Lifo mag, City guide

free press

ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ κυκλοφορει καθε πεμπτη

3.12.2020

ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΣΥΝΑΝΤΆ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΉ ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΖΑΖ ΜΟΥΣΙΚΉ ΣΤΗ ΝΈΑ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΠΟΥ ΚΆΝΕΙ ΠΡΕΜΙΈΡΑ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΑ PODCASTS ΤΟΥ LIFO.GR

O ΠΑΡΑΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ ΑΝΤΏΝΗΣ ΤΣΑΠΑΤΆΚΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Υγεία σελ. 35

στην έντυπη έκδοση Bari Πηγή: Focus 2020

ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΆΛ ΑΘΗΝΏΝ & ΕΠΙΔΑΎΡΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΙ:

RΑDIO PLΑYS

2 lifo – 3.12.20

9 ΣΤΗΛΕΣ 10 εξώφυλλα που εικονογραφούν την εποχή του κορωνοϊού σε ολόκληρο τον κόσμο από th lifo team

index

H αγωνία για την πανδημία, η κόντρα Σταθάκη-Πισσαρίδη και οι κυρώσεις στην Τουρκία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από τη βασιλικη σιουτη

Πέτρος Λιγοξυγκάκης: Γιατί η ασφάλεια του εμβολίου είναι υψηλού βαθμού; από ton γιάννη πανταζόπουλο

Ιδανικός αυτόχειρας η Εκκλησία, παλεύει στην εντατική από τον κωστη παπαϊωαννου

Μικρές καθημερινές διαπομπεύσεις με εργαλείο την πανδημία από τον δημήτρη πολιτάκη

Η ενδοχώρα της άρνησης και το εμβόλιο από τον νικόλα σεβαστάκη

Νέοι καιροί, νέα προβλήματα από τον ευτύχη βαρδουλάκη

Ποιος είναι ο Μακρόπουλος; από την αρετή γεωργιλή

RADIO PLAYS

17 35

AΦΙΕΡΩΜΑ

Υγεία

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ commercial director Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας –––––– εμπορ ικ ο τμημα advertising director Γιώτα Αθανασοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Ελένη Γκοβάτσου digital campaign manager Αγγελική Λάζου client service coordinator Ξένια Στασινοπούλου (xenia@lifo.gr) –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head) Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα –––––– σ υνταξη αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Γιάννης Βασιλείου, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Δημήτρης Κυριαζής, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Σταυρούλα Παπασπύρου, Γεωργία Παπαστάμου, Μαρία Παππά, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Βασιλική Σιούτη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Κατερίνα Αγριμανάκη, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος

28

λογιστήριο Άλκηστις Γκούμα, Βασίλης Κοτρωνάκης

Ο ΑΝΤΏΝΗΣ ΤΣΑΠΑΤΆΚΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

διανομή Άκης Ιωάννου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε 3.12.20 – lifo

3

Feedback

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΊΔΗΣ «Κάντε όσο περισσότερο σεξ μπορείτε!» Ο γνωστός χειρουργός ουρολόγος-ανδρολόγος και ιδρυτής του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών εξηγεί τι εννοούσε με τη viral δήλωση ότι «το ερωτικό καλοκαίρι των νέων εκτόξευσε τον κορωνοϊό» και μιλά για όσα απασχολούν τους άνδρες σήμερα όσον αφορά τη σεξουαλική τους ζωή. του θοδωρη αντωνοπουλου

Φέρνει τις πολύτιμες ιδιότητες της κάνναβης στη ζωή μας (και στην πόρτα μας).

gr

Canbe

Η δήλωσή του σε τηλεοπτικό κανάλι ότι «το ερωτικό καλοκαίρι των νέων εκτόξευσε τον κορωνοϊό» έγινε viral. Πολλοί ειρωνεύτηκαν ή χαρακτήρισαν συντηρητική αυτήν τη φράση, άλλοι πάλι αναρωτιούνταν αν αναβίωσε φέτος στην Αθήνα το περιώνυμο «Summer of Love» του 1967. Εντούτοις, λίγοι έδωσαν προσοχή στο «παρακάτω» – ο συνομιλητής μου, που και λόγω ειδικότητας κάθε άλλο παρά έχει πρόβλημα με τη νεολαία ή το σεξ, καθώς βεβαιώνει, εξηγούσε ότι η έντονη σεξουαλικότητα των νέων, η εναλλαγή συντρόφων και η μη τήρηση των μέτρων προστασίας, οι στενές επαφές κοντολογίς συμβάλλουν αποδεδειγμένα στη διασπορά του κορωνοϊού. Προς επίρρωση αυτών έφερε ως παράδειγμα τα δυο παιδιά του, που βρέθηκαν θετικά στον ιό, όπως και αρκετοί φίλοι τους, δίχως ευτυχώς να εμφανίσουν συμπτώματα.

Λ

Όμως η πανδημία ήταν απλώς η αφορμή για την κουβέντα που ακολούθησε, εστιάζοντας στο αντικείμενό του για πάνω από τρεις δεκαετίες, την ανδρολογία. Ιδρυτής του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, του πρώτου και παλαιότερου στη χώρα, διευθυντής επίσης της Σεξουαλικής Κλινικής του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, ξεκίνησε σε μια εποχή που ελάχιστοι άνδρες τολμούσαν να παραδεχτούν ακόμα και στον ίδιο τους τον εαυτό ότι έχουν κάποιο σεξουαλικής φύσεως πρόβλημα, πόσο μάλλον να αποταθούν σε κάποιον ειδικό.

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

www.canbe.gr, facebook: canbe.gr

ένε ότι η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την άγνοια και η περίπτωση της κάνναβης επιβεβαιώνει το ρητό αυτό. Το πολύτιμο φυτό με τις ξεχωριστές ιδιότητες αποκτά τη θέση που του αρμόζει στο Canbe, όχι μόνο μέσα από τα προϊόντα που προσφέρονται αλλά κυρίως μέσα από τη βαθιά γνώση και κατάρτιση, που σου δημιουργoύν ένα αίσθημα εμπιστοσύνης. Το νέο κατάστημα με προϊόντα κάνναβης και έδρα τη Λάρισα έχει να σου πει πολλά και μέσα από το μότο του «δες την αλλιώς», σ’ τα λέει με τον πιο οικείο τρόπο. Βάση της φιλοσοφίας του αποτελεί ο σεβασμός στα οφέλη του φυτού της κάνναβης και το αποτέλεσμα είναι μια σειρά από προϊόντα που αλλάζουν την άποψη που είχες γι’ αυτό. Θεραπευτικά έλαια, κρέμες περιποίησης και φροντίδας, καλλυντικά και αρωματικά, τρόφιμα και ποτά αλλά και υπερτροφές, όπως και ρούχα ή αξεσουάρ είναι κάποια από εκείνα που θα βρεις στα ράφια του Canbe και στις σελίδες του canbe.gr. Μέσα από αυτά η φαρμακευτική και ψυχαγωγική πλευρά της κάνναβης γίνεται μέρος της καθημερινότητάς σου, ενώ ανακαλύπτεις συνεχώς τα οφέλη της και αξιοποιείς τις δυνατότητες που προσφέρει, προσαρμοσμένες σε κάθε ηλικία και ανάγκη. Οι άνθρωποι του Canbe θα λύσουν όλες σου τις απορίες και θα σε κατευθύνουν σωστά στην αγορά των προϊόντων που σου ταιριάζουν, ενώ συνεχώς αναζητούν ό,τι πιο ποιοτικό και αξιόλογο παράγεται με βάση την κάνναβη, προωθώντας μια νέα, απενοχοποιημένη και ρεαλιστική άποψη πάνω στο φυτό. Εξάλλου, το Canbe σχεδιάζει τη διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων και δράσεων που φέρνουν το κοινό πιο κοντά στην αληθινή διάσταση της κάνναβης και των μοναδικών ιδιοτήτων της. Το «δες την αλλιώς» γίνεται προτροπή και ευκαιρία για έναν τρόπο ζωής όπου η κάνναβη βρίσκει τη δική της θέση και όχι άδικα, αφού έχει να προσφέρει μια σειρά από οφέλη που φέρνουν την καθημερινότητα πιο κοντά στη φύση. Το Canbe, μέσα από το canbe.gr, φέρνει όλα αυτά τα οφέλη στην πόρτα σου (και μάλιστα με δωρεάν μεταφορικά) και σου δίνει την ευκαιρία να γνωρίσεις το πολύτιμο φυτό και όσα έχει να σου δώσει.

Κάτι που τα τελευταία χρόνια έχει μεταβληθεί θεαματικά, αφού είναι, λέει, πολύ περισσότεροι οι άνδρες (και οι γυναίκες) που άνετα και απενοχοποιημένα το πράττουν, αποσκοπώντας σε μια πιο ικανοποιητική σεξουαλική ζωή. Η πλειονότητα είναι, μάλιστα, «νέοι άνθρωποι», κυρίως ετεροφυλόφιλοι αλλά και ομοφυλόφιλοι ή τρανς άτομα. Τα προβλήματα στύσης, η πρόωρη εκσπερμάτιση και, φυσικά, το «μέγεθος» (ενίοτε και το σχήμα) απασχολούν κατά βάση τον ανδρικό πληθυσμό, «εφόσον και τα τρία αυτά συνδέονται άμεσα με το φαντασιακό και τον οργασμό», υπάρχουν εντούτοις περιπτώσεις που το αναφερόμενο πρόβλημα είναι «περισσότερο ψυχολογικό παρά οργανικό». Αναφορικά με τις ανδρολογικές παθήσεις καθαυτές, η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ πλέον, υπογραμμίζει, με τις συνιστώμενες αγωγές και χειρουργικές επεμβάσεις να παρουσιάζουν πολύ μεγάλα ποσοστά επιτυχίας.

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Ethos Η εξαιρετική δραματική σειρά του Netflix για τη διχασμένη Τουρκία του σήμερα.

του δημητρη πολιτακη O διεθνής τίτλος αυτής της εντυπωσιακής και φιλόδοξης τουρκικής παραγωγής, που έκανε πρεμιέρα στο Netflix πριν από λίγες μέρες, περιορίζεται στον ελληνικό όρο «Ethos», που στα αγγλικά μπορεί να σημαίνει νοοτροπία, σύστημα αξιών, κουλτούρα, χαρακτήρας, δόγμα. Ή, απλά, ήθη – της σύγχρονης Τουρκίας εν προκειμένω. Ωστόσο, ο πρωτότυπος τίτλος της σειράς «Bir Baskadir», που σημαίνει «είναι κάτι άλλο», είναι ίσως πιο ενδεικτικός των προθέσεων του δημιουργού της σειράς να παρουσιάσει με όρους μυθοπλασίας ένα υποβλητικό καλειδοσκόπιο της βαθιά διχασμένης σημερινής Κωνσταντινούπολης, πέρα από εύκολα και ισοπεδωτικά στερεότυπα. Καθένας και καθεμιά από τους χαρακτήρες είναι «και κάτι άλλο», κάτι πιο σύνθετο από το αντιπροσωπευτικό δείγμα που εκπροσωπεί. Ο παραδοσιακός διαχωρισμός –κοινωνικός, ταξικός, πολιτισμικός– ανάμεσα στους ευλαβείς, τους θρησκευόμενους (μουσουλμάνους), τους συντηρητικούς, τους λαϊκούς και όλους τους φορείς που έχουν ενδυναμωθεί από το καθεστώς Ερντογάν από τη μια και τους κεμαλιστές, τους φιλελεύθερους, τους αστούς, τους προοδευτικούς από την άλλη, μπορεί να βρίσκεται στη διχαστική ακμή του στις μέρες μας, αυτές οι συνθήκες ακραίας πόλωσης όμως δεν εξηγούν από μόνες του τα πάντα για τη σύγχρονη Τουρκία, όπως ίσως νομίζουμε εμείς οι απέξω.

4 lifo – 3.12.20

3.12.20 – lifo

5

Editorial

Ο Ούγγρος ευρωβουλευτής Jόzsef Szάjer συνελήφθη στις Βρυξέλλες για παραβίαση των κανόνων του lockdown και κατοχή ναρκωτικών. Αν και είναι απ’ τους πιο μεγάλους πολέμιους των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων στην Ουγγαρία, υψηλόβαθμο στέλεχος στο ακροδεξιό κόμμα του Όρμπαν και έχει εργαστεί πάνω στην αλλαγή του Συντάγματος, που πλέον κατοχυρώνει τον γάμο μόνο ως μια ένωση άνδρα με γυναίκα, συμμετείχε σε gay παρτούζα 25 ανδρών και, σύμφωνα με την αστυνομία, προσπάθησε να ξεφύγει απ’ την υδρορροή, και τραυματίστηκε. Βρήκαν χάπια ecstasy στην τσάντα του (τα οποία είπε ότι δεν είναι δικά του!).

ΜΕ ΤΗ ΓΕΛΟΊΑ ΒΈΡΑ ΣΤΟ ΓΕΛΟΊΟ ΔΆΧΤΥΛΟ Η θλιβερή ιστορία του έντιμου κύριου Szάjer, που άλλα έλεγε και άλλα έκανε. Αν δεν ξέραμε ότι ο κύριος της φωτογραφίας είναι φίλος των gay οργίων και του ecstasy, τι θα βλέπαμε;

aπο τον σταθη τσαγκαρουσιανο

Θα βλέπαμε έναν κύριο: — με αυστηρό και κάπως δυσάρεστο βλέμμα, — στολή μεγαλοστελέχους (δεν έχει σημασία τίνος εταιρείας – ούτως ή άλλως συγκλίνουν όλες στην ίδια εικόνα, που τελικά διαχέεται στη μεγαλύτερη εταιρεία όλων: την πολιτική) — βέρα στο δεξί, ήτοι νυμφευμένος, θρησκευόμενος — σε μια αίθουσα στο Ευρωκοινοβούλιο, δηλαδή άνθρωπος με εξουσία Ίσως διακρίναμε και κάτι υπόρρητο: ένα μούσι, που, αντί για σεβάσμιο, τείνει προς το bear, και μια ιδιάζουσα αρπακτικότητα στο βλέμμα, που μένει σαν ίζημα στο gay βλέμμα από το πολύ κάρφωμα και το πολύ κυνηγητό. Αλλά δεν θα το λέγαμε ούτε του παπά. Ούτως ή άλλως, τα σπάσαμε τα gaydars μας προ καιρού. Σχεδόν κανείς δεν είναι ακριβώς αυτό που δείχνει, σεξουαλικά. Αν, λοιπόν, μαθαίναμε ότι αυτός ο κύριος είναι φίλος των gay οργίων και του ecstasy, ενώ ντύνεται σαν γαμπρός στο κτήμα Νάσιουτζικ που τον παντρεύει ο Πλεύρης, θα σηκώναμε τους ώμους. Ούτε ο πρώτος είναι ούτε ο τελευταίος που δεν μπορεί να αντέξει, να υπερασπιστεί και εν τέλει να αγαπήσει τον εαυτό του. Λυπάται κανείς τη γυναίκα του, βέβαια. Αλλά πού ξέρεις τι γίνεται ανάμεσα στα ζευγάρια; Μπορεί να τη βρίσκουν έτσι. Να τα έχουν συμφωνήσει. Να είναι μια εύρυθμη εταιρειούλα. Που άπαξ και δεν δημοσιεύει το κυνικό καταστατικό της, έχει την ευλογία του κλήρου και του λαού. Ένωση ανδρός και γυναικός σέρνει καράβι. Αρκετά βάσανα έχουμε, μη σηκώνουμε και του γείτονα… Αν μαθαίναμε, επίσης, ότι αυτός o κύριος, που αγαπά τo gay gangbang και το ecstasy, είναι ευρωβουλευτής, τι θα λέγαμε; Αν μαθαίναμε ότι ανήκει στο ακροδεξιό κόμμα του Όρμπαν, που καταστέλλει τις LGBTQ+ ελευθερίες και αρνείται την ύπαρξη των τρανς, τι θα λέγαμε; Αν, επίσης, μαθαίναμε ότι έχει αυτοπροσώπως συγγράψει (με αυτά να νευρώδη μεγάλα δάχτυλα) το νέο Σύνταγμα της Ουγγαρίας, σύμφωνα με το οποίο γάμος είναι η θεία ένωση άντρα και γυναίκας και οι gay δεν επιτρέπεται να παντρεύονται ή να έχουν παιδιά, διότι προφανώς τους αρέσουν τα όργια και τα ναρκωτικά – τι θα λέγαμε; Ίσως θα λέγαμε ότι αυτός ο κύριος δεν είναι μόνο υποκριτής και έσω ακυρωμένος, είναι και άθλιος. Διότι, αντί να επιτιμήσει τον εαυτό του για τη δειλία και την υποκρισία του, επιτίθεται στη ζωή αυτών που τόλμησαν να ζήσουν όσα αυτός κουκούλωσε. Και πολιτεύτηκε σθεναρά με ένα κόμμα που εχθρεύεται εκ θεμελίων όσα αυτός είναι και γουστάρει.

6 lifo – 3.12.20

Αν, μάλιστα, ένα ηλιόλουστο πρωινό Κυριακής τον βλέπαμε, μετά τη λειτουργία, να κατεβαίνει τα σκαλιά της εκκλησιάς είτε με δυο δίδυμα δικά του (από εξωσωματική συνήθως – το νέο προπύργιο των κρυπτο-gays) είτε με ένα υιοθετημένο παιδί – τι θα λέγαμε; Δημοσίως τίποτα, διότι ο εξαιρετικά άθλιος αυτός κύριος είναι απολύτως σύννομος με τους κανόνες που ο ίδιος θέσπισε. Οι οποίοι λένε: Αν είσαι ένας ειλικρινής, έντιμος, ακόμη και μονογαμικός ομοφυλόφιλος πολίτης, δεν επιτρέπεται να παντρεύεσαι ή να έχεις παιδιά. Αν είσαι τρανς, απλώς δεν υπάρχεις. Αν όμως είσαι ένας κρυφός ομοφυλόφιλος ευρωβουλευτής, φαν του gangbang και των ναρκωτικών, ψευτοπαντρεμένος με γυναίκα, όλα επιτρέπονται: και να μεγαλώνεις παιδιά, και να λες στους άλλους πώς να ζήσουν, και από πίσω να περνάνε τρένα στα χαμαιτυπεία των Βρυξελλών. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα παλιό, παμπάλαιο ερώτημα: Τι πρέπει να ξέρουμε για την ιδιωτική ζωή των πολιτικών; Πρέπει να ξέρουμε αν ένας πολιτικός, που δημοσίως υπερασπίζεται ορισμένα ήθη, ιδιωτικά τα καταργεί; Αν απατά τη γυναίκα του; Αν σνιφάρει κόκα στις τουαλέτες της Βουλής πριν βγάλει ένα λογύδριο κουνώντας το δάχτυλο στο πανελλήνιο; Το σίγουρο είναι ότι στην εποχή της ασυμμάζευτης διαφάνειας των social media, αργά ή γρήγορα, κάποιο τρολ σού παίρνει το κεφάλι. Εκεί που το σκας ματωμένος από τις σωληνώσεις της παρτούζας, ένα διεσταλμένο μάτι σε καρφώνει ή ανεβάζει την dick pic σου στο Ίντερνετ. Τα σόσιαλ μπορεί να κατέστρεψαν την πλούσια ύφανση των ιδιωτικών μας κόσμων, αλλά ήταν και μια πρώτης τάξεως λαϊκή λαιμητόμος για όσους άξιζε να λιντσαριστούν, ενώ όλες οι εξουσίες τούς προστάτευαν. Οπότε,το ερώτημα απαντάται και διά της εις άτοπον απαγωγής: οι πολιτικοί οφείλουν πρώτοι να στοιχηθούν στους κανόνες της νέας διαφάνειας. Όχι μόνο για να μη μας ζαλίζουν τον έρωτα. Αλλά και διότι, αν άλλα λένε κι άλλα κάνουν, είναι θέμα χρόνου να εξευτελιστούν, όπως ο έντιμος κύριος Jόzsef Szάjer με τη γελοία βέρα στο γελοίο δάχτυλο.

instagram.com/stathis_tsagkarousianos

3.12.20 – lifo

7

Books

Όμορφα βιβλία από τις εκδόσεις της LiFO

μαλβινα κάραλη Σαββατογέννημένη

σταθησ τσαγκαρουσιανοσ Ας φυσά τώρα

λενα φουτζιτση Αγαπητή Α,μπα

Σελ. 224

Σελ. 152

Σελ. 268

To κρυπτικό ημερολόγιο ενός υπέροχου μαύρου κοριτσιού που έφυγε νωρίς.

Ενα tour de force, ως προς το ύφος του, δίχως αναστολές και δίχως απολογίες.

Οι 100 καλύτερες απαντήσεις που έδωσε ποτέ, διαφωτιστικές, απλές και έγκυρες.

nelly's Έγχρωμη Nelly's

γλυκερια μπασδεκη Κλάματα

σταθησ τσαγκαρουσιανοσ Αντίο παλιέ κόσμε

Σελ. 122

Σελ. 104

Σελ. 348

Οι διαφημιστικές φωτογραφίες της Αμερικής από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Κείμενα μεγάλης πρωτοτυπίας και λεπτότητας που δεν θυμίζουν τίποτα.

Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους.

σταθησ τσαγκαρουσιανοσ Στον παλιό καταρράκτη

άντυ γουόρχολ Η φιλοσοφία του Άντυ Γουόρχολ

γουιλφρεντ θεσιγκερ Οι Άραβες των βάλτων

Σελ. 168

Σελ. 336

Σελ. 418

Νευρικά ταξίδια απολαύσεις ξεκρέμαστες ημιτελής χειρονομίες μια γενική ζαλάδα και το πικρό φως μιας διαπίστωσης την επόμενη μέρα.

Ιδιωτικές αφηγήσεις στο τηλέφωνο ή στο μαγνητοφωνάκι του για τον έρωτα, το σεξ, το φαγητό, την ομορφιά, τη φήμη, την επιτυχία.

Το αξιοθαύμαστο χρονικό ενός τρόπου ζωής που παρέμεινε παραδόξως αναλλοιώτο για 5.000 χρόνια.

www.lifoshop.gr Α ΓΟ ΡΆΣΤΕ ΜΕ ΈΚΠΤΩΣ Η . ΆΜ ΕΣ Η ΑΠΟΣ ΤΟΛΉ Σ Ε ΌΛΟ ΤΟ Ν ΚΌΣΜ Ο 8 lifo – 3.12.20

VOGUE ΠΟΡΤΟΓΑΛΊΑΣ

Είναι η αρχή της πανδημίας στις ΗΠΑ και το περιοδικό της Νέας Υόρκης προσπαθεί να ηρεμήσει τους κατοίκους της πόλης. «Μην πανικοβάλλεστε» λέει με ένα artwork του Tom Alberty – απλό, αλλά δυνατό και αποτελεσματικό στο μήνυμά του. Ακόμα δεν έχει προλάβει να γίνει ο χαμός, αλλά ο ιός εξαπλώνεται γρήγορα και όλοι πρέπει να αντιδράσουν. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τη συνέχεια.

Ένα εξώφυλλο που συζητήθηκε πολύ, με τίτλο «η ελευθερία σε αναμονή». Παραπέμπει στο «έρωτας σε αναμονή», και αναφέρεται στις επιπτώσεις του κορωνοϊού στην ερωτική ζωή των ανθρώπων. Τα μοντέλα Bibi Baltovic και Adam Bardy, ένα ζευγάρι που ζει στη Σλοβακία, φωτογραφίζονται να φιλιούνται με μάσκες σε μια ιστορική περίοδο που η μάσκα γίνεται απαραίτητη για τη ζωή μας. Η φωτογραφία είναι του Lukas Kimlicka και η λεζάντα λέει «Covid-19, ο φόβος δεν θα μας σταματήσει».

t

TIME ΜAGAZINE Στο εξώφυλλο του διπλού τεύχους του καλοκαιρινού «Time» η φωτογραφία της 23χρονης Hannah Beier, φοιτήτριας στο Drexel University στη Φιλαδέλφεια, με τίτλο «Η γενιά της πανδημίας». «Η παγκόσμια κρίση επηρεάζει τις ζωές τους. Πώς η ανταπόκρισή τους θα αλλάξει τον κόσμο» αναφέρει ο υπότιτλος μιας φωτογραφίας που τραβήχτηκε στην εστία του πανεπιστημίου, όπου η φοιτήτρια ήταν σε αυστηρή καραντίνα.

t

26 ΜΑΡΤΊΟΥ

VANITY FAIR Ένα ρεπορτάζ στην Ιταλία με το χρονικό του θανατικού που έπεσε πάνω σε ολόκληρες πόλεις έδωσε αυτή τη συγκλονιστική φωτογραφία του Alex Majoli, που περιγράφει τον τρόμο και τις πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνουμε όλοι με την καραντίνα. Μόνο μία λέξη για τίτλο: «Lockdown».

10

t

7 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2020

THE NEW YORKER

Ένα ακόμη εμβληματικό σχέδιο του καρτουνίστα και εικονογράφου Adrian Tomine στο εξώφυλλο του «New Yorker», που οπτικοποιεί ιδανικά την κατάσταση που βιώνουμε στο σπίτι. Τηλεργασία, Zoom, chat, γάτες, delivery, χάπια, αλκοόλ, παραίτηση, ανία και χάος μέσα σε τέσσερις τοίχους και σε τριάντα τετραγωνικά. Ρεαλιστική λεπτομέρεια το επίσημο μπλουζάκι, και από κάτω σορτσάκι, αξύριστα πόδια και παντόφλες. Το styling της καραντίνας.

t

30 ΜΑΡΤΊΟΥ

NEW YORK MAGAZINE «Η ζωή μας χωριστά», σε ένα τεύχος με συμβουλές για να μη χάσεις το μυαλό σου στην καραντίνα, την ώρα που άρχισε να δυσκολεύει η κατάσταση. Στη φωτογραφία του εξωφύλλου, που τράβηξε ο Jerm Cohen από το διαμέρισμά του στο Bushwick, ο μουσικός Gene Baker παίζει μόνος του στην ταράτσα της πολυκατοικίας όπου ζει.

t

ΜΆΡΤΙΟΣ

GQ

Το κλασικό σύμβολο για τη θετικότητα, που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’60 (και αναβίωσε με την acid house παράνοια της δεκαετίας του ’80), το κίτρινο στρογγυλό πρόσωπο με το χαμόγελο, γίνεται σύμβολο ελπίδας στην καραντίνα για να ξορκίσει το κακό. «Όλα θα πάνε καλά – άντε γα@@σου Covid-19» γράφει ο τίτλος πάνω στο σχέδιο του Jose Santana.

t

24 ΜΑΐΟΥ

THE NEW YORK TIMES Ένα συγκλονιστικό εξώφυλλο με τα ονόματα των 100.000 νεκρών που είχαν οι ΗΠΑ μέχρι τότε. Και δεν είχε μόνο τα ονόματα αλλά και δυο λόγια για τον καθέναν, την ηλικία, την ιδιότητά του, πού έμενε, για να δείξουν ότι οι νεκροί δεν είναι απλώς ανώνυμα νούμερα, είχαν ζωή, οικογένειες, φίλους, ανθρώπους που τους αγαπούσαν, και τίποτα δεν αναπληρώνει την απώλειά τους.

t

14 ΙΟΥΝΊΟΥ

THE NEW YORK TIMES MAGAZINE Το έργο του Mike McQuade στο εξώφυλλο του εβδομαδιαίου περιοδικού των «New York Times» αναφερόταν στις ελπίδες που φέρνει το εμβόλιο για τον Covid-19 αλλά και στο πόσο περίπλοκη και μακροχρόνια διαδικασία είναι η δημιουργία ενός εμβολίου. «Ακόμα και με εμβόλιο, έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας», έλεγε το θέμα, «μείνετε υγιείς, φορέστε τη μάσκα και σώστε μια ζωή».

ΕΞΏΦΥΛΛΑ ΠΟΥ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΟΎΝ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ ΣΕ ΟΛΌΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΚΌΣΜΟ

TheBuzz

NEW YORK MAGAZINE

1 & 8 ΙΟΥΝΊΟΥ

talk

t

ΑΠΡΊΛΙΟΣ

aπο th lifo team

town

t

13 ΜΑΡΤΊΟΥ

3.12.20 – lifo

9

talk town

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

H αγωνία για την πανδημία, η κόντρα Σταθάκη-Πισσαρίδη και οι κυρώσεις στην Τουρκία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Οι πολιτικές εξελίξεις της εβδομάδας.

α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη

αρά τη μείωση των κρουσμάτων που παρατηρείται τις τελευταίες μέρες λόγω του lockdown, η αύξησή τους το προηγούμενο διάστημα ήταν τόσο μεγάλη, που εξακολουθούν να γεμίζουν τα νοσοκομεία της χώρας και να εκτοξεύουν δραματικά τις απώλειες. Μόνο μέσα στον Νοέμβριο χάθηκαν περίπου 1.700 άνθρωποι στην Ελλάδα, δηλαδή το 74% των θανάτων που είχαμε από την αρχή της πανδημίας. Δυστυχώς, οι μαύρες προβλέψεις των επιστημόνων, που προειδοποιούσαν ότι θα φτάσουμε τους 3.000 και 4.000 θανάτους μέχρι το τέλος της χρονιάς, δεν μοιάζουν απίθανες πλέον, παρά τις επιθέσεις που δέχτηκαν ότι τρομοκρατούσαν. Το σφοδρό δεύτερο κύμα της πανδημίας που περνάει η χώρα αυτή την περίοδο είναι αυτό που θέλαμε να αποφύγουμε, αλλά η καθυστέρηση της αυστηροποίησης των μέτρων δεν το ανέκοψε εγκαίρως και, σύμφωνα με τους επιδημιολόγους, οι μεγάλοι αριθμοί των θανάτων θα συνεχιστούν και τον Δεκέμβριο. Όπως αναφέρουν ήδη διακεκριμένοι επιστήμονες που στην πρώτη φάση μάς έδιναν συγχαρητήρια, η Ελλάδα δεν ανήκει πια στις χώρες που χειρίστηκαν την επιδημία επιτυχώς. Η μόνη ελπίδα τώρα, αν τηρηθούν τα μέτρα και δεν υπάρξουν πάλι πισωγυρίσματα, είναι να σταματήσουν οι θάνατοι τον Ιανουάριο. Οι αρμόδιοι επιστήμονες είχαν θέσει ως ανώτατο όριο τα 500 κρούσματα ημερησίως προκειμένου να συζητηθεί η άρση των περιοριστικών μέτρων. Μένει να δούμε αν η κυβέρνηση ακούσει τους «ειδικούς», όπως συνηθίζει να λέει, ή αν επικρατήσουν πάλι άλλα κριτήρια, όπως έγινε μετά το καλοκαίρι σε αρκετές περιπτώσεις. Αν κρίνει κανείς, πάντως, από τις δηλώσεις κάποιων υπουργών, που έσπευσαν να μιλήσουν για την άρση των περιορισμών πριν καλά-καλά εφαρμοστούν, αυτές φανερώνουν ότι οι πιέσεις είναι μεγάλες.

Ο ΣΗΜΙΤΗΣ ΕΝΟΧΛΗΣΕ ΤΟΝ ΣΥΡΙΖΑ

Το θέμα της έκθεσης της επιτροπής Πισσαρίδη και οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει για τον «εκσυγχρονισμό» της χώρας και την οικονομική σύγκλιση με τον μέσο όρο της Ε.Ε. απασχόλησε αρκετά την επικαιρότητα την περασμένη εβδομάδα και έγινε αιτία νέων πολιτικών διαφωνιών και συγκρούσεων. Τόσο στο ΚΙΝ.ΑΛ. όσο και στον ΣΥΡΙΖΑ (όπου έχουν βρει καταφύγιο πολλοί «σημιτικοί», όπως οι Μπίστης, Μουζέλης, Ρεπούση, Ζορμπά, Λιάκος κ.ά.) ξαφνιάστηκαν δυσάρεστα όταν είδαν τον πρώην πρωθυπουργό του ΠΑΣΟΚ, Κώστα Σημίτη, με άρθρο του να υπερασπίζεται στην ουσία το σχέδιο Πισσαρίδη. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό ήταν απολύτως συνεπές με τις πολιτικές αρχές του πρώην πρωθυπουργού, αφού σε μεγάλο βαθμό το σχέδιο κινείται στην ίδια πολιτική γραμμή με τη δική του. Ο ΣΥΡΙΖΑ το χαρακτήρισε ως «μνημόνιο Πισσαρίδη», υποστηρίζοντας ότι περιλαμβάνει πολλές από τις μνημονιακές μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν, πράγμα που είναι αλήθεια. Αλλά και τα ίδια τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ υπερασπίζονταν κάποτε πολλές από τις «μνημονιακές μεταρρυθμίσεις», με τον τότε υπουργό Οικονομικών του, Γιάνη Βαρουφάκη, να δηλώνει ότι συμφωνεί με το 70% από αυτές.

ΣΤΑΘΑΚΗΣ VS ΠΙΣΣΑΡΙΔΗ

Ο Αλέξης Τσίπρας είχε αποφασίσει από καιρό να φτιάξει μια αντίστοιχη «αντι-επιτροπή» απέναντι σε αυτήν του νομπελίστα καθηγητή Πισσαρίδη, με δυνατά βιογραφικά, αλλά αριστερό πρόσημο. Η αρχική σκέψη ήταν να μην είναι μια επιτροπή κομματικών, όπως δεν είναι ούτε η επιτροπή Πισσαρίδη, αλλά αυτό δεν του βγήκε. Στη συνέχεια, το καλύτερο βιογραφικό που σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να αντιπαραθέσει στον καθηγητή Πισσαρίδη ήταν αυτό της Λούκας Κατσέλη, η οποία, πράγματι, από άποψη σπουδών, καριέρας και εμπειρίας ήταν η μόνη από τον ΣΥΡΙΖΑ που θα μπορούσε να έχει τον ρόλο αυτόν. Βιάστηκε, μάλιστα, να δημοσιοποιήσει το όνομά της, πριν τη ρωτήσει και του πει το «ναι», γιατί όταν της το ανέφερε, εκείνη τελικά του αρνήθηκε και του είπε ότι δεν έχει χρόνο. Έτσι, μετά από μεγάλη αναζήτηση που δεν έφερε τα αποτελέσματα που ήθελε, κατέληξε σε μια επιτροπή εκ των ενόντων και την αξιοποίηση του πρώην υπουργού του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργου Σταθάκη, ο οποίος δεν κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής και ήταν χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο στο κόμμα. Ο Γιώργος Σταθάκης έχει αναλάβει να ετοιμάσει το εναλλακτικό σχέδιο και να παρουσιάσει την πρόταση ΣΥΡΙΖΑ για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης. Η βασική διαφορά, όπως λένε, είναι ότι, ενώ το σχέδιο Πισσαρίδη έχει πολλές ιδιωτικοποιήσεις και ιδιωτικές επενδύσεις, η αντιπρόταση του ΣΥΡΙΖΑ θα στηρίζεται κυρίως στην ενίσχυση των δημόσιων υποδομών και των δημόσιων επενδύσεων.

10 lifo – 3.12.20

Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με μεγάλη πλειοψηφία υπερψήφισε την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, υιοθετώντας τροπολογία που κατέθεσε η ελληνική και κυπριακή αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Το σημαντικό όμως είναι η απόφαση που θα πάρει το συμβούλιο των ηγετών της Ε.Ε. και κυρίως –για να μην υπάρχουν ψευδαισθήσεις– το εάν η Άνγκελα Μέρκελ θα επιτρέψει την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία. Αυτό που είχαν αποφασίσει την προηγούμενη φορά ήταν να της δοθεί κι άλλος χρόνος για να συμμορφωθεί και, αν δεν το έκανε, να δεχτεί κυρώσεις. Η Τουρκία όλο αυτό το διάστημα αρνιόταν να υποχωρήσει και απέσυρε το «Oruc Reis» μόνο αφού αυτό ολοκλήρωσε τις εργασίες του. Καμία συμμόρφωση, λοιπόν. Θα υπάρξουν συνέπειες; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Γερμανία εξακολουθεί να μην το επιθυμεί, αλλά η Γαλλία επιμένει και ίσως να μη θελήσει να συγκρουστεί μαζί της γι’ αυτό. Οπότε, είναι ξανά αρκετά πιθανή μια λύση που θα βρίσκεται στο ενδιάμεσο, ώστε να ικανοποιηθούν όλοι. Δηλαδή να μπουν κυρώσεις, αλλά αυτές να μην είναι βαριές. Στην περίπτωση που η Μέρκελ επιμείνει να γλιτώσει και πάλι την Τουρκία, θα πρόκειται για πλήρη επικράτηση της Γερμανίας. Η Τουρκία δεν σταματά να προκαλεί σε κάθε τομέα. Ο έλεγχος του τουρκικού πλοίου «Roseline A», που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αποστολής «Ειρήνη» (η οποία ελέγχει το εμπάργκο όπλων στην Λιβύη, καθώς υπήρχαν βάσιμες υπόνοιες ότι το παραβιάζει), προκάλεσε την οργισμένη αντίδρασή της, φτάνοντας να χαρακτηρίσει την επιχείρηση ελέγχου παράνομη. Αυτήν τη φορά ήταν Γερμανοί στρατιώτες που έλαβαν εντολή από τη διοίκηση της αποστολής να διενεργήσουν τον έλεγχο του τουρκικού πλοίου και, σύμφωνα με πληροφορίες, ενήργησαν κατά γράμμα στη βάση των καθιερωμένων διαδικασιών που εφαρμόζει και το ΝΑΤΟ. Μετά την αντίδραση της Τουρκίας, όμως, ο έλεγχος δεν ολοκληρώθηκε και η ίδια ισχυρίστηκε ότι το πλοίο μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια. Ωστόσο, το όνομα του πλοίου αναφέρεται σε έκθεση του ΟΗΕ για την παραβίαση του εμπάργκο όπλων για τη Λιβύη, ενώ υπάρχει και εμπιστευτικό έγγραφο της Ε.Ε. με παρόμοιες πληροφορίες, στο οποίο αναφέρθηκε και το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων DPA. Εδώ και μήνες ήταν κοινό μυστικό ότι, παρά τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και της Διεθνούς Διάσκεψης του Βερολίνου για την ειρήνευση στη Λιβύη, η Τουρκία αδιαφορεί πλήρως για το εμπάργκο όπλων και το παραβιάζει συστηματικά. Η επιχείρηση «Ειρήνη» είναι μια στρατιωτική επιχείρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συγκροτήθηκε για να ελέγξει το εμπάργκο που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ με χρήση εναέριων και θαλάσσιων μέσων, καθώς και με επιθεωρήσεις σκαφών, όταν υπάρχουν υπόνοιες ή πληροφορίες ότι αυτά μεταφέρουν όπλα προς τη Λιβύη. Το περασμένο καλοκαίρι ένα εμπορικό πλοίο με σημαία Τανζανίας, συνοδευόμενο από τρεις τουρκικές φρεγάτες, έπλεε πάλι προς τη Λιβύη, όταν ο Ιταλός διοικητής της επιχείρησης έδωσε εντολή σε πλοίο του ελληνικού πολεμικού ναυτικού να το ελέγξει και πήρε την απάντηση ότι «το πλοίο βρίσκεται υπό κρατική προστασία της Τουρκίας» και να φύγουν, όπως και έγινε. Η Τουρκία είναι αποφασισμένη να μη συμμορφώνεται με τους διεθνείς κανόνες και το επιδεικνύει για άλλη μια φορά. Αυτές τις μέρες ο Ταγίπ Ερντογάν έκανε μαθήματα δημοκρατίας και στον Εμανουέλ Μακρόν, καταγγέλλοντάς τον για ανυπαρξία ελευθερίας λόγου και ανεξάρτητων ΜΜΕ στη Γαλλία. Αυτά τα είπε ο Ερντογάν, που κρατά στη φυλακή 174 δημοσιογράφους και έχει εξαναγκάσει άλλους 167 σε εξορία. Μια αρνητική έκθεση για την Ελλάδα και την αντιμετώπιση της διαφθοράς έδωσε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα η Ομάδα Κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Διαφθοράς (GRECO), με βασική αναφορά σε καθυστερήσεις της ελληνικής κυβέρνησης να λάβει αυστηρότερα μέτρα για την καταπολέμησή της. Η GRECO είναι όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τον έλεγχο της διαφθοράς με έδρα το Στρασβούργο. Βασικός λόγος της αρνητικής κριτικής ήταν η υποβάθμιση του ποινικού αδικήματος της δωροδοκίας των δημοσίων υπαλλήλων από κακούργημα σε πλημμέλημα, που έγινε κατά την τροποποίηση του ποινικού κώδικα τον Ιούνιο του 2019 από την προηγούμενη κυβέρνηση. Ωστόσο, παρότι η σημερινή κυβέρνηση άλλαξε το συγκεκριμένο αδίκημα σε κακούργημα, κάτι που υποδέχτηκαν θερμά στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το συγκεκριμένο άρθρο του ποινικού κώδικα παρέμεινε αδύναμο. Για τον λόγο αυτόν η GRECO έχει απευθύνει τέσσερις συστάσεις στην Ελλάδα, οι οποίες όμως δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμα.

Η Τουρκία δεν σταματά να προκαλεί σε κάθε τομέα. Ο έλεγχος του τουρκικού πλοίου «Roseline A», που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αποστολής «Ειρήνη» (η οποία ελέγχει το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, καθώς υπήρχαν βάσιμες υπόνοιες ότι το παραβιάζει), προκάλεσε την οργισμένη αντίδρασή της, φτάνοντας να χαρακτηρίσει την επιχείρηση ελέγχου παράνομη.

ΠEΤΡΟΣ ΛΙΓΟΞΥΓΚAΚΗΣ

Γιατί η ασφάλεια του εμβολίου είναι υψηλού βαθμού; O καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μιλά σχετικά με το πειραματικό εμβόλιο που αναπτύσσει το πανεπιστήμιό του σε συνεργασία με την AstraZeneca PLC.

α π ό τον γιάννη π α ν τα ζόπουλο

κατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο αναμένουν τα εμβόλια, ελπίζοντας ότι θα φρενάρουν την εξάπλωση του κορωνοϊού. Ήδη, ο πλανήτης προετοιμάζεται για την επόμενη μέρα της πανδημίας και περιμένει τις απαντήσεις στα αιτήματα εγκρίσεων τριών εμβολίων. Τι θα σημάνει, όμως, η γενική χρήση των εμβολίων; Θα εφαρμοστούν νέοι κανόνες σχετικά με τον εμβολιασμό; Πότε προσδιορίζεται η έναρξή του; Η LiFO επικοινώνησε με τον καθηγητή Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Πέτρο Λιγοξυγκάκη, προκειμένου να μας διαφωτίσει σχετικά με το πειραματικό εμβόλιο που αναπτύσσει το πανεπιστήμιό του σε συνεργασία με την AstraZeneca PLC. Ο διακεκριμένος καθηγητής μιλά για την προετοιμασία του εμβολίου, τις δοκιμές, τις χορηγούμενες δόσεις και την προστασία του οργανισμού.

— Ποια είναι τα μέχρις στιγμής δεδομένα από τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου που αναπτύσσεται στην Οξφόρδη; Είστε ικανοποιημένος από τον βαθμό ασφάλειας; Η δοκιμή έγινε με τη συνολική συμμετοχή πάνω από 20.000 εθελοντών σε τέσσερις χώρες, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και στη Νότια Αφρική. Οι εθελοντές χωρίστηκαν σε τρεις ηλικιακές ομάδες (18-55, 56-69 και άνω των 70). Κάθε ηλικιακή ομάδα έλαβε δύο δόσεις (με 28 ημέρες απόσταση η μία από την άλλη) είτε του εμβολίου υπό δοκιμή, είτε ενός αλατούχου διαλύματος (ΗΠΑ, Βραζιλία), είτε ενός άλλου, ήδη εγκεκριμένου εμβολίου (Ηνωμένο Βασίλειο, Νότια Αφρική). Οι εθελοντές στους οποίους χορηγήθηκαν τα δύο τελευταία ήταν οι ομάδες ελέγχου. Η διαφορά στο τι χορηγήθηκε στις ομάδες ελέγχου έγκειται στο τι επέτρεψαν οι ρυθμιστικές αρχές κάθε χώρας. Η χρήση ενός άλλου εμβολίου ως control και όχι απλώς ενός αλατούχου διαλύματος είναι καλύτερη. Αυτό γιατί η δοκιμή στη φάση ΙΙΙ ήταν «διπλά τυφλή», όπως λέμε. Αυτό σημαίνει ότι ούτε ο εθελοντής ξέρει τι του χορηγείται αλλά ούτε και αυτός που χορηγεί το εμβόλιο ξέρει τι δίνει. Όμως το εμβόλιο για τον SARSCoV2 προκαλεί δερματικό ερεθισμό και έναν χαρακτηριστικό μυϊκό πόνο κατά τη χορήγηση, συμπτώματα που δεν προκαλεί το αλατούχο διάλυμα. Άρα, οι εθελοντές που θα έπαιρναν το αλατούχο διάλυμα μπορεί να καταλάβαιναν τι πήραν και ίσως έτσι να άλλαζαν τη συμπεριφορά τους. Η χρήση ενός εμβολίου που προκαλεί τα ίδια φαινοτυπικά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια της χορήγησης λύνει αυτό το πρόβλημα. Πριν αρχίσει η διαδικασία, είχε συμφωνηθεί να χορηγηθούν δύο δόσεις υψηλής συγκέντρωσης του ChAdOx1 nCoV-19 (η κωδική ονομασία του εμβολίου). Η δοσολογία στηρίχτηκε σε προηγούμενες μελέτες της ομάδας σε πιθήκους και ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά, εκ παραδρομής, χορηγήθηκε μισή πρώτη δόση, ακολουθούμενη από μια υψηλή δόση σε μικρό αριθμό εθελοντών, πριν ανακαλυφθεί το λάθος. Όπως σε όλα τα ερευνητικά πλαίσια, κάθε λάθος ανοίγει ένα παράθυρο σε μια άλλη πειραματική πραγματικότητα. Ή αλλιώς «le hasard ne favorise que les esprits préparés», όπως έλεγε ο Λουί Παστέρ. Έτσι, οι επικεφαλής της κλινικής μελέτης ζήτησαν την άδεια από τις αρχές δεοντολογίας των ρυθμιστικών αρχών να συνεχίσουν με δύο παράλληλες δοκιμές: μία που θα γινόταν με δύο δόσεις υψηλής συγκέντρωσης, όπως ήταν αρχικά σχεδιασμένο, και μία στην οποία η πρώτη δόση θα είχε τη μισή συγκέντρωση. Αυτή η τελευταία δοσολογία είχε 90% αποτελεσματικότητα στην ηλικιακή ομάδα 18-55. Αντίθετα, η άλλη δοσολογία, με τις δύο υψηλές δόσεις, είχε αποτελεσματικότητα 62% σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Τα αποτελέσματα θα αποτυπωθούν σε μια μελέτη που θα δημοσιευτεί στη «Lancet» αυτή την εβδομάδα. Σημειωτέον ότι οι ρυθμιστικές αρχές έχουν δώσει το 50% ως το κατώτατο όριο αποτελεσματικότητας για την αδειοδότηση. Από τα τρία περιστατικά που σταμάτησαν κατά καιρούς τις δοκιμές, δύο περιέχονταν στις ομάδες ελέγχου και μόνο ένα ήταν στην ομάδα των εθελοντών, στους οποίους είχε χορηγηθεί το εμβόλιο. Αυτό το περιστατικό φαίνεται να οφείλεται σε ένα αυτοάνοσο νόσημα το οποίο εκδηλώθηκε χωρίς ο ασθενής να γνωρίζει την ύπαρξή του πριν δηλώσει συμμετοχή. Παρ’ όλα αυτά, η ύπαρξη αυτού του περιστατικού δεν ορίζεται ως στατιστικά σημαντική σε σχέση με το σύνολο των εθελοντών που πήραν το εμβόλιο και δεν εκδήλωσαν καμία παρενέργεια. Η ασφάλεια του

εμβολίου είναι, λοιπόν, υψηλού βαθμού. Βέβαια, οι εθελοντές θα παρακολουθούνται για περισσότερο από έναν χρόνο, για να διαπιστωθεί πόσο διαρκεί η ανοσία που προκαλεί το εμβόλιο αλλά και για να μετρηθεί το αν και σε ποιο ποσοστό το εμβόλιο εμποδίζει τη μετάδοση του SARS-CoV2. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό, γιατί, πέρα από την ατομική προστασία που σίγουρα προσφέρει το εμβόλιο, θα ήταν ιδανικό για να κοπούν τελείως οι γραμμές μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτό θα μας δείξει σε ποιον βαθμό θα συνεχίσουμε να ακολουθούμε κάποια μέτρα δημόσιας υγείας (μάσκες, αποστάσεις, υγιεινή χεριών) ακόμα και μετά τους εμβολιασμούς.

— Πότε προσδιορίζετε την έναρξη της γενικής χρήσης στον πληθυσμό; Σε ποιο ποσοστό θα μπορέσουμε να μιλάμε για επίτευξη της ανοσίας της αγέλης; Η εφαρμογή της χρήσης εξαρτάται από το πόσο γρήγορα οι ρυθμιστικές αρχές θα εγκρίνουν τα εμβόλια, αλλά είμαστε στην τελική ευθεία. Για να δώσουμε τη Βρετανία ως παράδειγμα, έχει δοθεί εντολή στα νοσοκομεία να είναι έτοιμα να εμβολιάσουν το προσωπικό τους με το εμβόλιο (πιθανότατα της Pfizer) από την ερχόμενη εβδομάδα (7η Δεκεμβρίου). Το ποσοστό του πληθυσμού που χρειάζεται για να εγκαθιδρυθεί ανοσία της αγέλης θα εξαρτηθεί από το αν και κατά πόσο τα εμβόλια σταματούν τη μετάδοση του ιού. Χονδρικά μιλώντας, το «περίφημο» R (ο βαθμός αναπαραγωγής του ιού) είναι γύρω στο 4 ή 5 αν δεν παρθεί κανένα μέτρο προστασίας, γιατί αυτός ο ιός είναι πολύ μεταδοτικός. Αν ένα εμβόλιο, πέρα από την ατομική προστασία, που την παρέχει όπως και να ’χει, σταματά και τη μετάδοση του ιού κατά 50%, τότε το R θα μειωθεί στο 2 με 2,5 (υποθέτοντας ότι θα εμβολιαστεί το 100% του πληθυσμού). Στην εξίσωση αυτή πρέπει να ξέρουμε πόσο μειώνει τη μετάδοση του ιού το εμβόλιο, για να απαντήσουμε ποιο ποσοστό του πληθυσμού θα εμβολιαστεί. Επειδή αυτό θα το μάθουμε αργότερα, πρέπει ούτως ή άλλως να γίνουν πολύ δυνατές καμπάνιες εμβολιασμού, για να επιτύχουμε ποσοστά άνω του 80-90%.

— Κάθε πότε υπολογίζεται ότι θα χορηγούνται οι δόσεις; Για πόσο καιρό θα προστατεύουν τον οργανισμό; Τα σχήματα διαφέρουν κάπως από εμβόλιο σε εμβόλιο, αλλά, γενικά μιλώντας, θα υπάρχει μία δόση που θα ακολουθείται από ένα booster 20-30 ημέρες αργότερα. Το πόσο καιρό θα προστατεύουν τον οργανισμό είναι ένα ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί ακόμα, αλλά εξετάζεται τώρα, ακολουθώντας τα προφίλ ανοσίας των εθελοντών. Ασθενείς που ανάρρωσαν από την ασθένεια έχουν αντισώματα για τουλάχιστον 8 μήνες και συνήθως ένα εμβόλιο προκαλεί καλύτερη «μνημονική» ανοσία από την ίδια την ασθένεια.

— Οι εμβολιασμοί θα μας δώσουν τη δυνατότητα να επιστρέψουμε στην κανονικότητα; Η περίφημη επιστροφή στην πρότερη ζωή μας δεν θα είναι σαν να πατάμε έναν διακόπτη. Θα είναι μια διαδικασία που θα εξελίσσεται για κάποιο διάστημα. Θα είμαστε πολύ καλύτερα στην αρχή του καλοκαιριού και ακόμα καλύτερα στο τέλος του φθινοπώρου του 2021. Δεν θέλω να πω ότι σε έναν χρόνο από τώρα θα έχουμε επιστρέψει στο πριν, αλλά μπορεί να είμαστε κοντά. Ο λόγος που διστάζω να το πω είναι επειδή δεν ξέρουμε πόσο αυτά τα εμβόλια μειώνουν τη μεταφορά του ιού από τη μύτη και το στόμα. Θα γίνουμε όλοι (οι εμβολιασμένοι) ασυμπτωματικοί φορείς; Αν ναι, τότε θα υπάρχει ο ιός, ο οποίος θα κυκλοφορεί, και άρα η ανάγκη για κάποια μέτρα δημόσιας υγείας (μάσκες, αποστάσεις). Παρ’ όλα αυτά, το εμβόλιο της Οξφόρδης μάς δίνει τη δυνατότητα να εμβολιάσουμε όλο τον πλανήτη λόγω της τιμής και της ευκολίας συντήρησής του. Αν είμαστε αρκετά φιλόδοξοι, μπορούμε με μια επίμονη και πειστική παγκόσμια καμπάνια εμβολιασμών να εξαφανίσουμε ή να μειώσουμε πολύ τον ιό που κυκλοφορεί στον πλανήτη. Και τότε πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά από πού θα έρθει η καινούργια πανδημία και να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει.

— Πιστεύετε ότι ο εμβολιασμός πρέπει να γίνει υποχρεωτικός ή όχι; Γιατί ήδη ανακοινώνονται μέτρα, όπως ότι θα μπορείς να ταξιδεύεις μόνο αν έχεις κάνει το εμβόλιο. Πιστεύω ότι αν εξηγήσουμε ειλικρινά και με απλό τρόπο τι μπορεί να κερδίσει όλος ο πλανήτης με τους μαζικούς εμβολιασμούς (την εξαφάνιση του ιού προφανώς), θα πετύχουμε πολύ υψηλά ποσοστά εθελοντικού εμβολιασμού, ο οποίος μπορεί να ενισχυθεί παραπάνω, ακριβώς επειδή πιθανότατα θα υπάρχουν περιορισμοί του τύπου που αναφέρετε.

Η περίφημη επιστροφή στην πρότερη ζωή μας δεν θα είναι σαν να πατάμε έναν διακόπτη. Θα είναι μια διαδικασία που θα εξελίσσεται για κάποιο διάστημα. Θα είμαστε πολύ καλύτερα στην αρχή του καλοκαιριού και ακόμα καλύτερα στο τέλος του φθινοπώρου του 2021.

3.12.20 – lifo

11

talk town

SHORTCUT

GUEST EDITOR

Μικρές καθημερινές διαπομπεύσεις με εργαλείο την πανδημία

Ιδανικός αυτόχειρας, η Εκκλησία παλεύει στην εντατική

Οι πρακτικές διαπόμπευσης και στιγματισμού –το λεγόμενο «Covid shaming»– δικαίων και αδίκων είναι ένα από τα αναπόφευκτα αλλά και πιο θλιβερά απότοκα αυτής της πανδημίας.

Κι όμως, υπάρχει σύγχρονος εκκλησιαστικός λόγος. Ακούστε τον Πάπα.

a πό τον κ ω σ τη πα πα ϊ ωαν ν ου

Λόγος που καταπραΰνει με τρόπο ευθύβολο και θαρραλέο. Λόγος που δεν μιλάει για το προσφυγικό με την ξενοφοβία του Θεσσαλονίκης Άνθιμου. Λόγος που μιλάει στα ομόφυλα ζευγάρια για μοναξιά και συντροφικότητα, όχι με τον ρατσιστικό οχετό του Αμβρόσιου.

12 lifo – 3.12.20

ελλαδική Eκκλησία πληρώνει ακριβά τη στάση της στην πανδημία. Ιεράρχες και ιερείς νοσούν, κάποιοι χάθηκαν, ο θεσμός βρίσκεται σε περιδίνηση. Γράφαμε τον Μάρτιο, όταν αρνιόταν να ακούσει για περιορισμούς, ότι ο κορωνοϊός απειλεί να γίνει το βατερλό της. Γράφαμε πως πάσχει από τόση ξεροκεφαλιά, που χάνει το πιο βασικό της ένστικτο, το ένστικτο επιβίωσης. Μιλούσαμε για έναν κακομαθημένο θεσμό, άσο στους βυζαντινισμούς, στις κλειστές πόρτες, στα power games, στις απειλές, στα παζάρια. Με γεροντικό πείσμα και πτωχαλαζονεία έκανε ασκήσεις βιοπολιτικής στους ναούς. Και τώρα αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών. Παγιδεύτηκε στον δογματισμό, έχασε επαφή με το περιβάλλον. Δεν άκουγε κανέναν, όποιος διαφωνούσε ήταν εχθρός της. Μια λέσχη μυστικοπαθής: ιεράρχες έκρυβαν τα κρούσματα μεταξύ τους, αποσιωπούσαν θανάτους. Κλήθηκε να υπερβεί τον εαυτό της. Να συγκεράσει το κοσμικό με το μεταφυσικό σε συνθήκη έκτακτης ανάγκης. Να παίξει τον κοινωνικό και πνευματικό της ρόλο με ειλικρίνεια και τους αναγκαίους συμβιβασμούς. Να πει ότι εκκλησία δεν σημαίνει μόνο τοίχοι και ναοί, αλλά κυρίως κοινότητα και συμμετοχή στον κοινό πόνο. Απέτυχε, έδωσε την υπέρτατη μάχη για τους τοίχους, την περιφορά εικόνων και τον τρόπο μετάληψης. Έγινε κρίσιμος παράγοντας διάδοσης του ιού. Πήρε κόσμο στον λαιμό της. Νόσησε και η ίδια. Την ίδια ώρα που βλέπουμε την ελλαδική εκκλησία σε κατάσταση σοκ, ακούει κανείς τον Πάπα Φραγκίσκο και νομίζει πως ονειρεύεται. Πώς έκοψε κάθε δεσμό με τους αρνητές της μάσκας; «Δεν θα δεις ποτέ αυτούς τους ανθρώπους να διαμαρτύρονται για τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ (…), είναι ανίκανοι να βγουν από τον μικρόκοσμο των συμφερόντων τους (…), δεν διαδηλώνουν για τις παραγκουπόλεις όπου τα παιδιά δεν έχουν νερό και εκπαίδευση, ούτε για να χρησιμοποιηθούν τα τεράστια ποσά που επενδύονται στο εμπόριο όπλων προκειμένου να τραφεί το σύνολο της ανθρώπινης φυλής και να πάει σχολείο κάθε παιδί». Ούτε στα πιο τρελά μας όνειρα δεν θα ακούγαμε εδώ τόσο καθαρά λόγια για τους αντιδραστικούς συνωμοσιολόγους. Ούτε και οι καθολικοί θα άκουγαν πριν από αυτόν τον Πάπα βέβαια. Γιατί αυτός ο Πάπας κουβαλάει και την παράδοση των Εκκλησιών της Λατινικής Αμερικής, ξέρει τη θεολογία της Απελευθέρωσης. Λειτουργεί κάθε Μεγάλη Πέμπτη σε φυλακές και ιδρύματα, πλένει τα πόδια προσφύγων και κρατουμένων. Δεν αναλώνεται στο ανώδυνο συμβολικό της αφ’ υψηλού φιλανθρωπίας, αγγίζει σώματα και πληγές. Ο Πάπας ξέρει πού να δείξει, πού θέλει να κοιτάξουμε. «Η αγορά από μόνη της δεν μπορεί να επιλύσει κάθε πρόβλημα, όσο κι αν μας ζητηθεί να πιστέψουμε στο νεοφιλελεύθερο δόγμα». Και για όσους δεν κατάλαβαν, ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς «αναπαράγει τον εαυτό του» και «δεν επιλύει την ανισότητα που δημιουργεί νέες μορφές βίας που απειλούν την κοινωνία». Αυτός ο Πάπας έγραψε το πιο «ανόσιο» και αδιανόητο: «Η χριστιανική παράδοση δεν έχει αναγνωρίσει ποτέ το δικαίωμα στην ιδιωτική περιουσία ως απόλυτο ή απαραβίαστο». Λόγος που καταπραΰνει με τρόπο ευθύβολο και θαρραλέο. Λόγος που δεν μιλάει για το προσφυγικό με την ξενοφοβία του Θεσσαλονίκης Άνθιμου. Λόγος που μιλάει στα ομόφυλα ζευγάρια για μοναξιά και συντροφικότητα, όχι με τον ρατσιστικό οχετό του Αμβρόσιου. Λόγος που μιλάει στον κόσμο του αποκλεισμού με λογική και συναίσθημα, όχι με τις αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας του Πειραιώς Σεραφείμ. Δεν υπάρχουν και στην Καθολική Εκκλησία κήρυκες μίσους; Φυσικά υπάρχουν, όπως υπάρχει και το θηριώδες σκάνδαλο παιδοφιλίας που σκιάζει τα πάντα. Όμως ο επικεφαλής μετακινεί τον θεσμό όταν καταδικάζει τον ρατσισμό ως «ιό που μεταλλάσσεται γρήγορα και, αντί να εξαφανίζεται, κρύβεται και βρίσκεται σε αναμονή». Και καλεί σε αυτοκριτική όταν αναρωτιέται γιατί χρειάστηκε τόσος χρόνος για την Καθολική Εκκλησία να καταδικάσει κατηγορηματικά τη δουλεία. Πότε ακούσαμε αυτοκριτική από την Ορθόδοξη Εκκλησία; Δείτε τον τρόπο με τον οποίο ο Πάπας απευθύνεται στους διαλυμένους της ύφεσης, στους ηττημένους της παγκοσμιοποίησης, στα θύματα της ελαστικής εργασίας. Λόγος που κάνει τους δογματικούς του νεοφιλελευθερισμού και εχθρούς του κράτους πρόνοιας να τρίζουν τα δόντια τους. «Πωλητές δρόμου, ανακυκλωτές, καλλιτέχνες του δρόμου, μικροκαλλιεργητές, εργάτες κατασκευών, μοδίστρες, οι διάφοροι επαγγελματίες φροντίδας: εσείς που είστε άτυποι εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι ή στην από-κάτω-προςτα-πάνω οικονομία, δεν έχετε σταθερό εισόδημα για να αντεπεξέλθετε στις τρέχουσες δυσκολίες… Τώρα μπορεί να είναι η ώρα να εξετάσουμε έναν καθολικό βασικό μισθό που θα αναγνωρίζει και θα αποδίδει τιμή στα ευγενή και αναγκαία καθήκοντα που επιτελείτε». Αυτόν τον λόγο «υπέρ αδυνάτων», εκτός από την Εκκλησία, στην Ελλάδα δεν τον έχουν ονειρευτεί ούτε τα συνδικάτα ούτε τα κόμματα. Απελπιστικό το κενό. Αλλά είναι ελπιδοφόρο ότι κάπου αλλού αρθρώνεται, ότι είναι εφικτός αυτός ο λόγος.

από τον δημήτρη πολιτάκη

Ο κάθε πικραμένος ωρύεται μέσα από το κουκούλι του, ή παραφυλά στο μπαλκόνι του, ή λειτουργεί σαν κάτι παλιούς θυρωρούς που κατασκόπευαν τους ενοίκους της πολυκατοικίας, χωρίς να έχει ιδέα πραγματικά για τα κρυφά δράματα της πανδημίας που συμβαίνουν δίπλα μας.

ράξαμε –δικαίως– τον πρωθυπουργό επειδή πόζαρε χαλαρά κατά την ποδηλατάδα του στο βουνό, εν μέσω πανδημίας, θανατικού και προστατευτικών μέτρων που δεν επιτρέπουν στον πολίτη να επιχειρεί αναζωογονητικές αποδράσεις στην εξωτική Πάρνηθα ή την αθηναϊκή Ριβιέρα, ρισκάροντας να ξηλωθεί το τρακοσάρι που δεν περισσεύει σε κανέναν. Δεν θα του κοστίσει και τίποτα, πάντως, αυτή η διαπόμπευση στα social media, θα ξεχαστεί από τη στιγμή που εξάντλησε τον 24ωρο ή 48ωρο κύκλο της η είδηση, μαζί με τις σχετικές εικόνες και τα διάφορα σαρκαστικά memes. Αντίθετα, μπορεί να είναι τραυματικές και επώδυνες οι μικρές διαπομπεύσεις που συμβαίνουν καθημερινά τριγύρω μας με θύματα ανθρώπους που είτε έχουν νοσήσει και σίγουρα φταίνε οι ίδιοι γι’ αυτό («ποιος ξέρει τι έκαναν για να κολλήσουν και τώρα μας θέτουν όλους σε κίνδυνο») είτε «συνελήφθησαν» σε δεδομένη στιγμή από κάποιους αυτόκλητους τοποτηρητές των μέτρων να έχουν τη μάσκα κάτω από τη μύτη ή να μην τηρούν τις πρέπουσες αποστάσεις. Αδιάφορο για τους επικριτές τους αν ανήκουν, όπως συχνά συμβαίνει, στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα που κάνουν χειρωνακτικές δουλειές «εκεί έξω» και δεν έχουν την πολυτέλεια της τηλεργασίας. Ο κάθε πικραμένος ωρύεται μέσα από το κουκούλι του, ή παραφυλά στο μπαλκόνι του, ή λειτουργεί σαν κάτι παλιούς θυρωρούς που κατασκόπευαν τους ενοίκους της πολυκατοικίας, χωρίς να έχει ιδέα πραγματικά για τα κρυφά δράματα της πανδημίας που συμβαίνουν δίπλα μας. Και αυτοί που εξασκούν σε καθημερινή βάση το παιχνίδι της διαπόμπευσης, του στιγματισμού και της συκοφαντίας δεν είναι συνήθως οι ψεκασμένοι, είναι οι «ορθολογιστές», είναι αυτοί που πορεύονται, υποτίθεται, με ευαγγέλιο την επιστήμη. Τι λέει, όμως, η επιστήμη για το ζήτημα; Σε ένα πρόσφατο ρεπορτάζ του Associated Press για την έξαρση της διαπόμπευσης δικαίων και αδίκων με εργαλείο την πανδημία (ο όρος που έχει επικρατήσει είναι «Covid shaming»), σχολιάζοντας την αντικοινωνική αυτή τάση, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, Ντέιβιντ Μπερνς, δηλώνει χαρακτηριστικά ότι είναι «σαν να ανέβασε ξαφνικά κάποιος απότομα την ένταση σε πρακτικές στιγματισμού που υπήρχαν πάντα»: «Οι άνθρωποι διαπομπεύουν και στιγματίζουν όταν νιώθουν ότι απειλούνται από κάτι. Χρειάζονται μια ικανοποιητική εξήγηση γι’ αυτό που συμβαίνει και όταν δεν τους παρέχεται αναζητούν αποδιοπομπαίους τράγους. Αυτή η διαδικασία τούς βοηθά να επανεπιβεβαιώσουν την αντίληψή τους και να βγάλουν ένα νόημα, ειδικά στο πλαίσιο μιας πανδημίας που μοιάζει με απρόσωπο και αόρατο εχθρό. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας κοινωνία που να μην υπέπεσε σε ηθικολογική προσέγγιση της μεταδοτικής ασθένειας». Στο ίδιο άρθρο φιλοξενείται και η άποψη της Σέρι Τερκλ, καθηγήτριας στο MIT με ειδίκευση στη σπουδή των social media, η οποία λέει ότι η διαπόμπευση των άλλων διασφαλίζει την άποψή μας ότι μόνο εμείς πράττουμε το σωστό. Πρόκειται, όπως λέει, για ένα είδος «μαγικής προστασίας και φαντασίωσης»: «Είναι σαν να χτίζουμε έναν τοίχο ανάμεσα στον εαυτό μας και στους ανθρώπους που νοσούν». Ήδη, από την πρώτη φάση της πανδημίας, είχε σταυρωθεί αδίκως πολύς κόσμος, όταν αναζητούσαμε εξιλαστήρια θύματα, αποδιοπομπαίους τράγους και «ασθενείς μηδέν» που ξεκίνησαν το κακό. Και οι πρακτικές αυτές διαπόμπευσης και στιγματισμού συνεχίζονται ανά τον πλανήτη, καθώς βρισκόμαστε ακόμα στον αφρό του δεύτερου κύματος. Πριν από λίγες μέρες πέτυχα κάπου την εξομολόγηση μιας νεαρής Ιρλανδής που νόσησε από τον ιό και, εκτός του πόνου και της οδύνης που βίωσε, βρέθηκε από τη μια μέρα στην άλλη με τον ανακριτικό προβολέα του κοινωνικού της περίγυρου στραμμένο πάνω της: «Νομίζω ότι στην Ιρλανδία πολλοί άνθρωποι φοβούνται να κάνουν το τεστ επειδή δεν θέλουν να ξέρουν οι άλλοι ότι νόσησαν, τρέμουν τι θα σκεφτεί ο περίγυρός τους… Από τη στιγμή που διαγνώστηκα, με ρωτάνε συνεχώς από πού κόλλησα τον ιό, σαν να βιάζονται να ρίξουν το φταίξιμο σε κάποιον. Ή σε κάποιο μέρος όπου μαζεύτηκαν άνθρωποι. Η αλήθεια είναι όμως ότι δεν μπορώ να ξέρω, όπως δεν ήξερα από ποιον κόλλησα ανεμοβλογιά όταν ήμουν έξι ή ψείρες όταν ήμουν τεσσάρων. Πρέπει να σταματήσουμε να θεωρούμε υπόλογους τους ανθρώπους για έναν ιό που αναπόφευκτα εξαπλώνεται…»

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Η ενδοχώρα της άρνησης και το εμβόλιο Η ανησυχία για το εμβόλιο είναι το νέο πεδίο πολιτισμικού πολέμου που χαρακτηρίζει τους μήνες της πανδημίας.

α π ό τον ν ικόλα σ εβασ τάκη

τη Γαλλία, πρόσφατη έρευνα του Ifop (Ινστιτούτου κοινής γνώμης) βρήκε σχεδόν εξήντα στους εκατό να είναι σκεπτικοί έως αρνητικοί ως προς τον εμβολιασμό. Στην Ελλάδα, η ΔιαNEOσις έδωσε ένα πιο μετριοπαθές αποτέλεσμα, με σαράντα στους εκατό να δείχνουν απροθυμία για τον εμβολιασμό. Στη Γερμανία ή στην Ιταλία, από την άλλη, ο χώρος του σκεπτικισμού και της άρνησης έχει συγκροτηθεί και τον λυμαίνονται φιγούρες και σχήματα της ριζοσπαστικής δεξιάς. Το παράδοξο είναι πως η ενδοχώρα της άρνησης έχει ομοιότητες από χώρα σε χώρα. Περιλαμβάνει σχετικά πολυμελείς οικογένειες από τις λαϊκές τάξεις, νεότερες ηλικίες, ανθρώπους από τις αγροτικές και ημιαστικές περιοχές. Στη Γαλλία, ο δύσπιστος για τα εμβόλια λαός συγκεντρώνεται πολιτικά κυρίως στον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν αλλά και στον χώρο της Ανυπότακτης Γαλλίας του ριζοσπάστη αριστερού λαϊκιστή Μελανσόν. Νομίζω όμως πως θα κάναμε λάθος αν πιστεύαμε πως η καχυποψία και η άρνηση απέναντι στο εμβόλιο για τον Covid-19 είναι αποκλειστική υπόθεση κάποιων «άκρων» απέναντι στους υπόλοιπους, τον λαό της «κανονικότητας». Πρώτα απ’ όλα, στην ενδοχώρα της άρνησης συγκλίνουν διαφορετικές κοίτες: η εκνευρισμένη ανυπομονησία νέων ανθρώπων, συσσωρευμένοι θυμοί για τα lockdowns και από κοντά οι φήμες για διάφορα σκοτεινά πειράματα στους πληθυσμούς. Ένας κόσμος που δεν συμμερίζεται τις αισιόδοξες τεχνοεπιστημονικές προσδοκίες, είτε γιατί είναι βυθισμένος σε επιβιωτικές έγνοιες είτε γιατί μέσα στην πανδημία έχει πειστεί πως κατάλαβε τα «μυστικά» της ενοχής του συστήματος. Μην υποτιμούμε όμως και αυτούς που αδιαφορούν για το εμβόλιο, γιατί απλώς δεν έχουν δώσει ακόμα σημασία στην ίδια την αρρώστια. Αυτοί, φυσικά, δεν κινούνται τόσο από κάποιο αντισυστημικό πάθος που τους τυφλώνει όσο από την αδυναμία να αναγνωρίσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης: είτε γιατί κι αυτούς τους έχουν απορροφήσει οι οικονομικές παρενέργειες της κρίσης είτε γιατί έχουν γίνει απαθείς και περίκλειστοι εγωιστές, ακόμα και αφού είδαν γνωστούς και συγγενείς να γίνονται κρούσματα και κάποιοι να πεθαίνουν. Μας δυσκολεύει πάντα συναισθηματικά το να παραδεχτούμε ότι υπάρχει και μια ψιλή απανθρωπιά, δίχως κανένα μεταφυσικό ή πολιτικό βάθος, μια ηθική παλιανθρωπιά που δύσκολα χωράει στην κοινωνική ανάλυση. Δεν μιλάμε, έτσι, για ένα «στρατόπεδο» με εμφανή πολιτική περίμετρο και χαρακτηριστικά. Ο γαλαξίας είναι γεμάτος παράξενα νέφη και ιδιόμορφους σχηματισμούς. Μπορεί, φυσικά, ο αριθμός των απρόθυμων ή των αρνητών να συρρικνωθεί όταν ο εμβολιασμός γίνει «προαπαιτούμενο» για ταξίδια στην Ευρώπη ή άλλες δραστηριότητες. Η ενδοχώρα της άρνησης, όμως, περιέχει και όσους, ούτως ή άλλως, δεν ταξίδευαν και πολύ, ούτε καίγονται για τη διεθνή κινητικότητά τους. Και έπειτα ζούμε πάντα στο χάσμα ανάμεσα στις κυρώσεις και στην πραγματοποίησή τους. Ξέρουμε πως ένα πολύ μεγάλο μέρος προστίμων και άλλων «ποινών» δεν εκτίεται, χιλιάδες άνθρωποι έχουν αποκτήσει μια ενδόμυχη βεβαιότητα πως δεν τους απειλεί κάτι, γιατί, έτσι κι αλλιώς, βρίσκονται εκτός παιχνιδιού και, με κάποιον τρόπο, τα πρόστιμα θα σβηστούν. Αν όμως η ενδοχώρα της άρνησης είναι τόσο ετερόκλητη, πώς μπορεί το κράτος και οι επιστημονικοί υπεύθυνοι να της απευθυνθούν με στοιχειώδη αποτελεσματικότητα; Μόνο με επίμονη εξήγηση. Χωρίς τεχνικές περιπλοκότητες, ούτε όμως με τη σοσιαλμιντιακή και καθόλου χρήσιμη για τη δημόσια και πολιτική επικοινωνία ρητορική περί ψεκασμένων και ανορθολογιστών. Η δυσκολία σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η καχυποψία/άρνηση για ένα θέμα –για το εμβόλιο συγκεκριμένα– μπορεί να μεταφέρεται από κάποια άλλα παράπονα και να μολύνει με μηδενισμό τη στάση

Οι εξηγήσεις των επιστημόνων και η έκκληση στον κόσμο πρέπει να είναι περισσότερο ρεαλιστική και λιγότερο ιδεολογική. Να μην εμφανίζεται σαν σταυροφορία μιας επιστημονικά φωτισμένης ελίτ απέναντι στους σκοταδισμούς των μαζών.

κάποιου. Για παράδειγμα, ένας που έχει θυμώσει με την κυβέρνηση ή έχει βρει λάθη στη διαχείριση της πανδημίας και από τον ΕΟΔΥ, μπορεί να «σύρει» την οργή του και ως το θέμα του εμβολιασμού. Στην έρευνα που έγινε στη Γαλλία, οι αρνητές/σκεπτικιστές του εμβολίου δήλωσαν στην πλειοψηφία τους θετικοί για ένα «γαλλικό εμβόλιο», αρνητικοί όμως στα εμβόλια των άλλων: σαν να λέμε ότι ο φόβος και η υποψία για τις μεγάλες «ξένες πολυεθνικές» μπορεί να επηρεάζει κι αυτός το τελικό αποτέλεσμα.

Γ

ι’ αυτόν τον λόγο οι εξηγήσεις των επιστημόνων και η έκκληση στον κόσμο πρέπει να είναι περισσότερο ρεαλιστική και λιγότερο ιδεολογική. Να μην εμφανίζεται σαν σταυροφορία μιας επιστημονικά φωτισμένης ελίτ απέναντι στους σκοταδισμούς των μαζών. Το εμβόλιο δεν πρέπει με τίποτα να γίνει πολιτική, ταυτοτική, «θρησκευτική» μάχη, ούτε να τροφοδοτήσει άλλον έναν πολιτισμικό πόλεμο. Αν γίνει αυτό, τότε πολλοί θα εμμείνουν στις καχυποψίες τους, φορτίζοντας την αρνητική στάση τους και με το σύνδρομο καταδίωξης από κάποια μυθική «πολιτική ορθότητα». Ας σταθούμε σε κάτι θετικό για την ώρα: η ενδοχώρα της απροθυμίας και της άρνησης δεν έχει γίνει ακόμα μια κοινότητα αντιεμβολιαστικού «φρονήματος». Μοιάζει περισσότερο με ρευστό όπου κολυμπούν αντιφατικές διαθέσεις, φοβισμένες αντιρρήσεις αλλά και φανατισμένες βεβαιότητες. Γονείς της μεσαίας τάξης που τα «ψάχνουν όλα» (διαβάζοντας προσεκτικά τις οδηγίες στα φάρμακα που παίρνουν, με έμφαση στις παρενέργειες και στις αντενδείξεις) συνυπάρχουν με ανθρώπους βέβαιους για τα εμβολιαστικά σχέδια της νέας τάξης. Λογικές ανησυχίες για την ταχύτητα παρασκευής των εμβολίων συμβιώνουν με σύνδρομα μιας όλο και πιο αλαζονικής περιθωριακότητας. Εναλλακτισμοί με αναρχίζουσες αμφισβητήσεις μπορεί να συγκατοικούν με διακινητές πρωτοσέλιδων για τα αλλοιωμένα DNA και τους «Εβραίους κτηνιάτρους». Η όποια στρατηγική για τον εμβολιασμό χρειάζεται να είναι σκληρή με τον νεοφασισμό των fake news και της ωμής παραπλάνησης. Την ίδια στιγμή, όμως, πρέπει να εντάξει τις ανησυχίες, τις αντιρρήσεις και τις δεύτερες σκέψεις πολλών ανθρώπων σε ένα αίτημα κοινής προστασίας, συλλογικής προσπάθειας και λυτρωτικής αμοιβαιότητας.

3.12.20 – lifo

13

talk town

α π ό τον ε υτ ύ χη βα ρδουλάκη

Οι άνθρωποι θέλουν να συναντιούνται με όσους έχουν κοινές ανησυχίες. Χαίρονται όταν επιβεβαιώνονται οι απόψεις τους ή όταν βρίσκουν «επιχειρήματα» ισχυροποίησής τους. Η ένταξη σε ομάδες σπάει την αίσθηση περιθωριοποίησης και προκαλεί μια ψευδή ασφάλεια μέσα στην «ψηφιακή φούσκα» του καθενός.

14 lifo – 3.12.20

ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ

FREE THINKING ZONE

Νέοι καιροί, νέα προβλήματα

Ποιος είναι ο Μακρόπουλος;

Ο ρόλος των fact checkers στο Διαδίκτυο. στυνομία σκέψης», «μπάτσοι του Facebook», «το “μακρύ χέρι” του συστήματος»: φράσεις που τον τελευταίο καιρό ακούγονται ολοένα και περισσότερο για τους οργανισμούς ελέγχου γεγονότων στο Διαδίκτυο, τους fact checkers. Ειδικά την περίοδο αυτή, λόγω της πανδημίας και των πρόσφατων αμερικανικών εκλογών, οι fact checkers είχαν την τιμητική τους, επισύροντας συχνά την μήνιν σχολιαστών και influencers, που βλέπουν τις θεωρίες τους να καταρρίπτονται ή τις αναρτήσεις τους να «μαρκάρονται» από τις πλατφόρμες. Να ξεκινήσουμε με τα αυτονόητα. Σε κανέναν δεν αρέσει να του επισημαίνουν το λάθος του. Είναι ενοχλητικό, ειδικά αν αυτό γίνεται δημοσίως. Η πρώτη συνήθης αντίδραση εκείνου που δέχεται κριτική είναι να αμυνθεί, να απαξιώσει τον επικριτή του. Να αμφισβητήσει τις προθέσεις του και να επιτεθεί σε ό,τι θίγει τις βεβαιότητες και (προφανώς και) τον ναρκισσισμό του. Αντιδράσεις που γίνονται ακόμα πιο έντονες όταν ο χρήστης δεν διακινεί μια απλή άποψη αλλά σε αυτή στηρίζει πιθανόν μια κρυφή ατζέντα, την ψηφιακή του περσόνα, τις πολιτικές του βλέψεις. Δικαιολογούνται όμως αυτές οι αντιδράσεις; Καταρχάς, οι fact checkers δεν κρίνουν απόψεις. Κρίνουν την αξιοπιστία γεγονότων και επιχειρημάτων στα οποία βασίζονται οι απόψεις. Ένα παράδειγμα για να γίνει κατανοητό: ο fact checker δεν ασχολείται με το αν κάποιος γράφει στο Διαδίκτυο ότι «σήμερα είναι μια υπέροχη μέρα». Παρεμβαίνει όμως αν κάποιος γράψει ότι «σήμερα είναι μια υπέροχη μέρα επειδή έχει ήλιο», ενώ στην πραγματικότητα βρέχει. Συνεπώς, δεν ασκεί λογοκρισία επί της άποψης, αξιολογεί την αξιοπιστία συγκεκριμένων ισχυρισμών, πάνω στους οποίους μπορεί να εδράζεται μια άποψη. Και αν η διαφορά αυτή φαίνεται επουσιώδης, δεν είναι. Είναι θεμελιώδης. Δεύτερον, οι fact checkers δεν είναι ανεξέλεγκτοι. Λειτουργούν επώνυμα, με συγκεκριμένη μεθοδολογία και αξιολογούνται κάθε χρόνο από τον διεθνή φορέα IFCN. Είναι, δε, υποχρεωμένοι, αν υπάρξει αμφισβήτηση της αξιολόγησής τους, να την εξετάσουν άμεσα και, εάν έχουν κάνει λάθος, να κάνουν σχετική διόρθωση με δημόσια επισήμανσή του – κάτι που έχει συμβεί σε αρκετές περιπτώσεις. Αυτονόητα, σε μια τέτοια περίπτωση τίθενται σε αμφισβήτηση και η αξιοπιστία τους και, φυσικά, τα συμβόλαιά τους με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Συνεπώς, και οι ελεγκτές ελέγχονται. Τρίτο (και βασικότερο), οι fact checkers δεν επιβάλλουν ποινές. Δεν κατεβάζουν απόψεις, δεν μαρκάρουν άρθρα, δεν στοχοποιούν τον φορέα μιας άποψης. Αυτό είναι κατά βάση επιλογή της πλατφόρμας. Οι fact checkers ασχολούνται με την εξακρίβωση μιας είδησης ή ενός ισχυρισμού, όχι με τη διαχείρισή τους από την πλατφόρμα. Αυτό το κρίνει η ίδια η πλατφόρμα. Ένα παράδειγμα και πάλι: αν κάποιος γράψει στο Facebook «πιείτε χλωρίνη για να θεραπεύσετε τον ιό, συνιστούν τρεις καθηγητές του Χάρβαρντ», η δουλειά του fact checker είναι να ελέγξει αν όντως το έχουν πει με αυτόν τον τρόπο οι τρεις καθηγητές του Χάρβαρντ. Το αν το άρθρο αυτό κριθεί επικίνδυνο και πρέπει να κατέβει δεν το κρίνει ο fact checker αλλά το ίδιο το Facebook. Και ερχόμαστε τώρα στο κρίσιμο σημείο. Υπάρχει λόγος οι πλατφόρμες να ελέγχουν την αξιοπιστία όσων διακινούνται μέσω αυτών; Ελάχιστοι (σοβαροί τουλάχιστον) θα ισχυριστούν ότι η διακίνηση επικίνδυνων ανοησιών ή ρητορικής μίσους ή ακατάλληλου περιεχομένου πρέπει να γίνεται χωρίς κανέναν έλεγχο. Και σίγουρα η πλατφόρμα δικαιούται να καθορίσει τους όρους χρήσης της. Υπάρχει, ωστόσο, ένα λεπτό σημείο που μπορεί να μετατρέψει μια εύλογη ανησυχία σε μια οιονεί κεκαλυμμένη λογοκρισία, αν η κανονικοποίηση του δημόσιου λόγου υπερβεί κάποια όρια. Αν ταυτιστεί με ένα συγκεκριμένο newspeak, το οποίο, σε συνδυασμό με την υπερβολική συγκέντρωση ισχύος στις μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετες (και ελαφρώς δυστοπικές) στρεβλώσεις. Από την άλλη, βέβαια, είναι στρουθοκαμηλισμός να παραβλέπουμε την πραγματικότητα και το πώς λειτουργεί το ίδιο το Διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοί τους. Οι άνθρωποι θέλουν να συναντιούνται με όσους έχουν κοινές ανησυχίες. Χαίρονται όταν επιβεβαιώνονται οι απόψεις τους ή όταν βρίσκουν «επιχειρήματα» ισχυροποίησής τους. Η ένταξη σε ομάδες σπάει την αίσθηση περιθωριοποίησης και προκαλεί μια ψευδή ασφάλεια μέσα στην «ψηφιακή φούσκα» του καθενός. Ο συνδυασμός echo chamber και αλγόριθμου εγκλωβίζουν τον χρήστη σε μια πραγματικότητα συχνά παραπλανητική. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους λεγόμενους «ψεκασμένους», αφορά και συγκροτημένους χρήστες που συχνά εγκλωβίζονται αυτάρεσκα στον ψηφιακό μικρόκοσμό τους. Κάπως έτσι, η αυξανόμενη επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα fake news, ο οργανωμένος πλην αδιαφανής βομβαρδισμός της κοινής γνώμης με ψευδή στοιχεία (βλ. Cambridge Analytica), ενίσχυσαν την ανάγκη ρύθμισης του τοπίου. Η πίεση που ασκήθηκε στις πλατφόρμες από θεσμούς των ΗΠΑ και της Ε.Ε. οδήγησε τις πλατφόρμες στην αυτορρύθμιση, ώστε να μην εξαναγκαστούν να παρέμβουν νομοθετικά, πιθανότατα με πιο δυσμενή τρόπο. Αυτή η πίεση οδήγησε το Facebook να δρομολογήσει το πρώτο πρόγραμμα επαλήθευσης ειδήσεων, το Third Party Fact Checking Program (3PFC), για να αποτρέψει τον κρατικό έλεγχο και, φυσικά, για δική του άμυνα, καθώς η πλήρης απουσία ελέγχου θα οδηγούσε στη σταδιακή απαξίωση της ίδιας της πλατφόρμας με τη μετατροπή της σε ψηφιακή χωματερή. Νέοι καιροί, νέα προβλήματα… Αν οι fact checkers κάνουν καλά τη δουλειά τους, η χρησιμότητά τους είναι αυτονόητη. Γι’ αυτό και είναι προτιμότερο, αντί για αφορισμούς, να δούμε πώς θα κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους.

Ο καθένας μπορεί να ζει όπως επιθυμεί, έχεις όμως το δικαίωμα να κρίνεις τη δουλειά του.

απ ο τ ην αρετ ή γ εωργ ι λ ή

Καμία επαγγελματική καταξίωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κενό πολιτικής και, όσο επιτυχημένος κι αν είσαι στην καριέρα σου, οι συμψηφισμοί δεν είναι αποδεκτοί.

Η Αρετή Γεωργιλή είναι σύμβουλος επικοινωνίας, διαχειρίστρια του ακτιβιστικού βιβλιοπωλείου Free Thinking Zone και regional leader της οργάνωσης Lean in Hellas που ασχολείται με την ισότητα και την ενδυνάμωση των γυναικών.

ον κ. Μακρόπουλο ομολογώ ότι δεν τον γνώριζα, ούτε είχα ακούσει ή διαβάσει κάτι για εκείνον, παρότι παρακολουθώ αρκετά και τα πολιτικά και τα επιχειρηματικά πράγματα. Πέφτοντας επάνω στα σχόλια διαφόρων στα κοινωνικά δίκτυα, τον αναζήτησα και διαπίστωσα με μεγάλη μου έκπληξη ότι πρόκειται για τον αντιδήμαρχο Ανάπτυξης και Επιχειρηματικότητας του δήμου Αθηναίων. Πώς είναι δυνατόν, σκέφτηκα, να γνωρίζω ακριβώς, σε καθημερινή βάση, ποιο σοκάκι πλύθηκε, ποιο πλατειάκι καθαρίστηκε, ποια γωνιά της πόλης μας έγινε περισσότερο πράσινη και να μην έχω μάθει τίποτα για την ανάπτυξη της πόλης; Ήδη, περίπου δεκαοκτώ μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του, δεν έχω διαβάσει κάτι για το πώς θα στηριχτεί η επιχειρηματικότητα, η νεοφυής επιχειρηματικότητα, πώς θα τονώσουμε την αγορά στα Πατήσια, πώς θα χτίσουμε κυψέλες επιχειρηματικότητας στο Μεταξουργείο, πώς θα μετατρέψουμε την Αθήνα στη Silicon Valley των Βαλκανίων, και γιατί όχι της Ευρώπης, κάτι, τέλος πάντων, για το πώς θα κάνει η Αθήνα μας τη μετάβαση στη νέα εποχή της ως μια ευρωπαϊκή μητρόπολη. Από περιέργεια και γιατί δεν θέλω να αδικώ κανέναν, γκούγκλαρα λίγο, ρώτησα λίγο, λίγα πράγματα βρήκα. Θα μου πείτε, μπορεί ο άνθρωπος να έχει σχεδιάσει μια σούπερ στρατηγική ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων στην πόλη μας και απλώς να μην το έχουμε μάθει ακόμη ή να μην το έχω μάθει εγώ. Πολύ σωστά. Μπορεί. Θα προτιμούσα, όμως, να έχω μάθει ποιος είναι ο κ. Μακρόπουλος από τέτοιες ειδήσεις, να διάβαζα αναρτήσεις με ανάλογο περιεχόμενο. Θα προτιμούσα να ήμουν στα σχόλια από κάτω και τώρα να καβγάδιζα με κάποιον/-α για να υπερασπιστώ το σχέδιο και το όραμά του για την πόλη μας. Σαφέστατα, ο καθένας και η καθεμία έχει το δικαίωμα να γράφει ό,τι θέλει στο προσωπικό του/της προφίλ και καθόλου δεν θέλω να έχω τον ρόλο της αστυνομικού των τοίχων – και ούτε θα έπρεπε να τον έχει κανένας. Επιπλέον, καθόλου δεν με ενδιαφέρει η περιουσία του, ούτε φθονώ τα πλούτη του. Μακάρι ο άνθρωπος να ’ναι καλά, να κάνει άλλα τόσα και να ζει όπως ακριβώς εκείνος επιθυμεί. Αλλά η θέση του κ. Μακρόπουλου είναι πολιτική και η ανάπτυξη του δήμου Αθηναίων περνάει αναγκαστικά και από τα Πατήσια, και από το Μεταξουργείο, και από τον Βοτανικό, και από κάθε υποανάπτυκτη γειτονιά που υποφέρει, και από κάθε δρόμο της Αθήνας που στη γωνιά του θα βρεις έναν άστεγο. Όχι, δεν ηθικολογώ, ούτε ο στόχος αυτού του κειμένου είναι να αναδείξει οποιαδήποτε ταξική διαφορά ή έλλειψη ενσυναίσθησης από την πλευρά του κ. Μακρόπουλου απέναντι στις παραμελημένες περιοχές του δήμου μας και στους συμπολίτες μας που υποφέρουν, ειδικά μέσα σε αυτήν τη δοκιμασία που περνάμε. Αν δεν το καταλαβαίνει ο ίδιος, δεν θα του το υποδείξω εγώ. Αυτό που έχω το δικαίωμα, όμως, να κρίνω είναι τη δουλειά του. Και ο κ. Μακρόπουλος οφείλει στους πολίτες που τον ψήφισαν να την κάνει και να τους ενημερώνει γι’ αυτήν. Όσο η προσωπική του ατζέντα υπερτερεί της πολιτικής, τα πράγματα δυσκολεύουν. Καμία επαγγελματική καταξίωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κενό πολιτικής και, όσο επιτυχημένος κι αν είσαι στην καριέρα σου, οι συμψηφισμοί δεν είναι αποδεκτοί. Το μεγάλο κρίμα, ωστόσο, δεν είναι για τον ίδιο τον κ. Μακρόπουλο αλλά για τους άλλους αντιδημάρχους που πραγματικά οργώνουν, σπιθαμή προς σπιθαμή, κάθε μέρα αυτή την πόλη για να την έχουν καθαρή, ασφαλή, όμορφη και πολιτισμένη και το χαίρονται με την καρδιά τους, χωρίς να νοσταλγούν κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Γράφοντας αυτά, θυμήθηκα ένα πολύ όμορφο σημείο στο βιβλίο του Μαξ Βέμπερ Η πολιτική ως κάλεσμα και ως επάγγελμα (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Δώμα), στο οποίο ο Βέμπερ εξετάζει τη διάκριση μεταξύ ηθικής του φρονήματος και ηθικής της ευθύνης. Λέει συγκεκριμένα: «Μόνο όποιος είναι βέβαιος πως δεν θα συνθλιβεί όταν ο κόσμος, από τη δική του τη σκοπιά ιδωμένος, αποδειχθεί πολύ μωρός ή ποταπός για όσα αυτός θέλει να του προσφέρει, μόνο όποιος, με όλα αυτά αντιμέτωπος, μπορεί να πει “και όμως!”». Του το προτείνω ανεπιφύλακτα!

απ ό τ ο ν γ ι άν ν η κων σταν τ ι ν ί δη, φωτ ο γ ραφι εσ: π αρι ς τα β ι τ ι α ν

91 λεπτα με τη

Χλόη Ομπολένσκι Αναγκαστική απόσπαση της παγκοσμίου φήμης σκηνογράφου από τη δουλειά της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με την ολοκλήρωση της οποίας ασχολείται πυρετωδώς, για μια μεστή προ-παρουσίασή της στη LiFO.

«φτιάχνουμε μια ατμόσφαιρα, ένα σύννεφο! πώς αλλιώς να το πω;» ήταν τα τελευταία λόγια της κ. Ομπολένσκι που κατέγραψε το δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο και η απάντηση σε αυτά θα ήταν: «Συγχαρητήρια, το έχει πετύχει ήδη! Είναι ξεκάθαρο, κι ας μην έχουν ολοκληρωθεί ακόμη οι εργασίες». Βέβαια, της συνάντησης προηγήθηκε η υπερπήδηση ελαφρών εμποδίων, καθώς το Μέγαρο Σταθάτου βρίσκεται αυτές τις μέρες σε κατάσταση προχωρημένου εργοταξίου, με δεκάδες υπέροχα λεπτόλιγνα δοκαράκια από πανέμορφο λευκότατο και τρυφερό ελατάκι διατομής 2x5 εκατοστών να κείτονται παντού ριγμένα, σαν τα ξυλάκια του παιχνιδιού Μικάντο, και να μοιάζουν σαν να εκλιπαρούν με ανυπόμονες, λεπτές φωνούλες: «Εδώ

είμαστε! Πιάστε μας και συνδέστε μας το ένα με το άλλο! Θέλουμε ενωμένα να γίνουμε οι αφανείς άτλαντες που θα στηρίξουμε τη μεταμόρφωση αυτών των αιθουσών». Διότι ακριβώς μια μεταμόρφωση «κατασκευάζεται» στον κάτω όροφο του Μεγάρου Σταθάτου και όσοι είναι εξοικειωμένοι με τη μορφή των εκεί εκθεσιακών χώρων του θα εκπλαγούν με τις αλλαγές που θα αντικρίσουν. «Κι όμως, δεν θα έχει μπει ούτε πινέζα στους τοίχους. Ακολουθούμε τη λογική του “box in a box”, δηλαδή κατασκευάζουμε ένα “κουτί”, που είναι το σκηνικό, μέσα στο “κουτί”, που είναι καθεμία από τις αίθουσες στις οποίες θα απλώνεται η έκθεση. Και κάθε κουτί που φτιάξαμε το έχουμε ενοποιήσει με την οροφή, η οποία είναι η κανονική του κτιρίου» λέει η κ. Ομπολένσκι.

3.12.20 – lifo

15

talk

91 λεπτά με τη Χλόη Ομπολένσκι

town

INFO «Αρχαιολατρία και Φιλελληνισμός. Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου» Επιμέλεια: Δρ. Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, ιστορικός τέχνης, καθηγητής Νίκος Χρ. Σταμπολίδης, Δ/ντης Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Διαμόρφωση εκθεσιακού χώρου: Χλόη Ομπολένσκι Μουσειογραφικός σχεδιασμός: Ανδρέας Γεωργιάδης Aπό 10/12/2020 έως 05/04/2021 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης www.cycladic.gr

16 lifo – 3.12.20

Όλα προχωρούν με απόλυτη συνέπεια στο προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα, δηλαδή ως εάν να μην υπήρχε lockdown που θα παραταθεί και να επρόκειτο να γίνουν κανονικά, στις 10 Δεκεμβρίου, τα εγκαίνια της έκθεσης «Αρχαιολατρία και Φιλελληνισμός. Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου», στην οποία θα παρουσιαστούν σημαντικά ευρωπαϊκά έργα (ελαιογραφίες, εξαιρετικές πορσελάνες και γλυπτά) του 19ου αι. σε διάλογο με αρχαία αριστουργήματα και επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Φανής-Μαρίας Τσιγκάκου και του καθηγητή Ν. Χρ. Σταμπολίδη. «Η πολύ αγαπητή μου φίλη Φανή Τσιγκάκου μου συνέστησε τον Ανδρέα Γεωργιάδη ως συνεργάτη σε αυτήν τη δουλειά. Και δέχτηκα με πολλή χαρά, διότι έτυχε να έχουμε τόσο πολλά κοινά ενδιαφέροντα. Ασχολούμαστε με αυτή την έκθεση 14 μήνες εντατικά και ήταν ευτυχής η συνεργασία, γιατί συμπληρώνει ο ένας τον άλλον και τον στηρίζει, ειδικά όποτε ο ένας εκ των δύο βρίσκεται στα πατώματα και ο άλλος στον ουρανό» λέει η κ. Ομπολένσκι. Και ο κ. Γεωργιάδης, που «κατάγεται» από τη ζωγραφική, αλλά ασχολείται πια πολύ με τη σκηνογραφία και τον σχεδιασμό εκθέσεων, συμπληρώνει: «Εγώ επεμβαίνω κυρίως στο σκέλος του μουσειογραφικού σχεδιασμού, αλλά βέβαια ο κοινός μας στόχος είναι να δημιουργείται η εντύπωση στον επισκέπτη ότι επιστρέφει στον 19ο αι.». Οι αρχαιότητες που θα παρουσιαστούν είναι μόλις έξι σε σύνολο περίπου σαράντα πέντε εκθεμάτων. Η ελληνική τέχνη του 19ου αι. εκπροσωπείται από ακρόπρωρα πλοίων και ένα κέντημα, δηλαδή κυρίως από λαϊκή τέχνη. Το «κύριο πιάτο» της έκθεσης συνιστά η ευρωπαϊκή ζωγραφική, που θα προσφέρει στον επισκέπτη μια ευκαιρία να συλλάβει το πώς αντιλαμβάνονταν τον απόηχο της Επανάστασης του ’21 και πώς τον αποτύπωναν Γάλλοι και Γερμανοί καλλιτέχνες, οι οποίοι παρουσίαζαν τα πράγματα μέσα από τον ενθουσιασμό και τη συμπάθειά τους για τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων. Κατά τα άλλα, η μεταμόρφωση των εκθεσιακών χώρων του Μεγάρου Σταθάτου περιλαμβάνει πολλή καλλιτεχνική χειρωναξία. Δεν υπάρχει πουθενά πλαστικό χρώμα, όλα φτιάχνονται με σκόνες αγιογραφίας και προσήλωση στην τεχνική της φρεσκογραφίας (affresco). Το στοίχημα είναι ο επισκέπτης να μην μπορεί να διακρίνει ότι τα στοιχεία αυτά αποτελούν μέρος του σκηνικού και να πιστεύει ότι ανήκουν στο κτίριο εκ κατασκευής του. Και το στοίχημα αυτό είναι γεγονός ότι κερδίζεται. «Δεν θέλαμε να παρουσιάσουμε μια σκηνογραφία που θα εκπλήσσει, θέλαμε μόνο να φτιάξουμε μια ατμόσφαιρα, χάρη στην οποία το κοινό θα μπορέσει να κοιτάξει τα έργα με ηρεμία και να καταλάβει όχι μόνο ότι τα εκθέματα είναι της εποχής του ρομαντισμού αλλά και τι από αυτά είναι βυρωνικό ή ολίγον προ-βυρωνικό» λέει η κ. Ομπολένσκι, η οποία με κάθε ευκαιρία επανέρχεται στο ότι η πρόθεση είναι ο ατμοσφαιρικός χώρος που δημιουργούν στο Μέγαρο Σταθάτου να εκχωρεί την πρωτοκαθεδρία στα εκτιθέμενα έργα, για να παραδώσουν από μόνα τους την αλήθεια τους στον επισκέπτη. Κάθε διατύπωση των σκηνογραφικών προθέσεών της αναδεικνύει το τακτ που τη διακρίνει γενικότερα και το οποίο δεν φαίνεται ούτε στιγμή να παρακρατεί κάτι από την ευθύτητα του λόγου και της απεύθυνσής της. «Δεν αισθάνομαι ότι έχω ζήσει έξω, κι ας έχω ζήσει στο εξωτερικό όλη μου τη ζωή – από 11 χρόνων. Όμως δεν αισθάνομαι

ξένη. Δεν αισθάνομαι ότι έχω αποξενωθεί από τον τόπο αυτόν» τονίζει, αναφερόμενη στο ότι μαθήτευσε εσωτερική σε σχολείο στην Αγγλία και αργότερα σπούδασε στο Παρίσι, που παραμένει ο κύριος τόπος διαμονής της μέχρι σήμερα. Ξεκίνησε την καριέρα της στη σκηνογραφία ως βοηθός της Λίλα ντε Νόμπιλι. Στην πορεία συνεργάστηκε σταθερά και για περισσότερα από είκοσι χρόνια με τον σπουδαίο Πίτερ Μπρουκ αλλά και με άλλες σημαντικές μορφές της σκηνοθεσίας του θεάτρου και της όπερας, όπως είναι, για παράδειγμα, η Αγγλίδα Ντέμπορα Ουόρνερ. Στην Ελλάδα συνεργάστηκε κυρίως με τον αείμνηστο Λευτέρη Βογιατζή σε σημαντικές παραστάσεις του, όπως το 2005, σε εκείνη του έργου του Γιώργου Διαλεγμένου Bella Venezia. «Το θέατρο δεν χαρίζει κάστανα, το ξέρετε, ιδίως όταν δεν πρόκειται για κάποιο μικρό θέατρο αλλά για οργανισμούς που φιλοξενούν πολύ μεγάλες παραστάσεις, όπως είναι η Σκάλα του Μιλάνου, το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, το Covent Garden στο Λονδίνο ή το άλλο θηρίο, που είναι η Metropolitan Opera στη Νέα Υόρκη. Όλα αυτά σημαίνουν ότι έχεις μια ιστορία πίσω σου και κατά συνέπεια πείρα» λέει η κ. Ομπολένσκι με αφορμή αφενός το ότι η συνεργασία της με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι η πρώτη της σκηνογραφία μουσειακής έκθεσης και αφετέρου το πώς αντιμετώπισε ειδικά προβλήματα της δουλειάς της που είδε να προκύπτουν σε αυτό το πρότζεκτ. «Αν ήμουν νέα και φρέσκια, οπωσδήποτε θα είχα πάθει κάτι, αλλά δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο» λέει και χαμογελά. Και όσον αφορά το τι είναι αυτό που η πείρα της την έχει πείσει ότι καθορίζει τα πράγματα στη δουλειά της, η απάντησή της έρχεται με ταχύτητα και δύναμη κεραυνού: «Εάν στο θέατρο δεν υπάρχει πραγματική συνεργασία, με όλη τη σημασία της λέξης, με τον σκηνοθέτη, είναι αφάνταστη η ταλαιπωρία που προκύπτει. Διότι, τελικά, η συνεργασία γίνεται ένας πόλεμος. Πρέπει να πείσετε τον άλλον. Κι έτσι, όλη η ενέργειά σας καταναλώνεται σε αυτό. Στο τέλος, εκείνος είτε δεν πείθεται είτε πείθεται για τα μισά. Κι έτσι, η συνεργασία καταντά κάτι που για μένα είναι το αντίθετο του θεάτρου. Αυτό δείχνει, επίσης, ότι καθένας απ’ όσους κάνουν θέατρο το κάνει για διαφορετικούς λόγους. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα μια μελέτη σχετικά με τον λόγο που ορισμένοι άνθρωποι ασχολούνται με το θέατρο και όχι με κάτι άλλο, καθότι στο θέατρο συναντά κάποιος μια πάρα πολύ πλατιά βεντάλια ανθρώπων. Εγώ αυτό το ανακάλυψα σιγά-σιγά και κατάλαβα ότι μόνο μέσα από μια αληθινή συνεργασία θα μπορούσα να πλησιάσω το εκάστοτε θεατρικό έργο και τη δουλειά μου για το ανέβασμά του. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο έχω συνεργαστεί με τόσο λίγους σκηνοθέτες και δημιουργούς. Χάρη σε αυτήν τη συνθήκη αναγνωρίζω τα στοιχεία πάνω στα οποία μπορώ να ακουμπήσω, να συμφωνήσω και να “συνυφάνω” με τον σκηνοθέτη, όπως έλεγε ο Λευτέρης Βογιατζής, με τον οποίον η συνεργασία μας ήταν θαυμάσια, επειδή, εν τέλει, και για τους δυο μας τα πράγματα λειτουργούσαν εντελώς πηγαία. Δεν συμφωνούσαμε σε όλα, αλλά υπήρχε αυτός ο διάλογος ο πολύ ζωντανός. Για το θέατρο ήταν το αντίστοιχο αυτού που οι πιανίστες ονομάζουν στην τέχνη τους “εκτέλεση à quatre mains” (βλ. εκτέλεση ενός κομματιού από δύο πιανίστες ταυτόχρονα στο ίδιο πιάνο). Πρόκειται για τεράστια ανάσα και χαρά».

«Δεν θέλαμε να παρουσιάσουμε μια σκηνογραφία που θα εκπλήσσει, θέλαμε μόνο να φτιάξουμε μια ατμόσφαιρα, χάρη στην οποία το κοινό θα μπορέσει να κοιτάξει τα έργα με ηρεμία και να καταλάβει όχι μόνο ότι τα εκθέματα είναι της εποχής του ρομαντισμού αλλά και τι από αυτά είναι βυρωνικό ή ολίγον προ-βυρωνικό».

Rαdio Ρlαys ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΣΥΝΑΝΤΆ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΉ ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΖΑΖ ΜΟΥΣΙΚΉ ΣΤΗ ΝΈΑ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΠΟΥ ΚΆΝΕΙ ΠΡΕΜΙΈΡΑΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΑ PODCASTS ΤΟΥ LIFO.GR

επιμελεια αφιερωματοσ: ματούλα κουστένη

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ 18 lifo – 3.12.20

ΜΕ ΤΑ ΘΈΑΤΡΑ ΚΛΕΙΣΤΆ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΎΜΗΝΗ ΑΠΟΧΉ ΑΠΌ ΤΗ ΣΚΗΝΉ ΝΑ ΔΟΚΙΜΆΖΕΙ ΤΙΣ ΑΝΤΟΧΈΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΎ ΚΌΣΜΟΥ, ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΆΛ ΑΘΗΝΏΝ & ΕΠΙΔΑΎΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΊ ΝΈΑ ΑΚΟΥΣΤΙΚΆ ΈΡΓΑ ΠΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΟΎΝ ΠΈΝΤΕ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΊ ΆΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ ΘΕΆΤΡΟΥ ΚΑΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΝ ΠΡΕΜΙΕΡΑ ΣΤΑ PODCASTS TOY LIFO.GR. επιμελεια αφιερωματοσ: ματούλα κουστένη νάσες, μισόλογα, ήχοι φυσικοί και απόκοσμοι, υπαινιγμοί, ιστορίες γεμάτες μυστήριο, νουάρ τζαζ μουσικές, πολύπλοκα φαντασιακά αστυνομικά ταξίδια. Πίσω από μικρόφωνα, χωρίς την παραμικρή εικόνα, με τη φαντασία ελεύθερη και τη δράση ανεμπόδιστη, τα κόλπα της σκηνής στερεύουν, το θεατρικό οπλοστάσιο του καθενός επιστρατεύεται και η δραματουργία ξεδιπλώνεται με μαγικό τρόπο μέσα από λέξεις και νότες. Με τα θέατρα κλειστά και την πολύμηνη αποχή από τη σκηνή να δοκιμάζει τις αντοχές του καλλιτεχνικού κόσμου, το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου ξαναδίνει το έναυσμα για να ξεκινήσουν πρόβες. Συνδυάζοντας το ραδιοφωνικό θέατρο με την αστυνομική λογοτεχνία και την τζαζ μουσική, δημιουργεί νέα ακουστικά έργα που σκηνοθετούν πέντε ξεχωριστοί άνθρωποι του θεάτρου: ο Γιάννης Χουβαρδάς απογειώνει ένα αστυνομικό διήγημα του Βασίλη Δανέλλη, ο Δημήτρης Καταλειφός παραδίδει έναν ραδιοφωνικό Φίλιππο Φιλίππου, ο Αργύρης Ξάφης αναμετριέται με τα μυστήρια του Νεοκλή Γαλανόπουλου, η Μαρία Μαγκανάρη μεταφέρει στο ραδιόφωνο ένα διήγημα της Αθηνάς Κακούρη και ο Γιώργος Κουτλής μας βυθίζει στο εγκληματικό σύμπαν της Αμάντας Μιχαλοπούλου, η οποία εδώ αποκαλύπτει την αστυνομική της πένα. Τα πέντε νέα ραδιοφωνικά αστυνομικά έργα θα κάνουν ταυτόχρονη πρεμιέρα μέσα από τα podcasts της LiFO και το greekfestival.gr, με δωρεάν ακρόαση για όλους. «Αυτή η πρωτοβουλία βασίζεται σε μια μεγάλη παράδοση, όχι μόνο ελληνική, καθώς με το ραδιοφωνικό θέατρο γαλουχήθηκαν μεταπολεμικά γενιές και γενιές. Είναι ξεκάθαρο ότι το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε μια τεράστια επιστροφή στο ακουστικό έργο. Αυτή η επικρατούσα τάση, σε συνδυασμό με την ανησυχία και τις σκέψεις που είχαμε για το πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους καλλιτέχνες που από τον Μάρτιο ζουν σε αυτή την ξηρασία, μας οδήγησε σε αυτό το νέο εγχείρημα: να φτιάξουμε έργα σκηνοθετημένα από καλλιτέχνες του θεάτρου και να συνδέσουμε το υψηλής ποιότητας δυναμικό τζαζ μουσικών που διαθέτει η χώρα μας με σύγχρονα αστυνομικά διηγήματα που, πέρα από το θεατρικό ενδιαφέρον, δίνουν και μια αίσθηση της σημερινής Ελληνικής πραγματικότητας» σημειώνει η καλλιτεχνική

διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών, Κατερίνα Ευαγγελάτου. Ένα στούντιο προβών που έχει στηθεί στην Πειραιώς, με συνθήκες υποδειγματικές, απολυμασμένα μικρόφωνα, μάσκες, αποστάσεις και rapid tests για όσους εισέρχονται στον χώρο, μετατράπηκε τις τελευταίες εβδομάδες σε θεατρικό σκηνικό, όπου κορυφαίοι ηθοποιοί (Νίκος Ψαρράς, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Θανάσης Παπαγεωργίου, Άλκης Παναγιωτίδης, Εύη Σαουλίδου, Δημήτρης Ήμελλος, Μαρία Καλλιμάνη, Νίκος Χατζόπουλος, Χάρης Φραγκούλης, Ακύλλας Καραζήσης, Κόρα Καρβούνη, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Γιάννης Νταλιάνης, Άλκηστις Πουλοπούλου, Ασπασία Κράλλη, Κωνσταντία Τάκαλου, Δημήτρης Παπανικολάου, Κώστας Μπερικόπουλος) ζωντάνεψαν με τις φωνές τους τις αστυνομικές ιστορίες. «Είναι τεράστια η χαρά να επιστρέφεις στον φυσικό σου χώρο. Νιώθω ότι συμμετέχω κι εγώ σε αυτήν τη γιορτή, όχι μόνο γιατί το Φεστιβάλ διοργανώνει αυτήν τη σπουδαία συνάντηση αλλά γιατί ως καλλιτέχνις νιώθω ξανά τη συγκίνηση της συνεύρεσης, των προβών, του αγώνα για κοινή δημιουργία με συναδέλφους. Είναι μια πολύτιμη διαδικασία, την αξία της οποίας δεν εκτιμούσαμε όσο καιρό την είχαμε» συμπληρώνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών. Ανεξιχνίαστες δολοφονίες, ερωτικά πάθη και επαγγελματικές αντιζηλίες, εκβιασμοί και οικονομικές δολοπλοκίες, ιδιόρρυθμοι ντετέκτιβ και ψυχολογικά ασταθείς ήρωες, γοητευτικές περσόνες που κρύβουν αθέατες, σκοτεινές πλευρές ντύνονται με ήχους τζαζ και εξελίσσουν την παράδοση του ραδιοφωνικού θεάτρου, μετακινούν το επίκεντρο από την εικόνα στον ήχο και διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. «Δεν ξέρω αν αυτή η τάση αποδεικνύει ότι ο ήχος και η ακοή ως αισθήσεις παίρνουν τα ηνία σε σχέση με την εικόνα, την αποθέωση της οποίας ζούμε εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Είναι, όμως, ένα είδος ανεξερεύνητο, μαγικό, που αφήνει χώρο ελεύθερο για δημιουργικό ψάξιμο. Τα αστυνομικά υπήρξαν πάντα η αδυναμία μου και ταυτόχρονα η μνήμη μου είναι γεμάτη ηχητικές αναφορές και αφηγήσεις. Είναι ένας μοναδικός τρόπος επικοινωνίας, που σου αφήνει τη φαντασία ελεύθερη, που διευρύνει τη σχέση με τη μουσική, τον χώρο, το κείμενο» λέει η Κ. Ευαγγελάτου, αφήνοντας υποσχέσεις: «Τα Radio Plays θα συνεχίσουν με διαφορετικό θεματικό κύκλο κάθε φορά».

Για το artwork του αφιερώματος και των ψηφιακών αφισών του κάθε έργου εμπνευστήκαμε από το έργο της ζωγράφου Hilma af Klint.

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

ο δημήτρης καταλειφός σκηνοθετεί το έργο του φίλιππου φιλίππου

Σ

τα κλαδιά των δέντρων της πλατείας φωλιάζουν κορυδαλλοί. Στα στριμωγμένα διαμερίσματα των πολυκατοικιών ζουν φοιτητές, νοικοκυρές με μπικουτί, απόστρατοι στρατηγοί με τις οικιακές βοηθούς, συνταξιούχοι του Δημοσίου (δάσκαλοι, στρατηγοί, εφοριακοί), υπάλληλοι του ΟΤΕ, της ΔΕΗ, του ΗΣΑΠ. Στα σοκάκια, Αφρικανοί αστρολόγοι διαφημίζουν την πολυετή τους εμπειρία. Τα πολλαπλά ενοικιαστήρια διαταράσσουν τις ισορροπίες στην περιοχή, το κλίμα για τους αλλοδαπούς έχει γίνει βαρύ, οδοί φανερώνουν πως τριγυρνάμε σε μία από τις πλέον πολύβουες και πολυεθνικές γωνιές της Αθήνας. Είναι άνοιξη, οι γλάστρες στα μπαλκόνια έχουν ανθίσει, αλλά στην Πατησίων η κίνηση είναι μεγάλη και οι ασυνήθιστοι επισκέπτες στη γειτονιά (αστυνομικοί, ιατροδικαστές, φωτογράφοι, ο πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Πάνος Σόμπολος και μερικοί ακόμα δημοσιογράφοι) μαρτυρούν το αιματηρό σκηνικό. Αυτό είναι το αστικό πλαίσιο στο οποίο ξετυλίγεται η υπόθεση των Κορυδαλλών της πλατείας Αμερικής του Φίλιππου Φιλίππου, που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καταλειφός. Πρωταγωνιστής, ο δημοσιογράφος Τηλέμαχος Λεοντάρης, κεντρικός ήρωας σε πολλά μυθιστορήματα του συγγραφέα (Η κόρη του εφοπλιστή, Το χαμόγελο της Τζοκόντας, Αντίο, Θεσσαλονίκη, Ο άντρας που αγαπούσαν οι γυναίκες). Ο Λεοντάρης ξυπνάει ένα πρωί μαθαίνοντας πως η γειτόνισσά του Μάρθα Λύτρα έχει βρεθεί δολοφονημένη στο διαμέρισμά της. Σπρωγμένος από το ανεκπλήρωτο ερωτικό του ενδιαφέρον για τη Μάρθα και από το δημοσιογραφικό του δαιμόνιο, αποφασίζει να διαλευκάνει τον φόνο της. Στην αναζήτησή του συνεισφέρουν οι γείτονες της πολυκατοικίας, που με κάθε πληροφορία συμπληρώνουν το ψηφιδωτό του εγκλήματος, όπως και διάφοροι ύποπτοι από το ευρύτερο περιβάλλον του θύματος. Φαίνεται, όμως, πως είναι πολλοί εκείνoι που αναζητούν την αλήθεια. Κι όταν τελικά αυτή αποκαλυφθεί, θα επαναφέρει το κελάηδισμα των κορυδαλλών στην πλατεία του κέντρου της Αθήνας. «Βρισκόμαστε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, σε μια γειτονιά του κέντρου της Αθήνας, σε μια εποχή που, αν θυμάστε, υπήρχαν αυτές οι ομάδες των Ρομπέν των Δασών που έμπαιναν στα σούπερ μάρκετ και απαλλοτρίωναν προϊόντα που στη συνέχεια μοίραζαν. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή, συμβαίνει ένα διπλό έγκλημα. Ο δημοσιογράφος (Δημήτρης Καταλειφός) που έτυχε να είναι γείτονας και γνωριζόταν με το θύμα κινητοποιείται, για προσωπικούς λόγους, και ερευνά την υπόθεση, καθώς δεν πείστηκε από το βιαστικό πόρισμα της αστυνομίας που απέδωσε τη δολοφονία σε ληστεία. Οι υποψίες του, καθώς προχωράει η έρευνα, επιβεβαιώνονται, σχέσεις και πρόσωπα προστίθενται στην πλοκή με τρόπο τέτοιον που ο θάνατος δίνει τη θέση του σε νέα πράγματα που γεννιούνται. Να, όπως αυτή η νέα ραδιοφωνική πρωτοβουλία που γεννιέται εν μέσω πανδημίας» εξηγεί ο Δημήτρης Ήμελλος, που σε αυτό το ραδιοφωνικό μυστήριο υποδύεται τον αδερφό του θύματος, έναν μικροαστό πνιγμένο στα χρέη, που προσπαθεί να γλιτώσει με μικροαπατεωνιές. Συγχρόνως, εμπλέκεται στην ιστορία και μαζί με τους υπόλοιπους γείτονες προσπαθεί να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα. «Ο κοινός παρονομαστής στα έργα των Radio Plays είναι το αίνιγμα και η πρωτότυπη τζαζ μουσική. Στους Κορυδαλλούς, όμως, είναι ιδιαιτέρως τονισμένο το λυρικό στοιχείο, καθώς η υπόθεση εμπεριέχει ρομαντισμό, ερωτισμό και μεγάλες δόσεις αναμνήσεων» λέει ο Δημήτρης Τσάκας, που έντυσε μουσικά τόσο το διήγημα του Φίλιππου Φιλίππου όσο και τον Ξένο της Αθηνάς Κακούρη, που σκηνοθετεί η Μαρία Μαγκανάρη. «Παρότι δεν έχω μεγάλη εμπειρία στο είδος, η έλλειψη εικόνας δεν λειτούργησε περιοριστικά για μένα αλλά απελευθερωτικά, γιατί η απουσία σε αναγκάζει να βάλεις το μυαλό και τη φαντασία να δουλέψουν, να σκεφτείς διαφορετικά μια κατάσταση, να δεις με τον δικό σου τρόπο μια εικόνα, να δώσεις έμφαση στο κείμενο και να μεταφράσεις την ατμόσφαιρα του διηγήματος με νότες. Άλλωστε, για εμάς, τους μουσικούς, το ραδιόφωνο συνδέεται άμεσα με τη δουλειά μας. Στους Κορυδαλλούς της πλατείας Αμερικής κάθε ηθοποιός ερμηνεύει δύο ή και τρεις ρόλους. Έτσι, οι φωνές μοιράζονται σε πρόσωπα με τρόπο τέτοιον ώστε να καλυφθεί η πολυπλοκότητα της υπόθεσης αλλά και οι ετερόκλητοι χαρακτήρες που παρελαύνουν από το διήγημα. Έχοντας μια σχετική εμπειρία από σπικάζ, ντουμπλάζ αλλά και εκφωνήσεις σε ντοκιμαντέρ, ο Δημήτρης Ήμελλος παραδέχεται πως η ραδιοφωνική εμπειρία θυμίζει πολύ κινηματογραφικό γύρισμα, με τη διαφορά ότι η αφήγηση και το χτίσιμο του χαρακτήρα δεν γίνονται κοιτώντας την κάμερα αλλά μιλώντας σε ένα μικρόφωνο. «Έχω τρομερές αναμνήσεις ως ακροατής από το θέατρο στο ραδιόφωνο. Μικρός περίμενα ανυπόμονα να έρθει η στιγμή για την επόμενη μετάδοση. Ήταν όμως άλλες εποχές και ο ήχος σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα. Ως παλιότερος, δεν έζησα την έξαρση της εικόνας και των κινουμένων σχεδίων. Ανήκω στη γενιά της ηχητικής εικόνας, που το παραμύθι ερχόταν μέσα από δίσκους, μπομπίνες, ηχητικές αφηγήσεις και το ραδιοφωνικό θέατρο θύμιζε pop-up βιβλία που τα ανοίγεις και από τις σελίδες ξεδιπλώνεται ένας ολόκληρος κόσμος από σχήματα και τρισδιάστατες εικόνες. Γενικά, νιώθω λίγο σαν να μεταφέρομαι πίσω στον χρόνο, γιατί όλοι αφηγηθήκαμε κάποτε ένα παραμύθι σε κάποιον».

οι κορυδαλλοί της πλατείας αμερικής Του Φίλιππου Φιλίππου Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καταλειφός Με τους: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Δημήτρη Ήμελλο, Μαρία Καλλιμάνη, Στέλλα Κρούσκα, Γιάννη Νταλιάνη, Γιάννη Τσορτέκη μουσική σύνθεση: Δημήτρης Τσάκας Παίζουν οι μουσικοί: Δημήτρης Βερδίνογλου (πιάνο), Κίμωνας Καρούτζος (κοντραμπάσο), Παναγιώτης Κωστόπουλος (ντραμς), Δημήτρης Τσάκας (σαξόφωνο)

πρεμιέρα

Τρίτη 8/12

οι κορυδαλλοί της πλατείας αμερικής

στο lifo.gr και στο greekfestival.gr

3.12.20 – lifo

19

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ ο ξένος Της Αθηνάς Κακούρη σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη με τους: Ανθή Ευστρατιάδου, Σύρμω Κεκέ, Ασπασία Κράλλη, Δημήτρη Ντάσκα, Εύη Σαουλίδου, Νίκο Ψαρρά μουσική σύνθεση: Δημήτρης Τσάκας παίζουν οι μουσικοί: Κώστας Κωνσταντίνου (κοντραμπάσο), Κωστής Χριστοδούλου (πιάνο), Ιάσονας Wastor (ντραμς), Δημήτρης Τσάκας (σαξόφωνο)

πρεμιέρα

Τρίτη 15/12 στο lifo.gr και στο greekfestival.gr

ο ξένος 20 lifo – 3.12.20

η μαρία μαγκανάρη σκηνοθετεί το έργο της αθηνάς κακούρη

Ε

νας αγαπημένος αστυνομικός ήρωας, εικόνες γνώριμες, βγαλμένες από το αστυνομικό δελτίο της εποχής μας, εύθραυστες, σκοτεινές οικογενειακές ισορροπίες και για πρωταγωνιστές χαρακτήρες της ελληνικής επαρχίας: ένας μετανάστης που αναζητά εργασία, μια δυναμική και στριφνή αγρότισσα που κοπιάζει να διατηρήσει τα κεκτημένα και η παλαβιάρα κόρη της. Χαρακτηριστική περίπτωση κειμένου στο πλαίσιο του οποίου το αστυνομικό διήγημα ανοίγεται στα ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας, ο Ξένος της Αθηνάς Κακούρη εκτυλίσσεται σε γνώριμο επαρχιακό περιβάλλον, όπου ο αγαπημένος ήρωας της συγγραφέως, αστυνόμος Γεράκης (Νίκος Ψαρράς), προσπαθεί να διαλευκάνει τον θάνατο ενός μετανάστη (Δημήτρης Ντάσκας) που βρίσκεται νεκρός κάτω από τον υδατόπυργο ενός αγροκτήματος. Πρωταγωνίστριες στην έρευνα του αστυνόμου είναι η δυναμική και αντιπαθής ιδιοκτήτρια του αγροκτήματος Θεανώ Πετρομανώλη (Ασπασία Κράλλη) και η ψυχολογικά ασταθής κόρη της (Εύη Σαουλίδου). Θα μπορέσει ο Γεράκης να ανακαλύψει αν ο Ξένος δολοφονήθηκε ή αν η πτώση του ήταν απλώς «ένα ατύχημα»; «Το έργο γράφτηκε όταν είχαμε αρχίσει ήδη να έχουμε στην Ελλάδα έναν κινούμενο πληθυσμό από ανθρώπους που έρχονταν από διάφορα μέρη, αναζητώντας εργασία. Εμείς καλύπταμε δικές μας ανάγκες κι εκείνοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη. Προσπάθησα να περιγράψω μια γυναίκα που έχει μείνει μόνη με την παλαβιάρα κόρη της Νεφέλη και αγωνίζεται να κρατήσει ένα μεγάλο κτήμα, το οποίο αγαπάει πολύ. Καθώς εργατικά χέρια στο χωριό δεν υπάρχουν, αναγκάζεται να προσλάβει περαστικούς. Αυτή η απόφασή της δημιουργεί καταστάσεις που καταλήγουν να είναι εκρηκτικές» λέει η συγγραφέας του Ξένου, Αθηνά Κακούρη. Καθοδηγώντας έναν εκλεκτό θίασο ηθοποιών, η Μαρία Μαγκανάρη αναζητά μαζί τους τη λύση του μυστηρίου στο αγρόκτημα και συγκινημένη από την επιστροφή της, έστω και με αυτόν τον τρόπο, στη θεατρική δραστηριότητα, παραδέχεται: «Την πρώτη μέρα που πήγαμε στις πρόβες και αφού κάναμε όλα τα τεστ, ήθελα να βάλω τα κλάματα, συνειδητοποιώντας πως έχουμε υποστεί έναν ακρωτηριασμό από τη δουλειά μας. Δεν υπάρχει μεν το άγγιγμα ακόμα, υπάρχει όμως μια μεγάλη ανακούφιση ότι ξαναμπαίνουμε στον χώρο της δουλειάς μας και στην αναζήτηση της δημιουργίας». Διαφορετική η συγκίνηση για τη «βετεράνο» Αθηνά Κακούρη που επί δεκαετίες μελετά στα βιβλία της αστυνομικά μυστήρια. «Έχω ζήσει την εποχή που δεν υπήρχε τηλεόραση και το θέατρο στο ραδιόφωνο πρόσφερε εξαιρετικά προγράμματα. Μεταξύ αυτών και το υποδειγματικό BBC της εποχής εκείνης, το οποίο έδωσε έμπνευση σε εκατοντάδες άλλους να δοκιμαστούν στο είδος. Είναι συναρπαστικό το ότι μπορεί κανείς να ακούει μια ιστορία στο ραδιόφωνο και συγχρόνως να καθαρίζει φασολάκια ή να μπαλώνει τις κάλτσες του (αν κανείς μπαλώνει σήμερα). Η τηλεόραση σε καθηλώνει σε μια εικόνα την οποία αναγκαστικά δέχεσαι, το ραδιόφωνο σε καλεί να λειτουργήσεις με τη φαντασία σου». Τη σκηνοθέτιδα τι την ιντρίγκαρε ώστε να ασχοληθεί με αυτό το διήγημα; «Από την πρώτη στιγμή με συνεπήρε το γεγονός ότι είναι γραμμένο από μια γυναίκα συγγραφέα που από τη δεκαετία του ’50 έχει αφοσιωθεί στο αστυνομικό είδος. Το κείμενο έχει ατμόσφαιρα που έρχεται από το παρελθόν και συγχρόνως είναι πολύ σημερινή, έχει κλασική αστυνομική πλοκή, ήρωες γήινους, πολύ προσεγμένα φτιαγμένους, και στο επίκεντρο μια οικογένεια στην επαρχία, πλαίσιο το οποίο με ενδιαφέρει πολύ στη δουλειά μου. Η κοινωνική πραγματικότητα, το δίπολο μάνας - κόρης και ο τρόπος που σκιαγραφούνται οι σχέσεις καθιστούν μεγάλη πρόκληση τη ραδιοφωνική αφήγηση».

Kαταφέρνουν, όμως, μόνο οι φωνές και οι συνθέσεις του Δημήτρη Τσάκα να κάνουν γοητευτική την αφήγηση; «Από το ραδιοφωνικό θέατρο λείπει πράγματι το σώμα του ηθοποιού, η εικόνα, ο σκηνικός χώρος. Ωστόσο, κάθε φορά που στο θέατρο αφαιρούμε ένα στοιχείο (μέθοδος που συχνά ακουλουθείται και σε συμβατικές παραστάσεις), αφήνουμε χώρο στη σκέψη μας να συγκεντρωθεί και να εστιάσει σε κάτι άλλο. Τα Radio Plays είναι μια πρωτοβουλία εξαιρετικά ταιριαστή στη συγκυρία που ζούμε, δηλαδή στη ζωή μπροστά σε οθόνες. Ζητάμε από τον κόσμο να εστιάσει στον ήχο. Είναι μια διαδικασία που εμπεριέχει από τη μια την εγρήγορση για να μπορέσεις να συλλάβεις όλα τα στοιχεία που σου δίνονται και από την άλλη είναι χαλαρωτική, καθώς μπορείς να έχεις πλήρη εικόνα ενός έργου, κρατώντας τα μάτια σου κλειστά. Κατά τη γνώμη μου, η απομάκρυνση από τον ρεαλισμό δίνει σε αυτά τα έργα κάτι μαγικό».

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

ο αργύρης ξάφης σκηνοθετεί το έργο του νεοκλή γαλανόπουλου

Π

ολλαπλών αναγνώσεων ο τίτλος αλλά και το διήγημα του Νεοκλή Γαλανόπουλου, που στα χέρια του Αργύρη Ξάφη μετατρέπεται σε μια ιστορία μυστηρίου, την οποία θα καθορίσει το ραντεβού μεταξύ δύο συγγραφέων του είδους: ο νεόκοπος Ντίνος Πρωτονάριος, που ακόμα δεν έχει εκδώσει κάποιο έργο του, συναντά το ίνδαλμά του και πατριάρχη της αστυνομικής λογοτεχνίας Περικλή Δημούλη. Ξεπερνώντας το αρχικό του τρακ, του παρουσιάζει δύο αποσπάσματα διηγημάτων του, ζητώντας στην πραγματικότητα την άποψη και ενδόμυχα την επιβεβαίωση της αξίας του. Ένα παιχνίδι εξουσίας υφαίνεται, εικόνες από το εργαστήριο ενός συγγραφέα γεμίζουν τα μικρόφωνα, ενώ δύο ξεχωριστές περιπέτειες (μία για έναν εγκληματία που εξαφανίστηκε από ένα κλειδωμένο διαμέρισμα και μία ενός δολοφόνου που δραπέτευσε από ένα επτασφράγιστο κελάρι) περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την αφήγηση. «Αυτά τα έργα μάς προκαλούν να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας, διότι τα τελευταία χρόνια, με την αποθέωση της τεχνολογίας, τόσο η σκηνοθεσία όσο και ολόκληρη η ζωή μας στράφηκε στο οπτικό κομμάτι. Αφαιρώντας τελείως την ισοπεδωτική δύναμη της εικόνας, στρεφόμαστε σε ένα κομμάτι της τέχνης που αφήσαμε να ατροφήσει» λέει ο σκηνοθέτης Αργύρης Ξάφης, φανερά μαγεμένος από τη διαδικασία. «Αφού αποθεώσαμε την εικόνα, ήρθε η στιγμή να κάνουμε την ακριβώς αντίθετη διαδρομή και να γυρίσουμε στην ουσιαστική και απόλυτη αφήγηση, με όπλα μας τον λόγο, την τονικότητα, τη μουσικότητα του κειμένου, το ταλέντο του ηθοποιού. Είμαστε εδώ για να ξαναδώσουμε όχι μόνο καλές ερμηνείες αλλά και την ευλυγισία στη γλώσσα, που έχει χαθεί». Συνοδοιπόρος στην αφήγηση ένας εξαιρετικός μουσικός, ο Aλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης. «Δεν δίνεται συχνά η ευκαιρία σε κάποιον που ασχολείται με την τζαζ να συνθέσει μουσική για ένα θέμα τόσο συναρπαστικό. Υπάρχει μια μακρά, παγκόσμια ιστορία της σχέσης της τζαζ με το αστυνομικό αφήγημα, οπότε είναι μεγάλη χαρά να λαμβάνεις κι εσύ μέρος με κάποιον τρόπο σε αυτήν» παραδέχεται ο τζαζίστας που συνθέτει το ηχητικό σύμπαν του έργου. «Δεν έχω ξανακάνει κάτι ανάλογο, αλλά καταλαβαίνω ότι η μουσική σε μια τέτοια παράσταση έχει καθοριστική συμμετοχή. Είναι αυτή που ενισχύει το ενδιαφέρον του ακροατή, κρατά το σασπένς μέχρι τέλους και βοηθά τη δραματουργία. Ο ήχος υπογραμμίζει πράγματα, οπτικοποιεί καταστάσεις και συχνά, επειδή το αστυνομικό μυθιστόρημα παίζει λίγο με την αλήθεια, η μουσική χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να παραπλανήσει τον ακροατή, να τον οδηγήσει επίτηδες σε λάθος μονοπάτι και στο τέλος να δημιουργήσει μια έκπληξη, που θα είναι η λύση του μυστηρίου». Ποιο είναι το μυστήριο στην περίπτωσή τους; Μα, αν θα καταφέρει τελικά ο Δημούλης, κι εμείς ως ακροατές, να βρούμε τη λύση των αινιγμάτων αλλά και να απαντήσουμε στο αρχικό ερώτημα: τι απέγιναν οι ιστορίες του νεαρού συγγραφέα; Κατάφεραν να εντυπωσιάσουν τον καταξιωμένο συνάδελφό του; «Είτε στη σκηνή είτε στο ραδιοφωνικό θέατρο, δεν πρέπει να περιορίζεις τη φαντασία του θεατή. Οφείλεις να του δείχνεις έναν δρόμο όπου εκείνος θα περπατήσει, θα χορέψει, θα τρέξει, θα ταυτιστεί, θα αισθανθεί. Αυτό που επιπλέον συμβαίνει σε ένα ραδιοφωνικό θεατρικό είναι ότι πρέπει να τον μαγέψεις με τα λόγια σου» λέει ο σκηνοθέτης. «Συγχρόνως, εγώ από τη μεριά μου πρέπει να του περιγράψω με ήχους το σύμπαν μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία. Έναν σύνθετη η εικόνα τον στέλνει κατευθείαν στο πεδίο όπου πρέπει να κινηθεί. Όταν η εικόνα απουσιάζει, έχεις υπερβολικά πολλές εναλλακτικές μεν, αλλά στη δημιουργική διαδικασία αυτό μπορεί να είναι και τροχοπέδη, καθώς η απόλυτη ελευθερία δεν είναι πάντα εύκολα διαχειρίσιμη» εξηγεί ο συνθέτης, που αυτό το διάστημα «παλεύει» με δύο εντελώς διαφορετικά κείμενα των Radio Plays: από τη μια συνθέτει ήχους υπαινικτικούς που περιγράφουν απατεωνιές για το συγκεκριμένο έργο και συγχρόνως ντύνει με πιο dark και συναισθηματικές μελωδίες το Καλωσόρισες στην Κόλαση, γλυκιά μου που σκηνοθετεί ο Γιάννης Χουβαρδάς. Άλλωστε, για όλες τις παραγωγές το σκηνικό είναι ένα: ένας ολοκαίνουριος, άρτια εξοπλισμένος χώρος στην Πειραιώς, όπου οι πέντε «θίασοι» κάνουν τις πρόβες τους. Οι τελικές ηχογραφήσεις γίνονται στα στούντιο Antart που στεγάζονται στο παλιό κτίριο της Φίνος Φιλμ. «Εν μέσω πανδημίας, με τα θέατρα κλειστά και σε πολύ δύσκολες συνθήκες, μας δίνεται μια άρτια, γενναιόδωρη και εξαιρετικά οργανωμένη παραγωγή. Δεν έχουμε κανένα άλλοθι να μην το κάνουμε σωστά» παραδέχεται ο Αργύρης Ξάφης. «Το θέατρο στο ραδιόφωνο αλλά και η μόδα που έχει δημιουργηθεί με τα podcasts, τα οποία επέχουν πια ρόλο ηχητικών ντοκιμαντέρ, έρχονται για να μας θυμίσουν την ανάγκη να κερδίσουμε χρόνο στην καθημερινότητά μας. Το να μπορώ να ακούσω τα μεσάνυχτα θέατρο στο ραδιόφωνο ή να περάσω με μια καλή ερμηνεία τον χρόνο που είμαι κολλημένος στην κίνηση δεν θα αντικαταστήσει την ανάγκη για θέατρο αλλά θα επανακαθορίσει τη σχέση μας με το θέατρο. Κρίμα που τόσα χρόνια το αμελήσαμε λόγω ταχύτητας».

το μέλλον της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας το μέλλον της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας Του Νεοκλή Γαλανόπουλου σκηνοθεσία: Αργύρης Ξάφης με τους: Κωνσταντίνο Ασπιώτη, Αντώνη Γκρίτση, Χρήστο Κοντογιώργη, Δέσποινα Κούρτη, Κώστα Μπερικόπουλο, Δημήτρη Παπανικολάου, Νίκο Χατζόπουλο mουσική σύνθεση: Aλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης παίζουν οι μουσικοί: Κίμωνας Καρούντζος (κοντραμπάσο), Γιάννης Παπαδόπουλος (πιάνο), Γιώτης Σαμαράς (κιθάρα), Δημήτρης Τσάκας (σαξόφωνο), Ιάσονας Wastor (ντραμς) Φωνητικά: Αλεξάνδρα Λέρτα, Ιώβη Φραγκάτου

πρεμιέρα

Τρίτη 5/1 στο lifo.gr και στο greekfestival.gr

22.10.20 3.12.20 – lifo

21

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ καλωσορισεσ στην κόλαση, γλυκιά μου Του Βασίλη Δανέλλη σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς με τους: Στέλλα Βογιατζάκη, Πολύδωρο Βογιατζή, Aκύλλα Καραζήση, Δημήτρη Μπίτο, Άλκηστη Πουλοπούλου, Άντα Πουράνη, Χάρη Φραγκούλη μουσική σύνθεση: Θοδωρής Οικονόμου παίζουν οι μουσικοί: Κίμωνας Καρούντζος (κοντραμπάσο), Θοδωρής Κότσιφας (κιθάρα), Aλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης (ντραμς), Θοδωρής Οικονόμου (πιάνο), Ανδρέας Πολυζωγόπουλος (τρομπέτα) φωνητικά: Αλεξάνδρα Λέρτα

πρεμιέρα

Τρίτη 22/12 στο lifo.gr και στο greekfestival.gr

καλωσόρισες στην κόλαση, γλυκιά μου 22 lifo – 3.12.20

ο γιάννης χουβαρδάς σκηνοθετεί το έργο του βασίλη δανέλλη

Π

όρτες ανοιγοκλείνουν, τσιγάρα ανάβουν, βροχή πέφτει, αυτοκίνητα μαρσάρουν, πεζοδρόμια γεμίζουν κόσμο, μελωδίες ξεχύνονται από τα βάθη του κάτω κόσμου, ψυχολογικές μεταπτώσεις γεμίζουν τα μικρόφωνα, διεκδικήσεις και συναλλαγές δίνουν και παίρνουν. Η πρωταγωνίστρια είναι σκληρή και κυνική, αμφισβητεί τις παραδοσιακές ισορροπίες στον φαλλοκρατικό καταμερισμό των ρόλων ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι άνθρωποι που τη διεκδικούν, δε, θα την υποχρεώσουν να επιλέξει ανάμεσα στον ρεαλισμό και στην ποίηση. Με φόντο το σκοτεινό περιβάλλον ενός τζαζ κλαμπ ο Γιάννης Χουβαρδάς σκηνοθετεί το νουάρ διήγημα του Βασίλη Δανέλλη Καλωσόρισες στην Κόλαση, γλυκιά μου (αρχικά είχε δημοσιευτεί με τον τίτλο Εις το επανιδείν, γλυκιά μου), ξεδιπλώνοντας μια ιστορία με μια αναπάντεχα μεγάλη ανατροπή στο φινάλε. «Πρόκειται για ένα ελληνικό νουάρ που διαδραματίζεται στη σημερινή Αθήνα. Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι, όπως στα αντίστοιχα έργα του Ρέιμοντ Τσάντλερ μια αντρική φωνή αφηγείται συνήθως την ιστορία, εμείς έχουμε μια μοιραία γυναίκα που εξιστορεί τα γεγονότα από την πλευρά του θύτη - θύματος» λέει ο Ακύλλας Καραζήσης. «Ο δικός μου ρόλος είναι ενός πλούσιου, σκληρού τύπου που χρησιμοποιεί την Αλεξάνδρα για κονσομασιόν και έχει μαζί της οικονομικά αλισβερίσια. Κλασική περίπτωση μάτσο άντρα που θεωρεί ότι μπορεί να μπει σε ένα νυχτερινό κέντρο και με τα λεφτά του να αγοράσει ανθρώπους. Θα έλεγα ότι είμαι ο κακός της ιστορίας, αλλά μάλλον μόνο κακούς έχει η κόλαση». Ας τους δούμε έναν έναν: η ακαταμάχητη Αλεξάνδρα (Άλκηστη Πουλοπούλου), που εργάζεται στην υποδοχή του κλαμπ Blue Hell, ακροβατεί ανάμεσα στο φλερτ του επιχειρηματία Δημήτρη Σίμογλου (Ακύλλας Καραζήσης) και του συνεσταλμένου νεαρού Μάριου (Χάρης Φραγκούλης). Αφού υποκύψει στο φλερτ του πρώτου, αποκαλύπτονται τα πραγματικά της κίνητρα. Η συμπαθής, κατά τα άλλα, ηρωίδα δεν είναι παρά μια συστηματική και αδίστακτη εκβιάστρια, η οποία όμως έχει υπερεκτιμήσει τις δυνάμεις της και οδηγείται σε μια παγίδα που στο τέλος θα δούμε αν θα καταφέρει να αποφύγει. «Η πρώτη εικόνα που έχουμε για την Αλεξάνδρα είναι ότι πρόκειται για μια μυστήρια, σαγηνευτική femme fatale που τουμπάρει τους άντρες. Αρχικά, λοιπόν, ερωτεύεται τον κυνηγό και γενναιόδωρο σε... σαμπάνιες Ακύλλα Καραζήση» εξηγεί για την ηρωίδα που υποδύεται η Άλ. Πουλοπούλου. «Ωστόσο, ενώ φαίνεται να τα καταφέρνει με αυτόν τον ζόρικο τύπο, στην ιστορία προστίθεται ένας ρομαντικός νέος που μοιάζει ερωτευμένος μαζί της. Είναι ντροπαλός, προσπαθεί να διεισδύσει σε αυτόν τον άγνωστο κόσμο και μάχεται να την κερδίσει με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Είναι ένα ακόμα κλισέ της ιστορίας, μια χαρακτηριστική περίπτωση ονειροπόλου που θεωρεί ότι ο έρωτας αρκεί για να αλλάξει η ζωή». Το Blue Hell είναι η κόλαση στην οποία θα βυθιστούν όλοι, μαζί με τις επιδιώξεις τους. Σε αυτή την ιστορία μπορεί να μην υπάρχει φόνος προς διαλεύκανση, όμως το μυστήριο, η ψυχολογική βία, ο φόβος, η πάλη ανάμεσα στα δύο φύλα, οι προσωπικές ακυρώσεις και οι διαψεύσεις δεν λείπουν. «Το ενδιαφέρον για μένα στα Radio Plays είναι ότι έχουν τρεις βασικούς άξονες: την αστυνομική λογοτεχνία, τη συγγένεια με τη ραδιοφωνική αναπαράσταση και τη θεατρική διάσταση, αλλά και μια αίσθηση παλιάς ραδιοφωνικής σειράς, που μου θυμίζει κάποια έργα του Γιάννη Μαρή. Δεν είναι ακριβώς θέατρο στο ραδιόφωνο αλλά ένας ενδιαφέρων τρόπος να ξετυλίγονται αστυνομικές ιστορίες. Ελπίζω η ενδιαφέρουσα αυτή ραδιοφωνική περιπέτεια να είναι κάτι που μας κληροδότησε η πανδημία». Ο ίδιος, βέβαια, έχει μακρά εμπειρία σε εκφωνήσεις ντοκιμαντέρ και λογοτεχνικές αναγνώσεις (audio) και επιμένει ότι η φωνή συνδέεται αυτομάτως με τον ακροατή. «Το γεγονός ότι ακούς κάποιον να σου μιλά χωρίς να βλέπεις την παρουσία του δημιουργεί μια μαγική συνθήκη, σχεδόν μπορείς να ερωτευτείς κάποιον μόνο από τη φωνή. Δεν θεωρώ πιο δύσκολο το ραδιοφωνικό θέατρο, καθώς οι σκηνοθετικοί ή ερμηνευτικοί προβληματισμοί μεταφέρονται μπροστά σε ένα μικρόφωνο. Αντί να έχεις τη σκηνή, φτιάχνεις ένα περιβάλλον ηχητικό μεν, αλλά εξαιρετικά βαθύ, μέσα στο οποίο τοποθετείται η αφήγηση». Πρώτη φορά αντιμέτωπη με το ραδιοφωνικό θέατρο, η Άλκηστη Πουλοπούλου αντιμετώπισε τις δικές της προκλήσεις. «Ως σωματική ηθοποιός, διχάστηκα για το αν έπρεπε να δεχτώ. Με δυσκόλεψε η ιδέα, αλλά θεώρησα πολύ μεγάλη πρόκληση το να βρω τρόπο να φτιάξω κίνηση με τις λέξεις, να δημιουργήσω εικόνες μέσα από τον λόγο, να κινητοποιήσω άλλες τεχνικές για να ζωγραφίσω το ψυχογράφημα της Αλεξάνδρας. Ανυπομονώ όχι μόνο για τη δική μας παράσταση αλλά και για τις υπόλοιπες, γιατί, ξαφνικά, μέσα σε όλη αυτήν τη θεατρική δυστοπία που βιώνουμε, αυτά τα κείμενα μας έδωσαν μια φαντασιακή ελευθερία».

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ & ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

ο γιώργος κουτλής σκηνοθετεί το έργο της αμάντας μιχαλοπούλου

Η

χοι και γωνιές του κέντρου της πόλης, ατμόσφαιρα εφημερίδας, διάλογοι που ακούγονται σε δημοσιογραφικά γραφεία, άγχος, ανταγωνισμός, πρωτιές, διαπλοκή και προσωπικά βιώματα. Με φόντο την Αθήνα του 2008, όταν η κοινωνία, ζαλισμένη, οδηγούνταν, χωρίς να το καταλαβαίνει, σε μια κρίση με ανεξέλεγκτες μελλοντικές προεκτάσεις, μια εξαιρετικά δυναμική γυναίκα, η Δώρα, επικεφαλής σε ένα από τα πιο ζόρικα και απαιτητικά πόστα, στο Αστυνομικό Τμήμα Ομονοίας, ερευνά τη δολοφονία του διαπλεκόμενου εκδότη και διευθυντή μιας εφημερίδας. Οικείοι οι διάδρομοι και η ατμόσφαιρα της εφημερίδας για την Αμάντα Μιχαλόπουλου που έγραψε την Ανθρώπινη Συμπύκνωση και σήμερα ετοιμάζεται να την ακούσει στα Radio Plays, σκηνοθετημένη από τον Γιώργο Κουτλή, με την Κόρα Καρβούνη να φορά την αστυνομική στολή της αγαπημένης της, αποφασιστικής ηρωίδας. «Έγραψα το διήγημα το 2008, στις αρχές της κρίσης, σε μια περίοδο έντονου κοινωνικού αναβρασμού, νεοπλουτισμού και κοινωνικών αντιθέσεων, που όλοι είχαμε την εντύπωση ότι έρχονται δυσάρεστες καταστάσεις (το βλέπαμε ήδη από τις πρώτες απολύσεις), αλλά τα νερά ήταν ακόμα αχαρτογράφητα. Αποτύπωσα σε ένα αστυνομικό διήγημα όσα με απασχολούσαν εκείνο το διάστημα, διότι θεωρώ πως σε ό,τι ζήσαμε υπήρχε αστυνομική πλοκή, μάχη του καλού με το κακό, αλλά και ο φόβος μιας επικείμενης εγκληματικής ενέργειας, καθώς όλοι ξέρουμε πως η οικονομική ανέχεια και η πόλωση συχνά οδηγούν στη βία. Όσο για το δημοσιογραφικό περιβάλλον, πάντα διαλέγω πλαίσιο που γνωρίζω καλά, όπως αυτό μιας εφημερίδας, που μου είναι εξαιρετικά οικείο, από τα πολλά χρόνια που εργαζόμουν στην “Kαθημερινή”» λέει η Αμάντα Μιχαλοπούλου. Στα βαθιά, λοιπόν, βουτά και ο Γιώργος Κουτλής, ένας από τους πιο ταλαντούχους νέους σκηνοθέτες μας, αναλαμβάνοντας να σκηνοθετήσει τη σκοτεινή ιστορία. «Δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό να ασχοληθώ με κάτι τέτοιο. Με ιντριγκάρει όμως τρομερά η ραδιοφωνική σκηνοθεσία, γιατί αγωνίζομαι να βρω τρόπους να την κάνω καλά, γιατί νιώθω ότι με εξελίσσει, μου μαθαίνει πράγματα, με αναγκάζει να βρω λύσεις οι οποίες δεν έχουν σχέση με τα εργαλεία που μας έμαθαν οι σπουδές. Μπορεί το lockdown, ο χειμώνας, η αστυνομική ατμόσφαιρα και η σπιτική θαλπωρή να βοηθήσουν στη μετατροπή αυτής της προσπάθειας σε πρωτόγνωρη εμπειρία για τον ακροατή, ωστόσο νομίζω πως, πέρα από τις ανάγκες που γέννησε η πανδημία, έχουμε χρέος να επανεφεύρουμε αυτό το είδος και να το βοηθήσουμε να βρει τον χώρο του υπό οποιαδήποτε συνθήκη». Ο Σταύρος Παναγιωτόπουλος βρέθηκε νεκρός στο γραφείο του την ώρα του πρωινού καφέ και ο δολοφόνος άφησε το πτώμα με γυρισμένη την πλάτη να κοιτάζει το χιόνι που πέφτει από το παράθυρο. Η ελκυστική και έμπειρη αστυνόμος που αναλαμβάνει να διαλευκάνει την υπόθεση τυχαίνει να έχει μεγαλώσει μέσα στην εφημερίδα, ως κόρη ενός παλαίμαχου, απολυμένου από τον νεκρό, αστυνομικού συντάκτη. Μέσα από το διεισδυτικό της βλέμμα παρακολουθούμε το γαϊτανάκι των σχέσεων εξουσίας γύρω από την καρέκλα του διευθυντή, τα προσωπικά συμφέροντα, τις μυστικές συμμαχίες, τον αναβρασμό φιλοδοξιών και ματαιώσεων στο υπέδαφος του εργασιακού περιβάλλοντος. Όμως, απ’ όλους όσοι αδικήθηκαν από τον Παναγιωτόπουλο, ποιος τόλμησε να τον σκοτώσει; «Ήθελα να έχω σε αυτό το δύσκολο πόστο και επικεφαλής της έρευνας μια γυναίκα, τη Δώρα, για την οποία εκείνη τη χρονιά έγραψα συνολικά τρεις αστυνομικές ιστορίες» θυμάται η συγγραφέας του έργου. «Μου αρέσει που είναι περίεργη, έξυπνη, μεσήλιξ, λεσβία και ζει με τον πατέρα της, ο οποίος έχει Αλτσχάιμερ. Είναι συγχρόνως πολύ διεκδικητική και πολύ ερωτική και, επειδή ο πατέρας της δούλευε σε αυτή την εφημερίδα, γυρνά και η ίδια, μέσα από την έρευνα, στους διαδρόμους της παιδικής της ηλικίας. Το πρότυπο που κυριαρχεί στην αστυνομική λογοτεχνία είναι του άντρα αστυνομικού-ντετέκτιβ. Υπάρχει η θεώρηση ότι οι άντρες λύνουν το μυστήριο. Εμένα η αντιστροφή του μοντέλου με ενδιέφερε περισσότερο. Οι γυναίκες, ως προσωπικότητες αλλά και εκείνες που θαυμάζω μέσα από σειρές του είδους, όπως η αγαπημένη μου Μις Φίσερ (από την αυστραλιανή δραματική τηλεοπτική σειρά “Miss Fisher’s Murder Mysteries”), έχουν μια σπάνια πολυπλοκότητα και θεωρώ ότι δεν έχουμε ασχοληθεί μαζί τους όσο πρέπει». Η προσωπικότητα της Δώρας είναι και για τον σκηνοθέτη κομβική για τη ραδιοφωνική αφήγηση. «Δεν είναι απλώς μια αστυνομικός που λύνει ένα έγκλημα, γιατί μπλέκεται συναισθηματικά και έχει προσωπικές αναμνήσεις από τον χώρο του εγκλήματος και τους χαρακτήρες. Το ψυχογράφημά της, λοιπόν, συμβαδίζει με τη λύση του εγκλήματος. Η ιστορία δεν αναλώνεται απλώς στην ανεύρεση του δολοφόνου αλλά έχει πολύ ενδιαφέρουσες ψυχολογικές προεκτάσεις και μια ανάλυση τρισδιάστατη και θεατρική» εξηγεί ο Γ. Κουτλής. Τελικά, τι άλλο τον δίδαξε η ραδιοφωνική εμπειρία; «Μπήκα σε μια διαδικασία να παρατηρώ την αφήγηση, χωρίς να εμπλέκεται το οπτικό μου μέσο, σε μια εποχή που περνάμε τόσες ώρες σε μια οθόνη και τα μάτια είναι ο βασικός υποδοχέας για την κατανόηση μιας εμπειρίας. Το να προσπαθείς να ενεργοποιήσεις το αυτί είναι σαν να γυμνάζεις κάτι που έχει να γυμναστεί καιρό. Αυτό ακονίζει τις ικανότητές σου ως καλλιτέχνη και αρχίζεις να δουλεύεις σε πιο λεπτές δραματουργικές περιοχές. Τα Radio Plays προέκυψαν ως ανάγκη λόγω περιορισμών, αλλά έχει τρομερό ενδιαφέρον το ότι ανακαλύπτουμε τρόπους να αγγίξουμε τον ακροατή με νέα μέσα και τρόπους, πείθοντάς τον να επαναλάβει τη μοναδική ακουστική εμπειρία».

ανθρώπινη συμπύκνωση

ανθρώπινη συμπύκνωση Της Αμάντας Μιχαλοπούλου σκηνοθεσία: Γιώργος Κουτλής με τους: Κόρα Καρβούνη, Ελένη Κουτσιούμπα, Βασίλη Μαγουλιώτη, Άλκη Παναγιωτίδη, Θανάση Παπαγεωργίου, Αλέξανδρο Σιάτρα, Κωνσταντία Τάκαλου μουσική σύνθεση: Αλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης παίζουν οι μουσικοί: Δημήτρης Βερδίνογλου (πιάνο), Ανδρέας Πολυζωγόπουλος (τρομπέτα), Πέτρος Κλαμπάνης (μπάσο), Κώστας Τζέκος (κλαρινέτο)

πρεμιέρα

Τρίτη 29/12 στο lifo.gr και στο greekfestival.gr

3.12.20 – lifo

23

ΜΟΥΣΙΚΗ O ΝΕΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΜΙΛΑ ΣΤΗ LIFO.

ΛΟΥΚΆΣ ΚΑΡΥΤΙΝΌΣ ΣΤΟ ΤΙΜΌΝΙ ΤΗΣ ΠΡΏΤΗΣ ΟΡΧΉΣΤΡΑΣ ΤΗΣ ΧΏΡΑΣ

από τη ματούλα κουστένη φωτογραφίa: πάρις ταβιτιάν

24 lifo – 3.12.20

ότε θα ξανανιώσουμε τη δόνηση ενός κονσέρτου; Πόση θα είναι η απόσταση ανάμεσα στους μουσικούς; Πόσοι άνθρωποι θα τολμήσουν να μπουν σύντομα σε αίθουσες συναυλιών; Ποιες θα είναι οι απώλειες αυτής της δυστοπικής πραγματικότητας; Ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις, καλλιτεχνικά προγράμματα που έχουν παγώσει, όνειρα που πήραν μια μικρή αναβολή κι ένας ακόμα διευθυντής καλλιτεχνικού οργανισμού που παλεύει με τη δύσκολη εξίσωση της πανδημίας. Πριν προλάβει να αναλάβει και να ονειρευτεί το μέλλον του στην πρώτη ορχήστρα της χώρας, ο Λουκάς Καρυτινός ρίχτηκε σε μια μάχη από την οποία πρέπει πάση θυσία να βγει νικήτρια η μουσική. «Η ΚΟΑ ήταν ένα όνειρό μου, διότι πάντα προσδοκούσα την αφοσίωση στη συμφωνική μουσική. Ήθελα πολύ να την αναλάβω, για να έχω συχνή συναυλιακή επαφή μαζί της. Είναι η πρώτη ορχήστρα της χώρας, όχι μόνο γιατί είναι η αρχαιότερη αλλά κυρίως γιατί είναι κορυφαία σε ποιότητα. Για όσους μπορούν να καταλάβουν τη θέση ενός μαέστρου, είναι μια πολύ εύκολη ορχήστρα. Μαζί της έχω περάσει τις πιο εύκολες στιγμές μου. Ήρθα, λοιπόν, σε ένα οικείο σύνολο και το ίδιο οικείο θέλω να το κάνω στο ευρύ κοινό» λέει ο 68χρονος μαέστρος, χωρίς να κρύβει τον ενθουσιασμό του για την ανάληψη των καθηκόντων του. «Στην ΚΟΑ υπάρχει μεγάλη δυσαναλογία μεταξύ της ποιότητας που προσφέρει η ορχήστρα και της μικρής απήχησης που έχει στις ελληνικές οικογένειες. Δεν θεωρώ ότι έχει γίνει κάτι λάθος μέχρι τώρα από τους προκατόχους μου, απλώς ονειρεύομαι να τη δω να περνά σε μέγεθος άλλης τάξης. Καταλαβαίνω, βεβαίως, ότι το είδος μουσικής που υπηρετεί θεωρείται δύσκολο, αλλά κανείς εκεί έξω δεν γνωρίζει τι ψυχικό κέρδος μπορεί να αποκομίσει μπαίνοντας στο σύμπαν της συμφωνικής μουσικής». Δύσκολη, λοιπόν, αυτή η περίοδος για έναν μουσικό διευθυντή που έχει αποθεωθεί στις αίθουσες και πρέπει να συνηθίσει τα άδεια καθίσματα, να συμφιλιωθεί με τα πολύ λιγότερα αναλόγια που έχει πια μπροστά του, τις μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στους μουσικούς και το ψαλίδισμα στο ρεπερτόριο, καθώς ο κορωνοϊός καθιστά απαγορευτικά τα μεγάλα, απαιτητικά έργα και την πλήρη σύνθεση της ορχήστρας. Παρ’ όλα αυτά, επιμένει πως οι αντίξοες συνθήκες μπορούν να αποτελέσουν πηγή δημιουργικής δράσης και το αποδεικνύει εμπράκτως, αφού, εν μέσω πανδημίας, η ΚΟΑ χαρίζει ψηφιακές μουσικές εμπειρίες, παρουσιάζοντας το πρόγραμμα «(Dis)playing Attica», όπου κάθε Πέμπτη μουσικοί της ερμηνεύουν έργα μουσικής δωματίου σε διαφορετικούς εμβληματικούς χώρους της Αττικής (συντονιστείτε κάθε Πέμπτη, στις 20:00, στην ιστοσελίδα της ορχήστρας). «Η ηλεκτρονική επαφή με τη μουσική έχει πολύ θετική συμβολή όταν εξαντλείται στο επίπεδο της επικοινωνίας που μπορούμε να χειριζόμαστε. Το θέμα είναι να μη γίνεται αυτοσκοπός, να μη σε καταδυναστεύει, όπως όλες οι εξαρτήσεις, και να μην ξεχνάς τα ανθρώπινα ψυχικά ανοίγματα. Ξέρετε, όσα live streamings και να κάνουμε, το ζωντανό δεν αντικαθίσταται με τίποτα» επιμένει ο Λ. Καρυτινός. «Όσο και να υπακούμε στα υγειονομικά πρωτόκολλα, όλοι ξέρουμε πως οι παράγοντες επιτυχίας ή αποτυχίας ενός κονσέρτου είναι τρεις: ο δημιουργός, ο εκτελεστής και το κοινό. Όταν το τελευταίο λείπει, το δημιούργημα πάσχει. Η ενεργή συμμετοχή του κόσμου είναι

«Όσο και να υπακούμε στα υγειονομικά πρωτόκολλα, όλοι ξέρουμε πως οι παράγοντες επιτυχίας ή αποτυχίας ενός κονσέρτου είναι τρεις: ο δημιουργός, ο εκτελεστής και το κοινό. Όταν το τελευταίο λείπει, το δημιούργημα πάσχει».

που διαμορφώνει τα πράγματα και δημιουργεί τη μαγική στιγμή. Μαγική στιγμή στις πρόβες δεν υπάρχει, γιατί απουσιάζει ο απαραίτητος για την ολοκλήρωση ηλεκτρισμός. Ούτως ή άλλως, εγώ ποτέ δεν πίστεψα στο δόγμα “η τέχνη για την τέχνη”. Κανένας δεν θέλησε να φτιάξει ένα έργο και, αφού το ολοκληρώσει, να το καταστρέψει. Όλοι κάπου φιλοδοξούν να απευθυνθούν».

— Εν μέσω πανδημίας δεν είναι ακόμα δυσκολότερη η προσέγγιση νέου κοινού; Συμβαίνει το εξής με τους Έλληνες: κάθε φορά που ανακοινώνονται νέα μέτρα, βλέπεις τον κόσμο να δυσανασχετεί και να παραπονιέται, θεωρώντας ότι αυτά του περιορίζουν τη διασκέδαση. Θα έλεγα ότι αυτή η κοινωνία έχει μια φρενίτιδα με τη διασκέδαση, αλλά δεν ξέρει τι χάνει μένοντας εκτός της συμφωνικής μουσικής. Θεωρώ ότι η κλασική μουσική είναι ένα καθαρτήριο, ένα δυτικό επίτευγμα, το οποίο βρίσκεται στο ίδιο ύψος με τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων. Ο άνθρωπος που μπαίνει στον κόσμο της αυτομάτως δομεί έναν ολοκαίνουριο συναισθηματικό κόσμο. Το πνεύμα του κινείται μέσα σε μια σπάνια αγαλλίαση. Η μουσική σού δίνει όπλα και τεράστια δύναμη για την καθημερινότητα, κι αν τη γνωρίσει κανείς, θα δει ότι θα έχει λιγότερο ανάγκη την ανούσια διασκέδαση.

— Πόσα χρήματα λαμβάνει σε αυτήν τη φάση η ορχήστρα; Δεν θα το πιστέψετε, αλλά μόλις 500.000 ευρώ, δηλαδή τίποτα για ένα τόσο σημαντικό σύνολο. Το επιθυμητό είναι να φτάσουμε στο ποσό που παίρναμε πριν από τις μνημονιακές αφαιρέσεις. Είναι αδύνατο να στραφείς στον κόσμο με αυτά τα χρήματα. Είναι κρίμα να έχουμε ένα θαυμάσιο προϊόν και να μην μπορούμε να πούμε σε κάποιον: «Είμαστε εδώ, ελάτε και δώστε μια ευκαιρία σ’ εμάς και στον εαυτό σας να γνωρίσετε και να αγαπήσετε αυτήν τη μουσική». Η εξωστρέφεια και η επικοινωνία είναι τομείς πάνω στους οποίους θέλω να δουλέψουμε. Μια ορχήστρα δεν χρειάζεται να στρέφεται συνεχώς στα πολύ μεγάλα ονόματα, γιατί δεν είναι μόνο αυτά που προσφέρουν ψυχική αγαλλίαση. Χρειάζεται κυρίως σοβαρό budget, για να προσεγγίσεις όσο το δυνατόν περισσότερους νέους φίλους.

— Παρ’ όλα αυτά, τα διεθνή ονόματα λειτουργούν ως κράχτες για το κοινό που δεν είναι μυημένο και αναζητά ένα ερέθισμα για να μπει σε μια αίθουσα. Σωστά. Όσο έχουμε αυτά τα μεγάλα ονόματα, η αίθουσα γεμίζει. Οπότε μπαίνει στα ταμεία κι ένα μεγάλο ποσό από τα εισιτήρια που προσδοκούμε να έχουμε. Το πρόβλημα το μεγάλο είναι ότι εν μέσω πανδημίας δεν μπορούμε να γεμίσουμε την αίθουσα. Όταν η επιτρεπτή πληρότητα είναι κοντά στο 30%, δηλαδή 500 εισιτήρια, τότε οι σταρ της κλασικής μουσικής καθίστανται απαγορευτικοί.

— Άρα λέτε ότι το φετινό πρόγραμμα είναι ουσιαστικά μη υλοποιήσιμο; Το πρόγραμμα που ετοίμασε ο κ. Τσαλής είναι πραγματικά πολύ φιλόδοξο, αλλά με τίποτα δεν μπορεί να υλοποιηθεί σε όλο του το εύρος.

— Υπάρχουν σε αυτό συναυλίες και αφιερώματα σε βάθος τετραετίας. Σας δεσμεύουν; Όχι. Πολλά από αυτά που έχουν ανακοινωθεί δεν θα γίνουν. Δεν μπορώ να λάβω υπ’ όψιν ένα πρόγραμμα που φτάνει σε βάθος τετραετίας, γιατί καταλαβαίνετε ότι περιορίζουν όσα έχω στο μυαλό μου. Δεσμευτική είναι μόνο η δύναμη της μουσικής του Σοστακόβιτς, όχι ο κύκλος που έχει ανακοινωθεί.

— Έχετε προλάβει να θέσετε στο υπουργείο τα ζητήματα που σας απασχολούν; Ευελπιστώ να υπάρξει μέριμνα από την πολιτεία, διότι η ΚΟΑ υποχρηματοδοτείται και το οικονομικό ζήτημα πρέπει να συζητηθεί άμεσα. Ωστόσο,

είναι τόσο συχνές και μεγάλες οι ανατροπές που φέρνει αυτό που ζούμε, που δεν έχουμε προλάβει να κουβεντιάσουμε διεξοδικά όλα τα ζητήματα. Πιστεύω, όμως, ότι το ΥΠ.ΠΟ. καταλαβαίνει πως έχει έναν θησαυρό στα χέρια του και δεν μπορεί να τον αφήσει στην τύχη του.

— Όταν σας έγινε η πρόταση να αναλάβετε την ορχήστρα, θέσατε ως όρο μια πιο γενναία στήριξη της ορχήστρας από το υπουργείο; Όχι, δεν έθεσα κανέναν όρο. Πιστεύω όμως ότι θα τα καταφέρω.

— Η μονιμότητα έχει νόημα στην τέχνη το 2020; Ας μη μιλήσουμε για την τέχνη γενικώς αλλά για την τέχνη υπό τις ελληνικές συνθήκες. Στη χώρα μας, ναι, τη θεωρώ απολύτως αναγκαία. Οι ορχήστρες μας αυτήν τη στιγμή στελεχώνονται από εξαιρετικούς μουσικούς. Ξέρετε γιατί; Διότι, όταν πριν από καιρό το κράτος αποφάσισε να τους κάνει μόνιμους δημόσιους υπαλλήλους, αύξησε πάρα πολύ τις αποδοχές τους, για να τους επιτρέψει να είναι «μονοθεσίτες». Αυτές, λοιπόν, οι θέσεις έγιναν περιζήτητες και όλοι οι νέοι μουσικοί έφυγαν στα πανεπιστήμια του εξωτερικού για να σπουδάσουν και να τις διεκδικήσουν επιστρέφοντας. Άρα αυτήν τη στιγμή το δυναμικό μας αποτελείται από καταπληκτικούς σολίστες με αδιανόητα πτυχία απ’ όλα τα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Ήταν ευχής έργον αυτό που έγινε για την ποιοτική αναβάθμιση των ορχηστρών. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε τέτοιου επιπέδου σύνολα.

— Η πανδημία βοήθησε να βγάλουμε κι άλλα συμπεράσματα σχετικά με τις σχέσεις κράτους και καλλιτεχνικών οργανισμών; Βεβαίως. Κάτι που μάθαμε με τον χειρότερο τρόπο από τον κορωνοϊό είναι ότι τα θέατρα και οι ορχήστρες πρέπει πάση θυσία να είναι κρατικά. Βλέπετε ότι στην Αμερική, όπου η αγορά λειτουργεί με διαφορετικούς οικονομικούς κανόνες και χωρίς την κρατική υποστήριξη, τα θέατρα ανακοίνωσαν πως θα παραμείνουν κλειστά καθ’ όλη τη διάρκεια της σεζόν 2020-2021. Σε αντίθεση με την Ευρώπη, όπου μπορεί η καλλιτεχνική παραγωγή να έχει πληγεί, αλλά παραμένει παρούσα, διότι, αλλού λιγότερο κι αλλού περισσότερο, έχει την κρατική υποστήριξη, άρα μια σχετική ασφάλεια να πορευτεί σε τόσο δύσκολες περιόδους. Δεν είναι δυνατό να βλέπεις τον ναό της όπερας, τη Metropolitan, να υποκύπτει σε μια συνθήκη την οποία προφανώς κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πριν από μερικούς μήνες.

— Τα τελευταία χρόνια η ορχήστρα οδηγήθηκε σε καλλιτεχνικές επιλογές που δέχτηκαν μεγάλη κριτική (Ζέπελιν, Μπάντμιντον, κινηματογραφικές μουσικές). Τις θεωρείτε εξωστρέφεια ή υποτίμηση της ορχήστρας; Ήταν μια αναγκαία υποτίμηση. Το crossover ήταν μια επιλογή για να αυξηθούν τα έσοδά της. Είπαμε, 500.000 ευρώ δεν φτάνουν. Αυτό στο οποίο διαφωνώ, και θα προσπαθήσω να αποφύγω, είναι όλες αυτές οι συναυλίες να μπουν στο ετήσιο πρόγραμμα της ορχήστρας, κάτι που θα είναι εις βάρος της κεντρικής της στόχευσης. Σε δεύτερες ημερομηνίες, ή αν υπάρξει ανάγκη, θα μπορεί η ορχήστρα επ’ αμοιβή να συμμετέχει σε παραγωγές ιδιωτών, αλλά σίγουρα δεν θα αποτελεί σάουντρακ και crossover κομμάτι του καλλιτεχνικού της προφίλ.

— Επί σειρά ετών υπήρξατε επικεφαλής σε διάφορους πολιτιστικούς οργανισμούς. Νιώθετε ότι θυσιάσατε ένα κομμάτι της καριέρας σας για χάρη των θέσεων; Η αλήθεια είναι ότι δεν μου αρέσει το κομμάτι της διοίκησης. Μου αρέσει να διευθύνω. Πριν αναλάβω την Εθνική Λυρική Σκηνή, μου είχαν γίνει δύο φορές προτάσεις να τη διευθύνω, τις οποίες είχα αρνηθεί, γιατί ήμουν στο πικ της καριέρας μου. Επίσης, καθότι ήμουν φανατισμένος άνθρωπος, πάντοτε

έκανα εύκολα δημόσια κριτική, έπαιρνα θέση, τα έβαζα με τους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Όταν, λοιπόν, ήρθε η τρίτη πρόταση, είπα στον εαυτό μου: «Αν δεν την αποδεχτείς, δεν έχεις δικαίωμα να ασκήσεις ξανά κριτική εκ του ασφαλούς». Έτσι, έβαλα τον εαυτό μου στην ηλεκτρική καρέκλα και είδα πόσο εύκολη είναι η κρίση και πόσο δύσκολη η λήψη αποφάσεων.

— Πολλοί, πάντως, υποστηρίζουν πως η καρδιά σας ανήκει στην όπερα, καθώς εκεί έχετε δοκιμαστεί πολύ. Θυμάμαι, όταν σπούδαζα στο Βερολίνο, ο καθηγητής μάς απέτρεπε να ασχοληθούμε με την όπερα, λέγοντας: «Μην καταδεχτείτε ποτέ να διευθύνετε μέσα στο υπόγειο». Είναι, λοιπόν, μάλλον ένα παλιό απωθημένο. Θα μπορούσα να συνοψίσω την καριέρα μου σε μια φράση: «Η καρδιά μου ανήκει στην όπερα και το πνεύμα μου στη συμφωνική ορχήστρα».

— Σε αυτήν τη μακρά καριέρα, ποιο επίτευγμά σας ξεχωρίζετε; Νομίζω ότι κράτησα μια ποιότητα σε μια διάρκεια και δεν εκβίασα το να βρίσκομαι στην πρώτη γραμμή. Ήμουν πολύ πιστός και αφοσιωμένος στις παρτιτούρες και στον κόσμο μου και κατάφερα να βρίσκομαι για πολλά χρόνια σε υψηλό επίπεδο. Προφανώς, έκανα πάρα πολλά λάθη, αλλά αντιμετώπιζα πάντα τις καταστάσεις με ειλικρίνεια. Στις πρόβες συχνά εκρήγνυμαι, αλλά κανείς ποτέ δεν με παρεξήγησε, γιατί οι πάντες γνωρίζουν ότι όλη αυτή η οργή αφορά μόνο τη μουσική λεπτομέρεια.

— Τι πραγματικά πιστεύετε ότι λένε οι μουσικοί όταν γυρνάτε την πλάτη; Δεν ξέρω τι λένε, ελπίζω τα καλύτερα. Θα με πλήγωνε πάρα πολύ αν μου έλεγε κάποιος ότι του φέρθηκα άσχημα σε ανθρώπινο επίπεδο ή ότι τον αδίκησα. Η δικαιοσύνη είναι μια πολύ μεγάλη αρετή που οι καλλιτέχνες οφείλουν να έχουν.

— Τι σας ιντριγκάρει όταν διευθύνετε, το ότι υπάρχει πίσω σας ένας ολόκληρος κόσμος που περιμένει να ακούσει την απόδοσή σας ή το ότι υπάρχει μπροστά σας μια ομάδα μουσικών που περιμένει να την κατευθύνετε; Είναι φοβερό να βρίσκεσαι περικυκλωμένος από δύο τόσο ισχυρές ενέργειες. Η κινητήριος δύναμη που έχω μέσα μου την ώρα που διευθύνω είναι να ξεχάσω ότι έχουν προηγηθεί οι πρόβες και να νιώσω ότι εκείνη τη στιγμή με πρωτοβλέπουν οι μουσικοί. Θέλουν να τους οδηγήσω σε μια εκτέλεση που θα ξεφεύγει εντελώς από τη ρουτίνα. Αισθάνομαι κάθε συναυλία σαν μια λευκή κόλλα, πάνω στην οποία θα δημιουργήσουμε μια νέα δροσιά, με την ελπίδα αυτή να περάσει στο κοινό. Όταν έχεις κάνει 15 πρόβες με μια ορχήστρα και έρχεται η ώρα της συναυλίας, αλίμονο αν την αντιμετωπίσεις σαν τη 16η πρόβα. Στο κοινό δεν πρέπει να δείξουμε πόσο έχουμε κουράσει ο ένας τον άλλον στις πρόβες, αλλά να του χαρίσουμε ό,τι ωραίο του ετοιμάσαμε. Ακριβώς, λοιπόν, επειδή αποζητώ τη φρεσκάδα και τη δροσιά, πολλές φορές στις πρόβες διευθύνω συγκρατημένα. Δεν θέλω να δοκιμάζω στην αίθουσα δοκιμών τα πάντα, αλλά να εκπλήσσω τους μουσικούς μπροστά στο κοινό, να τους δημιουργώ ξάφνιασμα και να τους βλέπω να παίζουν με λαχτάρα.

Μια ορχήστρα δεν χρειάζεται να στρέφεται συνεχώς στα πολύ μεγάλα ονόματα, γιατί δεν είναι μόνο αυτά που προσφέρουν ψυχική αγαλλίαση. Χρειάζεται κυρίως σοβαρό budget, για να προσεγγίσεις όσο το δυνατόν περισσότερους νέους φίλους.

www.koa.gr 3.12.20 – lifo

25

ΣΙΝΕΜΑ

Ο

σοκόμα και τον στενό συνεργάτη του Γουέλς, τον Τζον Χάουζμαν, να τσεκάρει την πρόοδο αυτού που είχε αρχικά βαφτιστεί American και έμελλε να μετονομαστεί σε Πολίτη Κέιν. Τίποτε απ’ ό,τι είχε γράψει, πόσο μάλλον διορθώσει, μέχρι τότε δεν πλησίαζε το εύρος, την κλίμακα και το βάθος μιας ταινίας που προοριζόταν για μεγαλεία και μπελάδες. Έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες για το περιεχόμενο, την επίδραση αλλά και το παρασκήνιο της όχι και τόσο επινοημένης βιογραφίας ενός μεγιστάνα του Τύπου που καταστράφηκε θεαματικά, θύμα της αλαζονείας του αλλά και ενός συστήματος που τον ξέβρασε άγαρμπα, αφήνοντάς τον αγκιστρωμένο στο έλκηθρο των αναμνήσεών του, στον ροδανθό της παιδικής στιγμής που τον καθόρισε. Μεθοδεύτηκε μποϊκοτάζ από τα τσιράκια και τους φίλιους προς τον μεγαλοεκδότη και ο Πολίτης Κέιν βγήκε με λαβωμένη φήμη στις αίθουσες, παρά τις εγκωμιαστικές κριτικές, και ναυάγησε εμπορικά, χάνοντας τα περισσότερα Όσκαρ για τα οποία προτάθηκε με αντίπαλο το How green is my valley του Τζον Φορντ. Ο θρύλος του χτίστηκε συν τω χρόνω, κυρίως από τους θεωρητικούς που επισήμαναν την αισθητική τόλμη και την αιρετική του αναίδεια. Η Πολίν Κέιελ είχε δημοσιεύσει ένα εκτενές άρθρο στη μορφή δύο δοκιμίων το 1971 στον «New Yorker», ανατρέποντας όσα διέδιδε χαρισματικά ο Γουέλς τόσα χρόνια στις συνεντεύξεις του. Η πρύτανης των κριτικών, σε ρόλο ρεπόρτερ αυτήν τη φορά, τεκμηρίωνε πως ουσιαστικά ο Κέιν, που ήταν ο εκδότης Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, παντοδύναμος στα ’30s, γεννήθηκε ως παραλλαγή του Χερστ από τον Μάνκιεβιτς και όχι από τον Γουέλς, ο οποίος, ούτως ή άλλως, είχε καπαρώσει το credit για το σενάριο, όποιος κι αν τον βοηθούσε να το υλοποιήσει. Ο Χερστ και η ερωμένη του, Μάριον Ντέιβις, ήταν προσωπικοί φίλοι του Μάνκιεβιτς. Ο Μανκ ήταν μέλος της αφρώδους παρέας του, ένα είδος προνομιούχου γελωτοποιού που καθόταν εκ δεξιών του άρχοντα στα πολυτελή δείπνα του και άκουγε στο αυτί τα επίσης πολυτελή προβλήματά του, δίνοντας σοβαρές συμβουλές ή εκτονώνοντας το κλίμα με τις ανεξάντλητες ιστορίες του. Και ενώ θεωρητικά ο Γουέλς κυνηγήθηκε όταν ο Πολίτης Κέιν κυκλοφόρησε στα στούντιο ως μια αιρετική, ανοιχτά προσβλητική καταγγελία εκ των έσω, στην πράξη ο Μανκ ήταν εκείνος που πλήρωσε βαρύ τίμημα: ήδη περιθωριοποιημένος, έχοντας χάσει την εύνοια του Λούι Μπ. Μέγιερ, εκτοπίστηκε τελείως από το σινάφι, μπαίνοντας σε μαύρη λίστα πολύ πριν από τις προγραφές του Μακάρθι, με την κακουργηματική κατηγορία πως έφτυσε εκεί όπου έτρωγε, προδίδοντας έτσι την εμπιστοσύνη του κύκλου

ΣΤΟ MANK, ΠΟΥ ΠΡΟΒΆΛΛΕΤΑΙ ΣΕ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΠΡΕΜΙΈΡΑ ΣΤΙΣ 4 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ ΣΤΟ NETFLIX, Ο ΝΤΈΙΒΙΝΤ ΦΊΝΤΣΕΡ ΑΠΟΚΑΛΎΠΤΕΙ ΑΝΆΓΛΥΦΑ ΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌ ΔΗΜΙΟΥΡΓΌ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΉΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΠΊ ΔΕΚΑΕΤΊΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΌ ΠΡΟΝΌΜΙΟ ΤΗΣ ΙΔΙΟΦΥΐΑΣ ΤΟΥ ΌΡΣΟΝ ΓΟΥΈΛΣ.

Χέρμαν Τζ. Μάνκιεβιτς, «Μανκ» για τους (πολλούς) φίλους του, ήταν ένας wit του Μεσοπολέμου, ευφυολόγος με γρήγορη σκέψη και κοφτερή ατάκα, ικανός θεατρικός συγγραφέας, παραγωγικός αρθρογράφος και ρεπόρτερ – η ψυχή της διανοούμενης παρέας, ένας λογοτέχνης της πιάτσας, μορφωμένος, με άποψη, έξω καρδιά. Όταν μετακόμισε στη Δυτική Ακτή, υποκύπτοντας στις χολιγουντιανές σειρήνες, που έψαχναν μανιωδώς για καλούς γραφιάδες, προσκάλεσε αμέσως τα φιλαράκια του από τη Νέα Υόρκη, τον Τζορτζ Κάουφμαν, τον Μπεν Χεκτ και τους υπόλοιπους «μυθικούς» κυνικούς των εφημερίδων και του Μπρόντγουεϊ, δίνοντάς τους την υπόσχεση για χρήματα με τη σέσουλα και μια σαφώς πιο ηλιόλουστη ζωή. Στην αρχή δούλευε πολύ και έβγαζε παραπάνω από τα απαραίτητα κάνοντας τον χαριτωμένο, χωρίς να ματώνει δημιουργικά, αλλά ούτε και να βαρυγκομά. Κοινωνικός εκ φύσεως, εξαίσιος συζητητής και χαμαιλεοντικά προσαρμοστικός σε ένα περιβάλλον που απεχθανόταν και γλεντούσε εξίσου, εισχώρησε άνετα στους κύκλους της βιομηχανίας του κινηματογράφου, με βασικές έδρες την Paramount και την MGM, και έδειχνε να οδεύει ακάθεκτος προς μια ανώδυνη λήθη, ώσπου, χωρίς να το καταλάβει, βρέθηκε στα αζήτητα, την ίδια περίοδο που το παιδί-θαύμα που άκουγε στο όνομα Όρσον βρήκε στο πρόσωπό του τον ιδανικό υποστηρικτή του θεαματικού οράματός του. Ο 24χρονος Όρσον Γουέλς είχε το ελεύθερο να κάνει ό,τι επιθυμούσε στο ντεμπούτο του, με τις πλάτες του παραγωγού της RKO Τζορτζ Σέφερ. Το πρόβλημα ήταν πως δεν ήξερε να γράφει σενάρια ή, για να μην τον αδικήσουμε, δεν είχε μάθει ακόμη την τεχνική τους. Τι καλύτερο από το να προσλάβει μια πεπειραμένη και γρήγορη πένα, όπως ο Μανκ, που είχε απόλυτη ανάγκη το μεροκάματο, και να τον επιφορτίσει με τη λάντζα, αφού πρώτα του υπαγόρευε τους βασικούς άξονες του έργου που είχε στο μυαλό του. Η περίπτωση του Μάνκιεβιτς έχρηζε κανονικής επιτήρησης: μερικές εβδομάδες νωρίτερα, ο μεγάλος αδελφός του Τζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς (ο οποίος θα υπέγραφε καλόγουστα δράματα, όπως το Όλα για την Εύα, και θα αποσπούσε μια χούφτα Όσκαρ την αμέσως επόμενη δεκαετία) είχε σπάσει άσχημα το πόδι του σε αυτοκινητικό ατύχημα και με δεδομένο τον χρόνιο αλκοολισμό του, μπήκε σε πολυτελή καραντίνα την άνοιξη του 1940, σε ένα ράντσο λίγο έξω από την έρημο Μοχάβε, 80 χλμ. από το Λος Άντζελες, με μια γραμματέα, μια νο-

του. Γράφοντας το αμφιλεγόμενο άρθρο της με αφορμή τα 30 χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του Πολίτη Κέιν, η Κέιελ, υποβοηθούμενη σημαντικά από την έρευνα και τις συνεντεύξεις του καθηγητή του UCLA Χάουαρντ Σούμπερ, πυροδότησε τον υπόγειο πόλεμο ιδεών με τον συνάδελφό της Άντριου Σάρις, ο οποίος υποστήριζε σθεναρά τη θεωρία του auteur σκηνοθέτη, έχοντας αντιστοιχίσει ήδη τη γραφή του Μπίλι Γουάιλντερ και του Πρέστον Στάρτζες με εκείνη των ορμητικών εκπροσώπων της nouvelle vague. Ο νεαρός και ανερχόμενος σκηνοθέτης Πίτερ Μπογκντάνοβιτς συντάχθηκε με την πλευρά του μέντορά του (ο Γουέλς τον είχε υπό την προστασία του) και έκτοτε η βεντέτα ανάμεσα στους δύο κριτικούς δεν κόπασε. Αυτό που παρέλειψαν να σχολιάσουν οι επικριτές των βάσιμων επιχειρημάτων γύρω από την πατρότητα του Πολίτη Κέιν είναι πως ο Μάνκιεβιτς είχε αναπαραστήσει σκηνές στις οποίες ήταν μάρτυρας αλλά και προσωπικά του βιώματα, όπως όταν, στη δημοσιογραφική του φάση στη Νέα Υόρκη, είχε την πρόθεση να «θάψει» με περίσσιο βιτριόλι μια παράσταση, ρισκάροντας την άμεση απόλυσή του, αλλά σώθηκε επειδή αποκοιμήθηκε πάνω στη γραφομηχανή του και δεν έστειλε ποτέ το κομμάτι του – σκηνή που αποτυπώθηκε καταλεπτώς στην ταινία από τον ίδιο τον Γουέλς φυσικά, ο οποίος, στα επόμενα χρόνια, επέλεξε να σιωπήσει επί του θέματος. Κυρίως διαδόθηκε ότι η Κέιελ μείωσε την ταινία, ενώ αυτό που επιδίωξε ήταν να επισημάνει πως επρόκειτο για ένα αξιολογότατο ορόσημο του αμερικανικού κινηματογράφου, προτιμώντας να το εκλάβει ως πανέξυπνη κωμωδία για το σύμπαν του Τύπου και τις προεκτάσεις του, διακρίνοντας ταυτόχρονα τη γρήγορη μετάβαση της παλαιάς αυτοκρατορίας των γραμμάτων της Ανατολικής Ακτής προς την εύρωστη Δύση του multimedia θεάματος. Σε σενάριο του πατέρα του, που επρόκειτο να γυριστεί αμέσως μετά το The Game (ενώ ο Τζακ Φίντσερ, που πέθανε το 2003, ήταν ακόμη εν ζωή), ο Ντέιβιντ Φίντσερ ενδιαφέρθηκε ακριβώς για τους λόγους που ο Χέρμαν Μάνκιεβιτς έπαψε για ένα μικρό διάστημα, όσο υπαγόρευε κλινήρης και σχετικά στεγνός από το ποτό (πάντα έβρισκε ευκαιρία να ξετρυπώσει κάποιο μπουκάλι στα κρυφά), να είναι ανώδυνος παρατηρητής, μάζεψε τις πνευματικές δυνάμεις που επί χρόνια πούλαγε φτηνά, όσα χρήματα και να κέρδιζε από τις μισθωμένες υπηρεσίες του και έδειξε το πραγματικό του μέγεθος, για πρώτη και τελευταία φορά. Και ο σκηνοθέτης του Seven και του Social Network το κάνει υπέροχα, σε πλαίσιο και περιεχόμενο. Αισθητικά, πέτυχε

από τον θοδωρή κουτσογιαννόπουλο

Ο άνθρωπος που έγραψε τον 26 lifo – 3.12.20

Η Πολίν Κέιελ, η πρύτανης των κριτικών, τεκμηρίωνε πως ουσιαστικά ο Κέιν, που ήταν ο εκδότης Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, γεννήθηκε ως παραλλαγή του Χερστ από τον Μάνκιεβιτς και όχι από τον Γουέλς.

να δείξει μια ιστορία αποτυπωμένη σε περλέ, μαλακό ασπρόμαυρο, αδειάζοντας την υψηλή ανάλυση που του πρόσφεραν οι ψηφιακές του κάμερες προς όφελος ενός visual αποτελέσματος που παραπέμπει ακριβώς στην εποχή που διαδραματίζεται η ιστορία – προσθέτοντας ακόμη και τις αλλοτινές λεπτομέρειες του σελιλόιντ για όσους προσέξουν ακόμη και τις προσποιητές ατέλειες της ανασύνθεσης της φιλμικής εμπειρίας. Ειδικά στη σκηνή του πάρτι των αποτελεσμάτων των πολιτειακών εκλογών του 1934 ο οπερατέρ Έρικ Μέσερσμιντ ενορχηστρώνει βελούδινες φωταψίες στον μεγάλο χώρο και στήνει μια ελεγειακή ατμόσφαιρα αντικρουόμενων συναισθημάτων, χρησιμοποιώντας την εξαιρετικά φωτοευαίσθητη, μονοχρωματική, ολοκαίνουρια 8K Red Helium. Οι εικαστικές αναφορές διατυπώνονται στην πράξη περισσότερο ως ωδή αγάπης στον μάγο διευθυντή φωτογραφίας του Μεσοπολέμου, εκείνον που ικανοποίησε όλα τα θεωρητικά ανεφάρμοστα καπρίτσια του Γουέλς, του Γκρεγκ Τόλαντ: δεν τον μιμούνται, γι’ αυτό και δεν αποσπούν άσκοπα την προσοχή.

Ο

ήχος, καθώς και το μελαγχολικό σκορ, που έγραψε και πάλι ο Άτικους Ρος, με τον Τρεντ Ρέζνορ ακούγεται από μακριά, προσομοιώνοντας έναν αναλογικό απόηχο, απέχοντας αποφασιστικά από τη σύγχρονη εμπειρία της βύθισης του θεατή σε επιβλητικά sound designs. Με την αναμφισβήτητη δεξιοτεχνία του ο Φίντσερ μεταστρέφει την προσποίηση σε λειτουργικό σύνολο, με αιχμές τις σκηνές στο μικρό δωμάτιο στο ράντσο, όπου εργάζεται ο Μάνκιεβιτς, και στο υπερμέγεθες σαλόνι του Χερστ, που φυσικά είναι φτυστό το ογκώδες καθιστικό του Κέιν, με το τζάκι και το τεράστιο τραπέζι. Ταυτόχρονα, συμβαίνει το εξής ευτυχές παράδοξο: το Mank έχει όλα τα φόντα να είναι η πιο meta ταινία του Φίντσερ, δηλώνοντας από την αρχή πως συνδιαλέγεται με το Σινεμά και την Ιστορία, κλείνοντας το μάτι στην τέχνη μέσα από την τεχνική, αλλά τελικά αναμετριέται αποκλειστικά με το αντικείμενο, τον αθεράπευτα διψομανή και μανιακά στοιχηματζή Μάνκιεβιτς, σε μια λουσάτη, υπερπληροφορημένη ωδή σε έναν ξεχασμένο που, έστω και με το ζόρι, είπε αυτό που ήθελε, όρθωσε το ανάστημά του, ζήτησε όσα του αναλογούσαν, τιμήθηκε από τους συναδέλφους του με Όσκαρ σεναρίου και ξαναγύρισε, αθόρυβα, στη γωνιά του. Σχετικά απογοητευμένος από τη διετή πορεία του «Mindhunter», ο Φίντσερ συζήτησε με το Netflix για το Mank και η πλατφόρμα ικανοποίησε πλήρως τις απαιτήσεις του. Στην εύλογη ερώτηση αν πιστεύει πως ένα τέτοιο έργο, τόσο σινεφίλ και κινηματογραφικών προδιαγραφών, ταιριάζει οπουδήποτε αλλού εκτός της αίθουσας, ο Αμερικανός σκηνοθέτης υπερασπίστηκε την επιλογή του λέγοντας πως η οθόνη του σπιτιού δεν είναι τόσο μικρή όσο στο παρελθόν και η εμπειρία της «οικόσιτης» θέασης έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Αχός της έριδος για το ποιος ορίζεται ως κύριος δημιουργός μιας ταινίας, το Mank ξαναφέρνει στο προσκήνιο ένα πιο σύγχρονο δίλημμα: μπορεί η τηλεόραση να χωρέσει το μεγάλο σινεμά; Οπτικοακουστικός παράδεισος για τους λάτρεις του Χόλιγουντ στα καλύτερά του και όαση στην αυξανόμενη τυποποίηση του binge γούστου του μεγάλου κοινού, η ταινία για έναν αντιήρωα των κινηματογραφικών γραμμάτων δίνει την απάντηση πως τίποτε στην τέχνη δεν είναι άσπρο-μαύρο.

3.12.20 – lifo

27

q Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην πόλη των Χανίων, στην περιοχή της Νέας Χώρας, σε ένα περιβάλλον σαν αυτό που θα έπρεπε να έχει κάθε παιδί. Με τους γονείς και τους παππούδες του, που πάντα το προστάτευαν. Το περιβάλλον όπου μεγάλωσα θεωρώ ότι ήταν το ιδανικό για να με εξοπλίσει γι’ αυτά που θα συναντούσα στη ζωή.

q Αυτό που θυμάμαι, γενικότερα, από την παιδική μου ηλικία είναι ότι πάντα είχα μια λατρεία στην ταχύτητα και μια τεράστια λατρεία στη θάλασσα, που τυχαίνει να είναι μπροστά στο σπίτι μου. Κάθε μέρα, παίζοντας με τους φίλους μου, παίρναμε τα βατραχοπέδιλά μας και με την «ομάδα ΟΥΚ», που είχαμε, κάναμε καταδύσεις από τους βράχους. Ήμουν ένα παιδί ζωηρό, που έπεφτε και χτυπούσε, αλλά είχε μαζί του τους φίλους του, μια στρατιά, που τσακώνονταν με τα άλλα παιδάκια κι έπαιζαν ποδόσφαιρο. Ήταν μια πολύ ωραία γειτονιά που είχε καλά παιδιά.

q Το όνειρό μου ήταν να γίνω βατραχάνθρωπος, να μπω στο Ναυτικό και μέχρι τα βαθιά μου γεράματα να

Αστυνομικός, συγγραφέας, παραολυμπιονίκης. Γεννήθηκε στα Χανιά, ζει στα πέριξ της Ακροπόλεως.

είμαι μέσα στο νερό. Φανταζόμουν ότι το νερό δεν θα έλειπε ποτέ από τη ζωή μου.

q Η πρώτη μου επαφή με το κολύμπι ήταν όταν ήμουν πέντε ετών. Με πήγαν οι γονείς μου στο κολυμβητήριο της πόλης, που είναι 500 μέτρα από το σπίτι μας, κι εκεί ξεκίνησε η κολυμβητική σταδιοδρομία μου. Έλαβα μέρος σε πολλά κολυμβητικά πρωταθλήματα κι ας μην ήμουν γρήγορος κολυμβητής. Ωστόσο, είχα φτάσει να είμαι τρίτος στο Παγκρήτιο Πρωτάθλημα. Παίδες, στους Εφήβους, στους Νέους, και κατακτήσαμε τα πρωταθλήματα εκείνων των ετών. Οι γονείς μου με στήριξαν πάρα πολύ, γιατί από μικρός ήμουν καλός σε αυτό που έκανα. Μπορεί να μην έπαιρνα χρυσό μετάλλιο στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα της Κολύμβησης, αλλά ήθελα να ασχοληθώ πολύ με το νερό και δεν μου επέτρεψαν ποτέ να διακόψω το άθλημα.

q Το ατύχημα έγινε ακριβώς έξω από το κολυμβητήριο. Πολλοί δεν το ξέρουν αυτό.

Έβγαλα πρόσφατα μια φωτογραφία μέσα στο νερό, που είναι η προσωπική μου ευχαριστία προς την πισίνα, προς το νερό γενικότερα, γιατί επί της ουσίας δεν με άφησε ποτέ να βουλιάξω. Στο κολυμβητήριο, όπου πάω από παιδί, έμαθα να κολυμπάω, έμαθα να διακρίνομαι, έμαθα να νικάω, έμαθα να χάνω, έμαθα τα πάντα στη ζωή μου. Έξω από το κολυμβητήριο, κάποια χρόνια μετά, έχασα την ικανότητά του να περπατάω, όταν όμως ξαναμπήκα στο νερό, στο συγκεκριμένο κολυμβητήριο, ξεκίνησα να κολυμπάω πάλι και μου έδωσε εκείνο που μου πήρε απ’ έξω. Αλλά μου το έδωσε σε μια διαφορετική μορφή, πιο δυνατή, μου έδωσε την ικανότητα να κάνω τους άλλους να περπατούν και μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, να παραδειγματίζονται από τη ζωή μου, από αυτά που κάνω, τα οποία εγώ μπορεί να μην τα θεωρώ τεράστια ή μεγάλα, ή παραδείγματα ζωής, όμως κάποιοι τα βλέπουν τεράστια, τα βλέπουν ως άθλους. Και σίγουρα δεν θα είμαι εγώ αυτός που θα υποβαθμίσει αυτό που βλέπουν. Αν αυτό είναι που τους δίνει όρεξη για ζωή, τότε να τους βοηθήσω να το καταλάβουν εντονότερα.

q Ξεκίνησα να μπαίνω στην πισίνα έναν χρόνο μετά το ατύχημα, το 2008. Αυτό που μου έδωσε δύναμη δεν ήταν άλλο από την απόφαση που πήρα ο ίδιος να συνεχίσω να ζω. Δεν είναι τόσο μεγάλη όσο φαντάζεστε. Δεν θέλει τόσο πολλή δύναμη. Είναι απλώς μια επιλογή. Είχα να επιλέξω ανάμεσα στο να είμαι αδύναμος, να κάθομαι στο σπίτι μου και να περιμένω τη μέρα που θα πεθάνω, και στο να πάω με τους δυνατούς και ό,τι και να κάνω στη ζωή μου να με δυναμώνει, να με κάνει να αντιλαμβάνομαι πιο έντονα την ίδια τη ζωή. Άλλαξε η ζωή μου, αλλά με εμψύχωνε ο ίδιος μου ο εαυτός. Εκείνες τις δύσκολες στιγμές, κάθε άνθρωπος το μόνο που έχει για να βοηθηθεί είναι ο εαυτός του. Πρέπει να υπάρχει αρχικά ο εαυτός σου για να σε βοηθήσουν στη συνέχεια η οικογένεια και οι φίλοι σου. Όπως λέω συχνά, το αριστερό μου πόδι, το πόδι της καρδιάς, είμαι εγώ στη ζωή μου. Το δεξί πόδι είναι η οικογένεια και οι φίλοι μου, αυτοί έκαναν τα «πόδια» μου που με βοήθησαν να ξανασηκωθώ.

ΤΣΑΠΑΤΆΚΗΣ

q Στη Γ΄ Γυμνασίου ξεκίνησα το πόλο. Εκεί ήρθαν οι πραγματικά μεγάλες διακρίσεις, γιατί διακριθήκαμε στους

q Η ασχολία μου με τον αθλητισμό θεωρώ ότι ήταν η καλύτερη λύση. Ο αθλητισμός, γενικότερα, είναι πανάκεια όλων των προβλημάτων. Ακόμα και τα ψυχολογικά σου να ’χεις, το νερό, ή ό,τι σου αρέσει να κάνεις που αφορά τον αθλητισμό, νομίζω ότι σε βοηθάει πάρα πολύ. Σ’ εμένα έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο, για να μπορέσω να βοηθήσω το σώμα μου να επανέλθει στην προηγούμενη φυσική του κατάσταση και να μπορώ να αντιμετωπίζω τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Ο αθλητισμός σίγουρα μπορεί να σε κάνει καλύτερο άνθρωπο.

AΘΗΝΑΊΟΙ

q Η πορεία μου προς τους Παραολυμπιακούς του Λονδίνου του 2012 και του Ρίο ήταν εμπειρία ζωής. Είναι οι μεγαλύτερες διοργανώσεις στις οποίες μπορεί να συμμετάσχει ένας αθλητής και το μόνο που μπορείς να αποκομίσεις είναι πολύ δυνατές εμπειρίες, όχι μόνο στο κολύμπι αλλά και στη ζωή σου. Δυστυχώς, τα πράγματα δεν πήγαν όπως ήθελα, γιατί ως άνθρωπος είμαι τόσο μανιακός όταν κάνω κάτι, που βάζω τα δυνατά μου απ’ την αρχή, έτσι στο τέλος μού είχαν μείνει λιγοστές δυνάμεις για την πρώτη θέση. Αλλά δεν πειράζει, αλήθεια, γιατί, όπως μου έχει πει και ο προπονητής μου, «αν είχες πάρει το χρυσό το 2012, ίσως να είχες πάψει να προσπαθείς». Και ποιος είναι ο πραγματικά ζωντανός σε αυτήν τη ζωή: αυτός που προσπάθησε μία φορά και τελείωσε ή αυτός που συνεχίζει να προσπαθεί, μέχρι να κλείσει τα μάτια του; Αυτό με βοήθησε να αλλάξει η αντίληψή μου για τη ζωή. Αυτές οι αποτυχίες μού έφεραν στην ουσία επιτυχίες. Θεωρώ πως αποτυγχάνοντας πέτυχα. Και είμαι πάρα πολύ περήφανος γι’ αυτό. Για τις στιγμές που απέτυχα. Και ευτυχώς που απέτυχα, για να μάθω να προσπαθώ.

q Μακάρι να μπορούσε ο εαυτός μου τώρα, το 2020, να δώσει ένα μήνυμα στον εαυτό μου τη χρονιά που χτύπησα, στα 18 μου, και να μην ήταν ανάγκη να πάθω αυτό το ατύχημα – που μπορεί να ήταν επίπονο για μένα, αλλά ακόμα πιο επίπονο ήταν για τους ανθρώπους γύρω μου που με αγαπούσαν. Αυτό θα ήθελα να αποφύγω. Θα ήθελα να μην είχε γίνει αυτό το ατύχημα, το οποίο ναι μεν εγώ μετέτρεψα σε ευτύχημα, αλλά δεν είναι ανάγκη κάθε άνθρωπος να φτάνει σε ένα τέτοιο σημείο για να καταλάβει την αξία της ζωής. Ήμουν παιδί όμως, και ποιο παιδί μπορεί στα 18 του να αντιληφθεί ό,τι ένας τριαντάχρονος; Κανένα. Ό,τι έγινε, έγινε και ο χρόνος δεν αλλάζει.

q Αυτό που μου δίνει ελπίδα, όμως, είναι που βλέπω ότι κάθε μέρα μεγαλώνει η εμβέλεια του μηνύματός μου. Καθημερινά μου στέλνουν μηνύματα και γνωρίζω από κοντά ανθρώπους οι οποίοι βλέπουν την ελπίδα σ’ εμένα. Κι όταν βλέπω φερέλπιδες, γίνομαι φέρελπις κι εγώ.

q Ο μεγάλος μου φόβος και ο φόβος που έχω γενικότερα για τους ανθρώπους είναι μήπως πάψουν να ονειρεύονται, να έχουν ελπίδα. Γιατί τα όνειρα επί της ουσίας είναι ελπίδα, κι αυτό δεν θέλω να σταματήσω ποτέ να το έχω.

απο τον m. hulot φωτογραφιeσ: νίκος ζακυνθινάκης

28 lifo – 3.12.20

ευχαριστω το νερο Έβγαλα πρόσφατα μια φωτογραφία μέσα στο νερό, που είναι η προσωπική μου ευχαριστία προς την πισίνα, προς το νερό γενικότερα, γιατί επί της ουσίας δεν με άφησε ποτέ να βουλιάξω.

3.12.20 – lifo

29

κάποιες οικογένειες, που δεν μπορούν να παρέχουν στα παιδιά τους σωστή παιδεία. Γιατί αν δεν είναι ο γονιός δίπλα του, τι παιδεία να λάβει το παιδί; Όταν οι γονείς δουλεύουν όλη μέρα, γυρίζουν κατάκοποι στο σπίτι, πέφτουν ξεροί και δεν έχουν χρόνο να διαβάσουν το παιδί τους, να τσεκάρουν αν έχει κάνει τα μαθήματά του. Με τι παραδείγματα θα μεγαλώσει αυτό το παιδί; Με γονείς που η ζωή, δυστυχώς, δεν τους αφήνει καν να ελπίζουν; Θα μεταδώσουν στο παιδί το ίδιο μήνυμα, ότι δεν υπάρχει ελπίδα για τη ζωή. Έτσι, θα μεγαλώσει ως υποτελής. Θέλω να υπάρχουν άνθρωποι που να υπερβαίνουν τα όρια των δυνατοτήτων τους κάθε μέρα και να βρίσκουν την ελπίδα μέσα και στις πιο ερεβώδεις καταστάσεις.

q Τα σημερινά παιδιά τα βλέπω, δυστυχώς, να μεγαλώνουν και να μην παιδεύονται, να γίνονται μαλθακά. Θέλω να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε δυσκολία. Γιατί, δυστυχώς, όταν είσαι μαλθακός, εκτός από την ελάχιστη αντοχή που έχεις στα χτυπήματα της ζωής, είσαι και υποτελής, υποχείριο. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τον κενό από τον πραγματικό λόγο που έχει κάτι να σου πει επί της ουσίας και να βοηθήσει τη ζωή σου. Οι Έλληνες δεν έχουμε παιδεία κι αυτό είναι κάτι που μεγαλώνει τον κίνδυνο του ατυχήματος στη ζωή μας, και μεταφορικά, όσον αφορά κάποια κακή επιλογή λόγω κακής αντίληψης, λόγω έλλειψης παιδείας, και κυριολεκτικά, λόγω έλλειψης ασφάλειας όταν οδηγούμε. Είμαι κι εγώ ένα θύμα της «α-παιδείας», όπως τη λέω, που με οδήγησε στο ατύχημα.

q Μου αρέσει πάρα πολύ να είμαι παρέα με τους φίλους μου. Να πηγαίνω στα σχολεία, μόνος και με την υπηρεσία

Αντώνης Τσαπατάκης

q Αυτό που συμβαίνει γύρω μου και με εκνευρίζει πάρα πολύ είναι η φτώχεια. Η φτώχεια που αντιμετωπίζουν

μου, να μιλάω στα παιδιά, να τα ενημερώνω για την ασφάλεια στον δρόμο και να προσπαθώ με τον δικό μου τρόπο να τα κάνω καλύτερα. Θέλω να μη βιώνουν αυτό που βιώνουμε εμείς, δηλαδή την έλλειψη παιδείας. Μου αρέσει πολύ που γράφουμε με την Έλενα Θωίδου, τη γυναίκα του προπονητή μου, το δεύτερο βιβλίο μας. Το πρώτο ήταν ένα παραμύθι με τίτλο Το όνειρο, το καινούργιο θα είναι μυθιστόρημα. Και τα δύο, όμως, έχουν μέσα το ρήμα «αγαπώ». Αγαπώ τη ζωή μου και είμαι ίσος με όλους, δεν είμαι κατώτερος ούτε καλύτερος από κανέναν.

q Το παραμύθι που έχουμε γράψει με την Έλενα Θωίδου ήταν ένα όνειρο που είχα, που γεννήθηκε από τις επισκέψεις μου στα σχολεία. Αυτό που κάνω με τα παιδιά ξεκίνησε το 2012, από μια επίσκεψη σε ένα δημοτικό, όταν με κάλεσε μια φίλη δασκάλα να μιλήσω για το πώς είναι να ζεις με ένα αμαξίδιο και να δείξω στα παιδιά ότι δεν υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στο «περπατάω» και στο «προχωράω». Και τα δύο αυτά ρήματα είναι το ίδιο, γιατί σημασία έχει να πηγαίνεις μπροστά, όχι το πώς το καταφέρνεις. Ήταν μετά τους Παραολυμπιακούς Αγώνες και ξεκίνησα να λέω στα παιδιά πώς πέρασα εκεί, τι πήρα απ’ αυτό, πώς τα κατάφερα στη ζωή μου και όλα αυτά τα ασήμαντα για μένα, που οι άλλοι τα βλέπουν τεράστια. Κι αυτό δεν θα σταματήσω να το κάνω. Έτσι, λοιπόν, ήθελα να μεγαλώσω το μήνυμά μου, να το γράψω σε ένα βιβλίο και να μεταφέρω τη μανία που έχω για ζωή σε όλα τα παιδιά, αλλά και στους μεγαλύτερους, γιατί αυτό είναι το καλό που έχει ένα παραμύθι. Μπορεί να μεταφέρει το μήνυμα στα παιδιά, αλλά και στους μεγάλους. Εκμυστηρεύτηκα αυτή μου την επιθυμία στην Έλενα το 2015 κι εκείνη με βοήθησε να γράψουμε το Όνειρο. Αυτήν τη στιγμή γράφουμε το καινούργιο, που είναι μυθιστόρημα, όπου ο ήρωας του παραμυθιού έχει μεγαλώσει και μαθαίνει τη ζωή μέσα από τον έρωτα.

q Η δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει ένας αθλητής που ετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Ελλάδα σήμερα είναι μεγάλη. Υπάρχει αβεβαιότητα, κυρίως λόγω της πανδημίας: θα είναι όλα καλά τον Αύγουστο ή θα χάσουμε κι αυτήν τη χρονιά, όπως την περσινή, και θα προετοιμαστούμε άδικα; Η άλλη δυσκολία είναι σίγουρα οικονομικής φύσεως, γιατί απαιτούνται πολλά χρήματα για να τα βγάλεις πέρα. Κι εγώ, αν δεν είχα χορηγούς –γιατί χρειάζομαι χορηγούς, όλο και περισσότερους κάθε χρόνο–, ίσως να μην κατάφερνα να είμαι στο επίπεδο που έχω φτάσει αυτήν τη στιγμή. Ελπίζω κάποια μέρα η πολιτεία να έχει τη δυνατότητα να μας στηρίξει τόσο, ώστε να μην έχουμε ανάγκη τους χορηγούς. Γιατί, δυστυχώς, η πολιτεία δεν μπορεί να δώσει πολλά αυτήν τη στιγμή. Μην ξεχνάμε ότι η οικονομική κρίση ακόμα καλά κρατεί στην Ελλάδα. Γίνεται μεγάλη προσπάθεια, αλλά δεν μπορούν να βοηθήσουν όσο πρέπει. Βλέπω να γίνονται αθλητικά έργα στα γήπεδα, στα κολυμβητήρια, όμως δεν σημαίνει ότι είναι αρκετά. Χρειάζεται να γίνει ακόμα πάρα πολλή δουλειά.

q Οι στόχοι μου είναι να φέρω όσο το δυνατόν καλύτερη επίδοση στους Παραολυμπιακούς Αγώνες, να τελειώσουμε το βιβλίο και να συνεχίσω τις δράσεις μου που βοηθούν τα παιδιά. Βέβαια, βοηθώντας τα παιδιά, επί της ουσίας βοηθάς όλο τον κόσμο. Αυτές οι δράσεις, που αφορούν τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, έχουν φιλανθρωπικό χαρακτήρα, όπως αυτή που κάναμε πριν από λίγες μέρες με το Hellenic Initiatives, μια εκδήλωση που βοηθά να συγκεντρωθούν χρήματα για τις ελληνικές επιχειρήσεις που επλήγησαν από την πανδημία του Covid-19. Μαζεύτηκαν 1.600.000 δολάρια και συνεχίζουν να μαζεύονται. Οι Έλληνες ομογενείς που ζουν σε διάφορα μέρη του κόσμου θέλησαν να βοηθήσουν με τον οβολό τους την Ελλάδα. Πρόσφατα κάναμε και μια δράση για να βρούμε τάμπλετ για 19 μαθητές της Α΄ Δημοτικού σε ένα σχολείο της Κρήτης. Από τους 20 μαθητές της τάξης, οι 19 δεν είχαν τρόπο να παρακολουθήσουν την τηλεκπαίδευση που πραγματοποιείται τις τελευταίες μέρες λόγω του lockdown. Ανάρτησα την ανακοίνωση στο Instagram και έλαβα πάνω από 200 μηνύματα από ανθρώπους που μου έλεγαν να μου δώσουν το τάμπλετ τους για να το πάω στα παιδιά. Ευτυχώς, μετά από αυτό μια μεγάλη εταιρεία έστειλε και στα 19 παιδιά τα τάμπλετ που χρειάζονταν. Είναι σημαντικό 19 παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τα μαθήματά τους αυτήν τη δύσκολη περίοδο. Και τι έμαθαν; Ότι υπάρχει ελπίδα σε αυτόν τον κόσμο. Γιατί δεν μαθαίνει μόνο από τα μαθήματα ένα παιδί, μαθαίνει και μέσα από κινήσεις σαν κι αυτήν.

q Ένα ακόμη πράγμα που θα ήθελα να καταφέρω στο μέλλον είναι να φτιάξω έναν δικό μου οργανισμό που θα παρέχει βοήθεια οικονομική στα παιδιά που δεν έχουν τη δυνατότητα να εξοπλιστούν με τα στοιχειώδη, όσα χρειάζονται για το σχολείο, και, το σημαντικότερο, για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε ιατρική περίθαλψη, ένδυση, φαγητό. Ευελπιστώ να βρω στο άμεσο μέλλον έναν άνθρωπο που θα έχει τη δυνατότητα να τον στήσουμε μαζί.

Αυτό που με έχει μάθει η ζωή είναι η σημασία του ρήματος «ζω». Πόσα άλλα ρήματα είναι κάτω από αυτό το ρήμα που το συντελούν, που το ολοκληρώνουν, που το κάνουν να έχει τη σημασία που έχει; Τα πάντα στη ζωή στηρίζονται σε κάποια άλλα που τα βοηθούν να είναι αυτό που είναι: ανθρώπους, πράγματα, μέχρι και λέξεις.

q Δεν μου αρέσει να με αποκαλούν «motivational speaker», γιατί ο καθένας αυτοαποκαλείται έτσι στις μέρες μας. Ποιος μπορεί, όμως, να παίρνει την ευθύνη για τη ζωή αυτού που τον ακούει; Θα έλεγα ότι εγώ θέλω να συνομιλώ με τους άλλους.

ΙNFO

www.instagram.com/ tsapatakis

30 lifo – 3.12.20

q Αυτό που με έχει μάθει η ζωή είναι η σημασία του ρήματος «ζω». Πόσα άλλα ρήματα είναι κάτω από αυτό το ρήμα που το συντελούν, που το ολοκληρώνουν, που το κάνουν να έχει τη σημασία που έχει; Τα πάντα στη ζωή στηρίζονται σε κάποια άλλα που τα βοηθούν να είναι αυτό που είναι: ανθρώπους, πράγματα, μέχρι και λέξεις.

Lovers

665

. l ire , ho es 62 ar D 9 w nd 0–1 dy x, a 95 n an Se s 1 he , g c ve in as Lo raw T D

32

ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

33

ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ Η Φεντόρα αγαπάει το μπρι

ΛΕΥΚΩΜΑ

Love, Sex, and Desire Πριν ο Γουόρχολ φτάσει στο απόγειο της pop art, δημιούργησε και εξέθεσε μια σειρά από σκίτσα που δόξαζαν την ανδρική ομορφιά. Το λεύκωμα που κυκλοφορεί η Taschen συγκεντρώνει πάνω από 300 από αυτές τις μονογραφίες, οι οποίες είναι φτιαγμένες κυρίως με μελάνι πάνω σε χαρτί και δείχνουν νεαρούς άνδρες, πολλούς από αυτούς γυμνούς, κάποιους σε σεξουαλική διέγερση, στολισμένους με μαύρες καρδιές ή περίτεχνα σχέδια. Χαλαρώνουν ή καλλωπίζονται, περήφανοι ή ακόμα και βαριεστημένοι από την ομορφιά τους, την ώρα που ο καλλιτέχνης τούς σκιτσάρει συνεπαρμένος.

3.12.20 – lifo

31

Lovers

ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ

Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος Τρία καλαίσθητα τομίδια, για τον Γιώργο Ιωάννου, τον Τ.Κ. Παπατσώνη και τον Διονύσιο Σολωμό, ως συνέχεια του κύκλου εκδηλώσεων «Λόγος», δίνουν το εξαιρετικό στίγμα των νέων εκδόσεων της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, πάντα με τη φροντίδα του εφόρου της Σταύρου Ζουμπουλάκη.

Α

Γιώργος Ιωάννου (1927-1985) Επιμέλεια: Σταύρος Ζουμπουλάκης Σελίδες: 90

Τ.Κ. Παπατσώνης – Το κριτικό και δοκιμιακό έργο του Επιμέλεια: Σταύρος Ζουμπουλάκης Σελίδες: 105

Η Κόλαση και ο Παράδεισος στο έργο του Διονυσίου Σολωμού Επιμέλεια: Σταύρος Ζουμπουλάκης Σελίδες: 64 Εκδόσεις Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

32 lifo – 3.12.20

πό τη βιβλιοθήκη του «Ναυτίλου» του κάπτεν-Νέμο στον Ιούλιο Βερν έως την ατέρμονη, παραδείσια βιβλιοθήκη του Μπόρχες, ο ιερός χώρος των βιβλίων πρωταγωνιστεί στα όνειρα συγγραφέων και αναγνωστών. Ενίοτε, μάλιστα, συνιστά και έναν τόπο δράσεων, συζητήσεων και διάνοιξης διαφορετικών δρόμων, ειδικά όσον αφορά τις σημαντικές βιβλιοθήκες των μεγάλων αστικών κέντρων ή των χωρών –και όχι μόνο–, οι οποίες αναλαμβάνουν καίριο, παρεμβατικό ρόλο. Το ευχάριστο είναι ότι ούτε η δική μας Εθνική Βιβλιοθήκη συνιστά εξαίρεση πλέον, καθώς στον νέο της χώρο, στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, έχει τη δυνατότητα να ανοίγεται σε νέες δράσεις: εκθέσεις, ημερίδες αλλά και εκδόσεις, οι οποίες είδαν πρόσφατα το φως, πάντα με τη φροντίδα ενός εξέχοντος ανθρώπου των γραμμάτων, όπως είναι ο πρόεδρος του εφορευτικού συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ), Σταύρος Ζουμπουλάκης. Η ευχάριστη έκπληξη είναι ότι από τις εκδόσεις της ΕΒΕ έχουν κυκλοφορήσει ήδη τρία καλαίσθητα τομίδια, για το έργο του Γιώργου Ιωάννου, του Διονύσιου Σολωμού και του Τ.Κ. Παπατσώνη αντίστοιχα, με λευκά, απέριττα εξώφυλλα. Η σημασία στη λεπτομέρεια, πάντως, αναφορικά με τις εκδόσεις που εμπνέονται από τον κύκλο των εκδηλώσεων «Λόγος» φαίνεται να παίζει κρίσιμο ρόλο και «συνιστά αναμφίβολα πρόταση, δείχνοντας σεβασμό στο βιβλίο», όπως τονίζει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης μιλώντας στη LiFO. « Έχουμε ολοκληρώσει ήδη οκτώ ενότητες εκδηλώσεων με διαφορετικές θεματικές, η καθεμία από τις οποίες αναφέρεται σε τρία έως τέσσερα κατά μέσο όρο τραπέζια, αν και η πρώτη είχε πολύ περισσότερα. Κάποιες από τις ομιλίες αυτές αποφασίσαμε να βγουν σε βιβλίο στη σειρά “Λόγος”. Θα ακολουθήσουν κι άλλες, όμως, δεδομένης της κατάστασης, αναγκαστήκαμε να ανακόψουμε το εκδοτικό μας πρόγραμμα. Σημαντικό είναι ότι οι εκδόσεις εκτείνονται πέραν της ενότητας του “Λόγου”, καθώς πολύ σύντομα θα κυκλοφορήσουν οι “Επιθεωρήσεις” του Ροΐδη σε επι-

μέλεια Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα, και μάλιστα για πρώτη φορά όλες μαζί, και οι δώδεκα». Ας μην ξεχνάμε ότι ο Εμμανουήλ Ροΐδης υπήρξε ο πρώτος έφορος της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, ο οποίος άφησε σημαντικό οργανωτικό έργο, εμπλουτίζοντάς τη με 100.000 νέους τίτλους και 1.500 χειρόγραφα. « Ήταν σημαντικό για εμάς αυτές οι εκδηλώσεις του κύκλου “Λόγος” να μη μείνουν στον αέρα αλλά να αφήσουν κάτι καλό και να πάρουν τη μορφή ενός βιβλίου» υπογραμμίζει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, συμβάλλοντας έτσι τα μάλα στην επιστημονική έρευνα. Ειδικά το πρώτο τομίδιο, αφιερωμένο στο κριτικό και δοκιμιακό έργο του Τ.Κ. Παπατσώνη, τυγχάνει ιδιαίτερης ερευνητικής αξίας, καθώς σπανίζουν οι εμπεριστατωμένες και ολοκληρωμένες φιλολογικές μελέτες γύρω από το κριτικό και δοκιμιακό του έργο. Γνωστός ως ποιητής, ο Τάκης Παπατσώνης υπήρξε ταυτόχρονα και αξιόλογος κριτικός, δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Τη «Γαλλική ποίηση στο δοκιμιακό έργο του Τάκη Παπατσώνη» εξετάζει το κείμενο του Γιάννη Δημητρακάκη, λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά άρθρων που δημοσίευσε ο κορυφαίος διανοητής το δεύτερο εξάμηνο του 1947 στη «Νέα Εστία». Για την ακρίβεια, ιδιαίτερη έμφαση δίνει όχι τόσο στον υπερτονισμένο απ’ όλους ρομαντισμό του Παπατσώνη αλλά στον εξωλογικό, υπερλογικό και μεταφυσικό παράγοντα της ποίησής του, με ιδιαίτερη έμφαση στη στενή του σχέση με τους Μποντλέρ, Ρεμπό και Βερλέν, τους οποίους εξελάμβανε ως θρησκευτικούς ποιητές par excellence, ενώ ο Βασίλης Μακρυδήμας στο κείμενό του με τίτλο «Ο Καβάφης του Τ.Κ. Παπατσώνη» αποκαλύπτει την υφολογική, γλωσσική, και όχι μόνο, συγγένεια του τελευταίου με τον Αλεξανδρινό ποιητή, αφού, μέσω αυτού, ο Παπατσώνης θεωρούσε ότι διαφυλάσσεται το χριστιανικό αίτημα σε μια εποχή μεγάλων κλυδωνισμών και αντιθέσεων. «Τάκης Παπατσώνης και Έντγκαρ Άλαν Πόε» είναι ο τίτλος του άρθρου του Βασίλη Λέτσιου, το οποίο ανιχνεύει την καταλυτική εμφάνιση και επίδραση του Πόε στο έργο του Παπατσώνη μέσα από μια

απ ο τ ην τινα μανδ ηλα ρα

σειρά παραπομπών, αναφορών και μεταφρασμάτων, όπως το πανέμορφο «Ουλαλούμη». Προσωπικά, ιδιαίτερη αίσθηση μου έκανε το τομίδιο για τον Διονύσιο Σολωμό με τον τίτλο Η Κόλαση και ο Παράδεισος στο έργο του Διονυσίου Σολωμού και το όμορφο, διεξοδικό κείμενο του Μιχαήλ Πασχάλη «Από το Καθαρτήριο στην Κόλαση», το οποίο εστιάζει στις δαντικές επιδράσεις του εθνικού μας ποιητή, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις θρησκευτικές υποδηλώσεις, που είναι ιδιαίτερα εμφανείς στα νεανικά ιταλικά του ποιήματα. Όπως ο Δάντης συμβολοποιεί την Ελευθερία με τις μορφές του Βιργιλίου και του Ρωμαίου Κάτωνα, αντίστοιχα ο Σολωμός ανάγει σε αυτούς τους δύο τον περί ελευθερίας λόγο, καλώντας τη νεκρή ποίηση να αναγεννηθεί, όπως άλλωστε υπαγορεύει και ο στίχος για «το ζαφειρένιο, ανέφελο, γελαστό φως της αυγής που έχει διαδεχτεί τον νεκρό αέρα της Κόλασης» στην είσοδο του Καθαρτηρίου. Συμφωνώντας ως έναν βαθμό με αυτήν τη θρησκευτική ανάγνωση της ποίησης του Σολωμού, ο Δημήτρης Πολυχρονάκης, στο «Τριαντάφυλλα ’ναι θεϊκά στην Κόλαση πεσμένα» –όπως είναι ο τίτλος του κειμένου του για τις όψεις του Παραδείσου και της Κόλασης στο έργο του Σολωμού–, επιμένει ότι στόχος του μετριοπαθούς Σολωμού δεν ήταν τόσο να ανιχνεύσει το ριζοσπαστικό κλέος της Επανάστασης αλλά να «διασώσει το κύρος της χριστιανικής θρησκείας και να τη συμφιλιώσει με τα επαναστατικά οράματα και τα φιλελεύθερα αιτήματα της εποχής». Άκρως πρωτότυπη και η έκδοση για τον Γιώργο Ιωάννου. Η Σοφία Ιακωβίδου καταθέτει τον δικό της «Οδηγό πλοήγησης στο έργο του Γ. Ιωάννου», δίνοντας έμφαση στις συμφιλιωτικού τύπου καινοτομίες του, π.χ. στο «υβριδικό αυτο-κίνητο», όπως αποκαλεί το πεζογράφημα, που «άνοιξε έναν άλλο δρόμο ανάμεσα στο διήγημα, το δοκίμιο και το χρονογράφημα» και «με όχημα το νέο αυτό είδος οδήγησε τόσο δικές του ανάγκες, όπως αυτή της εξομολόγησης –χωρίς όμως το ρίσκο της πλήρους έκθεσης–, όσο και ευρύτερες, όπως αυτές της λογοτεχνίας της εποχής του, σε νέες κατευθύνσεις». Στον Γιώργο Ιωάννου και στο περιοδικό «Ελεύθερη γενιά» εστιάζει με το ομώνυμο άρθρο του ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ενώ ο Άρης Δρουκόπουλος μιλάει για την «Επίδραση του Γιώργου Ιωάννου σε νεότερους συγγραφείς». Το τομίδιο, επίσης, περιλαμβάνει το κείμενο του επιμελητή Σταύρου Ζουμπουλάκη με τον τίτλο «Περί κατηχητικών λόγος στοργικός και πάνυ ωφέλιμος», όπου γίνεται διεξοδικά λόγος για τα έργα και τις ημέρες του Γιώργου Ιωάννου στη Χριστιανική Κίνηση της Θεσσαλονίκης, όπως διαφαίνεται σε μια σειρά από κείμενα και όχι μόνο στο γνωστό πεζογράφημα «Ο Χριστός αρχηγός μας...», με τον ίδιο τον Ιωάννου «να του αρέσει να πειράζει εκεί όπου συμπαθεί», όπως υποστηρίζει ο επιμελητής της σειράς κ. Ζουμπουλάκης, ο οποίος υπογράφει και το σχόλιο στον «Μπάτη», που κλείνει τη συλλογή. Ενδεχομένως η μνεία στον Γιώργο Ιωάννου να φαντάζει σήμερα πιο επιτακτική από ποτέ, καθώς επιδίωκε, όσο λίγοι, το φανέρωμα της ψυχής, γράφοντας χαρακτηριστικά στην Καταπακτή – ένα απόσπασμα που μας θύμισε στο άρθρο της η Σοφία Ιακωβίδου: «Βαρέθηκα πιο να μιλάω μόνο με το πάνω μέρος μου, με τη λαδιά της ψυχής μου. Θέλω να ανακατώσω πια το καζάνι, να βγάλω στο φως τα κατακάθια, ακόμα και τις κοτρόνες. Θα σκαλίζω πια με την κουτάλα μου στον πάτο του καζανιού μου και ό,τι βγάλω. Όποιοι θέλουνε λαδιά, αστραφτερά και επιπόλαια ροφήματα, να πάνε σε άλλου μάγερα το καζάνι».

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Τ

ο μυθιστόρημα Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ μπορεί να θεωρηθεί το πιο αμερικανικό του Τζόναθαν Κόου. Βέβαια, είναι τόσο αμερικανικό όσο είναι Αμερικανός ο ένας από τους δύο κεντρικούς ήρωές του, ο Αυστροεβραίος σκηνοθέτης Μπίλι Γουάιλντερ, που το 1933 απέδρασε από τη ναζιστική Γερμανία για να γίνει δόξα του Χόλιγουντ, χωρίς να ξέρει ούτε μία λέξη αγγλικά. Είναι επίσης τόσο αμερικανικό όσο είναι αμερικανική κωμωδία το αριστούργημα του Γουάιλντερ Μερικοί το προτιμούν καυτό, με τη Μέριλιν Μονρό, «διασκευή μιας γερμανικής ταινίας που ήταν διασκευή μιας γαλλικής, γραμμένη από έναν Αυστριακό (σ.σ. τον Γουάιλντερ) και έναν Ρουμάνο (σ.σ. τον σεναριογράφο Ιζ Ντάιαμοντ)». Το σίγουρο είναι ότι αυτό το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου, που κυκλοφορεί στα ελληνικά σχεδόν ταυτόχρονα με την αγγλική έκδοση, είναι το πιο κινηματογραφικό του συγγραφέα. Πριν απ’ όλα, είναι οργανωμένο γύρω από τα settings της δράσης και της πλοκής: ► Ένα σπίτι με κήπο στο Χάμερσμιθ του Λονδίνου, στο σήμερα (2013), όπου κατοικεί η ηρωίδα, η Καλλιστώ Φραγκοπούλου (δημιούργημα του Τζόναθαν Κόου, προϊόν μυθοπλασίας), επάγγελμα συνθέτρια, γύρω στα 60, με την οικογένειά της, σύζυγος που εργάζεται στην κινηματογραφική βιομηχανία και δύο δίδυμες κόρες, περίπου εικοσάχρονες. Η ηρωίδα βρίσκεται σε κρίση δημιουργικότητας αλλά και γονεϊκή, καθώς έχει να αντιμετωπίσει την αναχώρηση της μιας κόρης για την Αυστραλία και το βασανιστικό δίλημμα της άλλης, που είναι έγκυος, αν θα κρατήσει το παιδί ή θα κάνει έκτρωση για να πάει στο πανεπιστήμιο. Η πλοκή στο μυθιστόρημα ξετυλίγεται μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Καλλιστώς, της Καλ. ► Το εστιατόριο Bistro στο Νορθ Κάνον Ντράιβ του Μπέβερλι Χιλς στο Λος Άντζελες, όπου η ηρωίδα, στα 21 της (δεκαετία του ’70),

συναντά τυχαία και συντρώγει με τον Μπίλι Γουάιλντερ. «Ο κύριος Γουάιλντερ θύμιζε περισσότερο συνταξιούχο καθηγητή πανεπιστημίου ή χειρουργό του Μπέβερλι Χιλς, σε μια κερδοφόρα επιχείρηση με ακριβοπληρωμένα λίφτινγκ». ► Ένα ισόγειο διαμέρισμα στην οδό Αχαρνών, όπου ζει η ηρωίδα στα εφηβικά της χρόνια, πατέρας Ελληνοσλοβένος, μητέρα Αγγλίδα, περίοδος χούντας. ► Το Νυδρί στη Λευκάδα και η βίλα Βαλαωρίτη στο απέναντι νησάκι Μαδουρή, όπου το 1977 γυρίζεται η ταινία Φεντόρα του Γουάιλντερ, με πρωταγωνίστρια τη Μάρτα Κέλλερ, και όπου η ηρωίδα εργάζεται ως διερμηνέας. Η ταινία έχει θέμα την ιστορία μιας παλιάς κινηματογραφικής σταρ που, έχοντας παραμορφωθεί από τις πολλές πλαστικές, κρύβεται από τον κόσμο και αναγκάζει την κόρη της να πάρει τη θέση της, υποδυόμενη πως είναι η Φεντόρα, ένα παιχνίδι διπλών ταυτοτήτων. ► Η τραπεζαρία του ξενοδοχείου Bayerischer Hof στο Μόναχο, όπου συνεχίζονται τα γυρίσματα της Φεντόρα, ένας χώρος που γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης ευρωπαϊκού και αμερικανικού «ήθους», σε κωμική εκδοχή. Το αμερικανικό ήθος εκπροσωπεί ο Αλ Πατσίνο, φίλος τότε της Κέλλερ, που παραγγέλνει τσίζμπεργκερ στο ξενοδοχείο όπου αποθεώνεται το βαυαρέζικο χοιρινό κότσι. ► Μια πλαζ στο Χερβούργο της Νορμανδίας, όπου η ηρωίδα συναντά και συνομιλεί με τη σύζυγο του Γουάιλντερ, την Όντρεϊ, και τη σύζυγο του Ιζ Ντάιαμοντ, σεναριογράφου της Φεντόρα, την Μπάρμπαρα. Μια πρώτη εκδοχή του νοήματος της Φεντόρα αλλά και του μυθιστορήματος του Κόου: «Είναι μια τραγωδία για κάποιους που κάποτε βρίσκονταν στην κορυφή του κόσμου, αλλά τώρα όλα έχουν τελειώσει γι’ αυτούς». ► Μια φάρμα-τυροκομείο στο Μο, 40 χιλιόμε-

απ ο toν nik o μπ ακ ουνακ η

τζόναθαν κόου Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ Μτφρ.: Άλκηστις Τριμπέρη Σελ.: 345 Εκδόσεις Πόλις

τρα από το Παρίσι, που θεωρείται η «πατρίδα» του τυριού μπρι και όπου ο Γουάιλντερ και η ηρωίδα δοκιμάζουν μπρι και κυριολεκτικά «χάνονται». Εδώ βρίσκουμε μία ακόμη εκδοχή του νοήματος του μυθιστορήματος του Τζόναθαν Κόου: «Όσο δύσκολα κι αν είναι αυτά που σου συμβαίνουν, η ζωή δεν θα πάψει ποτέ να έχει κρυμμένες χαρές να σου προσφέρει. Και πρέπει να τις αδράξεις». Ο Τζόναθαν Κόου χρησιμοποιεί με πολύ χιούμορ το μπρι, κλείνοντας το μάτι στη μαντλέν, στο μπισκότο του Μαρσέλ Προυστ. ► Και πάλι το σπίτι στο Λονδίνο, το τελευταίο setting του μυθιστορήματος, στο σήμερα, όπου η ηρωίδα συμφιλιώνεται με τον εαυτό της και τα διλήμματά της, δίνοντας μία ακόμη εκδοχή της Φεντόρα αλλά και του μυθιστορήματος του Κόου. «Το έργο αντιμετωπίζει πολύ σπλαχνικά τους χαρακτήρες, ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους, είτε είναι άντρες είτε είναι γυναίκες, που αγωνίζονται να βρουν έναν ρόλο στον κόσμο, ο οποίος νοιάζεται μονάχα για τα νιάτα και τη φρεσκάδα». Ο Τζόναθαν Κόου επιφυλάσσει στους αναγνώστες ένα πολύ ωραίο τέλος, με στιβαρή συναισθηματικότητα (αν μπορώ να το πω έτσι), που μας δημιουργεί αισθήματα ανακούφισης, τα ίδια ακριβώς που νιώθει και η ηρωίδα όταν δοκιμάζει μια κουταλιά ρευστού μπρι, με πυκνή και κρεμώδη υφή (προϋπόθεση να μείνει το τυρί δύο ώρες σε θερμοκρασία δωματίου). Ο κινηματογραφικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος –επιμένω σ’ αυτό, γιατί είναι από τα πιο γοητευτικά στοιχεία του βιβλίου– ενισχύεται και από τον υβριδικό τρόπο της αφήγησης. Ο Κόου ενσωματώνει στην κλασική αφήγηση ένα μεγάλο κομμάτι 63 σελίδων γραμμένο με τη μορφή του screenplay, όπου ο Γουάιλντερ διηγείται πώς έφυγε από το Βερολίνο το 1933 και πώς επέστρεψε μετά τον Πόλεμο στην Ευρώπη για να κάνει ταινίες που θα προβάλλονταν στη Γερμανία με θέμα τα ναζιστικά εγκλήματα αλλά και να ψάξει για τα ίχνη της μητέρας του, που ως Εβραία της Βιέννης χάθηκε μάλλον σε κάποιο στρατόπεδο εξόντωσης. Όταν ο Γουάιλντερ έκανε τη Φεντόρα ήταν 71 ετών και δεν ήταν πλέον όνομα στο αμερικανικό box office. Το Χόλιγουντ του αρνήθηκε χρηματοδότηση. Έτσι, η Φεντόρα γυρίστηκε με γερμανικά κεφάλαια. Ο Γουάιλντερ έλεγε ότι μ’ αυτή την ταινία θα έβγαινε έτσι κι αλλιώς κερδισμένος. Αν είχε εμπορική επιτυχία, θα έπαιρνε εκδίκηση από το Χόλιγουντ. Αν ήταν αποτυχία, θα έπαιρνε εκδίκηση για το Άουσβιτς, αφού έγινε με λεφτά των Γερμανών. Σαν μοτίβο, μέσα στο μυθιστόρημα περνάνε τίτλοι, μαζί με λεπτομέρειες, 44 ταινιών του Γουάιλντερ και άλλων. Η μεταφράστρια Άλκηστις Τριμπέρη, που έχει μεταφράσει το βιβλίο σε μια ρευστή και κρουστή γλώσσα, έχει συγκεντρώσει τις ταινίες σε κατάλογο, στο τέλος. Έχει φτιάξει έτσι έναν χάρτη, δείχνοντάς μας κι άλλα μονοπάτια για να προσεγγίσουμε το μυθιστόρημα.

Η Φεντόρα αγαπάει το μπρι Για το νέο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου.

► Το χιούμορ του Τζόναθαν Κόου. Πιο κοντά στο εβραϊκό χιούμορ, ας πούμε ενός Φίλιπ Ροθ, παρά στο βρετανικό. ► Η περιγραφή της γευσιγνωσίας του μπρι, με συνοδεία Pinot Νoir στις σελίδες 310-314. Ο Κόου αποδεικνύεται και μάστορας του food writing.

Lovers

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αρχίζω από δω τη συνεργασία μου με τη LiFO, μια εφημερίδα, έντυπη και ηλεκτρονική, που εκτιμώ απεριόριστα για τη φρεσκάδα της, την ανεξιθρησκία της αλλά και την επιδραστικότητά της. Ξαναβρίσκω τον ρυθμό της εβδομαδιαίας ανάγνωσης και συζήτησης για βιβλία και συγγραφείς, που είχε αρχίσει το μακρινό 1997, όταν δημιούργησα, from scratch, όπως λένε, το ένθετο «Βιβλία» στο «Βήμα της Κυριακής» του Οργανισμού Λαμπράκη, το πρώτο ένθετο για βιβλία στον ελληνικό Τύπο, το οποίο διηύθυνα έως και το καλοκαίρι του 2018. Ξαναβρίσκω επίσης τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο, έναν συνοδοιπόρο, με τον οποίο μας ενώνει κοινή δημοσιογραφική κουλτούρα.

3.12.20 – lifo

33

Η Ζωή Κέρος συνδυάζει την τέχνη της ζωγραφικής με τα εμβληματικά jackets της μόδας

Η νικήτρια του Best Catwalk Award του διαγωνισμού New Designers Awards by 1664 Blanc στην 27η Athens Xclusive Designers Week by Pantene μιλά για το brand της ZoeK, τη βιωσιμότητα των δημιουργιών της και τη συλλογή της «Emotions 2020». ΑΠO ΤΗΝ ΑΦΡΟΔIΤΗ ΣΑΚΚA

— Ποια είναι η πρώτη σας ανάμνηση από τον κόσμο της μόδας; Από πολύ μικρή θυμάμαι τον εαυτό μου να περιφέρεται ανάμεσα σε ρούχα λόγω του ότι η μητέρα μου έχει επιχείρηση με παραγωγή ενδυμάτων. Έτσι, αρκετές φορές είχα την ευκαιρία να βρεθώ σε επιδείξεις στις εβδομάδες μόδας του Μιλάνου. Ήταν μια έμπνευση για μένα o συνδυασμός αυτής της υπέροχης πόλης με τον κόσμο της μόδας. Αργότερα, επέστρεψα και ως φοιτήτρια στο Bocconi Univerisy και είχα την ευκαιρία να ζήσω στο Μιλάνο, τη μητρόπολη της μόδας, για τρία χρόνια.

— Πότε αποφασίσατε πως θέλατε να ξεκινήσετε την καριέρα σας ως σχεδιάστρια; Ποια ήταν η πρώτη σας δημιουργία; Δούλευα για ένα μεγάλο πολυκατάστημα στην Ελλάδα, στο τμήμα των αγορών, και πήγα ένα ταξίδι αναψυχής στη Νέα Υόρκη. Περπατώντας στους δρόμους της αγαπημένης μου πόλης, που βγάζει μια μοναδική ενέργεια, μου ήρθε η έμπνευση να ξεκινήσω ένα δικό μου fashion brand, το οποίο όμως θα ήταν διαφορετικό απ’ όσα έχω δει. Έτσι, συνδύασα της δυο μεγαλές μου αγάπες, το πανωφόρι και τη ζωγραφική. Η πρώτη μου δημιουργία ήταν σε ένα vintage military jacket, στο οποίο έκανα ένα pop art design για να το έχω ως δείγμα. Ήταν η αρχή του ZoeK brand, το οποίο συνδυάζει τη ζωγραφική με το πιο δημοφιλές είδος της γυναικείας ντουλάπας, το εμβληματικό στρατιωτικό jacket, και όχι μόνο.

— Μέσα από το brand σας, ZoeK, δημιουργείτε ιδιαίτερα military και vegan leather jackets. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο κομμάτι του design; Από πού αντλείτε έμπνευση; Θεωρώ ότι κάθε γυναίκα πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα military και ένα leather jacket στην

γκαρνταρόμπα της. Είναι κομμάτια που μπορείς να φοράς από το πρωί ως το βράδυ, χωρίς πολλή σκέψη. Έτσι, αποφάσισα να το πάω ένα βήμα παραπέρα και να τα κάνω statement κομμάτια. Με την ομάδα μου δημιουργώ τα πολύ ιδιαίτερα military και vegan leather jackets made in Greece, λεπτομερώς ζωγραφισμένα στο χέρι με sustainable υλικά και κεντημένες λεπτομέρειες. Oι βασικές αρχές του brand ΖοeK αποτυπώνονται στο e- shop, http://madebyzoek.com. Το brand είναι εμπνευσμένο από τη διαδραστική street κουλτούρα και την υπέροχη τέχνη του γκράφιτι της Αμερικής, όπου έζησα, τα ταξίδια μου, όπου βρίσκω πολύτιμα κοσμήματα στις υπαίθριες αγορές, π.χ. του Μαρόκου και της Κολομβίας, και από τα μποέμ κοσμήματα από μοναδικά εξωτικά ταξίδια.

— Το στοιχείο της βιωσιμότητας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις δημιουργίες σας. Τι σημαίνει για εσάς ο όρος «βιώσιμη μόδα»; Μόδα με ενσυναίσθηση. Παραγωγή με οικολογική συνείδηση. Το οικολογικό είναι το συλλογικό. Φτιάχνω κάτι σήμερα, που φροντίζει το αύριο. Κατά συνέπεια, διαχειρίζομαι τα υλικά, τις πηγές και τις δημιουργίες μου ολιστικά. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στη hand-painting διαδικασία είναι οικολογικά, όπως και τα επιμέρους κομμάτια από την παραγωγή των military jackets, μέσω του upcycling mindset, για τα limited αξεσουάρ που πλαισιώνουν κάθε συλλογή, π.χ. οι θήκες για τις κεντημένες Made By ZoeK μάσκες, ενώ η ίδια η δημιουργία ενός jacket είναι χειροποίητη, με μηδενική επιβάρυνση στο περιβάλλον. Είναι σημαντικό να νιώθουμε και να πράττουμε ως μέρος ενός πολύτιμου συνόλου.

— Η συλλογή «Emotions 2020», που σας χάρισε το βραβείο της Best Catwalk, αποτελεί μια σχεδιαστι-

www.thezoekshop.com/

34 lifo – 3.12.20

κή ωδή στη συναισθηματική περιπλάνηση της φετινής χρονιάς. Μπορείτε να πείτε μερικά λόγια για τη συγκεκριμένη κολεξιόν; Ποιο ήταν το όραμά σας; Το κυριότερο σημείο της FW20 συλλογής είναι τα jackets, τα οποία είναι εμπνευσμένα από τα συναισθήματα που μας κατέκλυσαν κατά τη διάρκεια αυτής της παγκοσμίως δύσκολης περιόδου που περνάμε. Κάθε military jacket, μέσα από τη μοναδική ζωγραφιά του, εκφράζει κάποιο από τα πολλά συναισθήματα που έ νιωσε ο καθέ νας μας αύτην τη δύσκολη περίοδο. Βέβαια, νότα αισιοδοξίας στη φετινή συλλογή είναι τα Runway κομμάτια που δημιούργησα αποκλειστικά για την AXDW, όπως το μπλέιζερ με τους power ώμους, η κάπα με τα αέρινα κρόσσια και η ψηλόμεση ball gown φούστα, τα οποία συνθέτουν το μοναδικό contemporary cool ZoeK style. Όραμά μου είναι τα jackets μου να εκπέμπουν τη θηλυκότητα κάθε γυναίκας που τα φοράει, αλλά συγχρόνως και τον δυναμισμό της.

— Τι συμβουλή θα δίνατε σε νέους σχεδιαστές που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον χώρο της μόδας; Είναι ένας πολύ δύσκολος και ανταγωνιστικός χώρος, οπότε χρειάζεται να είναι οπλισμένοι με εσωτερική δύναμη, υπομονή και επιμονή.

LiFO

Κείμενα-Επιμέλεια: Αλεξία Σβώλου

υγεία Μετράμε αντίστροφα για τα πιο περίεργα Χριστούγεννα της ζωής μας. Έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ να νιώσουμε αισιοδοξία, να δούμε φως στην άκρη αυτού του πρωτόγνωρου τούνελ, στο οποίο μας βύθισε ο κορωνοϊός, να ζήσουμε κανονικά, χωρίς καραντίνα, και να γιορτάσουμε έστω και με αυστηρά μέτρα προστασίας. Μέρα με τη μέρα ο Δεκέμβρης κυλά, φέρνοντας πιο κοντά την κυκλοφορία των Covid εμβολίων που θα χαρίσουν την ελπίδα, αλλά παραμένει άγνωστο πότε ακριβώς θα έρθουν στην Ελλάδα, με τους ειδικούς να εικάζουν πως αυτό θα συμβεί κάποια στιγμή τον Ιανουάριο. Οπλιζόμαστε με υπομονή και ελπίζουμε, ευχόμαστε, περιμένουμε μια καλύτερη χρονιά, αλλά αντιμετωπίζουμε με ρεαλισμό την κατάσταση, ξέροντας ότι ο κορωνοϊός ήρθε για να μείνει και ότι δεν θα ξεμπλέξουμε εύκολα από τα δίχτυα του. Στο μεταξύ, δεν σταματάμε να ενημερωνόμαστε για όλες τις εξελίξεις από το μέτωπο της πανδημίας, για ό,τι μπορεί να μας απειλήσει, με τον χειμερινό οδηγό Υγείας της LiFO να μην εξαντλείται στην προστασία από την Covid λοίμωξη. Με τις συμβουλές των ειδικών για τους μικρούς και τους μεγάλους υγειονομικούς κινδύνους που καραδοκούν εκεί έξω, θα ζήσουμε μαζί ξανά.

health/2020

Ευχές για μια Covid-free νέα χρονιά 3.12.20 – lifo

35

COVID

Γ

ι’ αυτό, άλλωστε, όσοι ανήκουν σε ευπαθή ομάδα και οι ηλικιωμένοι οφείλουν φέτος να κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο, που πλέον συνταγογραφείται ηλεκτρονικά, ώστε να υπάρξει και ένα Εθνικό Μητρώο με τους εμβολιασμένους πολίτες. Το αντιγριπικό εμβόλιο, όπως θυμίζει ο καθηγητής Μικροβιολογίας του ΕΚΠΑ Θανάσης Τσακρής, έχει αποτελεσματικότητα που κυμαίνεται από 50% έως 60%, αναλόγως της χρονιάς, και σε μικρό αριθμό ατόμων πρέπει να γίνει συμπληρωματική δόση για να προκληθεί ικανή ανοσογονική απάντηση. Το γεγονός πως η γρίπη και η λοίμωξη Covid έχουν κοινά συμπτώματα προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση, δημιουργώντας πολλά αναπάντητα ερωτηματικά και στοχοποιώντας ανθρώπους επειδή βήχουν ή φταρνίζονται. Οι ειδικοί θυμίζουν ότι οι συνεχείς εναλλαγές της θερμοκρασίας αποτελούν την κύρια αιτία εμφάνισης μίας ίωσης, ενώ η κακή διατροφή, η κούραση και η αυξημένη υγρασία συνιστούν επιπλέον παράγοντες για την ανάπτυξη ρινοφαρυγγίτιδας, αμυγδαλίτιδας κaι άλλων λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος. Δύο από τα βασικά συμπτώματα των ιώσεων και του κρυολογήματος είναι ο βήχας, που αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο μηχανισμό άμυνας του αναπνευστικού συστήματος και συνήθως συνοδεύεται απόπονόλαιμο. Ο βήχας μπορεί να είναι ξηρός, όπως ο τσιγαρόβηχας των καπνιστών, που σηματοδοτεί αρχόμενη αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ή παραγωγικός, δημιουργώντας την αίσθηση ότι «βράζει» το στήθος μας. Όπως εξηγεί ο πνευμονολόγος - φυματιολόγος Δημήτρης Μιχαηλίδης, για την αντιμετώπιση των ιώσεων δεν πρέπει να λαμβάνουμε αντιβίωση. Η χορήγηση αντιβίωσης είναι αναγκαία όταν υπάρχουν επιπλοκές της ίωσης (για παράδειγμα, αμυγδαλίτιδα ή φαρυγγίτιδα) και μόνο μετά από τη συμβουλή του γιατρού. Άλλωστε, από τις αρχές του φθινοπώρου έχει καταστεί πλέον υποχρεωτική η συνταγογράφηση των αντιβιοτικών στην πατρίδα μας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της πολυφαρμακίας και ειδικότερα της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών, που οδηγεί στην ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής και μας φέρνει αντιμέτωπους με τον κίνδυνο των ανθεκτικών μικροβίων,

36 lifo – 3.12.20

Γρίπη και Covid, ένα επικίνδυνο κοκτέιλ

Ο φετινός χειμώνας μας επιφυλάσσει πολλές πρωτόγνωρες καταστάσεις και μεταξύ αυτών είναι ο κίνδυνος συλλοίμωξης γρίπης με Covid, που συνιστά ένα ιδιαίτερα επιβαρυντικό κοκτέιλ για την υγεία. Μπορεί, βέβαια, η διευρυμένη χρήση μάσκας να βοηθά να μειωθούν οι υπόλοιπες εποχικές λοιμώξεις, αλλά, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Παθολογίας - Λοιμωξιολογίας Χαράλαμπος Γώγος από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, η περίπτωση να νοσήσει κάποιος ασθενής και από γρίπη και από Covid είναι πολύ επιβαρυντική για την υγεία των ηλικιωμένων και των ευπαθών και πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία.

των λεγόμενων super bugs, τόσο στα νοσοκομεία όσο και μέσα στην κοινότητα.

Κόβουμε τον βήχα στις ιώσεις και στην κακή διάθεση Για χειμερινή ευεξία και λιγότερα ενοχλητικά συμπτώματα από τις εποχικές ασθένειες που πλήττουν το αναπνευστικό σύστημα ακολουθούμε τις 7 συμβουλές του πνευμονολόγου-φυματιολόγου Δημήτρη Μιχαηλίδη. ► Καταναλώνουμε ζεστά ροφήματα, καθώς βοηθούν στη ρευστοποίηση τυχόν εκκρίσεων από τη μύτη ή το στόμα. ► Υιοθετούμε υγιεινή διατροφή με φρούτα και λαχανικά ► Κοιμόμαστε τουλάχιστον 7-8 ώρες την ημέρα. Το υπνοδωμάτιο πρέπει να είναι δροσερό, ακόμα και τις πολύ κρύες ημέρες και νύχτες, η πολλή ζέστη βλάπτει και δημιουργεί νωθρότητα, ενώ δεν διευκολύνει τον ύπνο, καθώς ιδρώνουμε και νιώθουμε δυσφορία. Επίσης, το υπνοδωμάτιο πρέπει να είναι σκοτεινό και να μην αποκοιμόμαστε βλέποντας τηλεόραση. ► Ανακουφιζόμαστε άμεσα και αποτελεσματικά από τα συμπτώματα που σχετίζονται με τον παραγωγικό βήχα με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, όπως ειδικές ταινίες που λιώνουν στο στόμα, εμπλουτισμένες με εκχυλίσματα φυτών, καθώς και με μη συνταγογραφούμενα σκευάσματα που έχουν τη μορφή σκόνης, περιέχουν μέλι και διαλύονται σε ζεστό νερό ή ζεστό αφέψημα, καταπραΰνοντας και το ενοχλητικό γδάρσιμο στον λαιμό.

► Χρησιμοποιούμε συσκευή ατμού (υγραντήρα) στο υπνοδωμάτιό μας όσο έχουμε συμπτώματα. Στη συσκευή μπορούμε να προσθέσουμε μερικές σταγόνες αιθέριο έλαιο ευκάλυπτου που διευκολύνει την αναπνοή. Ωστόσο, η χρήση υγραντήρα συνιστάται μόνο αν είμαστε άρρωστοι και όχι για παρατεταμένα διαστήματα. Επίσης, είμαστε σε εγρήγορση να ειδοποιήσουμε άμεσα τον γιατρό μας σε περίπτωση που παρουσιάσουμε δύσπνοια, γιατί η δύσπνοια είναι το κατεξοχήν καμπανάκι κινδύνου για τη λοίμωξη Covid. ► Αποφεύγουμε οπωσδήποτε το κάπνισμα – και το παθητικό. Δεν επιτρέπουμε σε κανέναν να καπνίζει μέσα στο σπίτι, στο γραφείο ή στο αυτοκίνητο, όπου υπάρχει και τσουχτερό πρόστιμο, αν στο όχημα επιβαίνει παιδί. ► Αερίζουμε καθημερινά το σπίτι για αρκετή ώρα κάθε φορά. Για τον καλύτερο δυνατό αερισμό ανοίγουμε ταυτόχρονα παράθυρα και μπαλκονόπορτες, ώστε να κάνει ρεύμα. Σωστότερος αερισμός επιτυγχάνεται νωρίς το πρωί και αργά το βράδυ, που η κίνηση στους δρόμους είναι μειωμένη και δεν υπάρχει αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση. Τώρα, βέβαια, με την καραντίνα, ο αέρας είναι πιο καθαρός, αφού κυκλοφορούν λιγότερα αυτοκίνητα στους δρόμους, οπότε μπορούμε να αερίζουμε το σπίτι ανά πάσα στιγμή. Πέραν του αερισμού, που είναι το φυσικό «καθαριστικό» του σπιτιού, οι γιατροί συνιστούν προσοχή σε κλειστούς χώρους, συχνό πλύσιμο των χεριών και καλό καθαρισμό των επιφανειών και αντικειμένων, με τα οποία υπάρχει καθημερινή επαφή.

ADVANTAGE HERS ΣΤΟΝ ΑΓΏΝΑ ΤΗΣ CAROLINE WOZNIACKI ΜΕ ΤΗ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Συνέντευξη της πρωταθλήτριας του τένις Caroline Wozniacki στη δημοσιογράφο Yγείας της LiFO, Αλεξία Σβώλου.

Η

Caroline Wozniacki είναι πρωταθλήτρια στο τένις αλλά και πρωταθλήτρια στη ζωή, γιατί στο δικό της τερέν έχει αντίπαλο τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η ιστορία της εμπνέει κάθε γυναίκα που ζει με ένα χρόνιο ρευματολογικό νόσημα ώστε να το μετατρέψει σε πλεονέκτημα. Στο σερβίς και στην καθημερινότητα!

— Η ζωή με ένα χρόνιο νόσημα είναι ένας καθημερινός αγώνας. Ποια χαρακτηριστικά που αποκτά κανείς μέσω του πρωταθλητισμού είναι πολύτιμα στη συνύπαρξη με αυτό; Ήμουν στο αποκορύφωμα της καριέρας μου στο τένις το 2018, όταν διαγνώστηκα με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ακριβώς όπως και στο τένις, θεωρώ πραγματικά χρήσιμο το να αποδέχομαι ότι μερικές μέρες νικάω την ασθένειά μου και κάποιες άλλες όχι. Προσπαθώ να μην απογοητεύομαι με το σώμα μου όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, ούτε το αφήνω να με κρατάει πίσω. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε την κατάσταση της υγείας σας, να γίνετε ο καλύτερος σύμμαχός σας και να ζείτε βάσει ενός μακροπρόθεσμου πλάνου, έχοντας στο πλευρό σας έναν γιατρό που σας καταλαβαίνει. Νομίζω ότι αυτή η νοοτροπία είναι παρόμοια με αυτήν ενός πρωταθλητή.

— Το να ζεις ισοβίως με μια ασθένεια και ταυτόχρονα να κερδίζεις παγκόσμιες διακρίσεις μοιάζει «βουνό». Είναι; Ποια είναι τα δικά σου μυστικά επιτυχίας που μπορούν να βοηθήσουν άλλες γυναίκες ασθενείς να κερδίσουν τους δικούς τους αγώνες; Η ρευματοειδής αρθρίτιδα μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Όταν αντιμετώπισα τα συμπτώματα για πρώτη φορά και όταν πήρα τη διάγνωσή μου, έψαξα την κατάστασή μου διεξοδικά. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να ενημερώνεστε και να έχετε τα κατάλληλα εργαλεία για να γίνετε ο σύμβουλος του εαυτού σας. Θεωρώ ότι είναι χρήσιμο να παρακολουθώ τα συμπτώματα της πάθησής μου. Είναι στη φύση μου να πιέζω τον εαυτό μου και μερικές φορές το παρακάνω, με αποτέλεσμα να έχω ανεπιθύμητες παρενέργειες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να βλέπουμε τα άμεσα αποτελέσματα των ενεργειών που κάνουμε.

— Τα χρόνια αυτοάνοσα νοσήματα έχουν σοβαρή επίπτωση στην ψυχολογία. Πώς μπορείς να αντιστρέψεις αυτό το μειονέκτημα στην καθημερινή ζωή και στον πρωταθλητισμό, καθώς η ψυχολογία είναι το ήμισυ του παντός; Γνωρίζω από προσωπική εμπειρία τις προκλήσεις του να ζεις με μια χρόνια πάθηση. Καθώς ενημερωνόμουν για την ασθένειά μου, έμαθα ότι η βελτίωση του επιπέδου περίθαλψης των γυναικών που ζουν με χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους, όπως η

ρευματοειδής αρθρίτιδα, είναι ζωτικής σημασίας, καθώς ορισμένες από αυτές τις παθήσεις μπορεί να έχουν πολύ μεγαλύτερο σωματικό και συναισθηματικό αντίκτυπο στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Το Advantage Hers είναι πραγματικά σημαντικό, δεδομένου ότι έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της συχνά περιορισμένης πληροφόρησης που μπορεί να έχουν οι γυναίκες που νοσούν από χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες όσον αφορά την καλύτερη δυνατή διαχείριση της κατάστασής τους. Ένα άλλο θέμα είναι ότι μπορεί να μην ενθαρρύνονται αρκετά ώστε να κάνουν τις σωστές ερωτήσεις στον γιατρό τους. Θέλω να το αλλάξω αυτό.

— «Advantage Ηers»: Ο τίτλος της καμπάνιας είναι εμπνευσμένος από έναν όρο του τένις που αναφέρεται στο πλεονέκτημα του παίκτη που κάνει το σερβίς. Πότε θεωρείς ότι η καμπάνια θα έχει πετύχει τον στόχο της; Μέσω της καμπάνιας Advantage Hers θέλω να έρθω σε επαφή με όσο το δυνατόν περισσότερες γυναίκες που ζουν με χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες, να μοιραστώ μαζί τους ιστορίες για τις προκλήσεις και τις νίκες μας και να τις ενθαρρύνω να διαμορφώσουν σχέδια προσαρμοσμένα στις προσωπικές τους ανάγκες. Ο τίτλος της καμπάνιας Advantage Hers παίζει με μια αναλογία του τένις: μερικές μέρες η ρευματοειδής αρθρίτιδα θα έχει το πλεονέκτημα, ενώ άλλες ημέρες το πλεονέκτημα θα είναι δικό μου. Αν και θα ήθελα όλες οι γυναίκες να αποκτήσουν το πλεονέκτημα έναντι της νόσου, ξέρω ότι η εμπειρία καθεμιάς είναι διαφορετική και ότι αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις. Ελπίζω ότι μέσω της Advantage Hers οι γυναίκες θα εμπνευστούν για να αναλάβουν πιο ενεργό και εμπεριστατωμένο ρόλο στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη φροντίδα τους, βοηθώντας τον εαυτό τους να αποκτήσει και να διατηρήσει το πλεονέκτημα.

— Πόσο σημαντικές είναι οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης στην ενθάρρυνση των ασθενών να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, που συχνά καταπατούνται; Είναι πολύ σημαντικές, επειδή γυναίκες με χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους έχουν ανάγκες, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της καθυστερημένης διάγνωσης σε ορισμένες περιπτώσεις, της κούρασης και των αυξημένων σωματικών και διανοητικών βαρών, και δυσεπίλυτες ανησυχίες, όπως ο οικογενειακός προγραμματισμός και η εγκυμοσύνη. Συχνά δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν την κατάστασή τους, ούτε πώς να θέσουν τις σωστές ερωτήσεις στον γιατρό τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι γυναίκες να ενθαρρύνονται ώστε να διεκδικούν όσα θα τους εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή.

Η καμπάνια Advantage Hers αποτελεί πρωτοβουλία της παγκόσμιας βιοφαρμακευτικής εταιρείας UCB, που σχεδιάστηκε για να επισημάνει τις ανεκπλήρωτες ανάγκες των γυναικών που ζουν με χρόνια φλεγμονώδη ρευματικά νοσήματα.

3.12.20 – lifo

37

ΝΟΣΟΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ Πολλά βήματα προόδου κάνουν οι επεμβατικές θεραπείες στη νόσο Πάρκινσον.

Η Ιωάννης Βελέντζας Νευρολόγος-ψυχίατρος Διευθυντής Κλινικής Νευροφυσιολογίας, Yπεύθυνος Tμήματος Νευροτροποποίησης ΔΘΚΑ Υγεία

38 lifo – 3.12.20

νόσος Πάρκινσον πήρε το όνομά της από τον Άγγλο γιατρό James Parkinson, που δημοσίευσε την πρώτη περιγραφή της το 1817. Θεωρείται νόσος με «πολλά πρόσωπα», είναι κυρίως αναγνωρίσιμη από το τρέμουλο των χεριών και τη δυσκολία στον βηματισμό και εκδηλώνεται με την εμφάνιση κινητικών και μη κινητικών συμπτωμάτων. Μεταξύ των διασημοτήτων που νόσησαν από Πάρκινσον περιλαμβάνονται ο θρύλος της πυγμαχίας Μοχάμεντ Άλι (Κάσιους Κλέι), ο ζωγράφος Σαλβατόρ Νταλί, ο Αμερικανός ηθοποιός Μάικλ Τζέι Φοξ και ο αξέχαστος Έλληνας κωμικός Νίκος Σταυρίδης. Η νόσος Πάρκινσον παρατηρείται πλέον όλο και πιο συχνά στα νευρολογικά ιατρεία, με την αύξηση των περιστατικών να συνδέεται με το δημογραφικό πρόβλημα και τη γήρανση του πληθυσμού. Υπολογίζεται συνολικά ότι από νόσο Πάρκινσον πάσχουν περίπου 20.000-25.000 ασθενείς στην Ελλάδα, δηλαδή η αναλογία στην εμφάνιση της νόσου είναι περίπου 11 έως 20 ασθενείς ανά 100.000 κατοίκους. Κάθε χρόνο υπάρχει αύξηση στη χώρα μας από 1.100 έως 2.000 νέα περιστατικά. Λόγω της αύξησης του μέσου όρου της ηλικίας, ο αριθμός των νοσούντων έχει διπλασιαστεί από το 1990 μέχρι σήμερα. Το 2016 η νόσος ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο 211.296 ασθενών παγκοσμίως. Πρόκειται για μια εκφυλιστική ασθένεια του νευρικού συστήματος. Η κύρια βλάβη που τη χαρακτηρίζει είναι ο εκφυλισμός των κυττάρων του εγκεφάλου που παράγουν και αποθηκεύουν την ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη είναι νευροδιαβιβαστής και η έλλειψή της ευθύνεται για τα περισσότερα από τα προβλήματα που προκαλεί η νόσος. Ένα σύνηθες σύμπτωμα με το οποίο εκδηλώνεται είναι ο τρόμος (τρέμουλο) σε κάποιο μέλος του σώματος (συνήθως στο ένα χέρι). Αυτός συνήθως εμφανίζεται όταν το χέρι είναι χαλαρό και σταματά στη διάρκεια της κίνησης. Σε άλλες περιπτώσεις, ο ασθενής δεν τρέμει, αλλά αντιλαμβάνεται ότι οι κινήσεις του γίνονται πιο αργές, το σώμα του δύσκαμπτο και παρατηρεί επίσης συχνά απώλεια της ισορροπίας του. Αυτά τα συμπτώματα, το τρέμουλο, η βραδύτητα στις κινήσεις, η δυσκαμψία, καθώς και η απώλεια της ισορροπίας, είναι τα βασικά συμπτώματα της νόσου. Ωστόσο το τρέμουλο (τρόμος) δεν ανήκει στα βασικά κριτήρια της διάγνωσης της νόσου Πάρκινσον, γιατί παρουσιάζεται συχνά και σε άλλα νοσήματα. Παρότι, όμως, η συχνότητα εμφάνισης της νόσου Πάρκινσον σταθερά αυξάνεται, στον δυτικό κόσμο η θνησιμότητα έχει σταθερά μειωθεί, επειδή έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία επεμβατικές θεραπείες στα μεσαία και προηγμένα στάδια της νόσου. Αυτές επέφεραν μεγάλη μείωση της θνητότητας και βελτίωση της καθημερινότητας των νοσούντων, βελτιώνοντας κυρίως την κινητικότητά τους και μειώνοντας ή σταματώντας ολοσχερώς τη χορήγηση φαρμάκων από το στόμα. Αυτοί που επωφελούνται από αυτές τις θεραπείες έχουν στο μεγαλύτερο ποσοστό φυσιολογικό προσδόκιμο επιβίωσης. Όταν ο ασθενής αρχίσει να παρουσιάζει κενά στο θεραπευτικό αποτέλεσμα πριν από τη λήψη της αγωγής, που λαμβάνεται αναγκαστικά περισσότερες φορές

την ημέρα, δηλαδή όταν θα έχει δυσχέρεια στην κινητικότητά του και συχνά, αφότου πάρει την αγωγή του, γίνεται δυσκινητικός ή υπερκινητικός, τότε είναι η ενδεικνυόμενη χρονική περίοδος για να εκτιμηθούν οι κατάλληλες για την περίπτωσή του επεμβατικές θεραπείες. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τις θεραπείες με εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση και χορήγηση αγωγής μέσω αντλίας. Στην πρώτη περίπτωση εμφυτεύονται ηλεκτρόδια στον υποθαλαμικό πυρήνα ή στην ωχρά σφαίρα του εγκεφάλου, που διοχετεύονται υποδορίως εκτός κρανίου και συνδέονται με έναν «βηματοδότη» στον θώρακα, κάτω από την κλείδα. Ο βηματοδότης στέλνει συχνότητες στους πυρήνες του εγκεφάλου που απενεργοποιούν ένα παθολογικό κύκλωμα, το οποίο εμποδίζει την κίνηση. Στη δεύτερη περίπτωση διοχετεύεται εξωτερικά, μέσα από το στομάχι, στη νήστιδα, ένας καθετήρας που συνδέεται εξωτερικά με μια αντλία χορήγησης φαρμάκου. Η αντλία ρυθμίζεται βάσει των αναγκών του ασθενούς, ώστε αυτός να έχει διαρκή κινητικότητα. Οι δύο μέθοδοι έχουν παρεμφερή αποτελέσματα, βελτιώνοντας την κινητικότητα και τη διάρκειά της κατά μέσο όρο 70% σε σύγκριση με τη φαρμακευτική αγωγή από το στόμα πριν από την επέμβαση. Ο νευροδιεγέρτης μειώνει την ποσότητα χορήγησης φαρμάκου από το στόμα από 30% μέχρι 70%, ενώ η χορήγηση αγωγής μέσω αντλίας (Duodopa gel) τις περισσότερες φορές ακυρώνει τη φαρμακευτική αγωγή από το στόμα. Η επιλογή και κατανομή των ασθενών για τις επεμβατικές μεθόδους διενεργείται σε κατάλληλα κέντρα από έμπειρους για τις μεθόδους γιατρούς. Συνοπτικά, η εμφύτευση ηλεκτροδίων προβλέπεται για άτομα νεότερα των 70 χρονών, η αντλία χορηγείται σε άτομα που είναι μεγαλύτερα σε ηλικία ή έχουν αντενδείξεις για τη νευροχειρουργική μέθοδο. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί και η δυνατότητα χορήγησης αγωγής μέσω αντλίας απομορφίνης υποδορίως, που τις περισσότερες φορές όμως δεν προβλέπεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως οι δύο άλλες μέθοδοι. Το ευχάριστο είναι ότι όλες οι επεμβατικές μέθοδοι είναι εφαρμόσιμες από έμπειρους σε αυτές γιατρούς στη χώρα μας και έχουν βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση όσων ασθενούν από τη νόσο.

Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη νόσο Πάρκινσον και άλλες νευρολογικές νόσους στην ιστοσελίδα www.nevroepistimes.gr. http://www.nevroepistimes.gr/el/home

Το ευχάριστο είναι ότι όλες οι επεμβατικές μέθοδοι είναι εφαρμόσιμες από έμπειρους σε αυτές γιατρούς στη χώρα μας και έχουν βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση όσων ασθενούν από τη νόσο.

3.12.20 – lifo

39

LIBERATE LIFE

Η ζωή πέρα από την αιμορροφιλία, μια ζωή χωρίς συμβιβασμούς.

«Μην αφήνεις τον πόνο να σε σταματά. Αντιμετώπισέ τον. Ρώτησε τον γιατρό σου»

Κ

όκκινη κλωστή δεμένη»: Ποιος δεν γνωρίζει το διαχρονικό βιβλίο της συγγραφέως Ζωρζ Σαρρή, που διηγείται ιστορίες από τα χρόνια της Κατοχής. Πόλεμος τότε, πόλεμος τώρα, με αντίπαλο την πανδημία του κορωνοϊού που επισκιάζει όλες τις άλλες ασθένειες, απομακρύνοντας τους χρόνιους ασθενείς από τον γιατρό τους και το νοσοκομείο εξαιτίας του φόβου της διασποράς της Covid-19 νόσου και κάνοντας ασθενείς να παραμελήσουν την υγεία τους. Όμως, η υγεία δεν εξαντλείται στη λοίμωξη του κορωνοϊού και οι άλλες παθήσεις –πόσο μάλλον τα σπάνια νοσήματα σαν την αιμορροφιλία– δεν πρέπει να μένουν στο περιθώριο. Αν η Κόκκινη κλωστή δεμένη ήταν το βιβλίο με το οποίο μεγαλώσαμε, η πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης «Κόκκινη Κλωστή» της βιοφαρμακευτικής εταιρείας Sobi, που υλοποιείται από πέρσι σε συνεργασία με τον Σύλλογο Προστασίας Ελλήνων Αιμορροφιλικών (ΣΠΕΑ), γίνεται ο μίτος που συνδέει τους ασθενείς με αιμορροφιλία στην Ελλάδα με μια καλύτερη ποιότητα ζωής, μια ζωή χωρίς πόνο, μια ζωή χωρίς συμβιβασμούς.

H «Κόκκινη Κλωστή» αποτελεί έκφραση του οράματος Liberate Life της Sobi για μια ζωή πέρα από την αιμορροφιλία. Το όραμα Liberate Life έχει ως στόχο να παροτρύνει τους ανθρώπους που ζουν με αιμορροφιλία να αμφισβητήσουν το κατεστημένο στη φροντίδα της νόσου και να διεκδικήσουν περισσότερα από τη ζωή. Κάνοντας το επόμενο βήμα της στην απελευθέρωση της καθημερινής ζωής από τον πόνο, η πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης για την αιμορροφιλία «Κόκκινη Κλωστή» συνεχίζει να εμπνέει τους αιμορροφιλικούς ασθενείς, παροτρύνοντάς τους να ενημερωθούν αναφορικά με τις εξελίξεις στην αντιμετώπιση του πόνου. Μετά την ολοκλήρωση του πρώτου μέρους της «Κόκκινης Κλωστής», τα δύο νέα βίντεο που αποτελούν το «όχημα» ενημέρωσης της καμπάνιας εστιάζουν στον φόβο και στη μοναξιά, δυο συναισθήματα που βιώνουν οι αιμορροφιλικοί ασθενείς. Στα προηγούμενα μηνύματα της «Κόκκινης Κλωστής», «Μην αφήνεις τον πόνο να σε σταματά. Αντιμετώπισέ τον. Ρώτησε τον γιατρό σου», προστίθενται άλλα δύο ηχηρά: «Τώρα ο φόβος είναι πίσω σου. Ο κόσμος μπροστά!» και «Μην αφήνεις τον πόνο να σε απομονώσει. Αντιμετώπισέ τον!». Οι ιστορίες ξετυλίγονται με τη βοήθεια της «κόκκινης κλωστής» που συμβολίζει το αίμα και πρωταγωνιστή τον αιμορροφιλικό ασθενή. Με μια συμβολική κίνηση, το τράβηγμα της κλωστής, ο αιμορροφιλικός ασθενής απελευθερώνεται από τον φόβο και τη μοναξιά, που προκαλούνται από τον πόνο.

«

Της Αλεξίας Σβώλου

40 lifo – 3.12.20

Επειδή τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια οξέος πόνου οδηγούν ολοένα και περισσότερο σε σοβαρές διαταραχές της ψυχικής διάθεσης και της συνολικής ποιότητας ζωής των ασθενών, το ζητούμενο από αυτήν τη δράση ενημέρωσης είναι να συνειδητοποιήσουν οι πάσχοντες πως αυτή η εξέλιξη πρέπει και μπορεί να προληφθεί ή να αμβλυνθεί, εφόσον αντιμετωπιστεί ολιστικά, με πρώτο και σημαντικότερο βήμα τη σωστή ενημέρωση. «Η καμπάνια “Κόκκινη Κλωστή” αποτελεί έκφραση του Liberate Life, του οράματος της Sobi που καθοδηγεί τη δέσμευση και τις δράσεις μας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των αιμορροφιλικών ασθενών. Η συνέχιση της συνεργασίας μας με τον ΣΠΕΑ για την εξέλιξη της ενημερωτικής καμπάνιας αποδεικνύει έμπρακτα την αφοσίωσή μας στους ανθρώπους που ζουν με αιμορροφιλία» δήλωσε ο Άρης Παπαδάκος, Country Manager Sobi σε Ελλάδα, Κύπρο και Μάλτα, αναφερόμενος στην ενημερωτική καμπάνια.

Η αιμορροφιλία αποτελεί μια κληρονομική, φυλοσύνδετη αιμορραγική διαταραχή, η οποία οφείλεται στην απουσία παραγόντων πήξης του αίματος και πλήττει κυρίως το ανδρικό φύλο. Όταν απουσιάζει ο παράγοντας VIII, ο ασθενής νοσεί από αιμορροφιλία Α, ενώ όταν απουσιάζει ο παράγοντας ΙΧ ο ασθενής νοσεί από αιμορροφιλία Β. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Αιμορροφιλίας, η συχνότητα της νόσου εκτιμάται σε 1 ασθενή ανά 10.000 γεννήσεις παγκοσμίως στην αιμορροφιλία Α, ενώ στην αιμορροφιλία Β διαμορφώνεται σε 1 ασθενή ανά 50.000 γεννήσεις παγκοσμίως. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι τα άτομα με αιμορροφιλία προσεγγίζουν περίπου τα 1.000. Οι ασθενείς εμφανίζουν αυτόματες ή μη ελεγχόμενες αιμορραγίες –συνέπεια χειρουργικών επεμβάσεων ή τραυματισμών–, οι οποίες προσβάλλουν τους μυς και τις αρθρώσεις και ειδικότερα τα γόνατα, τους αγκώνες και τα ισχία. Τα συμπτώματα αυτά προκαλούν συχνά μόνιμη βλάβη στις αρθρώσεις, σοβαρό πόνο, κινητική δυσλειτουργία και μειωμένη ποιότητα ζωής. Παρότι έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος στη φαρμακευτική αντιμετώπιση της αιμορροφιλίας, πολλοί ασθενείς εξακολουθούν να υποφέρουν από παρατεταμένους πόνους, γεγονός που υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής τους και τους οδηγεί σε απομόνωση, μελαγχολία και κατάθλιψη. Πρόκειται για συναισθήματα και ψυχικές διαταραχές που σήμερα γνωρίζουν έξαρση στον γενικό πληθυσμό λόγω του φόβου της πανδημίας του κορωνοϊού. Φανταστείτε λοιπόν, τώρα που όλοι έχουμε νιώσει έστω και για λίγο φοβισμένοι και μόνοι, πώς είναι να νιώθεις έτσι μια ολόκληρη ζωή…

3.12.20 – lifo

41

COVID

Κόβουν το νήμα της έγκρισης τα Covid εμβόλια

Η

βρετανική κυβέρνηση δέχτηκε τη σύσταση της Ανεξάρτητης Ρυθμιστικής Αρχής Φαρμάκων και Προϊόντων Υγείας (MHRA) να εγκρίνει το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech για χρήση, έτσι η Μεγάλη Βρετανία γίνεται το πρώτο κράτος στη Δύση που θα ξεκινήσει μαζικούς εμβολιασμούς μέσα στην επόμενη εβδομάδα. «Μη γελιέστε, η ανάπτυξη των Covid εμβολίων αποτελεί ένα πρωτοφανές επίτευγμα που όμοιό του δεν έχει υπάρξει ποτέ στην ιστορία της Ιατρικής. Κατά κανόνα, η ανάπτυξη ενός εμβολίου απαιτεί τουλάχιστον μια 5ετία και εδώ τα καταφέραμε σε έναν χρόνο, γιατί ρίχτηκαν στην κοινή προσπάθεια οι κορυφαίες ερευνητικές ομάδες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας, αναπτύσσοντας συνέργειες που δεν είχαν ξανασυμβεί» λέει ο καθηγητής Παθολογίας - Λοιμωξιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Χαράλαμπος Γώγος.

Ημερομηνίες-ορόσημο που θα κρίνουν την ύστατη μάχη με την πανδημία Σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις, οι ημερομηνίες-ορόσημο, οπότε και θα κριθεί η έναρξη των εμβολιασμών στη χώρα μας, είναι η 29η Δεκεμβρίου 2020 και η 12η Ιανουαρίου του 2021. Την 29η Δεκεμβρίου ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων αναμένεται να δώσει έγκριση για το εμβόλιο της Pfizer σε συνεργασία με την BioΝTech, προκειμένου να ξεκινήσει η χρήση του και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πέραν της Μ. Βρετανίας, ενώ τη 12η Ιανουαρίου θα κριθεί το αν θα δοθεί έγκριση για το εμβόλιο της Moderna. Και τα δύο εμβόλια, βάσει των πορισμάτων των κλινικών ερευνών, έχουν ανακοινώσει αποτελεσματικότητες που αγγίζουν το 95%, πολύ υψηλότερες των αρχικά αναμενόμενων. Να θυμίσουμε εδώ πως ο καθηγητής Πολιτικής Υγείας του London School of Economics Ηλίας Μόσιαλος είχε δηλώσει ότι «θα πανηγυρίσει αν τα εμβόλια Covid πρώτης γενιάς έχουν αποτελεσματικότητες που θα ξεπερνούν το 70%». Σύμφωνα με τον καθηγητή Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρη Παρασκευή, για να πετύχουμε την ανοσία αγέλης, θα πρέπει να εμβολιαστεί περίπου το 70% του πληθυσμού. Στην επίτευξη της ανοσίας θα συνεισφέρουν και όσοι νοσούν από Covid-19, μέσω της διασποράς στην κοινότητα, αφού αναπτύσσουν αντισώματα. Ο εμβολιασμός θα είναι δωρεάν και όχι υποχρεωτικός, όπως εξηγεί η καθηγήτρια Παιδιατρικής - Λοιμωξιολογίας Βάνα Παπαευαγγέλου, αλλά θα υπάρχει ισχυρή σύσταση να εμβολιαστούν οι ευπαθείς ομάδες και οι ηλικιωμένοι. Φυσικά, οι πρώτες δόσεις σε κάθε κράτος –και στην

42 lifo – 3.12.20

Η αντίστροφη μέτρηση για τα Χριστούγεννα είθισται να ξεκινά όταν γνωστή αλυσίδα καταστημάτων παιχνιδιών προβάλλει το final countdown στη μικρή μας οθόνη. Φέτος, ωστόσο, η αντίστροφη μέτρηση που απασχολεί όλη την ανθρωπότητα αφορά τα Covid εμβόλια, που θα σηματοδοτήσουν την αρχή του τέλους της πανδημίας, με το εμβόλιο των εταιρειών Pfizer/BioΝTech να κόβει πρώτο το νήμα της έγκρισης στη Μεγάλη Βρετανία. Ελλάδα– προορίζονται για τους υγειονομικούς, τα σώματα ασφαλείας, τους κρατικούς λειτουργούς, την αστυνομία, την πυροσβεστική και τους οδηγούς ΜΜΜ. Μετά τα δύο αμερικανικά εμβόλια, αναμένουμε το βρετανικό εμβόλιο που ανέπτυξε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σε συνεργασία με την Astra Zeneca και το εμβόλιο της Johnson and Johnson, ενώ ευρωπαϊκή προοπτική φαίνεται να έχει και το ρωσικό Sputnik V, παρότι η Ρωσία δεν ακολουθεί τους διεθνείς κανόνες για τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των κλινικών μελετών. Ο Covid εμβολιασμός, σύμφωνα με τους επιστήμονες και κυβερνητικούς αξιωματούχους, θα συνιστά ένα είδος υγειονομικού διαβατηρίου που θα απαλλάσσει τους ταξιδιώτες (που ταξιδεύουν με αεροπλάνο) από την υποχρέωση να κάνουν rapid tests. Στην παγκόσμια επιχείρηση να εμβολιαστεί ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας υπάρχουν και κάποια εμπόδια, τα οποία πρέπει να ξεπεραστούν. Ένα από αυτά αφορά την τεχνική λεπτομέρεια πως το εμβόλιο των Pfizer/ BioΝTech, ως προϊόν μιας νέας τεχνολογίας που χρησιμοποιεί messenger RNA, απαιτεί διατήρηση σε βαθιά ψύξη στους -70ο C και μεταφορά με ειδικούς καταψύκτες. Δεν είναι, βέβαια, όλα τα εμβόλια-φιναλίστ στο παγκόσμιο ράλι ζωής κατασκευασμένα με τη νέα τεχνολογία του mRNA, καθώς χρησιμοποιούνται και οι παλαιότερες μέθοδοι του ιικού μεταφορέα και του εξασθενημένου ιού. Εκτός από την τεχνολογία ανάπτυξης, διαφέρει και η τιμή, που κυμαίνεται από λίγα ευρώ μέχρι 37 ευρώ ανά εμβόλιο, ενώ

στη χώρα μας θα δημιουργηθούν 1.018 εμβολιαστικά κέντρα σε δομές Υγείας με δυνατότητα εμβολιασμού τουλάχιστον 2 εκατ. ανθρώπων τον μήνα. Επικουρικά θα λειτουργήσουν κινητές μονάδες που θα εμβολιάζουν το προσωπικό και όσους φιλοξενούνται σε κλειστές δομές, όπως γηροκομεία, φυλακές κ.λπ.

«Πράσινο φως» καισε στοχευμένα φάρμακα για τον κορωνοϊό Ο δεύτερος αγώνας ταχύτητας, που διεξάγεται στη σκιά των Covid εμβολίων, αφορά την ανάπτυξη στοχευμένων θεραπειών που αντιμετωπίζουν τη λοίμωξη, μειώνοντας τον κίνδυνο για βαριά νόσηση. Σε αυτή την κατηγορία έγκριση από τον FDA πήρε πρώτο το Remdesivir, ένα αντιικό που περιλαμβάνεται στα νοσοκομειακά θεραπευτικά πρωτόκολλα με το κορτικοστεροειδές δεξαμεθαζόνη, το οποίο έχει αντιφλεγμονώδη δράση και εμποδίζει την υπερ-φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού, που είναι γνωστή ως «καταιγίδα κυττοκινών». Σε γενικές γραμμές, η φαρμακευτική αντιμετώπιση της λοίμωξης Covid αναπτύσσεται σε 4 πυλώνες. Στον πρώτο πυλώνα συναντούμε τα αντιικα φάρμακα σαν το

Remdesivir, που έχουν καλύτερο αποτέλεσμα αν δοθούν με την έναρξη των συμπτωμάτων, τότε που το ιικό φορτίο είναι ακόμα πολύ υψηλό. Στον δεύτερο βρίσκουμε τα μονοκλωνικά αντισώματα που επιτίθενται στον ιό Sars-Cov2, εμποδίζοντας την αναπαραγωγή του και την εξάπλωσή του στον οργανισμό. Εδώ πρωταγωνιστούν τα κοκτέιλ των εξουδετερωτικών αντισωμάτων της Regeneron και της Lilly, ενώ στον τρίτο πυλώνα συναντούμε τη θεραπεία με αντισώματα από ορό πλάσματος ανθρώπων που νόσησαν. Τέλος, υπάρχουν οι αντιφλεγμονώδεις θεραπείες που καταστέλλουν την υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία πυροδοτείται μετά την προσβολή του από κορωνοϊό. Και στα φάρμακα έχουν δοθεί ταχείες εγκρίσεις από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA), με τη συνέχεια να έπεται και τον καθηγητή Πνευμονολογίας Στέλιο Λουκίδη, πρόεδρο της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, να συνοψίζει την απίστευτη πρόοδο που έχει συντελεστεί έως τώρα στη μάχη με τον κορωνοϊό με τη φράση «έχουμε πολύ καλύτερα θεραπευτικά πρωτόκολλα στα νοσοκομεία σήμερα σε σχέση με ό,τι είχαμε την άνοιξη».

3.12.20 – lifo

43

PFIZER

Το πιο δυνατό μάθημα για τα εμβόλια μάς δίνει η πανδημία.

Οι μαζικοί εμβολιασμοί είναι ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουμε την περίφημη ανοσία αγέλης, ώστε να πάρουμε πίσω τις ζωές μας.

Μ Της Αλεξίας Σβώλου

44 lifo – 3.12.20

ία λέξη, επτά γράμματα. Φαντάζει στιγμιότυπο από μια παρτίδα scrabble στον καναπέ του σαλονιού μας, που στην Covid εποχή ενσωματώνει τις ελπίδες 7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων για να πούμε οριστικό «αντίο» στις καραντίνες. Πρόκειται για τη λέξη που τους τελευταίους μήνες κρέμεται από τα χείλη όλων μας: «εμβόλιο». Είτε αναφερόμαστε στα πολυαναμενόμενα εμβόλια για τον κορωνοϊό είτε στα υπάρχοντα, δηλαδή τα εμβόλια που ήδη έχει στη φαρέτρα της η ιατρική κοινότητα για την πρόληψη περισσότερων από 30 λοιμωδών ασθενειών, το μάθημα που πήραμε όλοι από την πανδημία είναι ένα και πολύ δυνατό, πως τα εμβόλια σώζουν ζωές, όχι στα λόγια αλλά στην πράξη. Μετά την ανακοίνωση από την καθηγήτρια Παιδιατρικής - Λοιμωξιολογίας Βάνα Παπαευαγγέλου, μέλος της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων, πως όλοι όσοι νόσησαν από κορωνοϊό πρέπει να κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο και πως όλα τα άτομα άνω των 65 ετών πρέπει να εμβολιαστούν για τον πνευμονιόκοκκο, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι με τα εμβόλια δεν παίζουμε. Όπως εξηγεί η κ. Παπαευαγγέλου, όσοι νόσησαν από τη λοίμωξη Covid-19 μπορούν να εμβολιαστούν τουλάχιστον μία εβδομάδα μετά την υποχώρηση όλων των συμπτωμάτων. Οι μαζικοί εμβολιασμοί είναι ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουμε την περίφημη ανοσία αγέλης ώστε να πάρουμε πίσω τις ζωές μας. Είναι η κατάλληλη στιγμή να αναλογιστούμε τι χρωστάμε στα εμβόλια, το μεγαλύτερο και σημαντικότερο επίτευγμα της Ιατρικής. Τα εμβόλια είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχος της υγείας, προορίζονται για μικρούς και μεγάλους –όχι μόνο για τα παιδιά– και πρέπει να γίνονται στον σωστό χρόνο και με το κατάλληλο δοσολογικό σχήμα που παρέχει ανοσία μακράς διαρκείας. Γι’ αυτό, άλλωστε, στα παιδιατρικά εμβόλια είναι απαραίτητο να γίνονται οι αναμνηστικές δόσεις, δηλαδή εκείνες οι πρόσθετες δόσεις που θα βοηθήσουν να παραχθούν υψηλοί τίτλοι αντισωμάτων, ώστε να μη νοσήσουμε ξανά από μια επικίνδυνη για την υγεία λοίμωξη. Όπως εξηγεί η παιδίατρος Αναστασία Μπαρμπούνη, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, παλιότερα, που δεν ήταν όλος ο πληθυσμός εμβολιασμένος έναντι των παιδικών λοιμώξεων, μερικοί γονείς κολλούσαν, περνούσαν ήπια τη λοίμωξη και έκαναν αντισώματα μέσω των «κρυπτολοιμώξεων». Τώρα, όμως, που τα παιδιά είναι εμβολιασμένα βάσει του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών, δεν καταγράφονται κρυπτολοιμώξεις παιδικών ασθενειών στην κοινότητα, γι’ αυτό οι αναμνηστικές εμβολιαστικές δόσεις θα πρέπει να γίνονται προκειμένου να μείνουν σε υψηλά επίπεδα διά βίου οι τίτλοι των παραγόμενων αντισωμάτων. Τα εμβόλια που πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε περιλαμβάνουν όλα τα παιδιατρικά, με ιδιαίτερη έμφαση στα εμβόλια της μηνιγγίτιδας και του HPV για τα έφηβα αγόρια και κορίτσια, το αντιγριπικό εμβόλιο και το εμβόλιο του

πνευμονιόκοκκου. Τα ευρήματα από την πρώτη και τη δεύτερη καραντίνα στη χώρα μας που συνέλεξε η Μονάδα Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» δείχνουν ότι οι εμβολιασμοί των εφήβων παρουσίασαν μείωση κατά 70% και των νηπίων και παιδιών κατά 30%, γιατί οι οικογένειες φοβούνται να πάνε στον γιατρό, μην τύχει και κολλήσουν κορωνοϊό. Μάλιστα, η κ. Παπαευαγγέλου απηύθυνε έκκληση στους γονείς να μην παραμελούν τους εμβολιασμούς και στους χρονίως πάσχοντες να μην παραμελούν την υγεία τους, γιατί τα νοσοκομεία έχουν αδειάσει από non-Covid περιστατικά κι αυτό που συμβαίνει ανήκει στη σφαίρα του… ανεξήγητου. Παράλληλα, έρευνες επιβεβαιώνουν ότι οι ηλικιωμένοι, όταν νοσούν από λοιμώδες νόσημα, διατρέχουν τριπλάσιο κίνδυνο επιδείνωσης και επιπλοκών. Ο κίνδυνος μπορεί να αποσοβηθεί με τον έγκαιρο εμβολιασμό κατά της γρίπης και την πραγματοποίηση του εμβολίου του πνευμονιόκοκκου. ΕΜΕΙΣ ΡΩΤΑΜΕ, ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΑΠΑΝΤΟΥΝ — Πρέπει όλα τα παιδιά να κάνουν το εμβόλιο της γρίπης φέτος ή μόνο τα ευπαθή; Παρότι οι επίσημες συστάσεις είναι μόνο για τα ευπαθή, προκειμένου να φτάσουν οι δόσεις του εμβολίου, τόσο μελέτη της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής όσο και η θέση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας των Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων, μέσω του εκπροσώπου της, του παιδιάτρου Κώστα Νταλούκα, υποστηρίζουν ότι θα ωφελούνταν και όλα τα υγιή παιδιά.

— Μπορούμε να κάνουμε μαζί το εμβόλιο για τη γρίπη και τον πνευμονιόκοκκο ή πρέπει να απέχουν; Ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει την ίδια μέρα σε άλλο μπράτσο ή με τρεις εβδομάδες διαφορά, λέει ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων, Παναγιώτης Γαργαλιάνος-Κακολύρης.

— Αν κάνω τώρα το αντιγριπικό εμβόλιο, πότε έχω αντισώματα για τη γρίπη; Σε περίπου δύο εβδομάδες, απαντά ο καθηγητής Λοιμωξιολογίας, Θανάσης Τσακρής.

— Αν πέρασα κορωνοϊό είτε ήπια είτε πιο βαριά, πότε να κάνω το αντιγριπικό εμβόλιο; Τουλάχιστον μία εβδομάδα μετά την υποχώρηση όλων των συμπτωμάτων της λοίμωξης, συστήνει η καθηγήτρια Παιδιατρικής - Λοιμωξιολογίας, Βάνα Παπαευαγγέλου — Τα μεσήλικα άτομα πρέπει να κάνουν και τα δύο διαθέσιμα εμβόλια για τον πνευμονιόκοκκο ή αρκεί το ένα; Πρέπει να κάνουν το 13δύναμο εμβόλιο, που γίνεται άπαξ, και τουλάχιστον μία φορά το 23δυναμο, που γίνεται ανά 5ετία, συστήνει ο πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, Στέλιος Λουκίδης.

3.12.20 – lifo

45

K Ι Ν ΔΥ Ν Ο Ι Α Π Ο ΤΟ Κ ΡΥΟ

Ο

ι περισσότεροι μύθοι που συνοδεύουν την επίδραση των χαμηλών θερμοκρασιών στην υγεία έχουν παραμείνει ένα άλυτο «cold case», συμβάλλοντας στη διαιώνιση εσφαλμένων εντυπώσεων, όπως ότι, όταν κάνει κρύο, πρέπει να ντυνόμαστε με πολύ χοντρά ρούχα ή ότι το σπίτι και το γραφείο τον χειμώνα πρέπει να γίνονται «σάουνα» από τη ζέστη. Στην πραγματικότητα, το σπίτι πρέπει να διατηρεί μια φυσιολογική θερμοκρασία κοντά στους 22°C με 23°C γιατί η πολλή ζέστη βλάπτει, ενώ μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ενοχλητική για τις γυναίκες που βρίσκονται κοντά στην ηλικία της εμμηνόπαυσης και υποφέρουν από εξάψεις και εφιδρώσεις. Το κρύο αυξάνει τις ανάγκες θερμιδικής πρόσληψης, οπότε βοηθά στη διατήρηση του σωματικού βάρους και μπορεί να γίνει εξαιρετικός σύμμαχος στη δίαιτα, αν η σωστή διατροφή συνδυαστεί με τακτική άσκηση. Όλα τα αερόβια σπορ της υπαίθρου, άλλωστε, γίνονται με μεγάλη ευχαρίστηση όταν έχει ψύχρα, σε σχέση με το κα-

46 lifo – 3.12.20

λοκαίρι, που σκάει ο τζίτζικας. Το περπάτημα, η ποδηλασία, το τρέξιμο, το γρήγορο βάδην, είναι δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν κάθε μέρα, ακόμα και τις μεσημεριανές ώρες, που το καλοκαίρι παραδοσιακά είναι δύσκολες, με τον φυσικοθεραπευτή Τάσο Τερζόπουλο να θυμίζει ότι χρειαζόμαστε τα κατάλληλα υποδήματα για κάθε σπορ, με αντιολισθητική σόλα, ειδικά τις μέρες που βρέχει, ενώ βοηθά το ελαφρύ ντύσιμο με ένα αντιανεμικό, όταν φυσάει, όπως και τα κομμένα γάντια. Στο τρέξιμο προσέχουμε τις κατηφορικές διαδρομές που επιβαρύνουν τα γόνατα, ενώ στην ποδηλασία ρυθμίζουμε σωστά το ύψος της σέλας, ώστε κατά τη διάρκεια του πεντάλ το πόδι σχεδόν να τεντώνει. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε μακροπρόθεσμα επιβαρύνουμε τα γόνατά μας. Το χειμώνα η ποδηλασία είναι τόσο ευχάριστη, που, εκτός από αθλητική δραστηριότητα, μπορεί να γίνει και οικολογικός τρόπος μετακίνησης για την εξυπηρέτηση καθημερινών υποχρεώσεων. Τους τελευταίους μήνες, εξαιτίας των lockdowns, τα ποδήλατα έχουν γίνει ανάρπαστα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ειδικά στα προ-

Κρύο: Σύμμαχος ή εχθρός; Ανοίγουμε το cold case της υγείας Γνωρίζοντας πως ο κορωνοϊός δεν «συμπαθεί» τη ζέστη και πως η επέλαση του χειμώνα διευκολύνει τη διασπορά του στην κοινότητα, πολλοί άνθρωποι πλέον κοιτούν με μισό μάτι τους χειμερινούς μήνες, φοβούμενοι ότι η πτώση της θερμοκρασίας θα φέρει εκτίναξη των κρουσμάτων και εκ νέου καραντίνα. Όμως το κρύο δεν είναι μόνο βλαβερό για την υγεία, καθώς μπορεί να γίνει πολύ αναζωογονητικό, αρκεί να μην καταπονούμε τον οργανισμό μας.

άστια της Αθήνας, και πολλοί τα χρησιμοποιούν πλέον για κοντινές διαδρομές, αντί του αυτοκινήτου. Για μεγαλύτερη άνεση, όταν αθλείστε, μπορείτε να χρησιμοποιείτε ειδικό κάλυμμα για τη σέλα και τις λαβές του τιμονιού. Όσον αφορά τη διατροφή, ο χειμώνας φέρνει μεγάλη ποικιλία στο τραπέζι από κηπευτικά –κυρίως πολύχρωμα λαχανικά–, ενώ η μόνη κατηγορία που απουσιάζει είναι τα ομολογουμένως ιδιαίτερα θρεπτικά κόκκινα φρούτα του δάσους. Η έλλειψή τους αντικαθίσταται από άγρια χόρτα όπως οι ζοχοί, τα ραδίκια και τα βλίτα, που υπάρχουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Μάλιστα, επειδή τον χειμώνα καταναλώνουμε ζεστά τρόφιμα για να ζεσταθούμε, ο οργανισμός μας καταναλώνει περισσότερες θερμίδες για να τα φέρει στη σωστή θερμοκρασία και να τα χωνέψει, οπότε οι σούπες και τα άλλα ζεστά πιάτα μπορούν υπό προϋποθέσεις να μας βοηθήσουν να χάσουμε βάρος. Το κρύο μάς ξυπνά, μας διατηρεί σε εγρήγορση και φρέσκους, δίνοντας στην επιδερμίδα τη ροδαλή όψη της υγείας. Ωστόσο, έχει ένα μειονέκτημα, επιδεινώνει το έκζεμα, δηλαδή την ατοπική δερματίτιδα. Όπως εξηγούν οι ειδικοί της Ελληνικής Δερματολογικής και Αφροδισιολογικής Εταιρείας, το έκζεμα εκδηλώνεται με εξάρσεις και υφέσεις και ο χειμώνας είναι η κατεξοχήν εποχή των εξάρσεων, γιατί αφενός ευνοεί την ξηροδερμία, αφετέρου ο κόσμος είθισται να εκτίθεται περισσότερο στους ερεθιστικούς παράγοντες (π.χ. ψύχος, μάλλινα και συνθετικά ρούχα, υγρασία, μούχλα στο σπίτι, στρες) που τις πυροδοτούν. Αν και οι χαρακτηριστικές βλάβες του εκζέματος είναι εμφανείς μόνο στο δέρμα, το έκζεμα μπορεί να δημιουργήσει κι άλλα προβλήματα. Για παράδειγμα, έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2015 στο επιστημονικό περιοδικό «Annals of nutrition and metabolism» έδειξε ότι τα άτομα με έκζεμα έχουν αυξημένη πιθανότητα να εκδηλώσουν επίσης άσθμα και δυσανεξίες ή αλλεργίες σε τρόφιμα και αλλεργιογόνα που μεταφέρονται με τον αέρα (για παράδειγμα, ένα στα δύο παιδιά με δερματικό έκζεμα έχουν ευαισθησία στην πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος). Επιπλέον, όταν το έκζεμα είναι πολύ σοβαρό και εκδηλωθεί σε αρθρώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε δυσκαμψία αυτών των αρθρώσεων (π.χ. λόγω του πόνου που προκαλεί). Μπορεί επίσης να διαταράξει κι άλλες πλευρές της ζωής, όπως ο ύπνος και η καθημερινότητα του πάσχοντος (το άτομο μπορεί να αισθάνεται άσχημα με την εμφάνισή και να περιορίζει την κοινωνική του ζωή). Τέλος, μπορεί να διαταράξει την ικανότητα συγκέντρωσης του ατόμου και γενικότερα την ευεξία του. Στα χρόνια του Covid το έκζεμα δεν οφείλεται μόνο στο κρύο αλλά και στην κατάχρηση αντισηπτικών, που αποτελούν πλέον, μαζί με τη μάσκα, τα must αξεσουάρ της καθημερινότητάς μας.

3.12.20 – lifo

47

ΣΚΛΉΡΥΝΣΗ Κ ΑΤΆ Π Λ Ά Κ Α Σ

Η

πολιτεία έχει δώσει την πρέπουσα σημασία στους ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση; Αισθάνομαι πως η πολιτεία, μετά από διαρκή επικοινωνία με την ομοσπονδία μας, γνωρίζει πλέον πόσο επηρεάζει η πάθηση τη λειτουργικότητα ενός ατόμου, τα κυριότερα ζητήματα που βιώνει στην καθημερινότητά του και τους τομείς που επιδέχονται βελτίωση. Το τελευταίο διάστημα, οι υπουργικές αποφάσεις, τα ΦΕΚ, οι εγκύκλιοι, κάνουν ιδιαίτερη αναφορά στα άτομα που πάσχουν από πολλαπλή σκλήρυνση. Παρ’ όλα αυτά, η πολιτεία δεν αντιμετωπίζει τους ασθενείς με ευαισθησία. Το λέω αυτό γιατί οι 21.128 ασθενείς, σύμφωνα με πρόσφατη επιστημονική έρευνα με στοιχεία από την ΗΔΙΚΑ, βρίσκονται διασκορπισμένοι σε όλη την επικράτεια. Πώς εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη θεραπεία τους, όταν υπάρχουν μόνο 37 φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ και στα περισσότερα από αυτά δεν διατίθεται πρόσβαση για άτομα με κινητικά προβλήματα; Πώς παρακολουθούν την ενεργότητα της νόσου όταν πρέπει να επισκεφτούν ένα μεγάλο αστικό κέντρο, προκειμένου να κάνουν τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις ή να επισκεφτούν νευρολόγο; Όταν για να κλείσουν τα ιατρικά ραντεβού απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν έχει προ-

βλεφθεί η περίπτωση επείγοντος περιστατικού; Πού υπάρχουν δημόσια κέντρα αποκατάστασης, εκτός του ενός και μοναδικού στον νομό Αττικής; Τα περισσότερα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση δεν έχουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες και ζητάμε από την πολιτεία να μας παράσχει προγράμματα εκπαίδευσης σε ψηφιακές δεξιότητες, ώστε οι πάσχοντες από πολλαπλή σκλήρυνση να μην οδηγούνται στην ανεργία. Πώς θα μπορέσουν να καλύψουν τις αυξημένες δαπάνες που δημιουργεί η νόσος για φάρμακα και συμπληρώματα διατροφής που αφορούν συνοδά νοσήματα, για υγειονομικό υλικό, για βοηθήματα βάδισης, μετατροπές σε χώρους της οικίας, για υπηρεσίες φροντιστή και μετακίνησης; Σε άλλα κράτη της Ε.Ε., όπου ανήκει η Ελλάδα, ο νεοδιαγνωσμένος έχει στήριξη από την περιφέρεια ή τον δήμο προκειμένου να κάνει μετατροπές στο σπίτι του για την εύκολη διαβίωσή του. Η πολιτεία πρέπει πραγματικά να σκύψει πάνω από τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση, όπως και σε άλλες κατηγορίες ΑμεΑ και χρόνιων ασθενών, και να λάβει μέτρα για την ανακούφισή τους.

— Πληθαίνουν οι φωνές που λένε ότι οι χρονίως πάσχοντες παραμελούν την υγεία τους, με τον καθηγητή Νευρολογίας από τη Θεσσαλονίκη Νίκο Γρηγοριάδη να λέει ότι οι νευρολογικοί ασθενείς εξαφα-

Στη σκιά της πανδημίας 21.128 ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση

Οι συνάνθρωποί μας που πάσχουν από ανίατες ασθένειες, οι οποίες απαιτούν διά βίου αντιμετώπιση, έχουν βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση. Εκπροσωπώντας τους πάσχοντες από πολλαπλή σκλήρυνση, η Βάσω Μαράκα, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ατόμων με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας, μιλά για τους φόβους, τις ανησυχίες τους και τα κενά του συστήματος υγείας και ζητά περισσότερη ευαισθησία από τους κυβερνώντες. νίστηκαν! Τι κινδύνους εγκυμονεί αυτό; Τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση –η οποία να θυμίσουμε πως είναι αυτοάνοση πάθηση– βιώνουν φόβο και ανασφάλεια λόγω της πανδημίας. Οι περισσότερες θεραπείες δημιουργούν ανοσοκαταστολή, συνεπώς αισθάνονται πιο ευάλωτα. Προσπαθώντας να προφυλάξουν τον εαυτό τους από τη λοίμωξη, αποφεύγουν να κάνουν θεραπεία ή τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις στα νοσοκομεία, ακυρώνουν τις επισκέψεις στους θεράποντες ιατρούς, δεν επισκέπτονται τα φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ, λόγω του συνωστισμού που παρατηρείται, για να προμηθευτούν τη φαρμακευτική τους αγωγή, δεν προσέρχονται σε θεραπείες αποκατάστασης και συνεδρίες ψυχολογικής υποστήριξης. Όσοι έχουν κάποια νέα συμπτώματα προσπαθούν να τα αγνοήσουν, προκειμένου να μην τους οδηγήσουν σε αναζήτηση υπηρεσιών υγείας. Αντιλαμ-

48 lifo – 3.12.20

βάνεστε πως η καθυστερημένη ανταπόκριση σε όλα τα παραπάνω (συμπτώματα, φαρμακευτική αγωγή, αποκατάσταση) επιδεινώνουν σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση υγείας ενός ασθενούς, και μάλιστα με μη αναστρέψιμο τρόπο στην πλειονότητά τους. Με απλά λόγια, η παραμέληση της υγείας των ατόμων με πολλαπλή σκλήρυνση θα οδηγήσει σε επιδείνωση της κατάστασής τους, η οποία δυστυχώς θα φανεί σύντομα και θα έχει ως αποτέλεσμα σοβαρές εγκατεστημένες αναπηρίες. Επίσης, δεν γίνονται νέες διαγνώσεις, γιατί όσοι έχουν κάποια συμπτώματα και ενδείξεις αποφεύγουν να επισκεφτούν το υγειονομικό σύστημα, για να μην εκτεθούν στον ιό SARS-COV2.

— Όταν έρθουν τα Covid εμβόλια, θα υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ συλλόγων ασθενών για το ποιοι θα εμβολιαστούν πρώτοι; Αντί όλοι μαζί οι φορείς ασθενών να ενεργούν σαν μια γροθιά όταν οι συνθήκες το απαιτούν, κοιτούν να σφετεριστούν πράγματα για τη δική τους ομάδα. Θέλουν το δικό τους φάρμακο να πάρει έγκριση, οι δικοί τους ασθενείς να έχουν μεγαλύτερο ποσοστό αναπηρίας ή να δικαιούνται επίδομα κ.λπ. Οι εκπρόσωποι των χρόνιων ασθενών και των ΑμεΑ, αντί να ψάχνουν πώς θα έχουν το προβάδισμα, πρέπει να ενωθούν για να ζητήσουν το αυτονόητο, η πολιτεία πρώτα να μεριμνά για τους ευάλωτους, είτε πρόκειται για άτομα με οικονομικές δυσκολίες, είτε για άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση, είτε για παραπληγικούς, καρκινοπαθείς ή οποιαδήποτε άλλη κατηγορία. Τώρα, όσον αφορά το εμβόλιο, ο θεράπων ιατρός κάθε ασθενή θα τον συμβουλεύσει για το αν μπορεί να κάνει το εμβόλιο, εκείνος είναι αρμόδιος να εκφέρει γνώμη.

— Έχετε επωφεληθεί στον βαθμό που πρέπει από την τηλεργασία; Η ΠΟΑΜΣΚΠ προτρέπει τους πάσχοντες να διατηρήσουν την εργασία ή την απασχόλησή τους όσο περισσότερο γίνεται. Η τηλεργασία εφαρμόζεται για πολλά χρόνια στο εξωτερικό και αρκετοί ασθενείς με χρόνιες παθήσεις ή αναπηρίες έχουν επωφεληθεί από αυτή. Στην Ελλάδα η τηλεργασία ενεργοποιήθηκε λόγω της πανδημίας και ευτυχώς, ως μέτρο προφύλαξης των ευπαθών ομάδων, η πολιτεία μερίμνησε το δικαίωμα αυτό να το έχουν και άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση. Ευχόμαστε το υπουργείο Εργασίας και οι εργοδότες να επιτρέπουν σε άτομα με χρόνιες παθήσεις και αναπηρίες να εργάζονται έτσι.

— Πληρώνετε από την τσέπη σας το τεστ για τον κορωνοϊό προκειμένου να κάνετε εξετάσεις όπως η μαγνητική τομογραφία; Δυστυχώς, ναι, και είναι άλλο ένα έξοδο που επιβαρύνει τον προϋπολογισμό ενός ασθενή. Να θυμίσουμε πως μέσα στην κρίση η συμμετοχή του στις μαγνητικές τομογραφίες, στα φάρμακα που αφορούν τα συνοδά νοσήματα, σε βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής από μηδενική πήγε στο 25%. Βέβαια, οι περισσότεροι πάσχοντες ακυρώνουν τις ιατρικές εξετάσεις τους, ιδίως τη μαγνητική τομογραφία, καθώς φοβούνται να επισκεφτούν δημόσια νοσοκομεία ή διαγνωστικά κέντρα.

3.12.20 – lifo

49

ROCHE HELLAS

Στο πλευρό των oργανισμών που στηρίζουν παιδιά και χρόνιους ασθενείς.

Σ Της Αλεξίας Σβώλου

50 lifo – 3.12.20

ε αυτή την εξαιρετικά δύσκολη εποχή, που όλοι δοκιμάζονται, που ο φόβος κυριαρχεί και μια πρωτογνωρη υγειονομική απειλή πλανάται πάνω από το κεφάλι μας σαν δαμόκλειος σπάθη, υπάρχουν άνθρωποι που δοκιμάζονται ακόμα σκληρότερα. Άνθρωποι της διπλανής πόρτας, ενήλικες και παιδιά που καθημερινά παλεύουν με απειλητικά για τη ζωή τους νοσήματα και έχουν μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης ειδικά αυτή την πρωτόγνωρη περίοδο που ολόκληρη η ανθρωπότητα πολεμάει τον Covid-19. Οι οργανισμοί που προσφέρουν έργο σε χρονίως πάσχοντες και παιδιά –μικρούς ασθενείς και παιδιά που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού–επωμίζονται ένα δύσκολο έργο, συμπληρώνοντας την πολιτεία και καλύπτοντας κενά που δημιουργεί είτε η έλλειψη πόρων είτε η κρατική γραφειοκρατία. Είναι ευνόητο ότι το έργο τους σε αυτήν τη χρονική συγκυρία γίνεται ακόμα δυσκολότερο, καθώς η δημόσια υγεία βάλλεται από παντού. Επιπλέον, σε συνθήκες Covid οι δράσεις που μπορούν να κάνουν αυτοί οι οργανισμοί για να δημοσιοποιήσουν το έργο τους και να βρουν περισσότερους υποστηρικτές συναντούν πολλές δυσκολίες. Στη στήριξη αυτών των οργανισμών, που δίνουν καθημερινή μάχη, προχώρησε η Roche Hellas, πραγματοποιώντας δωρεά επίπλων γραφείου σε συλλόγους ασθενών και μη κυβερνητικές οργανώσεις με αφορμή την ανακαίνιση των γραφείων της. Ειδικότερα, η εταιρεία δώρισε ένα μεγάλο μέρος της προηγούμενης επίπλωσης, που περιλαμβάνει γραφεία, καθίσματα, τραπέζια συναντήσεων, ντουλάπες και μια σειρά από άλλα είδη, στον Σύλλογο Γονιών Παιδιών με Καρκίνο «Φλόγα», στον Σύλλογο Ασθενών Ήπατος «Προμηθέας», στην Πανελλήνια Ένωση Σπάνιων Παθήσεων (ΠΕΣΠΑ) καθώς και στις ΜΚΟ «Χαμόγελο του Παιδιού» και «Κιβωτός του Κόσμου». Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η ενίσχυση του έργου των συγκεκριμένων οργανισμών μέσω του καλύτερου εξοπλισμού των εγκαταστάσεών τους και κατ’ επέκταση η συμβολή στην εξοικονόμηση πόρων, στο πλαίσιο πάντα της σταθερής δέσμευσης της εταιρείας για τη στήριξη του κοινωνικού συνόλου και της αειφόρου ανάπτυξης.

«Στη Roche Hellas υποστηρίζουμε συστηματικά και ενεργά το κοινωνικό σύνολο με πολλούς τρόπους, ενώ παράλληλα έχουμε ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας με τους συνεργάτες μας και εκείνους που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Η συγκεκριμένη δωρεά αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των συνεχιζόμενων προσπαθειών. Δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη ενέργεια. Αντιθέτως, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ποιοι είμαστε ως Roche» ανέφερε σχετικά ο Ezat Azem, διευθύνων σύμβουλος της Roche Hellas. Η Roche Hellas για περισσότερα από 40 χρόνια υπηρετεί τους Έλληνες ασθενείς, συνεισφέροντας παράλληλα στην κοινωνία μέσα από ένα ευρύ φάσμα δράσεων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Σήμερα συμμετέχει ενεργά στην κοινή προσπάθεια για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Covid-19, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του συστήματος υγείας αλλά και για τη στήριξη ασθενών και ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Παράλληλα, σε συνεργασία με συλλόγους ασθενών, επιστημονικούς φορείς και εθελοντές, συνεχίζει να υλοποιεί δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης ασθενειών. Επειδή αποτελεί κοινό πια μυστικό πως στην εποχή της πανδημίας πολλοί ασθενείς με χρόνια νοσήματα απομακρύνονται από τον γιατρό τους ή κόβουν την επικοινωνία μαζί του και απορρυθμίζονται, είναι μεγάλος ο κίνδυνος να μπουν σε νέες περιπέτειες, αντιμετωπίζοντας υποτροπές και εξάρσεις. Για τον λόγο αυτόν η Roche Hellas παραμένει σε απόλυτη εγρήγορση, εστιάζοντας τις προσπάθειές της στο μέτωπο του κορωνοϊού αλλά και των χρόνιων νοσημάτων, όπως ο καρκίνος του μαστού, στέλνοντας το μήνυμα πως η υγεία δεν αρχίζει και δεν τελειώνει στη λοίμωξη Covid-19. Τελικά, όλοι χρειαζόμαστε συμμάχους στο πλευρό μας. Άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο, όλοι μας έχουμε ανάγκη την έμπρακτη εκδήλωση αγάπης, το συναίσθημα, τη ζεστασιά της προσφοράς στην καρδιά μας.

Οι οργανισμοί που στηρίζουν παιδιά, χρόνιους πάσχοντες και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού έχουν ανάγκη από στήριξη, προκειμένου να διευκολυνθούν στο δύσκολο έργο τους. Η Roche Hellas στέκεται διακριτικά στο πλευρό αυτών των οργανισμών και των ωφελούμενων από αυτούς, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τη σημασία της προσφοράς.

ΟΙ «ΣΥΝHΘΕΙΣ YΠΟΠΤΟΙ» Βήχας, φτέρνισμα και μπουκωμένη μύτη δεν οφείλονται μόνο στον κορωνοϊό.

Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά και η ερώτηση «είναι κορωνοϊός, ίωση ή αλλεργία;» εξελίσσεται σε δυσεπίλυτο γρίφο.

Κ Ανατολή Παταρίδου Χειρουργός ωτορινολαρυγγολόγος κεφαλής & τραχήλου, παιδοωτορινολαρυγγολόγος, επιστημονική συνεργάτιδα του Νοσοκομείου Υγεία-Μητέρα e-mail: anatolipataridou@ windowslive.com www.pataridou.gr/ facebook.com/ pataridouanatoli/ instagram.com/ anatolipataridou/

αθώς προχωράμε προς τον χειμώνα και παρουσιάζουν έξαρση οι εποχικές ιώσεις, τρία κοινά συμπτώματα έχουν βρεθεί στο… μάτι του κυκλώνα. Το φτέρνισμα, ο βήχας και η καταρροή, μαζί με την μπουκωμένη μύτη, είναι οι συνήθεις ύποπτοι που κάνουν το μυαλό μας να πηγαίνει πάντα στο κακό, στον Covid-19. Μοιραία, η πανδημία του κορωνοϊού και ο φόβος μην κολλήσουμε μας έχει κάνει να είμαστε σε επαγρύπνηση κάθε φορά που εμείς ή ένας δικός μας άνθρωπος παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα. Πριν από την εξάπλωση της πανδημίας, θα ερμηνεύαμε αυτά τα στοιχεία ως ένδειξη απλού κρυολογήματος, όμως τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά και η ερώτηση «είναι κορωνοϊός, ίωση ή αλλεργία;» εξελίσσεται σε δυσεπίλυτο γρίφο. Από ιατρικής άποψης, και στις τρεις καταστάσεις υπάρχουν ομοιότητες όσον αφορά τα συμπτώματα. Ο πυρετός, το αίσθημα κόπωσης και ο ξηρός βήχας είναι τα κατεξοχήν κοινά συμπτώματα. Όμως, η σημαντικότερη διαφορά ανάμεσα στις παραπάνω παθήσεις είναι η δύσπνοια. Στους ασθενείς με λοίμωξη κορωνοϊού, η δύσπνοια εμφανίζεται συνήθως 5-7 μέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων και είναι πολύ έντονη. Τα πιο συχνά συμπτώματα του Covid-19 είναι η αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 37,8 βαθμούς Κελσίου, ο επίμονος ξηρός βήχας και η απώλεια όσφρησης και οσμής, δηλαδή η ανοσμία, που αποτελεί κύριο νευρολογικό σύμπτωμα και ένα από τα πιο πρώιμα συμπτώματα της νέας λοίμωξης. Σύμφωνα με μελέτες, η ανοσμία που αποτελεί απόρροια των άλλων λοιμώξεων, όπως το κοινό κρυολόγημα, συνοδεύεται από ρινική καταρροή. Επίσης, η απώλεια όσφρησης από κοινό κρυολόγημα προκαλείται από την άμεση απόφραξη των ρινικών διόδων. Αντίθετα, η ανοσμία από κορωνοϊό μπορεί να συνδεθεί με το κεντρικό νευρικό σύστημα και δεν συνοδεύεται από καταρροή ή μπούκωμα. Δηλαδή, τα άτομα που χάνουν την αίσθηση της όσφρησης λόγω του Covid-19 εξακολουθούν να μπορούν να εισπνέουν ελεύθερα από τη μύτη, αλλά δεν μπορούν να ανιχνεύσουν πικρές ή γλυκές μυρωδιές. Συνεπώς, το μήνυμα των ημερών είναι ότι όποιος βήχει, φταρνίζεται ή έχει μπούκωμα δεν είναι αυτόματα φορέας κορωνοϊού. Μπορεί να πρόκειται για απλή ίωση, γρίπη, κρυολόγημα, αλλεργική ρινίτιδα ή ιγμορίτιδα. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση από έμπειρο γιατρό, ώστε να διαπιστωθεί το είδος της πάθησης. Να είμαστε σε επαγρύπνηση μεν, να μην ξεχνάμε όμως την παρουσία άλλων παθήσεων, που είναι εξίσου σημαντικές και δεν πρέπει να τις παραμελούμε. ΙΓΜΟΡΙΤΙΔΑ, Η ΣΥΧΝΗ ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤΩΝ ΚΡΥΟΛΟΓΗΜΑΤΩΝ Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι ταλαιπωρούνται από ιγμορίτιδα. Οι διατροφικές συνήθειες, δηλαδή η αντικατάσταση της μεσογειακής διατροφής με το γρήγορο και πρόχειρο φαγητό, και η έλλειψη άσκησης οδήγησαν σε αύξηση των κρουσμάτων της αλλεργικής ρινίτιδας. Σε συνδυασμό κιόλας με την κακή θέρμανση των σπιτιών και την ύπαρξη υγρασίας στον χώρο, αυξήθηκε σημαντικά στην Ελλάδα ο αριθμός των ασθενών με ιγμορίτιδα. Η

αλλεργική ρινίτιδα προκαλεί άφθονες εκκρίσεις και έντονο οίδημα στον βλεννογόνο της μύτης, η οποία, ως γνωστόν, επικοινωνεί με τους παραρρίνιους κόλπους, από τους οποίους ο πιο γνωστός είναι το ιγμόρειο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει έντονος συσχετισμός μεταξύ των κρίσεων της αλλεργικής ρινίτιδας και των επεισοδίων ιγμορίτιδας. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Τα κλασικά συμπτώματα με τα οποία εμφανίζεται η ιγμορίτιδα είναι μπούκωμα, πονοκέφαλος με επέκταση προς τα δόντια, αίσθημα κόπωσης, πυώδεις βλέννες, ακόμα και επίμονα δέκατα. Στα παιδιά επίσης μπορεί να υπάρχει συμμετοχή των αυτιών με έντονο πόνο, των βρόγχων και του λάρυγγα, όπως και μείωση της ακοής. Συχνά την ιγμορίτιδα την μπερδεύουν με το κοινό κρυολόγημα, γιατί τα συμπτώματα μοιάζουν. Η διαφορά είναι ότι η ιγμορίτιδα είναι νόσος που συνήθως παρουσιάζεται μετά από ένα κρυολόγημα και αν οι ενοχλήσεις διαρκέσουν μέχρι τέσσερις εβδομάδες, πρόκειται για την οξεία μορφή της, ενώ, όταν αυτές επιμένουν για πάνω από τρεις μήνες, χαρακτηρίζεται ως χρόνια. Το πιο σημαντικό είναι να αξιολογηθεί ο ασθενής έγκαιρα από τον ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο και να γίνει ένα ολοκληρωμένος ενδοσκοπικός έλεγχος που θα αποκαλύψει αν υπάρχει στραβό διάφραγμα, υπερτροφία των κογχών, πολύποδες, ξένα σώματα στα παιδιά, μεγάλα κρεατάκια, ευρήματα τα οποία επιβάλλουν χειρουργική αντιμετώπιση και αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για τη δημιουργία χρόνιας ιγμορίτιδας, ακόμη και πολυπόδων. Η πρώτη επιλογή θεραπείας στην οξεία ιγμορίτιδα είναι η συντηρητική αγωγή με πλύσεις, ρινικά σπρέι και αντιβίωση. Συχνά, χρήσιμες εξετάσεις που καθορίζουν τη θεραπευτική επιλογή είναι η καλλιέργεια των βλεννών της μύτης καθώς και μια απεικονιστική εξέταση, αξονική ή μαγνητική τομογραφία. Στην περίπτωση των παιδιών, αν κριθεί αναγκαίο, η απεικονιστική εξέταση είναι η μαγνητική τομογραφία, ώστε να αποφευχθεί η έκθεσή τους στην ακτινοβολία. Υπάρχουν, όμως, και οι περιπτώσεις στις οποίες τα συμπτώματα είναι επίμονα και δεν υποχωρούν, παρά τη συντηρητική αγωγή. Σε αυτή την περίπτωση, η χειρουργική αντιμετώπιση πρέπει να γίνει έγκαιρα, προς αποφυγή επιπλοκών και σε άλλα όργανα, όπως τα μάτια, ο εγκέφαλος ή τα αυτιά. Οι επεμβάσεις πλέον πραγματοποιούνται ενδοσκοπικά, χωρίς τομές και με απόλυτη ακρίβεια κινήσεων, με τη χρήση της κάμερας, της μεγέθυνσης, του φωτισμού και της νευροπλοήγησης (navigation). Τα μεγάλα οφέλη για τους ασθενείς είναι ότι με μία επέμβαση μπορούν να διορθωθούν κι άλλα προβλήματα, όπως πολύποδες, στραβό διάφραγμα και κόγχες, χωρίς μετεγχειρητικό πόνο, πρήξιμο ή μελάνιασμα, γεγονός που επιτρέπει στους ασθενείς να επιστρέφουν στις καθημερινές τους ασχολίες σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

3.12.20 – lifo

51

ΑΤ Ο Μ Ι Κ Ή Κ Α Ι ΟΙΚΙΑΚΉ ΥΓΙΕΙΝΉ

Ατομική υπόθεση η υγιεινή

Η

ζωή μας τους τελευταίους δέκα μήνες έχει χάσει κάθε είδους κανονικότητα και έχει γεμίσει από κανόνες. Ζούμε κάθε στιγμή με κανόνες ατομικής και οικογενειακή υγιεινής, κανόνες που πρέπει να τηρούμε όπου κι αν βρισκόμαστε, στο σπίτι, στον δρόμο, στο γραφείο. Είναι οι κανόνες της νέας μας κανονικότητας, που δεν θυμίζει την καθημερινότητα προ κορωνοϊού και πρέπει να τους εφαρμόζουν όλοι, παιδιά, γονείς, εργένηδες, μεσήλικες και ηλικιωμένοι, χωρίς εξαιρέσεις. Πρώτα την άνοιξη και τώρα για δεύτερη φορά, παραμονές Χριστουγέννων, αναγκαζόμαστε να μείνουμε σπίτι για μερικές εβδομάδες, να επιδείξουμε ασυνήθιστη πειθαρχία, να περιορίσουμε τις δραστηριότητές μας, να μετατρέψουμε τον χώρο μας σε σχολική αίθουσα, παιδότοπο, τόπο διαδικτυακών συναντήσεων και webinars, με λίγα λόγια να γίνουμε ξανά σπιτόγατοι. Στη διάρκεια της καραντίνας αναγκαστικά βλέπουμε το σπίτι μας με άλλα μάτια. Έχουμε, επιτέλους, τον χρόνο να το καθαρίσουμε, να το αερίσουμε, να το αναδια-

Πώς η καθαριότητα και η ατομική υγιεινή μάς προφυλάσσουν από τις ασθένειες.

μορφώσουμε και να μυηθούμε σε όλα τα μυστικά της οικιακής υγιεινής, με ήπια καθαριστικά, ισχυρούς παντοδιαλύτες, πράσινο σαπούνι, διάλυμα με ξύδι, οινόπνευμα, μη αλκοολούχα αντισηπτικά. Υγρά, τζελ, σπρέι, εμποτισμένα μαντιλάκια, μπουκαλάκια τσέπης, απ’ όλα έχει το καλάθι των αντισηπτικών και απολυμαντικών. Όλους αυτούς τους μήνες μάθαμε από την επιτροπή των εμπειρογνωμόνων πως η πρόληψη έναντι της πανδημίας αλλά και κάθε παθογόνου μικρο-οργανισμού που καραδοκεί εκεί έξω είναι πρωτίστως ατομική υπόθεση και πως το τρίπτυχο των ειδικών «μάσκα - αποστάσεις και υγιεινή των χεριών» μαζί με την υγιεινή του βήχα αποτελούν το Α και το Ω για την προστασία της υγείας μας. Τώρα, μάλιστα, που έχουν ξεκινήσει οι εμπύρετες εποχικές ιώσεις και μας περικυκλώνουν περισσότεροι κίνδυνοι από τον Covid 19, μόνο οι κανόνες προστασίας θα μας βοηθήσουν να προφυλάξουμε αυτούς που αγαπάμε περισσότερο: τους μικρούς, τα παιδιά μας, και τους μεγάλους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες.

Clean home Στο σπίτι η υγιεινή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σωστή απολύμανση και πρέπει να δίνουμε έμφαση σε οτιδήποτε πιάνουμε συχνά με τα χέρια μας. Πόμολα, τηλεκοντρόλ, χειριστήρια PlayStation, κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ είναι τα «κόκκινα» σημεία του σπιτιού, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία της επιτροπής εμπειρογνωμόνων.

Clean hands Η υγιεινή των χεριών είναι το δεύτερο μεγάλο ζήτημα που μας απασχολεί την εποχή του κορωνοϊού. Και στις δύο περιπτώσεις θα πρέπει να είμαστε σχολαστικοί, χωρίς όμως να το παρακάνουμε και χωρίς να γινόμαστε εμμονικοί με την καθαριότητα. Αν, για παράδειγμα, το παρακάνουμε με την απολύμανση, μπορεί να καταστρέψουμε επιφάνειες και να προκαλέσουμε ερεθισμούς στα μάτια και στη μύτη από τις πτητικές ουσίες των απολυμαντικών. Στα χέρια, η υπερβολική χρήση αντισηπτικών μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση, ξηρότητα, διαταραχή του υδρολιπιδικού φραγμού και σκάσιμο της επιδερμίδας, που εντείνεται με το κρύο, όσο προχωρά ο χειμώνας. Η ξηρότητα και η αφυδάτωση εμφανίζονται πολύ συχνά υπό αυτές τις προϋποθέσεις. Ένα μικρότερο ποσοστό ατόμων θα αναπτύξει αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής, που εκδηλώνεται με τοπικό ερεθισμό, ρωγμές στο δέρμα και φαγούρα.

Tips on the tip of your hands ► Καθαρίζουμε καλά τις επιφάνειες όπου τρώμε και εκεί όπου παίζουν τα παιδιά. ► Κόβουμε τα νύχια των παιδιών γιατί τα χεράκια τους είναι οι βασικοί φορείς μικροβίων. ► Χρησιμοποιούμε αντισηπτικά τζελ όταν δεν μπορούμε να πλύνουμε τα χέρια μας. Στο σπίτι και στο γραφείο προτιμούμε να χρησιμοποιούμε σαπούνι και νερό. ► Κάθε φορά που πλένουμε τα χέρια μας τα στεγνώνουνε σε πετσέτα μίας χρήσης, γιατί αν τα αφήσουμε να στεγνώσουν φυσικά, ξηραίνονται ταχύτερα. ► Επίσης, χρησιμοποιούμε ειδικές κρέμες χεριών που ενισχύουν τον δερματικό φραγμό. Αυτές περιέχουν λιπίδια που δημιουργούν μια προστατευτική στιβάδα και αναπληρώνουν αυτά που έχουν απομακρυνθεί. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι η συχνή χρήση κρέμας χεριών οδήγησε σε βελτίωση των συμπτωμάτων της ερεθιστικής δερματίτιδας από αντισηπτικά. Οι συμμετέχοντες που την εφάρμοσαν σε τακτά χρονικά διαστήματα μπόρεσαν να ανέχονται ως και 50% παραπάνω πλύσιμο χεριών από εκείνους που δεν εφάρμοζαν κρέμα. Προσοχή: Αν πλένουμε τα χέρια μας με αντισηπτικά και αμέσως μετά εφαρμόζουμε και απολυμαντικά διαλύματα ή βάζουμε γάντια αυξάνουμε την πιθανότητα ερεθισμού.

52 lifo – 3.12.20

BUG-FREE ΣΠIΤΙ

Μένουμε σπίτι, χωρίς τα μικρόβια.

Το 1 for all χωρίς χλώριο απολυμαντικό spray της Klinex είναι ο καθημερινός ισχυρός σύμμαχος για ακόμα πιο καθαρό και ασφαλές σπίτι.

Η Της Αλεξίας Σβώλου

προστασία της υγείας ξεκινά από το άδυτό μας, το σπίτι μας, που τον καιρό της πανδημίας έχει μετατραπεί ταυτόχρονα σε γραφείο, παιδική χαρά, εστιατόριο, σινεμά, σχολείο και γυμναστήριο. Το σπίτι στην Covid εποχή έχει πολλά πρόσωπα και πολλές χρήσεις, αλλά δεν πρέπει να αφήνει καθόλου χώρο σε ιούς και μικρόβια. Γιατί είτε #Μένουμε σπίτι είτε βγαίνουμε έξω, πρέπει να είμαστε ασφαλείς όχι μόνο από τον κορωνοϊό αλλά και απ’ όλα τα αόρατα παθογόνα που μας περιτριγυρίζουν. Αυτοί οι μικροσκοπικοί εχθροί μπορούν να κρύβονται σε κάθε γωνιά του σπιτιού και να «φωλιάζουν» στον καναπέ του σαλονιού, στην επιφάνεια του γραφείου, στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή, στο τηλεκοντρόλ, στην επιφάνεια του γραφείου, στο στρώμα που κοιμόμαστε, στο μαξιλάρι του σκύλου, στο χαλί όπου καθόμαστε, στα πουφ, στα τάμπλετ, στα πόμολα, στη λεκάνη της τουαλέτας. Μάλιστα, κάποια μέρη του σπιτιού, όπως ο αναπαυτικός καναπές του σαλονιού, συγκεντρώνουν στην επιφάνειά τους πολύ περισσότερα μικρόβια από τη λεκάνη της τουαλέτας. Το ξέρατε ότι στον καναπέ θα βρείτε δώδεκα φορές περισσότερα μικρόβια; Ότι το πληκτρολόγιο και το ποντίκι του υπολογιστή μπορεί να είναι από τα πιο ακάθαρτα μέρη του σπιτιού; Η επιχείρηση «καθαρά χέρια», που συνοψίζεται στο τρίπτυχο «υγιεινή των χεριών - μάσκα - αποστάσεις» για την προστασία από τη διασπορά του κορωνοϊού, δεν θα μπορούσε να αφήσει εκτός το σπίτι μας. Καθαρά χέρια και καθαρό σπίτι για μια καλύτερη και ασφαλέστερη ζωή, ειδικά στη διάρκεια του χειμώνα, οπότε σέρνονται οι εποχικές ιώσεις και αμέτρητα παθογόνα παραμονεύουν γύρω μας. Και επειδή η υγιεινή του σπιτιού είναι υπόθεση ατομικής ευθύνης, χρειαζόμαστε έναν ισχυρό σύμμαχο για να βγάλουμε νοκ-άουτ ιούς και μικρόβια. Το 1 for all χωρίς χλώριο απολυμαντικό spray της Klinex είναι ο καθημερινός ισχυρός σύμμαχος για ακόμα πιο καθαρό και ασφαλές σπίτι. Ψεκάζουμε-ξενοιάζουμε στις μαλακές και σκληρές επιφάνειες, σε δάπεδα, έπιπλα, αντικείμενα και οικιακές εγκαταστάσεις και μετατρέπουμε το σπίτι μας στον πιο ασφαλή προσωπικό χώρο για ατελείωτο cocooning κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Η καθαριότητα είναι πολύ παραπάνω από μισή αρχοντιά στην Covid εποχή, αλλά επειδή η ζωή μας σήμερα είναι πιο σύνθετη από ποτέ, η καθαριότητα μαζί, με την απολύμανση, πρέπει να είναι και εύκολη υπόθεση. ΜEΣΑ ΚΙ EΞΩ Γι’ αυτό χρειαζόμαστε ένα portable προϊόν που χωρά στην τσάντα μας, που θα βάλουμε στο αυτοκίνητο και θα πάρουμε μαζί μας στη βόλτα, στα ψώνια, στον καφέ. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το 1 for all χωρίς χλώριο απολυμαντικό spray της Klinex στο αυτοκίνητο, στο καρότσι του παιδιού, στα ποδήλατα και στα πατίνια, στο γραφείο, στο καρότσι του σούπερ-μάρκετ, στη χειρολαβή των

ΜΜΜ, στα πόμολα που θα χρειαστεί να πιάσουμε. Εξουδετερώνει το 99,9% των ιών και βακτηρίων που συγκεντρώνονται στο σπίτι και σε άλλους χώρους, επιφάνειες και αντικείμενα που έρχονται σε επαφή με πάρα πολλά χέρια, όπως είναι για παράδειγμα οι διακόπτες, τα πόμολα, τα κλειδιά, οι τσάντες, ο καναπές, τα μαξιλάρια και πολλά άλλα.

ΧΡΗΣΙΜΑ TIPS Gadgets: Ψεκάστε τις ψηφιακές συσκευές που χρησιμοποιούν μικροί και μεγάλοι στο σπίτι όχι μόνο για τηλεργασία και τηλεκπαίδευση αλλά και για ψηφιακή ψυχαγωγία και επικοινωνία μέσω Skype με τον παππού και τη γιαγιά. Στο κρεβάτι: Κάθε εβδομάδα γυρίστε πλευρά στο στρώμα του κρεβατιού, για να μη βουλιάξει η επιφάνειά του, και καθαρίστε το με ένα ψέκασμα.

Κουζίνα: Χρησιμοποιήστε το σπρέι της Klinex στις επιφάνειες κοπής, στον πάγκο της κουζίνας και στον νεροχύτη, όπου πλένετε, ψιλοκόβετε και προετοιμάζετε το φαγητό.

Bathroom & WC: Απολυμάνετε τον νιπτήρα, το εσωτερικό της μπανιέρας, τη λεκάνη της τουαλέτας και μετατρέψτε το μπάνιο σας στο προσωπικό σας spa.

Living-room: Χρησιμοποιήστε το σπρέι της Klinex στα υφάσματα επιπλώσεων, σε καναπέδες, πουφ, πολυθρόνες, κουρτίνες.

School & play: Ψεκάστε τα τετράδια και τα βιβλία των παιδιών, καθώς και τα αγαπημένα τους παιχνίδια που πιάνουν με ακάθαρτα χεράκια.

3.12.20 – lifo

53

ΧΡΌΝΙΕΣ ΠΑΘΉΣΕΙΣ

Τι απέγιναν οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις; Το κρύο επηρεάζει τους ευπαθείς

Την ώρα που οι κλινικές Covid και οι μονάδες εντατικής θεραπείας γεμίζουν με ασθενείς, οι άλλες κλινικές των νοσοκομείων μένουν άδειες, καθώς όλοι οι χρονίως πάσχοντες αποφεύγουν να πάνε στον γιατρό και στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων από φόβο μην κολλήσουν τη διαβόητη λοίμωξη.

Τ

ο παράδοξο που συμβαίνει στην εποχή της πανδημίας μάς μεταφέρει από το «Σωτηρία» η καθηγήτρια Πνευμονολογίας Μίνα Γκάγκα, διευθύντρια της 7ης Πνευμονολογικής Κλινικής του νοσοκομείου: «Στο νοσοκομείο μας η καρδιοχειρουργική κλινική έχει πληρότητα κάτω του 50%, κάτι το οποίο είναι εντελώς αφύσικο». Την ίδια ώρα, από το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης, που στενάζει από το βάρος των αυξημένων εισαγωγών Covid ασθενών, ο καθηγητής Νευρολογίας Νίκος Γρηγοριάδης λέει με χιούμορ: «Εξαφανίστηκαν οι πάσχοντες από νευρολογικά νοσήματα. Ή δεν υπάρχουν ή τόσα χρόνια ζούσαμε μια πλάνη, θεραπεύοντας ανύπαρκτους ασθενείς. Πού πήγαν οι άνθρωποι με νόσο Πάρκινσον, πολλαπλή σκλήρυνση, Αλτσχάιμερ, κεφαλαλγίες;».

Η χημειοθεραπεία «καίει» τις τσέπες των ασθενών με καρκίνο Μεγάλη αναστάτωση έχει προκαλέσει η πανδημία και στην ιατρική φροντίδα των ογκολογικών ασθενών, καθώς αρκετοί διστάζουν να κάνουν επιβεβλημένες εξετάσεις, με συνέπεια κάποια περιστατικά να υποτροπιάζουν και ασθενείς να βρίσκονται αντιμέτωποι με προχωρημένους ή και μεταστατικούς

54 lifo – 3.12.20

καρκίνους. Ένα μεγάλο κοινωνικό ζήτημα έχει προκύψει μετά την ανακοίνωση-έκκληση προς το υπουργείο Υγείας της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, που ζητάει να καλύψει ο ΕΟΠΥΥ το κόστος των μοριακών τεστ που πρέπει να κάνουν οι ασθενείς για υποβληθούν σε ενδοφλέβια χημειοθεραπεία. Όπως αναφέρει ο πρόεδρός της Βαγγέλης Φιλόπουλος: «Απαράδεκτη οικονομική επιβάρυνση εξακολουθούν να υφίστανται οι ογκολογικοί ασθενείς λόγω του υποχρεωτικού διαγνωστικού ελέγχου για τον κορωνοϊό, στον οποίο υποβάλλονται πριν από τη θεραπεία τους, όταν αυτή γίνεται σε ιδιωτικές κλινικές. Οι ασθενείς εξακολουθούν να πληρώνουν από την τσέπη τους το τεστ. Στη σημερινή συγκυρία, που το δημόσιο σύστημα υγείας είναι αναγκασμένο να σηκώσει το βαρύτατο φορτίο της περίθαλψης ασθενών με Covid-19, ο αριθμός των ογκολογικών ασθενών που αναγκαστικά θα προσφεύγουν στις ιδιωτικές κλινικές για θεραπεία θα αυξηθεί. Η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία κάνει έκκληση προς τον ΕΟΠΥΥ να αναλάβει αυτός το κόστος των τεστ, μετά από ταχεία διαπραγμάτευση με τους ιδιωτικούς φορείς, ή, αν αυτό δεν καταστεί εφικτό, να δοθεί εντολή εκτέλεσής του με αποζημίωση που θα καθορίσει μόνος του ο δημόσιος ασφαλιστικός οργανισμός».

Καθώς προχωράμε ολοταχώς προς τον χειμώνα –και πληθαίνουν οι φήμες ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά–, οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα έχουν να αντιμετωπίσουν κι αυτόν τον πρόσθετο «πονοκέφαλο». Το κρύο ζορίζει τους καρδιοπαθείς και αυξάνει την πιθανότητα λοίμωξης σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα που έχουν μεγαλύτερη ευπάθεια σε ιούς και μικρόβια. Στη μεγάλη κατηγορία των χρονίως πασχόντων που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτική ή ανοσοτροποποιητική θεραπεία ανήκουν οι ασθενείς με ρευματικά νοσήματα, τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση, όσοι πάσχουν από ψωρίαση και άλλα νοσήματα αυτοάνοσης αιτιολογίας. Οι ειδικοί συμβουλεύουν τους ασθενείς αυτούς να αποφεύγουν να εκθέτουν τον εαυτό τους σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, να προσέχουν τις μετακινήσεις από έξω - μέσα και αντίστροφα, γιατί με τις εναλλαγές της θερμοκρασίας αυξάνει ο κίνδυνος να την «αρπάξουμε», να ντύνονται καλά, σε στυλ «κρεμμύδι», με στρώσεις ρούχων, και να τρέφονται υγιεινά, περιλαμβάνοντας χλιαρά ροφήματα και υγιεινές σπιτικές σούπες στο καθημερινό μενού. Προσοχή, οι έτοιμες σούπες σε σκόνη αποτελούν μεγάλη πηγή νατρίου (αλατιού) και θα πρέπει να τις αποφεύγουν οι πάσχοντες από καρδιακή ανεπάρκεια, οι οποίοι οφείλουν να ελαχιστοποιούν την πρόσληψη αλατιού. Τα συμπληρώματα διατροφής με ό,τι θεωρείται booster του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως η βιταμίνη C, ο χαλκός, το σελήνιο, η εχινάκεια, η αλόη, το ιπποφαές και η σπιρουλίνα, μπορούν να βοηθήσουν, ωστόσο όσοι ζουν με ένα χρόνιο νόσημα θα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους έστω και διαδικτυακά, μέσω Skype. Μάλιστα, μετά τις ενδελεχείς έρευνες της Ελληνικής Αντιυπερτασικής Εταιρείας, της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και του Ελληνικού Ινστιτούτου Καρδιολογίας, που έδειξαν πως το 50% των ατόμων με υπέρταση δεν παίρνει τα φάρμακά του και το 54% των ανθρώπων με υψηλή χοληστερόλη που βρίσκονται σε διά βίου αγωγή με στατίνες, διακόπτει την αγωγή χωρίς να ενημερώσει κανέναν, οι επιστημονικοί φορείς της καρδιολογίας στήριξαν την καμπάνια ενημέρωσης «Μη γίνεσαι γιατρός του εαυτού σου», που στέλνει το μήνυμα ότι με τα φάρμακα δεν παίζουμε. Η καμπάνια βασίστηκε και σε ευρήματα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, τα οποία, σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Υγείας Κυριάκο Σουλιώτη, δείχνουν πως πανελλαδικά ένας στους τέσσερις ασθενείς ξεχνά τη φαρμακευτική αγωγή επειδή «νιώθει καλά» ή «δεν έχει συμπτώματα», ενώ ένας στους δέκα διακόπτει την αγωγή «γιατί βαρέθηκε να παίρνει φάρμακα», χωρίς όμως να ενημερώσει τον γιατρό του.

LOCKDOWN ROUTE TO CHRISTMAS Διατροφικές συμβουλές για την περίοδο των εορτών.

Όταν τελειώσουν οι γιορτές, προγραμματίστε ένα καρδιαγγειακό checkup, αλλά και έλεγχο του σακχάρου, για να βεβαιωθείτε ότι ξεκινάτε τη νέα χρονιά με υγεία!

Γιάννης Αρναούτης MSc, PhD Eπιστημονικός υπεύθυνος ΕργομετρικούΔιατροφολογικού Κέντρου Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ Ιωάννα Αδαμίδου MS, RD Διαιτολόγοςδιατροφολόγος & βιολόγος, Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ - Βιοκλινική Θεσσαλονίκης

Η

φετινή εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς θα είναι διαφορετική, αφού, λόγω της συνεχιζόμενης πανδημίας, όλοι πρέπει να μείνουμε ασφαλείς και να προστατεύσουμε τους αγαπημένους μας. Θα απολαύσουμε όμορφες στιγμές και αγαπημένες γεύσεις, μένοντας στο σπίτι. Το Εργομετρικό - Διατροφολογικό Τμήμα του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ ετοίμασε έναν οδηγό «χριστουγεννιάτικης επιβίωσης», μετρώντας αντίστροφα μέχρι τις 25 Δεκεμβρίου: î Καθορίστε από τώρα φυσιολογικές ώρες πρωινού ξυπνήματος και βραδινού ύπνου, διαμορφώνοντας εν συνεχεία το ημερήσιο πρόγραμμα εργασίας, υποχρεώσεων και ψυχαγωγίας σας βάσει αυτών. Να θυμάστε πως το βιολογικό ρολόι επηρεάζει τη διάθεση, την παραγωγικότητα και από ένα σημείο κι έπειτα και την υγεία σας. î Συμπεριλάβετε στο ημερήσιο σας πρόγραμμα πολλαπλές μικρές δόσεις άσκησης και αυξημένης κινητικότητας, πέραν των καθιστικών δραστηριοτήτων και της απαραίτητης ξεκούρασης. î Φροντίστε να κάνετε μικρά και συχνά γεύματα. Έτσι θα κρατήσετε ενεργό τον μεταβολισμό σας και θα αποφύγετε τα άσκοπα τσιμπολογήματα αλλά και την υπερκατανάλωση τροφής στο επόμενο γεύμα. î Εμπλουτίστε την κάθε ημέρα με ποικιλία φρούτων και λαχανικών. î Απολαύστε ένα πιάτο φαγητό τις κατεξοχήν εορταστικές μέρες, ξεκινώντας με σαλάτα και μασώντας αργά την τροφή μέχρι να νιώσετε κορεσμό και όχι υπερβολικό φούσκωμα. î Μαγειρέψτε ψάρι και θαλασσινά, όσπρια και λαδερά τις ημέρες μεταξύ των γιορτών. î Σερβίρετε τη μερίδα στο πιάτο σας και αποφύγετε το τσιμπολόγημα απευθείας από τις πιατέλες.

î Αφαιρέστε το ορατό λίπος από το κρέας και την πέτσα από το κοτόπουλο. î Αφήστε χώρο στο στομάχι για τυχόν γλυκίσματα που μπορεί να συνοδεύουν το γεύμα ή, ακόμη καλύτερα, απολαύστε μια μικρή ποσότητα γλυκού 2-3 ώρες μετά το μεσημεριανό εορταστικό τραπέζι. î Τσουγκρίστε 1-2 ποτηράκια κρασί ή αφρώδη οίνο εφόσον επιθυμείτε, πίνοντας παράλληλα άφθονο νερό. î Να θυμάστε πως τίποτα δεν παχαίνει παρά μόνο η υπερβολή, και κυρίως η υπερβολή στην κατανάλωση τροφών που έχουν πολλές θερμίδες σε μικρή ποσότητα, όπως συμβαίνει με τα γλυκά. Χαρείτε τα δίχως τύψεις τη μέρα της γιορτής και όχι σε καθημερινή βάση. Όταν τελειώσουν οι γιορτές, προγραμματίστε ένα καρδιαγγειακό check-up (χοληστερόλη ολική, HDL & LDL, τριγλυκερίδια, κλινική καρδιολογική εξέταση) αλλά και έλεγχο του σακχάρου (γλυκόζη αίματος, σάκχαρο νηστείας, γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη HbA1c), για να βεβαιωθείτε ότι ξεκινάτε τη νέα χρονιά με υγεία! Έχετε υπόψη πως η διατροφή δεν είναι (και δεν πρέπει να είναι) μια στερητική κατάσταση με υπογραφή διαιτολόγου και ημερομηνία λήξης αλλά μια συνεχής γευστική εμπειρία που περιλαμβάνει απόλαυση παραδοσιακών εορταστικών γευμάτων με αγαπημένα πρόσωπα. Προσωπική επιδίωξη όλων μας πρέπει να είναι οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους προς την κατεύθυνση της επίτευξης ενός υγιούς τρόπου ζωής.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας ή καλέστε στο Εργομετρικό-Διατροφολογικό Κέντρο του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ: Αθήνα (210) 6966282, Θεσσαλονίκη (2310) 880100 bioiatriki.gr/index.php/ergometric

3.12.20 – lifo

55

ΕΥΕΞΊΑ

Τ

ο σίγουρο είναι ότι όλοι βιαζόμαστε να φύγει ο παλιός ο χρόνος που δοκίμασε τις αντοχές όχι μόνο του συστήματος υγείας και των μονάδων εντατικής θεραπείας, όπως μας θυμίζει συχνά-πυκνά η καθηγήτρια Πνευμονολογίας-Εντατικής Θεραπείας Αναστασία Κοτανίδου, αλλά και τα προσωπικά μας όρια υπομονής, αντοχής και ανοχής. Να φύγει, λοιπόν, το 2020, που θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά της χειρότερης υγειονομικής απειλής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και να έρθει η χρονιά που θα φέρει την ελπίδα, με τα Covid εμβόλια και την επιστροφή στη ζωή όπως την ξέραμε. Ή τουλάχιστον σε ένα μοτίβο ζωής όπως το ξέραμε. Αυτό ελπίζουμε, αλλά ενδόμυχα φοβόμαστε μη βγουν αληθινοί οι φόβοι των ειδικών για μια παρατεταμένη «κατάσταση ακορντεόν», με την επιβολή κυλιόμενων μίνι lockdowns μέσα στον χειμώνα, μια πιθανότητα που δεν μπορεί να αποφευχθεί, όπως τονίζει ο καθηγητής Mικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Άλκης Βατόπουλος, μέλος της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας. Ένα άλλο μέλος της επιτροπής, ο παθολόγος-λοιμωξιολόγος Πάνος Γαργαλιάνος-Κακολύρης, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων, εξηγεί ότι η ζωή μας αναγκαστικά θα αλλάξει λόγω της πανδημίας και ίσως ήρθε η ώρα να «δανειστούμε» τις συνήθειες των Ευρωπαίων, ειδικότερα σε ό,τι αφορά την έξοδο για φαγητό. «Θα σταματήσουμε να καθόμαστε με τις ώρες σε ένα εστιατόριο ή σε μια ταβέρνα. Μπορούμε να πηγαίνουμε με κράτηση για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όπως κάνουν εδώ και χρόνια οι Ιταλοί, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί» λέει ο κ. Γαργαλιάνος-Κακολύρης, αποφεύγοντας να κάνει μια πρόβλεψη για το πότε θα ανοίξει η εστίαση. Προσώρας, πάντως, σύμφωνα και με τις τελευταίες πληροφορίες από τα συναρμόδια υπουργεία, τα εστιατόρια και τα μπαρ δεν αναμένεται να λειτουργήσουν το διάστημα των Χριστουγέννων, προκειμένου να αποφευχθεί ο

Health and wellness αποφάσεις για τη νέα χρονιά

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή κάνουμε «ταμείο» για τη χρονιά που φεύγει και παίρνουμε ριζικές αποφάσεις για τον χρόνο που έρχεται. Βέβαια, όλα αυτά φέτος γίνονται στη σκιά της πανδημίας, που δημιούργησε πρωτόγνωρες καταστάσεις όχι μόνο για εμάς, τους Έλληνες, αλλά και για όλους τους ανθρώπους στον κόσμο.

κίνδυνος της διασποράς του Covid-19, καθώς η κυβέρνηση σχεδιάζει προσεκτικά τα βήματα της άρσης των περιορισμών, προσπαθώντας να αποφύγει τα πισωγυρίσματα. Για τους κανόνες που θα εισηγηθούν οι ειδικοί, ώστε να αποφεύγονται οι συνωστισμοί στην Covid εποχή, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά. Μπορούμε, όμως, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας, ώστε να προσαρμοστούμε καλύτερα στη νέα καθημερινότητα και να είμαστε πιο ετοιμοπόλεμοι απέναντι σε ό,τι κι αν μας φέρει το μέλλον.

Συντάσσουμε την προσωπική μας A-list για καλύτερη ζωή Αλλάζουμε, λοιπόν, τη διατροφή, την καθιστική ζωή, την υπερβολική καλωδίωση στις online συσκευές, την ψυχική μας διάθεση και βλέπουμε τον κόσμο με άλλα μάτια. Στη λίστα με τα απαραίτητα εφόδια για μια καλύτερη ζωή κάνουμε τσεκ στα πολύχρωμα φρούτα και λαχανικά, με τα οποία εμπλουτίζουμε το καθημερινό μενού. Αφαιρούμε τα επεξεργασμένα τρόφιμα από τη διατροφή και τα αντικαθιστούμε με ολικής άλεσης. Ανακαλύπτουμε ξανά τα παξιμάδια και τα ζυμαρικά από χαρούπι, που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά. Η χαρουπιά αποκαλείται «σοκολάτα των φτωχών» και έχει

56 lifo – 3.12.20

εξαιρετική γεύση, ειδικά όταν καταναλώνεται ως μπάρα δημητριακών ή ως παξιμαδάκια-βουτήματα. Φτιάχνουμε σαλάτες με κινόα ή με το πιο οικονομικό κουσκούς, βάζουμε φρούτα στις σαλάτες μας, επιλέγουμε δροσερά τυριά με χαμηλά λιπαρά, όπως το ανθότυρο και το κατίκι Δομοκού, και μαθαίνουμε να μαγειρεύουμε υγιεινά, ακολουθώντας στο Instagram τους αγαπημένους μας σεφ, που την εποχή της καραντίνας έγιναν διαδικτυακοί δάσκαλοι μαγειρικής. Κόβουμε ή περιορίζουμε τα ποτά, που αποτελούν βόμβες θερμίδων. Αναψυκτικά με πολλά κουταλάκια του γλυκού ζάχαρη, χυμοί τύπου νέκταρ από συντηρημένη πούλπα φρούτων και άλλα ροφήματα και soft drinks με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ευνοούν την παχυσαρκία και την τερηδόνα. Δεν χρειαζόμαστε τέτοια υγρά που μας δίνουν κενές (άχρηστες) θερμίδες και δεν εξασφαλίζουν κανένα αίσθημα κορεσμού, οπότε δεν μας κόβουν την όρεξη και δεν περιορίζουν το τσιμπολόγημα, όπως εξηγεί η κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος Σοφία Ελευθερίου. Σηκωνόμαστε από τον καναπέ και φροντίζουμε, μικροί και μεγάλοι, να είμαστε εν δράσει. Περπατάμε, κάνουμε ποδήλατο, τρέχουμε, κάνουμε πεζοπορία, εκμεταλλευόμαστε κάθε ευκαιρία για να αυξήσουμε τον βαθμό της σω-

ματικής μας δραστηριότητας. Η ζωή δεν είναι μόνο τηλεόραση και τάμπλετ, η ζωή είναι εκεί έξω. Φροντίζουμε τη στοματική μας υγιεινή. Βουρτσίζουμε πρωί και βράδυ τα δόντια μας σωστά, για τουλάχιστον 2 λεπτά κάθε φορά, κάνουμε αυτοεξέταση (με αυτο-ψηλάφηση) για τον καρκίνο του μαστού, ελέγχουμε κάθε ύποπτο πόνο, ενημερώνουμε τον γιατρό μας για οτιδήποτε μας ενοχλεί και συμβαίνει απροειδοποίητα. Φροντίζουμε τη σωματική μας υγιεινή, απλώνουμε ένα ενυδατικό γαλάκτωμα στο σώμα μας μετά το ντους, φροντίζουμε το δέρμα του προσώπου με ενυδατικά καλλυντικά με πλούσια αντιοξειδωτική/αντιγηραντική σύνθεση. Και επειδή μεγαλώνουμε, και όσο μεγαλώνουμε γινόμαστε πιο επιρρεπείς σε μυοσκελετικά προβλήματα, είμαστε σε εγρήγορση για οποιονδήποτε μυϊκό πόνο ταράζει την καθημερινότητά μας, χωρίς να έχει προηγηθεί χτύπημα, και δεν υποχωρεί με την ξεκούραση, όπως επισημαίνει η πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα Αθανασία Παππά. Το ωραιότερο μήνυμα, άλλωστε, για τη νέα χρονιά το στέλνει η ίδια με την ιδιότητα της προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Εμμηνόπαυσης: «Η ηλικία κάνει ρυτίδες στο σώμα. Το να παρατάς τα όνειρά σου κάνει ρυτίδες στην ψυχή!»

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚA «ΕΛΑΦΡΥΝΤΙΚA» ΣΤΗ ΝΙΚΟΤIΝΗ OΣΟΝ ΑΦΟΡA ΤΙΣ ΒΛAΒΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ Την καύση του καπνού υποδεικνύουν οι επιστήμονες ως τη βασική αιτία της βλάβης που δημιουργείται από το κάπνισμα.

Π

αρά την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας σχετικά με τις συνέπειες του καπνίσματος, εξακολουθεί να υπάρχει η αντίληψη ότι η νικοτίνη είναι ο βασικός ένοχος. Όμως το κυρίως ζήτημα όσον αφορά τα προβλήματα που προκαλεί το τσιγάρο εντοπίζεται στην καύση, κατά τη διάρκεια της οποίας σχηματίζονται πολλές επιβλαβείς ή δυνητικά επιβλαβείς χημικές ουσίες. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να μείνει η εντύπωση ότι η νικοτίνη είναι ακίνδυνη, καθώς παραμένει μια εθιστική ουσία.

— Τι γνωρίζουμε για τη νικοτίνη; Η νικοτίνη είναι το πιο γνωστό συστατικό που περιέχει το φυτό του καπνού, ενώ αποτελεί το βασικό συστατικό των θεραπειών υποκατάστασης που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους καπνιστές να διακόψουν το κάπνισμα. Στην ίδια οικογένεια με το φυτό του καπνού (βλ. οικογένεια Solanaceae) περιλαμβάνονται επίσης οι ντομάτες (~332 ng νικοτίνης ανά τεμάχιο κατά μέσο όρο), οι πατάτες (~675 ng) και οι μελιτζάνες (~525 ng). Η έρευνα εκτιμά ότι ο μέσος άνθρωπος λαμβάνει περίπου 1.400 ng νικοτίνης καθημερινά μέσω της τροφής. Αντίστοιχα, ένα μόνο τσιγάρο περιέχει ~12 mg νικοτίνης, δηλαδή 18 χιλιάδες φορές περισσότερη νικοτίνη από μια πατάτα, κατά μάζα. Αλλά μόνο ένα κλάσμα (<2 mg) αυτής της νικοτίνης μεταφέρεται στο αέριο του καπνού ενός τσιγάρου με την καύση.

— Τι ακριβώς προκαλεί η νικοτίνη στον εγκέφαλό μας; Χρειάζεται λίγος χρόνος (από περίπου 10’’ για το τσιγάρο έως και μία ώρα για τα επιθέματα νικοτίνης) μετά την έναρξη χρήσης για να φτάσει η νικοτίνη στον εγκέφαλο. Μόλις εισέλθει στον εγκέφαλο, η νικοτίνη μπορεί να διεγείρει και τελικά να επηρεάσει τις βραχυπρόθεσμες λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως το συναίσθημα, τη μάθηση και τη μνήμη. Η δράση της νικοτίνης στον εγκέφαλο μπορεί επίσης να προκαλέσει φυσιολογικές επιδράσεις εκτός του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, απελευθερώνεται η αγγελιοφόρος επινεφρίνη στην κυκλοφορία του αίματος, οδηγώντας σε προσωρινή στένωση των αιμοφόρων αγγείων, υψηλότερη αρτηριακή πίεση και αυξημένο καρδιακό ρυθμό. Τέλος, η χρόνια έκθεση στη νικοτίνη έχει ως αποτέλεσμα την ανοχή, δηλαδή

μειωμένη απόκριση στην ίδια δόση νικοτίνης, και την ευαισθητοποίηση, η οποία είναι μια αυξημένη απόκριση στην ίδια δόση νικοτίνης. Αυτές οι αλλαγές στην απόκριση στηρίζουν την ανάπτυξη της εξάρτησης και μπορούν να οδηγήσουν σε προσωρινά συμπτώματα στέρησης όταν κάποιος προσπαθεί να σταματήσει το κάπνισμα.

— Πόση νικοτίνη παίρνουμε ανάλογα με τι προϊόν χρησιμοποιούμε; Με το τσιγάρο, τα μέγιστα επίπεδα νικοτίνης του αίματος επιτυγχάνονται σε περίπου έξι έως δέκα λεπτά. Στη συνέχεια, το επίπεδο της νικοτίνης πέφτει περίπου κατά το ήμισυ κάθε δύο ώρες κατά μέσο όρο. Οι περισσότερες θεραπείες υποκατάστασης νικοτίνης (NRTs) δεν παρέχουν το ίδιο φαρμακοκινητικό προφίλ με το συμβατικό τσιγάρο, επομένως είναι λιγότερο πιθανό να ικανοποιήσουν την ανάγκη του καπνιστή για νικοτίνη. Αντιθέτως, για άλλα προϊόντα πρόσληψης νικοτίνης, όπως αυτά της θέρμανσης καπνού, έρευνες δείχνουν ότι δημιουργούν ένα προφίλ επιπέδων νικοτίνης παρόμοιο με αυτό του τσιγάρου. Σύμφωνα με δύο μελέτες στην Ιαπωνία, η μέγιστη συγκέντρωση νικοτίνης στο αίμα εμφανίστηκε περίπου έξι λεπτά μετά την έναρξη χρήσης του προϊόντος, ξεπέρασε το επίπεδο του 88%, που επιτυγχάνεται με το συμβατικό τσιγάρο, και έχει πιθανότητες να πλησιάσει στο 100%, καθώς ο καταναλωτής εξοικειώνεται περισσότερο με τη χρήση αυτών των προϊόντων.

— Η μείωση της βλάβης και η μεγάλη ευκαιρία που αντιπροσωπεύει; Η διακοπή του καπνίσματος παραμένει ο καλύτερος τρόπος για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ασθενειών που σχετίζονται με αυτό. Οι υπολογισμοί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας όμως είναι ότι 1 δισεκατομμύριο άτομα μέχρι το 2025 θα συνεχίσει να καπνίζει. Τι θα γίνει με αυτούς; Αρκετοί φορείς στον χώρο της δημόσιας υγείας παγκοσμίως συμφωνούν ότι οι πολιτικές που στηρίζουν τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Δηλαδή λένε ότι οι καπνιστές που δεν μπορούν να διακόψουν αυτήν τη βλαβερή συνήθεια θα μπορούσαν να πάρουν τη νικοτίνη που χρειάζονται από εναλλακτικά προϊόντα, τα οποία δεν κάνουν καύση, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν ένα μειωμένο προφίλ κινδύνου.

Οι καπνιστές που δεν μπορούν να διακόψουν αυτήν τη βλαβερή συνήθεια θα μπορούσαν να πάρουν τη νικοτίνη που χρειάζονται από εναλλακτικά προϊόντα, τα οποία δεν κάνουν καύση, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν ένα μειωμένο προφίλ κινδύνου.

3.12.20 – lifo

57

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Έγκριση-ορόσημο διπλής ανοσοθεραπείας στον καρκίνο του πνεύμονα.

Τ Της Αλεξίας Σβώλου

ο 2011, η ανάπτυξη των ανοσοθεραπειών έφερε την επανάσταση στην ογκολογία, μια επανάσταση που ξεκίνησε με το success story στο μεταστατικό μελάνωμα, για να προσθέσει κι άλλες νίκες στις περγαμηνές της, αντιμετωπίζοντας πετυχημένα περισσότερες μορφές καρκίνου. Οι περισσότερες ανοσοθεραπείες ανήκουν στην κατηγορία των μονοκλωνικών αντισωμάτων, μια κατηγορία βιολογικών φαρμάκων που σήμερα βρίσκονται περισσότερο από ποτέ στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος λόγω του καίριου ρόλου τους στην πανδημία του Covid. Ωστόσο η υγεία δεν εξαντλείται στα θέματα του κορωνοϊού και τα ογκολογικά νοσήματα συγκεκριμένα αποτελούσαν πάντα, και θα αποτελούν, μια μεγάλη υγειονομική απειλή με βαρύ φόρο αίματος παγκοσμίως. Εννέα χρόνια μετά το 2011 έρχεται η πρώτη έγκριση διπλού ανοσοθεραπευτικού σχήματος, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, ως πρώτης γραμμής θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα, να ταράξει για ακόμα μια φορά τα νερά. Πρόκειται για δύο ανοσοθεραπείες nivolumab με ipilimumab της BMS που εγκρίθηκαν σε μια απόφαση-ορόσημο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας. Η έγκριση που εισήγαγε για πρώτη φορά διπλό ανοσοθεραπευτικό «χτύπημα» για την αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα στην Ευρωπαϊκή Ένωση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης Φάσης 3 CheckMate-9LA, που δείχνουν υπεροχή της συνολικής επιβίωσης σε ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ανεξαρτήτως έκφρασης του υποδοχέα PD-L1 και της ιστολογικής κατάστασης. Για πρώτη φορά εγκρίνεται μια διπλή ανοσοθεραπεία σε συνδυασμό με περιορισμένης διάρκειας χημειοθεραπεία για τη μεγάλη δεξαμενή των ογκολογικών ασθενών που νοσούν από τον πιο συχνό ογκολογικό νόσημα. ΠΡΩΤΗ ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην πατρίδα μας ο καρκίνος του πνεύμονα είναι πρώτη αιτία θνητότητας, ξεπερνώντας ακόμα και τα καρδιαγγειακά, λόγω της υψηλής διάδοσης του καπνίσματος για πολλά χρόνια, ενώ παγκοσμίως η ασθένεια μοιράζεται τις δύο πρώτες θέσεις σε νοσηρότητα και θνητότητα με τα εμφράγματα και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Οι συνδυασμοί nivolumab με ipilimumab είναι πλέον εγκεκριμένοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τρεις διαφορετικούς τύπους προχωρημένου καρκίνου, συγκεκριμένα για τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, το μελάνωμα και το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα. Η απόφαση-ορόσημο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ενέκρινε τη θεραπεία nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους πλατινούχου χημειοθεραπευτικού σχήματος για την πρώτης γραμμής θεραπεία ενήλικων ασθενών με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC), των οποίων οι όγκοι δεν φέρουν μετάλλαξη ευαισθητοποίησης EGFR ή μετατόπιση ALK. Στη μελέτη καταγράφηκε βελτίωση στην επιβίωση, παράταση του διαστήματος μέχρι νέα υποτροπή της νόσου και βελτίωση στη διάρκεια ανταπόκρισης. Το διπλό ανοσοθεραπευτικό σχήμα συγκρίθηκε με χημειοθεραπεία, η οποία αποτελεί κλασικό όπλο στην ογκολογία, δοκιμασμένο για χρόνια. Το προφίλ ασφάλειας της συγκεκριμένης θεραπείας ήταν αντίστοιχο με το

58 lifo – 3.12.20

γνωστό προφίλ ασφάλειας της ανοσοθεραπείας και της χημειοθεραπείας στη θεραπεία πρώτης γραμμής του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα. ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΒΗΜΑ «Σε μια πολύπλοκη νόσο, όπως ο μεταστατικός μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, η διαθεσιμότητα διαφορετικών θεραπευτικών επιλογών είναι κρίσιμης σημασίας για τους ασθενείς, οι οποίοι έχουν διαφορετικές ανάγκες και αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις» δήλωσε ο Martin Reck, ερευνητής της μελέτης CheckMate-9LA στην πνευμονολογική κλινική Grosshansdorf του Γερμανικού Κέντρου Ερευνών για τον Πνεύμονα. Όπως ο ίδιος τόνισε: «Στη μελέτη CheckMate-9LA, ο συνδυασμός της θεραπείας nivolumab με ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας οδήγησε σε κλινικώς σημαντικά οφέλη όσον αφορά τη συνολική επιβίωση, τα οποία ήταν αντίστοιχα σε όλους τους ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ανεξαρτήτως έκφρασης του PD-L1 ή ιστολογικής κατάστασης. Κατόπιν της σημερινής έγκρισης, οι κλινικοί γιατροί στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι σε θέση να προσφέρουν στους ασθενείς μια νέα επιλογή, η οποία μπορεί να τους βοηθήσει να πετύχουν έγκαιρο έλεγχο της νόσου και να βελτιώσουν τις πιθανότητες επιβίωσης». «Η έγκριση της θεραπείας nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί σημαντικό ορόσημο για τους ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, οι οποίοι είναι αντιμέτωποι με μια δύσκολη πρόγνωση, παρά τα πρόσφατα επιστημονικά επιτεύγματα» δήλωσε ο Abderrahim Oukessou, αντιπρόεδρος ανάπτυξης του τμήματος καρκίνου του θώρακα της Bristol Myers Squibb. Και συνέχισε: «Αυτό το καινοτόμο σχήμα θεμελιώνεται στη μοναδική εγκεκριμένη διπλή ανοσοθεραπεία. Ο συνδυασμός nivolumab με ipilimumab έχει δείξει στο παρελθόν εκβάσεις μακροχρόνιας επιβίωσης σε διαφορετικούς τύπους καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων του μελανώματος και του νεφροκυτταρικού καρκινώματος. Προσβλέπουμε με ανυπομονησία στη συνεργασία με ένα ευρύ φάσμα εταίρων στην Ευρώπη, προκειμένου να προσφέρουμε αυτήν τη μοναδική συνδυαστική θεραπεία δύο δυνητικά συνεργιστικών ανοσοθεραπειών, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, στους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα που κρίνονται κατάλληλοι για λήψη της θεραπείας». Πέρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η συνδυαστική θεραπεία nivolumab και ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας έχει εγκριθεί σε έντεκα χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, για την πρώτης γραμμής θεραπεία του μεταστατικού μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα. «Η πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα είναι σημαντική για τη βελτίωση της έκβασης για τα άτομα που πάσχουν από καρκίνο του πνεύμονα. Είμαστε ικανοποιημένοι που βλέπουμε να εγκρίνονται νέες θεραπευτικές επιλογές που ενδέχεται να βοηθήσουν περισσότερους ανθρώπους που πάσχουν από μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα» κατέληξε η Anne-Marie Baird, πρόεδρος του οργανισμού Lung Cancer Europe.

Πέρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η συνδυαστική θεραπεία nivolumab και ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας έχει εγκριθεί σε έντεκα χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, για την πρώτης γραμμής θεραπεία του μεταστατικού μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα.

3.12.20 – lifo

59

ΨΥΧΙΚΉ ΥΓΕΊΑ

«Καζάνι που βράζει» η ψυχική υγεία στην καραντίνα

Ε

ιδικότερα σε ό,τι αφορά τις σοβαρές επιπτώσεις του εγκλεισμού στο σπίτι, της τηλεκπαίδευσης και της έλλειψης εξωσχολικών δραστηριοτήτων και εκτόνωσης στους νέους, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας του Nοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» καταγράφει επικίνδυνες διαδικτυακές συμπεριφορές σε εφήβους και αύξηση του ιντερνετικού εθισμού, που συνοδεύονται από φαινόμενα bullying, ευερεθιστότητα και βίαιη συμπεριφορά. «Στο διάστημα της πρώτης καραντίνας τετραπλασιάστηκαν οι κλήσεις στη γραμμή βοήθειας ΜΕΥποστηρίζω 8001180015, με γονείς, αγοριών στην πλειονότητά τους, να αναφέρουν επιθετική και βίαιη συμπεριφορά των παιδιών τους προς άλλους εφήβους αλλά και προς τους ίδιους, όταν προσπάθησαν να βάλουν όρια στη χρήση των τάμπλετ, των κινητών τηλεφώνων και των υπολογιστών» επισημαίνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής - Εφηβικής Ιατρικής Άρτεμις Τσίτσικα, επιστημονική υπεύθυνη της μονάδας και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής.

60 lifo – 3.12.20

Κάθε επιστημονική έρευνα που βλέπει το φως της δημοσιότητας στην Covid εποχή γίνεται ένα ακόμα λιθαράκι στο υπό ανέγερση οικοδόμημα, το οποίο αποδεικνύει πως η πανδημία έχει προκαλέσει έξαρση ψυχικών διαταραχών και διαδικτυακού εθισμού, λόγω της απομόνωσης, του φόβου, της ανασφάλειας και της αλόγιστης χρήσης τεχνολογικών gadgets.

Αν όμως οι νέοι εξελίσσονται σε «οργισμένα νιάτα» και παθολογικά κολλημένα στο Διαδίκτυο παιδιά, οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι δεν πάνε καλύτερα. Η εθνική επιδημία των ψυχικών διαταραχών στις ώριμες ηλικίες εκδηλώνεται σαν ισχυρό μετατραυματικό στρες, σαν αυτό που βιώνουν οι στρατιώτες που επιστρέφουν από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, όπως εξηγεί ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Οικονόμου. Η αποστασιοποίηση στους ηλικιωμένους εξελίχθηκε σε αποξένωση, απομόνωση, φόβο του θανάτου, φόβο για το αύριο και άλλα μαύρα συναισθήματα που αποτυπώνονται σε μια διεθνή μελέτη για τις επιπτώσεις της πανδημίας στη Δημόσια Υγεία. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα που παρουσίασε καθηγητής Ψυχιατρικής Βασίλης-Παντελεήμων Μποζίκας, διευθυντής της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, αναδεικνύουν τη χώρα μας «πρωταθλήτρια» στην ψυχική επιβάρυνση των ατόμων άνω των 65 ετών από την επέλαση του κορωνοϊού, καθώς οι ερευνητές κατέγραψαν τριπλάσια επίπεδα θυμού, άγχους και απομόνωσης στους Έλληνες παππούδες.

Aπό την πλευρά της πολιτείας, η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη επισημαίνει: «Το υπουργείο, αναγνωρίζοντας το πρόβλημα της αύξησης των εξαρτητικών συμπεριφορών παιδιών και εφήβων από το Διαδίκτυο και της παθολογικής ενασχόλησής τους με τα τυχερά παιχνίδια, έθεσε ως άμεση προτεραιότητα τη δημιουργία εθνικού δικτύου για τις νόμιμες εξαρτήσεις, όπου μπορούν να απευθύνονται οι οικογένειες προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κατάχρηση και την εξάρτηση από το Διαδίκτυο κάποιου μέλους τους. Το πρόγραμμα προβλέπει την παροχή εξειδικευμένης οικογενειακής υποστήριξης με συναντήσεις ζευγαριών και στόχο να διαχειριστούν οι οικογένειες το εμπλεκόμενο με τη διαδικτυακή εξάρτηση μέλος, να αποκατασταθεί η σωματική και ψυχική του ισορροπία, να εξομαλυνθούν οι οικογενειακές σχέσεις και να πραγματοποιηθεί στροφή στη δημιουργικότερη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του παιδιού ή του εφήβου. Για τον σκοπό αυτό, εκτός από το ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ στην Αθήνα, ήδη λειτουργούν 4 πολυδύναμα κέντρα σε Ρόδο, Πύργο, Ναύπλιο και Καλαμάτα, ενώ, από τις αρχές του 2021, προβλέπεται η λειτουργία αντίστοιχων κέντρων σε Άγιο Νικόλαο Κρήτης, Χανιά, Αλεξανδρούπολη, Άρτα, Κοζάνη, Λαμία και Χίο, καθώς και Κινητών Μονάδων σε Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο Κρήτης, Ιωάννινα, Κοζάνη, Λαμία Λέσβο, Ρόδο και Ναύπλιο, για την υποστήριξη ενδιαφερομένων που διαμένουν σε περιοχές εκτός αστικού ιστού». Ένα άλλο τεράστιο ζήτημα που προκύπτει στην εποχή της πανδημίας είναι η αποξένωση των ασθενών κάθε κατηγορίας από τους για-

τρούς τους, καθώς όλοι φοβούνται να επισκεφθούν ιατρεία, κέντρα υγείας και νοσοκομεία μην τυχόν κολλήσουν κορωνοϊό. Ειδικά οι ηλικιωμένοι δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν εύκολα όταν ισχύουν περιοριστικά μέτρα, με συνέπεια να εγείρεται το ερώτημα ποιος εποπτεύει τους ψυχικά ασθενείς που δεν ζουν σε κλειστές δομές. Η κ. Ράπτη εξηγεί πως το υπουργείο αναπτύσσει μια σειρά δράσεων για την υποστήριξη των ψυχικά πασχόντων, όχι μόνο με κατ’ οίκον επισκέψεις αλλά και μέσα από τις νέες τεχνολογίες, που προσφέρουν μεγάλη βοήθεια. Ήδη η τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης 10306 επαναλειτουργεί δωρεάν σε 24ωρη βάση με επιπλέον προσωπικό, ενώ δρομολογείται πρόγραμμα ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης με χρήση πλατφόρμας τηλεϊατρικής σε κλινικές Covid, τόσο για τους ασθενείς που νοσηλεύονται ή βρίσκονται σε κατ’ οίκον περιορισμό και για τα μέλη των οικογενειών τους, όσο και για το υγειονομικό προσωπικό των κλινικών των νοσοκομείων και των μονάδων εντατικής θεραπείας. Η Ελλάδα, βέβαια, είναι ένας από τους πιο γερασμένους λαούς στην Ευρώπη, εκτός του ότι αναδεικνύεται πρωταθλήτρια στην απομόνωση των ηλικιωμένων, οι οποίοι τους τελευταίους μήνες έχουν στερηθεί τις ελάχιστες χαρές της ζωής, τα εγγόνια τους, την κοινωνική συναναστροφή, τη βόλτα στο καφενείο, τον εκκλησιασμό. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε ότι δύο πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν πως ένας στους τέσσερις ηλικιωμένους αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τα Covid εμβόλια, παρότι σε αυτή την ηλικιακή ομάδα ο εμβολιασμός είναι απαραίτητος. Η κ. Ράπτη επισημαίνει ότι θα υπάρξει μια πολύ εμπεριστατωμένη εκστρατεία ενημέρωσης της κοινής γνώμης για την ανάγκη εμβολιασμού όσο το δυνατόν περισσότερων συμπολιτών μας. Το εμβόλιο θα είναι δωρεάν και ο εμβολιασμός προφανώς δεν θα είναι υποχρεωτικός, είναι όμως πολύ σημαντικό για το υπουργείο Υγείας να κερδίσει τη μάχη με την κοινή γνώμη, πείθοντας για το πόσο απαραίτητος είναι, υπακούοντας στις κατευθύνσεις της Επιτροπής Εμβολιασμού. Μέχρι να έρθουν τα εμβόλια, όμως, μεσολαβούν τα Χριστούγεννα, μια συναισθηματικά φορτισμένη περίοδος, που κάνει τους μοναχικούς και τους ευπαθείς να νιώθουν ακόμα πιο ευάλωτοι. Γι’ αυτό και το υπουργείο Υγείας προγραμματίζει μια σειρά από δράσεις για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των πολιτών που αντιμετωπίζουν συναισθηματικές δυσκολίες, με έμφαση στους ανέργους και στους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις (διαβητικούς, καρκινοπαθείς, νεφροπαθείς κ.ά.) και στις οικογένειές τους. Παράλληλα, αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του υπουργείου Υγείας πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας για τον γενικό πληθυσμό την περίοδο του Covid-19.

OΜΙΛΟΣ ΙΑΣΩ

8 βραβεία για το κορυφαίο νοσοκομείο που «αγκαλιάζει» και τα παιδιά.

Tο ΙΑΣΩ απέσπασε τη μοναδική διάκριση «Κορυφαίο Νοσοκομείο» και μαζί με το ΙΑΣΩ Παίδων απέσπασαν ακόμα 7 βραβεία.

Τ

ο όνομά του είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με ό,τι πολυτιμότερο έχουμε. Το ΙΑΣΩ, το ισχυρότερο brand name στη φροντίδα του παιδιού και της μαμάς, έχει κρατήσει αμέτρητα μωρά στην «αγκαλιά» του και για τις κορυφαίες υπηρεσίες υγείας που προσφέρει, μαζί με την κοινωνική του προσφορά, απέσπασε μια… αγκαλιά βραβεία. Συγκεκριμένα, τη μοναδική διάκριση «Κορυφαίο Νοσοκομείο» και μαζί με το ΙΑΣΩ Παίδων 7 ακόμα βραβεία για την καινοτομία και την πρωτοπορία της ιατρικής φροντίδας και των παρεχόμενων υπηρεσιών, για το ολοκληρωμένο πρόγραμμα επικοινωνίας των παιδιατρικών check-ups του ΙΑΣΩ Παίδων, όπως και για το πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης «Δίπλα σας», που επιστρέφει το καλό στην κοινωνία με δράσεις στήριξης όσων έχουν ανάγκη. Η Χριστίνα Ταμπουρέα, chief commercial officer του Ομίλου ΙΑΣΩ, είπε: «Για μια ακόμη χρονιά, ο Όμιλος ΙΑΣΩ ξεχώρισε στη συνείδηση του κόσμου. Μας τιμάει και μας συγκινεί, γιατί είναι η ομαδική προσπάθεια του διοικητικού, νοσηλευτικού και ιατρικού ανθρώπινου δυναμικού».

Της Αλεξίας Σβώλου

ΠΟΙΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΑΠΕΣΠΑΣΕ Ο ΟΜΙΛΟΣ ΙΑΣΩ Ο Όμιλος ΙΑΣΩ έλαβε τo χρυσό βραβείο (Gold) για το ολοκληρωμένο πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης «Δίπλα σας», καλύπτοντας έμπρακτα τις ανάγκες υγείας των συνανθρώπων μας. Από το 2015, το πρόγραμμα στηρίζει και συνεργάζεται με περισσότερους από 20 μη κυβερνητικούς οργανισμούς και συλλόγους και έχει πραγματοποιήσει περισσότερα από 3.400 δωρεάν χειρουργεία, δωρεάν τοκετούς και δωρεάν ιατρικές εξετάσεις και επισκέψεις. Το ΙΑΣΩ διακρίθηκε, επίσης, στην κατηγορία της καινοτομίας/πρωτοπορίας με silver βραβείο για την Πρωτοπορία στη Μαιευτική-Γυναικολογία-Τεχνητή Γονιμοποίηση, στο πλαίσιο της οποίας χρησιμοποιεί από το 2019 το Σύστημα Διεγχειρητικής Αυτομετάγγισης Cell-Saver στις περιπτώσεις διεισδυτικού πλακούντα. Την έμπειρη ομάδα του αποτελούν ο Σταύρος Φωτόπουλος, μαιευτήρας-γυναικολόγος, διευθυντής χειρουργείου - Αίθουσα Τοκετών ΙΑΣΩ και η Μαρία-Ευαγγελία Νικολαΐδου, μαιευτήρας-γυναικολόγος, συνεργάτις ΙΑΣΩ. Το ΙΑΣΩ και το ΙΑΣΩ Παίδων έλαβαν bronze βραβείο στην κατηγορία δράσεων αντιμετώπισης του Covid-19 για την ασφάλεια, την υποστήριξη και την ενημέρωση των εργαζομένων, καθώς και για την ολοκληρωμένη στρατηγική

marketing και επικοινωνίας με στόχο την ενημέρωση των πολιτών αλλά και του προσωπικού. Η Επιτροπή Λοιμώξεων, με πρόεδρο τον Μάριο Λαζανά, παθολόγο-λοιμωξιολόγο, διευθυντή Παθολογικής - Λοιμωξιολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ, τη Μαρία Μέλιου, παθολόγο-λοιμωξιολόγο, επιμελήτρια Παθολογικής-Λοιμωξιολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ και την Ελένη Παπασταμούλη, μαία, προϊσταμένη Λοιμώξεων ΙΑΣΩ, συντονίζουν και εποπτεύουν το έργο διαχείρισης των μέτρων αντιμετώπισης της επιδημίας. Το ΙΑΣΩ Παίδων απέσπασε άλλα τέσσερα βραβεία. Το bronze βραβείο στην κατηγορία της καινοτομίας/πρωτοπορίας για την πρωτοποριακή επιτυχή επέμβαση αντιμετώπισης της συγγενούς στένωσης τραχείας σε νεογνό 10 ημερών. Η επέμβαση διενεργήθηκε από την εξειδικευμένη και έμπειρη ομάδα της Παιδοκαρδιοχειρουργικής Κλινικής-Κέντρου Συγγενών Καρδιοπαθειών του ΙΑΣΩ Παίδων υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Αυξέντιου Καλαγκού, της καρδιοχειρουργού Ευαγγελίας Νταλαρίζου, του καρδιοχειρουργού Παναγιώτη Σφυρίδη, του καρδιοχειρουργού Πρόδρομου Αζαριάδη και με την υποστήριξη της Καρδιοχειρουργικής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας ΙΑΣΩ Παίδων. Επίσης, κέρδισε το silver βραβείο στην κατηγορία της καινοτομίας/πρωτοπορίας για την ενδοσκοπική θεραπεία της κύστης κόκκυγος με λέιζερ (μέθοδος EPSiT-Εndoscopic Pilonidal Sinus Treatment) σε παιδιά. Το Παιδοχειρουργικό Τμήμα του ΙΑΣΩ Παίδων εφαρμόζει νέο, προηγμένο τρόπο χειρουργικής προσέγγισης για την αποκατάσταση της κύστης κόκκυγος με ενδοσκοπικό λέιζερ, παρουσιάζοντας εντυπωσιακά αποτελέσματα στα παιδιά, όπως εξηγούν οι διευθυντές του Παιδοχειρουργικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων, Γεώργιος Περγάμαλης και Αρσένιος Γεωργιάδης. Επιπλέον, το ΙΑΣΩ Παίδων απέσπασε και το silver βραβείο στην κατηγορία της καινοτομίας/πρωτοπορίας για την πρωτοποριακή επιτυχή επέμβαση τοποθέτησης πνευμονικής βαλβίδας σε 12χρονη καρδιοπαθή χωρίς εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, η οποία πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη από τη σφαγίτιδα φλέβα. Η επέμβαση διενεργήθηκε από την εξειδικευμένη και έμπειρη ομάδα του Παιδοκαρδιολογικού Τμήματος και του Αιμοδυναμικού Εργαστήριου του ΙΑΣΩ Παίδων υπό τη διεύθυνση του δρος Γεωργίου Τσαούση και την επιστημονική και τεχνική καθοδήγηση του καθηγητή Βασιλείου Θανόπουλου, κορυφαίου Έλληνα επεμβατικού καρδιολόγου. Τέλος, το ΙΑΣΩ Παίδων απέσπασε το silver βραβείο στην κατηγορία της επικοινωνίας για το ολοκληρωμένο πρόγραμμα επικοινωνίας και προβολής των παιδιατρικών check-ups. Η επικοινωνία του προγράμματος έχει αποσπάσει ήδη 4 βραβεία Ermis Awards και διεθνή αναγνώριση στο Lürzer’s Archive magazine!

3.12.20 – lifo

61

starfax week

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12]

Είστε πολύ δραστήριοι και έχετε κάποιες ιδέες που θέλετε να βάλετε σε εφαρμογή, όμως η ανυπομονησία μπορεί να σας οδηγήσει σε εσφαλμένες αποφάσεις και ενέργειες που θα προκαλέσουν στασιμότητα. Αν σκοπεύετε να κάνετε μια νέα επιχειρηματική προσπάθεια, μελετήστε τις ανάγκες της αγοράς και μην παρασύρεστε από τάσεις που θα είναι παροδικές. Η ανάγκη σας για μοναχικότητα είναι αυξημένη με την Αφροδίτη στον Σκορπιό και είναι μια καλή εποχή για να δουλέψετε με τον εαυτό σας ή για να ασχοληθείτε με τη σχέση σας. Όσον αφορά τα οικονομικά σας, η παρουσία του Κρόνου, του Δία και του Πλούτωνα προμηνύει πως θα έχετε κάποια έσοδα μέσω της εργασίας ή μέσω ενός βοηθήματος. Αποφύγετε τις περιττές δαπάνες και κρατήστε άμυνες, καθώς συνεχίζει να επικρατεί αστάθεια. Ο ερχομός ενός ατόμου στη ζωή σας θα αλλάξει την κοσμοθεωρία σας.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1]

Οι Αιγόκεροι έχετε βρει τον τρόπο να περνάτε καλά, παρά τον εγκλεισμό, και διανύετε μια δημιουργική φάση. Οι ιδέες σας είναι πολλές και αφιερώνετε αρκετό χρόνο σε δημιουργικές δραστηριότητες που σας ευχαριστούν και σας φέρνουν πιο κοντά στα αγαπημένα σας πρόσωπα. Η οργάνωση του χώρου σας αποτελεί προτεραιότητα και είναι εξαιρετική εποχή για να αλλάξετε τη διακόσμηση δίνοντας μια ευχάριστη εορταστική πινελιά. Ετοιμάστε γλυκά, χειροποίητα στολίδια και περιποιηθείτε τον εαυτό σας, ώστε να αισθάνεστε όμορφα. Στον επαγγελματικό τομέα υπάρχει μια σχετική στασιμότητα, με αποτέλεσμα να είστε αγχωμένοι, ωστόσο με τον πανικό δεν θα πετύχετε τίποτα. Σκεφτείτε πιθανές εναλλακτικές λύσεις και μην πιέζετε καταστάσεις. Τα οικονομικά σας χρήζουν προσοχής. Η επιθυμία σας για απόκτηση αγαθών είναι αυξημένη και μπορείτε κάλλιστα να χάσετε τον έλεγχο. Στον ερωτικό τομέα κάτι πάει να γίνει, αλλά είστε επιφυλακτικοί.

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2]

Αυτή την εποχή δίνετε ιδιαίτερη έμφαση στην υλοποίηση μια ιδέας και περνά ο χρόνος αστραπιαία, με αποτέλεσμα να μένει πίσω η προσωπική σας ζωή και δεν θα αργήσουν να δημιουργηθούν τα πρώτα σύννεφα στη σχέση σας. Ο Ερμής στον Τοξότη αυξάνει την έμπνευσή σας και με συλλογική προσπάθεια θα έχετε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Οι διά ζώσης επαφές με φίλους και αγαπημένα σας πρόσωπα σας έχουν λείψει, ωστόσο στην παρούσα φάση προέχει η υγεία και η ασφάλεια όλων. Μέσω Διαδικτύου μπορείτε να διατηρήσετε τις επαφές σας και να περνάτε όμορφες στιγμές με εναλλακτικούς τρόπους. Η ερωτική σχέση με άτομο μεγαλύτερης ηλικίας σάς παρέχει όλα όσα αναζητάτε σε μια σχέση, αλλά σας προβληματίζει το τι θα πει ο περίγυρος. Προσοχή στις μετακινήσεις σας, ιδιαίτερα αν οδηγείτε.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Έχετε αφοσιωθεί στην

από τη μα ρ ιβ ίκ υ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. gr )

62 lifo – 3.12.20

καριέρα σας και δεν έχετε καταλάβει πότε πέρασε ο καιρός και πλησιάζουν οι γιορτές. Ο Ερμής στον Τοξότη αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να βρείτε μια νέα ενασχόληση που θα σας παρέχει ικανοποιητικές αποδοχές και μπορείτε να πετύχετε πολλά, αρκεί να είστε κατασταλαγμένοι και προσεκτικοί. Σχέσεις με πρόσωπα εξουσίας θα ευνοηθούν, ενώ μπορεί να επιβραβευτείτε για μια πρωτοβουλία που θα πάρετε. Αν αναζητάτε μια θέση εργασίας, ενδεχομένως να τη βρείτε σε έναν διαφορετικό τομέα, οπότε θα πρέπει να κινηθείτε με ευελιξία. Στον οικονομικό τομέα υπάρχει μια σχετική βελτίωση και έχετε τη δυνατότητα να κλείσετε εκκρεμότητες και να ικανοποιήσετε προσωπικές σας ανάγκες. Η Αφροδίτη στον Σκορπιό εντείνει την ανάγκη σας για ταξίδια και περιπέτειες, προς το παρόν όμως θα πρέπει να αρκεστείτε στην οργάνωσή τους. Σπουδές και ό,τι αφορά την πνευματική σας ανάπτυξη θα ευνοηθούν.

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4]

ΛΕΩΝ [23.7/23.8]

Η πνευματική και η οικονομική σας ανάπτυξη βρίσκονται στο επίκεντρο και είναι ιδανική εποχή για να εκπαιδευτείτε σε κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα νέο αντικείμενο στην καριέρα σας ή να ασχοληθείτε με κάτι που είχατε αφήσει στη άκρη, προκειμένου να βάλετε θεμέλια στη ζωή σας που αλλάζει. Η παρουσία του Ερμή στον Τοξότη αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να ασχοληθείτε με κάτι που σας ιντριγκάρει και έχει να κάνει με την καλλιτεχνική σας έκφραση, που σημαίνει πως θα είναι ένα δημιουργικό διάστημα για εσάς. Η παραμονή της Αφροδίτης στον Σκορπιό μπορεί να βάλει σε τάξη τα οικονομικά σας που αφορούν κοινούς πόρους, έτσι θα καταφέρετε να κλείσετε κάποιες εκκρεμότητες. Στην προσωπική σας ζωή η σχέση σας μπορεί να γίνει πιο ουσιαστική, αν συζητήσετε τις ανάγκες σας με το ταίρι σας.

Οι Λέοντες είστε σε μια πολύ δημιουργική φάση και μέσω των ταλέντων σας μπορεί να βρείτε μια νέα πηγή εσόδων που θα ικανοποιεί και την ανάγκη σας για αυτοέκφραση. Ο Ερμής στον Τοξότη φέρνει καινούργιες ιδέες που θα σας ωθήσουν σε νέα μονοπάτια και αν αξιοποιήσετε έξυπνα τις δυνατότητες του Διαδικτύου, θα βγείτε κερδισμένοι. Ιδανική εποχή για να μάθετε μια νέα τέχνη ή να ολοκληρώσετε ένα έργο που έμεινε στην άκρη λόγω υποχρεώσεων. Οργανώστε το πρόγραμμά σας και εξοικονομήστε χρόνο για την προσωπική σας ζωή. Οι ελεύθεροι είστε προβληματισμένοι σχετικά με την εύρεση ερωτικού συντρόφου, καθώς ο εγκλεισμός δυσχεραίνει τα πράγματα, υπάρχουν όμως άτομα από τον κοινωνικό σας κύκλο με τα οποία διατηρείτε μια επικοινωνία και μπορεί να προκύψει μια ερωτική σχέση. Η Αφροδίτη φωτίζει τον τομέα του σπιτιού.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Για εσάς είναι μια επο-

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9]

χή με ιδιαίτερη έμφαση στην τακτοποίηση οικονομικών εκκρεμοτήτων και μπορείτε να κάνετε διακανονισμούς σε χρήματα που οφείλετε, να κλείσετε ανοιχτά μέτωπα σε δάνεια ή να κάνετε μια κίνηση για την έναρξη μιας επαγγελματικής προσπάθειας. Φροντίστε να κάνετε μικρά και προσεκτικά βήματα και να έχετε ένα συγκεκριμένο σχέδιο, ώστε να προκύψει κάτι ελπιδοφόρο, με βάσεις. Με την παραμονή του Ερμή στον Τοξότη θα έχετε καλύτερη επικοινωνία με το ταίρι σας και οι ελεύθεροι, ξεπερνώντας τις ανασφάλειές σας, θα είστε πρόθυμοι για νέες γνωριμίες. Σε περίπτωση που είναι μέσω Διαδικτύου, ιδιαίτερη προσοχή ποιους θα εμπιστευτείτε, καθώς υπάρχει κίνδυνος εξαπάτησης. Με την Αφροδίτη στον Σκορπιό έχετε την ευκαιρία να εξετάσετε σχέσεις και συνεργασίες που θα μπορούσαν να αλλάξουν την καθημερινότητά σας και να αναθερμάνετε τη σχέση σας οι δεσμευμένοι.

Θέματα σπιτιού και ακίνητης περιουσίας θα σας απασχολήσουν τις επόμενες μέρες και είναι μια καλή εποχή για να διευθετήσετε εκκρεμότητες που αφορούν την οργάνωση του χώρου σας και τις οικονομικές σας υποθέσεις. Ο Ερμής στον Τοξότη κάνει την επικοινωνία ευχάριστη και αν καταφέρετε να μην εξαντληθείτε λόγω φόρτου εργασίας, θα απολαύσετε τις στιγμές με τα αγαπημένα σας πρόσωπα. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο ενδεχομένως να νιώσετε πιεσμένοι λόγω του εγκλεισμού και θα πρέπει να εκτονωθείτε μέσω της άσκησης ή δημιουργικών ενασχολήσεων. Η Αφροδίτη στον Σκορπιό ενδυναμώνει την ανάγκη σας για επικοινωνία με οικείους και θα περάσετε αρκετό χρόνο σε επαφές μέσω των social media – φροντίστε να το κάνετε με μέτρο. Οι μαθησιακές σας δεξιότητες είναι αναπτυγμένες και μπορείτε να βελτιώσετε τις γνώσεις σας παρακολουθώντας ένα σεμινάριο μέσω Διαδικτύου.

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Οι σχέσεις και οι συ-

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Με τον Ερμή στον Το-

νεργασίες σας θα περάσουν από κόσκινο τις επόμενες μέρες και θα αναθεωρήσετε πολλά, αρκεί να είστε αντικειμενικοί. Ενδεχομένως να κάνετε νέες συμμαχίες με άτομα που έχουν τα απαραίτητα εφόδια για να στηρίξουν τις ιδέες σας, ενώ θα αφιερώσετε χρόνο και στην προσωπική σας ζωή, καθώς ο Ερμής δίνει έμφαση στον γάμο σας. Στον επαγγελματικό τομέα η Αφροδίτη δίνει ευκαιρίες για ένα σημαντικό βήμα, αρκεί να έχετε διορατικότητα και ευελιξία. Μην ξεχνάτε πως σε περιόδους κρίσεων γεννιούνται νέες ευκαιρίες και η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς. Επειδή το πρόγραμμά σας είναι φορτωμένο, προσέξτε τις συνήθειές σας και προσπαθήστε να τρέφεστε υγιεινά. Πολύ σημαντική είναι η γυμναστική, που αποτελεί και φυσικό αντικαταθλιπτικό. Τα οικονομικά σας βελτιώνονται μέσω τρίτων και μπορείτε να ικανοποιήσετε τις ανάγκες σας με σύνεση.

ξότη ενεργοποιείται ο τομέας της επικοινωνίας και είναι εξαιρετική εποχή για να κλείσετε μια εμπορική συμφωνία, αρκεί να εξετάσετε προσεκτικά όλες τις παραμέτρους. Θέματα εκπαίδευσης μπορεί να αποτελούν πρόκληση, ωστόσο είναι θέμα χρόνου η προσαρμογή σας στις νέες συνθήκες. Η Αφροδίτη στον Σκορπιό φέρνει κάποιες θετικές εξελίξεις στον οικονομικό τομέα, αυξάνοντας το εισόδημά σας τη στιγμή που προκύπτουν έκτακτες ανάγκες. Αγορές αγαθών μέσω Διαδικτύου θα σας οδηγήσουν σε υπερβολικές σπατάλες, αν δεν γίνουν με σύνεση. Στον ερωτικό τομέα ενδεχομένως να προκύψουν προβλήματα επικοινωνιακού χαρακτήρα με το ταίρι σας, αν είναι μακριά και νιώθετε ανασφάλεια. Προσπαθήστε να μην κάνετε αρνητικά σενάρια και ενδυναμώστε την αυτοπεποίθησή σας, βελτιώνοντας την εμφάνισή σας. Οι ελεύθεροι διστάζετε να εκφράσετε το ενδιαφέρον σας και χάνετε ευκαιρίες.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7]

Τις επόμενες μέρες θα ασχοληθείτε κυρίως με τις επαγγελματικές σας υποθέσεις, καθώς προκύπτουν κάποιες ευκαιρίες που δεν πρέπει να μείνουν αναξιοποίητες, ωστόσο θα πρέπει να προσέξετε την υγεία σας αποφεύγοντας τις υπερβολές. Το άγχος θα είναι αυξημένο και μπορεί να σας οδηγήσει ακόμα και σε διατροφικές παρασπονδίες. Η Αφροδίτη παραμένει στον τομέα της δημιουργικότητας και της ερωτικής σας ζωής, ενώ δίνει έμφαση και στις σχέσεις με τα παιδιά. Τώρα, με τον εγκλεισμό στο σπίτι, είναι πολύ σημαντικό να περνάτε ποιοτικό χρόνο με τα αγαπημένα σας πρόσωπα μέσω δραστηριοτήτων που σας ευχαριστούν και να δώσετε έμφαση στην επικοινωνία. Στη σχέση ή στον γάμο σας υπάρχει παρασκήνιο και πρέπει να προσέξετε ώστε να μην εισβάλουν τρίτα πρόσωπα στην προσωπική σας ζωή.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Πολλές οι επα-

Sudoku No 665 2

4

1

2 7 4 3 6 9 9 6 4

9 2 5 1 7

7 1

1 5 2 8

6

8 5 2

4

Η λύση του προηγούμενου 5 4 6 2 3 1

8 2 1 7 9 5

7 9 3 8 6 4

6 1 9 5 2 8

4 7 2 3 1 9

3 8 5 4 7 6

1 6 4 9 8 3

2 5 8 1 4 7

9 3 7 6 5 2

9 6 5 4 8 2 7 3 1 8 3 2 7 6 1 5 9 4 7 4 1 3 5 9 2 6 8

φές και οι διαπραγματεύσεις το επόμενο διάστημα και θα πρέπει να αποφύγετε την εξιδανίκευση καταστάσεων που μπορεί να σας οδηγήσουν σε αδιέξοδο. Ο υπέρμετρος ενθουσιασμός είναι κακός σύμβουλος, οπότε μη βιάζεστε να δεσμευτείτε με υπογραφές συμβολαίων. Κάτι που φαντάζει μοναδική ευκαιρία μπορεί να αποδειχτεί «φούσκα». Ο Ερμής στον Τοξότη δίνει μεν ευκαιρίες για αύξηση του εισοδήματός σας, απαιτεί όμως ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά αν πρόκειται να ρισκάρετε τους πόρους σας. Η Αφροδίτη στο ζώδιό σας στρέφει την προσοχή στην προσωπική και επαγγελματική σας ανάπτυξη και κάποιες αλλαγές στην εμφάνισή σας θα αναπτερώσουν το ηθικό σας και θα ανεβάσουν τη λίμπιντό σας. Θέματα παιδιών χρήζουν προσοχής. Μην τα αφήνετε να περνούν χρόνο στον υπολογιστή, εκτός κι αν είναι για εκπαιδευτικούς σκοπούς, και προτιμήστε τα διαδραστικά παιχνίδια.

Το delivery ανεβαίνει επίπεδο… Οι πιο εκλεκτές γεύσεις της Αθήνας έρχονται σπίτι σου, delivered by efood.

Σ

ε κάποιες περιπτώσεις η γνωστή φράση «αν δεν μπορείς να το αποφύγεις, τουλάχιστον απόλαυσέ το» σου δίνει μια άλλη οπτική της πραγματικότητας, λίγο πιο αισιόδοξη και σίγουρα πιο απολαυστική. Η παραμονή στο σπίτι, οι συνθήκες του lockdown που σε κρατάνε μακριά από τις αγαπημένες σου συνήθειες και η δημιουργία μιας νέας ρουτίνας που πρέπει να υποστούμε ώστε να είμαστε ασφαλείς και υγιείς μπορούν να γίνουν πιο ευχάριστες, αν έχουν τη γεύση των αγαπημένων σου πιάτων. Μπορεί τα τραπέζια και τα καθίσματα των αγαπημένων σου food spots να έχουν μαζευτεί σε μια γωνιά, όμως η αγάπη και το πάθος των

ανθρώπων που φέρνουν συνταγές από την παγκόσμια γαστρονομία στις κουζίνες και τους φούρνους της Αθήνας συνεχίζουν ακάθεκτα και πεισματικά να μας προσφέρουν μοναδικές επιλογές γεύσεων. Και πλέον το καταφέρνουν με τη βοήθεια του efood, που σαν καλός αγγελιαφόρος μπαίνει μπροστά για να αναλάβει να παραδώσει στην πόρτα μας όλα τα γαστρονομικά αριστουργήματα που κάνουν την καθημερινότητα λίγο πιο εύκολη και ποιοτική. Στο efood θα βρεις μια σειρά από νέες συνεργασίες για να επιλέξεις ανάμεσα στους πρωτότυπους καταλόγους κάποιο από τα ιδιαίτερα πιάτα για brunch ή lunch ή για να ζήσεις μια private γευσιγνωσία, μεταμορφώνοντας το

Ergon Athens

Underdog

Το γνωστό πρότζεκτ που βρίσκεται στη Μητροπόλεως, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εμπειρία γεύσης, παρουσιάζει μια σειρά από γλυκές και αλμυρές επιλογές, βασισμένες σε εκλεκτά υλικά της ελληνικής παράδοσης. Συνταγές πρωινού αλλά και σάντουιτς στην πιο ποιοτική εκδοχή τους για κάθε στιγμή της ημέρας.

Το στέκι του Θησείου με τις βραβεύσεις και τις διακρίσεις, που έχει γίνει λατρεμένο για τον εξαιρετικό καφέ αλλά και για τα ξεχωριστά πιάτα brunch, φέρνει στην πόρτα σου τις γεύσεις που επιλέγεις και υπόσχεται να σου φτιάξει τη μέρα!

48 Urban garden Το εξαιρετικό concept του food-truck, που βρίσκεται στο ισόγειο του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα στο κέντρο της Αθήνας, συνδυάζει στα πιάτα του κουλτούρες και διαθέσεις απ’ όλο τον κόσμο. Γεύσεις εκλεκτές, ξεχωριστές, που πάνε τη γαστρονομία ένα βήμα πιο πέρα, έρχονται στον χώρο σου για να σε βάλουν σε ένα mood απόλαυσης.

σαλόνι του σπιτιού σου σε σάλα γκουρμέ εστιατορίου. Δεν το λες και λίγο αυτό… Άλλωστε, οι μικρές απολαύσεις είναι εκείνες που σου δίνουν τη δύναμη να συνεχίσεις μέσα σε μια καθημερινότητα που έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και σε καλεί να ανταποκριθείς, ώστε κάποια στιγμή να ζήσεις και πάλι τη χαρά της φράσης «Καλησπέρα, έχω κλείσει τραπέζι…». Το efood αναλαμβάνει τον δικό του ρόλο, κάνοντας την παραμονή στο σπίτι πιο εύκολη, και παρουσιάζει τα αγαπημένα spots της Αθήνας που έρχονται σ’ εσένα με την υπηρεσία delivered by efood, μέχρι την ημέρα που θα μπορέσεις εσύ να πας σε αυτά.

Τhe Bakers in the hood Τα Τhe Bakers, που μας θύμισαν την αξία του κλασικού φούρνου και μας έμαθαν την τέχνη του σύγχρονου αρτοποιείου, φέρνουν στην πόρτα σου όλα τα αγαπημένα σου προϊόντα κάθε φορά που αναζητάς ένα ποιοτικό σνακ. Το νέο τους concept, In the Hood, το ρουστίκ σνακ-μπαρ του κέντρου, προσφέρει τις εκλεκτές συνταγές του σε φιλικό και graband-go περιτύλιγμα που διατηρεί τη γεύση αναλλοίωτη και προστατευμένη.

Μπες σήμερα στο efood και ζήσε την εμπειρία του delivery σε ένα νέο επίπεδο!

3.12.20 – lifo

63