Τεύχος 660

ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ κυκλοφορει καθε πεμπτη free press 29.10.2020 τευχοσ 660

λέσχη ανάγνωσης

λα

20 ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΦΑΓΗΤΟΥ

η έντυπ στην οση έκδ cus Bari : Fo Πηγή 020 2

Μεταμορφώσεις Η LiFO διαβάζει 11 KEIMENA ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΛΙΣΤΑΣ

2 lifo – 29.10.20

7 ΣΤΗΛΕΣ Αμερικανικές εκλογές από τον γιάννη πανταζόπουλο

Ο Ερντογάν πρόβλημα όλης της Ευρώπης από τh βασιλικη σιουτη

To δικαίωμα στη βλασφημία

index

από τον βασίλη βαμβακα

από τη βιβιαν στεργιου

Σπίτι-δουλειά, δουλειάσπίτι, όλα ένα Zoom είναι από τον δημήτρη πολιτάκη

ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

μεταμορφώσεις

11

Γενναίες δόσεις εθνικού κριντζ

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ commercial director Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας –––––– εμπορ ικ ο τμημα advertising director Γιώτα Αθανασοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Ελένη Γκοβάτσου digital campaign manager Αγγελική Λάζου client service coordinator Ξένια Στασινοπούλου (xenia@lifo.gr) –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head) Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα –––––– σ υνταξη αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Γιάννης Βασιλείου, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Δημήτρης Κυριαζής, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Σταυρούλα Παπασπύρου, Γεωργία Παπαστάμου, Μαρία Παππά, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Βασιλική Σιούτη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Κατερίνα Αγριμανάκη, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά

ΔΙΌΡΘΩΣΗ Το έργο του εξωφύλλου του τεύχους 659 ήταν της Λεωνί Καπέλη, «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του φαίνεσθαι», και όχι του Oρέστη Καραλή, όπως εκ παραδρομής γράφτηκε.

διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Άλκηστις Γκούμα, Βασίλης Κοτρωνάκης διανομή Άκης Ιωάννου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε 29.10.20 – lifo

3

Editorial

Ο Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος επί το έργον... Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν

Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ PODCASTS Καινούργιο κοσκινάκι ΜΟΥ, μετά λόγου γνώσεως.

Πριν από έναν χρόνο ακριβώς, 6 Οκτωβρίου του 2019, επιχείρησα με εντελώς χειροποίητο τρόπο να γράψω το πρώτο μου podcast στη LiFO. Δεν υπήρχε στούντιο, ούτε μικρόφωνα, ούτε ακριβώς θέμα. Ήθελα απλώς να δοκιμάσω πώς γίνεται. Πάντα με γοήτευε η σκέψη ότι κλεισμένος σε ένα δωμάτιο (ξενοδοχείου, προτιμότερο) μπορώ να «φτιάξω» έναν κόσμο πληροφορίας ή, μάλλον, επικοινωνίας, χρησιμοποιώντας τις κατακτήσεις της τεχνολογίας, που τελευταίως μου κόβουν την ανάσα

aπο τον σταθη τσαγκαρουσιανο

– τόσο θαυμαστές τις βρίσκω. Συνέβαλε και η πετριά μου με τα γκάτζετ και τον χαϊφιντελισμό που πρόσθεταν «γκλάμουρ» στο ευγενές μου κάψιμο. Έχει τύχει να ξενυχτήσω για να κατακτηθεί η απειροελάχιστη ευκρίνεια σε μια φωτογραφία, που οι τεχνικοί με διαβεβαιώνουν ότι το γυμνό μάτι δεν διακρίνει. Με ένα επαγγελματικό μαγνητόφωνο, μια ψείρα και το iΜovie έγραψα και μοντάρισα το πρώτο επεισόδιο, χωρίς χοντρά τεχνικά λάθη. Μου άρεσε το παιχνίδι της ανακάλυψης. Ενστικτωδώς σχεδόν, αυτοδίδακτα, είχα φτιάξει το δοχείο που μέσα του έπρεπε να ρίξω περιεχόμενο. Έτσι γεννήθηκαν τα podcasts της LiFO. Η πιο επιτυχημένη κίνησή μας, μετά τη δημιουργία του site. Ήξερα, βέβαια, την τονωτική άνθηση των podcasts, ειδικά στις ΗΠΑ. Πώς μετασχημάτισε, και σε μερικές περιπτώσεις έσωσε, μέσα που αξίζουν, αλλά δεν είχαν καταφέρει να διαχειριστούν σωστά τους μετασχηματισμούς της μπίζνας και την κρίση. Ήξερα ότι «οι γέροι βλέπουν τηλεόραση, οι baby boomers ακούνε ραδιόφωνο και οι νέοι podcasts». Αλλά δεν ήταν αυτό το κίνητρο. Εξού και δεν διεκδικώ το γέρας της διορατικότητας. Συνέβη αυτό που είχε γίνει και με την πρώιμη δημιουργία του LIFO.gr: ήθελα να δοκιμάσω το καινούργιο! Να παίξω με τις δυνατότητες της νέας εποχής.

Tα logistics ήρθαν μετά, όπως οι μέλισσες. Αν και είναι νωρίς (δεν έχει καν ξεδιπλωθεί η σκαλέτα όσων θέλουμε να κάνουμε), ήδη το τμήμα Ρodcasts της LiFO πάει να γίνει ένα πλήρες ραδιόφωνο on demand. Που με την πριμοδότηση της υψηλής επισκεψιμότητάς μας δεν χρειάζεται καν τις πλατφόρμες για να φτάσει στο κοινό (το 90% της ακρόασης γίνεται μέσω του LIFO.gr και μόλις το 8% από την Αpple και το Spotify). Αυτό έχει δημιουργήσει ένα ρεύμα φρεσκάδας στη θεματολογία της LiFO, καθώς, έτσι όπως δουλεύουμε όλοι ενθουσιασμένοι, χωρίς τα στεγανά, τη σεμνοτυφία και τον μικροαστισμό του ραδιοφώνου, η θεματολογία έχει αποκτήσει μια νέα ελευθερία. Διότι αυτό είναι η βασική διαφορά των podcasts από το ραδιόφωνο: δεν είναι κιμάς ψιλοκομμένος από λόγια της πλώρης και διαφημιστικά μηνύματα – αυτή την κάπως σαχλή ροϊκότητα που συνοδεύει τα Σπιρτόκουτα της μάζας σαν live βόμβος και

4 lifo – 29.10.20

παφλασμός, χωρίς κανείς να νοιάζεται τι ακούει. Τα podcasts σού μιλούν στο αυτί (η συντριπτική πλειονότητα τα ακούει με ακουστικά), έχουν συγκεκριμένο θέμα, είναι ηχογραφημένα, δεν έχουν διακοπές και χτίζουν κόσμους πιστούς – εφόσον βέβαια τους κερδίσουν. Είναι η ουσία της επικοινωνίας, μετά λόγου γνώσεως – όχι πολτός που ντύνει σαν μπεσαμέλ το διαφημιστικό μήνυμα (ή το αντίθετο). Εμένα, όμως, με γοητεύουν για άλλους λόγους. Πρώτον, για τη δυνατότητά τους να γίνουν (άμποτε και σ’ εμάς) ηχητικά ντοκιμαντέρ –με δημιουργική ελευθερία, στοιχεία ποιητικά ή και δραματικά, docudramas ή docufiction–, αφορμή για συζητήσεις τολμηρές και πειραματισμούς παράτολμους, που δεν θα τρέμουν μη θίξουν το EΣΡ και τον Καλλίνικο. Δεύτερον, για τον ακριβώς αντίθετο λόγο. Γιατί υπερασπίζονται μεγάλες αξίες που σήμερα θεωρούνται αντιδημοφιλείς και αντιεμπορικές. Δεν ξέρω (μάλλον ξέρω) πώς οδηγηθήκαμε σε αυτό το ενδεές αισθητικό flatline, όπου όλοι, ακόμη και οι αυστηροί πνευματικοί θεσμοί, θέλουν να είναι χαριτωμένοι, «ανοιχτοί στο μεγάλο κοινό» και τελικά λαϊκιστές. Πιστεύω ότι οι σοβαροί πρέπει να ασχολούνται με τα σοβαρά, για να διαφυλαχτεί απροκατάληπτα και ασυνθηκολόγητα η φλόγα του στοχασμού και της ομορφιάς μέσα στη θύελλα της φτήνιας του εμπορίου. Ορισμένα σοβαρά πράγματα δεν είναι εκεί που είναι για να πουλάνε αλλά για να βάζουν πλάτη, να μην πέσει ο κόσμος στα πατώματα. Δεν είναι πρώτο τραπέζι πίστα και δεν θα έπρεπε. Υπάρχουν απλώς. Αλλά όποιος τα ανακαλύπτει την ώρα τη σωστή, σώζεται! Πιστεύω, λοιπόν, ότι υπάρχει ανάγκη τα podcasts να βοηθήσουν και προς αυτή την κατεύθυνση. Προσφέρονται ακόμη περισσότερο από την ασθματική σκαλέτα του site – παρότι κι εκεί το προσπαθούμε. Μη σας πρήζω όμως. Θα φανεί, αν όλα αυτά τα εννοώ ή όχι. Και το monetization; ρωτάει το οικονομικό τμήμα. Πού να σου εξηγώ…

instagram.com/stathis_tsagkarousianos

29.10.20 – lifo

5

Όλη η Ελλάδα διαβάζει LiFO

6.755.720 UNIQUE VISITORS στην ψηφιακή έκδοση ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2020

Reuters:

Το LiFO.gr στη λίστα με τα κορυφαία ενημερωτικά sites στην Ελλάδα για το 2020

αναγνωσιμοτητα

LiFO 136,6 ATHENS VOICE

125,6

στοιχεια focus bari 2020

πη έντυ στην οση έκδ Bari us : Foc Πηγή

Στην κορυφή, αλλά με ποιότητα

6 lifo – 29.10.20

town

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΈΣ ΕΚΛΟΓΈΣ:

ΠΟΙΟΝ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΔΎΟ ΥΠΟΨΉΦΙΟΥΣ ΠΡΟΤΙΜΟΎΝ TΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ;

ΤΖΌΝΙ ΡΌΤΕΝ Τραγουδιστής των Sex Pistols

Η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει. Τι δηλώνουν οι υποψήφιοι; Και ποια θέση παίρνουν κάποιες διασημότητες μεταξύ των δύο μονομάχων των επόμενων εκλογών; ΤΈΙΛΟΡ ΣΟΥΊΦΤ

ΝΤΌΝΑΛΝΤ ΤΡΑΜΠ Υποψήφιος Ρεπουμπλικάνων (από ομιλία του στην Τζόρτζια)

ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΈΣ ΕΚΛΟΓΈΣ της 3ης Νοεμβρίου θεωρούνται οι πιο κρίσιμες των τελευταίων ετών. Ο Ντόναλντ Τραμπ από την πλευρά των ρεπουμπλικανών και ο Τζο Μπάιντεν, εκπροσωπώντας το Κόμμα των Δημοκρατικών, συγκρούονται με στόχο την πολυπόθητη νίκη που θα τους οδηγήσει στον Λευκό Οίκο. Μια πρωτόγνωρη εκλογική αναμέτρηση, η οποία πραγματοποιείται εν μέσω πανδημίας και έχει κερδίσει το ενδιαφέρον των Αμερικανών, αφού ήδη περίπου 60 εκατομμύρια πολίτες έχουν ψηφίσει μέσω επιστολικής ψήφου ή διά ζώσης. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει. Τι δηλώνουν οι υποψήφιοι; Και ποια θέση παίρνουν κάποιες διασημότητες μεταξύ των δύο μονομάχων των επερχόμενων εκλογών;

«Ξέρετε κάτι; Το να αγωνίζομαι εναντίον του χειρότερου υποψηφίου στην ιστορία της αμερικανικής πολιτικής είναι πιεστικό. Φαντάζεστε να χάσω; Τι θα κάνω; Θα λέω ότι έχασα από τον χειρότερο υποψήφιο στην ιστορία της πολιτικής. Δεν θα νιώσω πολύ καλά. Ίσως χρειαστεί να φύγω από τη χώρα, δεν ξέρω».

ΤΖΟ ΜΠΆΙΝΤΕΝ Υποψήφιος Δημοκρατικών (από ομιλία του στο Ντελαγουέρ)

«Ως Πρόεδρος, θα δώσω εντολή να φοριούνται οι μάσκες σε όλα τα ομοσπονδιακά κτίρια και σε όλα τα μέσα μεταφοράς σε όλες τις Πολιτείες, γιατί οι μάσκες σώζουν ζωές. Η χρήση μάσκας δεν είναι πολιτική δήλωση αλλά επιστημονική επιταγή. Είναι ένδειξη πατριωτικής υπερηφάνειας».

ΜΠΑΡΆΚ ΟΜΠΆΜΑ Πρώην Πρόεδρος ΗΠΑ (από ομιλία του σε προεκλογική συγκέντρωση στήριξης του δημοκρατικού υποψήφιου Προέδρου Τζο Μπάιντεν στο Μαϊάμι της Φλόριντα)

«Οκτώ μήνες από την έναρξη αυτής της πανδημίας και τα κρούσματα εξακολουθούν να καταγράφουν νέα ρεκόρ. Αυτή η πανδημία θα ήταν δύσκολο να τη διαχειριστεί οποιοσδήποτε Πρόεδρος, αλλά η ιδέα ότι αυτός ο Λευκός Οίκος έπραξε οτιδήποτε άλλο εκτός από το να τα κάνει μαντάρα είναι παράλογη. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν πρόκειται ξαφνικά να μας προστατεύσει. Δεν είναι καν σε θέση να πάρει τις στοιχειώδεις προφυλάξεις για να προστατεύσει τον εαυτό του».

Μιλώντας υπέρ του υποψήφιου Προέδρου των δημοκρατικών σημείωσε: «Είναι αναμφισβήτητα ένας άνθρωπος με αξίες και χαρακτήρα, κάτι που λείπει απελπιστικά σήμερα από την Ουάσιγκτον. Είναι αξιοπρεπής, έντιμος, ευγενικός, αξιόπιστος, αλληλέγγυος και, πάνω απ’ όλα, έμπειρος για το αξίωμα».

ΜΠΡΑΝΤ ΠΙΤ Ηθοποιός

Στο τελευταίο βίντεο της προεκλογικής εκστρατείας του Τζο Μπάιντεν με τίτλο Μake life better (Κάνε τη ζωή καλύτερη) ο διάσημος ηθοποιός αφηγείται σε 60 δευτερόλεπτα γιατί ο υποψήφιος των δημοκρατικών πρέπει να είναι η επιλογή των Αμερικανών ψηφοφόρων για την προεδρία. Συγκεκριμένα, ακούγεται να λέει: «Εκείνοι που επέλεξαν αυτήν τη χώρα, εκείνοι που πολέμησαν γι’ αυτήν, μερικοί ρεπουμπλικανοί, μερικοί δημοκρατικοί, και οι περισσότεροι κάπου ενδιάμεσα, όλοι αναζητούν το ίδιο πράγμα: κάποιον να καταλαβαίνει τις ελπίδες, τα όνειρά τους, τον πόνο τους. Κάποιον να ακούει και να τους ενθαρρύνει ώστε να σηκώνονται κάθε πρωί και να δουλεύουν για να κάνουν τη ζωή τη δική τους και της οικογένειάς τους καλύτερη. Κάποιον να τους κοιτά στα μάτια, να τους συμπεριφέρεται με σεβασμό. Να λέει την αλήθεια. Να εργάζεται το ίδιο σκληρά για εκείνους που τον ψήφισαν αλλά και για εκείνους που δεν τον ψήφισαν. Κάποιον να είναι Πρόεδρος για όλους του Αμερικανούς».

ΤΖΈΝΙΦΕΡ ΆΝΙΣΤΟΝ Hθοποιός

«Τους ψήφισα γιατί αυτήν τη στιγμή η χώρα είναι πιο διχασμένη από ποτέ» έγραψε η Άνιστον, αναφερόμενη στους Μπάιντεν και Χάρις. «Αυτήν τη στιγμή λίγοι άνδρες στην εξουσία αποφασίζουν τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν οι γυναίκες με τα δικά τους σώματα. Ο σημερινός μας Πρόεδρος έχει αποφασίσει ότι ο ρατσισμός δεν είναι πρόβλημα. Επανειλημμένα και δημόσια έχει αγνοήσει την επιστήμη, τόσο πολλοί άνθρωποι έχουν πεθάνει».

Ηθοποιός

Μιλώντας εναντίον του Ντόναλντ Τραμπ, δήλωσε: «Δεν του αξίζει κάτι άλλο. Η μοναδική εναλλακτική είναι να τον στείλουμε στη φυλακή. Είναι ένας γκάνγκστερ, απόλυτα διεφθαρμένος, που φθείρει τον ιστό της χώρας μας. Επιπλέον, απέδειξε ότι είναι ανίκανος και φέρει τεράστιες ηθικές ευθύνες. Υπέπεσε σε σοβαρά λάθη και κατά τη διαχείριση της πανδημίας, μιλώντας για μεγάλο διάστημα για φάρσα. Και ως γκάνγκστερ που είναι, θα καταφύγει σε βρόμικες μεθόδους, ούτως ώστε να παραμείνει στην εξουσία. Έχουμε μπροστά μας δύσκολους μήνες, αλλά ας ελπίσουμε πως θα γιορτάσουμε κι εμείς την απελευθέρωσή μας».

ΣΤΊΒΕΝ ΚΙΝΓΚ Συγγραφέας

«Ο Τραμπ είναι χειρότερος από οποιαδήποτε ιστορία τρόμου έχω γράψει», ενώ για τον Μπάιντεν, σε tweet του, υποστήριξε: «Έχεις έναν αξιοπρεπή άνθρωπο εναντίον ενός γελοίου, χονδροειδέστατου, φωνακλά νταή, χωρίς συγκεκριμένα σχέδια για οτιδήποτε».

από τον γιάννη πανταζόπουλο

ΆΝΝΑ ΓΟΥΊΝΤΟΥΡ Επικεφαλής της αμερικανικής «Vogue»

ΡΌΜΠΕΡΤ ΝΤΕ ΝΊΡΟ

TheBuzz

talk

Αμερικανίδα ποπ σταρ

Εξοργισμένη με τον Ντόναλντ Τραμπ, έγραψε σε προσωπικό της λογαριασμό στα social media: «Αφού πυροδοτήσατε τη φωτιά για την υπεροχή της λευκής φυλής και του ρατσισμού καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας σας, έχετε το θράσος να παριστάνετε τον ηθικά ανώτερο, προτού απειλήσετε με χρήση βίας. Θα ψηφίσουμε για να φύγετε τον Νοέμβριο».

Για εκείνον ο Τραμπ αποτελεί τη «μόνη λογική επιλογή». Για τον Τζο Μπάιντεν είπε πως «είναι ανίκανος να ηγηθεί». Ο Σε πρόσφατη συνέντευξή του, φορούσε ένα καπέλο με το διάσημο σλόγκαν του Ντόναλντ Τραμπ «Make America Great Again» και δήλωσε ότι θα ψηφίσει τον Αμερικανό Πρόεδρο στις προσεχείς εκλογές.

29.10.20 – lifo

7

talk

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Ο Ερντογάν πρόβλημα όλης της Ευρώπης

town

από τh βα σ ι λι κη σ ι ου τη

Όλα όσα ζήσαμε στην πολιτική αυτή την εβδομάδα.

Ταγίπ Ερντογάν, όλο και πιο επίμονα πλέον, όπως φάνηκε αυτές τις μέρες, εμφανίζεται ως ηγέτης και αυτόκλητος προστάτης όλων των μουσουλμάνων, επιχειρώντας να τους στρέψει κατά των φιλελεύθερων δυτικών δημοκρατιών. Μετά την εργαλειοποίηση των Σύριων τζιχαντιστών που μισθώνει και στέλνει στη Λιβύη και την Αρμενία, μετά την εργαλειοποίηση των μεταναστών, με τους οποίους απειλούσε την Ε.Ε., για να πάρει ανταλλάγματα, τώρα επιχειρεί να εργαλειοποιήσει και τους μουσουλμάνους της Ευρώπης, χρησιμοποιώντας τους ως όπλο κατά των ευρωπαϊκών χωρών στις οποίες ζουν και εργάζονται. Η επιθετική ρητορική και οι ύβρεις του δεν στρέφονται πια μόνο κατά του Εμανουέλ Μακρόν και της Γαλλίας ή της Ελλάδας αλλά και κατά της Ευρώπης συνολικά, εναντίον της οποίας επιχειρεί να πυροδοτήσει τον φανατισμό του μουσουλμανικού πληθυσμού που ζει σε αυτήν. Αρκετές μέρες πριν από τον αποκεφαλισμό του Γάλλου καθηγητή, πάλι μετά από εμπρηστικές δηλώσεις του Ερντογάν εναντίον του Μακρόν, με τις οποίες στοχοποιούσε και τον ίδιο και τη Γαλλία, είχαν πραγματοποιηθεί στην Κωνσταντινούπολη διαδηλώσεις φανατικών ισλαμιστών, οι οποίοι κρατούσαν πλακάτ με απειλές κατά του Γάλλου Προέδρου που έλεγαν ότι «θα πληρώσει ακριβά». Δήλωναν εξοργισμένοι με τις «προσβολές κατά του Ισλάμ υπό το πρόσχημα της ελευθερίας του Τύπου», εννοώντας την κυκλοφορία των σκίτσων του «Charlie Hebdo», αλλά και με την «αλαζονεία του Μακρόν» στην ανατολική Μεσόγειο. (Η Γαλλία είχε καταγγείλει το καλοκαίρι ότι φρεγάτα της που συμμετείχε στην επιχείρηση του ΝΑΤΟ «Sea Guardian» στην ανατολική Μεσόγειο, όταν επιχείρησε να ελέγξει αν το τουρκικό πλοίο Cirkin μετέφερε παράνομα όπλα στη Λιβύη, παρενοχλήθηκε από πλοίο του τουρκικού πολεμικού ναυτικού). Πάντως, χρειάστηκαν δέκα μέρες (και αρκετές πιέσεις από τη Γερμανία, αναφέρουν διπλωματικές πηγές) για να καταδικάσει η Τουρκία τον αποτρόπαιο αποκεφαλισμό του Γάλλου καθηγητή Σαμιέλ Πατί, ενώ ο Ερντογάν δεν εξέφρασε καν τα συλλυπητήριά του. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας, που έχει κερδίσει την υποστήριξη πολλών Ευρωπαίων με τη στάση αυτή, δήλωσε πως δεν θα επιτρέψει την εργαλειοποίηση της θρησκείας από τον Ερντογάν, ούτε θα υποκύψει στον εκβιασμό των φανατικών ακραίων ισλαμιστών.

FAKE NEWS Μια έκφραση της στοχοποίησης αυτής ήταν τα fake news που διαδόθηκαν την περασμένη εβδομάδα, υποστηρίζοντας ότι ο Μακρόν έδωσε εντολή να προβληθούν σε όλα τα κυβερνητικά κτίρια τα σκίτσα του σατιρικού «Charlie Hebdo» για τον Μωάμεθ, που οι μουσουλμάνοι θεωρούν προσβλητικά. Η αλήθεια είναι ότι αυτό έγινε μόνο σε ελάχιστα κτίρια στο Μονπελιέ και στην Τουλούζη, χωρίς εντολή από το Ελιζέ. Ήταν μια πρωτοβουλία των τοπικών αρχών, ως αντίδραση του κοσμικού κράτους της Γαλλίας. Επίσης, τα σκίτσα σατίριζαν όλες τις θρησκείες εξίσου και όχι μόνο το Ισλάμ, όπως ψευδώς διαδόθηκε για να προκαλέσει την οργή των μουσουλμάνων.

Ο ΕΡΝΤΟΓAΝ, Η ΕΥΡΩΠΗ, ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ Η ανάδειξη του ρόλου του Ερντογάν επηρεάζει άμεσα την ελληνική υπόθεση και τις διαφορές με την Τουρκία, ενώ έμμεσα επηρεάζει και το μεταναστευτικό ζήτημα. Αυτά τα δύο, ελληνο-

8 lifo – 29.10.20

Είναι προφανές ότι δεν στρέφεται μόνο κατά της Ελλάδας, ούτε αποτελεί κίνδυνο μόνο γι’ αυτήν και την Κύπρο. Η Ελλάδα είναι το πρώτο βήμα για την επέκτασή του προς τη Δύση. Όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες, ακόμα και αυτοί που του κάνουν πλάτες, αντιλαμβάνονται ότι απειλεί τη σταθερότητα ολόκληρης της Ε.Ε.

τουρκικά και μεταναστευτικό, είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα της Ελλάδας αυτήν τη στιγμή, τα οποία οι ελληνικές κυβερνήσεις προσπαθούσαν χρόνια να πείσουν την Ε.Ε. να αντιμετωπιστούν ως ευρωπαϊκά και όχι ως αποκλειστικά ελληνικά, όπως τα παρουσίαζαν κάποιοι. Η Αθήνα, η οποία διατηρεί ιδιαίτερα χαμηλούς τόνους απέναντι στο μέγεθος των τουρκικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει τελευταία, επιδιώκει να αναδείξει τα επικίνδυνα σχέδια του Ερντογάν, ο οποίος δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει απροκάλυπτα το Ισλάμ στην καρδιά της Ευρώπης. Ο ίδιος αρέσκεται να εμφανίζεται ως ηγέτης των μουσουλμάνων (και) της ευρωπαϊκής ηπείρου, στην οποία υπολογίζεται ότι ζουν κάπου εβδομήντα εκατομμύρια μουσουλμάνοι. Από τη μετατροπή του ναού της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος και μετά, με τα λόγια και τα έργα του αποκαλύπτεται διαρκώς, καθώς έχει πετάξει τη μάσκα του μετριοπαθούς ισλαμιστή. Είναι προφανές ότι δεν στρέφεται μόνο κατά της Ελλάδας, ούτε αποτελεί κίνδυνο μόνο γι’ αυτήν και την Κύπρο. Η Ελλάδα είναι το πρώτο βήμα για την επέκτασή του προς τη Δύση. Όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες, ακόμα και αυτοί που του κάνουν πλάτες, αντιλαμβάνονται ότι απειλεί τη σταθερότητα ολόκληρης της Ε.Ε. «Ήταν μεγάλο λάθος να κηρύξει πόλεμο εναντίον των ευρωπαϊκών αξιών, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των ελευθεριών» σχολίαζε διπλωματική πηγή μετά τις πρόσφατες εμπρηστικές δηλώσεις του. «Μεγάλο λάθος είναι και η προώθηση του φανατικού Ισλάμ στην Ε.Ε., που έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες των Ευρωπαίων, οι οποίοι θεωρούν ίσες τις γυναίκες και δεν διώκουν την ομοφυλοφιλία ή τη μοιχεία, ούτε επιτρέπουν την έκδοση πιστοποιητικών παρθενίας και τους αναγκαστικούς γάμους, όπως συμβαίνει στο Ισλάμ». Η αναφορά του Νίκου Δένδια, μετά τη συνάντησή του με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, ότι «η Τουρκία έχει μετατραπεί σε γραφείο ταξιδίων για τζιχαντιστές» δεν ήταν τυχαία, καθώς κυβερνητικές πηγές αναφέρουν πως γι’ αυτό υπάρχουν στοιχεία, τα οποία θα τεθούν υπ’ όψιν των Ευρωπαίων. Κάποιες πληροφορίες αναφέρουν ότι όλα αυτά επιβεβαιώνονται και από τη ρωσική πλευρά, καθώς και ότι υπάρχουν τεκμήρια. Το θέμα του «τουρκικού γραφείου ταξιδίων των τζιχαντιστών» δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, που είναι πύλη, αλλά και άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Η τακτική της ελληνικής κυβέρνηση ήταν εξαρχής να αναδείξει τον ρόλο της Τουρκίας ως διεθνούς ταραξία που απειλεί όλη την Ευρώπη και όχι μόνο την Ελλάδα. Το προηγούμενο διάστημα, ειδικά μέχρι τον περασμένο Μάρτιο, δεν ήταν εύκολο να πείσει, αλλά τώρα μοιάζει σαν ο Ερντογάν να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να τη δικαιώσει.

ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΛΑΒΡΟΦ ΚΑΙ ΑΣΚΕΝΑΖΙ Η επίσκεψη του Σεργκέι Λαβρόφ, που γνωρίζει τα ελληνοτουρκικά όσο κανένας άλλος υπουργός Εξωτερικών ξένης χώρας (είναι άλλωστε ο μακροβιότερος), χαρακτηρίστηκε θετική από την κυβέρνηση, που δεν θέλει να έχει απέναντί της τη Ρωσία, την ώρα που η Τουρκία την απειλεί ανοιχτά. Η Ελλάδα, βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχει προσδεθεί απόλυτα στο άρμα των ΗΠΑ, αλλά η ελληνική κυβέρνηση δεν θέλει να παραμείνουν παγωμένες οι σχέσεις με τη Ρωσία. Ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίστηκε από την κυβέρνηση και η επίσκεψη του Γκάμπι Ασκενάζι, υπουργού Εξωτερικών του Ισραήλ, στο οποίο προσβλέπει για την αντιμετώπιση της Τουρκίας, καθώς η τελευταία αποτελεί απειλή και γι’ αυτήν τη χώρα.

KOINOI TOΠOI

To δικαίωμα στη βλασφημία

Το γαλλικό κράτος, εκτός από ανεξίθρησκο, γίνεται συνειδητά βλάσφημο, ταυτιζόμενο με τις γελοιογραφίες του περιοδικού, δείχνοντας τα όρια που πρέπει κανείς να δεχτεί αν θέλει να αποτελεί μέρος της γαλλικής κοινωνίας.

α π ο τον βα σ ί λη βα μ βα κα

O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.

αντίδραση του Εμανουέλ Μακρόν αλλά και σχεδόν σύσσωμης της πολιτικής ηγεσίας στη Γαλλία μετά τη δολοφονία του Σαμουέλ Πατί υπήρξε σφοδρή. Ο αποτρόπαιος αποκεφαλισμός του καθηγητή που δίδασκε στο σχολείο την ελευθερία του λόγου αποτέλεσε την αφορμή κήρυξης ενός συμβολικού πολέμου εναντίον του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Η ανάρτηση των σκίτσων του «Charlie Hebdo» σε γαλλικά κυβερνητικά κτίρια κορυφώνει μια σειρά κρατικών εκδηλώσεων που δηλώνουν πως δεν θα ανεχτούν άλλο τον θρησκευτικό φανατισμό που καταπολεμά την ελευθερία της έκφρασης. Το γαλλικό κράτος, εκτός από ανεξίθρησκο, γίνεται συνειδητά βλάσφημο, ταυτιζόμενο με τις γελοιογραφίες του περιοδικού, δείχνοντας τα όρια που πρέπει κανείς να δεχτεί αν θέλει να αποτελεί μέρος της γαλλικής κοινωνίας. Γιατί η βλασφημία είναι υλικό συγκρότησης μιας σύγχρονης, πλουραλιστικής, αλλά ταυτόχρονα «σκληρά» αδιαπραγμάτευτης ταυτότητας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η νεωτερική εποχή έρχεται ως συνέχεια της αμφισβήτησης οποιασδήποτε ιερής αλήθειας, ακριβώς ως αποτέλεσμα της βαρβαρότητας που επέφερε στην Ευρώπη η χρόνια αντιπαράθεση γύρω από θρησκευτικές διαφορές. Ο σύγχρονος κόσμος στη Δύση δεν εξοβελίζει την πίστη αλλά την κάνει ένα ακόμη δικαίωμα, γι’ αυτό και ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει, αν θέλει. Η σάτιρα, η κοροϊδία, η παραχάραξη των ιερών συμβόλων κάθε κοινωνικής ομάδας διασφαλίζει ότι η ιερότητα και η πίστη διατηρούν «επίγεια» χαρακτηριστικά και ότι δεν ανάγονται σε μοναδικές και αδιαπραγμάτευτες πηγές νοήματος της κοινωνικής ζωής. Εάν η Γαλλία –και η Ευρώπη γενικότερα– προσδιορίζεται από ένα βασικό χαρακτηριστικό από τον Διαφωτισμό και ύστερα, αυτό είναι η εκκοσμίκευση της θρησκείας, δηλαδή η προσγείωση της θρησκευτικής πίστης στα όρια μιας ακόμα ιδεολογικής αντίληψης του κόσμου (όπως ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός, ο αναρχισμός κ.λπ.). Όταν, άλλωστε, οι εκάστοτε πολιτικές ιδεολογίες (π.χ. κομμουνισμός, φασισμός) ανυψώθηκαν σε νέες θεολογίες, τότε είχαμε και τους πιο βάρβαρους ολοκληρωτισμούς της νεωτερικότητας. Γνωρίζουμε, βέβαια, πολύ καλά ότι το βλάσφημο στοιχείο που εμπεριέχει η κατοχύρωση του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης είναι μια οριακή υπόθεση. Η προσβολή που μπορεί κάποιος να πετύχει βρίζοντας ή κοροϊδεύοντας τα ιερά και όσια του άλλου είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μάλιστα, η έκρηξη της διαδικτυακής επικοινωνίας επέφερε έναν πληθωρισμό προσβλητικών σχολίων, εικόνων, σκίτσων, μιμιδίων, που συχνά-πυκνά έχουν τη μορφή χιουμοριστικών εκφράσεων. Δεν έχει υπάρξει μελέτη σχετική, αλλά ίσως ένας από τους λόγους της γενικευμένης κρίσης εμπιστοσύνης απέναντι στους θεσμούς (κόμματα, μίντια, Δικαιοσύνη κ.ά.) να οφείλεται και σε αυτήν τη χιουμοριστική αποκαθήλωση κάθε μορφής εξουσίας που συχνά συνοδεύει την μπανάλ καχυποψία κατά των πάντων και ενίοτε ταυτίζεται με θεωρίες συνωμοσίας. Δεν είναι σπάνια, άλλωστε, η εμπλοκή της βέβηλης σάτιρας με μια ρητορική του μίσους, η οποία κάνει πλάκα με τα θύματα της βίας και όχι με τους θύτες της, τους οποίους μάλλον θαυμάζει παρά αποδοκιμάζει (όπως στην περίπτωση της μίμησης των ναζιστικών συμβόλων και πρακτικών, όπου έχουμε να κάνουμε με χιούμορ στην υπηρεσία του μίσους). Παρά τους υπαρκτούς κινδύνους για τον ίδιο της τον εαυτό, η φιλελεύθερη δημοκρατία πληρώνει το τίμημα του δικαιώματος στη βλασφημία. Αλλά είναι ένα κόστος που δέχεται να υπάρχει για να κατοχυρώσει την αδυναμία οποιουδήποτε θεσμού, πίστης ή αντίληψης να πάρει την ιδιότητα της ελέω Θεού εξουσίας. Να επιστρέψει, δηλαδή, σε μια εποχή σκοταδισμού και φόβου, όπως αυτή που το ριζοσπαστικό Ισλάμ προσπαθεί να φέρει όχι μόνο για τους πιστούς του αλλά και για τους «αλλόθρησκους». Δεν πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, ότι χωρίς το δικαίωμα στη βλασφημία η τέχνη δεν θα είχε παραγάγει αληθινά αριστουργήματα. Για να μείνουμε μόνο σε κινηματογραφικά παραδείγματα, δεν θα είχαμε ποτέ το Life of Brian (1979) των Μόντι Πάιθον, τον Διαβολάκο (1988) με τον Ρομπέρτο Μπενίνι και τον Γουόλτερ Ματάου και πολύ πιο πρόσφατα τις δημιουργίες του Σάσα Μπάρον Κοέν, όπου, με ένα είδος αποκαλυπτικής κωμωδίας και υπερταύτισης με τους χαρακτήρες του (Μπόρατ, «Who is America»), ξεμπροστιάζει όλα τα σύγχρονα στερεότυπα, είτε αυτά είναι ιμπεριαλιστικά, ομοφοβικά και χριστιανικά, είτε τριτοκοσμικά, φιλελεύθερα και μουσουλμανικά. Η κωμωδία, η σάτιρα, ο σαρκασμός, εμπεριέχουν επιθετικότητα ως προς το αντικείμενο γελοιοποίησης (ακόμη κι αν αυτό είναι ο ίδιος ο εαυτός), όμως αυτή παραμένει πάντα στο επίπεδο των λέξεων και των εικόνων. Το γέλιο είναι ο μηχανισμός επίλυσης μεγάλων ατομικών και συλλογικών αντιφάσεων, γι’ αυτό και το χιούμορ αποτελεί τον πιο δημοφιλή κώδικα επικοινωνίας, το βασικό αντίβαρο στον διαρκή ναρκισσισμό που καλλιεργούν πολύμορφα τα ψηφιακά μας ίχνη. Ο σύγχρονος κόσμος, όπως κι αν θέλουμε να τον ονομάσουμε, είναι μια συνθήκη διαρκούς συμβολικής βεβήλωσης του εαυτού και του άλλου. Διαρκούς πειραματισμού με το τι είναι θέσφατο και τι όχι, τι ανήκει στη συλλογική μας συνείδηση και τι όχι. Μπορεί η ελευθερία της έκφρασης να φτάνει σε ακραία σημεία τη σημερινή εποχή και η δυνατότητα σατιρικής καθαίρεσης αξιών και προτύπων να έχει εκδημοκρατιστεί σε πρωτόγνωρο βαθμό σε σχέση με το παρελθόν, όμως αυτή είναι και το μόνο εχέγγυο ότι σε ένα όλο και πιο σύνθετο περιβάλλον πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων η ελευθερία, και η ισότητα στην ελευθερία, συνεχίζει να αποτελεί την πυξίδα μας. Εάν επιτραπεί στον οποιονδήποτε εξτρεμισμό που επικαλείται την ανωτερότητα οποιουδήποτε θεού, οποιασδήποτε φυλής ή επανάστασης να μας αφαιρέσει το δικαίωμα στη βλασφημία, θα έχουμε χάσει το ακρογωνιαίο στοιχείο της δημοκρατικής μας ταυτότητας: το δικαίωμα να αμφιβάλλουμε, να κάνουμε λάθος και να διορθώνουμε. Και βέβαια, από αυτόν τον κριτικό –και όχι λογοκριτικό– έλεγχο δεν εξαιρούνται ούτε τα μέσα βλασφημίας που κάθε φορά χρησιμοποιούνται, ιδίως όταν αυτά καλλιεργούν, αντί να αποδομούν, τις πρακτικές βίας.

ΧΑΡAΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡIΟΥ Το διακύβευμα των αμερικανικών εκλογών. α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο

Μιλά ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Χαράλαμπος Παπασωτηρίου.

Το γέλιο είναι ο μηχανισμός επίλυσης μεγάλων ατομικών και συλλογικών αντιφάσεων, γι’ αυτό και το χιούμορ αποτελεί τον πιο δημοφιλή κώδικα επικοινωνίας, το βασικό αντίβαρο στον διαρκή ναρκισσισμό που καλλιεργούν πολύμορφα τα ψηφιακά μας ίχνη.

Τι σηματοδοτούν οι επερχόμενες αμερικανικές εκλογές; Το 2016, στις προκριματικές εκλογές για το προεδρικό χρίσμα των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτων, προέκυψαν δύο αντισυστημικοί λαϊκιστές υποψήφιοι, ο Ντόναλντ Τραμπ στα δεξιά και ο Μπέρνι Σάντερς στα αριστερά. Η νίκη του Τραμπ το 2016 ενίσχυσε δεξιά λαϊκιστικά ρεύματα στην Ευρώπη, όπως και το Brexit. Φέτος, οι κεντρώοι υποψήφιοι για το προεδρικό χρίσμα των δημοκρατικών στις ΗΠΑ συσπειρώθηκαν γύρω από τον Τζο Μπάιντεν, για να μην πάρει το χρίσμα ο αντισυστημικός αριστερός λαϊκιστής Μπέρνι Σάντερς. Η διαφαινόμενη νίκη του Μπάιντεν στις προεδρικές εκλογές του 2020 σηματοδοτεί επιστροφή στην κεντρώα ομαλότητα, απόρριψη των αντισυστημικών λαϊκιστικών άκρων και αναβίωση της Δύσης ως κεντρικού παράγοντα στη διεθνή πολιτική. Πόσο μπορεί να επηρεάσει η πανδημία το εκλογικό αποτέλεσμα; Η πανδημία υπονόμευσε το κεντρικό αφήγημα του Τραμπ περί επιτυχημένης προεδρίας του με βάση τις πολύ καλές, πριν από την πανδημία, επιδόσεις της αμερικανικής οικονομίας. Στην περίπτωση που ο Τραμπ χάσει τις εκλογές, θεωρείτε ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην αναγνωρίσει το αποτέλεσμα και να οδηγηθούν οι ΗΠΑ σε εμφύλια διαμάχη; Όχι. Ο Τραμπ θα επικαλεστεί δήθεν νοθεία για να δικαιολογήσει την ήττα του στους οπαδούς του. Αν, πάντως, προσφύγει στη Δικαιοσύνη, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ δεν πρόκειται να αμφισβητήσει μια ξεκάθαρη νίκη του Μπάιντεν. Ποιο ήταν, κατά τη γνώμη σας, το αποτύπωμα της διακυβέρνησης Τραμπ; Στα θετικά συγκαταλέγεται η πολιτική του όσον αφορά την Κίνα, που στο παρελθόν είχε καταστρατηγήσει τους κανόνες του ανοιχτού διεθνούς οικονομικού συστήματος. Στο θέμα της Κίνας συμφωνούν οι Ευρωπαίοι με την πολιτική του. Επίσης, η οικονομική του πολιτική οδήγησε σε μείωση της ανεργίας στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ και 50 χρόνια. Στα αρνητικά, ας μην ξεχνάμε ότι προκάλεσε έξαρση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού στην αμερικανική κοινωνία, που επηρέασε και την Ευρώπη, συμβάλλοντας στην άνοδο του ακροδεξιού λαϊκισμού. Επιπλέον, κλόνισε τη Δύση ως κυρίαρχη διεθνή συμμαχία, η συνοχή της οποίας αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα διεθνούς σταθερότητας στον 21ο αιώνα. Τι θα σημάνει μια ενδεχόμενη νίκη του Μπάιντεν; Θα σηματοδοτήσει την επιστροφή σε πιο κεντρώες πολιτικές αντιλήψεις και την απόρριψη των αντισυστημικών άκρων. Επίσης, την απόρριψη του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Τέλος, θα σημάνει την επιβεβαίωση της Δύσης ως κυρίαρχης συμμαχίας στην παγκόσμια σκηνή.

29.10.20 – lifo

9

talk town

α π ό τη β ιβ ι α ν σ τ ε ρ γι ου

Ίσως το βίντεο το αδικώ, γιατί παραβλέπω τους στόχους του. Όμως αδυνατώ να το κρίνω στη βάση της στόχευσής του, αφού, όπως όλοι, την αγνοώ. Τι σκοπό εξυπηρετούσε; Φοβάμαι ότι ήθελε να «ανοίξει» τους εορτασμούς.

Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.

10 lifo – 29.10.20

GUEST EDITOR

SHORTCUT

Γενναίες δόσεις εθνικού κριντζ

Σπίτι-δουλειά, δουλειάσπίτι, όλα ένα Zoom είναι

Σκέψεις για το βίντεο του 1821.

ού πήρε λίγες μέρες, αλλά κατάλαβα τι ακριβώς με ενόχλησε στο δύσκολα υπερασπίσιμο αισθητικά βίντεο της Επιτροπής 2021, όπου λευκοί, αρτιμελείς, βαρετά ντυμένοι Έλληνες παίζουν υπερβολικά και άκομψα τον ρόλο του-υποτίθεται-εαυτού τους μπροστά από μάρμαρα υπερφωτισμένα, ώστε να αναδίδουν μια άσχημη στιλπνότητα μέσα σε κάτι που θυμίζει Eurovision, Ολυμπιακούς, σχολική γιορτή και κακή διαφήμιση. Η απουσία της σύγχρονης Αθήνας από το βίντεο, η χρονική συγκυρία και οι προαναγγελθέντες εορτασμοί, όλα μού φαίνονται τόσο κριντζ. Η κάμερα δεν καταδέχτηκε να στραφεί στις πολυκατοικίες του Παγκρατίου πίσω από το Στάδιο, με τις κεραίες τους, τα μπαλκόνια τους, τα φυτά τους, τις όμορφες πόρτες τους. Δεν είδαμε τα χρώματα ενός ουρανού που δεν χρειάζεται καμία επεξεργασία για να είναι ένα συγκλονιστικό θέαμα και, φυσικά, δεν ακούσαμε τίποτε από τον ήχο της πόλης, που μιλάει πλέον πολλές γλώσσες – και ελληνικά με πολλές προφορές. Η πόλη έχει ξένους που έρχονται να μείνουν εδώ για χίλιους δυο λόγους, από πρόσφυγες και φτωχούς μετανάστες που ψάχνουν μια ζωή αλλού μέχρι προνομιούχους τηλεργάτες στη βόρεια Ευρώπη, καλλιτέχνες που τη βρίσκουν με το σχετικά φθηνό ακόμα νοίκι και τον καθόλου πλαστικοποιημένο τρόπο ζωής, καθώς και παιδιά μεταναστών που κάνουν ποδήλατο, πατίνι και άσκοπες βόλτες στον δημόσιο χώρο. Έχει Έλληνες και Ελληνίδες που, αντί για ασπροδόντικο χαμόγελο, έχουν (σοκ!) καροτσάκι για να μετακινούνται ή σκύλο και μπαστούνι που τους καθοδηγούν. Όλοι αυτοί έλειπαν από το βίντεο και μαζί οτιδήποτε σύγχρονο που θα παρέπεμπε στην αδιανόητα ζωντανή, περίπλοκη και συναρπαστική πόλη όπου ζούμε. Με φρίκαρε αυτό το παρόν που έλειπε. Ίσως το βίντεο το αδικώ, γιατί παραβλέπω τους στόχους του. Όμως αδυνατώ να το κρίνω στη βάση της στόχευσής του, αφού, όπως όλοι, την αγνοώ. Τι σκοπό εξυπηρετούσε; Φοβάμαι ότι ήθελε να «ανοίξει» τους εορτασμούς. Η προτροπή να χορέψουμε ηχεί παράταιρη μέσα σε αυτήν τη συγκυρία. Στην πόλη που αντιμετωπίζεται από το βίντεο της Επιτροπής 2021 σαν ενοχλητικό και ετερόκλητο ντεκόρ γύρω από τη γλυκιά αρχαιοελληνική καθαρότητα των μαρμάρων, η αλήθεια είναι ότι παράγεται πολιτισμός, εδώ και τώρα, μέσα στις πλέον αντίξοες συνθήκες. Ανεβαίνουν παραστάσεις, υπάρχουν ακόμα μικρά βιβλιοπωλεία, γίνονται χορογραφίες που δεν έχουν σχέση με κριντζ γιορτή 25ης Μαρτίου και φτιάχνονται μουσικές, φωτογραφίες, ζωγραφιές και ταινίες. Είναι ένα μικρό θαύμα, αν σκεφτεί κανείς τι συνθήκες επικρατούν και αν τις συγκρίνει με αυτές σε άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης, που ίσως φλυαρούν λιγότερο για τον πολιτισμό τους, ενώ τον ενισχύουν και τον προωθούν περισσότερο στην πράξη με στοιχειωδώς σοβαρά σχέδια στήριξης καλλιτεχνών και έργων. Ανεξαρτήτως προθέσεων, λοιπόν, το βίντεο συνοψίζει τη λάθος στάση που έχει τηρηθεί (με φωτεινά διαλείμματα φυσικά) απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό εδώ και χρόνια. Μάρμαρα, προσκόλληση στο παλιό, απόρριψη του νέου ως άσχημου ή κατώτερου, αισθητική Eurovision, περιφρόνηση και ανύπαρκτη μέριμνα για τους πολλούς άξιους σύγχρονους καλλιτέχνες που ζουν και παράγουν εδώ επειδή έτσι θέλουν. Όλα αυτά γίνονται την ώρα που θέατρα και σινεμά θυσιάζονται γενναιόδωρα στη μάχη κατά της πανδημίας, ενώ οι άνθρωποι που ζητούν μέτρα στήριξης, επειδή με κρατική απόφαση δεν μπορούν να εργαστούν κανονικά (ηθοποιοί, σκηνοθέτες κ.λπ.), στοχοποιούνται ως γκρινιάρηδες ανεπρόκοποι επαίτες. Οι ιδιοκτήτες χώρων πολιτισμού αντιμετωπίζονται ως οι πλέον επικίνδυνοι (άλλο που η ιχνηλάτηση και η τήρηση αποστάσεων είναι πανεύκολη σε ένα θέατρο) και μετά από μήνες κλεισίματος παλεύουν να επιβιώσουν, για να μπορούμε να βλέπουμε και να ακούμε πράγματα τωρινά και αληθινά ωραία. Το βίντεο, υποτιμώντας το γούστο μας, «είδε» τη σύγχρονη ζωή σαν κάτι άσχετο, που θορυβεί και ασχημονεί γύρω από τα μνημεία, το ηρωικό παρελθόν και τις Μπουμπουλίνες μας, κι έτσι συνέβαλε σε μια μακρόχρονη παράδοση προβληματικών εθνοκολακευτικών απεικονίσεων που εμποδίζουν σοβαρές συζητήσεις για τον πολιτισμό μας. Εντάξει, το έθνος κάνει comeback, το καταλάβαμε. Έρχονται εορτασμοί, ομιλίες, εξέδρες, χειροκροτήματα (ίσως μέσω Zoom) και σημαίες. Τουλάχιστον, θα προστατευτούμε από τον ιό; Μέχρι τώρα η παραγωγή εικόνων που εξυπηρετούν το εθνικό κριντζ συνεχίζει κανονικά, παρά τον ιό. Τα μέτρα φαίνεται να μην ισχύουν για ιεράρχες και λοιπούς θρησκευτικούς ηγέτες που επιδεικτικά περιφρονούν τους νόμους του κοσμικού κράτους. Το κοσμικό κράτος τούς ασπάστηκε πολλάκις κανονικά. Θα συνεχιστούν με τους εορτασμούς του ’21 οι θλιβερές εικόνες με φιλιά σε εικονίσματα και χέρια ιερέων σαν να μην τρέχει τίποτα; Ίσως ναι. Πώς αλλιώς θα φτάσουμε στα επίπεδα συλλογικής ανατριχίλας που προφανώς έχουμε ανάγκη;

Κάποιοι κοντεύουν να μουρλαθούν από την απουσία σχεδόν κάθε ορίου ανάμεσα στο επαγγελματικό και το προσωπικό, και κατ’ επέκταση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, λόγω της τηλεργασίας και των διαρκών τηλεδιασκέψεων.

από τον δημήτρη πολιτάκη

Αυτό το καλαμπούρι που λέγαμε μισοαστεία -μισοσοβαρά ακόμα και πριν από την πανδημία για τους ανθρώπους που δουλεύουν από το σπίτι «με τα σώβρακα» δεν έχει πλάκα πια, από τη στιγμή που δεν επιτρέπεται να βρεθείς με τα σώβρακα ούτε μέσα στο σπίτι σου.

λεγόμενη «τηλεργασία» ήταν βασικό κομμάτι της καθημερινότητάς μου πολύ πριν εξελιχθεί σε καθεστώς που επέβαλε εκτάκτως η πανδημία, αλλά είναι βέβαιο ότι θα διατηρηθεί σε μεγάλο (αν όχι σε απόλυτο) βαθμό και μετά τη λήξη της. Ποτέ μου, όμως, δεν έχω συμμετάσχει σε ομαδική τηλεδιάσκεψη. Αντίθετα από τους περισσότερους ανθρώπους που γνωρίζω, δεν έχω κάνει ούτε ένα Ζoom. Ακούω όμως διάφορα κωμικοτραγικά περιστατικά που συμβαίνουν καθημερινά και από τους περιορισμούς του μέσου, προδίδοντας και το πόσο μας έχει γίνει δεύτερο δέρμα ο τρόπος αντίληψης και επικοινωνίας που έχουμε ενσωματώσει ως χρήστες των social media. Η πλειοψηφία (όχι η συντριπτική πάντως) των ανθρώπων που συναναστρέφομαι μοιάζει να είναι εντάξει μάλλον με την εξέλιξη αυτή, κάποιοι άλλοι και άλλες όμως κοντεύουν να μουρλαθούν από την απουσία σχεδόν κάθε ορίου ανάμεσα στο επαγγελματικό και το προσωπικό, και κατ’ επέκταση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, ειδικά αν δεν υπάρχει καθορισμένο ωράριο εργασίας. Και στις δύο κατηγορίες συμπεριλαμβάνονται σχεδόν εξίσου singles, ζευγάρια χωρίς παιδιά και ζευγάρια με παιδιά (τα οποία πότε πάνε και πότε δεν πάνε σχολείο, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα). Σε τέτοιες συνθήκες επαγγελματικής συνεργασίας μέσω οθόνης, όπου πρέπει να τηρείται στοιχειωδώς ένα εργασιακό-γραφειακό πρωτόκολλο, παρότι βρίσκεται κανείς στο σπίτι του –έναν χώρο ο οποίος μέχρι πολύ πρόσφατα οριζόταν ως το αντίθετο του γραφείου–, είναι φυσικό να συμβαίνουν και τραγελαφικά «ατοπήματα», που μπορεί όμως να έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες. Μαθαίνουμε πολλές φορές τον τελευταίο καιρό για διάφορα περιστατικά με ατυχείς πρωταγωνιστές άτομα που η ιδέα και μόνο ότι βρίσκονταν στο σπίτι τους τούς έκανε να λησμονήσουν ότι είχαν ανοιχτή την κάμερα ή ότι συμμετείχαν σε τηλεδιάσκεψη τη στιγμή που έκαναν κάτι (οτιδήποτε είναι αυτό) που κάνουν μόνοι τους στο σπίτι, με αποτέλεσμα να γίνουν ρόμπα δημοσίως ή, σε κάποιες περιπτώσεις, να απολέσουν μπόλικο από το επαγγελματικό τους κύρος, ακόμα και την ίδια τη δουλειά τους. Μπορεί να συμβεί και στα καλύτερα σπίτια, όπως συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα στον επιφανή αρθρογράφο του «New Yorker» και νομικό αναλυτή του CNN, Τζέφρι Τούμπιν, ο οποίος, στο πλαίσιο μιας «προσομοίωσης» της προσεχούς εκλογικής διαδικασίας που διοργάνωσε υπό τη μορφή τηλεδιάσκεψης το περιοδικό σε συνεργασία με ραδιοφωνικό σταθμό της Νέας Υόρκης, εθεάθη ξαφνικά από τους συνδαιτυμόνες του να αγγίζει ανέμελος το πέος του. Τα σχετικά ρεπορτάζ δεν υπήρξαν απολύτως σαφή, αυτό όμως που συνέβη μάλλον είναι ότι σε κάποιο διάλειμμα της διαδικασίας που κρατούσε ήδη ώρες ο (60χρονος) Τούμπιν προέβη στην «αποτρόπαια» πράξη, μην έχοντας συνειδητοποιήσει ότι είχε αφήσει ανοιχτή την κάμερα στον υπολογιστή του, όπως δήλωσε μετά. Στο μεταξύ, τον είχε περιλάβει το μισό Ίντερνετ, με τη γνωστή οχλοκρατική διακριτικότητα που διακρίνει όλους μας πια ως χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σαν να μην έφτανε αυτό, το «New Yorker» ανακοίνωσε ότι «ο κ. Τούμπιν τίθεται σε διαθεσιμότητα, ενώ ερευνούμε το ζήτημα», ενώ το CNN δήλωσε ότι «ο Τζεφ Τούμπιν ζήτησε άδεια για να ασχοληθεί με προσωπικό του θέμα, αίτημα που έγινε δεκτό». Αυτό το καλαμπούρι που λέγαμε μισοαστεία-μισοσοβαρά ακόμα και πριν από την πανδημία για τους ανθρώπους που δουλεύουν από το σπίτι «με τα σώβρακα» δεν έχει πλάκα πια, από τη στιγμή που δεν επιτρέπεται να βρεθείς με τα σώβρακα ούτε μέσα στο σπίτι σου, όταν ανά πάσα στιγμή είναι στραμμένη πάνω σου μια κάμερα (η δική σου κάμερα, μάλιστα). Σε ένα σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε χθες (στο Tablet) με αφορμή το συγκεκριμένο περιστατικό και τα ζητήματα που προκύπτουν για τα (ασαφή έως ανύπαρκτα) όρια της τηλεργασίας και των τηλεδιασκέψεων, σημειώνονται και τα εξής δυστοπικά και γλαφυρά, όχι όμως και παράλογα, νομίζω: «Η αληθινή δυστοπία αναδύθηκε τη στιγμή που το βίντεο έγινε ο πιο συνηθισμένος, και συχνά υποχρεωτικός, παράγοντας της δουλειάς από το σπίτι. Οι οικιακοί χώροι, και οι συμπεριφορές μας μέσα σε αυτούς, μεταμορφώθηκαν αίφνης σε πεδία παρακολούθησης και ελέγχου… Το ερώτημα δεν είναι αν αυνανίστηκες στον χώρο εργασίας (ακόμα κι αν είναι το σπίτι σου), αλλά τι ακριβώς σημαίνει εργασία στις μέρες μας. Κι αν στο κοντινό μέλλον η εργασία θα είναι τα πάντα, παντού – πού θα μπορείς να αυνανιστείς τότε;»

λα

λέσχη ανάγνωσης ιουλίοσ – αυγουστοσ

μεταμορφώσεις — 12 —

— 26 —

Οι Μεταμορφώσεις του Οβίδιου στο ελληνικό βιβλιοπωλείο

«Ορλάντο»: Ένας διαχρονικός ήρωας γένους ουδετέρου

χρήστος παρίδης

θοδωρήσ αντωνόπουλοσ

— 14 —

— 28 —

Η «πρωτοφανής» περίπτωση του Πιθήκου Ξουθ του Ιάκωβου Γ. Πιτζιπίου

Οι βρικόλακες πριν και μετά τον Μπραμ Στόουκερ

m. hulot

— 30 —

— 16 —

10 μεταμορφώσεις από τους «Ελληνικούς Μύθους» του Robert Graves m. hulot

— 18 —

Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης νικόλασ σεβαστάκησ

— 23 —

Σαιξπηρική αναταραχή φύλου λουίζα αρκουμανέα

— 24 —

Απουλήιος - «Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις» γιάννησ κωνσταντινίδησ

μαρια παππα

Οι πολλαπλές μεταμορφώσεις του Φραντς Κάφκα tίνα mανδηλαρά

— 32 —

Οι μεταμορφώσεις στα ελληνικά έθιμα όπως τις κατέγραψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος γιάννησ πανταζόπουλοσ

— 34 —

«Το Παρτάλι»: Ένα γαϊτανάκι μεταμορφώσεων στη Θεσσαλονίκη της Mεταπολίτευσης αλέξανδροσ διακοσάββασ

Το εμβληματικό έργο του Οβίδιου δεν έχει μεταφραστεί ποτέ ολόκληρο στο ελληνικά, ενώ ακόμα και οι λιγοστές απόπειρες βρίσκονται εκτός κυκλοφορίας.

Ο ι « Μετ αμο ρφ ώ σ ε ις» το υ Ο β ί δ ι ο υ σ το ελληνικ ό βιβλ ιο πω λ ε ί ο από τον χρήστο παρίδη

Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους – Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου επιμελεια: Γιάννης Μαμάης σελιδεσ 304 εκδόσεις Gutenberg

Κανείς δεν γνωρίζει αν η φημολογούμενη καύση του δεκαπεντάτομου έπους από τον ίδιο τον ποιητή λίγο πριν εξοριστεί στη Μαύρη Θάλασσα είναι αλήθεια και κανένας δεν θα το μάθει ποτέ, πολύ απλά γιατί δεν υπάρχει καμία μαρτυρία σχετικά με το ποιος ήταν ο πραγματικός λόγος της εξορίας του το 8 μ.Χ. από τον Καίσαρα Αύγουστο. Όπως και να ’χει, οι Μεταμορφώσεις των 12.000 στίχων όχι μόνο συμπλήρωσαν τη μεγάλη φήμη και εκτίμηση που έτρεφαν για εκείνον στη Ρώμη τόσο η αριστοκρατία όσο και μέρος του λαού, αλλά αποτέλεσαν το έργο με το οποίο θα έμενε στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Γεννημένος το 43 π.Χ. από τρανή οικογένεια πατρικίων του Σούλμο, προοριζόταν κι αυτός, όπως κάθε αγόρι της τάξης του, για καριέρα πολιτικού ή νομικού. Εκείνος, πάλι, παρ’ όλες τις λαμπρές σπουδές στη ρητορική και μια επιμορφωτική διαμονή στην Αθήνα, είχε άλλες βλέψεις, να γίνει ποιητής! Όταν το ανακοίνωσε στον πατέρα του, του υπενθύμισε ότι ο Όμηρος πέθανε πάμφτωχος και ότι το πιθανότερο ήταν να ακολουθούσε την ίδια μοίρα. Ο Οβίδιος, ένας ταλαντούχος, υπέρκομψος και ευφυής νέος, δεν άλλαξε γνώμη. Θα αναμετριόταν με τους καλύτερους της εποχής του, τον Βιργίλιο και τον Οράτιο, που ήταν γηραιότεροι και εθνικοί ποιητές της γενιάς του χάους, δηλαδή των εμφυλίων. Εκείνος είχε τη μεγάλη τύχη να γεννηθεί σε εποχή ειρηνική, στην αυγή της Pax Romana, και να χαρεί την ελευθερία και τη χαλάρωση των ηθών, κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με τις επιδιώξεις του Αυγούστου για μια Ρώμη με σεπτά ήθη. Έτσι, κατάφερε να κατακτήσει εντυπωσιακή δημοφιλία ανάμεσα στους συμπολίτες του, εν μέρει χάρη στην προσωπικότητα και τις ερωτικές του κατακτήσεις, κυρίως όμως με τη λογοτεχνική του παραγωγή, ερωτικές ελεγείες γραμμένες με ρηξικέλευθη, πνευματώδη οπτική και ειρωνική προσέγγιση. Όταν δημοσίευσε το σκανδαλώδες για την εποχή βιβλίο Ερωτική Τέχνη, εξόργισε σε τέτοιον βαθμό τον αυτοκράτορα, που διέταξε τον εκτοπισμό του στις εσχατιές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στο λιμάνι Τόμους, τη σημερινή Κωστάντζα της Ρουμανίας. Βέβαια, τίθενται πολλά ερωτηματικά σχετικά με το ότι αυτό οφειλόταν σε ένα βιβλίο. Όσο ενοχλητικό και να ήταν για τα ήθη που ήθελε να επιβάλει ο ανώτατος άρχοντας, το πιθανότερο είναι ότι ο ποιητής είχε υπερβεί τα εσκαμμένα έχοντας εμπλακεί είτε σε πολιτικής φύσεως ενέργειες είτε σε κάτι που τον ενοχοποιούσε σε σχέση με τα απόκρυφα του οικογενειακού περιβάλλοντος του Καίσαρα. Ο Οβίδιος έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό του, το 17 μ.Χ., σε ένα απολίτιστο και αποξενωμένο περιβάλλον, και κανένας ισχυρός φίλος του δεν κατάφερε να ανατρέψει την απόφαση αυτή, ούτε καν όταν ανέβηκε στην εξουσία ο Τιβέριος. Οι Μεταμορφώσεις του έμελλε να συντηρήσουν τη μεγάλη του φήμη στους αιώνες, ξεπερνώντας σε σημασία το υπόλοιπο έργο του, ενισχύοντας την επίδρασή του τόσο στην Αναγέννηση όσο και στους αιώνες που ακολούθησαν, φτάνοντας μέχρι σήμερα. Ένα είδος εγκυκλοπαίδειας της ελληνικής μυθολογίας για την Ευρώπη αλλά και για τη νεότερη Ελλάδα, καθώς ήταν η κύρια πηγή πληροφοριών για περίπου 250 μύθους, αξιομνημόνευτες ιστορίες μυθικών προσώπων, το πανόραμα μιας ολόκληρης παγανιστικής εποχής. Γιατί όταν ο Οβίδιος τους έγραφε, αποτελούσαν ήδη «μυθολογία», κανείς δεν είχε την ψευδαίσθηση ότι όλα αυτά είχαν συμβεί στην πραγματικότητα. Παρ’ όλα αυτά, είχαν αστείρευτη γοητεία, αφού περιέγραφαν έρωτες και πάθη θεών, ηρώων και απλών θνητών, γεγονότα και αξιοπερίεργα συμβάντα, μεταμορφώσεις σωμάτων που άλλαζαν όψη. Άνθρωποι μετατρέπονταν σε ζώα, πτηνά, έντομα, φυτά και άψυχες πέτρες, ενίοτε άλλαζαν φύλο, κυρίως όσοι είχαν την ατυχία να περιπέσουν σε σφάλματα ή να μπουν στο μάτι κάποιας πανίσχυρης θεότητας. Είναι σαν η Ρώμη να υποδέχεται την παγανιστική Ελλάδα, εντάσσοντάς τη στην κλασική παιδεία. Ο Οβίδιος, έχοντας πιθανότατα ως πρότυπά του τα Ετεροιούμενα του Νίκανδρου από την Κολοφώνα, την Ορνιθογονία του Βοιώ, τις παλιότερες Μεταμορφώσεις του Παρθένιου από τη Νίκαια αλλά και τα Αίτια του Καλλίμαχου, μια ησιόδεια απόπειρα θέασης του κόσμου, και έχοντας στόχο να γράψει ένα νεωτεριστικό έπος που θα ξεπερνούσε ακόμα και την Αινειάδα του Βιργίλιου, ξεκίνησε από την Απαρχή του Παντός, τη γένεση του κόσμου. Το έπος του φτάνει μέχρι τη δική του γέννηση, που χρονολογικά ταυτίζεται με τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα – τον οποίο και αποθεώνει. Σε αυτό αναμειγνύει όλες τις λογοτεχνικές τεχνοτροπίες, το ηρωικό και φιλοσοφικό έπος, την ερωτική ελεγεία, το δράμα, το βουκολικό ειδύλλιο, την κωμωδία, τη ρητορική. Σε μια περίοδο κατά την οποία δεν υπάρχει η βεβαιότητα μιας αμιγούς πληθυσμιακά πόλης, όπως ήταν η Αθήνα στις δόξες της, αλλά μιας αυτοκρατορίας πολυπολιτισμικής και πολυθρησκευτικής που γεννούσε στους πολίτες της Ρώμης ένα γενικευμένο ταυτοτικό άγχος, γράφει ένα έπος για τη μετάλλαξη. Διάσημοι μύθοι, όπως αυτοί του Νάρκισσου, του Ορφέα και του Πυγμαλίωνα, που έφτασαν μέχρι τις μέρες μας χάρη στον Οβίδιο, συμπληρώνουν μια σειρά άλλοτε πιο σκοτεινών και βλοσυρών και άλλοτε φωτεινών και περιπαικτικών μύθων που επηρέασαν τη δυτική λογοτεχνία και τέχνη ανά τους αιώνες. Η Αράχνη ήταν μια εργατική κοπέλα, μια ακαταπόνητη υφάντρα, που προσβάλλει τη θεά Αθηνά κι εκείνη τη μετατρέπει σε έντομο, η Δάφνη ήταν μια νύμφη που αντιστάθηκε στον Απόλλωνα, ο Κυπάρισσος, ένα ωραίο αγόρι πριν γίνει πένθιμο δέντρο, ο Αχελώος νικήθηκε σε μονομαχία από τον Ηρακλή, ο Ακταίων, από κυνηγός ελαφιών, μεταμορφώνεται σε ελάφι ο ίδιος, επειδή είχε την ατυχία να αντικρίσει τη θεά Άρτεμη γυμνή, και κατασπαράσσεται από τα σκυλιά του. Μια λαβυρινθώδης περιήγηση όπου αφηγητής είναι ο ποιητής, αλλά συχνά η δεξιοτεχνία και η μεγαλοφυΐα του λυρικού δημιουργού παραχωρούν αυτόν τον ρόλο σε άλλα πρόσωπα που προκύπτουν μέσα από την ιστορία κάθε νέου επεισοδίου. Εν τέλει, η αλληλουχία των επεισοδίων δεν είναι καθόλου τυχαία αλλά εναλλάσσεται με αριστοτεχνικό τρόπο, περνώντας π.χ. από μια ακραία ιστορία «αφύσικου» έρωτα σε μια πιο ήπια και θερμή. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον πόσο λίγο δημοφιλείς είναι οι Μεταμορφώσεις στον ελλαδικό χώρο, σαν να έχουμε πάρει διαζύγιο από τη λατινική γραμματεία. Προφανώς, οι Έλληνες θεωρούμε ότι κλασική παιδεία είναι αποκλειστικά η αρχαία ελληνική, κι ας χρωστάμε ολόκληρη τη σύγχρονη δυτική κουλτούρα στη ρωμαϊκή. Αν υπολογίσουμε, λοιπόν, ως πρώτη ελληνική μετάφραση του οβιδιακού έπους εκείνη του Βυζαντινού λόγιου Μάξιμου Πλανούδη, λεσχη αναγνωσησ

12

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Διάσημοι μύθοι, όπως αυτοί του Νάρκισσου, του Ορφέα και του Πυγμαλίωνα, που έφτασαν μέχρι τις μέρες μας χάρη στον Οβίδιο, συμπληρώνουν μια σειρά άλλοτε πιο σκοτεινών και βλοσυρών και άλλοτε φωτεινών και περιπαικτικών μύθων που επηρέασαν τη δυτική λογοτεχνία και τέχνη ανά τους αιώνες.

ονειρα απο μαρμαρο Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι, Απόλλων και Δάφνη (16221625). Η σκηνή προέρχεται από τις διηγήσεις του Οβίδιου: ο θεός Απόλλωνας, κεραυνοβολημένος από έρωτα, καταδιώκει μια νύμφη του νερού, τη Δάφνη, η οποία είχε ορκιστεί αιώνια αγνότητα. Όταν τελικά τη συλλαμβάνει, εκείνη, απελπισμένη, παρακαλεί τον πατέρα της, θεότητα ενός ποταμού, να απολέσει την ανθρώπινη μορφή της για να μην υποκύψει στο ερωτικό κάλεσμα του θεού. Έτσι, μεταμορφώνεται στο φυτό δάφνη, το οποίο και έγινε κατόπιν σύμβολο του Απόλλωνα. Το αριστουργηματικό αυτό γλυπτό βρίσκεται στη Βίλα Μποργκέζε.

η βιβλιογραφία είναι θεαματικά ελλιπής. Φτάνουμε στο 1875 για να εμφανιστεί η μετάφραση των οκτώ πρώτων βιβλίων από τους Ανδρέα Παπαγεωργίου και Γεώργιο Παπαφωτίου και έκτοτε απαντούν σποραδικά αποσπασματικές μεταφράσεις ως διδακτικά εγχειρίδια. Σήμερα στα βιβλιοπωλεία κυκλοφορεί μόνο μία ολοκληρωμένη μετάφραση του συνολικού έργου (την ώρα που στα αγγλικά κυκλοφορούν περί τις 280 μεταφράσεις), από τον γιατρό Θεόδωρο Τσοχαλή, μια επιλογή χωρίων σε έμμετρο λόγο του Θεόδωρου Γιαννάτου (εκδ. Δίφρος), το τρίτο και δέκατο βιβλίο από τον Τάσο Νικολόπουλο (εκδ. Στιγμή) και η μελέτη και μετάφραση 3.000 στίχων από τον καθηγητή Λατινικών της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου και ακαδημαϊκό Θεόδωρο Παπαγγελή με τίτλο Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους (εκδ. Gutenberg). Ο τελευταίος μάς εξήγησε τις αιτίες που οδήγησαν στο λυπηρό αυτό εκδοτικό φαινόμενο: «Ιστορικά, από συστάσεως του ελληνικού κράτους τα λατινικά έχουν υποτιμηθεί και υποβαθμιστεί για ποικίλους λόγους. Ένας ίσως έχει να κάνει και με την ανάγκη δημιουργίας εθνικής ταυτότητας και ας μην ξεχνάμε την Εκκλησία και το σχίσμα. Οι Έλληνες λόγιοι του Διαφωτισμού από τον 18ο αιώνα και εντεύθεν, προκειμένου να χτίσουν την ελληνική εθνική ταυτότητα, πήγαν πίσω στην αρχαία Ελλάδα και άφησαν τη Ρώμη εκτός, η οποία από το 146 π.Χ. και για περίπου 3-4 αιώνες μάς είχε σκλάβους, ενώ ξέχασαν ότι το Βυζάντιο υπήρξε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Γενικότερα, δεν έχουμε πολλές και καλές μεταφράσεις μεγάλων λατινικών έργων στα ελληνικά». λεσχη αναγνωσησ

13

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Ο καθηγητής Δημήτρης Τζιόβας, επιμελητής της πιο πλήρους έκδοσης του πρώτου νεοελληνικού πεζογραφήματος του φανταστικού, εξηγεί γιατί είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει ποτέ στην Ελλάδα.

Η «π ρωτ οφ α ν ή ς» πε ρίπτ ω ση του Πιθ ή κο υ Ξ ο υθ του Ιάκω βο υ Γ . Π ιτζ ιπίο υ από τον m. hulot

Ιάκωβος Γ. Πιτζιπίος Ο Πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος επιμελεια: Δημήτρης Τζιόβας σελιδεσ 392 εκδόσεις του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη

«Το μυθιστόρημα Ο Πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος, αποτελούμενο από 17 κεφάλαια, δημοσιεύεται στην “Αποθήκη των ωφελίμων και τερπνών γνώσεων” σε επτά συνέχειες, από το τεύχος 10 (Απρίλιος 1848) μέχρι το τεύχος 16 (Οκτώβριος 1848), και πρέπει να είναι το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα σε συνέχειες. Κρίνοντας από τη φράση “ακολουθεί” στο τέλος του τελευταίου δημοσιευμένου κεφαλαίου, το κείμενο παρέμεινε ημιτελές. Βέβαια, η ιστορία του Ξουθ ολοκληρώνεται κατά κάποιον τρόπο και ο αναγνώστης αποκομίζει μια σχεδόν πλήρη εικόνα του θέματος. Η αφήγηση αρχίζει με την επιστροφή, το 1844, του Καλλίστρατου Ευγενίδη στην Αθήνα μετά από περιηγήσεις ανά την Ευρώπη, φέρνοντας μαζί του τον πίθηκο Ξουθ, που αγόρασε στην Αγγλία. Ο Ξουθ μάς συστήνεται ως ο πίθηκος θαλαμηπόλος του Ευγενίδη, που εν τη απουσία του κυρίου του προσπάθησε να ξυριστεί με τα ξυράφια του. Ξαφνικά, βλέπει τον κύριό του, ο οποίος έχει επιστρέψει απροειδοποίητα, σαστίζει, του πέφτουν τα ξυράφια και σπάζουν, με αποτέλεσμα να ξυλοκοπηθεί αγρίως. Τη στιγμή, όμως, που ο κύριός του είναι έτοιμος να τον σκοτώσει με το ξίφος του, ο Ξουθ αρχίζει να μιλάει. Στο κείμενο έχουμε μια σειρά από ψεύδη και διαδοχικές απάτες, που είτε προϋποθέτουν τη μεταμφίεση ως τέχνασμα εξαπάτησης είτε τη μεταμόρφωση ως δίκην τιμωρίας. Πρόκειται για μια ιστορία που θέλει να δείξει πως η αγυρτεία τιμωρείται. Ο Πίθηκος Ξουθ αποτελεί ένα από τα πιο πολυδιαστρωμένα γλωσσικά αφηγηματικά κείμενα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, με εκτεταμένα δείγματα διαλόγου, διαλεκτικού λόγου (φραγκοσμυρναϊκό ιδίωμα της κυρίας Πέππα, το χιωτικό ιδίωμα της Πλουμούς), λατινικών του ψευτογιατρού Φυσίχα και νεολογισμών μέσω της γαλλικής: αφυπνωτήριον (boudoir) και υπότονα (sous-pieds). Σε αυτή την πολυφωνία συνεργεί και η ύπαρξη δύο αφηγητών: ενός απρόσωπου (κεφ. Α’, ΙΑ’, ΙΒ’), ο οποίος είναι πιο ειρωνικός και καλύπτει τη ζωή της Αθήνας, και του Ξουθ, ο οποίος καλύπτει χώρους εκτός της κυρίως Ελλάδας (Σμύρνη, Ευρώπη, Αλεξάνδρεια). Ο Πιτζιπίος με τον Πίθηκο Ξουθ είναι σαν να επιχειρεί άλμα γλωσσικό, εγκαταλείποντας μια άχρωμη και κουραστική καθαρεύουσα για μια πιο ζωντανή και πολύχρωμη γλώσσα, και ειδολογικό, περνώντας από τη μυθιστορία (romance) και φτάνοντας πιο κοντά στον κωμικό της αντίποδα, το picaresque. Τα δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κειμένου (περιπλάνηση και μεταμόρφωση) υποδεικνύουν έναν προάγγελο της Πάπισσας Ιωάννας, καθώς και τα δύο κείμενα συγγενεύουν με τη μακρόχρονη σοβαρο-κωμική παράδοση που, σύμφωνα με τον Μπαχτίν, τροφοδότησε και εκκόλαψε το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα. Ο Ιάκωβος Πιτζιπίος (ή Πιτσιπιός) ήταν και εξακολουθεί να είναι μια αινιγματική προσωπικότητα. Είχε πλούσιο ιστορικό και θρησκειολογικό έργο τόσο στα ελληνικά όσο και στα γαλλικά και υπήρξε εκδότης περιοδικών και εφημερίδων. Γεννήθηκε στη Χώρα της Χίου το 1802 και το 1820 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά. Μετά από έξι μήνες έφυγε για να ενταχθεί στον Ιερό Λόχο, αφού προφανώς είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Τελικά, ξαναγύρισε στο Παρίσι, όπου αποπεράτωσε τις νομικές του σπουδές. Γύρω στα 1824 διορίστηκε από τη ρωσική κυβέρνηση καθηγητής της Φιλολογίας και της Ρητορικής στο Αυτοκρατορικό Λύκειο της Οδησσού και χρημάτισε ενεργό μέλος του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης. Από την υπηρεσία της ρωσικής κυβέρνησης αποσύρθηκε το 1830 και επανήλθε στην Ελλάδα, όπου ο Καποδίστριας του ανέθεσε διάφορες διπλωματικές αποστολές. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Πιτζιπίος ξαναγύρισε στη Ρωσία και στη Μολδοβλαχία, ωσότου ο Όθων τον επανέφερε στην Ελλάδα ως κρατικό υπάλληλο. Για μία τριετία (1838-1841) χρημάτισε καθηγητής της γαλλικής και της ελληνικής στο Γυμνάσιο της Ερμούπολης, απ’ όπου παύθηκε γιατί δεν έδωσε «δείγματα ικανότητας και ηθικής μορφώσεως». Από τότε φαίνεται να αρχίζουν τα προβλήματα για τον Πιτζιπίο και, όταν το 1843 ψηφίστηκε ο νόμος για τον διαχωρισμό των Ελλήνων σε αυτόχθονες και ετερόχθονες, αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Μεταβαίνοντας στην Κωνσταντινούπολη, η οθωμανική κυβέρνηση τον προσέλαβε στην υπηρεσία της ως γραμματέα της αυτοκρατορικής επιτροπής για την εφαρμογή των πολιτικών μεταρρυθμίσεων στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Του απένειμε, μάλιστα, και τον τίτλο του μπέη, τον οποίο αναγράφει στα εξώφυλλα των δημοσιεύσεών του, μεταφράζοντάς τον ως prince ή μεταγράφοντάς τον σε bey. Το έτος-καμπή στη σταδιοδρομία και στον γενικότερο θρησκευτικό και πνευματικό προσανατολισμό του Πιτζιπίου θα πρέπει να ήταν το 1849. Τότε καλείται να αναλάβει ως τιτουλάριος σχολάρχης της Μεγάλης του Γένους Σχολής και πρώτος λαϊκός διευθυντής της. Η σχολαρχία του διήρκεσε μόνο τρεις μήνες, στη διάρκεια των οποίων συνέβησαν τα λεγόμενα «πιτζιπιακά», που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή της Σχολής στο Κουρούτζεσμε και τη μεταφορά της στο Φανάρι. Με αφορμή αυτό το γεγονός η τουρκική κυβέρνηση αξίωσε από τον Πατριάρχη όχι μόνο την απομάκρυνση του Πιτζιπίου αλλά και να μη διορίζεται στα ελληνικά σχολεία της Τουρκίας δάσκαλος προερχόμενος εξ Ελλάδος. Στα προβλήματα με τη σχολαρχία του προστέθηκε και το γεγονός ότι ο Πιτζιπίος μάλλον στράφηκε στον καθολικισμό και έγραψε ένα κείμενο που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, επιδαψιλεύοντας στον ίδιο ποικίλους, μη κολακευτικούς, χαρακτηρισμούς».

— Ο «Πίθηκος Ξουθ» θεωρείται το πρώτο νεοελληνικό πεζογράφημα του φανταστικού. Για ποιους λόγους ήταν ένα «πρωτοφανές μυθιστόρημα» που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μυθιστορήματα της ίδιας περιόδου; Το γεγονός ότι ο συγγραφέας του χαρακτηρίζει τον Πίθηκο Ξουθ, όπως και άλλα κείμενά του, «σύγγραμμα πρωτοφανές», δείχνει ότι ο Πιτζιπίος είχε πάθος με την πρωτοτυπία και ενδεχομένως ήταν ένα φιλόδοξο άτομο, που πάντοτε ήθελε να διεκδικεί την εισαγωγή του νέου και εντυπωσιακού στην ελληνική πνευματική ζωή. Το ενδιαφέρον στην περίπτωσή του είναι ότι στα βιβλία του επιμένει και στην έννοια των συγγραφικών δικαιωμάτων. Ο Πίθηκος Ξουθ διαφοροποιείται από τα άλλα μυθιστορήματα της περιόδου 1830-1850 γιατί δεν χρησιμοποιεί ως πυξίδα λεσχη αναγνωσησ

14

lifo – 29 οκτωβριου 2020

ή πρόσχημα της πλοκής μια ερωτική σχέση, όπως κάνουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό άλλοι πεζογράφοι της εποχής (π.χ. Παλαιολόγος, Σούτσοι), αλλά και ο ίδιος o Πιτζιπίος στο πρώτο του μυθιστόρημα, Η Ορφανή της Χίου (1839), που διεκδικεί τον τίτλο του πιο πολυδιαβασμένου αφηγηματικού κειμένου του 19ου αιώνα. Και στα δύο έργα του είναι εμφανής η προσπάθεια συναίρεσης της φαντασίας και της (ιστορικής) πραγματικότητας, του ρομαντισμού και του ρεαλισμού, του εθνικού και του ευρωπαϊκού. Στον Πίθηκο Ξουθ παρατηρείται ένα είδος φανταστικού ρεαλισμού. Η πραγματικότητα δεν εξιδανικεύεται, αντίθετα ασκείται έμμεση κριτική στη σπουδαιοφάνεια, στην αλαζονεία και στην ξενομανία του νεοπαγούς ελληνικού κράτους. Αλλά και η φαντασία στον Πίθηκο Ξουθ ανοίγει τα φτερά της, καλύπτοντας μια ευρύτατη γεωγραφική περιοχή, από την Αγγλία μέχρι τη Σμύρνη και από την Αίγυπτο μέχρι την Αμερική, με το πρόσχημα του ευρωπαϊκού περιηγητισμού και συνδυάζοντας το τοπικό με το συμπαντικό. Το γεγονός ότι ο πίθηκος Ξουθ είναι ο μεταμορφωμένος περιηγητής Βαρθόλδυς υποδηλώνει αφενός την πραγματολογική βάση του αφηγήματος, η οποία διανθίζεται εκ των υστέρων με φανταστικά και αλληγορικά στοιχεία, και αφετέρου το ότι ο Πιτζιπίος είχε γράψει το κείμενό του ενδεχομένως κάποια χρόνια νωρίτερα από τη δημοσίευσή του, όταν ο σάλος που είχαν προκαλέσει μεταξύ των Ελλήνων λογίων οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις του Βαρθόλδυ ήταν ακόμη νωπός.

— Ποιος είναι ο κύριος συμβολισμός της μεταμόρφωσης στο βιβλίο; Το θέμα της μεταμόρφωσης στη λογοτεχνία θέτει ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη οντότητα και προϋποθέτει έναν κόσμο ασταθή και ευμετάβολο. Στηρίζεται, επίσης, στον δυϊσμό σώματος και συνείδησης, που υπονομεύει την ακεραιότητα του ατόμου. Το σώμα στον Πίθηκο Ξουθ φαίνεται να τιμωρείται, ώστε ο πρωταγωνιστής να επανέλθει στον ηθικό δρόμο και να ανακτήσει τη λαλιά του, αν και καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταμόρφωσής του διατηρεί τις νοητικές του ικανότητες. Το σώμα εδώ πληρώνει για τις αμαρτίες της ψυχής, όντας το σήμα και ο καθρέφτης της. Ό,τι

κληροδότησε ο Χρυσός Γάιδαρος με τη μεταμόρφωσή του στη νεότερη λογοτεχνία είναι η δυνατότητα για την τοποθέτηση του ήρωα ως «τρίτου προσώπου», δηλαδή ως παρατηρητή ή ωτακουστή, μια θέση που στο πικαρικό μυθιστόρημα κατέχει ο υπηρέτης, διαδραματίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο, γιατί λόγω της θέσης του δίνει τη δυνατότητα της διείσδυσης στην ιδιωτική ζωή. Ανάλογο ρόλο παρατηρητή και υπηρέτη υποδύεται και ο πίθηκος Ξουθ. Μάλιστα, χωρίς τη μορφή του πιθήκου δεν θα μπορούσε να είχε πρόσβαση στη συνωμοτική στιχομυθία Λιγαρίδη-Πηγαδοστομίδη, ούτε να λειτουργήσει ως παντογνώστης αφηγητής. Επίσης, το ξύρισμα εκείνη την εποχή θεωρούνταν ένδειξη εξανθρωπισμού και εξευρωπαϊσμού. Έτσι, ο Καλλίστρατος, μέσω του ξυρίσματος και της αποτρίχωσης, καλλιεργεί την πόζα του εξευρωπαϊσμένου νέου, ενώ ο Ευρωπαίος περιηγητής, μεταμορφωμένος σε πίθηκο, έχει «δασύτριχο μορφή» και «μαλλώδη» χέρια με άκοπα νύχια. Μέσω μια τέτοιας αντιστροφής ρόλων εικονογραφείται η «ανατολική φιλοκαλία» του Καλλίστρατου και δικαιολογείται πειστικά ο θυμός του και η σημασία που αποδίδει στα ξυράφια του, που κάποτε υποτίθεται ότι ανήκαν στον Μέγα Αλέξανδρο. Ο Πιτζιπίος θέλει να υπογραμμίσει τη διάσταση μεταξύ «είναι» και «φαίνεσθαι», αρετής και υποκρισίας, υποβάλλοντας την ταύτιση της Ευρώπης με τη διαφθορά και το ψεύδος. Είναι σαν να κατακρίνει ταυτόχρονα τον συρμό του ευρωπαϊσμού στους Έλληνες και τον συρμό του περιηγητισμού στους ξένους. Μάλιστα, η λέξη «συρμός» επανέρχεται τακτικά στο κείμενο, συνδεόμενη έμμεσα με τον πιθηκισμό.

— Η απώλεια της ανθρώπινης υπόστασης τι είδους τιμωρία είναι για τον ήρωα; Στον Πίθηκο Ξουθ υπάρχει η διάθεση για χαρακτηρολογία, εφόσον διαγράφονται υποτυπωδώς κάποιοι τύποι, και πιθανώς αυτή η χαρακτηρολογική προσωπογραφία να ακολουθεί το παράδειγμα του La Bruyère και των Χαρακτήρων (Caractères) του, που έχουν τον ίδιο υπότιτλο με τον Πίθηκο Ξουθ: Les moeurs de ce siècle. Η χαρακτηρολογία δεν μπορεί να ξεφύγει από τη στενή συνάρτηση εξωτερικής εμφάνισης και εσωτερικού ήθους. Η εμφάνιση, δηλαδή, αποτελεί τον καθρέφτη της ψυχής και τούτο ενδεχομένως δηλώνει ότι η μεταμόρφωση σε πίθηκο στο κείμενο του Πιτζιπίου, με τη σκλήρυνση του δέρματος, οφείλεται και αντικατοπτρίζει συνάμα την ηθική παρακμή, όπως και η ανάκτηση της λαλιάς και της ανθρώπινης υπόστασης αργότερα συστοιχεί με την ηθική εξιλέωση και αποκατάσταση. Στον Πίθηκο Ξουθ διακρίνουμε ένα είδος σωτηριολογικής τριμερούς δομής ή ηθικής προόδου: αμάρτημα - τιμωρία/ δοκιμασία - αποκατάσταση που επικουρείται από το τέχνασμα της μεταμόρφωσης και της ανάκτησης της ανθρώπινης υπόστασης.

λεσχη αναγνωσησ

15

lifo – 29 οκτωβριου 2020

ιάκωβος πιτζιπίος Η μοναδική απεικόνιση που έχουμε του συγγραφέα.

walton ford the censorium (2003) Από το λεύκωμα Walton Ford, Pancha Tantra, εκδόσεις Taschen.

Ο Δίας μεταμορφώνεται σε ταύρο ή σε χρυσή βροχή, η Δάφνη γίνεται δέντρο, οι σύντροφοι του Οδυσσέα γουρούνια. Στην ελληνική μυθολογία η μεταμόρφωση έχει πρωταρχικό ρόλο.

1 0 μετ αμορ φ ώ σ ε ις από του ς «Ελλη ν ικ ο ύς Μύθο υ ς » τ ου R obert Gra v e s από τον m. hulot

1 Ο Δίας, μεταμορφωμένος σε ταύρο, και η Ευρώπη. Ερυθρόμορφο αγγείο, 5ος αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Ταρκυνίας, Ιταλία.

2 Ο Δίας, σε μορφή χρυσής βροχής, αφήνει έγκυο την Δανάη. Βοιωτικός ερυθρόμορφος κρατήρας, 450-425 π.Χ, Μουσείο Λούβρου.

3 Ο Άργος Πανόπτης θανατώνεται από τον Ερμή. Αθηναϊκό ερυθρόμορφο αγγείο, 5ος αι. π.Χ., Μουσείο Kunsthistorisches, Βιέννη.

4 Απόλλων και Δάφνη, Πομπηία, 50 μ.Χ. Ψηφιδωτό στην οικία του Μενάνδρου.

5 Δίας και Γανυμήδης, πήλινο γλυπτό της ύστερης αρχαϊκής περιόδου που δείχνει τον Δία να μεταφέρει τον νεαρό Γανυμήδη στον Όλυμπο. Πρώτο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ., Μουσείο Ολυμπίας.

1. Ζευς και Ευρώπη. Ο Δίας

2. Ζευς και Δανάη. Ο Δίας, για

μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο για να κλέψει την Ευρώπη από τη Φοινίκη, να τη φέρει στην Κρήτη και να ονομαστεί από αυτήν όλη η ήπειρος. Ο Ζευς ερωτεύτηκε την Ευρώπη και έστειλε τον Ερμή να οδηγήσει το βόδια του Αγήνορα στον γιαλό της Τύρου, όπου εκείνη και οι συντρόφισσές της συνήθιζαν να κάνουν τον περίπατό τους. Ενώθηκε και ο ίδιος με το κοπάδι, μεταμφιεσμένος σε χιονάτο ταύρο με πλούσια προγούλια και κέρατα μικρά, σαν πολύτιμα πετράδια, ανάμεσα στα οποία ήταν χαραγμένη μία μόνο μαύρη γραμμή. Η Ευρώπη εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά του και βλέποντας ότι είναι ήμερος σαν αρνάκι, κατανίκησε τον φόβο της και άρχισε να παίζει μαζί του, να του βάζει λουλούδια στο στόμα και να του κρεμάει γιρλάντες στα κέρατα. Στο τέλος ανέβηκε στη ράχη του και τον άφησε να την πάει, κατηφορίζοντας ράθυμα, ως την άκρη του νερού. Ξάφνου, ο ταύρος ρίχτηκε στη θάλασσα και άρχισε να κολυμπάει, ενώ εκείνη κοίταζε πίσω της με τρόμο την ακτή που ξεμάκραινε. Με το ένα της χέρι κρατούσε το δεξί κέρατο του ταύρου, με το άλλο το κάνιστρο με τα λουλούδια. Ο Ζευς βγήκε περπατώντας στη στεριά κοντά στη Γόρτυνα της Κρήτης, έγινε αετός και έκανε δική του την Ευρώπη μέσα σε μια συστάδα ιτιές, κοντά σε μια πηγή, ή, λένε μερικοί, κάτω από έναν αειθαλή πλάτανο.

να μπορέσει να φτάσει στο υπόγειο όπου ήταν κλειδωμένη η Δανάη, μεταμορφώθηκε σε χρυσή βροχή. Ο Ακρίσιος, βασιλιάς του Άργους, που ήταν παντρεμένος με την Αγανίπη, δεν είχε γιους, είχε μόνο αυτήν τη μοναχοκόρη, τη Δανάη, που την είχε αποπλανήσει ο Προίτος, και όταν ζήτησε χρησμό για το πώς να αποκτήσει αρσενικό διάδοχο, πήρε την απάντηση: «Δεν θα αποκτήσεις γιους, και ο εγγονός σου θα σε σκοτώσει». Για να αποτρέψει αυτήν τη μοίρα, ο Ακρίσιος έκλεισε τη Δανάη σε μια υπόγεια φυλακή με χάλκινες πόρτες, που τη φρουρούσαν άγρια σκυλιά. Ωστόσο, ο Δίας έσμιξε με τη Δανάη, παίρνοντας τη μορφή χρυσής βροχής, κι αυτή του γέννησε γιο ονόματι Περσέα. Όταν ο Ακρίσιος έμαθε την κατάσταση της Δανάης, δεν ήθελε να πιστέψει ότι ο πατέρας ήταν ο Ζευς και υποπτεύθηκε ότι ο αδερφός του ο Προίτος είχε ξανακάνει τις βρομοδουλειές του. Καθώς, όμως, δεν τολμούσε να σκοτώσει την ίδια του την κόρη, κλείδωσε τη Δανάη και το μωρό της, τον Περσέα, σε ξύλινη κασέλα, την οποία έριξε στη θάλασσα. Τα κύματα οδήγησαν την κασέλα προς τη Σέριφο, όπου ένας ψαράς, ο Δίκτυς, την ψάρεψε, την έβγαλε στη στεριά, την άνοιξε και βρήκε μέσα ζωντανούς μητέρα και γιο. Τους πήγε ευθύς αμέσως στον αδελφό του, τον βασιλιά Πολυδεύκη, ο οποίος μεγάλωσε τον Περσέα στο ανάκτορό του.

λεσχη αναγνωσησ

16

3.

Ιώ. Τιμωρημένη από την Ήρα, η Ιώ μεταμορφώθηκε σε αγελάδα και ο Άργος, που είχε 100 μάτια, ήταν φύλακάς της. Η Ιώ, θυγατέρα του ποταμού-θεού Ίναχου, ήταν ιέρεια της Ήρας στο Άργος. Ο Ζευς, χάρη στα μάγια που του έκανε η Ίυγξ, κόρη του Πάνα και της Ηχούς, ερωτεύτηκε την Ιώ και όταν η Ήρα τον κατηγόρησε για απιστία και μεταμόρφωσε την Ίυγγα σε σουσουράδα για να την τιμωρήσει, αυτός είπε ψέματα: «Ουδέποτε άγγιξα την Ιώ». Ύστερα ο Ζευς μεταμόρφωσε την Ιώ σε αγελάδα, την οποία η Ήρα, ισχυριζόμενη ότι είναι δική της, έδωσε στον Άργο Πανόπτη να τη φυλάει, προστάζοντάς τον: «Δέσε κρυφά αυτό το ζώο σε μια σπηλιά στη Νεμέα». Αλλά ο Ζευς έστειλε τον Ερμή να φέρει πίσω την Ιώ και ο ίδιος κίνησε πρώτος για τη Νεμέα –μερικοί λένε για τις Μυκήνες–, μεταμφιεσμένος σε δρυοκολάπτη. Ο Ερμής, παρότι ήταν ο εξυπνότερος απ’ όλους τους κλέφτες, ήξερε ότι δεν μπορούσε να κλέψει την Ιώ χωρίς να τον πάρει είδηση κάποιο από τα εκατό μάτια του Άργου. Τον αποκοίμισε, λοιπόν, παίζοντας τον αυλό του, τον χτύπησε με μια κοτρόνα, τον αποκεφάλισε και απελευθέρωσε την Ιώ. Η Ήρα, αφού τοποθέτησε τα μάτια του Άργου στην ουρά του παγωνιού, ως μόνιμη υπόμνηση της βλακώδους δολοφονίας του, έστειλε μια αλογόμυγα να τσιμπήσει την Ιώ και να την καταδιώκει παντού.

lifo – 29 οκτωβριου 2020

4.

Απόλλων και Δάφνη. Προσπαθώντας να αποφύγει το ερωτικό κυνήγι του Απόλλωνα, η Δάφνη μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό, που έκτοτε έγινε το ιερό φυτό του Απόλλωνα. Ο Απόλλων δεν σημείωνε πάντα επιτυχίες στον έρωτα. Σε μια περίπτωση προσπάθησε να κλέψει τη Μάρπησσα από τον Ίδα, αλλά εκείνη έμεινε πιστή στον σύζυγό της. Σε άλλη, ο Απόλλων κυνήγησε τη Δάφνη, την ορεινή νύμφη, ιέρεια της Μητέρας Γης, κόρη του ποταμού Πηνειού της Θεσσαλίας, αλλά όταν την πρόφτασε, εκείνη κάλεσε τη Μητέρα Γη, η οποία την κρίσιμη στιγμή την εξαφάνισε, στέλνοντάς τη στην Κρήτη, όπου έγινε γνωστή ως Πασιφάη. Στη θέση της η Μητέρα Γη άφησε μια δάφνη, με την οποία ο Απόλλων έφτιαξε ένα στεφάνι για να παρηγορηθεί.

5. Ζευς και Γανυμήδης. Για να μπορέσει να αρπάξει τον νεαρό Γανυμήδη, ο Δίας μεταμορφώθηκε σε αετό. Ο Γανυμήδης, γιος του βασιλιά Τρώα, που έδωσε το όνομά του στην Τροία, ήταν ο ωραιότερος νέος στον κόσμο, γι’ αυτό οι θεοί τον διάλεξαν για οινοχόο του Δία. Λέγεται ότι ο Ζευς, επιθυμώντας τον Γανυμήδη και για συντροφιά στο κρεβάτι του, έβαλε φτερά αετού και τον άρπαξε από την πεδιάδα της Τροίας. Μερικοί λένε ότι τον Γανυμήδη τον είχε απαγάγει πρώτα η Ηώς, για να τον κάνει αγαπητικό της, και ότι από αυτήν τον πήρε ο Δίας. Όπως και να ’χει, η Ήρα ασφαλώς πληγώθηκε από την προσβολή που έγινε και στην ίδια και στην κόρη της, την Ήβη – ως τότε εκείνη ήταν η οινοχόος των θεών, θέση που πήρε ο ευνοημένος από τον Δία Γανυμήδης. Άλλο όμως δεν κατάφερε η Ήρα παρά να εξοργίσει τον Δία, που έβαλε τη μορφή του Γανυμήδη ανάμεσα στα άστρα, κάνοντάς τον Υδροχόο.

Ρόμπερτ Γκρέιβς Οι Ελληνικοί Μύθοι (Δύο Τόμοι) μετάφραση Λεωνίδας Ζενάκος σελιδεσ 1.032 εκδόσεις Κάκτος

6. Ζευς και Λήδα. Για να μπο-

7. Πηλέας και Θέτιδα. Προ-

ρέσει να πλαγιάσει με τη Λήδα, ο Δίας μεταμορφώθηκε σε κύκνο. Η Λήδα αργότερα γέννησε ένα αυγό, από το οποίο βγήκαν η Κλυταιμνήστρα και η Ελένη (η Ωραία). Μερικοί λένε ότι όταν ο Ζευς ερωτεύτηκε τη Νέμεση, αυτή του ξέφυγε κι έπεσε στο νερό, όπου έγινε ψάρι. Αυτός την κυνήγησε με τη μορφή κάστορα, οργώνοντας τα κύματα. Εκείνη πήδησε στη στεριά και βάλθηκε να μεταμορφώνεται πότε στο ένα αγρίμι, πότε στο άλλο, αλλά δεν μπόρεσε να του ξεφύγει, επειδή ο Ζευς δανειζόταν κάθε φορά τη μορφή κάποιου ακόμα αγριότερου θηρίου. Στο τέλος, η Νέμεση έγινε αγριόχηνα και πέταξε στον αέρα, αυτός έγινε κύκνος και την κουτούπωσε θριαμβευτικά στον Ραμνούντα της Αττικής. Η Νέμεση τίναξε καρτερικά τα φτερά της και πήγε στη Σπάρτη, όπου η Λήδα, σύζυγος του βασιλιά Τυνδάρεω, βρήκε ύστερα από λίγο σε κάποιο βάλτο ένα αυγό με χρώμα μενεξελί, που το πήρε στο σπίτι της και το έκρυψε σε μια κασέλα. Από αυτό ξεπετάχτηκε η Ελένη της Τροίας. Ωστόσο, η πιο συνηθισμένη αφήγηση λέει ότι η Λήδα ήταν εκείνη με την οποία έσμιξε ο Ζευς με τη μορφή κύκνου δίπλα στον ποταμό Ευρώτα. Ότι αργότερα γέννησε το αυγό, από το οποίο βγήκαν η Ελένη, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, και ότι στη συνέχεια θεοποιήθηκε και έγινε η Νέμεση.

σπαθώντας να κατακτήσει τη Θέτιδα, ο Πηλέας έπρεπε να την αρπάξει και να μην την αφήσει να του φύγει, υπομένοντας τις πολλαπλές μεταμορφώσεις της (θάλασσα, φωτιά, φίδι, λιοντάρι). Ο Κένταυρος Χείρωνας είχε προβλέψει κάποτε στον Πηλέα, τον πατέρα του Αχιλλέα, τα εξής: «Η γυναίκα αυτή, η Θέτιδα, συνέχεια θα μεταμορφώνεται. Μη φοβηθείς και μη λύσεις ποτέ τα χέρια σου. Θα γίνεται φίδι και λύκαινα, φωτιά και πάγος. Πράγματα, δηλαδή, που δύσκολα κρατάει κανείς χωρίς να ματώσουν, να καούν και να παγώσουν τα χέρια του. Η αγάπη, όμως, θα σου δίνει τη δύναμη ν’ αντέξεις ό,τι χωρίς αυτή θα σου προκαλούσε φρίκη και πόνο και αποστροφή. Και δεν θα χαλαρώσεις ποτέ το αγκάλιασμα, γιατί θα ξέρεις ότι πίσω απ’ όλα αυτά τα πρόσωπα κρύβεται η μορφή της αγαπημένης σου. Κρύβεται η ψυχή της».

8.

Άρτεμις και Καλλιστώ. Η Καλλιστώ ήταν νύμφη που είχε ορκιστεί αιώνια παρθενία. Ο Δίας, όμως, μεταμφιεσμένος σε Άρτεμη, πλάγιασε μαζί της. Όταν το κατάλαβε η αληθινή Άρτεμη, την τιμώρησε. μεταμορφώνοντάς τη σε αρκούδα. Η Άρτεμη απαιτεί από τις συντρόφους της τέλεια αγνότητα που εφαρμόζει και η ίδια. Όταν ο Ζευς αποπλάνησε μία από αυτές, την Καλλιστώ, θυγατέρα του Λυκάονα, η Άρτεμη πρόσεξε ότι έμεινε έγκυος. Τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα και φώναξε τα σκυλιά, που θα την είχαν κατασπαράξει αν δεν την άρπαζε από τον ουρανό ο Ζευς, ο οποίος έβαλε αργότερα τη μορφή της ανάμεσα στα άστρα. Αλλά μερικοί λένε ότι ο ίδιος ο Ζευς μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα και ότι η ζηλιάρα Ήρα τα κανόνισε ώστε η Άρτεμις να την κυνηγήσει κατά λάθος. Το παιδί της Καλλιστούς, ο Αρκάς, σώθηκε και έγινε ο πρόγονος των Αρκάδων.

9. Άρτεμις και Ακταίωνας. Ο Ακταίωνας είδε την Άρτεμη να λούζεται γυμνή στο ποτάμι. Η τιμωρία του ήταν να τον μεταμορφώσει η θεά σε ελάφι, το οποίο κατασπάραξαν τα κυνηγετικά σκυλιά του. Ο Ακταίωνας ήταν γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης, κόρης του βασιλιά της Θήβας Κάδμου. Τον ανέθρεψε ο Κένταυρος Χείρωνας στο Πήλιο και έγινε σπουδαίος κυνηγός. Kυνηγούσε καθημερινά στα δάση με τα πενήντα σκυλιά του. Άθελά του είδε μια μέρα την Άρτεμη να λούζεται σε μια πηγή, όπου βρισκόταν το μυστικό σπήλαιο της Άρτεμης, στον Κάμπο των Γαργαφίων, μαζί με τις Νύμφες της. Εκείνες, μόλις αντιλήφθηκαν ότι τις κοιτάζει, περικύκλωσαν τη θεά, προσπαθώντας να κρύψουν τη γύμνια της. Η Άρτεμις εξοργίστηκε και τον μεταμόρφωσε σε αρσενικό ελάφι, που, τρομαγμένο, άρχισε να τρέχει στο δάσος. Τα σκυλιά του τον πήραν στο κατόπι και τον κατασπάραξαν. Στη συνέχεια άρχισαν να τον αναζητούν και να γαβγίζουν. Ο Κένταυρος Χείρωνας τα λυπήθηκε και έφτιαξε ένα ομοίωμα του παλιού του μαθητή, προκειμένου να τα ηρεμήσει.

10. Οδυσσέας και Κίρκη. Αιχμάλωτοι της Κίρκης, οι σύντροφοι του Οδυσσέα μεταμορφώθηκαν σε γουρούνια. Η Κίρκη καθόταν στην αίθουσα του παλατιού κοντά στον αργαλειό και τραγουδούσε. Ακούγοντας τον Ευρύλοχο και την παρέα του να τη χαιρετούν, βγήκε χαμογελώντας και τους κάλεσε να γευματίσουν μαζί της. Όλοι μπήκαν πανευτυχείς, εκτός από τον Ευρύλοχο, που υποπτευόταν παγίδα και έμεινε πίσω, κρυφοκοιτάζοντας από το παράθυρο ανήσυχα. Η θεά πρόσφερε τυρί, κριθάλευρο, μέλι και κρασί στους πεινασμένους ναυτικούς. Όλα αυτά, όμως, ήταν δηλητηριασμένα και μόλις άρχισαν να τρώνε, η Κίρκη τους χτύπησε με το ραβδί της στους ώμους και τους μεταμόρφωσε σε γουρούνια. Με ένα φρικαλέο χαμόγελο στα χείλη τούς άνοιξε ένα χοιροστάσιο, έριξε μερικές φούχτες βελανίδια και κράνα στο βρομερό δάπεδο και τους άφησε να κυλιούνται.

6 Η Λήδα και ο κύκνος. Ερυθρόμορφο δοχείο για νερό, Νότια Ιταλία, 330 π.Χ., Μουσείο Λούβρου.

7 O Πηλέας βιάζει τη Θέτιδα. Η μία όψη ερυθρόμορφης αττικής πελίκης από το 510 π.Χ., Μουσείο Λούβρου.

8 Η Καλλιστώ. Ερυθρόμορφο αγγείο, Νότια Ιταλία, 4ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστώνη.

9 Ο θάνατος του Ακταίωνα από τα σκυλιά. Δεξιά, ένας άντρας ενημερώνει τους γονείς του ότι ο γιος τους είναι νεκρός. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας, 450-440 π.Χ., Μουσείο Λούβρου.

10 Ο Οδυσσέας κυνηγάει την Κίρκη επειδή μεταμόρφωσε τους άντρες του σε γουρούνια. Αττικός ερυθρόμορφος κάλυκας, περίπου 440 π.Χ., Metropolitan Museum of Art.

λεσχη αναγνωσησ

17

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Το σύστημα εξουσίας που εγκαθίσταται στη φάρμα δίνει στα γουρούνια ανθρώπινα χαρακτηριστικά, μεταμορφώνοντας τον καταπιεσμένο σε νέο δυνάστη. Το βιβλίο του Όργουελ είναι μια διαχρονική ιστορία για τον κίνδυνο που περικλείει κάθε επανάσταση.

Η «Φάρμα τω ν ζ ώ ω ν » ή έ ν α παραμύ θι γ ια την πρ ο δ ο σί α τη ς επανάσ τασ ης

από τον νικόλα σεβαστάκη

1.

George Orwell, A life in letters, W.W. Norton and Company, 2013. «What I was trying to say was, “You can’t have a revolution unless you make it for yourself; there is no such thing as a benevolent dictat[or] ship”».

2. Η φράση της κριτικού λογοτεχνίας Queenie Dorothy Leavis αναφέρεται στη μελέτη της Erica Gottlieb «George Orwell.

A Bibliographical Essay», στον τόμο με την επιμέλεια του John Rodden, The Cambridge Companion to George Orwell, Νέα Υόρκη, Cambridge UP, 2007.

To 1943, στην καρδιά του πολέμου, η Βρετανία ζούσε στη μεγάλη αντιφασιστική έξαρση που την είχε φέρει στο ίδιο στρατόπεδο με τη σοβιετική Ρωσία. Στον εκδοτικό χώρο, στα περιοδικά και στην κριτική κυριαρχούσε η συμβατική συναίνεση που δεν επιθυμούσε καμία κριτική κατά της Σοβιετικής Ένωσης, χώρα που αντιμετώπιζε την πιο σκληρή επίθεση από τον χιτλερισμό. Σε αυτήν, λοιπόν, τη συγκυρία ο Τζορτζ Όργουελ, ανεξάρτητος σοσιαλιστής που συνδύαζε τις ελευθεριακές ιδέες με τον αγγλικό πατριωτισμό, θα γράψει τη Φάρμα των ζώων, μυθιστόρημα-πολιτική σάτιρα για την τύχη της Ρωσικής Επανάστασης. Το βιβλίο δεν θα βρει εύκολα τον δρόμο προς τη δημοσιότητα και μόνο όταν εμφανιστούν η ψυχροπολεμική διαίρεση και ο ανταγωνισμός Δύσης - Ανατολής το μέχρι προσφάτως ανεπιθύμητο μυθιστόρημα θα αποτελέσει, μαζί με τη δυστοπική πρόζα του 1984, μια σταθερή αναφορά στο πεδίο της αντισοβιετικής πολιτικής λογοτεχνίας. Η αρχική πρόθεση του βιβλίου ήταν να είναι ένα παραμύθι για ενήλικες. Η κεντρική πλοκή της αφήγησης στρέφεται γύρω από ένα αγρόκτημα και την εξέγερση των ζώων εναντίον του ιδιοκτήτη του, του αυταρχικού κυρίου Τζόουνς. Κάποια από τα γουρούνια της φάρμας είναι αυτά που ηγούνται της ανατροπής, ιδίως το ανταγωνιστικό δίδυμο του Σνόουμπολ (Χιονάτου) και του Ναπολέοντα. Η επανάσταση θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στη ζωή της φάρμας έως ότου ο Ναπολέων, έχοντας τάσεις μονοπώλησης της εξουσίας, θα αρχίσει να υπονομεύει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των ζώων. Με τη βοήθεια του Σκουίλερ, ενός άλλου πιστού γουρουνιού, ο Ναπολέων θα ενορχηστρώσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία, ενώ την ίδια στιγμή τα σκυλιά της φάρμας θα παίξουν τον ρόλο των «δυνάμεων καταστολής» στην πορεία που φέρει την ανατροπή των κατακτήσεων της επανάστασης. Η αλληγορία είναι διάφανη και η πολιτική πρόθεση επίσης. Ο Σνόουμπολ-Τρότσκι, ο Ναπολέων-Στάλιν και ο αφέντης Τζόουνς ως Τσάρος υποβάλλουν στον αναγνώστη την εντύπωση πως διαβάζει μια παραβολή για τα δράματα του μπολσεβικισμού. Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων. Δεν είναι τυχαίο που όσο περισσότερο ο Ναπολέων και το σύστημα εξουσίας του εγκαθίστανται στη φάρμα, τόσο τα γουρούνια εμφανίζονται να αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η όρθια στάση και άλλα τυπικώς ανθρώπινα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους δείχνουν την αυτονόμηση μιας ελίτ ζώων από τους ομοίους τους και τη συμμαχία τους με τους πρώην αφέντες. Προς το τέλος του μυθιστορήματος βλέπουμε το νέο καθεστώς του Ναπολέοντα να συνάπτει συμφωνίες με τις άλλες φάρμες που τις διοικούν άνθρωποι, όπως ο παλαιός αφέντης Τζόουνς. Με μια έννοια, η φάρμα επανεντάσσεται στο «διακρατικό» σύστημα του παλαιού κόσμου και χάνει κάθε ίχνος από τη ριζοσπαστική διαφορετικότητά της. Το μοτίβο της μεταμόρφωσης ξετυλίγεται εδώ στις αρνητικές του εκδοχές: είναι καταρχάς μια διαδικασία προδοσίας ή εγκατάλειψης αρχών, μια ιστορία όπου ο πρώην καταπιεσμένος μεταβάλλεται σε καινούργιο δυνάστη, αφού πρώτα ανακαλύψει όλη τη σκληρότητα, τον κυνισμό και τα προνόμια της εξουσίας. Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. Ο ίδιος, σε μια επιστολή του στον κριτικό Dwight Macdonald, αναγνωρίζει πως η Φάρμα των ζώων δεν είναι μόνο μια σάτιρα της Επανάστασης των Μπολσεβίκων αλλά και μια μυθοπλασία για τους κινδύνους που περικλείει κάθε επανάσταση βασισμένη στην ανάθεση και στην υποκατάσταση, κάθε πολιτική δικτατορία με τάχα «αγαθούς σκοπούς». Στο στόχαστρο του Όργουελ είναι οποιαδήποτε πολιτική δεν στηρίζεται στον έλεγχο των πολιτών, σε δυνατότητες ανάκλησης των ηγετών και στην εκτεταμένη ελευθερία της κριτικής και του διαλόγου1. Για δεκαετίες έχει συζητηθεί το εάν τα εμβληματικά αντιολοκληρωτικά μυθιστορήματα του Όργουελ είχαν αυτοδύναμη λογοτεχνική αξία ή όχι. Πνεύματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο ο T.S. Εliot και ο μαρξιστής θεωρητικός Raymond Williams στάθηκαν απέναντί τους είτε αρνητικά (ένα «τροτσκιστικό βιβλίο» είχε δηλώσει ο Εliot) είτε με μια δόση συγκατάβασης (κατάλληλο για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον Williams). Πάντως, η συνηθισμένη αντιδιαστολή του Όργουελ δημοσιογράφου και κοινωνικού κριτικού με τον Όργουελ πεζογράφο, με τον πρώτο να εγκωμιάζεται και τον δεύτερο συχνά να επικρίνεται για γλωσσική φτώχεια ή ανεπαρκή ανάπτυξη των χαρακτήρων του, φαίνεται να αδικεί την ενότητα έμπνευσης και ευαισθησίας που διέπει το έργο του. Όπως έγραφε με αφοριστικό τρόπο μια κριτικός της εποχής, «η φύση δεν τον προόριζε να γίνει μυθιστοριογράφος»2. Άλλες κριτικές φωνές, όμως, θα αποδώσουν στον Όργουελ και στη Φάρμα των ζώων αφηγηματικές αρετές και αισθητική ευρηματικότητα που είχε υποτιμηθεί, ίσως και με ευθύνη του ίδιου του συγγραφέα. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα αλλόκοτα και τόσο ανθρώπινα γουρούνια της Φάρμας των ζώων δεν στήνουν για τον αναγνώστη απλώς ένα δράμα για την εξουσία και τα πάθη της. Με τον χρόνο έγιναν αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες μιας γραφής που θα συνδυάσει τον ρεαλισμό, το μαύρο χιούμορ και την κοινωνική φαντασία για να αποτυπώσει ένα αίτημα ανθρωπιάς και ένα αδιάψευστο πάθος για την αλήθεια. λεσχη αναγνωσησ

18

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Τζωρτζ Όργουελ Η φάρμα των ζώων μετάφραση: Νίνα Μπάρτη εκδόσεις κάκτος

λεσχη αναγνωσησ νοεμβριοσ – δεκεμβριοσ 2020

8

«Η Μαγείρισσα» του Μάρτιν Ένγκελμπρεχτ (1735) θα είναι ιδανική συντροφιά για όσους επιλέξουν κάποιο βιβλίο από τη λίστα μας στο www.lifoshop.gr .

ο σελιδοδείκτης του μήνα

διπλωστε εδω διπλωστε εδω

λεσχη αναγνωσησ νοεμβριοσ – δεκεμβριοσ 2020

1

περισσοτερα στο www.lifoshop.gr

tα βιβλία επέλεξαν οι: Νανά Δαρειώτη, M. Hulot, Μιχάλης Μιχαήλ, Κορίνα Φαρμακόρη

φαγητό

νοεμβριοσ - δεκεμβριοσ

Μπορεί το φαγητό βασικά να είναι σωματική ανάγκη, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι εμπειρία, είναι γνώση, είναι αντίληψη, είναι κουλτούρα, αλλά, πάνω απ’ όλα, είναι ανάμνηση. Αυτό το κομμάτι της ακούσιας μνήμης που ζωντανεύει μέσα στο μυαλό και μας κάνει να ξαναζήσουμε στιγμές –συνήθως όμορφες και ξέγνοιαστες– καθιστά το φαγητό πολύτιμο, τόσο πολύτιμο όσο ήταν και η μαντλέν για τον Μαρσέλ Προυστ. Σε ένα πολύ συγκινητικό απόσπασμα από το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο περιγράφει το πώς η γεύση ενός κομματιού μαντλέν μαζί με τσάι από φλαμούρι τον ταξίδεψε στα χρόνια της παιδικής του ηλικίας και στα καλοκαίρια που περνούσε στο σπίτι της θείας του στη γαλλική επαρχία. Η κουλτούρα του φαγητού, η γνώση που αποκτάει κανείς με τα χρόνια, δεν περιορίζεται σε αυτά που τρώει, σε όσα έχει δοκιμάσει ως γεύσεις και μπορεί να συνδέσει με τη μνήμη του. Μπορεί να έρθει και μέσα από τα βιβλία, την ανάγνωση κάθε είδους λογοτεχνικού κειμένου, όπως ο άπληστος Γαργαντούας του Ραμπελαί ή η Λωξάντρα της Μαρίας Ιορδανίδου, που δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο μέσα σε μια πολίτικη κουζίνα, επίσης μέσα από αφηγήσεις και στοχασμούς βγαλμένους από την εμπειρία ζωής μέσα σε εστιατόρια και εργαστήρια ζαχαροπλαστικής ανθρώπων όπως ο «μπαμπάς» Ζαν Ανθέλμ Μπριγιά-Σαβαρέν (Φυσιολογία της γεύσης), ο Άντονι Μπουρντέν (Η περιπλάνηση ενός μάγειρα) και ο Κρίστοφ Ρίμπατ (Στο εστιατόριο – Η κοινωνία στο πιάτο μας), ή από βιογραφίες όπως το Μαγειρεύοντας για βασιλιάδες, που αφηγείται τη ζωή και το έργο του πρώτου διάσημου σεφ Antonin Carême. Η ιστορία της γεύσης, που δείχνει τη διάρκεια που έχουν τα υλικά –ακόμα και τα πιάτα– από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αναδεικνύεται και μέσα από ιστορικές γαστρονομικές μελέτες (που για κάποιους είναι έργο ζωής). Τα Σειρήνια δείπνα – Ιστορία της διατροφής και της γαστρονομίας στην αρχαία Ελλάδα του Άγγλου ιστορικού Andrew Dalby, το συλλογικό έργο Η ιστορία της γεύσης, που επιμελείται ο Πωλ Φρίντμαν, η Πολίτικη κουζίνα των 4 εποχών της Σούλας Μπόζη, τα Μήλα του μάγειρα της Πάολας Ψαρρού για την παράδοση της μοναστηριακής τράπεζας και τη σύνδεση του φαγητού με το τελετουργικό της Εκκλησίας, η Γεύση Ελληνική της Εύης Βουτσινά, μιας σπουδαίας γυναίκας που ερεύνησε και κατέγραψε όσο λίγοι τη γαστρονομία παντού στην Ελλάδα, ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Από τη λίστα δεν θα μπορούσαν να λείπουν βιβλία αναφοράς για τις ρίζες της ελληνικής κουζίνας, όπως ο πέμπτος τόμος του έργου του Φαίδωνα Κουκουλέ Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, που δίνει πληροφορίες για το φαγητό του Βυζαντίου, ή οι Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου, που μέσα από τις συζητήσεις σε ένα συμπόσιο στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. δίνονται ένα σωρό πληροφορίες για το φαγητό των Ρωμαίων (και την ελληνική του καταγωγή). Για όποιον αναρωτηθεί γιατί λείπουν από τη λίστα της Λέσχης Ανάγνωσης σημαντικά βιβλία για το φαγητό, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η επιλογή έγινε απ’ όσα είναι διαθέσιμα από τους εκδοτικούς οίκους. Είναι πολλά τα βιβλία που είναι εξαντλημένα.

λέσχη ανάγνωσης

Κ 1

Δ 2

Τ 3

Τ 4

Π 5

Π 6

Σ 7

Κ 8

Δ 9

Τ 10

Τ 11

Π 12

Π 13

Σ 14

Κ 15

Δ 16

νοεμβρι

Wayne Thiebaud, Ca

Τ 1

Τ 2

Π 3

Π 4

Σ 5

Κ 6

Δ 7

Τ 8

Τ 9

Π 10

Π 11

Σ 12

Κ 13

Δ 14

Τ 15

Τ 1

δεκεμβρ

φαγητό ― 20 βιβλία για τη γαστρ

Δ 6

Τ 17

Τ 18

Π 19

Π 20

Σ 21

Κ 22

Δ 23

Τ 24

Τ 25

Π 26

Π 27

Σ 28

Κ 29

Δ 30

Σ 19

Κ 20

Δ 21

Τ 22

Τ 23

Π 24

Π 25

Σ 26

Κ 27

Δ 28

Τ 29

Τ 30

ιοσ 2020

akes, 1963 / Alamy

Τ 16

Π 17

Π 18

ριοσ 2020

ρονομία και την τέχνη της μαγειρικής

Π 31

λεια: Παναγιώτης Πούλος, σελιδες 448 ~ εκδόσεις Εστία || Ένα κομμάτι μαντλέν (ένα παραδοσιακό γλυκό της Γαλλίας με αρώματα βουτύρου και βανίλιας), βουτηγμένο στο τσάι, είναι αρκετό για να αποκαλυφθούν στον ήρωα του μυθιστορήματος οι πιο κρυφές ψηφίδες της μνήμης του. Ο Προυστ σφραγίζει τη σχέση φαγητού και μνήμης για πάντα.

Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο – Από τη μεριά του Σουάν (Α’ Τόμος), Μαρσέλ Προυστ, μεταφραση: Παύλος Α. Ζάννας, επιμέ-

ση: Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, σελιδες 642 ~ εκδόσεις Εξάντας || Το μεσαιωνικό αριστούργημα του Ραμπελαί είναι γεμάτο γαστρονομικές περιγραφές. Οι δυο γίγαντες, πατέρας και γιος, πορεύονται στη ζωή με μεγάλη όρεξη και κάθε τους γεύμα είναι το όνειρο κάθε άπληστου καλοφαγά.

Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ, Φρανσουά Ραμπελαί, μεταφρα-

Η περιπλάνηση ενός μάγειρα – Αναζητώντας το τέλειο γεύμα, Anthony Bourdain, μεταφραση: Άννα Παπασταύρου, πρόλογος:

σελιδες 368 ~ εκδόσεις Polaris || Ο ιστορικός Πωλ Φρίντμαν συγκεντρώνει σε έναν πολυτελή τόμο κείμενα ιστορικών και μελετητών της γεύσης για τα μαγειρικά επιτεύγματα διαφορετικών πολιτισμών, αρχαίων και σύγχρονων, και το συνδυάζει με μερικά από τα σημαντικότερα έργα τέχνης με γαστρονομικό περιεχόμενο!

Ιστορία της γεύσης, Πωλ Φρίντμαν, μεταφραση: Βίκη Ποταμιάνου,

Τα μήλα του μάγειρα - Παράδοση της μοναστηριακής τράπεζας, Ιερά Μονή Μπούρα, Πάολα Ψαρρού, σελιδες 399 ~ εκδόσεις Ίνδικτος || Οι γαστρονομικές συνήθειες των μοναστηριών είναι από μόνες τους ένα τεράστιο κεφάλαιο στον τομέα της γεύσης. Πέρα από τον πλούτο των συνταγών, είναι πάντα ένα μεγάλο μάθημα απλότητας και οικονομίας. Το βιβλίο αυτό είναι μία από τις καλύτερες έρευνες των τελευταίων χρόνων και απολαυστικό στην ανάγνωσή του.

Σειρήνια Δείπνα - Ιστορία της διατροφής και της γαστρονομίας στην Ελλάδα, Andrew Dalby, μεταφραση: Έλενα Πατρικίου, σελιδες 555 ~ εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης || Μία από τις σημαντικότερες μελέτες για την ιστορία των τροφών και της γαστρονομίας στην Ελλάδα. Ο ιστορικός Andrew Dalby ακολουθεί τα ίχνη της αδιάσπαστης συνέχειας της ελληνικής κουζίνας από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας και επιχειρεί μια νέα ερμηνεία των Δειπνοσοφιστών του Αθήναιου.

Η γαστρονομία ως καλή τέχνη – Η φυσιολογία της γεύσης, Ζ.Α. Μπριγιά-Σαβαρέν, πρόλογος - μεταφραση: Δάφνη Ανδρέου, σελιδεσ 371 ~ εκδόσεις Στοχαστής || Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους γαστρονόμους στην ιστορία της γεύσης. Ο Ζαν Ανθέλμ Μπριγιά-Σαβαρέν μπορεί να είναι σε κάποιους γνωστός από το διάσημο γλυκό, τον γνωστό σ’ εμάς «μπαμπά», σε άλλους χάρη στην περίφημη ρήση του «πες μου τι τρως, και θα σου πω ποιος είσαι», και σε μερικούς –και περισσότερο ενημερωμένους– από αυτό το μοναδικό στο είδος του βιβλίο. Ένα έργο που από τον Δεκέμβριο του 1825 που εκδόθηκε, μόλις δύο μήνες πριν από τον θάνατο του Σαβαρέν, μέχρι σήμερα αποτελεί τη βίβλο των απανταχού γκουρμάν.

Λωξάντρα, Μαρία Ιορδανίδου, σελιδες 250 ~ εκδόσεις Εστία || Το βιβλίο που αγάπησαν πολλοί είναι ένας ύμνος στην κουζίνας της Μικράς Ασίας. Η δυναμική Λωξάντρα, μια σπουδαία μαγείρισσα και μια ασύγκριτη οικοδέσποινα, συνεχίζει να μας μαθαίνει πώς γίνονται οι ντολμάδες, πότε είναι η εποχή για κάθε ψάρι, κάθε φαγητό, τι έτρωγαν μετά τα λουτρά και πώς στόλιζαν τα σπίτια τους οι νοικοκυρές της Πόλης για τις γιορτές. Αξίζει να διαβαστεί ξανά απ’ όσους αγαπούν την κουζίνα της Ανατολής.

Στο εστιατόριο - Η κοινωνία στο πιάτο μας, Κρίστοφ Ρίμπατ,

σελιδες 272 ~ εκδόσεις Εστία || Ο Κρίστοφ Ρίμπατ συλλέγει μοναδικές εμπειρίες από εργαζόμενους στην κουζίνα, ιδιοφυείς σεφ, σερβιτόρους, φιλοσόφους, καλοφαγάδες και κοινωνιολόγους, συνδέοντας τα πρώτα γκουρμέ εστιατόρια του Παρισιού με την άνοδο του φαστ-φουντ και τους πιο καινοτόμους σεφ της εποχής μας. Με αναφορές στον Φεράν Αντριά, τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τον Τζορτζ Όργουελ, τον Έλβις Πρίσλεϊ, τον Μαρσέλ Προυστ και πολλούς άλλους, το βιβλίο μάς ξεναγεί στη γαστρονομική και κοινωνική ιστορία των εστιατορίων.

Πολίτικη κουζίνα των 4 εποχών, Σούλα Μπόζη, σελιδες 192 ~

εκδόσεις Πατάκη || Η Σούλα Μπόζη επιστρέφει στην παραμυθένια Πόλη των παιδικών της χρόνων. Ανασυστήνοντας την ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης εποχής, θυμάται γεύσεις, συνήθειες, μπαχάρια και μαγειρικές ευωδιές και προτείνει, για καθεμία από τις τέσσερις εποχές του χρόνου, ένα πλήρες πολίτικο μενού ανά εβδομάδα.

Του άνεμου και της αρμύρας, Νανά Δαρειώτη, Θάλεια Τσιχλάκη, Ανδρέας Ανδρουλιδάκης, σελιδες 302 ~ Επιμελητήριο Κυκλάδων || Μύηση στην εμπειρία της κυκλαδίτικης ζωής μέσα από το φαγητό, το κυριότερο συστατικό της ανθρώπινης επιβίωσης, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί εδώ και τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια. Είναι η καταγραφή όλων εκείνων των στοιχείων που απαρτίζουν τα μέρη και το όλον της κυκλαδίτικης γαστρονομικής κουλτούρας και ένα εργαλείο για όσους θέλουν να γνωρίσουν τη θαυμαστή ιστορία της.

Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, Φαίδων Κουκουλές, (πέμπτος

διπλωστε εδω διπλωστε εδω

Μελάνι || Συγκεντρωμένα όλα τα κείμενα του διανοούμενου που κατάφερε να συνδυάσει επιτυχώς την τέρψη της γλώσσας με τη γραφή. Από το Εγχειρίδιον Γαστρογνωμίας (2000), το Πένες σε Μελάνι (2005) και τους γνωστούς και άγνωστους αφορισμούς του υπό τον τίτλο Εδώδιμα Απικιακά μέχρι τα πιο πρόσφατα ανέκδοτα κείμενά του που συγκροτούν την ενότητα «Χαρτί και Καλαμάρι», αλλά και –για πρώτη φορά– όλα τα σκαμπρόζικα μενού του Απίκιου που κατά καιρούς έχουν δημοσιευτεί στον Τύπο και δεν είχαν περιληφθεί ποτέ σε κανένα βιβλίο.

Απίκιος Άπαντα, Γιάννης Ευσταθιάδης, σελιδες 312 ~

Τριάδα, επιμέλεια: Ελένη Κεκροπούλου, σελιδες 302 ~ εκδόσεις Ενάλιος || Μαγείρεψε για βασιλιάδες και κροίσους, δημιούργησε συνταγές που δοξάζονται μέχρι τις μέρες μας, ενώ η γαλλική κουζίνα που ξέρουμε σήμερα είναι δικό του δημιούργημα. Aυτή η χαριτωμένη βιογραφία του εμβληματικού Antonin Carême είναι γεμάτη πληροφορίες, συνταγές και άγνωστες ιστορίες για τον πρώτο celebrity chef στην ιστορία.

Γεύση Ελληνική, Εύη Βουτσινά ~ εκδόσεις Καστανιώτη || Το τετράτομο έργο της σπουδαίας ερευνήτριας της ελληνικής γαστρονομίας, που αποθεώνει τη φαντασία, την ευρηματικότητα και τον πλούτο της παραδοσιακής κουζίνας με συνταγές από κάθε μέρος της Ελλάδας, τις οποίες έχει συγκεντρώσει μετά από έρευνα πολλών χρόνων. Καλούδια, παστά, καπνιστά, τουρσιά, τυριά και γαλακτομικά, μεζέδες και φαγάκια, ψωμιά, κουλούρια, παξιμάδια και πίτες, πιάτα καθημερινά και γιορτινά, γνωστά και ξεχασμένα, που δοξάζουν τα υλικά κάθε εποχής και σε συστήνουν στην κουλτούρα του αληθινού ελληνικού φαγητού.

Δειπνοσοφιστές, Αθήναιος ~ εκδόσεις Κάκτος || Οι Δειπνοσοφιστές είναι το δεκαπεντάτομο έργο του αρχαίου Έλληνα Αθήναιου από τη Ναυκρατίδα της Αιγύπτου. Εγχειρίδιο γαστρονομίας της ελληνιστικής περιόδου, δίνει στοιχεία για τη Ρώμη της εποχής αλλά και για τις ελληνικές ρίζες του φαγητού μέσα από τους διαλόγους γραμματικών, λεξικογράφων, ρητόρων, σοφιστών, μουσικών και άλλων φιλοσόφων. Εδώ ο Αθήναιος διηγείται στον φίλο του Τιμοκράτη όσα ειπώθηκαν σε ένα συμπόσιο που είχε οργανώσει ο πλουσιότατος και πολυμαθέστατος Ρωμαίος Λαρήνσιος, παραθέτοντας αποσπάσματα από εκατοντάδες συγγραφείς. Υπάρχουν ακόμα και κείμενα για το κρασί, τα σύκα, τα μήλα, τα καρύδια κ.λπ.

τόμος), σελιδες 467 ~ εκδόσεις Παπαζήσης || Ο πέμπτος τόμος του εξάτομου έργου Βυζαντινών βίος και πολιτισμός του Φαίδωνα Κουκουλέ περιέχει πλήθος πληροφοριών για το φαγητό του Βυζαντίου. Λεπτομερείς περιγραφές των τροφών και τον ποτών που αποτελούσαν το καθημερινό τραπέζι αλλά και πληροφορίες για τα γεύματα, τα δείπνα και τα συμπόσια, που αποδεικνύουν την αδιάσπαστη ενότητα και συνέχεια του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα διαμέσου του Βυζαντίου.

εκδόσεις

5

λεσχη αναγνωσησ νοεμβριοσ – δεκεμβριοσ 2020

μος Ποταμιάνος, σελιδες 104 ~ εκδόσεις Εστία (νέα έκδοση 2012) || Η μαγειρική των δύσκολων καιρών με ταπεινά υλικά, αλλά σε σοφούς και πρωτότυπους συνδυασμούς. Η φιλοσοφία της απλότητας και της εφευρετικότητας σε μια κουζίνα που προσπαθεί με κάθε τρόπο να αναπληρώσει με την τέχνη τις ελλείψεις των υλικών.

Η μαγειρική των περιστάσεων - Η μαγειρική της Κατοχής, Θέ-

εκδόσεις Νήσος || Ένα εγχειρίδιο για τα τσιπουράδικα και την τσιπουροκατάνυξη με την τυπολογία του τελετουργικού και της λειτουργίας τους, τεκμηριωμένες απόψεις αλλά και υποκειμενικές ερμηνείες του φαινομένου, συν αναλύσεις για όλες τις μικρές λεπτομέρειες που αλλάζουν δραματικά την εξέλιξη μιας συνάντησης για τσίπουρα.

Τα τσίπουρα στον Βόλο, Αλέξανδρος Ψυχούλης, σελιδες 82 ~

|| Η φιλοσοφία της γεύσης, η κοινωνιολογία της και, κυρίως, η τελετουργική της διάσταση με το εντελώς ξεχωριστό, προσωπικό ύφος και το φλεγματικό χιούμορ του Χρίστου Ζουράρι. Η κουζίνα ως ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που συνδέεται με τον τόπο, την ιστορία, τις ιδέες, τη θρησκεία και τις πολιτιστικές παραδόσεις κάθε λαού, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της φυσιογνωμίας της ελληνικής κουζίνας.

Δειπνοσοφιστής, Χρίστος Ζουράρις, σελιδες 182 ~ εκδόσεις Ίκαρος

νος, σελιδες 173 ~ εκδόσεις Καστανιώτη || Ο Δημήτρης Ποταμιάνος είναι για πολλούς από εμάς η «κρυμμένη δύναμη» στη δημοσιογραφία της γαστρονομίας που περιμένει να ανακαλυφθεί ξανά απ’ όσους αγαπούν τώρα το φαγητό. Σε αυτόν τον τόμο βρίσκονται συγκεντρωμένα κείμενα και συνταγές που δημοσίευε στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Symbol». Οι μοναδικές φωτογραφίες ανήκουν στον Γιάννη Μπουρνιά.

Νόστιμες Μέρες - Συνταγές και ιστορίες, Δημήτρης Ποταμιά-

Μαγειρεύοντας για βασιλιάδες - Η ζωή του Antonin Carême, του πρώτου διάσημου σεφ, Ian Kelly, μεταφραση: Πηνελόπη

Αλέξανδρος Γιώτης, σελιδες 386 ~ εκδόσεις Νάρκισσος || Με το Κουζίνα Εμπιστευτικό μας έδωσε μια σοκαριστική ανατομία του κόσμου των εστιατορίων. Και αν υπήρχε διαθέσιμο, σίγουρα θα προτείναμε αυτό ως πρώτη επιλογή στους αναγνώστες που θέλουν να γνωρίσουν τον Anthony Bourdain, έναν από τους πιο ιδιοφυείς και αυθεντικούς συγγραφείς της εποχής μας όσον αφορά το φαγητό και τα ταξίδια. Η δεύτερη επιλογή δεν υστερεί καθόλου, μια και το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί ένα φανταστικό ταξίδι στον κόσμο της μαγειρικής. Από την αγροτική Ιταλία μέχρι το Βιετνάμ, θα δείτε το φαγητό με έναν ολοκαίνουριο φρέσκο τρόπο.

4 λεσχη αναγνωσησ νοεμβριοσ – δεκεμβριοσ 2020

5.4.18

22 lifo –

Στην κωμική «Δωδέκατη Νύχτα» του Σαίξπηρ αποκαλύπτονται η ρευστότητα και η μεταμορφωτική ιδιότητα όχι μόνο της επιθυμίας αλλά και του φύλου.

Σ α ιξ πηρ ικ ή ανα τ α ρ α χ ή φύλ ο υ

1.

Sean Homer, Εισαγωγή στον Ζακ Λακάν, μτφρ.: Στέλλα Μαύρη, εκδ. Oposito.

2.

Casey Charles, «Gender Trouble in Twelfth Night», Theatre Journal, Vol. 49, 1997.

Έχοντας μόλις επιβιώσει από ένα ναυάγιο, η νεαρή Βαϊόλα μεταμφιέζεται σε ευνούχο ακόλουθο και ερωτεύεται τον αφέντη της, δούκα Ορσίνο. Αυτός την/τον στέλνει να πολιορκήσει εκ μέρους του το αντικείμενο του πόθου του, τη βαρυπενθούσα Ολίβια. Η μεταμφίεση της Βαϊόλας σε Σεζάριο αποδεικνύεται τόσο επιτυχημένη, ώστε, αντικρίζοντας τον απεσταλμένο του δούκα, η βλοσυρή Ολίβια τον/την ερωτεύεται ακαριαία. Η κυκλοφορία της επιθυμίας στη Δωδέκατη Νύχτα δεν υπακούει σε κανέναν κανόνα – κοινωνικό, πολιτισμικό ή άλλο. Γυναίκες που έχουν ντυθεί άνδρες ερωτεύονται άλλους άνδρες, ενώ ταυτόχρονα γίνονται και οι ίδιες απρόσμενοι στόχοι δυναμικών γυναικών. Όλοι επιθυμούν κάποιον άλλον από αυτόν που πρέπει ή από αυτόν που τους διεκδικεί. Ο Ορσίνο θέλει την Ολίβια που θέλει τη Βαϊόλα που θέλει τον Ορσίνο. Ο δίδυμος αδελφός της Βαϊόλας, ο Σεμπάστιαν, που σώθηκε κι αυτός, όπως η αδελφή του, ως εκ θαύματος από το ναυάγιο, αναπτύσσει μια υπερβολικά θερμή προσήλωση προς τον σωτήρα του, τον πειρατή Αντόνιο. Επί τρεις μήνες περνούν μαζί κάθε λεπτό της μέρας και της νύχτας, όπως μας διαβεβαιώνει ο τελευταίος. Κι όμως, τελικά ο Σεμπάστιαν παντρεύεται την Ολίβια, η οποία νομίζει πως ανταλλάσσει όρκους με τον Σεζάριο. Η περιφρόνηση της λογικής είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της κωμωδίας, αυτό όμως συνιστά μόνο τη μία όψη του ζητήματος. Ναι, είναι απαραίτητος ο παραλογισμός, η παραβίαση των κανόνων, για να γεννηθεί το γέλιο, τα σαιξπηρικά κείμενα όμως δεν λειτουργούν ποτέ τόσο απλά. Υπάρχει μέθοδος στην τρέλα τους. Αν η πλοκή της Δωδέκατης Νύχτας διέπεται από εξωφρενικότητα, είναι επειδή η ίδια η φύση της επιθυμίας είναι εξωφρενική. Εμφανίζεται απρόσκλητη, αναπάντεχη, στο πιο ακατάλληλο μέρος, την πιο ακατάλληλη στιγμή, στοχεύοντας τους πιο ακατάλληλους ανθρώπους. Αφού καταλάβει το θυμικό, σαρώνει κάθε εμπόδιο και ανατρέπει κάθε δεδομένο. «Τον εαυτό μας δεν ορίζουμε» (ή «ο εαυτός μας δεν μας ανήκει») λέει ένας από τους ήρωες του έργου. Η ταυτότητά μας είναι ασταθής, ρευστή, υπό διαρκή διαπραγμάτευση. Δεν αποτελεί κτήμα του Εγώ. Και είναι η δύναμη της επιθυμίας αυτή που μας μεταμορφώνει ή, για την ακρίβεια, μας φανερώνει όψεις του εαυτού μας που δεν γνωρίζαμε καν ότι διαθέτουμε – έναν δυνάμει εαυτό. Αγνοώντας φαινομενικά το αληθινό φύλο του Σεζάριο, ο Ορσίνο επιδεικνύει υπερβολικό ενθουσιασμό προς τον νέο υπηρέτη του, στον οποίο ξεδιπλώνει «... το βιβλίο ακόμη και της πιο μυστικής ψυχής» του, ενώ παρατηρεί με θαυμασμό τα «απαλά και ρουμπινένια χείλη» του. Το ίδιο ακριβώς κάνει και η Ολίβια. Ο ερωτευμένος, μέσω της φαντασίας του, προσδίδει στο αντικείμενο της επιθυμίας του νέες διαστάσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα: Όσο κι αν η Ολίβια επιμένει να θεωρεί το αντίθετο, η Βαϊόλα παραμένει γυναίκα. Ταυτόχρονα, όντας αποδέκτης όλων αυτών των ερωτικών μηνυμάτων, η Βαϊόλα, ως γυναίκα που μεταμφιέζεται σε άνδρα, δεν μπορεί να αρνηθεί πως ξυπνάει ομοφυλοφιλικές και λεσβιακές δονήσεις στους ευενθουσίαστους συνομιλητές της. «Ως άνδρας / είμαι σε απελπιστική κατάσταση όσον αφορά τον έρωτα του κυρίου μου / ενώ ως γυναίκα / τι περιττούς αναστεναγμούς προκαλώ στην Ολίβια;» αναρωτιέται. Με αυτό το δαιμόνιο θεατρικό εύρημα ο Σαίξπηρ αποκαλύπτει τη ρευστότητα ή τη μεταμορφωτική ιδιότητα όχι μόνο της επιθυμίας αλλά και του φύλου. Σχολιάζοντας τη λεπτή, σαν νεαρής παρθένας, φωνή του Σεζάριο, ο Ορσίνο λέει στον υπηρέτη του: «Όλα πάνω σου παραπέμπουν στη γυναικεία υπόσταση» («and all is semblative a woman’s part», όπου «part» σημαίνει και «ρόλος»). Το φύλο είναι ένας ρόλος: η Βαϊόλα αποκτά μια νέα ταυτότητα, και μάλιστα το κάνει τόσο άρτια, ώστε πείθει τους πάντες πως είναι κάτι άλλο από αυτό που είναι. Η Τέχνη (του θεάτρου, της μίμησης, της μεταμόρφωσης) ξεπερνά τη Φύση. Όλα είναι μια κατασκευή, όπως μας έμαθε η Μπάτλερ, ένα παιχνίδι ρόλων. Αν, μάλιστα, αναλογιστεί κανείς ότι στο ελισαβετιανό θέατρο τους γυναικείους ρόλους ερμήνευαν νεαρά αγόρια, τότε τα επίπεδα της ερμηνείας και της μεταθεατρικής ειρωνείας πολλαπλασιάζονται. Η Βαϊόλα είναι ένας αμούστακος έφηβος που υποδύεται μια «κανονική» γυναίκα που μεταμφιέζεται σε ευνούχο άνδρα. Πόσοι αντικατοπτρισμοί, πράγματι! Στο θρυλικό πλέον άρθρο της «Womanliness as masquerade» (1929) η Τζόαν Ριβιέρ πρώτη αναπτύσσει την αντίληψη ότι η θηλυκότητα και η μεταμφίεση είναι ένα και το αυτό. Χρόνια αργότερα, ο Λακάν υποστηρίζει ότι η αρρενωπότητα και η θηλυκότητα είναι δομές διαθέσιμες τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Στον ύστερο Λακάν, ειδικότερα, «αυτό που καθορίζει μια αρρενωπή και μια θηλυκή δομή είναι ο τύπος της απόλαυσης που είναι κανείς ικανός να εξασφαλίσει»1. Ο Σαίξπηρ φαίνεται πως τα είχε αντιληφθεί ήδη όλα αυτά το 1601, χρονιά συγγραφής της Δωδέκατης Νύχτας. Πολλοί μελετητές τον έχουν κατηγορήσει ότι, στο τέλος του έργου, η κανονιστική δύναμη της ετεροφυλόφιλης, πατριαρχικής εξουσίας υπερισχύει και όλες οι εναλλακτικές μορφές έρωτα παραμερίζονται ή καταπνίγονται. Πολύ απλοϊκά συμπεράσματα όλα ετούτα, πράγματι, όταν σε αυτό το έργο ο Σαίξπηρ έχει παρουσιάσει την έλξη που ανθεί ανάμεσα σε δύο κοινωνικά ισότιμους και δυναμικούς άνδρες, όπως ο Αντόνιο και ο Σεμπάστιαν, αρνούμενος κάθε στερεότυπο της εποχής, που ήθελε τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις να συμβαίνουν κατεξοχήν ανάμεσα σε έναν μεγαλύτερο άνδρα ανώτερης κοινωνικής τάξης και σ’ έναν νεαρότερο, χαμηλότερης μορφωτικής και οικονομικής επιφάνειας, συχνά στη δούλεψη του πρώτου.2 Η Ολίβια παντρεύεται τον Σεμπάστιαν, επειδή της θυμίζει τη δίδυμη αδελφή του, τη Βαϊόλα. Παίρνει δηλαδή έναν άνδρα επειδή μοιάζει με τη γυναικεία εκδοχή του. Ο Ορσίνο ξεχνάει ως διά μαγείας την προσκόλλησή του στην Ολίβια και ζητάει σε γάμο τη Βαϊόλα, όταν αποκαλύπτεται πως η δεύτερη είναι γυναίκα. Μόνο που ως άνδρα τη γνώριζε τόσο καιρό... Μέχρι να πέσει η αυλαία, η Βαϊόλα παραμένει ντυμένη με τα ανδρικά ρούχα του Σεζάριο και ως Σεζάριο τη βλέπουμε να κρατάει ρομαντικά το χέρι του δούκα. Η ευκολία με την οποία η απαιτητική κατά τα άλλα Ολίβια δέχεται να πάρει τον δίδυμο αδελφό (το «αντίγραφο» και όχι το «πρωτότυπο»), ή ο πολλά βαρύς Ορσίνο να νυμφευθεί τον αρσενικό ακόλουθό του, ή η Βαϊόλα να πάρει τον άνδρα που πριν από λίγο κόντεψε να τη σκοτώσει, εγείρει πολλά ερωτηματικά. Στη Δωδέκατη Νύχτα η επιστροφή στην κανονικότητα σίγουρα κρέμεται από μια κλωστή...

λεσχη αναγνωσησ

23

lifo – 29 οκτωβριου 2020

από τη λουίζα αρκουμανέα

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ Δωδέκατη Νύχτα (ή: Ό,τι θέλετε) μετάφραση: Νίκος Χ. Χουρμουζιάδης σελιδεσ 144 εκδόσεις Στιγμή

Ένα πρώιμης μορφής μυθιστόρημα του 2ου αι. μ.Χ. λαμπυρίζει ελκυστικά στις μέρες μας ως ένα έργο του σήμερα για το σήμερα, όπως ακριβώς συνέβαινε και σε κάθε προηγούμενη εποχή.

Απ ο υ λή ιος - «Ο χρ υσ ό ς γ άιδαρος ή ο ι μ ε ταμ ο ρ φ ώ σε ι ς » από τον γιάννη κωνσταντινίδη

Απουλήιος Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις μετάφραση: Αριστείδης Αϊβαλιώτης σελιδεσ 292 εκδόσεις Νεφέλη

Οι Μεταμορφώσεις του Απουλήιου υπήρξαν, την εποχή που γράφτηκαν, αυτό που σήμερα θα περιγράφαμε ως «παγκόσμιο μπεστ σέλερ». Αγαπήθηκαν πολύ, απ’ άκρη σ’ άκρη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στον υπόλοιπο γνωστό κόσμο που μιλούσε τη λατινική. Και αυτή η απήχηση που είχαν αποδίδεται τόσο στο ότι πρόσφεραν διασκέδαση, χάρη στη σκαμπρόζικη πτυχή τους, όσο και στο ότι γίνονταν συναρπαστικές χάρη στη σβελτάδα της περιπετειώδους δράσης τους και χάρη στον απίθανο χαρακτήρα των συνθηκών στις οποίες παγιδεύεται ο κεντρικός ήρωάς τους. Ήταν και είναι ένα ανάγνωσμα που τηρεί την υπόσχεση με την οποία ξεκινά ο συγγραφέας του: «[…] αγαπητέ μου αναγνώστη, θα σου διηγηθώ μιαν ολόκληρη σειρά από διάφορα παραμύθια και θα χαϊδέψω το ευγενικό σου αυτί με έναν ευχάριστο ψίθυρο [...] και στο εγγυώμαι, φίλε μου, πως δεν θα πλήξεις. Μα αντίθετα θα νιώσεις έκπληξη και θαυμασμό, μαθαίνοντας πως ανθρώπινα όντα άλλαξαν φύση και κατάσταση για να πάρουν μία άλλη μορφή και έπειτα πως απόκτησαν ξανά την αρχική μορφή τους». Ο Απουλήιος γεννήθηκε γύρω στο 125 μ.Χ. στην πόλη Μάδαυρα της Αφρικής, σε έδαφος όπου με βάση τα σημερινά δεδομένα θα ήταν Αλγερινός. Θεωρείται ότι απεβίωσε γύρω στο 170 μ.Χ., επειδή από τότε χάνονται οι αναφορές σε αυτόν. Ωστόσο, υπάρχει πιθανότητα να έζησε τουλάχιστον δέκα χρόνια ακόμη. Επίσης, θεωρείται ότι έγραψε τις Μεταμορφώσεις γύρω στο 160 μ.Χ., δηλαδή όταν ήταν περίπου 35 ετών. Σύμφωνα με άλλες χρονολογήσεις, όμως, το έργο του αυτό τοποθετείται μεταξύ 180 και 190 μ.Χ. Όποια κι αν είναι τελικά η ακριβής χρονολογία της συγγραφής του, σίγουρα δεν πρόκειται για νεανικό έργο του συγγραφέα, παρότι κυριαρχεί η αντίληψη ότι ο Απουλήιος ταυτίζεται ποικιλοτρόπως με τον νεαρό ήρωά του και οι Μεταμορφώσεις του είναι ένα έργο αυτοβιογραφικό. Ο δεύτερος τίτλος του έργου, Ο χρυσός γάιδαρος, προστέθηκε μεταγενέστερα από φιλολόγους, επειδή θεωρούσαν ότι οι ιστορίες που «κουβαλά» ο μεταμορφωμένος σε γάιδαρο Λούκιος είναι πραγματικό χρυσωρυχείο ιδεών, διδαγμάτων και ηθογραφιών. Ο Απουλήιος καταγόταν από εύπορη οικογένεια και ως εκ τούτου σπούδασε αρχικά ρητορική στην Καρχηδόνα και αργότερα ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και φιλοσοφία στην Αθήνα. Η πρώτη έκδοση των Μεταμορφώσεων από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη έγινε πριν από 38 χρόνια. Έκτοτε, το βιβλίο ανατυπώνεται, περιλαμβάνοντας πάντα το προλογικό σημείωμα του επιμελητή της πρώτης έκδοσης Αριστείδη Αϊβαλιώτη, για το οποίο δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κάποιος ότι είναι τόσο σημαντικό για το έργο όσο και το υπόμνημα του Ιωάννη Συκουτρή για το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Στο κείμενό του αυτό ο Αϊβαλιώτης τονίζει πως η Αθήνα «για τους Ρωμαίους εραστές της σοφίας ήταν και ο πρώτος σταθμός του ταξιδιού για την Ανατολή με τις παράξενες θεότητες, τις απόκρυφες τελετουργίες και τον μυστικισμό που κέρδιζε ολοένα έδαφος: εκπρόσωποί του, κάθε λογής, είχαν κιόλας προφτάσει να ιδρύσουν εκεί τους υποσταθμούς τους, διεγείροντας την περιέργεια, εξάπτοντας τη φαντασία, εξαπατώντας τους αφελείς και γοητεύοντας τους νέους, κυρίως όμως συνεπικουρώντας στην πλήρωση ενός πνευματικού αδιεξόδου. Σε αυτή την εξ Ανατολών πνευματική αρωγή και εισβολή πρωτοστατούσαν όχι μόνο μύστες και ιερείς αλλά και αγύρτες. Στον ταραγμένο εκείνο κόσμο η ανασφάλεια εδώ στη γη δεν μπορούσε παρά να στρέφει τα μάτια στον ουρανό. Κι ο ουρανός, κατοικημένος από ποικιλόχρωμους θεούς και δαίμονες, νεράιδες και τελώνια, λίγες εγγυήσεις έδινε για ευτυχία, κι αυτές μέσα από επαγγελματίες μεσάζοντες και πάντα, φυσικά, επί πληρωμή: μάντες, προφήτες, οιωνοσκόποι, ραβδοσκόποι, αστρολόγοι, μάγοι και μάγισσες, άλλο τίποτε από δαύτους που στήνανε τα δόκανά τους πλάι στις σχολές των φιλοσόφων. Στην Αθήνα ήρθε, λοιπόν, ο Απουλήιος και σπούδασε την ελληνική γλώσσα, τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία και, καθώς φαίνεται, διέπρεψε. Παράλληλα, όμως, φαίνεται πως δεν παρέλειψε να μυηθεί και στους χώρους εκείνους όπου η λογική υποκλίνεται μπροστά στο παράλογο και στις μυστηριακές δυνάμεις που κυβερνούν τα ανθρώπινα. Όχι λιγότερο από τους συγχρόνους του ένιωθε κι αυτός την ανάγκη της ασφάλειας μέσα στους κόλπους μιας πίστης, μιας θρησκευτικής “στέγης”. Όσο για τη μαγεία, φιλοπερίεργος καθώς ήταν, δεν παρέλειψε να εντρυφήσει και σε αυτήν – φιλοπερίεργος, μα όχι κι αφελής». Το κείμενο ξεκινά με την άφιξη του νεαρού Λούκιου στη Θεσσαλία, που θεωρoύνταν «η πρωτεύουσα της μαγείας», και συγκεκριμένα στην πόλη Υπάτη. Εκεί φιλοξενείται σε σπίτι φίλου, φίλου του, τον οποίο δεν γνωρίζει προσωπικά και που σύζυγός του είναι η φιλήδονη μάγισσα Παμφίλη, η οποία αξιοποιεί την υπηρέτριά της Φωτίδα ως βοηθό στην άγρια τέχνη της. Ο Λούκιος έχει μεγάλη περιέργεια για τη μαγική δύναμη και γνώση της Παμφίλης και ζητά από τη Φωτίδα να τον βοηθήσει να μεταμορφωθεί σε πουλί, όπως, κρυφοκοιτάζοντας, είχε δει την κυρία της να κατορθώνει. Η Φωτίδα, όμως, του προμηθεύει τη λάθος αλοιφή μεταμορφώσεως κι έτσι ο Λούκιος, αντί για πουλί, γίνεται γάιδαρος. Αυτά συμβαίνουν στον πρώτο από τους έντεκα «τόμους» των Μεταμορφώσεων (οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στο ακέραιο στην επίτομη έκδοση της Νεφέλης). Έτσι, στους υπόλοιπους δέκα ο αναγνώστης παρακολουθεί την περιπλάνηση και τα πάθη του γάιδαρου-Λούκιου, μέχρις ότου στο τέλος ανακτήσει την ανθρώπινη μορφή, χάρη στη θαυματουργή παρέμβαση της Ίσιδος, της υπέρτατης όλων των θεών. Στις Μεταμορφώσεις όλα συμβαίνουν σε έναν –ανεπαίσθητο μερικές φορές– τόνο αυτοσαρκασμού, που είναι παρών σε κάθε στιγμή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης του περιπλανώμενου γαϊδάρου. Πρόκειται για τον αυτοσαρκασμό που ανιχνεύεται σε αυτό που ο Αϊβαλιώτης διατυπώνει ως εξής για τον Απουλήιο: «[είναι] ένας άνθρωπος αναθρεμμένος με την κλασική παιδεία [που] αφηγείται τις ιστορίες του περιγράφοντας σκληρά και κυνικά την πραγματικότητα και αδιαφορώντας για τους κανόνες της Ποιητικής. Η πραγματικότητα προβάλλει μπροστά του στυγνή και αμείλικτη και δίχως έλεος, δίχως αξίες και ηθικά στηρίγματα, παράλογη, εφιαλτική: εδώ πια δεν χωράει μήτε η τραγωδία μήτε η κωμωδία. Ένας καινούργιος δρόμος ανοίγεται: η περιγραφή η πιο πιστή, η πιο κυνική, η πιο φυσική – ο ρεαλισμός. “Άφησε, σε παρακαλώ, αυτόν τον τραγικό τόνο, μην αστειεύεσαι και μίλα με φυσικότητα”, όπως ευθέως θέτει το ζήτημα μέσα στο κείμενό του ο συγγραφέας. Γιατί είναι γεγονός ότι ο Απουλήιος έζησε σε έναν κόσμο όπου και οι θεοί δεν κάνουν τίποτα χωρίς συμφέρον [... και] ο λεσχη αναγνωσησ

24

lifo – 29 οκτωβριου 2020

φτωχός που δεν βαστά στο χέρι του οβολό δεν μπορεί ούτε να πεθάνει. […] Είναι ο κόσμος της ελληνιστικής αρχαιότητας, ένας κόσμος που ζει τις δύσκολες μέρες της παρακμής ενός μεγάλου πολιτισμού, ο κόσμος της Pax Romana. Κι ο τόπος όπου λαβαίνουν χώρα τα δρώμενα δεν είναι άλλος από την Ελλάδα». Μοιραία, λοιπόν, ο σημερινός αναγνώστης του αρχαίου αυτού κειμένου μένει έκθαμβος κάθε φορά που συνειδητοποιεί ότι όσα διαβάζει στέκουν ως αλληγορία της σημερινής παγκόσμιας συνθήκης που καθορίζουν οι γενικευμένες μετακινήσεις πληθυσμών, όποιου λόγου και αιτίας κι αν είναι αυτές (δηλαδή, όχι μόνο εξαιτίας του μεταναστευτικού φαινομένου, αλλά και επειδή, για παράδειγμα, ένας Βορειοευρωπαίος συνταξιούχος αποφασίζει να ζήσει στη Μάνη ή στη νότια Πορτογαλία). Οι Μεταμορφώσεις του Απουλήιου στέκουν επίσης ως αλληγορία της «ό,τι να ’ναι» ανάμειξης δοξασιών που παρατηρούμε σήμερα παντού γύρω μας. Και, γενικότερα, ως αλληγορία του ομογενοποιημένου και μακράς διαρκείας πολιτισμικού «χυλού» στον οποίο μουλιάζουμε χάρη στην Pax Internetica (ή και Pax Googleiana – γιατί όχι;) και όπου η μόνη αξία που είναι αληθινά σεβαστή απ’ όλους, χωρίς ίχνος προσποίησης και ως εκ τούτου έχει ουσιαστική ισχύ, είναι το χρήμα. Και δεν σταματούν εδώ οι αναλογίες της εποχής μας με τον 2ο αι. μ.Χ., οπότε γράφτηκαν οι Μεταμορφώσεις. Μας ενώνουν ακόμη η γενικευμένη αίσθηση αστάθειας των πάντων και οι άγνωστες και απροσδόκητες απειλές που εμφανίζονται χωρίς προειδοποίηση. Και, γενικότερα, ό,τι εντείνει την αίσθηση ανασφάλειας και την αμηχανία που προκαλεί στην ψυχή, η οποία με τη σειρά της κάνει τον άνθρωπο να στρέφεται σε οτιδήποτε ο ίδιος αποφασίζει ότι συνιστά «θεότητα». Ή σε ό,τι, τέλος πάντων, «μαγικό» θα μπορούσε κατεπειγόντως να επιστρατευτεί για να επιτελέσει (λειτουργώντας έστω και ως ζωτικό ψέμα) τον ρόλο ηθικού υποστηρίγματος της ύπαρξης. Βρισκόμαστε ξανά εκεί, σε έναν 2ο αι. μ. Χ., γι’ αυτό και ο σημερινός αναγνώστης ταυτίζεται τόσο εύκολα με τον μεταμορφωμένο Λούκιο που, ως –σχεδόν αναξιοπαθών– γάιδαρος, βρίσκεται καθηλωμένος σε μια θέση παρατηρητή, από την οποία διακρίνει μεν το πρόβλημα, αλλά δεν μπορεί να ενεργήσει ώστε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να διαμορφώσει προς όφελός του αυτά που συμβαίνουν γύρω του και μοιάζουν να εκπορεύονται από την ανησυχητική περιθωριακή ζώνη όπου το πιθανό και το απίθανο ταυτίζονται. Το κύριο πιάτο που τελικά σερβίρει με τις Μεταμορφώσεις του ο Απουλήιος είναι η ανθρώπινη κτηνωδία, όπως αυτή αποκαλύπτεται εξαιτίας της φθοράς του πολιτισμικού πέπλου που μέχρι τότε ίσως να τη συγκάλυπτε. Ο αναγνώστης γελά και διασκεδάζει με ένα ρεσιτάλ απροκάλυπτης βίας και σκληρότητας. Σε αυτό το ρε-

Ο αναγνώστης γελά και διασκεδάζει με ένα ρεσιτάλ απροκάλυπτης βίας και σκληρότητας. Σε αυτό το ρεσιτάλ η εγκληματικότητα κάθε είδους, η κατάχρηση εξουσίας, ο φόνος ως κύριο μέσο αυτοάμυνας ή απλής εκδίκησης, ο φθόνος, η αυτοδικία, η προδοσία και κάθε άλλου είδους «ξεπάστρεμα» του άλλου συνυπάρχουν ως φυσιολογικό «σύστημα ζωής». σιτάλ η εγκληματικότητα κάθε είδους, η κατάχρηση εξουσίας, ο φόνος ως κύριο μέσο αυτοάμυνας ή απλής εκδίκησης, ο φθόνος, η αυτοδικία, η προδοσία και κάθε άλλου είδους «ξεπάστρεμα» του άλλου συνυπάρχουν ως φυσιολογικό «σύστημα ζωής». Και το σύστημα αυτό φαντάζει πάγιο και αναπόφευκτο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Λούκιος, «στριμωγμένος» μέσα στη μορφή γαϊδάρου, «επιπλέει» στη ροή των γεγονότων και επιβιώνει εντελώς τυχαία. Παρατηρεί έναν αλά Κουέντιν Ταραντίνο κατασπαραγμό γύρω του, με τη στωικότητα και την αντοχή των πρωταγωνιστικών χαρακτήρων στις ταινίες των αδελφών Κοέν. Άραγε, μήπως είναι παραπλανητική μια τέτοια σύγκριση; Μήπως θα έπρεπε να αποφεύγεται σε κάθε περίπτωση ο αναχρονισμός της και να προσδιορίζονται οι Ταραντίνο και Κοέν από τον Απουλήιο; Αλλά τι σημασία έχει αυτή η διερώτηση, όταν αυτό που προέχει είναι ότι η γραμμική εξέλιξη του χρόνου απαλείφεται, επειδή μοιάζει σαν να ήταν στάσιμος επί περίπου δύο χιλιετίες, από τη στιγμή που διαπιστώνει κάποιος ότι τόσο στην εποχή του Απουλήιου όσο και στη δική μας ο άνθρωπος αντέχει τον τόσο παραλογισμό που τον περιβάλλει επειδή σιωπηρά συμβιβάζεται με την ύπαρξή του και τελικά τον αφομοιώνει. Και όπως είναι αναμενόμενο, μέσα στο πλαίσιο συμβιβασμού του ανθρώπου με τον παραλογισμό η κτηνώδης φύση του αναπνέει με περισσότερη άνεση. Η δεισιδαιμονία, η μαγεία και ο ακραίος ηδονισμός βρίσκουν επίσης τη θέση τους. Γι’ αυτό και οι μάγισσες των Μεταμορφώσεων, όπως είναι οι τρομερές αδελφές Μερόη και Πανθεία, δεν έχουν κανένα τακτ ανάλογο με εκείνο των κακών στις ιστορίες του Χάρι Πότερ, για παράδειγμα. Αντίθετα, με κάθε ευκαιρία τραβούν από το μανίκι τους τον άσο της ψυχρής, αδίστακτης, σουρεαλιστικής ωμότητας: «[…] με μια λέξη [της] μεταμόρφωσε σε κάστορα έναν εραστή της, που την είχε απατήσει με μια γυναίκα – γιατί το ζώο αυτό, όταν κινδυνεύει να το πιάσουν κυνηγοί, κόβει τα γεννητικά του όργανα κι εκείνη αυτό επιθυμούσε να του συμβεί». Ή, «για να εκδικηθεί έναν δικηγόρο που είχε δημηγορήσει εναντίον της τον μεταμόρφωσε σε κριάρι. Και μ’ όλο που είναι κριάρι, δικηγορεί ακόμη». Ή ακόμα: «Τη γυναίκα ενός ερωμένου της επειδή είπε εναντίον της, όταν κόντευε να γεννήσει, της έσφιξε τη μήτρα και της εμπόδισε τη γέννα. Έτσι η καημένη μένει διαρκώς έγκυος και οκτώ χρόνια τώρα η κοιλιά της όλο φουσκώνει. Και νομίζεις πως θα γεννήσει ελέφαντα».

λεσχη αναγνωσησ

25

lifo – 29 οκτωβριου 2020

ο απουλήιος

Το κορυφαίο, βαθιά ερωτικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ είναι ταυτόχρονα ένας πρώιμος φεμινιστικός στοχασμός πάνω στις σεξουαλικότητες, τα φύλα και τις έμφυλες ταυτότητες.

«Ορλά ντο »: Έ να ς δ ιαχρο ν ικ ό ς ή ρ ω α ς γένου ς ο υδ ε τέ ρ ο υ από τον θοδωρή αντωνόπουλο

Βιρτζίνια Γουλφ Ορλάντο μετάφραση Αργυρώ Μαντόγλου σελιδεσ 528 εκδόσεις Guttenberg

«Είναι η μακροσκελέστερη και γοητευτικότερη ερωτική επιστολή στην ιστορία της λογοτεχνίας… Η Βιρτζίνια εξερευνά τη Βίτα, εξυφαίνει την ιστορία της μέσα στους αιώνες, την εκτινάσσει από το ένα φύλο στο άλλο, παίζει μαζί της, την ντύνει με γούνες, δαντέλες και σμαράγδια, την “πειράζει”, τη φλερτάρει και απλώνει ένα πέπλο ομίχλης γύρω της». Η πλέον διάσημη ρήση για το magnum opus της Βιρτζίνια Γουλφ διατυπώθηκε από τον ίδιο τον γιο της «πέτρας του σκανδάλου» και πραγματικής πρωταγωνίστριας του βιβλίου Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ, τον Νάιτζελ Νίκολσον, επίσης συγγραφέα, και είναι απόλυτα ακριβής. H φιλία ανάμεσα στις δύο γυναίκες υπήρξε παραπάνω από στενή, σε μια εποχή που οι ομοφυλόφιλοι έρωτες δεν τολμούσαν ακόμη να προφέρουν καν το όνομά τους, καθώς έγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ, το μυθιστόρημα του οποίου Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι στάθηκε πηγή έμπνευσης για τη Γουλφ. Η αριστοκρατικής καταγωγής Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ υπήρξε κι εκείνη συγγραφέας και ποιήτρια, αρθρογραφούσε επίσης τακτικά στον «Observer». Προσωπικότητες πληθωρικές, ανεξάρτητες, μορφωμένες και ρηξικέλευθες, οι δύο γυναίκες γνωρίστηκαν το 1925 σε ένα πάρτι στο Λονδίνο και διατήρησαν «σχέσεις στοργής» και τακτική αλληλογραφία τουλάχιστον για μια δεκαετία, μολονότι παντρεμένες και από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Αμφότερες, μάλιστα, έγιναν μέλη του περίφημου Κύκλου του Μπλούμσμπερι. «Είναι μοιρολατρία να είσαι απλώς και μόνο ένας άντρας ή μια γυναίκα: κανείς πρέπει να είναι είτε γυναίκα με αντρικό τρόπο είτε άντρας με γυναικείο», σημειώνει κάπου στο βιβλίο. Η Βίτα βοήθησε αποφασιστικά τη Βιρτζίνια αφενός να αποδεχτεί τη λεσβιακή πλευρά της, αφετέρου να ισορροπήσει τις οφειλόμενες και στη χρόνια καταπίεση αυτής της επιθυμίας της ψυχολογικές εντάσεις που τη βασάνιζαν περιοδικά και που εν τέλει την οδήγησαν στην αυτοκτονία τον Μάρτιο του ’41. «Τίποτα δεν είναι πιο συμπαγές από τη λεπίδα ενός μαχαιριού που διαχωρίζει την ευτυχία από τη μελαγχολία», γράφει σε μια αποστροφή, «όλα τα ακραία συναισθήματα συμμαχούν με την τρέλα», γράφει σε κάποια άλλη. Ο ίδιος ο κεντρικός χαρακτήρας, παρότι γοητευτικός και ερωτικά επιθυμητός, είτε ως άντρας –«ένα εκατομμύριο καντήλια καίνε μέσα του, χωρίς να κοπιάσει να ανάψει έστω ένα»– είτε ως γυναίκα –«μαντάμ, είστε η ίδια η μετεμψύχωση της ευγένειας, που να πάρει!»–, ρέπει μάλλον, όπως και η δημιουργός του, προς τη μοναχικότητα και την απομόνωση, συναισθήματα όχι πάντα γενναιόδωρα: «Σκεφτόμουν ότι όσο δυσάρεστο κι αν είναι το να κλειδωθείς απέξω, ακόμα χειρότερο είναι, πιθανόν, το να κλειδωθείς μέσα (σου)», είχε πει. Το Ορλάντο, που εκδόθηκε το 1928, παρακάμπτοντας πνευματωδώς τη λογοκρισία, είναι εντούτοις κάτι περισσότερο από ένα εμπνευσμένο ερωτικό γράμμα. Μέσα από την επινοημένη βιογραφία ενός προσώπου που διατρέχει αγέραστο, με διαφορετικό κάθε φορά φύλο και ιδιότητα, τους αιώνες από την εποχή της Ελισάβετ Α’, τον 16ο αιώνα, μέχρι τις μέρες της, η συγγραφέας θίγει με τρόπο αλληγορικό, όπως πράττει και σε άλλα της βιβλία, μια σειρά από επίκαιρα ζητήματα, από τη γυναικεία χειραφέτηση και τους αγώνες των σουφραζετών για ισονομία και ισότητα μέχρι τους αισθητικούς και ηθικούς κώδικες, και το όλο πολιτικο-κοινωνικό στάτους της βικτωριανής Αγγλίας. Προχωρώντας ακόμα περισσότερο, στοχάζεται παιγνιωδώς πάνω στις σεξουαλικότητες, τα φύλα και τις έμφυλες ταυτότητες, προβληματικές που δεν περιλάμβανε ο φεμινισμός της εποχής της και φαντάζουν πολύ σύγχρονες: «Είναι δύσκολο να ειπωθεί αν ο Ορλάντο ήταν περισσότερο άντρας ή γυναίκα κι αυτό δεν είναι κάτι που χρειάζεται να αποφασιστεί τώρα…». Σημειωτέον ότι τον ίδιο καιρό δικαζόταν για «αισχρογραφήματα» η Ράντκλιφ Χολ, συγγραφέας του λεσβιακού μυθιστορήματος-σταθμό Το πηγάδι της μοναξιάς, υπέρ της οποίας η Βιρτζίνια Γουλφ συνυπέγραψε δήλωση συμπαράστασης και κατέθεσε ως μάρτυρας υπεράσπισης. Η συγγραφέας του Ορλάντο αμφισβητεί όχι μόνο τα χρονικά και βιολογικά όρια, συνδυάζοντας ερωτική, ιστορική και φανταστική λογοτεχνία, αλλά θέτει υπό αναίρεση το ίδιο το δίπολο αρσενικό-θηλυκό που η Γουλφ σαφέστατα θεωρεί κοινωνική κατασκευή, όπως και τους ρόλους που επιφυλάσσονται εκ γενετής σε κάθε φύλο: «Στο μεγαλύτερο διάστημα της Ιστορίας, ο Ανώνυμος Άνθρωπος ήταν γένους θηλυκού… Οι γυναίκες υπηρετούσαν ως παραμορφωτικοί καθρέφτες που διπλασίαζαν σε μέγεθος το ανδρικό είδωλο που αντανακλώνταν πάνω τους», είχε πει. Με το λογοτεχνικό εφεύρημα του νεαρού Άγγλου ευγενούς της ελισαβετιανής περιόδου (η πρώτη «περσόνα» του Ορλάντο) που συναντάμε στην αρχή του βιβλίου, το συγγραφικό έργο του οποίου δεν τυχαίνει αναγνώρισης στον καιρό του, για να καταξιωθεί εν τέλει ως συγγραφέας τον 20ό αιώνα, όταν θα πάρει τη μορφή μιας μοντέρνας, απελευθερωμένης γυναίκας, κάνει, κατ’ αντιστροφή, ευθεία αναφορά στην υποδεέστερη αντιμετώπιση των γυναικών λογοτεχνών που και η ίδια είχε βιώσει. Διότι, βέβαια, οι γυναίκες, παρότι είχαν αρχίσει να κατακτούν κάποια βασικά δικαιώματα, όπως αυτό της ψήφου (στη Βρετανία καθιερώθηκε το 1918), εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες β’ κατηγορίας – όταν η Βίτα προσκάλεσε τη Βιρτζίνια στο επιβλητικό αρχοντικό Knole στο εξοχικό Κεντ, οικογενειακή της περιουσία από το 1603, της είπε ότι ευχαρίστως θα ζούσε εκεί, αλλά δεν μπορούσε να το κληρονομήσει, αφού μόνο τα αρσενικά τέκνα είχαν τέτοιο δικαίωμα. Καθώς λέγεται, αυτό ήταν το συμβάν που κέντρισε τη Γουλφ ώστε να συλλάβει το εν λόγω μυθιστόρημα, το οποίο μάλιστα απέστειλε στη Βίτα τη μέρα που εκδόθηκε, μαζί με το πρωτότυπο χειρόγραφο, δερματόδετο και με τα αρχικά της χαραγμένα στο οπισθόφυλλο – σ’ εκείνη άλλωστε, την εκλεκτή της καρδιάς της, αφιέρωσε και επισήμως το Ορλάντο.

λεσχη αναγνωσησ

26

lifo – 29 οκτωβριου 2020

φωτογραφικο αλμπουμ Η Βιρτζίνια Γουλφ με τη Βίτα ΣάκβιλΓουέστ, 1933

λεσχη αναγνωσησ

27

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Μια χρονολογική λίστα των μυθιστορημάτων όπου οι ήρωες διψούν για ανθρώπινο αίμα.

Ο ι βρικόλα κ ε ς πρ ιν κ α ι μ ε τ ά τον Μπραμ Σ τό ο υκ ε ρ από τη μαρια παππα

1819 1819 î Λόρδος Ρούθβεν / J.W. Polidori, Ο Βρυκόλακας (The Vampyre), εκδόσεις άγρα Ο Πολιντόρι συνέλαβε αυτήν τη μικρή ιστορία το ίδιο καλοκαιρινό απόγευμα του 1816 που γεννήθηκε και ο Φρανκενστάιν της Μέρι Σέλεϊ. Το διήγημα πρωτοδημοσιεύτηκε ως το νέο έργο του λόρδου Βύρωνα. Ο γοητευτικός και αιμοδιψής λόρδος Ρούθβεν θα αποτελέσει 80 χρόνια αργότερα πηγή έμπνευσης για τον πιο διάσημο δράκουλα όλων των εποχών.

2002 2002 î Vicente / Steve Niles, 30 Μέρες Νύχτα, εκδόσεις anubis Το κόμικ τρόμου του Niles σε εικονογράφηση Ben Templesmith μάς μεταφέρει στην Αλάσκα, όπου η πολυήμερη χειμωνιάτικη νύχτα λειτουργεί σαν μαγνήτης για μια ομάδα βρικολάκων.

1836 1836 î Clarimonde / Θεόφιλος Γκωτιέ, H νεκρή ερωμένη, εκδόσεις αιγόκερως Ένας νεαρός ιερέας ξελογιάζεται από μια διάσημη εταίρα του παλατιού, που τυχαίνει να είναι απέθαντη. Είναι η πρώτη φορά που οι ρόλοι του βαμπιρικού μύθου αντιστρέφονται και το αντικείμενο του πόθου αποτελεί μια μοιραία γυναίκα αντί ένας άνδρας, όπως συνηθίζεται.

2004 2004 î Eli / John-Ajvide Lindqvist, Άσε το κακό να μπει, εκδόσεις οξύ Σε μια εργατική συνοικία της Σουηδίας ένα 12χρονο αγόρι, θύμα bullying στο σχολείο, βρίσκει την αδελφή ψυχή του σε ένα περίεργο κορίτσι που μόλις μετακόμισε με τον πατέρα του στο διπλανό διαμέρισμα, αλλά τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται σε αυτό το μυθιστόρημα που εξετάζει βαριά θέματα μέσα από τον βαμπιρικό μύθο.

1867 1867 î Δρ. Όττο Γκοέτζι / Paul Féval, H Πόλη των Βαμπίρ (La VilleVampire), εκδόσεις ars nocturna Η πρωτοπόρος συγγραφέας του κλασικού γοτθικού μυθιστορήματος Αν Ράντκλιφ μεταμορφώνεται εδώ σε μια ριψοκίνδυνη κυνηγό βαμπίρ και άξια πρόγονο της τηλεοπτικής Buffy σε αυτήν τη σουρεαλιστική εξτραβαγκάνζα του 19ου αιώνα που παρωδεί τα συγκεκριμένο είδος με γερές δόσεις μαύρου χιούμορ.

2005 2005 î Shori / Octavia Butler, Fledgling Μια 53χρονη γυναίκα, που έχει τη μορφή δεκάχρονου Αφροαμερικανού κοριτσιού, πάσχει από αμνησία και, καθώς προσπαθεί να ανακτήσει τη μνήμη της, ανακαλύπτει ότι είναι μισή άνθρωπος και μισή Ina, σε μια ιδιοφυή παραλαγή του μύθου όπου τα βαμπίρ δεν αντιπροσωπεύουν το απόλυτο κακό και, αντί να σκοτώνουν ανθρώπους με μια δαγκωματιά, αναπτύσσουν συμβιωτική σχέση μαζί τους. λεσχη αναγνωσησ

28

1872

1897

1872 î Μιρκάλα / Joseph Sheridan Le Fanu, Καρμίλλα, εκδόσεις ars nocturna Μια αρχετυπική ερωμένη του σκότους, η Μιρκάλα ή κόμησσα Μιρκάλα Καρνστάιν, ήταν ένα από τα πρότυπα για τον Δράκουλα του Στόουκερ και αρκετά μοντέρνα για την εποχή της, με τον παράδοξο ερωτισμό της, που πήγαινε κόντρα στα ήθη της βικτωριανής εποχής, και τη λαχτάρα της για το αίμα νεαρών παρθένων κοριτσιών.

1897 î Κόμης Δράκουλας / Μπραμ Στόουκερ, Δράκουλας, εκδόσεις στοχαστής Το πιο διάσημο βαμπίρ όλων των εποχών. Έχουν γυριστεί πάνω από 200 ταινίες βασισμένες στο συγκεκριμένο βιβλίο.

2005

2005

2005 î Βλαντ Γ’ Τσέπες / Εlizabeth Kostova, O Ιστορικός, εκδόσεις λιβάνης Ένα ιστορικό θρίλερ που ερευνά όλες τις πτυχές του μύθου του Κόμη Δράκουλα στο πέρασμα δεκαετιών μέσα από τις αφηγήσεις μιας οικογένειας ιστορικών που πιστεύει στη θεωρία ότι ο θρυλικός πρίγκιπας του 15ου αιώνα είναι ακόμη ζωντανός.

lifo – 29 οκτωβριου 2020

2005 î Έρικ Κάλεν / Stephenie Meyer, Λυκόφως, πλατύπους εκδοτική Όταν τα βαμπίρ γίνονται εφηβικό δράμα. Το βιβλίο, λόγω της ταινίας, είχε τόση επιτυχία, που μεταφράστηκε σε 37 γλώσσες.

1897 1897 î Harriet Brandt / Florence Marryat, The blood of the Vampire Έτυχε να κυκλοφορήσει την ίδια χρονιά με τον Δράκουλα του Στόουκερ, που το επισκίασε. Η ηρωίδα είναι μια πλούσια κληρονόμος και μιγάδα από την Τζαμάικα που τρέφεται, αντί με αίμα, με την ενέργεια των άλλων. Το βιβλίο εξετάζει τις απόψεις που υπήρχαν τον 19ο αιώνα πάνω σε θέματα όπως η ξενοφοβία, η γυναικεία σεξουαλικότητα και ο ρατσισμός.

1954 1954 î Ρουθ / Richard Matheson, Zωντανός Θρύλος, εκδόσεις οξύ Ο τελευταίος ζωντανός άνθρωπος του πλανήτη, που πλέον κατοικείται από βαμπίρ, σε ένα από τα καλύτερα βιβλία τρόμου που έχουν γραφτεί.

1975 1975 î Κερτ Μπάρλοου / Stephen King, Σάλεμς Λοτ, εκδόσεις κλειδάριθμος Περίεργα γεγονότα συμβαίνουν στην πόλη του Σάλεμς Λοτ και ο Κινγκ φαντάζεται τι θα συνέβαινε αν ο Κόμης Δράκουλας επέστρεφε στην Αμερική τη δεκαετία του ’70.

1976 1976 î Lestat de Lioncourt / Αν Ράις, Συνέντευξη με έναν βρικόλακα Θρηνώντας τον θάνατο της κόρης της από λευχαιμία και προσπαθώντας να ξεπεράσει την κατάθλιψη, η Αν Ράις δημιούργησε, αν όχι τον πιο διάσημο βρικόλακα μετά τον Κόμη Δράκουλα, σίγουρα τον πιο συναρπαστικό πρωταγωνιστή αρκετών βιβλίων που κυριάρχησαν τις επόμενες δεκαετίες («The Vampire Chronicles»).

1982

1979 1979 î Deborah and James Howe, Bunnicula: A RabbitTale of Mystery Μια ξεκαρδιστική παιδική σειρά βιβλίων με ήρωα ένα κουνέλι που τα λαχανικά γύρω του αλλάζουν χρώμα και μόνο η γάτα υποψιάζεται ότι έχει σατανικές δυνάμεις.

1982 î Τζόσουα Γιορκ / George R.R. Martin, To όνειρο του Μισισιπή, εκδόσεις μεταίχμιο Πολύ πριν από το «Game of Thrones», o George R.R. Martin έγραψε ένα βιβλίο για ένα καράβι και έναν νεαρό και μυστηριώδη αριστοκράτη που μπορεί να τρέφεται με αίμα, αλλά κατά βάθος έχει καλή καρδιά. Ένα βιβλίο όπου ο «Μπραμ Στόουκερ συναντά τον Μαρκ Τουέιν».

1988 1988 î Aκάσα / Αν Ράις, Η Βασίλισσα των Καταραμένων Το τρίτο μυθιστόρημα της σειράς «The Vampire Chronicles» της Ράις με πρωταγωνιστή τον Λέστατ και υπερβολικά κιτς θεματική. Αξίζει μόνο για την επιβλητική παρουσία της Ακάσα, της Αιγύπτιας αυτοκράτειρας και του πρώτου βαμπίρ στην ιστορία της ανθρωπότητας, σύμφωνα με τη Ράις.

2001 2001 î Έρικ Νόρθμαν / Charlaine Harris, Νεκρός μέχρι να σκοτεινιάσει, εκδόσεις φανταστικός κόσμος Η Σούκι μπορεί να ξελογιάζεται στην αρχή από τον Μπιλ, αλλά ο Έρικ είναι ο βρικόλακας που καίει καρδιές και στη σειρά βιβλίων «The Southern Vampire Mysteries», εκτός από το «True Blood» του Άλαν Μπολ, που έκανε τα τηλεοπτικά βαμπίρ σέξι ξανά.

2002 2002 î Ernessa / Rachel Klein, The Moth Diaries Επηρεασμένη από τον Χένρι Τζέιμς, η Klein μεταφέρει τον μύθο σε ένα οικοτροφείο θηλέων σε αυτό το coming of age ψυχολογικό θρίλερ όπου ποτέ δεν είσαι σίγουρος αν τα γεγονότα είναι προϊόν της καλπάζουσας φαντασίας της ηρωίδας.

νοσφερατου Το αριστούργημα του Μουρνάου, παραγωγής 1922, είναι ένα βουβό ρεσιτάλ στη φωτοσκίαση, μια εξπρεσιονιστική, ρομαντική και ρεαλιστική λόγω των πολλών εξωτερικών σκηνών παραλλαγή στον μύθο του Δράκουλα (τα ονόματα στην ταινία άλλαξαν εξαιτίας προβλημάτων στα πνευματικά δικαιώματα από τη χήρα του δημιουργού, Μπραμ Στόουκερ) με αναπάντεχα αποτελεσματικό τον μυστηριώδη πρωταγωνιστή, τον αλλόκοτο και απόκοσμο Μαξ Σρεκ, ειδικευμένο στα θεάματα τύπου music hall!

— Θοδωρής Κουτσογιανόπουλος

λεσχη αναγνωσησ

29

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Ο Φραντς Κάφκα όχι μόνο προέβλεψε τη «μεταμόρφωση» του 20ού αιώνα από εποχή ελπίδας σε εφιάλτη αλλά ήταν αυτός που επέλεξε τη μεταμόρφωση του ανθρώπου σε ζώο ως μοναδικό τρόπο λογοτεχνικής έκφρασης. «Η Μεταμόρφωση», άλλωστε, είναι ο τίτλος του κορυφαίου του έργου.

Ο ι π ολλαπ λ έ ς με ταμ ο ρ φ ώ σε ι ς του Φραντ ς Κά φ κ α από τhν tίνα mανδηλαρά

ο φραντσ καφκα

Αν θέλουμε να βρούμε τον συγγραφέα που έσυρε τον 20ό αιώνα μακριά από τις βεβαιότητες χωρίς κανέναν κρότο, ούτε καν λυγμό, αλλά με έναν ανεπαίσθητο θόρυβο, ίδιον με αυτόν που προκαλούσε στο μοναχικό του δωμάτιο ο Γκρέγκορ Σάμσα, αυτός είναι αναμφίβολα ο Φραντς Κάφκα. Εντοπισμένα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, τα μικρά σαν διαμάντια κείμενά του που στολίζουν τα σκοτάδια της αβύσσου –διηγήματα, ευσύνοπτα, στην πλειονότητά τους, μυθιστορήματα– είναι ταυτόχρονα αυτά που αποτυπώνουν τον δυτικό κανόνα, όπως θα έλεγε και ο μεγάλος του αναγνώστης, ο Χάρολντ Μπλουμ, την ίδια στιγμή που τον καταργούν. Ορίζοντας την αγωνία του υπερβατικού που στοιχειώνει αρχαιόθεν το δυτικό λογοτεχνικό corpus, τα κείμενα του Κάφκα μεταθέτουν τα μεγάλα ερωτήματα από τον υπερφυσικό-θεολογικό παράγοντα στην ίδια την κοινότητα –για την ακρίβεια στους τέσσερις τοίχους ενός γραφείου ή ενός σπιτιού–, καταδεικνύοντας τα κανονιστικά γρανάζια ενός συστήματος που φτιάχτηκε εξαρχής για να εξολοθρεύει ή, έστω, να απειλεί. Όσο κι αν η Δύση έδειξε να είναι προσηλωμένη στον άνθρωπο, προσπαθώντας μάταια να αναδείξει το μεγαλείο του μέσω της προόδου, με άλλα λόγια να διαμορφώσει το πρότυπο του χειραφετημένου ορθολογιστή, η καφκική ενατένιση του κόσμου ήρθε για να καταργήσει το ψεύτικο κατασκεύασμα, αποκαλύπτοντας όλες του τις ατέλειες. Είναι, όμως, ο ίδιος ο Κάφκα που τις δύσκολες στιγμές της αποκάλυψης διασώζει τον σκληρό κυκεώνα της ύπαρξης που εξευγενίζεται μέσω της λογοτεχνίας: η οργιώδης φαντασία του καταφέρνει να αδράξει με τον πλέον απτό τρόπο τον πιο σκληρό ρεαλισμό, ακριβώς γιατί αναδεικνύει ιδανικά τη λογοτεχνία. Συλλαμβάνοντας την αποθεωτική ομορφιά του λόγου, δικαιώνει τελικά τη ζωή ή πετυχαίνει αυτό που ο ίδιος υποστήριζε ότι μπορεί μονάχα η λογοτεχνία, να κόψει σαν τσεκούρι την παγωμένη θάλασσα μέσα μας. Πώς το καταφέρνει; Εντελώς αντίστροφα από τους υπόλοιπους λογοτέχνες, οι οποίοι συμβολοποιούν το προκείμενο μέσω των χαρακτήρων, επιλέγοντας ανθρωπότυπους που προέρχονται από διαφορετικές εκφραστικές κοινωνικές κατηγορίες, ή καταφεύγουν σε όμορφες λέξεις για να εξωραΐσουν το τρομακτικό. Αντίθετα, στον Κάφκα η λογοτεχνία οφείλει καταρχάς να αποκαλύψει, να μαγέψει, να τραντάξει, να ενθουσιάσει, να ταρακουνήσει και κυρίως να καταδείξει τον εξισωτικό εσμό ενός πλήθους που κατέληξε κυνηγός και ανθρωποφύλακας του ίδιου του του εαυτού, καταργώντας διά παντός το όποιο περιθώριο της πολυπόθητης ελευθερίας. Όταν ο Κάφκα έγραφε «ένα κλουβί κίνησε να βρει ένα πουλί», ήξερε ότι το ζήτημα δεν είναι το φυλακισμένο πλάσμα αλλά η διαδικασία που το μετατρέπει σε σκλάβο και μετέπειτα σε επικίνδυνο εχθρό (ιδού η προφητική και διορατική πρόσληψη του φασισμού). «Φοβάμαι ότι δεν είναι απόλυτα κατανοητό τι εννοώ όταν μιλώ για διέξοδο» γράφει σε ένα από τα καίρια διηγήματά του, την Αναφορά σε μια Ακαδημία. «Χρησιμοποιώ τον όρο με την πλέον συνηθισμένη και πλήρη του σημασία. Επίτηδες δεν μιλώ περί ελευθερίας. Δεν εννοώ αυτό το μεγάλο αίσθημα της ελευθερίας προς όλες τις μεριές. Ίσως να το γνώριζα ως πίθηκος και έχω γνωρίσει ανθρώπους που το νοσταλγούν. Όσον αφορά εμένα, όμως, δεν αποζητούσα την ελευθερία, ούτε τότε ούτε τώρα. Παρεμπιπτόντως, στο θέμα της ελευθερίας πλανώνται οι άνθρωποι πολύ συχνά. Κι όπως η ελευθερία ανήκει στα πλέον ευγενή συναισθήματα, έτσι ανήκει και η αντίστοιχη πλάνη στις πλέον υψηλές» (Φραντς Κάφκα, Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματα, μτφρ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, Πατάκης). Πίσω απ’ όλα τα καίρια αιτήματα του Κάφκα, η κατεξοχήν αγωνία του είναι η ανελλιπής αναζήτηση της ελευθερίας: λεκτική, ατομική, ερωτική. Εκφράζοντας έντονες αντιρρήσεις για τις καλόγνωμες διατυπώσεις των ομοθρήσκων του, διαφοροποιήθηκε εξαρχής από τους κανονισμούς της εβραϊκής θρησκείας, ενώ έδειχνε απόλυτη καχυποψία προς τους ομοτέχνους του, προτιμώντας αναφανδόν το θέατρο ως εικονοποιητική έκφραση (σπουδαίες και οι θεατρικές του κριτικές, που περιλαμβάνονται στα ημερολόγιά του). Το χειρότερο, όμως, για εκείνον ήταν η χαμηλή συνθήκη προσωπικής βελτίωσης που πρόσφερε ένα απαρχαιωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο μοναδικό σκοπό είχε να ελέγξει και να εξοντώσει – χειρότερα απ’ ό,τι οι μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου που πρώτος αυτός αποτύπωσε τόσο εύλογα στον Πύργο και στη Δίκη. Σχεδόν είχε προβλέψει, όπως επιβεβαιώθηκε αργότερα από τις βαθυστόχαστες αναλύσεις των εκφραστών της Σχολής της Φρανκφούρτης, πως η εκπαίδευση, η επιστήμη και η τεχνολογία, όπως έλεγε και ο αγαπημένος του Κρας Κράους, απλώς «φτιάχνουν πορτοφόλια από ανθρώπινο δέρμα». Η πρόοδος και η κουλτούρα δεν φάνηκαν, στα μάτια του Κάφκα, εγγυητές ενός καλύτερου τρόπου συμπεριφοράς, ούτε ήταν ικανές να αναστείλουν τη βία. «Καμία συμμορία, κανένας όχλος σε παροξυσμό δεν δίστασε να κατηφορίσει την οδό Ντεκάρτ» έγραφε ένας έτερος σημαντικός μελετητής του Κάφκα, ο Τζορτζ Στάινερ, επιμένοντας πως μέσα από τους πιο όμορφους αναγεννησιακούς ναούς διακήρυξαν τη βούλησή τους να καταργήσουν τον κόσμο οι οπαδοί κάθε μορφής ολοκληρωτισμού. Ενδεικτικές είναι, στο σημείο αυτό, και οι ταινίες του Παζολίνι. Γι’ αυτό και στον Κάφκα τη θέση του ανίκανου να κατακτήσει την πρόοδο άνθρωπο παίρνουν τα ζώα, τα οποία αναλαμβάνουν τον ρόλο της αλάθητης ποσόστωσης ενός χαμένου ανθρωπισμού, γκρεμισμένου από τις υψηλές προσδοκίες μιας αδιέξοδης βιομηχανικής επανάστασης. Η Γιοζεφίνα του, αυτή η μικροσκοπική ποντικίνα, εκφράζει, μέσα από το τραγούδι της, το χαμένο νόημα της τέχνης που διαφεύγει από τους ψευδεπίγραφους διανοούμενους της εποχής, ενώ ο Γκρέγκορ Σάμσα, ένα τεράστιο μαμούνι, προσπαθεί να ανιχνεύσει τα οικογενειακά και εργασιακά αδιέξοδα μέσα από τους τοίχους του δωματίου του. Οι διαρκείς μεταμορφώσεις των χαρακτήρων του Κάφκα σε έντομα και ζώα ταυτίζονται έτσι με την ατελεύτητη δύναμη της λογοτεχνίας να εντοπίζει αυτό που ήταν πάντοτε εκεί. Νιώθοντας τη φανερή δύναμη αυτής της εκφραστικής διατύπωσης μέσω των άπειρων δυνατοτήτων που δίνει το ζωικό βασίλειο, έχοντας ενσωματώσει αυτήν τη δύναμη στα όποια συμβολικά μέσα, η γραφή του Κάφκα είναι βαθιά σκεπτικιστική ως προς τον άνθρωπο, αλλά σίγουρη ως προς τους άπειρους τρόπους που έχει για να την εκφράσει. Από την ώρα που ο Γκρέγκορ Σάμσα του θα ξυπνούσε ένα τεράστιο έντομο –«σας παρακαλώ», έγραφε τότε στον εκδότη του, «σε καμία περίπτωση μην το λεσχη αναγνωσησ

30

lifo – 29 οκτωβριου 2020

παραστήσετε με συγκεκριμένο τρόπο στο εξώφυλλο!»–, ο Κάφκα είχε περάσει στο άλλο στάδιο της αναπαράστασης: η σωματικότητα έφτασε να διαλύεται, αλλά οι άπειροι τρόποι της απέκτησαν άλλη διάσταση, αφού ένα έντομο μπορεί και σκαρφαλώνει στο ταβάνι, παρακολουθεί πιο εύκολα τους πάντες και προσλαμβάνει τα πράγματα σε άλλη διάσταση. Τα έντομα και τα ζώα του Κάφκα, που είναι οι κατεξοχήν πρωταγωνιστές στις ιστορίες του, διαθέτουν άπειρες δυνατότητες που αψηφούν τους νόμους της βαρύτητας, σαν εκείνες τις λατρεμένες του μαριονέτες του Κλάιστ – πόσες φορές ο Κάφκα δεν τον μνημονεύει στα ημερολόγιά του; «Εξάλλου», είπε, «αυτές οι κούκλες έχουν το προνόμιο να αψηφούν τους νόμους της βαρύτητος. Δεν ξέρουν την αδράνεια της ύλης, την ιδιότητα που κατεξοχήν αντιμάχεται τον χορό, γιατί η δύναμη που τις υψώνει στον αέρα είναι μεγαλύτερη από εκείνην που τις καθηλώνει στη γη. (...) Οι κούκλες χρειάζονται το έδαφος όπως τ’ αερικά, για να το αγγίζουν και να ξαναζωντανεύουν την ορμή τους πάνω στο στιγμιαίο εμπόδιο» έγραφε στις Μαριονέτες του ο Κλάιστ (μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, Άγρα), δίνοντας το έναυσμα στον Κάφκα. Δηλαδή, ακροβατούν σαν την ιπτάμενη ποντικίνα του Κάφκα, αποπνέοντας τη ζωώδη και ζωτική ορμή ενός εμπύρετου πάθους –ποιος είπε ότι το πάθος απουσιάζει στον Κάφκα;–, που ωστόσο, όπως επέμενε ο Κούντερα, «δεν αποκαλύπτει τη σεξουαλικότητα σαν πεδίο δράσης προορισμένο για τον στενό κύκλο των “λιμπερτίνων” (όπως στον 18ο αιώνα) αλλά σαν αυτονόητη και συνάμα θεμελιώδη πραγματικότητα της ζωής του καθενός». Οργιώδης, ανήμερος και ανίερος, ο Κάφκα χρησιμοποιούσε τα ζώα με έναν τρόπο γοητευτικά υπερβολικό, σχεδόν γαργαντουικό, ως όπλο απέναντι στην τρομακτικά επιθετική διάσταση της πραγματικότητας. Κάποιες φορές το «ζωώδες» χιούμορ του φαντάζει υπερβολικό, άλλοτε πάλι μοιάζει με το αντίστοιχο συμβολικό χιούμορ που συναντάμε στις παραβολές, σε αυτές τις προφορικές εβραϊκές ιστορίες που συνήθιζαν να διαβάζουν και να αφηγούνται γύρω από το τραπέζι, ή, έστω, στους δικούς μας μύθους του Αισώπου, χωρίς, ωστόσο, καμία διάθεση διδακτισμού. Για το γκροτέσκο χιούμορ του Φραντς Κάφκα έχουν, άλλωστε, μιλήσει ο Μίλαν Κούντερα, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αλλά και ο Καμπρέρα Ινφάντε – σε αυτό αναφέρεται, υπερτονίζοντας την ικανότητά του να καθιστά το αστείο ταυτόχρονα εντελώς τρομακτικό, ο Χουάν Χοσέ Μίγιας στον πρόλογο της Μεταμόρφωσης των εκδόσεων Πατάκη. Αυτό το εβραϊκό, όπως το έλεγε, χιούμορ επικαλείται ο Φίλιπ Ροθ, γνωρίζοντας τις μυστικιστικές απαρχές του. Τολμηρό, ενίοτε απεχθές –πόσο υπέροχα γελοία είναι η σκηνή με τον έρωτα που κάνουν ο Κ. με τη Φρίντα στο τρίτο κεφάλαιο του Πύργου, ανάμεσα στη χυμένη μπίρα!–, αποπνέει μια απίστευτη σεξουαλική ελευθερία που επανερχόταν στα γραπτά του Κάφκα, αλλά παρέμενε για χρόνια λογοκριμένη από τον συντηρητικό φίλο του Μαξ Μπροντ. Αυτή η ελευθεριότητα διακρίνεται εξ ολοκλήρου στα όνειρά του, τα οποία κυκλοφορούν, επιτέλους μη λογοκριμένα, στο ευρύ κοινό και ανιχνεύονται σε μια σειρά από αποσπάσματα: από τις πιο παραστατικές περιγραφές είναι η πραγματική-ονειρική διάσταση που δίνει ο Κάφκα στο πορνείο, πάντα με τη δέουσα χιουμοριστική διάσταση: «Το τελευταίο δωμάτιο όλων των διαμερισμάτων ήταν επίσης πορνείο, και εδώ παρέμεινα. (...) Αν κρίνω από το φως στο δωμάτιο αυτό, η οροφή του ήταν όπως και στα υπόλοιπα δωμάτια. Εγώ ασχολήθηκα κυρίως με την πόρνη που είχε κρεμασμένο το κεφάλι της έξω, ο Μαξ με εκείνη που ξάπλωνε στα αριστερά της. Ψηλάφησα τα πόδια της και κατέληξα να πιέζω ρυθμικά τους μηρούς της. Η ευχαρίστησή μου ήταν τόση, που μου έκανε εντύπωση ότι δεν χρέωναν τίποτα για τη διασκέδαση αυτή, που

Οργιώδης, ανήμερος και ανίερος, ο Κάφκα χρησιμοποιούσε τα ζώα με έναν τρόπο γοητευτικά υπερβολικό, σχεδόν γαργαντουικό, ως όπλο απέναντι στην τρομακτικά επιθετική διάσταση της πραγματικότητας.

Φραντς Κάφκα Η μεταμόρφωση mετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου εκδόσεις πατάκη

ήταν, όπως μου φαινόταν, η ωραιότερη. Ήμουν πεπεισμένος ότι εξαπατούσα εγώ, και μόνο εγώ, τον κόσμο όλο. (...)». (Franz Kafka, Όνειρα, πρόλογος-μετάφραση: Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, Άγρα) Αντίστοιχα περιστατικά, όπου το κωμικό εναλλάσσεται με το ευτράπελο, ακόμα και με το χυδαίο, υπάρχουν διάσπαρτα στα όνειρα, όπως και στα διηγήματά του, σε έναν συνδυασμό εξωτερικών περιγραφών και εκρηκτικής εσωτερικότητας, την οποία αποκαλύπτει μονάχα η εξομολογητική δύναμη της λογοτεχνίας. Η καλλιέργεια του εσωτερικού λόγου του Κάφκα καταργεί, εσκεμμένα, μέσω του χιούμορ τους όποιους ψυχολογισμούς και αναφέρεται στην καλλιέργεια μιας μοναξιάς που αγγίζει ταυτόχρονα την παθολογία και τη δημιουργικότητα. Άλλωστε, στο σύμπαν του Κάφκα δεν χωρούν πολλοί καλεσμένοι, μόνο εισβολείς. Αν, λοιπόν, στην Εδέμ των απανταχού θρήσκων οι πιστοί προχωρούν μονάχα σε κοπάδια, στο αυτοαναφορικά μοναχικό σύμπαν του Κάφκα τη θέση του Θεού κατέχει ο απελπισμένος εαυτός που ειρωνεύεται ακόμα και τη στιγμή του δικού του τέλους. Όπου το σώμα και η ψυχή ασθενούν –και στον Κάφκα ασθενούν συνέχεια–, η έκφραση μέσω της λογοτεχνίας είναι η μόνη οδός προς την προσωπική αξιοπρέπεια και την ελπίδα. Πρόκειται για μια μοναξιά η οποία τον μετέτρεψε σε ευκαιριακό μισάνθρωπο, συνδέεται με την προσωπική του αγωνία για την αλήθεια και τη δύναμη των σχέσεων, είναι βιωμένη μέχρι το μεδούλι και αποτυπώνεται με τον πλέον εμφανή και εκφραστικό τρόπο στα γράμματα και στα ημερολόγια. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτά έδωσε έμφαση ο σπουδαίος κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ, επιμένοντας πως είναι τα κατεξοχήν αριστουργηματικά κείμενα του Κάφκα και υποστηρίζοντας, σε αντίθεση με τον κορυφαίο του μελετητή Ρίτσι Ρόμπερτσον, πως ο Κάφκα δεν εξέφραζε το πνεύμα της εποχής αλλά τον εαυτό του. Είδε τι σήμαινε αλλοτρίωση των σχέσεων και κοινωνικά αδιέξοδα και φώναζε κόντρα σε μια κοινωνία που επέμενε να βλέπει τα πάντα από απόσταση. Μια ματιά στην επιστολή προς τη Μίλενα, την οποία επιλέγει και ο Μπλουμ ως ένα «από τα πιο δραστικά κείμενα του αιώνα μας», επιβεβαιώνει, άλλωστε, με τρόπο τραγικά προφητικό την απόσταση των σωμάτων που βιώνουμε, λόγω πανδημίας, στις μέρες μας και την απόγνωση για ένα μέλλον όπου η τεχνολογία απλώς θα έχει καταδείξει τη θανατερή και όχι απελευθερωτική της δύναμη: «Μπορεί κανείς να σκεφθεί έναν άνθρωπο μακριά του και να αγγίξει έναν άνθρωπο δίπλα του – όλα τα άλλα ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνάμεις. Μα το να γράφει κανείς γράμματα είναι σαν να ξεγυμνώνεται μπροστά από τα φαντάσματα, που περιμένουν με βουλιμία. Τα γραμμένα φιλιά δεν φτάνουνε ποτέ στον προορισμό τους, τα φαντάσματα τα ρουφάνε στον δρόμο επάνω. Και μ’ αυτόν τον τρόπο πολλαπλασιάζονται όσο δεν μπορεί να φανταστεί κανείς. Η ανθρωπότητα το αναγνωρίζει και αγωνίζεται ενάντια σ’ αυτή την πραγματικότητα. Για να εξουδετερώσει την παρουσία των φαντασμάτων ανάμεσα στους ανθρώπους και να εξασφαλίσει τη φυσική επικοινωνία, την ηρεμία των ψυχών, ανακάλυψε το τρένο, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, μα όλα αυτά δεν βοηθάνε σε τίποτε, είναι εφευρέσεις που έγιναν αφού είχε αρχίσει η πτώση: οι αντίπαλοι είναι πολύ πιο ήρεμοι και ισχυροί: ανακάλυψαν μετά το ταχυδρομείο, τον τηλέγραφο, τον ασύρματο. Τα πνεύματα δεν πρόκειται να πεθάνουν της πείνας, εμείς όμως θα σβήσουμε». (Φραντς Κάφκα, Γράμματα στη Μίλενα, μτφρ. Ευάγγελος Αρχ. Αντώναρος, Πάπυρος) λεσχη αναγνωσησ

31

lifo – 29 οκτωβριου 2020

τοσα εντομα οσα και οι κοκκοι τησ αμμου Ο γιγαντιαίος σκαραβαίος Xixitrus Heros και ο πανέμορφος Goliathus cacicus. Πηγή: Dictionnaire Universel d’Histoire Naturelle (1849)

Στο έργο του Θάνου Μούρραη-Βελλούδιου οι φωτογραφίες του Εμπειρίκου αποτελούν τη συγκλονιστική μαρτυρία μιας Ελλάδας που δεν υπάρχει πια.

Ο ι μετ αμορ φ ώ σ ε ις σ τα ε λλη ν ι κ ά έθιμα, όπω ς τις κ α τέ γ ρα ψ ε ο Ανδ ρέας Εμπε ιρ ίκ ο ς από τον γιάννη πανταζόπουλο

Ήθη, έθιμα και τελετουργίες μιας ξεχασμένης Ελλάδας. Το γλέντι, ο χορός, οι φαλλοί, η ευθυμία, τα σκωπτικά τραγούδια, η αφθονία, η απέραντη ελευθερία και η γονιμότητα διαπερνούν τις σελίδες της μελέτης του Θάνου Μούρραη-Βελλούδιου που γράφτηκε το 1991 και έχει τον τίτλο Ευγονία και άλλα τινά. Ο Βελλούδιος (1895-1992) υπήρξε μία από τις πολυδιάστατες και πρωτοπόρες προσωπικότητες στην Ελλάδα. Ως αεροπόρος, διακρίθηκε για τα κατορθώματά του στη Μικρά Ασία, ενώ, ως συνθέτης, υπήρξε ο άνθρωπος που «ξετούρκεψε τον ζεϊμπέκικο», κατά παραγγελία του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ, για τις Δελφικές Εορτές. Παράλληλα, ανέδειξε τις ρίζες της λαϊκής τέχνης και υπήρξε δάσκαλος του Μάνου Χατζιδάκι και του Γιάννη Τσαρούχη. Ταξίδεψε στα μέρη των εθίμων της ευγονίας και τα περιγράφει μαζί με τους φίλους του που τα φωτογράφιζαν, όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Σουηδός Φινν Στωλ, ο Χ. Γουίνσλω και η Κατερίνα Κακούρη. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται περισσότερες από εκατό εξαιρετικές φωτογραφίες τους της δεκαετίας του ’50. Ουσιαστικά, πραγματεύεται έθιμα φαλλικά, κατάλοιπα της λατρείας του Διονύσου και της Δήμητρας που επιβίωναν έως τη δεκαετία του ’50 –και μερικά επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας–, αναμειγνυόμενα με σύγχρονα λατρευτικά έθιμα της Ορθοδοξίας. Μένοντας μακριά από τα καλλιτεχνικά στεγανά και χωρίς

Ευγονία και άλλα τινά Θάνος Μούρραης – Βελλούδιος εκδότης Άγρα σελίδες 180

λεσχη αναγνωσησ

32

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Έθιμα φαλλικά, κατάλοιπα της λατρείας του Διονύσου και της Δήμητρας που επιβίωναν έως τη δεκαετία του ’50 –και μερικά επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας–, αναμειγνυόμενα με σύγχρονα λατρευτικά έθιμα της Ορθοδοξίας. Μένοντας μακριά από τα καλλιτεχνικά στεγανά και χωρίς κανένα ίχνος σοβαροφάνειας, κάτι που εκτιμούσε αφάνταστα ο φίλος του Ανδρέας Εμπειρίκος, αποτυπώνει με τον δικό του τρόπο την ελληνική παράδοση. κανένα ίχνος σοβαροφάνειας, κάτι που εκτιμούσε αφάνταστα ο φίλος του Ανδρέας Εμπειρίκος, αποτυπώνει με τον δικό του τρόπο την ελληνική παράδοση. Η αγροτική ζωή, τα δρώμενα, οι υπαίθριες γιορτές, το ελληνικό πνεύμα αλλά και οι πανάρχαιες ρίζες των παγανισμού πλαισιώνουν το βιβλίο Ευγονία και άλλα τινά. «Το μουντζούρωμα με καπνιά ή με λουλάκι ή με αλεύρι ή με στάχτη συμβολίζει τις γόνιμες γενετήσιες γυναικείες ορμόνες» σημειώνει ο ίδιος. Η καλλιτεχνική σύμπραξη του Βελλούδιου με τον Εμπειρίκο ήταν αποτέλεσμα των ταξιδιών τους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, προκειμένου να καταγράψουν πτυχές της λαογραφικής και τελετουργικής παράδοσης. Για παράδειγμα, την Καθαρά Δευτέρα του 1952 πήγαν εκδρομή στον Τύρναβο με σκοπό τη φωτογραφική τεκμηρίωση του Μπουρανίου. Μάλιστα, όπως γνωρίζουμε, ο Εμπειρίκος ήρθε ειδικά από το Παρίσι γι’ αυτό το ταξίδι. Αναμφίβολα, η φωτογραφική ματιά του ποιητή, η εμβληματική παρουσία του ίδιου του Βελλούδιου και συνολικά η φιλία και η συνεργασία των δύο αυτών προσωπικοτήτων συνέβαλαν στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, στη μακραίωνη λαογραφική έρευνα και στην ανάδειξη της πολιτιστικής παράδοσης των διονυσιακών τελετών που συναντάμε σε τόπους της σύγχρονης Ελλάδας. Ευχαριστούμε θερμά για την άδεια και την παραχώρηση των φωτογραφιών τους κ. Αντώνη Νταγκαδάκη, Λεωνίδα Εμπειρίκο, Δημοσθένη Αγραφιώτη και Μιχάλη Κατσόγιαννο.

λεσχη αναγνωσησ

33

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Μια συζήτηση με τον συγγραφέα Θεόδωρο Γρηγοριάδη για το εμβληματικό queer μυθιστόρημά του που επανεκτιμάται στις μέρες μας, για τo θέμα της παρενδυσίας που προσέγγισε μοναδικά, καθώς και για τις ομοιότητες και τις διαφορές από την intersex και την trans ταυτότητα, όπως αυτές παρουσιάστηκαν στο «Middlesex» του Τζέφρυ Ευγενίδη και στην αυτοβιογραφία της Μπέττυς Βακαλίδου.

«Τ ο Παρτ ά λ ι»: Έ να γ αϊτ ανάκι μ ε τα μο ρ φ ώ σ ε ων σ τη Θεσσα λ ο νίκ η της M εταπολίτ ε υσ ης από τον αλέξανδρο διακοσάββα

Θεόδωρος Γρηγοριάδης Το Παρτάλι σελιδεσ 520 εκδόσεις Πατάκη

— To 1999, όταν ξεκινήσατε να γράφετε το «Παρτάλι», ποιες ήταν οι αρχικές σας προθέσεις; Κάποια σπέρματα αυτών των ιδεών υπήρχαν και παλιότερα, αλλά η έναρξη ήταν τότε, το ’99. Στο κέντρο πάντα υπήρχε μια φιγούρα, αυτό που στη Βόρεια Ελλάδα λέμε «παρτάλι». Είναι το παλιόρουχο, αλλά το ακούμε και σε οικείες φράσεις: «φύγε από δω, ρε παρτάλι», «μην κάνεις παρέα με αυτά τα παρτάλια» ή «τι παρτάλια φοράς;». Στη Θεσσαλονίκη, όπου σπουδάζαμε, είχαμε γνωρίσει ένα παρτάλι. Κινούμασταν μέσα στο πανεπιστήμιο, που πραγματικά ήταν μια οργανωμένη κοινότητα κατά τη Μεταπολίτευση, ζούσαμε, τρώγαμε, διαβάζαμε μέσα στον χώρο, κάναμε προβολές στη θεατρική ομάδα του ΦΟΘΚ. Κάπως όλα αυτά μας έφεραν σε επαφή με το περιθώριο, που στην πραγματικότητα δεν ήταν περιθώριο, ήταν μια επέκταση του δικού μας εαυτού, γιατί εμείς όλοι ήμασταν «λαϊκά» παιδιά.

— Εσείς περάσατε στο πανεπιστήμιο το ’74, πάνω στη Μεταπολίτευση, όπως και ο Μανόλης στο «Παρτάλι»; Σωστά. Για χρόνια τα φοιτητικά κάπως με απωθούσαν, αλλά κάποτε ήρθε η στιγμή να συνδυάσω αυτούς τους δύο χώρους: το πανεπιστήμιο με το Βαρδάρι, που ήταν μια περιοχή που έβραζε, μια Αγορά. Ήταν η Θεσσαλονίκη, η είσοδος της πόλης, η νύχτα της, το περιθώριό της. Αν δεν περνούσες από κει, ήσουν ένας ξενέρωτος άνθρωπος. Εμείς πηγαίναμε κανονικά εκεί ως φοιτητές εικοσάχρονοι, δεν ήταν όπως σήμερα, που συχνά εισβάλει μια τάξη σε μια άλλη και στο τέλος την ανατρέπει. Συναντούσαμε παρέες, φαντάρους, περιθωριακά άτομα, κι έτσι προέκυψε ένας τύπος που για εμάς τότε ήταν μεγάλος –αλλά δεν ήταν ούτε 50–, παράξενα ντυμένος, που έλεγε ιστορίες.

— Ένας παρενδυτικός άνδρας; Ναι, αλλά με την έννοια του καρναβαλικού στοιχείου. Δεν υποδυόταν τη γυναίκα. Αυτό ήταν το περίεργο. Σαν να είχε βγει μέσα από μια αποτυχημένη μεταμφίεση.

— Οπότε, σύμφωνα με τη σημερινή ορολογία, δεν θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτόν τον άνθρωπο trans, σωστά; Όχι, με τίποτα, δεν έκανε καμία προσπάθεια να μοιάζει με γυναίκα. Εγώ, εν τω μεταξύ, είχα εικόνες μεταμφιέσεων από το Παγγαίο, το χωριό μου, γιατί την Καθαρά Δευτέρα κάναμε ένα φοβερό καρναβάλι που μετά το απαγόρεψε η χούντα – το πρόλαβα στα πρώτα παιδικά μου χρόνια. Έβγαιναν οι άντρες ντυμένοι γυναίκες, έκαναν σάτιρα, υπήρχε το διονυσιακό στοιχείο που στη Βόρεια Ελλάδα είναι έντονο.

— Όπως στους κωδωνοφόρους και τις εικόνες που βλέπουμε ακόμα κάθε χρόνο. Ακριβώς. Στο Βαρδάρι, όμως, αυτές οι εικόνες άρχισαν να παίρνουν υπόσταση. Ποιος είναι αυτός; Γιατί έχει δίπλα του νεότερους και τι τους λέει; Πόσο μπορούμε να τον πλησιάσουμε; Εμείς, δυο-τρεις ανήσυχοι φίλοι από τις ομάδες του σινεμά και του θεάτρου, κάναμε προσπάθειες να μαθαίνουμε γι’ αυτόν. Έτσι, κάποια στιγμή άκουσα κάποια πράγματα, πολύ συγκεχυμένα, ότι έμενε κάπου στο λιμάνι. Σε διάφορα στέκια τον είχα ξαναδεί. Υπήρχε στην άκρη της πόλης, στη Σταυρούπολη, κοντά σε μια ρεματιά, ένα μαγαζί που το λέγανε «Στάσα» και εκεί πηγαίνανε πραγματικές trans. Πολύ λαϊκή ταβέρνα, κάθε βράδυ έβγαινε και κανένα μαχαίρι – εμάς μας αγαπούσαν, γιατί ήμασταν κυριολεκτικά παιδιά που στεκόμασταν εκεί. Δεν ήμασταν οι περίεργοι πλούσιοι νεαροί που σταμάτησαν με το αυτοκίνητο απέξω. Και κάπως έτσι το περιθώριο της Θεσσαλονίκης ήρθε και φώτισε τις σπουδές μου. Ένα κομμάτι της Μεταπολίτευσης, των σπουδών και της ταυτότητάς μας σήμερα προέρχεται, για εμάς τουλάχιστον, και από εκείνα τα σημεία. Γι’ αυτό έχτισα δύο χαρακτήρες βασικούς: τον Μανόλη, την πιο συντηρητική πλευρά, κλασικό Έλληνα που μπορεί να είναι bisexual για πάντα, να παντρευτεί και να κάνει καμιά σχεσούλα για μια βραδιά. Δεν είναι απόλυτα απελευθερωμένος. Ο Μάικ έρχεται από μια άλλη, ποπ κουλτούρα, με Μπόουι (που είχε αρχίσει τότε να ντύνεται, στο εξώφυλλο του «The man who sold the world» φορά ένα καταπληκτικό φόρεμα), Φασμπίντερ, Παζολίνι. Αυτοί είναι δύο πόλοι της νέας ελληνικής ταυτότητας, που ψάχνονται. Ο ένας πιο ριζωμένος, ο άλλος το ψάχνει περισσότερο και δεν είναι τυχαίο ότι στην πορεία ο Μάικ θα συναντήσει το Παρτάλι ως drag queen, ενώ ο Μανόλης θα εγκλωβιστεί στην παλιά του εκδοχή, στο Βαρδάρι. Άρα έχουμε μια διπλή υπόδυση.

— Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, έχετε εισαγάγει στοιχεία από τη δική σας προσωπικότητα και στους δύο αυτούς χαρακτήρες. Βέβαια, πάντα, σε όλα τα βιβλία. Και από φίλους μου, συμφοιτητές μου. Αυτό συμβαίνει, απλώς δεν μπορείς να το κάνεις πάντα, γιατί, όταν έχεις γράψει δέκα μυθιστορήματα, δεν μπορείς να είσαι μέσα σε όλα. Εν πάση περιπτώσει, το Παρτάλι, όταν το συναντάνε οι φοιτητές, δεν είναι το αληθινό. Είναι ένας ηθοποιός του Κρατικού, που στην ουσία έχει εξαγοράσει την ιστορία του και υποδύεται το Παρτάλι για να παγιδεύει με τις αφηγήσεις του τους νεότερους – ποτέ ανήλικους, όμως! Στο βιβλίο δεν υπάρχει κανένας ανήλικος. Η αποκάλυψη γίνεται με τη βοήθεια παλιών Σαλονικέων, όπως η μητέρα της Ζωής, μιας συμφοιτήτριάς τους, ποιήτρια, η οποία ήξερε τα κυκλώματα, κι ένας περίφημος ποιητής, ο Άγης…

— … ο οποίος θυμίζει έντονα τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, σωστά; Ο Άγης, που κυκλοφορεί στα πάρκα, στο λιμάνι λεσχη αναγνωσησ

34

lifo – 29 οκτωβριου 2020

και στο Βαρδάρι, έχει όντως χτιστεί, κατά 60-70%, πάνω στον Ντίνο Χριστιανόπουλο κι ένα πολύ μικρό ποσοστό κουβαλά και από τον Γιώργο Ιωάννου. Είναι μια ιστορία της πόλης, γι’ αυτό και στο Παρτάλι, που είναι ηθοποιός με παιδεία αστική, σαλονικώτικη, πολλές φράσεις του, σε ένα είδος διακειμενικότητας, προέρχονται από τα κείμενα του Πεντζίκη και του Γιώργου Θέμελη. Το βιβλίο εμπλουτίστηκε με υλικό Θεσσαλονίκης, βορειοελλαδίτικο. Δεν είναι τυχαίο ότι και το «παρτάλι», ως λέξη, είναι ουδέτερο.

— Και το χρησιμοποιείτε και ως άκλιτο. Η γενική είναι κακόηχη. Ναι, βέβαια, είναι τουρκική λέξη. Το βιβλίο, χωρίς να το θέλει, θα μπορούσε να θεωρηθεί προάγγελος της σημερινής ύπαρξης του ουδέτερου γένους (σ.σ. στα άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως gender neutral). Γι’ αυτόν τον λόγο, όταν μεταφράστηκε στα γαλλικά, προέκυψε θέμα, γιατί οι Γάλλοι δεν έχουν ουδέτερο. Στο τέλος, η drag queen δεν έρχεται ως Παρτάλι, αλλά ως Miss Partales, γένους θηλυκού.

— Ως αρτίστα, ως περφόρμερ. Ακριβώς. Κράτησε ένα στοιχείο από τον παλιό της εαυτό, όπως τη φώναζαν στο χωριό, αλλά το άλλαξε, το έκανε πιο show. Υπάρχουν, λοιπόν, στο βιβλίο οι διάφορες έμφυλες ταυτότητες, αλλά και οι διάφορες μεταβιβάσεις-παραβιάσεις.

— Πόσες μεταμορφώσεις συντελούνται, τελικά, στο βιβλίο; Πολλές, με την έννοια ότι οι δύο φοιτητές κατά καιρούς έρχονται στα όριά τους από την αληθινή επαφή με το Παρτάλι και το περιθώριο, αλλά και ταυτόχρονα αναπαριστώντας στις θεατρικές ομάδες τους χαρακτήρες και γράφοντας γι’ αυτούς. Ο Μάικ γράφει τα κείμενα και ο Μανόλης υποδύεται το Παρτάλι. Ο Μανόλης έχει έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του, η κρυφή του ομοφυλοφιλία πρέπει να αποκαλυφθεί, με έναν τρόπο που δεν είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρος στο βιβλίο. Με ενδιέφερε το διφορούμενο, αλλά όχι ως ενοχή, που ήταν ένα στοιχείο των καιρών.

— Θεωρώ ότι από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου είναι ότι δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις για τις ερωτικές επαφές, για το πόσο μακριά το έχουν φτάσει κ.λπ. Δεν θέλατε να το φτάσετε σε ξεκάθαρα άκρα; Δεν με ενδιέφερε, θα ήταν τόσο επεξηγηματικό, που δεν θα είχε νόημα. Ήθελα να μαθαίνουμε παράπλευρα τις πληροφορίες. Ακόμα και το ίδιο το παιδάκι, ως Miss Partales πια, θέτει ένα ερωτηματικό στον βιασμό της από τον Βούλγαρο στην Κατοχή, λέγοντας ότι κατά βάθος τον γούσταρε. Αυτή η ανατροπή, κατά τη γνώμη μου, κρύβει πολλά στοιχεία: εκτός από τη συναίνεση, δείχνει ότι αποδέχεται τον εχθρό. Είναι πράγματα που είχαν συμβεί αυτά, η βουλγαρική κατοχή ήταν πολύ άγρια στα μέρη μας. Και πάλι, όμως, δεν ξέρουμε αν το λέει για να προκαλέσει. Είναι ένα στοιχείο μετα-αφηγηματικό; Έχει πουλήσει την ιστορία της στη Θεσσαλονίκη και τώρα την αναπλάθει στην Αμερική, σε έναν χώρο λαμπερό. Εκεί πραγματοποιείται μια αντίστροφη μεταμόρφωση, βγαίνει ως γυναίκα και σιγά-σιγά πετά ένα-ένα τα ρούχα και μένει γυμνή, όπως γεννήθηκε. Οδηγείται στο άφυλο ή, έστω, στο φύλο που έχει αφήσει πίσω της. Υπάρχει, λοιπόν, μια σειρά από ιστορίες στις οποίες κάποιοι υποδύονται κάποιους άλλους, κάποιοι παίρνουν την ιστορία ενός άλλου και συνέχεια η ιστορία που φέρει το Παρτάλι μεταμορφώνεται μέσα από παραστάσεις, κείμενα και σόου, και γίνεται κάτι τελείως διαφορετικό, που θέτει σε αμφιβολία ακόμα και την ίδια την ουσία της.

— Στα είκοσι χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την πρώτη του έκδοση μέχρι σήμερα, πώς έχει επανεκτιμηθεί αυτό το έργο σας; Από τη στιγμή που τοποθετείται πλέον κάτω από την ομπρέλα της queer λογοτεχνίας, η προσέγγιση είναι τελείως διαφορετική. Όταν βγήκε, το 2001, είχε θετική υποδοχή – εκτός από δυο-τρεις αμήχανες κριτικές. Άνθρωποι του λογοτεχνικού κλάδου το υποστήριξαν αμέσως. Είχαν προηγηθεί βιβλία μου αφηγηματικά, πιο βατά, ο Ναύτης, ο Χορευτής στον ελαιώνα. Στο Παρτάλι εφάρμοσα διάφορες αφηγηματικές τεχνικές, δεν ήταν γραμμική η αφήγηση, υπήρχαν πολλαπλές φωνές, slangs, ντόπιος λόγος, αμερικανο-καλιαρντά, δοκιμιακό ύφος – όταν

λεσχη αναγνωσησ

35

lifo – 29 οκτωβριου 2020

βαρδαρι (1972)

ο θεοδωρος γρηγοριαδης

Πιστεύω, ωστόσο, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ότι το βιβλίο του Ευγενίδη δεν κατατάσσεται στο gay/queer section μιας βιβλιοθήκης. Δεν είναι queer λογοτεχνία, όπως είναι, ας πούμε, αυτή του Άλαν Χόλινγκχερστ. Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία του Καλ έχει τα στοιχεία της μεταμόρφωσης, της μεταμφίεσης, της κρίσης ταυτότητας, του να καθορίζεις εσύ το κοινωνικό φύλο σου, να αποφασίζεις τι κουβαλάς.

γίνεται ο σεισμός, χρησιμοποίησα φράσεις Σαλονικιών συγγραφέων. Είναι ένα «αναστατωμένο» βιβλίο, όχι χαοτικό όμως. Εκτιμήθηκε την πρώτη δεκαετία, αλλά σιγά-σιγά αυτοί που με διάβαζαν από την αρχή μου, οι σαραντάρηδες, έχουν αρχίσει να φεύγουν. Έτσι, κάποια στιγμή το Παρτάλι εξαντλήθηκε και υπήρξε ένα μεγάλο κενό, μετά τα πρώτα έξι χρόνια. Το 2011 έγινε η παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών, για τις ανάγκες της οποίας το δούλεψα ο ίδιος ως μονόλογο – διαφορετικά, θα χρειαζόταν μια υπερπαραγωγή, ένα τεράστιο μιούζικαλ. Την τελευταία δεκαετία, λοιπόν, το queer άρχισε να γίνεται γνωστό μέσα από μελέτες, βιβλία, μεταπτυχιακά, μέσα από το έργο των ιδρυμάτων, όπως αυτό του Ιδρύματος Ωνάση.

— Επίσης, οι gender studies άρχισαν να αναπτύσσονται. Το queer άρχισε να γίνεται κάτι πολύ οικείο. Παλιότερα το queer ήταν, ας πούμε, ο διάδοχος του camp που είχε εφεύρει η Σούζαν Σόνταγκ, όλες αυτές οι εξτραβαγκάντζες με τη σεξουαλικότητα και τα φύλα. Τώρα, λοιπόν, το Παρτάλι έχει αρχίσει πάλι να αποτελεί αντικείμενο μελέτης, το στήριξαν και νεότατοι καθηγητές πανεπιστημίων.

— Έχει, πάντως, ενδιαφέρον το ότι η ανάγνωσή του το 2020, υπό το πρίσμα της ορολογίας που επιτάσσουν οι gender studies σήμερα αλλά και η ανάγκη για πολιτική ορθότητα, δεν κλοτσάει καθόλου, παρότι πρόκειται για λογοτέχνημα, και μάλιστα γραμμένο πριν από 20 και πλέον χρόνια με αναφορά στη δεκαετία του ’70. Ο λόγος σας είναι ευαίσθητος και σημερινός, δεν θα μπορούσε να ενοχλήσει, γι’ αυτό ενδεχομένως χαίρει και αυτής της εκτίμησης υπό το queer πρίσμα. Όταν γράφτηκε, εγώ ήδη είχα μια σεβαστή απόσταση από τα χρόνια εκείνα, επομένως μπορούσα να τα αντιμετωπίσω υπό ένα πιο σύγχρονο πρίσμα, χωρίς όμως να αλλοιώσω την περίοδο εκείνη. Αν το έγραφα δέκα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση, σίγουρα θα μπορούσε να προκύψει πιο περιγραφικό, ένα χρονικό της φοιτητικής ζωής εκείνα τα χρόνια. Είκοσι χρόνια μετά, όμως, έχουν πέσει κι άλλα φίλτρα: τα ταξίδια, η ζωή στην Αθήνα… Γράφοντάς το, άφησα τον εαυτό μου να είναι τελείως ανοιχτός, θρασύς και θαρραλέος. Όπως λέμε, αν όντως ένα βιβλίο έχει αντοχή, το βρίσκει η επόμενη φουρνιά. Στη λογοτεχνία αυτό συμβαίνει συνήθως ανά εικοσαετία, πιο νωρίς δεν το καταλαβαίνεις, πρέπει να περάσουν δύο γενιές. Εγώ στο μεταξύ έχω χάσει, όπως σου είπα, όλο το ακροατήριο που με αγάπησε επί Ναύτη. Από τους πενηντάρηδες που διάβαζαν τότε, πριν από 30 χρόνια, ο νεότερος είναι πλέον πολύ μεγάλης ηλικίας. Μετά συνέχισα, βέβαια, με άλλες δουλειές που εμπεριείχαν κι άλλα στοιχεία. Αν το Παρτάλι θεωρείται queer, στο Ο παλαιστής και ο δερβίσης θα λέγαμε ότι οι χαρακτήρες είναι γκέι. Είναι μια ιστορία που ενόχλησε πολύ και ενοχλεί ακόμα και σήμερα, παρότι ήταν υποψήφια για το Κρατικό Βραβείο, ενώ το Παρτάλι είναι κάπως πιο μυθοποιημένο, γιατί ούτως ή άλλως έχουμε φάει στη μάπα πολύ Παράβα ντυμένο γυναίκα, αλλά όχι δυο good-looking χαρακτήρες που μπλέκονται με έναν Τούρκο και μια κοπέλα. Είναι κανονικότητα, είναι δίπλα μας αυτό, και ενοχλεί. Αποδεχόμαστε το χαριτωμένο και το γραφικό, αλλά όχι όταν αυτό τεθεί σε αληθινή βάση.

— Έναν χρόνο μετά το «Παρτάλι» κυκλοφόρησε το «Middlesex» του Τζέφρυ Ευγενίδη. Εκεί περιγράφεται μια άλλη μεταμόρφωση που αφορά την intersex ταυτότητα. Αυτό το βιβλίο το διάβασα στα αγγλικά μόλις βγήκε, γιατί είχα «ανησυχήσει» ότι είναι κάτι πολύ κοντά μου. Καταρχάς, είναι πολύ ωραίο, γιατί συνδέει δύο ιστορικές περιόδους επίσης, τη Σμύρνη με την Αμερική, οικογένειες, «προβληματικά» γονίδια μέσα από αιμομιξίες. Έχουμε ένα παιδί που είναι, όπως θα λέγαμε παλιά, «ερμαφρόδιτο», την Κάλι, που επιλέγει να ζήσει ως Καλ. Ο Καλ θα φύγει και θα ζήσει στο περιθώριο μέχρι να αποφασίσει το φύλο του.

— Επίσης, είναι ένα βιβλίο που είναι τόσο Ντιτρόιτ, όσο το δικό σας είναι Θεσσαλονίκη. Ναι, έχει την ιστορία του Ντιτρόιτ, των ελληνικών κοινοτήτων, χρησιμοποιεί μυθολογικά στοιχεία, που χρησιμοποιώ κι εγώ στο Παρτάλι. Όταν η Miss Partales κάνει το σόου, θέλει να αποδείξει ότι συνδέεται με ένα μυθολογικό παρελθόν. Το έκανε και ο Ευγενίδης. Και οι δύο ήρωες πηγαίνουν σε αμερικανικά κλαμπ, όταν ξεφεύγουν από τα σπίτια τους, για να κάνουν περφόρμανς τη ζωή τους. Αυτή είναι μια απίστευτη σύμπτωση. Ευτυχώς, προηγήθηκε το Παρτάλι! Πιστεύω, ωστόσο, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ότι το βιβλίο του Ευγενίδη δεν κατατάσσεται στο gay/ queer section μιας βιβλιοθήκης. Δεν είναι queer λογοτεχνία, όπως είναι, ας πούμε, αυτή του Άλαν Χόλινγκχερστ. Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία του Καλ έχει τα στοιχεία της μεταμόρφωσης, της μεταμφίεσης, της κρίσης ταυτότητας, του να καθορίζεις εσύ το κοινωνικό φύλο σου, να αποφασίζεις τι κουβαλάς. Μια άλλη, βαθύτερη ομοιότητα είναι ότι το αληθινό Παρτάλι μεταναστεύει στην Αμερική γιατί γνωρίζει έναν Αμερικανό καθηγητή που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης το 1960, ερωτεύονται, αλλά αυτός το θέλει μόνο ως γυναίκα. Είναι αυτός που σπρώχνει το Παρτάλι να γίνει Partales.

— Να συντελεστεί η μεταμόρφωση. Έχουμε μια μετανάστευση σε μια άλλη χώρα που θα του δώσει στο τέλος υπόσταση, καθώς η Ελλάδα το ’60 θέλει περιθώριο. Αν έμενε το Παρτάλι στην Ελλάδα, θα ήταν μια γριά στο Βαρδάρι που θα την πετούσαν στον δρόμο. Πηγαίνοντας στην Αμερική, μπορούσε να γίνει μοντέλο του Άντι Γουόρχολ. Είναι πολύ σημαντικό το αμερικανικό στοιχείο, όχι γιατί εγώ ήμουν της αγγλικής φιλολογίας αλλά γιατί είναι μια γεωγραφική μετατόπιση που δίνει θάρρος στον άνθρωπο. Η μετανάστευση, η προσφυγιά, δημιουργούν νέες ταυτότητες. Για μένα, τα νέα Παρτάλια είναι οι πρόσφυγες. Έχει τρομερό ενδιαφέρον ο τρόπος που μιλάνε, που φέρονται, που ντύνονται, όλο αυτό το διττό που κουβαλάνε. Κάποιοι θα ενσωματωθούν, κάποιοι θα φύγουν, όσοι μείνουν όμως θα φέρουν νέες, υβριδικές ταυτότητες.

— Από την άλλη, στην «Μπέττυ» της Μπέττυς Βακαλίδου έχουμε ξεκάθαρα τη μεταμόρφωση μιας trans γυναίκας. Το είχα διαβάσει τότε και με είχε εντυπωσιάσει, ήταν από τα πιο τολμηρά και εξομολογητικά βιβλία. Εδώ έχουμε κάτι άλλο, μια καθαρή αυτοβιογραφία, τη μετάβαση από το ανδρικό φύλο στην trans ταυτότητα. Το βιβλίο δεν τελειώνει σε μια οριστική μεταμόρφωση. Ήταν από τα πρώτα κείμενα που ήρθαν σε μια περίοδο, μαζί με το κίνημα των γκέι, και μεταμόρφωσαν το τοπίο, βάζοντας τις βάσεις για τέτοια θέματα.

— Άλλες μεταμορφώσεις που σας έρχονται στο μυαλό στην ελληνική λογοτεχνία; Στην κλασική έχουμε περισσότερο μεταμφιέσεις. Βιζυηνός, ο Μοσκώβ-Σελήμ, Παπαδιαμάντης, Σκαρίμπας, Βενέζης, η Πάπισσα Ιωάννα φυσικά, πολλά δημοτικά τραγούδια, όπου οι ήρωες ντύνονται γυναίκες για να βρουν την καλή τους. Σε όλες αυτές τις ιστορίες στο βάθος υπάρχει το καρναβάλι, στο τέλος δεν ανατρέπεται κάτι, οι ήρωες επανέρχονται στο αρχικό τους φύλο. Αν το Παρτάλι πέτυχε κάτι, ήταν να επανακαθορίσει τον ερωτισμό και τα φύλα των πρωταγωνιστών του.

— Είναι πάντα κάπως ανώδυνη η επιστροφή σε αυτές τις περιπτώσεις που αναφέρετε. Σαν να μην έχει αγγίξει το μέσα τους η μεταμόρφωση. Γίνεται για λόγους ερωτικούς, πατριωτικούς-εθνικούς, για να μπουν σε ανδρικά άβατα. Επίσης, η βιβλιογραφία των γυναικών που υποδύονται άνδρες είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με εκείνη των ανδρών που υποδύονται γυναίκες. Είναι παρενδυσίες που γίνονται από ανάγκη, όπως έγινε στο Παρτάλι, αλλά στην αρχή του. Μετά ακολουθεί η συνειδητή μετάβαση.

λεσχη αναγνωσησ

36

lifo – 29 οκτωβριου 2020

Ελισάβετ Βακαλίδου Mπέττυ σελιδεσ 262 εκδόσεις Τυπωθήτω

Τζέφρυ Ευγενίδης Middlesex μετάφραση Άννα Παπασταύρου σελιδεσ 752 εκδόσεις Πατάκη

Με την Πανσέληνο στον Ταύρο σε σύνοδο με τον Ουρανό κλείνει ο μήνας και κάποιες ασυνήθιστες συμπεριφορές οικείων σας θα δημιουργήσουν ανασφάλεια στους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο. Αν σας προτείνουν μια συνεργασία, μη βιαστείτε να ενθουσιαστείτε, καθώς υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εξαπατηθείτε. Επικοινωνιακά δεν είστε στα καλύτερά σας οι Σκορπιοί του 3ου δεκαημέρου και ο Νοέμβριος ξεκινά με έντονη εσωστρέφεια εξαιτίας του τετραγώνου Ερμή - Κρόνου, που δημιουργεί εμπόδια σε εμπορικές υποθέσεις και σε θέματα εκπαίδευσης. Συνεχείς αλλαγές σάς κρατούν σε εγρήγορση και πάνω στον πανικό μπορεί να γίνουν λάθη που θα έχουν κυρίως ψυχικό κόστος. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, θα είναι πιο ξεκάθαρη η κρίση σας και θα είναι μια καλή εποχή για να κλείσετε μια εμπορική συμφωνία ή να ασχοληθείτε εντατικά με σπουδές.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7]

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Ο Οκτώβριος τελειώνει

ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Οι Λέοντες του 1ου δε-

με τη δεύτερη Πανσέληνο του μήνα στον Ταύρο σε σύνοδο με τον Ουρανό, που επηρεάζει κυρίως τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο. Κάποιες απροσδόκητες αλλαγές στα οικονομικά σας θα δοκιμάσουν τις αντοχές και τις σχέσεις σας, ειδικά αν έχετε κοινούς πόρους με συνεργάτες ή τον ερωτικό σας σύντροφο. Με την επιρροή του Ουρανού η επαναστατικότητα και η ανάγκη για βελτίωση της οικονομικής σας κατάστασης μπορεί να σας ωθήσουν σε κατευθύνσεις που όχι μόνο δεν θα σας εξυπηρετήσουν αλλά θα προκαλέσουν απώλειες. Ο Νοέμβριος ξεκινά με το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου και μπορεί να δημιουργήσει απογοητεύσεις στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο αν επικρατήσει στασιμότητα στον τομέα της καριέρας. Ωστόσο, στις 3/11 ο Ερμής γυρίζει σε ορθόδρομη πορεία και μέχρι τις 10/11 θα είναι ιδανική εποχή για διαπραγματεύσεις, συμφωνίες και σύσφιξη σχέσεων.

καημέρου θα βρεθείτε αντιμέτωποι με ξαφνικές αλλαγές που θα σας αναγκάσουν να επανεξετάσετε τους στόχους σας και την καριέρα σας. Η Πανσέληνος στον Ταύρο στις 31/10 θίγει θέματα που αφορούν τη φήμη και τη σταδιοδρομία σας, ενώ βγάζει στην επιφάνεια απωθημένα που μπορούν να σας οδηγήσουν σε εσφαλμένες αποφάσεις. Η σύνοδος με τον Ουρανό φέρνει απότομες αλλαγές που σας προκαλούν αγανάκτηση και σχέσεις με πρόσωπα εξουσίας χρήζουν προσοχής. Ο Νοέμβριος ξεκινά με κάποια εμπόδια στην επικοινωνία και τις μετακινήσεις των γεννημένων το 3ο δεκαήμερο εξαιτίας του τετραγώνου Ερμή - Κρόνου. Ωστόσο, από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, κάποια θετικά νέα που θα αφορούν τα επαγγελματικά σας θα αναπτερώσουν το ηθικό σας. Προσέξτε την υγεία σας.

Περιμένετε πώς και πώς να τελειώσει ο μήνας, πιστεύοντας πως θα υποχωρήσουν τα εμπόδια, ωστόσο, μέχρι τις 31/10, που πραγματοποιείται η Πανσέληνος στον Ταύρο σε σύνοδο με τον Ουρανό, δεν θα λείψουν οι ανατροπές. Είναι ένα διάστημα κατά το οποίο δίνετε έμφαση σε ό,τι αφορά τη σταδιοδρομία σας και μπορεί να γίνετε πολύ αυστηροί με τον εαυτό σας, κάτι που θα κάνει εσάς του 1ου δεκαημέρου να κλειστείτε τον εαυτό σας. Για εσάς του 3ου δεκαημέρου το ξεκίνημα του Νοεμβρίου μπορεί να φανεί πολύ κουραστικό, αν προκύψουν παρεξηγήσεις με φιλικά σας πρόσωπα λόγω του τετραγώνου Ερμή - Κρόνου, και θα αποστασιοποιηθείτε από τον κοινωνικό σας κύκλο. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, θα μπορέσετε να επιλύσετε τις διαφορές σας και θα είναι μια καλή εποχή για φλερτ.

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12]

Εργασιακά θέματα φέρνει στην επιφάνεια η Πανσέληνος στον Ταύρο στις 31/10 και θα προβληματιστείτε πολύ οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο. Η σύνοδος με τον Ουρανό σάς προκαλεί μια επαναστατική διάθεση που στην παρούσα φάση δεν είναι ό,τι καλύτερο, καθώς μπορεί να κάνετε σπασμωδικές ενέργειες που θα σας οδηγήσουν σε αδιέξοδο. Ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση και θα δείτε τεράστια αλλαγή στην ψυχολογία σας. Οι Τοξότες του 3ου δεκαημέρου, υπό τη δύσκολη επιρροή του τετραγώνου Ερμή - Κρόνου, θα ασχοληθείτε με οικονομικές σας υποθέσεις και δεν αποκλείεται να αναβάλετε για κάποιο διάστημα την αγορά ενός ακινήτου. Ωστόσο, θα έχετε την ευχέρεια να κάνετε εκτενή έρευνα κι έτσι θα αποφύγετε πιθανές κακοτοπιές. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, η επικοινωνία θα είναι πιο ευχάριστη και θα μπορέσετε να υλοποιήσετε τα σχέδιά σας.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5]

Για εσάς ο μήνας κλείνει με ένταση εξαιτίας της Πανσελήνου στο ζώδιό σας, καθώς συμμετέχει και ο Ουρανός, που αυξάνει τη διάθεσή σας για αλλαγές, και θα επαναπροσδιορίσετε τις σχέσεις και τις συνεργασίες σας οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο. Κάποια γεγονότα θα σας βάλουν σε θέση άμυνας και μπορεί να αντιδράσετε ανεξέλεγκτα αν νιώσετε πως χάνετε τα κεκτημένα σας. Με ευελιξία θα βγείτε κερδισμένοι, καθώς ο κυβερνήτης σας Αφροδίτη ενεργοποιεί τον τομέα της εργασίας. Ο Νοέμβριος ξεκινά με το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου που θα επηρεάσει κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Κάποιες καθυστερήσεις, που μπορεί να αφορούν ένα ταξίδι για επαγγελματικούς σκοπούς ή μια νομική σας υπόθεση, θα σας προκαλέσουν άγχος, ωστόσο από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, θα αρχίσουν να μπαίνουν σε μια ροή οι υποθέσεις σας.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1]

Επενδύσεις και επιχειρηματικά ρίσκα θα σας βάλουν σε διαδικασία αναθεώρησης των προτεραιοτήτων σας, ωστόσο, με την Πανσέληνο στον Ταύρο στις 31/10 σε σύνοδο με τον Ουρανό, θα είναι δύσκολη η λήψη σωστών αποφάσεων για τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο. Η ανάγκη σας για αύξηση του εισοδήματός σας δεν σας επιτρέπει να διακρίνετε πιθανές παγίδες, οπότε καλύτερα να αποφύγετε τα ανοίγματα και να δείτε πώς θα βελτιώσετε την τρέχουσα εργασία σας. Ο Νοέμβριος ξεκινά με κάποια αδυναμία στην προώθηση των δεξιοτήτων σας εξαιτίας του τετραγώνου του Κρόνου στο ζώδιό σας με τον Ερμή στον Ζυγό και θα σαμποτάρετε οι ίδιοι τον εαυτό σας λόγω ανασφάλειας. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, οι επικοινωνιακές σας δεξιότητες θα είναι άριστες και θα ευνοηθούν η καριέρα και η φήμη σας.

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Με την Πανσέληνο

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2]

Με την Πανσέληνο στον Ταύρο κλείνει ο μήνας και θα επηρεάσει κυρίως τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο. Ενδεχομένως να σηματοδοτεί την αποπληρωμή μιας οφειλής ή την αλλαγή κατοικίας. Στον τομέα της καριέρας και της φήμης κάποια γεγονότα θα σας βάλουν σε θέση άμυνας και η ανταγωνιστική σας διάθεση θα είναι έντονη. Προσέξτε πώς θα διαχειριστείτε πιθανή κόντρα με άτομα από τον εργασιακό σας χώρο. Ο Νοέμβριος ξεκινά με πολύ άγχος για τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο εξαιτίας του τετραγώνου Ερμή - Κρόνου που φέρνει καθυστερήσεις στον τομέα της πνευματικότητας και συχνά θα αμφιβάλλετε για τις επιλογές σας. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, αρχίζουν να υποχωρούν τα εμπόδια, ενώ θα είναι αυξημένες οι μαθησιακές σας δεξιότητες.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3]

Sudoku No 660 3 5

9 4 7 6

9 8 8 2 7

4

6 9 7 2

5

8

5 9

6 2 4 1

6 3

Η λύση του προηγούμενου 9 1 7 5 6 4

8 3 6 7 2 1

2 5 4 8 3 9

7 6 3 4 5 2

4 2 8 1 9 3

1 9 5 6 8 7

6 7 9 3 4 8

5 8 2 9 1 6

3 4 1 2 7 5

8 5 7 1 6 4 2 3 9 3 9 1 8 7 2 5 4 6 2 4 6 9 5 3 1 7 8

στον Ταύρο ο μήνας κλείνει με έντονες ψυχικές μεταπτώσεις για τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο και η διάθεσή σας για μοναχικότητα θα είναι αυξημένη. Με τη συμμετοχή του Ουρανού σε σύνοδο θα ανατρέξετε σε δυσάρεστα γεγονότα που θα σας βάλουν στη διαδικασία να αναρωτιέστε πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή σας αν είχατε πάρει άλλες αποφάσεις. Ενδεχομένως να προκύψουν και κάποια θέματα στον επαγγελματικό τομέα, που θα εντείνουν το άγχος και την ανασφάλεια, οπότε η σύμπνοια και η ένωση δυνάμεων θα αποτελέσουν μονόδρομο. Ο Νοέμβριος ξεκινά με το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου και θέματα παιδιών ή μια επένδυση που απασχόλησαν τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο τον Σεπτέμβριο επανέρχονται στο προσκήνιο. Ωστόσο, στις 3/11 επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία και θα είναι μια καλή εποχή για ρίσκα και κυνήγι ευκαιριών.

Η Πανσέληνος στις 31/10 σχετίζεται με την κοινωνική σας ζωή και οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο μπορεί να φτάσετε σε σημαντικές συναισθηματικές αποκαλύψεις για φιλικά σας πρόσωπα ή για άτομα με τα οποία έχετε έναν κοινό σκοπό. Ορισμένοι από εσάς θα αναζητήσετε νέες παρέες ή μπορεί να προκύψει ένα ερωτικό ειδύλλιο που θα φέρει τα πάνω κάτω στις σχέσεις σας. Επειδή στην παρούσα φάση μπορεί να σας παρασύρει ο ενθουσιασμός, προσέξτε μην κάνετε επιπολαιότητες. Ο Νοέμβριος ξεκινά με το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου στον άξονα οικογένεια - σχέσεις, επηρεάζοντας κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Αποφύγετε τις παρεξηγήσεις και φροντίστε να μην παίρνετε τοις μετρητοίς όσα ακούτε. Από τις 3/11, που γυρίζει ο Ερμή σε ορθόδρομη πορεία, βελτιώνονται οι σχέσεις σας.

starfax

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11]

week

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Ο Οκτώβριος σας αποχαιρετά με την Πανσέληνο στον Ταύρο και, καθώς συμμετέχει και ο Ουρανός σε σύνοδο, κάποια αναπάντεχα γεγονότα θα βάλουν σε διαδικασία αναζήτησης μιας νέας κατεύθυνσης τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο. Ωστόσο, επειδή θα έχετε μια τάση να αμφισβητείτε τις δυνατότητές σας, θα πρέπει να αποφύγετε τη λήψη αποφάσεων και να βάλετε τα δυνατά σας για να ξεπεράσετε τις προκλήσεις. Δώστε έμφαση στις σπουδές σας και προσέξτε τις μετακινήσεις με το αυτοκίνητο. Με το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου ξεκινά ο Νοέμβριος και θα επηρεάσει κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Οικονομικές υποθέσεις θα αποτελέσουν το επίκεντρο της προσοχής σας, καθώς δεν θα λείψουν κάποια εμπόδια και η ανάγκη σας για απολαύσεις θα είναι αυξημένη. Προσέξτε τις σπατάλες. Από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής σε ορθόδρομη πορεία, βελτιώνονται τα οικονομικά σας. ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Ο Οκτώβριος κλείνει με την Πανσέληνο στον Ταύρο και, καθώς είναι σε σύνοδο με τον Ουρανό, κάποιες έκτακτες οικονομικές ανάγκες θα φέρουν αναστάτωση στις σχέσεις των γεννημένων το 1ο δεκαήμερο. Αρκετοί από εσάς θα αναζητήσετε μια νέα πηγή εσόδων για να ενισχύσετε το εισόδημά σας, αλλά θα πρέπει να προσέξετε αν πρόκειται να κάνετε μια επένδυση. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο θα ασχοληθείτε με θέματα ακίνητης περιουσίας και, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν θα λείψουν οι εντάσεις στον τομέα της οικογένειας. Το τετράγωνο Ερμή - Κρόνου με το ξεκίνημα του μήνα προκαλεί καθυστερήσεις σε ό,τι αφορά τους πόρους, με αποτέλεσμα να επικρατεί εκρηκτικό κλίμα στις σχέσεις σας. Ωστόσο, από τις 3/11, που επιστρέφει ο Ερμής στο ζώδιό σας σε ορθόδρομη πορεία, θα είναι μια καλή εποχή για να διορθώσετε τα κακώς κείμενα.

α πό τη μα ριβίκυ κα λλέργ η (sta rfa x@ lifo .gr)

29.10.20 – lifo

37

thing the Πώς να βοηθήσεις αυτούς που βοηθούν

Η ΜΚΟ που προσπαθεί να εξαλείψει τη σύγχρονη δουλεία, αναλαμβάνοντας τη φροντίδα και την ενδυνάμωση των επιζώντων του trafficking, υποστηρίζοντας την ποινική δίωξη των διακινητών και ενημερώνοντας και εκπαιδεύοντας τους πολίτες ώστε να συμβάλλουν στις έρευνες των Αρχών για τον εντοπισμό των θυμάτων.

Πώς μπορεί κανείς να βοηθήσει τη δράση σας; Σε γενικές γραμμές, οι τομείς στους οποίους μπορεί κάποιος να βοηθήσει είναι οι ενημερωτικές εκδηλώσεις –που λόγω της πανδημίας έχουν μειωθεί πάρα πολύ και πραγματοποιούνται κατά βάση διαδικτυακά–, οι μεταφράσεις, η επεξεργασία εικόνων και γραφιστικών. Γενικότερα, όμως, ενθαρρύνουμε ανθρώπους που έχουν το ίδιο όραμα με εμάς να πάρουν πρωτοβουλίες για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του περίγυρού τους πάνω στο έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων. + 30 2310 537690 info.gr@A21.org A21.org/Greece

α πο th μ ερ οπη κο κκιν η

38 lifo – 29.10.20

A21: Ενάντια στην εμπορία ανθρώπων

κατομμύρια γυναίκες προστίθενται κάθε χρόνο στη λίστα των θυμάτων του διεθνούς εμπορίου λευκής σαρκός και περίπου άλλα τόσα παιδιά αλλά και ενήλικες ωθούνται στην καταναγκαστική εργασία και την επαιτεία. Για να μιλήσουμε με πιο συγκεκριμένους αριθμούς, υπολογίζεται ότι 40 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο βρίσκονται παγιδευμένοι σε δίκτυα trafficking σήμερα, πάνω από το 50% των καταγεγραμμένων περιστατικών το 2019 αφορούσε σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ ο τζίρος αυτής της ταχύτατα αναπτυσσόμενης βιομηχανίας ξεπερνά τα 120 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Κοντολογίς, σήμερα υπάρχουν περισσότεροι σκλάβοι στον κόσμο από ποτέ. Η εμπορία ανθρώπων ή human trafficking, που αναγνωρίζεται και διεθνώς ως η μορφή της σύγχρονης σκλαβιάς, είναι από τις πιο οργανωμένες και σκληρές εγκληματικές δραστηριότητες, ένα φαινόμενο πολύ καλά καλυμμένο, το οποίο αποσκοπεί στην εκμετάλλευση των ανθρώπων με τη χρήση της βίας και της εξαπάτησης. Όσο φριχτό κι αν ακούγεται, η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, θεωρείται το κέντρο της εμπορίας ανθρώπων στην Ευρώπη, καθώς είναι χώρα τόσο προορισμού όσο και διέλευσης των θυμάτων, αφού συνορεύει με την Ασία, την Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι σήμερα περίπου 89.000 άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας στην Ελλάδα. Η Α21 είναι ένας μη κερδοσκοπικός, μη κυβερνητικός οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε το 2008 στη Θεσσαλονίκη με σκοπό την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, ενώ πλέον δραστηριοποιείται σε 18 γραφεία σε όλο τον κόσμο. Το όραμά της είναι ένας κόσμος χωρίς δουλεία και αυτό εκφράζεται μέσα από το όνομα του οργανισμού: Α21 - Καταργώντας τη δουλεία στον 21ο αιώνα (Abolishing slavery in the 21st century). Η οργάνωση αναλαμβάνει τη φροντίδα και την ενδυνάμωση των επιζώντων trafficking, προσφέροντάς τους πρόσβαση σε στέγαση, ιατρική φροντίδα, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και επαναπατρισμό –πάντα ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε θύματος–, με στόχο την ομαλή επανένταξή τους στην κοινωνία. Παράλληλα, επιδιώκει την ποινική δίωξη των διακινητών και τη νομική εκπροσώπηση των διασωθέντων. Επίσης, συνεργάζεται στενά με τις Αρχές για την υποστήριξη ερευνών που στοχεύουν στον εντοπισμό και την ταυτοποίηση θυμάτων μέσω της τηλεφωνικής γραμμής πληροφόρησης για την εμπορία ανθρώπων 1109. Να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη γραμμή είναι η μοναδική στην Ελλάδα αποκλειστικά για την εμπορία ανθρώπων. Σχεδιάστηκε με στόχο να δημιουργήσει έναν συγκεντρωτικό φορέα όπου ο πολίτης, το θύμα αλλά και κάθε ενδιαφερόμενη Αρχή ή οργανισμός να μπορεί να πληροφορηθεί ή να πληροφορήσει για οτιδήποτε σχετικό με την εμπορία ανθρώπων, από ύποπτα περιστατικά μέχρι τρόπους που μπορεί ο καθένας να βοηθήσει στην καταπολέμηση του φαινομένου. «Η αναφορά της παραμικρής υποψίας, ενός πιθανού περιστατικού εμπορίας ανθρώπων στη Γραμμή 1109 –από έναν απλό πολίτη ή από έναν επαγγελματία που εργάζεται με ευάλωτο πληθυσμό, από έναν εκπαιδευτικό, γιατρό, νοσηλευτή, οδηγό λεωφορείου ή ταξί κ.ά.–, είναι μείζονος σημασίας, καθώς έχουμε δει, ακόμη και μέσα από μια κλήση, να διασώζονται ένας ή και περισσότεροι άνθρωποι» λέει η υπεύθυνη Προγράμματος Ενημέρωσης της Α21 Μαγδαληνή Ζαφειρίου. Καθώς η εμπορία ανθρώπων χαρακτηρίζεται ως ένα αόρατο έγκλημα, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η ακριβής έκτασή της, λόγω της σύνδεσής της με άλλες εγκληματικές δραστηριότητες, και ο αριθμός των αναγνωρισμένων θυμάτων παραμένει χαμηλός. Εκτιμάται, δε, πως η πλειονότητα των θυμάτων δεν έρχεται σε επαφή με τις αρμόδιες Αρχές, δεν διασώζεται, δεν αναγνωρίζεται και δεν λαμβάνει βοήθεια. Τα ίδια τα θύματα μπορεί να μη συνειδητοποιούν την κατάσταση της ομηρίας τους, φοβούνται να αναζητήσουν βοήθεια ή δεν γνωρίζουν το ειδικό νομικό πλαίσιο που μπορεί να τα προστατέψει. «Στη χώρα μας, οι συχνότερες μορφές εμπορίας ανθρώπων είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση, η εξαναγκαστική εργασία και η εξαναγκαστική επαιτεία. Η πιο ορατή μορφή είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση, καθώς συχνά τα θύματα έρχονται σε επαφή με τους αποδέκτες των υπηρεσιών τους ή βρίσκονται σε κοινή θέα (σε νόμιμους ή παράνομους οίκους ανοχής, στο πεζοδρόμιο κ.α.). Είναι λιγότερο πιθανό να συναντήσει κανείς θύματα εξαναγκαστικής εργασίας και μη οικειοθελούς οικιακής εργασίας, καθώς βρίσκονται σε λιγότερο προσιτές περιοχές και εγκαταστάσεις και η επαφή τους με άλλους ανθρώπους είναι περιορισμένη» λέει η κ. Ζαφειρίου. Σύμφωνα με την ίδια, το στοιχείο που κυριαρχεί στις ζωές των ανθρώπων που έχουν πέσει θύματα trafficking είναι ο φόβος, διότι έχουν υποστεί πολλή βία (με διαφορετικές μορφές), στέρηση της ελευθερίας τους και της δυνατότητας να ορίζουν τον εαυτό τους και τη ζωή τους. Για όλους τους παραπάνω λόγους η Α21 λειτουργεί πλέον και έναν ασφαλή Ξενώνα Κρίσης, δηλαδή μια κατοικία σε μυστική τοποθεσία όπου φιλοξενείται βραχυπρόθεσμα το διασωθέν θύμα, μέχρις ότου διασφαλιστεί, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η ασφάλειά του. «Από την άνοιξη του 2018 λειτουργεί το Κέντρο Ημέρας της Α21, Freedom Centre, στη Θεσσαλονίκη, σε ασφαλή τοποθεσία, η οποία δεν γνωστοποιείται παρά μόνο στους ωφελούμενους. Εκεί έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, συμμετοχής σε ομάδες ενδυνάμωσης και αντιμετώπισης του τραύματος» λέει η κ. Ζαφειρίου.

29.10.20 – lifo

39