Τεύχος 667 by Dyo Deka S.A.

τευχοσ 667 — 19 δεκεμβριου 2020

ολ α γι α τ ην αθ η να ! δω ρ εα ν οδ ηγοσ τ ησ π ολ ησ κυ κλοφ ορ ει καθ ε π ε μπ τ η

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

45 ΑΘΗΝΑΊΟΙ ΚΑΤΑΓΡΆΦΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΉ ΤΟΥΣ ΣΤΙΓΜΉ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΆΣ

καινουργια τωρα ζωη O μικρός Χ γεννήθηκε τον Αύγουστο του 2020 και φωτογραφήθηκε για το τελευταίο τεύχος της χρονιάς από τον Πάρι Ταβιτιάν

2 lifo – 19.12.20

19.12.20 – lifo

ΚΑΤΑΓΡΆΦΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΉ ΤΟΥΣ ΣΤΙΓΜΉ Κατερίνα Σακελλαροπούλου, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Θοδωρής Αντωνόπουλος

Γιάννης Μόσχος

Κατερίνα Αργυράκη

Νίκος Μπακουνάκης

MC Yinka (Μανώλης Αφολάνιο)

Παντελής Μπουκάλας

Αρετή Γεωργιλή

Ελένη Παγώνη

Αλέξανδρος Διακοσάββας

Γιάννης Πανταζόπουλος

Κατερίνα Ευαγγελάτου

Κωστής Παπαϊωάννου

M. Hulot

Χρήστος Παρίδης

Πάνος Ιωαννίδης

Τίτος Πατρίκιος

Βασιλική Κ.

Δημήτρης Πολιτάκης

Στέφανος Καβαλλιεράκης

Φατός Ρόζα

Βασίλης Κεκάτος

Νικόλας Σεβαστάκης

Ερωφίλη Κόκκαλη

Βασιλική Σιούτη

Χλόη Κολύρη

Γιάννης Σκουρλέτης

Γιώργος Κουμεντάκης

Βίβιαν Στεργίου

Ξένια Κουναλάκη

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Ματούλα Κουστένη

Βασίλης Τολιόπουλος

Kristof

Δέσποινα Τριβόλη

Νικόλ Κυριακοπούλου

TwoMinutes Angie

Γιάννης Κωνσταντινίδης

Κωνσταντίνος Τσιακανίκας

Όλια Λαζαρίδου

Μάγδα Φύσσα

Μιχάλης Μαλανδράκης

Μαρία Χατζή

Τίνα Μανδηλαρά 4 lifo – 19.12.20

Γιάννης Οικονομίδης

19.12.20 – lifo

www.lifo.gr

ΤΟ ΤΕYΧΟΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦHΘΗΚΕ ΜΕ EΡΓΑ ΤΩΝ: ΓΙAΝΝΗ ΒΑΡΕΛA, ΑΡΙΣΤΕIΔΗ ΛAΠΠΑ, CHIOMA EBINAMA, JOY LABINJO, ANTONIS DONEF, FARIDA EL GAZZAR, KALOS AND KLIO, PANOS TSAGARIS, RANIA BELLOU. ΜΕ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΚΑΛΕΡI THE BREEDER ΚΑΙ ΤΩΝ KALFAYAN GALLERIES.

ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ commercial director Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας –––––– ε μπο ρικο τμημα advertising director Γιώτα Αθανασοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Ελένη Γκοβάτσου digital campaign manager Αγγελική Λάζου client service coordinator Ξένια Στασινοπούλου (xenia@lifo.gr) –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head) Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα –––––– συν ταξη αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Γιάννης Βασιλείου, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Δημήτρης Κυριαζής, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Σταυρούλα Παπασπύρου, Γεωργία Παπαστάμου, Μαρία Παππά, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Βασιλική Σιούτη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) , Αγριμανάκη, Φιλιώ Ράγκου, Κατερίνα Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Άλκηστις Γκούμα, Βασίλης Κοτρωνάκης διανομή Άκης Ιωάννου

Αντώνης Ντόνεφ Χωρίς τίτλο, 2020 ακρυλικός μαρκαδόρος και μελάνι σε χαρτί επικολλημένο σε καμβά, 188x120 εκ.

γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

παρακαλουμε

6 lifo – 19.12.20

ανακυκλωστε

19.12.20 – lifo

EDITORIAL

Τα αφιερωματικά τεύχη «Η ιστορία μιας πόλης» είναι απόπειρες μιας εγκάρσιας ανάγνωσης των γεγονότων που διαμόρφωσαν την Αθήνα. Όχι χρονολογικά αλλά μέσα από λοξές θεματικές. Π.χ. το αμέσως προηγούμενο τεύχος ήταν αφιερωμένο στην queer ιστορία της πόλης — και μοιράστηκε τη μέρα του Athens Pride. Φέτος, όμως, η Ιστορία συγκρούστηκε μαζί μας μετωπικά. Δεν υπάρχει πια η πολυτέλεια ενός πλάγιου βλέμματος. Πρωταγωνιστήσαμε όλοι σε μια χρονιά που θα μείνει στην Ιστορία και κλόνισε εκ θεμελίων τη ζωή μας και την πόλη. Οι ώρες του εγκλεισμού μας, ο φόβος μας, τα πένθη μας, οι δουλειές μας που καταστράφηκαν, οι φίλοι που έφυγαν χωρίς να τους κρατήσουμε το χέρι, ο ιδρωμένος ύπνος μας — όλα αυτά τα ιδιωτικά επεισόδια είναι μια συνταρακτική ιστορική στιγμή. Συνεπώς, το φετινό αφιέρωμα ήταν μονόδρομος: η δύσκολη χρονιά του 2020. Το γεγονός ότι δέχτηκαν να γράψουν σε αυτό πρόσωπα αγαπητά, από τους πιο ετερόκλητους κόλπους της κοινωνίας, βοηθάει να εκφραστεί το ανεξίθρησκο πνεύμα της LiFO. Εκείνο, όμως, που βοήθησε πιο πολύ ώστε αυτό το τεύχος να αποκτήσει μια θερμότητα σπάνια είναι ότι όλοι έγραψαν πράγματα μύχια και ειλικρινή. Και πολύτιμα. Τους ευχαριστούμε όλους από καρδιάς. Κι ευχόμαστε, έτσι όπως ένωσε αυτή η χρονιά, σε αυτό το αφιέρωμα, την Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας με τη μάνα ενός δολοφονημένου ράπερ, έτσι να βρεθούμε όλοι ξανά την άλλη άνοιξη, ενωμένοι, στους ανοιχτούς δρόμους. aπο τον σταθη τσαγκαρουσιανο

8 lifo – 19.12.20

19.12.20 – lifo

10 lifo – 19.12.20

19.12.20 – lifo

ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ

ΤΕΛΙΚΆ, ΚΑΛΆ ΤΑ ΚΑΤΆΦΕΡΕΣ!

PULP FICTION

ΤΑ PODCASTS ΤΟΥ ΣΤΆΘΗ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΆΝΟΥ

ΑΝΝΑ Κ.

ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ

Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Αυτοβιογραφικά πορτρέτα ανθρώπων κάθε ηλικίας, τάξης, φύλου, καταγωγής ή επαγγέλματος, που ζουν στην πόλη της Αθήνας, τώρα και ηχητικά.

Ο Φώτης Σεργουλόπουλος παρουσιάζει ιστορίες ανθρώπων που τα κατάφεραν, παρά τα εμπόδια που τους έκλειναν τον δρόμο.

Το εβδομαδιαίο podcast του κινηματογραφικού κριτικού της LiFO, Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλου.

Ο Στάθης Τσαγκαρουσιάνος σε μια σειρά από ετερόκλητες θεματικές.

Η Άννα Κόκορη συζητάει με αγόρια και κορίτσια της ηλικίας της για ό,τι κάτσει.

H μυστική ζωή των φυτών.

Podcasts από τη δημιουργική ομάδα της LiFO πάνω στις θεματικές που καλύπτει.

12 lifo – 19.12.20

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Α, ΜΠΑ;

ΩΡΑΊΑ ΠΡΆΓΜΑΤΑ

ΑΛΗΘΙΝΆ ΕΓΚΛΉΜΑΤΑ

ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ

ΜΠΟΎΛΙΝΓΚ

Έργα λογοτεχνικής αξίας σε νέες ηχογραφήσεις της LiFO και ηχητικά ντοκουμέντα που έρχονται ξανά στο φως.

Η Λένα Φουτσιτζή συνομιλεί με τις αναγνώστριές της.

Το podcast του Άρη Δημοκίδη και του site Mικροπράγματα.

Εγκλήματα που συγκλόνισαν την Ελλάδα από τον 19ο αι. μέχρι σήμερα.

H βιβλιοφιλική κοινότητα της LiFO τώρα και σε podcasts.

Τα Ημερολόγια του μεγάλου Έλληνα ποιητή σε μια συμπαραγωγή της LiFO και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Αφηγήσεις ανθρώπων που κακοποιήθηκαν για το φύλο τους, το χρώμα τους, την ηλικία τους, την τάξη τους και τη σεξουαλικότητά τους.

Podcasts Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

19.12.20 – lifo

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

Η ΠΑΝΔΗΜΊΑ ΠΆΝΩ ΑΠ’ ΌΛΑ. ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΆΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΦΕΎΓΟΥΝ, ΖΩΈΣ ΠΟΥ ΑΛΛΆΖΟΥΝ, ΧΑΡΈΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΧΊΕΣ, ΜΟΝΑΞΙΆ, ΟΙ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΏΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΎ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΎ, Η ΕΛΆΧΙΣΤΗ ΧΆΡΗ ΤΟΥ ΦΕΤΙΝΟΎ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΎ, ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΜΆΘΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΆ ΣΕ ΜΙΑ ΟΘΌΝΗ, ΜΙΑ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗ ΧΩΡΊΣ ΘΕΑΤΈΣ, ΤΑΙΝΊΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΉΘΗΚΑΝ, ΈΡΓΑ ΤΈΧΝΗΣ ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΉΘΗΚΑΝ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΈΣ ΓΚΑΛΕΡΊ, ΤΑΞΊΔΙΑ ΠΟΥ ΑΚΥΡΏΘΗΚΑΝ, ΜΙΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ ΑΡΡΩΣΤΗΜΈΝΗ ΣΧΕΔΌΝ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΓΓΕΛΊΕΣ ΘΑΝΆΤΟΥ. ΚΑΙ Η ΓΈΝΝΗΣΗ ΕΝΌΣ ΠΑΙΔΙΟΎ.

45 ΑΘΗΝΑΊΟΙ ΓΡΆΦΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΉ ΤΟΥΣ ΣΤΙΓΜΉ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ ΤΟΥ 2020.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

για τη

Ruth Bader Ginsburg που διαφωνούσε με όλα όσα εμπόδιζαν τη

«ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας»

ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ

ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΎΛΟΥ

ολλοί άνθρωποι μας διαμορφώνουν στη διάρκεια της ζωής μας, ελάχιστοι όμως μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα, ως σταθεροί οδοδείκτες στην πορεία μας, ικανοί να μας καθοδηγήσουν και να μας εμπνεύσουν. Για μένα ένα τέτοιο πρότυπο υπήρξε η Ruth Bader Ginsburg, η δικαστής που ως μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ από το 1993 ως τον πρόσφατο θάνατό της υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των γυναικών, των μειονοτήτων, τις φιλελεύθερες αξίες, τη δημοκρατία. Θαύμασα την ακάματη αφοσίωσή της στην υπόθεση της ισότητας, το παθιασμένο ενδιαφέρον της για όλους τους ανθρώπους, την πεισματική προάσπιση της αξιοπρέπειάς τους. Με γοήτευσε η πολύπλευρη συμμετοχή της στον κοινωνικό βίο: η αγάπη της για την όπερα και το θέατρο, που την έφερε ακόμα και στη σκηνή, να ερμηνεύει τον ρόλο του Dick the Butcher στον Ερρίκο ΣΤ’ του Σαίξπηρ και να λέει τη διαβόητη φράση «το πρώτο που θα κάνουμε: ας σκοτώσουμε όλους τους δικηγόρους»· η έλλειψη σοβαροφάνειας που τη χαρακτήριζε, η χάρη, η κομψότητα, το χιούμορ της, η αυτοπεποίθηση, η νηφαλιότητά της. Αλλά κυρίως με συγκίνησε και με συγκινεί η μαχητικότητά της. Το πείσμα με το οποίο στρατεύτηκε με την πλευρά της προόδου, της ελευθερίας, της αυτεξουσιότητας, παροτρύνοντας τους πολίτες «αγωνίσου για τα ζητήματα που θεωρείς σημαντικά, κάν’ το όμως με τρόπο που θα εμπνεύσει κι άλλους να σε ακολουθήσουν». Και η ανθεκτικότητα με την οποία πάλεψε, χρόνια ολόκληρα, τον καρκίνο, χωρίς να απουσιάσει σχεδόν ούτε μία μέρα από την έδρα. Ήδη από τη δεκαετία του 1970 ήταν η «ιέρεια της διαφωνίας», το

οχυρό ενάντια στην αυθαιρεσία. Η φράση «I dissent» έγινε το σήμα κατατεθέν της, ο ανεπίσημος τίτλος της – κι εκείνη τον δέχτηκε με χιούμορ, τυπώνοντάς τον μάλιστα πάνω στην τσάντα της. Γιατί πράγματι διαφωνούσε με όλα όσα εμπόδιζαν τη «ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας» – αυτήν τη θαυμαστή διατύπωση από την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Διαφωνούσε με ό,τι υποβάθμιζε και αφυδάτωνε τη ζωή, με ό,τι κρατούσε τον άνθρωπο δέσμιο των στερεοτύπων, της ανισότητας, της καταπίεσης. Κι αν κάτι την έκανε θρύλο όσο ζούσε και θα πολλαπλασιάζει τον αντίκτυπο της φωτεινής παρουσίας της μετά θάνατον, ήταν η μοναδική της ικανότητα να υπηρετεί τον νόμο έχοντας πάντα κατά νου τις ατομικές ηθικές αξίες και τις ανθρώπινες προσδοκίες, και να συνδυάζει τη σκληρή δουλειά και τις καθημερινές δοκιμασίες (προσωπικές και οικογενειακές) με μια ασίγαστη δίψα και χαρά για τη ζωή. Θα μείνει για πάντα στον νου μου ο συγκλονιστικός αποχαιρετισμός που της επιφύλαξαν οι 120 συνεργάτες της, αυτοί για τους οποίους η «notorious RBG» υπήρξε μέντορας και φίλη, «μέλος της οικογένειάς τους», σύμφωνα με τα λόγια τους. Αλλά και το πλήθος των Αμερικανών που έφτασαν από παντού, οδηγώντας χιλιόμετρα, και στάθηκαν έξω από το Ανώτατο Δικαστήριο ψάλλοντας το «Amazing Grace» με κεριά και λουλούδια στα χέρια και δάκρυα στα μάτια. Ήταν μια πάνδημη αναγνώριση του έργου που μετέτρεψε τη μικρόσωμη νομικό από το Μπρούκλιν σε «τιτάνα του έθνους», όπως έγραψαν οι «New York Times». Η αναγνώριση που εύχεται να κερδίσει κάθε δημόσιος λειτουργός.

Kalos&Klio The Wheel Of Democracy, 2017 – 2019 χειροποίητο χαλί από θιβετιανό μαλλί Yak, 270x170 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

η βαθιά οδύνη μιας Τετάρτης

ΠΟΙΗΤΉΣ

ΤΊΤΟΣ ΠΑΤΡΊΚΙΟΣ

έσα στις ομοιόμορφες μέρες που ζούμε όλοι αυτόν τον καιρό κλεισμένοι στα σπίτια μας, είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις κάποια πιο δυσάρεστη απ’ όλες τις άλλες ή κάποια άλλη, όσο σπάνια κι αν είναι, πιο ευχάριστη. Όμως στον κάθε καιρό, μονότροπο ή πολύτροπο, τα γεγονότα δεν παύουν να συμβαίνουν. Το ζήτημα είναι πόσο μας αγγίζουν, πόσο τα σκεφτόμαστε, πόσο τα συγκρατούμε ή τα αφήνουμε να περάσουν και να σβήσουν. Έτσι, σ’ εμένα δεν μπορεί να σβήσει η βαθιά οδύνη εκείνης της ημέρας, της Τετάρτης 6ης Μαΐου της χρονιάς μας, από τον χαμό της πρώτης κόρης μου, της Έλενας. Μια οδύνη που όσο κι αν εκείνη την ημέρα έφτασε στο κατακόρυφό της, συσσωρευόταν κλιμακωτά τα δύο προηγούμενα χρόνια, καθώς έβλεπα την Έλενα να υποφέρει όλο και πιο βασανιστικά από τους πόνους εκείνης της συνεχώς επανερχόμενης

αρρώστιας που όλοι την ξέρουμε, αλλά αποφεύγουμε να την ονοματίσουμε. Για την οδύνη υπάρχουν πολλών λογιών φάρμακα. Άλλα είναι πλήρως αναποτελεσματικά και την αφήνουν να κυριαρχεί όλο τον επόμενο καιρό. Άλλα είναι τόσο αποτελεσματικά που τη σβήνουν τελείως, σβήνοντας όμως και κάποιες πολύτιμες μνήμες. Άλλα την ενσωματώνουν στις μέρες που ακολουθούν, κρεμούν τη ζωή μας και ταυτόχρονα την ενεργοποιούν. Εγώ είχα την τύχη να μου δοθεί το τρίτο φάρμακο: οι δύο άλλες κόρες μου, η Δάφνη και η Αλεξάνδρα, και οι τρεις εγγονές μου, η Αμαλία, η Ναταλία, η Αλίκη. Έτσι μπόρεσα να γράψω μέσα στον εγκλεισμό τα ποιήματα που αποτέλεσαν τη συλλογή Ο δρόμος και πάλι (Κίχλη, 2020), την οποία αφιέρωσα στις τρεις εγγονές μου.

σαν να μην έζησε ΞΈΝΙΑ ΚΟΥΝΑΛΆΚΗ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ, ΑΡΧΙΣΥΝΤΆΚΤΡΙΑ ΔΙΕΘΝΏΝ ΘΕΜΆΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑΣ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ»

—ούτε πέθανε— το 2020

πί μήνες προσπαθούσα να του περιγράψω την κατάσταση έξω. «Μπαμπά, είναι κλειστά όλα, τα πάντα, και όλοι κυκλοφορούν με μάσκες». Έβαζα για λίγο τη δική μου για να του δώσω να καταλάβει. Με κοιτούσε δύσπιστα. «Τι δηλαδή, είναι κλειστή η Λυκόβρυση; Το Τοπς;» επέμενε. «Ναι, ρε μπαμπά, όλα σου λέω!» Από μια άποψη μ’ άρεσε που, καθηλωμένος στο σπίτι, δεν μπορούσε να συλλάβει το μέγεθος μιας πανδημίας. Έβλεπε όλη μέρα ειδήσεις και όμως του ήταν αδιανόητο αυτό που γινόταν λίγα μέτρα από το κρεβάτι-φέρετρό του. Το 2020 δεν το έζησε. Σαν να πέθανε πέρσι. Το παράδοξο είναι ότι αιφνιδιάστηκα που πέθανε ανήμερα 28η Οκτωβρίου 2020 κι ενώ όλο έλεγα ότι πρέπει να είμαι προετοιμασμένη για τα πρακτικά, ποιο γραφείο τελετών θα πάρω και ποιον θα ειδοποιήσω, σαν να παρέλυσα. Έβρεχε ασταμάτητα και ήρθαν οι άνθρωποι με μάσκες και μου έκαναν κάτι ερωτήσεις: «Θέλετε να του φορέσετε κάτι διαφορετικό; Είχε κάποια ιδιαίτερη επιθυμία; Θα κάνετε τελετή;». Είπα «όχι» σε όλα. Πήγαμε με το αυτοκίνητο της φίλης μου στη Ριτσώνα και στη διαδρομή λέγαμε ό,τι πιο μακάβριο μπορούσαμε να σκεφτούμε. Για εκταφές και σεντόνια και αναπάντητες κλήσεις από νεκρούς συγγενείς. Σε κάποια στιγμή που ένιωσα ότι το road movie παραέγινε καλτ, γύρισα και της είπα: «Να σου πω, φτάνει με τα δυσάρεστα, ας πούμε κάνα ερωτικό» και μου απάντησε «η ερωτική μου ζωή είναι πιο μακάβρια από τον θάνατο του μπαμπά σου».

Είχα γράψει έναν επικήδειο στο iPad κι έκανα πρόβες στο σπίτι, τρεις φορές τον είπα, σχεδόν απέξω, ήθελα να τον εκφωνήσω με σταθερή φωνή και ψύχραιμα, να αδειάσω το μυαλό μου και να διαβάζω μόνο λέξεις, χωρίς νόημα. Μόλις άρχισα όμως να μιλάω, με έπιασε ένα παράπονο τρομερό κι άρχισα αμέσως να κλαίω. H φίλη μου ενθουσιάστηκε: «Επιτέλους κατέρρευσες, σταμάτα πια να το παίζεις μάγκας». Δέκα άνθρωποι ήμασταν όλοι κι όλοι, δεν είχε ξεκινήσει ακόμα το lockdown. Βγήκαμε έξω και είδαμε τριανταφυλλιές να ανθίζουν από τις στάχτες των ανθρώπων. Είχε έναν εκτυφλωτικό ήλιο και ήπια λίγο κρασί. Σκέφτηκα ότι θα του άρεσε η όλη η φάση κι αυτή η σκέψη με παρηγόρησε. Καμία φορά έχουν και οι τελετές την αξία τους. Τώρα έχω ένα βάζο με οκτώ πέρδικες στο σαλόνι μου. Η μια κοιτάει προς τα πίσω, οι άλλες επτά μπροστά. Μέσα είναι η τέφρα του μπαμπά. Έχω πει με τους φίλους μου όλα τα γνωστά αστεία, ότι θα τη σνιφάρω σαν τον Κιθ Ρίτσαρντς, ότι θα τη ρίξω κάπου κόντρα στον άνεμο, όπως στην ταινία Big Lebowski ή σαν το διαβόητο περιστατικό με τη Μαρία Κάλλας και τον Νιάνια, όλα αυτά που υποθέτω ότι έχουν πει άλλοι τόσοι πριν από μένα για να δείξουν ότι είναι ωραίοι τύποι και έχουν απομυθοποιήσει τον θάνατο κ.λπ. κ.λπ. Τα σχέδια να τη σκορπίσω στο Φίλιον, που ήταν το αγαπημένο του στέκι, έχουν αναβληθεί. Ίσως το κάνω το 2021, όταν ανοίξουν πάλι τα καφενεία, πολιτικολογώντας με τους φίλους του που δεν πρόλαβαν να τον αποχαιρετήσουν. Θα είναι λίγο σαν να είναι εκεί, σαν να μην έζησε –ούτε πέθανε– το 2020.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

χρονικό υγειονομικής

αυτοεξορίας

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO)

ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΊΔΗΣ

ρειάστηκα τρεις μέρες από το τέλος της πρώτης καραντίνας για να οργανώσω την απόδρασή μου από την Αθήνα κι έτσι αναχώρησα στις 7 Μαΐου – μια ημερομηνία του 2020 που νομίζω ότι θα θυμάμαι πάντα. Δεν έχει ξανατύχει να βρίσκομαι στην Ελλάδα και να απουσιάσω για τόσο πολύ από την Αθήνα. Ξεκίνησε ως απονενοημένο μέτρο αυτοπροστασίας η αυτοεξορία. Καθότι μεσήλικας, υπέρβαρος και με υποκείμενο νόσημα, ανήκα στην αφρόκρεμα της ευπάθειας στον κορωνοϊό. Έφυγα λοιπόν προς ένα σημείο εκτός, όπου τα ραδίκια έφταναν σε ύψος ενός μέτρου και τριάντα εκατοστών, αλλά και που δεν βρίσκεται τόσο μακριά ώστε να νιώθεις ότι έκοψες τον γόρδιο δεσμό σου με την πόλη. «Με προειδοποίηση μόλις τριών ωρών είμαι και πάλι στο Σύνταγμα!» έλεγα κι ας μην επαληθευόταν αυτό στην πράξη. Η εξοχή με κατάπιε. Με κάθε πρόσκληση, είτε επαγγελματική είτε κοινωνική, ξεκινούσα παζάρια προκειμένου να τρενάρω την επιστροφή μου στην Αθήνα. Δεν το πίστευα ότι μου συνέβαινε, αλλά ήταν γεγονός: δεν ήθελα να βγω από αυτή την εξοχή-καταπακτή. Κι όμως, ήταν τόσο κόντρα στην κανονικότητά μου το να βρίσκομαι σε ένα μέρος που τελεί υπό απόλυτη εγκατάλειψη και στο οποίο επικρατεί διαρκώς ησυχία νεκροταφείου. Υπήρξαν και στιγμές που αναρωτήθηκα μήπως είχα πεθάνει ήδη και γι’ αυτό γύρω μου εκτεινόταν κάτι τόσο ήρεμο, ήπιο και χλοερό. Ωστόσο, δεν άφηνα τον εαυτό μου να αφαιρείται. Απαιτούνταν στοχοπροσήλωση. Θα έβαζα τα δυνατά μου ώστε να πάψω να είμαι υπέρβαρος και ασθενής. Θα πολεμούσα –με άσκηση, δίαιτα και καθαρό αέρα– όλες τις κακές συνήθειές μου της πόλης, που επί δεκαετίες με φόρτωναν ανεπαίσθητες δόσεις αδυναμιών που συσσωρευόμενες απέκτησαν το πάνω χέρι. Θα αναγεννιόμουν. Θα ξανάπιανα το νήμα του εαυτού μου από το σημείο που θυμόμουν ότι το έχασα από τα χέρια μου. Το πρωί με ξυπνούσε συνήθως μια παρέα από καρακάξες. Έκαναν θόρυβο νοσοκόμας που σέρνει το καροτσάκι με τα σύνεργά της, από δωμάτιο σε δωμάτιο, θερμομετρώντας και μοιράζοντας φάρμακα.

Πρόκειται για απίστευτο είδος πτηνού. Επίμονες, ελεγκτικές, πιεστικές, χαιρέκακα απορριπτικές. «Κορίτσια…», τους έλεγα καμιά φορά, ελλείψει άλλου συνομιλητή, «στον τόπο απ’ όπου έρχομαι –στα ένδοξα κι ευλογημένα Εξάρχεια– άρχοντες των αιθέρων είναι κάτι μέτοικοι, τροπικοί παπαγάλοι. Τι έχετε να αντιτάξετε σ’ αυτό εσείς, που είστε δέσμιες της προπολεμικής σας νοοτροπίας;». «Ανήκομεν εις την φύσιν» μου απαντούσαν, υποτίθεται, αυτές. «Οk», έλεγα υποχωρητικά, «αλλά μην τη νομίζετε παράδεισο αυτήν τη φύση. Ζείτε σε πεδίο μάχης, πανέμορφες κοκορόμυαλες, όπου ο αγώνας για επικράτηση είναι αδυσώπητος». Ως προς αυτό, νομίζω ότι είχα δίκιο και μου φαίνεται πως φέτος το πάνω χέρι το πήραν τελικά οι αράχνες. Ήταν τόσο πολλές και τόσο γρήγορες στο να επιβάλλουν την παρουσία τους, που οι υπόλοιποι έμβιοι οργανισμοί τρόμαζαν και υποχωρούσαν στο πέρασμά τους. Έμεινα τελικά έξι μήνες στην εξοχή, αλλά δεν τη συνήθισα. Εντυπωσιαζόμουν κυρίως παρατηρώντας τον εαυτό μου, που, ενώ καταπιεζόταν η κοινωνικότητα που με θρέφει και με καθορίζει, ταυτόχρονα ένιωθα και ένα περίεργο βάρος που με απέτρεπε από το να τα μαζέψω και να επιστρέψω στην Αθήνα. Προς το τέλος της διαμονής μου εκεί, οι κίνδυνοι και τα άγχη που μου έφερνε η πανδημία είχαν ξεχαστεί. Είχε γίνει πια ξεκάθαρο μέσα μου ότι σ’ εκείνο το μικρό και σιωπηλό λιβάδι μοναξιάς με κρατούσε μόνο το βάρος της συναίσθησης του χρόνου που έχει περάσει από πάνω μου. Το σοκ της πανδημίας έγινε η αφορμή για να ενεργοποιηθεί αυτή η συναίσθηση. Στις 7 Μαΐου 2020 προσυπέγραφα συνθήκη συγχρονισμού με μια αλήθεια της ύπαρξής μου, χωρίς να έχω διαβάσει όρους χρήσης και προϋποθέσεις. Και κάπως έτσι, γέρασα δέκα χρόνια μέσα σε έξι μήνες. Γιατί τόση ήταν η διαφορά φάσης που είχα εγώ από μένα. Είχα σταθμεύσει άνετα μόλις δέκα χρόνια πίσω και περνούσα υπέροχα. Όμως, υπό την απειλή αφανισμού, ενεργοποίησα την ορθοβιοτική νευρωσάρα μου, έχασα κιλά, διόρθωσα κακούς δείκτες και ξαλαφρωμένος γύρισα πίσω. Νιώθοντας όμως πολύ πιο «μολυβένιος», γιατί κουβαλώ πια το βάρος της ηλικίας μου, της φθοράς μου και τη νεόφερτη συναίσθηση της θνητότητάς μου.

22%

το

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ LIFO)

M. HULOT

εν ξέρω τι είναι χειρότερο: η αρρώστια ή η μοναξιά; Θύματα αυτής της επιδημίας είναι οι άνθρωποι που νοσούν, αλλά δεν είναι μόνο αυτοί. Είναι και οι άνθρωποι που ζουν μόνοι τους, κάθε ηλικίας, μόνο που όταν είσαι νέος είναι πιο εύκολο να διαχειριστείς την απομόνωση. Σε κάποιες περιπτώσεις, ίσως και να την αποζητάς. Έχεις τους ψηφιακούς φίλους σου, έχεις την τεχνολογία, το Netflix, τις online παραγγελίες, τα βίντεο στο YouTube και το TikTok, τη σαχλαμάρα που έλαμψε μέσα στην καραντίνα, γιατί οι άνθρωποι είχαν την ανάγκη να εκτονωθούν. Όταν, όμως, είσαι ηλικιωμένος, όλα είναι πιο δύσκολα. Και η Αθήνα δεν είναι μια καλή πόλη για να είσαι ηλικιωμένος. Για την ακρίβεια, είναι μια απάνθρωπη πόλη για την τρίτη ηλικία, παρότι το 22% των κατοίκων της είναι πάνω από 65 ετών – και το 3,5% πάνω από 85. Και είναι πολύ δύσκολη η ζωή στην καραντίνα για κάποιον που είναι πάνω από 85. Οι ηλικιωμένοι δεν είναι μόνο ευάλωτοι, με αυξημένο κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους αν κολλήσουν τον ιό, είναι και εκείνοι που έχουν πληγεί περισσότερο απ’ όλους σε συναισθηματικό επίπεδο, γιατί ακόμα κι αν έχουν συγγενείς, δεν μπορούν να τους δουν, να τους αγγίξουν, να παίξουν με τα εγγόνια τους, να κάνουν πράγματα που τους δίνουν χαρά. Οι στιγμές που μου έχουν μείνει πιο έντονα από την κατάσταση που βιώσαμε φέτος είναι ο παππούς που είχε πέσει μπροστά από το σούπερ μάρκετ τη Μεγάλη Τετάρτη και δεν τον σήκωνε κανείς. Φοβούνταν να τον αγγίξουν ή αδιαφορούσαν για κάποιον που φορούσε φθαρμένα

ρούχα και ήταν βρόμικος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το σπαρακτικό του κλάμα όταν κάθισε δίπλα μου στο παγκάκι και μου είπε πόσο ανυπόφορη ήταν η ζωή του, ακόμα και σε πρακτικό επίπεδο, μέσα στην καραντίνα. Είναι και η κυρία Λέλα, που έμενε στο απέναντι ισόγειο και δεν είχα προσέξει ποτέ ότι ζει μόνη. Το μοναδικό σημείο ζωής στο διαμέρισμά της ήταν οι γαλάζιες τρεμάμενες λάμψεις της τηλεόρασης και μια καρό κουρτίνα που ανοιγόκλεινε. Από τότε που ξεκίνησε η πρώτη καραντίνα έβγαινε κάθε πρωί στο παράθυρο, έλεγε στους περαστικούς «καλημέρα» και προσπαθούσε να πιάσει κουβέντα μαζί τους. Κανείς δεν στεκόταν να της μιλήσει. Έπρεπε να ανταλλάξουμε πολλές «καλημέρες» για να καταλάβω ότι χρειαζόταν βοήθεια για να κάνει ακόμα και τα πιο απλά πράγματα: να ψωνίσει φαγώσιμα, να πληρώσει τους λογαριασμούς, να βρει τα φάρμακά της. Αν δεν έχεις καλή σχέση με την τεχνολογία, το lockdown μπορεί να γίνει ανυπόφορο, ειδικά αν δεν έχεις κανέναν να σε φροντίσει. Άρχισα να καταλαβαίνω γιατί έβλεπα τόσο πολλούς ηλικιωμένους να κάνουν βόλτες μόνοι τους στην Ιπποκράτους και την Αλεξάνδρας. Αρκετοί χωρίς μάσκα. Επειδή η ανάγκη για ανθρώπινη επαφή είναι μεγαλύτερη από τον φόβο της αρρώστιας. Γυρίζοντας τον Αύγουστο από τις διακοπές, βρήκα το παράθυρο της κυρίας Λέλας κλειστό. Είχα την ελπίδα ότι κάποιος συγγενής της την πήρε στο σπίτι του για να την προσέχει. Πριν από μερικές μέρες έμαθα ότι πέθανε τον Οκτώβριο, μόνη, μετά από δύο μηνών μάχη με τον Covid.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

μνήμη του γιου μου αποκαταστάθηκε, αλλά, τώρα,

αισθάνομαι πραγματικά

ΜΗΤΈΡΑ ΤΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΈΝΟΥ ΑΠΌ ΤΗ ΧΡΥΣΉ ΑΥΓΉ, ΠΑΎΛΟΥ ΦΎΣΣΑ

ΜΆΓΔΑ ΦΎΣΣΑ

ότι έφυγε

ύγαμε νωρίς το πρωί της 7ης Οκτωβρίου από το σπίτι, έχοντας στο μυαλό μας ένα μόνο πράγμα: την καταδίκη αυτής της εγκληματικής οργάνωσης. Δεν μπορούσα να διανοηθώ κάποιο άλλο ενδεχόμενο, είτε της αθώωσης είτε της αναγνώρισης ελαφρυντικών. Υπήρχαν ατράνταχτα αποδεικτικά στοιχεία που απέκλειαν οποιαδήποτε άλλη ετυμηγορία. Φτάνοντας έξω από το Εφετείο, λίγο μετά τις 8:30, φορούσα μια μάσκα που έγραφε Killah P (σ.σ. το καλλιτεχνικό όνομα του γιου της, που σήμαινε, σύμφωνα με τον ίδιο, «Killah Past – Δολοφόνος του παρελθόντος»). Θυμάμαι ότι δεν σκεφτόμουν τίποτα. Ήμουν θολωμένη. Δεν καταλάβαινα καν τι συνέβαινε εκείνη τη στιγμή. Το μυαλό μου ήταν προσκολλημένο στη στιγμή της απόφασης. Σίγουρα αυτό που διατηρώ έντονα στη μνήμη μου είναι την αγωνία που ένιωθα εκείνες τις ώρες, την οποία εύχομαι να μη βιώσει κανείς. Κατακλύζεσαι από χιλιάδες σκέψεις, θυμάσαι τις απαισιόδοξες στιγμές κατά τη διάρκεια της δίκης, ενώ σκοτεινές εικόνες απ’ όλα αυτά τα χρόνια επανέρχονταν διαρκώς. Όταν μπήκα στη δικαστική αίθουσα, σκεφτόμουν ότι οι μέρες εκείνες ήταν ιστορικές. Ύστερα από πεντέμισι χρόνια ακροαματικής διαδικασίας και επτά χρόνια μετά τη δολοφονία του παιδιού μου είχε φτάσει η ώρα που θα άκουγα την τελική απόφαση. Λίγα λεπτά αργότερα, γύρω στις 11 το πρωί, μόλις ανακοινώθηκε η ετυμηγορία για τη δίκη της Χρυσής Αυγής, ένα συναίσθημα με κυρίευσε: «άδειασα». Είναι η μοναδική λέξη που περιγράφει την ψυχική μου κατάσταση. Γι’ αυτό και στη συνέχεια, βγαίνοντας από το δικαστήριο, το μόνο που ήθελα ήταν να επικοινωνήσω με τον Παύλο. Να του φωνάξω, με μια τεράστια κραυγή, «αγόρι μου, δικαιωθήκαμε! Παλέψαμε. Αντέξαμε. Τα καταφέραμε! Ο Παύλος τα κατάφερε! Γιε μου!». Εκείνη την ώρα άκουγα τις χιλιάδες κόσμο που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το δικαστήριο να ξεσπούν σε ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Μέχρι τη στιγμή που, δυστυχώς, τα επεισόδια που ακολούθησαν αμαύρωσαν αυτήν τη συγκλονιστική εικόνα των ανθρώπων κάθε ηλικίας που επέλεξαν να έρθουν εκεί και να εκφράσουν την υποστήριξή τους με την παρουσία τους. Ένιωσα, πραγματικά, μια τεράστια συγκίνηση για όλο το συγκεντρωμένο πλήθος. Και πιστεύω απόλυτα όλα όσα είπα εκείνη την ημέρα. Ότι νίκησε η δημοκρατία. Και το χρωστάμε στον Παύλο, όπως και στην Πολιτική Αγωγή, που αγωνίστηκε τόσο πολύ όλον αυτόν τον καιρό. Γιατί έδωσαν μεγάλο αγώνα και οφείλουμε και σε αυτούς ένα μεγάλο «ευχαριστώ». Και φυσικά στον Παύλο. Για όλα, για το αίμα του και τη ζωή που έχασε. Το ότι άντεξε. Ας μην το ξεχνάμε. Τα τέσσερα λεπτά του Παύλου λίγο πριν ξεψυχήσει ήταν πολύ σημαντικά για να μπορέσουν να τους συλλάβουν. Το ότι το παιδί μου κατάφερε να ζήσει για λίγα λεπτά μετά την επίθεση αποδείχθηκε ότι ήταν η αιτία που κατέπεσαν οι ισχυρισμοί πως όλα έγιναν για έναν τσακωμό για το ποδόσφαιρο, ότι ήταν μια παρεξήγηση μεταξύ αγνώστων και ένα έγκλημα για μικροδιαφορές. Η αλήθεια, όμως, κέρδισε. Μια ιστορική απόφαση για την Ελλάδα – και είναι σημαντικό το ότι ήταν ομόφωνη από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Αθηνών. Παρ’ όλο το θράσος της εισαγγελέως, που τους υποστήριξε τόσο όσο ούτε οι συνήγοροι υπεράσπισής τους, μπαίνοντας στο δικαστήριο αι-

από κοντά μας

σθανόμουν μια σιγουριά, μια βεβαιότητα. Ευτυχώς, βλέποντας τη στάση της προέδρου, ένιωθα ότι θα μείνει ανεπηρέαστη και, πράγματι, ήταν από τις σπάνιες φορές που πρόεδρος δικαστηρίου κράτησε μια τέτοια γενναία στάση σε μια τόσο κρίσιμη δίκη. Πίστεψα πολύ στην κ. Μαρία Λεπενιώτη και οφείλω να το πω. Ήταν μια δίκη όπου έπρεπε να αποδείξεις τα πάντα, κάθε λεπτομέρεια. Και αξίζει ένα μεγάλο μπράβο στους δικηγόρους, οι οποίοι έκαναν εξαιρετική δουλειά. Και το λέω, επειδή, για παράδειγμα, στη δίκη για τους πρωταίτιους της χούντας ήξερες τι είχε συμβεί στη διάρκεια των επτά ετών. Εδώ, όμως, έπρεπε κάθε στιγμή να αποδεικνύεις τα αυτονόητα. Είναι ουσιώδες ότι η ελληνική Δικαιοσύνη αποφάνθηκε πως η Χρυσή Αυγή αποτελεί εγκληματική οργάνωση. Ωστόσο, η διαφυγή του Χρήστου Παππά αποδεικνύει, ταυτόχρονα, την ξεφτίλα της Ελληνικής Αστυνομίας, όπως και του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, του κ. Χρυσοχοΐδη, αλλά και του κ. Μπαλάσκα. Ελπίζω αυτή η απόφαση του φετινού Οκτωβρίου, μιας θλιβερής χρονιάς, να αποτελέσει τον φάρο για την έναρξη του αντιφασιστικού αγώνα. Γιατί πιθανόν να ξεμπερδέψαμε με τη Χρυσή Αυγή, όχι όμως με τον φασισμό. Στο τέλος εκείνης της ημέρας έσφιξα στην αγκαλιά μου τους ανθρώπους που περίμεναν ως αργά έξω από το δικαστικό μέγαρο. Και τους είπα: «Μας ανοίγεται ένας δρόμος καλός, αλλά δεν κερδίζεται έτσι ο φασισμός. Χρειάζεται αγώνας. Κερδίσαμε μια μάχη, αλλά στο χέρι σας είναι από δω και πέρα. Μας άνοιξε τον δρόμο ο Παύλος». Φτάνοντας το βράδυ στο σπίτι μου, δεν ήθελα να μιλήσω με κανέναν. Και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν επιδίωκα καμία επικοινωνία. Όμως εκείνη τη νύχτα, την πρώτη μετά την απόφαση του δικαστηρίου, συνειδητοποίησα ότι ουσιαστικά τίποτα δεν είχε αλλάξει. Η πόρτα δεν θα ανοίξει ποτέ για να μπει ο Παύλος, ούτε και η φωνή του θα ακουστεί ξανά μέσα στο σπίτι μας. Ναι, δικαιωθήκαμε. Όλα αυτά τα χρόνια εισέπραξα πολλή αγάπη. Αλλά τίποτα δεν μπορεί να αναπληρώσει τον πόνο της μάνας που χάνει το παιδί της. Η μνήμη του γιου μου αποκαταστάθηκε, αλλά, τώρα, αισθάνομαι πραγματικά ότι έφυγε από κοντά μας. Η μοναξιά, για μένα, μόλις ξεκινά. Ο αγώνας μας ολοκληρώθηκε. Πεντέμισι χρόνια βρεθήκαμε απέναντι σε θηρία, ακούσαμε χλευασμούς, προσβολές και ατελείωτα ψέματα. Σπίλωσαν τη μνήμη του παιδιού μου, ενώ τις περισσότερες φορές ήμουν μόνη μου σε μια άδεια αίθουσα δικαστηρίου, φτάνοντας στα όριά μου. Αλλά πόσο λίγοι αποδείχθηκαν… Ζούμε σε μια εποχή που έχουν χαθεί οι αξίες και τα ιδανικά. Όμως θέλω να πω κάτι για τους φίλους του Παύλου, οι οποίοι ήταν όλοι εκεί και δίπλα μας στο δικαστήριο. Να ξέρατε πόση δύναμη μου έδωσαν αυτά τα παιδιά… Στην κενή ζωή μου ήταν εκείνοι που γέμισαν κάπως την ψυχή μου. Ειδικά τη στιγμή που με αποκάλεσαν όλοι «μάνα» τους. Ο χρόνος δεν γυρνά πίσω. Ο Παύλος δεν είναι πια εδώ. Από αυτή την τραγωδία που χτύπησε την οικογένειά μας και θα βιώνουμε ώσπου να φύγουμε από τη ζωή, αυτά τα παιδιά είναι η μόνη μου ελπίδα. επιμέλεια: γιάννης πανταζόπουλος

Joy Labinjo Seeking Comfort, 2020, ακρυλικό και παστέλ σε χαρτί, 69x96 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder, Αθήνα, και Tiwani Contemporary, Λονδίνο

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

είναι παράδοξο, αλλά σε κάθε ανασκόπηση του ’20 είναι αδύνατον να μην εμπεριέχεται το ’19!

ΓΕΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΕΙΔΉΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΝΗΜΈΡΩΣΗΣ ANT1

ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΤΣΙΑΚΑΝΊΚΑΣ

αρά την εμμονική μου αναζήτηση για επιστημονικές και τεχνολογικές ειδήσεις απ’ όλο τον κόσμο, μόνο όταν εντόπισα μεταφρασμένο ρεπορτάζ των κινεζικών μέσων ενημέρωσης για κάτι «περίεργο» στη Γουχάν έστρεψα την προσοχή μου εκεί. Ενώ από τις αρχές Δεκεμβρίου του ’19 εντοπίστηκε κρούσμα με ανεξήγητη ασθένεια, στο τέλος του μήνα, και πιο συγκεκριμένα στις 30 Δεκεμβρίου, ο γιατρός Λι Γουενλιάνγκ έγραψε σε κοινωνικό δίκτυο για έναν νέο ιό που έμοιαζε με τον SARS και είχε προσβάλει επτά άτομα... SARS, επτά άτομα; Μα είναι δυνατόν; Κανείς δεν έχει ξεχάσει πόσο δεινοπάθησε κυρίως η Ασία από τον SARS. Ο Νικόλας Βαφειάδης και η ομάδα του στο τμήμα Διεθνών Ειδήσεων του ΑΝΤ1 αναζητούν και μεταφράζουν όλα τα σχετικά δημοσιεύματα. Έτσι, την επόμενη ημέρα μαθαίνουμε ότι οι υγειονομικές αρχές της Κίνας αναφέρουν στον ΠΟΥ πως τα κρούσματα είχαν εντοπιστεί σε ανοιχτή αγορά θαλασσινών και ζωντανών ζώων της Γουχάν. Με τις λιγοστές πληροφορίες που είχαμε για το θέμα, στις συσκέψεις κυριαρχούσαν εικασίες. Θα φρενάρουν τον ιό οι Κινέζοι; Οι διατροφικές συνήθειες φταίνε, η φύση βρήκε νέο «κόλπο» για να μας εκδικηθεί; Κανείς δεν ήξερε, αλλά η ανάμνηση του SARS, των «τρελών αγελάδων» και του HIV ήταν αρκετή για να πυροδοτεί τις συζητήσεις. Και ήταν ακόμα μακριά ο νέος «αβάπτιστος» ιός. Από τις πρώτες μέρες του 2020 άρχισαν οι αναφορές για θύματα σε όλη την Κίνα και όχι μόνο στη Γουχάν. Μάλιστα, η είδηση ότι αναφέρθηκαν κρούσματα και σε άλλες χώρες επέτεινε την ανησυχία όλων. Άρχισαν να επιβεβαιώνονται οι απαισιόδοξοι. Όταν, μάλιστα, στις 20 του μήνα ανακοινώθηκε από τους Κινέζους ότι ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον αλλά και η ανθρώπινη ανησυχία «χτύπησαν κόκκινο». Συζητούσαμε καιρό για μια δημοσιογραφική αποστολή στην Κίνα προκειμένου να γνωρίσουμε τους Έλληνες που δραστηριοποιούνται εκεί. Σκεφτόμασταν ότι σε μια εποχή που το ζητούμενο ήταν οι επενδύσεις και η ανάπτυξη, θα γεμίζαμε πολλά στικάκια με ρεπορτάζ για το Special Report και τα δελτία ειδήσεων. Nα πάμε, σκέφτηκα μεγαλοφώνως στη σύσκεψη. Είναι ευκαιρία να συνδυάσουμε την αποστολή με τη διερεύνηση αυτού του θέματος. Ήταν τόσο πολλοί οι ρεπόρτερ που ήθελαν να κάνουν το ταξίδι, που μόνο με κλήρωση δεν θα «μαλώναμε» μεταξύ μας! Όμως οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Στις 23/1 ανακοινώνεται καθολικό lockdown στη Γουχάν αλλά και σε κοντινές πόλεις. Ταυτόχρονα, ματαιώνονται οι εκδηλώσεις της κινεζικής Πρωτοχρονιάς. Η αχανής χώρα μπήκε σε περιπέτεια. Στις 30/1 η Ιταλία ματαιώνει όλες τις απευθείας πτήσεις προς και από την Κίνα, ενώ μια μέρα μετά ο Ιταλός πρωθυπουργός Κόντε ανακοινώνει τα δύο πρώτα κρούσματα σε Κινέζους τουρίστες και σημαίνει συναγερμό στις υγειονομικές αρχές. Στις 7/2, και ενώ ο ιός δείχνει ασυγκράτητος, πεθαίνει ο γιατρός που αποκάλυψε πρώτος τον θύλακα κορωνοϊού στη Γουχάν. Οι κινεζικές αρχές τον κατηγόρησαν τότε για διασπορά ψευδών ειδήσεων. Τον Απρίλιο, όμως, τον ανακήρυξαν εθνικό ήρωα! Η αποστολή στην Κίνα, φυσικά, ματαιώθηκε. Ο ιός είχε αρχίσει να τρυπάει τα σύνορα και να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Παιδιά, δεν πάμε, έρχεται... Ήμουν βέβαιος, πια, όπως και οι συνάδελφοί μου, ότι σύντομα θα έπρεπε να αντιμετωπίσουμε το «τέρας του αιώνα». Και όλοι ευχόμασταν να μη δούμε και στη χώρα μας εικόνες σαν αυτές που έφθαναν από την Ανατολή. Στις 11/2 ο ΠΟΥ βαπτίζει για πρώτη φορά τον νέο ιό Covid-19. Στις 19/2 στο Σαν Σίρο του Μιλάνου γίνεται ο αγώνας ποδοσφαίρου Αταλάντα - Βαλένθια. Στο γήπεδο βρίσκονται 50.000 θεατές από το Μπέργκαμο. Στις 21/2 ανακοινώνεται ο ασθενής 0 στην κωμόπολη Κορντόνιο και πεθαίνει ο πρώτος Ιταλός στην εντατική νοσοκομείου στην Πάντοβα.

Στις 23/2 ανακοινώνονται 11 «κόκκινες ζώνες» από τη Λομβαρδία μέχρι το Βένετο. Απαγορεύονται οι μετακινήσεις, οι διοργανώσεις συνεδρίων και αγώνων. Αρχίζει τις καθημερινές ανακοινώσεις ο «Ιταλός» Τσιόδρας. Στις 26/2 θα χρειαστεί να ενεργοποιηθεί ο Έλληνας Τσιόδρας, αφού ο Covid-19 επισκέπτεται και τη χώρα μας. Από τους Άγιους Τόπους ήρθαν οι άνθρωποι. Δεν θέλω να σκέφτομαι τι θα πάθουμε όσοι πάμε εκκλησία κάθε Πάσχα και αν! Το ’20 ήταν, έτσι κι αλλιώς, αδύνατον κι αυτό! Την ανησυχία διαδέχτηκε η αγωνία. Οι συντάκτες του ΑΝΤ1, μιλώντας καθημερινά με κρούσματα του ιού στη γειτονική Ιταλία και σε όλο τον κόσμο, ακούγοντας τις περιγραφές των γιατρών που έδιναν μάχες στα νοσοκομεία και μοντάροντας τις εικόνες που έστελναν οι δορυφόροι, συζητούσαμε τότε και αναρωτιόμασταν εάν η Ελλάδα θα μπορούσε να αντισταθεί μετά από τόσα χρόνια κρίσης που είχε ξεχαρβαλώσει τα πάντα, και βέβαια το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Κι αν γίνουμε Ιταλία; Αν ο Covid-19 μπει στα σπίτια μας και στη δουλειά μας; Άρχισα να αγωνιώ για το ενδεχόμενο αυτός ο κερατο-ιός να μας διαλύσει ως ομάδα. Κι ανάμεσά μας υπάρχουν και άνθρωποι πιο ευάλωτοι. Τι να κάνουμε; Ένα βράδυ, σε κλειστή σύσκεψη, οι επιτελείς αποφασίσαμε πως έπρεπε να σχεδιάσουμε έναν μηχανισμό λειτουργίας για το χειρότερο ενδεχόμενο. Έτσι χωρίσαμε στο χαρτί όλους τους δημοσιογράφους και τους τεχνικούς σε τρεις ομάδες, υποχρεώνοντας τη μία από αυτές να εργάζεται εκτός σταθμού. Για τις ειδικότητες που ήταν αναγκασμένες να δουλεύουν μέσα στον σταθμό, στο κοντρόλ και στα μοντάζ, οι ελπίδες να μη γίνει η στραβή εναποτέθηκαν στα αντισηπτικά, στις μάσκες και στα γάντια. Κάθε μέρα οι ειδήσεις μάς γέμιζαν θλίψη, εκτός από τις στιγμές που παρενέβαινε ο πρώην Πλανητάρχης! Στις 28/2 ο Τραμπ λοιδορεί τους Δημοκρατικούς για το ότι μιλούν για έναν ιό που είναι κατασκεύασμα της φαντασίας τους και θα εξαφανιστεί σαν «θαύμα»! Στις 4/3 η Ιταλία κλείνει τα σχολεία και στις 8/3 το ντέρμπι Γιουβέντους - Ίντερ γίνεται χωρίς κόσμο στο γήπεδο. (Ε, όχι! Ζητήστε μας ό,τι θέλετε! Μη μας κόψετε και την μπάλα! Θα «φάμε πόρτα» στο Καραϊσκάκη; Θα γίνουν βαρετά τα Σαββατοκύριακα, σκεφτόμασταν. Ο ΑΝΤ1, μάλιστα, θα μετέδιδε το Euro 20, που τελικά θα διεξαχθεί το ’21, θυμίζω. Λίγες μέρες αργότερα ματαιώθηκαν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Τόκιο.) Στις 9/3 η Ιταλία μπαίνει σε καθολικό lockdown, το πρώτο ευρωπαϊκό κράτος που το κάνει. Στις 12/3 η Βρετανία ανακοινώνει ότι θα εφαρμόσει ως μέτρο την ανοσία της αγέλης. Αργότερα ο Μπόρις Τζόνσον ανακοινώνει ότι νοσεί από τον ιό και βγαίνει από την εντατική μετά από επτά ημέρες. Στις 23/3 η Ελλάδα σε καραντίνα. Για εβδομάδες παρέλυσαν όλα, από τις αρχές Μαΐου ξεμυτίσαμε, για να ξανακρυφτούμε στα σπίτια μας στις αρχές Νοεμβρίου, αφού το δεύτερο κύμα ήρθε πιο απειλητικό και θανατηφόρο από το πρώτο. Παραφράζοντας τον Tucholsky, διαπίστωσα –όλοι διαπιστώσαμε– ότι ενώ ο θάνατος ενός ανθρώπου είναι τραγωδία, ο χαμός εκατοντάδων χιλιάδων καταντά κάποια στιγμή... στατιστική! Με βαριά καρδιά μέχρι και σήμερα καλησπερίζουμε τους θεατές και αμέσως μετά αραδιάζουμε αριθμούς που προκαλούν τρόμο. Συχνά αναρωτιέμαι όχι μόνο πώς το αντέχουν οι τηλεθεατές αλλά πώς αντέχουμε κι εμείς. Βλέπω τους ρεπόρτερ που γυρίζουν από τα νοσοκομεία, με τη θλίψη ζωγραφισμένη στα μάτια τους, να μας περιγράφουν τις μάχες των γιατρών και των νοσηλευτών να κρατήσουν στη ζωή τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τα αδέλφια, τους φίλους, τις φίλες, τους συναδέλφους μας και να λυγίζουν. Αλλά πάντα το χιούμορ ξορκίζει το κακό! Ένας από αυτούς μου είπε ένα βράδυ μετά το δελτίο: «Θέλω να κοιμηθώ και να ξυπνήσω το καλοκαίρι του ’21!».

Chioma Ebinama Sentient being marching to the butterfly portal, 2020, ακουαρέλα και καφές σε χειροποίητο χαρτί, 70x100 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

η επίσκεψη του κορωνοϊού στο σπίτι μου

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO, ΠΡΏΤΟ ΘΈΜΑ)

ΤΊΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΆ

ίναι τρομερό πόσο εύκολα ξεχνάει ο άνθρωπος, αλλά και πόση δύναμη του δίνουν όλα όσα νομίζει ότι έχει αφήσει πίσω του: αν με ρωτήσει κανείς τι θυμάμαι από αυτήν τη χρονιά, είναι αναμφίβολα η αίσθηση του παγωμένου νερού στη θάλασσα, στην πρώτη μου έξοδο στον κόσμο μετά από μια διαρκή και ανελέητη καραντίνα σχεδόν τριών μηνών και μια κατάσταση εξαίρεσης από μια κανονικότητα πριν καν οι υπόλοιποι προλάβουν να καταλάβουν τι σημαίνει. Όταν η μητέρα μου αρρώστησε, ο κορωνοϊός είχε μόλις προλάβει να μπει στη ζωή μας, κάπως βάρβαρα και αιφνιδιαστικά, χωρίς καν ακόμα να έχουμε εμπειρία καραντίνας. Ήταν πολύ πρώιμο, τα κρούσματα ήταν λίγα, οι τρόποι αντιμετώπισης σχεδόν μηδαμινοί. Στην αρχή εμφανίστηκε στη μητέρα μου ως μια επίμονη κόπωση, με την ίδια να διαμαρτύρεται για έντονη υπνηλία και για γδάρσιμο στον λαιμό, κι ένας φίλος γιατρός συνέστησε ξεκούραση. Ακολούθησαν δέκατα, δειλά στην αρχή, αλλά με τρομερές αυξομειώσεις: από τη μια στιγμή στην άλλη μετατρέπονταν σε πυρετό, ο οποίος υποχωρούσε απότομα και μετά επανερχόταν σαν ένα ρόλερ κόστερ θερμοκρασίας που δεν έμοιαζε με καμία αρρώστια που ήξερα ως τότε. Πήραμε πανικόβλητες στον ΕΟΔΥ, δεν βρήκαμε καμία άκρη, και ύστερα από την ψύχραιμη παρέμβαση της πνευμονόλογου που την παρακολουθεί χρόνια καταφέραμε να έχουμε έγκαιρα την απάντηση (εκείνη το είχε καταλάβει εξαρχής): νομίζω ότι αν δεν ήταν η γιατρός να με συμβουλεύει με την ακρίβεια του σοφού Γιόντα από το Star Wars, είτε στο mail είτε στο τηλέφωνο, δεν θα διατηρούσα καμία ψυχραιμία. Κλειστήκαμε κι οι δυο, η μητέρα μου κι εγώ, στο σπίτι σε αναγκαστική καραντίνα κι εκεί ακριβώς είναι που άρχισαν τα προβλήματα: πώς θα ξέρω πότε ακριβώς κινδυνεύει, ώστε να καλέσω το ασθενοφόρο; Πότε αντιλαμβάνομαι ότι έχει δύσπνοια; Πρέπει να την ξυπνάω ή να την αφήνω να κοιμάται συνέχεια; Ποιος θα μου φέρνει τα τρόφιμα στο σπίτι; Η γιατρός μού έλεγε ότι οι επικίνδυνες μέρες είναι η 8η με 9η και αν τότε βλέπαμε υψηλό πυρετό έπρεπε να πάμε κατευθείαν στο νοσοκομείο. Άρχισε η αναζήτηση των ανθρώπων που μπορεί να την κόλλησαν, με ποιους ήρθε σε επαφή, κι ύστερα από έρευνα η γιατρός επέμενε πως η βαριά γρίπη που είχα φέρει από τη Χιλή τον περασμένο Γενάρη,

Δημήτρης

ταξιδεύοντας σε ένα αεροπλάνο γεμάτο Κινέζους, προφανώς δεν ήταν Η1Ν1 αλλά κορωνοϊός – ο οποίος δεν είχε καταγραφεί ακόμα στη χώρα μας. Οι πρώτες δέκα μέρες της ασθένειας νομίζω ότι έμοιαζαν με εκείνες που συγκλόνισαν τον κόσμο, αφού τα πάντα μετριούνταν σε θερμοκρασίες, σε ελέγχους, σε πιθανά σενάρια που μετατρέπονταν διαρκώς σε εφιάλτη. Άρχισαν τα τεράστια προβλήματα –που δεν τα εύχομαι ούτε στον χειρότερο εχθρό μου– για το πώς ακριβώς μπορεί να γίνει η ακτινογραφία για να διαπιστωθεί αν έχει ή όχι πνευμονία χωρίς να περάσει τον εφιάλτη του νοσοκομείου, πώς θα κάνουμε την επανεξέταση και πού θα γίνει το τεστ αντισωμάτων. Όλα αυτά ενδεχομένως να μην έχουν σημασία όταν υπάρχουν άνθρωποι που αυτήν τη στιγμή θρηνούν τους δικούς τους ανθρώπους, τους οποίους δεν μπόρεσαν καν να αποχαιρετήσουν. Η μητέρα μου παιδεύτηκε καιρό –γιατί αυτός ο ιός δεν εγκαταλείπει εύκολα και τα υπολείμματα παραμένουν και αρνούνται να φύγουν παρά τις εναλλασσόμενες θεραπείες και τα φάρμακα–, αλλά δεν μπορώ να διανοηθώ τους ανθρώπους που έφυγαν άδικα. Αυτό που μένει, πάντως, μετά απ’ όλα αυτά είναι η παράνοια που σε ακολουθεί για καιρό, όχι τόσο μην κολλήσεις τον ιό όσο μη μολύνεις τους γύρω σου και όλους όσοι σε πλησιάζουν (πράγμα που άργησε πολύ να γίνει). Εκ των υστέρων, τώρα που το σκέφτομαι, καταλαβαίνω ότι ο κορωνοϊός δεν είναι ούτε απειλή ούτε κατάρα, όπως θέλουν να τον παρουσιάζουν, αλλά μια ασθένεια που χτυπά απρόσμενα και ανελέητα, όπως όλες, και σε φέρνει μπροστά στις ευθύνες σου για το κατά πόσο επιθυμείς ή όχι οι γύρω σου να υποφέρουν περισσότερο από σένα. Η σκέψη και μόνο ότι κάποιος μπορεί να αρρωστήσει εξαιτίας μου με τρελαίνει πολύ περισσότερο από το να βρεθώ μόνη σε ένα δωμάτιο παρέα με έναν αναπνευστήρα, η σκέψη ότι εγώ μπορεί να είμαι η άγνωστη αιτία του πόνου του άλλου. Μπορεί όλα να περνάνε, το εμβόλιο να είναι εδώ, κάποια στιγμή ας ελπίσουμε όλα αυτά να έχουν μείνει πίσω, αλλά ας θυμόμαστε ότι έχουμε ο ένας τον άλλον και οφείλουμε να του χαρίζουμε, νοερά έστω, μια τεράστια αγκαλιά. Για να μπορέσουμε να τη δώσουμε επιτέλους κάποια στιγμή από κοντά τη χρονιά που μας έρχεται.

Καμπανάρος, Ευαγγελία

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

ΠΑΝΤΕΛΉΣ ΜΠΟΥΚΆΛΑΣ

η συστήνουν οι γιατροί, υποθέτω και στον εαυτό τους, όποτε βλέπουν τραυματισμένο τον καθρέφτη της αυτοπεποίθησής τους. Ούτε ως φάρμακο κυκλοφορεί όμως η «θετική σκέψη» ούτε ως εμβόλιο. Πρέπει να βάλεις το μισό μυαλό να πολεμήσει το άλλο μισό, να ματώσουν και τα δύο, και ύστερα φιλιωμένα να σου δώσουν μια ευκαιρία. Είναι φορές που σε αποτσακίζει το στρατήγημα, κι άλλοτε πάλι πετυχαίνει, καταφέρνεις να ξαναβρείς ανάσα. Μα σαν την τωρινή φορά λίγες θα συναντήσει στον βίο του ένας άνθρωπος ή μια κοινότητα ανθρώπων: να βρεις ζωτικό νόημα στα θανάσιμα γράμματα που αφήνουν πίσω τους άλλοι, ξένοι· να βρεις γερή λαβή στον ξένο θάνατο για να κρατηθείς, να εμπιστευτείς και πάλι τη ζωή. Όσα συνέβησαν ανάμεσα στο πρώτο κύμα της πανδημικής τραγωδίας, το αιφνιδιαστικό, και το δεύτερο, το αναμενόμενο, δεν άφησαν κυβέρνηση στον πλανήτη που να μην την εξέθεσαν στη φονική απρονοησία της. Κάπως έτσι οι πολιτικοί, και από κοντά τα χάρτινα, γυάλινα και ψηφιακά κιτρινόφυλλα, έγιναν οι πλέον γενναιόδωροι τροφοδότες κάθε είδους αρνητών: της μάσκας, του εμβολίου, της ίδιας της ύπαρξης του κορωνοϊού. Όσο κρατάει το δεύτερο κύμα δεν φτάνουν στην οθόνη μας εικόνες με ανθρώπους στα μπαλκόνια να χειροκροτούν τους γιατρούς, να τραγουδούν, να παίζουν μουσική. Έτσι όπως πλήθυνε ο θάνατος, καταπόνησε την ψυχή μας, την κλείδωσε στο μαράζι. Πώς την ξεκλειδώνουμε, για να μάθει από την αρχή να βηματίζει; Πάλι με θάνατο. Τον θάνατο του Δημήτρη Καμπανάρου, ετών 41, και το νόημα της ανένδοτης υπευθυνότητας με το οποίο τον εμπλούτισε η ρητή εξήγηση της αυτοχειρίας του. Αυτοπεριορίστηκε δύο μήνες μέσα σε γηροκομείο του Αγίου Στεφάνου, για να προστατέψει από τον κορωνοϊό τους εκατό τροφίμους,

Γαζέπη

πλην νόσησε. Τα μόλις τρία κρούσματα στον οίκο ευγηρίας, και μάλιστα ασυμπτωματικά, τον έπεισαν ότι «απέτυχε σαν καπετάνιος». Και αυτοκτόνησε. Ο θάνατός του θα καταντρόπιαζε αμέτρητους πολιτικούς και επιχειρηματίες όπου γης, που κατάντησαν νεκροταφεία τα γηροκομεία. Αν ήταν, βέβαια, τρωτοί στον ιό της ντροπής. Ο θάνατος από κορωνοϊό της νοσηλεύτριας Ευαγγελίας Γαζέπη, ετών 37, θα καταντρόπιαζε όσους αποφάσισαν, συσκεφθέντες με τον θρησκευτικό φανατισμό, τη συνωμοσιολογούσα ανοησία ή το τζάμπα επαναστατιλίκι τους, πως η μάσκα είναι φίμωτρο, προσβολή του Θεού, πονηριά των εμπόρων, επιβολή και σύμβολο της Νέας Τάξης. Η ανάρτηση της Ευαγγελίας στον λογαριασμό της στο Facebook, τέλη Αυγούστου, θα ’πρεπε να μοιράζεται σε εκκλησίες, λεωφορεία, πλατείες, δρόμους: «Η θερμοκρασία σε κάποια φάση ανέβηκε, ίδρωνα πολύ, αλλά δεν την έβγαλα τη μάσκα. Ξέρεις γιατί; Γιατί κουράστηκα και θέλω να τελειώνω με τον ιό. Και ξέρω ότι θα νικήσουμε. Αλλά και γιατί σέβομαι τα βρέφη και τις εγκύους που αγωνιούν να μην κολλήσουν κάτι. Σέβομαι και τον 75χρονο, που αψηφά τον κίνδυνο και το παίζει παλικάρι. Σέβομαι ακόμα και σένα, τον νέο, που είσαι άτρωτος και ας φοβάσαι βαθιά μέσα σου. Αν πιστεύεις σε συνωμοσίες και σε Ροκφέλερ, μην ξαναπάρεις iPhone και μην ξανακάνεις check-in. Αν πιστεύεις πως τα ΜΜΕ είναι διεφθαρμένα, όπως κι εγώ, δες στην τηλεόραση «Πενήντα-Πενήντα» ή μπάσκετ ή κλείσ’ την! Αν κατηγορείς την κυβέρνηση, δικαίωμά σου και καλά κάνεις, μην τους ξαναψηφίσεις. Κάνε το για τον εαυτό σου, όσο χρειαστεί μπαίνε με μάσκα όπου πρέπει. Και όταν φύγει ο ιός, βγες από τη μάζα, ξεχώρισε, επαναστάτησε, γίνε λιώμα, κάνε πάρτι. Aλλά όχι τώρα». Ας υποκλιθούμε στην ευγένεια της ψυχής της. Κι ας αλλάξουμε μυαλό. Προλαβαίνουμε.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

τα δάκρυα

της κόρης μου (γράμμα από τη Θεσσαλονίκη)

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΣΤΟ ΤΜΉΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏΝ ΤΟΥ ΑΠΘ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

να απόγευμα της πρώτης βδομάδας του Δεκέμβρη, βγαίνοντας με τον κωδικό 6, χάραξα διαδρομή διαφορετική από τη συνηθισμένη. Χώθηκα σε κάποια πιο μακρινά στενά που δεν τα είχα προσέξει και σε λίγο συνειδητοποίησα πως οι ονομασίες των οδών διαιρούνται χοντρικά σε δύο «συστήματα»: τα μισά μπορείς να τα πεις αρχαιόπρεπα και τα υπόλοιπα της Ανατολίας. Σοφοκλέους, Θερμοπυλών, Χαιρώνειας και, από την άλλη, Νίγδης, Σινώπης, Καππαδοκίας. Κάπως έτσι. Στοιχειώδης γνώση των ανθρώπων και της ιστορίας της περιοχής μάς λέει πως μόνο η μια πλευρά αληθεύει. Αν θα άξιζε μια γενική ονομασία για όλους τους δρόμους, θα ταίριαζε καλά το οδός Πόντου, ενώ η καημένη η οδός Αρχαιοτήτων (απ’ όπου περνάω κάθε μέρα) είναι απλώς ένα μικροσκοπικό δρομάκι που το μοναδικό αρχαίο πάνω του είναι ένα εγκαταλειμμένο Pony όπου, καμιά φορά, λαγοκοιμάται ένας μονόφθαλμος γέρος γάτος. Κάποια στιγμή έφτασα μέχρι την περιμετρική της περιοχής Ρήγα Φεραίου. Από κει έστριψα πίσω, για να ακολουθήσω από τη ρίζα του τον μεγάλο ανήφορο της Καυκάσου, που στην ευθεία της βρίσκεται το σπίτι. Ανέβαινα, φορώντας τη μάσκα και με τα γυαλιά θολωμένα, όχι μόνο από τις άγριες εκπνοές της προσπάθειας αλλά και από την υγρασία αυτής της πόλης, που θυμίζει γέφυρα καραβιού. Γυρίζοντας σπίτι ακούω κλάμα. Κάποια έκλαιγε σιγανά και αντικρίζοντάς με ξέσπασε. Η υπερβολή μας την έσκασε, είπε. Θέλει να δει τις φίλες της, να δει τις φίλες της, να τις δει. «Όλα τα παιδιά βγαίνουν, μπαμπά» φώναξε, χωρίς να μπει σε λεπτομέρειες, προφανώς για να μη δώσει βορά γνωστούς της στην κριτική μου. Και τι έκανα; Αντί να το αγκαλιάσω το κορίτσι, άκουσα πάλι τον μονότονο εαυτό μου, για άλλη μια φορά, να λέει τη λέξη «υπομονή» και να υπενθυμίζει πως το σχολείο της είχε κρούσματα και πως υπάρχουν οι ασυμπτωματικοί και οι κρυφοάρρωστοι που το βγάζουν στο πόδι. Μα μπορείς να στηριχτείς στην υπευθυνότητα αυτών των ανθρώπων; Και δεν παρέλειψα να τονίσω πως η βελτίωση της κατάστασης δεν πρέπει να οδηγήσει ξανά σε αυταπάτες και μάλιστα στις πιο επικίνδυνες, στις χριστουγεννιάτικες αυταπάτες. Κάπως έτσι σκόρπισα την απογοήτευση και βέβαια ήξερα την ίδια τη στιγμή που της μιλούσα πως ήμουν ένας βαθύτατα βαρετός επαναλαμβανόμενος άνθρωπος 56 χρονών (στα 57). Θυμάμαι την πρώτη καραντίνα, που είχε το άγχος της προσαρμογής,

του αγνώστου. Τρέχαμε να μάθουμε την τεχνογνωσία της καινούργιας κατάστασης κι έτσι πέρασαν κάμποσες μέρες. Η Θεσσαλονίκη δεν είχε σκεπαστεί από αυτήν τη διάσταση τρόμου που επικάθισε το φθινόπωρο, αφού πρώτα εισπράξαμε επαίνους τον Σεπτέμβρη σαν «καλή εξαίρεση στη χώρα». Στις αρχές της άνοιξης η ανησυχία μας είχε ακόμα κάτι αφηρημένο, δίχως απτή υπόσταση. Περνούσες μπροστά από πολυκατοικίες της γειτονιάς μας και δεν σκεφτόσουν πως ο βήχας που ακούγεται από κάποιο διαμέρισμα είναι το κακό. Ο ανοιξιάτικος Covid υπήρξε ένα φάντασμα που ξέραμε πως είναι υπαρκτό, μα δεν είχε καταφέρει να στοιχειώσει ακόμα κοντινά και οικεία πρόσωπα. Μέχρι που ο Νοέμβριος αποτρελάθηκε κι έξαφνα η Θεσσαλονίκη σκιάστηκε και «κοκκίνισε ο χάρτης». Ήρθε έτσι το δεύτερο κλείσιμο, που είχε πάντως περισσότερα ανοίγματα και ελάχιστο βαθμό επιτήρησης, τουλάχιστον εκτός των πολύ κεντρικών αρτηριών. Αρρώστησαν συμμαθητές της κόρης μου, οικογένειες ολόκληρες στην περιοχή. Κάποιοι καταγράφηκαν στη γνωστή λίστα των κρουσμάτων, άλλοι όμως δεν μίλησαν, παραμένοντας αφανή περιστατικά μιας αόρατης ζώνης. Σε μια περιοχή με πολλούς φτωχούς ανθρώπους, όπου τα ρωσικά, τα γεωργιανά και άλλες γλώσσες του Καυκάσου ακούγονται από παντού καθώς περπατάς, τα πρωτόκολλα της ενημέρωσης και οι δημόσιοι διαξιφισμοί για την πανδημία ούτε που διαπερνούν τα άτυπα κανάλια των ανθρώπινων επαφών. To βράδυ εκείνο, λοιπόν, η Αλεξία μου λύγισε. Το laptop για τα μαθήματα μέσω Webex πάνω στο γραφειάκι της έκαιγε ακόμα αργά το απόγευμα. Και τότε συνειδητοποίησα πως τα γνωστά τεχνάσματα με τις λέξεις και τις γεωγραφίες δεν μπορούν να παρηγορήσουν μια δεκαπεντάχρονη. Εδώ και μέρες καταβάλλω προσπάθεια να μην επαναλαμβάνω πληροφορίες, να μην εξακοντίζω δεξιά κι αριστερά πένθιμες ειδήσεις και συναγερμούς. Ούτε ζόφος ούτε ψεύτικες ελπίδες, τι όμως; Αποτυγχάνω διαρκώς να τηρήσω τις υποσχέσεις μου. Το βράδυ εκείνο πρώτη φορά έχασα τα λόγια μου. Πώς να μιλήσεις σε πρόσωπα αγαπημένα σαν να δίνεις δημόσιες συμβουλές; Πώς να κάνεις μάθημα σε κάποιον που έχει σπάσει; Κι αυτή η σκηνή στάθηκε για μένα η χαρακτηριστική πικρή γεύση αυτής της άτιμης χρονιάς με τα αδύναμα λόγια, τους σιωπηλούς θανάτους και τη γελοία αναξιοπρέπεια των καβγάδων μας.

όμορφη πόλη ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO)

ΒΑΣΙΛΙΚΉ ΣΙΟΎΤΗ

ταν 1η Οκτωβρίου, μια μέρα πολύ φωτεινή, που έμοιαζε περισσότερο με άνοιξη παρά με φθινόπωρο, κάτι καθόλου ασυνήθιστο βέβαια για την Αθήνα. Σχετικά πρωί ακόμα, γύρω στις έντεκα και κάτι, μόλις είχα τελειώσει από μια συνάντηση σε καφέ του κέντρου για δουλειά. Επιστρέφοντας και κατεβαίνοντας με τα πόδια την οδό Ακαδημίας, αν και βιαζόμουν, αποφάσισα να επιβραδύνω το βάδισμα και άρχισα να παρατηρώ την πόλη σαν επισκέπτης, σαν περιηγητής. Ξαφνικά μου αποκαλύφθηκε μια ομορφιά που μέχρι τότε ήταν κρυμμένη από τα δικά μου μάτια. Κυκλοφορώ στην Αθήνα από τα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου, που ονειρευόμουν πότε θα ενηλικιωθώ για να την εγκαταλείψω. Πάντα ήθελα να φεύγω, όλες οι άλλες πρωτεύουσες μου φαίνονταν πιο ωραίες από τη δική μας και μέχρι την 1η Οκτωβρίου πρόσεχα σχεδόν μόνο ό,τι με ενοχλούσε αισθητικά. Εκείνη τη μέρα, όταν έφτασα στον περίβολο της Ακαδημίας Αθηνών, στάθηκα και το βλέμμα μου έπεσε πάνω στα αγάλματα του Σωκράτη και του Πλάτωνα. Εκατοντάδες φορές είχα περάσει από μπροστά

τους χωρίς ποτέ να τους ρίξω μια ματιά. Πρώτη φορά στεκόμουν και τα παρατηρούσα και ξαφνικά άρχισα να νιώθω την ιστορικότητα της Αθήνας, που για κάποιον λόγο δεν είχα ξανανιώσει ποτέ πριν. Πολλές φορές, σε πόλεις άλλων χωρών, είχα νιώσει την ιστορία τους να μου μιλάει, αλλά στην Αθήνα ποτέ. Άρχισα να κοιτάζω γύρω μου και να ανακαλύπτω μια πολύ όμορφη πόλη. Την παρατηρούσα όπως τα μέρη που επισκέπτομαι για πρώτη φορά και τότε είδα πράγματα που ήταν πάντα εκεί, αλλά ποτέ δεν τους είχα δώσει σημασία. Μετά άρχισα να σκέφτομαι για πόσους ανθρώπους στη γη αποτελεί όνειρο ζωής το να επισκεφτούν αυτή την πόλη που περιφρονούσα τόσα χρόνια, και, έτσι όπως την κοιτούσα, σαν ξένη, καταλάβαινα γιατί. Δεν ξέρω πώς έγινε αυτό και βλέπω πια την πόλη με άλλο μάτι και το ότι ζούμε σε αυτή σαν ένα δώρο. Ίσως η πανδημία και ο εγκλεισμός να έπαιξαν κάποιον ρόλο. Όμως από τότε κάθε περίπατος στην πόλη μοιάζει σαν προνόμιο, όπως και η θέα της Ακρόπολης από τα παράθυρά μας.

Γιάννης Βαρελάς King of the world, 2020, λάδι, παστέλ και γκέσο σε καμβά, 250x210 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

το πρώτο μήνυμα της πολιτικής προστασίας ΣΚΗΝΟΘΈΤΙΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΉ ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ ΦΕΣΤΙΒΆΛ ΑΘΗΝΏΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΑΎΡΟΥ

ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΆΤΟΥ

Τετάρτη, 11 Μαρτίου 2020 Ώρα 21:50

ρίσκομαι στο Αμφι-Θέατρο, όπου μία ακόμα παράσταση του Άμλετ βρίσκεται εν εξελίξει. Όλοι μας κάπως μουδιασμένοι. Νιώθουμε την απειλή του κορωνοϊού σαν άγριο σκυλί στον αυχένα μας. Μας κατατρέχει κι εμείς παλεύουμε να νικήσουμε τον χρόνο, να προλάβουμε – λίγο ακόμα. Ξέροντας ότι πλησιάζει η απαγόρευση λειτουργίας των θεάτρων, έχουμε οργανώσει σήμερα την κινηματογράφηση της παράστασης. Ποτέ δεν φανταζόμασταν ότι αυτή θα ήταν και η τελευταία φορά που θα παρουσιαζόταν στο κοινό. Παρακολουθώ από το αγαπημένο μου σημείο –το ηλεκτρολογείο–, σκαρφαλωμένη σε ένα ψηλό σκαμπό, δίπλα στους χειριστές ήχου και φώτων. Έχω μέρες να δω την παράσταση και

με έχει απορροφήσει. Ξαφνικά, στις 21:50 ακριβώς, ακούγεται μέσα στην αίθουσα ένας παρατεταμένος, διαπεραστικός ήχος, σαν σειρήνα συναγερμού, σαν ουρλιαχτό από έναν άλλο κόσμο, σαν κακός οιωνός. Κοιτάζω τους συνεργάτες μου έντρομη. «Τι συμβαίνει; Τι είναι αυτός ο ήχος; Χάλασε το ηχείο; Kινηματογραφούμε σήμερα!». Το πρώτο μήνυμα της Πολιτικής Προστασίας μάς κοιτούσε απειλητικά από την οθόνη του κινητού μας. Είχε αντηχήσει στην αίθουσα από τα κινητά των θεατών και των ηθοποιών στα καμαρίνια. «ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ – ΜΕΙΝΕΤΕ ΣΠΙΤΙ ΟΣΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ» O ήχος που διαπέρασε την παράσταση αναπόφευκτα πέρασε και στην κινηματογράφηση και, φυσικά, στην Ιστορία.

μια φωτεινή

στιγμή

ΣΚΗΝΟΘΈΤΗΣ, ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΆΦΟΣ

ΒΑΣΊΛΗΣ ΚΕΚΆΤΟΣ

ε μια τόσο σκοτεινή χρονιά, όπως αυτή που τώρα τελειώνει, θα ήθελα να διασώσω μια φωτεινή στιγμή. Μια ήσυχη μέρα, που ίσως σε λίγα χρόνια να μην τη θυμάμαι, αλλά αυτήν τη στιγμή κλείνω τα μάτια μου και αισθάνομαι πως βρίσκομαι εκεί. Ήταν όταν, ύστερα από μια δύσκολη άνοιξη, το καλοκαίρι άνοιγε τα παράθυρά του διάπλατα και ένα δροσερό ρεύμα αισιοδοξίας μάς διαπερνούσε. Η μέρα αυτή ξεκίνησε και τελείωσε στο νησί μου, την Κεφαλονιά. Ξυπνήσαμε με τη φίλη μου και οδηγήσαμε για παραπάνω από μία ώρα, για να βρεθούμε από την Άβυθο στο Φισκάρδο. Όταν φτάσαμε, ρωτήσαμε δυο κορίτσια από πού ξεκινάει το μονοπάτι για το Δαφνούδι. Δεν ήξεραν ούτε αυτές και ξεκινήσαμε να περπατάμε όλοι στα χαμένα. Μετά από λίγο άκουσα τη μια να ψιθυρίζει στην άλλη «αυτός έφτιαξε εκείνη την ταινία με το κορίτσι που κοιμάται, στην καραντίνα, το Όταν κοιμάσαι ο κόσμος αδειάζει». Εγώ χαμογέλασα και σκέφτηκα πως, αν ξεκινούσε δεύτερη καραντίνα, ίσως να έφτιαχνα μια ταινία από τη μεριά του κοιμώμενου κοριτσιού. Τι μπορεί να έβλεπε στον ύπνο της, όσο η πανδημία μαινόταν. Μπορεί να την ονόμαζα Ονειρεύομαι σε έναν άδειο κόσμο. Η δεύτερη καραντίνα εν τέλει ήρθε, αλλά η ζωή συνέβη και δεν γύρισα άλλη ταινία. Διασχίζαμε για ώρα ένα μεγάλο μονοπάτι, χωρίς να μιλάμε. Μας είχε συνεπάρει το τραγούδι που ψιθύριζαν τα πράσινα πνεύματα των δέντρων. Κάποτε φτάσαμε στη θάλασσα, που μας περίμενε για να μας δροσίσει. Οι φίλοι μας ήταν ήδη εκεί. Οι πρώτοι που συναντήσαμε ήταν ο Παύλος και η Παυλίνα. Είναι ζευγάρι, και αν είχε διαλέξει ο Τολστόι τα ονόματά τους, θα ξέραμε πως το έκανε γιατί αυτό θα παίξει ρόλο σε κάποια σημαντική σκηνή του έργου αργότερα, όπως στην Άννα Καρένινα με τους Αλεξέι. Αν τα είχε διαλέξει κάποιος συγγραφέας Βίπερ Νόρα, θα ήταν απλώς corny. Το θέμα είναι πως το ότι λέγονται Παύλος και Παυλίνα είναι εντελώς τυχαίο και γι’ αυτό δεν είναι ούτε σημαντικό ούτε corny, είναι απλώς τυχαίο, και αν πιστεύεις στη μοίρα, σε κάνει να αισθάνεσαι μεγάλη ασφάλεια και ζεστασιά. Είχαν και τον σκύλο τους μαζί. Έναν μικροσκοπικό σκύλο με όνομα ήρωα του Τρωικού Πολέμου και μάτια συνταξιούχου που περιμένει στην ουρά του ΙΚΑ. Μπήκαμε στη θάλασσα μαζί να κολυμπήσουμε. Την ώρα που βουτούσαμε, ο Παναγής ετοιμαζόταν να πηδήξει από το πιο ψηλό σημείο ενός βράχου. Κάποια στιγμή μού είχε πει πως δεν ξέρει αν έχει γίνει όλα αυτά που θα ’θελε να έχει γίνει μέχρι τα τριάντα του. Τον κοιτούσα να λυγίζει τα γόνατά του με αβεβαιότητα και σκεφτόμουν πως, αν γνώριζε ποιος είναι, το άλμα του δεν θα τον οδηγούσε στο νερό. Δυο αόρατα χέρια θα τον τραβούσαν προς τα πάνω, θα τον έσπρωχναν απαλά στην πλάτη και θα τον άφηναν να φτερουγίσει ελεύθερα από πάνω μας και να πετάξει μέχρι τον ήλιο.

Κάποια στιγμή συννέφιασε για λίγο. Ο Ανδρέας προσπαθούσε να ισορροπήσει σε μια σανίδα SUP και η φίλη του, από κάτω, επέπλεε ήσυχα με μια μικρή ανησυχία στο βλέμμα, σαν να έπιανε η ακοή της τη συχνότητα των 52 Hertz, σαν να άκουγε να πλησιάζει από μακριά ένα κοπάδι φάλαινες που έχασαν τον δρόμο τους και μόνο αυτή το ξέρει. Ο Ανδρέας μού είχε εκμυστηρευτεί ότι τις είχε πιάσει κι αυτός, από καιρό, στο μυστικό του σόναρ, μα δεν της το είχε πει, γιατί δεν ήθελε να την τρομάξει. Οι φάλαινες, όμως, έρχονταν καταπάνω τους και κανένας δεν μπορούσε να τις σταματήσει. Τα σύννεφα εξαφανίστηκαν. Βγήκαμε έξω και η φίλη μου έπιασε να τρώει ένα μικρό ζουμερό ντοματίνι, και αμέσως ένα φιλειρηνικό σμήνος από μελισσάκια εμφανίστηκε και άρχισε να χορεύει ακούραστα γύρω της. Σκέφτηκα για μια στιγμή αυτό που είχα διαβάσει κάποτε, πως οι μέλισσες ακολουθούν πάντοτε ενστικτωδώς τη βασίλισσά τους. Αναρωτήθηκα αν ακολουθούν τυφλά τη μικροσκοπική ντομάτα ή τη φίλη μου. Αναρωτήθηκα αν πιστεύουμε στην ίδια βασίλισσα. Πιο πέρα, ένα ζευγάρι εσωτερικών τουριστών έκανε έρωτα κρυφά, πίσω από κάτι πυκνά δέντρα. Αυτός ήταν λίγο βαριεστημένος και φαινόταν πως δεν την αγαπούσε. Εκείνη το αντίθετο. Σκέφτηκα πως του αξίζουν οι πευκοβελόνες που θα του μπουν στον κώλο, έτσι όπως έχει στρογγυλοκαθίσει και αφήνει την κοπέλα να κάνει όλη τη δουλειά. Εμείς, από την άλλη, φιλοσοφούσαμε, όπως φιλοσοφούν οι άνθρωποι τον Αύγουστο. Πιο πολύ για να μην αποκοιμηθούμε ή για να βρούμε μια αφορμή να ψάξουμε στο Airbnb πιθάρι να νοικιάσουμε. Συνομιλούσαμε με το φως που χανόταν αργά, αλλά ήταν αρκετό ακόμα για να μας ζεστάνει. Δεν ήμασταν όλοι εκεί εκείνη τη μέρα. Ο Νίκος μάς περίμενε το βράδυ στο μπαράκι του νησιού για να μας φτιάξει τα ποτά μας. Ο Μπάμπης κι ο Γαβρίλος θα μας έβρισκαν εκεί, τις πιο μεγάλες ώρες. Ο Γιώργος ήταν στην Αθήνα. Γύριζε μια ταινία. Μας έλειπε, αλλά ξέραμε πως όπου να ’ναι θα τον δούμε. Ο καθένας είχε πάρει τον δρόμο του, αλλά κάναμε τα πάντα για να μη χαθούμε. Σκέφτηκα για λίγο τους Απόντες του Γραμματικού και του Παναγιωτόπουλου και μελαγχόλησα. Λίγο πριν βραδιάσει, ανεβήκαμε το μονοπάτι που βούιζε από τα κελαηδίσματα των πουλιών, μπήκαμε στα αμάξια μας και εγκαταλείψαμε το Φισκάρδο. Στο ραδιόφωνο έπαιζε το «Storms» των Fleetwood Mac. Αναρωτιέμαι αν προσπαθούσε κάτι να μας πει. Λίγους μήνες αργότερα, το μονοπάτι αυτό που οδηγούσε στο Δαφνούδι θα καταστρεφόταν από τον κυκλώνα Ιανό, υπενθυμίζοντας σε όλους μας πως το 2020 δεν τελείωσε τον Αύγουστο. Εμείς, όμως, θα παραμέναμε ο ένας στη ζωή του άλλου. Παρ’ όλους τους κυκλώνες και τις πανδημίες. Παρόντες.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

ΣΥΝΘΈΤΗΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΕΘΝΙΚΉΣ ΛΥΡΙΚΉΣ ΣΚΗΝΉΣ

ΓΙΏΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΆΚΗΣ

η οθόνη κεί που όλα έμοιαζαν να τρέχουν ασταμάτητα, εκεί που όλα υπόσχονταν ιλιγγιώδεις Ε ταχύτητες προς το μέλλον, ο χρόνος σταμάτησε, οι ανάσες έγιναν παύσεις, οι παύσεις κενά αχαρτογράφητα, τα κενά βυθίστηκαν σε μια πρωτόγνωρη γαλήνη. Η γαλήνη αντίκρισε το πρόσωπό της και τρόμαξε. Άδειασαν οι δρόμοι, τα πάρκα, οι γειτονιές, τα θέατρα. Άδειασε η ψυχή μας. Αυτό το κενό θα το γεμίσουμε από την αρχή. Βήμα-βήμα, νότα-νότα, φράση-φράση, με την καρδιά και το μυαλό μας, με μουσική. Πολλή μουσική. Ανθισμένη.

ταν μία από τις πιο δύσκολες νύχτες του περασμένου Μαρτίου, λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση του πρώτου lockdown. Μόνος, απελπισμένος, απομονωμένος, ματαιωμένος, με κόκκινα μάτια από την αϋπνία, αναζητούσα μια διέξοδο στη φρίκη εκείνων των ημερών και στο αδιέξοδο της αναστολής των παραστάσεών μας. Άφησα τον υπολογιστή και πήρα το σημειωματάριό μου. Οι λέξεις περνούσαν στο χαρτί σχεδόν μηχανικά. Η διαδικασία ήταν τόσο εξιλεωτική, που λίγα λεπτά αργότερα επιτέλους αποκοιμήθηκα. Το επόμενο πρωινό ξύπνησα με την ιδέα της δημιουργίας διαδικτυακών φεστιβάλ από την Εθνική Λυρική Σκηνή με νέο, πρωτότυπο περιεχόμενο και μικρής κλίμακας γυρίσματα, που θα μπορούσαν να γίνουν με τους περιορισμούς της πανδημίας. Λίγες μέρες αργότερα ξεκινήσαμε γυρίσματα. Μάλιστα, η πρώτη παράσταση του πρώτου φεστιβάλ θα ήταν ένα ρεσιτάλ πιάνου στην άδεια αίθουσα Σταύρος Νιάρχος με πλάνα από τους άδειους χώρους του κτιρίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. To ονομάσαμε Μοναχικές μικρογραφίες της άνοιξης (μπορείτε να το δείτε στο https://www.youtube.com/watch?v=VAgEJP_Gi04&t=675s) και το κείμενο με τις πιο πάνω σκέψεις έλαβε τον ρόλο της αφήγησης. Από τότε έως και τώρα, που το 2020 ολοκληρώνεται, κύλησε πολύ νερό, αλλά η γενική αίσθηση της χρονιάς αυτής δεν άλλαξε. Η αίσθηση της ματαίωσης σκεπάζει σαν μια πετρελαιοκηλίδα όλες τις προσπάθειες για ανάταση και αισιοδοξία. Ο χρόνος μας μοιράζεται ανάμεσα σε σχέδια δράσης ανάλογα με το κακό ή το χειρότερο σενάριο της πανδημίας. Ανάμεσα σε υπολογισμούς για τα διαφυγόντα έσοδα, σε τροποποιήσεις συμβάσεων με σκοπό να μην αδικήσουμε κανέναν καλλιτέχνη ή συνεργάτη, αλλά την ίδια στιγμή και σε καινούργια σχέδια για τις επόμενες

στη θέση της σκηνής

σεζόν και φυσικά σε νέες παραγωγές μικρής κλίμακας για τα διαδικτυακά μας φεστιβάλ. Η τόσο μεγάλη διάρκεια της πανδημίας έφερε, μαζί με τα δεκάδες προβλήματα σε όλα τα επίπεδα, και όλες εκείνες τις ιδέες της επιβίωσης, όπως τις έχουμε ονομάσει στα γραφεία του 5ου ορόφου, όπου μια μικρή ομάδα ανθρώπων δουλεύουμε 24/7. Ίσως η βασικότερη από αυτές ήταν η εξέλιξη του πρώτου εκείνου διαδικτυακού φεστιβάλ, δηλαδή η νέα μας διαδικτυακή τηλεόραση: η GNO TV. Ήδη από το καλοκαίρι, που μετρήσαμε πάνω από 1 εκατομμύριο θεατές σε όλο τον κόσμο για τη διαδικτυακή μετάδοση του γκαλά της Ανίτας Ρατσβελισβίλι στη Ρωμαϊκή Αγορά, είχαμε μπει στη διαδικασία να αναπτύξουμε ένα δικό μας κανάλι, στο οποίο θα συγκεντρώναμε τις μαγνητοσκοπήσεις των παραστάσεών μας, για να μπορεί να τις δει οποιοσδήποτε οποτεδήποτε και απ’ όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκεται. Δημιουργήσαμε ένα νέο, υψηλών απαιτήσεων πρωτόκολλο μαγνητοσκοπήσεων και πλέον η χρονιά κλείνει με τη Μαντάμα Μπαττερφλάι να μετράει χιλιάδες views στην GNO TV. Λίγες μέρες νωρίτερα κινηματογραφήσαμε και τον Ντον Τζοβάννι, αλλά και παραγωγές της Εναλλακτικής, με στόχο να βγάλουμε στον αέρα, εντός Ιανουαρίου, την πλήρη λειτουργία της GNO TV. Μετά την αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, την Εναλλακτική Σκηνή και το Ηρώδειο, το 2020 μας έφερε μια νέα σκηνή, αυτήν τη φορά ψηφιακή. Η νέα εποχή είναι εδώ και είμαστε έτοιμοι να την καλωσορίσουμε, καθώς θα αφήνουμε πίσω τις ματαιώσεις της πανδημίας.

θέατρα

χωρίς θεατές ΗΘΟΠΟΙΌΣ

ΌΛΙΑ ΛΑΖΑΡΊΔΟΥ

2 Οκτωβρίου 2020. Η στιγμή που δεν θα ξεχάσω από το 2020 είναι η ιδιαίτερη εμπειρία μου από την παράσταση στη οποία έπαιξα λίγο πριν από το δεύτερο lockdown. Είναι η πρεμιέρα του Έξι Φορές που ανεβάσαμε με τον Γιώργο Νανούρη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, χωρίς τη δυνατότητα να κάνουμε γενική πρόβα, γιατί λόγω των μέτρων δεν επιτρεπόταν. Οπότε, αυτό το θέαμα των τριάντα ανθρώπων, του 30% της χωρητικότητας της αίθουσας, οι οποίοι κάθονταν αραιά και φορώντας μάσκα, το είδα πρώτη φορά στην πρεμιέρα. Σε ένα σημείο του μονόπρακτου Όλια, μια ψυχούλα του Τσέχοφ ανέβαινα σε ένα σκαμνί και στηριζόμουν σε μια «γαϊδούρα», από αυτές που έχουμε για να κρεμάμε τα ρούχα, με ροδάκια και φωτάκια. Ήταν κάτι που έκανα κάθε μέρα επί ενάμιση μήνα στις πρόβες. Εκείνη την ημέρα ανέβηκα στο σκαμνί, πήγα να στηριχτώ πάνω στη γαϊδούρα, έπεσε το σκαμνί κι εγώ και η γαϊδούρα μαζί με τα φωτάκια, τα οποία κόλλησαν πάνω στα χέρια μου. Ήρθε ο διευθυντής σκηνής, σήκωσε τα πράγματα, βοήθησε κι εμένα, κι εν πάση περιπτώσει, δεν ξέρω πώς έγινε, σηκώθηκα, συνέχισα από κει που είχα σταματήσει και κανείς δεν κατάλαβε τίποτα. Νομίζω ότι λειτούργησε η πείρα των σαράντα χρόνων στο σανίδι – η συσσωρευμένη πείρα βοηθά σε τέτοιες περιπτώσεις. Για την πτώση μου είμαι σίγουρη ότι ευθύνεται ο τρόμος γι’ αυτό που έβλεπα από τη σκηνή. Δεν ήταν το θέαμα, που ήταν σαν επιστημονική φαντασία –πρώτη φορά δηλαδή το έβλεπα– ήταν η ενέργεια, το κλειστό

κύκλωμα που υπάρχει ανάμεσα στον ηθοποιό και τους θεατές, το οποίο έχει κάτι το προστατευτικό, κυρίως στην πρεμιέρα, που στις συνθήκες αυτές δεν υπήρχε. Δεν το ένιωθα, υπήρχε μόνο ένας τρόμος. Όταν τελείωσε η παράσταση και πήγα στο καμαρίνι, ήρθε η γιατρός που είναι στο Μέγαρο και είδε ότι τα χέρια μου είχαν καεί από τα φωτάκια. Ακόμα και τώρα έχω σημάδια. Είναι η αδρεναλίνη; Η πείρα; Πάνω στη σκηνή ούτε που το κατάλαβα, σηκώθηκα και συνέχισα και κανείς δεν κατάλαβε ότι συνέβη κάτι που ήταν αρκετά σοβαρό και οδυνηρό. Ήταν ο δικός μου «φόρος αίματος» στην κατάσταση. Ακόμη υπάρχει μια καταστολή, μια γενική καταστολή. Σε αυτή βρισκόμαστε. Εγώ σκέφτομαι τους συναδέλφους μου τους νεότερους, πώς ζουν αυτόν τον καιρό και πώς θα ζήσουν μέχρι να πάρει ξανά μπροστά η μηχανή. Νομίζω ότι όλοι θα πουν πως η δεύτερη καραντίνα είναι χειρότερη από την πρώτη. Είναι πιο βαριά και δεν ξέρω και πότε, πού, πώς θα τελειώσει. Μήπως αποχαιρετάμε και μια ολόκληρη εποχή; Κι αυτό το σκέφτομαι. Μετά, θα είναι τα πράγματα όπως πριν; Θα τα ξαναπιάσουμε από κει που τα αφήσαμε; Αμφιβάλλω. Έχουν ανοίξει κάποιες μαύρες τρύπες που δεν ξέρω πώς και πότε και με ποιον τρόπο θα κλείσουν, ή αν αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι συνέχεια αυτού που ήταν πριν. Φαντάζομαι ότι αυτοί που ξέρουν πολύ καλά από Ιστορία μπορούν να απαντήσουν πιο προφητικά. Εγώ απλώς λέω τους φόβους μου.

Αριστείδης Λάππας Snakes, 2020 λάδι και ακρυλικό σε καμβά, 150x120 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

στις αίθουσες

για λίγο

ΣΚΗΝΟΘΈΤΗΣ, ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΑΦΟΣ, ΗΘΟΠΟΙΟΣ

ΓΙΆΝΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΊΔΗΣ

ο χειρότερο που μου συνέβη το 2020 ήταν που έχασα τον πατέρα μου και έφυγε και η πολύ κοντινή φίλη και συνεργάτις Ιουλία Σταυρίδου. Ήταν μια κακή χρονιά με όλα αυτά που έγιναν, θανατικό, απελπισία, καταστροφή. Για τον καθέναν, όμως, μένουν και μικρά πράγματα που είναι δικά του και τα κρατάει ακόμα και όταν τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα γύρω του. Μετά από έξι χρόνια έντασης και περιπέτειας, στις 5 Μαρτίου βγήκε σε μία μόνο αίθουσα η Μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς. Τη στρατηγική που θα ακολουθούσαμε τη συζητούσαμε πάρα πολύ καιρό, αν θα ανοίγαμε σε πολλές αίθουσες, πανελλαδικά, ή μόνο σε μία. Η δική μου γνώμη ήταν να βγει μόνο σε μία, προσπαθώντας να επαναλάβουμε το «μπαμ» που είχε κάνει η Ψυχή στο στόμα στον Μικρόκοσμο, 11 εβδομάδες σερί. Τελικά αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε στη μία και μοναδική κεντρική αίθουσα και να διεκδικήσουμε διάρκεια. Έκλεισε η συνεργασία με το Άστυ και πήραμε και κάποιες εγγυήσεις ότι αν η ταινία κάνει κάποια εισιτήρια και πάνω θα μείνει στην αίθουσα για καιρό. Πίστευα στην ταινία μου, ήξερα ότι θα έχει άμεση ανταπόκριση, ότι θα αρέσει στον κόσμο, ότι θα περάσει καλά, θα διασκεδάσει, θα γελάσει, θα σκεφτεί, θα συγκινηθεί, θα θέλει να την ξαναδεί. Ήξερα τι ταινία έχω φτιάξει. Ανοίγει Πέμπτη 5 Μαρτίου και γίνεται ο κακός χαμός από την πρώτη προβολή. Ουρές. Κι όλοι έβγαιναν με ένα χαμόγελο μέχρι τα αυτιά, μια ευφορία, μια ανάταση και ένα αίσθημα ομορφιάς και πληρότητας – ότι είδαν κάτι που τους γέμισε και ήταν ικανοποιημένοι. Λέω «η ταινία πια έχει τελειώσει, θα πάρει τον δρόμο της, δεν υπάρχει θέμα». Και όντως έτσι έγινε. Όλες οι προβολές ήταν sold-out, δεν έβρισκες θέση. Φαινόταν ότι πάει για μεγάλη επιτυχία. Όλο αυτό, όμως, κράτησε μόλις μία εβδομάδα. Στις 11 του μήνα ήρθε το lockdown. Ήταν σοκαριστικό, μια πολύ καλή στιγμή δίπλα σε μια πολύ άσχημη. Βέβαια η άσχημη στιγμή ήταν ένα καθολικό ζήτημα, δεν ήταν μόνο για τη δική μου την ταινία, αφορούσε όλη την κοινωνία, όλους τους ανθρώπους, επαγγελματίες, εργαζόμενους. Καταστροφή. Άρχισα να κάνω άλλες σκέψεις, «πάλι καλά που πρόλαβα και ολοκλήρωσα την ταινία». Έκανε κι ένα ξεκίνημα, έστω μια βδομάδα. Κάτι ήταν κι αυτό, ακούστηκε, κάτι έγινε. Άρχισα να αναλογίζομαι άλλες εκδοχές. Ότι μπορεί να μην είχα καταφέρει να την ολοκληρώσω με όλα αυτά που ακολούθησαν, αν με έπιανε κάπως στη μέση του post-production.

Τουλάχιστον είχα μια ταινία στα χέρια μου. Το lockdown το πέρασα όπως όλος ο κόσμος. Επιβιώσαμε. Ο καθένας βρήκε τον τρόπο του να επιβιώσει. Το θέμα είναι ότι με την πληθώρα των προσφορών, με θεάματα στον υπολογιστή, στην τηλεόραση, streaming κ.λπ., άρχισε να γίνεται μια πολύ μεγάλη συζήτηση, αν θα ήταν σώφρον να έβγαινε η ταινία online, εκείνη την περίοδο, στο πρώτο lockdown. Με τη φόρα που είχε πάρει, η αλήθεια είναι ότι το διερευνήσαμε για λίγο. Εγώ είχα, βέβαια, μεγάλες ενστάσεις, δεν μου ακουγόταν καλό. Τις ταινίες τις κάνουμε πρώτα για το σινεμά. Υπάρχει κόσμος που είναι αφοσιωμένος στο να πάει στον κινηματογράφο και αυτόν τον κόσμο πρέπει να τον τιμήσεις, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Και το σινεμά είναι η αφετηρία μας, είναι ο λόγος που κάνουμε αυτό που κάνουμε. Οπότε, είπα «ας περιμένουμε να βγει το καλοκαίρι στα θερινά, θα πάει ένα μέρος του κόσμου να τη δει». Και βγήκε στα θερινά και πήγε πάρα πολύ καλά, τηρουμένων των αναλογιών, και με όλον αυτόν τον φόβο και τον τρόμο που πλανιόταν πια στην ατμόσφαιρα. Η Μπαλάντα έκανε τον κύκλο της στο σινεμά και τώρα είναι η φυσιολογική της στιγμή, αντί να βγει σε βιντεοκασέτα, σε DVD και σε Blu-Ray, που αυτά πια μάλλον τελειώνουν, να βγει online. Είναι εκεί, να τη δουν, να την ξαναδούν, αυτοί που δεν κατάφεραν να τη δουν στα θερινά και στο Άστυ. Και πάλι φροντίζω να δώσω τις καλύτερες προδιαγραφές και προϋποθέσεις, δηλαδή να έχει μια χρονική άνεση να δει ο άλλος την ταινία, να έχει πολύ καλή ανάλυση η εικόνα, να υπάρχουν κάποια στάνταρ που να μπορούν να ικανοποιήσουν ακόμη και τον πιο απαιτητικό θεατή. Έτσι κι αλλιώς, το σινεμά το ίδιο είναι. Ο τρόπος που το βλέπουμε σιγά σιγά αλλάζει. Ποιος ξέρει, αν δεν ζούσαμε αυτή την πανωλεθρία, αυτή την απίστευτη κατάσταση, πώς θα ήταν τα πράγματα όσον αφορά τη μοίρα της Μπαλάντας. Κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν μπορεί να πει. Με τόσο μεγάλο κακό που έχει συντελεστεί και συνεχίζει να έρχεται πάνω στους ανθρώπους, η μοίρα μιας ταινίας περνάει σε δεύτερη μοίρα. Χαίρομαι, πάντως, που σε αυτήν τη συγκυρία έκανα μια ταινία η οποία, πέρα απ’ όλα αυτά που θέλει να πει, που είναι η δική μου έρευνα πάνω στον Έλληνα, πάνω στον άνθρωπο, πάνω στην Ελλάδα, είναι και μια feelgood ταινία, μια ταινία που σου δίνει χαρά, σου δίνει ομορφιά, σου δίνει ευφορία. Κι εύχομαι αυτά που ζούμε να τελειώσουν όσο πιο σύντομα είναι δυνατόν.

τη μέρα που «έφυγε»

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO)

ΧΡΉΣΤΟΣ ΠΑΡΊΔΗΣ

ο κύριος Ντίνος

ίχαμε αφήσει πίσω την Κόστα, οδεύοντας με δρομολόγιο του ΚΤΕΛ Αργολίδας προς Αθήνα. Επιστροφή από Σπέτσες μετά από καλοκαιρινές διακοπές σε σπίτι φίλου. Σε λίγες μέρες θα ανέβαινα Θεσσαλονίκη για την ετήσια επίσκεψη σε οικογένεια και φίλους. Εκείνο το απόγευμα στο λεωφορείο επέβαιναν λίγοι επιβάτες, όλοι με προστατευτική μάσκα και σε απόσταση ο ένας από τον άλλον, αφήνοντας κενές θέσεις ενδιαμέσως. Δεν βρισκόμασταν κοντά σε θάλασσα, αντιθέτως σε κάποιο υψόμετρο, όταν άκουσα τον χαρακτηριστικό ήχο του κοινού chat της συντακτικής ομάδας της LiFO. Άνοιξα το κινητό μου από περιέργεια. Το μήνυμα έλεγε ότι ο Θωμάς Κοροβίνης είχε μόλις αναρτήσει στον τοίχο του στο FB ότι ο Ντίνος Χριστιανόπουλος είχε πεθάνει. Ο κύριος Ντίνος, λοιπόν, ήταν νεκρός. Ο κύριος Ντίνος, που πάντα συμπεριλάμβανα στις επισκέψεις μου στη Θεσσαλονίκη, Αύγουστο, Φεστιβάλ, Πάσχα, όποτε… Ο κύριος Ντίνος, που πάντα με καλωσόριζε με ένα γλυκό χαμόγελο, με ένα γλυκό του κουταλιού και με μια γλυκιά κουβέντα, αν ήταν σε μεγάλα κέφια. Ο κύριος Ντίνος, με τον οποίο για 30 ολάκερα χρόνια διατηρούσαμε μια πολύ προσωπική παράδοση για την περιφορά του Επιταφίου κάθε Μεγάλη Παρασκευή, φόρο τιμής σε μια μακρόχρονη φιλία, μια σχεδόν πατρική-πνευματική κατήχηση από πλευράς του, μια ανασκόπηση των τρεχόντων γεγονότων από τη δική μου. Εκτός από τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, που συνειδητά είχα πάψει τις επισκέψεις, αποδεσμεύοντας τον εαυτό μου από την αποκαρδιωτική εικόνα της τελευταίας φοράς, όταν αντίκρισα έναν άνθρωπο πάνω στον οποίο δεν είχε απομείνει τίποτα που να θυμίζει το σπινθηροβόλο πνεύμα, το περιπαικτικό μουτράκι, τον ποιητή-θρύλο, έναν άνθρωπο που ήταν το σάρκινο απομεινάρι ενός αειθαλούς και αει-

κίνητου μια εποχή ανθρώπου, χαρακτηριστική φιγούρα μιας ολόκληρης εποχής και πόλης. Τότε ήταν που με την επιστροφή μου στην Αθήνα είχαμε συμφωνήσει ότι όφειλα να του ετοιμάσω ένα αποχαιρετιστήριο κείμενο, εκτενή καταγραφή της πολυκύμαντης ζωής ενός πνευματικού ανθρώπου που είχε ζήσει όλες τις εκφάνσεις της Θεσσαλονίκης και των εκλεκτών προσώπων της, σε σκοτεινές αλλά και σε φωτεινές εποχές. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να ειδοποιήσω τον αρχισυντάκτη του site ότι υπήρχε έτοιμο αφιέρωμα στο αρχείο μας. Έλα όμως που μέσα Αυγούστου δεν ήταν κανείς στο γραφείο, το οποίο ήταν κλειστό για τις καλοκαιρινές διακοπές έτσι κι αλλιώς. Τι κρίμα… πώς θα γίνει τώρα; Άρχισαν να με καλούν. «Μπορείς να μας το ξαναστείλεις; Το έχεις έτοιμο;» Ναι, θα μπορούσα να το ξαναστείλω, αλλά όχι σε λιγότερο από τρεις ώρες, που θα βρισκόμουν σπίτι μου. Επιτάχυνα τη σκέψη μου. Έπρεπε να δημοσιευτεί άμεσα, ήταν ένα κείμενο που είχα επεξεργαστεί με ιδιαίτερη φροντίδα για μεγάλο διάστημα. Μα, φυσικά! Δεν μπορεί παρά να ήταν καταχωρισμένο στα απεσταλμένα του mail μου. Το βρήκα και διασχίζοντας τα βουνά της Αργολίδας το έστειλα. Η επαναπροώθηση είναι καταγραμμένη 11 Αυγούστου 5.47 μ.μ. Πριν ακόμη φτάσουμε στο τέρμα, είχε κάνει την εμφάνισή του στο lifo.gr. Τα συναισθήματά μου για τον θάνατο του ποιητή ανάμεικτα, το περιμέναμε καιρό. Ίσως και ανακούφιση. Βαθιά μέσα μου ήταν σαν πάντα να ήξερα ότι θα έπεφτε εποχή που θα βρισκόμουν επάνω. Την αμέσως επόμενη μέρα ταξίδευα για Θεσσαλονίκη. Στην κηδεία του, όσοι δεν νιώθαμε ιδιαίτερα προσβεβλημένοι από τα βιτριολικά σχόλια ενός βιβλίου που κυκλοφόρησε ερήμην του, ήμασταν εκεί…

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

μια κρίσιμη

ερώτηση

ΝΟΣΗΛΕΎΤΡΙΑ ΣΤΗΝ KΛΙΝΙΚΉ COVID ΛΟΙΜΏΞΕΩΝ Α’ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟΥ «ΣΩΤΗΡΊΑ»

ΕΛΈΝΗ ΠΑΓΏΝΗ

ολλά είναι τα περιστατικά που μου έμειναν στη μνήμη από το πρώτο κύμα της πανδημίας, θα σταθώ όμως σε κάτι το οποίο έγινε σχετικά πρόσφατα και που νομίζω ότι αντικατοπτρίζει πολλές περιπτώσεις διασωληνωμένων, γιατί αυτοί άνθρωποι που μπαίνουν σε ΜΕΘ έχουν διαύγεια. Συνέβη πριν από δυο-τρεις βδομάδες με ασθενή άνω των 60, τον οποίο ετοιμάζαμε για διασωλήνωση. Του εξηγούμε ότι πρέπει να μπει σε μεγαλύτερο μείγμα αέρα και ότι χρειάζεται μηχάνημα και γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να τον πάμε στην ειδική μονάδα και να τον υποβάλουμε σε αυτήν τη διαδικασία. Γυρίζει τότε και με ρωτάει: «Θα πεθάνω;». Το είπε όμως σαν να ρωτούσε το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου, σαν ένα τετελεσμένο γεγονός, του οποίου ήταν απλός παρατηρητής. Του λέω: «Κοιτάξτε, κάνουμε όλοι μας μεγάλη προσπάθεια ακριβώς για να μη συμβεί αυτό». Και μου απαντά: « Ένας στους τρεις που μπαίνει σε αυτήν τη μονάδα πεθαίνει».

πόσο σπουδαία

Ο άνθρωπος αυτός παραμένει στη ΜΕΘ τώρα που μιλάμε, πηγαίνει όμως, ευτυχώς, καλύτερα. Ναι, μου έμεινε εκείνο το «θα πεθάνω;», γιατί το είπε με μια επίγνωση, μια συνειδητοποίηση που εκείνη την ώρα –ακόμα το θυμάμαι– με συντάραξε. Γιατί πολλοί ασθενείς που έχουν βρεθεί στη θέση του σκέφτονται ή φοβούνται το χειρότερο, κανείς απ’ όσους θυμάμαι, όμως, δεν το έχει εκφράσει με τέτοια νηφαλιότητα. Προσπαθούμε, ξέρετε, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό να αποστασιοποιούμαστε συναισθηματικά από τους ασθενείς όσο μπορούμε. Πρέπει λιγάκι να μένεις απέξω. Όχι να λειτουργείς σαν ρομπότ, αλίμονο, να μην μπαίνεις όμως μέσα σε όλες τις ιστορίες και σε όλα τα προβλήματα, γιατί αυτό δεν σε βοηθάει να είσαι σωστός επαγγελματίας. Δεν μπορεί να γίνεσαι συναισθηματικά ράκος τη στιγμή που πρέπει να δράσεις γρήγορα και με καθαρό μυαλό. Επειδή όμως άνθρωποι είμαστε κι εμείς, δεν το καταφέρνουμε πάντα, κι αυτή ήταν μία από εκείνες τις στιγμές που δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τη συγκίνησή μου.

και σκληρή

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ

ΔΈΣΠΟΙΝΑ ΤΡΙΒΌΛΗ

είναι η ζωή

ρόνια πριν, όταν στριβόμουν μέσα μου για το αν θέλω ή όχι να κάνω παιδιά, ρώτησα τη γυναικολόγο μου την ώρα που με εξέταζε γιατί κάνουμε παιδιά. «Δεν ξέρω» μου απάντησε. «Πρόκειται για μια καθαρά μεταφυσική ερώτηση». Στις 16 Μαρτίου, όταν έγινε το πρώτο lockdown, τέλειωνε το πρώτο τρίμηνο μιας μάλλον περίπλοκης εγκυμοσύνης που θύμιζε ιατρική πράξη. Προσπαθούσα να μείνω έγκυος δυόμισι χρόνια, έχοντας κάνει άπειρες, συχνά επίπονες, εξετάσεις και επεμβάσεις. Παρά τη στήριξη από τους ανθρώπους που αγαπώ ήταν ίσως η μοναχικότερη περίοδος της ζωής μου. Όταν έμαθα πια πως είμαι έγκυος, φοβόμουν να χαρώ. Μέτραγα μόνο μέρες, εβδομάδες, εξετάσεις, χάπια και ενέσεις. Το lockdown με δυσκόλεψε: μου έλειπε η μητέρα μου, δεν μπορούσα να μοιραστώ τη χαρά μου και έκανα μόνη μου, και συχνά με καθυστέρηση, όλες τις ιατρικές εξετάσεις. Αρχικά μας είχαν πει ότι είναι κορίτσι. Εξαιτίας του lockdown, άργησα να πάω στο επόμενο τσεκάπ κι έτσι για έναν μήνα αποκαλούσαμε τον γιο μας «Λουκία» και, φυσικά, με το βαθιά φεμινιστικό, «πριγκίπισσά μου». Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν με άγγιζε τίποτε απ’ όλα αυτά. Είχα καταφέρει να μπω στον τέταρτο μήνα της εγκυμοσύνης. Τη στιγμή που οι γύρω μου βυθίζονταν σε μια δίνη βαρεμάρας και κατάθλιψης από την αναδουλειά, την κλεισούρα και την απομόνωση, τα δελτία ειδήσεων μέτραγαν κρούσματα και τα μέσα κατακλύζονταν από άρθρα με πνευματώδεις τίτλους («Είναι αυτή η συντέλεια του.... σύμπαντος;»), εγώ ένιωθα τρόμο και άγρια χαρά. Κάθε λεπτό, κάθε μέρα, κάθε βδομάδα, κάθε κλοτσιά ήταν ένας μικρός θρίαμβος. Πάντα αναρωτιόμουν ποιος πρωτοανέπτυξε τη θεωρία ότι η εγκυμοσύνη είναι η ωραιότερη περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας. Ακόμα θα ήθελα να μάθω ποιες είναι αυτές οι γυναίκες που περνούν υπέροχα στην εγκυμοσύνη τους. Η θεωρία μου είναι πως πρόκειται για εικοσιτριάχρονες σφριγηλές κληρονόμους κάποιας μυθικής περιουσίας. Όταν πια ήρθε η ώρα να γεννήσω ήταν τέλος Αυγούστου και είχα περάσει ένα καλοκαίρι ασθμαίνοντας, δουλεύοντας, περπατώντας τρίωρα «για

να κατέβει το μωρό» και νιώθοντας ότι κατουριέμαι περίπου 20 από τις 24 ώρες της ημέρας. Ήξερα πως θα γεννούσα με καισαρική. Το μωρό είχε κάτσει σαν Βούδας ψηλά στην κοιλιά μου, χωρίς καμία διάθεση να κατέβει προς τα κάτω, και είχα και διαβήτη εγκυμοσύνης, πράγμα που σήμαινε πως έπρεπε να γεννήσω άμεσα. Ο άντρας μου –λόγω του κορωνοϊού φοβηθήκαμε τον γάμο και υπογράψαμε στα γρήγορα ένα σύμφωνο συμβίωσης– ήταν ο μόνος που επιτρεπόταν να είναι κοντά μου στο μαιευτήριο, φυσικά μετά από αρνητικό τεστ. Δύο μέρες πριν γεννήσω έκανα για άλλη μια φορά τις εξετάσεις ρουτίνας στο υπόγειο του μαιευτηρίου, φορώντας μάσκα και έχοντας σχεδόν λουστεί με αντισηπτικό. Άκουσα για τελευταία φορά πριν από τη γέννα την καρδιά του μωρού. Τόσους μήνες πια είχα συνηθίσει τον ήχο. Oι καρδιές των εμβρύων δεν χτυπάνε όπως των ενηλίκων. Οι παλμοί είναι σχεδόν τριπλάσιοι. Εκείνη τη μέρα η καρδιά του μωρού ακουγόταν σχεδόν σαν αλόγου που κάλπαζε προς το μέρος μου. Δεν νομίζω πως μπορεί κανείς ποτέ να σε προετοιμάσει για τη γέννα. Μετά την επισκληρίδιο η ραχοκοκαλιά μουδιάζει. Ήμουν ξύπνια, αλλά δεν καταλάβαινα τίποτα από τη μέση και κάτω. Το δωμάτιο ήταν ημισκότεινο, εκτός από τους χειρουργικούς προβολείς που φώτιζαν την κοιλιά μου κι ένα φωτισμένο διάδρομο στο βάθος. Πίσω από το παραβάν έβλεπα ζαλισμένη τα σκυμμένα φωτισμένα κεφάλια των γιατρών που έμοιαζαν να τραβάνε το μέσα μου δεξιά αριστερά με μεγάλη πίεση, ενώ η μαία μού κρατούσε το χέρι. Μου θύμισαν τις τρεις μάγισσες στον Μάκβεθ την ώρα που ψέλνουν ξόρκια πάνω από ένα τσουκάλι και γέλασα μόνη μου. Μετά ένιωσα να τραντάζομαι δυνατά, κάποιος μου είπε «Τώρα! Κοίτα ψηλά δεξιά!» και τότε είδα τον γιο μου. Θα μπορούσα να γράψω πολλά, αλλά θα αρκεστώ σε αυτό: τη στιγμή που τον αντίκρισα πάνω από το μπλε παραβάν, ένα μικρό μπλαβιασμένο πλασματάκι καλυμμένο με υγρά να κλαίει με ένα πολύ ψιλό κλάμα σαν βατραχάκι, ένιωσα στο πετσί μου τι σημαίνει υπέρβαση, πόσο σπουδαία και σκληρή είναι η ζωή.

Αντώνης Ντόνεφ Χωρίς τίτλο, 2020 ακρυλικός μαρκαδόρος και μελάνι σε χαρτί επικολλημένο σε καμβά, 220x180 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

Ρωμαϊκή Αγορά

στη

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO, ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΏΝ)

ΜΑΤΟΎΛΑ ΚΟΥΣΤΈΝΗ

ια μάσκα, ένα μπουκαλάκι νερό, μια βεντάλια, ένα στιλό, αντισηπτικά, λίγες κουβέντες για τα έργα στο πρόγραμμα της βραδιάς. Ένα σακουλάκι με όλα τα απαραίτητα στα χέρια. Σε συναυλία με kit; Και όχι μόνο. Οι τσάντες και τα προσωπικά αντικείμενα τσουλούσαν στον μικρό διάδρομο και έμπαιναν στον μικρό σκοτεινό θάλαμο ανίχνευσης, τα σώματα περνούσαν από σκάνερ, τα ηλεκτρονικά εισιτήρια κλεισμένα στα κινητά. Αίσθηση τόσο παράξενη, σαν να οδηγείσαι σε ένα αρχαίο αεροδρόμιο... Ο ήλιος έδυε, σκορπίζοντας σέπια αποχρώσεις στα μάρμαρα της Ρωμαϊκής Αγοράς, τα αστέρια άναβαν σιγά-σιγά, τα βλέμματα του κοινού άστραφταν από τις συναντήσεις με οικεία πρόσωπα και την πρωτόγνωρη αίσθηση ελευθερίας μετά από εβδομάδες lockdown. Οι μουσικοί έπαιρναν θέση τηρώντας αποστάσεις, η σιωπή απλωνόταν, ο Λουκάς Καρυτινός, με τη γνώριμη βιρτουοζιτέ του, ανέβαινε στο πόντιουμ ντυμένος στα λευκά για να υποδεχτεί την κορυφαία μεσόφωνο Ανίτα Ρατσβελισβίλι, που με ένα μοναδικό ρεσιτάλ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εγκαινίαζε τον θεσμό του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Όλη η Ελλάδα, ένας Πολιτισμός» και τιμούσε το υγειονομικό προσωπικό της χώρας για την προσφορά του. Η καλύτερη μέτζο των ημερών μας (τουλάχιστον, σύμφωνα με τον Ρικάρντο Μούτι) είχε προβάρει τις άριες το προηγούμενο απόγευμα τραντάζοντας το Μοναστηράκι, αφήνοντας ενεούς τους ανυποψίαστους περαστικούς και ανεβάζοντας τις προσδοκίες των 350 ατόμων που είχαν εξασφαλίσει μια θέση στο ρεσιτάλ. Στην πρώτη σειρά η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, που το προηγούμενο βράδυ μάς έκανε παρέα στο κοντσέρτο του Λεωνίδα Καβάκου στην Επίδαυρο, και λίγο πιο δίπλα ο Σωτήρης Τσιόδρας, που δεν αποχωρίστηκε λεπτό

στον

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗΣ

τη μάσκα του. Οι εκατοντάδες τουρίστες που τριγυρνούσαν στα στενά της Πλάκας ήταν κρεμασμένοι από τα κάγκελα που περιβάλλουν τον αρχαιολογικό χώρο και περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι σε όλον τον κόσμο είχαν συντονιστεί με την καρδιά της Αθήνας για να ακούσουν τον παλμό που μετέδιδαν τα drones που πετούσαν πάνω από τη Ρωμαϊκή Αγορά. Σύμμαχοι όλοι στη δοκιμασία, συνεπιβάτες σε ένα μουσικό ταξίδι που ξεκινούσε στους πρόποδες της Ακρόπολης με την εισαγωγή από τη Μήδεια του Κερουμπίνι, συνεχιζόταν με το τραγούδι «του βέλου» της πριγκίπισσας του Έμπολι από το Ντον Κάρλο και τον «Πικρό πόθο, γλυκό βάσανο» (άρια της πριγκίπισσας της Μπουιγιόν, Αδριανή Λεκουβρέρ) και έκλεινε με την άρια που όλοι θα θέλαμε εκείνη τη στιγμή να μπορούμε να τραγουδήσουμε: «Η καρδιά μου ανοίγει ακούγοντας τη φωνή σου» από την όπερα Σαμψών και Δαλιδά του Καμίγ Σεν-Σανς. Σάββατο 18 Ιουλίου έγραφε το ημερολόγιο. Αυτό ήταν το βράδυ που η ψευδαίσθηση της κανονικότητας νίκησε. Εντάξει, δεν αγκαλιαστήκαμε, δεν γείραμε ο ένας πάνω στον άλλο λιγωμένοι από την άρια της Σαπφούς. Όμως πιστέψαμε πως η ανάκαμψη είναι δυνατή, νιώσαμε ξανά πως κανένα live streaming από την αφόρητη ασφάλεια του καναπέ δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη συναυλιακή έξαψη, ελπίσαμε πως τα χειρότερα είχαν περάσει και τίποτα δεν μπορούσε να επισκιάσει την παντοδυναμία του ελληνικού καλοκαιριού. Μέχρι τότε, για μήνες, παίζαμε κρυφτό με τον κορωνοϊό. Κι εκείνη τη ζεστή βραδιά που η φλογερή Ανίτα αποθέωσε στο φινάλε τα «συνθήματα» της Κάρμεν και μας έπεισε πως «Η αγάπη είναι ένα ανυπότακτο πουλί» με έναν μαγικό τρόπο, φτου και βγήκαμε!

στρατό

εν είναι εύκολο να βρεις αξιομνημόνευτες στιγμές σε μια χρονιά με lockdowns, απαγορεύσεις, αποστάσεις –σε ευρύτερη κλίμακα– και έντεκα μήνες στρατιωτικής θητείας – σε προσωπικό επίπεδο. Κάνοντας τον απολογισμό της χρονιάς με τρεις στενούς φίλους, με τους οποίους αποφασίσαμε να κόψουμε την αναβολή την ίδια περίοδο, συνειδητοποιήσαμε ότι το 2020 μοιάζει να πέρασε γρήγορα για όλους μας, ακριβώς επειδή δεν είχε σημεία αναφοράς. Γιατί ο στρατός, συνήθως, δεν είναι δυνατές συγκινήσεις και φιλίες αλλά χαμένες μέρες, νωθρότητα, μιζέρια, επανάληψη, παραλογισμός και υπομονή. Δηλαδή λέξεις που θα ταίριαζαν εύκολα και στις περιόδους του lockdown. Και αυτό δεν είναι το μοναδικό κοινό που έχουν αυτά τα δύο. Και στα δύο αναγκάζεσαι να παραμένεις, χωρίς τη θέλησή σου, και τα δύο είναι γεμάτα κανόνες και απαγορεύσεις που δεν συναντάς σε φυσιολογικές συνθήκες, και τα δύο σου μαθαίνουν να εκτιμάς ακόμα και τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής και δράσης. Αν, όμως, έπρεπε να ξεχωρίσω μια στιγμή, αυτή

θα ήταν η μέρα της απόλυσής μου από τον στρατό, στις 11 Νοεμβρίου. Όχι λόγω της συγκίνησης ή της αίσθησης ανακούφισης – τίποτε από αυτά. Άλλωστε, στα μαλακά ήμουν. Κυρίως, επειδή δεν ένιωσα αυτό που περίμενα και αυτό που έπρεπε –αυτήν τη δίψα και την όρεξη να τρέξεις και να προφτάσεις τον κόσμο από τον οποίο είχες μείνει πίσω όλους αυτούς τους μήνες της θητείας σου–, ούτε αυτή την ανάγκη να επιστρέψεις σε μια «κανονικότητα», γιατί συνειδητοποιείς ότι αυτό που ονομάζουμε «κανονικότητα» έχει διαταραχθεί πλήρως. Δεν ένιωσα, λοιπόν, πως μπροστά μου είναι ένα σωρό ευκαιρίες αλλά κάμποσοι μήνες αναγκαστικής εσωστρέφειας και εργασιακής αδράνειας, γιατί συνειδητοποιείς πως και το timing, κατά το οποίο και τυπικά βγαίνεις στην αγορά εργασίας, δεν είναι το καλύτερο δυνατό. Η 11η Νοεβρίου, λοιπόν, όχι για τη συγκίνησή της, μα για τη συνειδητοποίηση ότι τη φετινή χρονιά, της στρατιωτικής μας θητείας, δεν μείναμε πίσω από τον κόσμο, γιατί ο κόσμος είχε μείνει πίσω μαζί μας.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

η οθόνη βουλιάζει «μάθημα» στην καραντίνα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌΣ

ΚΩΣΤΉΣ ΠΑΠΑΪΩΆΝΝΟΥ

ίναι Απρίλιος, ηλιόλουστο πρωί στην καραντίνα. Μπροστά στην οθόνη «κάνω μάθημα» στη Γ’ Λυκείου (να βάζετε πολλά εισαγωγικά όταν ακούτε για ηλεκτρονικό μάθημα). Την ίδια στιγμή κοιτάζω στην άλλη άκρη του τραπεζιού τον μικρό μου γιο μπροστά στην ταμπλέτα του. Θα έπρεπε να είναι στο δωμάτιό του, να μη με ακούει, να μην ακούω τον δάσκαλό του, που παλεύει κι αυτός. Όμως δεν φτάνει η σύνδεση σε άλλο δωμάτιο του σπιτιού και είμαστε απέναντι, ο καθένας με τα ακουστικά του. Τον κοιτάζω κλεφτά, ώρα με την ώρα χύνεται στην καρέκλα, σαν μικρό ζελεδάκι που περισσεύει από παντού. Μετά την τρίτη ώρα κάθε τόσο γέρνει πάνω στο τραπέζι, κοιτάζει την ταμπλέτα από χαμηλά και σηκώνει το χέρι να μιλήσει χωρίς να φαίνεται στην οθόνη. Ξέρω, είναι πολύ καλύτερο αυτό το «μάθημα» από το τίποτα. Διατηρείται, έστω με αβαρίες και εκπτώσεις, κάποιο πλαίσιο, ένα εκπαιδευτικό περίγραμμα, μια «κανονικότητα». Όμως είναι υποκατάστατο, μια τεχνητή συνθήκη εκτός αντιληπτικού κάδρου. Μακρές σιωπές, συνδέσεις που πετάνε έξω μια τον έναν μια τον άλλον, «θαμπά» μικρόφωνα, διαφορά φάσης ανάμεσα στις φράσεις, ερωτήσεις που μετεωρίζονται στο κενό. Όλα αυτά δεν αποτελούν μεταβίβαση μορφωτικού αγαθού. Ειδικά στις μικρές ηλικίες, στα πρώτα χρόνια του δημοτικού, το κενό που ανοίγεται είναι τεράστιο, η απώλεια δυσαναπλήρωτη. Τα πρωτάκια και τα δευτεράκια έχασαν την πρώτη επαφή πέρυσι, χάνουν την πρώτη αφομοίωση φέτος. Μια στιγμή μοιάζει να έχει περάσει από τον Απρίλιο. Κλεισμένοι στο σπίτι, μετά στα σχολεία με μάσκα, μετά πίσω στην οθόνη. Στην αρχή δεν κρυβόταν η χαρά των πιτσιρικάδων για το δώρο των ξαφνικών διακοπών, η ζαβολιά που κρύβει το αναπάντεχο, η τομή στον χρόνο. Τώρα έχουν βαρύνει. Τα φιλαράκια λείπουν πολύ, ασήκωτη πια η καθημερινή υπερφόρτωση. Ας μετρήσει κάποιος τις ατέλειωτες ώρες του

εφήβου στον υπολογιστή, σχολείο το πρωί, φροντιστήριο και μελέτη το απόγευμα. Μια εξοντωτική έγκλειστη καθημερινότητα. Μένει κάτι από τις χιλιάδες στιγμές στη «σχολική» οθόνη; Πολύ αμφιβάλλω. Δεν τις ακυρώνω. Αλλά να ξέρουμε για τι μιλάμε: δεν είναι μάθημα. Το μάθημα είναι διαρκές παιχνίδι, αέναη συνωμοσία. Δεν είναι καθηγητικός μονόλογος, δεν είναι σπικάζ που συνοδεύει PowerPoint. Είναι κουβέντα, παιχνίδι ρόλων, υπονόμευση, διαθλάσεις του φωτός στην αίθουσα, οπτικές γωνίες, είναι σωστά και λάθη, πολλά λάθη, πείραγμα, χιούμορ, αυτοσαρκασμός, αμφισβήτηση, ματιές, γλώσσα του σώματος, ενίσχυση του παιδιού που κρύβεται σκυφτό, να το κάνεις να αναλάβει κάποιον ρόλο. Τώρα η εξατομίκευση της διδασκαλίας έχει χάσει τη μάχη. Τα πιο πολλά παιδιά δεν μιλάνε ή δεν ακούγονται. Πρόκειται εν τέλει για μια διακεκομμένη ακροβατική διαδικασία, ένα αγχωτικό κυνήγι να καλυφθούν βουβά κενά. Και δεν ξέρουν οι καθηγητές τους μισούς μαθητές φέτος, δεν πρόλαβαν να τους μάθουν. Θυμήθηκα εκείνη τη στιγμή του Απριλίου προχτές που διάβασα κάποιον που όψιμα ανακάλυψε τα αγαθά του αντικρατισμού –κρατικοδίαιτος μια ζωή ο ίδιος– και αρθρογραφεί με πάθος για την τεμπελιά των εκπαιδευτικών, αφού «αποδείχθηκε ότι η τηλεκπαίδευση λειτουργεί πιο άνετα από το αναμενόμενο». Θυμήθηκα πάλι εκείνη τη στιγμή του Απριλίου όταν ανακοινώθηκε ότι θα τηρηθούν, λέει, οι ισχύουσες διατάξεις για τη σχολική αξιολόγηση. Θα μπουν κανονικά βαθμοί. Όποιος έχει στοιχειώδη εικόνα της πραγματικότητας κλαίει από τα γέλια ή κλαίει κανονικά. Το υπουργείο συνιστά μια διαδικασία σαν συμπλήρωση Lotto. Ή, όπως θα προφήτευε κι ο γέροντας Παΐσιος, «τα σχολεία θα είναι κλειστά, αλλά για το υπουργείο θα είναι σαν ανοιχτά και θα μπαίνουν βαθμοί».

η χρονιά που ακούστηκαν

τα κινήματα

ΜΟΥΣΙΚΌΣ

MC YINKA (ΜΑΝΏΛΗΣ ΑΦΟΛΆΝΙΟ)

τον απόηχο του lockdown, 25 Μαΐου, βλέπω το βίντεο ενός Αφροαμερικανού να πεθαίνει σε κοινή θέα, μέρα μεσημέρι, κάτω από το γόνατο ενός αστυνομικού. Δεν ήταν κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Αμερική, και τα προηγούμενα χρόνια είχαμε αυθαιρεσίες αστυνομικών εναντίον Αφροαμερικανών, με θανάτους οι οποίοι δεν διώχθηκαν ποινικά. Όμως η εικόνα ενός ανθρώπου να ξεψυχά μπροστά στα μάτια μας με συγκλόνισε. Και όχι μόνο αυτό. Το κύμα αντιδράσεων που ξεσήκωσε σε ολόκληρο τον κόσμο, ένα ολόκληρο τσουνάμι σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ήταν κάτι επαναστατικό για μένα. Το γεγονός ότι έπεσαν εκατοντάδες αγάλματα, είτε αποικιοκρατών, είτε ανθρώπων που υπηρετούσαν τον Νότο της Αμερικής ή ήταν υπέρ της σκλαβιάς, στην Αμερική και στην Ευρώπη, και αναπτύχθηκε ένα κίνημα ενάντια στη βία και στον συστημικό ρατσισμό προς τους ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής, το Black Lives Matter, μου έδωσε ελπίδα για το μέλλον. Ήταν ένα γεγονός ορόσημο και ένα highlight της δύσκολης και σκοτεινής αυτής χρονιάς που λέγεται 2020. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, στις 30 Μαΐου έμαθα ότι θα γίνω πατέρας. Η σύλληψη του παιδιού έγινε την ημέρα που τελείωσε το lockdown και περιμένουμε να γεννηθεί σε έναν μήνα, οπότε αυτό θα είναι «το παιδί της καραντίνας». Μέσα σε όλη αυτήν τη μαυρίλα και την αβεβαιότητα, χάρηκα που είδα όλους τους εργαζόμενους του καλλιτεχνικού χώρου να έχουν μια διάθεση ενότητας, με το κίνημα Support Art Workers. Μπορεί να

ήταν μια γενικότητα, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει, έχει ταυτότητα πολιτική, έχει διεκδικήσει, και με τις πιέσεις που άσκησε δόθηκαν κάποια επιδόματα, τα οποία δεν θα χορηγούνταν. Είναι κι αυτό σημαντικό για τον κλάδο. Έγιναν κάποια πράγματα, αλλά καταλάβαμε και πόσο ανοργάνωτοι είμαστε σε πολλά θέματα. Μέσω του Support Art Workers κάποιοι οργανώθηκαν και βγήκαν στους δρόμους. Είδα σε μια συγκέντρωση έξω από τη Βουλή άτομα που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα έβλεπα στον δρόμο – αυτό είναι κάτι που με χαροποίησε, όπως και το γεγονός ότι υπήρχε διάθεση δράσης. Ο καθένας από το δικό του μετερίζι προσπάθησε να κάνει την παρουσία του αισθητή και να δείξει στην κυβέρνηση ότι είμαστε κι εμείς εδώ. Και όχι μόνο οι καλλιτέχνες αλλά και οι εργάτες στην τέχνη, που είναι πάρα πολλοί. Ηχολήπτες, φροντιστές, σκηνογράφοι, ταξιθέτες, εικονολήπτες κ.λπ. Αυτό ήταν κάτι που με έκανε να νιώσω ότι είμαι στους μουσικούς που μάχονται για τα δικαιώματά τους και θέλουν το καλύτερο για τον κλάδο τους. Τέλος, αυτό που θα κρατήσω από το lockdown είναι μια μοναδική εμπειρία που έζησα μια μέρα που είχα βγάλει τον σκύλο μου βόλτα. Ενώ περπατούσαμε από το Θησείο προς το Μοναστηράκι και στα αριστερά μου είχα την πλατεία Μοναστηρακίου, φώναζα και άκουγα την ηχώ μου στην Αθηνάς. Σαν να ήμουν σε κάποιο βουνό. Αυτό ήταν κάτι συγκλονιστικό, κάτι που δεν έχω ξαναζήσει στην Αθήνα. Είναι κάτι που μου έμεινε έντονα από το lockdown.

My Career Το πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού της ΝΝ Hellas και του Junior Achievement Greece συμβάλλει στη δημιουργία μιας γενιάς από επιτυχημένους επαγγελματίες.

σύ τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις;»: Πόσο απλή και πόσο καίρια είναι αυτή η ερώτηση; Αν σε κάτι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε είναι πως η απάντηση έχει σημασία για το μέλλον. Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη αξία η προσπάθεια να δημιουργήσουμε ανθρώπους που με απόλυτη συνείδηση και μεγάλη θέληση θα ακολουθήσουν ο καθένας τον δρόμο του στην αυριανή αγορά εργασίας, προσφέροντας το καλύτερο που μπορούν. Όμως τι είναι αυτό που επιλέγει η νέα γενιά και κυρίως πώς το επιλέγει; Αυτό το ερώτημα είναι ίσως και το σημείο-κλειδί για κοινωνίες όπου η επαγγελματική πορεία του καθενός είναι κομμάτι της προσωπικής του ευτυχίας. Η NN Hellas, σε συνεργασία με το Junior Achievement Greece, δημιούργησε το καινοτόμο πρόγραμμα σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού «My Career», επιχειρώντας να καλύψει το κενό μεταξύ της εκπαίδευσης και της επιλογής καριέρας. Ένα κενό που περιλαμβάνει ερωτήματα όχι μόνο σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς αλλά,

κυρίως, σχετικά με τις προσωπικές δεξιότητες, επιθυμίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή ταλέντα κάθε μαθητή. Στόχος του προγράμματος, που ξεκίνησε πιλοτικά τον Μάιο του 2019, είναι η παροχή ουσιαστικής βοήθειας ώστε οι μαθητές να αντιληφθούν τις προσωπικές τους δυνατότητες και να ενημερωθούν ουσιαστικά για τις νέες εξελίξεις στην αγορά και τις αληθινές ανάγκες σε επίπεδο εργασίας. Οι πληροφορίες που αφορούν όλες τις κατευθύνσεις και κυρίως τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών είναι εκείνες που μπορεί να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα των μαθητών, ώστε να πάρουν τις σωστές αποφάσεις για την καριέρα που θα ακολουθήσουν και τελικά να γίνουν επιτυχημένοι επαγγελματίες. Άλλωστε, ποιος επαγγελματίας είναι πιο ευτυχισμένος από εκείνον που ασχολείται με το αντικείμενο που έχει επιλέξει, που του ταιριάζει και που τελικά μπορεί να το κάνει με επιτυχία; Το πρόγραμμα «My Career» της ΝΝ Hellas και του JA Greece είναι σημαντικό ακριβώς επειδή συμβάλλει στην τόσο δύσκολη όσο και κρίσιμη απόφαση του «τι θα κάνεις όταν μεγαλώσεις;». Και το καταφέρνει αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες για να αναδείξει τέσσερις βασικές παραμέτρους: την αυτογνωσία και τον ελεύθερο χρόνο, τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, την παροχή πληροφόρησης για σπουδές και επαγγέλματα. Μέσα από ένα πρόγραμμα το οποίο είναι δυναμικό και συνεχώς προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα, οι μαθητές καλούνται να χρησιμοποιήσουν μια πλατφόρμα που περιλαμβάνει τεστ αυτογνωσίας και επαγγελματικών ενδιαφερόντων, πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με μια ευρεία γκάμα επαγγελμάτων, ενημερωτικά βίντεο εθελοντών εργαζομένων της NN Hellas

ως προς την επαγγελματική τους πορεία, καθώς και έρευνες σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Αν σε αυτή την ολοκληρωμένη εικόνα που διαμορφώνεται για την αγορά εργασίας προσθέσεις και την υποστήριξη των ανθρώπων του JA Greece, μπορείς να περιμένεις ότι η νέα γενιά έχει τη στήριξη και την πληροφόρηση που χρειάζεται για να επιλέξει συνειδητά το επάγγελμα που θα ακολουθήσει. Το πρόγραμμα «My Career» της ΝΝ και του Junior Achievement Greece έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα σε 328 σχολεία σε όλη την Ελλάδα, υποστηρίζοντας περίπου 1.696 μαθητές, ενώ στόχος είναι το 2021 να εφαρμοστεί σε επιπλέον 40 σχολεία και να προσεγγίσει επιπλέον 1.000 μαθητές. Άλλωστε, όταν μιλάμε για το μέλλον των νέων ανθρώπων, για την πορεία τους στην αγορά εργασίας και τη συνειδητή επιλογή του αντικειμένου με το οποίο θα ασχοληθούν, κάθε δράση, πρωτοβουλία και υποστήριξη είναι πολύτιμη. Το πρόγραμμα «My Career» αποδεικνύει έμπρακτα τις αξίες της NN «Νοιαζόμαστε, Είμαστε ξεκάθαροι, Δεσμευόμαστε».

Για περισσότερες πληροφορίες:

Χριστίνα Λαμπριανάκη, eLearning Specialist & Educational Program Manager e-mail επικοινωνίας: christina. lamprianaki@ jagreece.org

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

μια μέρα

(και μια αιωνιότητα) το 2020

ΔΗΜΉΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΌΠΟΥΛΟΣ,

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΣΎΓΧΡΟΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΉΣ ΙΣΤΟΡΊΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΉΣΟΥ, ΓΡΑΜΜΑΤΈΑΣ ΣΎΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ «ΝΈΑΣ ΕΣΤΊΑΣ»

ρέπει να ξύπνησα νωρίς τον Ιανουάριο του ’20. Παρότι ζαλισμένος ακόμη από το χανγκόβερ του 2019, αισθανόμουν πληρότητα και ικανοποίηση. Λίγο πριν είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο μου, ήμασταν οικογενειακώς καλά, όλες οι προοπτικές της ημέρας φάνταζαν ευοίωνες. Με προβλημάτιζαν οι ειδήσεις από τα κόλπα του «σουλτάνου» στον Έβρο, αλλά το είχαμε διαχειριστεί αποφασιστικά και ήταν ελπιδοφόρο. Κατά τις 11:00 –Φεβρουάριος πρέπει να ήταν– έφθασαν ακόμη καλύτερα νέα, είχε βγει και το νέο μυθιστόρημα της Μάριαλεν, το πήρα στα χέρια μου, ένιωθα υπερηφάνεια για όσα είχε καταφέρει. Θα το γιορτάζαμε στο ετήσιο ταξίδι στο Παρίσι, είχαμε βγάλει εισιτήρια, δεν θα επιτρέπαμε τίποτε να μας το ανατρέψει, ούτε κάτι περίεργες ειδήσεις για μια επιδημία γρίπης στην Κίνα – δηλαδή πολύ μακριά από εμάς. Στις 12:00 έκανε εγκαίνια και η πρώτη μου ραδιοφωνική εκπομπή στον @Amagi, ένιωθα άγχος, αλλά είχα καλεσμένους τόσο σημαντικούς, που ήξερα ότι όλοι θα περίμεναν να ακούσουν εκείνους και όχι εμένα. Πήγε αναπάντεχα καλά. Ακούγοντας ειδήσεις κατά την επιστροφή στο σπίτι, το μεσημεράκι (αρχές Μαρτίου, μάλλον), πήρα την πρώτη μεγάλη κρυάδα, όπως συμβαίνει πάντα με τους σύγχρονους αμέριμνους Δυτικούς. Η «γριπούλα» σάρωνε χιλιάδες ζωές στο γειτονικό Μπέργκαμο, η κατάσταση ήταν τραγική και αλλού στην Ευρώπη. Κάτι έπρεπε να γίνει, άμεσα μάλιστα. Πράγματι, μέχρι νωρίς το απόγευμα η χώρα είχε «κλείσει» ολοσχερώς. Απαγόρευση κυκλοφορίας, συνθήκες πολέμου στα νοσοκομεία και κάτι νεωτερισμοί περί τηλεργασίας – πρωτοφανή πράγματα. Αλλά και κάποιες αναζωογονητικές διαφυγές, όπως η αρθρογραφία μου στη LiFO και η ανακήρυξή μου σε πρωτοβάθμιο στο πανεπιστήμιο, που μόλις είχε επισημοποιηθεί. Ήταν κόποι πολλών ετών, αλλά τέτοια ώρα, τέτοια λόγια, όλα χάνονταν στον ορυμαγδό της στιγμής. Θα κρατούσε πολλές ώρες εκείνη η κρύα νύχτα, έτσι μου φάνηκε τουλάχιστον: Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο. Η θυσία ήταν μεγάλη, αλλά η έκπληξη ακόμη μεγαλύτερη. Ευλαβική τήρηση

μαγεία και

ΝΊΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΆΚΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΠΡΑΚΤΙΚΉΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΊΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΏΝ ΑΦΉΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΠΆΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ

των μέτρων απ’ όλους, τεράστια κρατική και ευρωπαϊκή κινητοποίηση πόρων, διοικητική αποτελεσματικότητα, ομοψυχία και κυρίως λίγοι θάνατοι. Πώς το είχαμε πετύχει αυτό, χθες δεν ήταν που τρώγαμε τις σάρκες μας; Η έξοδος από την καραντίνα ήταν, εξ αυτού, διονυσιακή, μάλλον παραπάνω απ’ ό,τι έπρεπε. Αρχίσαμε να παρτάρουμε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, και πού δεν πήγαμε, Καρδαμύλη, Νάξο, Πάρο, ρητορεύοντας διάφορες επικίνδυνες αφέλειες ότι «πρέπει να ξαναπάρουμε τη ζωή μας πίσω» και άλλα τέτοια. Μπούρδες. Είχαμε ξεχάσει προφανώς ότι τα δικά μας βάσανα, σε σύγκριση με των παλιότερων γενεών, ήταν αμελητέα. Ο γειτονικός δικτάτορας συνέχιζε, βέβαια, να αλωνίζει, αλλά οι κυβερνήτες έμεναν ψύχραιμοι και σώφρονες. Τέλος πάντων, το μεθύσι μάς βρήκε με πονοκέφαλο, τις πρώτες πρωινές ώρες, κάπου τον Σεπτέμβριο. Άνοιξα ανόρεχτα τηλεόραση: νέα κρούσματα από δω, νέα κρούσματα από κει, σε Ελλάδα και εξωτερικό. Αλλά και μεγάλη γκρίνια, ανυπακοή στα μέτρα, εξυπνακισμοί, μειωμένη ατομική ευθύνη, νέοι «αγανακτισμένοι» και συνωμοσιολόγοι, όχι στις μάσκες, όχι στην τηλεκπαίδευση, όχι σε όλα. Τοξικότητα. Δεν είχε ξημερώσει καλά. Μέχρι να ξαναμεσημεριάσει –Οκτώβριο με Νοέμβριο– είχε φανεί ξανά το πρόβλημα. Πάλι μέσα, άπειρες ώρες βαρετής τηλεργασίας, η Ήβη στο σχολείο με μάσκα, κυρίως πολλοί θάνατοι και τελικά νέο lockdown. Κατάθλιψη, που λίγο μόλις απαλυνόταν από την ήττα του πορτοκαλί τυχοδιώκτη στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Και ξαφνικά, ένα ακόμη μεγαλύτερο νέο, αργά εκείνο το απόγευμα: οι επιστήμονες, οι νέοι υπερήρωες της εποχής είχαν κάνει το θαύμα τους. Είχαν φτιάξει εμβόλιο μέσα σε μία μέρα μόλις – τόσο ήταν στην ουσία. Η ανθρώπινη φθαρτότητά μας αποδεικνυόταν και η μεγάλη μας δύναμη. Ξάπλωσα νωρίς το βράδυ του ανεόρταστου Δεκεμβρίου, συγκρατημένα αισιόδοξος, που έλεγε και ο Ανδρέας. Εκείνη η αιωνιότητα είχε κρατήσει μία μέρα. Μόνο που ακόμη δεν είχε τελειώσει. Τι θα μας ξημέρωνε αύριο, άραγε;

απομάγευση

ναζητώ ένα ποστ στον λογαριασμό μου στο Facebook. Το βρίσκω. Έχει ημερομηνία 21 Μαρτίου 2020. Αναγγέλλω το πρώτο διαδικτυακό μάθημά μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μετά την επιβολή του καθολικού lockdown. Το στοίχημα έπρεπε να κερδηθεί. Η εκπαιδευτική διαδικασία έπρεπε να συνεχιστεί. Η τεχνολογική προσαρμογή έπρεπε να γίνει άμεσα, εδώ και τώρα. Το πρώτο μάθημα ήταν «Η μεγάλη φόρμα» για τους τεταρτοετείς του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού. Βλέπω το screenshot από την πλατφόρμα του Skype for Business. «Η μεγάλη φόρμα, Τρίτη 24 Μαρτίου, 2020, ώρα 12-15». Έχω ξαναδιαβάσει την Πανούκλα (1947) του Αλμπέρ Καμί, το πιο σημαντικό ευρωπαϊκό μεταπολεμικό μυθιστόρημα. Βρίσκω μια φράση ενός ήρωα του μυθιστορήματος –του γιατρού– που την κάνω μότο σ’ αυτήν τη νέα περιπέτεια, που τον Μάρτιο του 2020 δεν ξέραμε ακόμη πώς θα εξελιχθεί. «La seule façon de lutter contre la peste, c’est l’honnêteté (…) Qu’est-ce que l’honnêteté, dit Rambert, d’un air sérieux. -Je ne sais pas ce qu’elle est en général. Mais dans mon cas, je sais qu’elle consiste à faire mon métier». (Ο μόνος τρόπος να παλέψουμε

ενάντια στην πανούκλα είναι η εντιμότητα (…) Τι είναι η εντιμότητα, λέει ο Ραμπέρ, με σοβαρό ύφος. -Δεν ξέρω τι είναι γενικά. Αλλά στην περίπτωσή μου είναι να κάνω το επάγγελμά μου). Αυτό έκανα. Αυτό κάναμε οι περισσότεροι στο ελληνικό πανεπιστήμιο, με εντιμότητα και αφοσίωση. Οι φοιτητές μετείχαν με ενθουσιασμό. Ήταν κάτι μαγικό, παρότι έλειπε η φυσική σχέση. Αλλά, σιγά-σιγά, η μαγεία έδινε τη θέση της στην απομάγευση. Τίποτε δεν ήταν ίδιο όπως πριν, όπως ήταν στη φυσική τάξη, όπου έβλεπες το βλέμμα, την απορία, τη χαρά, την αναρώτηση, τη βαρεμάρα, την ενέργεια. Κι ύστερα η συνειδητοποίηση ότι χάνεται οι κοινωνικός δεσμός, μεταξύ των φοιτητών αλλά και μεταξύ του καθηγητή και των μαθητών του, αυτή η τόσο παλιά και η τόσο θεμελιώδης σχέση στη διαδικασία της γνώσης. Δεν έχω καμία αυταπάτη ότι τα διαδικτυακά μαθήματα ήρθαν για να μείνουν, ακόμη και όταν η πανδημία θα είναι παρελθόν. Πιστεύω όμως ότι θα συνδυάζονται με τις φυσικές τάξεις, σε μια νέα υβριδική συνθήκη, όπου η φυσική ζωή θα ισορροπεί με τους ψηφιακούς εαυτούς μας.

Joy Labinjo Having the conversation, 2020 λάδι σε καμβά, 180x200 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder, Αθήνα, και Tiwani Contemporary, Λονδίνο

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

μικρός αποχαιρετισμός

στον πρώτο μου έρωτα

ΣΚΗΝΟΘΈΤΗΣ

ΓΙΆΝΝΗΣ ΜΌΣΧΟΣ

οέμβριος. Νωρίς το πρωί. Καφές, τσιγάρα, άνοιγμα υπολογιστή και χάζεμα στα νέα της ημέρας. Κι εκεί που διατρέχω τις ειδήσεις, μια φωτογραφία και μια λεζάντα: «Πέθανε». Δεν μπορεί, σκέφτομαι, αποκλείεται. Βάζω το όνομα στις αναζητήσεις (μόνο το όνομα, χωρίς τη λέξη «πέθανε», δεν θέλω ακόμα να το παραδεχτώ) και, να, κι άλλα άρθρα από διάφορα ειδησεογραφικά μέσα. Και δεν μπορώ πια παρά να το παραδεχτώ. Ο πρώτος μεγάλος έρωτάς μου πέθανε. Και αρχίζουν σκόρπιες αναμνήσεις από το παρελθόν να με βομβαρδίζουν: ένας δίσκος βινυλίου με μια αφιέρωση (ναι, ήταν ακόμα εκείνη η εποχή), μια φωτογραφία που μου έδωσε (κάπου είναι καταχωνιασμένη, ακόμα δεν έχω τολμήσει να την αναζητήσω), τα ταξίδια μου πηγαινέλα Θεσσαλονίκη - Αθήνα (ζούσα ακόμα στη Θεσσαλονίκη τότε), αγκαλιές, χάδια, φιλιά, τσακωμοί, ένας μεγάλος καβγάς, ο χωρισμός μας (έκανα μια γελοιωδώς «δραματική» έξοδο, ούτε σε σαπουνόπερα!)∙ όλα όσα συμβαίνουν στους έρωτες. Κάναμε χρόνια να ξαναβρεθούμε∙ ο πρώτος έρωτας, βλέπετε, μεγάλα δράματα, πολύς χρόνος να επουλωθούν τα τραύματα. Αλλά θα τηλεφωνούσε και θα τηλεφωνούσα τη μέρα της ονομαστικής μας εορτής ανελλιπώς, ακόμα και τα πρώτα χρόνια, που οι πληγές ήταν νωπές. Μετά από κάποια χρόνια αρχίσαμε να ξαναβρισκόμαστε, σποραδικά, άλλοτε πιο πυκνά, άλλοτε πιο αραιά. Αλλά κάθε χρόνο θα μιλούσαμε στο τηλέφωνο τη μέρα της Πρωτοχρονιάς και τη μέρα του Αϊ-Γιαννιού, μια σημαδούρα μέσα στον χρόνο ότι ακόμα νοιαζόμαστε. Και φέτος είχαμε μιλήσει,

εννοείται, στις γιορτές μας, είπαμε να βρεθούμε σύντομα, «ναι, ναι, θα σε πάρω», «πάρε με» κ.λπ. Μείναμε στις υποσχέσεις, έχοντας την απόλυτη βεβαιότητα ότι έχουμε όλο τον καιρό μπροστά μας. Δεν τον είχαμε. Το 2021 που πλησιάζει δεν θα υπάρξει, λοιπόν, κανένα τηλεφώνημα. Εξυπακούεται, βέβαια, ότι δεν έχω τολμήσει να σβήσω το όνομα από την τηλεφωνική μου ατζέντα, ούτε ξέρω πόσο καιρό θα μου πάρει. Για έναν άλλο, μεγάλο μου επίσης έρωτα, που πέθανε πριν από αρκετά χρόνια, μου πήρε κοντά τρία χρόνια να διαγράψω το τηλέφωνο, κι αυτό με πολλή προσπάθεια, επιστρατεύοντας όλη μου τη λογική. Άραγε πόσο καιρό θα μου πάρει αυτήν τη φορά; Η κηδεία έγινε σε κάποιο κοιμητήριο της Αθήνας, είπα μέσα μου: «Θα πάω οπωσδήποτε». Δεν πήγα όμως. Σκέφτηκα: «Καλύτερα να μην πας, είναι εποχή Covid, ελάχιστοι άνθρωποι επιτρέπονται στην κηδεία, άφησε τους πολύ κοντινούς να αποχαιρετήσουν, εσύ δεν ανήκεις πια σ’ αυτούς». Μάλλον είπα ψέματα στον εαυτό μου. Δεν θέλω να αποδεχτώ ότι πέθανε. Μάλλον γι’ αυτό δεν έχω πει τίποτα σε κανέναν φίλο μου για το συμβάν. Εγώ, που θα πάρω αμέσως να μοιραστώ με τους φίλους μου ό,τι σημαντικό μού συμβαίνει. Όχι και το πιο «γιορτινό» κείμενο που θα μπορούσατε να διαβάσετε, συγχωρήστε με, χρωστούσα αυτόν τον μικρό αποχαιρετισμό. Την Πρωτοχρονιά που μας έρχεται δεν θα μπορώ να κάνω το καθιερωμένο μου τηλέφωνο για χρόνια πολλά, όμως είμαι σίγουρος ότι θα θυμηθώ να πάρω. Και αυτή την Πρωτοχρονιά, και όλες τις επόμενες.

παραμονές lockdown στην Ισπανία

ΝΟΜΙΚΌΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

ΒΙΒΙΑΝ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

άθομαι νύχτα σε παραλία του Αλικάντε. Κόσμος ψαρεύει, παίζει ποδόσφαιρο, κολυμπά. Ακούγονται ισπανικά, αγγλικά, γερμανικά. Σκέφτομαι κι εγώ δεν ξέρω τι, ενώ ο Covid-19 ήδη θερίζει. Είναι τέλη Μαρτίου 2020. Οι μέρες μου αρχίζουν να ρέουν κατευθείαν μέσα απ’ το κεφάλι του Τόμας Μαν. Όπως στον Θάνατο στη Βενετία, όπου ο καλλιτέχνης αψηφά την αρρώστια και κυνηγά το ωραίο, έτσι κι εγώ χαζεύω αμέριμνη τις νύχτες στα μπαρ, κάνοντας πως δεν ακούω τα βηχαλάκια και τις συζητήσεις για τον νέο ιό. Μια μέρα ξυπνάω όπως τα μωρά, με μόνη έγνοια την τροφή μου. Τσεκάρω απ’ το παράθυρο τον μεσογειακό ήλιο. Μου ’ρχεται ειδοποίηση να τα μαζέψω και να φεύγω. Ο ιός! Λίγες ώρες μετά είμαι στο αεροδρόμιο της Μαδρίτης. Στριμώχνομαι στο αεροπλάνο ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν ξέρουν αν πρέπει να βάλουν μάσκα, τα κλάματα ή μια μπουκιά ξαναζεσταμένο κριθαράκι κοτόπουλο στο στόμα τους. Το αεροπλάνο πετάει στα ύψη. Είναι οι τελευταίες μέρες της ζωής χωρίς περιορισμούς, οι τελευταίες πιθανότητες μιας υπαίθριας ευτυχίας, όπου μπορείς να μυρίσεις τον αέρα και ν’ αγγίξεις το χώμα, να αγκαλιαστείς αυθόρμητα και να κυλιστείς στα γρασίδια, να χασομερήσεις σε πάρκα ή ξένα μέρη και να γελάσεις πετώντας σάλια στα μούτρα των άλλων. Φτάνοντας στην Αθήνα, παρατηρώ αλλαγμένη ατμόσφαιρα. Ο αέρας είναι δυσοίωνος. Η πανδημία έχει ρουφήξει κι ένα κομμάτι της καλοσύνης και της επιθυμίας των ανθρώπων να δείξουν κατανόηση και ενσυναίσθηση. Τέρμα η πειθαρχία σε μια ιδέα ευγενικής συναναστροφής με αγνώστους. Αντίο γαλήνη, καλωσήρθες τοξικότητα. Βλέπω ανθρώπους να ουρλιάζουν σε άλλους, εξίσου φοβισμένους ανθρώπους.

Εγκαταλείπεται κάθε ενδεχόμενο να μπούμε στη θέση του άλλου. Κάθε επιθετική διάθεση εκτονώνεται online. Επιστρέφοντας απ’ αυτό που τελικά ήταν το τελευταίο μου ταξίδι στο εξωτερικό, φρικάρω στην ιδέα της υποχρεωτικής παραμονής εντός συνόρων. Πάντοτε μου φαίνονταν φτωχοί και ανίδεοι όσοι επιθυμούσαν διακαώς να περιβάλλονται από ομοεθνείς τους. Θυμάμαι να σκέφτομαι: «τεχνολογία!» και «πάλι καλά». Η ζωή μου αρχίζει να μιμείται την καθημερινότητα των αρρώστων στο Μαγικό Βουνό, το αριστούργημα του Τόμας Μαν: είμαι αυτό που ζει μεταξύ κατάκλισης, θεραπευτικού μπάνιου, θερμομετρήσεων, σωματικής άσκησης και σποραδικών ειδήσεων απ’ τον κόσμο. Αρχίζει ο εγκλεισμός, ενώ έξω έχει αυτόν τον αμείλικτο ήλιο της Αθήνας που δεν συντονίζεται καθόλου με τις διαθέσεις μου. Όπως ο νέος στο Μαγικό Βουνό που κάνει ένα ταξίδι ενηλικίωσης στην κλινική και στις μεγάλες ιδέες τρωγοπίνοντας, μελετώντας και ακούγοντας διαλέξεις απ’ τους εκκεντρικούς συνομιλητές του, έτσι κι εγώ προσπαθώ να το δω (γιατί πρέπει κάπως να το δω όλο αυτό!) σαν ευκαιρία για άλλη μια ενηλικίωση: τρωγοπίνω επιμελώς, μελετώ και ακούω βαρυσήμαντα podcasts, χωρίς να έχω φτάσει-για την ώρα-στο σημείο να συνομιλώ μαζί τους. Την εντελώς περίεργη άνοιξη του 2020 βρίσκω παρηγοριά σε μια ιδέα: οι τρόφιμοι της κλινικής που ειδικεύεται στην πνευμονοπάθεια και στα λοιμώδη νοσήματα στο Μαγικό Βουνό της Ελβετίας περηφανεύονται πως το φλερτ με την αρρώστια εγκυμονεί διδάγματα που αποφεύγουν ή αγνοούν οι υγιείς. Μήπως είναι τώρα η ευκαιρία μας να μάθουμε κάτι πολύτιμο-κρυφό;

Πάνος Τσαγκάρης March 22, 2020, φύλλο χρυσού σε αρχειακή εκτύπωση, 150x90 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

η μάχη

με τον εαυτό μας

ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ ΤΟΥ FREE THINKING ZONE

ΑΡΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΛΗ

νήκω στη γενιά του ’70. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου τα πέρασα παρακολουθώντας τους γονείς μου να γεμίζουν ένα παλιό Wolseley με είδη πρώτης ανάγκης κάθε τόσο για να είμαστε έτοιμοι να κρυφτούμε στην περίπτωση που τα πράγματα με τη χούντα εξελίσσονταν άσχημα. Δεν ήξερα καν τι σημαίνει η λέξη «χούντα», αλλά από τις κουβέντες γύρω μου καταλάβαινα ότι μας βρήκε μεγάλο κακό. Έκτοτε δεν έχω ζοριστεί ιδιαίτερα για τίποτα. Μεγάλωσα σε μια δημοκρατία που μου πρόσφεραν έτοιμη οι αγώνες άλλων, δεν πέρασα πολέμους, δεν πέρασα εμφυλίους, δεν πέρασα εθνικές καταστροφές, δεν τούρκεψα, δεν πείνασα, δεν κλείστηκα σε γκέτο, δεν βασανίστηκα για κάτι ιδιαίτερα. Βέβαια, η έμφαση που έδιναν οι πρόγονοί μου και οι γονείς μου στη σημασία της προσφοράς στο κοινό καλό και στην κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή στη σημασία τού να μη βλέπεις ως περαστικός τα πράγματα, με απάθεια, με οδήγησε σε αυτά που έκανα και συνεχίζω να κάνω μέχρι σήμερα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί αυτό να συγκριθεί με τα δεινά που σήκωσαν στους ώμους τους οι προηγούμενες γενιές. Εμείς έχουμε την τύχη να αγωνιζόμαστε εκ του ασφαλούς, με πολλά κεκτημένα. Φυσικά και υπάρχουν πολλές ασχήμιες και αδικίες που πρέπει να αλλάξουν, αλλά τις πολεμάμε πάνω στο μαξιλαράκι των κεκτημένων που δημιούργησαν άλλοι για εμάς. Και αν ζοριζόμασταν και λίγο θα φτιάχναμε τα δικά μας Ματαρόα για οπουδήποτε θέλαμε στον κόσμο. Και ξαφνικά ο κόσμος μίκρυνε και δεν έχουμε πού αλλού καλύτερα να πάμε. Και ήρθαν οι πρώτοι θάνατοι. Δύο συγκεκριμένα στο στενό μου περιβάλλον. Από ποιον; Από τι; Ποιος μας παίζει αυτό το παιχνίδι; Είναι μια τεχνητή κρίση ή η φύση προσπαθεί να ισορροπήσει ξανά σε νέο σημείο; Ό,τι και να είναι, είναι εδώ. Μας συμβαίνει στ’ αλήθεια. Είμαστε οι πρωταγωνιστές και οι πρωταγωνίστριες στις δυστοπίες των αγαπημένων μας συγγραφέων, του Ζαμιάτιν, του Χάξλεϊ, πρόσφατα του Λάντσεστερ,

και πρέπει να βρούμε τρόπο να κλείσουμε αυτή την ιστορία με καλό τέλος. Πώς όμως; Το απλό είναι να σιωπήσουμε και να ακολουθούμε προσεκτικά τις οδηγίες που μας δίνουν. Διαβάσατε τι έγραψα μόλις; Στο Εμείς του Γιεβγένι Ζαμιάτιν, ένα βιβλίο που γράφτηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αυτή την οδηγία δίνει ο αστυνομικός της μυστικής αστυνομίας του One State στους απείθαρχους και μπερδεμένους «πολίτες». Πώς όμως, όταν όλα όσα ξέραμε έπαψαν να είναι δεδομένα; Ο τρόπος με τον οποίον δουλεύαμε, οι διεκδικήσεις μας, οι σχέσεις μας, οι αξίες πάνω στις οποίες χτίζαμε το προσωπικό μας οικοδόμημα. Το μαξιλαράκι μας άρχισε να ξεπουπουλιάζεται και δεν έχω τα κατάλληλα εφόδια για να αντιμετωπίσω τις ερωτήσεις του μικρού μου ανιψιού: «Γιατί δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω;», «γιατί δεν μπορούμε να ξαναρχίσουμε από την αρχή;», «γιατί πεθαίνουν ξαφνικά τόσοι άνθρωποι κάθε μέρα;», «αν βγω έξω από το σπίτι, θα πεθάνω κι εγώ;». Η εξίσωση έχει περισσότερους άγνωστους x και πρέπει να τη λύσουμε, διαβάζοντας ξανά τα γνωστά μας στοιχεία, τα χειροπιαστά, αυτά που δίνουν τώρα νόημα στον πάντα λίγο χρόνο μας. Με τη διαφορά ότι αυτή είναι μια μοναχική μάχη. Η μάχη που δίνουμε για πρώτη φορά είναι απέναντι σε έναν και μόνο εχθρό. Τον εαυτό μας. Γιατί αν δεν αλλάξουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι, δεν μπορεί να υπάρξει συλλογική διαφορά. Δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε το κρύο ή τις σφαίρες σε κάποιο χαράκωμα, αλλά ο πόλεμος με την κακή μας φύση, την αδιάφορη, τη φθονερή, τη φθηνή και τη συμβιβασμένη, αυτήν που δικαιολογεί τα αδικαιολόγητα, χρειάζεται την ίδια υπερβατικότητα και ψυχή βαθιά. Εν τέλει, «είμαστε όλοι επιζώντες με αναστολή»* και πώς θα ζήσεις την κάθε ώρα μετράει. *Ζακ Ντεριντά «Μαθαίνοντας να ζεις εν τέλει» (εκδόσεις Άγρα)

εστιατόρια

όταν έκλεισαν τα

ΣΕΦ, ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΤΟΥ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟΥ OVIO

ΠΑΝΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

τις 13 Μαρτίου, με το που ανακοινώθηκε το λουκέτο στην εστίαση, κανείς μας δεν γνώριζε τι ερχόταν, πώς ή πότε θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε πάλι, και κανείς δεν φανταζόταν τι πραγματικά σήμαινε να βλέπει ξαφνικά το εστιατόριό του άδειο από κόσμο και σκοτεινό. Έπειτα από πολύ δύσκολους καιρούς –ίσως και χρόνια– είχαμε όλοι την αίσθηση ότι φέτος η κατάσταση κάπως θα καλυτέρευε, βγαίνοντας από τη βαθιά οικονομική κρίση. Λένε ότι ενός κακού μύρια έπονται, αλλά συνάμα λένε και ότι ουδέν κακόν αμιγές καλού. Τελικά, μήνες μετά τη 13η Μαρτίου και οι δύο λαϊκές εκφράσεις ταιριάζουν κάπως σε ό,τι αφήνει πίσω του το 2020. Κάπως έτσι έχει λειτουργήσει και σε προσωπικό επίπεδο όλη αυτή η κατάσταση. Η εστίαση είναι μια πολύπλοκη υπηρεσία. Οι δυσκολίες μιας επιχείρησης που θα ξεπεραστούν και θα οδηγήσουν στην επιβίωση αρχικά, και μετά στο κέρδος, δεν ήταν ποτέ μια εύκολη υπόθεση. Πόσο μάλλον σε μια περίοδο με πολλές και δύσκολες προεκτάσεις και σίγουρα πρωτόγνωρες για πολλούς επιχειρηματίες αλλά και συναδέλφους που ζουν από την εστίαση. Και μην ξεχνάμε και τον τουρισμό. Είναι ξεκάθαρη πια η ανάγκη για το crisis management, μια έννοια που ως τώρα ήταν φιλοσοφική και πλέον είναι πρακτική, άμεση και επιτακτική. Είναι αναγκαία μπρος σε μια επικίνδυνη συνθήκη όπως ο Covid, μια πανδημία που μας άλλαξε, που έπιασε εξαπίνης τους πάντες και τα πάντα, παγκόσμια, πανελλαδικά, αλλά και προσωπικά όλους ανεξαιρέτως. Άλλαξε τη ζωή, την καθημερινότητα, τις επαφές με τις οικογένειές μας και όχι μόνο. Την οικονομία και τη δουλειά μας. Η σοβαρότητα της κατάστασης άλλαζε μέρα με τη μέρα δυστυχώς προσθετικά, ο φόβος και η ανασφάλεια που ήρθαν από αυτήν θα μείνουν για πάντα στη μνήμη μας, καθώς και οι συνέπειες αυτών, σε όλα τα επίπεδα. Ίσως η εικόνα της ζημιάς να είναι λίγο μεγαλύτερη από αυτήν που ήδη φαίνεται αχνά μπροστά μας και θα αφήσει κατάλοιπα πίσω της για αρκετό καιρό. Η εστίαση, η συνεύρεση, η διασκέδαση, η παρέα: πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα μέχρι τώρα στην καθημερινότητά μας άλλαξαν. Δεν μιλάω ως σεφ ή ως επιχειρηματίας. Μιλάω ως άνθρωπος που βίωσε και βιώνει μια καθημερινότητα όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα. Είναι σκληρό όλο αυτό, η αβεβαιότητα και ο φόβος της εξέλιξης στο άγνωστο. Οι χρόνοι αντίδρασης ελάχιστοι, όπως και οι επιλογές μας μπροστά στον αόρατο εχθρό με το όνομα Covid. Τι κάνεις, λοιπόν; Κάθεσαι με σταυρωμένα χέρια μπροστά σε μια τηλεόραση, περιμένοντας την ανακοίνωση για τον αριθμό

των θυμάτων; Σίγουρα είναι μια επιλογή, όμως υπάρχουν κι άλλες – πάντα υπάρχουν κι άλλες. Τι επιλέγεις, λοιπόν; Να επιβιώσεις, να ελιχθείς και να κάνεις το καλύτερο για σένα, την οικογένειά σου, τους φίλους σου, τους συνεργάτες σου και τη δουλειά σου. Αυτή είναι η άλλη επιλογή. Αρχικά είπα ότι ουδέν κακόν αμιγές καλού και το εννοώ. Προσέξαμε, ακολουθήσαμε τις οδηγίες που μας έδωσαν για να προστατευτούμε, να προστατέψουμε τον εαυτό μας και τους άλλους από εμάς, να ενημερωθούμε για τις οδηγίες και να τις εφαρμόσουμε άμεσα στην επιχείρησή μας – επί της ουσίας και όχι για το θεαθήναι. Μιλώντας για εστίαση, αλλάξαμε και προσαρμόσαμε το μενού και τη φιλοσοφία των μαγαζιών μας για να εξυπηρετήσουμε τους πελάτες μας, που πλέον δεν μπορούν να έρχονται στα μαγαζιά μας, με λύσεις όπως το take-away και το delivery (κάτι που ίσως δεν θα δεχόμουν ποτέ για το OVIO, και όμως, ζυγίζοντας τα πράγματα, ήταν μονόδρομος η βιωσιμότητα της επιχείρησης και η συνέχεια της συνεργασίας μας με τα παιδιά και το προσωπικό). Να μείνουν όλοι εκεί, να μη χάσει κανείς τη δουλειά του και να μπορέσουμε να κρατηθούμε μέχρι να περάσει η μπόρα... και θα περάσει. Τι μάθαμε από αυτό, τι μας έμεινε ως γνώση και εμπειρία και ίσως μας άλλαξε και τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε στην καθημερινότητά μας; Κατ’ εμέ, υπάρχουν οφέλη. Επαναπροσδιορίσαμε τη ζωή μας, αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα δεν είναι δεδομένα, είναι «δώρα» που μας δίνονται κι εμείς πρέπει να αρπάζουμε κάθε στιγμή την «ελευθερία» στην κανονικότητά μας, στον τρόπο ζωής που είχαμε και έπρεπε να αλλάξουμε. Μάθαμε να εκτιμούμε τα απλά, καθημερινά πράγματα. Όπως την ανάγκη να βλέπουμε τους αγαπημένους μας, να πίνουμε ποτά με τους κολλητούς μας, να ταξιδεύουμε, να αγγίζουμε τους ανθρώπους με σφιχτές χειραψίες και να αγκαλιαζόμαστε χωρίς δεύτερες σκέψεις. Όλα αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα, όλα αυτά που μας έλειψαν πραγματικά... είδαμε την αξία τους, νιώσαμε την ανάγκη να τα έχουμε γιατί μας έλειψαν. Και μας έλειψαν πολύ. Είναι συναισθήματα που δεν ξεχνιούνται, ούτε μπορούμε να παραβλέψουμε, είναι η ζωή μας, είναι αυτά που μας κάνουν χαρούμενους κι ευτυχισμένους. Αυτό είναι, πιστεύω, το κέρδος μας από αυτή την άβολη και άσχημη κατάσταση. Κι αυτό θα πρέπει αυτή η γενιά να θυμάται και να μεταλαμπαδεύει ως εμπειρία στις επόμενες. Οι επόμενες μέρες θα είναι φωτεινότερες!

Ράνια Μπέλλου My Personal Hourglass no.33, 2019 μολύβι σε χρωματιστό ημιδιαφανές χαρτί, 41x29 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

ένα καλοκαιρινό

απόγευμα

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ν έπρεπε να διαλέξω ως ανάμνηση αυτής της χρονιάς μια σκηνή από τη δική μου ζωή, θα διάλεγα ένα απόγευμα που σε κάποια στιγμή του έκλεισα τα μάτια και ένιωσα τον ήλιο, τη θάλασσα, τη χαρά του αιώνιου καλοκαιριού, το ίδιο μου το σώμα. Ένα απόγευμα του περασμένου Αυγούστου στο νησί, εκεί όπου κανονικά δεν θα έπρεπε να ήμασταν, αν είχαμε πάρει πολύ σοβαρά την πανδημία, πήραμε όμως την ευκαιρία που μας δόθηκε από τη χαλάρωση των μέτρων, πήραμε και το ρίσκο και μπήκαμε από το παράθυρο στον μαγικό χρόνο των, σύντομων έστω, θερινών διακοπών. Μουδιασμένοι και σε κατάσταση ήπιου μετατραυματικού σοκ από τη διαρκώς απειλητική επικαιρότητα και από τις πρωτόγνωρες συνθήκες του lockdown, βρήκαμε ιδανικό καταφύγιο σε ένα σύστημα προσωρινής λήθης και λυτρωτικών ψευδαισθήσεων και αφεθήκαμε στις καλοκαιρινές χαρές ενός οικείου μικρόκοσμου που έμοιαζε φέτος συγχρόνως με αποικία λεπρών (ασυμπτωματικών) και με exclusive θέρετρο. Αντίθετα με άλλους δημοφιλείς προορισμούς που έμπαιναν σε καθεστώς έκτακτου lockdown ο ένας μετά τον άλλον, εκεί δεν υπήρχε περιορισμός ωραρίου και η νύχτα γέμιζε ως το πρωί με κόσμο που, αν δεν έβλεπε τις μάσκες στα πρόσωπα των σερβιτόρων, μπορεί και να λησμονούσε τελείως τις επείγουσες υγειονομικές συνθήκες. Η μόνη υποχρέωση ήταν η μάσκα στο μίνι μάρκετ ή στο λεωφορείο. Αυτό ήταν όλο. Η κοινωνική απόσταση ήταν ένα μέτρο λογικό μεν, πρακτικώς όμως ανεφάρμοστο σε τέτοιο περιβάλλον. Ένα βράδυ είδα μια γνωστή να περιεργάζεται με ύφος έντονης σύγχυσης το εσωτερικό της τσάντας της. Μετά από λίγο, μας εξομολογήθηκε ότι, αναζητώντας το κινητό της, είδε μέσα ένα αδιευκρίνιστης προέλευσης μαύρο αξεσουάρ και προς στιγμήν νόμισε ότι ήταν εσώρουχο. «Ωχ, Θεέ μου, τι έκανα πάλι χθες το βράδυ» μας είπε ότι σκέφτηκε έντρομη. Τελικά, ήταν μόνο η μάσκα. Δεν επρόκειτο ακριβώς για άγνοια κινδύνου –στατιστικά, άλλωστε, μόνο οι (πιο) ηλικιωμένοι, που κινδυνεύουν περισσότερο, μπορούν να

επιδείξουν τέτοια γενναιότητα– ούτε για συνειδητή επιπολαιότητα. Κάθε τόσο μάλιστα η ανησυχία και η ενοχή («μα τι παριστάνουμε εδώ πέρα, τους άτρωτους;») έβρισκαν τρόπο να τρυπώσουν μέσα στη φούσκα μας, μαζί με τη νηφάλια συνειδητοποίηση ότι όλο αυτό δεν ήταν παρά ένα διάλειμμα, μια άδεια φυλακισμένου που σύντομα θα επέστρεφε για να συνεχίσει να εκτίει την ποινή του, καθώς αναγκαστικά θα έκλειναν όλα και πάλι εν όψει του «δεύτερου κύματος». Ήταν μια στιγμιαία παραφροσύνη διαρκείας («Μια ζωή την έχουμε», όπως έλεγε κι ο Χορν στην ομώνυμη ταινία, «αυτό το τραγουδάκι με έφαγε»), μια επίδειξη ανέμελης μοιρολατρίας, μια άρνηση των ζοφερών προοπτικών της «επόμενης μέρας» (δεν γαμιέται, αυτές οι μέρες είναι τελικά ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε σ’ αυτήν τη ζωή, ας μην έχω λεφτά αύριο, αφού κατάφερα να είμαι εδώ τώρα, χαλάλι όλα). Ήταν αυτό που λέμε αξέχαστες διακοπές και ίσως οι πρώτες που ένιωσα πραγματικά ότι «γέμισα μπαταρίες» και η φόρτιση κράτησε για καιρό, παρότι τώρα, μερικούς μήνες μετά, μοιάζει με μακρινή ανάμνηση, σαν από άλλη ζωή ή σαν από έργο μυθοπλασίας. Για κάποιους, μάλιστα, ίσως αυτές ήταν οι τελευταίες τους διακοπές, για καιρό. Όχι, φυσικά, επειδή θα έχουν στο μεταξύ υποκύψει στον ιό αλλά επειδή του χρόνου το καλοκαίρι δεν θα έχουν και επίσημα ούτε ένα φράγκο στην άκρη, πόσο μάλλον το χιλιάρικο που μίνιμουμ απαιτείται για στοιχειώδεις διακοπές.

τόσοι θάνατοι

μέσα στη ζωή

ΨΥΧΊΑΤΡΟΣ - ΑΝΑΛΎΤΡΙΑ

ΧΛΌΗ ΚΟΛΎΡΗ

και τόσες ζωές μέσα στον θάνατο

μουν, βλέπετε, η μόνη γιατρός της παρέας κι έπρεπε να εξηγώ στις παλιές μου συμμαθήτριες τους όρους «πανδημία», «φορτίο», «μετάδοση», «αυτοάνοσο». Αντίθετα, έπαιζαν στα δάχτυλα έννοιες όπως «μοναξιά», «απομόνωση», χήρες και ζωντοχήρες με παιδιά ξενιτεμένα στα πέρατα του κόσμου. Αυτή η χαλαρή και άτυπη ομάδα είχε σχηματιστεί γύρω από την παλιά μας καθηγήτρια των Γαλλικών, τη μαντάμ Ιρέν. Μας ένωσε μαθαίνοντάς μας τους «καταραμένους» και απαγορευμένους Γάλλους ποιητές σε ένα συντηρητικό μεγαλοαστικό σχολείο της Αθήνας, πίσω από τις πλάτες του συλλόγου καθηγητών – είμαστε ίσως τα μόνα δεκαοκτάχρονα που αποφοίτησαν, σε εποχή μεγάλης καταστολής βέβαια, γνωρίζοντας την ποίηση του Φρανσουά Βιγιόν και τα αμφίθυμα ως προς το φύλο κείμενα της Ντε Μποβουάρ ή του Προυστ ή και τα εμφανώς queer τραγούδια της Μπαρμπαρά. Μετά το σχολείο μαζευόμασταν στο σπίτι της για τσάι και τις μικρές μαντλέν που έφτιαχνε μόνη της – ήταν, βλέπετε, τα μπισκότα που έδινε η γιαγιά του στον Προυστ στον 1ο τόμο του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Το σπίτι ήταν στον Λυκαβηττό, ένα δυάρι στον ακάλυπτο του υπογείου: τίποτε δεν εμπόδιζε τη θέα σε όλη την Αθήνα, ως τη θάλασσα. Δεν ξέρω τι μας κράτησε ενωμένες, αλλά τα τελευταία χρόνια πριν από το γηροκομείο, πότε η μία, πότε η άλλη, τη φροντίζαμε και η χαρά της ήταν να μας χαρίζει βιβλία, κατάλοιπα της πατρικής κληρονομιάς. Όταν δυσκόλεψαν τα πράγματα, φροντίσαμε να μπει εκεί, μια και κανείς συγγενής δεν της είχε απομείνει. Είπαν ότι ήταν ένας νοσοκόμος που της κόλλησε τον ιό μετά από ένα ξεσάλωμα σε γλέντι γαμήλιο στην Ελασσόνα. Ο θεός της γαλλικής ποίησης τής χάρισε ένα σχετικά γρήγορο τέλος, μια και ήταν πολλαπλώς σε ομάδα υψηλού κινδύνου: η ηλικία, τα γλυκά, η πίεση. Την ημέρα της εκφοράς τα πράγματα είχαν βαρύνει πολύ

στην Αθήνα, όλοι πια μιλούσαν για μάσκες, αποστάσεις και σταγονίδια, καθώς την αποχαιρετούσαμε στο Πρώτο Νεκροταφείο – είχε, βλέπετε, οικογενειακό τάφο, τελευταία κατιούσα της παλιάς και ξεπεσμένης οικογένειάς της από την Τεργέστη. Γύρισα σπίτι με τόσο ανακατεμένα αισθήματα – τι ήταν αυτή η αίσθηση του επείγοντος πίσω από τη θλίψη και τις αναμνήσεις; Η ανιψιά μου είχε υψηλές διασυνδέσεις και μου το είχε δηλώσει μερικές μέρες πριν: «Αν θέλεις να πας στο Πήλιο, φύγε αμέσως, θα κλείσουν όλα, ακόμα και η μετακίνηση από νομό σε νομό. Ήταν Δευτέρα πριν από το πρώτο lockdown και το ξέραμε και οι δύο ότι δεν επρόκειτο να πάω να ζήσω εκεί, όπως ισχυριζόμουν συνεχώς, μπλοκαρισμένη σε ανειλημμένες υποχρεώσεις και σε καθεστώτα συνήθειας και επανάληψης. Αυτά που ήθελα να γράψω, να σκεφτώ, να επινοήσω, ο τρόπος που ήθελα να αναπνέω, όλες οι δυνατότητες, καθετί εικονικό να παραμερίζεται προς χάριν των τετελεσμένων και προδιαγεγραμμένων. Τόσοι θάνατοι μέσα στη ζωή και τόσες ζωές μέσα στον θάνατο, γιατί όταν η ζωή εκφυλίζεται σε μια ψευτοζωή επανάληψης του ίδιου, μόνο η γνώση του βέβαιου θανάτου σε κάνει να ξαναρχίζεις κάθε φορά να ζεις μόνο για το τώρα. Ανάμεσα σε ένα ξόδι και μια καραντίνα μάζεψα όπως-όπως δίσκους και βιβλία, κείμενα ημιτελή, προσχέδια για μελέτες, μεταφράσεις – ανάμεσά τους και ο Βιγιόν της εκλιπούσης, παμπάλαια έκδοση των Éditions Seuil. Ακόμη ρούχα ζεστά, είχε παλιόκαιρο στο Πήλιο μήνα Μάρτη, την επομένη άρχιζε η καραντίνα, που με κρατάει αποκλεισμένη εδώ μέχρι σήμερα Πήλιο, 16 Δεκεμβρίου 2020

Γιάννης Βαρελάς The Maroons, 2020 λάδι, ακρυλικό, παστέλ και γκέσο σε καμβά, 280x250 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

22 Μαρτίου

στον ηλεκτρικό

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ (LIFO)

ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

αραμονή του πρώτου lockdown, 22 Μαρτίου, πρέπει να κατέβω κέντρο με τον Hλεκτρικό. Αν και ψύχραιμος στα δύσκολα –στα εύκολα τα θαλασσώνω–, η ψυχολογία μου δεν είναι η καλύτερη. Οι ειδήσεις και οι εικόνες, ειδικά από τη γειτονική Ιταλία, είναι τρομακτικές, οποιοσδήποτε ολόγυρα φαντάζει δυνάμει ασθενής ή φορέας του επίφοβου ιού, κάθε επιφάνεια εκεί έξω πιθανή εστία μόλυνσης, χώρια οι καθόλου ευοίωνες «παρενέργειες» στο οικονομικό και κοινωνικό τοπίο. Οι γνώσεις μας για την πανδημία είναι ακόμα πολύ περιορισμένες και ο φόβος, ο χειρότερος σύμβουλος σαν αφεθεί ανεξέλεγκτος, είναι που σπεύδει να φυλάξει τα έρμα. Η ανάμνηση μιας σοβαρής γρίπης δύο χρόνια πριν, συν ότι βρίσκομαι σχετικά κοντά στις ηλικίες «υψηλού κινδύνου», με κάνουν ακόμα πιο επιφυλακτικό. Πριν μπω στο βαγόνι, πετυχαίνω μια φίλη, κάνουμε να αγκαλιαστούμε, τα χέρια μένουν μετέωρα. Ο συρμός μυρίζει ολόκληρος φρεσκοπερασμένο αντισηπτικό, σαν να βρίσκεσαι σε ασθενοφόρο ή φορητό νοσοκομείο. Οι λίγοι την ώρα εκείνη συνεπιβάτες στο βαγόνι, κάποιας ηλικίας οι περισσότεροι, μερικοί με μάσκες, άλλοι χωρίς (δεν ήταν ακόμα υποχρεωτικές στα ΜΜΜ, δεν είχαν καν ακόμα ομοφωνήσει οι ειδικοί στο πόσο προστατεύουν), μοιάζουν κι εκείνοι μουδιασμένοι, κάτι φανερό στα βλέμματα και στον τρόπο που καθένας ζαρώνει στη γωνιά του. Στα Άνω Πατήσια μπαίνει ένας ταλαίπωρος κουρελής άστεγος επαίτης κι αρχίζει τα δικά του. Χωρίς μάσκα, εννοείται, μάλλον και χωρίς αντίληψη της νέας πραγματικότητας. Είμαι από τους πρώτους που πλησιάζει και η ενστικτώδης αντίδρασή μου, αντί για μια βοήθεια ή έστω έναν λόγο, ένα νεύμα παρηγορητικό, είναι να γυρίσω αυτόματα αλλού, κάνοντας φανερή την αποστροφή μου. Ο επαίτης κοντοστέκεται για λίγο, με κοιτά –εγώ αποφεύγω ακόμα και το στοιχειώδες

eye contact που συνιστάται σε τέτοιες περιστάσεις ώστε ο άλλος να νιώσει ότι είναι ορατός, ότι υπάρχει– και συνεχίζει. Στην παρακάτω στάση κατεβαίνει. Ανακούφιση – ο «κίνδυνος» πέρασε. Για να ακολουθήσουν, σχεδόν αμέσως, οι ερινύες. Ώστε, λοιπόν, αυτή ήταν η καλύτερη δυνατή αντίδραση ενός υποτίθεται σκεπτόμενου, καλλιεργημένου, κοινωνικά ευαίσθητου, αλληλέγγυου και άλλα τέτοια ωραία τύπου απέναντι σε κάποιον που υποφέρει; Ο οποίος τύπος έχει επιπλέον ασχοληθεί και γράψει επανειλημμένα για ευάλωτους ανθρώπους, ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, για ευπαθείς πληθυσμούς, για πρόσφυγες, άπορους, άστεγους, τζάνκια και λοιπούς απόκληρους. Κι αν τέτοιοι άνθρωποι απανθρωποποιούνται τόσο εύκολα, τι να αξιώσεις από τους υπόλοιπους; Κι όμως, αυτό είναι το στοίχημα της ανθρωπιάς, του νοιαξίματος, της συναίσθησης, της ενσυναίσθησης. Να μπορούν να βλασταίνουν και να πετάνε κλαριά στο πιο άγονο, στο πιο ξερό, στο πιο αφιλόξενο έδαφος, εμποδίζοντας το αγρίμι εντός μας να αδράξει τα ηνία της συνείδησης στο όνομα της αυτοσυντήρησης. Αν έχει κάποιο ηθικό πλεονέκτημα το είδος μας, είναι αυτό που δοκιμάζεται περισσότερο σε οριακές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπως πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, λοιμοί και λιμοί. Όταν καθένας χρέος έχει να οχυρώνεται απέναντι όχι στον άλλον αλλά στην αναδυόμενη βαρβαρότητα. Σε μια τέτοια δοκιμασία, έστω μικρή, λοιπόν, ζυγίστηκα τη μέρα εκείνη και βρέθηκα ελλιποβαρής. Θέλω δουλειά ακόμα.

ασθενής

87 ετών ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΑΡΓΥΡΆΚΗ

ΠΑΘΟΛΌΓΟΣ-ΛΟΙΜΩΞΙΟΛΌΓΟΣ, ΕΠΙΜΕΛΉΤΡΙΑ Α’ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΉ COVID ΛΟΙΜΏΞΕΩΝ Α’, ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟ «ΣΩΤΗΡΊΑ»

ν κάτι μου έμεινε περισσότερο από τη φετινή χρονιά, ήταν το περιστατικό ενός ηλικιωμένου ασθενή με κορωνοϊό. Αρκετά μεγάλος, κάπου 87 ετών. Εκείνο που με εντυπωσίασε ιδιαίτερα είναι ότι, παρά τη δύσπνοια και τα προβλήματα υγείας και παρότι αυτοί οι άνθρωποι αναγκαστικά δεν έχουν κανένα συγγενή να τους βοηθάει π.χ. να σηκωθούν –γιατί δεν είναι εύκολο για έναν παππού να σηκωθεί να πάει στην τουαλέτα, ούτε κι εμείς είμαστε συνέχεια εύκαιρες–, αυτός ο άνθρωπος, κάθε φορά που τον επισκεπτόμασταν, είτε εμείς, οι γιατροί, είτε οι νοσηλευτές, κάθε φορά έλεγε: «Αφήστε με εμένα, κοιτάξτε τον απέναντι που είναι νεότερος κι έχει πολλή ζωή μπροστά του, εγώ την έζησα τη δική μου». «Μα σας φροντίζουμε όλους, μην ανησυχείτε» του απαντούσαμε. «Όχι», επέμενε, «τους νέους ανθρώπους να συντρέχετε». Κάποια στιγμή του λέω: «Κοιτάξτε, δεν θέλω να το ξαναπείτε αυτό, γιατί η υγεία όλων σας είναι το ίδιο σημαντική για εμάς». Και τότε, πιάνοντάς μου απαλά το χέρι, μου απαντάει, κοιτώντας με στα μάτια: «Δεν είναι μόνο για τους άλλους ασθενείς, το λέω για να προσέχετε και τους εαυτούς σας. Γιατί εγώ διάβασα στην εφημερίδα ότι αρρωσταίνουν και οι γιατροί και οι νοσηλευτές, όμως εσείς, παρ’

όλα αυτά, είστε συνέχεια από πάνω μας, ρισκάροντας και τη δική σας υγεία». Εγώ αυτή την κίνηση κι αυτές τις κουβέντες δεν θα τις ξεχάσω, είναι από τις στιγμές που ένιωσα να δικαιώνεται η επιλογή μου να σπουδάσω Ιατρική. Βρήκα ένα μεγαλείο στο να λες «άσε με εμένα, κοίτα τον απέναντί μου, τον συνάνθρωπο» κι ας είσαι κι εσύ πάσχων. Να αναγνωρίζεις ότι, όντας κάποιας ηλικίας, έχεις ολοκληρώσει έναν μεγαλύτερο κύκλο ζωής από άλλους, άρα εκείνοι αξίζουν περισσότερες ευκαιρίες. Να νοιάζεσαι για τους θεράποντες γιατρούς, για εμένα, για τις ειδικευόμενές μου, για τις νοσηλεύτριες. Είχε και χιούμορ ο παππούς. «Όλη μου τη ζωή πάντα οι γυναίκες τρέχανε και με προσέχανε, και τώρα, στα στερνά μου, πάλι το ίδιο!» έλεγε, γιατί ήμασταν πολλές γυναίκες που τον κουράραμε. Γλυκύτατος άνθρωπος, καλοσυνάτος, αγωνίστηκε πολύ στη ζωή του, είχε μεγαλώσει κιόλας δυο παιδιά μόνος του, γιατί έχασε νωρίς την πρώτη του γυναίκα, όπως μας έλεγε. Και, ναι, τα κατάφερε τελικά, ανέρρωσε, δεν χρειάστηκε μάλιστα καν να μπει σε ΜΕΘ, αποδείχτηκε γερό σκαρί, παρά τα θέματα υγείας που είχε ήδη. Ας είναι καλά.

53 Αριστείδης Λάππας Athina and her girl kill the beast, 2020 λάδι και ακρυλικό σε καμβά, 200x270 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

Αριστείδης Λάππας Loving the Beast, 2020 λάδι και ακρυλικό σε καμβά, 200x270 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

σάντουιτς στο παγκάκι FOOD BLOGGER

ΣTWOMINUTES ANGIE

ταν μεγάλο πλήγμα για τους ανθρώπους της εστίασης τα δύο lockdowns, τα αποτελέσματα θα φανούν σύντομα και δεν θα είναι ευχάριστα. Μα κι εμάς, τους ανθρώπους που αγαπούν τη μαγειρική, το φαγητό και τα ρεστοράν, που εκτιμούν την έκπληξη της γεύσης και την προσπάθεια του κάθε εστιάτορα να ικανοποιήσει τον πελάτη του, τα lockdowns μάς «τσάκισαν». Όχι ότι ξημεροβραδιαζόμασταν στα ακριβά εστιατόρια, όχι, αλλά είχαμε στέκια, αγαπημένες ψαροταβέρνες και σουβλακερί, αγροτικές ψησταριές και μεζεδοπωλεία που μας παρηγορούσαν και μας διασκέδαζαν χορταίνοντάς μας. Η εστίαση είναι ερωτική πράξη, έχει δούναι και λαβείν και προκαλεί έντονα συναισθήματα ευφορίας (τις περισσότερες φορές) και βαθιάς απογοήτευσης (η εξαίρεση), ενώ το καθημερινό μαγείρεμα στο σπίτι για έναν, άντε δύο, ε, μοιάζει λίγο σαν… άσε τώρα. Και να φανταστείς ότι δεκαετίες τώρα υπερασπίζομαι σφόδρα την αξία του σπιτικού μαγειρέματος, σπρώχνω τις κόρες μου να μαγειρεύουν, αποφεύγω το take-away και το delivery. Όμως φέτος, το 2020, εκτίμησα περισσότερο το «τρώω έξω». Μόνο μία φορά θυμάμαι που έφαγα έξω το 2020 – όχι σε εστιατόριο ή ταβέρνα. Ήταν στα μέσα του Απρίλη και είχα πήξει, όπως όλοι μας. Είχα κάνει γυμναστική από το Διαδίκτυο, είχα «μπει» σε τρανά μουσεία και μεταμοντέρνες γκαλερί της Νέας Υόρκης, είχα ξαναδιαβάσει Καζαντζάκη να δω αν θα με συγκινήσει όπως στα νιάτα μου (όχι), είχα μιλήσει ώρες στο whatsup, είχα περπατήσει με ρυθμό που σου είναι δύσκολο να μιλήσεις για αεροβική άσκηση, όλα καλά. Αλλά μου έλειπε ο φίλος σε συνδυασμό με τη μάσα, αυτό που δαγκώνεις το αρνίσιο

παϊδάκι και με τα μάτια συμφωνείς ότι ναι, ρε φίλε, και τσουπ! σκας κι ένα χαμόγελο ενώ η γλώσσα γλείφει τη ριγανίτσα που ξέμεινε στα χείλη σου. Η αγκαλιά, τα φιλιά, οι ματιές, τα ορατά χείλη όλο νόημα και μηνύματα. Πήρα κάνα δυο τηλέφωνα, μπα, κανείς δεν μπορούσε, ο ένας φοβόταν για την υπερήλικη μαμά, ο άλλος είχε την υποψία, τον φόβο, την αποτρεπτική τεμπελιά… Λέω «ρε, πήγαινε μόνη σου, άντε έξω να φας αντί για εδώ μέσα». Έβρασα δυο αυγά για 10 λεπτά, τα ψιλόκοψα, έψαξα για μαγιονέζα αλλά δεν είχα, μόνο ένα κουταλάκι γαλλική μουστάρδα πρόσθεσα και την ανακάτεψα καλά με το αυγό μέχρι να γίνει ένα σφιχτό spread, πρόσθεσα αρκετό αλάτι και πιπέρι, ένα ραπανάκι και ένα αγγούρι σε διαφανείς φέτες. Από την κατάψυξη έβγαλα δυο ψωμάκια μπριός, από αυτά που ο φούρνος δεν βγάζει πάντα και κάθε φορά θυμάμαι να αγοράζω καμιά δεκαριά για να μην ξεμείνω, τα έκοψα στη μέση, τα έβαλα στην τοστιέρα και, όταν σε λίγο κρύωσαν, άπλωσα πολύ βούτυρο και ακούμπησα πάνω του το μείγμα των αυγών, τις φέτες των λαχανικών και ένα μαρουλόφυλλο. Περπάτησα μέχρι την πλατεία, με την πιτζάμα, το παλτό, το σκουφί, τη μάσκα και τις γούνινες μπότες, χωρίς κάλτσες. Έκατσα στο παγκάκι, ξεδίπλωσα το σάντουιτς και έβαλα τα κλάματα. Γιατί δεν ήσουν μαζί μου, εκεί, στο γαμημένο πρώτο lockdown του 2020, να μου πεις «ξέχασες το ταμπάσκο, ρε συ, το ταμπάσκο ξέχασες, βρε μαλάκω, γίνεται αυγό βραστό χωρίς ταμπάσκο;». «Α, δεν πάμε καλά» σου απάντησα, έτσι δυνατά, όχι από μέσα μου, έτσι όπως κάνουν οι γριές που βλέπουμε να μιλάνε μόνες τους και κουνάμε το κεφάλι.

ΣΚΗΝΟΘΈΤΗΣ (BIJOUX DE KANT)

ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΚΟΥΡΛΈΤΗΣ

εμπόλεμη ζώνη δ

εν ήταν χρονιά αυτή. Ήταν πόλεμος. Οι οβίδες έσκαγαν πάνω από τα κεφάλια μας χωρίς την πολυτέλεια της ανακωχής. Για άλλους η μάχη ξεκίνησε κάπου εκεί, στα μέσα του Μάρτη. Εμένα με βρήκε πιο νωρίς, με τη διάγνωση ενός αναπάντεχου καρκίνου που είχε ξεκινήσει τα ταμπούρλα του μήνες πριν. Ένας Γκολντόνι στο Εθνικό ονειρευόταν το Καινούργιο Σπίτι του, ενώ παραέξω έτριζαν τα θεμέλια του κόσμου όπως τον ξέραμε μέχρι τότε. Μπαινοβγαίνοντας σε πρόβες και νοσοκομεία, ανίκανος να εκλογικεύσω επακριβώς το τι μου συμβαίνει (και κυρίως το τι μας συμβαίνει), ήμουν από τους τελευταίους που πήραν είδηση αυτό το «από το πουθενά» φερμένο που άρχιζε να θερίζει ανυποψίαστες ζωές. Ο κορωνοϊός ήταν για μένα ένας αχός, ένα μακρινό βουητό που στιγμές-στιγμές με φόβιζε και στιγμές-στιγμές με πάγωνε, καταδικάζοντάς με σε μια άβουλη θέαση ενός έργου που κάποιοι άγνωστοι έστηναν ερήμην μου. Ήταν όλα δύσκολα από τον Μάρτη και μετά. Εγώ υποχρεωτικά κλεισμένος στο εύθραυστο κουκούλι της ανοσοκαταστολής, όλοι μας υποχρεωτικά κλεισμένοι στα κουκούλια του φόβου, του πανικού, των άνωθεν εντολών, του θυμού, της πιο τραγικής κωμωδίας μοναξιάς μας. Ήταν η πρώτη υπερ-βιωμένη φορά που το «σπίτι», αυτό το άσυλο βεβαιοτήτων και ασφάλειας, έχασκε πια μετέωρο, ανασφαλές, ένα βασανιστικό φορτίο στις εύθραυστες πλάτες μας. Στις άχρονες ώρες της δικής μου μοναξιάς γελούσα πικρά, καθώς σκεφτόμουν τους αντίστοιχους ήρωες του Γκολντόνι, που πια είχε ξεστηθεί και επίσημα – σε λίγο, άλλωστε, θα βλέπαμε

να ξεστήνονται επίσημα τα πάντα… Στη θέση του σπιτιού-απόλυτης επιθυμίας είχα τοποθετήσει ένα μπαρόκ νεκροταφείο (ουσιαστικά ακατοίκητο), ένα τοπίο του θανάτου κάθε βεβαιότητας. Η πραγματικότητα με ξεπέρασε. Φίλοι και γνωστοί, αδιάφοροι και άγνωστοι, είχαν κλειστεί πια μέσα σε αυτό το σώμα-σήμα και αδυνατούσαν να βρουν όρους ερμηνείας. Πάντα θεωρούσα τη σκηνή του θεάτρου μια μεταφορά του σώματος. Τώρα τα πάσχοντα σώματα είχαν φτάσει στην απόλυτη σύγκλισή τους. Κλειστές σκηνές, κλειστά σώματα, όλοι πάσχοντες στην πιο τρομακτική μετωνυμία που μπορούσε να διανοηθεί η τέχνη. Παρ’ όλες τις σύντομες διακοπές αισιοδοξίας , παρ’ όλα τα διαλείμματα ελεύθερης διακίνησης των σαρκίων μας, ήξερα ότι αυτό το έργο θα παίζεται για καιρό. Χάνοντας στα χαρτιά, αλλά κερδίζοντας σε διαύγεια (παρηγορητικό δώρο μετά από οξύ πόνο…), τώρα είμαι αποφασισμένος να ξαναστήσω το σκηνικό μέσα στην εμπόλεμη ζώνη. Με ό,τι έχω, με ό,τι απέμεινε και με ό,τι απομείνει. Κι άλλοι είδαν τη ζωή τους να γίνεται χαρτοπόλεμος πριν προλάβουν να ανοιγοκλείσουν τα μάτια τους. Κι άλλοι έχασαν χέρια και πόδια και υπολήψεις στα χαρακώματα. Εγώ με την ελάχιστη τέχνη μου, με τα κουρελάκια του σκηνικού πριν πάρει φωτιά, με τους λίγους επιζώντες και τους πολλούς νεκρούς, θα καταφθάσω με το μπουλούκι μου στην κατεστραμμένη χώρα και θα στήσουμε το μαγικό κουκούλι. Είναι δύσκολο. Είναι βαρύ για το στομάχι. Είναι επιβαρυντικό για την καρδιά. Αλλά η μόνη μας βεβαιότητα είναι η τέχνη και οι άνθρωποι.

Πάνος Τσαγκάρης Resting above Time and its Shadow, 2020 φύλλο χρυσού, ακρυλικό, σπρέι και μεταξοτυπία σε καμβά, 200x150 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

Κυριακή του Πάσχα μόνος στην Αθήνα

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ (LIFO)

ΓΙΆΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ

έτος, μια αόρατη απειλή άλλαξε ριζικά την καθημερινότητά μας. Ένας ιός ανέτρεψε τις ζωές μας και μια πανδημία ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι όλα όσα θεωρούνταν σημαντικά μέχρι τότε, πλέον φαίνονται ασήμαντα. Ένας υποχρεωτικός εγκλεισμός, μια καθημερινότητα που εκτυλίσσεται μεταξύ πραγματικότητας και επιστημονικής φαντασίας, αυστηροί περιορισμοί, ακινησία και φόβος είναι οι συνέπειες του κορωνοϊού στη ζωή μας. Η εποχή απαγορεύσεων και μετακινήσεων έσβησε μονομιάς όλα εκείνα που ήταν αυτονόητα όπως οι γιορτές, τα ταξίδια, τα οικογενειακά τραπέζια και οι βόλτες με τους φίλους μας. Μια απέραντη σιωπή κυριάρχησε στην καθημερινότητά μας. «Αυτό το Πάσχα δεν θα είναι όπως τα προηγούμενα, θα το γιορτάσουμε μένοντας σπίτι» μετέδιδαν τα μέσα ενημέρωσης αλλά και μέλη της επιτροπής των λοιμωξιολόγων. Έπρεπε, λοιπόν, να το πάρω απόφαση. Το φετινό Πάσχα θα το ζούσα μοναχικά και εντός πόλεως. Κάθε χρόνο την περίοδο του Πάσχα πηγαίνω στο εξοχικό μου, στο χωριό Πηγή του νομού Φωκίδας. Λατρεύω το Πάσχα στην επαρχία για όλο τον ρομαντισμό και τις τελετουργίες της παράδοσης. Οι λευκές λαμπάδες, τα κόκκινα αυγά, το σουβλιστό αρνί, οι μυρωδιές της άνοιξης, ο ήχος από τις καμπάνες, η μαγεία της φύσης, συνθέτουν εκείνο το ξεχωριστό σκηνικό που καταφέρνει πάντα να σταματά τον χρόνο. Κάθε Κυριακή του Πάσχα θυμάμαι τα ασβεστώματα των ξυλόφουρνων, το ξύπνημα από τα επιτόπια γλέντια και τις φωνές στις αυλές, τα τσικνίσματα, τα σπιτικά φαγητά, τα κλαρίνα, τους χορούς, τα ατελείωτα φαγοπότια, τις υπαίθριες συναθροίσεις, τα χριστόψωμα, το αντάμωμα συγγενών, φίλων και παλιών συγχωριανών, τις ιστορίες από τα παλιά, τα πυροτεχνήματα στον αέρα, τις ατελείωτες απογευματινές εξορμήσεις στο βουνό, την κατανυκτική ησυχία στον Εσπερινό της Αγάπης στο μοναστήρι της Μονής Βαρνάκοβας, την επίσκεψη στο νεκροταφείο αλλά και τη θύμηση εκείνων που έχουν φύγει και δεν είναι πια μαζί μας, όπως η μητέρα μου. Το Πάσχα είναι η γιορτή της επαρχίας. Δεν μπορούσα να φανταστώ ποτέ ότι θα βίωνα τη γιορτή της Ορθοδοξίας στην πρωτεύουσα. Όμως, η βίαια προσαρμογή στα δεδομένα της υγειονομικής κρίσης δεν σου άφηνε άλλα περιθώρια. Το μόνο που με προβλημάτιζε ήταν η στενοχώρια του πατέρα μου. Μόνος αυτός, μόνος εγώ, μόνος και ο αδερφός μου. Ο καθένας σε διαφορετικό σημείο, αιχμάλωτοι της καραντίνας.

χορταίνει ο Άδης

ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΊΟΥ ΤΗΣ ΠΌΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΏΝ-ΙΔΡΎΜΑΤΟΣ ΒΟΎΡΟΥ ΕΥΤΑΞΊΑ

ΣΤΈΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΆΚΗΣ

Απρόσμενα, το εξοχικό, το φαγητό, οι φίλοι, η παρέα, η οικογένειά μου, αντικαταστάθηκαν από το διαμέρισμα, το delivery, το μπαλκόνι, τη μοναξιά και την απομόνωση. Από το διαρκές ξεφάντωμα σε σπίτια συγχωριανών βρέθηκα να στέλνω sms με κωδικό 6 για σωματική άσκηση στου Φιλοπάππου. Από τα πλατάνια, τις λεύκες και τα πεύκα στις παπαρούνες του γειτονικού λόφου. Από τα φιλιά, τις αγκαλιές, ακόμα και τις απλές χειραψίες, στην ανταλλαγή ευχών με τον διανομέα και τους φίλους στα social media. 19 Απριλίου 2020. Ήταν νωρίς το πρωί της Κυριακής όταν βγήκα στο μπαλκόνι μου και επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Βλέποντας την Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό, ένιωσα παράξενα συναισθήματα και άπειρες σκέψεις κυρίεψαν το μυαλό μου. «Στη γιορτή της μέθεξης εγώ ήμουν μόνος» σκέφτηκα. Σε κάποιες ταράτσες του Κουκακίου και της Καλλιθέας σταδιακά στήνονταν αυτοσχέδιες ψησταριές ή ακόμα και σούβλες. Ένα πρωτόγνωρο θέαμα ξεδιπλωνόταν μπροστά μου. Κάποιοι πιο κεφάτοι γείτονες έβαζαν δυνατά τη μουσική, προσπαθώντας να ξεσηκώσουν τη συνοικία, ενώ άλλοι επέλεξαν το εορταστικό τραπέζι σε ακάλυπτους ή και μπαλκόνια. Για μένα, όμως, ήταν σαν μια κανονική μέρα. Τίποτα το ιδιαίτερο, τίποτα το ενδιαφέρον. Μονόχνοτα. Το μεσημέρι κάθισα να φάω, χαζεύοντας παράλληλα μια ταξιδιωτική εκπομπή στην ΕΡΤ και το βράδυ παρακολουθώντας σειρές στο Netflix. Ενδιάμεσα, ως μοναδική παρηγοριά, κάποιες πολύτιμες αναγνώσεις που με έκαναν να ξεχνιέμαι αλλά και η επικοινωνία με τα αγαπημένα μου πρόσωπα μέσω Skype. Ύστερα, επαναφορά στη μοναχικότητα. Ξεκομμένος από τους δικούς μου, αποφάσισα το απόγευμα να κάνω έναν περίπατο για να βρεθώ ανάμεσα σε κόσμο. Η πόλη είχε μεταμορφωθεί σε ένα ερημωμένο κινηματογραφικό σκηνικό. Άδειοι δρόμοι. Ήσυχες πλατείες. Κλειστά καταστήματα και ρολά κατεβασμένα. Όλα βρίσκονταν σε μια κατάσταση αναμονής. Η Αθήνα έμοιαζε με ακατοίκητο αστικό τοπίο όπου δειλά-δειλά, σε κάποιες φάσεις, ακούγονταν από μακριά μερικά σφυρίγματα, βαρελότα και ήχοι παραδοσιακής μουσικής. Ξημερώματα Δευτέρας είπα στον εαυτό μου: «Απ’ όλες τις Πασχαλιές που έχω ζήσει, το βέβαιο είναι ότι τη φετινή, όπως εξελίχθηκε στην πόλη, δεν θα τη ξεχάσω ποτέ». Μια διαφορετική άνοιξη, ένα μελαγχολικό Πάσχα, σε μια σιωπηλή πρωτεύουσα.

κόκαλα;

τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, στην τελευταία σκηνή, ο Φρόντο μπαίνει σε κάποιο καράβι και δεν θα γυρίσει πίσω, έχει σώσει τον κόσμο του, αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω στον παλιό του κόσμο. Ο Τόλκιν πάνω σε αυτό το χόμπιτ συμβόλισε μια ολόκληρη γενιά που μπορεί να κέρδισε τον πόλεμο, αλλά ήταν τσακισμένη για να ξαναζήσει. Στο γραφείο μου έχω ένα μαύρο ημερολόγιο-σημειωματάριο, είναι η μάλλον αποτυχημένη προσπάθειά μου να κρατήσω τη σύνδεσή μου με τον κόσμο της γραφής αλλά και της υποβοήθησης της μνήμης που βαραίνει. Εκεί είναι κυκλωμένη μια ημερομηνία, η 13η Μαρτίου 2020, η μέρα που κλείσαμε το μουσείο λόγω των περιοριστικών μέτρων για τον Covid. Είναι η μέρα που άλλαξαν τα πάντα, οι παιδικές φωνές στο μουσείο σταμάτησαν, η προσμονή για τη βραδινή βόλτα με τα φώτα στην πόλη μετά το τέλος της δουλειάς θα γινόταν ένα μακρινό όνειρο, οι φιλόδοξοι σχεδιασμοί για τον εορτασμό των 200 ετών κατέληγαν σε έναν φάκελο του ηλεκτρονικού υπολογιστή, χωρίς τα αρχεία αυτά να μπορούν να αποκτήσουν ζωή. Ο κορωνοϊός άλλαξε τη ζωή μας για πάντα, ίσως να μην είναι ακριβώς ένας πόλεμος, αλλά μια κατάσταση πολιορκίας και μετά από μια τέτοια συνθήκη δύσκολα υπάρχει επιστροφή στην αποκαλούμενη κατά συνθήκη κανονικότητα. Μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα συνθήκη ζωής, αλλά τα σώματα θα είναι απομακρυσμένα, η διασκέδαση διαφορετική, οι μάσκες πραγματικότητα, οι απώλειες δεδομένες. Μετά την οικονομική κατάρρευση που τσάκισε την επίπλαστη και κατασκευασμένη ευμάρεια, που το πύον της ακόμα βγαίνει σε δημόσιους διαλόγους του παραλόγου, χάθηκε η ίδια η ζωή από έναν ιό που μεταφέρεται από τον αέρα. Επανακαθορίστηκαν και επαναπροσδιορίστηκαν αξίες και προτεραιότητες,

χάθηκαν διπλανοί μας, αλλά μαζί χάθηκε και η ζωή μας, τουλάχιστον αυτή που γνωρίζαμε. Ο Κ. Παπαγιώργης γράφει στο Ζώντες και τεθνεώτες ότι η «ζωή παρατείνει τον εαυτό της πάση θυσία, από πανάρχαιο ένστικτο, γι’ αυτό και οι συμφορές –ακόμα και οι πιο ανήκουστες– σπάνια εξουθενώνουν τους ζωντανούς». Η ζωή, ναι, θα συνεχιστεί με κάποιον τρόπο, οι πληγές είναι άγνωστο πότε θα κλείσουν. Είναι αμφίβολο πότε οι άνθρωποι θα μπορέσουν να ξαναβρεθούν, να γελάσουν, να φάνε γύρω από τράπεζες κυκλωτικές, να μοιραστούν κρασί από το ίδιο ποτήρι, να ξεδιψάσουν από τις ίδιες πηγές και όταν σηκώνουν το βλέμμα να βλέπουν «τους ουρανούς κατάμεστους από τις σκιές των τεθνεώτων». Επιπλέον, κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει τις ψυχικές και ψυχολογικές συνέπειες, από την ενδοοικογενειακή βία και την αύξηση της χρήσης αλκοόλ και ουσιών μέχρι την απώλεια της εργασίας για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Το κοινωνικό ρολόι απορρυθμίστηκε και η επαναρρύθμισή του θα χρειαστεί πολλές θυσίες σε πολλά επίπεδα και θα έχει γενιές τσακισμένες και γενιές που δεν γνώρισαν τίποτε άλλο παρά κρίση. Ανθρώπους που δεν θα μπορέσουν να πουν «χάρηκα τη ζωή», «απόλαυσα τον έρωτα», «ευχαριστήθηκα τα ταξίδια». Στην πραγματικότητα, η ζωή θα ξαναβρεί τον ρυθμό της, αλλά δεν θα έχει σχέση μ’ εκείνη τη ζωή που θυμόμαστε ούτε μ’ εκείνη τη ζωή που φαντασιωνόμαστε. Θα μας προσγειώσει αυτή απότομα στις νέες της συνθήκες και θα πρέπει να προσαρμοστούμε και να επιλέξουμε αν θα ανεβούμε στο καράβι ή θα παραμείνουμε στον κόσμο για την επόμενη μέρα.

Kalos&Klio Καλημέρα, Refugees Welcome, 2017-2019 χειροποίητο βαμβακερό υφαντό, 80x55 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

αποχαιρετώντας μια συνάδελφο ΜΑΡΊΑ ΧΑΤΖΉ

ΕΙΔΙΚΕΥΌΜΕΝΗ ΓΙΑΤΡΌΣ ΠΑΘΟΛΟΓΊΑΣ, ΝΑΥΤΙΚΌ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ

ο 2020 ξεκίνησε κάπως περίεργα στη δουλειά και, επειδή η υπόλοιπη καθημερινότητά μου πάντα προσδιορίζεται από αυτήν, υπήρξε μια αγωνία για το τι θα ακολουθήσει. Περιμέναμε να δούμε τι θα συμβεί με την Κίνα, τις ανακοινώσεις της Αμερικής, μέχρι τον Φεβρουάριο ήμουν σε μια ανησυχία για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα με τον Covid και αν πρόκειται για πανδημία. Αυτό που επακολούθησε ήταν κάτι πρωτόγνωρο, η καραντίνα, οι συνθήκες της δουλειάς, οι έρημοι δρόμοι, θυμάμαι να περπατάω την άνοιξη στην Πανόρμου στη μέση του δρόμου και να μην υπάρχει ψυχή. Όποια ώρα της ημέρας. Από τον Οκτώβρη, με τη δεύτερη φάση, τα πράγματα ήταν τραγικά στο νοσοκομείο. Η στιγμή που με σημάδεψε και δεν θα ξεχάσω από το 2020 ήταν ο θάνατος συναδέλφου από τον ιό, μιας νοσηλεύτριας 49 χρονών, που μας έχει συγκλονίσει. Νοσηλεύτηκε στην κλινική μας και ζήσαμε όλη την πορεία της αρρώστιας της. Ήμασταν 18 ώρες μέσα στο δωμάτιό της την ημέρα προτού διασωληνωθεί, μας παρακαλούσε να τη διασωληνώσουμε τρεις ολόκληρες ημέρες, γιατί δεν μπορούσε να αναπνεύσει καθόλου. Για 40 μέρες ήταν μόνη της, χωρίς τα παιδιά της, χωρίς τους δικούς της, δεν είδε κανέναν από τότε που μπήκε στην εντατική. Τελικά, τη χάσαμε. Ήταν σοκαριστικό. Έβλεπα εφιάλτες για αρκετό καιρό από τότε που μάθαμε ότι νόσησε, γιατί εκεί που καλυτέρευε χειροτέρευε ξανά, ήταν κυμαινόμενα τα συναισθήματα και τα feedbacks που μας έδινε και η κατάστασή της και το οικογενειακό της περιβάλλον και οι συνάδελφοι, νοσηλευτές και γιατροί. Την Παρασκευή 11 Δεκεμβρίου

έκανε πολύ σοβαρές επιπλοκές και κατέληξε. Ήταν διπλό το σοκ, γιατί, ενώ περιμέναμε καλύτερη έκβαση, ζήσαμε αυτό. Αυτούς τους μήνες, με την επιδημία, έχουμε βιώσει πολλή μοναξιά, ανησυχία, αίσθημα επικείμενου θανάτου. Αυτό το βλέπεις σε πολλούς ανθρώπους, και σε νέους. Είναι τραγικό να τους βλέπεις να δακρύζουν λέγοντας «κάντε κάτι, γιατί νομίζω ότι κάποιος μού παίρνει την ψυχή» ή «θέλω να γυρίσω στα παιδιά μου». Είναι ανυπόφορο να μην ξέρεις τι να τους πεις, γιατί το μόνο πράγμα που έχεις να τους δώσεις είναι οξυγόνο. Τίποτε άλλο. Κι αν αυτό δεν τους φτάνει, πρέπει να διασωληνωθούν. Είναι μια κατάσταση που είναι πολύ δύσκολο να τη διαχειριστείς. Από την αρχή της επιδημίας άλλαξε η ζωή μας και η φύση της δουλειάς μας μέσα στο νοσοκομείο. Τα μέτρα υγιεινής έχουν γίνει πολύ αυστηρά και πολύ περισσότερα σε σχέση με αυτά που λαμβάναμε πριν από την καραντίνα, δεν κάνεις τίποτα χωρίς μάσκα και αντισηπτικά. Κι οι ασθενείς είναι πολύ διαφορετικοί –συμπεριφορικά περισσότερο–, το φάσμα ασθενών έχει μειωθεί δραστικά, έχουμε κάνει focus στον Covid και έχουμε αποστασιοποιηθεί από την υπόλοιπη ανοσολογία. Ενώ προφανώς δεν απορρίπτουμε κανέναν άλλον άρρωστο, η καθημερινότητά μας είναι πια προσανατολισμένη εκεί. Ακόμα κι εκτός δουλειάς, όταν είμαστε το βράδυ στο σπίτι, συζητάμε οι ειδικευόμενοι μεταξύ μας πώς είναι ο κάθε ασθενής. Προσαρμόζουμε πλέον ολόκληρο το πρόγραμμα και την καθημερινότητα στη δουλειά βάσει των ασθενών που έχουμε. Επειδή είναι νέοι με αναπνευστική ανεπάρκεια, προσαρμοζόμαστε τελείως διαφορετικά απ’ ό,τι τους προηγούμενους μήνες.

συλλέκτης

σφραγίδων ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΆΦΟΣ, ΑΡΧΙΣΥΝΤΆΚΤΗΣ LIFO

ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ

/1/2020, ξημερώματα, ώρα 4:10 περίπου, Τορόντο. Η θερμοκρασία έχει πέσει ελαφρώς κάτω από το μηδέν, ασυνήθιστη ζέστη για τα δεδομένα του Καναδά – στην Αθήνα μαθαίνουμε ότι κάνει περισσότερο κρύο. Περιμένουμε γύρω από μια σόμπα στην είσοδο του κλαμπ όπου ξεκινά σε λίγο ένα after πρωτοχρονιάτικο πάρτι και ψιλοκουβεντιάζουμε με τον κόσμο τριγύρω. Νωρίτερα έχουν προηγηθεί ένα New Year’s Eve δείπνο σε ιταλικό εστιατόριο και ποτά σε ένα άλλο πάρτι, που τελείωνε στις 3. Έχουμε στο calendar ακόμα ένα υποψήφιο after event, σε περίπτωση που αυτό δεν μας αρέσει, αν και όλα, λόγω ημέρας, έχουν τουλάχιστον 50 δολάρια είσοδο, οπότε μας κάθεται βαρύ και τρίτο πενηντάρικο. Τελικά, η φάση αποδεικνύεται σούπερ, το σχολάμε κατά τις 8 και επιστρέφουμε στο ξενοδοχείο για πρωινό. Τέσσερις μέρες νωρίτερα, έχοντας μόλις προσγειωθεί στο Nιούαρκ, χαζεύω στο IMDb τις προβολές στα σινεμά του Μανχάταν, καθώς περιμένουμε στην ουρά για έλεγχο διαβατηρίων και ESTA. Παθαίνω σοκ. Το Eyes Wide Shut του Κιούμπρικ παίζει αύριο το μεσημέρι στο Metrograph, έναν indie κινηματογράφο κοντά στην Chinatown. Είναι η all-times αγαπημένη μου ταινία, την έχω δει 17 φορές, αλλά ποτέ στο σινεμά, και μάλιστα σε φιλμ 35mm – ήμουν 12 χρονών όταν βγήκε και δεν με είχαν αφήσει να μπω, προφανώς. Το επόμενο πρωί, την ώρα που ετοιμάζομαι στο ξενοδοχείο στην TriBeCa, σκρολάρω κλασικά στο LiFO.gr – το κάνω σχεδόν μηχανικά, ακόμα κι όταν είμαι σε άδεια. Mόλις έχουμε γράψει μια είδηση για τα πρώτα κρούσματα μιας άγνωστης πνευμονίας που μοιάζει με SARS και προκαλεί ανησυχία σε επαρχία της Κίνας. Για κάποιον λόγο μού κινεί το ενδιαφέρον και διαβάζω ολόκληρο το άρθρο,

το σχολιάζω και στον Γιώργο – μάλλον επειδή πριν από κανένα μήνα είχαμε ξαναδεί το Contagion του Σόντερμπεργκ. «Φαντάζεσαι να…;» Ο Γιώργος με κοροϊδεύει. Την επομένη παθαίνω μίνι αγοραφοβικό κοντά στο Rockefeller Center, καθώς ανηφορίζουμε προς τη Metropolitan. Έχουμε πετύχει μόνο μία, family oriented, πετσοκομμένη σε διάρκεια διασκευή του Μαγικού Αυλού του Μότσαρτ, αλλά δεν βαριέσαι. Μετά φεύγουμε για Μπρούκλιν, έχει ένα μεγάλο πάρτι σε μια αποθήκη στο Williamsburg. ΜΕΤ και Χριστούγεννα και Lincoln Center και άρτος και θεάματα και νύχτα και ελευθερία. Δεδομένα όλα για μένα, τον 32χρονο Δυτικό λευκό υγιή δημοσιογράφο, που περιμένει κάθε χρόνο τις 22 μέρες της άδειάς του για να ταξιδέψει και δεν διανοείται να ξοδέψει ούτε μία από αυτές στην Αθήνα. 7/1/2020, βράδυ. Αναμένοντας να επιβιβαστώ στην πτήση της επιστροφής μου, ξεφυλλίζω το διαβατήριό μου, που λήγει σε μερικούς μήνες. «Λογικά, θα προλάβω να προσθέσω κάνα-δυο σφραγίδες ακόμα μέχρι τότε» σκέφτομαι. Αμ, δε. Το πρωί της μεθεπομένης είμαι στο γραφείο, αγκαλιάζω και φιλώ όλους τους αγαπημένους μου, «καλή χρονιά» και τα σχετικά. Πρώτο τεύχος του ’20, Winter Preview, ξεκινώ να τσεκάρω τα πολιτιστικά Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου. Τι πάρτι να έχει, άραγε, στο Ρομάντσο αυτό το Σάββατο; Πότε είναι το πρώτο Purple Night της χρονιάς; Ξεκινούν σιγά-σιγά και οι παραστάσεις του δεύτερου μισού της σεζόν. Θέλω να δω σίγουρα αυτήν της Ελένης Ευθυμίου στην Πειραματική του Εθνικού. Όμορφα πράγματα ετοιμάζονται. Δεκέμβριος 2020. Ο κόσμος έχει αναποδογυρίσει. Θα κάνω γιορτές για πρώτη φορά στην Αθήνα – και θα είναι ωραία. Αλήθεια.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

035 ΕΡΩΦΙΛΗ ΚΟΚΚΑΛΗ

ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΉΣ ΥΓΕΊΑΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ, ΗΘΟΠΟΙΌΣ

ταύρος — πετράλωνα — άνω κυψέλη 10/6/20 Οδός Αθηνάς - Σταθμός Μοναστηράκι, 20:05 χολάω από το Αthens Checkpoint στις 20:00, χάνω το λεωφορείο στο παρά πέντε και περιμένω το επόμενο καθισμένη σταυροπόδι στo παγκάκι της στάσης, καπνίζοντας, ενώ στα ακουστικά μου παίζει Lana, «putting on my music while I’m watching the boys...». Ένα ταξί σταματάει και ο οδηγός προσφέρεται να με πάει βόλτα, τον αγνοώ, λίγο μετά ένας τουρίστας στέκεται όρθιος μπροστά μου, «hello», τον αγνοώ και μια γυναίκα που κάθεται δίπλα μου βγάζει τα δικά της ακουστικά και με ρωτάει δυνατά και απότομα: «Μα τι έπαθαν όλοι;». «Μοναξιά» της απαντώ και σβήνω το τσιγάρο στο πεζοδρόμιο. Από την Ερμού στρίβει, επιτέλους, η μικρή φωτισμένη γαλέρα του ΟΑΣΑ, ακόμα μικρότερη πλέον λόγω κορωνοϊού οι δύο μπροστινές θέσεις είναι αποκλεισμένες με μια αυτοσχέδια νάιλον κατασκευή. Το ρολόι γράφει 20:45. Φοράω τη χειροποίητη animal print μάσκα μου και επιβιβάζομαι ανάμεσα στης γης τους κολασμένους. Οικογένειες προσφύγων με μωρά στην αγκαλιά και χαρτοκιβώτια στα βρεφικά καρότσια, μικροπωλητές με την πραμάτεια τους, νεαρόκοσμος, γιαγιάδες και παππούδες που επιστρέφουν από τη Βαρβάκειο. Μέχρι την πλατεία Ομονοίας έχουμε σχηματίσει μια ενιαία ανθρώπινη μάζα που κινείται χορογραφικά, σύμφωνα με την κατεύθυνση της γαλέρας. Ξαφνικά, ένα παράσιτο παρεμβάλλεται στη μουσική, μια φωνή ουρλιάζει άναρθρες κραυγές μέσα στις οποίες αναγνωρίζω δύο λέξεις: «Αστυνομία - Ελλάδα». Βγάζω τα ακουστικά και προσπαθώ να εντοπίσω τι συμβαίνει. Μια Ελληνίδα απειλεί έναν νεαρό πρόσφυγα γιατί δεν φοράει μάσκα – το ζω καθημερινά. Ανοίγω την τσάντα μου και βρίσκω μία η οποία, χέρι με χέρι, φτάνει στον παραλήπτη. Όλα καλά τώρα. Συνεχίζουμε. Στη στάση Ευελπίδων επιβιβάζεται ένας μαύρος άντρας χωρίς μάσκα, η ίδια γυναίκα ωρύεται και πάλι, βρίζοντας ρατσιστικά και απειλώντας προς πάσα κατεύθυνση. Δυστυχώς δεν έχω

πάρτι

ένα επικίνδυνο

22, ΣΕΡΒΙΤΌΡΑ

ΒΑΣΙΛΙΚΉ Κ.

άλλη μάσκα και επειδή δεν έχω άλλη υπομονή σκέφτομαι να κατέβω πριν από τον προορισμό μου. Δύο στενά παρακάτω, το 035 κάνει στάση εκτός δρομολογίου, γιατί ο οδηγός κάλεσε την αστυνομία, οι πόρτες ανοίγουν, χτυπώντας πάνω στα στριμωγμένα σώματα, ένας αστυνομικός –επίσης δίχως μάσκα– επιβιβάζεται και μας ανακοινώνει: «Όποιος δεν φοράει μάσκα να βγει έξω. Τώρα!». Αυτό μου επιβεβαιώνει πως η κοινή λογική δεν ζει πια ανάμεσά μας. Ανοίγει και η μπροστινή πόρτα και δύο ακόμα αστυνομικοί (άντρας - γυναίκα) επιβιβάζονται, κι αυτοί χωρίς μάσκα. Ένας επιβάτης βιντεοσκοπεί διακριτικά το συμβάν με το κινητό του, αλλά γίνεται αντιληπτός και η αστυνομικός τον διατάζει να σβήσει ό,τι κατέγραψε, απειλώντας τον πως αν το ανεβάσει στο Διαδίκτυο, θα τον βρουν. Εμείς, ως επιβατικό κοινό μασκοφόρων, σιωπούμε, οι αστυνομικοί αποβιβάζονται, η γαλέρα συνεχίζει το ταξίδι της. Ανάμεσα στον κόσμο έχω eye contact με μια γυναίκα, την αναγνωρίζω με κάποια δυσκολία, είναι μετανάστρια εργαζόμενη στο σεξ και της έχω κάνει τεστ στο Red Umbrella Athens, αλλά ο κώδικας δεοντολογίας δεν μας επιτρέπει φιλικές σχέσεις εκτός δομής. Ανοιγοκλείνουμε τα μάτια η μία στην άλλη σαν να είπαμε «Kαλησπέρα, χαίρομαι που είσαι καλά». Αποβιβάζομαι στην πλατεία Κυψέλης, βγάζω τη μάσκα, η Lana συνεχίζει στα ακουστικά και, περπατώντας μέχρι το σπίτι μου, αναρωτιέμαι: «Ιn the land of Gods and Monsters I was an Angel?»

ο 2020 για μένα είχε τρεις καραντίνες και αισθάνομαι τη χρονιά τελείως χαμένη. Αυτό που τη σημάδεψε και άλλαξε για μένα πολλά ήταν όταν έμαθα ότι έχω νοσήσει από τον Covid-19. Μια συνάδελφός μου στη δουλειά είχε γενέθλια και κάλεσε εμένα και τους υπόλοιπους συναδέλφους της, εφτά συνολικά, να πάμε στο σπίτι της για να κόψουμε μια τούρτα. Δεν ήταν ένα μεγάλο πάρτι, δεν είχε πολύ κόσμο, ήταν τέλος Αυγούστου και τηρούσαμε όλα τα μέτρα προστασίας, μάσκες, αποστάσεις. Μετά από μερικές μέρες εμφάνισα συμπτώματα. Από την παρέα νόσησαν άλλοι τρεις άνθρωποι. Δεν πέρασα την αρρώστια βαριά. Είχα λίγο πυρετό για δυο μέρες και μετά υποχώρησε. Ήταν πάρα πολύ δύσκολο όμως, ειδικά το πρώτο διάστημα. Δεν έμεινα μέσα μόνο 15 μέρες που λένε, επειδή από την Πολιτική Προστασία, με την οποία μιλούσα, δεν μου έδιναν ξεκάθαρες απαντήσεις για το πότε να βγω. Εν τέλει, βγήκα μετά από 22 μέρες, και μέχρι τότε ήμουν κλεισμένη στο δωμάτιό μου. Δεν έβγαινα ούτε για να πάω σε άλλο δωμάτιο, γιατί φοβόμουν μην κολλήσει η οικογένειά μου. Ευτυχώς, δεν κόλλησε κανείς. Μόνη μέσα σε ένα δωμάτιο 22 μέρες ήταν σαν φυλακή. Είχα παρέα την τηλεόραση, τον υπολογιστή και το κινητό μου και κάπως περνούσε η ώρα, επικοινωνούσα με κάμερα με τους φίλους μου για να πούμε τα νέα μας, αλλά γενικά ήταν μια κατάσταση πολύ δύσκολη. Οι πιο κοντινοί μου φίλοι με υποστήριξαν πολύ, ούτε λεπτό δεν με έκαναν να αισθανθώ άσχημα γι’ αυτό που συνέβη. Υπήρξαν όμως άτομα έξω από τον κοινωνικό μου κύκλο τα οποία ήταν κάπως θυμωμένα και μου έριχναν ευθύνες, επειδή με θεωρούσαν απρόσεκτη. Φοβούνταν

ότι θα τους κολλήσω, ακόμα κι όταν είχαν περάσει βδομάδες από τότε που νόσησα και το τεστ είχε βγει δύο φορές αρνητικό. Η αρρώστια, ειδικά για τους πρώτους που νόσησαν, είναι ένα στίγμα. Το κατάλαβα αυτό όταν συνάντησα μετά από πολύ καιρό έναν παλιό μου συμμαθητή, ο οποίος μου είπε «γιατί δεν το ανακοινώνεις στα social media σου, να το ξέρουν όλοι;». Ήταν ο μόνος που με έκανε να αισθανθώ πολύ άσχημα. Αλλά και στη δουλειά ήταν δύσκολο να επανέλθω, αφού, αν και στο πάρτι ήταν και οι συνάδελφοί μου, εγώ ήμουν η πρώτη που είχε συμπτώματα. Το ποιος έφερε τον ιό δεν το ξέρουμε και δεν καταλάβαμε και ποτέ. Παρόλο που πέρασα την αρρώστια, φοβάμαι, γιατί δεν θα ήθελα να την ξαναπεράσω. Προσέχω πολύ. Πριν από την καραντίνα έβγαινα πολύ συχνά, πήγαινα σε μαγαζιά με live μουσική, πήγαινα για καφέ και πρωινό με τις φίλες μου και, επειδή δουλεύω και στην εστίαση, ήμουν συνέχεια σε μαγαζιά. Μετά τη δουλειά, αν δουλεύαμε βράδυ, πηγαίναμε πάντα για ποτό. Πλέον βλέπω τους φίλους μου πιο αραιά, μαζευόμαστε σε κάποιο σπίτι τρία άτομα το πολύ, με πολλή απόσταση μεταξύ μας, δεν θα αγκαλιαστούμε, δεν θα φιληθούμε. Μου λείπει η ρουτίνα που είχα, να πάω στη δουλειά μου, να είμαι πιο ενεργή, δεν μπορώ να κάθομαι στο σπίτι. Θέλω να πάω μια βόλτα με τις φίλες μου, να πιω έναν καφέ, να βγούμε το βράδυ. Μου έχει λείψει πάρα πολύ μια βραδιά με τους φίλους μου, που θα κάνουμε ό,τι κάναμε προτού ξεκινήσει αυτό. Εύχομαι το 2021 να είναι μια καλύτερη χρονιά για όλους!

Ράνια Μπέλλου Eve of the longest day, 2020 μολύβι σε χρωματιστό ημιδιαφανές χαρτί, 105x150 εκ. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

τζάμπολ ΜΠΑΣΚΕΤΜΠΟΛΊΣΤΑΣ

ΒΑΣΊΛΗΣ ΤΟΛΙΌΠΟΥΛΟΣ

υμάμαι τη μέρα που έπαιξα για πρώτη φορά μπροστά σε άδειες κερκίδες. Πριν από το πρώτο lockdown βρισκόμουν στη Βόννη με την ΑΕΚ. Παίζαμε ένα πολύ κρίσιμο, νοκ-άουτ ματς του Champions League. Την ημέρα του παιχνιδιού μάθαμε πως δεν θα υπήρχε κόσμος στις εξέδρες. Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ κρύα. Προσωπικά, είμαι αθλητής που τον ιντριγκάρει το να παίζει σε γεμάτα γήπεδα με καυτή ατμόσφαιρα, ακόμη κι αν αυτή είναι εναντίον της ομάδας μου. Με γεμίζει κίνητρο, όπως και πολλούς ακόμη παίκτες. Είναι προφανώς ένα σοκ για εμάς να παίζουμε χωρίς κόσμο στις εξέδρες για τόσο μεγάλο διάστημα. Ο κόσμος στο γήπεδο για μένα είναι το Α και το Ω, είτε είναι εχθρικός είτε δικός μας – όπως και να ’χει σου δίνει έξτρα κίνητρο και ένταση κι

φίλε,

ΟΙΚΟΔΌΜΟΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

ΦΑΤΌΣ ΡΌZA

σε άδειο γήπεδο

αυτό έχει αλλάξει πολύ τώρα. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ποτέ ότι εννιά μήνες μετά θα συνεχίζαμε να αγωνιζόμαστε χωρίς φιλάθλους. Οι άδειες εξέδρες στους αγώνες, όμως, δεν είναι η μόνη αλλαγή στην μπασκετική μας καθημερινότητα. Δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι θα πηγαίνουμε στο γήπεδο με τις μάσκες, ότι το προσωπικό θα τις φοράει σε όλη την προπόνηση και ότι κάθε ύποπτο σύμπτωμα μπορεί να κοστίσει τη συμμετοχή μας σε ένα παιχνίδι. Εύχομαι του χρόνου τα Χριστούγεννα όλα αυτά να είναι απλώς μια ανάμνηση και τα γήπεδα να είναι γεμάτα, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία κανενός. Είναι σίγουρο πως κανένας αθλητής, όπως και κανένας άνθρωπος γενικά, δεν θα ξεχάσει το 2020. Τίποτα δεν θα είναι το ίδιο όπως παλιά.

πέρασες!

ο γεγονός που με σημάδεψε φέτος είναι οι εξετάσεις πιστοποίησης που έδωσα επιτυχώς στον ΕΟΠΠΕΠ (Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού) τον Νοέμβριο. Είναι εξετάσεις που δίνουν οι απόφοιτοι του ΙΕΚ ή του ΕΠΑΛ μετά την ετήσια μαθητεία τους, πρόγραμμα το οποίο χρηματοδοτεί το κράτος. Σε αυτό το «λούκι» μπήκα περίπου κατά λάθος, όταν δεν πέρασα στις Πανελλήνιες, πέρυσι, στις σχολές της Αθήνας που είχα δηλώσει, όμως στην πορεία μού άρεσε. Σπούδασα την ίδια ειδικότητα με το ΕΠΑΛ, μηχανικός πετρελαίου και φυσικού αερίου, κι αυτό μου έδινε ένα προβάδισμα. Το 2019, που άλλαξε η κυβέρνηση, άλλαξε και το διοικητικό στον ΕΟΠΠΕΠ και μας πήγαν πολύ πίσω. Κατάφεραν να βγάλουν ανακοινώσεις εν μέσω πανδημίας τον Μάρτη ότι θα εξεταστούμε μετά τις Πανελλήνιες, τέλος Ιουλίου. Όπως και έγινε. Οι καθηγητές μου μού έλεγαν πως τσάμπα συνεχίζω, αφού την άδεια μπορώ να την αποκτήσω από το πτυχίο του ΕΠΑΛ, χάρηκαν όμως που διάλεξα να συνεχίσω τις σπουδές μου. Η πλατφόρμα άνοιξε μέσα στο πρώτο lockdown και η εγγραφή γινόταν μόνο διαδικτυακά. Άκρη δεν έβγαζα. Πήγα στο παλιό μου σχολείο, όπου διδάσκει ένας καθηγητής ο οποίος είναι και εξεταστής στον ΕΟΠΠΕΠ. Ούτε αυτός τα κατάφερε. Ζητάω βοήθεια από δυο φίλους, τίποτα. Εν τέλει, σηκώθηκα και πήγα ο ίδιος στον ΕΟΠΠΕΠ, όπου χάρη σε μια υποδειγματική υπάλληλο, που στην ουσία έκανε όλη τη δουλειά για μένα, ξεμπέρδεψα σε μισή ώρα. Είχα από την αρχή την ενθάρρυνση των καθηγητών μου στην προσπάθεια. Ένας από αυτούς, ο καλύτερος μηχανολόγος που γνώρισα, μου έλεγε «εσένα, Φατός, δεν σε φοβάμαι, θα περάσεις στις εξετάσεις.

Εσύ και δυο-τρεις ακόμη διακρίνεστε σε όλα τα μαθήματα». «Βλέπετε, ρε κοπρίτες», έλεγε στους άλλους, «40+ χρονών ο Φατός, και ξένος, δείχνει ενδιαφέρον περισσότερο από σας». «Φατός, διάβασε λίγο παραπάνω και θα δεις, θα τα καταφέρεις!» επέμενε. Έδωσα εξετάσεις τέλος Ιουλίου. Επειδή αγχώνομαι πολύ, τόσο στις εξετάσεις όσο και για ένα τρίμηνο, ώσπου να βγουν τα αποτελέσματα, είχα μεγάλη ανησυχία, ήμουν μες στην ανασφάλεια και το στρες. Δεν ήθελα με τίποτα την αποτυχία, γιατί αφενός θα έπρεπε, αν ήθελα να ξαναδώσω του χρόνου, να επιβαρυνθώ άλλα 100 ευρώ παράβολα, αφετέρου θα ντρεπόμουν τους καθηγητές που πίστεψαν σ’ εμένα και κυρίως τον μηχανολόγο που είχα στο ΙΕΚ, ο οποίος με καμάρωνε. Υπήρχε, βλέπεις, και το κακό προηγούμενο με τις Πανελλήνιες. Όταν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα, έβαλα έναν φίλο μου να τα δει, εγώ δεν είχα το κουράγιο, έτρεμα. Με το που παίρνω το μήνυμα «Φίλε, συγχαρητήρια, πέρασες!», ήθελα να ουρλιάξω από χαρά. Δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω, δεδομένου κιόλας ότι είχα περάσει με την πρώτη, ενώ άλλοι παιδεύονται χρόνια. Ενημέρωσα αμέσως τους αγαπημένους μου καθηγητές, που ενθουσιάστηκαν, «μπράβο, μας έκανες περήφανους!» μου έλεγαν. Έναν μήνα μετά, ακόμα το χαίρομαι. Σπούδαζα τέσσερα χρόνια στο νυχτερινό ΕΠΑΛ κι έναν χρόνο στο ΙΕΚ, δουλεύοντας ταυτόχρονα οικοδομή. Όταν ξεκίνησα τις σπουδές, κάποιοι με κορόιδευαν για την επιλογή μου και την ταλαιπωρία στην οποία μπήκα. Όμως εγώ και μορφώθηκα περισσότερο και την επαγγελματική πιστοποίηση που ήθελα πήρα. Ήταν μεγάλη η ικανοποίησή μου, γιατί εν τέλει δικαιώθηκα, βουλώνοντας και μερικά στόματα.

Γιάννης Βαρελάς Red Fields, 2020 λάδι, ακρυλικό, παστέλ και γκέσο σε καμβά, 250x250 εκ. Παραχώρηση γκαλερί The Breeder

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

ΑΘΛΉΤΡΙΑ ΣΤΟ ΆΛΜΑ ΕΠΊ ΚΟΝΤΏ

ΝΙΚΌΛ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΎΛΟΥ

η αναβολή των

Ολυμπιακών Αγώνων

ο γεγονός που στιγμάτισε τη χρονιά που πέρασε είναι αναμφίβολα η εμφάνιση της πανδημίας. Είναι διαφορετικό να διαβάζεις για αντίστοιχες καταστάσεις του παρελθόντος και σίγουρα πολύ σοκαριστικό να βλέπεις τις τραγικές εικόνες από το Μπέργκαμο με τα χιλιάδες θύματα του κορωνοϊού να μεταφέρονται σε φορτηγά. Τέτοια εποχή, πέρσι, η προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες κυλούσε ομαλά. Η αναβολή των Αγώνων, έτσι όπως εξελισσόταν η πανδημία, ήταν μάλλον αναμενόμενη, θα ήταν έκπληξη το αντίθετο. Μετά ήρθε η πρώτη καραντίνα. Με πήγε πολύ πίσω στην προπόνηση, γιατί δεν είχα τη δυνατότητα να κάνω άλματα. Έτρεχα μεν στις παραλίες για να διατηρήσω μια καλή φυσική κατάσταση, αλλά στο επί κοντώ η επαφή με το κοντάρι είναι ουσιαστική και απαραίτητη. Χρειάστηκα αρκετό καιρό για να επανέλθω στα άλματα και δεν υπήρχε ο χρόνος να πετύχω το απόλυτο αποτέλεσμα μέχρι τους αγώνες του καλοκαιριού. Τελικά, με

ανάγκη για

όλα όσα συνέβησαν επαναπροσδιόρισα κάποιες καταστάσεις. Μετά από 19 χρόνια που είμαι αθλήτρια του επί κοντώ έχω την εμπειρία να μπορώ να κρίνω αν χρειάζεται να αλλάξω κάποια πράγματα. Κάπως έτσι επέλεξα να αλλάξω και προπονητή. Εκτιμώ ότι η αναβολή των Αγώνων θα δώσει όχι μόνο σ’ εμένα αλλά και σε όλους τους αθλητές την ευκαιρία για καλύτερη προετοιμασία. Σαν μητέρα, στην περίοδο της καραντίνας απόλαυσα ατελείωτες ώρες με την κόρη μου. Τώρα, στο δεύτερο lockdown, και επειδή πλέον οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα γίνουν κανονικά, οι αθλητές που έχουμε προκριθεί και θα συμμετάσχουμε μπορούμε να γυμναζόμαστε κανονικά. Στο σπίτι οι ρυθμοί έχουν αλλάξει, αφού λείπω πολλές ώρες για προπόνηση. Σιγά-σιγά, αρχίζει και η αντίστροφη μέτρηση μέχρι το Τόκιο. Κάπου διάβαζα ότι το μέλλον ανήκει σε αυτούς που πιστεύουν στα όνειρά τους. Για να είμαι συνεπής στο δικό μου μέλλον, χειρίζομαι το παρόν μου προσεκτικά, με επιμονή, υπομονή και χαμόγελο!

φως

KRISTOF

ΜΟΥΣΙΚΌΣ

λείνω για λίγο τα μάτια μου προσπαθώντας να κάνω μια σύντομη αναδρομή στο τι μου συνέβη μέσα στο 2020 και τι κρατάω: βγήκε, επιτέλους, ο δίσκος μου τον Μάιο, στην εκπνοή της πρώτης καραντίνας. Θα τα καταφέρει, σκέφτομαι, παρόλο που βγαίνει σε μια τέτοια εποχή και με κλειστά θέατρα και συναυλιακούς χώρους. Έχουμε ανάγκη να ακούσουμε νέα μουσική. Ο χρόνος παραδόξως πέρασε γρήγορα, αλλά και βασανιστικά. Μειώνω τις ειδήσεις και τα social. Η ανάγκη για φύση. Ξεκίνησα να ασχολούμαι περισσότερο με τα φυτά όσο οι πτυχιακές της σχολής μου ακυρώνονταν και από παραστάσεις στο Μέγαρο Μουσικής μεταμορφώνονταν σε παράθυρα Zoom με το όνομα «Mαθήματα Yποκριτικής», ουδεμία σχέση διατηρώντας με την πραγματική σχέση, που χτίζεται ζωντανά, και χωρίς καμία διάθεση και μέριμνα από το υπουργείο για τις καλλιτεχνικές σχολές. Το καλοκαίρι που κολύμπησα μετά από χρόνια. Και τώρα να: τέλη του 2020 έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα boss level. Νιώθω ευγνώμων για το ότι οι δικοί μου είναι προς το παρόν υγιείς. Όμως κάτι βαθιά τρομακτικό εισέρχεται στη μνήμη μου και ανοίγω τα μάτια. Κι από τα συννεφάκια μου προσγειώνομαι σε μια θλιβερή πραγματικότητα που νομίζω ότι ανήκει στις χειρότερες στιγμές μέσα στο 2020. Ιδού: το βίντεο όπου αστυνομικός των ματ καταστρέφει με τρομερό μίσος τα λουλούδια που άφησε κάποιος στο μνημείο του Γρηγορόπουλου. Νομίζω πως όταν είδα το συγκεκριμένο βίντεο όχι απλώς πάγωσα αλλά ένιωσα πως μια τρύπα άνοιγε και με κατάπινε. Δηλαδή κάποιος πήρε τα λουλούδια που κατέθεσε κάποιος άλλος ως φόρο τιμής σε έναν δεκαπεντάχρονο δολοφονημένο από αστυνομικό και τα χτυπούσε στον ώμο «συναδέλφου» του για να διασκεδάσουν. Όχι, δεν έχει διάλειμμα, ούτε η αίθουσα κλιματίζεται. Συνέβη στις 6 Δεκεμβρίου –ημερομηνία που μας σημάδεψε όλους– με ηχητικά ελικοπτέρων και drones πάνω από το κέντρο. Ένα κέντρο αστυνομοκρατούμενο κι ένα κράτος που εκμεταλλεύτηκε τον ιό στο έπακρο, που έχτισε μια νέα χούντα «για τη δική σας ασφάλεια». Θυμήθηκα ένα ποίημα από το σχολείο, που ακόμα ψάχνω να το βρω, με δυο στρατιώτες από τα όπλα των οποίων έβγαιναν λουλούδια. Ύστερα κάθισα στο πιάνο και ξεκίνησα να παίζω μια μελωδία. Τότε παρατήρησα πως κάτι πουλάκια κελαηδούσαν όσο έπαιζα. Τι περίεργη στιγμή! Μακάρι αυτό το σκοτάδι να τελειώσει, γιατί έχουμε ανάγκη από φως!

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

KA EPI TE ΝΆΝΤΙΑ ΓΕΡΑΖΟΎΝΗ

ΑΡΣΈΝ ΚΑΛΦΑΓΙΆΝ

ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ ΓΚΑΛΕΡΊ THE BREEDER

ΓΚΑΛΕΡΊ ΚΑΛΦΑΓΙΆΝ

Έχοντας συνηθίσει την εξωστρέφεια και τα ασταμάτητα ταξίδια σε όλο τον κόσμο για τις φουάρ, το πρώτο lockdown μάς βρήκε αρχικά παγωμένους. Θα ήταν αρκετό το Διαδίκτυο για να διατηρήσουμε δεσμούς με φίλους και συνεργάτες στο εξωτερικό; Ξεχώρισε αμέσως η συλλογικότητα αυτής της εμπειρίας, καθώς όλες οι γκαλερί, από τη Νέα Υόρκη και το Χονγκ-Κονγκ ως τη Βηρυτό, το Σάο Πάολο και την Τεχεράνη, ζούσαν αντίστοιχες καταστάσεις. Τον Μάιο, με την πρώτη επιστροφή στο γραφείο, μας φάνηκε αδύνατο να συνεχίσουμε σαν να μην τρέχει τίποτα. Η τέχνη πάντα αφουγκράζεται την κοινωνία και διαδρά με την πραγματικότητα – κάτι τόσο τραυματικό για όλους μας, όσο μια πανδημία, έπρεπε να σχολιαστεί. Έτσι προέκυψε η εγκατάσταση της Γεωργίας Σαγρή, «Deep Cut», στην πρόσοψη της Breeder, δηλαδή σε δημόσιο χώρο. Μια υπερμεγέθης, υπερρεαλιστική πληγή που αιμορραγεί – ποιος έχει τραυματιστεί; Η πόλη, οι κάτοικοι ή μήπως όλος ο πλανήτης; Το έργο εκτίθεται ακόμα έξω από την γκαλερί, σε κοινή θέα, στην οδό Ιάσονος. Παράλληλα, διοργανώσαμε το πρώτο Community Auction, την πρώτη δημοπρασία στην Αθήνα για την υποστήριξη των καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στην πόλη μας και επλήγησαν από την πανδημία. Η θερμή ανταπόκριση των καλλιτεχνών (114 στο σύνολο!) αλλά και των φιλότεχνων ήταν πραγματικά συγκινητική. Η φθινοπωρινή σεζόν μπήκε δυναμικά με δύο Open Studios, όπου φιλοξενήσαμε τις εικαστικούς Chioma Ebinama και Joy Labinjo –και οι δύο με καταγωγή από τη Νιγηρία– και τις εκθέσεις τους που ακολούθησαν. «Leave the thorns and take the rose» ονόμασε η Ebinama την ατομική της, με τον τίτλο να ακούγεται σαν συμβουλή επιβίωσης για τη φετινή χρονιά. O Σεπτέμβρης έφερε, επίσης, μια νέα συνεργασία, τη «The Breeder x Dexamenes», μεταξύ της γκαλερί The Breeder και του Dexamenes Seaside Hotel στην Πελοπόννησο με την εγκατάσταση «Α harvest song» της εικαστικού Σοφίας Στέβη. Μια συγκομιδή διαρκούς ευχαρίστησης και χαμένων ευκαιριών, της μνήμης και της επιθυμίας, της αγάπης και του θανάτου, της Ιστορίας και του παρόντος. Το Dexamenes Seaside Hotel είναι ένα φανταστικό μεταπολεμικό οινοποιείο που μετατράπηκε σε ξενοδοχείο και εστιάζει στη φιλοξενία ως εμπειρία μέσα από την τέχνη, το κρασί, τη φύση και τον τοπικό πολιτισμό. Ήδη από τον Μάιο όλες οι διεθνείς φουάρ πραγματοποιήθηκαν ψηφιακά. Εμείς συμμετείχαμε στα Frieze New York Viewing Room, Frieze London Viewing Room και Intersect Aspen, στο June, σε συνεργασία με τη Hauser & Wirth, αλλά και στην Art Athina. Τα εκθεσιακά κέντρα αντικαταστάθηκαν από διαδικτυακές πλατφόρμες, οι βόλτες σε μακριούς διαδρόμους από πολλά κλικ. Σιγά σιγά το κοινό προσαρμόστηκε, οι αποστάσεις μειώθηκαν και τα virtual fairs, όπως το Instagram, το Ζoom και το WhatsApp, βοήθησαν να διατηρήσουμε επαφή με το κοινό και τους φίλους. Η αλήθεια είναι, πάντως, ότι εδώ και πολύ καιρό ο κόσμος απολαμβάνει τέχνη από την οθόνη του κινητού του, συχνά μέσω του Instagram, οπότε υπάρχει μια εξοικείωση. Και η συζήτηση για το κατά πόσο μπορεί η τέχνη να προσαρμοστεί στην ψηφιακή πραγματικότητα μετρά πάνω από μια δεκαετία ήδη, απλώς φέτος έγινε πιο επίκαιρη από ποτέ. Το δεύτερο lockdown μάς βρήκε στο στήσιμο της ατομικής έκθεσης του Αριστείδη Λάππα, που μπορεί να πραγματοποιήθηκε τελικά κεκλεισμένων των θυρών, αλλά είναι επισκέψιμη ψηφιακά στην ιστοσελίδα μας. Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι οι μυθικοί χαρακτήρες του Λάππα, οι γυναικείες θεότητες και τα τέρατα εκμεταλλεύονται την απουσία μας από τον χώρο, ζωντανεύουν, κατεβαίνουν από τους πίνακες και κάνουν πάρτι!

Παράξενη χρονιά η φετινή! Μαζί με τις απίστευτες δυσκολίες, μας δώρισε και μια απρόσμενη μεν, αλλά δυνητικά δημιουργική συνθήκη: την παύση-ηρεμία που επικράτησε στον χώρο της τέχνης, δηλαδή στον μικρόκοσμό μας. Μετά το απότομο φρενάρισμα των υπερβολικά υψηλών ταχυτήτων που είχαμε αναπτύξει (με ταξίδια και art fairs διεθνώς τα 2/3 κάθε έτους), αρχίσαμε σιγά σιγά να μπαίνουμε σε μια περισυλλογή και σταδιακά σε μια ενδοσκόπηση που οδήγησε στην ταξινόμηση των προτεραιοτήτων μας αλλά και στην αξιολόγηση των επιτυχιών και των δυσκολιών μιας ολόκληρης δεκαετίας. Ίσως αυτό είναι και το μεγαλύτερο δώρο το οποίο, εάν διαχειριστούμε σωστά, θα μας βοηθήσει στην καινούργια πραγματικότητα, στην οποία θα μπούμε σταδιακά. Να ομολογήσω ότι όλο το διάστημα που η γκαλερί ήταν κλειστή, κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, αλλά και τώρα, στο δεύτερο, φροντίσαμε να έχουμε στημένες εκθέσεις… που όμως περίμεναν μάταια το κοινό. Τις απολαύσαμε εμείς, είχαν μεγάλη απήχηση διαδικτυακά, αλλά ο σκοπός της έκθεσης υλοποιείται ουσιαστικά όταν το κοινό περνάει την πόρτα της γκαλερί. Μοναδικές οι εμπειρίες του 2020, αλλά εύχομαι να μην τις ξαναζήσουμε. Όπως λέει η Βερόνικα: «Κάθε εμπόδιο σε καλό!».

Ήταν κοινή απόφαση της δημιουργικής ομάδας της LiFO να μην υπάρξει ούτε μία φωτογραφία-στιγμιότυπο της χρονιάς που πέρασε στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας. Ζητήσαμε από τις γκαλερί Breeder και Kalfayan να εικονογραφήσουν το αφιέρωμά μας με έργα καλλιτεχνών που εκπροσωπούν. Να μείνουν μόνο τα κείμενα και η τέχνη από μια χρονιά που μας χόρτασε δυστοπικές εικόνες. Στο κείμενο που ακολουθεί θα βρείτε τα βιογραφικά των καλλιτεχνών και τις σκέψεις των υπευθύνων των δύο γκαλερί για τη χρονιά που τελειώνει.

67 KALOS & KLIO

ΓΙΆΝΝΗΣ ΒΑΡΕΛΆΣ Ο Γιάννης Βαρελάς (1977) ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Λος Άντζελες. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό του στο Royal College of Art του Λονδίνου. Ανάμεσα στις ατομικές εκθέσεις και τα πρότζεκτ του περιλαμβάνονται και τα «Black Frames» (για το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης, 2017), «New Flags for a New Country – Destroy Elvis», (Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, 2016), «New Flags for a New Country» (The Breeder, 2015) κ.ά. Έργα του βρίσκονται σε κορυφαίες ιδιωτικές και θεσμικές συλλογές, όπως η Saatchi και η Zabludowicz στο Λονδίνο, αυτή του Δάκη Ιωάννου στην Αθήνα και του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη και η The Hort Family Collection, επίσης στη Νέα Υόρκη.

ΑΡΙΣΤΕΊΔΗΣ ΛΆΠΠΑΣ Ο Αριστείδης Λάππας (1993) γεννήθηκε και δουλεύει στην Αθήνα. Είναι κάτοχος Bachelor of Arts του University of West England στο Μπρίστολ του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια μέσω της υποτροφίας του προγράμματος Erasmus. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε διάφορες εκθέσεις, όπως οι «Polymorphic Entrancing Topos» (P.E.T Projects, 2019), «Hot on, Hop off» (γκαλερί Aetopoulos, 2019), «Part II» (The Breeder, 2019), «Break Time Contemplations» (Transformer, Ουάσιγκτον, 2018) και η «Athens and its Periphery in Regards to Contemporary Painting» σε επιμέλεια του Hugo Wheeler (The Breeder, 2017). Eκπροσωπείται από την Breeder στην Αθήνα.

CHIOMA EBINAMA Η Chioma Ebinama (1988, ΗΠΑ) μεγάλωσε στην Αμερική από χριστιανούς μετανάστες νιγηριανής καταγωγής και η τέχνη της είναι εμφανώς επηρεασμένη από τη θρησκεία. Δημιουργεί παραστατικές ακουαρέλες σε χαρτί με σκοπό να εξερευνήσει το σχέδιο και την οπτική αφήγηση ως διαλογιστική πρακτική και εργαλείο για την αυτο-απελευθέρωση. Καθώς δημιουργεί νέες μυθολογίες για την αφρικανική διασπορά, το έργο της επηρεάζεται από αμέτρητες πηγές, από την κοσμολογία της Δυτικής Αφρικής έως τη λαϊκή τέχνη του Νότου, αλλά και από την «οπτική» γλώσσα της δυτικής θρησκείας και των ανατολικών πνευματικών παραδόσεων και τις διαφορετικές ταυτότητες του φύλου.

JOY LABINJO Η Joy Labinjo (1994) ζει και δημιουργεί στο Λονδίνο. Είναι απόφοιτη του Πανεπιστημίου του Newcastle και το 2017 κέρδισε το Woon Art Prize. Πρόσφατα ξεκίνησε το μεταπτυχιακό της στις Καλές Τέχνες στο Ruskin School of Art, τη Σχολή Τέχνης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Έργα της υπάρχουν στη συλλογή του Musée d’Art Contemporain Africain Al Maaden στο Μαρακές του Μαρόκου και σε διάφορες συλλογές αμερικανικών και βρετανικών μουσείων (Minneapolis Institute of Art, Minnesota MN κ.ά.).

ANTONIS DONEF Γεννήθηκε το 1978. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1999-2004) και στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μαδρίτης (20022003). To 2010 βραβεύτηκε με το Art House Shanghai Award και παρακολούθησε ένα residency στη Σανγκάη. Έργα του βρίσκονται σε σημαντικές ιδιωτικές συλλογές. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Έχει εκθέσει στην Ισπανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο (Frieze, Λονδίνο, 2020) αλλά και στο Hell as Pavilion στο Palais de Tokyo (Παρίσι, 2013).

FARIDA EL GAZZAR Η Φαρίντα ελ Γκαζάρ είναι Ελληνο-αιγύπτια καλλιτέχνις. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1975. Αφού αποφοίτησε από τη σχολή Βακαλό στην Αθήνα, συνέχισε τις σπουδές της στο Kingston University και έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (Master of Arts) από το Royal College of Art στο Λονδίνο. Από το 2003 έως το 2007 υπήρξε συνιδρύτρια της δημιουργικής ομάδας WARDA. Η σχέση της με τη Μέση Ανατολή ξεκινάει από τα παιδικά της χρόνια στην Αλεξάνδρεια και στο Κουβέιτ. Διδάσκει ζωγραφική σε παιδιά, εικονογραφεί και εργάζεται ως εικαστικός. Εκπροσωπείται από την γκαλερί Kalfayan Αθήνα-Θεσσαλονίκη και έχει κάνει εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

η ιστορια mιασ πολησ μ ε ρ οσ π ε μ π τ ο

Οι Kalos&Klio (Χρήστος Καλός, Κλειώ Τανταλίδου) είναι δυο καλλιτέχνες που δουλεύουν ως εικαστικό καλλιτεχνικό δίδυμο, με την επιθυμία το έργο τους «να αναπνέει τον αέρα της εποχής του, να εμπεριέχει το παρελθόν και να οραματίζεται το μέλλον». Γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Η Κλειώ Τανταλίδου σπούδασε (summa cum laude) ζωγραφική στο Hanze University Groningen (NL) και χαρακτική στο Governors State University (USA), και έχει MFA στα ψηφιακά μέσα με υποτροφία του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Ο Χρήστος Καλός σπούδασε φωτογραφία στη Σχολή φωτογραφίας ESP, στη Θεσσαλονίκη. Έχουν λάβει μέρος σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 2009 ίδρυσαν το Kalos&Klio Showroom art project space.

PANOS TSAGARIS Ο Πάνος Τσαγκάρης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Καλές Τέχνες στο Emily Carr Institute of Art & Design στο Βανκούβερ του Καναδά, ενώ πλέον ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Η δουλειά του έχει εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Λειψίας, στο MUSA Museum της Βιέννης, στο DeCordova Museum της Μασαχουσέτης, στο Flag Art Foundation της Νέας Υόρκης, καθώς και στο Μουσείο Μπενάκη, στην Αθήνα. Παράλληλα, έχει συμμετάσχει στο Φεστιβάλ Περφόρμανς της 2ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, καθώς και στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

RANIA BELLOU Η Ράνια Μπέλλου ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Με σπουδές στο Central Saint Martins College of Art and Design London (MA) και στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έχει λάβει υποτροφία από το Ίδρυμα Ωνάση, και το 2018 χρηματικό βραβείο από την Artworks στο πλαίσιο του Προγράμματος Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Επίσης έχει βραβευτεί από το Ίδρυμα Γιάννη και Ζωής Σπυροπούλου. Η Μπέλλου έχει ατομικές εκθέσεις και ομαδικές εκθέσεις διεθνώς και έχει παρουσιάσει έργα της στα: AnnexM (Μέγαρο Μουσικής, Αθήνα, 2018), Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κίνας (Πεκίνο, 2017), Μουσείο Βορρέ, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2017), Ιόνιο Βουλή (Κέρκυρα, 2017), Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (Μόσχα, 2016) κ.ά.

68 lifo – 19.12.20

Lovers

667

ήοθ λι ton τι ίσ βιβ ul ch κρ τη : H uts θα ι σ φία De κα ίστ α άγ Κρ ογρ lton n / s o e τ θα ω Hu cti ag κα Φ / lle Im . h Άγ ης sc Co ty Η η τ ut et κ De G

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Χιόνια στο καμπαναριό

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν: Αυτό είναι το βιβλίο της χρονιάς

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΖΟΧΑ ΑΛΧΑΡΘΙ «Και η πιο αυστηρή κοινωνία αφήνει παράθυρα στην ελευθερία»

ΜΙΑ ΖΩΗ Αναζητώντας τον Παύλο Ζάννα

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 11 βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν

Η περιπέτεια της χριστουγεννιάτικης πουτίγκας Η Περιπέτεια της χριστουγεννιάτικης πουτίγκας είναι μια συλλογή διηγημάτων της Άγκαθα Κρίστι που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Βρετανία στις 24 Οκτωβρίου 1960. Είναι η μόνη πρώτη έκδοση βιβλίου της Κρίστι που περιέχει ιστορίες και με τους δύο διάσημους ντετέκτιβ της, τον Ηρακλή Πουαρό και τη μις Μαρπλ. Τα Χριστούγεννα στην αγγλική εξοχή, το εορταστικό κλίμα και μια πουτίγκα δαμάσκηνο κρύβουν τα στοιχεία που θα οδηγήσουν τον Ηρακλή Πουαρό στην εξιχνίαση των περίεργων υποθέσεων πέντε φόνων στις εξής ιστορίες: Η περιπέτεια της χριστουγεννιάτικης πουτίγκας, Το μυστήριο της ισπανικής κασέλας, Το κλειδί του μυστηρίου, Είκοσι τέσσερα κοτσύφια, Το όνειρο. Χριστουγεννιάτικο δώρο η έκτη ιστορία, με τη μις Μαρπλ, που ερευνά έναν φόνο στο αρχοντικό των Γκρίνσο.

agatha christie

Η περιπέτεια της χριστουγεννιάτικης πουτίγκας Μτφρ.: Θεοδώρα Δαρβίρη Εκδόσεις Ψυχογιός Σελ.: 288

19.12.20 – lifo

Lovers

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Κάθε Χριστούγεννα εκδοτικοί οίκοι και οργανισμοί κυκλοφορούν ειδικές εκδόσεις που λειτουργούν σαν ευχετήριες κάρτες, όχι απαραίτητα με χριστουγεννιάτικο θέμα (Άγρα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Καρδαμίτσας). Χριστουγεννιάτικο θέμα έχουν αποκλειστικά τα βιβλιαράκια των εκδόσεων Καρδαμίτσα, ήδη μια χριστουγεννιάτικη λογοτεχνική βιβλιοθήκη με παράδοση 20 χρόνων.

ένε πως τα Χριστούγεννα είναι επινόηση των πτηνοτρόφων. (Το «λένε» είναι τρόπος του λέγειν, αφού από τη βιβλιογραφία ξέρουμε ότι ο μόνος που το έχει πει είναι ο Μπέρναρντ Σο, γνωστός παραδοξολόγος.) Το σίγουρο είναι ότι τα Χριστούγεννα, δηλαδή το πώς τα γιορτάζουμε, είναι γερμανο-αγγλο-αμερικανική επινόηση που άρχισε να κατακτά όλο τον κόσμο από τα μέσα του 19ου αιώνα. Μέχρι τότε το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων γιορταζόταν σύμφωνα με τις παραδόσεις κάθε τόπου, περισσότερο θρησκευτική εορτή παρά αποθέωση της οικογενειακής ευτυχίας (της μεσαίας τάξης πρωτίστως) και της κατανάλωσης. Αυτά είναι, ας πούμε, τα Χριστούγεννα στον κόσμο του Παπαδιαμάντη, που δεν είναι αποκλειστικά θρησκευτικά, αλλά έχουν πάντα στο κέντρο τους τα ανθρώπινα πάθη, ένα μυστήριο που αρκετές φορές φτάνει στα όρια του θρίλερ, την παρηγοριά από το ρούμι («να πίη ένα ρώμι να ζεσταθή») και, φυσικά, τα στοιχεία της φύσης και τον χειμώνα – φουρτουνιασμένη θάλασσα, βοριάς, χιονισμένα βουνά, εκείνη η φράση «σφοδρός άνεμος κατήρχετο παγετώδης από τα χιονισμένα βουνά». Τα Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα του Παπαδιαμάντη, που «πακεταρίστηκαν» πολύ νωρίς από τις εκδόσεις Φέξη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, έχουν δημιουργήσει, για τους περισσότερους από μας, ένα λογοτεχνικό αντίβαρο στη βικτωριανή λογοτεχνία των Χριστουγέννων, που είναι κυρίαρχη εδώ και περίπου δύο αιώνες. Η βασίλισσα Βικτωρία παντρεύτηκε τον Γερμανό πρίγκιπα Αλβέρτο το 1840. Ο Αλβέρτος, πρίγκιπας του Σαξκοβούργου, όπως τον έλεγαν στα ελληνικά (Saxe-Coburg), έφερε στην Αγγλία, από την πατρίδα του, το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Μια γκραβούρα, που δημοσιεύτηκε το 1848 στο «Illustrated London News» και έδειχνε τη βασίλισσα, τον πρίγκιπα και τα παιδιά τους να στολίζουν το δέντρο, εκλαΐκευσε τη γερμανική παράδοση και την έφερε σε κάθε μεσοαστικό σπίτι, όχι μόνο στη Βρετανία αλλά και σε όλο τον κόσμο. Τα βικτωριανά Χριστούγεννα τα επέβαλε όμως οριστικά η λογοτεχνία με τη νουβέλα (και όχι novel) του Καρόλου Ντίκενς, Α Christmas Carol (Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία), που κυκλοφόρησε στις 19 Δεκεμβρίου 1843 και στις λίγες μέρες που ακολούθησαν μέχρι τα Χριστούγεννα είχε πουληθεί σε 6.000 αντίτυπα, όπως δια-

βάζω στη βιογραφία της Κλερ Τόμαλιν, Charles Dickens, A Life (2011). Ο Ντίκενς είχε γράψει τη νουβέλα μέσα σε δυο μήνες. Είναι ο μόνος, μεταξύ των σύγχρονων συγγραφέων, που δημιούργησε μια τόσο πειστική εικόνα ευτυχίας. Ίσως γι’ αυτό είχε αυτή την καθολική υποδοχή και αποδοχή. Προσωπικά, αισθάνομαι τη νουβέλα του Ντίκενς σαν δική μου. Την έχω οικειοποιηθεί μέσα από τα κόμιξ, κυρίως τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα», ιδιαίτερα όμως από μια έκδοση ΒιΠερ (Βιβλία Περιπτέρου) των εκδόσεων Πάπυρος, ένα βιβλίο του 1971, σε μετάφραση Αγγέλου Νίκα. Ο Τζορτζ Όργουελ, στο περίφημο δοκίμιό του Can socialists be happy? (Μπορεί οι σοσιαλιστές να είναι ευτυχείς;) που δημοσιεύτηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1943, μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη σοσιαλιστική πολιτική επιθεώρηση «Tribune», γράφει ότι ο Λένιν, ετοιμοθάνατος, στο νεκροκρέβατό του, ζήτησε από τη γυναίκα του να του διαβάσει τη Χριστουγεννιάτικη Ιστορία του Ντίκενς. Ο Λένιν, αστός, αλλά αρχηγός της επανάστασης, βρήκε εντελώς απαράδεκτο τον «αστικό συναισθηματισμό» (bourgeois sentimentality) της νουβέλας. Αν ο Λένιν ήταν καλά στην υγεία του, γράφει ο Όργουελ, ίσως να πρόσεχε την ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική πλευρά της νουβέλας. Γιατί η βικτωριανή εποχή είχε πολλή φτώχεια, πολλή δυστυχία, πολλή βία, στοιχεία που βλέπουμε σε όλο το λογοτεχνικό έργο του Ντίκενς – και στη Χριστουγεννιάτικη Ιστορία. Δέντρο, δώρα, γεμιστή γαλοπούλα, κάλαντα, χειμωνιάτικη θαλπωρή, βικτωριανή χριστουγεννιάτικη αισθητική απλώθηκαν παντού: στο νότιο ημισφαίριο, όπου τα Χριστούγεννα συμπίπτουν με την καρδιά του καλοκαιριού και το θερμόμετρο χτυπάει 40 στην κλίμακα Κελσίου, στις καθολικές χώρες της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής, ακόμη και στην Κίνα, όπου ο εορτασμός των Χριστουγέννων από τα 50 εκατομμύρια Κινέζων χριστιανών έχει αποκτήσει μεγάλη ορατότητα. Τον Απρίλιο του 2003, σ’ ένα ταξίδι μου στην Ανατολική Θράκη για να επισκεφτώ τη Βιζύη, πατρίδα του Γεωργίου Βιζυηνού, αλλά κυρίως για να περιπλανηθώ στη βαλκανική εθνολογία, έμενα στο ξενοδοχείο «Γκραντ Σαμπινιόν» στην πόλη Σαράντα Εκκλησιές, που τουρκικά λέγεται Κιρκλαρελί. Στο κέντρο της υποδοχής του ξενοδοχείου – ημιφωτισμένο, αλλά καθαρό– δέσποζε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ρώτησα γιατί είναι

απ ο to ν ni ko μπ ακ ουνα κη

Χιόνια στο καμπαναριό Τα Χριστούγεννα στα βιβλία του Ντίκενς και του Παπαδιαμάντη. 70 lifo – 19.12.20

εκεί και μου απάντησαν ότι διακοσμεί τον χώρο. Υπάρχει εκεί πάντα, δάνειο από γερμανοβικτωριανά Χριστούγεννα, χωρίς το βάρος της θρησκευτικής συνδήλωσης. Τα βικτωριανά λογοτεχνικά Χριστούγεννα αμφισβητήθηκαν πολύ από την ίδια τη λογοτεχνία. Για παράδειγμα, από τον αιρετικό συγγραφέα και δημοσιογράφο Τσέστερτον (1874-1936, G.K. Chesterton) στο δοκίμιό του Χριστούγεννα (μετάφραση Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδόσεις Άγρα). Εδώ ο Τσέστερτον, συνομιλώντας απευθείας με τη νουβέλα του Ντίκενς, αναρωτιέται αν το γαλόπουλο που πρόσφερε ο Σκρουτζ στον ανιψιό του Μπομπ Κράτσιτ έτυχε λαμπρότερης ή θλιβερότερης πορείας στη ζωή από άλλες, λιγότερο ελκυστικές γαλοπούλες. Το παράδοξο ερώτημα του Τσέστερτον συνδέεται με τη γενικότερη θέση του ότι «δεν υπάρχει πιο εντυπωσιακή ένδειξη της απέραντης πνευματικής ένδειας των νεωτεριστικών τάσεων από αυτήν τη γενική διάθεση να διατηρηθούν οι παλιές φόρμες». Αλλά έναν αιώνα και πλέον μετά το διάσημο κείμενο του Τσέστερτον, αναπόσπαστο κεφάλαιο της χριστουγεννιάτικης λογοτεχνίας, εξακολουθούμε να τραγουδάμε «I ’m dreaming of a white Christmas», να διαβάζουμε ιστορίες γλυκές σαν μελομακάρονα, σαν εκείνες τις χαλκομανίες με ροδαλά αγγελάκια και κοκκινομάγουλους Αγιοβασίληδες, να επαναλαμβάνουμε τις ίδιες συνήθειες, που είναι τελικά η χριστουγεννιάτικη μνήμη, αφήνοντας μακριά τον αντιχριστουγεννιάτικο ασκητισμό. Η πιο λογοτεχνική χριστουγεννιάτικη εμπειρία μου έχει στο κέντρο της μια διπλή ιστορία. Η μια ερχόταν από παλιά. Ήταν το διήγημα του Αλφόνσου Ντοντέ, Οι τρεις μικρές λειτουργίες των Χριστουγέννων (μετάφραση Μίνα Καρδαμίτσα-Ψυχογιού, εκδόσεις Καρδαμίτσα), που είχε πρωτοεκδοθεί το 1875 (γαλλικός τίτλος Les trois messes basses). Η άλλη ήταν σημερινή και είχε ηρωίδα τη Ζυράννα Ζατέλη. Στο διήγημα του Ντοντέ, ένας αβάς σε κάποια γαλλική βαρονία του 17ου αιώνα, προσδοκώντας το πλούσιο χριστουγεννιάτικο δείπνο με τις χήνες, τις πάπιες, τα λουκάνικα και τα ρουμπινί κρασιά, «έφαγε» τις χριστουγεννιάτικες λειτουργίες, δηλαδή τις διέτρεξε εν περιλήψει, τρελαίνοντας τον νεωκόρο που χτυπούσε την καμπάνα ασταμάτητα, προκειμένου να βρεθεί μία ώρα αρχύτερα στο τραπέζι. Στο τραπέζι ήρθε η τιμωρία. Ο αβάς έμεινε από αποπληξία πάνω στη ροδοψημένη χήνα. Αργότερα, στον Παράδεισο, ο Θεός ανάγκασε τον αβά να ξεπλυθεί από το αμάρτημα της λαιμαργίας τελώντας επί 300 φορές τις τρεις χριστουγεννιάτικες λειτουργίες. Ύστερα από πολλά χρόνια, σχεδόν δύο αιώνες, ο επισκέπτης που θα έμπαινε, φιλοπερίεργος, στην ερειπωμένη εκκλησία της εγκαταλελειμμένης βαρονίας θα άκουγε τον άνεμο να ψιθυρίζει, ακέραια και αργά, τα λόγια της χριστουγεννιάτικης λειτουργίας. Ο αβάς πλήρωνε ακόμη το αμάρτημα της λαιμαργίας. Ήταν πρωί μιας βροχερής μέρας, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, όταν διάβασα αυτή την ιστορία. Λίγο μετά θα συναντούσα τη Ζυράννα Ζατέλη στο εστιατόριο Ακάντεμυ της οδού Ακαδημίας – που δεν υπάρχει πια. Την είδα να περιμένει πίσω από τη βιτρίνα ανάμεσα στο χιόνι από το τριμμένο φελιζόλ, τα κόκκινα αλεξανδρινά και τα πορτοκαλί διαφημιστικά μιας γαλλικής σαμπάνιας. Η εικόνα, με τη λιγνή φιγούρα της Ζυράννας στα μοβ, έμοιαζε να βγαίνει μέσα από ένα τοπίο του Αλφόνσου Ντοντέ. Ακόμη και του Παπαδιαμάντη (με λίγη φαντασία).

19.12.20 – lifo

φωτό: getty images

Lovers

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

«Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν: Αυτό είναι το βιβλίο της χρονιάς Για πρώτη φορά μεταφράζεται στα ελληνικά και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις το αριστούργημα του Πεν Γουόρεν, ένα πολιτικό και ταυτόχρονα υπαρξιακό μυθιστόρημα και ένα από τα πιο σημαντικά του 20ού αιώνα.

robert penn warren

Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά Μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου Σελ.: 560 Εκδόσεις Πόλις

72 lifo – 19.12.20

ια άδεια καρέκλα αντί για θρόνο, ένας βασιλιάς ανάμεσα σε νεκρούς, όπως ο Μακμπέθ, και μια ματαιοδοξία να συντρίβεται οριστικά στον σκληρό βράχο που την έθρεψε. Όχι τυχαίες περιγραφές για ένα βιβλίο που φτιάχτηκε με τα πιο υψηλά υλικά της ποίησης για να περιγράψει την πιο σκληρή πραγματικότητα, που είναι η εξουσία: αυτή είναι, άλλωστε, που ορίζει τους ανθρώπους, που τους ανεβάζει ή τους πετάει στα σκηνικά του παραδείσου και της κόλασης, τα οποία δημιούργησαν επί γης οι ταξικοί διαχωρισμοί και οι πολιτικές συγκρούσεις. Αυτός εν ολίγοις είναι ο πυρήνας του αριστουργηματικού βιβλίου Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν που έχουμε επιτέλους στη διάθεσή μας και στα ελληνικά, σε μια εξαιρετική μετάφραση, αντάξια του βιβλίου, από την Αθηνά Δημητριάδου, σε μια πραγματικά φροντισμένη έκδοση (Πόλις), ένα θαυμάσιο δώρο για τον αναγνώστη τις δύσκολες μέρες της πανδημίας. Κείμενο ταυτότητας, αυτεπίγνωσης ή συμπυκνωμένο πανόραμα του κόσμου της Αμερικής και του διαρκούς πολέμου για την αναρρίχηση στην κλίμακα της εξουσίας, όπως και να περιγραφεί το διαχρονικό αυτό έργο με τον άκρως σαιξπηρικό –βγαλμένο όμως από το τραγούδι-τίτλο «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά»–, είναι σίγουρα ένα από τα Μεγάλα Αμερικανικά Μυθιστορήματα (GAN, όπως τα αποκαλούν οι Αμερικανοί), εφάμιλλο του Μόμπι Ντικ και ως προς τη διάρθρωση και ως προς την αναζήτηση και τις απαρχές του. Συγγραφέας του βιβλίου είναι ένας ποιητής και όχι τυχαία, αφού μόνο η λεπτή ευαισθησία ενός ανθρώπου που αφουγκράζεται το υφάδι

της ύπαρξης –που ο ίδιος παρομοιάζει με ιστό αράχνης– μπορεί να δει τι πραγματικά σημαίνει εξουσία, πόσο μακριά μπορεί να φτάσει κάποιος επειδή τον έφερε εκεί, όπως κάποτε τον Οιδίποδα, η μοίρα ή ο αψίκορος χαρακτήρας. Γνωρίζοντας καλά τις δυο πλευρές του παιχνιδιού που λέγεται ζωή, ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, γεννημένος τα πρώτα χρόνια του περασμένου αιώνα, όχι μόνο είχε βραβευτεί με Πούλιτζερ για την ποίησή του αλλά, καθώς έφερε τον βαρύτιμο τίτλο του δαφνοστεφούς ποιητή, είχε πλήρη αντίληψη των μεταφορών που συνδέουν την εσωτερική άβυσσο με το εξωτερικό χάος. Απόδειξη ότι ο Κας Μάστερν, ένας δευτερεύων χαρακτήρας του βιβλίου του, ο οποίος μπλέκεται επίσης στον φαύλο κύκλο της προδοσίας και τελικά πέφτει στη μάχη της Ατλάντα, περιγράφει τον κόσμο σαν ιστό αράχνης και είναι αυτός που νιώθεις ότι περιτυλίγει αριστοτεχνικά ολόκληρο το βιβλίο και τους τραγικούς του ήρωες: « Έμαθε ότι ο κόσμος είναι σαν τεράστιος ιστός αράχνης και, όσο απαλά κι αν τον αγγίξεις, σε οποιοδήποτε σημείο, οι ρυτίδες της δόνησης φτάνουν μέχρι το ακρότατο σημείο της περιμέτρου και η νυσταλέα αράχνη νιώθει το μυρμήγκιασμα και δεν νυστάζει πια, παρά πετιέται για να εκτοξεύσει τις σπείρες της αραχνιάς πάνω σ’ εσένα, που άγγιξες τον ιστό, και μετά να χύσει το μαύρο παραλυτικό δηλητήριο κάτω από το δέρμα σου. Δεν έχει σημασία αν σκόπευες ή όχι ν’ αγγίξεις τον ιστό των πραγμάτων. Μπορεί το ελαφρύ σου πόδι ή η φτερούγα σου η χαρωπή να τον άγγιξαν πανάλαφρα, όμως αυτό θα συμβαίνει πάντα και να την η αράχνη, με το μαύρο γένι και τα μεγάλα πολυεδρικά μάτια να αστράφτουν, σαν

απ ο τ ην τινα μανδ ηλα ρα

καθρέφτες στον ήλιο ή σαν το μάτι του Θεού, και με το φαρμακερό δόντι να στάζει». Για την ακρίβεια, ο ιστός είναι το πλέγμα της τύχης που διασαλεύει κανείς με τις πράξεις του, όπως έκανε, εν προκειμένω, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου Γουίλι Σταρκ, ο οποίος, ξεκινώντας από πολύ χαμηλά, από μια φτωχή οικογένεια του Μέισον Μέι, το πρωί δούλευε ως αγρότης στα κτήματα του πατέρα του και το βράδυ διάβαζε στο φως της λάμπας «δύσκολα βιβλία», έχοντας τη φιλοδοξία να γίνει κάποτε δικηγόρος. Είχε και ένα βιβλίο όπου έγραφε σπουδαίες ρήσεις και αποφθέγματα του Σαίξπηρ, ένα κλείσιμο του ματιού στον αναγνώστη για τον ήρωα που στόχευε από νωρίς στα σπουδαία και τα μεγάλα. Από πείσμα και δύναμη χαρακτήρα κατάφερε να μάθει μόνος του νομικά και να γίνει δικηγόρος, στηρίζοντας τους αδύναμους του τόπου του. Παντρεύτηκε και μια όμορφη δασκάλα, τη Λούσι, ιδανική σύντροφο σε ζοφερούς καιρούς, και μαζί με τον γιο τους, τον Τομ, ζούσαν, τουλάχιστον για ένα συγκεκριμένο διάστημα, μια δύσκολη, αλλά ως ένα σημείο ήσυχη οικογενειακή ζωή. Μέχρι που μια κακοδιαχείριση που ανακαλύπτει ο Σταρκ ως ταμίας σε ένα σχολείο, το οποίο τελικά καταρρέει με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αρκετά αθώα παιδιά, τον μετατρέπει εν μια νυκτί σε λαϊκό ήρωα. Δηλαδή ένα γεγονός της τύχης φάνηκε να συμπίπτει απόλυτα με τις ακλόνητες φιλοδοξίες του ήρωα να ανελιχθεί στην κοινωνική κλίμακα, εκμεταλλευόμενος κατάλληλα την οργή των χτυπημένων από τη μοίρα. Γνωρίζοντας πως αυτή είναι η ευκαιρία του να φτιάξει καριέρα, αρχίζει να διατυμπανίζει την αντίθεσή του στην εκμετάλλευση της άρχουσας τάξης και του κατεστημένου σε μια περίοδο που η Αμερική είχε χτυπηθεί ανελέητα από το κραχ, μέχρι που το κατεστημένο δείχνει να του εναντιώνεται: σε αυτήν τη φάση είναι που ο φιλόδοξος, κυβερνήτης πλέον, Σταρκ θα ζητήσει τη βοήθεια του μεγαλωμένου στο αστικό περιβάλλον του Μπέρντενς Λάντινγκ, Τζακ Μπέρντεν, γόνου μιας αριστοκρατικής οικογένειας του Νότου ή, για την ακρίβεια, τέκνου μιας όμορφης μητέρας που ακόμα διατηρεί άθικτο τον ερωτισμό της και ενός πατέρα που στο τέλος θα αποκαλυφθεί ότι δεν είναι ακριβώς αυτό που πίστευε. Ο χαρισματικός, πλην όμως ψυχρός παρατηρητής Μπέρντεν, ο οποίος αφηγείται όλη την ιστορία στο βιβλίο, δεν γίνεται μόνο πιόνι στα χνάρια του ισοπεδωτικού και κυριαρχικού Σταρκ αλλά εγκλωβίζεται στην παγίδα που φτιάχνει ο ίδιος για τον εαυτό του, θεωρώντας ότι η ζωή είναι φτιαγμένη από ιδανικές καταστάσεις, τις οποίες δεν είμαστε ικανοί να διεκδικήσουμε παρά μόνο φευγαλέα, όπως εκείνη η αλησμόνητη για τον ίδιο σκηνή από ένα πικνίκ και μια ανέμελη μέρα στη θάλασσα που σημαδεύει κάθε του σκέψη. Πρόκειται για μια εξόρμηση που είχε τολμήσει μαζί με τον άπιαστο και μόνιμο έρωτά του, Αν Στάντον, και τον παιδικό του φίλο και αδελφό της Άνταμ Στάντον και για εκείνον αναγόταν σε αυτούσια εικόνα αθωότητας σε έναν κόσμο μοιρασμένο ανάμεσα σε κατεστραμμένους άτυχους και πετυχημένους φαύλους, διεφθαρμένους και ασταθείς. Ωστόσο, ο πραγματικός κόσμος δεν είναι ούτε καν αυτός που ξεδιπλώνεται στα μάτια του Μπέρντεν σαν σκηνικό, ανάλογα με την ψυχική του κατάσταση, αλλά ούτε ένα ισοπεδωμένο τοπίο σύγκρουσης προσωπικών συμφερόντων, όπως το θέλει ο Σταρκ. Την απάντηση δίνουν οι διακυμάνσεις της φύσης, τις οποίες εμπιστεύεται απόλυτα ο συγγραφέας στις περιγραφές του, αφού τα κύματα και η φύση άλλοτε δεί-

χνουν να μιλούν με μονότονη βοή και άλλοτε με περίσσια έξαψη για τη συρροή νικητών και ηττημένων, για προδοσίες που αναμείχθηκαν και συγχωνεύτηκαν μέσα στον ουρανό ή στο νερό, όπως στο αμφίβολο αίμα των προγόνων του αφηγητή Μπέρντεν, οι οποίοι κρύβουν μια αντίστοιχα τραγική ιστορία, γεμάτη ένοχα μυστικά. Μέσα στις λέξεις του αφηγητή μπορεί έτσι να χωνεύεται η αναρχική ελευθερία της φύσης και του ακραίου ρομαντισμού του συναισθήματος ταυτόχρονα με τον έλλογο κανόνα που τον θέλει να πηγαίνει προς το μέρος του άμεμπτου και του ηθικού. Ενίοτε, όμως, όλα αυτά μπερδεύονται και συγκρούονται, όπως χαρακτηριστικά συμβαίνει στην περίπτωση του πιο αγαπητού του προσώπου και μέντορά του – αργότερα θα αποδειχτεί ότι είναι κάτι πέρα από τον δικαστή Μόνταγκιου Ίρβιν, ο οποίος του παραχωρούσε τη βιβλιοθήκη του και είχε αναλάβει τη διατροφή του μέχρι την εφηβεία του. Όταν κάποια στιγμή ο δικαστής αντιτίθεται στη σαρωτική επέλαση του φιλόδοξου κυβερνήτη Σταρκ, ο Μπέρντεν, ο οποίος δουλεύει γι’ αυτόν, αναγκάζεται να λάβει θέση και παρότι δεν εγκρίνει όλες τις κινήσεις του αποκαλούμενου αφεντικού του, όπως το ότι εξακολουθεί να απατάει τη γυναίκα του με τη βοηθό του, δοκιμάζοντας ερωτικές βραδιές ακόμα και με παράξενες «νύφες με παγοπέδιλα», φτάνοντας μέχρι τον ίδιο τον έρωτα του Μπέρντεν, την Αν, αποδέχεται τελικά την πρόταση του τελευταίου να εξετάσει το παρελθόν του αδέκαστου δικαστή και πρώην μέντορά του για τυχόν σκάνδαλα. Δεν υπάρχει, άλλωστε, περίπτωση να μην τον βάραινε κάτι μεμπτό, αφού, όπως

επέμενε και το αφεντικό του: «Ο άνθρωπος συλλαμβάνεται μέσα στην αμαρτία, γεννιέται μέσα στη διαφθορά και περνάει από την μπόχα της πάνας στην αποφορά του σαβάνου». Και εδώ έγκειται το μυστικό του βιβλίου: όσο κι αν η αποφορά της ύπαρξης βαραίνει ακόμα και το πιο αμόλυντο ον, την ίδια στιγμή ο κύκλος που λέγεται ζωή αποκαλύπτει εξίσου τις πιο υψηλές και τις πιο ποταπές πράξεις, γιατί αυτός είναι που την κινεί: «Η πολιτική είναι η δράση και κάθε λογής δράση δεν είναι παρά μια ατέλεια στην τελειότητα της αδράνειας, που είναι η ειρήνη ακριβώς, όπως η ύπαρξη δεν είναι παρά μια ατέλεια στην τελειότητα της ανυπαρξίας που είναι ο Θεός» υποστηρίζει εύστοχα ο αφηγητής. Σε αυτή την περίπτωση όμως, όπως θα έλεγε και ο Ντοστογιέφσκι, αν ο Θεός δεν υπάρχει, πώς ακριβώς ορίζονται οι θέσεις και ιεραρχίες, βάσει ποιου κανόνα; Ενδεχομένως, όμως, ο άγραφος κανόνας να κρύβεται στις συναρπαστικές λεπτομέρειες του παιχνιδιού της ίδιας της ζωής, στην αιώνια και άφθαρτη πλατωνική ομορφιά και στα περιγράμματά της ή ακόμα και σε αυτήν τη ρωγμή που αρκεί για να ρίξει φως στα μικρά και αιώνια μυστικά. Γιατί για τον Γουόρεν, όπως και για τον Μέλβιλ και όλους τους σπουδαίους μυθιστοριογράφους της ύπαρξης, ο άνθρωπος δεν είναι ούτε ακριβώς ηθικός ούτε σκάρτος. Είναι, τελικά, ο μύθος που είμαστε εμείς οι ίδιοι – και γινόμαστε συναρπαστικά μεγάλοι μέσα από τέτοιου είδους μυθιστορήματα, τολμώντας να κοιτάξουμε, για μία και τελευταία φορά, τον Θεό στα μάτια.

19.12.20 – lifo

Lovers

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ην κοίταζα, κομψή και αεράτη, με τη μαντίλα της και τα ωραία αγγλικά της να παραλαμβάνει τον Μάιο του 2019 το Booker International μαζί με την Αγγλίδα μεταφράστριά της Μέριλιν Μπουθ. Πάσχιζα να διαβάσω σωστά το όνομά της, Τζόχα Αλχάρθι, αλλά και να μάθω από το Google όσo περισσότερα μπορούσα για τη χώρα της, το Ομάν. Καταρχάς, πού ακριβώς βρίσκεται: στο ανατολικό νότιο άκρο της αραβικής χερσονήσου. Μάλιστα. Έπειτα, λίγα ψιλά ακόμα, πολίτευμα, οικονομική κατάσταση. Και το κυριότερο: πώς ζουν εκεί οι γυναίκες. Ψηφίζουν, δουλεύουν, οδηγούν, ταξιδεύουν; Είναι αλήθεια ότι έναν αχταρμά με τα κράτη και κρατίδια της περιοχής τον έχω στο μυαλό μου. Όχι πια. Από τη στιγμή που βγήκε στα ελληνικά από τον Gutenberg το βραβευμένο της μυθιστόρημα με τίτλο Οι Κόρες της Σελήνης (ομολογώ, λιγότερο τραβηχτικό από τον αγγλικό Celestial Bodies), σε μετάφραση-άθλο της Ελένης Καπετανάκη, η πατρίδα της Τζόχα Αλχάρθι αλλά και η ίδια η συγγραφέας ήρθαν πολύ πιο κοντά μου. Το μυθιστόρημά της έπαψε να ερεθίζει απλώς τη δημοσιογραφική περιέργεια, επειδή ήταν το πρώτο γραμμένο στα αραβικά που κέρδισε ένα τόσο σημαντικό λογοτεχνικό βραβείο – και με καλές πάντα επιλογές. Έφυγε το «φολκλόρ» και έμεινε η λογοτεχνική ουσία. Γιατί αυτή η 42χρονη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Sultan Qaboos του Ομάν, παντρεμένη και με τρία παιδιά, με PhD Κλασικής Αραβικής Λογοτεχνίας από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου είναι μια σημαντική συγγραφέας με όλα τα κριτήρια, και τα πιο αυστηρά. Σε παίρνει από το χέρι και με λίγη προσπάθεια (πολλά ονόματα, οικογένειες και γενιές) σε βάζει σε έναν απίστευτα πλούσιο και γοητευτικό κόσμο. Του Ομάν, εννοείται, της ιστορίας και της διαδρομής του από την παράδοση στον μοντερνισμό: από το 1880 μέχρι σήμερα. Μην τρομάζετε. Οι Κόρες της Σελήνης είναι γεμάτες, ζωντανές, συναρπαστικές, ιδιαίτερες γυναίκες – και άνδρες. Κυρίως τρεις αδελφές, η Μάγια, η Άσμα και η Χάουλα, άλλη βυθισμένη στα βιβλία της, άλλη ερωτοχτυπημένη, άλλη παντρεμένη, αλλά κλεισμένη περήφανα σε έναν δικό της κόσμο. Και γύρω τους, σε ερήμους και πλουσιόσπιτα, σε αεροπλάνα και κουζίνες, ζει και πάλλεται μια κοινωνία γεμάτη ποίηση, υπερβολι-

κή ποίηση, θρύλους, περιπέτειες, συγκρούσεις, αγωνίες, λάθη και έρωτες. Και όλα αυτά, συστατικά μιας λογοτεχνίας που ρουφιέται –το έχει αυτό η σάγκα–, η Αλχαρθι τα χειρίζεται ελεύθερα και τολμηρά, αψηφώντας τη γραμμικότητα της συμβατικής λογοτεχνίας. Ναι, μου ανέτρεψε πολλά στερεότυπα που είχα για τις γυναίκες που ζουν σε μια σύγχρονη αραβική χώρα. Ναι, έπρεπε να τη βρω, εκεί, στην πρωτεύουσα Μουσκάτ, όπου ζει και γράφει. Δεν ήταν και τόσο εύκολο, βοήθησε όμως πολύ ο Gutenberg και ένα πρωί, με μεγάλη καθυστέρηση, έφτασαν στο μέιλ μου οι απαντήσεις της. Με ευγενικές αναφορές στην Ελλάδα. Μόνο σε μία δεν απάντησε και το ήθελα τόσο να μάθω τι πιστεύει για όσα κάνει ο Μακρόν στη Γαλλία μετά τη δολοφονία του καθηγητή Σαμουέλ Πατί από νεαρό φονταμενταλιστή, τι θέση έχει στην κοινωνία της η δική μας, πολύτιμη ελευθερία έκφρασης. — Είμαι σίγουρη ότι δεν είστε μια τυπική γυναίκα του Ομάν. Τι είδους οικογένεια και γονείς σάς ανέθρεψαν, έτσι ώστε να γίνετε καλλιτέχνις και καθηγήτρια πανεπιστημίου; Είναι αλήθεια ότι προέρχομαι από μια μεγάλη οικογένεια συγγραφέων, κάτι που είναι μάλλον ασυνήθιστο. — Δηλαδή, θέλατε να γίνετε συγγραφέας από τα παιδικά σας χρόνια; Η κοινωνία του Ομάν τις αποδέχεται εύκολα τις γυναίκες συγγραφείς; Υπάρχουν, άραγε, πολλές; Ναι, το ήθελα. Και, ναι, υπάρχουν πολλές γυναίκες συγγραφείς. Αλλά υπάρχει και μια ενδιαφέρουσα πλευρά σ’ αυτό το φαινόμενο: η φόρμα της δουλειάς τους σπάνια είναι το μυθιστόρημα. Η ποίηση είναι πολύ σημαντική στο Ομάν. — Μήπως επειδή το μυθιστόρημα δεν βρίσκεται σε τόση αρμονία με τη μεγάλη αραβική πολιτιστική παράδοση; Μήπως επειδή θεωρείται ένα σχετικά νέο και «ευρωπαϊκό» είδος; Πιστεύω ότι το μυθιστόρημα δεν έχει μία και μόνo συγκεκριμένη παράδοση. Αν συμφωνήσουμε ότι γεννήθηκε στην Ευρώπη, τότε τι θα πούμε για τη γιαπωνέζικη Ιστορία του Γκέντζι, που ανήκει στις αρχές του 11ου αιώνα; Αν, πάλι, συμφωνήσουμε ότι το μυθιστόρημα, π.χ. στην περίπτωση του Ντάνιελ Νταφόε, άντλησε την έμπνευσή του από δικαστικά ρεπορτάζ και ειδήσεις εφημερίδων, θα αρχίσουμε να ψάχνουμε ποιος πολιτισμός εφεύρε τα δικαστήρια και τις ειδήσεις; Με άλλα λόγια, η παράδοση του μυθιστορήματος είναι πολύπλοκο θέμα. Οι απαντήσεις ποικίλλουν ανάλογα με τη λογοτεχνία στην οποία είμαστε εκτεθειμένοι και την παράδοση στην οποία ανήκει. — Είναι φανερό από το βιβλίο σας ότι λατρεύετε και

απο τη βένα γεωργακοπούλου

τζόχα αλχάρθι Οι Κόρες της Σελήνης

Μτφρ.: Ελένη Καπετανάκη Σελ.: 280 Εκδόσεις Gutenberg

ΤΖΟΧΑ ΑΛΧΑΡΘΙ «Και η πιο αυστηρή κοινωνία αφήνει παράθυρα στην ελευθερία» Με το μυθιστόρημά της «Οι κόρες της Σελήνης» (εκδ. Gutenberg) κέρδισε το Booker International του 2019. Η συγγραφέας και πανεπιστημιακός εκπλήσσει με μια μοντέρνα, γοητευτική σάγκα που εκτυλίσσεται από το 1880 μέχρι σήμερα σε μια αραβική χώρα, που εξελίσσεται ραγδαία. Στο κέντρο του βιβλίου μερικές υπέροχες γυναίκες, που ίσως ανατρέπουν πολλά στερεότυπά μας. 74 lifo – 19.12.20

παίζετε στα δάχτυλα την κλασική αραβική ποίηση, ένα είδος εντελώς άγνωστο στον μέσο Ευρωπαίο αναγνώστη. Γιατί έπρεπε να πάτε σε ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο για προχωρημένες σπουδές; Δεν υπάρχουν στις αραβικές χώρες πανεπιστήμια που προσφέρουν αυτή την ευκαιρία; Φυσικά και υπάρχουν. Αλλά μια σειρά από προσόντα κερδίζονται από τη φοίτηση σε συγκεκριμένα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Για παράδειγμα, το Εδιμβούργο έχει μια πολύ σημαντική και διάσημη σχολή αραβικής λογοτεχνίας, που υπήρξε σημαντική και για το μυθιστόρημά μου! Την τελική επίβλεψη του PhD μου είχε η καθηγήτρια Mέριλιν Μπουθ, που σήμερα είναι στην Οξφόρδη και αργότερα μετέφρασε το βιβλίο μου στα αγγλικά. Έτσι, το Εδιμβούργο αποδείχτηκε σημαντικό για μένα με πολλούς τρόπους. — Η βρετανική σας εμπειρία πώς ήταν; Νιώθετε άνετα σε μια δυτική κοινωνία ; Υπάρχουν πράγματα, συνήθειες, ήθη που σας ξενίζουν ή σας ενοχλούν; Μόνο ο καιρός, που στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι τόσο ωραίος όπως στο Ομάν ή στην Ελλάδα. Αλλά, συνολικά, ήταν μια καλή εμπειρία και μια πρόκληση για μένα: έπρεπε να τελειώσω ένα PhD, να γράψω ένα μυθιστόρημα και συγχρόνως να είμαι μαμά σε μια ξένη χώρα. Και μην ξεχνάτε ότι, όταν ζει κανείς μακριά από την πατρίδα του, έχει τη μοναδική ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει ποιος είναι, να αμφισβητήσει και να προβληματιστεί πάνω στις ίδιες του τις προσδοκίες. — Διάβασα ότι αρχίσατε τις «Κόρες της Σελήνης» στο Εδιμβούργο. Μου φάνηκε τόσο ενδιαφέρον, σαν να βρήκατε καταφύγιο στη μακρινή πατρίδα σας, γράφοντας γι’ αυτήν. Ήταν το πρώτο σας μυθιστόρημα; Όχι, το δεύτερο. Και, ναι, άρχισα τις Κόρες της Σελήνης στο Εδιμβούργο. Έχετε δίκιο, ήταν ακριβώς ένα καταφύγιο για μένα. Σπούδαζα Κλασική Αραβική Λογοτεχνία, ήμουν μακριά από την πατρίδα μου και έγραφα αυτό το μυθιστόρημα νιώθοντας νοσταλγία, αλλά και κάτι άλλο, ακόμα πιο σημαντικό: εκείνη την εποχή μού ήταν πολύ καθαρό ότι το Ομάν άλλαζε, ότι η ευρύτερη περιοχή άλλαζε και ότι με τις αλλαγές πολλά πράγματα θα χάνονταν, θα ξεχνιούνταν. Έτσι, το μυθιστόρημά μου έγινε και ένας τρόπος, μέσα από τη μυθοπλασία, να ξανασυλλάβω, να ζωντανέψω μερικές πλευρές του παρελθόντος. Ένα μυθιστόρημα, όπως ξέρετε, ακόμα κι αν τοποθετείται σε παλιότερες εποχές, μπορεί να είναι μια πολύ δυνατή κατάθεση για το παρόν. Ας πούμε, οι γυναίκες στο βιβλίο μου είναι ισχυρές προσωπικότητες, ίσως μάλιστα να φανούν στους αναγνώστες απρόσμενα ισχυρές. Είναι όμως αυθεντικές, αληθινές, είτε ζουν σε παλιές εποχές είτε στο σήμερα. — Το μυθιστόρημά σας έχει μια πολύπλοκη σύνθεση και μια ελεύθερη, καθόλου γραμμική αφήγηση. Είναι μοντέρνο, όσο κι αν είναι γεμάτο από αραβική ποίηση και μύθους, όσο κι αν εκτυλίσσεται σε ερήμους και παλιές αγροτικές κοινωνίες. Αναρωτιέμαι πόσο εύκολο και αποδεκτό είναι για τους αναγνώστες του Ομάν – μήπως είναι πολύ αβανγκάρντ. Σας ευχαριστώ για τις επισημάνσεις σας. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες στο Ομάν καταλαβαίνουν και αποδέχονται το μυθιστόρημά μου. Αλλά συμβαίνει κάτι ενδιαφέρον: υπάρχουν πόλεις και χώρες που θεωρούνται τα κέντρα της αραβικής λογοτεχνική σκηνής. Ο δικός μου εκδότης έχει την έδρα του στον Λίβανο. Έτσι, το Ομάν δεν έχει τη σημασία που έχουν για τη νέα αραβική λογοτεχνία το Κάιρο ή η Βηρυτός. Κι αυτό είναι ίσως απελευθερωτικό. Οι συγγραφείς του Ομάν μπορούν να αναπτύξουν το ταλέντο και τη δουλειά τους με τον τρόπο που θέλει ο κα-

θένας, σε διάλογο, φυσικά, με την παράδοση. Άλλωστε, νιώθω ότι σε θέματα σύνθεσης και πολυπλοκότητας το μυθιστόρημα λειτουργεί λίγο όπως ο χρόνος: δεν θυμόμαστε πάντα τα πράγματα με σειρά, δεν διηγούμαστε ιστορίες ή τα περασμένα με χρονική συνέπεια και πολλές φορές σταματάμε για να θυμηθούμε κάτι. Θα έλεγα ότι το μυθιστόρημα μπορεί να είναι ένας παράξενος καθρέφτης του μυαλού μας. — Το βιβλίο σας δεν είναι μια συνηθισμένη σάγκα με πολλές γενιές. Είναι ένα τολμηρό κοίταγμα της ιστορίας του Ομάν. Το παρελθόν καθορίζει το δύσκολο σήμερα των χαρακτήρων σας σε μια χώρα που συνεχώς αλλάζει, κάτω από τα μάτια τους. Είναι αυτή η γενική σας προσέγγιση στο μυθιστόρημα; Μάλλον έχετε δίκιο. Το μυθιστόρημα που έγραψα μετά τις Κόρες της Σελήνης είναι εν μέρει η ιστορία μιας γιαγιάς και μιας εγγονής. Η νέα γυναίκα σπουδάζει στην Αγγλία και η ζωή της γιαγιάς της στο Ομάν ρίχνει πάνω της μια βαριά σκιά. Με κάποιον τρόπο το παρελθόν της γιαγιάς της είναι η πύλη προς το δικό της μέλλον ή μάλλον το βιβλίο λειτουργεί σαν διπλός καθρέφτης. Λέγεται Naringah (Τhe Bitter Orange Tree) και δεν αναφέρεται σε πολλές γενιές, όπως οι Κόρες της Σελήνης, αλλά μιλάει για τις ευκαιρίες που δίνουν στους ανθρώπους διάφορες εποχές και τόποι και, αντίστροφα, για τις δυνατότητες και ελευθερίες που είχαν ή δεν είχαν οι μεγαλύτεροι από μας. — Ομολογώ ότι τα έχασα όταν έμαθα από το βιβλίο σας ότι στο Ομάν η δουλεία ήταν νόμιμη μέχρι το 1970! Γεννηθήκατε μερικά χρόνια αργότερα κι όμως, οι «Κόρες της Σελήνης» είναι γεμάτες έντονους χαρακτήρες σκλάβων, κυρίως γυναικών δυνατών και ελεύθερων στην ψυχή. Γιατί νιώσατε την ανάγκη να τους δώσετε τόσο χώρο στο έργο σας; Δεν είμαι τόσο σίγουρη ότι το έκανα συνειδητά και από πρόθεση. Καμιά φορά, ένα μυθιστόρημα, όσο γράφεται, αναπτύσσει μια δική του δυναμική. Όπως σας είπα ήδη, ήθελα να γράψω για τις πλευρές της ζωής και του πολιτισμού του Ομάν που χάνονταν μέσα στην ορμή των αλλαγών, αλλά δεν είχα την προσέγγιση ενός αναλυτή ή δοκιμιογράφου. Στις Κόρες της Σελήνης ενδιαφέρομαι για την ικανότητα αυτενέργειας των γυναικών αλλά και των ανδρών, και για το γεγονός ότι ακόμα και μια κοινωνία με ξεκάθαρη ιεραρχία και σύνολο κανόνων μπορεί να επιτρέψει μια κάποια αυτενέργεια ή ελευθερία κινήσεων. Για παράδειγμα, ο γάμος στο μυθιστόρημά μου είναι ένας θεσμός που δίνει ευκαιρίες και δυνατότητες ή μήπως διαφέρει ανάλογα με τον χαρακτήρα των ανθρώπων; Αν θέλετε, οι Κόρες της Σελήνης διερευνούν τους τρόπους με τους οποίους η ελευθερία γίνεται πιο προσιτή σε όλους, ακόμα και σε αυτούς που κάποτε ήταν σκλάβοι. — Η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι κλειδί στο μυθιστόρημά σας. Υπάρχουν γυναίκες που απολαμβάνουν ελεύθερα το σεξ. Μέχρι και για ιστορίες βιασμού που συγκαλύπτονται γράφετε. Είναι η κοινωνία του Ομάν ανοιχτή και έτοιμη να διαβάσει για τέτοια θέματα; Είμαστε ανοιχτοί και έτοιμοι. Ας πούμε ότι είμαστε έτοιμοι με τον ίδιο τρόπο που οποιαδήποτε κοινωνία είναι έτοιμη για τέτοια θέματα, η Αυστραλία, η Δανία ή η Χιλή. Στο βιβλίο μου μια νέα γυναίκα που έχει βίαιο σύζυγο παίρνει διαζύγιο. Είναι από το Ομάν. Δεν κάνει, όμως, ό,τι θα προσπαθούσαν να κάνουν σε μια ανάλογη κατάσταση μια Ελληνίδα, μια

Νορβηγίδα ή μια Γιαπωνέζα; — Διαβάζοντας συνεχώς στον Τύπο ειδήσεις για τα πράγματα που είναι απαγορευμένα στις γυναίκες σε τόσο πολλές αραβικές χώρες, συνέχεια σκεφτόμουν: «Είναι, άραγε, οι γυναίκες στο Ομάν πραγματικά ελεύθερες να αποφασίζουν για τη ζωή τους, να σπουδάζουν, να ερωτεύονται, να χωρίζουν, να ταξιδεύουν, να δουλεύουν χωρίς θρησκευτικά και άλλα εμπόδια»; Απολύτως. Τα πράγματα άλλαξαν με την πάροδο του χρόνου, η κοινωνία έγινε πιο πλουραλιστική και ποικιλόμορφη, το ίδιο και οι προοπτικές εξέλιξης των γυναικών. Το τι σημαίνει ελευθερία, όμως, είναι ανοιχτό σε διαφορετικές ερμηνείες. Η ελευθερία εκφράζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Κάποια γυναίκα μπορεί να θεωρεί την οικογένειά της αυστηρή, αλλά μια άλλη, που ζει στον ίδιο δρόμο, μπορεί να ζηλεύει τη χαλαρότητα και ανεκτικότητά της. Tα πράγματα στο Ομάν είναι ρευστά και μεταβάλλονται συνεχώς, κάτι που διευκολύνει την ελευθερία. — Το βιβλίο σας μπορεί να είναι το πρώτο από το Ομάν που διαβάζουμε στην Ελλάδα, αλλά η αραβική λογοτεχνία δεν μας είναι άγνωστη. Όλο και διαβάζουμε μυθιστορήματα από Αίγυπτο, Λίβανο, Συρία και χώρες της Βόρειας Αφρικής. Σ’ εσάς τι συμβαίνει; Είναι ελεύθερη η έκδοση δυτικών μυθιστορημάτων; Η μήπως μόνο οι προνομιούχες και μορφωμένες τάξεις μπορούν να τα διαβάζουν στο πρωτότυπο; Έχουμε πρόσβαση στα πάντα. Και στη γλώσσα του πρωτοτύπου και σε μεταφράσεις. Λογοκρισία δεν υπάρχει, μόνο ορισμένες πολιτιστικές ευαισθησίες που μπορεί να καθορίζουν και να δικαιολογούν τι βιβλία παραγγέλνουν και διανέμουν τα βιβλιοπωλεία. Αλλά το Ίντερνετ κάνει τα πάντα δυνατά και άλλωστε το Ομάν βρίσκεται στον Κόλπο με τα πολλά εμπορικά κέντρα και τις εκθέσεις βιβλίου. Κι εγώ, ως καθηγήτρια Λογοτεχνίας που είμαι, δίνω μεγάλη σημασία στο να μπορούν οι φοιτητές μου να διαβάσουν τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πού θα βρισκόμασταν, άλλωστε, εμείς οι αναγνώστες χωρίς τους Έλληνες τραγικούς; — Πολύ θα ήθελα να μάθω ποιους ξένους συγγραφείς αγαπάτε και ίσως σας έχουν επηρεάσει. Είναι πάρα πολλοί. Ανάμεσά τους δυο δικοί σας, ο Κωνσταντίνος Καβάφης και ο Καζαντζάκης, αλλά και ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ο Γιούκιο Μισίμα, ο Άντον Τσέχοφ και ο Μίλαν Κούντερα. — Και κάτι τελευταίο. Όταν παίρνατε το Booker, γιατί ζητήσατε από τους αναγνώστες σας να κοιτάξουν το Ομάν «με ανοιχτό μυαλό και καρδιά»; Ίσως κάθε συγγραφέας που παίρνει το International Booker θα ’πρεπε να πει το ίδιο. Νομίζω ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να διαβάσεις ένα μυθιστόρημα από τη γενναιοδωρία πνεύματος. Αν κάποιος μου στείλει ένα ελληνικό μυθιστόρημα, δεν εικάζω αυτόματα ότι η ιστορία του θα βασίζεται στην Ακρόπολη. Αλλά οι αναγνώστες αποκτάμε συνήθειες, γι’ αυτό και έχουμε αγαπημένους συγγραφείς ή είδη βιβλίων, αστυνομικές ιστορίες ή ρομάντζα. Καμιά φορά αυτό είναι ένα ακούσιο εμπόδιο σε νέες φόρμες ιστοριών, ακόμα και σε μια ιστορία από άλλο τόπο. Γι’ αυτό θα ’θελα να διαβάσουν τις Κόρες της Σελήνης άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα για το Ομάν ή την αραβική λογοτεχνία. Το μυθιστόρημά μου, άλλωστε, δεν είναι παρά μια ιστορία. Δεν είναι έμβλημα.

Στο βιβλίο ενδιαφέρομαι για το γεγονός ότι ακόμα και μια κοινωνία με ξεκάθαρη ιεραρχία μπορεί να επιτρέψει μια κάποια αυτενέργεια ή ελευθερία κινήσεων.

19.12.20 – lifo

Lovers

ΜΙΑ ΖΩΗ Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞΙ «Σκηνή πρώτη: Ο Ζάννας δικάζεται μαζί με τους άλλους πέντε της Δημοκρατικής Άμυνας (Στέλιος Νέστωρ, Γιώργος Σιπητάνος, Σωτήρης Δέδες, Άκης Μαλτσίδης, Κώστας Πύρζας) μέσα στο σπίτι του παππού του (που πλέον είναι το στρατοδικείο), στην οδό Εθνικής Αμύνης. Ο Ζάννας έχει βρεθεί στη Δημοκρατική Άμυνα όχι επειδή πίστευε στην αποτελεσματικότητα της δράσης της αλλά επειδή ένιωθε την ανάγκη να τοποθετηθεί ενάντια στη δικτατορία. Στο στρατοδικείο μπορούσε να τα αρνηθεί όλα – ιδίως όταν ο πρόεδρος τον ρώτησε αν αποδέχεται την αναφορά της προκήρυξης στην ένοπλη βία. Κι όμως: Αποδέχομαι το σύνολο της διακήρυξης, αν και αποδοκιμάζω κάθε μορφή βίας. Αλλά επίσης αποδέχομαι καθετί που εξέφραζε η Δημοκρατική Άμυνα, ακόμη κι αν δεν συμμετείχα στη σύνταξή του. Όταν ο πρόεδρος τον ρώτησε αν καταλαβαίνει πως έτσι επιβαρύνει τη θέση του ο Ζάννας απάντησε: Πιθανόν. Πιθανόν. Ο Ζάννας κάθισε τριάμισι χρόνια στη φυλακή για να διατηρήσει το δικαίωμά του να προφέρει αυτήν τη λέξη. Μια λέξη συχνά είναι μια στάση. Πιθανόν. “Με τα συντρίμμια αυτά στύλωσα τα ερείπιά μου”». [O Θανάσης Τριαρίδης έγραψε ένα μικρό σενάριο με τίτλο Παύλος Ζάννας: Μοιράζοντας τον κερδισμένο χρόνο για το περιοδικό «Mauve» (Δεκ. 2003 - Ιαν. 2004)]. Με πλάγια γράμματα απόσπασμα από το Ημερολόγιο Φυλακής του Π.Ζ., εκδ. Ερμής, 2000.

Ο Παύλος Ζάννας Πηγή: Αρχείο Αλέκου Ζάννα

Η ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΥΣΤ

Αναζητώντας τον Παύλο Ζάννα Μετέφρασε το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ στις φυλακές της Αίγινας, συσπείρωσε τον πνευματικό κόσμο της Θεσσαλονίκης, έριξε τον σπόρο για ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά φεστιβάλ της χώρας. Η Ματίνα Καλτάκη καταγράφει σκηνές από μια αξιοσημείωτη ζωή.

α πο τη ματιν α καλτακ η

76 lifo – 19.12.20

άχνω στο Διαδίκτυο φωτογραφίες των Φυλακών της Αίγινας, να φανταστώ πώς μπορεί να ήταν η ζωή εκεί μέσα, εκεί όπου ο Παύλος Ζάννας (1929-1989) έζησε το μεγαλύτερο διάστημα από τα τριάμισι χρόνια της φυλάκισής του (1968-1972) ως μέλους της αντιστασιακής Δημοκρατικής Άμυνας, ένας της ομάδας των «έξι της Θεσσαλονίκης». Δεν μπορούσε να μην αντιδράσει στο καθεστώς των δικτατόρων, έχει πει ο ίδιος,

με τη σιωπή του θα ήταν σαν να αποδεχόταν όσα συνέβαιναν γύρω του. Είχε συμβάλει στην κυκλοφορία του ενημερωτικού δελτίου που τύπωνε σε πολύγραφο η Δημοκρατική Άμυνα, με κείμενα κατά της χούντας και των πρακτικών της και με ειδήσεις που θάβονταν στον λογοκριμένο Τύπο της εποχής. Τον συνέλαβαν τον Ιούλιο του 1968, δικάστηκε από έκτακτο στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε δέκα και μισό χρόνια φυλάκιση.

Στη φυλακή της Αίγινας είχε τη στήριξη της παρέας «πολύ στενών και αγαπημένων φίλων», των πέντε που καταδικάστηκαν μαζί του πρώτα και κύρια. Εκεί, έγκλειστος, ξεπέρασε τις «αστικές» προκαταλήψεις που είχε αφήσει ο Εμφύλιος, συμφωνώντας με τους συγκρατούμενούς του ότι ο διάλογος με την αριστερά πρέπει να είναι μόνιμος και ανοιχτός. Αλλά ένα βασικό πρόβλημα παρέμενε, «πώς να γεμίσεις τον χρόνο». Ο Παύλος Ζάννας γράφει ημερολόγια και γράμματα. Οι λέξεις σώζουν. Η αγαπημένη του Μίνα, η γυναίκα του (δύο επισκέψεις και δύο γράμματα κάθε μήνα), φέρνει στη φυλακή την εντολή του Στρατή Τσίρκα να μεταφράσει έναν τόμο του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. «Γίναμε οι πιο καλοί φίλοι», λέει χρόνια μετά για τον Τσίρκα ο Ζάννας, «του χρωστάω πάρα πολλά, και σ’ εμένα και στην οικογένειά μου συμπαραστάθηκε πάντα, ήταν ένας δάσκαλος για μένα, άλλωστε εκείνος με έσπρωξε και με ανάγκασε κατά κάποιον τρόπο να γίνω αργότερα ο μεταφραστής του Προυστ» («Παρασκήνιο», σκην. Λευτέρης Ξανθόπουλος, ΕΡΤ, 1988). Και κει, στη φυλακή, σε μια σανίδα στερεωμένη στα μπράτσα μιας πολυθρόνας, έστησε με τις λέξεις του Προυστ έναν κόσμο διαφυγής και την ίδια στιγμή βαθιάς αυτογνωσίας. Οι λέξεις σαν σωσίβια, η λογοτεχνία ως πεδίο ελευθερίας. Μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1989 είχε μεταφράσει τα τέσσερα πρώτα μέρη (Από τη μεριά του Σουάν, Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, Η μεριά του Γκερμάντ, Σόδομα και Γόμορρα) και τον πρώτο τόμο του πέμπτου μέρους (Η φυλακισμένη). Ο Τσίρκας εξέδιδε τις μεταφράσεις στον Ηριδανό του Αλέκου Παπακώστα και από τον Ηριδανό εκδόθηκαν ως το 1999 δώδεκα καλαίσθητοι τόμοι. «Αν δεν είχε κάνει την αρχή ο Ζάννας, δεν θα αποτολμούσα να

ασχοληθώ με τη μετάφραση του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Αλλά δέχτηκα να μεταφράσω τους τόμους που δεν πρόλαβε εκείνος, για να ολοκληρωθεί η έκδοση. Είναι μοναστηριακή εργασία, είναι αμέτρητες οι ώρες που πρέπει να αφιερώσεις» λέει Παναγιώτης Πούλος, καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής στο Τμήμα Θεωρίας της Τέχνης στην ΑΣΚΤ, που μετέφρασε το έκτο (Η Αλμπερτίν αγνοούμενη, 2014) και το έβδομο (Ο ανακτημένος χρόνος, Σεπτέμβριος 2018) μέρος στην ολοκληρωμένη πλέον έκδοση της Εστίας.

Μακεδονικό Αγώνα. Το σπίτι του υπήρξε συντονιστικό κέντρο και καταφύγιο των μακεδονομάχων. Άνθρωπος με πλούσιο κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο, άφησε πίσω του δυο γιους, τον Κωνσταντίνο και τον Αλέξανδρο, που και οι δύο αγωνίστηκαν σε δύσκολες εποχές για το καλό της χώρας, πολέμησαν για την ελευθερία της, διώχθηκαν από Ιταλούς και Γερμανούς στην Κατοχή. Τα χρόνια της ειρήνης συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της. Ο γιος του, Αλέξανδρος, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1892. Πήγε για σπουδές μηχανικού στη Γερμανία, παντρεύτηκε τη Βιργινία Δέλτα (1897-1980), κόρη της Πηνελόπης Δέλτα, μέσω της οποίας συνδέθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στενός συνεργάτης και υπουργός του Βενιζέλου, φίλος του Νικολάου Πλαστήρα, στέλεχος του Κόμματος των Φιλελευθέρων, συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας έως και τον θάνατό του το 1963. Γιος του ήταν ο Παύλος Ζάννας (19281989) που από το 1955 μέχρι τον θάνατό του πρόσφερε πολλά στον «πολιτιστικό εκσυγχρονισμό» της μεταπολεμικής/μετεμφυλιακής Θεσσαλονίκης. H γυναίκα του, η Μίνα (πιανίστρια), με την οποία απέκτησε δυο γιους, φώτιζε σταθερά τη σκέψη του και την ψυχή του. Καταλαβαίνεις γιατί, βλέποντάς τη να μιλάει στο ντοκιμαντέρ I would like to give you my heart for ever ZΗΤΑ-MΙ του Αντώνη Κιούκα. Με μια λεπτότητα σπάνια, με μια ευαισθησία που συγκινεί όχι γι’ αυτά που λέει αλλά για όσα αφήνει ανείπωτα. Εκλεκτή γενιά.

« Έπρεπε να περάσουν οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια. Κάναμε μέχρι και μαθήματα μεταξύ μας. Εγώ δίδασκα σε φοιτητές Νομικής – συγκρατούμενούς μου– νομικά και σε άλλους αγγλικά. Ο Νοταράς –ως γαλλομαθής– γαλλικά. Ο Δέδες γερμανικά, ο Κώστας Σοφούλης μαθηματικά. Έπρεπε να περάσουν ανώδυνα οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια. Έτσι, γράφτηκε (έγραψα) κι ένα θεατρικό έργο. Με πρωταγωνιστές τον Καραγκιόζη και τους γνωστούς του συντρόφους (Βεληγκέκα κ.ά.). Υπάρχουν αποσπάσματα τραγωδιών μέσα. Τα ερμηνεύει ο Χορός. Το παίξαμε τις Απόκριες του ’70 σ’ ένα κελί… Έπαιζα εγώ κιθάρα και άλλοι τραγουδούσαν…» έχει πει ο Στέλιος Νέστορας, φίλος και συγκρατούμενος του Ζάννα. Ο Παύλος Ζάννας γράφει κάτι άλλο: 17.1.71 «Μουσική σήμερα στον θάλαμο και γιορτή του Αντώνη (Γούλα). Κουαρτέτο του Μπραμς, κι ακόμα τραγούδια διάφορα, που μερικά σε πολιορκούν από παντού και σε συγκλονίζουν – δάκρυα της φυλακής την ώρα που είναι ήσυχα, κι έξι άνθρωποι κλειδωμένοι μαζί. Πώς να μιλήσω – πώς να μετρήσω, πώς να τραγουδήσω. Μονάχα εσύ θα ξέρεις, και θα μιλώ την ίδια γλώσσα». Και στις 8.2.71 «[…] Απόψε ήρθε κάπου στην Αίγινα ένα λούνα παρκ και τα μεγάφωνά του φωνάζουν το λαό κι αναγγέλλουν τα ζώα της ζούγκλας και μας θυμίζουν τον δίσκο του Μαρκόπουλου “Χρονικό”, που έχει μερικά πολύ ωραία τραγούδια και καλούς στίχους, ανάμεσα στα οποία το “Περάστε κόσμε… το καφενείο η Ελλάς… οι αλυσίδες δωρεάν…” κτλ. Όμως, μόλις τελείωσε η ανακοίνωση του λούνα παρκ, τα μεγάφωνά του άρχισαν να παίζουν τα παλιά και τα πιο όμορφα ρεμπέτικα: Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου. Ανοίξαμε το παράθυρο, ακούμε τώρα το “Όμορφη Θεσσαλονίκη”, μας έπιασε όλους μια απροσδιόριστη θλίψη, το πραγματικό φυλακίστικο, βουβό, μελαγχολικό παράπονο ή νοσταλγία, όλα αυτά που εκφράζονται στα καλά ρεμπέτικα» (Ημερολόγιο Φυλακής, όπ. πρ.).

ΤΟ ΖΗΤΑ-ΜΙ Ο Παύλος σπούδασε στη Γενεύη Πολιτικές Επιστήμες (1947-1952). Παντρεύεται τη Μίνα το 1953 και τέλη του 1954 εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη. Η θάλασσα μπροστά έδινε λανθασμένη εντύπωση για τον ορίζοντα της πόλης. «[…] Η δεκαετία του ’50 υπήρξε η εποχή της δεξιάς μετά τον σπαραγμό του Εμφυλίου.

31.8.73: Αμέσως μετά την αμνηστία, στην Αμμουλιανή, οι 6 της δίκης. Πίσω από αριστερά: Πύρζας, Δέδες, Μαλτσίδης. Μπροστά: Ζάννας, Σηπιτάνος, Νέστωρ. (Ζάννας και Σηπιτάνος δεν ζουν πια). Πηγή: Αρχείο Αλέκου Ζάννα

Η όποια αριστερά έμεινε τότε εξορισμένη ή φιμωμένη, πάντως ακόμα στο περιθώριο και σιωπηλή ή λιγομίλητη, μόλις προς το τέλος της δεκαετίας άρχισε να σπάζει τον λογοκριμένο κλοιό της. Αυτή η βαριά σκιά έπεφτε στη Θεσσαλονίκη τότε ακόμη πιο πηχτή απ’ ό,τι στην Αθήνα, πνιγηρή και ασφυκτική» σημείωνε στο «Βήμα» ο Δημήτρης Μαρωνίτης (24.6.1990). Σ’ αυτήν τη Θεσσαλονίκη, της οποίας ο πληθυσμός έφτανε τότε τους 350.000 κατοίκους, σε σημείο-πέρασμα στην οδό Αριστοτέλους, ο Παύλος Ζάννας και ο Αλέξανδρος Μαυρογορδάτος ανέλαβαν το 1955 το κατάστημα Ζήτα-Μι. Η εν λόγω εμπορική εταιρεία ξεκίνησε στον Μεσοπόλεμο από τον πατέρα του Π.Ζ., Αλέξανδρο, και τον σύγγαμπρό του Μικέ Μαυρογορδάτο (διετέλεσε και γερουσιαστής και υπουργός σε κυβερνήσεις μεταπολεμικές). Εμπορεύονταν γραφομηχανές Olivetti, αλλά ο Π.Ζ. πρόσθεσε και επιλεγμένους δίσκους κλασικής και τζαζ μουσικής. Το 1958 η Μίνα Ζάννα έδωσε νέα ώθηση στο ΖΜ, εμπλουτίζοντας τα ράφια με μοναδικά αντικείμενα υψηλής αισθητικής, προϊόντα χειροτεχνίας ή δημιουργίες νέων καλλιτεχνών, πήλινα, κοσμήματα, ξύλινα παιχνίδια, υφαντά, μεταξωτά υφάσματα κ.ο.κ., επιδιώκοντας τη συνάντηση της παράδοσης με τη σύγχρονη τέχνη. Ο Δημήτρης Φατούρος είχε φροντίσει την εσωτερική του διαμόρφωση με ανοίκεια για την εποχή και την πόλη αισθητική και σύντομα οι χώροι του μικρού ZM (με το πατάρι και το υπόγειό του) έγιναν πέρασμα και στέκι για λογοτέχνες, εικαστικούς, πανεπιστημιακούς. Ο Ανδρόνικος, ο Αριστόβουλος Μάνεσης, ο Κακριδής, ο Καψωμένος, ο Μαρωνίτης, ο Τσοπανάκης. Ο Φατούρος μόνιμος. Ο Πεντζίκης βέβαια και όλοι οι σημαίνοντες επισκέπτες από την Αθήνα, ο Σεφέρης, ο Κουν, ο Χατζιδάκις, ο Τσαρούχης, ο Τάκης Σινόπουλος. Ήταν εποχή ανήσυχη, της «Διαγωνίου» του Χριστιανόπουλου, της «Κριτικής» του Αναγνωστάκη. Τα καλύτερα

«Γίναμε οι πιο καλοί φίλοι», λέει χρόνια μετά για τον Τσίρκα ο Ζάννας, «του χρωστάω πάρα πολλά, και σ’ εμένα και στην οικογένειά μου συμπαραστάθηκε πάντα, ήταν ένας δάσκαλος για μένα, άλλωστε εκείνος με έσπρωξε και με ανάγκασε κατά κάποιον τρόπο να γίνω αργότερα ο μεταφραστής του Προυστ».

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΕΝΤΡΟ Στα ψηλά βουνά, στον ανοιχτό ορίζοντα, στο Λιβάδι Ολύμπου, ένα κεφαλοχώρι στα 1.200 μέτρα υψόμετρο, γεννήθηκε ο Βλάχος Δημήτριος Ζάννας το 1850. Μικρός κατέβηκε στα Φάρσαλα και από κει στη Θεσσαλονίκη, για να φτιάξει τη ζωή του. Στον φούρνο του Παπαγεωργίου, ενός συντοπίτη του, βρήκε τον δρόμο του. Εκτιμώντας τα χαρίσματα του νεαρού, ο Παπαγεωργίου τον έστειλε να σπουδάσει Ιατρική στην Αθήνα και στη συνέχεια στη Γερμανία. Επιστρέφοντας παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Παπαγεωργίου και διέπρεψε ως σπουδαίος γιατρός. Φίλος του Καμπούρογλου, του γιατρού του σουλτάνου, ήταν σεβαστός από τους Τούρκους και, όντας υπεράνω υποψίας, αφοσιώθηκε στον 19.12.20 – lifo

Lovers

ΜΙΑ ΖΩΗ μυαλά της Θεσσαλονίκης έβρισκαν εκεί χώρο και ανθρώπους να ανταλλάξουν γνώσεις και ιδέες. Το ΖΜ λειτουργούσε και ως γκαλερί, μια ζωντανή καλλιτεχνική κυψέλη, ανοιχτή στο ταλέντο αναγνωρισμένων αλλά και νέων δημιουργών. Μάλιστα, όταν η Μίνα κατέβηκε στην Αθήνα το 1970 και το ΖΜ ανέλαβαν η Μάρω Λάγια και η Κατερίνα Καμάρα, η διάσταση της γκαλερί επικράτησε. Σε συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη κι άλλες αίθουσες τέχνης, ως το 2010 που έκλεισε, στο ΖΜ φιλοξενήθηκαν οι πλέον αξιόλογοι εικαστικοί της τελευταίας πεντηκονταετίας. Εδώ θα συλληφθεί η ιδέα της δημιουργίας ενός Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, εδώ θα διαμορφωθούν οι κινήσεις που θα οδηγήσουν τελικά στην ίδρυση του Μακεδονικού Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης (μετέπειτα Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) με τη δωρεά του Ιόλα 45 έργων από τη συλλογή του.

σμο, γι’ αυτό και όταν ο Ζάννας διορίστηκε το 1965 από τον Γεώργιο Παπανδρέου γενικός διευθυντής της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, βασικό του μέλημα ήταν να εξελίξει την Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου με προβολές ξένων ταινιών μία εβδομάδα πριν από το κυρίως ελληνικό πρόγραμμα. Το πρώτο «διεθνές» φεστιβάλ έγινε το 1966 – μάλιστα βραβεύτηκαν δύο σημαντικές ταινίες: το Ο πόλεμος τελείωσε του Aλέν Ρενέ και το Οι σκιές των λησμονημένων προγόνων του Σεργκέι Παρατζάνοφ. Ο σπόρος που θα οδηγήσει το 1992 στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχε μόλις πέσει. Επί χούντας, ως πρώτη διοργάνωση ορίζεται αυτή του 1972.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ

Ήταν εποχή ανήσυχη, της «Διαγωνίου» του Χριστιανόπουλου, της «Κριτικής» του Αναγνωστάκη. Τα καλύτερα μυαλά της Θεσσαλονίκης έβρισκαν εκεί χώρο και ανθρώπους να ανταλλάξουν γνώσεις και ιδέες. Το ΖΜ λειτουργούσε και ως γκαλερί, μια ζωντανή καλλιτεχνική κυψέλη, ανοιχτή στο ταλέντο αναγνωρισμένων αλλά και νέων δημιουργών.

78 lifo – 19.12.20

Από το ΖΜ ξεκίνησαν όλα, οι συναντήσεις του Ζάννα με αξιοσημείωτους ανθρώπους, μεταξύ άλλων με τον Λίνο Πολίτη και τον Μορίς Σαλτιέλ, που το 1952 ίδρυσαν τη Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη», δημιουργώντας ένα πλαίσιο επικοινωνίας για τους πολιτιστικά πεινασμένους αστούς και τους ανήσυχους φοιτητές μέσω εκθέσεων, διαλέξεων, προβολών, μουσικών και θεατρικών εκδηλώσεων. Ο Παύλος Ζάννας, κοσμοπολίτης και λάτρης του κινηματογράφου, εύκολα ανταποκρίθηκε στην παρότρυνση του Ανρί Ερέ, διευθυντή τότε του Γαλλικού Ινστιτούτου, που είχε εμπειρία από την οργάνωση κινηματογραφικών λεσχών στη Γαλλία. Με την ορμή των 26 χρόνων του, ο Ζάννας ξεκίνησε την Κινηματογραφική Λέσχη της «Τέχνης», με εβδομαδιαίες προβολές ταινιών σπουδαίων ξένων κινηματογραφιστών που αγνοούσαν οι κινηματογράφοι της πόλης. «Θυμάμαι ιδιαίτερα πώς ξεκίνησε η Κινηματογραφική Λέσχη. Ένας κινηματογράφος δεύτερης προβολής μάς πρόσφερε τη δυνατότητα να κάνουμε προβολές το βράδυ. Επομένως μπορούσαμε να καλέσουμε κόσμο να παρακολουθήσουν την ταινία στις 10 το βράδυ. Και επειδή ήταν βέβαια ώρα κατάλληλη για τους κοσμικούς αλλά και για τους φοιτητές, το βράδυ των εγκαινίων γέμισε η αίθουσα. Υπήρχαν ανακατεμένοι κοσμικοί και μη, κυρίες που νόμιζαν ότι θα δούνε επιτέλους τα αξιόλογα έργα με τους αστέρες του Χόλιγουντ. Βρέθηκαν όμως μπροστά σε μια ασπρόμαυρη ταινία που τους ξάφνιασε: το Los Olvidados του Louis Bunuel. Ίσως μια δυνατή και σκληρή δόση για μια πρώτη επαφή. Μια κυρία λιποθύμησε και χρειάστηκε να μεταφερθεί έξω. Το κοινό, πάντως, που είχε γεμίσει την αίθουσα εξασφάλιζε την επιτυχία των εκδηλώσεων. Και οι προβολές συνεχίστηκαν» σημείωνε χρόνια μετά ο Παύλος Ζάννας. Μέχρι το 1967 προβλήθηκαν συνολικά 309 ταινίες, κάποιες ενταγμένες σε ειδικά αφιερώματα, για τις οποίες διανεμήθηκαν στο κοινό πολυγραφημένες 161 έντυπες εισηγήσεις. Ως σημαντική μαρτυρία για την πόλη και την εποχή, συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο Η Τέχνη στη Θεσσαλονίκη / Η Κινηματογραφική Λέσχη 1955-1967 (εκδ. Ερμής, 2017, σε επιμέλεια του γιου του, Αλέκου Ζάννα). Οι ανυπόγραφες γράφτηκαν από τον Παύλο Ζάννα, ενώ 45 εξ αυτών από τον Βασίλη Ραφαηλίδη, τον Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, τον Μάριο Πλωρίτη, τον Νίνο Φένεκ-Μικελίδη κ.ά. «Ο Παύλος Ζάννας έριξε τον σπόρο για

να γνωρίσει το κοινό της Θεσσαλονίκης την τέχνη του σινεμά. Ήταν ένας σπουδαίος άνθρωπος και φίλος, ένας νέος με ήθος και πάθος για το σινεμά που ενθουσίασε και εκπαίδευσε το κοινό, με αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη του κινηματογράφου. Για όσους ζήσαμε εκείνη την εποχή, είναι σαν μια κιβωτός αναμνήσεων. Ξαναζούμε την πνευματική περιπέτεια που μας εξέλιξε» είπε στην παρουσίαση της έκδοσης στη Θεσσαλονίκη (Μάρτιος 2017) η Ιωάννα Μανωλεδάκη, ζωγράφος, σκηνογράφος, ομότιμη καθηγήτρια Σκηνογραφίας στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, παλιά φίλη κι αυτή του κύκλου ΖΜ.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ 1960. Η «Τέχνη» είχε καλή σχέση με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης – ο υποδιευθυντής της ΔΕΘ, Δαμιανός Γαλαζούδης, ήταν μέλος του Δ.Σ. της «Τέχνης». Όταν γίνεται λόγος για πολιτιστικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της ΔΕΘ, η συνθήκη ήταν πρόσφορη για να υλοποιηθεί η ιδέα του Ζάννα και του συγγραφέα Νίκου Μπακόλα (υπάλληλος κι αυτός της ΔΕΘ) για ένα φεστιβάλ κινηματογράφου. Έτσι το 1959 ξεκινά η Πρώτη Εβδομάς Ελληνικού Κινηματογράφου και έναν χρόνο μετά, στις 20.9.1960, εγκαινιάζεται στον κινηματογράφο «Ολύμπιον» της πλατείας Αριστοτέλους το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η βράβευση της Αλίκης Βουγιουκλάκη με το βραβείο Α’ Γυναικείου Ρόλου για τη Μανταλένα προκάλεσε αντιδράσεις για την κριτική επιτροπή υπό τον συγγραφέα και ακαδημαϊκό Στρατή Μυριβήλη. Η ισορροπία εμπορικού-ποιοτικού ήταν ένας άλυτος γρίφος και τα επόμενα χρόνια. Αλλά, όπως σημείωνε αργότερα ο Ζάννας, «ο εθνικός περιορισμός» ήταν η δύναμη και η αδυναμία της διοργάνωσης. Έπρεπε να ανοίξει στον κό-

Από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1974. Ο Ζάννας, η Μερκούρη, ο Ντασέν. Πηγή: Αρχείο Αλέκου Ζάννα

Tα χρόνια της Μεταπολίτευσης ο Παύλος Ζάννας συνέχισε να εργάζεται για τον πολιτιστικό, θα μπορούσε να πει κάποιος, εκσυγχρονισμό της χώρας με διάφορες πρωτοβουλίες και από διάφορες θέσεις, η πιο σημαντική εκ των οποίων ήταν η δουλειά που έκανε ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου από το 1981 έως το 1986. Ακόμα, με την εμπειρία του από τη μεταφραστική περιπέτεια του πολύτομου μυθιστορήματος του Προυστ συμμετείχε ως ιδρυτικό μέλος στη δημιουργία του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου. Η Κατρίν Βελισσάρη θυμάται: «Ο Παύλος Ζάννας ήταν μεγάλη προσωπικότητα. Είχε το ανάστημα και τα χαρακτηριστικά ενός δημόσιου άνδρα. Είχε πεποιθήσεις και αξίες. Ήταν άνθρωπος ντόμπρος, αλλά ταυτόχρονα γεμάτος ανθρωπιά. Είχε την αίσθηση του ανθρωπισμού, ένα έντονο, χαρακτηριστικό, ελληνικό προτέρημα, θα έλεγα. Ήταν λόγιος. Είχε όραμα για τον τόπο, την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας του. Θα ήτανε πιθανότατα ένας υπέροχος υπουργός Πολιτισμού, ίσως όπως ο Μαλρό στην εποχή του στη Γαλλία! Η Ιστορία, όμως, έχει γραφτεί διαφορετικά! Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, θυμάμαι όταν, τη δεκαετία του ’80, που τον γνώρισα, ερχόταν στο μικροσκοπικό μου γραφείο στο ισόγειο του Γαλλικού Ινστιτούτου για να συζητήσουμε για το παρόν και το μέλλον του Λογοτεχνικού Κέντρου Μετάφρασης, του CTL, το οποίο είχαμε δημιουργήσει πρόσφατα μαζί με τον Jean-Pierre Armengaud, τότε διευθυντή του Ινστιτούτου, και τους Τίτο Πατρίκιο, Πέτρο Παπαδόπουλο και Φίλιππο Δρακονταειδή. Μου έδινε αναφορά για κάθε κίνηση που έκανε, ταπεινά και με σεβασμό! Αυτός ο διάσημος άντρας κι εγώ, μια νέα κοπέλα που μόλις είχε τελειώσει τις σπουδές της και είχε έρθει στην Ελλάδα, και δεν ήξερε πολλά πράγματα για την ελληνική πραγματικότητα! Έτσι ήταν ο Παύλος. Είχε εμπιστοσύνη στους ανθρώπους, πάντα ήθελε να τους ενθαρρύνει. Ήταν γενναιόδωρος. Μια μοναδική συνάντηση, μια σημαντική συνεργασία». O Παύλος Ζάννας ανήκει σ’ αυτούς τους σπάνιους ανθρώπους της δράσης και του στοχασμού που αξίζει να ανατρέχει κανείς στη ζωή και στο έργο τους ξανά και ξανά. Αποδεικνύοντας ότι, ναι, σε μερικές εκλεκτές περιπτώσεις ο χρόνος δεν είναι ποτέ «χαμένος». Και ότι μπορεί να κερδηθεί όχι μόνο στα περιορισμένα όρια του προσωπικού βίου αλλά και στην ευρύτερη διάσταση της συλλογικής ιστορικής εμπειρίας.

19.12.20 – lifo

Lovers

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

03 ΓΙΌΚΟ ΟΓΚΆΟΥΑ

Η αστυνομία της μνήμης Μτφρ.: Χίλντα Παπαδημητρίου Εκδόσεις Πατάκη Σ’ ένα νησί χωρίς όνοµα, διάφορα πράγµατα χάνονται το ένα µετά το άλλο· αποφασίζεται να εξαφανιστούν από τη ζωή των ανθρώπων και όλοι οφείλουν να τα ξεχάσουν για πάντα. Όσοι δεν συµµορφώνονται, κινδυνεύουν να συλληφθούν από την αστυνοµία της µνήµης. Όταν µια νεαρή συγγραφέας ανακαλύπτει ότι ο επιµελητής της κινδυνεύει να συλληφθεί –επειδή εκείνος δεν ξεχνά και του είναι πολύ δύσκολο να κρύβει τις αναµνήσεις του–, θα κάνει τα πάντα για να τον σώσει. Μαζί, καθώς ο φόβος και η απώλεια σχηµατίζουν ασφυκτικό κλοιό γύρω τους, θα προσκολληθούν στη λογοτεχνία ως τον τελευταίο τρόπο διατήρησης του παρελθόντος. Τι θα γίνει όµως όταν αρχίσουν να εξαφανίζονται και τα βιβλία; Ποιος ξέρει τι θα εξαφανιστεί στη συνέχεια; Ένα βιβλίο για τη δύναµη της µνήµης και το τραύµα της απώλειας, µια αλληγορική ιστορία, ένα αιχµηρό σχόλιο για τους σκοτεινούς κρατικούς µηχανισµούς παρακολούθησης και επιτήρησης. «Ακόµα κι αν εξαφανιστεί το χαρτί, οι λέξεις θα παραµείνουν».

11 βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν

JOHN DOS PASSOS

Manhattan Transfer

JOSEPH ROTH

Μτφρ.: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου Εκδόσεις Μεταίχμιο

Οι εκατό μέρες Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου Εκδόσεις Άγρα Ο Γιόζεφ Ροτ φαντάζεται τις τελευταίες ένδοξες μέρες του Ναπολέοντα, αφότου κατάφερε να δραπετεύσει από τη νήσο Έλβα ως την τελειωτική του ήττα στο Βατερλό. Τοποθετημένη στο πρώτο εξάμηνο του 1815 κυρίως στο Παρίσι, η αφήγηση γίνεται από δύο διαφορετικές οπτικές, του Ναπολέοντα και της αφοσιωμένης πλύστρας του παλατιού Αντζελίνα Πιέτρι, που του ’χει δώσει οριστικά την καρδιά της. Ο Ροτ καταφέρνει να εκφράσει με αριστοτεχνικό τρόπο τη βαθιά θλίψη που συνδέει τη μοίρα τους. Παρόντα εδώ τα χαρακτηριστικά της γραφής του Ροτ, η λυρική κομψότητα και οι υποβλητικές ατμοσφαιρικές λεπτομέρειες, που συνδυάζονται με τη λεπτή και ταυτόχρονα ωμή κατάδυση στην κρυφή πλευρά του Ναπολέοντα, τη στραμμένη προς το σκοτάδι και την αυτοκαταστροφή. Το πιο επιτυχημένο τέχνασμα του συγγραφέα είναι ότι αντιστοίχισε τη μοιραία πορεία του Ναπολέοντα με εκείνη της άσημης Πιέτρι, μίας εκ των αναρίθμητων γυναικών που «όπως όλες οι γυναίκες της χώρας (ίσως κι όλες οι γυναίκες όλης της γης) αγαπούσαν τον αυτοκράτορα». Στο τέλος θα φανεί πως οι δύο μοίρες κατά κάποιον τρόπο συγκλίνουν στην απόγνωση και σε μια πεισματική αφοσίωση. Το μυθιστόρημα συνοδεύεται από ένα δοκίμιο του Κλαούντιο Μάγκρις για τον συγγραφέα.

05 HANS FALLADA

Λύκος ανάμεσα σε λύκους

ROGER ROBINSON

Μτφρ.: Ιωάννα Αβραμίδου Εκδόσεις Gutenberg

Ένας φορητός παράδεισος Μτφρ.: Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος Εκδόσεις Κείμενα

απο τη μαρια δρουκοπουλου

80 lifo – 19.12.20

Ο τίτλος της συλλογής δηλώνει την υποκείμενη φιλοσοφία που εκφράζεται μέσα από αυτά τα ποιήματα: ότι η επίγεια ευτυχία είναι, ή θα έπρεπε να είναι, εφικτή, αλλά μας την αρνούνται ο ρατσισμός, ο μισογυνισμός, η βία και η καταπίεση από την κορυφή της ταξικής πυραμίδας. Ο Φορητός Παράδεισος δεν αντιπροσωπεύει τη ματαιότητα της συσσώρευσης υλικών αγαθών αλλά τη χαρά της ανοιχτότητας των ανθρώπων, τους τόπους, τις απολαύσεις των αισθήσεων και τις ανταμοιβές από τις τέχνες του λόγου, του ήχου και της εικόνας, εν ολίγοις μια «ακόρεστη πείνα» για τη ζωή. Τα ποιήματα αποτυπώνουν έναν έντονο θυμό ενάντια στην αδικία, όπως και την αγάπη του Roger Robinson για τους ανθρώπους, το χιούμορ, την περιέργεια και τη γενναιοδωρία του πνεύματός τους. Η συλλογή Ένας φορητός παράδεισος τιμήθηκε το 2019 με το υψηλού κύρους βραβείο για την ποίηση «T. S. Eliot».

Το χρονικό της πόλης της Νέας Υόρκης στις αρχές του 20ού αιώνα, όπου ο συγγραφέας ανατέµνει τις ζωές των πλούσιων χρηµατιστών και των µεταναστών, παρακολουθώντας από κοντά τους αγώνες τους να ενταχθούν στη «νέα» µοντέρνα κοινωνία, πριν αυτή τους καταπιεί. Χρησιµοποιώντας τεχνικές, που δανείζεται από τον κινηµατογράφο, και ενσωµατώνοντας τεχνουργήµατα της λαϊκής κουλτούρας της δεκαετίας του ’20, ο Dos Passos συνθέτει µια λαµπρή εικόνα της Νέας Υόρκης, η οποία αποτελεί συγχρόνως κοινωνιολογική καταγραφή της εποχής αλλά και ένα καινοτόµο κείµενο µυθοπλασίας. Δεν είναι τυχαίο που ο Jean-Paul Sartre είπε για τον συγγραφέα: «Ο Dos Passos έχει εφεύρει μόνο ένα πράγμα, μια αφηγηματική τέχνη. Αυτό όμως αρκεί για να δημιουργήσει ένα ολόκληρο σύμπαν». Ούτε και το ότι σήμερα θεωρείται, μαζί με τον Φιτζέραλντ και τον Χέμινγουεϊ, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της «Χαμένης Γενιάς» των Αμερικανών πεζογράφων που κατέγραψαν με σπάνια ευαισθησία και πειστικότητα την τραγική διάψευση του μεσοπολεμικού ανθρώπου. Σχεδόν εκατό χρόνια από την πρώτη του έκδοση, το βιβλίο εξακολουθεί να αποτελεί ένα αριστούργηµα της σύγχρονης λογοτεχνίας και έναν διαρκή φόρο τιµής στις δύο όψεις του αµερικανικού ονείρου.

To Βερολίνο θυμίζει ανατολίτικο παζάρι και οίκο ανοχής. O νεαρός Βόλφγκανγκ Πάγκελ, αξιωματικός στον Α’ Παγκόσμιο, άνεργος πλέον, προσπαθεί να επιβιώσει σαν λύκος ανάμεσα σε λύκους, ρισκάροντας τα πάντα στο καζίνο και τη ζωή. Πώς ξεκίνησε η σταδιακή διάβρωση μιας ολόκληρης χώρας από τη ναζιστική ιδεολογία; Πώς κατέρρευσε η κοινωνία, ο πολιτισμός και η οικονομία έπειτα απ’ την ταπεινωτική ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών; Ένα θρίλερ και μαζί ιστορική μυθιστοριογραφία, βασισμένη στις εμπειρίες του συγγραφέα που υπήρξε ευαίσθητος παρατηρητής και δέκτης των κοινωνικών και πολιτικών αναταράξεων της περιόδου του Μεσοπολέμου, βιώνοντας δραματικά τις συνέπειες της γερμανικής συντριβής. Γι’ αυτό το έργο του, που συμπληρώνεται από το Και τώρα, ανθρωπάκο;, τον Πότη και το Μόνος στο Βερολίνο, αποτελεί μια πολύτιμη λογοτεχνική μαρτυρία που καταγράφει τον τρόπο που εκκολάφθηκε το αυγό του φιδιού.

19.12.20 – lifo

Lovers

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Γ. Χ. ΏΝΤΕΝ

ΚΟΣΜΆΣ ΠΟΛΊΤΗΣ

RUTGER BREGMAN

Μτφρ.: Ερρίκος Σοφράς Εκδόσεις Αντίποδες

Επιμέλεια: Αγγέλα Καστρινάκη Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Μτφρ.: Μιχάλης Μακρόπουλος Εκδόσεις Κλειδάριθμος

Ο Γουίσταν Χιου Ώντεν υπήρξε ο σημαντικότερος ποιητής της γενιάς του. Εισήγαγε την καθημερινή γλώσσα στην αγγλική ποίηση γράφοντας στίχους πολιτικούς και στοχαστικούς, δραματικούς και τολμηρούς. Μαρξιστής αρχικά κι έπειτα χριστιανός, παραδοσιακός και ριζοσπάστης, άπατρις και οικουμενικός, αταλάντευτα αντιφασίστας, ο Ώντεν υπήρξε δημιουργός κατεξοχήν ηθικός. Έζησε στο μεσοπολεμικό Βερολίνο, συμμετείχε στον Ισπανικό Εμφύλιο και από το 1939 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη. Σε συνεχή εγρήγορση, αντιρομαντικός και στοχαστικός, υπήρξε, πάνω απ’ όλα, ποιητής με απαράμιλλη τεχνική, αφού μελέτησε εξαντλητικά όλα τα είδη, τις φωνές και τις μορφές της αγγλικής στιχουργικής παράδοσης αλλά και το ύφος των τραγουδιών του αγγλικού μιούζικ χoλ και του βερολινέζικου καμπαρέ, των αμερικανικών μπλουζ και του μπρεχτικού θεάτρου. Η έκδοση περιλαμβάνει 19 αντιπροσωπευτικά ποιήματα από το σύνολο του έργου του Ώντεν, μεταφρασμένα από τον Ερρίκο Σοφρά, με τη γλωσσική και υφολογική ακρίβεια και με τη συναισθηματική ένταση που χαρακτηρίζει όλες του τις μεταφραστικές εργασίες.

H ιστορία του έρωτα ανάμεσα στον Παύλο και στη Βίργκω, δυο νέων που διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αγαπούν με πάθος ο ένας τον άλλον και τον παιδεύουν εξίσου. Η ιστορία διαδραματίζεται στην αστική Αθήνα και στον κοσμικό Πόρο τη δεκαετία του 1920, με άρωμα εποχής και προβληματισμούς που παραμένουν επίκαιροι. Να παντρευτεί κανείς το πρόσωπο που αγαπά ή να μη διασύρει τον έρωτά του μες στη σκόνη της καθημερινότητας; Μήπως η ευτυχία έγκειται «στα όνειρά μας που μένουν ανέπαφα από τη φθορά της ζωής;». Η μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη επιχειρεί να αποκαλύψει το κρυμμένο υπόστρωμα του έργου, το πυκνό συμβολικό του δίχτυ. Σταδιακά η συγγραφέας φέρνει στην επιφάνεια τη δεύτερη σημασία των ονομάτων, των τόπων, των πράξεων των ηρώων. Το ταξίδι του ήρωα για την απόκτηση του «καστανόμαλλου δέρατος», που συμβολίζει την αναζήτηση της τελειότητας, γίνεται ταυτόχρονα και μια περιπλάνηση στους μύθους και στα σύμβολα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Υπάρχει µια πεποίθηση βαθιά ριζωµένη στη δυτική σκέψη, που ενώνει όλους: µαθαίνουµε ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους εγωιστές και ιδιοτελείς. Σε αυτό το βιβλίο προτείνεται ένα νέο επιχείρηµα: ότι είναι ρεαλιστικό και συνάµα επαναστατικό να θεωρούµε πως οι άνθρωποι είναι καλοί. Το ένστικτο της συνεργασίας, αντί για τον ανταγωνισµό, της εµπιστοσύνης, αντί για τη δυσπιστία, έχει µια εξελικτική βάση που φτάνει έως την απαρχή του είδους µας. Το να πιστεύουµε το χειρότερο για τους άλλους δεν επιδρά µόνο στο πώς τους βλέπουµε αλλά και στην πολιτική και την οικονοµία. Ο Rutger Bregman παίρνει µερικές από τις πιο γνωστές µελέτες και τα πιο διάσηµα γεγονότα στον κόσµο βλέποντας με νέα οπτική τα τελευταία 200.000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας και δείχνοντάς μας πώς το να πιστεύουµε στην ανθρώπινη καλοσύνη και στον αλτρουισµό µπορεί όχι μόνο να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόµαστε αλλά και να αποτελέσει το θεµέλιο για να αλλάξουµε πραγµατικά την κοινωνία µας. Είναι καιρός για µια νέα άποψη για την ανθρώπινη φύση.

Η ασπίδα του Αχιλλέα

07 ΦΡΗΝΤΡΙΧ ΧΑΊΛΝΤΕΡΛΙΝ

Ποιήματα

Μτφρ.: Θανάσης Λάμπρου Εκδόσεις Αρμός Από τα τέλη του 19ου αιώνα επικράτησε για αρκετές δεκαετίες η πεποίθηση πως η ποίηση του Φρήντριχ Χαίλντερλιν είναι ιδεαλιστική, με έντονα ρομαντικά χαρακτηριστικά και έχει ως μέτρο και οδηγό την αρχαία Ελλάδα. Εμβαθύνοντας κανείς, ωστόσο, στο έργο του ποιητή, θα διαπιστώσει πως η ποίησή του, όπως και ολόκληρο το έργο του, μιλούν με έναν άμεσα σημερινό τρόπο, βλέποντας καθαρά όσα αδυνατούμε να δούμε εμείς σήμερα. Γι’ αυτό παραμένει επίκαιρος όσο κανείς άλλος και δεν έχει την παραμικρή σχέση με τον ρομαντισμό και τον νεοκλασικισμό, την αρχαιολατρία και την ελληνολατρία της εποχής του. Στην ανά χείρας δίγλωσση έκδοση συγκεντρώνονται τα γνωστότερα και σπουδαιότερα ποιήματα απ’ όλες τις δημιουργικές περιόδους του ποιητή, από τα νεανικά μέχρι αυτά των τελευταίων χρόνων της ζωής του. Πολλά από τα ποιήματα, όπως και τα αποσπάσματα από την εποχή της τρέλας, μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Επιστολές του ποιητή, σχόλια, πραγματολογικά στοιχεία και σημειώσεις ζητούν να αναδείξουν τη σπουδαιότητα και τη διαχρονικότητα του ποιητικού έργου του μεγαλύτερου, όπως αναγνωρίζεται ομόφωνα σήμερα, Γερμανού λυρικού ποιητή και λάτρη της Ελλάδας.

82 lifo – 19.12.20

Λεμονοδάσος

09 PAUL STATHERN

Η ιστορία του κόσμου σε 10 αυτοκρατορίες Μτφρ.: Φωτεινή Πίπη Εκδόσεις Διόπτρα Η χαρτογράφηση της Ιστορίας του κόσμου από την Ακκαδική Αυτοκρατορία ως τη σύγχρονη Αμερική, μέσα από τις ιστορίες των δέκα μεγαλύτερων αυτοκρατοριών του. Συνδυάζοντας το εντυπωσιακό εύρος γνώσης και την ακρίβεια των στοιχείων με την αριστοτεχνική γραφή, ο συγγραφέας εντοπίζει συσχετισμούς μέσα σε τέσσερις χιλιετίες, ρίχνοντας φως σε σημαντικούς πολιτισμούς, είτε παλιότερους, όπως οι Μογγόλοι και η Δυναστεία των Γιουάν, οι Αζτέκοι και οι Οθωμανοί, είτε πιο σύγχρονους, όπως οι μεγάλες αυτοκρατορίες, η βρετανική, η ρωσική, και κατόπιν σοβιετική, και η αμερικανική. Πάνω απ’ όλα, το βιβλίο αποκαλύπτει πώς η ανθρώπινη φιλοδοξία για αυτοκρατορικό μεγαλείο εκπορεύεται πάντα από τη φαντασίωση μιας ουτοπίας και από το όνειρο για αθανασία. Και εφόσον κάθε αυτοκρατορία εμπεριέχει τους σπόρους της ίδιας της καταστροφής της, σε τι συνίσταται η όποια κοινωνική πρόοδος; Ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται από αυτήν; Ο Paul Stathern μας υπενθυμίζει ότι η πρόοδος της ανθρωπότητας προσλαμβάνει πολλές και διάφορες μορφές και ότι τα συστήματα που θεωρούμε σήμερα δεδομένα δεν προδιαγράφουν απαραίτητα τη μελλοντική πορεία του πολιτισμού.

Ανθρωπότητα

11 ΖΟΖΈ ΣΑΡΑΜΆΓΚΟΥ

Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις Μτφρ.: Αθηνά Ψυλλιά Εκδόσεις Καστανιώτη Ο Ρικάρντο Ρέις, ποιητής και γιατρός, ύστερα από πολυετή αυτοεξορία στη Βραζιλία επιστρέφει στην πατρίδα του, τη Λισαβόνα, που, μουντή και άχρωμη, φαντάζει χιμαιρική. Αντί να δέχεται ασθενείς, περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης. Λαχταρά την άπιαστη Μαρσέντα, μια δεσποινίδα της οποίας το αριστερό χέρι έχει μυστηριωδώς παραλύσει, αλλά πλαγιάζει με τη Λίντια, την καμαριέρα του ξενοδοχείου όπου έχει καταλύσει. Ώσπου τον επισκέπτεται ένας παλιός του φίλος, ο Φερνάντο Πεσσόα, φορώντας ακόμη το κοστούμι με το οποίο είχε ταφεί μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Βρισκόμαστε στις αρχές του 1936, της χρονιάς που είναι και η πραγματική πρωταγωνίστρια αυτού του μυθιστορήματος, καθώς στο μεταξύ γράφεται και η ιστορία της εποχής, με την άνοδο του φασισμού στη Γερμανία, στην Ιταλία και στην Πορτογαλία αλλά και τη μάχη της ασταθούς δημοκρατίας στην Ισπανία. Ο Ρέις, ένας από τους ετερώνυμους του Πεσσόα, θα μπει στον πειρασμό να ζήσει και να δράσει, θα παραμείνει όμως θεατής. Ένα από τα αριστουργήματα του νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου σε νέα μετάφραση και έκδοση.

19.12.20 – lifo

ΤΌΝΙΑ ΦΟΥΣΈΚΗ:

«Η μόδα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας επανάστασης» Η ιδρύτρια και CEO της Athens Xclusive Designers Week μιλά για τη λαμπρή πορεία της μεγαλύτερης διοργάνωσης μόδας στην Ελλάδα, τις στιγμές που έχει ξεχωρίσει ανά τα χρόνια, την πρώτη digital AXDW by Pantene και το όραμά της για το μέλλον της ελληνικής μόδας.

ΑΠO ΤΗΝ ΑΦΡΟΔIΤΗ ΣΑΚΚA

84 lifo – 19.12.20

— Τα τελευταία 14 χρόνια, η Ελλάδα φιλοξενεί τη δική της Εβδομάδα Μόδας, την Athens Xclusive Designers Week. Μπορείτε να μας πείτε μερικά πράγματα για την ίδρυσή της και την εξέλιξή της ανά τα χρόνια; Έχοντας ως όραμα την εδραίωση της ελληνικής μόδας και των Ελλήνων δημιουργών στο διεθνές fashion business, ίδρυσα την Athens Xclusive Designers Week (AXDW) με σκοπό την ανάδειξη της έμπνευσης και της δημιουργικότητας των Ελλήνων σχεδιαστών. Στόχος μου, λοιπόν, ήταν η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης πλατφόρμας για την προβολή και την ανάδειξη των Ελλήνων σχεδιαστών εντός και εκτός συνόρων, τη διασύνδεσή τους με την παγκόσμια σκηνή της μόδας και τη δημιουργία νέων ευκαιριών για την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας της μόδας. Μια διεθνής εβδομάδα μόδας που θα καθιέρωνε την Αθήνα ως προορισμό και μητρόπολη μόδας και θα ανταποκρινόταν στα διεθνή στάνταρ, συμβάλλοντας στην εξωστρέφεια της ελληνικής μόδας. — Ποιο ήταν το όραμά σας όταν αποφασίσατε να ιδρύσετε τη μεγάλη αυτή διοργάνωση μόδας; Ποιοι ήταν οι στόχοι σας; Από το 2007, η Athens Xclusive Designers Week έχει φιλοξενήσει εκατοντάδες σχεδιαστές από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων κορυφαία ονόματα από τον χώρο της μόδας, όπως οι Vivienne Westwood, Ferragamo, Zuhair Murad, Blumarine, DSquared2, Cacharel Franck Muller, Escada και πολλοί άλλοι. Έχει συνάψει σημαντικές συνεργασίες με fashion showrooms και Fashion Weeks του εξωτερικού, έχει χτίσει ένα σημαντικό δίκτυο επαφών με μέσα μαζικής ενημέρωσης ανά τον πλανήτη, έχει αναδείξει πολλά νέα ταλέντα μέσω του θεσμού των «Νέων Σχεδιαστών», έχει συμβάλει στην ενημέρωση και στην υποστήριξη του έργου πολλών μη κερδοσκοπικών φορέων και συνεχίζει δυναμικά, μένοντας πιστή στην αποστολή της για τη στήριξη και ανάδειξη της ελληνικής μόδας, ακόμα και εν μέσω της πανδημίας. — Μέσα σε αυτά τα χρόνια, η AXDW έχει φιλοξενήσει μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της βιομηχανίας της μόδας, από σχεδιαστές μέχρι δημοσιογράφους. Υπάρχουν πρόσωπα, στιγμές ή fashion shows που έχετε ξεχωρίσει; Έχουμε ζήσει πολλές έντονες στιγμές στις 27 πλέον διοργανώσεις Athens Xclusive Designers Week. Τι να πρωτοθυμηθώ; Μία από αυτές ήταν η συμμετοχή της θρυλικής Vivienne Westwood, μίας από τις πιο σημαντικές σχεδιάστριες μόδας παγκοσμίως, η οποία μας έκανε την τι-

μή να παρουσιάσει τη συλλογή «Anglomania». Βέβαια, μέχρι να καταφέρω να κλείσω τη συμμετοχή της, δυσκολεύτηκα πολύ να την κάνω μας εμπιστευτεί. Ταξίδεψα αρκετές φορές στο Λονδίνο για να συναντήσω την ίδια και την ομάδα της, ώσπου, όταν συμφωνήσαμε, υπογράψαμε ένα σκληρό συμβόλαιο. Όλα, όμως, πήγαν πολύ καλά, έμειναν εντυπωσιασμένοι από την οργάνωσή μας κι εκείνη μίλησε δημοσίως με καταπληκτικά λόγια για την Ελλάδα και τους Έλληνες που αγαπά κι εμείς αποζημιωθήκαμε, παρακολουθώντας ένα μοναδικό show. Μια άλλη ιδιαίτερη στιγμή ήταν η συμμετοχή του αγαπημένου τραγουδιστή των ’80s, Boy George, ο οποίος έκανε μια προσπάθεια στον χώρο της μόδας και αποδέχτηκε την πρότασή μας για να παρουσιάσει την capsule συλλογή του στην Εβδομάδα Μόδας. Ως ιδιαίτερη προσωπικότητα, καθυστέρησε πολύ την έναρξη του show του και ενώ οι προσκεκλημένοι είχαν αρχίσει να δυσανασχετούν αναμένοντας την επίδειξή του, άρχισε να τραγουδάει από τα παρασκήνια α καπέλα το «Karma Chameleon» με τη συγκλονιστική ακόμη φωνή του και, φυσικά, το κοινό ξέσπασε σε χειροκροτήματα και κραυγές ενθουσιασμού. Ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένη και πολύ σημαντική στιγμή για εμάς ήταν η πραγματοποίηση της ευχής ενός κοριτσιού από το Κάνε-Μια-Ευχή Ελλάδος, που ζήτησε να γίνει μοντέλο για μια μέρα και περπάτησε στην πασαρέλα της Εβδομάδας Μόδας με μια υπέροχη δημιουργία της Σοφίας Κοκοσαλάκη, που δημιούργησε ειδικά για το κορίτσι αυτό, και μοιραστήκαμε λίγη από τη μαγεία του ονείρου της που περπάτησε στην πασαρέλα σχεδόν υποβασταζόμενη και με το κοινό να χειροκροτεί όρθιο και κατασυγκινημένο. — Φέτος, για πρώτη φορά, η AXDW by Pantene παρουσιάστηκε σε digital μορφή. Πώς βιώσατε εσείς, ως ιδρύτρια και CEO, την εμπειρία αυτή; Αυτήν τη σεζόν προσαρμοστήκαμε δημιουργικά στις πρωτόγνωρες συνθήκες που έχει επιφέρει η πανδημία, εξελίσσοντας την Athens Xclusive Designers Week by Pantene σε ένα εντυπωσιακό διαδικτυακό fashion week υψηλής αισθητικής. H νέα διαδικτυακή μορφή της Eβδομάδας Mόδας, με ό,τι αυτή συνεπάγεται, από τον σχεδιασμό, τη διαδικασία της κινηματογράφησης των επιδείξεων/fashion films και τα μέτρα προστασίας έως την απουσία των καλεσμένων, ήταν μια καινούργια, αλλά όμορφη εμπειρία για όλους τους συντελεστές. Παρά τη δύσκολη περίοδο που όλοι διανύουμε, με όραμα, σκληρή δουλειά, υπομονή και επιμονή καταφέραμε να φέρουμε εις πέρας αυτό το πολυδιάστατο εγχείρημα που πραγματικά ήταν πιο απαιτητικό απ’ ό,τι φαντα-

ζόμασταν, αλλά το αποτέλεσμα μας δικαίωσε και είχε πολλούς αποδέκτες. — Ο κόσμος της μόδας αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς. Πώς βλέπετε το μέλλον της και πού βρίσκεται η ελληνική βιομηχανία της μόδας μέσα αυτό; Η νέα πραγματικότητα που έχει επιφέρει ο Covid-19 έχει επηρεάσει σημαντικά τον χώρο της μόδας, ο οποίος φαίνεται να αλλάζει ριζικά, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Πολλοί οίκοι μόδας κινούνται ήδη με γνώμονα τη βιωσιμότητα, εξετάζοντας προσεκτικά τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν, τον αριθμό των συλλογών που σχεδιάζουν και παράγουν αλλά και τον τρόπο προώθησης και προβολής. Οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες βρίσκονται στο επίκεντρο της fashion σκηνής, αφού χρησιμοποιούνται ήδη όχι μόνο για τη διεξαγωγή digital και virtual fashion shows αλλά και για τη σχεδίαση ρούχων με νέες πρωτοποριακές τεχνικές και φυσικά ως εργαλείο πώλησης και κύρια διέξοδο μέσα στην πανδημία. Νομίζω ότι η μόδα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας επανάστασης, η οποία θα μας κάνει να επαναπροσδιορίσουμε τις αγοραστικές μας συνήθειες αλλά και τον τρόπο με τον οποίο επιλέγαμε να τις κάνουμε έως τώρα. Η ελληνική βιομηχανία κινείται με σταθερά βήματα προς τη κατεύθυνση αυτή, αλλά σίγουρα θα χρειαστεί χρόνο για να προσαρμοστεί. — Ποια είναι τα όνειρά σας για το μέλλον της AXDW; Τι πρόκειται να δούμε τα επόμενα χρόνια; Στόχος μου είναι η Ελληνική Εβδομάδα Μόδας να συνεχίσει την επιτυχημένη πορεία της, να αποτελέσει τον φορέα που συνδέει όλο και περισσότερο συντελεστές και παράγοντες της ελληνικής μόδας, να αυξήσει τη διεθνή αναγνώρισή της σε χώρες και αγορές- στόχους, να συνεισφέρει στη συνειδητοποίηση της ανάγκης να συνδράμει η πολιτεία τον ευρύτερο κλάδο. Επίσης, μία από τις κατακτήσεις της AXDW, ο θεσμός των Βραβείων των Νέων Σχεδιαστών, θα ήθελα να συνεχίσει να εξελίσσεται και να τροφοδοτεί την ελληνική μόδα, και όχι μόνο, με νέα ταλέντα. Πιστεύω πολύ στους νέους δημιουργούς, στο πάθος και στο ταλέντο τους και θέλω να συμβάλω όσο περισσότερο μπορώ στην εξέλιξη, ανέλιξη, αναγνώριση και καταξίωσή τους.

The good LiFO DESIGN

Το ημερολόγιο της LiFO Τα καλύτερα εξώφυλλα της χρονιάς σε μια συλλεκτική έκδοση. Με την ευχή «Οι ωραίες μέρες θα έρθουν ξανά» και μια επιλογή από τα ωραιότερα εικαστικά που έχουμε φιλοξενήσει στα εξώφυλλά μας δημιουργήσαμε ένα συλλεκτικό ημερολόγιο του 2021 για τους φίλους της LiFO. Με artworks από τους Antonios Fikos, Γιώργο Γούση, Beetroot και Νίκο Ναυρίδη, φωτογραφίες του Πάρι Ταβιτιάν αλλά και εικαστικές συνθέσεις των designers της LiFO Γιάννη Καρλόπουλου και Χρήστου Τζοβάρα, μια πρωτότυπη γραφιστική σύνθεση με τη χρήση custom made γραμματοσειρών και εκτύπωση σε πολυτελές χαρτί, το ημερολόγιο της LiFO φιλοδοξεί να γίνει το αγαπημένο αντικείμενο της επόμενης χρονιάς! Για κάθε ημερολόγιο που θα πωλείται, 2 ευρώ θα πηγαίνουν στο Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα. Το ημερολόγιο LiFO απαρτίζεται από 13 ξεχωριστές κάρτες, που θα διατίθενται σε κόκκινο φάκελο. Διαστάσεις: 12 cm (πλάτος) - 17 cm (ύψος) Χαρτί: Munken off white 300 gr / Εκτύπωση Χαϊδεμένος ΑΕΒΕ

GIFT guide Προτάσεις δώρων από την αγορά της Αθήνας.

19.12.20 – lifo

Viktor & Rolf Άρωμα Flowerbomb

Στα καταστήματα καλλυντικών

The good LiFO

New Cult MOJI Rudolf Usb 16GB. newcult.gr

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Γούρι-εύζωνας για το 2021. cycladic.gr/shop

Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου (Τεχνόπολη)

Μουσείο Μπενάκη Δερμάτινη τσάντα Callista Crafts με υλικά από τη Νηματουργία ΜέντηςΑντωνόπουλος (ΝΗ.Μ.Α.). benakishop.gr

Μαντίλι «Ελληνική Αστρονομία». gasmuseum.gr

Kotsovolos Kινητό smartphone Huawei P40 Lite E Aurora Blue Dual Sim. kotsovolos.gr

Foreo Gadget ομορφιάς UFO 2 by Foreo. foreo.com

Actipis Μενταγιόν σε ασήμι 925°. actipis.com

GIFT

Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου (Τεχνόπολη)

86 lifo – 19.12.20

Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή

Σημειωματάριο Εbru.

Χριστουγεννιάτικη μπάλα Henri de Toulouse-Lautrec.

gasmuseum.gr

goulandris.gr/el/shop

Swatch Ρολόι OX ROCKS 2021. swatch.com

Τα επιτραπέζια που θα γίνουν τα καλύτερα χριστουγεννιάτικα δώρα Η Κάισσα μάς προτείνει 4 κατηγορίες επιτραπέζιων παιχνιδιών που θα γίνουν η καλύτερη συντροφιά μας τις φετινές γιορτές.

α Χριστούγεννα πλησιάζουν και μαζί τους οι ζεστές, οικογενειακές βραδιές στο σπίτι. Μπορεί οι φετινές γιορτές να είναι πολύ διαφορετικές απ’ όσες έχουμε ζήσει μέχρι σήμερα, ωστόσο υπάρχει τρόπος να νιώσουμε και πάλι τη χαρά των γιορτών γύρω από το τραπέζι. Έτσι, φέτος η Κάισσα μας προτείνει 4 διαφορετικές κατηγορίες επιτραπέζιων παιχνιδιών για όλη την οικογένεια και την παρέα, που ανταποκρίνονται σε κάθε γούστο – ακόμα και στους πιο δύσκολους. Από το 1985, η Κάισσα είναι υπεύθυνη για μερικά από τα πιο αγαπημένα μας επιτραπέζια παιχνίδια, έχοντας μεγαλώσει ολόκληρες γενιές και έχοντας δημιουργήσει τις πιο όμορφες αναμνήσεις. Τη φετινή χρονιά μαζευόμαστε και πάλι γύρω από ένα καλό επιτραπέζιο, που μπορεί να γίνει το καλύτερο χριστουγεννιάτικο δώρο.

ΤΑ TOP 4 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ Σε ό,τι αφορά τα οικογενειακά επιτραπέζια, η Κάισσα προτείνει μια ποικιλία από παιχνίδια που ανταποκρίνονται σε διαφορετικές ηλικίες. ► «Οι Άποικοι του Κατάν» είναι ένα παιχνίδι για 3-4 παίκτες και ηλικία 10+, μέσα από το οποίο καλείστε να αποικίσετε ένα νησί το οποίο ολοένα μεγαλώνει – μόνο ένας, όμως, μπορεί να είναι ο κυρίαρχος. ► «Η Πονηρή Αλεπού» έχει 2-4 παίκτες και απευθύνεται σε ηλικίες 5+. Κάποιος έκλεψε την Πίτα της Γιαγιάς και τώρα όλοι ψάχνουν να βρουν τον ένοχο – ποιος θα τον πιάσει πριν το σκάσει; ► «Ο Μαγικός Λαβύρινθος» για 2-4 παίκτες και ηλικία 6+ είναι ένα εύκολο παιχνίδι, μέσα στο οποίο αναζητάτε 5 μαγικά σύμβολα. Ο πρώτος που θα τα καταφέρει θα είναι ο νικητής. ► Στο «Ubongo» κάθε παίκτης έχει δώδεκα πλακίδια με διάφορα σχήματα και προσπαθεί να φτιάξει το σχήμα του πίνακά του μέσα στον προκαθορισμένο χρόνο, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα πλακίδια κάθε φορά. Απευθύνεται σε ηλικίες 8+ και χρειάζεται από 1 έως 4 παίκτες.

ΤΑ TOP 3 ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΓΙΑ ΠΑΡΕΑ ► Το «Dixit» είναι για 3-6 παίκτες και ηλικία 6+ και παίζεται με κάρτες. Πέντε εικόνες ανοίγουν και έχουν όλες κάτι κοινό: μια αινιγματική πρόταση. Μία από τις πέντε, όμως, ανήκει στον αφηγητή. Ποιος θα τη βρει; ► Το «Κωδική Ονομασία-Codenames» απευθύνεται σε ηλικίες 14+, ενώ περιλαμβάνει από 2 έως 8 παίκτες. Δυο αρχικατάσκοποι γνωρίζουν τις μυστικές ταυτότητες 25 πρακτόρων. Οι υπόλοιποι παίκτες γνωρίζουν τους πράκτορες μόνο από τις κωδικές τους ονομασίες. Οι ομάδες διαγωνίζονται ποια θα έρθει πρώτη σε επαφή με όλους της τους πράκτορες. Και όλοι προσπαθούν να αποφύγουν τον εκτελεστή. ► Tο «Χρονικό ενός εγκλήματος: 1400» απευθύνεται σε 1-4 παίκτες και ηλικία 12+. Βρισκόμαστε στο έτος 1400 και είστε ο Αμπελάρντ Λαβέλ, ένας ιππότης που ζει στο Παρίσι. Κατέχετε μια μυστική δύναμη που σας βοηθά να λύνετε μυστήρια που κανείς άλλος δεν μπορεί. Τώρα, χάρη στη φήμη που έχετε αποκτήσει, οι κάτοικοι του Παρισιού ζητάνε τη βοήθειά σας. Θα ανταποκριθείτε;

ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΔΥΟ ΠΑΙΚΤΕΣ ΜΟΝΟ ► Το «Exit - Ο Τάφος του Φαραώ» απευθύνεται σε ηλικίες 12+, για 1-6 παίκτες. Η εκδρομή στην Κοιλάδα των Φαραώ είναι η κορυφαία στιγμή των διακοπών σας στην Αίγυπτο. Καθώς προχωράτε μέσα στους στενούς διαδρόμους, χάνετε το γκρουπ σας. Μπαίνετε σε έναν μυστηριώδη νεκρικό θάλαμο. Μια γιγάντια πέτρινη πόρτα κλείνει πίσω σας. Στο πάτωμα βρίσκονται ένα σκονισμένο σημειωματάριο και ένας αρχαίος δίσκος… ► Στο «Αναζητώντας το Ελ Ντοράντο» χρειάζεται να μαζέψετε την ομάδα σας, να την οδηγήσετε μέσα από τις ζούγκλες της Νοτίου Αμερικής, να βρείτε τη βέλτιστη διαδρομή μέσα από την άγρια φύση και να κερδίσετε την κούρσα για το Ελ Ντοράντο. Για 2-14 παίκτες και ηλικία 10+. ► Το «Ticket to Ride Ευρώπη» είναι ένα συναρπαστικό παιχνίδι τρένων για 2-5 παίκτες και ηλικία 8+. Οι παίκτες μαζεύουν κάρτες που περιέχουν διάφορα είδη βαγονιών και τα χρησιμοποιούν για να φτιάξουν σταθμούς, να περάσουν μέσα από τούνελ, να χρησιμοποιήσουν φέρι και να διεκδικήσουν σιδηροδρομικές διαδρομές κατά μήκος της Ευρώπης. Το «Ticket to Ride Ευρώπη» μαθαίνεται σε 5 μόλις λεπτά.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ► Στο «Σέρλοκ Χολμς και Μοριάρτυ», ο Σέρλοκ Χολμς και ο δρ. Γουάτσον πρέπει να αντιμετωπίσουν παράξενες καταστάσεις κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με τρένο. Εξετάστε υπόπτους, βρείτε στοιχεία και λύστε υποθέσεις. Αυτήν τη φορά εσείς είστε ο ντετέκτιβ! Για έναν παίκτη και ηλικίες 10+. ► Στο «Η Σχολή των Ιπποτών» τρία αδέλφια θέλουν να αφήσουν πίσω τους την αγροτική ζωή και να γίνουν Ιππότες. Για να τα καταφέρουν όμως θα πρέπει να περάσουν από πολλές δοκιμασίες και να ζήσουν πολλές περιπέτειες. Θα καταφέρουν να αποφοιτήσουν από τη Σχολή των Ιπποτών; Για έναν παίκτη και ηλικίες 10+.

Καλλιδρομίου 8 & Ιπποκράτους, Εξάρχεια. Τηλεφωνικές Παραγγελίες: 210 3606488 Ωράριο λόγω lockdown: 10:00-16:00 kaissagames.com www.facebook.com/kaissaboardgames, www.instagram.com/kaissa_board_games

19.12.20 – lifo

The good LiFO

Jour

Kiehl’s

Κολιέ-γούρι από ασήμι 925 με επιχρύσωμα.

Κρέμα σώματος. Στα καταστήματα καλλυντικών

jour.gr

Kotsovolos Action κάμερα GoPro HERO 7 Black. kotsovolos.gr

Chivas

Plaisio

Chivas Extra 13 Ετών.

Sentio κουμπαράς Balloon Dog.

chivas.com

plaisio.gr

Lancôme Παλέτα σκιών «La Rose» από τη συλλογή Holiday 2020. Στα καταστήματα καλλυντικών

Swatch Ρολόι HoHoOuch. swatch.com

Converse Γυναικείο αδιάβροχο μποτάκι. Κεντρική διάθεση Sport and Fashion Freedom

Κάισσα Επιτραπέζιο Dixit. kaissagames.com

88 lifo – 19.12.20

Ο φούρνος του Έξαρχου στις Τζιτζιφιές Με μεγάλη παράδοση αλλά και αληθινή αγάπη στο ψωμί και όλα τα προϊόντα που ψήνονται στον φούρνο, η οικογένεια Έξαρχου έχει φτιάξει έναν φούρνο που θα θέλαμε να υπάρχει σε κάθε γειτονιά.

δώ και 40 χρόνια ο φούρνος Έξαρχος στις Τζιτζιφιές επιμένει να γράφει τη δική του ιστορία στην αρτοποιία. Μπορεί να ξεκίνησε πουλώντας μόνο ζεστό ψωμί και φρυγανιές, όπως συνηθιζόταν τότε, αλλά με τα χρόνια δεν σταμάτησε να εξελίσσεται και να παρουσιάζει όλο και νέες γεύσεις. Έτσι, ενώ αρχικά θα τον επισκεφθείς γιατί έχεις μάθει για την πινακωτή, τα προζυμένια ψωμάκια με τη σφιχτή σάρκα, το ζυμωτό με προζύμι ή το καρβέλι με τον κουρκουμά, που θέλεις να έχεις καθημερινά στο τραπέζι σου, στο τέλος θα φύγεις με πολλά ακόμη χειροποίητα προϊόντα που βγαίνουν καθημερινά από το εργαστήριό του. Αξίζει, σίγουρα, να δοκιμάσεις αυθεντικά κουλούρια Θεσσαλονίκης, τα κουλουράκια αμυγδάλου που έχουν αγαπηθεί απ’ όλους, τα μουστοκούλουρα σε διάφορες εκδοχές, τα κλασικά βουτήματα γεμιστά με σπιτική μαρμελάδα αλλά και τα κέικ, που αλλάζουν γεύση ανάλογα με την εποχή. Αν, μάλιστα, είσαι τυχερός και πετύχεις τη μέρα που η κυρία Ευδοξία έχει μπει για τα καλά στην κουζίνα, θα έχεις την ευκαιρία να γευτείς τη μακαρονόπιτα και τη γαλατόπιτά της, τους κολοκυθοκεφτέδες ή τους λαχταριστούς λουκουμάδες που τους δαγκώνεις και γεμίζεις ευτυχία και μέλι. Αυτή την εποχή στον φούρνο πρωταγωνιστούν τα χριστουγεννιάτικα γλυκά. Κουραμπιέδες που μοσχομυρίζουν βούτυρο γάλακτος και έχουν στην καρδιά τους ολόκληρα αμύγδαλα, πανετόνε και στόλεν, που όποιος τα έχει δοκιμάσει έχει να λέει, μελομακάρονα απλά και σοκολατένια και δίπλες από εκείνες που μόνο στον Έξαρχο θα βρεις, με αυθεντική, ηπειρώτικη συνταγή και μέλι που έρχεται από τα Ιωάννινα και μοσχοβολάει θυμάρι. Μην ξεχάσεις να δοκιμάσεις το προφιτερόλ ή το μιλφέιγ του Ευθύμη. Είναι μαγικά.

Αρτοζαχαροπλαστείο Έξαρχος Ευριπίδου 76, Καλλιθέα 210 9403974 Facebook: Έξαρχος Αρτοποιείο Ζαχαροπλαστείο Instagram: bakery_sweet_exarhos

19.12.20 – lifo

Χριστούγεννα στο σπίτι με ξεχωριστές γεύσεις Γιορτινές προτάσεις από αγαπημένα food & coffee spots έρχονται στην πόρτα σου delivered by efood.

ι φετινές γιορτές θα είναι διαφορετικές. Αυτό το καταλάβαμε και όσοι βρίσκονταν σε άρνηση πλέον υποχωρούν μπροστά στην πραγματικότητα και αντιλαμβάνονται πως τα φετινά Χριστούγεννα θα τα θυμόμαστε για χρόνια. Εκείνο που μάλλον δεν έχουμε συνειδητοποιήσει (και καλά θα κάνουμε να αρχίσουμε τώρα) είναι πως το «διαφορετικά» δεν σημαίνει οπωσδήποτε «άσχημα». Αυτές οι γιορτές, οι τόσο ιδιαίτερες, μπο-

ρεί να γίνουν όμορφες και ακόμα περισσότερο ξεχωριστές αν τις ντύσουμε με καλή διάθεση, ευγνωμοσύνη για όσα έχουμε και, φυσικά, με ιδιαίτερες γεύσεις που θα συνοδεύσουν τα οικογενειακά τραπέζια που θα στρώσουμε στο σαλόνι του σπιτιού μας. Το efood είναι εδώ για να φροντίσει με τον τρόπο του ώστε αυτές οι γιορτές να είναι γεμάτες από πιάτα, γλυκά και ροφήματα που αγαπάμε. Όλα αυτά ετοιμάζονται με φροντίδα στις κουζίνες κάποιων από τα

πιο σημαντικά food & coffee spots της Αθήνας και φτάνουν στην πόρτα σου με τον στόλο του efood σαν μια μικρή χριστουγεννιάτικη έκπληξη που αλλάζει το κλίμα και φέρνει τη μαγεία των γιορτών στο τραπέζι σου. Διάλεξε το μενού που επιθυμείς μέσα από το efood και δημιούργησε μια σπιτική γιορτινή ατμόσφαιρα γεμάτη από τις γεύσεις που έχεις αγαπήσει. Στρώσε το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και τα πιάτα έρχονται delivered by efood.

48 Urban Garden

Cookoo by Cookoovaya

Starbucks

Cap-Cap

Μαλεμπί

Τα αγαπημένα ροφήματα των Starbucks έρχονται στην πόρτα σου και υπόσχονται να σου φτιάξουν τη διάθεση με επιλογές που αποτελούν καθημερινές συνήθειες, από το βουτυρένιο Toffee Nut Latte μέχρι το απολαυστικό Caramel Macchiato για τους λάτρεις της καραμέλας και από ένα Gingerbread Latte μέχρι τον κλασικό Cappuccino με Starbucks Signature Roast. Το γιορτινό κλίμα γίνεται πιο έντονο με το άρωμα του αγαπημένου σου καφέ.

Το χριστουγεννιάτικο επιδόρπιο είναι μια πολύ ιδιαίτερη υπόθεση και το CapCap το γνωρίζει πολύ καλά! Old Xmas με κρέμα πατισερί σε βάση από ελαφρά σιροπιασμένο κρουασάν με ρούμι και επικάλυψη μαρμελάδα αγριοκέρασο. Polar Express με κρέμα πατισερί και μελομακάρονο αλλά και Rudolph’s Favorite με μους σοκολάτας χωρίς ζάχαρη, σος από κόκκινα φρούτα και σιρόπι αγαύης. Οι προτάσεις που θα βρεις είναι το ιδανικό κλείσιμο σε ένα ξεχωριστό γεύμα.

Εξαιρετικές επιλογές σε brunch για ένα γιορτινό πρωινό αλλά και λαχταριστά γλυκά για κάθε στιγμή. Στο Μαλεμπί θα βρεις κλασικούς πολίτικους κουραμπιέδες αλλά και επιλογές με κάσιους ή σοκολάτα, μελομακάρονα και δίπλες καθώς και τον περίφημο μπακλαβά του σε διαφορετικές εκδοχές. Λαχταριστές δημιουργίες έρχονται στην πόρτα σου και φέρνουν το άρωμα των Χριστουγέννων.

Το στέκι του κέντρου έρχεται στην πόρτα σου και φέρνει μαζί του φημισμένα πιάτα όπως τα tacos de picanha, τo chicken burrito ή τα γνωστά του μπέργκερ (διάλεξε ανάμεσα στο «Hook up» με μοσχαρίσιο μπιφτέκι και το «Cotoletta» με τραγανό κοτόπουλο). Για μέρες ή νύχτες που απαιτούν κάτι διαφορετικό, το 48 Urban Garden έχει κάτι να σου προτείνει.

Zurbaran Με ένα μενού που περιλαμβάνει επιρροές από τις κουζίνες όλου του κόσμου, το Zurbaran είναι η κατάλληλη επιλογή για μια ιδιαίτερη περίσταση με δημιουργικές γεύσεις που θα σε ταξιδέψουν. Ταρτάρ τόνου, μπέργκερ με black angus ή μπούτι πάπιας confit θα δημιουργήσουν ένα μοναδικό γιορτινό τραπέζι.

Ονόματα που κάνουν τις γιορτές πιο όμορφες και πιο γευστικές σε βρίσκουν όπου κι αν είσαι, delivered by efood!

90 lifo – 19.12.20

Λίγη από τη λάμψη του μενού του φέρνει στο σπίτι σου αυτό το εξαιρετικό spot γαστρονομίας. Στα must-try ή, μάλλον, must-order είναι το μοσχαρίσιο διάφραγμα σχάρας, τα βοδινά μάγουλα ή τα Fusilli στα κάρβουνα με σάλτσα παρμεζάνας και μπούτι κοτόπουλο. Ο ιδιαίτερος χώρος του Χίλτον έρχεται στο σαλόνι σου.

Gilda café

Prosopa

Ένα café με εξαιρετικά ροφήματα και φροντισμένες γεύσεις στον Πειραιά.

Καθημερινές γεύσεις έρχονται στον χώρο σου, φέρνοντας μαζί τους ένα μεγάλο χαμόγελο.

πάρχουν κάποιες συνήθειες που δεν μπορούν και δεν πρέπει να αλλάξουν, όποια κι αν είναι η καθημερινότητα, γιατί αυτές σου φτιάχνουν τη διάθεση και σου δίνουν θετική ενέργεια να συνεχίσεις. Το Gilda αλλάζει τη συνήθεια του καφέ, προσφέροντας την πιο ποιοτική εκδοχή του. Ο αρωματικός taf αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά μιας 100% Arabica ποικιλίας σε κάθε φλιτζάνι ή μάλλον σε κάθε χάρτινο βιοδιασπώμενο ποτήρι, που υπογραμμίζει την οικολογική φιλοσοφία του Gilda. Γιατί αυτό το coffee spot δεν είναι ένα συνηθισμένο take-away café. Εκτός από τις κλασικές επιλογές, εδώ θα γευτείς εξαιρετικό flat white αλλά και cappuccino latte, αφού το Gilda café είναι άκρως ενημερωμένο σε επίπεδο που θυμίζει ευρωπαϊκά η αμερικανικά πρότυπα. Δίπλα στα ροφήματα που θα σε ενθουσιάσουν θα βρεις λαχταριστές γεύσεις που θα συνοδεύσουν οποιαδήποτε στιγμή σου. Η μανιταρόπιτα, που δεν μοιάζει με καμία απ’ όσες έχεις δοκιμάσει ως τώρα, γίνεται ένα μοναδικό πρωινό, οι σαλάτες με χειροποίητα ντρέσινγκ είναι ιδανική επιλογή για lunch break, ενώ πρέπει να δοκιμάσεις την τορτίγια με κοτόπουλο ή το μοναδικό egg mayo με μπαγκέτα που θυμίζει μπριός. Ιδανικά συνοδεύουν τον καφέ σου το μπανόφι και η lemon pie, που σε εκπλήσσουν με την αναπάντεχη γεύση τους. Στο Gilda όλα ετοιμάζονται καθημερινά με πολλή προσοχή και φροντίδα σε έναν ιδιαίτερο χώρο που ξεχωρίζει για την καθαριότητα και την τήρηση όλων των απαραίτητων μέτρων που αφορούν την ασφάλεια όλων μας. Όλα όσα λατρεύεις στο Gilda café μπορείς να τα απολαύσεις με take-away ή μέσα από την πλατφόρμα του efood, γιατί αυτή η ξεχωριστή φροντίδα κάνει αυτές τις μέρες λίγο πιο όμορφες.

Πειραιώς 74Α, Ν. Φάληρο, Πειραιάς Instagram: gildacafe

ν κάτι σου λείπει περισσότερο αυτές τις μέρες, είναι τα αγαπημένα σου πρόσωπα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτή η διαπίστωση έχει δύο σημασίες γιατί το Prosopa, το αγαπημένο food-spot του κέντρου, εκτός από τις εξαιρετικές γεύσεις του, έχει να σου προσφέρει πάντα το χαμόγελο των ανθρώπων του. Αυτοί οι άνθρωποι, ο σεφ Γιάννης Γκούμας και η ομάδα του, βρίσκονται καθημερινά στην κουζίνα, τον χώρο της προσωπικής τους δημιουργίας, και ετοιμάζουν γεύσεις που μπορείς να απολαύσεις στο σπίτι σου. Κλασικά και αγαπημένα πιάτα του μενού, όπως τα ραβιόλια με μανιτάρια, αλλά και νέες προτάσεις comfort food –πρέπει να δοκιμάσεις και τις τέσσερις εκδοχές μπέργκερ που προτείνει ο σεφ– παρασκευάζονται σε συνθήκες απολύτως ασφαλείς και έρχονται στον χώρο σου ολόφρεσκες, μέσα σε λίγη ώρα από την παραγγελία σου. Μην παραλείψεις να κλείσεις το γεύμα σου με το λαχταριστό τιραμισού του μενού ή να το συνοδεύσεις με κάποιο κοκτέιλ – εξαιρετικό το Νegroni! Από τις 14:00 μέχρι τις 22:00 το τηλέφωνο δέχεται τις δικές σου γευστικές αναζητήσεις, ενώ, αν επιλέξεις το takeaway, να ξέρεις ότι σε περιμένουν τα γνωστά χαμόγελα των ανθρώπων του Prosopa – ακόμα και πίσω από τη μάσκα. Εξάλλου, το ανανεωμένο μενού βρίσκεται στο Wolt και το efood για να παραγγείλεις online, αν προτιμάς. Μέχρι να ξανασυναντηθούμε στον αγαπημένο μας χώρο οι γεύσεις του έρχονται σ’ εσένα, φέρνοντας μαζί και λίγη από τη ζεστασιά της ατμόσφαιράς του. Γιατί, τελικά, αυτό που κάνει ένα πιάτο ιδιαίτερο είναι να γνωρίζεις ότι δημιουργήθηκε με φροντίδα για να σου φτιάξει τη διάθεση. Και τα Prosopa ξέρουν πολύ καλά πώς να το κάνουν αυτό!

Μεγάλου Βασιλείου 52, τηλ. delivery: 210 3413433 www.prosopa.gr, FB: prosoparesto, Instagram: prosopa_restaurant

19.12.20 – lifo

starfax

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4]

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6]

ΛΕΩΝ [23.7/23.8]

Το 2021 θα ρίξετε το βάρος της προσοχής στους στόχους και στις σχέσεις σας και θα αναζητήσετε νέους τρόπους επικοινωνίας. Ο κυβερνήτης σας, Άρης, από τις 6/1 μέχρι τις 3/5 θα βρίσκεται μαζί με τον Ουρανό στον Ταύρο και θα σας δώσει την απαραίτητη ώθηση για να βρείτε μια νέα πηγή εσόδων, ωστόσο κάποιες ανατροπές που μπορεί να φέρει στις 17/2 το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού θα σας βάλουν σε διαδικασία επανεξέτασης των σχέσεων και των μελλοντικών σας σχεδίων. Στις 23/5 ο Κρόνος γυρίζει ανάδρομος και μέχρι τις 10/10 θα είναι μια περίοδος περιορισμού και άγχους λόγω αυξημένων ευθυνών, οπότε φροντίστε μέχρι τον Μάιο να έχετε βάλει σε εφαρμογή ένα σημαντικό εγχείρημα. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα σημάνει την ολοκλήρωση ενός στόχου, ενώ η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στους Διδύμους θα δώσει ευκαιρίες για ένα καινούργιο ξεκίνημα στη ζωή σας. Το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Ιουνίου θα επαναφέρει ένα οικονομικό ζήτημα που θα δοκιμάσει σχέσεις ακόμα και με φιλικά σας πρόσωπα, οπότε καλύτερα να αποφύγετε να δανειστείτε ή να δανείσετε χρήματα. Η ερωτική σας ζωή αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον από τις 27/6, που εισέρχεται η Αφροδίτη στον Λέοντα, και θα είναι μια περίοδος δημιουργικότητας και χαράς. Ιδανική εποχή για δημιουργία οικογένειας. Με την Πανσέληνο - Έκλειψη Σελήνης του Νοεμβρίου στον Ταύρο τα οικονομικά σας μπαίνουν σε μια τάξη, ωστόσο το 3ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Νοεμβρίου θα σας υπενθυμίσει πως πρέπει να περιορίσετε τη σπατάλη των πόρων σας.

Έπειτα από μια τριετία που σας απασχολούσαν κοινοί πόροι, το 2021 είναι η χρονιά που θα απελευθερωθείτε από τις υποχρεώσεις σας και θα δώσετε έμφαση στην πνευματική σας ανάπτυξη. Μέχρι τις 3/5, που θα παραμείνει ο Άρης στον Ταύρο, θα κρατήσετε μυστικά τα σχέδιά σας και θα επικεντρωθείτε στις σπουδές και σε ό,τι αφορά τη σταδιοδρομία σας, ωστόσο το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού στις 17/2 ενδεχομένως να σας προκαλέσει απογοήτευση και θα θέλετε να τα παρατήσετε ή να αλλάξετε αντικείμενο σπουδών. Μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, θα πρέπει να δώσετε τον καλύτερό σας εαυτό ώστε να κρατήσετε δυνάμεις μέχρι τις 10/10, που θα επιστρέψει σε ορθόδρομη πορεία. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα φέρει σε κόντρα τις προσωπικές σας ανάγκες με αυτές των συνεργατών σας και θα πρέπει να αποφύγετε τη ρήξη στις σχέσεις σας. Μπορεί το 1ο εξάμηνο να είναι δύσκολο για τα οικονομικά σας, από τον Ιούνιο όμως, που εισέρχεται η Αφροδίτη στον Καρκίνο, θα δείτε σημαντική βελτίωση. Η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στο ζώδιό σας αποτελεί την προσωπική σας Πρωτοχρονιά και θα είναι ιδανική εποχή για ένα νέο ξεκίνημα. Από τις 16/8 έως τις 10/9 θα μπορέσετε να ξεκουραστείτε και να απολαύσετε στιγμές με το ταίρι σας, ενώ οι ελεύθεροι θα επιδοθείτε στην αναζήτηση ερωτικού συντρόφου. Το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Ιουνίου και το 3ο του Νοεμβρίου θα σας ζορίσουν αρκετά, αλλά θα κατακτήσετε τους στόχους σας και με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Δεκεμβρίου στον Τοξότη θα ξεκινήσετε μια πολλά υποσχόμενη συνεργασία, ενώ θα είναι ιδανική στιγμή για γάμο.

Το 2021 είναι η χρονιά που θα ασχοληθείτε με τις συνεργασίες και την καριέρα σας και δεν θα λείψουν οι ευκαιρίες για επαγγελματική καταξίωση. Μέσω νέων τρόπων επικοινωνίας θα διευρύνετε τον κύκλο των συνεργατών σας και θα έχετε την υποστήριξη ενός σημαντικού προσώπου. Μέχρι τις 3/5 ο Άρης, μαζί με τον Ουρανό, εκτός του ότι σας κάνει δυναμικούς και μάχιμους, φέρνει και νέες, καινοτόμες ιδέες που θα πρέπει με κάθε τρόπο να τις αξιοποιήσετε, ωστόσο κάποιες ανατροπές που μπορεί να φέρει στις 17/2 το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού θα βγάλουν στην επιφάνεια απωθημένα που θα σας ωθήσουν σε σπασμωδικές ενέργειες. Αξιοποιήστε το διάστημα μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, για να βελτιώσετε τα κακώς κείμενα σε σχέσεις και συνεργασίες, καθώς μέχρι τις 10/10, που επιστρέφει σε ορθόδρομη πορεία, θα δρομολογούνται οι υποθέσεις σας με σχετική δυσκολία. Μέσα στον Μάιο η κοινωνική σας ζωή θα είναι έντονη και θα αναπληρώσετε τα κενά των προηγούμενων μηνών. Σημαντική βελτίωση στα οικονομικά σας φέρνει η Αφροδίτη στην Παρθένο μεταξύ 21/7 και 16/8, που σημαίνει πως ο Αύγουστος θα είναι ο μήνας των διακοπών και των απολαύσεων. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα αλλάξει τις προτεραιότητές σας με τον ερχομό ενός νέου μέλους της οικογένειας και θα αφοσιωθείτε στα αγαπημένα σας πρόσωπα. Έναν τριγμό στις σχέσεις και τις συνεργασίες σας θα προκαλέσουν το 2ο και 3ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού τον Ιούνιο και τον Νοέμβριο αντίστοιχα και ενδεχομένως να αλλάξετε επαγγελματική κατεύθυνση. Η Νέα Σελήνη -Έκλειψη Ηλίου του Δεκεμβρίου στον Τοξότη θα ευνοήσει ένα νέο ξεκίνημα στην ερωτική σας ζωή και θα βελτιώσει τα οικονομικά σας.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5]

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

92 lifo – 19.12.20

Το 2021 ξεκινά με την είσοδο του Άρη στο ζώδιό σας και μέχρι τις 3/5 θα έχετε πολλή ενέργεια, η αυτοπεποίθησή σας θα είναι στα ύψη και θα μπορέσετε να πετύχετε πολλά στην επαγγελματική και την προσωπική σας ζωή. Με τον δυναμισμό σας θα κερδίσετε τις εντυπώσεις και θα διεκδικήσετε το πρόσωπο που σας ενδιαφέρει με επιτυχία. Το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού στις 17/2 ενδεχομένως να προκαλέσει κάποιες καθυστερήσεις στον τομέα της καριέρας, ωστόσο, αν παραμείνετε υπομονετικοί και ευέλικτοι, θα μετατραπούν σε ευκαιρίες. Ο Φεβρουάριος θα είναι μήνας σημαντικών επαφών και θα έχετε τη στήριξη ατόμων που θα προωθήσουν τα ταλέντα και τις δεξιότητές σας. Τα οικονομικά σας θα έχουν αξιοσημείωτη βελτίωση από τον Μάιο, που εισέρχεται ο κυβερνήτης σας, Αφροδίτη, στους Διδύμους, οπότε θα πρέπει να κρατήσετε άμυνες και να προσέξετε πού θα επενδύσετε τους πόρους σας. Στις 23/5 ο Κρόνος γυρίζει ανάδρομος και μέχρι τις 10/10 κάποιες προκλήσεις που θα συναντήσετε θα σας προκαλέσουν κυρίως ψυχική κούραση και ίσως αποφασίσετε να αλλάξετε επαγγελματική κατεύθυνση, ώστε να έχετε μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα αφορά τα οικονομικά σας και εκεί μπορεί να δοκιμαστούν οι σχέσεις σας, όμως η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στους Διδύμους θα δώσει ευκαιρίες για αύξηση του εισοδήματός σας. Έντονη ερωτική ζωή και απολαύσεις μέσα στον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Ιουνίου και το 3ο του Νοεμβρίου θα είναι αρκετά πιεστικό όσον αφορά τις υποχρεώσεις σας, όμως η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Δεκεμβρίου στον Τοξότη θα φέρει μια νέα πηγή εσόδων.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Τα τελευταία χρόνια είχατε αφοσιωθεί στις σχέσεις και τις συνεργασίες σας με αποτέλεσμα να μείνει πίσω η προσωπική σας ζωή, το 2021 όμως είναι η χρονιά σας όσον αφορά τα ερωτικά, ενώ δεν θα λείψουν οι ευκαιρίες για αύξηση του εισοδήματός σας μέσω μιας επένδυσης. Ο Άρης μέχρι τις 3/5 θα βρίσκεται μαζί με τον Ουρανό στον Ταύρο και μέσα σε αυτό το διάστημα θα μπορέσετε να προωθήσετε τις ιδέες σας με επιτυχία και θα έχετε την οικονομική στήριξη ενός συνεργάτη. Στις 17/2 το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού μπορεί να φρενάρει την υλοποίηση ενός εγχειρήματος και θα απογοητευτείτε, αλλά θα είναι αντιμετωπίσιμα τα εμπόδια. Επειδή στις 23/5 γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, βάλτε σε μια τάξη τις οφειλές σας, καθώς μπορεί να επανέλθει στο προσκήνιο μια οφειλή από το παρελθόν. Επίσης, δεν αποκλείεται να επιστρέψει ένας πρώην έρωτας που θα φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή σας. Στις 10/10 γυρίζει σε ορθόδρομη πορεία και επιβραβεύει τις προσπάθειές σας. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη σάς υπενθυμίζει πως πρέπει να ρίξετε τους ρυθμούς σας προκειμένου να ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση και θα διαπιστώσετε πως έχετε παραμελήσει πολύ τον εαυτό σας προκειμένου να είστε εντάξει στις υποχρεώσεις σας. Μεταξύ 27/6 και 21/7 θα βελτιωθούν τα οικονομικά σας, ενώ η ερωτική σας ζωή θα τονωθεί μεταξύ 10/9 και 7/10. Το τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Ιουνίου και αντίστοιχα του Νοεμβρίου θα προκαλέσουν στασιμότητα στα οικονομικά σας, όμως έρχεται η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Δεκεμβρίου στον Τοξότη με νέες επαγγελματικές ευκαιρίες.

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9]

ΠΩΣ ΘΑ ΠΕΡΆΣΕΤΕ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ «ΚΡΙΣΙΜΟ» ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Το 2021 θα επιδοθείτε στο κυνήγι ευκαιριών και αν έχετε διορατικότητα και ευελιξία θα βρείτε μια νέα απασχόληση που θα αυξήσει το εισόδημά σας. Η χρονιά ξεκινάει με κάποιες προκλήσεις εξαιτίας του 1ου από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Δία στις 17/2, καθώς προκύπτουν προβλήματα σε συνεργασίες με το εξωτερικό και θα πρέπει να βρείτε νέους τρόπους για να υλοποιήσετε τα σχέδιά σας. Όσοι ασχολείστε με τις σπουδές σας θα νιώσετε κούραση και η ανάγκη σας για αλλαγή αντικειμένου θα είναι αυξημένη, ωστόσο δεν πρέπει να πάρετε βιαστικές αποφάσεις. Παρόμοια κρίση θα περάσετε και μέσα στον Ιούνιο και τον Νοέμβριο, που θα πραγματοποιηθούν τα άλλα δύο τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού, οπότε φροντίστε να είστε προετοιμασμένοι για πιθανές προκλήσεις. Στις 23/5 ο Κρόνος γυρίζει ανάδρομος και μέχρι τις 10/10, που επιστρέφει σε ορθόδρομη πορεία, ενδεχομένως να υπάρχει στασιμότητα στα επαγγελματικά σας και οι πιέσεις τις καθημερινότητας θα παίξουν με την υπομονή σας. Σημαντική βελτίωση θα έχουν τα οικονομικά σας μέσα στο 2ο εξάμηνο, συγκεκριμένα από τις 16/8, και θα είναι μια καλή εποχή για να κάνετε μια σημαντική αγορά. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα ανακινήσει ένα οικογενειακό σας θέμα και πολλά θα εξαρτηθούν από τη δική σας αντιμετώπιση των καταστάσεων. Η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στους Διδύμους θα σημάνει την έναρξη ενός νέου κύκλου με πολλές ευκαιρίες για την καριέρα και τη φήμη σας. Ο Δεκέμβριος με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στον Τοξότη φέρνει μια χαρμόσυνη είδηση στην οικογένεια και θα κάνετε μια καινούργια αρχή, βάζοντας πιο γερά θεμέλια στις σχέσεις σας.

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10]

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12]

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2]

Φέτος είναι η χρονιά που θα βρείτε το άλλο σας μισό και θα εξασκήσετε τα ταλέντα σας, καθώς τα προηγούμενα χρόνια είχατε αφοσιωθεί στο σπίτι και τις οικογενειακές σας υποχρεώσεις. Το 2021 ξεκινάει με κάποια προβλήματα στα ερωτικά σας εξαιτίας του 1ου από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού και ενδεχομένως να λήξει μια ερωτική σχέση που δεν ικανοποιεί τις ανάγκες και τις προσδοκίες σας, ωστόσο θα είναι για καλό. Επενδύσεις και ρίσκα χρήζουν προσοχής. Μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, βάλτε τα δυνατά σας, προωθήστε τις δεξιότητές σας και αναζητήστε νέες πηγές εσόδων μέσω των ταλέντων σας. Από τις 23/5 και μέχρι τις 10/10 θα είναι μια περίοδος από την οποία δεν θα λείψουν τα εμπόδια στην υλοποίηση ενός εγχειρήματος, έτσι όμως θα επανεξετάσετε όλες τις λεπτομέρειες και θα αποφύγετε μελλοντικές απογοητεύσεις. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα σημάνει την ολοκλήρωση ενός κύκλου σπουδών και θα πάρετε μια ανάσα, ενώ η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στους Διδύμους θα αποτελέσει ιδανική στιγμή για να ταξιδέψετε και να απολαύσετε τους καρπούς των κόπων σας. Το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού του Ιουνίου και το 3ο του Νοεμβρίου θα φέρουν έξοδα που θα σας αναγκάσουν να ρίξετε τους ρυθμούς σας όσον αφορά τις απολαύσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα έχετε την ευχέρεια να ικανοποιήσετε την ανάγκη σας για ψυχαγωγία. Τα οικονομικά σας βελτιώνονται από τον Σεπτέμβριο, που εισέρχεται η Αφροδίτη στον Σκορπιό, και θα κάνετε αρκετά πράγματα για τον εαυτό σας. Η χρονιά κλείνει με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Δεκεμβρίου στον Τοξότη και θα μπορέσετε να βάλετε σε εφαρμογή ένα σημαντικό εγχείρημα.

Η φετινή χρονιά έρχεται να σας ανταμείψει για τους κόπους και τις θυσίες που κάνατε τα τρία τελευταία χρόνια και θα σας δοθούν ευκαιρίες για επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση. Το 2021 ξεκινά με κάποιες προκλήσεις στον τομέα των επικοινωνιών και της εργασίας εξαιτίας του 1ου από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού στις 17/2, ωστόσο μπορούν να μετατραπούν σε ευκαιρίες, αν έχετε διορατικότητα και ευελιξία. Ορισμένες αλλαγές θα προκαλέσουν άγχος, θα καταφέρετε όμως να προσαρμοστείτε και θα βγείτε κερδισμένοι. Πολύ καλή περίοδος για εμπορικές υποθέσεις, σπουδές και προώθηση δεξιοτήτων θα είναι μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, κι από τις 10/10, που επιστρέφει σε ορθόδρομη πορεία. Μέσα σε αυτό το διάστημα θα επανεξετάσετε τα μελλοντικά σας σχέδια και τις σχέσεις με οικείους. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στο ζώδιό σας θα φέρει στην επιφάνεια προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες, οι οποίες θα είναι κόντρα με αυτές του ερωτικού σας συντρόφου και θα πρέπει να προσέξετε πώς θα διαχειριστείτε τις καταστάσεις. Μέσα στον Ιούνιο η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στους Διδύμους θα είναι εξαιρετική στιγμή για γάμο ή σύναψη μιας επαγγελματικής συμφωνίας, όμως, επειδή μέσα στον ίδιο μήνα πραγματοποιείται το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού, θα πρέπει να προσέξετε τα ψιλά γράμματα και να αποφύγετε τη βιασύνη. Στις 6/10 γυρίζει ο Πλούτωνας σε ορθόδρομη πορεία και ξεκινάει μια νέα εποχή για τα οικονομικά σας, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ρήξη σε σχέσεις με οικείους, ειδικά μέσα στον Νοέμβριο με το 3ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού. Η χρονιά κλείνει με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στο ζώδιό σας και θα είναι εξαιρετική στιγμή για να πραγματοποιήσετε τα όνειρά σας.

Η φετινή χρονιά θα έχει διάφορες εκπλήξεις που θα σας κρατούν σε εγρήγορση και θα κάνετε σημαντικές αλλαγές που θα βελτιώσουν τη ζωή σας. Αν εξαιρέσουμε κάποιες κόντρες στο οικογενειακό σας περιβάλλον, που θα προκαλέσουν τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού που θα πραγματοποιηθούν τον Φεβρουάριο, τον Ιούνιο και τον Νοέμβριο, σε γενικές γραμμές θα υπάρχει αρμονία στις σχέσεις σας, οπότε μη βιαστείτε να κλείσετε την πόρτα σε όσους δεν ασπάζονται τις επιλογές και τις αποφάσεις σας. Τα οικονομικά σας βελτιώνονται μέσα στον Φεβρουάριο και η διάθεσή σας για ψυχαγωγία και απολαύσεις θα είναι αυξημένη. Πολύ καλή εποχή για να βελτιωθείτε σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο θα είναι μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος στο ζώδιό σας ανάδρομος, και από τις 10/10, που επιστρέφει σε ορθόδρομη πορεία. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα ξεκαθαρίσει την κατάσταση με ένα φιλικό σας πρόσωπο που τρέφει ερωτικά αισθήματα για εσάς και θα ενδυναμώσει τις σχέσεις με ομοϊδεάτες. Μέσα στον Ιούνιο η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στους Διδύμους θα είναι μια εξαιρετική στιγμή για να ξεκινήσει μια ερωτική σχέση, ενώ θα ευνοηθεί και η απόκτηση ενός παιδιού. Ο Άρης στον Λέοντα θα σας κάνει πολύ ανταγωνιστικούς και θα καταφέρετε να διακριθείτε, ωστόσο μπορεί να δημιουργηθεί έντονο παρασκήνιο και θα πρέπει να προσέξετε με ποιους μοιράζεστε τα σχέδιά σας. Η χρονιά κλείνει με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στον Τοξότη και φέρνει νέες ιδέες και ευκαιρίες που θα διευρύνουν το δίκτυο των συνεργατών σας.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Φέτος θα ρίξετε το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής σας στην οικογένεια και θα αναπληρώσετε πιθανά κενά που δημιουργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, που είχατε αφοσιωθεί σε επαγγελματικές σας υποθέσεις. Το 2021 ξεκινά με αύξηση των οικογενειακών ευθυνών, καθώς πραγματοποιείται το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού και θα πρέπει να υπερβείτε τον εαυτό σας προκειμένου να ανταποκριθείτε στα καθήκοντά σας. Αν σκοπεύετε να κάνετε μια ανακαίνιση ή να αγοράσετε ένα ακίνητο, κάντε το μέχρι τις 23/5. Από κει κι έπειτα και μέχρι τις 10/10 θα είναι ο Κρόνος ανάδρομος, προκαλώντας κάποιες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των σχεδίων σας, οπότε δεν θα είναι κατάλληλη εποχή για λήψη σημαντικών αποφάσεων. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη κλείνει μια οικονομική σας υπόθεση και φεύγει ένα μεγάλο βάρος από τις πλάτες σας, ωστόσο θα πρέπει να είστε προσεκτικοί σε ρίσκα και επενδύσεις. Η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου του Ιουνίου στους Διδύμους σάς δίνει την ευκαιρία για ένα καινούργιο ξεκίνημα στα ερωτικά σας, ενώ δεν αποκλείεται να ενώσετε τις δυνάμεις σας με ένα άτομο που θα επενδύσει σε μια ιδέα σας. Το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού μέσα στον Ιούνιο θα σας προκαλέσει έντονα την ανάγκη για αλλαγή παραστάσεων, κάτι που θα επαναληφθεί και με το 3ο τετράγωνο του Νοεμβρίου. Από τον Οκτώβριο αρχίζουν να βελτιώνονται τα οικονομικά σας και θα έχετε την ευχέρεια να ρίξετε λίγο τους ρυθμούς σας. Η Νέα Σελήνη του Δεκεμβρίου φέρνει νέες ευκαιρίες για βελτίωση των οικονομικών σας και θα πάρετε σημαντική ώθηση, αν έχετε στα σκαριά ένα καινούργιο εγχείρημα.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1]

Sudoku No 667 8 1 6

9 3 5 6 9

5 4

5 1

7 6 4

3 5 7 2 3

Η λύση του προηγούμενου 4 5 8 3 1 7

3 6 2 5 4 9

1 9 7 2 8 6

2 4 9 8 7 1

7 3 6 4 2 5

8 1 5 9 6 3

9 8 4 1 3 2

6 2 3 7 5 4

5 7 1 6 9 8

6 1 5 3 9 2 7 8 4 2 8 4 6 1 7 5 9 3 9 7 3 5 8 4 6 1 2

Το 2021 είναι η χρονιά που θα ασχοληθείτε με τα οικονομικά σας και μπορεί να βρείτε μια νέα πηγή εσόδων που θα έχει σχέση με τα ταλέντα σας ή με μια επένδυση που θα αποβεί πολύ κερδοφόρα. Ωστόσο, κάποια αναπάντεχα γεγονότα στις 17/2, οπότε πραγματοποιείται το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού, θα σας αναγκάσουν να καθυστερήσετε τη λήψη ρίσκων και να κρατήσετε μια πιο συντηρητική στάση με το ξόδεμα των πόρων σας. Πολύ δημιουργική όσον αφορά την ερωτική σας ζωή θα είναι η περίοδος μέχρι τις 26/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, και από τις 10/10, που θα επιστρέψει σε ορθόδρομη πορεία. Αυτό το διάστημα η έμπνευσή σας θα είναι ελάχιστη, ενώ κάποιες ανασφάλειες που θα βγουν στην επιφάνεια θα προκαλέσουν στασιμότητα στην ερωτική σας ζωή. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα σας υπενθυμίσει πως πρέπει να ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση και θα είναι μια καλή στιγμή για να κόψετε βλαβερές συνήθειες. Μέσα στον Ιούνιο η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στους Διδύμους ανοίγει νέους δρόμους στα επαγγελματικά σας και η τύχη θα ευνοήσει τους τολμηρούς. Ωστόσο, επειδή τον ίδιο μήνα πραγματοποιείται το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού, που αυξάνει τα έξοδά σας, ενδεχομένως να ζοριστείτε. Στις 6/10 γυρίζει ο Πλούτωνας στο ζώδιό σας σε ορθόδρομη πορεία και ξεκινάει μια εποχή μεταμόρφωσης και αναγέννησης για εσάς. Κάποιες οικονομικές καθυστερήσεις φέρνει το 3ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού μέσα στον Νοέμβριο, από τις 4/12 όμως η Νέα Σελήνη Έκλειψη Ηλίου θα σας δώσει την ευκαιρία να ρίξετε τους ρυθμούς και να ασχοληθείτε με τη φυσική και ψυχική σας ευεξία.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Το 2021 είναι η χρονιά που θα ασχοληθείτε περισσότερο με τον εαυτό σας και θα καταφέρετε να ξεπεράσετε κάποιες ανασφάλειες που σας κρατούσαν δέσμιους σε παρωχημένες καταστάσεις. Ο Ποσειδώνας στο ζώδιό σας θα συνεχίσει να δίνει ιδέες και αν τις αξιοποιήσετε θα βρείτε νέους τρόπους για να αυξήσετε τα κέρδη σας. Το 1ο από τα τρία τετράγωνα Κρόνου - Ουρανού στις 17/2 θα προκαλέσει κάποιες απογοητεύσεις που θα αφορούν την εκπαίδευση ή σχέσεις με οικείους και θα κλειστείτε στον εαυτό σας. Η προώθηση υπηρεσιών, προϊόντων και οι εμπορικές συναλλαγές θα ευνοηθούν μέχρι τις 23/5, που γυρίζει ο Κρόνος ανάδρομος, και από τις 10/10, που επιστρέφει σε ορθόδρομη πορεία. Κάποια εμπόδια και καθυστερήσεις μέσα σε αυτό το διάστημα θα στρέψουν την προσοχή στην αναζήτηση νέων κατευθύνσεων και θα πειραματιστείτε αρκετά μέχρι να βρείτε τα πατήματά σας. Η Πανσέληνος - Έκλειψη Σελήνης του Μαΐου στον Τοξότη θα φέρει σε κόντρα τις φιλοδοξίες με τις ανάγκες της οικογένειας και θα βρεθείτε σε δίλημμα, ωστόσο η Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στους Διδύμους θα σας δώσει την ευκαιρία να συνδυάσετε την εργασία με την οικογένεια και θα εξισορροπήσετε την επαγγελματική με την οικιακή σας ζωή. Μέσα στον Ιούνιο πραγματοποιείται το 2ο τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού και τελευταία φορά μέσα στον Νοέμβριο, αλλά θα ξέρετε πώς πρέπει να κινηθείτε, αφού θα έχετε την εμπειρία του Ιουνίου. Μέσα στον Μάρτιο βελτιώνονται τα οικονομικά σας και θα ικανοποιήσετε τις επιθυμίες σας. Η χρονιά κλείνει με τη Νέα Σελήνη - Έκλειψη Ηλίου στον Τοξότη, δίνοντας ευκαιρίες στον τομέα της καριέρας και της φήμης, και θα είναι ιδανική εποχή για ένα καινούργιο ξεκίνημα.

19.12.20 – lifo

94 lifo – 19.12.20