καθώς ο Αντώνης Τρίτσης, ως υπουργός Χωροταξίας και Περιβάλλοντος, έθεσε όρους για την αναβάθμιση της ιστορικής γειτονιάς. Ο Αλέκος μεταφέρθηκε στο Κολωνάκι, πίσω από το ιερό του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τέρμα Τσακάλωφ. Σε ένα ισόγειο το Aleko’s Island έμελλε να γράψει ιστορία με το πιο διεθνές προφίλ που λάνσαρε (εκεί, ας πούμε, σύχναζαν οι αποκαλούμενοι τότε «leather»), ενώ η Νόρα ανέλαβε ένα παλιό λεσβιάδικο στην Αναπήρων Πολέμου, το Snob, όπου τραγουδούσε η Νινή Ζαχά. Κατέληξε σε ένα λιλιπούτειο μπαράκι, το 21, κάτω από την πλατεία Δεξαμενής, στη στροφή της Ηρακλείτου, και το έκανε ιδιαίτερα αγαπητό. Στο Κολωνάκι υπήρχε και η ντίσκο Paramount, στην Αλεξάνδρου Σούτσου, που ανήκε στη Λίτσα Διαμάντη και μουσική έβαζε ο γνωστός στυλίστας φωτογράφος Τάκης Τσαντίλης. Ίσως το πιο κοσμικό της εποχής ήταν το The Ρlace επί της Τσακάλωφ, κοντά στην πλατεία, ενώ με το που άνοιξε το Alexander’s, τέρμα Αναγνωστοπούλου, μια ολόκληρη γενιά γκέι αγοριών το έχρισε στέκι της και την πρώτη απελευθερωμένη σαββατιάτικη έξοδό της. Με εξωτερική είσοδο στο ισόγειο πολυκατοικίας, διέθετε δύο επίπεδα, ένα μεγάλο στρογγυλό μπαρ στον επάνω όροφο, του οποίου τους τοίχους κοσμούσαν μεγεθυμένες φωτογραφίες της Λάσκαρη, της Βουγιουκλάκη, της Μερκούρη, και ντισκοτέκ στο υπόγειο, όπου οι disco ήχοι μέσα σε μερικά χρόνια αντικαταστάθηκαν από τη Mαντόνα, τους Pet Shop Boys, την Taylor Dayne, τα all time classic τραγούδια της Barbra, το «It’s raining men» των Weather Girls. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, με το AIDS να έχει σπείρει τον τρόμο και τον φόβο, οι γκέι δεν έπαψαν να βγαίνουν, να διασκεδάζουν και να φλερτάρουν, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι κινδύνευαν να κολλήσουν έναν θανατηφόρο ιό. Τότε ήταν που άνοιξε και ένα από τα πιο ξεχωριστά γκέι κλαμπ που είχε ποτέ η Αθήνα, το Graffiti. Σε μια «υποβαθμισμένη» περιοχή, στο στενάκι της Ξούθου, κάθετο στην οδό Σωκράτους, στο ύψος του Αστυνομικού Τμήματος Ομονοίας, στον 3ο και 4ο όροφο ενός κτιρίου γραφείων, αντικριστά σχεδόν με τα λουτρά Athens Relax, ανέβαινες με το ασανσέρ στον 4ο, όπου ήταν η είσοδος. Εκεί, μαζί με την γκαρνταρόμπα, υπήρχε ένα μικρό μπαρ από λαμαρίνα και μερικά ψηλά σκαμπό και η μουσική ακουγόταν από κασετόφωνο. Όταν κατέβαινες στον 3ο, αντίκριζες μια απίστευτη έκρηξη αδρεναλίνης και κεφιού. Χαμηλοτάβανο, με όχι ιδιαίτερα μεγάλο βάθος, με τα παράθυρα κλειστά από πάνω έως κάτω με λαμαρινένια στόρια, όταν χόρευες ένιωθες σαν να αιωρείσαι στο κενό. Από το 1987 που άνοιξε, και για μια πενταετία, θεωρούνταν το πιο ενδιαφέρον underground μαγαζί που συγκέντρωνε κάθε ψαγμένο/-η νέο/-α που ενθουσιαζόταν με την ιδέα μιας τέτοιας κατάστασης. Παρόλο που ήταν δηλωμένο γκέι κλαμπ, με drag shows και ξέφρενα αποκριάτικα πάρτι, δεν υπήρχε στρέιτ ζευγάρι της νυχτερινής ζωής που να μην πέρασε ή, ακόμα ακόμα, να μην το έκανε στέκι του, ίσως χαζεύοντας τους αστυνομικούς που στις 2:30 τα ξημερώματα, που έκλεινε, έβλεπαν να ξεβράζει η Ξούθου ορδές έξαλλα ντυμένων αγοριών. Κι εκεί, γύρω στο 1993, λίγο πριν κλείσει και ενώ κυριαρχούσε πια η techno, ανοίγει το θρυλικό Factory της Εμμανουήλ Μπενάκη 3, δημιούργημα μιας παρέας που αποτελούνταν από τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο, τον Άλκη Ευθυμιάδη, τον

Γιώργο Καπετανάκη, τον Mikee και τον Λορέντζο. Ένα κλαμπ που αποτέλεσε σταθμό, σηματοδοτώντας το πέρασμα στο ξέφρενο κλάμπινγκ και στον lifestyle ευδαιμονισμό του τέλειου, σούπερ γυμνασμένου look και του απύθμενου κυνισμού. Όσοι και όσες το έζησαν θυμούνται τις δυνατές μουσικές, τα ασυγκράτητα πάρτι, τους επηρμένους celebrities, το dance stage του Λορέντζο, τα flyers, τις θεματικές βραδιές, τον γενικότερο εκτροχιασμό που απογείωνε τον κόσμο ο οποίος ζούσε πια εντελώς απενοχοποιημένα τις νύχτες του. Τίγκαρε το μαγαζί με γκέι και στρέιτ που πήγαιναν όχι απλώς για το στυλ αλλά κυρίως για τις μουσικές του Mikee. Όποιος ήθελε, δε, και δεν φοβόταν την επέλαση του AIDS, κατέβαινε στα σκοτάδια του υπογείου, όπου παλιά ψυγεία είχαν μετατραπεί σε dark rooms. Από το Factory ξεκίνησαν το 1995 και οι μεταμεσονύχτιες διαδηλώσεις εναντίον του νόμου Παπαθεμελή, που ήθελε τα μαγαζιά να κλείνουν στις 2:30, ενώ ήταν γεμάτα ακόμα! Η μεγάλη επιτυχία του ήταν τα Factory Parties που ταξίδευαν και εκτός Αθήνας, ενώ στην πορεία η επιτυχία του dancing show του Λορέντζο και των μουσικών επιλογών του Mikee τούς άνοιξε τον δρόμο αρχικά για το Dome και γι’ αυτό που εξελίχθηκε σε QBase.

Παράλληλα, στην άλλη πλευρά της πόλης, πέριξ της Αχαρνών, και καθώς οι ερωτικές συνευρέσεις έπαψαν να είναι το ίδιο εύκολες όσο την προ-AIDS εποχή, άνοιγαν μαγαζιά με σκοπό την ανεύρεση αγοραίου έρωτα. Με αυτόν τον στόχο άνοιξε το Taste me στην οδό Πιπίνου, λίγο αργότερα το Fantastico στην Αριστοτέλους, το Φυλής 21 σε όροφο. Ένα ιδιαίτερο μαγαζί με show από τον παλιό χορευτή Τάκη Σαγιώρ, επίσης στη Φυλής, που το είχε ονομάσει «Κλουβί με τις τρελές», λίγο αργότερα μετατράπηκε στο γνωστό σήμερα Sammy’s. Οι πελάτες ήταν συνήθως μεσήλικες και τα αγόρια που τα επισκέπτονταν διαφόρων εθνοτήτων, ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις της εκάστοτε εποχής. Η πιο συμβατική γκέι νυχτερινή ζωή σταδιακά μετακόμισε στην αρχή της Συγγρού, όπου στην κάθετη σε αυτήν οδό Λεμπέση λειτουργούσε ήδη από το 1983 το πιο δημοφιλές γκέι ελληνάδικο, το Γρανάζι, αλλά και τα Απρόοπτο και τα Παιδιά, το ένα πάνω στο άλλο. Τότε ήρθε και προστέθηκε το περίφημο Λάμδα, το οποίο, με ατραξιόν τα drag shows, τα Go Go Boys στο ισόγειο και τα dark rooms στο υπόγειο, έγινε το πιο δημοφιλές μαγαζί των ’90s. Η περιοχή, όπως είναι φυσικό, είναι κοντά στην πιάτσα των τρανς: το 1994 άνοιξαν πιο κάτω οι Κούκλες, υπήρχε και το Strass, που για ένα φεγγάρι το ανέλαβε η Μπέττυ Βακαλίδου, ενώ μεταφέρθηκε από τη Μύκονο το χειμερινό City, όπου έκανε show ο Λεν. Το παζλ συμπλήρωσαν και δύο πιο σκοτεινά μαγαζιά, η Κουρτίνα και το Trap, έτσι η περιοχή ήταν πια σαν γκέτο. Μέχρι που η μόδα τους εξέπνευσε και άρχισαν όλοι να κατευθύνονται προς το Γκάζι. Παράλληλα, οι γκέι γυναίκες είχαν τα δικά τους στέκια, που συχνά αλώνονταν από τους άντρες, αλλά διατηρούσαν τη δική τους ταυτότητα. Τα πρώτα λεσβιάδικα που άνοιξαν αρχές ’80 ήταν το «Σύρε κι έλα» στο Γαλάτσι και το Dolly’s στην Κυψέλη. Ακολούθησαν το Ornela’s και το Different στο Κουκάκι, όπως και το Άλλοθι στην πλατεία Ασωμάτων, στην Ερμού. Στον Πειραιά υπήρχαν τα Ταβάνια, το Ciao και το Flying In, όλα αποκλειστικά με ελληνική μουσική, ενώ ένα από τα ωραιότερα μπαλκόνια της πόλης με θέα την Ακρόπολη ήταν εκείνο του Lizard, στον 1ο όροφο νεοκλασικού στο Θησείο. Από το 1989 που άνοιξε και για αρκετά καλοκαίρια ήταν το απόλυτο must τόσο για γυναίκες όσο και για άντρες. Μέχρι που έβαλε air condition κι έκλεισε τις πόρτες, περιορίζοντας τη μοναδική θέα. Μια επιχειρηματίας που συνέβαλε καθοριστικά στον χώρο της διασκέδασης είναι η Μαίρη Ψαρουδάκη, η οποία άνοιξε το 1993 στην Καλλιθέα το Mexico και λίγα χρόνια αργότερα, το 1996, ανέλαβε το Different, μετονομάζοντάς το σε Πόρτα. Η τρομερή εξέλιξη των μαγαζιών αλλά και η μεγάλη ζήτηση για νυχτερινή διασκέδαση την έκανε να ψάξει νέες πιάτσες. Έτσι, το 1999, εποχή έκρηξης στου Ψυρρή με το gay friendly Bee ως απόλυτο γκέι στέκι, ανοίγει ένα νεανικό κλαμπάκι, το Sodade, το πρώτο σε μια ερημική και ξεπεσμένη ακόμα τότε περιοχή, όπου υπήρχε μόνο μια μεταμοντέρνα ταβέρνα με γκέι προφίλ, το Mamaca’s. Η επιλογή της να κατέβει σε μια απομονωμένη και λαϊκή γειτονιά έμελλε να αλλάξει το νυχτερινό τοπίο, μετατρέποντας την πιο σκοτεινή πλευρά της πόλης στην πιο γκέι της Αθήνας. Μετά άνοιξε το μετρό, και όλα πια είναι ιστορία. Το νέο millennium ανήκει στο Γκάζι.

0 0 0 2 0 6 9 Σ Α 1 Ν

LIFO /6.6.2019

45

QUEER ATHENS Η Πάολα στη συγκέντρωση που έγινε στα Προπύλαια κατά του ομοφοβικού νομοσχεδίου «περί αφροδισίων».

26/1/1981 Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου

LIFO /6.6.2019

46

QUEER ATHENS

Η πολιτική φωνή της επιθυμίας και της άλλης Αθήνας LIFO /6.6.2019

47

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΗΝ ΤΊΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΆ

ΠΑΟΛΑ ΡΕΒΕΝΙΏΤΗ

Η με μαύρη βενετσιάνικη μάσκα σε εξώφυλλο της LifΟ,με κλασικό ταγέρ σε lifestyle εξώφυλλο, ανάμεσα σε αστυνομικούς να οδηγείται στα κρατητήρια, η άλλοτε φίλη του Δημήτρη Παπαϊωάννου, του Ταχτσή και του Αλέξη Μπίστικα, Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ ΚΑΙ ΕΚΔΌΤΡΙΑ ΤΟΥ «ΚΡΆΞΙΜΟ», η σκηνοθέτις ντοκιμαντέρ όπου ανακατεύει εξομολογητικούς λόγους και καλιαρντά, η πρωταγωνίστρια σε εικαστικά εγχειρήματα της Breeder ή σε βόλτες κάτω από την Ακρόπολη. Πέρα, όμως, και πάνω απ’ όλα η Πάολα Ρεβενιώτη που πάσχισε με μοναδικά της όπλα το σώμα και την επιθυμία να αφήσει τους δρόμους ανοιχτούς γι’ «αυτούς που θα καταλάβουν» – παραφράζοντας γνωστό της ποίημα. Μέσα από μια διαδρομή που δεν έγινε χωρίς πόνο, αλλά με απόλυτη δύναμη, φαίνεται να πρωταγωνιστεί σε έναν ανοιχτό δημόσιο λόγο που κάποτε αρθρωνόταν στις παρυφές της πόλης, σπάζοντας τους φραγμούς, και σήμερα διαχέεται μέσα από τη σελίδα της στο Facebook και το δυναμικό PAOLA PROJECT. ίδια, πάντως, εξακολουθεί να αναζητά τρόπους έκφρασης και να μην εφησυχάζει, έχοντας στα σκαριά ένα ακόμη ντοκιμαντέρ –μετά τα Καλιαρντά που είδαμε και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης–, με τους ίδιους πάντα συνεργάτες, όπου σκηνοθετώντας αναλαμβάνει να ξεναγήσει με τα μάτια της Εύας Κουμαριανού και της Μπέττυς Βακαλίδου τους θεατές στις περιοχές της τρανς Αθήνας. Ωστόσο, δεν το κάνει με νοσταλγία, μια λέξη που απεχθάνεται, ούτε επειδή θέλει να αναβιώσει το τρανς παρελθόν, αλλά επειδή επιδιώκει να αναγνωρίσει τις όψεις μιας πόλης που αξίζει να προσδιοριστεί γι’ αυτό ακριβώς που ήταν. Βγαίνοντας έτσι από τα σοκάκια της Πλάκας, εκεί όπου κάποτε μαζεύονταν τα τεκνά και μεσουρανούσαν τα πρώτα αυτοσχέδια γκέι μπαρ, η Μπέττυ και η Εύα μας ορίζουν, στο ντοκιμαντέρ της Πάολας, τη δική τους νυχτερινή Αθήνα. «Ακόμα και τις εποχές που δυσκολευόμουν να βρω σπίτι, η Αθήνα διατηρούσε τη γοητεία της» επιμένει εκ των υστέρων η Πάολα. «Θυμάμαι να μένω στην Πλάκα σε ένα υπόγειο στη Λέκκα, δίπλα ακριβώς στο προπύργιο της ΑΣΔΕΝ και στο σπίτι του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, και όλα να λειτουργούν μια χαρά. Έβγαινα από το σπίτι με τις γόβες, ντυμένη, στολισμένη, να βρω τα τσολάκια, και με χαιρετούσαν οι γραμματείς του Προέδρου από το διπλανό ακριβώς, κτίριο. Τα πράγματα είχαν μια γοητεία». Από την Πλάκα έως το Ζάππειο, «όπου κυριαρχούσαν τα τεκνά και τα τσόλια, ο ερωτισμός ήταν διάχυτος, παντού. Και δεν ήταν μόνο καύλα. Βγαίναμε έξω και διεκδικούσαμε τον έρωτα με την ψυχή μας και το σώμα μας, ζούσαμε τις ιστορίες: τα αγόρια δεν γουστάρανε με το καυλί τους αλλά με την ψυχή τους, ήθελαν τον έρωτα ως το μεδούλι. Ακόμα και όταν ήμουν μικρούλα, η πουστοσύναξη στο Ζάππειο έμοιαζε να έχει μια αθωότητα. Μαζευόμασταν στον Εθνικό Κήπο, κάναμε βόλτες στην Αίγλη με τη φωνή της Σπεράντζας Βρανά να ακούγεται από τα μεγάφωνα, τα ζευγαράκια να βολτάρουν ανάμεσά μας χέρι με χέρι και τα στρέιτ τεκνά να με χαιρετάνε ανοιχτά χωρίς να ντρέπονται. Με μια έννοια, δεν κρυβόμασταν – προσωπικά, δεν έζησα ποτέ τίποτα κρυφά στη ζωή μου». Ίσως γι’ αυτό προτίμησε να φύγει νωρίς από το Κερατσίνι, όπου μεγάλωσε, εκεί γύρω στα 13, για να αποφύγει τα οικογενειακά δράματα. Πήγε στη Σχολή του Πολεμικού Ναυτικού, εκδιώχθηκε, έφυγε, έζησε στον δρόμο, εκπορνεύτηκε. Αλλά δεν την ενοχοποίησε τίποτα: τα αισθήματα ήταν στην κορυφή και πέρα από τον φασισμό της μικρο-λογοκρισίας, οι συνευρέσεις σε αφθονία και ο LIFO /6.6.2019

48

λόγος ορθωνόταν ακόμα και όταν η ίδια βίωνε την αγριότητα της καταστολής. «Είχα αναγκαστεί πολλές φορές να ξαπλώσω στο πάτωμα για να διεκδικήσω το αυτονόητο: από μια (ακόμα) παράνομη σύλληψη της αστυνομίας έως την κυρία που θα με κοίταζε άγρια στην ουρά για τον λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ. Όλες βιώναμε ακραία τα πράγματα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Μας πιάνανε, μας φόρτωναν κατηγορίες, μας κρατούσαν σε κάτι άθλια κελιά και μετά μας άφηναν ελεύθερες – όπου πολλές αναγκάζονταν, μαζί με τον εξευτελισμό του κάθε αστυνόμου, να ανέχονται και την αξυρισιά! Φαντάσου πώς έφευγαν το πρωί! Έπρεπε να είσαι συνέχεια με το δάχτυλο στη σκανδάλη και να περνάς στην αντεπίθεση, ακριβώς επειδή τα σενάρια ήταν πάντοτε στα άκρα. Θυμάμαι να σκάω έξαλλη στην “Ελευθεροτυπία” επειδή ένας ανεκδιήγητος δημοσιογράφος είχε γράψει ότι “ο φονιάς ήταν ομοφυλόφιλος”, να ξαπλώνω στο πάτωμα και ο Φυντανίδης να μένει έκπληκτος. Ήταν άγριες εποχές, αλλά γεμάτες ζωτικότητα». Όπως λέει και η ίδια, «τότε είχαμε την πολιτική της επιθυμίας», ένα μότο που θα υιοθετήσει και αργότερα, στα αυτοσχέδια, γεμάτα πολιτική θέρμη, καύλα και ενθουσιασμό κείμενά της στο «Κράξιμο». «Δεν ξέρω πραγματικά πώς έγιναν όλα αυτά, μη με ρωτάς. Σίγουρα, πάντως, δεν έγιναν από στρατηγική, ούτε επειδή ήθελα να ανήκω κάπου. Ήταν ο τρόπος ζωής μου ή μάλλον, καλύτερα, ο τρόπος να υπάρχω» μου λέει τώρα καθισμένη απέναντί μου σε ένα υπαίθριο καφέ στον Σταθμό Λαρίσης, ανάμεσα σε ωραίους Σενεγαλέζους, νεαρούς από την Αλβανία, ξέμπαρκους ταξιδευτές, αστέγους, παιδιά που παίζουν με αυτοσχέδια παιχνίδια και ένα όμορφο γκαρσόνι που αστειεύεται μαζί της, χαϊδεύει το σκυλάκι που απέκτησε από μια φιλοζωική και φροντίζει να μας σερβίρει τον ωραιότερο και τον φθηνότερο φραπέ της πόλης. «Αυτή είναι η δική μου Αθήνα. Δεν έχω συγκεκριμένη γωνιά, τις αγαπώ όλες. Τη βουή του κόσμου, το ανακάτεμα, τις πλατείες– όχι τα απρόσωπα σπίτια του Airbnb». Κάθε σημείο της Αθήνας έχει γι’ αυτήν τη σημασία του: από τον λόφο του Στρέφη έως το Πεδίον του Άρεως, όπου είχε γίνει εκείνο το μεγάλο αξέχαστο Pride που οργάνωσε η ίδια το 1993 με τους Στέρεο Νόβα στη σκηνή, έως τα υπόγεια, στα οποία πήγαιναν παρέα με τον Μπίστικα και τον Παπαϊωάννου, αλλά και τον Ταχτσή, ο οποίος έμενε λίγο πιο κάτω από εκεί που καθόμαστε: «Τον αγαπούσα πολύ τον Ταχτσή. Αλήθεια. Θυμάμαι να τον βοηθάω να κουβαλήσουμε κάτι γλάστρες, να του ψήνω καφέ, να λέμε ιστορίες. Πολύ καλός άνθρωπος. Και δεν πιστεύω ότι δολοφονήθηκε!».

QUEER ATHENS

Εξώφυλλο του περιοδικού «Το Κράξιμο», Ιούνιος 1982

LIFO /6.6.2019

49

QUEER ATHENS Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν πάντα εύκολα με τον Ταχτσή, ειδικά όσον αφορά τους τότε εκπροσώπους του ΑΚΟΕ, για τους οποίους ήταν το κόκκινο πανί, ειδικά μετά την περίπτωση του Λουζιτάνια, στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Ήταν η πρώτη φορά που οι τρανς βγήκαν μπροστά ως εκφραστές μιας παράδοξης συλλογικότητας που μπορεί να μην είχε οργανωμένα ακόμα χαρακτηριστικά, αλλά ήταν απολύτως πολιτική. Επρόκειτο για τη δημόσια εκδήλωση που οργανώθηκε στο θέατρο Λουζιτάνια το 1977 ως αντίδραση στο νομοσχέδιο «περί αφροδισίων» που προωθούσε η κυβέρνηση Καραμανλή και το οποίο προέβλεπε εκτοπισμό για όλες όσες συλλαμβάνονταν και είχαν προσβληθεί από αφροδίσια νοσήματα. Σε εποχές που οι φουκοϊκές έννοιες περί βιοπολιτικής δεν είχαν καν επινοηθεί –περά από κάποιες σκόρπιες ιδέες του παρισινού Μάη–, ήταν η πρώτη φορά που δημόσια αντίδραση αφορούσε θέματα σεξουαλικότητας. Μαζί με τις δυνάμεις του ΑΚΟΕ συνασπίστηκαν και αρκετοί διανοούμενοι –από τον Μάνο Χατζιδάκι έως τον Παντελή Βούλγαρη και τον Γιάννη Τσαρούχη–, για να γνωρίσουν όμως την αντίδραση του Κώστα Ταχτσή, με τον οποίο άνοιξε μια αντιπαράθεση. Το κίνημα, παρά την ενεργό δράση του, ατόνησε τη δεκαετία του ’80, την εποχή του ΠΑΣΟΚ και του Χημείου, αλλά και της έκρηξης του lifestyle, με τις αυτοβιογραφίες των τρανς, όπως της Μπέττυς, να επισκιάζουν τις δημόσιες εκδηλώσεις και τα συγκροτημένα συλλογικά μορφώματα. Η ριζοσπαστικοποίηση που φάνηκε να αποκτά σάρκα και οστά τη δεκαετία του ’70 αδυνατεί έτσι να βρει μια θέση

Εξώφυλλο του περιοδικού «Το Κράξιμο», Ιανουάριος 1983

LIFO /6.6.2019

50

Είχα αναγκαστεί πολλές φορές να ξαπλώσω στο πάτωμα για να διεκδικήσω το αυτονόητο: από μια (ακόμα) παράνομη σύλληψη της αστυνομίας έως την κυρία που θα με κοίταζε άγρια στην ουρά για τον λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ.

Το στην αμήχανη δεκαετία του ’80. Κι εκεί ακριβώς είναι που βρίσκουν χώρο και κάνουν τη δυναμική, ιστορική τους εμφάνιση η Πάολα και το «Κράξιμο». «Το περιοδικό είχε ένα ετερόκλητο κοινό. Επώνυμοι και μη, αριστεροί, διανοούμενοι, φρικιά, λαϊκοί, περίεργοι, γκέι, τεκνά, αδερφές. Τα κέρδη, όποτε υπήρξαν, ήταν μηδαμινά» γράφει ο Θοδωρής Αντωνόπουλος, συνεργάτης του περιοδικού αλλά και επιμελητής του λευκώματος Το Κράξιμο. Με ροζ εξώφυλλο, ως μια ειρωνική αντίδραση στην πολιτική σοβαροφάνεια των στρατευμένων εντύπων, με γυμνά αγόρια του εξωφύλλου –«τα περισσότερα από τα οποία τα είχα πάρει το προηγούμενο βράδυ», όπως λέει η ίδια– να δίνουν τον τόνο ανάμεσα σε σοβαρές παρεμβάσεις από καλλιτέχνες και ανθρώπους των γραμμάτων και μικρά μανιφέστα της Πάολας σε ρόλο εκδότη, το «Κράξιμο» είναι το πιο αξιόλογο δημιούργημα αυτής της παράξενης δεκαετίας. Ευτυχώς, δεν χωρούσε σε συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους και, παρ’ ότι κυκλοφόρησε ανάμεσα στους ψαγμένους των Εξαρχείων, σε καμία περίπτωση δεν ταυτίστηκε ακριβώς μαζί τους: «Πάντα ήμουν παιδί των Εξαρχείων, αλλά δεν ανήκα σε συγκεκριμένο χώρο, αφού απέναντί μου οι νεολαίοι στέκονταν πολύ αμήχανοι. Και, παρ’ ότι συστρατεύονταν σε πολλές περιπτώσεις, δεν με αναγνώριζαν δημόσια. Θυμάμαι, αντίστοιχα, να μου αγοράζουν τεύχη σε φεστιβάλ του ΚΚΕ Εσωτερικού, αλλά να μη με αφήνουν να περάσω μέσα. Να περιμένω στην είσοδο». Τότε ήταν που τα πρόθυμα παιδιά των Εξαρχείων υιοθέτησαν την εκρηκτική Πάολα και τις αταξινόμητες φωνές της επιθυμίας οι οποίες αντηχούσαν κάτω από τον λόφο του Στρέφη, όπου οργανώνονταν τα πρώτα Pride. Λίγοι αναρχικοί, κάτι φιλοπερίεργοι θα τολμούσαν έτσι την πρώτη διοργάνωση, εμπνευσμένοι από τα συνθήματα του άκρως ερωτικού παρισινού Μάη και των παρελάσεων περηφάνιας του εξωτερικού. Η Κατερίνα Γώγου, «την οποία είχα πολλές φορές παρεξηγήσει», όπως μου λέει σήμερα η Πάολα, έσπευσε να της αφιερώσει ένα από τα πιο όμορφα ποιήματά της: «Η αφίσα του Καραμανλή / τα μάτια σας καμιά φωτογραφία / κλωστές από κεντήματα / περούκες καραφλές μελανιασμένες ρώγες / εξώσεις σφίγγουν τα μαλλιά και τον λαιμό / δένουνε χέρια και πόδια στα κρεβάτια / εσάς κι εμάς μαζί / ο τρόπος και η ταρίφα αλλάζει / ο τόπος και το όνομα αλλάζει…». Οι ποιητές/ποιήτριες την αγαπούσαν και τα αγόρια με τα μαύρα ρούχα στα Εξάρχεια έμπλεκαν πολιτικά συνθήματα με το όνομά της. Οι αστυνομικοί άλλοτε κορόιδευαν και άλλοτε έτρεχαν να συλλάβουν την Πάολα με τους νόμους περί ασέμνου, και όχι μόνο. Δικαστήρια, τρεξίματα, αλλά και ωραίες στιγμές στο περιοδικό με τις διάσημες συνεντεύξεις – από τη Μαίρη Χρονοπούλου, που κοσμούσε το εξώφυλλο και ήταν φίλη του περιοδικού, έως τον συγγραφέα Μανουέλ Πουίγκ, τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και τον Χρόνη Μίσσιο. Όλοι χωρούσαν στις αυτοσχέδιες σελίδες ενός εντύπου που έφερε την αλλαγή. «Τολμώ να πω σήμερα πως δίδαξε την αριστερά. Τους έμαθε πράγματα που ούτε φαντάζονταν την εποχή εκείνη» μου λέει τώρα η ίδια, ρουφώντας την καύτρα από το στριφτό τσιγάρο. Ομολογεί πως ούτε ξέρει πώς τα κατάφερνε να κόβει με το ψαλίδι και να κολλάει τα κείμενα, αναλαμβάνοντας έναν παράξενο ρόλο μεταξύ άγριου θηλυκού Μπάροουζ και τρανς Χάντερ Τόμσον. Ήταν, άλλωστε, οι διανοούμενοι που την ενέταξαν στις παρέες τους, ανταλλάσσοντας μαζί της απόψεις για την ποίηση του Καβάφη και τα πλάνα του αγαπημένου της Φασμπίντερ. Τα βράδια έτρεχε στις πιάτσες «περισσότερο, μπορώ να σου πω, για τη φάση και το κλίμα, αφού θα μπορούσα να κλειστώ σε σπίτι», αλλά και για τις χαρές της συλλογικότητας, ενώ τα πρωινά έπαιρνε συνεντεύξεις από στοχαστές πρώτης γραμμής, όπως ο Γκουαταρί, που τότε γράφει μαζί με τον Ντελέζ τις πρώτες θεωρητικές μελέτες μιας άλλης, αντι-φροϊδικής σεξουαλικότητας. Η Πάολα φτάνει σταδιακά να αναχθεί στο συμβολικό ισοδύναμο της εξεγερμένης επιθυμίας ή στο αντίθετο κάτοπτρο της ομο-κανονικότητας. Παρ’ ότι είδε φίλες και φίλους της να καίγονται από τις ουσίες και άλλες να πεθαίνουν από το AIDS, δεν το έβαλε κάτω. Ήξερε ότι δεν είχε άλλο περιθώριο από το να παλέψει.

QUEER ATHENS

ότε ήταν που ήρθαν τα τραύματα από τους πρώτους έρωτες – μαζί και τα ποιήματα, που έγιναν συλλογικός τόμος με τον τίτλο Σαλτάρισμα από τις εκδόσεις Σιγαρέτα. «Κάποια νύχτα η αξιοπρέπειά σου δηλητηριάζεται από τα πρέπει / και οι αισθήσεις σε οδηγούν / σε κύματα ερωτικά / κοίτα τα μάτια που ποθείς / και τότε χάρισε στο διάβολο λίγη από τη φθορά σου. Αυτός θα καταλάβει» γράφει σε ένα από τα πιο όμορφα ποιήματα, το «Χάρισε». Σήμερα δεν θέλει να θυμάται τις μελαγχολικές εποχές που γέννησαν εκείνη την ποίηση και κοιτάζει μπροστά. « Έζησα τους έρωτες, αλλά δεν ήθελα ποτέ να γεράσω μόνο με έναν. Γιατί να το κάνω, αφού ήξερα ότι αρκεί μια βόλτα στο Μεγάλο Πεύκο, όπου με περιμένανε ακόμα ωραιότερα τεκνά;» Ήταν τότε που στολιζόταν, έκανε τη βόλτα της ανάμεσα στα φαντάρια, παιρνόταν και, το κυριότερο, περνούσε ωραία. Περιγράφει πάντα με αγάπη εκείνες τις εποχές και μιλάει με ενθουσιασμό για την αποδοχή που εισέπραττε, και κυρίως τον σεβασμό, ακόμα και από τους αξιωματικούς, που έβαζαν τους στρατιώτες να κάνουν πους απς στα πόδια της. «Γι’ αυτό και πάντοτε λέω στους ακτιβιστές να μη μιλάνε μόνο για ομοφοβία, γιατί είναι ωραία η ζωή ενός γκέι, μια ζωή με καύλα, αρκεί να τη διεκδικήσει, να περάσει καλά και να φτιάξει έναν κόσμο με πρώτα υλικά τα πάθη. Δεν αρκεί απλώς να μιλάει κανείς για τα δικαιώματα». Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι οι αγώνες ήταν παραπάνω από απαραίτητοι, γι’ αυτό και έδωσε μάχη σ’ εκείνα τα πρώτα Pride – πολύ πριν διεκδικήσουν την αιγίδα επίσημων θεσμών και πολύ προτού αγόρια, λεσβίες και τρανς ανεμίσουν περήφανα μπροστά από την ελληνική Βουλή τις σημαίες με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Ειδικά στο κενό που υπήρξε τη δεκαετία του ’90, οπότε τα τρανς άτομα αντιμετωπίζονταν ως περιθωριακά ή γραφικά, κυρίως στις διάφορες μεταμεσονύχτιες εκπομπές της τηλεόρασης, ο ρόλος της Πάολας, όπως τονίζει και ο Δημήτρης Παπανικολάου στο βιβλίο του Κάτι τρέχει με την οικογένεια (εκδόσεις Πατάκη), ήταν παραπάνω από καίριος: «Ακριβώς επειδή υπάρχει αυτή η πολύ εγκλωβιστική εικονογραφία της τραβεστί που χαρακτηρίζει τη δεκαετία του ’90, αξίζει να δούμε πώς ανατρέπεται, ακόμα μια φορά, στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Η Πάολα μπορεί να λειτουργήσει και πάλι ως ένα εντυπωσιακό παράδειγμα. Γιατί προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, και καθώς η κρίση στην Ελλάδα είναι πια πολύ απτή, αρχίζει να μεταμορφώνεται ξανά, κυρίως μέσω του προσωπικού της λογαριασμού στο Facebook, αλλά και της επίμονης προσπάθειάς της να δημιουργήσει εκ νέου έναν δοκιμιακό/αυτο-ιστορικό λόγο, τούτη τη φορά βασισμένη στην τεχνολογία των νέων μέσων». Και, όντως, έτσι γίνεται: με λόγο παρεμβατικό, άκρως πολιτικό μερικές φορές, η Πάολα συντάσσει στο Διαδίκτυο μικρά μανιφέστα ή αυτοσαρκαστικά κείμενα που υπονομεύουν την επίσημη σκηνή. Άλλοτε ορθώνει ανάστημα στον φασιστικό λόγο της Χρυσής Αυγής, άλλοτε παίρνει θέση σε ομοφοβικές, μαύρες αντιδράσεις ή στέκεται με σθένος, όπως συνέβη στην πρόσφατη υπόθεση του Ζακ. Πολλές φορές βέβαια βαριέται, μετατρέποντας την καθημερινότητα σε εργαλείο επανανάγνωσης του αστικού ή μικροαστικού λόγου, ανακοινώνοντας την πρόθεσή της να φτιάξει γεμιστά ή να επιστρέψει σε κάποια παλιά πιάτσα. Ακόμα όμως κι αν

είναι ανακόλουθη, όπως τονίζει ο Παπανικολάου, αυτό δεν είναι χωρίς λόγο: «η ανακολουθία είναι μέρος των δικών της στρατηγικών διαχείρισης λόγου. Είναι αυτοαναφορική και αυτοβιογραφική όσο αυτή θέλει, και με αφορμή αυτή την αυτοβιογραφικότητα καλεί, συμμετοχικά, σε μια συλλογική άσκηση ιστορικής έρευνας, μια από τα κάτω εξιστόρηση που είναι προσωπικά και συλλογικά αρχειακή όσο είναι και αντικανονική». Η πολιτική στράτευση αποκτά ως εκ τούτου διαστάσεις καθολικότητας, διεκδικώντας ακόμα έναν χώρο στον πολυδιάστατο λόγο της queer κοινότητας. Ενίοτε ανακτά και αισθητικά δεδομένα, μέσα από τις φωτογραφίες που η Πάολα τραβάει όλα αυτά τα χρόνια και που βρίσκουν τη θέση τους σε μια μεγάλη έκθεση που διοργανώνεται στην καρδιά του Λονδίνου. Μία από τις επισκέπτριες είναι και η Μπιορκ, η οποία κινητοποιεί, με τη σειρά της, ακόμα περισσότερες συνεντεύξεις και δημοσιεύσεις, με τη βρετανική προσοχή να στρέφεται σε άλλο ένα αξιοπρόσεκτο στοιχείο της άλλης ελληνικής ματιάς, μετά τις ταινίες του Λάνθιμου. Σε όλα αυτά, πάντως, η ίδια απαντάει με παραδείγματα από τη ζωή της, από περιστατικά, μνήμες, εικόνες, φλογερά ενσταντανέ και περιστάσεις. Δεν πτοείται, ούτε αναθυμάται με στενοχώρια, αλλά χαίρεται: « Ήχους, μυρωδιές και εικόνες, όπως τον θόρυβο από τα παπάκια με τα οποία έρχονταν τα τεκνάκια στο σπίτι. Ακόμα και τώρα, όταν ακούω μηχανάκι, ταράζομαι» ομολογεί. Όσο κι αν έχουν αλλάξει τα πράγματα, όσο κι αν οι εποχές απαιτούν εικόνα και απρόσωπες επιδόσεις μέσα από το Ίντερνετ, η Πάολα θα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ερωτικής έκφρασης. Τη ρωτάω αν αυτό που την κινούσε ήταν η περιέργεια: «Δεν ξέρω τι με κινητοποιούσε, δεν έχω ιδέα. Μη νομίζεις ότι δεν φοβόμουν, η καρδούλα μου το ξέρει, αλλά δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά. Ήταν μονόδρομος: τότε, ή θα διεκδικούσες ή θα σ’ έπαιρνε η μπάλα και θα σ’ έτρωγαν λάχανο». Στο μπράτσο της ακόμα και σήμερα ξεχωρίζουν δύο τριαντάφυλλα, όμορφα και θαλερά και με αιχμηρά αγκάθια στην άκρη. «Τα χτύπησα για να καλύψω τις δυο καρδιές που μου είχε χαράξει με αυτοσχέδιο τατουάζ ο Μάκης, ο γιος μιας πόρνης, όταν εγώ ήμουν 16 κι αυτός 19. Με είχε ερωτευτεί παράφορα σε μία από τις επισκέψεις του, όταν ερχόταν να δει τη μάνα του στην πιάτσα». Δεν θέλησε ποτέ να χτυπήσει τίποτε άλλο: μονάχα αυτά τα λουλούδια, σύμβολα μιας ομορφιάς που δεν λέει να παραδοθεί ή να σβήσει. Άλλωστε η Πάολα ξέρει καλύτερα από τον καθέναν πως η ζωή πέρα και πάνω απ’ όλα είναι πάντοτε ωραία. Όπως και να ’χει. Και με όλα πάνω της τα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Φωτό: Βασίλης Καρύδης

Δημοσιεύματα στον Τύπο της εποχής από τη δίκη της Πάολας για το «Κράξιμο».

LIFO /6.6.2019

51

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤH ΜΑΡΙΑ CYBER

ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΦΉΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΉΣ ΙΣΤΟΡΊΑΣ ΤΗΣ Η MARIA CYBER ΣΚΙΑΓΡΑΦΕΊ ΤΗ ΖΩΉ ΓΙΑ ΈΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌ ΚΟΜΜΆΤΙ ΤΗΣ LGBTQΙ+ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑΣ

ΟΙ ΛΕ

ι απαντήσεις μας ήταν μάταιες, αλλά είχαν γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας λόγω της αφόρητης πίεσης κάθε φορά που προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε δικούς μας χώρους. Τρομερά βαρετό να εξηγείς τα βασικά σε αυτούς που δεν μπορούν να δεχτούν κανέναν αποκλεισμό τους από κάποιον χώρο όπου θέλουν να εισβάλουν. Σε αυτούς που δεν κατανοούν γιατί χρειάζονται οι γυναικείοι χώροι, σε αυτούς που δεν καταλαβαίνουν ότι έχεις την απόλυτη ανάγκη να βρίσκεσαι κάπου κάποτε μόνο με γυναίκες. Σε αυτούς που δεν καταλαβαίνουν ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα, με τις αμέτρητες παραλίες, προσπαθείς να διεκδικήσεις ένα κομμάτι μόλις 500 μέτρων όπου το μάτι σου να βλέπει μόνο γυναίκες, να αισθάνεσαι γύρω σου μόνο γυναίκες, να οσμίζεσαι μόνο γυναίκες, να νιώθεις μόνο τη γυναικεία ενέργεια, ένα κομμάτι ενδυνάμωσης, ένα κομμάτι ασφαλές και ξέγνοιαστο και μακριά από τα αντρικά κοινωνικά προνόμια. Αυτά, λοιπόν, τα εκάστοτε 500 μέτρα, ή 50 τετραγωνικά, ήταν η μία βασική μάχη που είχαμε να δώσουμε απέναντι σε μια κοινωνία με άπειρους χώρους μόνο για άντρες, σε μια κοινωνία γεμάτη ματσίλα και πατριαρχία, σε μια κοινωνία όπου οι λεσβίες αποτελούσαν –και ακόμα αποτελούν– τη σεξουαλική φαντασίωση κάθε στρέιτ άντρα. Από τα μάτια τους, τη γλώσσα του σώματος και του στόματός τους, ήθελες να τρέξεις μακριά, να τους διώξεις για λίγη ώρα από μπροστά σου, να ανακουφιστείς από την προσωρινή εξαφάνισή τους και την πεισματική τους στάση να τους δέχεσαι ακόμα και στο κρεβάτι σου με τη φίλη σου! Είχα ακούσει τον αδερφό μου να λέει σ’ έναν τύπο: «Αφού υπερασπίζεσαι τα δικαιώματα των γυναικών, βοήθα να έχουν τους χώρους τους και όχι να θέλεις να εισβάλεις σε αυτούς». Έτσι είχε πει όταν χρειάστηκε να κάνει πόρτα με τους συμφοιτητές του σε ένα από τα Women’s Only Party, τα γνωστά Cyberdykes Parties, κάποτε το 1995. Την ερωτεύτηκα στην Ερεσό, ταξίδεψα μαζί της στο Βερολίνο, χωρίσαμε και επέστρεψα στην πόλη μου, έχοντας απολαύσει τη δυναμική λεσβιακή σκηνή του Βερολίνου κάπου γύρω στο 1992. Μαζί μου μετέφερα και την ανάγκη μου για γυναικεία μόνο events, events που είχα δει εκεί και λάτρεψα. H ανάγκη ξεπηδούσε με ορμή από την ψυχή μου, έχασα έναν έρωτα και αυτό το πάλευα, αλλά απομακρύνθηκα και από μια κοινότητα, εκείνη τη φεμινιστική, λεσβιακή, ριζοσπαστική του Βερολίνου. Αυτό το κουβάλαγα γιατί το είχα δει, το είχα νιώσει, LIFO /6.6.2019

52

QUEER ATHENS Παραλία της Ερεσού το 1986. Από κει θέλησε να ξεκινήσει το μυαλό μου την αφήγηση αυτή, την παραλία της Σκάλας Ερεσού, και χαμογελάω για την όμορφη μνήμη που φέρνει η εικόνα της. Μόνο η Ερεσός αποτελεί ένα ολόκληρο κεφάλαιο που άξια καταλαμβάνει θέση στην ιστορία του ελληνικού λεσβιακού κινήματος, και όχι μόνο. Θυμάμαι τον βασικό μας αγώνα, για χρόνια, να κρατήσουμε ένα κομμάτι μόλις 500 μέτρων από την τεράστια παραλία της για γυναίκες μόνο. Κάθε φορά εμφανιζόταν κι ένας άντρας o οποίος έλεγε σε επανάληψη τα χιλιοειπωμένα λόγια τόσων άλλων αντρών: «Εγώ υπερασπίζομαι τα δικαιώματά σας, γιατί δεν με αφήνετε να κάτσω δίπλα σας στην παραλία;».

Ε Σ Β ΊΕ Σ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΕΙΧΑΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

είχα επίσης την εμπειρία χρόνων της Ερεσού, το ήθελα τόσο πολύ και στην πόλη μου, το έκανα όπως και όσο ήταν εφικτό. Δημιούργησα τα θρυλικά Cyberdykes Parties. Ήθελα χώρους γεμάτους γυναικεία ενέργεια που να μην παίζουν ελληνικά και να έρχονται εκεί άλλες κοπέλες, εκτός αυτών που συναντούσαμε συνέχεια στα λεσβιάδικα. Νομίζω, είχε κλείσει και το θρυλικό στις μέρες του μπαρ Ταξίδι στο Θησείο και υπήρχε τότε το απόλυτο λεσβιάδικο, η Οδύσσεια, πάνω στην Ερμού, που έπαιζε σχεδόν μόνο ελληνικά, ανέβαινα τις σκάλες και φόραγα κατευθείαν το walkman πριν μπω μέσα. Τα Cyberdykes δεν ήταν μόνο πάρτι, ήταν τα μοναδικά σε όλη την Ελλάδα δρώμενα μόνο για γυναίκες και αυτό σήμαινε πολλά, όπως το γεγονός σε μια πόλη που έσφυζε από πάρτι να γίνονται λεσβιακά events με flyers, δελτία Τύπου, θεματικές, και να δίνουν τεράστια ορατότητα της κοινότητάς μου και στην πόλη μου.

Berlin, Booze, Mad, Underworld, ήταν μερικά από τα κλαμπ που κατακτούσαμε! Σκεφτόμουν το εκάστοτε θέμα, έφτιαχνα το δελτίο Τύπου, το έβγαζα φωτοτυπίες, έφτιαχνα όμορφους φακέλους και ετοίμαζα τα γράμματα που άφηνα σε πολλά έντυπα και ραδιόφωνα – τότε δεν έστελνες μαζικά emails. Σχεδίαζα με τη βοήθεια φιλενάδων και φίλων τα flyers, τα εκτύπωνα και γύρναγα δεκάωρα καθημερινά σε ΟΛΗ την Αθήνα με τη μηχανή και μοίραζα δελτία Τύπου στα media και τα flyers στον κόσμο, μπόλικες φορές, ευτυχώς, με παρέα. Ήταν πολύ δύσκολο το μοίρασμα των flyers σε πλατείες και σε κόσμο μόνη μου, έκανα υπέρβαση του εαυτού μου για να βρω το κουράγιο. Η ψυχή μου το ήξερε πόσο ζόρικο ήταν να αντιμετωπίζεις τον κόσμο καταπρόσωπο. Στις πλατείες και στους δρόμους, οι ιστορίες αμέτρητες από το μοίρασμα ΛΕΣΒΙΑΚΟΤΑΤΩΝ flyers. Ήταν πρωτόγνωρο τότε να βγάζεις στο φως της ημέρας λεσβιακές εικόνες. Αφήναμε σε κάθε τραπεζάκι, όποιος κι αν καθότανε, σε τραπέζια γεμάτα άντρες με καφέδες ακουμπούσαμε τα flyers επιδεικτικά. Λέγαμε να το πουν στις φίλες τους, στις αδερφές τους, στις κοπέλες τους. Ακούγαμε άπειρα σχόλια, πιάναμε κουβέντα, γινόντουσαν τσακωμοί, σκόρπιες υποτιμητικές κουβέντες για το «ποιος μας γαμάει», είχαμε τις ατάκες έτοιμες, ήταν η μάχη για την ορατότητα, ήθελε θάρρος αλλά το κερδίζαμε από τον χαβαλέ που κάναμε, ήθελε κουράγιο αλλά το βρίσκαμε από την ανάγκη μας για τη διεκδίκηση του χώρου μας, της ύπαρξής μας, της ταυτότητάς μας, βγαίναμε από την «ντουλάπα» μας και δημιουργούσαμε χώρο για εμάς, το απαιτούσαμε αυτό μας το δικαίωμα.

LIFO /6.6.2019

53

QUEER ATHENS

Σ

την αρχή το έδιναν μόνο για Τετάρτη το εκάστοτε μαγαζί, μετά, με την επιτυχία που είχαν, το έδιναν και Παρασκευές. Τα πρώτα ξεκίνησαν στο Berlin στο Θησείο, από κει πέρασε και η Μάχη Λαμάρ, και μετά μεταφέρθηκαν στο Βooze, τελείως αντρικός ροκ χώρος τότε, τον πλημμυρίζαμε γυναίκες. Βγαίναμε από τα κλειστά όρια των λίγων λεσβιακών μαγαζιών και διεκδικούσαμε χώρο και ορατότητα στον χάρτη της βραδινής ζωής της Αθήνας. Εξάλλου, η λεσβιακή ζωή ξεκινούσε και ολοκληρωνόταν τα βράδια. Η γκέι ζωή γενικά δεν ήταν στα σχολεία, δεν ήταν στην εργασία, δεν ήταν πουθενά εκτός από τα δικά μας, γκέι, μαγαζιά. Ζούσες το βράδυ! Η τότε σκηνή ήταν κυρίως νυχτερινή και αυτό δεν έχει αλλάξει και πολύ στις μέρες μας. Το Fairy Τale πιο μετά, οι 4 Τοίχοι, η Porta, το Mexico, το Τελεία και Παύλα στην Αλεξάνδρας, το Lizard. Τα έχω λίγο μπερδεμένα χρονολογικά, αλλά τα γυρνούσαμε όλα, πήζαμε στα ελληνικά και στην κλεισούρα – έτσι νιώθαμε, ατενίζοντας την Ευρώπη. Δεν ήταν όλα ακριβώς την ίδια εποχή, ήταν όμως όλα πολύ χαρακτηριστικά λεσβιακά μαγαζιά της Αθήνας. Μεγάλη βοήθεια εκείνη την εποχή για τα Cyberdykes Parties ήταν το περιοδικό «Κλικ», το «01», το «Bold», ακόμα και το «Αθηνόραμα» λίγο αργότερα άρχισε να δημοσιεύει, αλλά κυρίως το ραδιόφωνο του ΚΛΙΚ Fm βοηθούσε πολύ (Φώτης Σεργουλόπουλος, Γιάννης Νένες, Νίκος Μουρατίδης)! Τα media μάς πρόβαλλαν πολύ υποτιμητικά και αποτρεπτικά, ο αγαπημένος μου Γρηγόρης ήταν ο κύριος υπερασπιστής μας, έβγαινε σαν την Ούμα Θέρμαν στα τηλεοπτικά παράθυρα και μοίραζε εύστοχες «κλοτσιές» – τι υπέροχη ανάσα! Κάπου αρχές της δεκαετίας του ’90 με είχε βγάλει κι εμένα σε μια εκπομπή στον Μικρούτσικο, τότε που είχε βουίξει όλη η γειτονιά και η μάνα μου είχε φρικάρει, επίσης δεν θυμάμαι πότε είχα βγει στο κυριακάτικο « Έψιλον», και με φωτογραφία μου. Η συνέντευξη αυτή έχει αφήσει στην οικογένειά μας την παρακάτω ατάκα, του αδερφού μου. Πάνω στην υστερία της μάνας μου, που μας έλεγε ότι δεν τολμάει να βγει να πάει για ψώνια στο σούπερ μάρκετ και στον φούρνο γιατί όλοι θα λένε για την κόρη της τη λεσβία, εγώ της απάντησα ότι θα πηγαίνω με τον αδερφό μου για τα ψώνια κι εκείνος είπε γελώντας «εσύ είσαι λεσβία, εσύ θα πηγαίνεις για ψώνια» και γύρισε να κοιμηθεί στο κρεβάτι του. Δεν ήταν εύκολο να βγεις δημόσια να πεις ότι είσαι λεσβία, αλλά, ευτυχώς, είχα κάνει το outing στην οικογένειά μου από τα 15 μου και είχα ξεμπερδέψει μ’ αυτό, ο κόσμος ήταν πλέον το πρόβλημα της μάνας μου και όχι η σεξουαλικότητά μου!

Ξαναγυρνάω πίσω, η μνήμη μου δεν ακολουθεί χρονολογική σειρά, ακολουθεί συναισθήματα έντονα, κι έτσι ο νους μου πετάχτηκε στην πρώτη επαφή με λεσβίες, το 1985, στο υπόγειο του ΑΚΟΕ, από κει σχεδόν ξεκίνησαν όλα στη ζωή μου! Από το ΑΚΟΕ γεννήθηκε και η Ελληνική Ομοφυλοφιλική Κοινότητα το 1988, η γνωστή μας ΕΟΚ. Σε ένα υπόγειο, με μια βιβλιοθήκη να το κάνει δίχωρο, κάθε Τετάρτη στις 19:30 γινόταν η συνάντηση της Λεσβιακής Ομάδας του ΑΚΟΕ. Τότε, το 1985, τα πράγματα ήταν έντονα κινηματικά, υπήρχαν ομάδες και συναντήσεις. Από το ΑΚΟΕ γνώρισα τη Λεσβιακή Ομάδα της Ρωμανού Μελωδού, η οποία μόλις διαλυόταν. Τις γνώρισα σε ένα φεστιβάλ του Ρήγα Φεραίου στο Άλσος Νέας Σμύρνης, ήταν όλες οι λεσβίες ακτιβίστριες της Αθήνας μαζεμένες. Κάτω από ένα δέντρο είχε στηθεί ένα «γκέι» πάνελ, ο Γρηγόρης μίλαγε. Δεν είχα λόγια να περιγράψω τη χαρά μου, περιτριγυρισμένη από γυναίκες φεμινίστριες, λεσβίες, ακτιβίστριες, κι εγώ δεν είχα μπει καν στα 16 μου. Ήμουν όμως ήδη στη Μαθητική Πρωτοβουλία, που ήταν η Νεολαία της Οργάνωσης Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ). Από κει μεταπήδησα πιο βαθιά, στον τότε λεσβιακό και φεμινιστικό χώρο, με κάλυπτε πιο πολύ από το να περιμένω την εργατική επανάσταση, που πλημμύριζε με ματσίλα και αντρικό προνόμιο. Ευτυχώς, τότε υπήρχε εντονότατα ο λεσβιακός και φεμινιστικός χώρος και νιώθω απέραντη ευγνωμοσύνη γι’ αυτά που έζησα.

LIFO /6.6.2019

54

Τότε είχαμε το υπέροχο, μοναδικό, καταπληκτικό Βιβλιοπωλείο των Γυναικών στη Μασσαλίας, βουρκώνει η ψυχή μου στη μνήμη αυτή, κοντοστέκομαι, θυμάμαι έντονα την ξύλινη πόρτα του, ξαναερωτεύομαι τις γυναίκες του, την ατμόσφαιρα, την κουλτούρα, τα έντονα νιάτα μου. Το λάτρευα το Βιβλιοπωλείο των Γυναικών, δυο δρασκελιές πιο πάνω, στη Σίνα, ήταν και το Amsterdam Café, δεν είχε τον τίτλο του γκέι ή λεσβιακού μπαρ, αλλά πολλές λεσβίες αράζαμε εκεί. Μια φορά ήρθε και με μάζεψε και ο πατέρας μου από κει, είχα πάρει τεράστια τρομάρα, γιατί στην ηλικία μου, φυσικά, ήταν αδιανόητο να είμαι στην Αθήνα, μόνη και σε μπαρ, και μάλιστα να καπνίζω και να πίνω. Από το βιβλιοπωλείο στη Μασσαλίας μπορούσες να πας με τα πόδια μέχρι τη Μαυρομιχάλη, κάπου στη μέση της, όπου συναντούσες μία φορά την εβδομάδα την Ομάδα Ξένων Γυναικών, που είχε αρκετές λεσβίες. Πόσο μου έχουν λείψει οι ομάδες, οι συναντήσεις, το κλίμα εκείνο, γεμάτο φεμινιστικό αέρα αποδοχής! Στέκομαι εκεί, στην πόρτα, νοερά, τόσο μικρή και τόσο παθιασμένη. Βουτάει η μνήμη μου μέσα στον χώρο και σταματάει στην Έφη, μια Ελληνοαυστραλέζα η οποία με πήγε για πρώτη φορά στην Ερεσό. Η Ερεσός ήταν μεγάλο «σχολείο» για όλες όσες πηγαίναμε, μια και σου έδινε τη δυνατότητα να αναμειχθείς και να μάθεις από τη λεσβιακή σκηνή της Ευρώπης, με την πλειονότητα των γυναικών να είναι από τη Γερμανία, την Ολλανδία και, φυσικά, την Ελλάδα. Τότε, το χωριό ήταν σχεδόν έρημο από τουρισμό, είχε μόνο τους ντόπιους, και φάνταζε ότι ήμασταν σχεδόν ο μοναδικός τουρισμός του (και μάλιστα εις το όνομα της Σαπφούς). Οι γυναίκες βρισκόμασταν τότε στο Yellow (σημερινό Primitive), ένα σημείο μακριά από την πλατεία της Σκάλας Ερεσού. Δεν ήταν όπως αργότερα, που απλώθηκαν σε ξενοδοχεία, εστιατόρια και μπαρ. Το Yellow, το all-day bar/café του Μαρίνου, απείχε λίγα μέτρα από την πλατιά, αμμουδερή παραλία. Μέσα σε σκηνές και καλύβες έβλεπες μόνο γυναίκες, και τα βράδια, φωτιές στην παραλία, και όλες μαζί να μιλάμε, να γελάμε, να ερωτευόμαστε, να ανταλλάσσουμε ζουμερά φιλιά και κουβέντες. Τρομερή ενδυνάμωση και γνώση! Ο απόλυτος επίγειος παράδεισος για λεσβίες στην Ελλάδα και για όσες δεν ήθελαν τη Μύκονο, που ήταν περισσότερο για γκέι άντρες. Ο μοναδικός καλοδεχούμενος άντρας στις φωτιές στην παραλία ήταν ο Γιάννης Φελέκης, γνωστός στον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, ο οποίος μόνο μας έφερνε προμήθειες και έφευγε, παρόλο που του λέγαμε να καθίσει. Οι άντρες που πραγματικά μας σέβονταν δεν είχαν ανάγκη να εισβάλουν στους ελάχιστους χώρους μας, η ιστορία του λεσβιακού χώρου έχει αρκετά αντρικά ονόματα να συμπεριλάβει.

Η

Ερεσός έπαιξε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο και στη λεσβιακή ζωή της Αθήνας (π.χ. εκεί ήταν οι πρώτες επαφές των Ελληνίδων λεσβιών με τρανς γυναίκες και άντρες). Στην Ερεσό, γύρω στο 1997, από μια ακτιβίστρια Γαλλίδα εγώ άρχισα να μαθαίνω για το gender dysphoria, άρχισα πρώτη φορά να καταλαβαίνω τι συμβαίνει σ’ εμένα. Τόσα χρόνια μιλούσαμε για butch και femme και δεν υπήρχε ζωηρά στο τοπίο το θέμα της ταυτότητας φύλου. Πήγα μαζί της στο Παρίσι και έμαθα τόσα πράγματα γύρω από το gender, έμαθα για την Κέιτ Μπέρνσταϊν και, κυρίως, έμαθα για τον εαυτό μου – μέχρι τα 27 μου δεν ήξερα τι ήταν αυτό που με εγκλώβιζε μέσα μου. Η Ερεσός, αρκετά χρόνια μετά, πιο «μαζικά» πλέον, ήταν ο πρώτος λεσβιακός χώρος στην Ελλάδα που έφερε σε επαφή τις cis λεσβίες με τρανς γυναίκες λεσβίες και τρανς αγόρια. Οι εμπειρίες αυτές και η γνώση πέρασαν από τις Ελληνίδες λεσβίες στις λεσβιακές σκηνές των πόλεών τους. Το 1985, με τη διάλυση της Λεσβιακής Ομάδας της Ρωμανού Μελωδού, σχηματίστηκε το καταπληκτικό στέκι της άτυπης Λεσβιακής Ομάδας στο Κουκάκι – αυτή είναι που πρόλαβα και βίωσα πιο πολύ. Στα χέρια μου ήδη είχε πέσει το ανεκτίμητο λεσβιακό περιοδικό «Λάβρυς» (κυκλοφόρησε το 1982, έβγαλε μόνο τρία τεύχη και σταμάτησε το 1983, όταν ήμουν 12-13 χρονών, και δεν το είχα προλάβει), το οποίο είναι περιοδικό-ορόσημο στην ιστορία του ελληνικού λεσβιακού κινήματος, και κάποιες από τις γυναίκες που το είχαν βγάλει ήταν οι ίδιες που δημιούργησαν το στέκι/ομάδα στο Κουκάκι. Πάνω στη Βεΐκου, η μονοκατοικία υπάρχει ακόμα, εξωτερικά είναι σχεδόν όπως ήταν τότε. Δεν υπάρχει φορά που να περάσω από κει και να μη νιώσω συγκίνηση ή να μη θυμηθώ τη Βάσω να μπαίνει μέσα φουριόζα και να φωνάζει γελώντας «πάλι ένας με πέρασε για αμούστακο αγοράκι και μου χάρισε τις σφαλιάρες που θα μου έριχνε». «Άραγε οι butch λεσβίες δεν ήμασταν από τα πρώτα queer άτομα της πόλης μας;» ρώτησε πρόσφατα η Στεφανία, και συμφώνησα! Σε αυτήν τη μονοκατοικία, λοιπόν, σε έναν χώρο χίπικο, με αυτοσχέδιο μπαρ, καναπέδες πρόχειρους και πολύ μοβ χρώμα, περάσαμε πολλές μεθυστικές λεσβιακές βραδιές. Στην Αθήνα του τότε, πριν από λίγα χρόνια είχε κλείσει το Ορνέλας, ένα υπέροχο μπαρ, σημείο συνάντησης κάπου στην Ακρόπολη – ιδιοκτήτες του ήταν η Ρούλα και ο γλυκός Σταμάτης. Το Ορνέλας το είδα μόνο μία φορά, το τελευταίο του βράδυ, όταν έκλεινε. Η ζωή μου στην Αθήνα περνούσε κυρίως μέσα από ομάδες, πορείες, συναυλίες και πολιτικές συζητήσεις, όμως τα βράδια χωνόμουν στα λεσβιακά μπαρ. Στη μνήμη μου έρχεται ξαφνικά το Κορασόν, στην Κυψέλη. Είχα πάει μόνο δύο φορές, αλλά αξίζει τόσο να μιλήσω γι’ αυτό λίγο πιο αναλυτικά, έστω κι αν ήταν στο τέλος της δεκαετίας του ’80 ή ίσως αρχές της δεκαετίας του ’90. Το διαφορετικό αυτό λεσβιάδικο βρισκόταν στο ισόγειο μιας πολυκατοικίας, ένα μικρό διαμέρισμα είχε

QUEER ATHENS ντυθεί μπαρ και ήταν για πιο ηλικιωμένες, βελούδινες γυναίκες μιας άλλης εποχής που βλέπουμε μόνο στο σινεμά. Μιας εποχής που δεν έζησα, αλλά χάζευα με θαυμασμό μέσα από τις ιστορίες άλλων γυναικών, και μου θύμιζε τις περιγραφές των βιβλίων της Elula Perrin. Νομίζω, δεν υπήρχε λεσβία εκείνη την εποχή που να μην είχε διαβάσει κάποιο βιβλίο της Elula Perrin. Ήταν πολύ λίγα τα λεσβιακά βιβλία, μα τόσο ανεκτίμητα και αναγκαία, δεν είχαμε εύκολη πρόσβαση σε πολλά πράγματα, όπως σήμερα. Ψάχναμε κάπου τη λέξη «λεσβία», ψάχναμε κάτι από την εικόνα μας απελπισμένα!

Α

θήνα 1987, τα Εξάρχεια είχαν και λεσβίες! Η πλατεία τότε ήταν ένας φανταστικός, υπέροχος χώρος, ειδικά όταν δεν γίνονταν φασαρίες, που όμως τότε είχαν μοναδικούς εχθρούς τους μπάτσους. Θυμάμαι τη φρικτή βραδιά 17 Νοεμβρίου 1985, μετά την πορεία του Πολυτεχνείου, κατεβήκαμε με φίλες και φίλους στην πλατεία. Το ξέρετε ότι ήταν δύσκολο να πας πλατεία τότε, από τη Χαριλάου σε όλες τις εισόδους προς πλατεία είχε μπάτσους και σε σταμάταγαν για εξακρίβωση και μπορεί να μη σε άφηναν να κατηφορίσεις, κάναμε πολλούς κύκλους μέχρι να φτάσουμε πλατεία. Εκείνο το απαίσιο βράδυ ήμουν πολύ κοντά στην κλούβα απ’ όπου βγήκε ο μπάτσος Μελίστας και έριξε και άφησε νεκρό τον 15χρονο Καλτεζά, ένα αγόρι ακριβώς στην ίδια ηλικία μ’ εμένα. Πάρα πολύς θυμός και στενοχώρια και ανεξίτηλο στη μνήμη. Ένα τέτοιο βράδυ, με φασαρίες στη Νομική, είχε ξεσηκώσει η χωρισμένη μάνα μου τον πατέρα μου να έρθει να με βρει και τελικά με βρήκε σ’ εκείνο το μπαρ στη Σίνα, με μια κοπέλα αγκαλιά, με τσιγάρο στο χέρι και με μια μπίρα μπροστά μου! Ήταν λίγες μέρες μετά που είχα πάει τη μάνα μου στο υπόγειο στο ΑΚΟΕ και μετά για καφέ στο Amsterdam Bar. Δίπλα στα Εξάρχεια το Κολωνάκι, άλλος κόσμος, αλλά έντονα γκέι εξίσου. Πέρναγα τη νοητή γραμμή συχνά, αλλά ανήκα στην πλατεία ταγμένα, πωρωμένα, με όλη μου την ψυχή και το σώμα. Στο κάτω μέρος της πλατείας, στον λεγόμενο«βρομιάρη» (πραγματικά, ένα σουβλατζίδικο που άλλαζε συνέχεια σχήμα η ταπετσαρία του, ανάλογα προς τα πού μετακινούνταν οι κατσαρίδες), τα τέσσερα τραπέζια του πάνω στην πλατεία τους όμορφους μήνες ήταν κατειλημμένα από λεσβίες και φεμινίστριες. Καθόσουνα και πέρναγαν πολλές φιλενάδες, ήταν σαν να ξαναμαζεύεται η Ερεσός και μαζί το πιο πολιτικό γυναικείο δυναμικό κομμάτι της εποχής. Επίσης, ερχόντουσαν και ξένες λεσβίες. Τότε δεν υπήρχαν τσάρτερ από τις χώρες τους και ο κόσμος πήγαινε στα νησιά μέσω Αθήνας. Ήταν πάρα πολύ όμορφα τα Εξάρχεια τότε, ήταν πάρα πολύ όμορφη η δυναμική τους, και σίγουρα είχε πιο πολλούς γκέι το Κολωνάκι, αλλά το πιο ανατρεπτικό και queer κομμάτι (χρησιμοποιώντας τον σύγχρονο όρο) βρισκόταν στα Εξάρχεια! Αθήνα 1995, δέκα χρόνια προτού ξεκινήσει το Athens Pride. Τότε υπήρχε η ΕΟΚ, αλλά δεν θυμάμαι κάτι σε ομάδες ή οργανώσεις έντονο πολύ, και ειδικά σε λεσβιακή ομάδα, νομίζω, δεν υπήρχε πλέον κάτι. Αν δεν με απατά η μνήμη μου, ήταν το κινηματικό σε ύφεση συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια και τότε είναι που εμφανίζονται πολύ δυναμικά τα Cyberdykes Parties και, λίγο μετά, το πανέμορφο λεσβιακό περιοδικό «Μαντάμ Γκου», από φίλες λεσβίες, που όμως δεν είχαν σχηματίσει ομάδα. Η κοινότητα βράζει με έναν τρόπο αυθόρμητο και θέλει να βγει προς τα έξω και όσοι είχαμε δύναμη και όρεξη βλέπαμε την Ευρώπη, τη λαχταρούσαμε όσον αφορούσε ΛΟΑΤΚΙ θέματα και τη φέρναμε, όπως μπορούσαμε, στην πόλη μας. Η εποχή είχε κυρίως media και πάρτι με ορατότητα, όχι μόνο κλειστά μπαρ, όχι μόνο μικρούς χώρους, δικούς μας, αλλά μεγάλους, φανερούς, γνωστούς, ορατούς, επώνυμους. Κάτι άλλαζε στην ορατότητά μας! Γκέι άντρες είχαν εισβάλει στα media και αυτό έδινε ελπίδα και χαμόγελα. Με πρώτα γραμμένη τη λέξη «Lesbian» και μετά τη λέξη «Gay», διοργανώνω στο Booze το 1996 ένα ηχηρό, ασφυκτικά γεμάτο Athens Pride Party. Την επόμενη χρονιά, με τη βοήθεια μιας υπέροχης Ανατολίτισσας κοπέλας που νοσταλγώ πολλές φορές, διοργανώνω πάλι ένα Athens Pride Party, νομίζω στο Camel. Ως ετήσιο event, μεγαλώνει, και με άλλες συνεργασίες συνεχίζεται μέχρι το 1999, οπότε και φέρνουμε τον Jimmy Somerville στην Ελλάδα με τη βοήθεια των Γιάννη Τσιρογιάννη, Γιάννη Νένε και Φώτη Σεργουλόπουλου. Το 1998 κάνουμε το πρώτο event με θέμα «Gay Vote» – τότε είχαμε ανοιχτά τέσσερις γκέι υποψήφιους να κατεβαίνουν στις εκλογές. Παράλληλα, φέρνουμε από το εξωτερικό και κάνουμε πάρτι με drag queens και για πρώτη φορά στην Αθήνα έχουμε drag king show από το Λονδίνο – επίσης είχα φέρει και πώληση sex toys από το θρυλικό Sh! του Λονδίνου, όλα αυτά μέσα στο QBase. Το 1998 πηγαίνουμε από Αθήνα μια μεγάλη παρέα στα Gay Games στο Άμστερνταμ, είναι η πρώτη φορά που συμμετέχω με φωτογραφίες μου σε μια μεγάλη λεσβιακή έκθεση φωτογραφίας, που μάλιστα ταξίδεψε στην Ευρώπη, το Lesbian ConneXion! Πήγα στο Άμστερνταμ με ένα τεράστιο σίδερο στο πόδι και γύψο! Βλέπαμε στο γήπεδο του Άγιαξ να κατεβαίνουν από την οροφή οι Weather Girls και 2.000 ναυτάκια να πετάνε τα καπέλα τους. Όταν βλέπεις τέτοιες μεγάλες LGBTQI+ γιορτές, γυρνάς στην πόλη σου και κάνεις όσο περισσότερα μπορείς, γιατί ζηλεύεις, πωρώνεσαι, διψάς, το έχεις ανάγκη!

Το 2000 ο Πωλ Σοφιανός (deon.gr) οργανώνει ένα Athens Pride – όχι μόνο πάρτι αλλά και ομιλίες και πάνελ. Ο Πωλ Σοφιανός τότε μόλις με είχε βοηθήσει και είχαμε φτιάξει επίσημα το πρώτο ελληνικό λεσβιακό site, το Lesbian.gr, που σήμερα μετρά 19 ολόκληρα χρόνια. Η ημερομηνία ήταν ιστορική και για έναν άλλον πολύ σημαντικό λόγο, γιατί από εκείνο το πάνελ του 2000 δημιουργήθηκε η Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας (ΛΟΑ), η οποία βρήκε έδρα στην οδό Ερεσού, στο Φεμινιστικό Στέκι.

Στην ομάδα πήγα λίγες φορές, στις αρχές της δημιουργίας της, μια και ήμουν σ’ εκείνο το πρώτο πάνελ όπου αποφασίστηκε επιτέλους να γίνει μια λεσβιακή ομάδα στην Αθήνα, και ξαναπήγα και κάποιες ελάχιστες φορές μετά. Δεν ήμουν ενεργό μέλος της ΛΟΑ, θα ήταν πολύ καλύτερα να μιλούσαν γι’ αυτήν κάποιες από τις κοπέλες της. Οι δράσεις της ομάδας ήταν ανεκτίμητες, με χαρακτηριστικότερες τη συμμετοχή της από το 2001 στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ (τι υπέροχο λεσβιακό πάρτι τότε, είχα παίξει και μουσική!) και όταν εκδώσανε το λεσβιακό περιοδικό με τον υπέροχο τίτλο «Νταλίκα», το 2009. Η ΛΟΑ έδωσε ξανά πνοή και ορατότητα στις λεσβίες και είναι τρομερά λυπηρό που δεν υπάρχει πια. Η μεγαλύτερη αξία της ομάδας, πέρα από τις ορατές δράσεις της (συμμετοχή σε πορείες, κονκάρδες, flyers, πάρτι, παρεμβάσεις, κείμενα, προβολές ταινιών), ήταν η ίδια της η ύπαρξη και οι εβδομαδιαίες συναντήσεις της. Ακόμα και οι βραδιές που η ομάδα βρισκόταν στο Στέκι Μεταναστών, κρατώντας το μπαρ, ήταν ανεκτίμητες όσον αφορά τη δημιουργία χώρου έκφρασης.

Θ

α ήταν τολμηρό, αλλά και άκρως αληθινό, να πω ότι στο τέλος της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές του 2000 είχα πωρωθεί με το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Ένα μεγάλο πεδίο μου για πολλά χρόνια ήταν η λεσβιακή πορνογραφία. Με απασχολούσε πολύ το cross-gender, με απασχολούσε πολύ η ταυτότητα φύλου και το δικό μου φύλο, λάτρευα το BDSM, είχα προσχωρήσει πλέον και ζήλευα τα sex and play events της Ευρώπης. Από το 1997, στο Παρίσι, είχα μπει για τα καλά σε άλλη φάση μέσα μου και έξω μου. Ένιωθα ότι ήταν η στιγμή να μιλήσουμε για τη δική μας πορνογραφία και σεξουαλικότητα. Για τα σώματά μας και την ηδονή μας, να φύγουμε από την υποκριτική σεμνοτυφία, να σπάσουμε τα ταμπού και να ανοίξουμε δικούς μας χώρους σεξουαλικής, έκφρασης. Είχα γεμίσει το σπίτι με DVD και κάποιες βιντεοκασέτες με λεσβιακό και FTM BDSM σεξ. Δεν μου αρκούσε ότι απλώς υπάρχουμε, είχα ενθουσιαστεί, ήταν επανάσταση για μένα να μιλάω για το λεσβιακό και queer σεξ, να εξηγώ ότι δεν είναι μόνο χαδάκι και απαλές ηδονές αλλά τεράστιοι, εκκωφαντικοί οργασμοί ενός γυναικείου σώματος που αποσιωπάται κοινωνικά από χίλιες πλευρές, είχα συγκλονιστεί με τη συνειδητοποίηση του transgender. Είχα γνωρίσει τρανς γυναίκες λεσβίες στο Παρίσι, είχα δει το Hustler White του Bruce LaBruce στο Παρίσι, είχα κάνει άλμα. Θυμάμαι μια υπέροχη, αξιοσημείωτη εκδήλωση κάπου στο 2003 της ΛΟΑ για την έκδοση του πρώτου στην παγκόσμια ιστορία λεσβιακού βιβλίου, του καταπληκτικού Πηγαδιού της μοναξιάς της Radclyffe Hall. Με αφορμή αυτό το βιβλίο με κάλεσαν να μιλήσω και μετά έβγαλαν μια πανέμορφη έκδοση με διαφορετικές αναγνώσεις γυναικών πάνω στο βιβλίο. Η δική μου ανάγνωση ήταν η μοναδική που αναγνώριζε τη συγγραφέα ως «τρανς» άτομο. Τι κλάμα είχα ρίξει διαβάζοντας το βιβλίο, ειδικά στο σημείο όπου έγραφε «η έρημη χώρα ανάμεσα στα δύο φύλα»! Ήταν λίγα τα χρόνια που είχα αρχίσει να καταλαβαίνω τη δική μου ύπαρξη και διαβάζοντας το βιβλίο δεν έβλεπα μια λεσβία αλλά έναν άνθρωπο με gender dysphoria. Η χαρά που φιλοξενήσανε και τη δική μου άποψη ήταν μεγάλη. Το σλόγκαν μου εκείνη την εποχή, το οποίο έβγαζα και σε κάρτες, ήταν «Love me tender, love me true, but fuck me hard». Στη φωτογραφία ήταν μια γυναίκα, αλλά αν περιγράψω τη στάση της, θα λογοκριθεί. Οι αντιδράσεις ήταν μεγάλες, κάποιες σκίζανε τα flyers, κάποιες μου επετίθεντο λεκτικά (έως ότι είναι αηδιαστικό να υποβιβάζω έτσι τη γυναίκα άκουσα), κάποιες δεν δέχονταν καν τα FTM και MTF άτομα. Τόσο όποιες από εμάς χρησιμοποιούσαν strapon και dildo όσο και οι άνθρωποι που προσδιορίζονταν ως FTM (female to male) εκείνη την εποχή φαντάζαμε υπερβολικοί για πάρα πολλές κοπέλες στον χώρο μας. Οι καβγάδες ήταν μπόλικοι, όσο και η μηδενική μου ανοχή – ένιωθα ότι δεν είχα καμία όρεξη παρά να κάνω αυτό που ποθούσα. Επίσης, συνεχίζαμε τα Cyberdykes και είχαν πολύ ενδιαφέρον, γιατί είχαμε ανεβάσει τρεις stand-up comedies. H πρώτη ήταν το James Bond was a lesbian LIFO /6.6.2019

55

QUEER ATHENS

(2001 σε Αθήνα και στο City της Μυκόνου), μετά ήταν το Santa Claus is gay και το τελευταίο ήταν το St Valentine is not monogamous. To Santa Claus is gay το ανεβάσαμε και κάποια χρόνια αργότερα μετά την πρώτη του εκτέλεση. Στη δεύτερη παρουσίασή του, με έναν αισχρό τίτλο της «Espresso» είχε γίνει χαμός στα media και η ευγνωμοσύνη μου απέναντι στον Γρηγόρη είναι ακόμη τεράστια, είχα τρομάξει πολύ με τα παπαδαριά. άπου στις αρχές του 2000 μου παραχωρήθηκε η εκπομπή της ΕΟΚ στον ραδιοφωνικό σταθμό του Νέου Ηρακλείου, το «Gay and Lesbian Radio Show», την εκπομπή την αναλάβαμε εγώ με τον Πωλ Σοφιανό («Deon Magazine») και τον Βαγγέλη Γιανέλλο (πρόεδρο της ΕΟΚ), αλλά σύντομα δεν προλάβαιναν να ασχοληθούν, και για κάποια χρόνια, μέχρι να την κόψει το ΕΣΡ το 2005, τη διεκπεραίωνα αποκλειστικά εγώ. Η εκπομπή μού έτρωγε πολύ χρόνο, τόσο για την προώθησή της όσο και για την ύλη της, αλλά η απήχησή της ήταν ευχάριστη έκπληξη, τα τηλέφωνα κατά τη διάρκειά της χτυπούσαν, επισκέψεις έρχονταν, και μέχρι σήμερα συναντώ άτομα που μου μιλάνε γι’ αυτήν, για κασέτες που έγραφαν και έστελναν σε φίλους τους στην επαρχία. Η εκπομπή ήταν σαν μαγκαζίνο, κυρίως ήταν ενδυναμωτική για τον κόσμο. Παράλληλα, έτρεχα το Lesbian. gr και έστελνα πλέον ηλεκτρονικά εβδομαδιαία newsletters, μη φανταστείτε με την ευκολία που γίνονται αυτά σήμερα. Είχα μαζέψει μια μεγάλη λίστα με χρήστες και media και έγραφα και έστελνα άρθρα για τη ραδιοφωνική εκπομπή, αλλά και για events, καθώς και πολιτικά κείμενα. Εκείνες τις εποχές έκανα κάθε Παρασκευή στο ιστορικό Spices τα Pornographic Art Parties και πρόβαλλα μέσα στο κλαμπ ταινίες της Maria Beatty και ό,τι είχα από τη συλλογή μου. Μη φανταστείτε ότι γινόντουσαν και πολλά μέσα στον χώρο, αλλά ήταν υπέροχο και μόνο που ερχόντουσαν πολλές γυναίκες. Το Lesbian.gr ακόμα είναι το μοναδικό ηχηρό στην Ελλάδα site για λεσβίες. Το site μέχρι και πρόσφατα είχε chatroom και ήταν το μεγαλύτερο chatroom στην Ελλάδα για γυναίκες. Έχω ακούσει πολλές ιστορίες για το πόσες φίλες γνωρίστηκαν μέσα στο chat. Έχω καταλάβει πόσες φίλες ζούσανε μέσα στο chat. Ένα απλό chat αποτελούσε έναν πολύ σημαντικό χώρο γνωριμίας και «διασκέδασης». Δεν ήταν μέσα μόνο η επαρχία αλλά και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Κυριολεκτώ ότι το chat για την ελληνική λεσβιακή σκηνή ήταν πηγή οξυγόνου. Το κυριότερο πρόβλημα, και γι’ αυτό το έκλεισα τελικά, ήταν οι άντρες. Όλο το Lesbian.gr είχε 57,5% επισκεψιμότητα από άντρες και δεν μπορούσες να τους κρατήσεις μακριά, βρίσκανε άπειρους δούρειους ίππους για να χώνονται. Εξαιτίας του chat είχα βρεθεί να απολογούμαι στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος πολλές φορές, μάλιστα μια φορά καλέσανε και τον πατέρα μου, μια κι εκείνος ήταν ο ιδιοκτήτης. Εκείνες τις εποχές δεν επιτρεπόταν να έχει ένα φυσικό πρόσωπο πάνω από ένα site στο όνομά του, έτσι το έβαλα στο όνομα του πατέρα μου. Αυτό που γινόταν ήταν ότι όποιος άντρας ήθελε να εκδικηθεί την πρώην σύντροφό του επειδή «έγινε» λεσβία, έμπαινε και έδινε το όνομα, το κινητό της και γράφανε σαν να ήταν αυτή και λέγανε πρόστυχα πράγματα στα πριβέ και πάρα πολλοί την έπαιρναν τηλέφωνο και την ενοχλούσαν και αυτή κατέφευγε στη Δίωξη. Τα περιστατικά και τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι άντρες στο site είναι αναρίθμητα, δεν ήξερες αν μιλούσες σε cis άντρα στρέιτ που, κλασικά, ήθελε να πραγματοποιήσει την φαντασίωσή του ή αν όντως ήταν λεσβία γυναίκα ή τρανς. Πάρα πολλές κοπέλες είχαν πέσει θύματα cis στρέιτ αντρών μέσα στο chat. Τα πράγματα δυσκόλεψαν με τα χρόνια, οι άντρες (cis στρέιτ) ήξεραν να σου απαντήσουν μέχρι και πόσες ημέρες είχαν κύκλο περιόδου, δεν μπορούσες να τους εντοπίσεις, και όταν στις μέρες μας το chat, όπως είναι λογικό, αποτελούσε χώρο θαλπωρής και για τις τρανς γυναίκες και για τους τρανς άντρες, οι στρέιτ άντρες είχαν έναν τέλειο δούρειο ίππο να χωθούν και να δημιουργηθούν αδιανόητα μπάχαλα εις βάρος των γυναικών και των τρανς ανθρώπων. Το Lesbian. gr είχε moderators μια τρανς γυναίκα λεσβία και ένα τρανς αγόρι τα τελευταία χρόνια, αναπόσπαστο κομμάτι του λεσβιακού μας χώρου. Το θέμα είναι ότι όλο το λεσβιακό κίνημα δεν πηγαίνει με τις ίδιες «ταχύτητες» και δεν είναι κατακριτέο αυτό. Αν προσθέσεις και την εξαπάτηση των cis στρέιτ αντρών που «χώνονται» με αφόρητο πείσμα σε ό,τι ποθούν, καταλαβαίνουμε ότι η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Το 2003 και το «Ελληνικό Stonewall» – έτσι το λέγαμε αυτό που έγινε στο Spices. Στο Spices, κάθε Πέμπτη, από άλλη ομάδα, γίνονταν γκέι πάρτι, σε αυτά όρμησε πολύ βίαια η αστυνομία, συνέλαβε κόσμο, πήρε υπολογιστές από κάποια άτομα που τα διοργάνωναν, αυτοκτόνησε ένας άνθρωπος μέσα στη ΓΑΔΑ και ξεκίνησε ένα ανελέητο, φρικτό «πογκρόμ» στα media εναντίον μας – πάλι ο Γρηγόρης

Κ

LIFO /6.6.2019

56

πολύ άξια έβγαινε και τους κατατρόπωνε. Ήταν φρικιαστικό. Είχαμε φοβηθεί, κάναμε συγκεντρώσεις για να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε, πώς θα αντιδράσουμε. Το Spices ήταν σταθμός στην ιστορία μας, αν βλέπατε την τηλεόραση εκείνης της εποχής τι έπαιζε, θα είχατε φρικάρει, όπως κι εμείς τότε! Αθήνα 2005, τέλος και αρχή για πολλά. Το 2005 είχε κλείσει ήδη φρικτά βίαια η αστυνομία το κλαμπ Spices και το ΕΣΡ είχε κόψει το Gay and Lesbian Radio Show, αλλά το 2005 ήταν και η αρχή του πρώτου Athens Pride και 6-11 Νοεμβρίου του 2005 ήταν που διοργάνωσα το 1st Gay & Lesbian Pornographic Art Film Festival στον κινηματογράφο Μικρόκοσμο στη Συγγρού. Είχα φέρει στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2005 τον Bruce LaBruce και τον παραγωγό του, Jürgen Brüning, και είχα διοργανώσει μια μεγάλη προβολή, πάλι στον Μικρόκοσμο, με την τότε τελευταία ταινία του, Raspberry Reich, σε συνεργασία με το γκέι περιοδικό «After Shave». Η προβολή εκείνη ήταν επεισοδιακή. Ο Bruce και ο Jürgen (ο παραγωγός του) βρίσκονταν στο σπίτι της μητέρας μου και με περίμεναν να φάμε. Εγώ έφυγα από το γραφείο μου στη Συγγρού και πέρασα από το σινεμά να δω πώς πάνε τα πράγματα. Τότε ο ιδιοκτήτης μού ανακοίνωσε ότι ακυρώνει την προβολή, γιατί είδε έναν ύποπτο τύπο. Έγινα έξαλλη, μου είπε ότι δεν το ρισκάρει κι εγώ φώναζα. Γύρισα σπίτι, μπήκα μέσα με νεύρα, τους είπα τι έγινε και μάλιστα είπα πάνω στα νεύρα μου την ατάκα που έκανε τον Bruce να γελάει για ώρες: «If he cancels the event, I will cancel his existence on earth». Φάγαμε γρήγορα, τους πήρα και φύγαμε, πήγαμε στο σινεμά και τι να δω, μια ουρά που είχε φτάσει τα δύο οικοδομικά τετράγωνα! Ο ιδιοκτήτης είχε δώσει πίσω τον προτζέκτορα προβολής, είχε κάνει τον Λεωνίδα από το Τριανόν, που είχε τον προτζέκτορα, να φύγει, δεν παίζανε τότε όλα τα σινεμά κάτι άλλο εκτός από φιλμ. Η πρώτη προβολή έκανε δύο ώρες να ξεκινήσει και αν δεν ήταν ο φίλος μου ο Θράσος δεν θα είχε ξεκινήσει ποτέ. Μετά την τεράστια επιτυχία της προβολής κανόνισα με τον Jürgen να αναλάβει το πρόγραμμα των ταινιών για το πρώτο στην Αθήνα Gay & Lesbian Pornographic Art Film Festival. υτό το φεστιβάλ ήταν η αρχή και την αμέσως επόμενη χρονιά ο Jürgen ξεκίνησε το Porn Film Festival του Βερολίνου, που για έξι χρονιές φιλοξένησε το Gagarin με τη βοήθεια και την τρομερή παρότρυνση του Νίκου Τριανταφυλλίδη. Τα Porn Film Festivals στην Αθήνα άφησαν εποχή και μάλλον θα πρέπει να βρείτε κάποιον που είχε έρθει έστω σε ένα για να σας περιγράψει το κλίμα. Το 2007 ήδη πηγαινοερχόμουν Βερολίνο και είχα αρχίσει να λατρεύω τα Teddy Awards. Έκανα επαφές, και πάλι με τη βοήθεια του Jürgen έστησα στην Αθήνα το 2007 στο Τριανόν το 1st OUTVIEW: Athens Gay & Lesbian Film Festival της πόλης μου, που φέτος έκλεισε 12 χρόνια. Το λέω με απίστευτη περηφάνια, και μέσα από αδιανόητο κόπο και εξαντλητικό άγχος: είναι ό,τι πιο πρωτοποριακό είχε η ευρωπαϊκή LGBTQI+ σκηνή την εκάστοτε χρονιά. Οι καλεσμένοι που έχω κατορθώσει να φέρω στην πόλη μου είναι πολλοί, τα ονόματα και οι ιδιότητές τους, το φύλο και η ταυτότητά τους ταρακουνούσαν τη σκηνή στην πόλη τους, αλλά και τη δική μας σκηνή, εκείνη φυσικά που ήθελε να δεθεί με τα ευρωπαϊκά αντισυμβατικά κινήματα και να ακολουθήσει το ιδεολογικό προβάδισμα. Bruce LaBruce, Maria Beatty, Buck Angel, Bridge Markland, Monika Treut, Sarah Waters, Vaginal Davis, Del LaGrace Volcano, Dirty Princess, Lesbian on Ecstasy, Tom Fitzerald, Guinevere Turner, είναι λίγα από αυτά τα ονόματα.

Α

Με αυτό το κείμενο πήγε η μνήμη μου τρέχοντας 30+ χρόνια πίσω, για να σας περιγράψω την πόλη μου από τότε και τη λεσβιακή ζωή μου μέσα σε αυτήν. Έγραψα όσο πιο σύντομα γινόταν όσα θυμάμαι, όσα έπραττα και γι’ αυτά στα οποία συμμετείχα. Γυρνώντας στο σήμερα, αναγνωρίζω τεράστιες αλλαγές προς το καλύτερο, αλλά συνειδητοποιώ και κάτι με πόνο.

Φέτος, 2019, δεν υπάρχει Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας, εγώ έκλεισα το chat στο Lesbian.gr και το τελευταίο Women Only Party το έκανε η ΛΟΑ το 2015, όπου και έφαγε ατέλειωτο κράξιμο, επειδή προσπάθησαν να κάνουν ένα πάρτι μόνο για γυναίκες (cis και τρανς) και φυσικά άφηναν τρανς αγόρια μέσα, δεν θέλανε cis άντρες γκέι ή στρέιτ. Η ανισότητα χώρων μεταξύ γκέι κοινότητας από τη μια και λεσβιακής και τρανς από την άλλη είναι μεγάλη. Τυχαίο; αναρωτιέμαι πάλι. Ήμουν στη συνάντηση στο Στέκι Μεταναστών, όπου έγινε το debate, η λύσσα ήταν μεγάλη, η αλήθεια όμως παραμένει: τότε παλεύαμε για εκείνα τα 500 μέτρα στην παραλία και τους λίγους χώρους και τελικά, με μια ευρύτερη έννοια, ακόμα δεν τα έχουμε – γιατί δεν τα χρειαζόμαστε πλέον; αναρωτιέμαι.

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

57

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ

ΕΛΙΣΆΒΕΤ ΒΑΚΑΛΊΔΟΥ: «KΑΠΕΤΆΝΙΟΣ» ΤΗΣ ΨΥΧΉΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΡΓΆΤΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΑΤΚΙ+ ΚΙΝΉΜΑΤΟΣ Από τις πρώτες δυναμικές ακτιβίστριες, συγγραφέας δύο πολυσυζητημένων βιβλίων αλλά και ταλαντούχα ηθοποιός, η τρανς που έγινε γνωστότερη ως Μπέττυ είναι μια ιδιαίτερη περσόνα.

LIFO /6.6.2019

58

Ήδη από το Stonewall, μισόν αιώνα πριν, οι τρανς άνθρωποι βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την ομοφυλόφιλη απελευθέρωση διεθνώς. Καθόλου παράξενη η αποκοτιά τους, καθώς αφενός υφίσταντο στον υπερθετικό –και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν– απαξίωση, βία, ρατσισμό και διακρίσεις (όχι σπάνια και μέσα στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα), αφετέρου γιατί, απαλλαγμένοι από καθωσπρεπισμούς, δεσμεύσεις και κοινωνικές συμβάσεις, δεν είχαν, ούτε και έχουν, τίποτα να χάσουν, «παρά μόνο τις αλυσίδες τους». Η ακτιβιστική στράτευση δεν αποσκοπούσε μόνο σε δικαιώματα και ελευθερίες, ήταν καταρχάς θέμα επιβίωσης. Η ζωτική αυτή ανάγκη είναι που σμιλεύει χαρακτήρες και συνειδήσεις, «οπλίζοντάς» τους με παραπανίσιο θάρρος και αποφασιστικότητα.

QUEER ATHENS Το ελληνικό αντίστοιχο, τρόπον τινά, των Marsha Johnson και Sylva Rivera είναι η Ελισάβετ Βακαλίδου ή Μπέττυ, μια ιδιαίτερη περσόνα. Η Αλόμα, μια άλλη μαχητική μορφή, ναι μεν πρωτοστάτησε στις ζυμώσεις που κατέληξαν στην ιστορική συγκέντρωση του θεάτρου Λουζιτάνια που συνδιοργάνωσαν τρανς κοινότητα και ΑΚΟΕ (25/4/77), εκείνη όμως ανέλαβε την κεντρική ομιλία, τις επαφές και τα νταραβέρια με τους δημοσιογράφους. Μεγάλη αίσθηση κάνανε, εξάλλου, τα δύο αποκαλυπτικά βιβλία-σκάνδαλα που κυκλοφόρησε αρχές της δεκαετίας του ’80, το αυτοβιογραφικό Μπέττυ και το κινηματογραφικό σχεδόν πόσο πάει… με άξονα τις ιστορίες τεσσάρων τρανς. Αμφότερα έχουν ξανακυκλοφορήσει, το πρώτο από τις εκδόσεις Τυπωθήτω (2007) και το δεύτερο από τον Πολύχρωμο Πλανήτη (2009). Η ίδια η ζωή της Μπέττυς είναι μυθιστορηματική. Γεννημένη αγόρι στην Αλεξανδρούπολη, το ’σκασε στα 15 της για την Αθήνα, μια και ο τόπος της δεν την χωρούσε. Κλείστηκε τριάμισι χρόνια σε αναμορφωτήριο από τους γονείς της

Η Μπέττυ Βακαλίδου στην παράσταση «Αμάραντα» της ομάδας bijoux de kant.

–που δεν ξαναείδε έκτοτε– και πάλεψε για να ανακαλύψει και να κάνει σεβαστή τη σεξουαλικότητά της. Μπάρκαρε καμαροτάκι κι αφού έζησε για λίγο το «αμερικανικό όνειρο» στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, επέστρεψε, μέσα της δεκαετίας του ’70, στην Αθήνα. Αρχικά έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού, ύστερα άρχισε να εκδίδεται ως τραβεστί, για τα προς το ζην καταρχάς αλλά και επειδή την εξίταρε το παιχνίδι των ρόλων. Γνώρισε στο πετσί της την αστυνομική βαρβαρότητα, ξενύχτησε σε κρατητήρια, πέρασε δίκες, ήρθε αντιμέτωπη με την κοινωνική υποκρισία και κατακραυγή, αντίβαρο στην οποία ήταν ένας διάχυτος και γενναιόδωρος τότε, παρ’ ότι λανθάνων, ομοερωτισμός, όμως δεν λύγισε στιγμή. Λόγω συνθηκών δεν προχώρησε πέρα από το Γυμνάσιο, αν και φιλομαθής, στο αναμορφωτήριο όμως βρήκε την ευκαιρία να διαβάσει βιβλία μεγάλων κλασικών συγγραφέων. Τα «πτυχία» της τα κέρδισε στον δρόμο και ήταν η ευφυΐα και το ψυχικό σθένος που τη βοήθησαν να επιβιώσει: «Η συμβουλή μου σε έναν νεότερο άνθρωπο; Ότι πρέπει να μπορεί να στηρίζεται στις πλάτες του και να μην περιμένει τίποτε από τους άλλους» έλεγε σε παλιότερη συνέντευξή της στη LifΟ. Η θαρραλέα στάση της στις κινητοποιήσεις κατά του νομοσχεδίου «περί αφροδισίων νοσημάτων» που έβγαζε ουσιαστικά στην παρανομία ομοφυλόφιλους και τρανς, καθώς και η περιπετειώδης, «επική» σχεδόν ζωή της, όπως η ίδια την αφηγήθηκε, την έκαναν την πρώτη διάσημη Ελληνίδα τρανς. Η αυτοβιογραφία της αποτελεί μια έκτακτη μελέτη του χαρακτήρα, του ψυχισμού και των ηθών του νεοέλληνα, ειδικά δε των πλευρών του εκείνων που συνηθίζει να παραχώνει

στην ντουλάπα. Άλλοτε ωμή, άλλοτε πάλι απροσδόκητα συγκινητική, καθρεφτίζει ταυτόχρονα μια ολόκληρη εποχή μέσα από το κοινωνικό της περιθώριο. Συνδυάζοντας μια αφοπλιστικά ειλικρινή βιωματική αφήγηση με μια ανελέητη όσο και εύστοχη κοινωνική κριτική, είναι ένα διαχρονικό ντοκουμέντο. Το βιβλίο, που περιλάμβανε αναφορές στην επεισοδιακή της διαμάχη με τον συγγραφέα Κώστα Ταχτσή αλλά και υπαινιγμούς για την ερωτική ζωή διαφόρων επωνύμων και «υπεράνω πάσης υποψίας» πολιτών, μηνύθηκε από την αστυνομία για άσεμνο περιεχόμενο ύστερα από καταγγελία πολίτη. Τέλη του ’80, ένα φανερά προκατειλημμένο δικαστήριο απαγόρευσε την κυκλοφορία του, επιβάλλοντας τότε στην ίδια και τις εκδόσεις Εξάντας επτά μήνες φυλάκιση, ποινή την οποία εξαγόρασαν. «Το όνομά σας ταράζει τα όμορφα μάτια των Ελλήνων, των Νορβηγών, των Ολλανδών, των… Ταράζει τα μάτια τους – αλλά με τι είδους ταραχή; Και γιατί, άραγε, τα μάτια τους είναι καρφωμένα πάνω σας και πάνω στο βιβλίο σας; Όποια και να ’ναι η απόφαση, εσείς, Μπέττυ, κερδίσατε» έγραφε τότε ο Ζαν Ζενέ, μία από τις προσωπικότητες που της συμπαραστάθηκαν τότε, ερχόμενος επί τούτου στην Αθήνα.

Οι ακτιβιστικές και συγγραφικές της επιδόσεις και η φήμη που είχε εξ αυτών αποκτήσει την έκαναν να αμφισβητήσει δεδομένα, συνήθειες και προτεραιότητες. «Δεν δούλευα πια με ευχαρίστηση στο πεζοδρόμιο. Ενώ πριν έκανα παραχωρήσεις στους πελάτες, τώρα δεν μπορούσα… Είχα αρχίσει να αισθάνομαι λιγότερο αντικείμενο, να έχω κι εγώ απαιτήσεις, να διεκδικώ την προσωπικότητά μου» γράφει χαρακτηριστικά. Εξάλλου, πολλοί πελάτες, πια, την έβλεπαν αλλιώς. Έλαβε προτάσεις για ταινίες, έγινε επίσης περιζήτητη σε πνευματικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους, ακόμα και σε πολιτικούς, μολονότι δεν είχαν όλοι πάντα τις αγαθότερες προθέσεις: «Πολύς κόσμος, άσχετο αν είναι απλοϊκός ή καλλιεργημένος, βλέποντας ότι είσαι τρανς, κοιτάει να εκμεταλλευτεί, είτε οικονομικά είτε για λόγους πρεστίζ». Δεν έλειψαν, θυμάται, κι εκείνες οι τρανς που ενοχλούνταν επειδή ξεχώριζε από το «σινάφι» ακόμα και στον τρόπο ζωής της. Η κλασική ερώτηση «πόσο πάει» που έκαναν οι πελάτες στις τρανς της Συγγρού –σήμερα κυριαρχεί, καθώς λέει, το «πόσο τον έχεις»!–, που έδωσε τον τίτλο στο δεύτερο βιβλίο της, περνά ως ατάκα στην καθομιλουμένη, γράφεται ακόμα και σε τοίχους με μπογιά. Παραχωρεί συνεντεύξεις σε ελληνικά και ξένα μέσα (από τα «Επίκαιρα» ως τη «Figaro» και «Libération»), η Μπέττυ σε μορφή δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ από τον Δημήτρη Σταύρακα βραβεύεται σε πολλά φεστιβάλ κι εκείνη ξεκινά να δοκιμάζει την τύχη της στην υποκριτική. Κάνει ένα πολλά υποσχόμενο ντεμπούτο με το θεατρικό Πρόσωπα φυσικά κι αλλόκοτα πλάι στην Ντίνα Κώνστα σε σκηνοθεσία Γιάννη Διαμαντόπουλου, θα περάσουν όμως αρκετά χρόνια προτού ξαναδώσει ηχηρό «παρών» στον χώρο του θεάματος – μεσολαβεί η διόρθωση φύλου που έκανε το 1984 στην Καζαμπλάνκα και μια μακρά «θητεία» σε οίκους ανοχής στο Βερολίνο, στην Αθήνα, στα Χανιά και αλλού. Το 2004 γυρνά στην Αθήνα, επανεκδίδει την αυτοβιογραφία της με επιπλέον υλικό (Τυπωθήτω) και συγκαταλέγεται στα πρόσωπα της χρονιάς του Ευρωπαϊκού Έτους Ίσων Ευκαιριών (2007). Συγκλονίζει στον ρόλο της γηραιάς τρανς στη Στρέλλα του Πάνου Κούτρα το 2009, χρονιά που επανεκδίδεται και το πόσο πάει…, συμμετέχει στα πολυσυζητημένα Αμάραντα του Γιάννη Σκουρλέτη και της ομάδας bijoux de kant (2017), ερμηνεύει θαυμάσια τον Τειρεσία στον Οιδίποδα Τύραννο του Χρήστου Σουγάρη το 2018, συμπρωταγωνιστεί με τον Χρήστο Σαπουντζή φέτος την άνοιξη στο Πεθαίνω σαν χώρα σε μεταφορά Στέλιου Κρασανάκη και θα παίξει επίσης στην αφιερωμένη στη μνήμη του Ζακ παράσταση Ραγισμένες, στο πλαίσιο της Athens Pride Week 2019, σε σκηνοθεσία Γιώργου Καλογερόπουλου (7/6, θέατρο Σταθμός, Μεταξουργείο). Από τη δεκαετία του ’80 και μετά η Μπέττυ δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με τον ακτιβισμό ούτε επιδίωξε δόξες κι «αξιώματα», στηρίζει όμως τα αιτήματα και τις κινητοποιήσεις της κοινότητας είτε με τη φυσική της παρουσία είτε με την καλλιτεχνική της ιδιότητα. «Πλέον η ψυχή μου έχει ηρεμήσει αρκετά και οραματίζεται με μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον» λέει για το σήμερα. Διατηρεί, εντούτοις, ακλόνητο το πιστεύω της, όπως το παραθέτει σε ένα έξτρα κεφάλαιο στην επανέκδοση της αυτοβιογραφίας της: «Πιστεύω στην “ακάλυπτη αδελφή” που καταδιώκεται από παντού για να μπορέσει να επιβιώσει, χωρίς να αρνηθεί την ταυτότητά της. Στην κοινωνικά ανίσχυρη “αδελφή” που η εντιμότητά της δεν την άφησε να φορέσει κανενός είδους προσωπείο… Όλες αυτές οι “αδελφές” που διακηρύσσουν μέχρις εσχάτων την αληθινή τους ύπαρξη είναι οι δικοί μας Μάρτυρες, οι δικοί μας Άγιοι. Γιατί στο βάθος διατηρούν την αθωότητα του μικρού παιδιού, την αθωότητα του καθαρού ζωώδους ενστίκτου».

LIFO /6.6.2019

59

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ AIDS QUEER ATHENS

«K

οινωνικός ρατσισμός, φίλοι που φοβούνταν να δώσουν το χέρι τους μην τους μολύνω, απροθυμία συναδέλφων για συνεργασία, υπουργείο χωρίς λύσεις, ανύπαρκτα φάρμακα. Οι ίδιοι οι ειδικοί ζούσαμε ακόμα μες στον φόβο. Μήπως δεν είναι έτσι η μετάδοση; Μήπως κάναμε λάθος; Πώς να ξεχαστούν οι μάνες που, αρνούμενες να πάρουν μέτρα προφύλαξης, φρόντιζαν τα παιδιά τους; Πώς να ξεχαστεί ο γολγοθάς της ενημέρωσης σχετικά με την οροθετικότητα, να έχεις απέναντι νέους ανθρώπους με ένα χαρτί-ωρολογιακή βόμβα στα χέρια και να πρέπει να τους δώσεις κουράγιο, μια χαραμάδα ζωής, για να μπορούν να παλέψουν;» γράφει χαρακτηριστικά ο παθολόγος-λοιμωξιολόγος Μάριος Λαζανάς στο βιβλίο Η ζωή μου στο κόκκινο - Ζώντας με το AIDS: Μαρτυρίες (εκδ. Focus on Health, 2010). Πρόεδρος σήμερα της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS (ΕΕΜΑΑ) που ιδρύθηκε το 1988, ήταν από τους πρώτους Έλληνες γιατρούς που ειδικεύτηκαν στο εν λόγω σύνδρομο. Διότι υπήρξαν στ’ αλήθεια ηρωικοί θεράποντες ιατροί και φροντιστές ασθενών. Από πολύ νωρίς εξάλλου, ήδη από το 1985, ιδρύθηκε η Επιτροπή Κοινωνικού Διαλόγου του ΚΕΛ (σήμερα ΚΕΕΛΠΝΟ - Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) με τη συμμετοχή ΜΚΟ και ακτιβιστών, όπως ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος, σημερινός συντονιστής της. Η θεωρούμενη αρχικά ξενόφερτη και κάπως εξωτική αυτή ασθένεια κατέγραψε το πρώτο της κρούσμα στη χώρα το 1981 (επρόκειτο για κάποιον ναυτικό) και δύο χρόνια μετά, τον πρώτο θάνατο. Η έλευσή της βιώθηκε ως απότομο, επίφοβο

LIFO /6.6.2019

60

ΑΠΌ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ

Η ελληνική ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα βρέθηκε στα ’80s αντιμέτωπη με την «αρρώστια που μίσησε τον έρωτα», απειλώντας τόσο τις εύθραυστες ελευθερίες που είχε μόλις αρχίσει να απολαμβάνει όσο και την υπόστασή της καθαυτή. Σήμερα, η HIV/AIDS λοίμωξη, εφόσον διαγνωστεί έγκαιρα, αντιμετωπίζεται σχεδόν σαν μία ακόμα χρόνια νόσος, ο ρατσισμός και ο ηθικός πανικός έχουν υποχωρήσει αισθητά, καμία σχέση με τα σκοτεινά εκείνα χρόνια, κι ας έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε.

QUEER ATHENS πισωγύρισμα σε μια Ελλάδα που ανακάλυπτε με διαφορά φάσης τη σεξουαλική απελευθέρωση. Επόμενο ήταν να αναστατώσει μια κοινότητα που μόλις «ξεμύτιζε», έχοντας κιόλας πρόσφατα αποτρέψει ένα απαράδεκτο νομοσχέδιο που με πρόσχημα τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ) ποινικοποιούσε ουσιαστικά τη δημόσια έκφραση της ομοφυλοφιλίας σε εποχές που ο δημόσιος χώρος ήταν ο κατεξοχήν τόπος συνάντησης, αλληλεπίδρασης και συχνότατα ερωτικής συνεύρεσης. Υπήρχε επομένως μεγάλη καχυποψία για τις προθέσεις των «ειδικών», των ΜΜΕ, των αρχών, του συστήματος ολόκληρου. Υπήρξαν, μάλιστα, ακτιβιστές που έσπευσαν να αποσυνδέσουν τη νέα «μάστιγα» (ορισμένοι αμφισβητούσαν την ίδια την ύπαρξη της λοίμωξης) από τους άνδρες ομοφυλόφιλους, παρ’ ότι κύριο target group του HIV στον δυτικό κόσμο. Από τα πρώτα και πλέον επώνυμα θύματα ήταν ο μόδιστρος Μπίλι Μπο (Ιούνιος 1987), την ιστορία του οποίου έκανε βιβλίο η Φρίντα Μπιούμπι με τίτλο Και το όνειρο πάγωσε (εκδ. Εξάντας, 1990). Τον Σεπτέμβριο του ’95 «φεύγει» ο ταλαντούχος σκηνοθέτης, συγγραφέας και σεναριογράφος Αλέξης Μπίστικας, έχοντας λίγο πριν εκδώσει το συγκλονιστικό λεύκωμα-ντοκουμέντο Ευαγγελισμός: Κείμενα και φωτογραφίες (εκδ. Πατάκη). Ο HIV θα αποδειχτεί επίσης μοιραίος για δύο από τους ιδρυτές του ΑΚΟΕ-«Αμφί» (Ανδρέας Βελισσαρόπουλος, Ανδρέας Αγγελάκης), τον ακτιβιστή Βαγγέλη Γιανέλλο και πολλούς άλλους. Η θνησιμότητα στο ξεκίνημα ήταν, βέβαια, πολύ υψηλή κι αν σου τύχαινε το «λαχείο», απλώς ευχόσουν το μοιραίο να μην έρθει τόσο επώδυνα. Η έλευση νέων, σαφώς αποτελεσματικότερων και ασφαλέστερων αντιρετροϊκών φαρμάκων και θεραπειών και η εφαρμογή της εξίσωσης U=U (μη ανιχνεύσιμο=μη μεταδόσιμο) έχουν πλέον βελτιώσει θεαματικά την ποιότητα ζωής των οροθετικών και μειώσει πολύ τον κίνδυνο μετάδοσης, στα δε αιτήματα της κοινότητας περιλαμβάνεται η επίσημη διάθεση και στην Ελλάδα της PrEP (αγωγή προφύλαξης πριν από την έκθεση). Η HIV λοίμωξη είναι πλέον μια χρόνια πάθηση, απευκταία μεν, αλλά αντιμετωπίσιμη, αν διαγνωστεί έγκαιρα. Χάρη στην αύξηση της κάλυψης των οροθετικών ατόμων με την ενδεικνυόμενη αγωγή, τα κρούσματα στον ΛΟΑΤΚΙ+ πληθυσμό και γενικότερα έχουν σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα και με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ. Οι θάνατοι σπανίζουν, ο φόβος δεν λαμβάνει πια μεταφυσικές διαστάσεις, η αντιμετώπιση από κοινωνία και ΜΜΕ άλλαξε αρκετά, ακόμα και τα μέτρα προφύλαξης έχουν χαλαρώσει, ως μη όφειλαν ίσως. «Δεν μιλάμε πια για ασθενείς αλλά για άτομα που ζουν με τον HIV και που, εφόσον ακολουθούν σωστά την αγωγή τους, δεν εξελίσσουν τη νόσο, άρα η φροντίδα επικεντρώνεται στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη» λέει επ’ αυτού ο παθολόγος Νίκος Μαγκαφάς. ούτων δοθέντων, δύσκολα αντιλαμβάνεται κάποιος νεότερος το ζοφερό, αποκαλυπτικό σχεδόν κλίμα που επικρατούσε την πρώτη εκείνη περίοδο. Ότι έβλεπες ανήμπορος αγαπημένα πρόσωπα να λιώνουν κυριολεκτικά, ότι οροθετικοί απομονώνονταν κοινωνικά, απολύονταν από δουλειές, διώχνονταν κάποτε και από τα σπίτια τους, αντιμετωπίζονταν σκαιά ακόμα και από γιατρούς ή νοσηλευτές (πέραν των ειδικών μονάδων). Ότι η κινδυνολογία, ο κοινωνικός ρατσισμός και η παραπληροφόρηση ήταν στην ημερησία διάταξη, ότι το ίδιο το σεξ φάνταζε πια «ρώσικη ρουλέτα», με συνέπεια αρκετοί να επιλέγουν την αποχή ή την υποχρεωτική μονογαμία. Ότι ένα προφυλακτικό που έσπασε ή δεν μπήκε ποτέ γινόταν αφορμή μεγάλων δραμάτων. Ότι υπήρχε τέτοια εσωτερικευμένη ενοχή, φόβος και στιγματισμός, ώστε πήγαιναν άνθρωποι να εξεταστούν και απέφευγαν να διασταυρώσουν, έστω, βλέμματα με άλλους παρευρισκόμενους. Ότι όσοι μπορούσαν κατέφευγαν σε ιδιωτικούς γιατρούς ή κλινικές, ότι ακόμα κι έτσι ένα ποσοστό έκανε μεν διαγνωστικό τεστ, αλλά απέφευγε να παραλάβει τις απαντήσεις, κάποιοι πάλι αρνούνταν οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή. Η μεταγενέστερη νουβέλα Ο αφανισμός του Νίκου του Αύγουστου Κορτώ (εκδ. Καστανιώτη, 2008), παρ’ ότι αμφιλεγόμενη, αποδίδει ρεαλιστικά την ατμόσφαιρα και τον ψυχισμό πολλών ομοφυλόφιλων τότε. Η ίδια η αφορμή της «γέννησης» του ΑΚΟΕ υπήρξε το νομοσχέδιο «περί αφροδισίων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων» της πρώτης κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1977) που, επισείοντας τον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, προανήγγειλε ομοφοβικό/τρανσφοβικό πογκρόμ. Ως εκ τούτου, η οργανωμένη κοινότητα κράτησε αρχικά έντονα αμυντική στάση. «Δεν αρκεί ο μύθος των αφροδισίων (ΣΜΝ) σαν αφορμή για κάθε είδους δίωξη, δεν είναι αρκετές οι προκαταλήψεις. Δύο καινούργιες αρρώστιες που προσβάλλουν τους ομοφυλόφιλους έρχονται να προστεθούν στο πάνθεο της σεξιστικής τρομοκρατίας» αναφέρει το «Αμφί» (τεύχος 16-17, άνοιξη 1984), όπου ως δύο «ξεχωριστές αρρώστιες» νοούνται το σάρκωμα Caposi και η πνευμονία PCP, αμφότερες επακόλουθα της HIV λοίμωξης, της οποίας ο «πυροκροτητής», ο ιός δηλαδή, δεν είχε ακόμα πιστοποιηθεί. Υπήρξε, επίσης, αρχικά η πεποίθηση ότι το πρόβλημα αφορούσε βασικά Αμερικανούς και Δυτικοευρωπαίους γκέι που επιδίδονταν σε «extreme» σεξουαλικές πρακτικές με χρήση poppers κ.λπ. ουσιών, άρα οι πιο «παραδοσιακοί» Έλληνες δεν κινδυνεύαμε τόσο. Κάτι που είναι εμφανές και στο μαχητικό εντιτόριαλ του περιοδικού «Κράξιμο» (Νο 7, Μάιος ’86) με τίτλο «Ο έρωτας AIDS δεν φοβάται», τεύχος όπου παρατίθεται, επιπλέον, μια ψύχραιμη συνέντευξη του τότε προέδρου της ΕΕΜΑΑ Γιώργου Παπαευαγγέλου στον νεαρό, τότε, υποφαινόμενο. Οι εξελίξεις στο μέτωπο της έρευνας, των θεραπειών και του ακτιβισμού απασχολούν και το τεύχος 13 (χειμώνας ’93), ενώ συχνές είναι και οι αναφορές του «Αμφί» (πολύ κατατοπιστική είναι και η μελέτη του Θεοδόση Γκελτή για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου σχετικά).

Τ

Αμφότερα τα παραπάνω έντυπα πασχίζουν αφενός να ενημερώσουν και να ενθαρρύνουν την κοινότητα, αφετέρου να «ξορκίσουν» τον ηθικό πανικό, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις. Παρούσα συχνά σε όλη αυτή την προσπάθεια είναι μια διάχυτη τότε στην κοινότητα, και όχι μόνο, αντίληψη ότι το AIDS, αν δεν ήταν «κατασκευή» (κάτι που συμμερίζεται και ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, μιλώντας στο «Κράξιμο», στο 9ο τεύχος), έδινε σίγουρα την ιδανική αφορμή «που, και να μην υπήρχε, έπρεπε να εφευρεθεί» για νέο κυνήγι μαγισσών ενάντια στους ΛΟΑΤΚΙ+ και στον ελεύθερο έρωτα γενικότερα, συνεπώς δεν έπρεπε επ’ ουδενί να ταυτιστεί με την ομοφυλοφιλία. Μια στάση κατανοητή, αν αναλογιστεί κανείς το δυσοίωνο διεθνές κοινωνικοπολιτικό σκηνικό της εποχής –είμαστε στα χρόνια της κορύφωσης του Ψυχρού Πολέμου, του Ρίγκαν, της Θάτσερ και της επέλασης ενός ρεβανσιστικού νεοσυντηρητισμού– αλλά και την αρχική αβεβαιότητα για την πραγματική φύση της λοίμωξης. Υπόψη κιόλας ότι το AIDS είχε ονομαστεί αρχικά «καρκίνος των γκέι», με όποιες αναγωγές μπορούν να γίνουν εξ αυτού. Εκτιμάται, εντούτοις, ότι η νέα απειλή μπορεί να έχει και θετικές «παρενέργειες», συσπειρώνοντας την κοινότητα και ευνοώντας, στον αντίποδα της πολυσυντροφικότητας που εκτιμάτο ως εγγενώς απελευθερωτική, τη σύναψη μακροχρόνιων ερωτικών δεσμών: «Το ΑΚΟΕ θέλει να πιστεύει πως μέσα από τον κίνδυνο και τον φόβο οι ομοφυλόφιλοι θα δουν την ευκαιρία να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον» αλλά και «να εξερευνήσουν τις πολλές διαστάσεις μιας σχέσης που προς το παρόν παραμένουν άγνωστες στην πλειοψηφία των Ελλήνων ομοφυλοφίλων» γράφει το «Αμφί» σε σχετικό αφιέρωμα την άνοιξη του ’86 (τεύχος 20). ρχές της δεκαετίας του ’80 ιδρύονται οι πρώτες οργανώσεις «κατά του AIDS», όπως λέγονταν τότε, στοχεύοντας αφενός στην ενημέρωση και στην αποστιγματοποίηση, αφετέρου στην άσκηση πίεσης σε θεσμούς, υπηρεσίες και αρχές: η Act Up Ελλάδας, το Κέντρο Ζωής, που λειτουργεί περισσότερο ως χώρος συνεύρεσης και αλληλοϋποστήριξης, η ΜΚΟ Ελπίδα της Μαίρης Άντζελ. Η Act Up, με τη στήριξη ευρύτερου κινηματικού κόσμου, πραγματοποιεί καμπάνιες, διαμαρτυρίες έξω από το υπουργείο Υγείας και αλλού, συναυλίες και άλλες δράσεις. Τον Ιούνιο του ’96 κυκλοφορεί ένα συλλεκτικό LP/ CD όπου συμμετέχουν εθελοντικά δημοφιλείς indie μπάντες (Τρύπες, Στέρεο Νόβα, Εν Πλω, Deus X Machina κ.ά.) μαζί με ειδικό αφιερωματικό ένθετο («Εν Τούτω Νίκα», FM Records). Πάντως, η πρώτη ακτιβιστική ενέργεια «χρεώνεται» στην Πάολα και σε μέλη του περιοδικού «Κράξιμο» που 1 Δεκεμβρίου του 1990 καταλαμβάνουν συμβολικά την Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία, επειδή οδοντίατροι αρνούνταν να κουράρουν οροθετικούς, είτε άτομα ανήκοντα σε «ομάδες υψηλού κινδύνου». Τη δεκαετία του ’90 δημιουργούνται η Σύνθεση, η οποία ανέλαβε μια σειρά από πρωτοβουλίες στήριξης και ενημέρωσης και εξέδωσε το «10%», ένα ΛΟΑΤΚΙ+ περιοδικό που ξεχώρισε (2003-6), καθώς επίσης και η Θετική Φωνή, που επιδεικνύει αξιόλογο έργο: τα Checkpoints σε Αθήνα-Θεσσαλονίκη, τη δομή Red Umbrella Athens, το ετήσιο Συνέδριο «Εγώ και ο HIV», τολμηρές καμπάνιες ευαισθητοποίησης όπως το πρότζεκτ «I’m Positive» που παρουσιάστηκε πέρσι στη Στέγη, δράσεις σε δήμους, σχολεία και φυλακές, εκδόσεις, σεμινάρια, street work κ.λπ. Δεν έλειψαν και οι δυναμικές διεκδικήσεις, όπως η «κόντρα» της Επιτροπής Κοινωνικού Διαλόγου για το AIDS με το υπουργείο, όταν το 2000 αρνήθηκε να τρέξει επίσημη καμπάνια με ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο –κάτι που άργησε, αλλά εν τέλει δρομολογήθηκε– και, βέβαια, η συγκέντρωση διαμαρτυρίας οροθετικών έξω από το Λαϊκό για την έλλειψη αντιρετροϊκών φαρμάκων και αντιδραστηρίων στα νοσοκομεία (15/12/15). Σημαντική υπήρξε, επίσης, η προσφορά της ΜΚΟ Praksis. Γενικώς ειπείν, και παρ’ ότι τα προβλήματα δεν έχουν εκλείψει, ο HIV σήμερα δεν αποτελεί ταμπού, ούτε «κατάρα». Οι οροθετικοί ΛΟΑΤΚΙ+ θεωρούνται πια αναπόσπαστο κομμάτι της κοινότητας και συμμετέχουν ανοιχτά στα Pride, τα δε σχετικά έντυπα και ιστοσελίδες παρέχουν εμπεριστατωμένη και αξιόπιστη ενημέρωση (κάτι που θα έπρεπε, βέβαια, καταρχάς να κάνει το υπουργείο Υγείας, το οποίο επαναπαύεται εσχάτως στο φιλότιμο των ακτιβιστών). Γεγονός είναι πως, όπως συνέβη διεθνώς, έτσι κι εδώ η ιστορία με την πιο «πολιτική» αρρώστια στην Ιστορία είχε και θετικές «παρενέργειες»: η προϊούσα ευαισθητοποίηση για το HIV/AIDS συνέβαλε πολύ όχι μόνο στην ορατότητα, στην αποδοχή και στη θεσμική αναγνώριση της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας συνολικά αλλά και στην ίδια την αυτοσυνείδησή της.

Α

ΥΓ.: Τρεισήμισι δεκαετίες μετά, τον Απρίλιο του ’12, η ιστορία με το νομοσχέδιο επαναλήφθηκε επί υπουργίας Λοβέρδου με την κατάπτυστη διάταξη 39Α. Πρόσχημα, πάλι, η προστασία της δημόσιας υγείας από HIV και ΣΜΝ –«βαριά σκοπούμενη βλάβη κατά συρροή» η κύρια κατηγορία– και «στόχος» τη φορά αυτή εκδιδόμενες οροθετικές γυναίκες-χρήστριες ουσιών. Δεκάδες εξ αυτών συνελήφθησαν, εξετάστηκαν υποχρεωτικά και διαπομπεύτηκαν δεόντως τότε στα ΜΜΕ, κάποιες δε φυλακίστηκαν έως και 11 μήνες –υπήρξε μάλιστα αυτοκτονία κρατούμενης–, για να αθωωθούν πανηγυρικά το 2016. Ο κ. υπουργός με τον «υπερβάλλοντα ζήλο» ουδέποτε απολογήθηκε για όλο αυτό.

LIFO /6.6.2019

61

QUEER ATHENS Ο ΑΚΤΙΒΙΣΤΉΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΌΣ ΕΠΙΣΤΡΈΦΕΙ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΠΡΏΤΗΣ ΕΜΦΆΝΙΣΉΣ ΤΟΥ ΣΕ ΔΕΛΤΊΟ ΕΙΔΉΣΕΩΝ ΩΣ ΕΚΠΡΌΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑΣ

Σ Η Ρ Ό Γ Η ΓΡ ΙΑΝΆΤΟ Λ Λ ΒΑ

LIFO /6.6.2019

62

Τα Χριστούγεννα του 1985 ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος για το ΑΚΟΕ. Μόλις το κίνημα στάθηκε στα πόδια του και άρχισε να κοινοποιεί στους πολίτες της χώρας την ατζέντα του, πλάκωσε η αντάρα του AIDS. Έφταιγαν οι ομοφυλόφιλοι. Οι μαύροι, οι νταλικέρηδες, οι κάτοικοι της Αϊτής, οι αεροσυνοδοί κι εμείς. Κυρίως εμείς. Έφταιγε ο τρόπος που ζούμε. Οι ερωτικοί μας σύντροφοι. Έπρεπε να πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας. Κάθε Τετάρτη στα γραφεία του ΑΚΟΕ γινόταν ψηφοφορία για τον εκπρόσωπο Τύπου του κινήματος.

ΟΣ

QUEER ATHENS Κι αυτό για να μην υπάρχουν παράπονα για αυθαιρεσίες στην προς τα έξω φωνή μας. Κανείς και ποτέ δεν είχε βγει στην τηλεόραση μέχρι τότε. Κανείς και για κανέναν λόγο δεν μπορούσε να σκεφτεί πως κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό. Ήδη οι περισσότερες εφημερίδες αναφέρονταν στα θέματά μας και σ’ εμάς με τρόπο περιφρονητικό, προσβλητικό, μειωτικό, απαράδεκτο. Η πρόταση ήρθε από ένα πολύ αμφιλεγόμενο πρόσωπο, τον καθηγητή Ιατρικής Γιώργο Παπαευαγγέλου, γύρω από το όνομα του οποίου είχε δημιουργηθεί μια αχλή λόγω του ενδιαφέροντός του για το δύσκολο, φλέγον θέμα του AIDS. Σημειώστε πως μέχρι τότε δεν είχαμε ιδέα για τον ιό που το προκαλεί και η ενημέρωση ήταν πως η ασθένεια οφειλόταν στο πολύ σεξ, στα poppers, στην ανηθικότητα(!). «Ρεπόρτερς» ήταν το όνομα της πιο δημοφιλούς ενημερωτικής εκπομπής, με τους Χαρδαβέλα, Δημαρά και Λιάνη. Ο καθηγητής Παπαευαγγέλου μου ζήτησε να αναφερθώ στους ομοφυλόφιλους και στο AIDS στο πλαίσιο της

πω και να περάσω ή θα κολλούσα και θα έφευγα για τα καλά. «Σας είδα χθες το βράδυ» μου είπε πρώτος. «Αυτά παθαίνετε όταν μένετε να βλέπετε τηλεόραση τόσο αργά» του είπα και τον προσπέρασα. Είχα επιβιώσει. Την επομένη η δημόσια συζήτηση για το θέμα είχε μπει σε μια άλλη διάσταση. Η παρουσία μας και η συνεργασία με τα υπουργεία διαμόρφωσε αυτό που σήμερα, μετά από τόσες δεκαετίες, ονομάζεται πολιτική αντιμετώπιση των οροθετικών και μιας σεξουαλικά μεταδιδόμενης ασθένειας με τεράστια κοινωνικά παρακλάδια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής των ανθρώπων, κυρίως σε θέματα ηθικής. Ήταν, βέβαια, και το στίγμα. Ήμουν καλεσμένος κάθε εβδομάδα στα περισσότερα κανάλια της τηλεόρασης, κάθε ώρα και στιγμή. Η «απολογία» μας γύρισε σε μια στρατηγική διαχείρισης μιας κρίσης παγκόσμιας, με διαστάσεις αγωνίας σε μια κοινωνία όπως η δική μας. Υποκρισία, έλλειψη γνώσης και σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, παραπληροφόρηση, ρατσισμός, ομοφοβία, συμπλέγματα, θρησκευ-

Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος σε μία από τις πρώτες του τηλεοπτικές εμφανίσεις τη δεκαετία του ’80.

ανασκόπησης των γεγονότων της χρονιάς στην επετειακή εκπομπή που η δημόσια τηλεόραση οργάνωνε κάθε χρόνο σε όλες τις χώρες. Μου είπε πως ο δημοσιογράφος δεν θα ήταν παρών – ούτε ο ίδιος θα ήταν. Θα γυρίζαμε έναν μονόλογο, τον πρώτο εκπροσώπου του κινήματός μας στην ελληνική τηλεόραση. Κανένας άλλος δεν ήθελε να το κάνει. Αυτή ήταν δουλειά του εκπροσώπου Τύπου. Δάνεισα το πρόσωπό μου στο κίνημα κι έτσι άρχισε η τηλεοπτική ιστορία αυτού του κεφαλαίου της κοινωνικής ζωής των νεοελλήνων, με αναφορές στον σεξουαλικό προσδιορισμό και στην ταυτότητα φύλου τους. Κανένας δεν θυμάται τι έλεγα. Όλοι καρφώθηκαν στον τίτλο κάτω από την εικόνα: «Εκπρόσωπος Ομοφυλοφίλων». Τίποτα στη ζωή μου δεν ήταν ίδιο από κει και μετά. Τίποτα. Ο κόσμος στον δρόμο, στο λεωφορείο, στο τρένο, στη δουλειά, οι συζητήσεις, οι αναφορές, τα άρθρα, η δημόσια συζήτηση, η πολιτική στο θέμα, η γενικότερη πολιτική στα ΜΜΕ, στα αμφιθέατρα, στις παρέες, στους φίλους, στους συγγενείς, ήταν διαφορετικά. Ήταν με το όνομά τους. Θυμάμαι πως με περίμενε ο προσωπάρχης στην είσοδο του κτιρίου, πλάι στον φύλακα, το επόμενο πρωί. Σκέφτηκα πως ή θα έβρισκα κάτι για να του

τικός φανατισμός και μισαλλοδοξία αποτελούσαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που κλήθηκα να πιω μέχρι τελευταίας σταγόνας. Στα χρόνια που ακολούθησαν το θέμα έγινε πρωτεύον, οι συζητήσεις γενικές, και η αντιμετώπιση των κρουσμάτων ακολούθησε τα βήματα της επιστήμης. Οι άνθρωποι έπαψαν να λιώνουν και να πεθαίνουν, τα φάρμακα βρέθηκαν, ο τρόμος όμως παρέμεινε. Από το 1992 έως το 2013 είχα δική μου εβδομαδιαία ενημερωτική εκπομπή με ευρύτατη γκάμα θεμάτων καθημερινότητας και πολιτικής στα περισσότερα κανάλια της τηλεόρασης, ιδιωτικής και δημόσιας. Εκπομπή που από τον πρώτο χρόνο βραβεύτηκε ως Καλύτερη Ενημερωτική Εκπομπή της Ελληνικής Τηλεόρασης για το 1992. Η παρουσίαση της ΛΟΑΤΚΙ+ ατζέντας ήταν πλέον στην ημερησία διάταξη, μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων, και οι συζητήσεις, τα άρθρα, τα έντυπα, τα σεμινάρια, οι οργανώσεις, οι εκδηλώσεις, οι διεθνείς συναντήσεις, οι συνεντεύξεις και η οργανωτική δουλειά ήταν συνεχείς. Η ορατότητα ως στοιχείο της πολιτικής των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών είναι καθοριστικό στοιχείο της στρατηγικής νίκης των ιδεών της. Μέσα σε λίγα χρόνια όλα ήταν διαφορετικά. Ορατά.

LIFO /6.6.2019

63

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΠΑΡΙΔΗ

Queer ήρωες στα αθηναϊκά θέατρα

Από την πρώτη παράσταση αθηναϊκού θεάτρου με λεσβιακό θέμα το 1926 μέχρι τις επιθεωρήσεις όπου οι ομοφυλόφιλοι παρουσιάζονταν ως καταγέλαστα ανδρείκελα, από τις πρώτες σοβαρές απόπειρες του Κουν και του Θεάτρου Τέχνης μέχρι τις τολμηρές προτάσεις του Θεάτρου Έρευνας του Δημήτρη Ποταμίτη και του Ασκητικού Θεάτρου του Κωνσταντίνου Μάριου κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, και από τις μεγάλες επιτυχίες Ξανθιά Φράουλα και Μπεντ των ’80s έως τα Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ και την Ομάδα Εδάφους του Δημήτρη Παπαϊωάννου, μια καθαρόαιμη queer θεματική και αισθητική φτάνει μέχρι τις μέρες μας και διαπερνά μερικές από τις πιο σημαντικές προτάσεις στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο.

ΌΣΑ ΣΉΜΕΡΑ ΘΕΩΡΟΎΝΤΑΙ ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΣΤΟ ΘΈΑTΡΟ ΉΤΑΝ ΚΆΠΟΤΕ ΣΧΕΔΌΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΈΝΑ LIFO /6.6.2019

64

QUEER ATHENS

Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου και Μπέτυ Αρβανίτη στα Πικρά Δάκρυα της Πέτρα φον Καντ, που ανέβηκε στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας το 1987.

LIFO /6.6.2019

65

Ε

QUEER ATHENS

ίναι παρήγορον ότι η εξέγερσις εναντίον ενός έργου ωδήγησε προς συγκρότησιν επιτροπής διά την παρακολούθησιν των θεατρικών έργων. Διερχόμαστε στιγμάς ηθικής κρισιμότητος, κατά τας οποίας επιβάλλεται η προς όλα τα σημεία της κοινωνικής και της καθ’ όλου ζωής μας μέριμνα. Το θέατρον δεν ήτο δυνατόν να παραμείνει εκτός της ακτίνος της μερίμνης αυτής». Αυτά έγραφε η εφημερίδα «Ελληνική» στις 6 Ιουνίου 1926 με αφορμή το ανέβασμα του έργου Η Αιχμάλωτος του Εδουάρδου Μπουρντέ στο θέατρο Διονύσια, σε μετάφραση Κώστα Ουράνη, από τον θίασο της Κυβέλης, σημαντικής πρωταγωνίστριας του αστικού αθηναϊκού θεάτρου της εποχής. Το συγκεκριμένο έργο μεσουρανούσε στο Παρίσι ακριβώς το ίδιο διάστημα και σημείωσε ανάλογη εισπρακτική επιτυχία κι εδώ. Έχοντας εξιτάρει την περιέργεια του φιλοθεάμονος κοινού, αφού το κεντρικό του θέμα είναι το «αρρωστημένο και καταστρεπτικό» πάθος μιας νέας γυναίκας για μια άλλη, και μάλιστα παντρεμένη, γυναίκα. Βέβαια, όσοι έσπευσαν να παρακολουθήσουν τη γαργαλιστική ιστορία απογοητεύτηκαν από την απουσία ερωτικών σκηνών, αλλά βρήκαν το δράμα της νεαρής «αιχμαλώτου των ομοφύλων ορμών της» ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Οι μόνες αντιδράσεις προήλθαν από τον Τύπο, που ασκούσε μεγάλη επιρροή στην κοινωνία και στην εξουσία. Πάντως, στο φινάλε του έργου θριάμβευε η «φυσική τάξη των πραγμάτων» και αυτός ήταν ο λόγος που η ειδική επιτροπή που συστάθηκε για να εξετάσει την καταλληλότητα του τολμήματος απεφάνθη ότι δεν ήταν ανάγκη να απαγορευτεί η συνέχιση των παραστάσεων. Όπως συναινούσε και ο Φώτος Πολίτης στην κριτική του στην «Πολιτεία»: «Το δράμα εκτυλίσσεται εντός του πλαισίου της συμβατικής ευπρέπειας, χωρίς να δίνη αφορμήν –από στενής σκηνικής απόψεως– εις διαμαρτυρίας ηθικολογικάς». Αυτή είναι η ιστορία της πρώτης καταγεγραμμένης παράστασης με ομοφυλοφιλικό θέμα στο ελληνικό θέατρο εν έτει 1926. Η αναλόγου θέματος παράσταση Γκαρσόν του Βικτόρ Μαργκερίτ, με πρωταγωνίστριες τη Μαρίκα Κοτοπούλη και την Κατίνα Παξινού, μόλις τρία χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1929, δεν άφησε κανένα στίγμα και κατέβηκε σχεδόν αμέσως. Καλύτερη τύχη είχαν οι Αθώες της Λίλιαν Χέλμαν το 1938 από τον θίασο της άλλης μεγάλης πρωταγωνίστριας, Κατερίνας Ανδρεάδη, αλλά εκεί ο λεσβιασμός αποτελούσε μέρος μιας κακοήθους ίντριγκας εις βάρος της κεντρικής ηρωίδας. Έτσι κι αλλιώς, κανένα από αυτά τα έργα δεν διέθετε καταγ-

«

LIFO /6.6.2019

66

Γελοιογραφία εφημερίδας του Ιουνίου 1926 για την παράσταση «Η αιχμάλωτος» του Εδουάρδου Μπουρντέ, από το θίασο Κυβέλης.

γελτικό και αγωνιστικό χαρακτήρα υπεράσπισης της σεξουαλικής ταυτότητας των χαρακτήρων. Αντιθέτως, παρουσίαζαν την ομοφυλοφιλία ως αρρωστημένο πάθος που ενίοτε οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες. Ήταν πολύ νωρίς για διαφορετικές προσεγγίσεις. Στο μεγάλο λαϊκό θέατρο, δηλαδή στα μπουλούκια και στις επιθεωρήσεις, οι ομοφυλόφιλοι αποτελούσαν την ευχάριστη νότα, καρικατούρες που επιδίδονταν σε μια παραμορφωτική εκδοχή αγοραίας συμπεριφοράς. Επρόκειτο για αρτίστες που στην πλειονότητά τους αυτοσαρκάζονταν, δίνοντας συνήθως πάσα στις πρωταγωνίστριες, π.χ. στη Σπεράντζα Βρανά, που θεωρούνταν μια χυμώδης γυναίκα-λαϊκό ίνδαλμα. Κάποιοι, βέβαια, ξεχώρισαν και έγιναν αγαπητοί στο κοινό που διψούσε για τέτοιου είδους χοντροκοπιές. Θρυλικοί έχουν μείνει ο «μεταμορφωτής» Γιώργος Χριστοδούλου, ο οποίος, εκτός από γυναικείους αριστοφανικούς ρόλους, ερμήνευε, λένε, ξεκαρδιστικά τις «κακές» πεθερές, και ο περίφημος Ζαζάς (κατά κόσμον Ανδρέας Ζουλάς, που πήρε το παρατσούκλι αυτό επειδή μιμούνταν καταπληκτικά τη Ζαζά Μπριλάντη), ο οποίος εμφανιζόταν στη Μάντρα του Αττίκ. Πανύψηλος και γκροτέσκος, αυτός και ο παρτενέρ του, ο νάνος Αποστολάκης, προκαλούσαν τρομερό γέλιο. Υπήρχε και ο σπουδαίος κωμικός Κυριάκος Μαυρέας, που μιμούνταν, ανάμεσα σε άλλους γυναικείους ρόλους, πολύ πετυχημένα τη Βέμπο. Η παράδοση συνεχίστηκε για δεκαετίες, καλλιεργώντας στο πλατύ κοινό μια γυναικουλίστικη, παραμορφωτική και πέρα για πέρα υποτιμητική εικόνα του ομοφυλόφιλου άντρα. Παράλληλα, σε πάρτι της Κατοχής και «εντός των τειχών», ο πολυτάλαντος Γιάννης Τσαρούχης μεταμφιεζόταν σε Τραβιάτα και Θαΐδα, τραγουδώντας ολόκληρα οπερατικά έργα με κοινό τον κύκλο καλλιεργημένων φίλων του, στον οποίο ανήκαν η Κοτοπούλη και ο Βεάκης. Μετά από μια τέτοια βραδιά με άριες ειπώθηκε —και έχει μείνει θρυλικό— το σχόλιο της Ελένης Παπαδάκη: «Γιάννη μου, ήσουνα υπέροχος. Και όπου δεν έφτανε η φωνή σου, έφτανε η βεντάλια σου!». Με τη συνδρομή που άφηναν οι θεατές συγκεντρώνονταν λεφτά για τους αντάρτες, ενώ στην Απελευθέρωση έδωσε μια ολόκληρη παράσταση στη σκηνή του θεάτρου της κυρίας Κατερίνας. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έδωσε διεθνώς ώθηση σε μια νέα γενιά συγγραφέων, η οποία αμφισβητούσε τις αξίες που είχαν οδηγήσει στον όλεθρο και στον θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους. Από αυτούς προέκυψαν έργα όπου το θέμα της ομοφυλοφιλίας αναφερόταν με λιγότερο ή περισσότερο υπαινικτικό τρόπο, κυρίως σε χώρες όπου επίσημα παρέμενε παράνομη

QUEER ATHENS η ερωτική συνεύρεση μεταξύ ενηλίκων του ίδιου φύλου. Η πλέον αξιόλογη περίπτωση ομοφυλόφιλου συγγραφέα ήταν αυτή του Τενεσί Ουίλιαμς, από τους κορυφαίους της μεταπολεμικής γενιάς της Αμερικής, έργα του οποίου ανέβασε κατά κανόνα ο Κάρολος Κουν στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης. Έχει μείνει ιστορικό το πρώτο ανέβασμα του Γυάλινου Κόσμου, τη χειμερινή περίοδο 1946-1947, σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι και με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον Κουν και την Έλλη Λαμπέτη. Η μετάφραση είναι του ποιητή Νίκου Σπάνια, πριν αυτός μεταναστεύσει στην Αμερική, για να μπορέσει να ζήσει ανοιχτά ως ομοφυλόφιλος στην αχανή Νέα Υόρκη. Αλλά ο Κουν ήταν και ο πρώτος που τόλμησε να σκηνοθετήσει το Κεκλεισμένων των θυρών του Ζαν-Πολ Σαρτρ το 1955, όπου ένας εκ των τριών ρόλων είναι ξεκάθαρα λεσβιακός. Την ίδια χρονιά ανέβηκε από τον θίασο του Δημήτρη Μυράτ η Λυσσασμένη Γάτα του Ουίλιαμς, ενώ το 1959 το Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, και πάλι στο Τέχνης. Η δημοσιογραφική πένα ήταν πάντα εκείνη που σχολίαζε αρνητικά, μιλώντας για «διαστροφή», ενώ το κοινό ακολουθούσε από ενδιαφέρον ή σκανδαλιστική διάθεση. Τι να πει κανείς για το ότι στην πρώτη παρουσίαση του έργου Τσάι και Συμπάθεια του Ρόμπερτ Άντερσον από τη Νέα Σκηνή του Κωστή Λειβαδέα αφαιρέθηκε οποιαδήποτε αναφορά στην ομοφυλοφιλία!

Γ

ια τουλάχιστον δύο δεκαετίες τρεις ανυπέρβλητοι καλλιτέχνες, ο Κάρολος Κουν, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Γιάννης Τσαρούχης, προχώρησαν και εν πολλοίς καθόρισαν την τέχνη του θεάτρου μέσα από πρωτοποριακές και τολμηρές προτάσεις που συχνά έκρυβαν στοιχεία ομοερωτικής αισθητικής και θεματικής, αν και δεν ήταν πάντα όσο τολμηροί ή αποκαλυπτικοί θα περίμενε κανείς. Στη θρυλική Οδό Ονείρων, τον Ιούνιο του 1962, ο Χατζιδάκις έβαλε τον πρωτοεμφανιζόμενο Γιώργο Μαρίνο να τραγουδάει «Μα ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή», ενώ την ίδια χρονιά ο Κουν, στην Ιστορία του ζωολογικού κήπου του Έντουαρντ Άλμπι, αποσιωπά την ερωτική αναζήτηση και απόγνωση ενός νέου άντρα στο Σέντραλ Παρκ, δίνοντας έμφαση στη σκληρότητα της απρόσωπης μητρόπολης. Ήδη, μερικά χρόνια πριν, το 1957, είχε αποφύγει να φωτίσει την ομοφυλόφιλη πλευρά του κεντρικού ήρωα στο Ψηλά από τη γέφυρα του Άρθουρ Μίλερ. Η δεκαετία του ’60 χαρακτηρίστηκε διεθνώς από αισιοδοξία σχετικά με θέματα πολιτικά και κοινωνικά. Η Ελλάδα, έχοντας βγει από έναν Εμφύλιο και

κλυδωνιζόμενη από πολιτικές ανακατατάξεις, δεν μπορούσε να συντονιστεί σε αυτό το επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά, προσπάθειες γίνονταν και από καιρό σε καιρό εμφανίζονταν θεατρικά έργα με ομοφυλοφιλικές αναφορές από περιφερειακές σκηνές, όπως το θέατρο Πορεία του Αλέξη Δαμιανού. Στην κεντρική θεατρική πιάτσα, πάντως, ο Σκοτωμός της αδελφής Τζορτζ, ανεβασμένος από την κυρία Κατερίνα, αν και κωμωδία, σόκαρε το αθηναϊκό κοινό και κατέβηκε άρον-άρον. Λίγο μετά, η χούντα, με την προληπτική λογοκρισία και τις ηθικοπλαστικές τάσεις που απέρρεαν από τα χριστιανοπατριωτικά ιδεώδη, δεν άφηνε χώρο για θεατρικές ακροβασίες. Η Μεταπολίτευση, μαζί με τη γενικότερη ανάταση, έφερε και την ερωτική συνειδητοποίηση. Αυτό είχε ως συνέπεια την έκρηξη της queer δραματουργίας. Οι πρώτες σοβαρές απόπειρες έγιναν από δύο πρωτοποριακά σχήματα, το Θέατρο Έρευνας του Δημήτρη Ποταμίτη και το Ασκητικό Θέατρο του Κωνσταντίνου Μάριου. Ο Ποταμίτης ήταν ένας γνωστός ηθοποιός, οπότε η επιλογή του να δημιουργήσει μια πρωτοποριακή σκηνή εκτός κέντρου, στου Ζωγράφου, ήδη από το 1973 μετρούσε ακόμα περισσότερο. Χωρίς να θεωρηθεί στρατευμένος, ο διανοούμενος, ποιητής, ηθοποιός και σκηνοθέτης δεν έπαψε να τολμάει να ανεβάζει έργα ομοερωτικού χαρακτήρα καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του θεάτρου του. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το Έκβους του Πίτερ Σάφερ το 1975, σε μετάφραση Τζένης Μαστοράκη, το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι το 1976, σε διασκευή της Ροζίτας Σώκου, το Καμάκι ή η τεχνική του ονείρου του Γιώργου Μανιώτη και την Ερωτική Τριλογία του Χάρβεϊ Φίρσταϊν το 1983, σε μετάφραση του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1993, ήταν ο πρώτος που ανέβασε το Άγγελοι στην Αμερική του Τόνι Κούσνερ. Ο Κωνσταντίνος Μάριος, ηθοποιός και σκηνοθέτης, ίδρυσε το Ασκητικό Θέατρο στην Κυψέλη, στην αίθουσα Ασκός, και ανέβασε μια σειρά αποκαλυπτικών έργων που έκαναν αίσθηση. Με το δικό του Τι να κάνουμε μ’ αυτό το ψόφιο παγόνι που δεν λέει να λιώσει; ταξίδεψε το 1980 μέχρι την Ιταλία, όπου και βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Μονόπρακτων του Αρέτσο, και το 1981 η παράστασή του Η μοίρα και τα μάτια των αντρών του Τζον Χέρμπερτ, αν και έτυχε μεγάλης προβολής από τον Τύπο, χαρακτηρίστηκε «ακατάλληλη κάτω των 18 ετών». Ίσως γιατί ο Σπύρος Μπιμπίλας έδινε το πρώτο γκέι φιλί στο ελληνικό θέατρο στον Γιώργο Κροντήρη. Ο Μάριος, πάντως, ήταν εκείνος που το 1989 ανέβασε στο θέατρο Ριάλτο την Κανονική Καρδιά του Λάρι Κρέιμερ, το πρώτο έργο με θέμα το AIDS, γεγονός που απέτρεψε μεγάλη μερίδα του κοινού από το να το παρακολουθήσει.

Ο κορυφαίος «μεταμορφωτής» γυναικείων ρόλων Γιώργος Χριστοδούλου της παλιάς αθηναϊκής επιθεώρησης.

LIFO /6.6.2019

67

QUEER ATHENS Δημήτρης Ποταμίτης και Πάνος Χατζηκουτσέλης στο έργο Το Καμάκι του Γιώργου Μανιώτη.

LIFO /6.6.2019

68

Η

γενικότερη ευφορία των αρχών των ’80s σηματοδοτήθηκε από μια σειρά μεγάλων επιτυχιών – όλες συνέπεσαν το 1982. Καταρχάς, ο Λάκκος της Αμαρτίας του Γιώργου Μανιώτη από το Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά στο θέατρο Πορεία, που διαδραματιζόταν σε μια πιάτσα τρανς, έργο δραματικό και βίαιο, το οποίο έκανε μεγάλη εντύπωση στο αθηναϊκό κοινό. Επίσης, η ιταλική κομεντί Ξανθιά Φράουλα του Νίνο Μπελέι σε μετάφραση του Κώστα Ταχτσή και σκηνοθεσία του ιταλοτραφούς Γιάννη Διαμαντόπουλου, με τους νέους τότε Κώστα Αρζόγλου, Ηλία Λογοθέτη και το μετέπειτα sex symbol Πάνο Μιχαλόπουλο – ήταν η πρώτη φορά που το αθηναϊκό κοινό έβλεπε επί σκηνής ένα αντρικό ερωτικό τρίο, που συζούσε και τα μέλη του μπλέκονταν μεταξύ τους σε ίντριγκες. Τέλος, το περίφημο Μπεντ του Μάρτιν Σέρμαν, σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Γιώργου Θεοδοσιάδη, με τους Γιάννη Φέρτη, Πέτρο Φυσσούν, Γιώργο Μοσχίδη, Αλέξανδρο Αντωνόπουλο και τον Αλέξη Γεωργίου σε ρόλο τραβεστί, το οποίο διαδραματίζεται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας. Έκτοτε το έργο έχει ανέβει ουκ ολίγες φορές. Αξιομνημόνευτη, όμως, ήταν και η παράσταση Πρόσωπα φυσικά και αλλόκοτα του Τζουζέπε Πατρόνι-Γκρίφι, και πάλι σε σκηνοθεσία Διαμαντόπουλου, όπου, εκτός της Ντίνας Κώνστα και του Μάνου Τσιλιμίδη, ανέβηκαν στη σκηνή για πρώτη φορά ένας μαύρος, ο Ιλάνγκα, και μια ακτιβίστρια τραβεστί, η Μπέττυ. Το 1982, πάντως, πραγματοποιείται και το πρώτο ανέβασμα έργου του Τζο Όρτον, Τα γούστα του κυρίου Σλόαν από το Απλό Θέατρο των Χρήστου Πολίτη και Αντώνη Αντύπα, η έκδοση των Τριών gay μονόπρακτων του Ανδρέα Αγγελάκη, καθώς και το ανέβασμα του Μικροαστικού Δικαίου του Παύλου Μάτεσι στο Θέατρο του Πειραιά από τον Τάκη Βουτέρη, ο οποίος ερμήνευσε και το επεισόδιο «Φτερό», που πολλά χρόνια μετά, το 2017 συγκεκριμένα, επανέλαβε ο Αλέκος Συσσοβίτης στην παράσταση Αμάραντα της bijoux de kant. Την ίδια χρονιά ιδρύεται το Θέατρο Περιθώριο του Σάββα Αξιώτη στο Μεταξουργείο, στο παλιό σπίτι του ομοφυλόφιλου ποιητή Σταύρου Βαβούρη, όπου τα χρόνια που ακολούθησαν ανέβασε, ανάμεσα σε άλλα, την Μπαλάντα της φυλακής του Ρέντινγκ του Όσκαρ Ουάιλντ, τις Δούλες του Ζενέ –πρώτη φορά ερμηνευμένες από άντρες– και το Όργιο του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Να σημειωθεί ότι το 1981 δημοσιεύτηκε ο μοναδικός θεατρικός μονόλογος που έγραψε ο Γιώργος Ιωάννου, Η μεγάλη άρκτος, στο περιοδικό «Θέατρο», κείμενο που η bijoux de kant και ο Γιάννης Σκουρλέτης ενέταξαν το 2012 στο Είσαι σκοπός και γύρω σου χορεύουν τσοπανόσκυλα, όπου ο Στράτος Τζώρτζογλου υποδύθηκε την τραβεστί. Μια περίπτωση στην οποία οφείλουμε να αναφερθούμε είναι ο Γιώργος Μαρίνος και τα απενοχοποιημένα one man shows του, που όχι μόνο άφησαν εποχή αλλά οδήγησαν σε μια τεράστια, θριαμβευτική καριέρα. Όλα ξεκίνησαν εν μέσω της χούντας, από την μπουάτ Νέος Ρήγας, όπου τραγουδούσε, σατίριζε διασημότητες, αυτοσαρκαζόταν και έπαιζε ολόκληρους μονολόγους σε κείμενα του Παύλου Μάτεσι αρχικά, καθιερώνοντας ένα εντελώς δικό του show πίστας, και συνεχίζοντας με τον Γιάννη Ξανθούλη από το 1979 έως το 1989, όταν υπέγραψε μέρος των κειμένων στο υποτίθεται αυτοβιογραφικό Μόνο Άντρες, σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη και σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά. Αυτή η παράσταση ήταν παταγώδης αποτυχία. Ο Μαρίνος, ο οποίος κυριάρχησε για σχεδόν δύο δεκαετίες στο κέντρο Μέδουσα ως ένας απίστευτα ταλαντούχος σόουμαν, αποτέλεσε το μεγάλο άλλοθι της μεσαίας τάξης για «αποδοχή» του διαφορετικού. Οι μικροαστικής αντίληψης αυτοσαρκασμοί του βόλευαν μια ολόκληρη συνομοταξία ανθρώπων να αποδέχεται, χαριτολογώντας, μια σκαμπρόζικη και ανάλαφρη εκδοχή της ομοφυλοφιλίας, αλλά όχι τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους ως ισότιμους. Ο Ανδρέας Βουτσινάς, επίσης, υπήρξε μια ιδιάζουσα περίπτωση. Αφιχθείς εκ Παρισίων αρχές της δεκαετίας του ’80, όπου διέπρεψε ως σκηνοθέτης σοβαρού

QUEER ATHENS ρεπερτορίου, έχοντας στις αποσκευές του και μια θητεία στο Actors Studio της Νέας Υόρκης, κυκλοφορούσε με ένα σκυλάκι Μαλτέζ ανά χείρας, μαζί με το οποίο υποκλινόταν ακόμα και στην Επίδαυρο, και έκανε σημαντικές καλλιτεχνικές και πρωτοφανείς εισπρακτικές επιτυχίες. Ένα προϊόν της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ που έφερε έναν άλλον αέρα στα πράγματα, σε συνδυασμό με queer αισθητική, χιούμορ και αμέτρητους υπαινιγμούς γκέι σάτιρας, όπου χωρούσαν, εισάγοντας ταυτόχρονα την έννοια του camp. Ανάμεσα στις μεγάλες του επιτυχίες ήταν και μια Λυσιστράτη το 1986 με ανδρική διανομή και τον Λάκη Λαζόπουλο στον ομώνυμο ρόλο. Ο τελευταίος υπέγραψε το κείμενο και τους στίχους μαζί με τη Λίνα Νικολακοπούλου, ενώ η μουσική ήταν του Σταμάτη Κραουνάκη. Τον ίδιο χειμώνα ο Διαγόρας Χρονόπουλος σκηνοθέτησε τους Σταμάτη Φασουλή και Γρηγόρη Βαλτινό στο Φιλί της γυναίκας αράχνης του Μανουέλ Πουίνγκ, ενώ ο Μίνως Βολανάκης ανέβασε με μια αμιγώς queer αισθητική τον Έμπορο της Βενετίας του Σαίξπηρ στο θέατρο Πόρτα της Ξένιας Καλογεροπούλου. Όμως η μεγάλης σημασίας παράσταση γκέι προβληματισμού της εποχής ήταν τα Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη, με την οποία εγκαινίασε το θέατρό της η Μπέτυ Αρβανίτη το 1987 στην οδό Κεφαλληνίας Ειδική μνεία, φυσικά, πρέπει να γίνει στην Ομάδα Εδάφους του Δημήτρη Παπαϊωάννου, ο οποίος, ασχολούμενος με το χοροθέατρο, εισήγαγε την προσωπική του αισθητική, διαμορφωμένη και από τη μαθητεία του δίπλα στον Τσαρούχη, με έντονα queer στοιχεία, ενώ σε αρκετές παραστάσεις η γκέι θεματολογία ήταν κυρίαρχη. Χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις είναι το Δωμάτιο ΙΙ (1988), τα Φεγγάρια (1992), ενώ το Ενός λεπτού σιγή (1995), βασισμένο στα «Τραγούδια της αμαρτίας» του Μάνου Χατζιδάκι και σε ποίηση Ντίνου Χριστιανόπουλου και Γιώργου Χρονά, συμπληρωμένο από το «Requiem» του Γιώργου Κουμεντάκη, ήταν ένας φόρος μνήμης στα θύματα του AIDS, αφιερωμένο στη μνήμη του Αλέξη Μπίστικα. Το 1995, στην περίφημη «Κατάληψη Καλλιτεχνών», όπου παρουσίαζε τις παραστάσεις του ο Παπαϊωάννου, ανέβηκαν οι Υπηρέτριες του Ζαν Ζενέ ως μια queer εκδοχή με αγόρια από το Θέατρο Δωματίου της Άντζελας Μπρούσκου σε μετάφραση του Παναγιώτη Ευαγγελίδη και μουσική των Στέρεο Νόβα. Τα επόμενα χρόνια τα γκέι έργα ή έργα με γκέι χαρακτήρες έγιναν σταδιακά κοινός τόπος. Το Θέατρο του Νότου/Αμόρε του Γιάννη Χουβαρδά εισήγαγε μια σύγχρονη δραματουργία με απίστευτες σκηνοθετικές και ερμηνευτικές ελευθερίες που όντως ταίριαζαν στο πνεύμα των έργων αυτών. Αναφέρουμε ενδεικτικά το Shopping & Fucking του Μαρκ Ρέινβεχιλ σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου, που έκανε θραύση ειδικά στις νεαρές ηλικίες. Ανάλογη περίπτωση ήταν και το σπαρακτικό Καθαροί, πια της Σάρα Κέιν που σκηνοθέτησε ο Λευτέρης Βογιατζής το 2001, σε μετάφραση Τζένης Μαστοράκη. Αξίζει να αναφερθούμε σε μια περφόρμανς του χειμώνα του 1999 που άφησε εποχή. Ο εικαστικός Κωνσταντίνος Κακανιάς, παράλληλα με την έκθεσή του στην γκαλερί Καμχή στην οδό Σοφοκλέους, έστησε μια παράσταση με τίτλο Ναι, ναι, ναι, όπου εμφανιζόταν ο ίδιος ντυμένος Μαντώ Μαυρογένους, ο σκηνοθέτης Πάνος Κούτρας με γυναικείο παλτό Αντρέ Κουρέζ, ο αντικέρ Δημήτρης Ξανθούλης ως Τζάκι Ο, διάφορες Φιλιππινέζες των βορείων προαστίων με όπλα και μαύροι μετανάστες ντυμένοι τσολιάδες. Το queer έκανε την παρουσία του αισθητή ως αντίστιξη στην αστική ηθική. Το millennium έμπαινε δυναμικά και σαρωτικά. Και με τη μεγάλη επιτυχία του έργου του Τέρενς ΜακΝάλι, Στάση Κουταλιού, τελευταίου στη σειρά των παλιού τύπου γκέι παραστάσεων, η αισθητική της νέας εποχής σταδιακά έπαψε να είναι απλώς αναπαραστατική, απορρίπτοντας τη συναισθηματική προσέγγιση, αποκαλύπτοντας μια περισσότερο ανατρεπτική και επιθετική ταυτότητα και προτείνοντας νέες ερμηνείες ακόμα και σε κλασικά έργα. Έκτοτε δεν έχει πάψει να μας εκπλήσσει, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στις μεγάλες σκηνές και στους πλέον απίθανους χώρους.

Χωρίς να θεωρηθεί στρατευμένος, ο διανοούμενος, ποιητής, ηθοποιός και σκηνοθέτης δεν έπαψε να τολμάει να ανεβάζει έργα ομοερωτικού χαρακτήρα καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του θεάτρου του.

LIFO /6.6.2019

69

Κ Ο Υ εδώ και 25 χρόνια να συνταιριάζει το πιο ετερόκλητο κοινό της Αθήνας.

με drag show καταφέρνει ζί γα μα α έν ύ ρο γγ Συ ς τη Σε μια κάθετη

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

70 από τον αλέξανδρο διακοσάββα

Κ Λ Ε Σ

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

71

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤOΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑ

Οι Κούκλες σ καθημερινά, 7 μ και ήταν γεμάτε της πορείας το αντίστοιχα μα κατάφεραν να κρατηθ που έκαναν οι Κούκλες εστίασαν σε τρανς κα στα shows τους. ρισκόμαστε στην εκπνοή του 1994, η τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου είναι στην εξουσία, το «All I want for Christmas is you» της Μαράια Κάρεϊ έχει μόλις κάνει την εμφάνισή του στα charts και το Κουκάκι είναι απλώς μια γειτονιά πίσω από τη λεωφόρο Συγγρού. Από καιρό έχει αρχίσει να διαδίδεται ότι ένα νέο γκέι μπαρ που θα φιλοξενεί και drag shows θα ανοίξει στο μικροσκοπικό στενό της οδού Ζαν Μωρεάς. Το drag δεν ήταν τότε κάτι καινούργιο στην Ελλάδα, καθώς κατείχε ήδη περίοπτη θέση στο Pierro’s της Μυκόνου, ωστόσο για πρώτη φορά ένα αθηναϊκό μαγαζί θα συνδεόταν τόσο πολύ με αυτό το είδος τέχνης τα χρόνια που θα ακολουθούσαν και θα γινόταν συνώνυμο της εξέλιξής του στην Ελλάδα. Η επιλογή του spot τυχαία: η τρανς επιχειρηματίας Μαριλού Φραγκιαδάκη είχε αγοράσει πρόσφατα ένα σπίτι κοντά στο σημείο και ήθελε να δραστηριοποιηθεί στα πέριξ. «Είχα έρθει για διακοπές από το Βερολίνο και παραδίπλα στο στενό ήταν ένα μπαράκι που το είχα υπενοικιάσει. Στην μπάρα ανέβαινε η Εύα Κουμαριανού, χόρευε και γινόταν ένας ψιλοπανικός. Τότε κατάλαβα ότι μπορούσα να επικεντρωθώ εκεί. Βλέποντας ενοικιαστήριο σε ένα παλιό μηχανουργείο, μου ήρθε η ιδέα για τις Κούκλες. Φίλοι αξιόλογοι και επώνυμοι μου έλεγαν ότι ήταν μεγάλο και ακριβό ρίσκο για εκείνα τα χρόνια. Εγώ όμως είμαι πολύ του ρίσκου» θυμάται σήμερα η Μαριλού. «Το πρώτο βράδυ ξεκινάμε χωρίς καθόλου διαφήμιση. Είχε ακουστεί μόνο από στόμα σε στόμα, θέλαμε να προλάβουμε και τις γιορτές. Ανοίξαμε σαν πρόβα τζενεράλε, για να πάρουν οι barmen και το προσωπικό το κολάι. Έρχομαι κατά τις 10 και είναι απ’ έξω κοσμοσυρροή. Η ουρά έφτανε μέχρι τη Συγγρού. Το πρώτο βράδυ σκάει η Μαλβίνα, η πρώτη επώνυμη Ελληνίδα που μπήκε εδώ μέσα, και το δεύτερο η Χάνα Σιγκούλα, η μούσα του Φασμπίντερ. Πέσαμε ξερές!» Η Μαριλού ήταν ήδη γνωστή στο Βερολίνο, όπου ζούσε για χρόνια και δραστηριοποιούνταν στις αντίστοιχες Κούκλες. «Οι Κούκλες στο Βερολίνο είχαν καλές κριτικές σε περιοδικά και τηλεοράσεις. Μάλιστα, τις είχε ανακαλύψει η ΕΡΤ3 και μας είχε κάνει αφιέρωμα, ενώ είχα ανοίξει ήδη το αθηναϊκό μαγαζί, το οποίο ωστόσο σνόμπαραν».

LIFO /6.6.2019

72

Ο χώρος όπου στεγάζονται οι Κούκλες εδώ και 25 χρόνια παλιά ήταν μηχανουργείο που αναδιαμορφώθηκε από το μηδέν. Η σκηνή ήταν μικρότερη, καθώς δεν υπήρχε εξαρχής η προοπτική να επικεντρωθούν στο drag show. Το line-up περιλάμβανε τότε μόνο την Εύα Κουμαριανού, που έκανε, μεταξύ άλλων, τη Μίλβα σε ένα από τα πιο πετυχημένα της acts. Στη διακόσμηση αρχικά κυριαρχούσαν το κίτρινο και το μπλε, ακολούθησε το ασημί και μετά το πιο «βερολινέζικο» κόκκινο-μαύρο, που έχει διατηρηθεί τα τελευταία χρόνια. Το όνομα «Κούκλες» επιλέχθηκε για να γίνει σύνδεση με τις πολλές κούκλες βιτρίνας που υπήρχαν διάσπαρτες παντού, ακόμα και πάνω στη σκηνή. «Βέβαια, τις είχα βάλει για να γίνει επίτηδες αυτή η σύνδεση. Εμένα το μυαλό μου πήγε στα όμορφα κορίτσια που θα ήταν εδώ μέσα». Αυτή η σύνδεση, ακόμα και όσον αφορά το όνομα, έπρεπε να γίνει ομαλά, γιατί στην αρχή τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρόδινα. Όταν η Μαριλού κατέθεσε τα χαρτιά της για την άδεια του μαγαζιού, το όνομα «Κούκλες» είχε χτυπήσει άσχημα στο δημοτικό συμβούλιο. «Πήγε το μυαλό τους εκεί που πήγε, είδαν και την ιδιαιτερότητα τη δική μου και υπήρχαν πάρα πολλές αντιρρήσεις. Εγώ, βέβαια, είχα ανοίξει ήδη με αριθμό πρωτοκόλλου. Είχαν γίνει φασαρίες στο Κουκάκι, υποκινούμενες από μέλος του συμβουλίου. Μάζεψα, λοιπόν, απ’ όλους τους γείτονες 3.000 υπογραφές και μετά τους ρώτησα ποιος έχει αντίρρηση. Το θέμα ήταν ότι δεν είχα δώσει μίζα, πράγμα που δεν έκανα ποτέ. Κάποιοι ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι στο συμβούλιο είπαν: “Πριν αποφασίσουμε, ας πάμε να δούμε τι γίνεται”. Έρχονται απροειδοποίητα ένα Σάββατο. Μόλις τελειώνει το πρόγραμμα, με φωνάζει η επικεφαλής και μου λέει “σε παρακαλώ, έλα αύριο να πάρεις την άδεια”». Οι Κούκλες στα ’90s δούλευαν καθημερινά, 7 μέρες την εβδομάδα, και ήταν γεμάτες. Κατά τη διάρκεια της πορείας τους άνοιξαν κι άλλα αντίστοιχα μαγαζιά, αλλά δεν κατάφεραν να κρατηθούν. Η τομή που έκαναν οι Κούκλες είναι ότι εστίασαν σε τρανς καλλιτέχνιδες στα shows τους. Mέχρι τότε το drag στην Ελλάδα ήταν συνδεδεμένο με cis άνδρες που ντύνονταν με γυναικεία ρούχα, όπως σημειώνει η Μαριλού. «Τέλη ’70-αρχές ’80, που ήμουν στο Βερολίνο, οι τρανς άρχιζαν όλο και περισσότερο να ασκούν αυτή την τέχνη. Εκείνα τα χρόνια το drag με τα αγόρια είχε ορισμένο κοινό, δεν θα πήγαινε εύκολα κάποιος με τα παιδιά του να το δει. Εγώ, προσέχοντας τη νέα τάση να μπαίνουν όμορφα κορίτσια στον χώρο, αυτό ήθελα να μεταφέρω – κι αυτό έπιασε εδώ. Έτσι, το

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ

QUEER ATHENS

στα ’90s δούλευαν μέρες την εβδομάδα, ες. Κατά τη διάρκεια ους άνοιξαν κι άλλα αγαζιά, αλλά δεν θούν. Η τομή ς είναι ότι αλλιτέχνιδες αποδέχτηκε ο κόσμος. Πάντα παρουσιάζαμε ένα πρόγραμμα με σεβασμό στον πελάτη, ποτέ χυδαίο ή προκλητικό, καθαρά τέχνη. Τώρα έχουμε ξεπεράσει το στάδιο του drag με μια περούκα, μια ωραία τουαλέτα και τρία ωραία τραγούδια. Τα κορίτσια έχουν σταματήσει πια να κάνουν τις όμορφες. Παρουσιάζουμε ολοκληρωμένες παραστάσεις». Εκτός από την Εύα Κουμαριανού, που εμφανίζεται αδιάλειπτα όλα αυτά τα χρόνια, έχουν περάσει από την πίστα ο Λεν, ο Άκης Ιωάννου, ο Κώστας Τσάκωνας, η Μίνα Ορφανού, ενώ στο σημερινό line-up συναντάμε τις σταθερές, εδώ και καιρό, Μάνια Λεμπέση, Ρία Νόλλη, Αλίκη Βασιλάκη, Τάνια Κέλλη και τη νέα προσθήκη Vanessa Cardui. Ακόμα και ο Ζακ Κωστόπουλος είχε δουλέψει για ένα διάστημα στις Κούκλες, όταν ξεκινούσε το drag ως Zackie Oh. «Ο Ζακ ήταν ένα ξεχωριστό παιδί με μεγάλο ταλέντο που φάνηκε εδώ, γιατί του δώσαμε τα φόντα για να φανεί» λέει η Μαριλού. Η παρέλαση των διάσημων θαμώνων, όπως είναι κορνιζαρισμένη στον τοίχο που οδηγεί από το μπαρ στη σκηνή, τραβάει πάντα το μάτι για λίγο χάζεμα: Βίσση, Άντζελα, Λάσκαρη, Γκοτιέ, Νένα Μεντή, Φουρέιρα είναι λίγα μόνο από τα «παράσημα» του μαγαζιού, όπου, πλέον, κάθε Παρασκευή και Σάββατο, θα συναντήσεις από οικογένειες μέχρι στρέιτ ζευγάρια και bachelor parties. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ένα μεγάλο μέρος της Αθήνας έχει περάσει έστω μία φορά από τις Κούκλες, μάλιστα τα τελευταία χρόνια το κοινό έχει διαφοροποιηθεί, με πολύ περισσότερα στρέιτ αγόρια και κορίτσια σε σχέση με τα μέλη της LGBTQ+ κοινότητας. Στις πιο χαρούμενες στιγμές της πορείας τους η Μαριλού θυμάται τις δύο παραμονές Πρωτοχρονιάς που έκανε ο Ζαν-Πολ Γκοτιέ εκεί, τις φορές που είχε πάει η Ζωή Λάσκαρη, η Μαλβίνα και η Σπεράντζα Βρανά, τότε που ο Σταύρος Θεοδωράκης έκανε το σχετικό αφιέρωμα στους «Πρωταγωνιστές», συμβάλλοντας καθοριστικά αφενός στην εδραίωση της φήμης του μαγαζιού και αφετέρου στην ορατότητα της τρανς κοινότητας, αλλά και όταν γυρίστηκαν σκηνές από τη Στρέλλα του Πάνου Κούτρα με πρωταγωνίστρια τη Μίνα Ορφανού που δούλευε τότε εκεί. «Σκάνε κάποτε, ένα βράδυ, η Βούλα Ζουμπουλάκη με την Ελένη Χατζηαργύρη, είδαν όλο το πρόγραμμα και στο τέλος με φώναξαν για να μου δώσουν συγχαρητήρια. Για μένα ήταν μεγάλος έπαινος να μου το λένε τόσο σπουδαίες κυρίες. Και τα κορίτσια τα κάνουν όλα μόνα τους, πάντα. Δεν έχουμε ούτε μακιγιέρ ούτε ενδυματολόγο». Να διατηρείς 25 χρόνια ένα μαγαζί και να είναι πετυχημένο δεν είναι εύκολο

πράγμα, αλλά ούτε και τα κορίτσια είναι εύκολοι χαρακτήρες: «Καμιά φορά γίνονται πολύ άγριοι τσακωμοί. Έχουν όμως ένα καλό. Μπορεί να μαλλιοτραβηχτούν, στα επόμενα πέντε λεπτά όμως είναι πάλι αγκαλιά. Μπορεί να είναι τσακωμένες, αλλά πάντα στέκεται δίπλα η μία στην άλλη. Και η κρίση που κάποτε πέρασε το μαγαζί μες στο πρόγραμμα ήταν. Αυτά τα ξέρω, είμαι χρόνια επιχειρηματίας. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι οι Κούκλες πρέπει να κλείσουν όσο είναι στα πάνω τους. Δεν θέλω να τις πάρει η φθορά, θα είναι θλιβερό. Αλλά είναι ακόμα στα πολύ πάνω τους και αυτό είναι που με μπερδεύει. Πότε να κλείσουμε, όταν είμαστε γεμάτοι και διώχνουμε κόσμο;». Όσα χρόνια κι αν παραμείνουν στις επάλξεις, οι Κούκλες θα εξακολουθήσουν να είναι ένας χώρος ασφαλής για όλους, από τα μικρά γκέι αγόρια και τις μικρές τρανς που «έχτισαν» τη φήμη του μαγαζιού μέχρι όσους θέλουν να διασκεδάσουν μακριά από τις νόρμες της ετεροκανονικότητας, και η ίδια η Μαριλού έχει μπει εδώ και καιρό στο πάνθεον των ανθρώπων που βοήθησαν όσο λίγοι την LGBTQ+ κοινότητα της Ελλάδας: «Εγώ κάνω αυτό που μου αρέσει και δεν χαμπαριάζω και πολύ από τρίτους, δεν με ενδιέφερε ποτέ τι θα πει ο κόσμος για μένα, την πορεία μου τη χάραξα μόνη μου. Αγαπάω τους ανθρώπους. Το ’94 όλα τα κορίτσια δούλευαν πεζοδρόμιο. Εμένα σκοπός μου ήταν, όσα κορίτσια μπορούσα, να τα πάρω από εκεί και να τα βάλω εδώ. Και βέβαια αυτό το μαγαζί άνοιξε τα μάτια του κόσμου για να δει τα παιδιά αυτά με διαφορετικό μάτι, να δει ότι δεν είναι μόνο για τη λεωφόρο. Είναι ικανά να είναι κι αλλού, να κάνουν τέχνη, να τα χειροκροτούν και να τα θαυμάζουν».

LIFO /6.6.2019

73

QUEER ATHENS

Αν η ιστορία των γκέι στον ελληνικό κινηματογράφο ξεκινούσε με τον Σταύρο Παράβα, τον Τάκη Μηλιάδη, τον Ανδρέα Νομικό (γνωστό ως Φτερού) και άλλους, λιγότερο ή περισσότερο γνωστούς κωμικούς της επιθεώρησης που το παλιό λαϊκό σινεμά χρησιμοποιούσε, τοποθετώντας τους στην πλοκή ουρανοκατέβατους ως κραγμένες αδερφές για να προκαλέσουν γέλιο, η κατάσταση θα ήταν απλώς αποκαρδιωτική. Βέβαια, για πάρα πολλά χρόνια αυτή ήταν η εικόνα που είχε ο μέσος Έλληνας και η μέση Ελληνίδα για τον άντρα ομοφυλόφιλο: θηλυπρεπής γελοιογραφία του αντρικού προτύπου. Εξαίρεση ίσως αποτελούσε ο υπόγειος ερωτισμός των ταινιών του Μιχάλη Κακογιάννη και εν μέρει του Γιάννη Δαλιανίδη, με έμφαση στα ωραία αντρικά σώματα και στις ένοχες επαφές.

LIFO /6.6.2019

74

ΑΠΌ ΤΟΝ ΧΡΉΣΤΟ ΠΑΡΊΔΗ

Κάνοντας μια ανασκόπηση, θα μπορούσαμε να πιάσουμε το νήμα από το 1962 και τη Φαίδρα του Ζιλ Ντασέν με τη Μελίνα Μερκούρη, που στην ιδιαίτερα φορτισμένη δραματικά σκηνή της απόγνωσής της για τον Ιππόλυτο/Alexis (Άντονι Πέρκινς) η οικονόμος της Άννα, που ερμηνεύει η Ολυμπία Παπαδούκα, αποκαλύπτει τον δικό της ερωτισμό προς τη λατρεμένη της κυρία. Δύο άλλες ποιητικές ταινίες του 1967, το Vortex του Νίκου Κούνδουρου και ο Ορέστης του εικαστικού και σκηνογράφου Βασίλη Φωτόπουλου, δεν διστάζουν να δώσουν ομοερωτική διάσταση στην κεντρική τους πλοκή. Καμία από τις δύο ταινίες, βέβαια, δεν είχε λαϊκή απήχηση, οπότε δεν μπορούμε να μιλάμε για ενδεχόμενη επιρροή, καθώς το πλατύ κοινό έτρεφε άκρως αρνητικά αισθήματα για τη διαφορετική ερωτική επιθυμία έτσι κι αλλιώς. Ήταν ουσιαστικά η Μεταπολίτευση που άνοιξε τον δρόμο σε μια νέα γενιά κινηματογραφιστών ώστε να εκφραστεί ανοιχτά και να αναδείξει μια σεξουαλικότητα που μέχρι τότε η κοινωνία έκρυβε κάτω από το χαλί, εκδηλώνοντάς την πίσω από κλειστές πόρτες. Έτσι, όταν το 1976 γυρίζονται οι πρώτες μικρού μήκους ταινίες με queer θεματική, όπως ο Λίβιος του Γιώργου Καλογιάννη, η Λίζα και η Άλλη και η Καλλονή (και στα δύο πρωταγωνιστεί ο Νίκος Μουρατίδης) του Τάκη Σπετσιώτη και η Όπερα του Ανδρέα Βελισσαρόπουλου, μπαίνουν τα θεμέλια μιας ελληνικής queer φιλμογραφίας. Η πρώτη μικρού μήκους ταινία που τάραξε τα νερά, όμως, ήταν το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του 1979 Μπέττυ του Δημήτρη Σταύρακα, σε παραγωγή του διευθυντή φωτογραφίας της Ευδοκίας, Χρήστου Μάγγου. Βασισμένο στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Μπέττυς Βακαλίδου, παρουσιάζει ένα 24ωρο στη ζωή της τρανς συγγραφέως. Αφού πρώτα βραβεύτηκε στα φεστιβάλ Δράμας και Λάρισας, παίχτηκε στις αίθουσες μαζί με την Πρόβα Ορχήστρας του Φελίνι, προκαλώντας αίσθηση και σε πολλούς δυσθυμία. Παράλληλα, προετοίμασε το έδαφος για μια άλλη ταινία που αποτέλεσε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία το 1982, τον Άγγελο του Γιώργου Κατακουζηνού, ένα μελόδραμα εμπνευσμένο εν μέρει από την πραγματική ιστορία ενός εκδιδόμενου παρενδυτικού της Συγγρού που δολοφόνησε τον εραστή του. Με πρωταγωνιστές τους άγνωστους τότε Μιχάλη Μανιάτη και Διονύση Ξάνθο, την Κατερίνα Χέλμη και τον Χρήστο Τσάγκα, παρ’ ότι αναπαράγει πολλά κλισέ για το πώς αντιλαμβανόταν η εποχή τους ομοφυλόφιλους, αποτέλεσε μια θετική πρώτη επαφή του μεγάλου κοινού με τα αδιέξοδά τους. Στην ταινία εμφανιζόταν μια πλειάδα τραβεστί, όπως λεγόντουσαν τότε, ως ηθοποιοί. Την ίδια χρονιά ο Χάρης Παπαδόπουλος κατέγραφε σε ένα ολιγόλεπτο φιλμ με τίτλο Poste Restante Ομόνοια τη νυχτερινή δραστηριότητα της πλατείας, που ποτέ δεν κοιμάται, και λίγοι γνώριζαν πραγματικά. Το 1985 ο Τάκης Σπετσιώτης, που ήδη υπηρετούσε το είδος, έχοντας κάνει και τη μεσαίου μήκους Στην αναπαυτική χρονιά (1981), γύρισε μια φιλόδοξη ταινία εποχής επάνω στη ζωή του δανδή ποιητή του Μεσοπολέμου Ναπολέοντα

QUEER ATHENS Σκηνή από την ταινία «Όπερα» του Ανδρέα Βελισσαρόπουλου.

«Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά» του Πάνου Κούτρα.

Λαπαθιώτη με τίτλο Μετέωρο και Σκιά. Πρωταγωνιστούσαν ο Τάκης Μόσχος, ο Αριστοτέλης Αποσκίτης, ο Γιάννης Ζαβραδινός, ο Γιώργος Κέντρος, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, η Άννα Κοκκίνου, ο Γιάννης Παλαμιώτης και άλλοι. Χρειάστηκαν τρία χρόνια για να γίνει η επόμενη ταινία με queer θεματική. Το 1988 ο Γιώργος Κόρρας και ο Χρήστος Βούπουρας γυρίζουν τον … λιποτάκτη, που διαδραματιζόταν σε μια λουτρόπολη, δείχνοντας τα αδιέξοδα ενός γκέι στην επαρχία. Πρωταγωνιστής ήταν ο άγνωστος τότε Στέλιος Μάινας. Την ίδια χρονιά η Φρίντα Λιάππα έβαλε δύο γυναίκες να ερωτοτροπούν στην ταινία της Ήταν ένας ήσυχος θάνατος. Το 1989 βραβεύεται στη Δράμα ένα ακόμα «ανήσυχο» φιλμ, το Όταν έχει πανσέληνο κανείς δεν κοιμάται του Παντελή Παγουλάτου, από κοινού με τα Μάρμαρα, μια πτυχιακή μικρού μήκους ταινία του Αλέξη Μπίστικα. Κεντρικό πρόσωπο ήταν το gay icon Μελίνα Μερκούρη, τότε υπουργός Πολιτισμού. Ο Μπίστικας, τα επόμενα χρόνια και μέχρι τον πρόωρο θάνατό του, συνέβαλε όσο λίγοι στην εξέλιξη του ελληνικού queer κινηματογράφου. Με την επιστροφή του από το Λονδίνο έφερε την κινηματογραφία του ερωτισμού, τη δυναμική του δρόμου και του κοινόβιου, στοιχεία παρεμφερή με εκείνα που συναντάμε στον Κωνσταντίνο Γιάνναρη, που δραστηριοποιούνταν στην ίδια πόλη και προσέγγιζε την γκέι πραγματικότητα με τον ίδιο τρόπο, αντιμετωπίζοντας το όλο θέμα αριστερόστροφα και εξτρεμιστικά. Μέχρι ενός σημείου ακολουθούσαν παράλληλους δρόμους. Ο Μπίστικας γύρισε το 1990 το τρίλεπτο Φιλί, όπου δύο εραστές φιλιούνται ξαπλωμένοι σε ένα κρεβάτι, ενώ στο φόντο εμφανίζεται ο Επιτάφιος της ορθόδοξης εκκλησίας του Λονδίνου κι ακούγεται το «Ω γλυκύ μου έαρ», ενώ την ίδια περίοδο ο Γιάνναρης γύρισε τους Τρώες με θέμα τη ζωή και το έργο του Καβάφη. Ο Μπίστικας αμέσως μετά έκανε την περίφημη Γραβάτα με τον Σταύρο Ζαλμά και λίγο πριν φύγει από AIDS το αυτοαναφορικό Ξέφωτο, με τον γκέι σκηνοθέτη Ντέρεκ Τζάρμαν να κοιτάζει την κάμερα, ενώ στο background ακούγεται ένα σαξόφωνο να παίζει μια μελωδία του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, έχοντας στο ενεργητικό του ολιγόλεπτα φιλμ, ντοκιμαντέρ για το Channel 4 (ανάμεσά τους το Οι Έλληνες για το ελληνικό γκέι κίνημα), βιντεοκλίπ (π.χ. για τον Marc Almond) και ταινίες, ήρθε στην Ελλάδα αρχικά για να γυρίσει με τον Σταύρο Ζαλμά (με τον οποίο είχε διασχίσει την Αμερική, γυρίζοντας το North of Vortex) το Μια θέση στον ήλιο, όπου ένας νεαρός Αλβανός συναντάει έναν Έλληνα, με τον οποίο τον συνδέει μια κοινή μοίρα. Η ταινία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Δράμας και του έδωσε την αφορμή, τέσσερα χρόνια μετά, να γυρίσει στην Αθήνα το Από την άκρη της πόλης. Μια διαδρομή

από το Μενίδι στην Ομόνοια που συχνά επαναλαμβάνεται, καθώς μια παρέα νεαρών Ρωσοπόντιων ανακαλύπτει τη μεγάλη αφιλόξενη πόλη. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας Στάθης Παπαδόπουλος, ένας παραβατικός έφηβος, αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, να συναντάει τον Αιμίλιο Χειλάκη στο πολυτελές του διαμέρισμα και να του προσφέρει ερωτικές υπηρεσίες. Μια διαφορετική περίπτωση είναι ο Χρήστος Δήμας που μεταξύ 1995 και 1999 γύρισε τέσσερις ταινίες με κοινή προβληματική και λυρισμό: Ένας ουρανός γεμάτος αστέρια, Tender, Ανάσα και Αμερικάνος. Η αυλαία είχε πια ανοίξει και η απαίτηση για ακόμα πιο ενδιαφέρουσες και τολμηρές ταινίες ήταν καθολική. Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο των Νέων Οριζόντων του Δημήτρη Εϊπίδη, προβάλλονταν εκπληκτικά queer φιλμ από τα πέρατα του κόσμου και έμοιαζε σαν η ελληνική κινηματογραφία να όφειλε να αντιδράσει αναλόγως. Μέχρι που γίνεται η πρεμιέρα της ταινίας του Πάνου Κούτρα Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά. Μια ευφυής camp σάτιρα, όπου μέσα από μια ξεκαρδιστική ιδέα, ότι η πόλη απειλείται από ένα ξέμπαρκο κομμάτι μουσακά, που παραπέμπει στα b-movies καταστροφής των ’50s, παρέλαυνε όλη η γκέι Αθήνα και όχι μόνο. Παράλληλα, στη mainstream παραγωγή, ένα συγγραφικό δίδυμο που έγινε γνωστό από τις τηλεοπτικές του κωμωδίες, ο Μιχάλης Ρέππας και ο Θανάσης Παπαθανασίου, στην πρώτη τους ταινία, το Safe Sex, η οποία έσπασε, κυριολεκτικά, τα ταμεία, έβαλαν δημοφιλείς ηθοποιούς, όπως ο Κώστας Κόκλας, ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης και ο Κρατερός Κατσούλης, να ερμηνεύσουν αμιγώς γκέι ρόλους. Το 2003 γυρίζουν τη δραματική ταινία Οξυγόνο με θέμα ένα γκέι σκάνδαλο στην ελληνική επαρχία, επιστρατεύοντας και πάλι γνωστούς πρωταγωνιστές. Ο δε Βλαδίμηρος Κυριακίδης σκηνοθετεί το 2006 την κωμωδία Straight Story, όπου σε μια κοινωνία ομοφυλόφιλης κανονικότητας ένα αγόρι δηλώνει στρέιτ. Το 2001 ο Χρήστος Χατζημιχαηλίδης μας λέει στη μικρού μήκους ταινία του με πρωταγωνιστές τον Θέμη Πάνου και τον Πέτρο Λαγούτη ότι Οι άνδρες δεν κλαίνε και το 2006 ο σκηνοθέτης θεάτρου Βασίλης Διαμαντόπουλος διασκευάζει ελεύθερα και μεταφέρει στο σινεμά το βιβλίο του Βασίλη Καβαθά Ωραίο το φουστάνι σου, Γιώργο μου, εμπνευσμένο από τη ζωή της Ραχήλ. Η ταινία έχει τίτλο Το γαλάζιο φόρεμα και πρωταγωνιστές τον Γιώργο Νανούρη και τη Ράνια Οικονομίδου. Την ίδια χρονιά η Κατερίνα Ευαγγελάκου βάζει στην ταινία της Ώρες κοινής ησυχίας μία από τις πιο τρυφερές γκέι σκηνές που έχουν προβληθεί στον ελληνικό κινηματογράφο. Η ταινία που έκανε, όμως, τη μεγαλύτερη αίσθηση ήταν η Στρέλλα, το 2009, σε σκηνοθεσία του Πάνου Κούτρα – στο σενάριο συνεργάστηκε με τον λογοτέχνη και συγγραφέα του εξαιρετικού γκέι μυθιστορήματος Κωνσταντίνος, Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Με πρωταγωνίστρια την τρανς Μίνα Ορφανού αλλά και τη βετεράνο Μπέττυ Βακαλίδου, ενόχλησε με τη θέση της ακόμα και μέρος της γκέι κοινότητας, αφενός λόγω της οιδιπόδειας προβληματικής της, αφετέρου λόγω του φινάλε, που απομυθοποιεί την παραδοσιακή οικογένεια. Κι ενώ το 2010 ο Άγγελος Φραντζής παρουσίασε το Μέσα στο δάσος, ο Κώστας Ζάππας, έναν χρόνο μετά, όργωνε την Αθήνα μαζί με έναν πρώην τρομοκράτη που καμουφλάρεται ως γυναίκα για να ξεφύγει από τους φασίστες. Με ήχους heavy metal και τη φωνή της Μαρίας Κάλλας, στο Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας αποκαλύπτει έναν κινηματογράφο-«αντάρτικο πόλης». Την αμέσως επόμενη χρονιά, το 2012, στην υπερπαραγωγή J.A.C.E. ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης έκανε μια απίστευτη διαδρομή από τις αθηναϊκές νύχτες μέχρι τα βουνά της Αλβανίας και από τις πίστες των τσίρκων στους πολύβουους δρόμους της Αθήνας, καθώς ο J.A.C.E. (ένας μπερδεμένος σεξουαλικά ελέφαντας) τρέχει για να αποδράσει απ’ όσους πιστεύουν ότι έχει δολοφονήσει τον εραστή του. Το 2011 ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης, με το Δίπτυχο - Η αγάπη που δεν λέει το όνομα της, αποπειράται να αναπλάσει εικόνες βγαλμένες από τη ζωγραφική του Γιάννη Τσαρούχη, ενώ επιστρέφει το 2014 στη μεγάλη οθόνη, και πάλι ως συνεργάτης του Κούτρα στο σενάριο της ταινίας Ξενία, μιας καταγγελίας για τα ελληνόπουλα δεύτερης γενιάς χωρίς ιθαγένεια – και εδώ το queer στοιχείο είναι έντονο. Την ίδια χρονιά ο Χρήστος Βούπουρας επανέρχεται μετά από πολύ καιρό με την ταινία 7 θυμοί, σκιαγραφώντας ένα μωσαϊκό της σύγχρονης Αθήνας: μετανάστες, γυναίκες σε απόγνωση, μοναχικοί άνθρωποι, πολιτικά αποπροσανατολισμένα άτομα. Ίσως δεν υπάρχει πιο ακριβές queer προφίλ της σημερινής μας πραγματικότητας.

LIFO /6.6.2019

75

QUEER ATHENS

ΑΕΡΟΔΡ

LOFT

ΟΜΙΟ

ΑΠΌ ΤΗ ΦΏΦΗ ΤΣΕΣΜΕΛΉ

FAZ

90 S

ALARM I T I F F A GR

Η queer κουλτούρα άνθιζε πάντα στα υπόγεια ενός κλαμπ

LIFO /6.6.2019

76

Ρ Ε

Ο Ι Σ Α Τ Σ Ο Γ Ρ

QUEER ATHENS Factory ’90s

Στις αρχές του 1970, στη Νέα Υόρκη, οι Αφροαμερικανοί και Λατίνοι queer, όπως και πολλοί «ανοιχτόμυαλοι» στρέιτ, συγκεντρώθηκαν για να δημιουργήσουν κοιτίδες και μέρη μέσα στην αχανή πόλη, χώρους στους οποίους μπορούσαν να είναι ασφαλείς, να νιώθουν ο εαυτός τους ή κάποιος/-α άλλος/-η για λίγο, να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους με έναν τρόπο που δεν ήταν επιτρεπτός στον «κανονικό» έξω κόσμο. Η μουσική ήταν το Α και το Ω αυτών των συνευρέσεων, μια μουσική που θα εξελισσόταν σε αυτό που μάθαμε όλοι ως «disco»: μια μείξη της σόουλ, του φανκ και της λάτιν, με έναν δυνατό ρυθμό τεσσάρων τετάρτων να τη διαπερνά και να τη χαρακτηρίζει. Στη νεότευκτη αυτή σκηνή τα κατά βάση γκέι πάρτι του David Mancuso στο Loft είναι το σημείο 0.

LIFO /6.6.2019

77

QUEER ATHENS

SUNRISE PARTIE Στάβερης τό: Σπύρος Graffiti. Φω

GPO IN T

Στα τέλη της δεκαετίας η disco γίνεται mainstream και σιγά-σιγά χάνει τη γεμάτη γκλίτερ λάμψη της, όπως και τη σύνδεση που είχε με το queer, black και latino κοινό της. Στις αρχές των ’80s και μέσω της Ευρώπης οι ήχοι γίνονται πιο dance-pop, electro-pop, new wave και industrial, η τεχνολογία εξελίσσεται, οι «μηχανές» και τα συνθεσάιζερ μπαίνουν ακόμα πιο δυναμικά στη διαδικασία της μουσικής παραγωγής. Για άλλη μια φορά, γκέι, μαύροι και Λατίνοι στο Σικάγο και στη Νέα Υόρκη και σχεδόν συγχρόνως στο Ντιτρόιτ αρχίζουν να εκφράζουν την κοσμοθεωρία τους, την κοινωνική και πολιτιστική καταπίεση, τις στερήσεις που χαρακτήριζαν την καθημερινότητά τους μέσα από τους ήχους, τα λόγια και τα μπάσα, για να δημιουργηθούν τελικά δύο τεράστιες μουσικές επαναστάσεις: η house και η techno. Από τα υπόγεια και τις αποθήκες μέχρι τα θρυλικά, πλέον, κλαμπ, όπως τα Warehouse (Σικάγο), Paradise Garage (Νέα Υόρκη) και το Music Institute (Ντιτρόιτ) με το σταθερά και βασικά queer, black, latino/caribbean κοινό, μπαίνουν οι βάσεις και τα θεμέλια αυτού που θεωρούμε κλαμπ. Ο γκέι resident του Paradise Garage, Larry Levan, αναδεικνύεται στον πρώτο σούπερ-σταρ DJ που μέχρι σήμερα παραθέτουν οι μεγάλοι «παίχτες» της σκηνής ως την απόλυτη έμπνευση και σημείο αναφοράς. Η house και η techno περνούν τον Ατλαντικό, μπαίνουν σε μια φάση εξωστρέφειας και οδεύουν προς το μονοπώλιο στις πίστες, στα rave parties και στις παράνομες συναθροίσεις σε κάθε λογής χώρους. Βασίζονται στο τρίπτυχο «love, peace and unity» και αυτό τις χαρακτηρίζει, αφού οι υποτιθέμενοι «απόκληροι» ή κοινωνικά αποκλεισμένοι βρίσκουν στους φουτουριστικούς ηλεκτρονικούς ήχους και στα μηνύματά τους τη μουσική γλώσσα που τους εκφράζει. Άλλωστε, η μουσική είναι κοινωνικό φαινόμενο, μέσα στα χρόνια συμβαδίζει με κοινωνικές επαναστάσεις ή αλλαγές που μετασχημάτισαν τον κόσμο όπου ζούμε, πολλές φορές τις προκαλεί κιόλας. Υπό τον ήχο των δυνατών beats ενώνονται, πια, στα dancefloors όλοι, με πρωτεργάτες το queer κοινό και αρκετούς ανοιχτόμυαλους στρέιτ που συνήθως εντοπίζουν/δημιουργούν τις μόδες που σύντομα θα ακολουθήσει ο υπόλοιπος κόσμος. Άλλωστε, σε ένα τεράστιο ποσοστό τα κλαμπ/ μπαρ που αγκάλιασαν αμέσως αυτήν τη μουσική ήταν γκέι… Η Ελλάδα ακολουθεί τη νέα μόδα δειλά, αλλά σταθερά. Αυτοί οι νέοι ήχοι αρχίζουν σιγά-σιγά να ακούγονται στα μαγαζιά, κυρίως λόγω κάποιων πολύ ενημερωμένων μουσικά ανθρώπων - DJs που τους επιβάλλουν, ουσιαστικά, στους θαμώνες και στους μαγαζάτορες, αρχικά ως περάσματα στο πρόγραμμά τους. Έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό, έχουν δει αυτή την έκρηξη νεωτερισμού και την όλη κουλτούρα που τον συνοδεύει. Το LGBTQI+ κοινό υπάρχει, ακολουθεί, αλλά είναι σχετικά αφανές – δεν προκαλεί, δεν το «φωνάζει», δεν εξωτερικεύεται. Όμως, όπως στο εξωτερικό, έτσι κι εδώ είναι αυτοί που αγκαλιάζουν αμέσως τη σκηνή. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 χορεύουν στον Κούκο, στο Lycabettus η house έχει την τιμητική της, ακολουθούν το Αεροδρόμιο και το Εργοστάσιο. Στα Jungle του Χρήστου Καλοπήτα «περίεργα» αγόρια (και κορίτσια) με μάσκαρα, ρίμελ και εκκεντρικά ντυσίματα απαιτούν με τσαμπουκά τη θέση τους στην πίστα. Τεράστιο σημείο αναφοράς στα τέλη της δεκαετίας –που κάνει και το δυνατό intro στα ’90s– το Graffiti στο μικρό στενάκι της Ξούθου, στην Ομόνοια. Φοβερά προχωρημένο για την εποχή του, ξεκινά ως γκέι κλαμπ και καταλήγει να μαζεύει πολλούς ψαγμένους στρέιτ. Τα ηχεία του εκπέμπουν ηλεκτρονικούς ήχους, στα decks τότε ο Μιχάλης –που πλέον όλοι γνωρίζουν ως τον εξαιρετικό techno DJ Mikee–, ο Νικήτας Καραγιάννης, ο Δημήτρης Πάντσος, ακόμα και ο Κωνσταντίνος και ο

Μιχάλης, οι Στέρεο Νόβα, σε βραδιές που πραγματικά έχουν μείνει στην ιστορία. Σε έναν μικρό χώρο με μεταλλικά ρολά και τούβλινους τοίχους συγκεντρώνεται μια ομάδα ανθρώπων, άγνωστοι τότε στον «έξω» κόσμο, πολύ γνωστοί μεταξύ τους, που θα τους μάθαιναν όλοι σε λίγα χρόνια, αφού θα πρωτοστατούσαν στον χώρο της μουσικής, της υποκριτικής, της σκηνοθεσίας, του χορού, της μόδας, της τέχνης γενικότερα. Τον Δεκέμβριο του 1989 ανοίγει το FAz στην πλατεία Μαβίλη. Από τη θρυλικά σκληρή «πόρτα» του πρώτοι περνούν οι πιο fashionable γκέι της Αθήνας. Στα πολυσυζητημένα μασκέ πάρτι του κάνουν μονίμως τη διαφορά. Δεν είναι εξωστρεφείς, όμως έχουν μια δυνατή παρουσία στον χώρο και στην πίστα. Το ίδιο συμβαίνει με τους πιο μικρούς σε ηλικία που δειλά-δειλά κάνουν την εμφάνισή τους στα κυριακάτικα Sunrise Parties, τους βλέπεις να αρχίζουν κάπως να ξεθαρρεύουν. Στον αντίποδα, υπάρχουν τα λίγα χαρακτηρισμένα γκέι μπαρ, όμως αυτή την «κάστα» δεν τη χωράει η γκετοποίηση, ούτε η μουσική που ακούγεται εκεί. Και στο FAz δημιουργείται μια κοινότητα, μια παρέα ανθρώπων που εμπνέεται από αυτή την προσπάθεια και αποφασίζει να μπει στον χώρο. Από αυτούς ξεχωρίζουν αμέσως ο Μάνος Βαμβούκης και ο Ηλίας Πανταζόπουλος, οι Magna. Η ιστορία τους ξεκινά από ένα πάρτι που διοργανώθηκε σε ένα πάρκινγκ στα βόρεια προάστια, για να συνεχιστεί στο Babes In Toyland, στο G-Point και στο Battery. Ο κόσμος στους χώρους τους ήταν πάντα mixed, ακόμα και το γεγονός ότι στα VIP τραπέζια έβλεπες να κάθεται πρώτη-πρώτη η Τζένη Χειλουδάκη με τον Βασίλειο Κωστέτσο ήταν ένα ηχηρό statement για την εποχή. Το gay crowd χορεύει acid house στο Alarm, συχνάζει στο Ghetto, κάνει και τη βόλτα του από το Άλσος και παρτάρει μέχρι το μεσημέρι στα The Lab after που διοργάνωναν οι Magna μετά τις 5 το πρωί. Βασικά, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, πρέπει να χωρίσουμε την παρουσία και δυναμική των γκέι στην αθηναϊκή clubland στην προ και μετά Factory εποχή, ίσως στην προ και μετά Βαλλιανάτο εποχή. Ήταν εξωπραγματικό και θέμα συζήτησης σε όλα τα σπίτια το ότι εμφανιζόταν στην τηλεόραση ένας απελευθερωμένος γκέι άνδρας, μορφωμένος, ετοιμόλογος, διαβασμένος, προκλητικός εκεί όπου έπρεπε και, πάνω απ’ όλα, ανδροπρεπής, να σπάει τα στερεότυπα που είχε καλά κολλημένα στο μυαλό του ο Έλληνας μέχρι τότε. Με το άνοιγμα του Factory τον Απρίλιο του 1993 το γκέι κοινό που σύχναζε στα κλαμπ βρίσκει τον απόλυτο χώρο έκφρασης, γίνεται για πρώτη φορά ορατό. Δεν είναι, πια, ομάδες ανθρώπων κάπου γύρω τριγύρω στα μαγαζιά, είναι η πλειοψηφία. Πρώτη φορά ακούει η Ελλάδα για τα σκανδαλώδη dark rooms. Πρώτη φορά βλέπουν όλοι τον οριακά γυμνό χορευτή, τον Λορέντζο, με τη θρυλική πετσέτα, να δίνει από ψηλά το πρόσταγμα για χορό. Πρώτη φορά σκληραίνει ο

D N A L Y O T N I S E B A B Graffiti. Φωτό: Σπύρος Στάβερης LIFO /6.6.2019

78

QUEER ATHENS

ES ς ς Στάβερη τό: Σπύρο ω Φ . i t fi f Gra

Οι υποτιθέμενοι «απόκληροι» ή κοινωνικά αποκλεισμένοι βρίσκουν στους φουτουριστικούς ηλεκτρονικούς ήχους και στα μηνύματά τους τη μουσική γλώσσα που τους εκφράζει.

R E T F A B A L THE ήχος, επιλεγμένος από τον Mikee. Πρώτη φορά αποτινάσσεται η έννοια του γκέτο και μεταστρέφεται σε underground. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος και η παρέα του φέρνουν τη χειραφέτηση και απελευθερώνουν τους καταπιεσμένους. Η ζυγαριά γυρίζει και πλέον οι στρέιτ είναι αυτοί που ακολουθούν τους γκέι στην πίστα. Ξέχωρα από το απελευθερωτικό της υπόθεσης, το Factory φέρνει και μια άλλη λογική στη λειτουργία ενός κλαμπ, που θέτει τις βάσεις γι’ αυτά που θα ακολουθήσουν. Και ακολουθούν... Αδιαμφισβήτητα, σε όλα αυτά που γίνονται εκείνη την εποχή πολύ σημαντική και αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή του πρωτοποριακού περιοδικού «01» που κυκλοφορεί το 1993 και «στεγάζει» όχι μόνο αυτήν τη σκηνή αλλά και όλα εκείνα τα «περίεργα» παιδιά, τα βγάζει προς τα έξω με τον πιο σωστό τρόπο – ναι, υπάρχει ένα περιοδικό κρεμασμένο στο περίπτερο, στις σελίδες του οποίου βλέπεις την αντανάκλασή σου, άρα η εικόνα σου και η ζωή σου δεν είναι και τόσο τρομακτικές. Μετά το Factory έρχεται το θρυλικό Χ στη Λένορμαν με τις εκρηκτικές βραδιές, το Αμφιθέατρο και το King Size, όπου μαζεύεται και η πιο high πλευρά της φάσης, το Spartacus. Η underground πλευρά συχνάζει στο Dome, o Λορέντζο με τον Mikee ξεκινούν τα qbase. Σχεδόν όλοι ψάχνουν φίλο ή γνωστό με αυτοκίνητο για να πάνε στη Φάρμα, στα Οινόφυτα, και να παρτάρουν μέχρι τελικής πτώσης στη φύση. Το κοινό είναι mixed, όμως η queer πλευρά του είναι πιο εξωστρεφής από ποτέ. Αξιοσημείωτη η παρουσία τρανς γυναικών όλα αυτά τα χρόνια, άλλωστε κάποιες από αυτές αναδείχθηκαν σε club icons εκείνη την εποχή και αντιμετωπίζονταν από τον κόσμο ως celebrities. Χαμηλά στην Ερμού, στο νούμερο 161, κάνει την εμφάνισή του το 1995 το +Soda. Σημείο αναφοράς στην αθηναϊκή νύχτα, συγκεντρώνει όλους τους clubbers της Αθήνας στο dancefloor του σε μεγαλειώδη πάρτι. Βλέπεις να χορεύει δίπλα σου ένα κορίτσι με φλούο γούνα αλλά και ένα αγόρι με το ίδιο στυλ. Όλοι, μα όλοι μπαίνουν στη διαδικασία να ντυθούν κάπως, το θέμα δεν είναι μόνο να περάσεις την πόρτα, αλλά να μην περάσεις απαρατήρητος/-η εκεί μέσα. Η Αθήνα ζει τις χρυσές εποχές του κλάμπινγκ, η house και η techno έχουν περάσει στο mainstream, δεν περιορίζονται, πια, σε πολύ συγκεκριμένα μαγαζιά. Ακόμα και το lesbian bar Lizard, στο Θησείο, διοργανώνει house και techno πάρτι τις Κυριακές με φοβερή προσέλευση. Ακόμα και κάποια από τα Cyberdyke Parties της Μαρίας Cyber ασπάζονται συχνά τον ηλεκτρονικό ήχο, όταν γενικά δεν θα μπορούσαμε να πούμε πως στην Αθήνα το lesbian κοινό ακολούθησε τη σκηνή της dance μουσικής – μόνο με κάποιες εξαιρέσεις. Προς το τέλος των ’90s αναπτύσσεται η περιοχή του Ψυρρή και γεμίζει με μπαρ και κλαμπ που «βαράνε». Στη δύση της χιλιετίας και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 1999 κάνει την εμφάνισή του στην αφανή μέχρι τότε συνοικία του Γκαζιού ένα κλαμπ στριμωγμένο ανάμεσα στα προσφυγικά σπίτια και στα συνεργεία αυτοκινήτων. Ονομάζεται Sodade και η φήμη του εξαπλώνεται σαν μοναδική ανακάλυψη, στόμα με στόμα. Δύο stages, ένα mainstream και ένα house/techno, καταφέρνουν να συγκεντρώσουν άμεσα όλο το γκέι κοινό της Αθήνας, ανοίγοντας τον δρόμο σε αυτό που θα γινόταν η LGBT περιοχή της Αθήνας... Ευχαριστώ πολύ τους Πέτρο Floorfiller Κοζάκο, Γρηγόρη Βαλλιανάτο, Ιωσήφ Ιωσηφίδη, Μάνο Βινυχάκη, Νικήτα Καραγιάννη, Δημήτρη Πάντσο, Μάκη Γαζή και Γιώργο Σπηλιόπουλο για τις αναμνήσεις που μοιράστηκαν μαζί μου.

LIFO /6.6.2019

79

ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΕΡΩΤΕΣ

QUEER ATHENS

ΚΑΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ ΠΟΘΟΙ LIFO /6.6.2019

80

ΑΠΌ ΤΟΝ M. HULOT

Το ψωνιστήρι, η αναζήτηση εφήμερου ερωτικού συντρόφου σε δημόσιους χώρους, το cruising διεθνώς, δεν είναι κάτι σύγχρονο. Ανθούσε ανά εποχές και περιόδους, κυρίως σε κοινωνίες που καταπίεζαν τη σεξουαλική έκφραση, την ομοφυλόφιλη σεξουαλική έκφραση, γιατί όταν μιλάμε για ψωνιστήρι εννοούμε πάντα ερωτική συνεύρεση μεταξύ ανδρών. Στην ιστορία της αρχαίας Αθήνας υπήρχε στα γυμναστήρια, υπήρχε σε μέρη έξω από την πόλη, ακόμα και στην Αρχαία Αγορά, αλλά στη σύγχρονη ιστορία οι μαρτυρίες ξεκινούν από τα τέλη του 19ου αιώνα, οπότε κατασκευάστηκαν τα πρώτα δημόσια ουρητήρια στη Βαρβάκειο. Τα «τζουρά» και τα πάρκα ήταν τα πρώτα μέρη μυστικής ερωτικής συνεύρεσης μεταξύ ανδρών – και μέχρι το 1950 στην Αθήνα υπήρχαν 70 δημόσια ουρητήρια.

EIKOΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΟΥΣΗΣ

ο ψωνιστήρι για ένα μεγάλο μέρος του κόσμου που σύχναζε –και συχνάζει– στα συγκεκριμένα μέρη είναι ανάγκη, δεν είναι απλώς επιλογή» λέει ο Νίκος, συγγραφέας. «Είναι ένας τρόπος να εκφράσεις τις επιθυμίες σου, να τις ικανοποιήσεις, να εκτονώσεις την ενέργεια και τη σφοδρή ένταση που συσσωρεύονταν από την καταπίεση και την κρυφή ζωή που ήσουν αναγκασμένος να κάνεις, ιδίως σε παλιότερες εποχές. Το μυστικό και το απαγορευμένο έχουν μια γοητεία που δεν μπορείς να βρεις πουθενά αλλού, σε κανέναν άλλον τρόπο προσέγγισης ερωτικού συντρόφου. Το ψωνιστήρι έχει κάτι που είναι απαράμιλλο, είσαι κυνηγός που ψάχνεις το θήραμα και στην πραγματικότητα είναι κάτι εξωφρενικά ανδροπρεπές, ακόμα και όταν βλέπεις κάποιον με εντελώς παθητική σεξουαλικότητα να μπαίνει σε αυτό το παιχνίδι της κυνηγετικής αποστολής. Συνήθως αυτοί είναι περισσότεροι, αλλά τη στιγμή του παιχνιδιού δεν έχει μεγάλη σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι να είσαι κάτοχος φαλλού». Ο Νίκος είναι 60 χρονών και έχει πολλές εμπειρίες να διηγηθεί από το αθηναϊκό cruising. Η πρώτη του φορά σε πάρκο ήταν στα 20 του. «Στα δικά μου τα χρόνια το κινητό τηλέφωνο δεν το είχαμε ούτε καν φανταστεί, δεν υπήρχε ούτε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας του ’70 αυτή η έννοια. Δεν είχαμε άλλον τρόπο επικοινωνίας, η ανεύρεση εραστή γινόταν διά της οπτικής επαφής. Εν ψυχρώ, ψωνιστήρι. Η κύρια πιάτσα της εποχής της δικής μου, που ξεκινάει το 1980, ήταν το Ζάππειο. Υπήρχε ο Εθνικός Κήπος, αλλά το βράδυ, όταν γινόταν κυρίως το ψωνιστήρι, ήταν κλειστός και το παιχνίδι γινόταν στις περίφημες τουαλέτες του. Υπήρχε το Ζάππειο, δηλαδή οι κήποι από την Αίγλη μέχρι τη Βασιλίσσης Όλγας και οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός, όπου υπήρχε ελεύθερη είσοδος – τότε δεν υπήρχε κανένα συρματόπλεγμα. Μπορούσες να κινηθείς από τον αρχαιολογικό χώρο μέχρι το στάδιο, τον όμιλο αντισφαίρισης και μέχρι την Αγία Φωτεινή, που λόγω γεωμορφολογίας ήταν ο ιδανικός χώρος για κρυφές συνευρέσεις, γιατί χωνόσουν μέσα σε μια χαράδρα και δεν σε έβλεπε κανένας. Αυτό ήταν το hardcore σημείο, γιατί εκεί συνέβαιναν πράγματα που για παιδάκια της ηλικίας και της θέσης μου μέσα στο σύστημα θεωρούνταν εξώλης και προώλης. Υπήρχε ένα out and loud, το οποίο όμως ήταν και λίγο υστερικό. Υπήρχαν όλες οι επιδειξιομανείς συμπεριφορές».

QUEER ATHENS

«Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, οπότε οι κοινωνικές συνθήκες, ακόμα και η νομοθεσία, απαγόρευαν την ομοφυλοφιλία και ακόμα και η Ψυχιατρική τη χαρακτήριζε “παθολογική” ή “αποκλίνουσα συμπεριφορά”, η ικανοποίηση της σεξουαλικής επιθυμίας ενός ομοφυλόφιλου ήταν κάτι πολύ δύσκολο έως αδύνατο, ειδικά αν ζούσε στο κλειστό και συντηρητικό περιβάλλον της επαρχίας» λέει ο Θανάσης, επιχειρηματίας, 70 χρονών. «Οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι αναγκάζονταν να κάνουν γάμους και να συμβιβάζονται, καταπνίγοντας τη σεξουαλικότητά τους, αλλά αυτό δεν μπορούσε να συνεχίζεται για πάντα, κάποια στιγμή γινόταν βραχνάς που σε έπνιγε, έτσι έψαχναν μια ευκαιρία να την εκδηλώσουν έστω και για μία φορά. Κι αυτό ήταν δυνατό μόνο στην Αθήνα, στα μέρη όπου γινόταν το ψωνιστήρι. Την πρώτη φορά που πήγα στην Ομόνοια ήμουν 24 και δήλωνα στρέιτ. Δεν είχα ξαναπλησιάσει ερωτικά άντρα. Η Ομόνοια ήταν όπως ακριβώς την περιγράφει ο Ιωάννου στο βιβλίο του και είχε πολλά μέρη για να κάνεις ψωνιστήρι: «Η μυστική ζωή της Ομόνοιας θρασομανάει ακριβώς κατέναντι του πλήθους, επί τη θέα του πλήθους, και όχι στις μοναξιές και στους ησυχασμούς, όπως θαρρούνε. Οι καταστάσεις αυτές είναι ίσως καλές για να ξαναζήσεις, να ξαναζωντανέψεις απάνω σου τα λόγια και τις φυσιογνωμίες και τα μέλη των ανθρώπων, όχι όμως για να ζήσεις αποκλειστικά έτσι. Άλλωστε, στη μοναξιά σου μέσα, μόνος, απροστάτευτος και παράξενος, θα λιανιστείς και θα ρημαχτείς από τους εχθρούς της μυστικής ζωής, τους λόγιους και τους νοικοκυραίους. Η Ομόνοια είναι μια λίμνη στην οποία εκβάλλουν διάφοροι ποταμοί. Είναι οι ποταμοί οι αλληγορικοί και είναι οι ποταμοί οι καθαρώς νοητοί. Οι αλληγορικοί ποταμοί, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος είναι εκείνος που λέγεται του Πανεπιστημίου, ξεβράζουν στην Ομόνοια τροχοφόρα και ανθρώπους, ενώ οι νοητοί ποταμοί, που δεν υπάρχουν παρά μόνο στις καρδιές ορισμένων, και που ο μεγαλύτερός τους θα μπορούσε να ονομάζεται ποταμός της Καβάλας, κατεβάζουν με το λιγοστό μα ορμητικό νεράκι τους στην Ομόνοια κάθε μέρα και κάποιο τσακισμένο κορμί – τσακισμένο από τη φρικτή καταπίεση και τα βασανιστήρια των συγγενών και του περιβάλλοντος. Όσο για τη λίμνη, είναι ακόμα ορατή. Έρχονται, λοιπόν, εδώ όλοι οι καταπιεσμένοι και ρημαγμένοι ανά το πανελλήνιο. Καταπιεσμένοι δεν είναι αναγκαστικά μόνο οι σωματικά αδύναμοι και δισταχτικοί, αλλά και οι βαρβάτοι. Απόδειξη πόσο αλλάζουν όλοι τους στον στρατό, βρίσκονται επιτέλους μακριά από τους φρικτούς LIFO /6.6.2019

81

QUEER ATHENS βασανιστές τους, που τους καίνε την ψυχή με πυρωμένο σίδερο. Βέβαια, εκεί που συμβαίνουν τα τέρατα και τα σημεία είναι τα μικρά μέρη. Αυτά πρώτα τυραννούν και μετά αποδιώχνουν τους ανθρώπους με τις ερωτικές, ιδίως, παραλλαγές. Τους αναγκάζουν να φύγουν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην Αθήνα. Και όταν έρθουν στην Αθήνα, πολύ γρήγορα θα έρθουν και από την Ομόνοια, όπου ένα ποσοστό τους θα κολλήσει. Εδώ δεν αποκλείεται να συναντήσουν και συμπατριώτες τους, με τους οποίους να συνεννοηθούν περίφημα, ενώ στο χωριό δεν τολμούσαν ούτε να τους ατενίσουν επί πολύ…» «Τα σημεία “παράνομων γνωριμιών” στην Ομόνοια ήταν το ομώνυμο ξενοδοχείο, το Νέον παραδίπλα, και το Σινέ Ομόνοια πίσω από το ξενοδοχείο, όπου γινόταν επίσης της τρελής» προσθέτει η Θανάσης. «Στην Αγίου Κωνσταντίνου ήταν το Σινέ Σταρ, ο Αρίωνας, που το μεσημέρι γέμιζε με γκέι κόσμο και από γύρω πήγαιναν χασάπηδες και άνθρωποι από τη Λαχαναγορά. Δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα που δεν είναι εύκολο να την περιγράψεις. Ήμασταν νέοι και ήταν άλλες οι προσλαμβάνουσες. Η πρώτη φορά που πήγα στον Αρίωνα ήταν σοκαριστική για μένα, δεν είχα ξαναδεί πορνό και μπήκα ψάχνοντας. Πρέπει να πω ότι δεν με βοήθησε κανένας να βρω τα στέκια, τα ανακάλυπτα μόνος μου γιατί οι γκέι δεν τα έλεγαν, υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός, μη βλέπεις τώρα, που όλα είναι εύκολα. Υπήρχε και η Αλάσκα, απέναντι από το Μινιόν, επίσης καθαρά πονηρό σινεμά. Έμπαιναν μέσα από το πρωί και έβγαιναν το βράδυ. Μάλιστα, εκεί έψηναν και ρέγγες. Ομόνοια ήταν η βάση, αλλά τριγύρω τη νύχτα ψωνίζονταν παντού, σε όλο το κέντρο. Στην Αθηνάς έκανες μια βόλτα και λειτουργούσε η γλώσσα του σώματος, κάποιες κινήσεις μυστικιστικές που δήλωναν πόθο, το κλείσιμο του ματιού, μια κίνηση της γλώσσας στα χείλη, το άγγιγμα των γεννητικών σου οργάνων, ακόμα και το κάρφωμα με τα μάτια ήταν ένδειξη ότι ψάχνεσαι για σεξ. Καλό ψωνιστήρι γινόταν στην πλατεία Κουμουνδούρου, εκεί ήταν η στάση των λεωφορείων που πήγαιναν σε διάφορες λαϊκές συνοικίες, Αιγάλεω, Πέραμα, και μετά τις 7-8 το βράδυ γινόταν της κακομοίρας. Και μέσα στο πάρκο, απέναντι ή πίσω απ’ το παλιό ΙΚΑ, στην απέναντι μεριά – εκεί έχει μέχρι και σήμερα, αλλά επί χρήμασι. Στις δημόσιες τουαλέτες στην Ομόνοια και στου Μακρυγιάννη, σε αυτές στου Ψυρρή (η περίφημη “τζούρα”). Σήμερα έχουν κλείσει και χάθηκε μαζί τους ένα δείγμα πολιτισμού άσχετο με την γκέι δραστηριότητα. Οι μόνες που υπάρχουν τώρα και είναι ενεργές και με αυτόν τον τρόπο, αλλά πάντα υπό επιτήρηση, είναι στο πάρκο της Κηφισιάς και στον σταθμό του Ηλεκτρικού στον Πειραιά».

«Το μεγάλο ατού, αυτό που έκανε τους γκέι να έχουν τη φήμη ότι είναι πιο ευτυχείς σεξουαλικά απ’ ό,τι οι στρέιτ, ήταν ότι μπορούσαν να κατακτήσουν ένα επίπεδο ζωώδους σεξουαλικότητας χωρίς την παρεμβολή του λόγου» λέει ο Νίκος. «Μπορούσες να πλησιάσεις κάποιον, να το κάνεις και να το κάνεις κεφακλίδικα, δηλαδή επί ώρες, χωρίς όμως να ανταλλάξεις λόγια, παρά το γεγονός ότι μέσα από τα λόγια μπορείς να κατακτήσεις το ζωώδες στο σεξ. Υπήρχαν κι αυτοί οι οποίοι σε προσέγγιζαν και σου έλεγαν μερικά λογάκια που ήταν εντελώς στερεοτυπικά για να ξεκινήσει η επαφή και αυτό το στερεοτυπικό γελοιοποιείται γιατί είναι 100% ξεκάθαρο ότι πρόκειται για μια ειρωνική προσέγγιση του λόγου, ο λόγος δεν με ενδιαφέρει, τον ακυρώνω με την τόση ειρωνεία που βάζω. Ήταν μια μεγάλη ευχαρίστηση.

Η παρεμβολή ή όχι του λόγου είναι ένα μεγάλο κριτήριο κατηγοριοποίησης των χώρων ψωνιστηριού. Στο πάρκο δεν ήταν ανάγκη να μιλήσεις, στο σινεμά επίσης. Παλιά στα πορνοσινεμά υπήρχε μια ειδική κατηγορία γκέι που ονομάζονταν “μπινέδες”, οι οποίοι κάθονταν όρθιοι σαν κύριοι, με κατεβασμένα τα παντελόνια και τα βρακιά, κι έτσι, χωρίς να τους απευθύνεις τον λόγο, μπορούσες να πας να τους πηδήξεις και να φύγεις. Οι πιο πολλοί από αυτούς στη φάση που βρίσκονταν δεν είχαν καν στύση. Αυτή η συνθήκη απόλυτης παθητικότητας, χωρίς παρεμβολή λόγου, έχει πλέον μειωθεί. Δεν μπορεί κάποιος να είναι “μπινές” με τα νέα συστήματα. Η ανάγκη για απόλυτη παθητικότητα εξακολουθεί, βέβαια, να υπάρχει. Ένα άλλο από τα χαρακτηριστικά του ψωνιστηριού είναι η νυμφομανιακή συμπεριφορά που ικανοποιείται μόνο από την υπερκατανάλωση, όπως άλλωστε συμβαίνει σήμερα και στην αναζήτηση μέσω application. Από κάποιο σημείο κι έπειτα, αν είσαι λίγο κουρασμένος ή αν δεν είσαι τόσο καλά ψυχολογικά, συναντάς

LIFO /6.6.2019

82

σεξουαλικά ανθρώπους που δεν θα συναντούσες ποτέ υπό άλλες συνθήκες. Στους γκέι της γενιάς μου ήταν πολύ σημαντική η ανωνυμία και η έλλειψη οποιασδήποτε επαφής πέρα από τη σεξουαλική, δεν ήταν απαραίτητο να μιλήσεις, δεν έπρεπε να απαντήσεις σε οποιαδήποτε ερώτηση και δεν υπήρχε περίπτωση να ξαναπάς με το ίδιο άτομο ή, όταν θα πήγαινες, θα είχε περάσει τόσο πολύς καιρός, που θα είχες ξεχάσει ότι έχεις πάει μαζί του. Υπήρχε μια υπερκατανάλωση, η οποία εκπορευόταν από τη φοβία κάποιου ότι μπορεί να συνδεθεί με τον άλλον. Τη δεκαετία του ’80 ήρθαν τα μπαρ, τα οποία δεν ήταν λίγα, και το κακό γενικεύτηκε τη δεκαετία του ’90. Μπορούσες να πας και να βρεις το ερωτικό ταίρι σου για μια βραδιά, αλλά εκεί μπαίναμε σε μια υποχρεωτική παρεμβολή του λόγου. Εκεί πάντα πήγαιναν τα καλά παιδιά, που ναι μεν ήθελαν να ψωνιστούν και να φερθούν σαν μουλάρια, αλλά δεν ήθελαν να χρεώσουν στον εαυτό τους ότι φέρθηκαν σαν ζώα. Δηλαδή αυτοί που τα ήθελαν όλα δικά τους. Από κει και πέρα, οποιαδήποτε βλεμματική επαφή ήταν η απαρχή ενός ψωνιστηριού. Αυτό που κατέκτησε η δεκαετία του ’80 ήταν να μη φοβάσαι να κοιτάξεις τον άλλον στα μάτια. Κι αυτόν τον φόβο, το είδος τρόμου που υπήρχε στον κόσμο τα παλιά τα χρόνια, τον βλέπεις σήμερα στους αλβανικούς πληθυσμούς. Κι εκεί που έχει γειτονιές με πολλούς Αλβανούς, όπως στου Γκύζη, στους Αμπελόκηπους ή στην Κυψέλη, όπου έχεις την αίσθηση ότι ο άλλος σε κοιτάζει, αλλά δεν υπάρχει βλεμματική επαφή. Αισθάνεσαι μια ενέργεια να σε τραβάει προς τα κει, αλλά γι’ αυτούς το βλέμμα είναι κάτι απαγορευμένο. Εάν κοιτούσε κάποιος με νόημα τον άλλον, είχε κάνει ένα αυτο-outing. Ένα βλέμμα αρκούσε. Τη δεκαετία του ’80 είχαμε ξεφύγει από αυτό, μπορούσαμε να κοιταζόμαστε, να αλληλοαναγνωριζόμαστε και να προσεγγιζόμαστε στην Αθήνα. Άλλη πιάτσα σημαντική ήταν το Πεδίον του Άρεως. Γενικώς, τα πάρκα έπαιζαν, μικρά και μεγάλα, ακόμα και σε γειτονιές που δεν θα φανταζόσουν. Ακόμα και το πάρκο του Ευαγγελισμού, το οποίο μπορεί να ήταν πολύ πιο μικρό και εντελώς απροστάτευτο, αλλά υπήρχε μια περίοδος στο τέλος της δεκαετίας του ’90 που χρησιμοποιούνταν. Όλη αυτή η κουλτούρα του πάρκου εξαφανίζεται ουσιαστικά με τα κινητά τηλέφωνα. Έχουν απομείνει ακόμα κυρίως αυτοί που είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία και τους αρέσει αυτό το είδος ψωνιστηριού. Βέβαια, το ψωνιστήρι στην Αθήνα δεν έχει πεθάνει, γιατί πάντα υπάρχει μια κατηγορία ενδιαφερομένων, οι οποίοι θέλουν να είναι αφανείς. Δηλαδή υπάρχουν πάρα πολλοί παντρεμένοι οι οποίοι δεν είναι αμφιφυλόφιλοι, αλλά ανήκουν στην κατηγορία του acting count, δηλαδή είναι πιεσμένοι από διάφορες περιστάσεις της ζωής που τους κάνουν να ζουν μια νυμφομανιακή έξαρση, όχι κατάσταση, όπως στην ταινία Shame. Αυτού του τύπου οι άνθρωποι, που παραδίδονται σε μια ασυνείδητη ερωτική επιθυμία, γεμίζουν τώρα τα πάρκα. Οι περισσότεροι από αυτούς, επειδή είναι παντρεμένοι, αποφεύγουν να αφήνουν ίχνη και δεν χρησιμοποιούν application. Η συνεύρεση στον δρόμο ή στα πάρκα είναι χωρίς ίχνη, εκτός κι αν κάποιος σε δει. Κι αν κινείσαι στο σκοτάδι, είναι δύσκολο να σε δει. Πιάτσες ήταν και η οδός Πατησίων, η Σταδίου από τη μέση και κάτω, προς Ομόνοια, η Πανεπιστημίου επίσης χαμηλά. Έκανες πιάτσα προσποιούμενος ότι βλέπεις τα παπούτσια σε μια βιτρίνα και δεν ξέρεις ποια σ’ αρέσουν πιο πολύ κι αυτό γινόταν αιτία για να πιάσεις κουβέντα με κάποιον και να προχωρήσεις σε γνωριμία, η οποία οδηγούσε κατευθείαν στο κρεβάτι». «Τη δεκαετία του ’80 και του ’90, αλλά και πιο πριν, το βασικό μέρος για ψωνιστήρι –και το καλύτερο– ήταν η Κωνσταντινουπόλεως, ο κεντρικός ο δρόμος με τα φορτηγά» λέει ο Θανάσης. «Εκεί πήγαιναν αυτοί που είχαν αυτοκίνητα και έκαναν σεξ με φορτηγατζήδες. Γινόταν αλισβερίσι κανονικό, κάθε μέρα. Δεξιά είναι η Αγίας Άννης, όπου γίνεται ψωνιστήρι με αυτοκίνητα ακόμα και σήμερα. Υπήρχαν και κάποιες ταβέρνες χαμηλά στην Αχαρνών, όπου επίσης πήγαιναν λαϊκοί τύποι και τρανς. Παρ’ ότι ήταν πιο κρυφά όλα, ήμασταν πιο ελεύθεροι, υπήρχε η γοητεία του κυνηγιού που δεν υπάρχει πια στα νέα παιδιά. Είναι πολύ εύκολο το σεξ πλέον και δεν υπάρχει ερωτισμός, δεν υπάρχει παιχνίδι. Θυμάμαι ότι πίσω από την Κωνσταντινουπόλεως υπήρχε μια αποθήκη με ένα ξύλινο κουβούκλιο, όπου κάναμε σεξ με φορτηγατζήδες, ή μέσα στην νταλίκα. Περνούσες με το αυτοκίνητο κι αν σε γούσταρε ο άλλος σου άναβε τα φώτα, αλλιώς δεν έκανε τίποτα. Κι αυτό ήταν ένα παιχνίδι: έμπαινες στην καμπίνα με τα σεμεδάκια της μαμάς τους, με αφίσες με γυμνές γυναίκες, με χρώματα, με φωτάκια, με κουρτίνες, όπου έπαιζε πάντα λαϊκή μουσική, και πριν αρχίσει να γίνεται οτιδήποτε, σε κέρναγαν ένα ποτό. Έχω γνωρίσει εκεί λεβέντες που μου διηγήθηκαν όλη τους τη ζωή και με κάποιους έχω φιλίες 30 και 40 χρόνων. Κάποιων γνώρισα και τη γυναίκα και τα παιδιά τους. Υπήρχε μια ανθρώπινη σχέση και επαφή, σήμερα δεν υπάρχει αυτό το πράγμα. Ψωνίζεσαι, κάνεις σεξ και τελείωσες. Ούτε το όνομα δεν μαθαίνεις. Ένα άλλο στέκι όπου ψωνιζόμουν ήταν στον Πειραιά, στο λιμάνι, μέσα στα φορτηγά καράβια πριν φορτώσουν. Υπήρχε κι ένα παρκάκι δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα, στην ακτή Μιαούλη, όπου συ-

QUEER ATHENS

Στους γκέι της γενιάς μου ήταν πολύ σημαντική η ανωνυμία και η έλλειψη οποιασδήποτε επαφής πέρα από τη σεξουαλική, δεν ήταν απαραίτητο να μιλήσεις, δεν έπρεπε να απαντήσεις σε οποιαδήποτε ερώτηση και δεν υπήρχε περίπτωση να ξαναπάς με το ίδιο άτομο ή, όταν θα πήγαινες, θα είχε περάσει τόσο πολύς καιρός, που θα είχες ξεχάσει ότι έχεις πάει μαζί του. ναντούσες ναυτικούς και Πειραιώτες που έρχονταν να πιάσουν δουλειά στα πλοία. Είχε πολύ ψωμί εκεί». «Μέχρι το 2000 ήταν πολύ ωραία στο Πεδίον του Άρεως», λέει ο Βαγγέλης, δικηγόρος, 44 ετών. «Σύχναζε πάρα πολύς ο κόσμος, στάνταρ θα έκανες κάτι, θα έβρισκες, χωρίς υπερβολικά θέματα και προβλήματα. Μετά, με την έξαρση των αλλοδαπών, χάλασε το σκηνικό, γιατί μαζεύτηκαν πολλοί escorts, έκαναν κλοπές, υπήρχε και πολλή ασθένεια, ψώρα, φυματίωση, πέρα από τον HIV. Ήρθαν και οι ναρκομανείς και διέλυσαν τελείως την πιάτσα. Οι περισσότεροι δεν ήταν καν γκέι, το έκαναν για ένα πεντάευρο κι έτσι ο κόσμος που σύχναζε εκεί για τη χαρά έφυγε. Έχω ένα θέμα πλέον με τον HIV. Από τότε που η ομοφυλοφιλική κοινότητα άρχισε να μη δηλώνει ότι έχει HIV και να κάνει σεξ χωρίς προφυλακτικό σταμάτησα να κάνω πιάτσες. Πολύ δημοφιλή σημεία άνοιξη και καλοκαίρι είναι προς Βάρκιζα μεριά, στα “πρώτα” Λιμανάκια, αλλά στην άνω πλευρά, εκεί όπου είναι το μπαράκι, στην αλάνα. Και στα “δεύτερα” Λιμανάκια έχει μια πιάτσα πάνω στον δρόμο, που όμως δεν προσφέρει καμία κάλυψη από τους περαστικούς. Επίσης, πιο μακρινές πιάτσες, αλλά με πολλούς Αθηναίους, είναι το Μαύρο Λιθάρι, τα Λεγραινά, τα “τρίτα” Λιμανάκια, το Αγκίστρι. Γενικά, όπου υπάρχει παραλία γυμνιστών μαζεύεται το γκέι κοινό. Παρόλο που τα applications έχουν αντικαταστήσει το ψωνιστήρι, δεν νομίζω ότι θα σταματήσουν ποτέ οι πιάτσες. Στην πιάτσα είναι πιο εύκολη η απόρριψη, όταν δεν αρέσεις στον άλλον απλώς απομακρύνεται, ενώ με το application είναι πολύ πιο σκληρά τα πράγματα, απάνθρωπα, γιατί πας στο σπίτι του άλλου κι αν δεν γουστάρεις, πρέπει να του το πεις στα μούτρα».

«Παλιότερα δεν υπήρχε αίσθημα επισφάλειας» λέει ο Νίκος. «Κυκλοφορούσες σε όλα αυτά τα μέρη και φοβόσουν μόνο την αστυνομία, γιατί υπήρχαν οι “επιχειρήσεις αρετής”, αλλά ειδικά επί ΠΑΣΟΚ αυτά είχαν μετριαστεί πάρα πολύ και γίνονταν μόνο αν είχε υπάρξει κάποια καταγγελία ή είχε δοθεί μια αφορμή. Αυτό που έχει χαθεί τώρα Το γλυπτό Έρωτας Τοξοθραύστης του Γεώργιου Βρούτου στο Ζάππειο.

σε σχέση με τότε είναι ότι επέλεγες τον τόσο περιστασιακό σύντροφό σου χωρίς την ελπίδα ότι αυτό θα σε φέρει πιο κοντά του, το μόνο που ήθελες ήταν η σαρκική επαφή. Αυτό το πράγμα γινόταν με τo κριτήριο της επιθυμίας, είχες δει τον άλλον και σκεφτόσουν “μου αρέσει”. Τώρα γίνεται με το κριτήριο της οικονομίας, πού να τρέχω από τον Νέο Κόσμο στην Κυψέλη, να δώσω και 10 ευρώ για ταξί, έτσι η εποχή σε οδηγεί στα περίφημα “σαβουρογαμήσια”. Κάνεις το ξεκαύλωμα χωρίς να έχεις ξεκαυλώσει. Δεν έχεις περάσει καλά, όχι επειδή έχεις επιλέξει κάποιον που δεν σου αρέσει αλλά επειδή κι αυτός που σου αρέσει έχει επιλεγεί με κριτήριο που είναι οικονομοποιημένο, δηλαδή είναι ήδη κατώτερο από αυτό που θα γεννούσε τη μάξιμουμ προσδοκία. Ακόμα και με έναν ωραίο να βρεθείς, με έναν που σου αρέσει, υπάρχει ένας κόμπος».

«Τα πορνοσινεμά και οι σάουνες υπήρξαν χώροι σεξουαλικής εκτόνωσης για πολύ κόσμο, σήμερα όμως είναι κάτι παρωχημένο και το σινεμά έχει γίνει εντελώς παρακμιακό» λέει ο Θανάσης. «Στα πορνοσινεμά υπάρχει μια πολύ κρίσιμη στιγμή, που γίνονται τελείως dark rooms και αφήνονται στην γκέι σεξουαλικότητα. Μέχρι τότε ο πιο πολύς κόσμος πήγαινε για να δει την ταινία. Το πρώτο πλήγμα που δέχτηκαν ήταν η βιντεοκασέτα το ’80, αλλά μέχρι τότε οι θαμώνες τους ήταν άνθρωποι που ήθελαν να μπουν σε μια διαδικασία αυνανισμού μόνο, χωρίς επαφή με άλλον και χωρίς να τους βλέπει η γυναίκα τους στο σπίτι. Ήταν χώροι που παρείχαν την απόλαυση του ενός. Πριν βγουν τα sex shops, αυτοί οι άνθρωποι πήγαιναν σε πορνοσινεμά. Μέχρι την κρίση, διότι οι καμπίνες ήταν ακριβό σπορ. Οι γκέι στην αρχή ήταν διστακτικοί, γιατί υπήρχε πολύ μπούλιγνκ. Αν τολμούσες να την πέσεις σε κάποιον, να του βάλεις χέρι εκεί που καθόταν, αυτός μπορεί να τσαντιζόταν και να σε απέπεμπε. Σιγά-σιγά, επειδή όλοι αυτοί απομακρύνθηκαν, έγινε χώρος γκέι συναθροίσεων. Αυτό όμως πεθαίνει, είναι ένας χώρος όπου δεν πατάει κανένας, είναι μόνο για γεροντόφιλους και γέρους με τη στύση στο χέρι λόγω των Βιάγκρα». «Οι ξένοι άλλαξαν εντελώς τις πιάτσες», λέει ο Βαγγέλης, «με καλό και κακό τρόπο. Τους πρώτους ξένους μαζικά τους είδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Έκτοτε τους είδα με τα “κύματα” των αλλοδαπών. Κατά τη γνώμη μου, εμπλούτισαν την πιάτσα με ωραία σώματα, ωραία κορμιά, ωραίες ιδέες, διαφορετικότητα. Ήρθαν Ιρανοί, Τούρκοι, που έχουν διαφορετική φιλοσοφία από τους Έλληνες στο σεξ. Ο Άραβας κάνει διαφορετικά σεξ, έχει άλλη νοοτροπία, είναι πιο καθαρός, έχει μια ιεροτελεστία στην καθαριότητά του, οι Αλβανοί ήταν οι πιο ζωώδεις εραστές. Αργότερα ήρθαν τα κακά της ανέχειας, της φτώχειας, της κακής ψυχολογικής κατάστασης, που οδήγησαν σε μαχαιρώματα, ληστείες. Συνήθως αυτές τις καταστάσεις τις έλκουν τα παιδιά που είναι πολύ θηλυπρεπή, που βγάζουν το εύκολο θύμα. Και οι ηλικιωμένοι, που αποφεύγουν πλέον να πάνε βράδυ. Έχουν τη σύνταξή τους και είναι βέβαιο ότι έχουν κάτι στην τσέπη τους, ενώ οι νεαροί μπορεί και να μην έχουν τίποτα».

LIFO /6.6.2019

83

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Baker, Paul. 2002. «Polari - The Lost Language of Gay Men». Routledge Ξυδόπουλος, Ι. Γιώργος. 2008. «Λεξικολογία: Εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού». Αθήνα: Πατάκης Πετρόπουλος, Ηλίας. «1971. Καλιαρντά». Αθήνα: Νεφέλη Σαραντάκος, Νίκος. «Καλιαρντά από το 1904!». Στο ιστολόγιο: Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. [27/12/2017] Χριστοπούλου, Κατερίνα. 2016. «Μια λεξικολογική προσέγγιση στο περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής». Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών

QUEER ATHENS

«Η

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΎΛΟΥ, δρα ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΊΑΣ λέξη καλιαρντά έχει τις ρίζες της στο επίθετο καλιαρντός, που σημαίνει «άσχημος, κακός, περίεργος» και ίσως προέρχεται από τη γαλλική λέξη gaillard («εύθυμος, τολμηρός, αναιδής») ή, το πιθανότερο, από τη ρομανί, τη γλώσσα των Τσιγγάνων, και συγκεκριμένα από το επίθετο caliarda, που σημαίνει «μαύρος». Τα καλιαρντά, που κάποιος θα τα συναντήσει και με τους όρους λουμπινί, λουμπινίστικα, φραγκολουμπινίστικα, τζιναβωτά, (βαθιά) λατινικά, ετρούσκα, ντούρα λιάρντα, λιάρντω, αλλά και ως καλιαρντή και καλιάρντω, είναι η κρυφή, τεχνητή, συνθηματική «γλώσσα» των ομοφυλόφιλων. Αρκετοί ισχυρίζονται πως κάνει την εμφάνισή της τη δεκαετία του ’40, άλλοι πάλι πως μαρτυρείται ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, και πιθανόν έχει επηρεαστεί από την αργκό των ιεροδούλων, τα λουπινάρικα ή λουμπινίστικα, ένα συνθηματικό λεξιλόγιο με βάσεις στη ρομανί, όπως άλλωστε και τα καλιαρντά. Το γεγονός δεν μας εκπλήσσει, καθώς εκείνη την εποχή είναι στενή η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε ιερόδουλες και ομοφυλόφιλους, αφού πολλοί ομοφυλόφιλοι εργάζονται σε πορνεία ως βοηθοί. Μέχρι και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης τα καλιαρντά ανανεώνονταν αδιάκοπα και έγιναν ο «επίσημος» γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας ανάμεσα στους ομοφυλόφιλους της εποχής. Είναι μετά τη χούντα που η «γλώσσα των κίναιδων» αρχίζει να φθίνει, μέχρι που χάνεται τελείως.

Ένας υποθετικός διάλογος στα καλιαρντά θα ήταν κάπως έτσι: —Καλιαρντή καναλοβιβού! Σολότεκνο είμαι… μια κουοροκουραβέλτα τσαί άχατος γαργαρότεκνο. Θα βακουλοκαζεϊνιάσω.

—Άχου! Ζούρλα, αβέλεις τον ταραγμάν-ταραχάν, λέσαρέ τον! Που θα πει: —Κακή μοίρα! Εργένης είμαι… ένας έρωτας κι εκείνος ναύτης. Θα καλογερέψω.

—Α! Παλαβιάρα, διώξ’ τον κακήν κακώς, παράτα τον!

Αβέλε ετρούσ

LIFO /6.6.2019

84

QUEER ATHENS Κίναιδος… ο παθητικός ομοφυλόφιλος στην αρχαιότητα. Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Μπαμπινιώτης), η λέξη κίναιδος ίσως προέρχεται από τη σύνθεση των κινῶ και αἰδώς ή αἰδοῖον.

Στην πραγματικότητα, όμως, τα καλιαρντά δεν είναι γλώσσα, αλλά λεξιλόγιο, αφού δεν έχουν ακέραιη μορφή και υπόσταση, όπως ορθώς υποστηρίζει και ο Νίκος Σαραντάκος. Όπως συμβαίνει άλλωστε με όλα τα συνθηματικά λεξιλόγια, έτσι και στην περίπτωση των καλιαρντών οι λέξεις, οι φράσεις και η δομή των προτάσεων βασίζονται στους κανόνες γραμματικής, σύνταξης και μορφολογίας της νέας ελληνικής. Αδιαμφισβήτητα, πρόκειται για ένα πλούσιο λεξιλόγιο με έντονο το στοιχείο της προφορικότητας, εξάλλου δεν υπάρχει καμία σωζόμενη γραπτή μαρτυρία, επισημαίνει ο Ηλίας Πετρόπουλος. Εσφαλμένα πολλοί πίστευαν –και ίσως πιστεύουν ακόμα– πως τα καλιαρντά συγκροτούνται κυρίως από άσεμνες και χυδαίες λέξεις. Τα καλιαρντά δεν είναι άσχημα λόγια, ούτε κακά, ούτε χυδαία, ούτε υβριστικά, είναι απλώς λόγια… λόγια που δημιουργήθηκαν από τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους και έγιναν τα λεκτικά τείχη που τους επέτρεπαν να επικοινωνούν και παράλληλα τους προστάτευαν απ’ όλους εκείνους τους ανεπιθύμητους που τους αντιμετώπιζαν ως «ελαττωματικούς» ή «προβληματικούς» ή, ακόμα χειρότερα, ως «ανώμαλους». Πλάθοντας το δικό τους λεξιλόγιο, οι ομοφυλόφιλοι κατόρθωσαν να χτίσουν έναν αμυντικό κλοιό έκφρασης, αποκλείοντας και απομακρύνοντας έτσι όλους όσοι δεν ανήκαν στην «εκλεκτή τους κάστα». Ακριβώς με την ίδια λογική αναπτύσσονται παρόμοια λεξιλόγια σε άλλες γλώσσες – ευρέως διαδεδομένη είναι η ΛΟΑΤ αργκό (LGBT slang), το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι λεσβίες, οι ομοφυλόφιλοι, οι αμφιφυλόφιλοι και οι τρανς (lesbian, gay, bisexual, transgender). Την ίδια λογική με τα καλιαρντά έχουν και τα λουμπούντζα (lubunca), το λεξιλόγιο των ομοφυλόφιλων στην τουρκική.

Β

ασικά χαρακτηριστικά της καλιαρντής, αυτής της «έξυπνης και πλαστικής γλώσσας», όπως την ονόμασε ο Πετρόπουλος, είναι από τη μια ο ιδιάζων επιτονισμός και η προφορά και από την άλλη ο εντυπωσιακά ταχύτατος τρόπος ομιλίας. Οι ομοφυλόφιλοι μιλούν με τέτοια βιασύνη που είναι σχεδόν ακατόρθωτο να καταλάβει κάποιος που δεν ανήκει στην ομάδα τους για τι μιλάνε. Σίγουρα ο αποδέκτης θα γελάσει άθελά του. Αυτός είναι και ο στόχος τους! Επιζητούν να αφοπλίσουν τον συνομιλητή τους, γυρίζοντας την κουβέντα στο ευτράπελο, όπως μας ενημερώνει ο Πετρόπουλος, που φρόντισε να τους γνωρίσει καλά και να αποκρυπτογραφήσει τόσο το λεξιλόγιό τους όσο και τη στάση τους. Με βάση τη δομή τους, τα καλιαρντά διακρίνονται σε απλά ή ντούρα. Τα απλά καλιαρντά, που είναι τα πιο διαδεδομένα, αποτελούνται από περίπου 300-400 λέξεις. Η λιάρντω ή τα ντούρα καλιαρντά διαθέτουν πολλά στοιχεία καθαρεύουσας, χρησιμοποιούνται μόνο από λίγους ομοφυλόφιλους, τους ιδιαίτερα μυημένους στην ομάδα, και σε σύγκριση με τα απλά αποτελούν ένα σχετικά πρόσφατο δημιούργημα. Εντυπωσιακή είναι η αυτονομία που διαθέτει αυτός ο τόσο ενδιαφέρων γλωσσικός κώδικας, καθώς στα καλιαρντά μπορεί να βρει κανείς μία ή και περισσότερες συνθηματικές ονομασίες για πάρα πολλές έννοιες/λέξεις του γενικού λεξιλογίου, ακόμα και για τα επιρρήματα και τις αντωνυμίες. Στα καλιαρντά το έτσι το λένε

εις σκα

στακοζά, το μαζί καρμπονέ, ενώ για τις αντωνυμίες εμείς και εσείς χρησιμοποιούν τα ιμάντες και ισάντες αντίστοιχα. Από την άλλη, για αντικείμενα, πράξεις και έννοιες που δεν τους ενδιαφέρουν οι ομοφυλόφιλοι δεν φτιάχνουν λέξεις. Μάλιστα, τα καλιαρντά είναι το μόνο, ίσως, λεξιλόγιο όπου θα ακούσει κανείς τόσο πολλές σύνθετες λέξεις και ειδικά λέξεις με τρία συστατικά. Για το ταμείο επινόησαν τη λέξη ματσομπερντεδόκουτο, για το τρόλεϊ το ευφάνταστο ηλεκτροποπιλόμπουσο, την αγιογραφία την έλεγαν κηφηνοτουρλουκουλίκω, ενώ κάποιον που ήταν ενοχλητικός σαν βδέλλα τον φώναζαν βιδομπλαντορούφα. Είναι τέτοια η γλωσσική επινοητικότητα των ομοφυλόφιλων που πολλοί συγγραφείς θα τη ζήλευαν. Μασκαρεύοντας πολλές από τις λέξεις της νέας ελληνικής τούς άλλαξαν τη μορφή ή τη σημασία τους και τις έκαναν έτσι απροσπέλαστες σε όσους δεν ανήκαν στην ομάδα τους. Ποιος να καταλάβει ότι φρέζα σημαίνει ψάρι, γαργαρέτα είναι η θάλασσα, τσικτσίνω η ραπτομηχανή, μπιζάρωτο το δέρνω ή γκουτατζορνάρω το καλημερίζω; Καθοριστικό, όμως, ρόλο στη συγκρότηση του λεξιλογίου έχουν τα δάνεια που άντλησαν από τη ρομανί, την ιταλική, την τουρκική, την αγγλική και τη γαλλική. Το πολύ το έλεγαν μπουτ από το ίδιας σημασίας επίρρημα της ρομανί but, τη σαλάτα τουρλού από το τουρκικό tϋrlϋ που σημαίνει ανάμεικτο φαγητό, λέτρα ήταν η επιστολή από το αγγλικό letter ή το ιταλικό lettera. Και κάπως έτσι το προφίλ ενός ομοφυλόφιλου άνδρα σκιαγραφείται ως ιδιαίτερα εύστροφο, ένας άνθρωπος που γνωρίζει καλά το λεξιλόγιο της ελληνικής και προφανώς και άλλες γλώσσες – η γερμανική και η ρωσική δεν ανήκουν σε αυτές, πιθανόν γιατί δεν τις γνώριζαν. Τα καλιαρντά μπορεί να έπαψαν να ακούγονται στα στέκια των ομοφυλόφιλων, ωστόσο έστω και λίγα στοιχεία έμειναν ζωντανά και διείσδυσαν σε άλλα, παρόμοιας λογικής και κουλτούρας λεξιλόγια, όπως το λεξιλόγιο των νέων. Και όμως, οι λέξεις πουρό, κουλό, λουμπίνα, σπασίμπα, κολομπαράς, τεκνό, τζαζ και τζαζλός είναι λέξεις που απόμειναν από τα καλιαρντά. Κάποιες από αυτές κατάφεραν να κερδίσουν και μια θέση στα σύγχρονα γενικά λεξικά!

Λ

έξεις των καλιαρντών διασώθηκαν μέσα στον χρόνο χάρη στον αντισυμβατικό και θυμόσοφο Ηλία Πετρόπουλο, τον λαογράφο που αφιέρωσε τη ζωή του για να καταγράψει και να διασώσει στοιχεία από τη ζωή, τη γλώσσα, τις συνήθειες πολλών κοινωνικών ομάδων του περιθωρίου, άλλοτε αψηφώντας τις κατηγορίες περί πορνογραφίας και άλλοτε με τίμημα την ίδια του την ελευθερία. Αποθησαύρισε τουλάχιστον 3.000 λέξεις και φράσεις από τις περίπου 5.000 που ο ίδιος από ένστικτο εικάζει πως υπήρχαν στα καλιαρντά. Το λεξικό του ήταν σχεδόν έτοιμο, όταν τον συνέλαβαν στις 7 Ιουνίου του 1969 για το επίσης αντισυμβατικό αλλά καθ’ όλα πολύτιμο έργο του Ρεμπέτικα Τραγούδια. Τίποτα δεν στάθηκε ικανό να τον εμποδίσει, το αντίθετο μάλιστα, στη φυλακή βρήκε τον χρόνο να τελειοποιήσει το λεξικό του και να ενσωματώσει σε αυτό και ετυμολογικές πληροφορίες. Το 1971 τα Καλιαρντά, το πρώτο λεξικό στον κόσμο για την αργκό των ομοφυλόφιλων, μπαίνουν στο τυπογραφείο για να πάρουν τη μορφή βιβλίου – σίγουρα το αυταρχικό, λογοκριτικό καθεστώς της εποχής δεν τα αφήνει για πολύ στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Οι δυσκολίες, οικονομικές και πρακτικές, είναι πολλές, όχι όμως ικανές να εμποδίσουν τον Πετρόπουλο να συνεχίσει την έκδοση του λεξικού του. Είναι πραγματικά άξιο λόγου πως ακόμη και σήμερα τα Καλιαρντά αποτελούν το μόνο εγχειρίδιο αναφοράς στο λεξιλόγιο των ομοφυλόφιλων, ένα γλωσσικό φαινόμενο με σαφώς λαογραφικό υπόβαθρο, ένα κοινωνικό φαινόμενο που είναι το πιο στεγανό και συνάμα το πιο ενδιαφέρον γλωσσικό ιδίωμά μας, όπως σχολιάζει και ο ίδιος ο Πετρόπουλος στον πρόλογο του λεξικού του. Μια μικρή γεύση για τις συνήθειες και το λεξιλόγιο των ομοφυλόφιλων βρίσκουμε στο ντοκιμαντέρ για τον Ηλία Πετρόπουλο, Ένας κόσμος υπόγειος. Επίσης, ρεαλιστικό και κατατοπιστικό είναι και το ντοκιμαντέρ της Πάολας Ρεβενιώτη Καλιαρντά, που προβλήθηκε το 2014. Τα Καλιαρντά της Ρεβενιώτη κατορθώνουν να μας δώσουν μια πλήρη και σαφή εικόνα, μέσα από μαρτυρίες των ίδιων των ομοφυλόφιλων, για το λεξιλόγιο, τη ζωή και τις ασχολίες αυτής της πολύπλευρης και πολυποίκιλης κοινωνικής ομάδας. Λοιπόν; Αβέλεις ετρούσκα; Πλέον, μάλλον καταλαβαίνεις τι είναι τα καλιαρντά!

LIFO /6.6.2019

85

QUEER ATHENS

τζένη χειλουδάκη

ΑΠΌ ΤΟΝ ΆΡΗ ΔΗΜΟΚΊΔΗ

Άνοιξη του 1993. Το κοσμικό γεγονός της χρονιάς διοργανώνεται στο ξενοδοχείο Intercontinental και όλη η καλή κοινωνία (και τα κανάλια) είναι εκεί. Η Σοφία Λόρεν είναι η επίσημη καλεσμένη της επίδειξης του οίκου Capo d’Opera, όμως τα φλας στρέφονται ξαφνικά στο μοντέλο Τζένη Χειλουδάκη, που κάνει την πρώτη του πασαρέλα. Είναι η πρώτη φορά που μια τρανς γυναίκα (που το αναμενόμενο τότε θα ήταν να βιοπορίζεται στο πεζοδρόμιο) περπατάει μαζί με τα μεγαλύτερα μοντέλα του κόσμου, κάνοντας την αρχή μιας εξαιρετικά πετυχημένης καριέρας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Χειλουδάκη έγινε πρώτο όνομα, εξοικειώνοντας τους Έλληνες με την queer κουλτούρα, και σήμερα, που έχει αποτραβηχτεί στην Κρήτη, συνεχίζει να «ανοίγει» μυαλά μέσω της σελίδας της στο Facebook αλλά και μέσω των εξαιρετικά σπάνιων πια εμφανίσεων και συνεντεύξεών της. «Έχω να θυμάμαι υπέροχες στιγμές από ταξίδια σε όλο τον κόσμο» λέει σήμερα. «Χρήμα, δόξα, φιλίες, φοβερές παρέες με την καλή κοινωνία, πόρτες που άνοιξαν... Μεγάλοι έρωτες. Όλα αυτά μπορεί να θόλωσαν σαν πέρασαν τα χρόνια, μα τα έζησα στον υπερθετικό βαθμό και θα μείνουν γλυκές μνήμες μέσα στο χρονοντούλαπο. Έζησα τα πάντα. Τα έκανα όλα στη ζωή. Και τι ζωή, Θεέ μου!»

Με τη μητέρα της στη Σητεία.

LIFO /6.6.2019

86

ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΤΡΑΝΣ ΜΟΝΤΈΛΟ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ

Φωτογράφιση για το περιοδικό «Playboy» τη δεκαετία του ’90.

LIFO /6.6.2019

87

QUEER ATHENS — Δίνεις σπάνια συνεντεύξεις, πια. Μήπως, όμως, θυμάσαι την πρώτη σου εμφάνιση στα ΜΜΕ; Με πας

πολλά χρόνια πίσω, στα 15 μου... Ήδη κορίτσι, ορμόνες, στήθος, μαλλί μακρύ, μακιγιάζ, κοριτσίστικα ρούχα από τα 13 μου, και βρίσκομαι σε πορεία για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και τραβεστί – δεν υπήρχαν οι σημερινοί όροι ΛΟΑΤΚΙ+ και τα συναφή. Πρέπει να ήταν το ’84. Δημοσιογράφοι, χαμός, κόσμος στην Πανεπιστημίου και στην Ομόνοια κι εγώ, ανάμεσα σε άλλα κορίτσια και αγόρια, κρατώ μεγάλο χάρτινο πανό με κάποιο σύνθημα. Δεν θυμάμαι τι έλεγε, δεν έχω καν φωτογραφίες, θυμάμαι όμως ότι πλάκωσαν οι μπάτσοι και μας τάραξαν στις κλοτσιές. Εγώ κρύφτηκα κάτω από μια κλούβα και ο φωτογραφικός φακός με απαθανάτισε την ώρα που με τραβούσαν οι μπάτσοι από το μαλλί να με βγάλουν από κει. Την επομένη, διάφορες εφημερίδες είχαν το στιγμιότυπο και το περιοδικό «Εικόνες» έβαλε τη φωτογραφία αυτή. Αρχές του 1990 παίρνω τον τίτλο της Σταρ Τραβεστί (γελάει) στα καλλιστεία που διοργάνωνε η Αλόμα. Εκεί έδωσα την πρώτη μου συνέντευξη στο περιοδικό « Ένα». Δημοσιογράφος ήταν ο Μανώλης Αναγνωστάκης και, αρχές του 1991, έχοντας επιστρέψει απ’ το Λονδίνο μετά την επέμβαση επαναπροσδιορισμού του φύλου μου, ο Αναγνωστάκης ήταν διευθυντής του περιοδικού «Max». Εκεί έγινε το πρώτο μεγάλο αφιέρωμα σ’ εμένα, με πολλές φωτογραφίες και συνέντευξη. Αμέσως μετά ακολούθησαν το «Playboy», το ΚΛΙΚ, με φωτογράφο τον Κωστόπουλο, και κατόπιν το περιοδικό «Diva», με τον Χατζηστεφάνου να με ρωτά διάφορα. Ε, μετά, όλα τα περιοδικά της εποχής, με αποκορύφωμα το εντιτόριαλ στο περιοδικό «Γυναίκα», και δίπλα μου η Κουλιανού, η Μπαλατσινού, η Τσιντικίδου, η Πούπου και η Φιλίπα Μάθιους, καθώς και τα top αγόρια της εποχής, ο Μάνος Πανταζής και ο Φώτης Γιαννιώτης. Στην τηλεόραση η πρώτη φορά ήταν στο «Made in Greece» με τη Σεμίνα Διγενή και ένα δίωρο αφιέρωμα. Στη Μαλβίνα είπα «ναι», αλλά την έστησα και δεν πήγα. Μετά απ’ αυτά, μπήκα γερά στο μόντελινγκ.

— Πώς σε άλλαξε η ξαφνική φήμη;

Η λατρεία του κόσμου ήταν απίστευτη. Με αποθέωσαν. Εντάξει, βοήθησε και το γεγονός ότι μικρή ήμουν καλούλα εμφανισιακά. Μου έλεγαν πως τίποτα δεν πρόδιδε το μυστικό μου, εγώ όμως το έλεγα μόνη μου. Ήταν τέτοια η λατρεία του κόσμου και τόσο μικρή εγώ, που το τέρας μέσα μου ξύπνησε. Ματαιοδοξία, ναρκισσισμός και, πολύ σύντομα, έπαρση.

Η Τζένη Χειλουδάκη σήμερα.

— Θα επανέλθουμε σ’ αυτά, πες μου όμως πρώτα πώς προέκυψε το μόντελινγκ. Piece of cake, που λένε και οι Αμερικανοί. Για μένα δεν ήταν

μονόδρομος η πορνεία. Μπορούσα να κάνω ό,τι ήθελα στη ζωή μου. Δεν υπήρξε καν η σκέψη, ο φόβος, η ντροπή, ο δισταγμός. Μπορούσα, έλεγα, να κάνω ό,τι μπορούν να κάνουν όλοι οι συνάνθρωποί μου. Δεν ήθελα να γίνω γιατρός ή καθαρίστρια, αλλά μοντέλο, γιατί αυτό χαροποιούσε το τέρας μέσα μου και με μικρές ενεσούλες ενδυνάμωνε τη ματαιοδοξία και τη δίψα για αναγνωρισιμότητα, χλιδή και χρήμα σε ένα αποκλειστικά γυναικείο επάγγελμα, και μάλιστα για γυναίκες που θα γίνονταν πρότυπα. Έφτιαξα λοιπόν το book μου με φωτογράφο τον Γιάννη Καζανίδη και πήγα στο Αζάνς Γιουνίκ, το καλύτερο πρακτορείο μοντέλων στο Κολωνάκι. Μπήκα μέσα, βρήκα την Αντιγόνη Δέλιου, που με ήξερε μια και ήμουν ήδη talk of the town, και άρχισα να δουλεύω πηγαίνοντας σε κάστινγκ. Είχα γίνει ήδη φίλη με τον στυλίστα Ηλία Μιχαλόλια και τον Κωστέτσο, όμως ο Βασίλης δεν ήταν ο πρώτος που με έβγαλε σε επίδειξή του. Κέρδισα το κάστινγκ για το Capo d’Opera της κ. Μάγδας Κασάπογλου και του Νάσου Ανδρεόπουλου για την επίδειξη μόδας στο Intercontinental, με τη Σοφία Λόρεν καλεσμένη του οίκου. Περπάτησα με όλες τις μεγάλες στην πασαρέλα. Αμέσως μετά ήρθε η πρόταση του Κωστέτσου για πασαρέλα με την Κλόντια Σίφερ και τον Μάρκους Σένκενμπεργκ. Φυσικά δέχτηκα και τα υπόλοιπα είναι ιστορία.

— Πήγες κατευθείαν στην Ιταλία...

Ναι, έφυγα για τη Ρώμη και το Μιλάνο, όπου δούλεψα με μεγάλα ονόματα: Fendi, Gianfranco Ferré, Missoni και Kenzo. Τον έναν χρόνο που έμεινα στην Ιταλία έκανα και μια ταινία, πρωταγωνιστώντας σε φιλμ του Ρομπέρτο Ρόκο.

— Οι καβγάδες στην τηλεόραση ήταν αληθινοί; Ή θα έλεγες πως, εκτός από μοντέλο, υπήρξες αναγκαστικά και ηθοποιός; Αναφέρεσαι στα ξεφτιλίκια με τη συγχωρε-

μένη την Μπάρκα στην Τατιάνα και κάποια άλλα μεσημεριανά. Πριν από 25 χρόνια ήταν οι εποχές που την είχα δει στραβά με όλο τον κόσμο... Τους έδινα αυτό που ήθελαν να δουν. Δεν με καλούσαν για να μιλήσουμε για πράγματα που ίσως βοηθήσουν άλλους ανθρώπους, αλλά για να βγάλουν το τέρας από μέσα μου. Εκείνη την περίοδο το τέρας με εξουσίαζε ακόμα. Είχε το πάνω χέρι και λάτρευε τις μικρές μάχες και τους μεγάλους πολέμους. Μου έλεγε λοιπόν: «Θα χτυπήσεις την υποκρισία. Στη Βουλή και στις εκπομπές ηθικά και σοβαρά άτομα με κύρος πλακώνονται, βρίζονται, εξευτελίζονται και μετά ξεχνιούνται όλα. Εσύ γιατί είσαι το trash, λοιπόν, και όταν κάνεις ό,τι κάνεις σου μένει η ρετσινιά, ενώ αυτοί περπατούν με την κορδέλα της αξιοπρέπειας; Τερμάτισέ το, λοιπόν. Γιατί το σεξ να προβάλλεται παντού, ακόμα και σε ημίγυμνο δελτίο καιρού τότε στο Star, με την Πετρούλα, κι εσύ να μη βγάλεις τον βύζο έξω στο κεντρικό δελτίο του καναλιού;»

Δεν έκανα απολύτως τίποτα για την κοινότητα. Δεν ξέρω αν έχω βοηθήσει ανθρώπους με το να πω «είμαι αυτό που είμαι και θα πορευτώ με θάρρος, τόλμη, θράσος και με ψηλά το κεφάλι». Αν έχω βοηθήσει κάποιον ειδικά εκείνα τα χρόνια τα δύσκολα, χαίρομαι.

LIFO /6.6.2019

88

QUEER ATHENS Φωτογράφιση για το «Celebrity Skin». Φωτό: Δημήτρης Στρέπκος

Με τον Ζακ Κωστόπουλο έναν χρόνο πριν από τη δολοφονία του.

-Πώς είχε γίνει αυτό;

Είχα πει ήδη στον Λιάγκα: «Γιώργο, τέρμα οι τσακωμοί, φτάνει πια». Εκείνος μου το υποσχέθηκε και έστειλε κάμερα σε photo shooting που είχα για το εξώφυλλο του περιοδικού «Penthouse». Μου είπε ότι θα βγω μόνη μου για να μιλήσω για το concept και στο καπάκι μού βγάζει δέκα παράθυρα, με τον Δαραβίγκα, με την πρόεδρο του τάδε φεμινιστικού μη χέσω, την άλλη τη χαμηλοπιπίτσα του Παντείου και τον παπά για να δέσει το γλυκό! Πάρε, λοιπόν, το βυζί έξω με την απάντηση-ατάκα στη χαμηλοπιπίτσα: «Δεν έχω πρόβλημα με το σώμα μου, δεν έχω πρόβλημα με το σεξ, αλλά το απολαμβάνω». Φυσικά, λάθος μου. Πρώτον, δεν πας στον βόθρο να μιλήσεις για άριες και Σοπενάουερ και, δεύτερον, δεν εμπιστεύεσαι ποτέ δημοσιογράφο όταν ξέρεις ότι οι σκοτωμοί σου χτυπάνε 80% τηλεθέαση κι αυτός θα σε φτάσει στα άκρα για να κάνει 90%. Λάθος, επίσης, γιατί δεν κάνεις κάτι επειδή το κάνουν όλοι, δεν φέρεσαι πρόστυχα, ξεφτιλέ και trashy ώστε να τους μοιάσεις. Και για να παραφράσω τη Γαλάτεια: «Καθρέφτης σου δεν είμαι, κοινωνία, και δεν θα σου μοιάσω».

- Μετάνιωσες για κάτι σχετικά με την ιστορία με τον κ. Σακελλαρόπουλο; Το μπλέξιμο με τον εισαγγελέα Σακελλαρόπουλο ήταν λάθος

εξαρχής. Όμως η «άλλη» μέσα μου έτριβε τα χέρια της. Ήταν η ευκαιρία να τιμωρήσει όλους τους δικαστικούς που στην πορεία της ζωής μου με είχαν δικάσει και καταδικάσει. Και, φυσικά, να δείξει στον κόσμο τα πάθη των εκλεκτών της κοινωνίας φάτσα-κάρτα. Και ενώ εγώ έβλεπα έναν άνθρωπο που σιχαινόμουν, όχι μόνο για την εμφάνισή του αλλά και για τον χαρακτήρα του, εκείνη έβλεπε εκδίκηση και λεφτά. Φυσικά, όλο αυτό ναυάγησε σύντομα. Θα μπορούσα να παίξω το παιχνίδι για χρόνια ολάκερα, όμως η αποστροφή μου νίκησε το τέρας. Μετά από 16 ολόκληρα χρόνια, όταν ξαναβρεθήκαμε, μου είπε ότι ψήφιζε Χρυσή Αυγή. Εκεί ήταν που τον σιχάθηκα εντελώς. Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω, δεν θα του έριχνα ούτε ματιά.

- Νιώθεις πως χρησιμοποίησες τη φήμη σου για να βοηθήσεις τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα; Δεν έκανα απολύτως τίποτα για την

κοινότητα. Δεν ξέρω αν έχω βοηθήσει ανθρώπους με το να πω «είμαι αυτό που είμαι και θα πορευτώ με θάρρος, τόλμη, θράσος και με ψηλά το κεφάλι». Αν έχω βοηθήσει κάποιον ειδικά εκείνα τα χρόνια τα δύσκολα, χαίρομαι. Όμως την ταμπελίτσα της ακτιβίστριας τη μισώ. Κι αυτό για έναν λόγο: ενώ έχουν περάσει τα χρόνια και η κοινότητα δυνάμωσε σχετικά και πλέον έχει και τον νόμο στο πλευρό της αλλά και μύρια υποστηρικτών, βλέπω συνεχώς ένα φάγωμα και πολλούς ακτιβιστές του πληκτρολογίου, καθώς και πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, που διψούν για δημοσιότητα – κι αυτό είναι τόσο εμφανές, που ξερνάω. Τους καταλαβαίνω, όμως δόξα με το ζόρι δεν γίνεται. Επίσης, με το να παίρνουν σβάρνα τα καναλάκια και όλα τα sites για να φανούν σε τριτοκοσμικές εκπομπές, για την αναγνωρισιμότητα, είναι τόσο φαιδρό. Όμως και πάλι τους καταλαβαίνω, πρέπει να τα χορτάσεις όλα αυτά ώστε να τα φτύσεις. Έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας και χρειάζεται πραγματικός, ανιδιοτελής ακτιβισμός. Κάπου κάπου τα «όχι» σου είναι αυτά που θα σε κάνουν να λάμψεις και όχι τα εύκολα «ναι» σου.

Φωτογράφιση για το ιταλικό MAX. Φωτό: Ρομπέρτο Ρόκο

- Έχουν γίνει πολλά πάντως...

Ναι, κάποτε οι γκέι θεωρούνταν «κίναιδοι», ψυχικά και σωματικά άρρωστοι με τη βούλα του εκάστοτε υπουργείου Υγείας. Σίγουρα άλλαξαν κάποια πράγματα για την πολύχρωμη κοινότητα, όμως όσοι νόμοι κι αν περάσουν, αν στην καρδιά των ανθρώπων δεν ριζώσουν η κατανόηση, η αγάπη και η συμπόνια, θα μιλάμε πάντα για το τυπικό του πράγματος. Ας φτάσουμε και σε όλα τα σύμπαντα – αν ο άνθρωπος δεν αγκαλιάσει το διαφορετικό, είτε λέγεται αδέσποτη ψυχή είτε πολύχρωμη οντότητα, αυτό πάντα θα τον τρομάζει, αφού δεν θα προσπαθεί να το κατανοήσει, και ο φόβος αυτός θα τον γυρνά πίσω, στις σπηλιές.

- Πολλοί πήραμε θάρρος από το θάρρος σου. Το εισέπραττες αυτό από την κοινότητα; Έχω ακούσει και διαβάσει τρομακτικά πράγματα. Εμένα ή θα με λατρέψουν ή θα με μισήσουν θανάσιμα. Έχουν υπάρξει άνθρωποι απ’ την κοινότητα που δήθεν μάχονται κατά του ρατσισμού, του σεξισμού και του μπούλινγκ και με έχουν στολίσει με ό,τι ρατσιστικοσεξιστικό επίθετο υπάρχει. Προσπερνώ, τους ξέρω... Ξέρω, επίσης, όλες τις ομάδες στην κοινότητα, τις κλίκες: για τους μισούς είμαι η θεά, για τους άλλους σατανάς. Καλά κάνουν. Σάμπως εγώ συμπαθώ όλα τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα; Μερικά τα βλέπω και βγάζω σπυριά.

- Πώς αποφάσισες να φύγεις μακριά απ’ όλα; Το πνεύμα μου είχε φύγει ήδη. Χόρτασα τόσο πολύ τα

μοιραία, χλιδάτα και ακριβά της ζωής, που είχα ξεχάσει όλες τις ομορφιές της ζωής που ήταν δωρεάν, μα στην ουσία πανάκριβες. Σιχάθηκα και επέστρεψα στη Σητεία μου, στη μάνα και στα αδέρφια μου, στον τόπο όπου έχασα νωρίς την αθωότητά μου, μπας και την ξαναβρώ. Τώρα περπατώ ξυπόλυτη και φυτεύω τον καρπό που θα με θρέψει με τα χέρια μου, στο κηπούλι μου, ακούω την ανάσα της μάνας μου το βράδυ στο νυχτοκρέβατό της και είμαι ασφαλής. Μαζεύω τα αυγουλάκια απ’ τα πουλερικά μου που ποτέ δεν θα σφαχτούν γιατί τα έσωσα, παίζω με τα 20 γατοσκυλόπαιδά μου, έρμες ψυχές του δρόμου που κάποιοι πέταξαν, και την Αμαλία, τη χελωνίτσα, που μου δίνει φιλιά κάθε πρωί που την ταΐζω. Εδώ, στο θαλασσοβούνι μου, επιτέλους ξαναζώ. Και γράφω.

- Ποιοι είναι οι ήρωές σου σήμερα; Συμπαθώ κάθε πλάσμα που στέκεται ενάντια στα τείχη του ρατσισμού, του σεξισμού, των διακρίσεων και των διαφόρων φοβιών. Που είναι μόνο, πληγωμένο αγρίμι, παρεξηγημένο και εκδιωγμένο από τις νόρμες που θέτει η κοινωνία. Ξέρει τι θα αντιμετωπίσει, όμως προχωρά αγέρωχο. Όλοι αυτοί οι καταραμένοι του κόσμου έβαλαν τα πρώτα βοτσαλάκια.

LIFO /6.6.2019

89

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΙΏΡΓΟ ΦΛΟΎΔΑ, ΨΥΧΊΑΤΡΟ-ΣΕΞΟΛΌΓΟ

Η απόφαση να μιλήσω για τις έμφυλες αναπαραστάσεις και σεξουαλικές εκφράσεις στον ελληνικό μικρόκοσμο της μαζικής παραγωγής εικόνων, με τις αναφορές μου να ξεκινάνε από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 και να φτάνουν στο 1980, βασίζεται σε μια σειρά από γεγονότα τα οποία έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη διαμόρφωση της οπτικής πάνω στη σεξουαλικότητα και του τρόπου που την αντιλαμβανόμαστε ακόμα και σήμερα στη χώρα μας.

ΜΙΑ ΚΥΡΊΑ ΣΤΑ ΜΠΟΥΖΟΎΚΙΑ, ΈΝΑΣ ΜΆΓΚΑΣ ΣΤΑ ΣΑΛΌΝΙΑ ΜΙΑ ΣΎΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΉ ΣΕ ΈΜΦΥΛΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΆΣΕΙΣ ΚΑΙ QUEER ΠΡΟΣΔΟΚΊΕΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΕΜΠΟΡΙΚΌ ΣΙΝΕΜΆ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΌΔΟΥ 1950-1980

LIFO /6.6.2019

90

Π

QUEER ATHENS

ρώτα απ’ όλα, από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 διαμορφώνεται η νέα ελληνική κοινωνική πραγματικότητα. Μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους, μία εθνική καταστροφή, έναν διαλυτικό εμφύλιο πόλεμο και με τον δυτικό προσανατολισμό της χώρας μάλλον παγιωμένο, η Αθήνα (όπως ολόκληρη η Ελλάδα), αν και πολύ βαθιά πληγωμένη οικονομικά και κοινωνικά, διχασμένη πολιτικά και σε διαρκή πόλεμο με τον ίδιο της τον εαυτό, αρχίζει να αποκτά μια πραγματικότητα αστικής καθημερινότητας, μήτρα αυτής που θα διαμορφωθεί τις επόμενες δεκαετίες. Με το ρομαντικό λαϊκό μυθιστόρημα και το ελαφρό ελληνικό τραγούδι να βουλιάζουν στη μοιρολατρία των χαμένων ερώτων, απότοκο του πλήθους των απαγορεύσεων, κοινωνικών, νομικών και ηθικολογικών, που διέπουν την ετερόφυλη σεξουαλικότητα την εποχή αυτή, και με το ρεμπέτικο σύμπαν απαγορευμένο, γκετοποιημένο και δύσκολα προσπελάσιμο (η βαθιά πολιτικοκοινωνική και αισθητική επιρροή του θα γίνει αντιληπτή αρκετά αργότερα), η μαζική παραγωγή εικόνων στο πλαίσιο της μεγάλης αύξησης της κινηματογραφικής παραγωγής διευκολύνει την καταγραφή αλλά και την επαναδιατύπωση των νέων οικονομικών, κοινωνικών και σεξουαλικών ηθών: η απόσταση, για παράδειγμα, ανάμεσα στον Βασίλη Λογοθετίδη / Θόδωρο Γκινόπουλο του Οι Γερμανοί ξανάρχονται του Αλέκου Σακελλάριου (Φίνος Φιλμ, 1948) και τον Βασίλη Λογοθετίδη / Πότη Αντωνόπουλο στον Ζηλιαρόγατο του Γιώργου Τζαβέλλα (Ανζερβός, 1956) είναι κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά χαώδης. Με τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες σταθερά δύσκολες, αλλά με αναπτερωμένο οικονομικό ηθικό, η δεκαετία του ’60 θα συνδεθεί με την εμπέδωση μιας ταξικής διαστρωμάτωσης που είναι ιδιαίτερα εμφανής στις ταινίες της εποχής. Το κινηματογραφικό κοινό, η μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία, η γενιά της αντιπαροχής, δικαιούται να κάνει όνειρα κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης μέσα σε ένα ρευστό ακόμη και υπό συνεχή διαμόρφωση ταξικό τοπίο. Παράλληλα, οι νέες συνθήκες που κάνουν διεθνώς την εμφάνισή τους αυτή την εποχή θα αφήσουν τα αποτυπώματά τους στην ελληνική κοινωνία. Ο μεταπολεμικός δυτικός κομφορμισμός της κατανάλωσης, η νεολαία ως το επόμενο μεγάλο εμπορικό target group και οι νεολαιίστικες ποπ κουλτούρες (νέα μουσικά στυλ, μόδα), το δικαίωμα στη διασκέδαση (νέες μουσικές, νέοι χοροί σε χώρους διασκέδασης νέου στυλ), η ανακάλυψη του αντισυλληπτικού χαπιού (που αποδεσμεύει τη σεξουαλική πράξη από την αναπαραγωγή), η νέα επιστημονική πρόσληψη της σεξουαλικότητας (μελέτες του Kinsey για την ομοφυλοφιλία, το gender role του money, μελέτες των Masters & Johnson), αλλά και η δυναμική εμφάνιση της φεμινιστικής διεκδίκησης (αν και το Δεύτερο Φύλο της Simone de Beauvoir κυκλοφορεί ήδη από το 1949, τα πρώτα φεμινιστικά σκιρτήματα στο μικροαστικό ελληνικό περιβάλλον θα εμφανιστούν τη δεκαετία του ’60), είναι λίγες μόνο από τις θαυμαστές νέες πραγματικότητες που με την εισβολή τους θα θέσουν σε κίνδυνο το στάτους της πατριαρχικής και ανδροκρατικής συγκρότησης της ελληνικής κοπής σεξουαλικότητας. Μετά τη Μεταπολίτευση θα φυσήξει ένας αέρας πολιτικής και κοινωνικής ελευθερίας, με κύρια (mainstream σεξουαλική) κινηματογραφική αποτύπωση την όλο και πιο ελεύθερη απεικόνιση της γυμνότητας στο σινεμά ερωτισμού της εποχής. Παράλληλα, η έλευση της τηλεόρασης θα δώσει τη δυνατότητα κατανάλωσης μεγάλου όγκου (χολιγουντιανών κυρίως) κινηματογραφικών εικόνων που θα θέσουν νέα στάνταρ στην πρόσληψη των κατάλληλων ερωτικών (αλλά όχι και των ακατάλληλων σεξουαλικών – αυτών ο φυσικός χώρος παραμένει η κινηματογραφική αίθουσα) εικόνων. Παρ’ όλα αυτά, η σεξουαλική ελευθερία κοιμάται ακόμα βαθιά, μια που η διατήρηση της προληπτικής λογοκρισίας σε μια χώρα με αρκετούς ακόμα αναχρονιστικούς θεσμούς (προίκα) και νομικό πλαίσιο (ποινικοποίηση της μοιχείας, διώξεις ομοφυλόφιλων, αν και τυπικά η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα έχει αποποινικοποιηθεί ήδη από το 1951) θα κρατήσει περιορισμένες τις δυνατότητες ελεύθερης σεξουαλικής έκφρασης για καιρό ακόμα, καθιστώντας την αναγνώριση του πληθυντικού χαρακτήρα της σεξουαλικότητας πρακτικά ανύπαρκτη: τα νέα από την Αμερική (Stonewall, αποψυχιατρικοποίηση της ομοφυλοφιλίας από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία) αργούν ακόμα να φτάσουν. Στην προσπάθειά μας να αναγνωρίσουμε τη φύση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φύλου και σεξουαλικότητας μέσα στις μηχανές μαζικής παραγωγής εικόνων, θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε κάποιες βασικές έννοιες, όπως η ταυτότητα φύλου ως gender - κοινωνικό φύλο (σε αντιδιαστολή με το sex, που αναφέρεται στα βιολογικά χαρακτηριστικά), η οποία αντανακλά τη βαθύτερη αίσθηση εαυτού ως προς το φύλο, όπως αυτό καθορίζεται (κοινωνικά) στη βάση κανόνων φύλου: γονεϊκών προσδοκιών και κοινωνικών επιταγών που περιλαμβάνουν γνωσιακές επεξεργασίες, συναισθηματικές αντιδράσεις, ομιλία, κίνηση, στάση σώματος, ενδυματολογικές επιλογές, επιλογές καριέρας, χρώματα, χώρους, πρότυπα, τελετουργίες, δικαιώματα, απαγορεύσεις. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός, όπως προκύπτει από την ίδια τη λέξη, αναφέρεται στην κατεύθυνση προς την οποία κινείται το ερωτικό ενδιαφέρον. Ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται αυτές οι δύο έννοιες μπορεί να εμφανίσει μια μεγάλη ποικιλομορφία. Ασυνέχειες, παρεκκλίσεις από τα έμφυλα πρότυπα και διάθεση ανατροπής τους δημιουργούν τον queer χώρο, που λειτουργεί υπονομευτικά ως προς τη στερεοτυπική σύνδεση διπλής συνεπαγωγής (ουσιοκρατική διευθέτηση του βιολογικού φύλου): αυτοπροσδιορίζομαι ως άντρας (άρα υποχρεωτικά οφείλω να) μου αρέσουν οι γυναίκες ή μου αρέσουν οι άντρες (άρα υποχρεωτικά οφείλω να) αυτοπροσδιLIFO /6.6.2019

91

QUEER ATHENS

ορίζομαι ως γυναίκα. Σαν η μία να προκαθορίζει με υποχρεωτικό και απόλυτο τρόπο και την άλλη, στην κατεύθυνση, σύμφωνα με τη Μονίκ Βιτίνγκ (ομάδα Πολιτική και Ψυχανάλυση με συμμετοχή στις φεμινιστικές κινητοποιήσεις του Μάη του ’68), της «εξυπηρέτησης των αναπαραγωγικών στόχων ενός συστήματος υποχρεωτικής ετεροφυλοφιλίας» [1]. Βέβαια, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι «ο κόσμος των ομοφυλόφιλων ανδρών και γυναικών δεν μπορεί να διερευνηθεί ανεξάρτητα από τον κόσμο των ετεροφυλόφιλων. Οι όποιες αναλογίες και αντιστροφές, όσον αφορά τους κώδικες συμπεριφοράς (αλλά και τις αναπαραστάσεις του σώματος), χρειάζεται να αναγνωριστούν ως σημεία συνάντησης, διαφοροποίησης και μείξης των αντιθέτων: το εμφύλιο στοιχείο αποτελεί πολιτισμικό σύμβολο και κοινωνική σχέση, πεδίο διαπραγμάτευσης και κριτήριο», όπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Κυριάκος στην εξαιρετικά διεισδυτική και διεξοδικότατη μελέτη του Επιθυμίες και Πολιτική [2]. Υπό αυτό το πρίσμα, και έχοντας πάντα στον νου ότι το ελληνικό εμπορικό σινεμά της εποχής είναι αναπόφευκτα ένα συντηρητικό μικροαστικό σινεμά, με τις queer αναφορές ή έστω τις δυνατότητες queer προβολών να είναι ελάχιστες, η παράθεση κάποιων σταθερών ετεροκανονικών έμφυλων χαρακτηριστικών θα μπορούσε να μας δώσει τη δυνατότητα της παρουσίασης των μικρών και σπάνιων queer χασμάτων που υπάρχουν στη μάλλον σεξοφοβική στον πυρήνα της αναπαράσταση της σεξουαλικότητας.

Τ

ο σταθερό στοιχείο που αναγνωρίζεται στη συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών ταινιών της εποχής είναι η απόλυτη πατριαρχική δομή της ελληνικής οικογένειας (και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα). Ο ρόλος του πατέρα είναι κεντρικός. Ο μπαμπάς της πρωταγωνίστριας (περισσότερο ή λιγότερο αυστηρός, ανάλογα με το ταξικό-οικονομικό του στάτους), που στην εξέλιξή του μετατρέπεται σε μπαμπά της νύφης στο πλαίσιο της happy-ending γαμήλιας επιτέλεσης, είναι μία από τις πλέον συνηθισμένες σεναριακές σταθερές στις κωμωδίες του ’50 και του ’60. Αν και η πατρική παρουσία δεν ενεργοποιεί πάντα άμεσες σεξουαλικές προβολές, εντούτοις είναι καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της (παραδοσιακής) θέσης της γυναίκας (κόρης, συζύγου, ερωμένης) στο φιλμικό σύμπαν. Απέναντι στην παράδοση-σταθερότητα που εξασφαλίζει η πατρική παρουσία έρχεται να σταθεί η νεωτερικότητα. Συνήθως είναι ξενόφερτη, εισαγόμενη από τις Ευρώπες ή την Αμερική, ή προερχόμενη από τον κόσμο των πλουσίων, που συχνά εισβάλλουν στον μικροαστικό μικρόκοσμο των πρωταγωνιστών με αέρα ταξικής υπεροχής. Οργανώνεται, δε, γύρω από ενδυματολογικές επιλογές, επιλογές εκφοράς του λόγου, επιλογές διασκέδασης, αλλά κυρίως εμφανίζεται με νέους τρόπους ερωτικής-σεξουαλικής συμπεριφοράς στην κατεύθυνση της τροποποίησης των παραδοσιακών έμφυλων επιτελέσεων. Η εισβολή του μοντέρνου με τρόπους που δυσκολεύεται να μεταβολίσει το μικροαστικό οικογενειακό περιβάλλον και ο κίνδυνος που ελλοχεύει εκεί για την ανατροπή των παραδοσιακών σεξουαλικών πατριαρχικών ελληνικών αξιών παρέχει δυνατότητες δημιουργίας μικρών queer κενοτοπίων στο συνεχές μιας αναπόφευκτα πανταχού παρούσας ετεροφυλοφιλίας. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο σταθερές, πατριαρχία-σταθερότητα-συντήρηση από τη μια και νεωτερικότητα-ανατροπή-πρόοδος από την άλλη, στέκονται οι παραδοσιακές έμφυλες ταυτότητες άντρας - γυναίκα. Με το φύλο πρωτίστως, αλλά και την καταγωγή ή την οικονομική κατάσταση, να καθορίζει τα ταυτοτικά σεξουαλικά τους χαρακτηριστικά, ο τρόπος με τον οποίο γεννιούνται οι queer αναφορές μπορεί να αναγνωριστεί σε τρία επίπεδα: 1) Η διαμόρφωση της εικόνας της μοντέρνας γυναίκας που παραβαίνει τους κανόνες δημιουργεί τις προϋποθέσεις για queer προβολές και ταυτίσεις (queer icons). 2) Η αυστηρή απεικόνιση της υποχρεωτικά macho αρρενωπότητας του αληθινού άντρα και η σύγκρουσή της με τα νέα συμπεριφεριολογικά πρότυπα της εποχής οδηγεί στη δημιουργία των εικόνων της θηλυπρεπούς ομοφυλοφιλίας. 3. Το παιχνίδι της μεταμφίεσης-παρενδυσίας και το gender-confusion πεδίο: το αγοροκόριτσο και το θηλεοποιημένο αγόρι. Η τυπική έμφυλη γυναικεία απεικόνιση συνδέεται άμεσα με την αδιαπραγμάτευτη κοινωνική αξία της αρετής (με κύριο προσδιοριστή εδώ, σε αντίθεση με την ανδρική αρετή, την ηθική αγνότητα). Κατοχυρώνεται, δε, μέσω της απουσίας εμφανούς σεξουαλικής διάθεσης και της υποχρεωτικής ένταξης της όποιας σεξουαλικότητας σε γαμήλιο πλαίσιο. Η νεαρή γυναίκα αντιμετωπίζεται ως οικογενειακό βάρος από την πατρική οικογένεια και υποχρεούται να φύγει διά του γάμου από τον πατέρα για να μεταφερθεί στον σύζυγο με ταυτόχρονη, νόμιμη πια, σεξουαλική ενεργοποίηση. Η υποταγή, εκούσια και με χαρά, σε αυτό το κανονιστικό μοντέλο (υπακούοντας-στη-θηλυκή-της-φύση) στην πραγματικότητα την οδηγεί στο να αποδέχεται τη σεξουαλικοποίηση της υποταγής της, ενισχύοντας και κατοχυρώνοντας την πάγια πατριαρχική-ανδροκρατική αρχή ότι για μια γυναίκα η υποταγή της είναι η ηδονή της. Η εκ βάθρων ανατροπή αυτού του μοντέλου (δεν παντρεύομαι - δεν υποτάσσομαι) από τη νέα γυναίκα της εποχής και η με γενναιότητα απόρριψη των συμβατικών επιτελέσεων φύλου οδηγούν

LIFO /6.6.2019

92

αναπόφευκτα στην ένταξή της στον χώρο της σεξουαλικής ανορθογραφίας. Οι απαγορεύσεις, αλλά κυρίως οι τιμωρητικές επιπτώσεις μιας τέτοιας στάσης ζωής (πολύ κοντά στην κοινωνική καθημερινότητα της queer κοινότητας), δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση queer-icon ταυτίσεων. Αν και αυτή καθαυτή η γυναικεία σεξουαλική επιθυμία, η αμαρτία, εμφανίζεται ως αναπόφευκτη (βιολογικός παράγοντας - ξύπνημα της σάρκας), η δυναμική γυναικεία σεξουαλική διεκδίκηση είναι παντελώς απονομιμοποιημένη. Φιλοτεχνείται, δε, συχνά ως κοινωνικό σύμπτωμα με ταξικό πρόσημο. Το δίπολο λούμπεν ανηθικότητα - αστική παρακμή (λαϊκή παραβατική αντιηρωίδα με μηδενικές αναστολές - πλούσιο κακομαθημένο αδηφάγο θηλυκό - ανίκανη να αντισταθεί στο πάθος της κυρία του καλού κόσμου), βαλλόμενο ένθεν κακείθεν (ταξικά και ηθικολογικά) ως μια μη κανονικότητα [3] σε πλαίσιο ηθικής εκτροπής ή ακόμα και γνήσιας παραβατικότητας. H τιμωρία της (φυλακή, αρρώστια, θάνατος) είναι η φυσιολογική εξέλιξη. Η στιβαρή παρουσία και η σχεδόν ηρωική αντιπαράθεση της Μελίνας Μερκούρη / Στέλλας στην ομώνυμη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη (Μήλλας Φιλμ, 1955) με τα αποπνικτικά κλισέ φύλου, σεξουαλικότητας και κοινωνικής τάξης την καθιστά το πλέον εμβληματικό queer icon στο ελληνικό σινεμά. Το τίμημα είναι ο θάνατος. Η Μαίρη Χρονοπούλου (διαχρονικό queer icon) / Λίνα στο Δάκρυα για την Ηλέκτρα του Γιάννη Δαλιανίδη (Φίνος Φιλμ, 1966) τιμωρείται ανάλογα. Με τους κανόνες του μελοδράματος απαράβατους, η τελική επιβίωση ή μη της εκτρεπόμενης καθορίζεται από τον βαθμό της ειλικρινούς μετάνοιας που είναι διατεθειμένη να επιδείξει και από τη happy-ending μεγαθυμία του σεναριογράφου. Η Μέμα Σταθοπούλου / Έλενα Νικολάου στο Ένας μάγκας στα σαλόνια του Κώστα Καραγιάννη (Καραγιάννης-Καρατζόπουλος, 1969) τελικά ζει λόγω ειλικρινούς μεταμέλειας και η Κατερίνα Χέλμη / Βούλα στο Νόμος 4000 του Γιάννη Δαλιανίδη (Φίνος Φιλμ, 1962), ως πόρνη με τη μεγάλη καρδιά, απλώς απομακρύνεται, αφού έχει επιτελέσει το ηθικό της χρέος (αν και ανήθικη) απέναντι στον καθωσπρεπισμό που την περιθωριοποιεί. Θα μπορούσα να αναφέρω άπειρα παραδείγματα στο ίδιο μοτίβο, αλλά περιορισμοί χώρου και χρόνου δεν μου το επιτρέπουν. Ευτυχώς, η μοίρα των δυναμικών γυναικών είναι σαφώς καλύτερη στα μιούζικαλ και στις κωμωδίες, κυρίως λόγω των σεναριακών συμβάσεων του είδους, με κυριότερη την υποχρεωτική happyending διεκπεραίωση. Η Μαίρη Χρονοπούλου (πάλι) / Έλενα Απέργη στο Μια κυρία στα μπουζούκια του Γιάννη Δαλιανίδη (Φίνος Φιλμ, 1967), μια κυρία με τα όλα της, περιτριγυρισμένη όμως από πλήθος συμβόλων σεξουαλικής αμφιθυμίας (άντρες απλοί συνοδοί, αταίριαστη αντρική μάγκικη συμπεριφορά και λεξιλόγιο, επιθετική σεξουαλική διεκδίκηση, αλλά κυρίως το φόρεμα με τη μαχαιριά –το απόλυτο γυναικείο gender item και η στυλιστική ακύρωσή του– και το queer anthem «Είμαι γυναίκα του γλεντιού» που τραγουδάει), κατατάσσεται στις πιο αγαπημένες εικόνες της queer κοινότητας. Με την έλευση της τηλεόρασης το λαϊκό ελληνικό σινεμά μπορεί μεν να χάνει βαθμιαία την εμπορική δυναμική του –το νέο μέσο προσφέρει πολλές fun-forall-the-family δυνατότητες και η ελληνική οικογένεια ανακαλύπτει τη χαρά (και την ασφάλεια) της κατανάλωσης εικόνων από τον καναπέ της–, οι παλιές καλές ελληνικές ταινίες, όμως, κάθε άλλο παρά εξαφανίζονται από το προσκήνιο, μια που αποτελούν μεγάλο κομμάτι του τηλεοπτικού προγράμματος. Η αέναη επανάληψή τους, με μεγάλο πλεονέκτημα την καταλληλόλητα του περιεχομένου (την εποχή της προληπτικής λογοκρισίας) και έξτρα γλάσο τη νοσταλγία, θα διαιωνίσει τον κυρίαρχο ρόλο τους στη διαμόρφωση της μικροαστικής (σεξουαλικής) κουλτούρας. Θα δώσει όμως παράλληλα σε νεότερες γενιές θεατών τη δυνατότητα, μέσα και από το πρίσμα των νέων σεξουαλικών ηθών, επαναξιολογήσεων και νέων αναγνώσεων μιας αλήθειας της ετερότητας που δεν βρίσκεται ούτε στις εικόνες ούτε στις λέξεις, αλλά κάπου ανάμεσά τους. Και θα προσφέρει ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα icons της ελληνικής queer μυθολογίας: Η Κάτια Δανδουλάκη / Μάρμω Πανθέου στους «Πανθέους» του Βασίλη Γεωργιάδη (Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος στην τηλεσκηνοθεσία, Αστήρ TV, 1977-1979) της κρατικής τηλεόρασης και το ανίερο πάθος της για τον ανιψιό της Κίτσο θα καθηλώνει κάθε εβδομάδα το πανελλήνιο, με το δραματικό φινάλε να ενισχύει τις ταυτίσεις, τοποθετώντας τη στο πάνθεο των queer ηρωίδων. Οι ομοφυλόφιλες (λεσβιακές στη συντριπτική τους πλειονότητα) απεικονίσεις, κυρίως όπως τις εκμεταλλεύτηκαν οι σκηνοθέτες του σινεμά ερωτισμού της δεκαετίας του ’70 (ως eye candy που απευθύνεται στα αντρικά ετερόφυλα μάτια – συνθήκη αντίστοιχη με αυτήν του porn), υπακούουν στις συμβάσεις του είδους. Υπάρχει, βέβαια, το προηγούμενο της Στέλλας Γερμενή / Αλέκας ως λούμπεν (άρα νομοτελειακά καταδικασμένης) λεσβίας στο αναμορφωτήριο της Στεφανίας του Γιάννη Δαλιανίδη (Φίνος Φιλμ, 1966). Εδώ όμως οι κώδικες είναι διαφορετικοί. Με βασική επιρροή το exploitation, κυρίως ευρωπαϊκό αλλά και αμερικανικό, και την αστυνομική πλοκή να αντικαθιστά τις συμβάσεις του μελοδράματος, ο μύθος της με χαλαρότατη ηθική κυρίας του καλού κόσμου που είναι διατεθειμένη να γευτεί την ηδονή σε όλες της τις μορφές απογειώνεται και έρχεται να προσθέσει σπουδαίες στιγμές στην queer μυθολογία. Με σημαντικότερα icons την Άννα Φόνσου και την Τίνα Σπάθη και με μια σειρά από εμβληματικές ταινίες, από το Πιο θερμή κι από τον ήλιο του Όμηρου Ευστρατιάδη (G.D. Films, 1972) μέχρι το Μέλι το κορμί της του Ηλία Μυλωνάκου (Βύρων Κουρουνιώτης, 1975), το αδικημένο

QUEER ATHENS

Η τυπική έμφυλη γυναικεία απεικόνιση συνδέεται άμεσα με την αδιαπραγμάτευτη κοινωνική αξία της αρετής (με κύριο προσδιοριστή εδώ, σε αντίθεση με την ανδρική αρετή, την ηθική αγνότητα). Κατοχυρώνεται, δε, μέσω της απουσίας εμφανούς σεξουαλικής διάθεσης και της υποχρεωτικής ένταξης της όποιας σεξουαλικότητας σε γαμήλιο πλαίσιο κατά τη γνώμη μου αυτό είδος προσφέρεται για ενδελεχή queer εξερεύνηση. Σε συμπληρωματική αντίθεση με τα πιο πάνω, η αντρική ταυτότητα - αρρενωπότητα δομείται με άλλους, το ίδιο όμως αυστηρούς παραδοσιακούς όρους. Χτίζεται πάνω σε πατριαρχικής προέλευσης δεσμεύσεις ρόλου και στα αντίστοιχα κοινωνικά δικαιώματα φύλου, με μια σειρά από Α- (κεφαλαία). Τα Α- αυτά είναι περιοριστικά, μερικές φορές ασφυκτικά, αλλά ποτέ στερητικά: Αμηχανία απέναντι στη νεωτερικότητα, Ανταγωνισμός στο πλαίσιο της διεκδίκησης του αντικειμένου του πόθου, Αλληλεγγύη προς τους άλλους εντός ομοκοινωνικών δεσμών, Απότομοι τρόποι ενός αναντίρρητου Ανδρισμού (Αυστηρότητα στην έκφραση της Αρρενωπότητας: στάση του σώματος, κίνηση, ομιλία), Αρετή ως ένα συνεχές με φυλοταυτοτικά, κοινωνικά, ταξικά και εθνικά χαρακτηριστικά (ρωμαίικος ανδρισμός, ρωμαίικο φιλότιμο, καθαρό κούτελο, αγνότητα προθέσεων, υπακοή σε αρχές και αξίες του μικροσύμπαντος). Η όποια κίνηση διαφυγής, ακόμα και σε πλαίσια απολύτως αποδεκτά (κοινωνική και οικονομική ανέλιξη), γίνεται αντικείμενο ανηλεούς κριτικής ή/και λοιδορίας. Το περίφημο μουστάκι του Φαίδωνα Γεωργίτση / Φώτη Τσίπουρα στο Οι θαλασσιές οι χάντρες του Γιάννη Δαλιανίδη (Φίνος Φιλμ, 1966), αλλά και του Γιάννη Βόγλη / Πετρή στο Ένας μάγκας στα σαλόνια –το σημάδι του ανδρισμού τους και η θυσία του, στο πλαίσιο μάλιστα μιας ερωτικής-σεξουαλικής υποταγής (αντιστροφή των ρόλων)–, θα γεννήσει πλήθος ψυχολογικών και κοινωνικών αναταράξεων μέχρι την τελική, δοξαστική, αποκατάσταση της ανδροπρέπειας και της συνοδού ατομικής και συλλογικής ανακούφισης.

Α

πέναντι σε αυτό το άκαμπτο πρότυπο φύλου, κάποιοι άνδρες της νέας εποχής (σακάκια με σκίσιμο, κουνιστοί χοροί, ομιλία με αβρότητα και γαλλική προφορά, εξευγενισμένοι τρόποι) σκιαγραφούνται ως όχι και τόσο φανατικοί, φιλοτεχνώντας την εικόνα του κινηματογραφικού ομοφυλόφιλου. Οι εικόνες αυτού του τύπου κατασκευάζονται και προσφέρονται με μια σαφή διάθεση γελοιοποίησης (μια καταγέλαστη ετερότητα), φοβική, αλλά ταυτόχρονα κοινωνικά, αισθητικά, πολιτικά, μα πρωτίστως και κυρίως σεξουαλικά καθησυχαστική. Η στα όρια του camp θηλυπρέπεια των λελέδων, ντιντήδων, φίφηδων, που μετατοπίζει, όχι ως σεξουαλικότητα αλλά ως gender identity, την ανδρική ομοφυλοφιλία στη γυναικεία πλευρά του φάσματος των φύλων –«η ετερόφυλη οπτική της ομοφυλοφιλίας ως απώλειας της θέσης στο φύλο» κατά Μπάτλερ [1]–, σε συνδυασμό με τη θεώρηση του γυναικείου ως κατώτερου, θα καταγράψει στο συλλογικό ασυνείδητο τον ομοφυλόφιλο άνδρα ως γυναικωτό. Συνήθως σε δεύτερο ή και τρίτο ρόλο (με ατάκες του τύπου «χορεύεις, χρυσό μου;»), η τυποποίηση αυτή είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία, με αποτέλεσμα σιγά σιγά οι sissy gay χαρακτήρες να κερδίζουν όλο και περισσότερο χρόνο συμμετοχής. Από τον Χρόνη Εξαρχάκο / Βανζέλ Παπαντό στο Μια κυρία στα μπουζούκια ως τον Σωτήρη Μουστάκα / Ανρί στο Καλώς ήλθε το δολάριο του Αλέκου Σακελλάριου (Ανζερβός και Orwo Hellas, 1967), τον Τάκη Μηλιάδη σε πλείστους όσους ρόλους και κυρίως τον Σταύρο Παράβα, που κατάφερε να μετατρέψει τον ρόλο του Φίφη σε πρωταγωνιστικό στο Φίφης ο αχτύπητος του Κώστα Λυχναρά (Αφοί Ρουσόπουλοι, 1966). Παρ’ όλη τη φοβική οπτική του στερεότυπου με στόχο την κωμική απαξίωση, στους ρόλους αυτούς συναντάμε όλα τα ιδιαίτερα στοιχεία του camp (ειρωνεία, αισθητική, θεατρικότητα και χιούμορ [4]), και μάλιστα τους βλέπουμε ενταγμένους σε ένα σεναριακό πλαίσιο οικονομικής ανεξαρτησίας και συνεχούς επαφής με το μοντέρνο. Σε συνδυασμό με την (και πολιτική) θέση της μη επικριτικής αποδοχής της θηλυπρέπειας και της διεκδίκησης της ορατότητας ακόμη και με κόστος, θεωρώ πως επιτρέπεται, σε έναν βαθμό, η θέαση των εικόνων αυτών με λίγο μεγαλύτερη συμπάθεια [5]. Το ζήτημα της παρενδυσίας-μεταμφίεσης συνήθως εμφανίζεται ως μια drag επανάσταση με αιτία, κυρίως για λόγους οικονομικής επιβίωσης ή ευκολότερης

πρόσβασης στο αντικείμενο του πόθου. Με πιο χαρακτηριστική τη μεταμόρφωση της Αλίκης Βουγιουκλάκη σε Πίπη στο Η αρχόντισσα κι ο αλήτης του Ντίνου Δημόπουλου (Φίνος Φιλμ, 1968), μεταξύ πολλών άλλων, το παιχνίδι παίζεται στην καθησυχαστική διατήρηση των αναγνωρίσιμων σωματομορφικών χαρακτηριστικών (όλοι βλέπουν την Αλίκη μέσα στον Πίπη), στην πλήρη αποφυγή των στρατηγικών υπονόμευσης των στερεότυπων φύλου [6], που είναι η ουσία του drag, και στην κοινωνικά ανακουφιστική happy-end επιστροφή στην gender έκφραση του βιολογικού φύλου. Αν μπορεί να αναγνωριστεί ένα ποιος-είναι-τι-τελικά gender confusion πεδίο, αυτό αφορά την αμφισημία του αγοροκόριτσου ή του θηλεοποιημένου αγοριού, που στις δύο πιο χαρακτηριστικές τους (μία κινηματογραφική, μία τηλεοπτική) παρουσίες θα θέσουν –στα όρια του συντηρητικά επιτρεπτού– το ζήτημα του gender identity. Το αμαρτωλό ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα στον Αγά (Γιάννης Αργύρης), τον Σεΐζη (Κώστας Γκουσγκούνης) και το Γιουσουφάκι (Τζένη Φωτίου) στο τηλεοπτικό «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Βασίλη Γεωργιάδη (Αστήρ TV, 1975-1976) δημιουργεί στο κοινό ερωτηματικά (ρευστότητα των ορίων της ταυτότητας φύλου). Παρά την ανακουφιστική παραπομπή στο ξένο άλλο (Τούρκοι), η σωματομορφική αμφισημία, το ουδέτερο γένος σε άρθρα και αντωνυμίες και κυρίως η μυθολογία της σεξουαλικής εκπαίδευσης σε μια άλλη (διαφορετική από τη βιολογικά καθοριζόμενη) σεξουαλική συμπεριφορά και επιτέλεση φύλου καθιστούν το Γιουσουφάκι μία από τις πιο χαρακτηριστικές gender queer εικόνες της ελληνικής εικονογραφίας. Σε αυτήν μπορούμε να προσθέσουμε το gender confusion της Άννας Φόνσου / Αλέκας/-ου στο Αγοροκόριτσο του Δημήτρη Δαδήρα (Γ. Καρατζόπουλος και ΣΙΑ, 1959). Το διαρκές παιχνίδι εναλλαγής ρόλων: κορίτσι μεγαλωμένο ως αγόρι, με πλήρη υιοθέτηση της ταυτότητας και των εκφράσεων φύλου (αντρικά ρούχα, ποδόσφαιρο, αγορίστικη ομοκοινωνικότητα, στάση σώματος, κίνηση, ομιλία), προσπαθεί να εκφραστεί σεξουαλικά μέσω μιας αμήχανης προσπάθειας επανατοποθέτησης στη θηλυκή θέση, για να επιστρέψει, στο φινάλε της ταινίας, στο αγορίστικο πλαίσιο (αγορίστικη ομοκοινωνικότητα, αμφίσημη ενδυματολογία - σκούρα ολόσωμη φόρμα, επιστροφή σε μια στάση σώματος και εκφορά λόγου της προηγούμενης ταυτότητας) για να εντάξει εκεί την ερωτική προβολή, δημιουργώντας ερωτηματικά σχετικά με την πέρα από τον βιολογικό ντετερμινισμό έκφραση φύλου.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Judith Butler. «Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας». Μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2009 2. Κωνσταντίνος Κυριάκος. «Επιθυμίες και Πολιτική: Η queer ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου (19242016)». Εκδόσεις Αιγόκερως, 2016 3. Μισέλ Φουκώ. «Οι μη κανονικοί. Μτφρ.: Σωτήρης Σιαμανδούρας». Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2011 4. Καρολάιν Σέλντον, Ρίτσαρντ Ντάιερ, Τζακ Μπαμπούσιο. «Κινηματογράφος και Ομοφυλοφιλία». Μτφρ.: Δημήτρης Κολιοδήμος. Εκδόσεις Αιγόκερως, 1991 5. «… I like the sissy. It is used in negative way, yes! But my view has always been visibility at any cost. I’d rather have negative than nothing.

That’s just my particular view and also cause I am a sissy…»: Harvey Fierstein 6. «Celluloid Closet» των Rob Epstein & Jeffrey Friedman (Channel four & HBO, Sony Pictures Classics, 1995) LIFO /6.6.2019

93

QUEER ATHENS

«Στα 18 μου δεν επιτ ούτε ομοφυλόφιλος ού Από το coming out κα άλλαξαν. Άρχισα να νιώθω proud to be gay. Υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μην κρυφτώ ποτέ. Είχα τη φοβερή τύχη να είμαι τρομερά δημοφιλής, χωρίς να υποδύομαι ότι είμ καθοριστικό για τη ζ να είναι αγαπητοί χω το είναι τους»

LIFO /6.6.2019

94

QUEER ATHENS

τρεπόταν να είμαι ύτε καλλιτέχνης. αι μετά όλα

Η εκρηκτική και ατρόμητη ενηλικίωση του Δημήτρη Παπαϊωάννου από την γκέι αλητεία στην κορυφή της τέχνης του.

ν

μαι στρέιτ. Είναι ζωή των ανθρώπων ωρίς να αλλάζουν

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου στην Μπολόνια για την Μπιενάλε Νεαρών Καλλιτεχνών, 1988 Φωτογραφία: Πάνος Κοκκινιάς

LIFO /6.6.2019

95

QUEER ATHENS

ΑΠΌ ΤΗ ΜΑΤΟΎΛΑ ΚΟΥΣΤΈΝΗ

Δύο άνδρες όμοια ντυμένοι. Δύο μαύρες φιγούρες με την πλάτη γυρισμένη στο κοινό. Αλληλεπιδρούν, αναζητούν το άλλο τους μισό, ενώνονται, απομακρύνονται, γίνονται ένας ή πολλοί. Η αποτύπωση του έρωτα στην απόλυτη δυαδικότητά του, η αγωνία της ταύτισης και της μοναξιάς. Το μοτίβο που επανέρχεται γίνεται ένα είδος υπογραφής για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Kι όμως, σε αυτά τα μαυροντυμένα αγόρια, τα μικρά στο χαρτί, τα αφοπλιστικά άψογα στη σκηνή, ο σκηνοθέτης έχει ενσωματώσει εδώ και περίπου τριάντα χρόνια όσα τον καθόρισαν: την απόφαση να το σκάσει, κοντά στην ενηλικίωση, από το σπίτι και να ζήσει αυτοσυντήρητος, αποδεχόμενος την ομοφυλοφιλία του, τη νεανική δημιουργικότητα στο σπίτι των Εξαρχείων, την αδερφική σχέση με τον Αλέξη Μπίστικα, την παρέα με την Πάολα, τη μαθητεία πλάι στον Γιάννη Τσαρούχη, την αγάπη στον Μάνο Χατζιδάκι, την επιρροή του Γιώργου Κουμεντάκη, το ταίριασμα με την Αγγελική Στελλάτου, την καλλιτεχνική κυψέλη της Μαίρης Τσούτη, την επίδραση της Σχολής Καλών Τεχνών, τις νύχτες που πέρασε πορτιέρης στο Mad της Συγγρού, τα ξενύχτια, στιγμές στα γκέι στέκια

όπως οι Μούσες στην Πλάκα, το Alexander’s στο Κολωνάκι και ο Πήγασος στα Εξάρχεια, τις βραδιές στο Graffiti στην Ομόνοια, την πιάτσα στην οποία κατέβαινε τις νύχτες η Αθήνα και ηλεκτριζόταν. Τα μπλουζ μιας άγριας νιότης αποτυπώθηκαν σε εικόνες, κίνηση και ξεκάθαρη ομοερωτική ατμόσφαιρα. Η συγκίνηση πολλαπλασιάστηκε, η σωματική εξερεύνηση έγινε πιο λεπτομερής, το κοινό γιγαντώθηκε και έτρεξε στις παραστάσεις του με ηδονοβλεπτική μανία. Από τα αρχικά κόμικς ως την πιο πρόσφατη δουλειά του Δημήτρη Παπαϊωάννου, το αγόρι με την πλάτη γυρισμένη στο κοινό είναι εκεί και αναζητά την αλληλεπίδραση. Το μόνο που άλλαξε είναι ο τρόπος. Τη δεκαετία του ’80, μεθυσμένες από το πανκ κίνημα και επιθετικές από την ορμή των νιάτων, οι άγουρες εικαστικές του αναζητήσεις εκφράστηκαν με κάρβουνο και μολύβι, στο «Παρά πέντε» αλλά και στα πέντε τεύχη του περιοδικού «Κοντροσόλ στο χάος», αυτού του πρώιμου queer fanzine που ονειρεύτηκαν με τον Αλέξη Μπίστικα και τον Παύλο Αβούρη. Το γυμνό ήταν ανδρικό, το βλέμμα ζούμαρε στην επαφή, το περιεχόμενο συχνά

1 2

3

άγγιζε το vulgar, το συναίσθημα όμως ήταν εκεί, τρυφερό και ατόφιο. Έπειτα, μπήκε στη μέση το σώμα ως μέσο έκφρασης. Με τα πρώτα πειραματικά βήματα της Ομάδας Εδάφους, τις σκληρές, μεθυστικές γκέι περφόρμανς, τα ντουέτα σαν γλυπτά που έφτιαχνε για τα βράδια στην Κατάληψη της 3ης Σεπτεμβρίου. Από κει βγαίνοντας ένα βράδυ άκουσε την προφητική ατάκα της Μελίνας Μερκούρη που του είπε: «Είσαι ένα κρασί που εξάγεται. Θέλω να παθιαστώ με αυτό το πράγμα». Την επομένη, ο αδερφός της Σπύρος του τηλεφώνησε και «παρήγγειλε» τη Μήδεια για λογαριασμό της Αμβέρσας - Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Πράγματι, εκείνος έβαλε την προδομένη φόνισσα στο νερό, δημιούργησε συγκλονιστικά tableaux vivants, χρησιμοποίησε με έναν drag τρόπο τα ακραία συναισθήματα και τις μουσικές του Μπελίνι και υπέγραψε μια παράσταση που άλλαξε για πάντα τον τρόπο που συνδιαλεγόμαστε με το παρελθόν. Τη δεκαετία του ’90, η προσκόλλησή του στον τσαρουχικό λυρισμό ταίριαξε με την επιμονή LIFO /6.6.2019

96

QUEER ATHENS

1. Χειμωνιάτικες Ιστορίες – Το αεροπλάνο και το τραίνο (1987) Σινική μελάνη σε χαρτί. Περιοδικό «Παρά Πέντε» Κείμενο και εικονογράφηση: Δημήτρης Παπαϊωάννου Αρχείο του καλλιτέχνη 2. Το φιλί (1989) Σινική μελάνη σε χαρτί. Αρχείο του καλλιτέχνη

του να φτιάχνει παραστάσεις με τη ματιά ενός «ομοφυλόφιλου παρατηρητή σωμάτων σε ένα αρχαιολογικό μουσείο της Ελλάδας», όπως του αρέσει να λέει. Οι ριπές κλασικών εικόνων, η αποθέωση της ομορφιάς του σώματος, η δραματική διάσταση της μοναξιάς, ο θρίαμβος της κίνησης και της κομψότητας καθιέρωσαν ένα θέατρο εικόνων με σπαράγματα Ιστορίας. Και σήμερα, πια, φιλτραρισμένα όλα από την παγκόσμια αποδοχή, πιο κατασταλαγμένα και πιο στοχαστικά, τον οδηγούν στην αρχή της πορείας του: τα μέσα λιγοστεύουν, οι άνδρες του παραμυθιού πολλαπλασιάστηκαν, αλλά εκείνος, πιο προσωπικός, σχεδόν διάφανος, σε έναν διανοουμενίστικο μινιμαλισμό, ξέρει ότι η θεματολογία δεν θα αλλάξει ποτέ. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου δεν έκρυψε ποτέ την ομοφυλοφιλία του. Και συγχρόνως δεν διεκδίκησε ποτέ τον τίτλο του συνειδητοποιημένου ακτιβιστή. Όσα είχε να πει τα φανέρωνε, ό,τι υπερασπιζόταν το εξιδανίκευε, αξιοποιώντας την εικονοκλαστική του δύναμη. Έχοντας πάντα ως αφετηρία μια λευκή κόλλα κι ένα μολύβι, κατάφερε να γεμίσει τις

«Το έσκασα από το σπίτι στα 18 γιατί δεν επιτρεπόταν να είμαι ούτε ομοφυλόφιλος ούτε καλλιτέχνης. Από τότε ζω μόνος μου. Στο Κολέγιο ήμουν συμμαθητής με τον Αλέξη Μπίστικα, ο οποίος υπήρξε πάντα πιο έξυπνος, πιο ενημερωμένος, πιο ανήσυχος. Την ομοερωτική τέχνη, από τα Σονέτα του Σαίξπηρ ως τον Καβάφη, τα γνώρισα από εκείνον. Ήταν ένας διάολος που με βούτηξε στην καλλιέργεια. Ο Αλέξης, που έβραζε στην queer πραγματικότητα του Λονδίνου, ερχόταν πίσω με το κεφάλι γεμάτο ιδέες. Χόρευε στα κλαμπ με τον Τζίμι Σόμερβιλ και τον Mόρισεϊ κι έπειτα ερχόταν πίσω σ’ εμάς, τα βλαχάκια, και μας φύτευε ιδέες για fanzine. Εμείς, εκείνη την post punk εποχή, ζούσαμε πολλά βήματα πίσω. Με θυμάμαι ανενημέρωτο, να βασανίζομαι μέχρι να αποφασίσω τι θα κάνω. Ήμουν μόλις 14 ετών και καθώς είχα ήδη σεξουαλικές σχέσεις με κορίτσια φοβόμουν πως, αν δοκίμαζα κάτι άλλο, δεν θα ήμουν αρκετά άνδρας μετά. Θεωρούσα ότι η ομοφυλοφιλία σού μειώνει τον ανδρισμό. Ένιωθα αφόρητη θλίψη με τις πλατωνικές σχέσεις που είχα με αγόρια που ήταν στρέιτ, καθώς ήθελα τη σωματική τρυφερότητα. Από το coming out και μετά όλα άλλαξαν. Άρχισα να νιώθω proud to be gay. Κολυμπούσα σε μια ιδιαίτερη δεξαμενή ευαισθησίας και ένιωθα πως οι καλλιτεχνικές μου ρίζες θα τρέφονταν μέσα σε αυτό το σύμπαν. Όταν βρέθηκα μόνος μου στον κόσμο υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μην κρυφτώ ποτέ. Ήθελα να μη συμβιβάζομαι στη ζωή μου λόγω της σεξουαλικής μου φύσης. Αυτό είχε μια επαναστατικότητα που δεν ήταν συνειδητή, είχε απλώς τη ζωική φόρα των νιάτων. Το “Κοντροσόλ στο χάος” ήταν ένα πούστικο, αναρχικό, βομβιστικό περιοδικό. Ήταν παιδί του Αλέξη. Εκείνος ήθελε να βγάλει ένα fanzine με έντονη κοινωνική παρεμβατικότητα που θα ήταν from the queer point of view. Τότε, φυσικά, δεν υπήρχε η λέξη queer, αν και είχαμε δημοσιεύσει το ομώνυμο διήγημα του Μπάροουζ μεταφρασμένο. Είχα κάνει επί τούτου μια πολύ ωραία εικονογράφηση γεμάτη αιμορροΐδες, καθώς το κείμενο τελειώνει με τον ήρωα να πεθαίνει όπως η Ισιδώρα Ντάνκαν, γιατί πιάνονταν στις πίσω ρόδες του αυτοκινήτου οι αιμορροΐδες του. Έχοντας ήδη δημοσιεύσει στο “Παρά Πέντε” το πρώτο μου

4

3. Αμερικανικές Νύχτες (1990) Γκουάς και σινική μελάνη σε χαρτί. Περιοδικό «Max», Σεπτέμβριος 1990 Κείμενο και εικονογράφηση: Δημήτρης Παπαϊωάννου Ιδιωτική συλλογή 4. Ο Γερμανός (1992) Κάρβουνο και γραφίτης σε χαρτί. «Κοντροσόλ στο χάος», Φλεβάρης 1992 Κείμενο και εικονογράφηση: Δημήτρης Παπαϊωάννου Αρχείο του καλλιτέχνη

σκηνές ποίηση, χωρίς να αρθρώσει μισή κουβέντα, βγήκε νικητής από το debate με την ιλιγγιώδη επιτυχία, χορογράφησε την κλασική ομορφιά χωρίς να μας λιγώσει, εξιδανίκευσε τη γυναικεία μορφή και αποδόμησε την ανδρική, ανέβασε στη σκηνή τον οικουμενικό σαρκικό πόθο μέσα από ανδρικά σώματα, αφηγήθηκε τον έρωτα, τις ρωγμές και τα παράδοξά του, χωρίς να μας λερώσει το όνειρο, έφτιαξε μύθους, έστω και αυτοαναφορικούς, με καταγωγή ελληνική, έβαλε τις ομοερωτικές του ανησυχίες στο μεγάλο πλαίσιο. Γαργάλησε τις αισθήσεις μας με «πειραγμένα» αρχέτυπα, αλλά τουλάχιστον μας έβαλε να περπατήσουμε μαζί στα ερωτικά του οράματα και γίναμε το τρίτο πρόσωπο σε αυτό το απροσπέλαστο, αρχικά, ανδρικό ντουέτο. Δεν είναι και λίγο.

σκληροπυρηνικό και αναρχο-ομοφυλοφιλικό κόμικ, δεν είχα φραγμούς αλλά ούτε και την αίσθηση ότι θα αφυπνίσω κανέναν. Υπήρξα πάντοτε το είδος του καλλιτέχνη που ονομάζουμε ιδιοσυγκρασιακό. Δεν μπορούσα να εκφράσω κάτι αν δεν είχε χαρακτήρα εκμυστηρευτικό. Όταν φεύγεις από την πατρική μπότα, δοκιμάζεις πόσο ελεύθερος μπορείς αλλά και αντέχεις να ζήσεις. Εγώ τότε δεν είχα κανένα όριο. Ούτε και κανείς με σταμάτησε. Προφανώς και έφαγα ξύλο, και κράξιμο και μπούλινγκ, αλλά δεν αποδέχτηκα τη θυματοποίηση. Ξέραμε ότι, μπαίνοντας τα βράδια σε ένα σκοτεινό πάρκο μαζί με κάποιον αρκετά θηλυπρεπή, κινδυνεύαμε να μπλέξουμε, αλλά πηγαίναμε. Η Πάολα μας είχε περιγράψει τέλεια με μια λέξη: “αλητόπουστες”. Αυτό ήμασταν. Ελπίζαμε στην απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας. Δεν θέλαμε κανένας να εξασφαλίζεται πίσω από την ταυτότητα του γκέι. Θέλαμε fluidity: να κοιμόμαστε με στρέιτ αγόρια, να υπάρχει μια κινητικότητα. Θέλαμε την επιθυμία, όχι την ταυτότητα του ομοφυλόφιλου. Έτσι, θα διστάσω πάρα πολύ να σου μιλήσω για γκέι θέματα στις παραστάσεις μου. Θα σου μιλήσω για έντονη ομοερωτική ατμόσφαιρα. Δεν με ενδιέφερε να μιλήσω για τον έρωτα δύο ανδρών αλλά για τον έρωτα γενικά. Απλώς χρησιμοποιούσα δύο ανδρικά σώματα. Το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να εκφράσω με κάθε λυσσασμένο μέσο τη σεξουαλικότητά μου και το καλλιτεχνικό ζώο που είχα μέσα μου, αλλά ποτέ για να βοηθήσω κάποιον. Είμαι περήφανος που τρεις γενιές τώρα με θεωρούν σημαντικό για το coming out τους, αλλά ποτέ δεν ένιωσα ότι ηγούμαι κάποιου κινήματος. Απλώς, είχα τη φοβερή τύχη να είμαι τρομερά δημοφιλής, χωρίς να υποδύομαι ότι είμαι στρέιτ. Είναι καθοριστικό για τη ζωή των ανθρώπων να είναι αγαπητοί, χωρίς να αλλάζουν το είναι τους. Υπήρχε πάντα μια λαϊκή διάσταση στον εαυτό μου που δημιουργούσε μια δόνηση στο κοινό. Τους συγκινούσα, χωρίς πάντα να καταλαβαίνουν τους λόγους. Στη ζωή μου η τύχη υπήρξε καθοριστικός παράγοντας. Μια μεγάλη τύχη ήταν που χτύπησα την πόρτα του άγιου Τσαρούχη. Δεν είχα την καλλιέργεια να εκτιμήσω το μεγαλείο του. Αυτό που αναζητούσα ήταν μια πατρική φιγούρα, LIFO /6.6.201 LIFO /6.6 .2019 9

97

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

98

QUEER ATHENS Φεγγάρια. Έργο σε δύο Μέρη. Ομάδα Εδάφους (1992) Κουιντέτο σε τέσσερις πράξεις (70 λεπτά) Συνεργασία με τον Γιώργο Κουμεντάκη Σταύρος Ζαλμάς και Δημήτρης Παπαϊωάννου (ως Σαπφώ)

έναν σύμμαχο, έναν κοσμαγάπητο καλλιτέχνη, όπως ήταν εκείνος τότε, για να συμπορευτώ. Ήξερα ότι ήταν ομοφυλόφιλος. Αλλά ποτέ δεν μιλήσαμε γι’ αυτό το ζήτημα. Καταλαβαινόμασταν χωρίς καμία νύξη. Ένα μόνο βράδυ, που ήμασταν με τον Αλέξη οι τρεις μας στο σπίτι του, μας διάβασε μερικά διηγήματά του, σαν πορνογραφήματα, που είχε γράψει μιμούμενος το ύφος του Ταχτσή. Ήταν σαν μια τελετή παραδοχής. Μία μόνο παράστασή μου πρόλαβε να δει ο Τσαρούχης, το Δωμάτιο Ι. Ένα τρίο με αρβύλες και τρεις άνδρες, μια σούπερ πανκ γκέι περφόρμανς που παρουσιάσαμε στο Παλιό Σαπωνοποιείο της Ελευσίνας. Χωρίς μουσική, με κάτι ξεσπάσματα από τους Βirthday Ρarty και πρωταγωνιστές έναν ντυμένο, έναν γυμνό, έναν φαντάρο και ένα κρεβάτι το οποίο διαλυόταν. Δηλαδή ό,τι ακριβώς κάνω σε όλη μου τη ζωή. Στο τέλος, εν είδει συγχαρητηρίων, ο Τσαρούχης μου ψιθύρισε: “Εμείς δεν θα τολμούσαμε ποτέ να φτιάξουμε κάτι τέτοιο”. Δεν με ενδιέφερε να κατηγοριοποιηθώ ως ομοφυλόφιλος καλλιτέχνης. Όχι γιατί φοβόμουν πως με τις παραστάσεις μου αυτοβιογραφούμαι και άρα θα ξεγυμνώνομαι διαρκώς αλλά γιατί δεν ήθελα να μπω στην υποκατηγορία της υποκουλτούρας. Δεν ήταν το gay art αλλά το human art αυτό για το οποίο αγωνιούσα. Δεν ήθελα ποτέ να είμαι καθορισμένος. Δεν αντιλαμβάνομαι τη δημιουργία ως φεμινιστική ή γκέι. Δεν έχω αντίρρηση που υπάρχει, αλλά η δική μου τέχνη ήθελα να βάζει τα θέματα στο μεγάλο πιάτο, εκεί απ’ όπου τρώνε όλοι. Δεν ήθελα να τα σερβίρω σε μια περιθωριακή παρεΐτσα, να είμαστε μεταξύ μας και να λέμε: “Κοίτα τι ωραία που είναι αυτή η ψωλή που κρέμεται μπροστά μας”. Δεν με ενδιαφέρει να συνομιλώ με λίγους και να αυτοθαυμαζόμαστε για το πόσο ελεύθεροι είμαστε μεταξύ μας. Ούτε και να αγκιστρωθώ στο queer κομμάτι της δουλειάς μου και να γίνω ο βασιλιάς μιας υποκατηγορίας. Πάντοτε, ακόμα και τώρα, θέλω τον πολύ κόσμο, τη μεγάλη κλίμακα. Θέλω το point of view μου να απευθύνεται στο μεγάλο κοινό και όχι στο ειδικό. Και αυτό δεν αφορά μόνο την ομοφυλοφιλία μου, αφορά κι άλλα στοιχεία της ταυτότητάς μου της καλλιτεχνικής, όπως η αβανγκαρντίλα. Εγώ αυτό που έκανα είναι που έβαλα αυτά τα θέματα στη μεγάλη πίστα. Και μάλιστα εισπράττοντας αδιανόητη επιτυχία και αγάπη. Εσείς που με γνωρίζατε από πριν δεν έχετε αίσθηση πόσοι χιλιάδες άνθρωποι με μάθανε μετά την Τελετή Έναρξης της Ολυμπιάδας. Ήταν τεράστιο το άνοιγμα του κοινού και το έδαφος παρθένο για να μιλήσω. Τη μόνη συνειδητά ακτιβιστική, αν θες να την πεις έτσι, πράξη της ζωής μου την έκανα την επομένη της Ολυμπιάδας. Προσγειώθηκα με μια παγκόσμια, τερατώδη φήμη που δεν ήξερα τι να την κάνω και πού να την δώσω. Και ευτυχώς σκέφτηκα να την προσφέρω με την καρδιά μου σ’ εκείνους που ακόμα δίσταζαν. Παραδέχτηκα σε συνέντευξη στο περιοδικό «10%» την ομοφυλοφιλία μου και τους έδειξα πως ο άνθρωπος που εκείνη τη στιγμή φαινόταν παγκοσμίως αποδεκτός είναι ομοφυλόφιλος. Ήταν σαν να είχα ένα μεγάλο κεφάλαιο στην τράπεζα και αποφάσισα να το επενδύσω. Στο Ζάππειο, πιάτσα δοξασμένη στα νιάτα μας, υπάρχει το γνωστό άγαλμα του Έρωτα, ο οποίος σπάει στο πόδι του το τόξο. Αυτό αγάπησα κι αντέγραψα τον Έρωτα που έβαλα να ίπταται πάνω από το Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας. Ήταν μια προσωπική κρυφή στιγμή που τρύπωσε στην Τελετή Έναρξης. Μια δεύτερη, για τη δική μου ψυχολογία, ήταν η στιγμή των δύο ανδρών που, παίζοντας κρουστά, έστηναν έναν ιδιότυπο διάλογο μεταξύ Αθήνας και Ολυμπίας. Η “συνομιλία” ξεκινούσε με τον συντονισμό και κατέληγε με την εκσπερμάτωση και τη γονιμοποίηση. Έφυγε σαν σπερματοζωάριο η φωτιά και γονιμοποίησε το νερό, ανάβοντας τους πέντε κύκλους. Ο τρόπος που 70.000 άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στην ιδέα αυτή και σηκώθηκαν όρθιοι από ενθουσιασμό ήταν για μένα ο ορισμός της σεξουαλικής ενέργειας. Έχει αλλάξει όντως ο τρόπος που παρουσιάζω τη σεξουαλικότητα με τα χρόνια. Εξομοιώθηκε το γυναικείο σώμα με το αρσενικό, σταμάτησε ο σαρκικός πόθος και η δραματική διάσταση της μοναξιάς. Ανέβηκαν όλα σε ένα υπαρξιακό και φιλοσοφικό επίπεδο, ενατενιστικό σε σχέση με τη ζωή. Το σώμα, πια, παρουσιάζεται και άφθαρτο και φθαρτό και ο αισθησιασμός του είναι εντοπισμένος στην πνευματικότητα. Αυτό, όμως, εισπράττεις τελικά από τα ελληνικά γυμνά: δεν σε οδηγούν στην καύλα αλλά στην ανάταση. Σήμερα η κουβέντα έχει πάει αλλού: με ρωτάνε γιατί υπάρχουν μόνο λευκά δέρματα στις παραστάσεις ή γιατί εκτίθεται με διαφορετικό τρόπο το ανδρικό από το γυναικείο σώμα στις δουλειές μου. Υπήρξαν πάντοτε φωνές που λέγανε πως στο έργο μου η γυναίκα ήταν εξόριστη. Τους άνδρες μπορώ και να τους ξεφτιλίσω και να τους απομυθοποιήσω. Τις γυναίκες πρέπει να τις μυθοποιώ. Καταλαβαίνω ότι αυτό είναι κατευναστικό καλλιτεχνικά, αλλά δεν δύναμαι. Δεν μπορώ να τις κάνω κρέας. Δεν αισθάνομαι πως έχω το δικαίωμα. Ο πρώτος μου έρωτας ήταν Γερμανός, ο Πίτερ. Στα 17 ένιωσα πρώτη φορά στη ζωή μου ότι μπορείς να πεθάνεις από τον πόθο. Περάσαμε 5-6 καλοκαιρινές μέρες μαζί. Για χρόνια μετά τη φυγή του τού έγραφα, του αφιέρωσα τουλάχιστον τρία κόμικς, αναπολούσα, αναφερόμουν σε αυτό το πρώτο αίσθημα. Έτσι, όταν στην Ολυμπιάδα αποφάσισα ότι το concept θα ήταν ένας έρωτας που ξυπνά από τη θάλασσα που θα γεννήσει στη συνέχεια την Ιστορία της Τέχνης, ήξερα πολύ καλά πού αναφερόμουν. Την επομένη της τελετής έλαβα ένα γράμμα από εκείνον που μου έγραφε: “Κατάλαβα ποιος είσαι, δεν σε ξέχασα ποτέ”. Το μεγάλο σήμα που στέλνει κανείς μέσω της τέχνης είναι για μένα το μεγαλείο της. Εγώ εκείνο το βράδυ έστειλα το σήμα του έρωτα και ανταπέδωσα την ενέργεια που για χρόνια αντλούσα από τον άνδρα που μου έδωσε να καταλάβω τι σημαίνει η δύναμη του έρωτα. Δεν του απάντησα ποτέ ως τώρα. Αλλά κάποια στιγμή θα το κάνω».

LIFO /6.6.201 LIFO /6.6 .2019 9

99

QUEER ATHENS

60s Τζένη Βάνου – Σ’ αγαπώ (1969)

Τζένη Βάνου – Η σκλάβα (1964) Shirley Bassey - As long as he needs me (1960) Dusty Springfield - You don’t have to say you love me (1966)

70s Άννα Βίσση – Αυτός που περιμένω (1979)

Βίκυ Μοσχολιού - Ασφαλώς και δεν πρέπει (1971) Βίκυ Μοσχολιού – Κάτω από τη μαρκίζα (1977) Βίκυ Μοσχολιού – Άνθρωποι Μονάχοι (1977) Τζένη Βάνου - Αν είναι η αγάπη αμαρτία (1974) Τζένη Βάνου – Χίλιες Βραδιές (1973) Λίτσα Διαμάντη – Άσε με να σ’ αγαπάω (1977) Μαρινέλλα – Κρίμα το μπόι σου (1970) Μαρινέλλα – Κρασί, θάλασσα και τ’ αγόρι μου (1974) Μαρινέλλα – Τα λόγια είναι περιττά (1974) Δήμητρα Γαλάνη – Ζω (1979) Λίτσα Διαμάντη – Νύχτα Στάσου (1972) Λίτσα Διαμάντη – Τέρμα τα παράπονα (1972) Λίτσα Διαμάντη – Δεν υπάρχει ευτυχία (1972) Δούκισσα – Ατάκα και επιτόπου (1975) Ρίτα Σακελλαρίου – Αν κάνω άτακτη ζωή (1971) Ρίτα Σακελλαρίου – Ιστορία μου αμαρτία μου (1971) Village People – YMCA (1978) Donna Summer – I feel love (1977) Gloria Gaynor – I will survive (1978) ABBA – Dancing Queen (1976) Tim Curry - Sweet Transvestite (1975) Carl Bean – I was born this way (1977) Mfsb - Love is the message (1973) Rafaela Carra – A far l’amore comincia tu (1976) David Bowie – Rebel Rebel (1976)

80s Τάνια Τσανακλίδου – Ο ανθρωπάκος (1981)

Τάνια Τσανακλίδου - Δρόμοι του Βερολίνου (1982) Τάνια Τσανακλίδου – Το πάτωμα (1988) Τάνια Τσανακλίδου – Μοίρες (1988) Τάνια Τσανακλίδου – Σουλτάνα η Φωφώ (1988) Χριστιάνα – Τι να μας κάνει η νύχτα (1980) Χριστιάνα – Φώτα κι άλλα φώτα (1980) Χριστιάνα – Να μην μπορώ να σ’ αγαπήσω (1982) Χριστιάνα – Σαριμπινταμ (1982) Άλκηστις Πρωτοψάλτη – Το χειροκρότημα (1988) Δήμητρα Γαλάνη – Θα υπάρχω θες δεν θες (1982) Δήμητρα Γαλάνη – Σε όποιον αρέσουμε (1987) Λίτσα Διαμάντη – Δεν παντρεύομαι (1986) Ρίτα Σακελλαρίου – Σώσε με (1986) Culture Club – Do you really want to hurt me (1982) Barbra Streisand – Memory (1981) Divine - Native Love (Step by Step) (1982) Bobby O - I’m so hot for You (1982) Frankie Goes to Hollywood – Relax (1984) Eartha Kitt – Where is my man (1982) Dead or Alive - You spin me round (like a record) (1984) The Communards - Don’t leave me this way (1986) Queen – I want to break free (1984) Madonna – Express Yourself (1987) The Smiths – This charming man (1984) Melissa Etheridge - Like the way I do (1988) Pet Shop Boys – It’s a sin (1987) Eurhythmics – Love is a stranger (1983) Cyndi Lauper – Girls just want to have fun (1983) Soft Cell – Tainted Love (1981)

LIFO /6.6.2019

100

ΑΠΌ ΤΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ

90s Άλκηστις Πρωτοψάλτη - Ανθρώπων Έργα (1993)

Δήμητρα Γαλάνη - Δυο μέρες μόνο (1994) Δήμητρα Γαλάνη - Δεν είσαι εδώ (1996) Μάνος Χατζιδάκις – Τύψεις (1994) Χριστιάνα - Το καπώ (1994) Άλκηστις Πρωτοψάλτη – Το Βενζινάδικο (1991) Άλκηστις Πρωτοψάλτη – Τα λαϊκά (1993) Άλκηστις Πρωτοψάλτη – Διθέσιο (1997) Άννα Βίσση – Δεν θέλω να ξέρεις (1992) Madonna – Vogue (1990) Stereo Nova – Μικρό Αγόρι (1993) Army of Lovers – Crucified (1991) George Michael – Freedom ’90 (1990) Erasure – Love to hate you (1991) Mylène Farmer - Désenchantée (1991) Deee-Lite - Groove is in the heart (1990) Dana International – Diva (1998)

00s Άννα Βίσση – Συγχαρητήρια (2002)

Δέσποινα Βανδή – Υποφέρω (2000) Νατάσσα Μποφίλιου – Εν Λευκώ (2007) Νατάσσα Μποφίλιου - Σ΄ έχω βρει και σε χάνω (2008) Ελεωνόρα Ζουγανέλη – Αττική Οδός (2010) Ελεωνόρα Ζουγανέλη – Τα λέμε (2012) Παντελής Παντελίδης – Παραμυθιάζομαι (2012) Πάολα – Να μ’ αφήσεις ήσυχη (2012) Μιχάλης Δέλτα - Τα αγόρια δεν κλαίνε (2003) Γιώργης Χριστοδούλου – Το πρωί με ξυπνάς με φιλιά (2016) Scissor Sisters - Let’s have a Kiki (2012) Lady Gaga – Born this way (2011) Christina Aguilera – Beautiful (2002) Calvin Harris, Sam Smith – Promises (2018) Kylie Minogue – Can’t get you out of my head (2001) Katy Perry – I kissed a girl (2008) Lady Gaga – Bad Romance (2010) Britney Spears - I’m a slave 4 U (2001) King – Years and Years (2015) Gossip – Heavy Cross (2009) Beyoncé – Crazy Love (2003) Arianna Grande – Thank you, next (2018) RuPaul – Sissy that walk (2014) Adele – Hello (2015) Hercules and Love Affair - Blind (2008)

ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΈΝΑ ΤΡΑΓΟΎΔΙ QUEER; ΑΝ ΚΑΙ Η ΕΡΏΤΗΣΗ ΕΊΝΑΙ ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΆ ΑΠΛΉ ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΘΕΊ ΕΎΚΟΛΑ, ΕΙΔΙΚΆ ΣΕ Ό,ΤΙ ΑΦΟΡΆ ΤΑ ΤΡΑΓΟΎΔΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΈΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΌ, ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΑΥΤΌ ΔΕΝ ΈΧΕΙ ΓΊΝΕΙ ΠΟΤΈ ΜΕ ΞΕΚΆΘΑΡΟΥΣ ΌΡΟΥΣ. ΔΕΝ ΥΠΆΡΧΕΙ Π.Χ. ΚΆΠΟΙΑ ΕΠΊΣΗΜΗ ΜΕΛΈΤΗ ΓΙΑ ΤΟ QUEER ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΤΡΑΓΟΎΔΙ, ΠΟΥ ΝΑ ΞΕΠΕΡΝΆΕΙ ΤΑ ΌΡΙΑ ΤΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΣΜΟΎ.

QUEER ATHENS

LIFO /6.6.2019

101

QUEER ATHENS Τραγούδια που αφηγούνται την επιστροφή ενός έρωτα που αποδεικνύεται πιο δυνατός από ποτέ. Τραγούδια που αφορούν την ενότητα, την αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα και τη διαβεβαίωση ότι υπάρχουν κι άλλοι σαν κι εσένα. Για να μιλήσουμε όμως χωρίς περιστροφές και σύμφωνα με τις ερμηνείες που έχουν δοθεί ήδη απ’ έξω, το queer anthem είναι ένα ποπ τραγούδι που έχει γίνει πολύ δημοφιλές μέσα από τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ή έχει συνδεθεί μαζί της. Μπορεί να μην έχει γραφτεί απαραίτητα με αυτόν τον σκοπό ή να μην είναι ακτιβιστικό. Περιλαμβάνεται σε αυτή την κατηγορία κυρίως λόγω των στίχων και της θεματικής του, που έχει να κάνει με την ενδυνάμωση, την περηφάνια, την επιμονή και την ενότητα. Επιπλέον, τα queer anthems δεν περιορίζονται σε ένα μουσικό είδος. Υπάρχουν όμως είδη μουσικής, κυρίως χορευτικής, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Στο βιβλίο Queer, που κυκλοφόρησε το 2002 και προλογίζει ο Boy George, οι Simon Page, Lisa Richards και Howard Wilmot ξεχώρισαν δέκα χαρακτηριστικά άσματα που συναντά κανείς πιο συχνά ως queer anthems. Τραγούδια ερμηνευμένα από ντίβες με μεγάλη φωνή, γυναίκες που έχουν αναδειχτεί gay icons λόγω της εκκεντρικής προσωπικότητάς τους ή έχουν αποκτήσει γενικότερα cult status. Άλλοτε είναι τραγουδίστριες και άλλοτε ηθοποιοί. Τραγούδια που αφηγούνται την επιστροφή ενός έρωτα που αποδεικνύεται πιο δυνατός από ποτέ. Τραγούδια που αφορούν την ενότητα, την αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα και τη διαβεβαίωση ότι υπάρχουν κι άλλοι σαν κι εσένα. Τραγούδια που σε κάνουν να αφήσεις τα προβλήματα και τις έγνοιες στην άκρη και να διασκεδάσεις. Τραγούδια που μιλούν για τον φόβο του να ζήσεις ελεύθερα και για τα δύσκολα βήματα προς την απόκτηση της αυτοπεποίθησης που χρειάζεται για να τα καταφέρεις. Τραγούδια για το πώς να ξεπερνάς την ντροπή που σου επιβάλλει η κοινωνία και να γιορτάζεις τη σεξουαλικότητά σου. Τραγούδια για την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει ένας κόσμος που θα δέχεται τον άλλον όπως είναι. Τραγούδια για ανεκπλήρωτους έρωτες και χαμένες αγάπες. Κοινώς, καψουροτράγουδα. Τραγούδια που μιλούν για το ότι δεν πρέπει να χάνεις την πίστη σου στη δύναμη της αγάπης. Τραγούδια που σου λένε να ζεις τη ζωή σου με τόλμη, χωρίς να νοιάζεσαι για το τι λένε οι άλλοι. Στην Ελλάδα συναντάμε άπειρα τέτοια τραγούδια από καλλιτέχνες και μουσικούς που δεν αυτοπροσδιορίζονται απαραίτητα ως μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Αυτά τα τραγούδια συνομιλούσαν –και συνεχίζουν–, έστω με έναν συμβολικό/αφηρημένο τρόπο, κυρίως μέσω των στίχων τους, με τις εμπειρίες και τους αγώνες της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Ελάχιστα είναι τα ελληνικά κομμάτια που μιλούν ανοιχτά γι’ αυτά τα θέματα. Μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού είναι και οι δημιουργοί ή ερμηνευτές που έχουν παραδεχτεί δημόσια τη σεξουαλικότητά τους. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πώς όσα τραγούδια έχουν queer χαρακτήρα κρύβουν και έναν queer καλλιτέχνη. Queer μουσική δεν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα με την έννοια που της δίνουν οι σύγχρονοι μελετητές. Αν πρέπει, σώνει και καλά, να το ορίσουμε, έστω και αυθαίρετα, το queer τραγούδι είναι αυτό που επιτίθεται στην κανονικότητα, είτε μέσα από το περιεχόμενό του (ενίοτε με τη χρήση σεξουαλικών όρων που σκοπό έχουν να σκανδαλίσουν) είτε μέσα από την αισθητική των gay icons.

Οι δεκαετίες του ’20 και του ’30

Στις μητροπόλεις παγκοσμίως παρατηρείται άνθηση των μιούζικαλ. Στo Λονδίνο κάνει τα πρώτα του βήματα ο Noël Coward και συνθέτει ένα κομμάτι όπως το «Mad about the boy». Στη Νέα Υόρκη μεγαλουργεί στο Μπρόντγουεϊ ο Cole Porter με τραγούδια όπως το «You do something to me», που αποθεώνεται στα ’90s. To 1939 κυκλοφορεί επίσης το μιούζικαλ-σταθμός Ο μάγος του Οζ με το ιστορικό κομμάτι «Οver the Rainbow», που κάνει την Judy Garland αυτόματα gay icon και το κομμάτι το queer anthem του αιώνα. Σ’ εμάς, στους τεκέδες της Αθήνας και του Πειραιά, όπου οι ρεμπέτες και οι ρεμπέτισσες ζουν μέσα στην ελευθεριότητα και στην παραβατικότητα, ακούγονται για πρώτη φορά το «Γίνομαι άντρας» του Παναγιώτη Τούντα, γραμμένο για μια λεσβία ρεμπέτισσα της εποχής και ερμηνευμένο από τη Ρόζα Εσκενάζυ και τη Ρίτα Αμπατζή, και το «Δυο Χήρες» των Κώστα Καρίπη και Κώστα Μακρή για ένα ερωτικό τρίγωνο που χαίρεται τον έρωτά του. Την ίδια περίοδο δρα στον Πειραιά και τη Σμύρνη και LIFO /6.6.2019

102

ο Κώστας Νούρος, ένας bisexual ρεμπέτης της εποχής, που όλοι γνωρίζουν για τη σεξουαλικότητά του, πριν ακόμη εφευρεθεί ο όρος. Το κομμάτι του «Ούζο» θεωρείται αυτοβιογραφικό. Στην αντίπερα όχθη, αυτήν της αριστοκρατίας, βρίσκεται η Μάντρα του Αττίκ, που καθόρισε τον τρόπο διασκέδασης της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας. Εκεί συχνάζουν drag περφόρμερ και κολλητοί του που είναι ανοιχτά γκέι. Η βαθιά επιρροή της θα φανεί τα επόμενα χρόνια. Τέλος, το 1921 γεννιέται η Σωτηρία Μπέλλου, η πιο αντισυμβατική ερμηνεύτρια του λαϊκού και του ρεμπέτικου τραγουδιού που έχει υπάρξει ποτέ στην Ελλάδα.

Οι δεκαετίες των ’40-’50

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το λαϊκό τραγούδι εισβάλλει στη διασκέδαση της χώρας και εκφράζει μια mainstream σεξουαλικότητα που μεταφράζεται ως αγνότητα όσον αφορά τις γυναίκες και ως βαριά αρρενωπότητα για τους άντρες, που πάει χέρι- χέρι με την ελληνικότητα. Αρχίζουν, όμως, να εμφανίζονται στον ορίζονται οι πρώτες δυτικότροπες επιδράσεις και το ελληνικό τραγούδι ανακατεύεται με ξενόφερτα είδη. Εμφανίζεται ο όρος «ελαφρολαϊκό» που ανοίγει τον δρόμο για queer αναγνώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η «Σάμπα στο χωριό» του Trio Kitara που ερμηνεύει το 1950 η Σμαρούλα Γιούλη. Έναν χρόνο μετά, το 1951, κάνει την πρώτη της μεγάλη επιτυχία με το «Κάτω από το τζάκι» η Νινή Ζαχά, μια σπουδαία συνθέτρια και στιχουργός που έκανε το ντεμπούτο της ως παιδί θαύμα στη Μάντρα του Αττίκ και αργότερα θα γράψει μερικές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Μαρινέλλας. Μαζί με την Αλέκα Κανελλίδου, που είναι η βασική ερμηνεύτρια των συνθέσεών της, θα αποτελέσουν από τα μεγαλύτερα gay icons του ελληνικού τραγουδιού τις κατοπινές δεκαετίες.

Η δεκαετία του ’60

Η εποχή του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, του εμπορικού ελληνικού κινηματογράφου, του σέικ αλλά και των Beatles και της χούντας. Ο Γιώργος Μαρίνος δηλώνει ανοιχτά ομοφυλόφιλος το 1964 και γίνεται ο πρώτος επώνυμος που κάνει coming out, και μάλιστα μέσα σε ένα σκληρό και αρκετά συντηρητικό περιβάλλον. Εκτός από την τολμηρή δήλωση του Μαρίνου, στη μουσική δεν υπάρχουν γκέι αναφορές, πέρα από το γεγονός ότι οι ελληνικές ταινίες «γεννούν» ορισμένα από τα πιο θρυλικά ελληνικά gay icons της εποχής, ηθοποιούς που παράλληλα τραγουδούν στις ταινίες: τη Μαίρη Χρονοπούλου, την Αλίκη Βουγιουκλάκη, την Τζένη Καρέζη και τη Μελίνα Μερκούρη. Τα τραγούδια τους είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις εικόνες των φιλμ όπου πρωταγωνιστούν. Στον χώρο του λαϊκού τραγουδιού εμφανίζονται λαϊκές ντίβες που αργότερα θα αποκτήσουν φανατικό γκέι κοινό, όπως η Μαρινέλλα, η Τζένη Βάνου και η Μοσχολιού. Την ίδια εποχή εμφανίζεται και η Λίτσα Διαμάντη. Το κοντό της κούρεμα και το τσαμπουκαλεμένο ύφος της ερμηνείας της, που δεν μοιρολογεί για χαμένους έρωτες, ανατρέπει εντελώς τα γυναικεία στερεότυπα. Και ηχητικά, όμως, τα κομμάτια της, που μπερδεύουν το μπουζούκι με το σέικ, π.χ. στο «Θα σου κάνω καψονάκι» του 1970, και αργότερα με την disco, αποκλίνουν από το γνήσιο λαϊκό τραγούδι. Όσον αφορά τον χώρο του ροκ, που είναι της μόδας στους γιεγιέδες, το ψυχεδελικό «Arnold Layne» των Pink Floyd είναι βασισμένο σε πραγματικό πρόσωπο που ήταν τραβεστί και γνώριζε ο Syd Barrett όταν μεγάλωνε στο Κέμπριτζ, ενώ το «Ι’m a boy» των Who, κι αυτό του 1967, μιλάει για ένα αγόρι που η μαμά του το μεγαλώνει σαν κορίτσι.

Η δεκαετία του ’70

Στην Αμερική, o Lou Reed κάνει βόλτες στην «άγρια» πλευρά της Νέας Υόρκης το 1972 με το «Transformer», ενώ εμφανίζεται το κίνημα του glam rock, με το ανδρόγυνο στυλ να κυριαρχεί στη μόδα της εποχής και ο απόηχός του να φτάνει μέχρι τη δεκαετία του ’80. Πριν από αυτά, το 1970 ο Ray Davies των Kinks γράφει το «Lοla» που αφορά τη σχέση ενός νεαρού άντρα με μια μαύρη τραβεστί ή τρανς γυναίκα και βασίζεται σε ένα one night stand του μάνατζερ του γκρουπ Robert Wace. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ελάχιστοι ροκ ραδιοφωνικοί παραγωγοί σχολιάζουν σε τι πραγματικά αναφέρεται το κομμάτι και αυτό είναι απορίας άξιο! Ένα άλλο ενδιαφέρον trivia είναι ότι το διασκεύασαν ο Πασχάλης με τους Olympians το 1972, μεταφράζοντας κυριολεκτικά τους στίχους! Η δεκαετία του ’70 στην Ελλάδα έχει να κάνει με τη Μεταπολίτευση και έναν αέρα ελευθερίας. Η μουσική που ακούνε οι νέοι είναι το ροκ και το hard rock. Οι λαϊκές και κινηματογραφικές ντίβες συνεχίζουν να είναι τα απόλυτα gay icons της εποχής. Ταυτόχρονα με το εξωτερικό, κι αυτό λόγω της Eurovision και των ξένων προγραμμάτων της ΕΡΤ, η ντίσκο και η europop εισβάλλουν στη διασκέδαση. Η επιτυχία των ABBA εκφράζει την εποχή απόλυτα. Εκείνη την περίοδο ο ηθοποιός Κώστας Καφάσης κάνει στροφή στο τραγούδι μετά τον τηλεοπτικό ρόλο που τον καθιέρωσε στη «Γειτονιά μας»

QUEER ATHENS Τραγούδια που σε κάνουν να αφήσεις τα προβλήματα και τις έγνοιες στην άκρη και να διασκεδάσεις. Τραγούδια που μιλούν για τον φόβο του να ζήσεις ελεύθερα και τα δύσκολα βήματα προς την απόκτηση της αυτοπεποίθησης που χρειάζεται για να τα καταφέρεις. της ΥΕΝΕΔ και διασκευάζει το «Once upon a time» των Giorgio Μoroder και Donna Summer με τίτλο «Θυμάμαι μια φορά» στο άλμπουμ «Πώς να φύγω» του 1979. Την ίδια χρονιά βγαίνουν μια σειρά από απανωτές ντίσκο δουλειές και τραγούδια: ο Γιώργος Μαρίνος κυκλοφορεί το «Κάνε μου λιγάκι “μμμ”» σε στίχους και μουσική Νινής Ζαχά που πατάει πάνω στο «Enigma (Give a bit of hmm to me)», το οποίο ερμήνευσε η Amanda Lear το 1978, και η Χριστιάνα βγάζει το «Φώτα κι άλλα φώτα» πάνω στο βρετανικό χιτ του 1976 των 5000 Volts «Dr Kiss Kiss». Η Sigma Fay (κατά κόσμον Ευτυχία Αθανίτη και αδερφή της Κατιάνας Μπαλανίκα) δεν κάνει διασκευές, αντίθετα κυκλοφορεί το «Love’s Fool» σε μουσική του Λουκά Σιδερά των Aphrodite’s Child, με τον οποίο είναι παντρεμένη, και της Αριάδνης. Η ντίσκο συνδέεται με την queer κοινότητα επειδή θεωρείται μουσική αμφιβόλου ηθικής, και κατ’ επέκταση όλες οι ντίσκο διασκευές εκείνη την εποχή θεωρούνται αδιαμφισβήτητα queer στιγμές. Αθάνατα ξένα ντίσκο κομμάτια είναι τα: «Love is the message» (1973) των Mfsb, «You make me feel (mighty real)» (1978) του Sylvester, «YMCA» των Village People, «I feel love» (1977) της Donna Summer και «Ι will survive» (1978) της Gloria Gaynor. Το 1979 κυκλοφορεί και το άλμπουμ «Δήθεν» των Μανώλη Ρασούλη και Νίκου Ξυδάκη από τον χώρο του έντεχνου, που περιέχει το τραγούδι «Φίλε, αδελφή ψυχή», το οποίο ερμηνεύει ο Νίκος Παπάζογλου και παραλίγο να λογοκριθεί επειδή αναφερόταν σε μια πόρνη-τραβεστί.

Η δεκαετία του ’80

Η ντίσκο συνεχίζει να ισοπεδώνει τα πάντα στο πέρασμά της από την Ελλάδα (χωρίζεται στην πιο queer εκδοχή της Ηi-NRG και στην ιταλική space βερσιόν της, το italo). Oι αψιμαχίες μεταξύ «καρεκλάδων», των οπαδών της, και «ροκάδων» συνεχίζονται με ακόμα πιο βίαιο τρόπο, ενώ στο εξωτερικό βγαίνουν αριστουργήματα όπως το «It’s raining men» των Weather Girls το 1983. To 1980 εμφανίζεται στην Αθήνα ο Tom Robinson και η μπάντα του. Ανοιχτά ομοφυλόφιλος, ο Robinson δίνει συνέντευξη σχετικά στο «Ποπ & Ροκ» και είναι υπεύθυνος για το πολιτικό πανκ κομμάτι «Glad to be gay» που κυκλοφόρησε επίσημα το 1978 και θεωρείται μέχρι σήμερα το εθνικό gay anthem της Βρετανίας. Την ίδια χρονιά, ο Κώστας Τουρνάς τραγουδάει τον «Αχιλλέα από το Κάιρο» που υπάρχει στον δίσκο «Τώρα». Στον πανκ χώρο ξεκινάει μια σειρά από queer περφόρμανς ο Λάμπρος Τσάμης aka R.R. Hearse. Όσο περνάει ο χρόνος, η αθηναϊκή νύχτα αλλάζει όλο και περισσότερο. Η λαϊκή μουσική δεν είναι πλέον η mainstream διασκέδαση και ακούγεται περισσότερο σε after μαγαζιά, όπως το Γρανάζι. Ο κόσμος συχνάζει περισσότερο σε ντίσκο και μπουάτ. Ταυτόχρονα, αρχίζουν να αναδύονται νέα gay icons στα πρόσωπα της Τάνιας Τσανακλίδου, της Άλκηστης Πρωτοψάλτη και της Δήμητρας Γαλάνη, που θα επικρατήσουν και την επόμενη δεκαετία, χωρίς όμως να αντικαθιστούν τις λαϊκές ντίβες ή θρυλικές μορφές, όπως η Σωτηρία Μπέλλου, που παραμένουν είδωλα. Οι λεσβίες λατρεύουν την Αλέκα Κανελλίδου και γεμίζουν τα μαγαζιά όπου τραγουδάει. Ο Τζίμης Πανούσης γράφει το « Ένα τραγούδι για τον χειμώνα» το 1982. Τo 1984 o Γιώργος Μαρίνος, σε συνεργασία με τον Σταμάτη Κραουνάκη, κυκλοφορεί το «Μόνον Άνδρες», αλλά δεν έχει εμπορική επιτυχία. Για πρώτη φορά ξεπροβάλλουν gay icons και από τον χώρο της ποπ μουσικής, με την Άννα Βίσση να εκτινάσσεται στα ύψη μετά τον γάμο της με το Νίκο Καρβέλα και κομμάτια σαν το «Δώδεκα», αν και είχε κυκλοφορήσει κάποια queer αγαπημένα τραγούδια στις αρχές της δεκαετίας. Στη Eurovision του 1987 η Αλέξια συμμετέχει με τη σημαία της Κύπρου και το τραγούδι «Τα κορίτσια ξενυχτάνε», που εν μια νυκτί τη μεταμορφώνει σε gay icon. Το 1988 η Ελένη Δήμου βγάζει το άλμπουμ «Προσωπικά» σε στίχους και μουσική του Γιάννη Σπανού και της Λίνας Νικολακοπούλου και μιλάει για μια γυναικεία φιλία που ξεπερνάει τα όρια. Δύο χρόνια πριν η Δήμου μαζί με τον Λευτέρη Παπαδόπουλου ερμηνεύουν το «Πάρε, πασά μου» σε στίχους της Μαριανίνας Κριεζή. Είναι το πρώτο κομμάτι που γράφεται για το AIDS, αλλά αυτό γίνεται γνωστό πολύ αργότερα. Στο εξωτερικό

η μουσική αρχίζει να συνδέεται όλο και περισσότερο με την τηλεοπτική εικόνα μετά την έλευση του MTV στην αμερικανική τηλεόραση το 1981, ενώ εμείς βλέπουμε στην κρατική το «Μουσικόραμα» που εκθειάζει τη βρετανική synth pop και το blitz κίνημα που θέλει τα αγόρια να βάφονται και να ντύνονται εξωφρενικά. Έχει κύριους εκπροσώπους τον Boy George, τους Visage, τους Soft Cell και τους Human League ή τους Cure και τους Depeche Mode, αλλά κανείς τους δεν δηλώνει ανοιχτά γκέι. Για το πιο υποψιασμένο κοινό σημείο αναφοράς είναι, επίσης, τα εξώφυλλα των DAF, που προδιαθέτουν για το στυλ που θα επικρατήσει τις επόμενες δεκαετίες. Το συγκρότημα που κάνει τη διαφορά όμως, πριν από την επέλαση της Μαντόνα και των Pet Shop Boys, είναι οι Bronski Beat, που δεν φοβούνται να κάνουν coming out από το πρώτο τους κιόλας κομμάτι, το αυτοβιογραφικό «Smalltown Boy», που γίνεται τεράστιο χιτ. O ηδονισμός και η ξεγνοιασιά των ’80s τελειώνει με τα πρώτα κρούσματα του AIDS και η μουσική γίνεται εκκωφαντική για να σκεπάσει τις κραυγές απόγνωσης. Ο Klaus Nomi γίνεται ο πρώτος ποπ σταρ-θύμα της νόσου: φεύγει το 1983 σε ηλικία 39 ετών.

Η δεκαετία του ’90

Η εποχή των raves, του «Vogue» της Μαντόνα και της brit pop. Η διασκέδαση γίνεται πλέον μαζική και ο ήχος της house κυριαρχεί και στα μεγάλα αθηναϊκά κλαμπ όπως το Fuzz, το Άτομο και το U-Matic, όπου ακούγονται κλασικά κομμάτια από τα ’80s, π.χ. των Frankie Knuckles, Junior Vasquez και Jamie Principle, πρωτοπόρων του είδους που συνήθιζαν να παίζουν στην γκέι κλαμπ σκηνή στο Σικάγο. Η χορευτική κουλτούρα ενώνει τον κόσμο και τον απελευθερώνει. Στα ελληνικά πράγματα, το 1991 η Αρλέτα γράφει και τραγουδά το «Μπαρ το ναυάγιο». Έναν χρόνο μετά κυκλοφορεί το διπλό άλμπουμ «Τσάι Γιασεμιού / Ζητάτε να σας πω». Το 1992 οι Στέρεο Νόβα κυκλοφορούν το πρώτο τους ομώνυμο άλμπουμ, ενώ ξαναφέρνουν στην επικαιρότητα τη Λένα Πλάτωνος. Αργότερα, το 1994, κυκλοφορούν τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» του Μάνου Χατζιδάκι, αμέσως μετά τον θάνατό του. Το 1990 κυκλοφορεί στη Βρετανία η πρώτη ιστορική συλλογή «Red Hot + Blue», της οποίας τα έσοδα διατίθενται στον αγώνα κατά του AIDS. Το άλμπουμ περιέχει διασκευές κλασικών κομματιών του Cole Porter, με το «I’ve got you under my skin» της Neneh Cherry να «χτυπάει» τα τσαρτ. Το 1996 κυκλοφορεί και μια ελληνική συλλογή για το AIDS με τίτλο «Act up - Εν τούτω νίκα» με συμμετοχές από τους Στέρεο Νόβα, Deus x Machina, Εν πλω, Τρύπες κ.ά. Η ροκ μουσική θρηνεί το 1991 τον χαμό του Freddie Mercury από τον HIV, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα αποκαλύπτεται ότι ήταν ομοφυλόφιλος. Οι περιπέτειές της στον Σωματοφύλακα τo 1992 και το «I will always love you» κάνουν queer icon τη Whitney Houston και στην Ελλάδα. Η Cindy Crawford ξυρίζει την country μουσικό K.D. Lang στο εξώφυλλο του «Vanity Fair» το 1993. Οι Blur από το βάθρο της brit pop ερμηνεύουν το σεξουαλικά αμφίρροπο «Girls and Boys» το 1994 στο τρίτο τους άλμπουμ με τίτλο «Parklife», κάπου εκεί βγαίνει και η Björk με την καθαρά queer αισθητική της, ενώ o George Michael κάνει coming out το 1998 και κυκλοφορεί το κομμάτι «Outside».

Τα ’00s

Τα ’00s είναι η πιο μπερδεμένη δεκαετία απ’ όλες, επειδή ακούγονται και παίζονται τα πάντα. Στο εξωτερικό ξεκίνησε με το electroclash και την πιο σκληρή ηλεκτρονική μουσική, αλλά η παράξενη και δυστοπική σεξουαλικότητα που αυτό πρεσβεύει δεν διαρκεί πολύ και οι κύριοι εκπρόσωποί του, όπως οι Fischerspooner και Goldfrapp, δεν περνάνε στην επόμενη δεκαετία. Αντίθετα, η Peaches και η Miss Kittin συνεχίζουν η πρώτη να σοκάρει απτόητη και η δεύτερη να μεταμορφώνεται ανάλογα με το μουσικοχορευτικό είδος που είναι της μόδας. H δεύτερη δεκαετία των ’00s γίνεται πιο φωτεινή και βγάζει ακτιβιστικά κομμάτια πλέον, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Born this way» της Lady Gaga. Το πρώτο επίσημο Athens Pride το 2005 είχε DJ sets με πανκ, new wave και indie μουσικές αλλά και Hi-NRG και garage. Στο έντεχνο τραγούδι τα queer icons της νέας χιλιετίας είναι ερμηνεύτριες όπως η Νατάσσα Μποφίλιου και η Ελεωνόρα Ζουγανέλη, ενώ από τον χώρο της ποπ ξεπροβάλλουν η Τάμτα, η Ελένη Φουρέιρα και, φυσικά, η Έλενα Παπαρίζου, που κατέκτησε την πρώτη θέση στην Eurovision το 2005 με το «My number one». Το 2015 o Filtig κυκλοφορεί τα «12 τραγούδια για γκέι αρκούδες», έναν ελληνόφωνο ερωτικό γκέι δίσκο. Το άρθρο δεν θα γραφόταν χωρίς την πολύτιμη queer δισκοθήκη του Γιώργου Φλούδα.

LIFO /6.6.2019

103

13 νεαρά μέλη της LGBTQI+ κοινότητας φωτογραφίζονται και μιλούν με θάρρος για όσα κατακτήθηκαν και για όλα εκείνα για τα οποία πρέπει να παλέψουμε. ΑΠΌ ΤΟΝ ΑΛΈΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑ ΦΩΤΌΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΑΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

ΠΆΝΟΣ, 25, DJ / MASKED «PJ MUGIWARA»

/6.6.2019 /6.6 LIFO

10104 4

Δεν θα ήμουν εδώ αν δεν είχα κάνει στα 18 μου εκείνο το μεγάλο βήμα να πάω σε μια προβολή ταινίας σε δημόσιο χώρο της πρώτης LGBTQI+ ομάδας στην Πάτρα. Ένιωσα την αίσθηση της οικογένειας, ότι ανήκω εδώ και τώρα ξεκινάει ένα νέο μονοπάτι στη ζωή μου. Δεν θα ήμουν εδώ αν η οικογένειά μου δεν με αναζητούσε τη στιγμή που έφυγα από το σπίτι κρυφά, την ημέρα που τους έκανα coming out.

ΣΟΦΟΚΛΉΣ, 24, ΦΟΙΤΗΤΉΣ ΒΙΟΛΟΓΊΑΣ / MARIANAH GRINDR, DRAG ΠΕΡΣΌΝΑ

Το Internet μου επέτρεψε την άμεση πρόσβαση στην ιστορία της κοινότητάς μας, κάτι που δυστυχώς δεν μας παρέχει το εκπαιδευτικό σύστημα και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά και την άμεση έκθεση και επαφή με άλλα queer άτομα σε όλο τον κόσμο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολύ νωρίς στη ζωή μου, να καταλάβω πως δεν είμαι μόνος στον κόσμο και πως εκεί έξω υπάρχει μια μεγάλη οικογένεια, έτοιμη να με δεχτεί γι’ αυτό που είμαι.

LIFO /6.6.2019

105

ΜΕΛΊΝΑ, 20, ΣΠΟΥΔΆΣΤΡΙΑ ΣΧΕΔΊΟΥ ΜΌΔΑΣ Δεν θα ήμουν εδώ αν δεν είχα έναν τόσο υποστηρικτικό περίγυρο αλλά και πρότυπα που πρωτοστάτησαν στην queer κοινότητα και τα οποία με επηρέασαν, όπως η Lady Gaga, ο David Bowie, η Beyoncé κ.ά.

ΠΈΤΡΟΣ, 23, ΦΩΤΟΓΡΆΦΟΣ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΑΣΤΉΣ ΣΧΕΔΊΟΥ ΜΌΔΑΣ

Ένα από τα είδωλά μου που με έχουν βοηθήσει πολύ και με έκαναν να βρω ολοκληρωτικά τον εαυτό μου είναι η θρυλική drag queen Divine. Από την πρώτη στιγμή που έμαθα γι’ αυτήν και είδα το έργο της ήθελα να γίνω όσο proud και unapologetic ήταν και η ίδια.

LIFO /6.6.2019

106

ΠΆΝΟΣ, 25, ΦΟΙΤΗΤΉΣ ΔΙΟΊΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΌ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΑΘΗΝΏΝ

Δεν θα ήμουν εδώ, υπερήφανος, αν δεν είχα φίλους και μέλη της οικογένειάς μου να μου δείξουν ότι το ποιοι είμαστε καθορίζεται από εμάς τους ίδιους. Ένα υπερήφανο αύριο δεν θα μπορούσε να υπάρχει χωρίς όλους αυτούς που βγήκαν μπροστά πριν από μας και άνοιξαν τον δρόμο για μια ζωή χωρίς ντροπή και φόβο γι’ αυτό που πραγματικά είμαστε.

107 107

LIFO /6.6.201 LIFO /6.69.2019

ΘΑΝΆΣΗΣ, 29, ΓΙΑΤΡΌΣ ΕΙΔΙΚΕΥΌΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΊΑ To LGBTQI+, μαζί με το φεμινιστικό κίνημα, έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν διεθνώς μια πραγματικότητα που φάνταζε ουτοπία πριν από λίγο καιρό. Έχουμε, βέβαια, πολύ δρόμο ακόμη μπροστά μας και πρέπει οι φωνές μας να συνεχίσουν να ακούγονται με λογική και τεκμηρίωση.

LIFO /6.6.2019

108

ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ, 18, ΜΑΘΗΤΉΣ Γ’ ΛΥΚΕΊΟΥ Πολλές φορές η υποστήριξη έρχεται από κει που δεν το περιμένεις, από τους καθηγητές, τους παππούδες, από άτομα τα οποία γνωρίζεις λίγο καιρό κι όμως είναι λες και τους ξέρεις χρόνια. Μην απαιτείς, διεκδίκησε!

ΊΛΙΑ, 19, ΦΟΙΤΉΤΡΙΑ

Καθώς η σεξουαλικότητα και το φύλο είναι ένα φάσμα, πιστεύω ότι είμαι χαμένη κάπου εκεί, με τον αυτοπροσδιορισμό «queer» και ένα ουράνιο τόξο στον ώμο. Δεν μπορώ να πω πως θέλησα ποτέ να κρυφτώ. Ευτυχώς, μεγάλωσα σε ένα σπίτι όπου με μάθανε να αγαπώ χωρίς περιορισμούς και πoτέ δεν μου πέρασε από το μυαλό πως ένας άνθρωπος θα έπρεπε να κρύβεται για κάτι τέτοιο.

LIFO /6.6.2019

109

ΒΑΣΊΛΕΙΟΣ - ΑΠΌΛΛΩΝ, ΦΟΙΤΗΤΉΣ ΔΙΟΊΚΗΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΏΝ ΣΥΣΤΗΜΆΤΩΝ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑΣ, ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΤΟΥ LGBTQI+ CLUB ΣΤΟ DEREE Για να αποδεχτεί κανείς τον εαυτό του, χρειάζεται πραγματική αγάπη προς το πρόσωπο που βλέπει στον καθρέφτη. Το πιο σημαντικό είναι να μπορείς να είσαι ειλικρινής μ’ εσένα και πραγματικός με τους γύρω σου. Η αγάπη και η χαρά που έρχονται μετά το σκοτάδι της «ντουλάπας» δεν συγκρίνονται με τίποτα.

LIFO /6.6.2019

11110 0

ΑΝΤΩΝΊΑ, 21, ΦΟΙΤΉΤΡΙΑ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΌ ΠΆΤΡΑΣ / MOHDONNA, DRAG ΠΕΡΣΌΝΑ

Δεν θα ήμουν εδώ αν δεν είχα βρεθεί στο Patras Pride, δύο χρόνια πριν, όπου προβληματίστηκα και είχα την ανάγκη να ψάξω λίγο παραπάνω τον εαυτό μου, ανακαλύπτοντας πόσο καταπιεσμένος ήταν απ’ όλα αυτά που η κοινωνία απλώς μου είχε επιβάλει να είμαι, κι εγώ εκεί, σαν ρομποτάκι, να πρέπει να συμμορφωθώ!

LIFO /6.6.2019

111

ΚΟΡΊΝΝΑ, 24, MAKE UP ARTIST Kάθε φορά που έχω ένα δίλημμα για κάποιο θέμα ρωτάω τον εαυτό μου «τι θα έκανε ο Ζακ» και πάω βάσει αυτού. Οπότε, είτε τώρα, είτε πριν από 2 χρόνια, είτε σε 10, η απάντησή μου θα είναι η ίδια: αυτός/-ή είναι το άτομο που με ενέπνευσε πολύ και συνεχίζει, καθώς «με την αγάπη αλλάζει ο κόσμος».

ΓΙΏΡΓΟΣ, 24, ΑΠΌΦΟΙΤΟΣ ΔΗΜΌΣΙΑΣ ΔΙΟΊΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΊΟΥ, ΧΟΡΕΥΤΉΣΑΚΤΙΒΙΣΤΉΣ ΣΤΗΝ ΟΜΆΔΑ RAINBOW DANCERS Το να είσαι εκτός «ντουλάπας» είναι πραγματική ελευθερία. Δεν χρειάζεται να κρύβεσαι από κανέναν και να ανησυχείς μήπως μάθει το μυστικό σου. Εξάλλου, έχοντας περάσει και από το στάδιο της «ντουλάπας», θα πω ότι είναι πολύ δύσκολο σε έναν μονόχρωμο κόσμο να κρατάει κάποιος κρυμμένη την πολυχρωμία του. Σκορπίστε τα χρώματά σας παντού!

*Ευχαριστούμε θερμά τον Μανώλη Βαμβούνη για τη βοήθειά του.

Graffiti artist: RTMΟΝΕ https://www.rtmone.com/ https://www.instagram.com/rtm_one/ LIFO /6.6.2019

112

ΚΏΣΤΑΣ, 28, VISUAL MERCHANDISER ΣΕ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΉ, LIFESTYLE/TRAVEL BLOGGER

Η πρώην σπιτονοικοκυρά μου με βοήθησε τρομερά να αποδεχτώ κομμάτια του εαυτού μου αλλά και να καταλάβω γενικότερα τον κόσμο. Περίεργο, ε; Κάθε φορά που ερχόταν να πάρει το ενοίκιο συζητούσαμε από τα σεξουαλικά μου μέχρι φιλοσοφία και πολιτική. Μου έκανε μικρά «φροντιστήρια ζωής» για 6 χρόνια, αλλάζοντας ολοκληρωτικά τον τρόπο σκέψης μου.

113 113

LIFO /6.6.201 LIFO /6.69.2019

LIFO /6.6.2019

114

week ΣΙΝΕΜΑ X-Men: Ο Μαύρος Φοίνικας

ΦΕΣΤΙΒΑΛ

Κατά τη διάρκεια μιας επικίνδυνης αποστολής διάσωσης στο Διάστημα, η Τζιν Γκρέι βάλλεται από μια κοσμική δύναμη που τη μεταμορφώνει στην πιο ισχυρή μεταλλαγμένη που έχει υπάρξει ποτέ.

Tectonics Athens 2019 Από τον Dror Feiler έως τον Blixa Bargeld, την εμβληματική φιγούρα των Einstürzende Neubauten, και από τον Nick Cave and the Bad Seeds έως τα ηλεκτρονικά beats των Μatmos, το μουσικό φεστιβάλ του ανατρεπτικού μαέστρου Ilan Volkov παρουσιάζεται για δεύτερη φορά στην Αθήνα με στόχο να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της συμφωνικής ορχήστρας στον 21ο αιώνα.

από τον θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

118

ä 7-9/6, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση & Παλαιό Χρηματιστήριο Αθηνών, λεωφ. Συγγρού 107109 & Σοφοκλέους 10

116

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΠΡΕΜΙΕΡΕΣ Τι καινούργιο ξεκινάει αυτή την εβδομάδα

topevents

8 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Γιάννης Μπεχράκης, Eyewitness

12 week

6- 1 2 ιου ν ιου 20 1 9

Μια συλλογή των πιο δυνατών και επιδραστικών εικόνων του σπουδαίου Έλληνα φωτοειδησεογράφου θα έχει την ευκαιρία να δει το κοινό από κοντά στο αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Παράλληλα, θα προβάλλονται βίντεο με ομιλίες και συνεντεύξεις του Γιάννη Μπεχράκη από τη μακρόχρονη φωτογραφική πορεία του με τις πιο σημαντικές σκέψεις του για τη φωτογραφία και τον κόσμο. 7-15/6, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, 9:00-22:00

9 ΠΑΡΤΙ Banana Guuurls H διάσημη περφόρμερ Actually Huizenga από το Λος Άντζελες, ο queer περφόρμερ ody icon από το Παρίσι και οι drag περφόρμερ Space Manifesto και Reject στο πάρτι των Banana Boys στο 6 d.o.g.s.

8/6, 6 d.o.g.s, Αβραμιώτου 6-8, Μοναστηράκι, 24:00, είσοδος ελεύθερη

1 ΠΑΡΤΙ Qreclaim V

του Μεγάρου, Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, Χίλτον, 21:00, εισ.: 10-12 ευρώ

Το μεγαλύτερο queer rave πάρτι της πόλης επιστρέφει και φέρνει 15 εγχώριους και διεθνείς DJs (SPFDJ, Morah, Amateurboyz, Figkott κ.ά.) σε 3 εσωτερικά μουσικά stages και στην ταράτσα του Ρομάντσου. Η queer γιορτή που θα ακολουθήσει μετά το Athens Pride θα είναι γεμάτη μουσική, darkrooms, προβολές πορνό, ερωτική ατμόσφαιρα, σημεία χαλάρωσης, visuals και μεγάλα stages, όπου θα μπορείς να χορέψεις χωρίς περιορισμούς. 8/6, Bios. Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3-5, Αθήνα, 22:00, εισ.: 6 ευρώ

5 ΠΑΡΤΙ Crust Birthday Party

2 DANCE Terra Exotica

Το Crust συμπληρώνει δύο χρόνια λειτουργίας και το γιορτάζει με ένα street party μέχρι τα μεσάνυχτα, που θα συνεχιστεί στο υπόγειο μέχρι το πρωί.

12/6, Crust, Πρωτογένους 13, 18:00

6 ΜΟΥΣΙΚΗ Release Athens 2019 - 2η Ημέρα: Iggy Pop, James, Shame

Η Terra Εxotica αναλαμβάνει να μας κάνει να χορέψουμε στην ταράτσα του Ρομάντσου. 8/6, Bios. Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3-5, Αθήνα, 21:30, είσοδος ελεύθερη

4 ΜΟΥΣΙΚΗ Leon of Athens & Ειρήνη Σκυλακάκη Δύο Έλληνες καλλιτέχνες με έδρα το Λονδίνο επιστρέφουν στην Αθήνα με indie pop και new folk μελωδίες, τραγούδια από όλη τη δισκογραφία τους αλλά και νέες συνθέσεις που θα παίξουν για πρώτη φορά μπροστά στο κοινό της Αθήνας. 7/6, Κήπος

116 lifo – 6.6.19

Ορμητικός και με ενέργεια που δεν τελειώνει, ο Iggy Pop ανεβαίνει στη σκηνή της πλατείας Νερού σε μία από τις μεγαλύτερες συναυλιακές βραδιές του φετινού καλοκαιριού. Θα προηγηθούν οι James με νέο άλμπουμ στις αποσκευές τους και ένα από τα πιο πολυσυζητημένα ονόματα της νέας πανκ σκηνής της Βρετανίας, οι Shame. Μαζί τους οι Noise Figures και οι Dark Rags. 8/6, πλατεία Νερού, Φάληρο, 17:00, εισ.: από 45 ευρώ

7 DANCE Latraac w/ MJW x Harakiri Το Σαββατοκύριακο ξεκινάει στο Latraac με ένα χορευτικό DJ set από την DJ Harakiri. 8/6, Latraac, Λεωνίδου 63-65, 21:00, είσοδος ελεύθερη

10 ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Η πριγκίπισσα της Σάσσωνος

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Οι γυναίκες του Μπλοκ 10: Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς Ο πολυβραβευμένος Γερμανός ιστορικός HansJoachim Lang έρχεται στην Αθήνα για να παρουσιάσει το βιβλίο του, την ιστορία περίπου 800 Εβραίων γυναικών (Πολωνέζες, Γερμανίδες, Τσέχες, Ολλανδέζες, Σλοβάκες, Βελγίδες, Γαλλίδες και έναν μεγάλο αριθμό Ελληνίδων) που αμέσως μετά την άφιξή τους στο Άουσβιτς μεταφέρθηκαν στο Μπλοκ 10, όπου υπέστησαν ιατρικά πειράματα.

10/6, Στοά Βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5, Αρσάκειο Μέγαρο, 19:00, είσοδος ελεύθερη

3 DJ SET Nicole Moudaber Η αεικίνητη καλλιτέχνις με ρίζες στον Λίβανο και τη Νιγηρία, που έχει συνεργαστεί με μερικά από τα σημαντικότερα techno labels (Drumcode, 8Sided Dice, Kling Klong, Leena Music, Waveform Recordings), έρχεται για ένα πάρτι δίπλα στη θάλασσα στο Bolivar Beach Bar. 7/6, Bolivar Beach Bar, Ακτή του Ηλίου, Άλιμος, 21:00, εισ.: 10 ευρώ

STOEP TH S PR ES

Η δεύτερη από τις τρεις οπερέτες του Σπύρου Σαμάρα αποτυπώνει τις εντάσεις μιας ταραγμένης εποχής, κατά την οποία συντελέστηκε η εδαφική εξάπλωση της Ελλάδας. Υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Βίκτωρα Αρδίττη, το έργο ανεβαίνει ξανά στη σκηνή μετά από δεκαετίες. 9, 12 & 14/6, Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής ΚΠΙΣΝ, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, 20:30, εισ.: 10-20 ευρώ

11 ΜΟΥΣΙΚΗ Δεσποινίς Τρίχρωμη, Acoustic Sunset Την ώρα που δύει ο ήλιος, η Δεσποινίς Τρίχρωμη ανεβαίνει στην ταράτσα του Bios για ένα ακουστικό set με θέα την Ακρόπολη. Μαζί της θα βρίσκονται οι Nalyssa Green και Ευάγγελος Ασλανίδης. 6/6, Bios, Πειραιώς 84, Γκάζι, 21:00, είσοδος ελεύθερη

12 DANCE Church Of The Sea / The Man & His Failures / SEM. Η ποπ αισθητική της SEM., οι dark/electro ιστορίες των The Man & His Failures και το doom των Church of the Sea συναντιούνται στη σκηνή της Death Disco. 6/6, Death Disco, Ωγύγου 16 & Λεπενιώτου, Ψυρρή, 20:30, εισ.: 7 ευρώ

«Λαχταρώ»

της Sarah Kane Ένα σκοτεινό σύμπαν γεμάτο λυρισμό.

Η ΘEΑΤΡΟ ΡΟEΣ Ιάκχου 16, Γκάζι, 210 3474312 6-14/6, 21:00 Παραγωγή: TooFarEast Productions μετάφραση Μάνος Λαμπράκης σκηνοθεσία Χρήστος Τζιούκαλιας φωτισμοί Γιάννης Δρακουλαράκος βοηθός σκηνοθέτη Τζίνα Κανελλοπούλου παίζουν Άντζελα Μπρούσκου, Παρθενόπη Μπουζούρη, Φελίς Τόπη, Κωνσταντίνος Μαργαρίτης

Άντζελα Μπρούσκου και η Παρθενόπη Μπουζούρη αναμετριούνται για τρίτη φορά με κείμενο της Sarah Kane, αυτήν τη φορά σε σκηνοθεσία του ανερχόμενου Χρήστου Τζιούκαλια, για να αναδείξουν τον παραληρηματικό κόσμο του Λαχταρώ. Μαζί με τους Φελίς Τόπη και Κωνσταντίνο Μαργαρίτη, ερμηνεύουν μοναδικά τέσσερα πρόσωπα απομονωμένα, καθένα στον κόσμο του. Οι ήρωες συναντιούνται μέσα σε έναν μονόλογο, ενώνοντας τις φωνές τους σε χώρο απροσδιόριστο και στον χρόνο μιας ανάμνησης. Η επαφή με τον απέναντι γίνεται απώτερος στόχος και επιφέρει την αποκάλυψη των βαθύτερων συναισθημάτων τους, ώστε να μπορέσουν να ξορκίσουν τις ενοχές τους και να περάσουν στο φως λυτρωμένοι και έτοιμοι να γνωρίσουν τον έρωτα. Για να συμβεί αυτό, οι ήρωες θα πρέπει να ρισκάρουν τη σωματική αλλά και ψυχική συντριβή τους. Το παράξενο σύμπαν του Λαχταρώ είναι ένα σύμπαν ακραίο, επικίνδυνο, γεμάτο σκιές. Οι πρωταγωνιστές, με όπλα τις κραυγές, τα θραύσματα αναμνήσεων, την ποίηση, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους, λαχταρούν τη λύτρωση. Η Sarah Kane έγραψε το Crave το 1998, επιτυγχάνοντας την υπέρβαση της προηγούμενης δραματουργικής της γραφής. Στο έργο, που έχει παιχτεί στις μεγαλύτερες σκηνές της Ευρώπης, της Αμερικής, του Καναδά και της Λατινικής Αμερικής και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, εντυπωσιάζοντας κοινό και κριτικούς, η αυθεντικότητα του λόγου παραμένει κυρίαρχο στοιχείο, ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται μια αληθινή συμφωνία από φωνές, γεμάτη ρυθμό και λυρισμό.

τιμές εισιτηρίων προπώληση €13 (κανονικό) €8 (φοιτητικό) στο ταμείο του θεάτρου €15 (κανονικό) €10 (φοιτητικό) €8 (ατέλειες) και στο: Ticketservices.gr

6.6.19 – lifo

117

σινεμά

H ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Σύνορα Border Σκηνοθεσία: Αλί Αμπάσι Πρωταγωνιστούν: Εύα Μελάντερ, Έρο Μιλόνοφ, Γιόργκεν Τόρσον

X-Men: Ο Μαύρος Φοίνικας X-Men: Dark Phoenix

Η Τίνα έχει την ικανότητα να μυρίζει τα ανθρώπινα συναισθήματα, μια ιδιότητα που τη βοηθάει πολύ ως συνοριοφύλακα. Μια μέρα εμφανίζεται ένας μυστηριώδης άντρας χωρίς μυρωδιά.

Σκηνοθεσία: Σάιμον Κίνμπεργκ Πρωταγωνιστούν: Σόφι Τέρνερ, Τζέσικα Τσαστέιν, Τζέιμς ΜάκΑβοϊ, Μάικλ Φασμπέντερ

Η Τίνα εργάζεται σε συνοριακό σταθμό στη Σουηδία. Έχει εμφάνιση Νεάντερταλ – ένας άνθρωπος με ζωώδη χαρακτηριστικά. Δεν έχει φίλους, δεν της απευθύνει κανείς τον λόγο, αλλά στη δουλειά της είναι άπιαστη. Μυρίζει, κυριολεκτικά, οτιδήποτε λαθραίο τολμήσει να εισβάλει στη «δικαιοδοσία» της, από αλκοόλ μέχρι στικάκι με παιδική πορνογραφία. Το ένστικτό της για τους παραβάτες του νόμου αλλά και της ηθικής είναι αλάνθαστο. Όταν ένας άνδρας χωρίς οσμή, με παρόμοια μ’ εκείνη χαρακτηριστικά, προσπαθεί να περάσει ζωντανά σκουλήκια στις αποσκευές του, οι μετρητές της τρελαίνονται. Στο ερωτικό τους ραντεβού, το μπεστιαλικό τους ξεσήκωμα παίρνει άγρια τροπή, όταν ένα ισχνό πέος αναπτύσσεται στην Τίνα και ένα αιδοίο αντίστοιχα στην απόκρυφη ζώνη του συντρόφου που επιτέλους βρίσκει απροσδόκητα. Και αυτό είναι μόνο η αρχή στην αταξινόμητη, το λιγότερο ασυνήθιστη ερωτική περιπέτεια του Ιρανο-σουηδού Αλί Αμπάσι, Σύνορα, που εξερευνά τα κοινωνικά και προσωπικά όρια σε ένα ρευστό, αφιλόξενο περιβάλλον, με σαφείς αλληγορίες και ευπρόσδεκτη τρυφερότητα ανάμεσα στα (πολλά) ξαφνιάσματα.

week

ΔΑΝΑΟΣ 1 - ΔΙΑΝΑ - ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟ ΕΚΡΑΝ ΘΕΡΙΝΟ

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο p

Κακό

α πο τον θ οδ ω ρ η κο υτ σογ ιαν νοπου λο

118 lifo – 6.6.19

Άγκαθα, η εξιχνίαση ενός φόνου Agatha and the truth of murder

Ο

μεγάλος κύκλος των X-Men που ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια, διακλαδώθηκε με πολλούς χαρακτήρες, άφησε τον Γουλβερίν να αυτονομηθεί με επιτυχία, «γέννησε» εξ αγχιστείας τον Deadpool και βασικά κινήθηκε γύρω από τη φιλοσοφική μονομαχία μεταξύ του καθηγητή Xavier και του οργισμένου Magneto ολοκληρώνεται με την καταλυτική παρουσία της Τζιν Γκρέι, μίας από τις πιο εντυπωσιακές και αγαπημένες φιγούρες της μυθολογίας των μεταλλαγμένων ηρώων. Η Γκρέι, που παλιότερα πλαισίωνε την ομάδα με τη Φάμκε Γιάνσεν, πρωταγωνιστεί σε αυτή την πρότερη εποχή, με την ηθοποιό Σόφι Τέρνερ να κρατά τον ρόλο της δυνατής mutant που εκτίθεται σε ηλιακή έκρηξη σε μια κρίσιμη αποστολή διάσωσης στο Διάστημα και, απορροφώντας μεγάλη ποσότητα ενέργειας, όχι μόνο δεν πεθαίνει αλλά γίνεται η πιο ισχυρή όλων, με τον Τσαρλς Εξέβιερ, που την περιμάζεψε στην παιδική της ηλικία να αδυνατεί να ανακουφίσει τη σκοτεινιά του μυαλού της και τον Magneto επίσης ανήμπορο να τη συναγωνιστεί επάξια στον έλεγχο της ύλης. Στην τελική παρτίδα προστίθεται μια εξωγήινη φυλή που διψά για εκδίκηση, ενώ ένας από τους βασικούς χαρακτήρες πέφτει θύμα της Γκρέι: το παρελθόν την επισκέπτεται βίαια και το πνεύμα της ισορ-

ροπεί αδέξια ανάμεσα στην ανάγκη της να προστατέψει την οικογένειά της και να λυτρωθεί από τραυματικές, καταπιεσμένες μνήμες. Μετά την υποχρεωτική αποχώρηση του Μπράιαν Σίνγκερ, ο Σάιμον Κίνμπεργκ, ο οποίος έχει απασχοληθεί σε δημιουργικούς τομείς σε όλη τη διαδρομή των X-Men και γνωρίζει όσο κανείς το σεναριακό τόξο που διανύουν (αφού εκείνος το έχει συγγράψει), σκηνοθετεί για πρώτη φορά και ουσιαστικά διευθετεί με τη βοήθεια πολλών εφέ. Κακά τα ψέματα, ο Σίνγκερ άγγιξε με εφευρετικότητα, πάθος και εικαστικές λύσεις ένα πρότζεκτ που του μιλούσε προσωπικά και ενώ το κατεξοχήν saga της διαφορετικότητας δεν προδίδει τις αρχές και τις αξίες του, οδηγείται στην υπόκλιση με βαριές σκηνές, σχεδόν μηχανικές, που ανθολογούν, σταχυολογούν, αχνά υπονοούν πως θα υπάρχει συνέχεια με άλλους, νεότερους ήρωες, αλλά δεν προτείνουν κάτι καινούργιο ή, έστω, μια αποχαιρετιστήρια περιδίνηση συγκίνησης και δράσης, όπως έκαναν οι Εκδικητές στη δική τους αυλαία.

VILLAGE RENTI ΘΕΡΙΝΟ,4,7,8,20 - VILLAGE MALL 2,4,5,7,9,12, 14 - VILLAGE PAGRATI 2,5 - VILLAGE FALIRO 1,7,8 - VILLAGE AG.DIMITRIOS 1,2 - ODEON MAROUSI 2,3 - ODEOS ESCAPE 1,5,6,8ΘΕΡΙΝΗ - ODEON STARCITY 1,5,6,7,8 - ΑΕΛΛΩ ΘΕΡΙΝΟ, 3,4 - ΑΛΕΚΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΡΚΑΔΙΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΝΑΝΑ 1,5,6 - ΣΙΝΕ ΓΑΛΑΤΣΙ ΘΕΡΙΝΟ - TOWN CINEMAS 1,3 - ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 1 COOL TYMVOS 2 ΘΕΡΙΝΗ - ΜΑΡΙΕΛ ΘΕΡΙΝΟ - ΟΡΦΕΑΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΡΙΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΙΝΕ ΓΕΡΑΚΑΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΙΣΣΥ ΘΕΡΙΝΟ - ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΙΝΕ ΣΕΛΗΝΗ ΘΕΡΙΝΟ

Κατά τη διάρκεια μιας επικίνδυνης αποστολής διάσωσης στο Διάστημα, η Τζιν Γκρέι βάλλεται από μια κοσμική δύναμη που τη μεταμορφώνει στην πιο ισχυρή μεταλλαγμένη που έχει υπάρξει ποτέ.

Σκηνοθεσία: Τέρι Λόαν Πρωταγωνιστούν: Ντιν Άντριους, Ρουθ Μπράντλεϊ, Μπίμπι Κέιβ 1926. Με την προσωπική της ζωή στη χειρότερή της φάση και το συγγραφικό της έργο σε παύση, η νεαρή Άγκαθα Κρίστι εμπλέκεται σε ένα μυστηριώδες, άλυτο έγκλημα.

Αληθινή ιστορία: το 1926, στο απόγειο της φήμης της, η Άγκαθα Κρίστι εξαφανίζεται μυστηριωδώς, χωρίς να αφήσει ειδοποίηση ή ίχνος. Αστυνομία και στρατός κινητοποιήθηκαν για τον εντοπισμό της ήδη εθνικής Βρετανίδας συγγραφέως, η οποία τελικά εμφανίστηκε από το πουθενά, επικαλέστηκε αμνησία, συνέχισε τη ζωή και την καριέρα της σαν να μη συνέβη τίποτα και δεν έδωσε περαιτέρω εξηγήσεις για το «χαμένο Σαββατοκύριακο» που στην ουσία κράτησε δέκα ημέρες, μυθοποιώντας αθόρυβα το αίνιγμα. Από κει και πέρα, η φαντασία ερμηνεύει όπως νομίζει το εκούσιο ή όχι διάλειμμα και η ταινία Άγκαθα, η εξιχνίαση ενός φόνου έχει ως δραματικές

6.6.19 – lifo

119

λαβές δύο ακόμα πραγματικά γεγονότα, τον επώδυνο χωρισμό της από τον σύζυγό της Άρτσι και την προσωρινή, όπως αποδείχτηκε, παύση από τον συγγραφικό της οίστρο, για να κατασκευάσει ένα στόρι αλά Άγκαθα Κρίστι, με την ίδια ως πρωταγωνίστρια και ερασιτέχνη λαγωνικό, όταν μια ταλαιπωρημένη, πονεμένη γυναίκα την εκλιπαρεί να τη βοηθήσει να βρουν τον πραγματικό ένοχο της βίαιης δολοφονίας της συντρόφου της Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, ανιψιάς της διάσημης νοσοκόμας με το ίδιο ονοματεπώνυμο. Με το κλασικό της ψευδώνυμο, και χωρίς τα σύγχρονα μέσα αυτόματης ταυτοποίησης, η νέα Άγκαθα απρόθυμα αναλαμβάνει μια υπόθεση σαν κι εκείνες που λεπτομερώς στήνει και λύνει, με ένα καστ καλεσμένων σε ένα σπίτι που μοιάζει πολύ με τους υπόπτους στα μυθιστορήματά της. Η ταινία του Τέρι Λόαν περιορίζεται σε παλιομοδίτικες τηλεοπτικές προδιαγραφές (σεταρισμένα πλάνα, επίπεδη φωτογραφία, μετριότατες ερμηνείες από επαγγελματίες χωρίς ιδιαίτερη έμπνευση) και ποντάρει σε ένα σενάριο που υπολογίζει σχεδόν μαθηματικά τα στοιχεία που συναποτελούν το ογκώδες opus της Κρίστι για να βγάλει έναν μέσον όρο για τους φανατικούς της οπαδούς, που δεν είναι και λίγοι.

ρίζει από την πείρα του στη σκηνή, άλλοτε βεβιασμένα και άλλοτε με αίσθηση του timing, και ενώ κάποια αστεία πιάνουν, είναι τόσο ισχυρός ο εκχυδαϊσμός κάθε ατάκας που συνοδεύει το κινούμενο οπτικό gag που λέγεται Ρέμπελ Γουίλσον, που η αγγλοπρεπής Χάθαγουεϊ εξωθείται αναγκαστικά σε συνεχείς υπερβολές, σαν να κάνει υπερπροσπάθεια για να περισώσει το αμφίβολο status της.

ΚΗΦΙΣΙΑ 2 - ΛΑΟΥΡΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΦΙΛΙΠ ΘΕΡΙΝΟ - ΦΙΛΟΘΕΗ ΘΕΡΙΝΟ - ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΘΕΡΙΝΟ ΑΛΟΜΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΡΙΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΖΕΑ

Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας η Βανέσα Φιλό, στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο, πλοηγείται στο σαστισμένο πρόσωπο και στην έλλειψη μητρικού φίλτρου της αστοιχείωτης, αδιόρθωτης Μαρλέν, μιας όμορφης drifter στη νότια Γαλλία και ταυτόχρονα μιας γυναίκας ανίκανης να φροντίσει, πόσο μάλλον να σταθεί επαρκές πρότυπο στη μικρή της κόρη, την Έλι με το αγγελικό πρόσωπο και την ιώβεια υπομονή. Θέλει να σοκάρει και να συγκινήσει, αλλά μάταια. Στην πιο άστοχη ερμηνεία της προσεκτικής καριέρας της, η Μαριόν Κοτιγιάρ μεταμορφώνεται, με υπερτονισμένο μακιγιάζ και ξανθότερα μαλλιά, σε ένα αδέσποτο party girl που από την αρχή, όταν απατά ξεδιάντροπα τον πέμπτο σύζυγό της την ημέρα του γάμου τους, μέχρι το τέλος είναι τόσο προφανώς απαράδεκτη, που στέκεται αδύνατον, ακόμα και για τον πιο πιστό οπαδό της, να βρει έστω κι ένα στοιχείο λύτρωσης ή δικαιολογίας στη συμπεριφορά της. Πάντα με ένα ποτήρι κρασί στο χέρι, η Μαρλέν μεταδίδει την παραβατικότητα στη μικρή που συμπονά σιωπηλά και αναγκαστικά ξεσηκώνει κινήσεις, βάζοντας πλάτη στη μητέρα της. Σε ένα δράμα που ενδεχομένως επηρεάστηκε από το έμψυχο υλικό, εν μέρει το στόρι και λιγότερο το στυλ του πρόσφατου Florida Project (εκεί όπου ο ήλιος επίσης λάμπει και η ζωή μοιάζει φτηνή), αλλά δεν συγκρίνεται με τη ρεαλιστική οπτική και την αυθεντικά αλήτικη ατμόσφαιρα της ταινίας του Σον Μπέικερ.

Η Κομπίνα The Hustle Σκηνοθεσία: Κρις Άντισον Πρωταγωνιστούν: Αν Χάθαγουεϊ, Ρέμπελ Γουίλσον, Άλεξ Σαρπ Δύο πολύ διαφορετικές απατεώνισσες ενώνονται για να εκδικηθούν τους άνδρες που τις κορόιδεψαν.

Η ωραία ιδέα του συνταιριάσματος ενός αριστοκράτη (Ντέιβιντ Νίβεν) απατεώνα με έναν μπρούτο (Μάρλον Μπράντο) ομόλογό του, που ξεκίνησε από το Bedtime Story του 1964, διασκευάστηκε με μπρίο και ανανεωμένη αίσθηση του χιούμορ στο Απατεώνες και Τζέντλεμεν με τον Μάικλ Κέιν και τον Στιβ Μάρτιν αντίστοιχα και τώρα κατακρημνίζεται με ένα φεμινιστικό remake στην Κομπίνα. Με προσποιητό class και φουσκωμένη αυτοπεποίθηση, η Αν Χάθαγουεϊ αντιμετωπίζει μια αντίπαλο που αρχικά δεν υπολογίζει σωστά, την ογκώδη, μπαςκλας και γενικά ανάγωγη Ρέμπελ Γουίλσον στην ηλιόλουστη γαλλική Ριβιέρα. Η δεύτερη καταλαβαίνει τα κόλπα, γιατί από αντίληψη δεν υστερεί, και διεκδικεί μερίδιο στις κομπίνες με θύματα πλούσιους που παρεπιδημούν, ώσπου έρχεται η ώρα που βάζουν ένα μοιραίο στοίχημα δόλιας επικράτησης και ουσιαστικής επιβίωσης. Το σαμπανιζέ περίβλημα του παλιού στόρι του ικανότατου σεναριογράφου και παραγωγού κομεντί των ’60s Στάνλεϊ Σαπίρο διατηρείται, μαζί με τη φαρσική αντίστιξη ταξικών διαφορών και screwball καταστάσεων. Ο σκηνοθέτης Κρις Άντερσον, Βρετανός ηθοποιός δοκιμασμένος στην τηλεόραση («Veep»), εφαρμόζει stand up τεχνικές που γνω-

120 lifo – 6.6.19

fiction

απο τον θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

VILLAGE RENTI 9,14 - VILLAGE MALL 6,9,13 - VILLAGE PAGRATI 4 - VILLAGE FALIRO 6,9 - VILLAGE AG.DIMITRIOS 5 - ODEON ESCAPE 3 - ODEON STARCITY 2 - ΑΕΛΛΩ 3 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1 - ΑΙΓΛΗ 4, 3ΘΕΡΙΝΗ - ΑΝΕΣΙΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΝΟΙΞΗ - ΑΡΙΑΝ - ΑΤΤΙΚΟΝ ΑΛΣΟΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΒΑΡΚΙΖΑ 2, 3ΘΕΡΙΝΗ - ΚΗΦΙΣΙΑ 1 ΛΙΛΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΝΑΝΑ 2 - ΣΙΝΕ ΠΑΡΙ ΘΕΡΙΝΟ - TOWN CINEMAS 4 - ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΦΛΕΡΥ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΛΣΟΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΙΝΕ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΙΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΛΕΞ ΘΕΡΙΝΟ ΑΜΑΡΥΛΙΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΣΤΕΡΙ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΙΝΕ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΝΑ ΟΝΑΡ ΧΛΟΗ ΘΕΡΙΝΟ - ΚΗΠΟΣ ΘΕΡΙΝΟ

Ένα αγγελικό πρόσωπο Gueule d’ange Σκηνοθεσία: Βανέσα Φιλό Πρωταγωνιστούν: Μαριόν Κοτιγιάρ, Αϊλίν Αξού-Ετέ, Αλμπάν Λενουάρ Η Μαρλέν, που ζει μόνη της με την οκτάχρονη κόρη της Έλι, γνωρίζει έναν γοητευτικό άνδρα και αποφασίζει να τον ακολουθήσει άνευ όρων, αδιαφορώντας για το ανήλικο παιδί της.

ΑΒΑΝΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΣΤΟΡ - ΔΑΝΑΟΣ 2 - ΛΑΪΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΠΟΡΤΙΓΚ ΘΕΡΙΝΟ - ΣΤΕΛΛΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΑΡΤΕΜΙΣ ΘΕΡΙΝΟ - ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΘΕΡΙΝΟ - ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΘΕΡΙΝΟ ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΘΕΡΙΝΟ

Τσερνόμπιλ, το χρονικό μιας τραγωδίας Μια εξαιρετική σειρά που ποντάρει στο απροσποίητο σασπένς. Σύμπτωση ανάμεικτων συναισθημάτων ήταν η συγκινητική, γεμάτη αισιοδοξία και θέληση για ζωή συνέντευξη που διάβασα στη LiFO του μαχητικού, διόλου απολογητικού Βαγγέλη Χατζή, του παιδιού που γεννήθηκε με κακοήθη όγκο λόγω της ραδιενεργής βροχής από το Τσερνόμπιλ και εξελίχθηκε σε ικανότατο μονόχειρα πυγμάχο, και η σειρά «Chernobyl». Μετά την άκρατη φαντασία του «Game of Thrones», το HBO ξαναχτυπά με άφατο ρεαλισμό στη μίνι σειρά πέντε επεισοδίων που, τουλάχιστον στα μάτια του κόσμου που σπεύδει να βαθμολογήσει στο IMDB, έχει πιάσει το υψηλότερο σκορ στην ιστορία του, αγγίζοντας το άριστα. Τυπικά, είναι μυθοπλασία, αλλά ο δημιουργός Γκρεγκ Μέιζιν υποστηρίζει πως δεν χρειάστηκε να γαρνίρει ή να πουσάρει τίποτα περισσότερο από τα γεγονότα και τις μαρτυρίες, επιλέγοντας μάλιστα να φρενάρει κάποια που θεωρούσε εξαιρετικά σκληρά και τόσο υπερβολικά που θα φαίνονταν αναληθοφανή ακόμη και στους ζηλωτές της καταστροφο-συνωμοσιολογίας. Το πρώτο επεισόδιο ξεκινά με την αυτοκτονία του Βαλέρι Λεγκασόφ (Τζάρεντ Χάρις), υπεύθυνου του Ινστιτούτου Κουρτσάτοφ, που εκλήθη να βοηθήσει, και μετά τη μαύρη νύχτα της έκρηξης στο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας τελειώνει το επόμενο πρωινό, με ένα περιστέρι να πέφτει στο έδαφος, ψυχορραγώντας από την ακτινοβολία που εκλύθηκε. Έχει μεσολαβήσει το ξάφνιασμα, οι πρώτες προσπάθειες εκτίμησης του ατυχήματος, η δραματική κόντρα που θα ακολουθήσει, δηλαδή η καυτή αυταπάρνηση των εργατών και λίγων φιλότιμων που θα σώσουν τα υπολείμματα μιας χαμένης από χέρι παρτίδας, καθώς και η συστηματική εκτροπή των γεγονότων από την πραγματική τους διάσταση από τους κυβερνητικούς, φανερούς και μυστικούς. Βασισμένο στο Voices from Chernobyl της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Λευκορωσίδας Σβετλάνα Αλεξιέβιτς, το χρονικό της εγκληματικής αμέλειας με τις φονικές επιπτώσεις που νιώσαμε (και κάποιοι πλήρωσαν πολύ ακριβά, χωρίς να βρουν το δίκιο τους) όλοι οι Ευρωπαίοι, αν και τότε δεν αντιληφθήκαμε τη σοβαρότητα και τη διάρκεια του πράγματος, μιλάει για ήρωες που δεν μάθαμε και θύματα των περιστάσεων, αλλά κυρίως πραγματεύεται τη ρευστή εφαρμογή

της αλήθειας, παραλληλίζοντας το βρόμικο ’86 της Σοβιετικής Ένωσης με τον σύγχρονο διάλογο ανάμεσα στο χάος της υποτίθεται δημοκρατικής πολυ-ενημέρωσης και τη στοχευμένη ακρίβεια της παραπληροφόρησης. Το αφήγημα (να μια λέξη που, μαζί με την εργαλειοποίηση, έχει εξευτελιστεί στην τρέχουσα διάλεκτο της ελληνικής πολιτικής σκηνής) της ηγεσίας δεν ήταν καθόλου διαφανές, αν θυμάστε από την περιβόητη γκλάσνοστ του θεωρητικά μεταρρυθμιστή και μεταβατικού Γκορμπατσόφ, αλλά δόλιο, μυστικοπαθές, στρεβλό και απάνθρωπο, απροσμέτρητο σαν την άμμο και αδιαπέραστο σαν το βόριο που χρησιμοποίησαν για να θάψουν τη φωτιά στο εργοστάσιο. Βουτηγμένο στον πράσινο, μουχλιασμένο τρόμο ενός Φίντσερ, μακάβρια κλειστοφοβικό, στημένο σαν προλεταριακή επιστημονική φαντασία με τις λευκές στολές και τις παλιακές μηχανές που αναβοσβήνουν εφιαλτικά, μονταρισμένο με τέμπο που δεν υστεριάζει για να εκβιάσει δράση ούτε τρενάρει σαν να πρόκειται για τηλεοπτικό Προκρούστη ατελείωτων σεζόν, το «Τσερνόμπιλ» εστιάζει στα βλοσυρά πρόσωπα και ποντάρει στο απροσποίητο σασπένς. Ο Μέιζιν επέλεξε αγγλικές προφορές για να μη γλιστρήσουν στο γραφικό κλισέ του μαφιόζικου ρωσικού αξάν οι λεκτικές εντάσεις ή οι διάλογοι των διαδρομιστών. Αυτό είναι και το μοναδικό ηθελημένο παραστράτημα από την αλήθεια που ομολογεί, μαζί με τη δημιουργία του χαρακτήρα της Έμιλι Γουότσον, η οποία εκπροσωπεί τους επιστήμονες που επέβλεψαν και κατέγραψαν. Η σειρά επιβεβαιώνει το παλιό ρητό «It’s not television, it’s HBO» που η εταιρεία είχε λανσάρει πολύ πριν η τηλεόραση αποκτήσει το κύρος που παλιότερα έγραφε στα παλιά της τα παπούτσια με τις εβδομαδιαίες αποδράσεις από κάθε είδος πιστευτού δράματος. Οι μίνι σειρές αποδεικνύουν πως διατηρούν μια συμπαγή τραμπάλα ανάμεσα σε αληθινά γεγονότα που δεν εξαντλούνται στο κλασικό κινηματογραφικό δίωρο, με χαρακτήρες που αξίζει να αναπτυχθούν, για να γίνουν κατανοητοί και τρισδιάστατοι.

PUBLI

Μεταπτυχιακές σπουδές στην Αμερική Με τις υποτροφίες του εκπαιδευτικού ιδρύματος «Αττική Παράδοση».

Α

ν οι περιβαλλοντικές σπουδές είναι το αντικείμενό σου και ένα μεταπτυχιακό στην Αμερική το επόμενο βήμα σου, ο δρόμος των υποτροφιών είναι σίγουρα μια καλή λύση για σένα. Στηρίζοντας τα όνειρα των νέων για σπουδές στην Αμερική, το εκπαιδευτικό ίδρυμα «Αττική Παράδοση» προκηρύσσει δύο υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές σε πανεπιστήμιο των ΗΠΑ για το ακαδημαϊκό έτος 2019-20. Οι υποψήφιοι θα διεκδικήσουν δύο (2) υποτροφίες με αντικείμενο «Περιβαλλοντικές σπουδές, με ιδιαίτερη έμφαση στην κλιματική αλλαγή της Μεσογείου», ύψους €10.000 η καθεμία.

Τι χρειάζεται για να διεκδικήσεις την υποτροφία:

Cannabi Stores

Ήρθαν για να μας προσφέρουν τα οφέλη ενός ξεχωριστού φυτού.

Ε

πειδή οι προκαταλήψεις μόνο πίσω μπορούν να μας πάνε, τα Cannabi Stores θέλουν να αναδείξουν τα οφέλη και τις χρήσεις του ξεχωριστού αυτού φυτού. Η κάνναβη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην παγκόσμια ιστορία της θεραπευτικής, με μια πορεία χιλιάδων ετών που ξεκινά την εποχή του Ιπποκράτη. Η Ελλάδα εισέρχεται, καθυστερημένα, στον ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα της ιατρικής κάνναβης και η αλυσίδα καταστημάτων των Cannabi Stores εξελίσσεται σε πρωταγωνίστρια, με βασικά στοιχεία την ενημέρωση, την πρωτοπορία και την ποιότητα. Πιστοποιημένα προϊόντα ύψιστων προδιαγραφών βιολογικής καλλιέργειας, η μεγαλύτερη ποικιλία σε premium ανθούς τέταρτης έως έκτης γενιάς αλλά και έλαια με βάση το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, πλούσιο σε Ω3 και Ω6 λιπαρά, είναι κάποια από τα προϊόντα που προσφέρουν τα Cannabi Stores, τα οποία συνεργάζονται με εξειδικευμένους γιατρούς όλων των ειδικοτήτων, προσφέροντας τη βέλτιστη ενημέρωση πάνω στη φαρμακευτική κάνναβη, εξατομικευμένα, για τον καθέναν από εμάς. Στην premium γκάμα των προϊόντων έρχονται να προστεθούν waxes, καλλυντικά, σπόροι, κρύσταλλοι, βρώσιμα προϊόντα, όπως αλεύρι, τσάι, ζυμαρικά, μπάρες δημητριακών και πολλά άλλα. Το άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό είναι εκεί για να λύσει κάθε απορία και να μας κατευθύνει στο σωστό προϊόν, ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Επισκεφθείτε σήμερα ένα από τα πολλά καταστήματα Cannabi Stores σε Αθήνα και επαρχία για να ενημερωθείτε και να απολαύσετε τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρει αυτό το παρεξηγημένο στην αντίληψη του κόσμου φυτό.

Τα δικαιολογητικά που θα χρειαστεί να υποβάλεις σε δύο αντίγραφα είναι:

► Να είσαι Έλληνας υπήκοος

► Το βιογραφικό σου σημείωμα

► Να έχεις ηλικία έως 30 ετών

► Αντίγραφο των τίτλων σπουδών σου

► Να έχεις γίνει δεκτός σε μεταπτυχιακό τμήμα αμερικανικού πανεπιστημίου το αργότερο έως την τελευταία ημέρα υποβολής των υποψηφιοτήτων

► Απόσπασμα ποινικού μητρώου

► Πιστοποιητικό γέννησης ► Εκκαθαριστικό εφορίας και αποδεικτικό της εγγραφής σου σε μεταπτυχιακό τμήμα του αμερικανικού πανεπιστημίου για το ακαδημαϊκό έτος 2019-20

Η υποτροφία ισχύει για το ακαδημαϊκό έτος 2019-20. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείς να απευθυνθείς στην κ. Μαρίκα Ανδρεάδη στο τηλέφωνο 210 600 9800, εσωτ. 1123. Μπορείς να υποβάλεις την υποψηφιότητά σου με τα παραπάνω δικαιολογητικά στη διεύθυνση: Εκπαιδευτικό ίδρυμα «Αττική Παράδοση» Γραβιάς 6, Αγία Παρασκευή 15342 – υπόψη κ. Μαρίκας Ανδρεάδη. Η προθεσμία λήγει στις 29 Ιουνίου 2019.

Τηλέφωνο: 210 3242837 www.cannabistores.gr www.cnbstores.com

6.6.19 – lifo

121

QUEER ATHENS Η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση περήφανος αρωγός του Athens Pride από το 2015. © Bασίλης Μπίμπας

Το πάνελ του I´M POSITIVE, όπου συζητήθηκαν όλες οι τελευταίες εξελίξεις γύρω από τον HIV. © Mike Tsolis

Η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου συζητά με δύο εφήβους για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο #AskAfroditi.

LIFO /6.6.2019

7

QUEER ATHENS

Οι δράσεις

«I’m positive»: Ένα μικρό χειμωνιάτικο μίνι Pride

Τον χειμώνα που μας πέρασε η Αθήνα γέμισε με αφίσες όπου, μεταξύ άλλων, ένα ζευγάρι ανδρών αντάλλασσε ένα τρυφερό φιλί. Η δράση «I’m positive», ένα διήμερο προβολών, συζητήσεων και ενός εξαιρετικού πάνελ στο οποίο συζητήθηκαν όλες οι τελευταίες εξελίξεις γύρω από τον HIV, ήταν μια συγκινητική, σπουδαία και ουσιώδης πρωτοβουλία που πριν από μερικά χρόνια θα φάνταζε αδιανόητη σε μια φοβική Ελλάδα – και βέβαια εξελίχθηκε σε μίνι χειμωνιάτικο Pride εντός Στέγης. Πώς στήθηκε και ποια θα είναι η συνέχεια της; «Είχαν έρθει τα παιδιά της Θετικής Φωνής (σ.σ. του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας) με σκοπό να διοργανώσουμε ένα κινηματογραφικό φεστιβάλ. Στη Στέγη, όμως, θέλουμε να μιλάμε ολοκληρωμένα για τα ζητήματα, να συζητάμε ανοιχτά και όχι με τον προφανή τρόπο. Κάπως έτσι, η εκδήλωση εξελίχθηκε σε ένα διήμερο event με προσωπικές ιστορίες, επιστημονικές αναλύσεις και συζητήσεις με σχολεία και εκπαιδευτικούς. Είναι σπουδαία στιγμή να βλέπεις έναν 25χρονο οροθετικό να μιλάει ανοιχτά σε σχολεία και οι μαθητές να κάνουν απενοχοποιημένες, ουσιαστικές ερωτήσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητα. H δράση θα επαναληφθεί και φέτος, στις 13-14 Νοεμβρίου, με διεθνείς καλεσμένους αυτήν τη φορά. Είπαμε από την αρχή ότι θα γίνει θεσμός. Θέλουμε σταθερά, κάθε χρόνο, να δίνουμε ένα χειμερινό ραντεβού, εμπλουτίζοντας τη συζήτηση γύρω από τα LGBTQI+ θέματα. Ένα παράδειγμα είναι η συζήτηση για την PrEP (σ.σ. την προληπτική φαρμακευτική αγωγή για τον HIV που δεν είναι ακόμα διαθέσιμη στην Ελλάδα). Φέτος, μετά το “I’m positive”, θα ακολουθήσει στη Στέγη ένα μεγάλο πανελλαδικό συνέδριο για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με καλεσμένους εκπαιδευτικούς, το οποίο φιλοδοξούμε να έχει και πολιτική χροιά. Θα καλέσουμε και πολιτικούς αρχηγούς, ελπίζουμε να έρθουν».

#AskAfroditi: «Αλλιώς τι; Ποιανού ζωή θα ζήσεις; Των άλλων;»

«Η ουδετερότητα είναι πιο επικίνδυνη από την αδιαφορία». «Τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με τις συμβουλές ούτε με τις οδηγίες. Μεγαλώνουν με το παράδειγμα. Κι αν λέω κάτι στα παιδιά μου, είναι να είναι ο εαυτός τους». «Αν μέσα στο σπίτι το παιδί νιώσει ασφαλές, ελεύθερο, δυνατό, τα υπόλοιπα θα είναι πολύ πιο εύκολα γιατί δεν θα είναι μόνο του». «Οι υπόλοιποι, ποιοι; Οι υπόλοιποι, ποιοι; Δεν εγκρίνουν τι; Αυτό που είσαι; Αλήθεια; Και;» «Όσο πιο νωρίς κάποιος, ο καθένας μας, καταλάβει ότι πάνω απ’ όλα αξίζει να αγαπάει τον εαυτό του, τόσο πιο ωραία ζωή θα προλάβουμε να ζήσουμε. Γιατί είναι μία». Λίγο πριν από το περσινό Athens Pride, η Στέγη κυκλοφόρησε ένα βίντεο στο οποίο η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου συζητούσε με δύο εφήβους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, απαντώντας σε ερωτήσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από προσωπικές μέχρι δύσκολες ή άβολες. Μεταξύ άλλων, θίχτηκαν ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου με τρόπο άμεσο και ειλικρινή που σπάνια βλέπουμε να υιοθετούν οι εκπρόσωποι του ελληνικού πολιτισμού, σε μια ανοιχτή συζήτηση για τη σημασία του να είσαι ο εαυτός σου. Άλλωστε, όπως δήλωσε η κ. Παναγιωτάκου, «η δουλειά μας δεν είναι να παράγουμε πολιτισμό αλλά να αλλάζουμε την κουλτούρα των ανθρώπων».

Πώς αντιμετωπίζουν το hate speech και τις κρίσεις στα social media;

Πέντε χιλιάδες οργανικά σχόλια μετρούσε η ανάρτηση για τον Ζακ στο Facebook της Στέγης μέσα σε 2-3 ώρες. «Τότε είδαμε πόσο διχασμένη είναι η κοινωνία, είδαμε το μίσος, τον σκοταδισμό. Δεν λογοκρίνουμε τα σχόλια, τα αφήνουμε, πρέπει να υπάρχει ένας διάλογος, πρέπει να γνωρίζουμε σε ποια κοινωνία ζούμε. Μπορώ να σου πω ότι ένιωσα πολύ υπερήφανος εκείνη την ημέρα, όπως και ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος (σ.σ. Υπεύθυνος Περιεχομένου της Στέγης) που είχε την αρχική πρωτοβουλία. Ο Ζακ έχει γίνει σύμβολο αδιαμφισβήτητο, μάρτυρας. Δυστυχώς, χάθηκε ένας άνθρωπος για να αφυπνιστεί μια κοινωνία αδιάφορη ως τώρα. Πολλές ζωές έχουν χαθεί, όπως του Βαγγέλη Γιακουμάκη. Πολλές ψυχές έχουν βασανιστεί».

Συμπερίληψη: Καλλιτεχνικές επιλογές που εστιάζουν στο queer κοινό

Η επόμενη σεζόν θα είναι queer για τη Στέγη: θα διοργανωθεί ξανά το «I’m positive» με καλεσμένους από το εξωτερικό και σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θα διεξαχθεί το συνέδριο σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και θα έρθουν αντιπρόσωποι όλων των Pride του κόσμου για το ετήσιο συνέδριό τους, στο οποίο συμμετέχει η Στέγη. Όπως κάθε χρονιά, το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της Στέγης θα περιλαμβάνει παραστάσεις με κοινωνικές προεκτάσεις, όπως η διασκευή του θεατρικού Tom at the farm του Μισέλ Μαρκ Μπουσάρ, που έγινε και ταινία από τον Ξαβιέ Ντολάν. Θα ανέβει τον Δεκέμβριο στη Μικρή Σκηνή σε σκηνοθεσία Σαράντου Ζερβουλάκου.

Athens Pride 2019

Στο φετινό περίπτερο της Στέγης στο Athens Pride το κοινό θα βρει το νέο βιβλίο για τον Ζακ Κωστόπουλο (σε συνεργασία με τις εκδόσεις Το Ροδακιό), το οποίο μάλιστα θα είναι δίγλωσσο, στα ελληνικά και στα αγγλικά. Θα υπάρχει ειδικά σχεδιασμένο rainbow photo corner, ενώ το «I’m positive» θα είναι ξανά εκεί, μοιράζοντας ενημερωτικό υλικό για την PrEP. Τέλος, θα μοιράζεται και η καθιερωμένη Pride βεντάλια της Στέγης με φετινό μότο το «Never Stop». «Απ’ όλα τα μηνύματα των τελευταίων ετών, το “Είναι θέμα παιδείας” ήταν για μένα το πιο καίριο» καταλήγει ο Νίκος Αθανασόπουλος. «Για μένα, όμως, είναι και θέμα ευτυχίας. “Παιδί μου, είσαι ευτυχισμένο;” Αν κάθε γονιός έκανε αυτή την ερώτηση και ήταν έτοιμος να ακούσει την αλήθεια τα πράγματα θα ήταν αλλιώς. Αν οι γονείς δεν αποδεχτούν ποτέ ένα παιδί, εκείνο πάντα θα βασανίζεται κι έτσι δημιουργούνται ψυχές-φαντάσματα. Είναι θέμα ουσίας η ορατότητα. Στόχος μας είναι κάθε χρόνο να μιλάμε για τα αυτονόητα που δεν είναι δεδομένα, να αγγίζουμε περισσότερους ανθρώπους. Για εμάς είναι θέμα παιδείας αλλά και ευτυχίας. Αλήθεια, τι ωραίο να είσαι ο εαυτός σου...».

Μετά τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου

Ο Νίκος Αθανασόπουλος θυμάται τη γνωριμία του με τον Ζακ Κωστόπουλο, τη συνεργασία τους και τη στιγμή που, λίγο μετά την ανακοίνωση της δολοφονίας του και ενώ η αστυνομική έρευνα βρισκόταν ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο, η Στέγη τοποθετήθηκε και πάλι δημόσια στα social media, διεκδικώντας, στη μνήμη του, δικαιοσύνη, ελευθερία και δημοκρατία. «Ο Ζακ είχε συνεργαστεί με τη Στέγη. Πέρσι τέτοιες μέρες συμμετείχε στην παραγωγή Faster than light και την ημέρα της πρεμιέρας της παράστασης τον συνάντησα να περπατάει μέσα στο κτίριο ντυμένος νεκρή νύφη. Δεν τον ήξερα και με ρώτησε ο Γιάννης Παπαγιαννόπουλος, πρόεδρος του Athens Pride, “δεν γνωρίζεις τον ευφυή Ζακ;”. Μου τον σύστησε. Δεν τον ξαναείδα. Η ανακοίνωσή μας, όμως, θα έβγαινε ακόμα και αν δεν τον είχαμε γνωρίσει ποτέ. Έπρεπε να πάρουμε θέση. Και αυτή η ανακοίνωση της Στέγης μπορεί να διαβαστεί και ως μια μονάδα μέτρηση της κοινωνίας. Μπορεί κανείς να κάνει διδακτορική διατριβή μελετώντας τα σχόλια».

LIFO /6.6.2019

6

ταν το 2015 η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση φωτίστηκε με την πολύχρωμη σημαία της LGBTQI+ κοινότητας με αφορμή την ψήφιση στην ελληνική Βουλή της επέκτασης του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια σημειώθηκε μια τομή στον ελληνικό πολιτισμό. Ένας μεγάλος, σημαντικός πολιτιστικός φορέας για πρώτη φορά δήλωνε ανοιχτά, χωρίς περιστροφές, πως είναι εκεί, πως είναι σύμμαχος και πως αποτελεί πρωτίστως ένα ασφαλές καταφύγιο για όλα τα μέλη της κοινότητας. Ταυτόχρονα, όλοι οι ΛΟΑΤΚΙ+ ένιωσαν πως η Στέγη είναι δίπλα τους ουσιαστικά, όχι μόνο στα λόγια. Είχε προηγηθεί το ντεμπούτο της Στέγης στο Athens Pride της ίδιας χρονιάς, αλλά και ακόμα νωρίτερα, το 2011, η αγορά από το Ίδρυμα Ωνάση του έργου της Γεωργίας Σαγρή «Screw us and we multiply», τα έσοδα του οποίου πήγαν για τη στήριξη του Pride εκείνης της χρονιάς. Γιατί όμως αυτό που σε όλα τα μεγάλα μουσεία και πολιτιστικά ιδρύματα του δυτικού κόσμου είναι αυτονόητο, στην Ελλάδα τηρείται περήφανα μόνο από μια χούφτα τολμηρών ανθρώπων; Και, εν τέλει, πόσο δύσκολο ήταν το coming out της Στέγης, πόσο χρόνο τούς πήρε να καταλήξουν σε αυτή την απόφαση, ποιες ζυμώσεις έγιναν; Υπήρξαν δεύτερες σκέψεις και αναλογίες με τα στάδια στο coming out ενός φυσικού προσώπου; Τέσσερα χρόνια μετά, και ενώ η Στέγη συμμετέχει στο Athens Pride με μια σειρά δράσεων από τις 31 Μαΐου και ετοιμάζεται να κατέβει με περίπτερο για πέμπτη συνεχή φορά, ο project leader του Onassis Stegi in Athens Pride Week Νίκος Αθανασόπουλος εξηγεί:

QUEER ATHENS

Ο project leader του Onassis Stegi in Athens Pride Week Νίκος Αθανασόπουλος © Πάρις Ταβιτιάν

«Η Στέγη ήταν πάντα queer»

«To coming out της Στέγης το θεωρήσαμε αυτονόητο. Σχεδόν δεν το συζητήσαμε. Είπαμε “φέτος πάμε στο Pride” και πήγαμε. Είναι κάτι το οποίο δεν κάναμε για επικοινωνιακούς λόγους. Για εμάς είναι η ουσία, η παρακαταθήκη που θέλουμε να αφήσουμε ως προς τα θέματα που αφορούν τον άνθρωπο. Κάνουμε μια δουλειά ανθρωποκεντρική, γιατί “όποια κι αν είναι η ερώτηση, η απάντηση είναι ο άνθρωπος”». Είμαστε ένας οργανισμός που επιχειρεί να συνομιλήσει με την κοινωνία μέσω της τέχνης. Δεν κάνουμε, όμως, μόνο αυτό. Δεν λειτουργούμε με γνώμονα αυτό που θέλει να ακούσει ο κόσμος. Πρέπει να πηγαίνεις με οδηγό αυτό που εσύ νιώθεις ότι αξίζει τον κόπο. Το coming out έγινε μάλλον τη στιγμή που φτιάχτηκε η Στέγη. Ήταν queer από την αρχή».

Τομή στον πολιτισμό και στα ανθρώπινα δικαιώματα

Πώς νιώθουν όμως οι εργαζόμενοι της Στέγης, που είναι ο μοναδικός πολιτιστικός φορέας που κάνει το αυτονόητο στην Ελλάδα; Και γιατί οι υπόλοιποι μεγάλοι φορείς δεν έχουν επιχειρήσει ανάλογες κινήσεις σε μια χρονική συγκυρία μεγάλων αλλαγών για την Ελλάδα, όταν η LGBTQI+ κοινότητα τους έχει ανάγκη στη μάχη της ενάντια στον ρατσισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και κάθε είδος λεκτικής, σωματικής και ψυχολογικής βίας που δέχεται καθημερινά; «Αυτό οφείλεται στην Αφροδίτη Παναγιωτάκου (σ.σ. Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση). Έχουμε επικεφαλής έναν άνθρωπο τόσο ελεύθερο, που σου λέει “μη φοβάσαι να κάνεις λάθος”. Δεν λογοκρινόμαστε, είμαστε έξω από το comfort zone μας γιατί έτσι είναι η φιλοσοφία μας. Πιστεύω ότι ο Έλληνας από τη φύση του δεν είναι ούτε φοβικός ούτε ρατσιστής. Ως μονάδες είμαστε ανοιχτόμυαλοι, όμως έχουμε μεγαλώσει σε θρησκευτικό κράτος, με τόνους συντηρητισμού να μας πλακώνουν. Αυτό δεν αλλάζει εύκολα. Αυτή την αλλαγή αντιλαμβανόμαστε ως μέρος της αποστολής μας. Σχετικά με τους άλλους φορείς, δεν μπορώ να μιλήσω. Μπορώ όμως να διαβεβαιώσω πως είναι ωραία, όταν είσαι εκτός του comfort zone σου».

Η Στέγη ασφαλές και φιλόξενο περιβάλλον

Σε ένα από τα πρώτα μεγάλα πάρτι της Στέγης, στο πλαίσιο του Hypnos Project του 2016, που πραγματοποιήθηκε σε όλους τους χώρους του κτιρίου, θυμάμαι να βλέπω για πρώτη φορά ανθρώπους in drag να κυκλοφορούν ελεύθερα και χωρίς φόβο, εκτός των κλασικών στεκιών της LGBTQI+ κοινότητας. « Ήταν statement αυτό το πάρτι, ούτε εμείς δεν το περιμέναμε. Έμοιαζε με σκληροπυρηνικό μπαρ του Βερολίνου η Στέγη εκείνο το βράδυ» σχολιάζει ο Νίκος Αθανασόπουλος. Η Στέγη έχει κατορθώσει να είναι ένα φωτεινό, φιλόξενο μέρος για την LGBTQI+ κοινότητα της Αθήνας. «Θέλω να αναφερθώ σε μια τρανς σεξεργάτρια, Σίσσυ νομίζω τη λένε, που ήρθε φέτος στο “I’m positive” και μου είπε “έβλεπα το κτίριο τόσα χρόνια, δεν το πίστευα ποτέ ότι θα περνούσα απέναντι με αυτή την αφορμή”. Είναι σημαντικές στιγμές αυτές. Νιώθουμε χαρά, όχι υπερηφάνεια».

LIFO /6.6.2019

5

QUEER ATHENS

Δεν λειτουργούμε με γνώμονα αυτό που θέλει να ακούσει ο κόσμος. Πρέπει να πηγαίνεις με οδηγό αυτό που εσύ νιώθεις ότι αξίζει τον κόπο. Το coming out έγινε μάλλον τη στιγμή που φτιάχτηκε η Στέγη. Ήταν queer από την αρχή.

Body politics (2018) © Κική Παπαδοπούλου

Age & Beauty: Part 1 (2016) © Bylan Douglas

Body politics (2018) © Ελίνα Γιουνανλή

LIFO /6.6.2019

4

Σ, ΚΑΙ ΧΊΑΣ

QUEER ATHENS

I´M POSITIVE (2018)

LIFO /6.6.2019

3

QUEER ATHENS

ΣΤΈΓΗ ΚΑΙ LGBTQI+ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑ

ΑΠΌ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑ

ΕΊΝΑΙ ΘΈΜΑ ΠΑΙΔΕΊ ΑΛΛ ΕΥΤ

Μια κατατοπιστική συζήτηση με τον project leader του Onassis Stegi in Athens Pride Week Νίκο Αθανασόπουλο για την ουσιαστική στήριξη της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση προς την LGBTQI+ κοινότητα μέσα από τα προγράμματα, τις δράσεις αλλά και τη συνολικότερη καθημερινή στάση της προς τα ανθρώπινα δικαιώματα.

LIFO /6.6.2019

2