Τεύχος 672

ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ

κυκλοφορει καθε πεμπτη

free press 11.2.2021

Η Ω Ρ Α Τ Η Σ ΤΡΑΝΣ ΟΡΑΤΟ Τ Η ΤΑ Σ Τα τρανς δικαιώματα

είναι ανθρώπινα δικαιώματα

ΤΟ ΕΠΌΜΕΝΟ ΜΕΓΆΛΟ ΣΤΟΊΧΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΑΤΚΙ+ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝIΚΉΣ ΚΟΙΝΩΝΊΑΣ

2 lifo – 11.2.21

7 ΣΤΗΛΕΣ The Buzz: Οι 10 μεγαλύτεροι χιονιάδες στην Αθήνα τα τελευταία 100 χρόνια από τη lifoteam

index

To ταξίδι στην Ικαρία

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

από th βασιλικη σιουτη

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος

Μια νέα στιγμή για τον αυτοσεβασμό και την ελευθερία

γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ

από τον νικόλα σεβαστάκη

Αποχαιρετισμός στην κυρία Μιράντα από τον δημήτρη πολιτάκη

H καραντίνα της αυτόλυσης από τη δεσποινα τριβολη

ΚΙΝ.ΑΛ.: Ένα υπαρξιακό πρόβλημα που γίνεται πολιτικό από τον ευτύχη βαρδουλάκη

Τραγούδια καραντίνας από τον βασίλη βαμβακα

Σχετικά με τον αριθμό 6 από τη βιβιαν στεργιου

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 6: ΠΕΝΤΕ ΒΟΛΤΕΣ

17 ΘΕΜΑ

εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– εμπορ ικ ο τμημα direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου advertising manager Άννα Λαπαρδάγια advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα σ υνταξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκος Μπακουνάκης (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Λασκαρίνα Λιακάκου, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη,Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, Γιώργος Ψωμιάδης newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης

24

–––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά

32 Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΡΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

35

Culture

διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε 11.2.21 – lifo

3

Feedback

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

BLAINE REININGER: «Ο Τραμπ θα συνεχίσει να είναι πρόβλημα, να μου το θυμηθείτε» Ο Αμερικανός καλλιτέχνης, που μένει στην Αθήνα, σε μια δυνατή συνέντευξη για τις αμερικανικές εκλογές αφενός και για την κυκλοφορία μιας καινούργιας του δουλειάς αφετέρου.

το πισω ραφι

«Ελευθερία» του Τζόναθαν Φράνζεν

podcasts που αξίζει να ακούσετε

του θοδωρη αντωνοπουλου

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

Ναι ή όχι στο ολικό lockdown; Μπορεί να έχει ισχύ ο «κόφτης» των SMS ή δεν μπορεί να εφαρμοστεί; Είναι αποτελεσματικό μέτρο η απαγόρευση στις έξι το απόγευμα; Γιατί το πρωί ανακοινώνεται ότι τα Σαββατοκύριακα απαγορεύεται το take-away και μέχρι το μεσημέρι έχει αναιρεθεί το συγκεκριμένο μέτρο; Κολλάει, τελικά, ο ιός στα μέσα μεταφοράς ή όχι; Και τι ισχύει με τα σχολεία; Είναι εστίες υπερμετάδοσης ή μπορούν να συνεχίσουν κανονικά τη λειτουργία τους; Αυτές είναι κάποιες από τις απορίες που μονοπωλούν κάθε μέρα τα παράθυρα των καναλιών, χωρίς ουσιαστικές απαντήσεις από τους ίδιους τους ειδικούς.

4 lifo – 11.2.21

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

Ο Γιάννης Πανταζόπουλος για τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών από το μέτωπο της πανδημίας.

Είναι από τους καλλιτέχνες που πάντα εκτιμούσα, εξέχων πρεσβευτής της πανκ και new wave μουσικής σκηνής, που όμως δεν έμειναν στην αρχική «κραυγή» αλλά εξέλιξαν και διεύρυναν την τέχνη τους, πειραματιζόμενοι με νέες ή και παλιότερες φόρμες, που δοκιμάστηκαν και σε άλλα πεδία στη συνέχεια, όπως η υποκριτική στην περίπτωση του Blaine – μια κλίση που, όπως παραδέχεται, στην Ελλάδα ουσιαστικά την καλλιέργησε χάρη στην ενθάρρυνση του αείμνηστου Νικόλα Τρανταφυλλίδη, του στενού του εκείνου φίλου που υπήρξε και η «αιτία» να πολιτογραφηθεί Αθηναίος. Κοσμοπολίτης (παρότι «αδιόρθωτα Αμερικανός»), πολυταξιδεμένος, πολυπράγμων, έζησε μια έντονη ζωή και στις δύο όχθες του Ατλαντικού, που παραλίγο κάποτε να τον εκτροχιάσει, ισορρόπησε όμως χάρη στην επαφή του με τον βουδισμό, καθώς λέει. Μια ζωή συναρπαστική, από την οποία δεν έλειψαν οι δοκιμασίες –απώλειες προσφιλών προσώπων, κακοί υπολογισμοί, κακές έξεις–, αποδείχτηκε όμως γερό σκαρί.

ελλαδα

Όταν η υγειονομική ενημέρωση καταλήγει να γίνεται πρωινάδικο

page

Τι σχέση είχε ο Νίκος Κούνδουρος με τον Τζόναθαν Φράνζεν; Ο ίδιος καμία. Ο Δράκος του, όμως, εντυπωσίασε κάποτε τον Αμερικανό συγγραφέα σε τέτοιο σημείο, ώστε να του αφιερώσει μερικές σελίδες στο καλύτερο ίσως μυθιστόρημά του, την Ελευθερία (2010). Μια φιλόδοξη σύνθεση, αντίστοιχων διαστάσεων με τις πολύκροτες Διορθώσεις κι επίσης επικεντρωμένη στο προσφιλές θέμα του Φράνζεν, την οικογένεια, η οποία πρωτοκυκλοφόρησε εδώ το 2011 από την Ωκεανίδα (μτφρ. Ρ. Χατχούτ) και το 2019 πέρασε στον κατάλογο του Ψυχογιού (μτφρ. Γ.Ί. Μπαμπασάκης).

gr

Η Σταυρούλα Παπασπύρου θυμάται ένα από τα πιο δημοφιλή ξένα μυθιστορήματα της προηγούμενης δεκαετίας.

Καθ’ οδόν προς τα 68 του χρόνια, ζει στου Ζωγράφου με τη δεύτερη γυναίκα του, την ηθοποιό και σκηνοθέτιδα Μαρία Πανουργιά, γράφει ασταμάτητα μουσική, κάνει γιόγκα, διαλογισμό και ποδήλατο. Μιλήσαμε online για όλα αυτά, σταθήκαμε στο πανκ παρελθόν του, στις πρόσφατες αμερικανικές προεδρικές εκλογές, στο τι και γιατί έχει πάει τόσο στραβά στις ΗΠΑ (ο ίδιος καταδεικνύει ως κύρια αιτία την απαξίωση της δημόσιας παιδείας), είπαμε για την περιπέτειά του με το αλκοόλ και τις ουσίες, από τα οποία έχει καθαρίσει καιρό τώρα κι έχει να το λέει, για τα δικά του καλλιτεχνικά σημεία αναφοράς, για τον έρωτά του με την Ελλάδα, που δεν υπήρξε κεραυνοβόλος, αλλά ωρίμασε αργά, «σαν το καλό κρασί», μόλο που δεν παραβλέπει τα κακώς κείμενά της. Όσο για την οδηγία που δίνει σε κάθε φιλόδοξο νέο δημιουργό, είναι να μην επιχειρήσει να κάνει τέχνη αν δεν τον καίει πραγματικά, αν δεν νιώθει πως αυτός είναι ο μόνος του προορισμός, δίχως να προσδοκά οφέλη. «Περνάω τον περισσότερο καιρό μπροστά στον υπολογιστή, άλλωστε κάνω την περισσότερη δουλειά μου online. Διαθέτω σελίδα στο Patreon.com και πρέπει να δίνω στους συνδρομητές μου τέσσερα καινούργια τραγούδια κάθε μήνα. Το κάνω αυτό από το ’18, οπότε έχω πολύ υλικό εκεί. Σε επίπεδο κυκλοφοριών, μετά τα δύο διπλά CD που κυκλοφόρησα με μουσική που έχω γράψει για το θέατρο, για διάφορες παραστάσεις Ελλήνων σκηνοθετών, συμπεριλαμβανομένης και της γυναίκας μου, σχεδιάζω να βγάλω και ένα σόλο CD φέτος στη Les Disques Du Crepuscule. Η ιστορική αυτή εταιρεία επανιδρύθηκε από έναν Άγγλο, τον James Nice, και επανακυκλοφόρησε πολύ από το παλιό της υλικό, καθώς και νέες δουλειές καλλιτεχνών, όπως οι Durutti Column, και άλλων πρώην συνεργατών της».

1

Κωνσταντίνος Δασκαλάκης: «Ο αλγόριθμος είναι ο νέος Μεγάλος Αδελφός» «AΚΟΥ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤHΜΗ» ΤΟΥ ΓΙAΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖOΠΟΥΛΟΥ

2

Κυνισμός και υπεραπλούστευση ΤΟΥ ΓΙAΝΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝIΔΗ

3

Εκδικητική πορνογραφία: Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα «Α, ΜΠΑ;» ΤΗΣ ΛΑΣΚΑΡIΝΑΣ ΛΙΑΚAΚΟΥ

4

URBAN LIFE Ο Mario Volante δίνει ξανά ζωή σε ποδήλατα άλλων δεκαετιών Σε ένα βουλκανιζατέρ στον Υμηττό ο Μάριος Φωτόπουλος παίρνει ποδήλατα που φαίνονται άχρηστα και τα αναπαλαιώνει, φέρνοντάς τα ακριβώς στη μορφή που είχαν όταν βγήκαν από το εργοστάσιο.

Πώς εκφράζεται η γυναικεία σεξουαλικότητα στη λογοτεχνία Η ΑΜAΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟYΛΟΥ ΜΙΛA ΣΤΟΝ ΝIΚΟ ΜΠΑΚΟΥΝAΚΗ

του γιωργου ψωμιαδη Ο Μάριος Φωτόπουλος ή, αλλιώς, Volante δεν είναι ποδηλατάς. Όπως λέει, άλλωστε, δεν έχει τις γνώσεις για να κατασκευάζει ποδήλατα από το μηδέν. Αυτό που κάνει, όμως, εδώ και μερικά χρόνια με μεγάλη επιτυχία, μέσα σε ένα βουλκανιζατέρ στον Υμηττό, είναι να παίρνει ποδήλατα που φαίνονται άχρηστα και να τα αναπαλαιώνει, φέρνοντάς τα ακριβώς στη μορφή που είχαν όταν βγήκαν από το εργοστάσιο. Καθένα έχει τη δική του, ξεχωριστή ιστορία. Μοντέλα της δεκαετίας του ’40, του ’50 και του ’60, που στο πέρασμα του χρόνου έχουν γίνει αγνώριστα, τα φέρνουν στο εργαστήρι του άνθρωποι που για τους δικούς τους λόγους θέλουν να τα δουν ξανά με την όψη που είχαν κάποτε.

5

Η Ζακλίν Λέντζου για τον «Ελέφαντα» «Η ΤΑΙΝIΑ ΤΗΣ ΖΩHΣ ΜΟΥ» ΤΟΥ ΑΛAΞΑΝΔΡΟΥ ΔΙΑΚΟΣAΒΒΑ

11.2.21 – lifo

5

Όλη η Ελλάδα διαβάζει LiFO

6.755.720 UNIQUE VISITORS στην ψηφιακή έκδοση ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2020

Reuters:

Το LiFO.gr στη λίστα με τα κορυφαία ενημερωτικά sites στην Ελλάδα για το 2020

αναγνωσιμοτητα

LiFO 136,6 ATHENS VOICE

125,6

στοιχεια focus bari 2020

πη έντυ στην οση έκδ Bari us : Foc Πηγή

Στην κορυφή, αλλά με ποιότητα

6 lifo – 11.2.21

aπο th lifoteam

TheBuzz

town talk d

d

d

d

d

d

d

9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 1911

15 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 1934

ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ 1963

Ο «ΧΕΙΜΏΝΑΣ ΤΟΥ 1987»

ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ 2002

12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2004

16 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2008

Ο χιονιάς ξεκίνησε στις 8 του μήνα και συνεχίστηκε ασταμάτητα μέχρι λίγο μετά το μεσημέρι της 10ης Φεβρουαρίου. Η μέγιστη θερμοκρασία στο Θησείο στις 10/2 ήταν -0,3 βαθμοί Κελσίου και το χιόνι έμεινε στην Αθήνα για τέσσερις ημέρες.

Η Αθήνα βιώνει έναν από τους μεγαλύτερους χιονιάδες που έχουν καταγραφεί στη σύγχρονη ιστορία της, ο οποίος δημιούργησε αμέτρητα προβλήματα στην πρωτεύουσα. Σε εκείνον τον χιονιά καταγράφηκε η μικρότερη ελάχιστη θερμοκρασία όλων των ετών από τα οποία έχουμε στοιχεία. Στις 16 Φεβρουαρίου 1934, στη Γεωπονική Σχολή, το θερμόμετρο έδειξε -10,4 βαθμούς Κελσίου.

Ο πρώτος πραγματικά δυνατός χιονιάς για την πρωτεύουσα τη νέα χιλιετία ήρθε μετά τα μεσάνυχτα της 12ης Φεβρουαρίου, έτσι το πρωί της 13ης βρήκε την Αθήνα ντυμένη στα λευκά μέχρι και τα νότια προάστια. Στον Άλιμο και στο Παλαιό Φάληρο είχαν να δουν χιόνι από το 1987.

Το απόγευμα της Παρασκευής 16/2 ξεκίνησε να χιονίζει και να το στρώνει στα βόρεια προάστια και στη συνέχεια άσπρισε όλη η Αττική. Ήταν το εντονότερο φαινόμενο χιονόπτωσης στην Αθήνα –συγκεκριμένα, στα κεντρικά και νότια προάστια– για όλη τη δεκαετία 2000-2010. Η θερμοκρασία έπεσε στους -5 βαθμούς Κελσίου.

d

φωτο: milos bicanski/getty images

7 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 1929 Η βαρυχειμωνιά που είχε πέσει στις 7 του μήνα –και συνεχίστηκε στην Αθήνα και την επόμενη μέρα– ήταν ένα σπάνιο φαινόμενο: οι εφημερίδες της εποχής μιλούν για χιόνι και δριμύ ψύχος στην πρωτεύουσα, όπως και σε ολόκληρη την ανατολική Ελλάδα, όπου επικρατούσαν χιόνια και παγετός, ενώ στη δυτική Ελλάδα ο καιρός ήταν σχετικά καλός για την εποχή, με τις θερμοκρασίες να κυμαίνονται μεταξύ 8 και 10 βαθμών Κελσίου!

d ΙΑΝΟΥΆΡΙΟΣ 1942 Στον μεγάλο λιμό του ’41-’42, μέσα στην Κατοχή, ήρθε να προστεθεί και ένας από τους πιο άγριους χειμώνες, με το θερμόμετρο να πέφτει στους έξι βαθμούς κάτω από το μηδέν. Η Αθήνα πεινούσε και πάγωνε.

25/1: Το θερμόμετρο στην Αθήνα κατέβηκε στους -1,4 βαθμούς Κελσίου. Στα λευκά η πρωτεύουσα απ’ άκρη σ’ άκρη. 26/1: Η θερμοκρασία στο κέντρο είναι -3 βαθμοί Κελσίου και την επομένη χιονίζει ξανά στα βόρεια προάστια.

d 17 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 1964 Χιονίζει ξανά στην Αθήνα – ακόμα και η πλατεία Συντάγματος σκεπάζεται με ένα λεπτό στρώμα χιονιού.

Μπορεί να έχει καταγραφεί ως «ο χειμώνας του 1987», αλλά η μεγαλύτερη χιονόπτωση συνέβη τον Μάρτιο, που χιόνιζε για ένα δεκαπενθήμερο συνεχόμενα, με μικρά διαλείμματα. Η κακοκαιρία ξεκίνησε λίγο μετά την Καθαρά Δευτέρα (που είχε γίνει με λιακάδα) και από τις 4 του μήνα άρχισε μια πρωτοφανής σε διάρκεια χιονόπτωση, που επαναλήφθηκε στις 5, 6, 8, 9, 11, 12 και 13 Μαρτίου, με εντονότερα φαινόμενα στις 9 του μήνα. Ήταν ο ψυχρότερος Μάρτιος που έχει καταγραφεί τα τελευταία εξήντα χρόνια στην Ελλάδα. Για την Αθήνα ήταν ο ψυχρότερος των τελευταίων 150 χρόνων. Στο κέντρο, το ύψος του χιονιού είχε ξεπεράσει τους 15 πόντους.

Τη δεκαετία του ’90 χιόνισε μόνο μία φορά στο κέντρο και στα νότια της πόλης, τον Φεβρουάριο του 1992. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2002 δεν το είχε «στρώσει» ούτε μία φορά στο κέντρο. Τον Γενάρη του 2002 έπεσε το πρώτο χιόνι της νέας χιλιετίας, με χαμηλές θερμοκρασίες αλλά και έντονη χιονόπτωση μόνο για μισή ώρα, με αποτέλεσμα να ντυθεί στα λευκά το κέντρο για λίγες ώρες.

Οι χρονιές που κάναμε χιονισμένα Χριστούγεννα στην Αθήνα: 1949, 1962, 1968, 1991, 1992 Οι χιονισμένες Πρωτοχρονιές: 1983, 1992

ΟΙ ΔΕΚΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΟΙ ΧΙΟΝΙΆΔΕΣ ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ 100 ΧΡΌΝΙΑ 11.2.21 – lifo

7

talk town

α πό τh βα σ ι λι κη σ ι ουτη

8 lifo – 11.2.21

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

To ταξίδι στην Ικαρία Ο απόηχος της επίσκεψης του πρωθυπουργού στο ακριτικό νησί.

ναν χρόνο μετά την εμφάνιση του νέου κορωνοϊού και στη χώρα μας, η πανδημία εξακολουθεί να καθορίζει την πολιτική ατζέντα. Σίγουρα ο πρωθυπουργός, όταν σχεδίαζε το ταξίδι του στην Ικαρία την περασμένη εβδομάδα, δεν περίμενε ότι αυτό θα πρωταγωνιστούσε με αρνητικό τρόπο στην επικαιρότητα. Την αφορμή, όμως, γι’ αυτό την έδωσε ο ίδιος με τη χαλαρή (για άλλη μια φορά) στάση του απέναντι στα μέτρα, την ώρα που στην Αττική η κυβέρνηση απαγόρευε στους κατοίκους να κυκλοφορούν μετά τις 6 μ.μ. και ενώ από τον περασμένο Νοέμβριο δεν επιτρέπονται ούτε οι ιδιωτικές ούτε οι δημόσιες συναθροίσεις. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να επιβλέψει τη διαδικασία εμβολιασμού που ξεκίνησε στα μικρά ακριτικά νησιά, όπου δίνεται η δυνατότητα σε όλους τους κατοίκους να εμβολιαστούν, αν το θέλουν, ανεξάρτητα από την ηλικία τους και οτιδήποτε άλλο. Απ’ ό,τι φάνηκε, όμως, το ταξίδι στην Ικαρία είχε και χαρακτηριστικά προεκλογικής περιοδείας, και μάλιστα παλαιού τύπου: τραπέζι στο σπίτι του τοπικού βουλευτή μαζί με κομματικούς και τοπικούς παράγοντες, αιτήματα και υποσχέσεις για έργα που δεν είχαν σχέση με την πανδημία, φωτογραφίες με μικρούς και μεγάλους. Όλα αυτά που έκαναν οι πολιτικοί αρχηγοί στις παραδοσιακού τύπου περιοδείες, σε στυλ δεκαετίας ’80. Αυτό που φαίνεται ότι ξέχασαν το επιτελείο του πρωθυπουργού και ο τοπικός βουλευτής και ιατρός Χριστόδουλος Στεφανάδης ήταν ότι δεν ζούμε σε κανονικές εποχές, αλλά εξακολουθούμε να βρισκόμαστε εν μέσω πανδημίας, από την οποία χάνουν καθημερινά τη ζωή τους δεκάδες άνθρωποι στη χώρα μας. Επίσης, ξέχασαν ότι όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες απαγορεύεται να παρακάθονται σε γεύματα με γνωστούς, συγγενείς και φίλους. Η πεποίθηση ότι για την εξουσία μπορεί να είναι «αλλιώς», δηλαδή να μην ισχύει ό,τι ισχύει για τους υπόλοιπους θνητούς, και μάλιστα σε κοινή θέα (αυτό μπορεί και να τους διέφυγε), δεν άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις. Αν ο πρωθυπουργός δεν είχε σκεφτεί τις συνέπειες, σίγουρα όφειλαν να τις έχουν προβλέψει οι συνεργάτες του, που θα έπρεπε να γνωρίζουν τον επικοινωνιακό αντίκτυπο που θα είχαν αυτές οι εικόνες σε περίοδο σκληρών περιορισμών και απωλειών για τους πολίτες που δοκιμάζονται από την πανδημία και τα μέτρα. Αλλά ο τοπικός βουλευτής και οι παράγοντες έπρεπε να κάνουν μια κομματική επίδειξη ισχύος και ο πρωθυπουργός προτίμησε η επίσκεψή του να πάρει έναν χαρακτήρα πολιτικής περιοδείας και όχι ειδικής αποστολής στο πλαίσιο της διαχείρισης της πανδημίας, για να επιτηρήσει το πρόγραμμα του εμβολιασμού και να διαπιστώσει τι χρειάζεται για την ενίσχυση των μονάδων υγείας. Οι δικαιολογίες περί «πρόχειρου γεύματος» και «πού θα έτρωγε ο πρωθυπουργός» δεν πείθουν παρά μόνο το στενά κομματικό κοινό. Άλλωστε, όλοι θυμούνται τη σφοδρή κριτική που είχε δεχτεί ο Παύλος Πολάκης, όταν συνέφαγε με φίλους του εν μέσω περιορισμών και ανάρτησε στα σόσιαλ μίντια φωτογραφία με την παρέα του χωρίς μάσκες. Τότε ήταν η ΝΔ που έκανε κριτική και ο ΣΥΡΙΖΑ που τον δικαιολογούσε. Τώρα έγινε το αντίθετο. Η αξιωματική αντιπολίτευση ήταν αναμενόμενο να αξιοποιήσει στο μάξιμουμ το λάθος αυτό, όπως και έκανε. Άλλωστε, αυτή είναι και η αντιπολιτευτική τακτική που έχει επιλέξει, σε μεγάλο βαθμό ετεροπροσδιοριζόμενη, απέναντι στην κυβερνητική πολιτική. Ο ΣΥΡΙΖΑ πολιτικά δεν έχει βρει ακόμα τον βηματισμό του, ούτε έχει καταφέρει να ανασυγκροτηθεί, με αποτέλεσμα στο εσωτερικό να αναπτύσσονται διάφορες μικροομάδες, όπως η ΡΕΝΕ και η Ομπρέλα, που εμφανίστηκαν πριν από λίγο καιρό. Ο στόχος των 200.000 μελών, που είχαν θέσει μετά τις εκλογές, κοντεύει να ξεχαστεί και μοιάζει πλέον ανέφικτος. Η ηγεσία, ωστόσο, δεν φαίνεται να βιάζεται και για την ώρα επιλέγει την παλιά και γνωστή τακτική του «ώριμου φρούτου», περιμένοντας τη φθορά της κυβέρνησης, για να έρθει και η δική τους σειρά. Όλο αυτό το διάστημα που βρίσκεται στην αντιπολίτευση, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει καταφέρει να διατυπώσει ούτε κάποια συνολική πολιτική πρόταση αλλά ούτε και κατά τομέα, μόνο περιορίζεται στο να ασκεί κριτική στην κυβέρνηση και να αξιοποιεί τα λάθη της προς όφελός του. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της πανδημίας, όπου, παρά τη σκληρή κριτική που διατυπώνει, όπως τώρα, στο lockdown, δεν προτείνει κάποιο εναλλακτικό σχέδιο. Το ίδιο ισχύει και για την παιδεία. Δεν υπάρχει πρόταση για μια διαφορετική παιδεία. Υπάρχει μόνο η απόρριψη των προτάσεων της κυβέρνησης, οι οποίες επίσης είναι περιορισμένες και δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση κάποια μεταρρύθμιση που θα βελτιώσει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της παιδείας. Στον τομέα αυτόν, της παιδείας, η κυβέρνηση μοιάζει να ανοίγει ένα μεγάλο μέτωπο με άγνωστες συνέπειες. Αξιοποιώντας την περίοδο της καραντίνας, με τα πανεπιστήμια κλειστά, έφερε έναν νόμο που ήξερε ότι θα προκαλούσε αντιδράσεις. Στο θέμα της ασφάλειας των πανεπιστημίων δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ευρεία πολιτική συναίνεση, παρότι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην ουσία συμφωνεί μαζί της ως προς την ύπαρξη του προβλήματος. Αλλά ακόμα και γνωστά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ εμφανίστηκαν την προηγούμενη περίοδο να υπερασπίζονται συστήματα φύλαξης, όπως αυτό της Οξφόρδης, που έχει πολύ ισχυρή παρουσία ιδιωτικής ασφάλειας και κάμερες παντού. Άρα υπήρχε πεδίο συναίνεσης, το οποίο δεν φάνηκε να επιδιώκει. Αλλά και οι πρυτάνεις είναι αντίθετοι στην πανεπιστημιακή αστυνομία, που θα ανήκει στην αρμοδιότητα του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Από την άλλη, η αυστηροποίηση του πλαισίου σπουδών για τους φοιτητές, όταν δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αναβάθμιση της ποιότητας των σπουδών που τους παρέχεται, κάνει τις όποιες αλλαγές να μοιάζουν με τιμωρία. Οι συγκεκριμένες αλλαγές στην παιδεία δεν μοιάζει να έχουν πείσει σχεδόν κανέναν άλλον πέρα από το στενό ακροατήριο της ΝΔ, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ευρεία συναίνεση, γεγονός που μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες όταν ανοίξουν τα πανεπιστήμια. Για την ώρα, η κυβέρνηση έχει να διαχειριστεί την απειλή του τρίτου κύματος της πανδημίας. Η απόφαση για σκληρότερο lockdown κρίθηκε επιβεβλημένη, καθώς στα μεγάλα νοσοκομεία της Αττικής οι κλίνες Covid είχαν γεμίσει – κάτι που αποτελεί μεγάλο κίνδυνο, αν η κατάσταση ξεφύγει. Άρα, δεν υπήρχαν περιθώρια για πιο χαλαρή πολιτική, όσο κι αν δεν ήθελαν να περιορίσουν περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα, μάλιστα αυτή ήταν και η πρόταση του Σωτήρη Τσιόδρα. Όλοι, ωστόσο, διαπιστώνουν ότι υπάρχει πρόβλημα με την επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας και τα μηνύματα που εκπέμπονται. Στην κοινωνία υπάρχει μεγάλη κόπωση και η ανάγκη για καθαρά και σαφή μηνύματα είναι επιτακτική. Οι παλινωδίες που παρατηρήθηκαν το προηγούμενο διάστημα με αποφάσεις που ανακοινώνονται και λίγο μετά ακυρώνονται, τα μέτρα που δεν εξηγούνται στους πολίτες, ώστε να καταλάβουν γιατί λαμβάνονται και να τα σεβαστούν, και η ανεπαρκής τεκμηρίωση δεν βοηθούν στη συμμόρφωση των πολιτών και στην καλύτερη αντιμετώπιση της πανδημίας. Η κυβέρνηση φαίνεται ότι το κατάλαβε αυτό την περασμένη εβδομάδα, αλλά το μόνο που έκανε ήταν να συστήσει στα μέλη της επιτροπής των λοιμωξιολόγων να μιλάνε λιγότερο. Στην επιτροπή, εν τω μεταξύ, υπάρχει ήδη κάποιος εκνευρισμός και ορισμένα μέλη, σύμφωνα με πληροφορίες που διακινούνται και στα ΜΜΕ, ασκούν κριτική, κυρίως για την επιδημιολογική επιτήρηση, αλλά όχι μόνο. Ο πρωθυπουργός στο τελευταίο του μήνυμα είπε ότι είναι το τελευταίο μίλι προς την ελευθερία. Είναι όμως και το πιο δύσκολο. Γι’ αυτό και ίσως χρειαστεί ανασχεδιασμός της κυβερνητικής στρατηγικής, καθώς ο προηγούμενος σχεδιασμός μοιάζει να έχει φτάσει στα όριά του.

ΓΡΗΓOΡΗΣ ΝΤΑΡΛΑΝΤAΝΗΣ Ανταπόκριση από τη Μιανμάρ. α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο

Μιλά ο ιδιοκτήτης συμβουλευτικής εταιρείας και πρόεδρος του Ελληνο-μιανμαρικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, Γρηγόρης Νταρλαντάνης.

Ο πρωθυπουργός δεν είχε σκεφτεί τις συνέπειες, σίγουρα όφειλαν να τις έχουν προβλέψει οι συνεργάτες του, που θα έπρεπε να γνωρίζουν τον επικοινωνιακό αντίκτυπο που θα είχαν αυτές οι εικόνες σε περίοδο σκληρών περιορισμών και απωλειών για τους πολίτες που δοκιμάζονται από την πανδημία και τα μέτρα.

Τι κλίμα επικρατεί; Ο κόσμος, όσο μπορεί, συγκεντρώνεται στους δρόμους για να διαδηλώσει και να εκφράσει την έντονη αντίδρασή του. Έχει δημιουργηθεί το κίνημα πολιτικής ανυπακοής, ώστε με αυτόν τον τρόπο να διαμαρτυρηθούν για το πραξικόπημα του στρατού που ανέτρεψε τη δημοκρατικά εκλεγμένη ηγέτιδα της χώρας, Αούνγκ Σαν Σου Τσι. Δυστυχώς, επικρατεί φόβος στους πολίτες εξαιτίας της πιθανότητας να υπάρξουν αντίποινα, αφού μιλάμε για χώρα η οποία έχει ζήσει σχεδόν επί 50 χρόνια υπό στρατιωτικά καθεστώτα, μετά την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία το 1948. Πώς οδηγήθηκε σε πραξικόπημα η χώρα; Από τον Γενάρη είχαν αναζωπυρωθεί συζητήσεις λόγω των εκλογών τον περασμένο Νοέμβριο. Στις τελευταίες εκλογές το κόμμα της Αούνγκ Σαν Σου Τσι πέτυχε μια συντριπτική νίκη, αγγίζοντας το υψηλό ποσοστό του 85%. Ξαφνικά, τη Δευτέρα 1 Φεβρουαρίου ξυπνήσαμε το πρωί και διαπιστώσαμε ότι δεν είχαμε σήμα. Στη συνέχεια μάθαμε ότι η Μιανμάρ κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για ένα έτος και πως μεταβιβάστηκε η εξουσία. Ο στρατός υποστήριξε ότι η επιβολή πραξικοπήματος ήταν αναγκαία για την υπεράσπιση της «σταθερότητας» της Μιανμάρ και κατηγόρησε την εκλογική επιτροπή για παρατυπίες. Η κρατική τηλεόραση σταμάτησε να εκπέμπει, οι τηλεφωνικές γραμμές και η σύνδεση στο Διαδίκτυο έδειχναν να έχουν κοπεί και η δικτατορία μπλόκαρε την πρόσβαση στο Facebook και στο WhatsΑpp. Φυσικά, ο στρατός έχει καταλάβει το δημαρχείο στη Γιανγκόν και άλλα στρατηγικά σημεία. Τι σας επιτρέπεται και τι όχι; Η χούντα, με τον στρατιωτικό νόμο, κήρυξε χθες απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 20:00 ως τις 04:00, δεν επιτρέπονται οι συναθροίσεις άνω των πέντε ατόμων, ενώ η πρόσβαση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter και το Instagram έχει περιοριστεί. Εμείς έχουμε στραφεί στα VPN, που επιτρέπουν να παρακάμπτονται οι γεωγραφικοί περιορισμοί, κι έτσι κάπως επικοινωνούμε με τις οικογένειές μας. Επίσης, απορίες προκαλεί και το γεγονός ότι σταμάτησε ξαφνικά η ενημέρωση για τον Covid, όπως και το ότι, ταυτόχρονα, ανακοινώθηκε ότι δεν υπάρχουν κρούσματα. Σημασία έχει ότι το κίνημα ανυπακοής γιγαντώνεται καθημερινά. Από το παράθυρο του σπιτιού μου βλέπουμε τις ειρηνικές λαϊκές διαμαρτυρίες, με πλήθος ανθρώπων να χτυπούν κατσαρόλες, να τραγουδούν, να κρατούν κόκκινα μπαλόνια, υποδηλώνοντας το χρώμα του Εθνικού Συνδέσμου για τη Δημοκρατία της Σου Τσι, να δίνουν λουλούδια στους αστυνομικούς, ενώ, παράλληλα, να φωνάζουν συνθήματα, π.χ. «Δεν θέλουμε στρατιωτική δικτατορία», διεκδικώντας την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Είναι γεγονός ότι οι διαμαρτυρίες αυτές γίνονται παρά τη διακοπή της λειτουργίας του Διαδικτύου και τους περιορισμούς στις επικοινωνίες. Πάντως, πρόκειται για τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στη Μιανμάρ από το 2007, όταν είχε ξεσπάσει η Επανάσταση του Σαφράν με επικεφαλής βουδιστές μοναχούς.

11.2.21 – lifo

9

talk town

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Μια νέα στιγμή για τον αυτοσεβασμό και την ελευθερία Για το ελληνικό ΜeΤoo.

α πό τον ν ι κόλα σ ε βα σ τά κη

10 lifo – 11.2.21

ολλοί και πολλές ακόμα στέκονται με καχυποψία απέναντι σε αυτό το «ελληνικό ΜeΤoo», όπως έσπευσε να το βαφτίσει η δημοσιογραφική σκηνή, που συνηθίζει τέτοιους παραλληλισμούς. Κάποιοι δεν άργησαν να μιλήσουν για επιλεκτικότητα και αποσιώπηση των εκμεταλλευτικών και καταχρηστικών σχέσεων σε άλλους εργασιακούς χώρους. Άλλοι, πάλι, μίλησαν ειρωνικά και προσβλητικά για δεύτερης τάξης καλλιτέχνες που θέλουν να πάρουν εκδίκηση από «ιερά τέρατα» και αναγνωρισμένους. Κάποιοι, επίσης, ανακίνησαν το γνωστό θέμα της συλλογικής μας υποκρισίας: υποκριτικά, λένε, συντάσσονται όσοι δηλώνουν συμπαράσταση στις καταγγέλλουσες, διότι, συνεχίζουν, «έτσι κάνουν όλοι» ή έτσι έχουν τα πράγματα, από αρχαιοτάτων χρόνων, στις ανθρώπινες σχέσεις. Βλέπουμε, τέλος, τη χειρότερη εκδοχή προσέγγισης των κακοποιητικών ιστοριών: την προσπάθεια να χωρέσουν όλα αυτά στο δίπολο δεξιά-αριστερά, σε μια στρατοπεδική διαίρεση, όπου από τη μια παρελαύνουν αρεστοί της κυβέρνησης και από την άλλη πραγματικοί/αδικημένοι καλλιτέχνες και αντιστρόφως. Πιστεύω πως όλες οι παραπάνω καχύποπτες και συχνά μικρόψυχες εκδοχές είναι ασήμαντες μπροστά στο ίδιο το γεγονός. Προτείνω να μην τους δώσουμε πολύ χώρο, αφού αποπροσανατολίζουν τη συζήτηση. Γιατί οι μεταβολές των ηθών και η αναθεώρηση των κοινωνικών τρόπων είναι πολύ πιο σημαντικές από την κουτσομπολίστικη διάσταση που παίρνουν τα μεμονωμένα «περιστατικά» στην ακόρεστη δημοσιότητα. Αν υπάρχει ένας πραγματικός κίνδυνος εδώ, αυτός έχει περισσότερο να κάνει με τη σκηνή όπου γνώμες, κρίσεις, πληροφορίες και σχόλια συνθέτουν ένα χαοτικό σύνολο. Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες Γάλλους κοινωνιολόγους αυτής της περιόδου, ο Ζεράλ Μπρονέ (Gerald Bronner), έχει μιλήσει κατ’ επανάληψη για τη «γνωστική αγορά», παράλληλα με την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Η γνωστική αγορά (marché cognitive) είναι αυτή που υποδέχεται τις πεποιθήσεις μας, τις ιδέες μας, την άποψη του καθενός και της καθεμιάς σε έκταση και ένταση που δεν έχουν πια κανένα προηγούμενο στην ανθρώπινη Ιστορία. Όταν, όπως συμβαίνει τώρα, αυτή η αγορά είναι ακραία απορρυθμισμένη και άναρχη, κάθε ανορθολογική δοξασία εμφανίζεται, ως προϊόν, πιο ελκυστική από μια επιστημονική εκτίμηση που σέβεται την αβεβαιότητα και εκφράζεται με πιο σύνθετους όρους. Σε μια άναρχη γνωστική αγορά, ο θόρυβος ενός συρμού μπορεί να καταπλακώσει την ευθυκρισία και τη λογική των επιχειρημάτων. Για να επιστρέψω στο γεγονός της αποκάλυψης πρακτικών σεξουαλικής και εξουσιαστικής κατάχρησης, ο μόνος κίνδυνος είναι να αλεστεί κι αυτό μέσα στην άναρχη ελληνική «γνωστική αγορά». Το ίδιο το γεγονός που συντελείται, όμως, είναι πολύτιμο και αξίζει όλα τα ρίσκα: κομμάτι μιας δημοκρατικής μεταβολής των ηθών και της συνειδητοποίησης πως η βία, σε όλες της τις εκδοχές, πολιτικές ή διαπροσωπικές, πρέπει να ελεγχθεί, να αποδοκιμαστεί, να πάψει να συνιστά «κοινό» ή «ένοχο» μυστικό. Αυτό πιστεύω πως προσφέρουν τώρα γυναίκες όπως η Μπεκατώρου, η Μπότση, η Αναστασοπούλου, η Δροσάκη και όσοι και όσες παίρνουν την ευθύνη να μιλήσουν. Δεν προσφέρουν «πιπεράτες λεπτομέρειες» στους κουρασμένους και εκνευρισμένους Έλληνες της καραντίνας. Κάνουν κάτι που πάει πέρα από τη φαιδρότητα και τη γνωστή αλητεία των πρωτοσέλιδων του trash Τύπου, κάτι που υπερβαίνει την κατανάλωση προσωπικών εξομολογήσεων, που διαθέτουν πάντα μεγάλο κοινό. Τι προσφέρουν; Εκθέτουν τεχνικές εξουσίας και κυριαρχίας, που με πρόσχημα είτε τη μαθητεία στην τέχνη, είτε τη διατήρηση στον χώρο του ανταγωνιστικού αθλητισμού, είτε με άλλες αφορμές, κατοχύρωσαν άθλιες και κακοποιητικές συμπεριφορές. Οι μαρτυρίες δείχνουν, πράγματι, αυτό που ήδη ήξεραν πολλοί ή, έστω, το υποψιάζονταν. Αυτό όμως, το ότι το κατονομάζουν και το εκθέτουν ως δημόσιο πρόβλημα αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού, είναι μεγάλη υπόθεση. Κυρίως για εκείνους και εκείνες, άνδρες και γυναίκες, που αναπαράγουν τον μύθο του «αρσενικού παλιάς κοπής» ή τη μεταφυσική του ιερού τέρατος της

τέχνης, της γνώσης και της αυθεντίας. Υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο αυτή η προσφορά να κακοπέσει, να παραμορφωθεί σε ανταγωνισμούς μέσα στα σινάφια ή στις μηδενιστικές μάχες των κομματικών τρολ που μετατρέπουν τα πάντα σε τοξικά απόβλητα. Το ρίσκο είναι υπαρκτό και, με δεδομένη την πολωτική κατασκευή της ελληνικής δημόσιας σφαίρας, θέλει προσοχή. Υπάρχει, επίσης, ένας μικρός (όμως) κίνδυνος από ακραίες και «ριζοσπαστικές» απόπειρες οικειοποίησης των αποκαλύψεων. Να γίνουν, ας πούμε, αφορμή για να στηθεί και ένας χορός ισοπέδωσης που βλέπει παντού σεξιστικά τέρατα, ακόμα κι εκεί όπου πρέπει να αναζητηθούν συμμαχίες και κοινοί τόποι. Όμως η στιγμή της απελευθέρωσης του λόγου έχει μια δική της ηθική σημασία. Γιατί, τελικά, υπερασπίζεται τη διαφορά της αυθεντίας από την εξουσιαστική κυριαρχία, τη διαφορά του έρωτα από τον εκβιασμό, τη διαφορά της μαθητείας και της συνεργασίας από τον σαδισμό και τις ασκήσεις επιβολής. Στην κοινωνική και εργασιακή μας ζωή βρισκόμαστε μέσα σε ιεραρχικές σχέσεις και ρόλους όπου τα υποκείμενα δεν διαθέτουν ίση δύναμη, αντικειμενικά. Στη σχολική ζωή, στις επιχειρήσεις, στη σχέση μας ως ενηλίκων με τα παιδιά μας. Οι άνισες δυνάμεις, όμως, δεν δίνουν το πράσινο φως για βία, κατάχρηση και εκβιαστικές ψευτοσυναινέσεις. Γιατί υπάρχει ένας άλλος ορίζοντας, αυτός της ίσης αξιοπρέπειας, που κάνει δυνατό τον αυτοσεβασμό. Θα πει κανείς πως οι συγκεκριμένες ιστορίες που ακούμε δεν έχουν τέτοιες θεωρητικές φιλοδοξίες. Απλές καταγγελίες είναι για κάποιους συγκεκριμένους ανθρώπους, σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα. Αυτό όμως θα ήταν ήττα, δηλαδή το να σταθούμε μόνο στον θόρυβο των περιπτώσεων, στον μηχανισμό των δημοσιεύσεων ως σκανδάλων. Σκάνδαλο είναι εκείνες οι κοινωνικές σχέσεις και οι κώδικες εξουσίας που έχουν καθηλωθεί στη βαναυσότητα και, σε μεγάλο βαθμό, οργάνωσαν την ανδρική κυριαρχία μέσα σε διάφορους χώρους. Και αυτό που συντελείται τώρα, έστω με αποσπασματική μορφή, μπορεί να ξεκλειδώσει σημαντικές αλλαγές. Σε έναν βαθμό, άλλωστε, έχουν υπάρξει αλλαγές αθόρυβα. Για παράδειγμα, πιστεύω βαθιά ότι οι γενιές των νεότερων πανεπιστημιακών –και θα πάω πίσω, ήδη στο 2000– έχουν αφήσει πίσω τους την κληρονομιά των παλαιότερων, ιδίως των ανδρών της πρώτης μεταπολιτευτικής γενιάς των καθηγητών που συχνά ταύτιζαν τη συμβολική τους αναγνώριση με πράξεις υποταγής των γύρω τους. Η κουλτούρα των πρώτων baby boomers της γενιάς του ’68 είχε στο κέντρο της, παρά τον ενδεχόμενο πολιτικό της ριζοσπαστισμό, την επιβολή σε «αδύναμους» και εξαρτημένους τρίτους. Και τα τραύματα και οι ματαιώσεις που δημιούργησαν αυτοί οι κώδικες επιβολής είναι αναμφίβολα ένα από τα άγραφα κεφάλαια των τελευταίων δεκαετιών. Νομίζω όμως ότι η κουλτούρα της επιβολής, παρότι επιβιώνει ή μεταβιβάζεται και σε νεότερους, έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα. Ήδη είναι ένα σύννεφο από παλιές ιστορίες, ανέκδοτα, αφηγήσεις που δεν ηχούν πια ως γραφικές αναμνήσεις αλλά ως σκιές μιας άλλης εποχής. Ίσως είμαι υπερβολικά αισιόδοξος, αλλά βλέπω πως το «παλιάς κοπής αρσενικό» δεν πείθει, ούτε εμπνέει. Μπορεί να υπάρχει πάντα κοινωνικά, να το αντιγράφουν δεκαπεντάρηδες στους σεξισμούς του ΤikΤοk, να το νοσταλγούν πολλοί ως ένα αποκούμπι απέναντι στη γυναικεία πολυπλοκότητα, δυσκολεύεται όμως να βρει πραγματικούς συνεχιστές και κυρίως επιχειρήματα. Καμιά κυριαρχία δεν μπορεί να αντέξει για πολύ, αν δεν βρίσκει «επιχειρήματα» που τη δικαιολογούν, την εξωραΐζουν ή τη συγκαλύπτουν. Όσα συμβαίνουν, λοιπόν, αυτές τις μέρες στη χώρα, με όλες τις αβεβαιότητες που τα συνοδεύουν, μιλούν εν τέλει για το είδος κοινωνίας που θέλουμε να ζούμε. Το ερώτημα δεν είναι για κάποιους «καλούς» και «κακούς» σε μια ρηχή ηθικολογική αρένα, μα κάτι διαφορετικό: για τις δυνατότητες πραγματικής ελευθερίας που, για να υπάρχει, χρειάζεται απαλλαγή από τον φόβο, τον εκβιασμό και την ταπείνωση. Από δω μπορούμε να πιαστούμε για να μετρήσουμε στη συνέχεια επιτυχίες και αποτυχίες αυτής της κοινωνίας και των θεσμών της.

Νομίζω όμως ότι η κουλτούρα της επιβολής, παρότι επιβιώνει ή μεταβιβάζεται και σε νεότερους, έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα. Ήδη είναι ένα σύννεφο από παλιές ιστορίες, ανέκδοτα, αφηγήσεις που δεν ηχούν πια ως γραφικές αναμνήσεις αλλά ως σκιές μιας άλλης εποχής.

ΠΑΝΤΕΛΉΣ ΜΕΛΙΣΣΙΝΌΣ

«Ο Σανδαλοποιός Ποιητής» Ο Σανδαλοποιός Ποιητής της Αθήνας αφηγείται μια ιστορία με τη σύζυγο του Αμερικανού Προέδρου Joe Biden και τα «Gladiator Sandals» στο σανδαλοποιείο του.

Ο

Παντελής Μελισσινός, ο Σανδαλοποιός Ποιητής της Αθήνας, όπως είναι γνωστός, είναι ο άνθρωπος που έχει φωτογραφηθεί με κάποιες από τις διασημότερες προσωπικότητες του πλανήτη που έχουν βρεθεί στον χώρο του, αναζητώντας ένα ζευγάρι από τα περίφημα σανδάλια του. Άλλωστε το σανδαλοποιείο του Παντελή Μελισσινού είναι ένας ιδιαίτερος καλλιτεχνικός χώρος, ένα ατελιέ σανδαλιών με πίνακες μοντέρνας τέχνης και γλυπτικές κατασκευές –όλα έργα δικά του–, όπου κατέχει ξεχωριστή θέση το Baby Grand πιάνο, για να παίζει ο ίδιος και οι διάσημοι μουσικοί που τον επισκέπτονται.

MELISSINOS ART THE POET SANDAL MAKER: Τζιραίων 16 & Αθανασίου Διάκου, Αθήνα, 210 3219247, 210 9240857 www.melissinosart.com, Facebook: Melissinos Art -The Poet Sandal Maker, Instagram: melissinos_art_ poetsandalmaker

Ανάμεσα στις προσωπικότητες που έχουν διαλέξει ένα ζευγάρι από τα προσωπικά ποιήματα, όπως χαρακτηρίζει τα αρχαιοελληνικά του σανδάλια, είναι ο Φίλιππος 6ος της Ισπανίας, ο Αμερικανός κωμικός Μπομπ Σάγκετ, η Σάρα-Τζέσικα Πάρκερ, η κωμικός Λίλυ Τόμλιν, η εθνική κωμικός της Βρετανίας Ντον Φρεντς, ο Βρετανός ηθοποιός Ρίτσαρντ Αγιοάντε, ο Ρίτσαρντ Κουέστ του CNN, η εθνική σταρ της Ιαπωνίας Σατόμι Ισιχάρα και αμέτρητοι άλλοι… Αν τον ρωτήσεις, έχει να σου πει άπειρες ιστορίες για αναπάντεχες επισκέψεις που έχει δεχτεί από μεγάλες προσωπικότητες που βρέθηκαν στην πόρτα του για να επιλέξουν ένα ζευγάρι από τα μοναδικά σανδάλια του. Η ιστορία που ακολουθεί είναι μία από αυτές.

«Special Olympics του 2011, καλοκαιριάτικο απόγευμα, λιώμα από τη δουλειά και με την αποχώρηση του τελευταίου πελάτη, κάνω να

«Τα “Gladiator Sandals” που αγόρασαν η Τζιλ και η Άσλεϊ Μπάιντεν»

κλείσω τα ρολά του μαγαζιού και το τηλέφωνο χτυπάει τρελά. Στο ακουστικό μια αυστηρή φωνή με ρωτά τι ώρα ανοίγω αύριο. Την επόμενη μέρα, καθώς ανοίγω το μαγαζί στις 8, παρατηρώ ακροβολισμένους εκατέρωθεν κουστουμαρισμένους τύπους με μαύρα γυαλιά, σαν πράκτορες του FBI. Σε λίγο καταφθάνουν μαθήτριες ενός αμερικανικού γυμνασίου με την καθηγήτριά τους και μέσα σε μια άκρως ευχάριστη ατμόσφαιρα αρχίζει η ιεροτελεστία της επί τόπου κατασκευής σανδαλιών στα μέτρα των ποδιών τους. Ταυτόχρονα, μπαίνει φουριόζα μια χαριτωμένη νεαρή Αμερικανίδα που θέλει σανδάλια “Gladiator” και την ακολουθεί η μητέρα της, μια κομψή κυρία ντυμένη στα άσπρα. Πανικός! Τα κοριτσάκια, κατενθουσιασμένα, μαζί και η δασκάλα τους σηκώνονται και περιτριγυρίζουν την Αμερικανίδα, που μόλις είχε μπει. Ήταν η κ. Μπάιντεν, σύζυγος του τότε αντιπροέδρου των ΗΠΑ, που είχε έρθει με την κόρη της, Άσλεϊ, αλλά και με μια συνοδεία γυναικών που ζητούσαν όλες το δικό τους ζευγάρι σανδάλια. Πήρα τη μηχανή από το συρτάρι και βγάλαμε μαζί με κόρη και μαμά μια φωτογραφία, ενώ οι άνδρες των Μυστικών Υπηρεσιών καιροφυλακτούσαν έξω από το σανδαλοποιείο. Την επόμενη μέρα τύπωσα τη φωτογραφία και από τότε, όποτε εξιστορούσα την επίσκεψή τους, έλεγα πως, αφού αγόρασαν σανδάλια από τον Σανδαλοποιό Ποιητή, ο Μπάιντεν θα γίνει σύντομα Πρόεδρος. Όπως ακριβώς έγινε με τον πρίγκιπα της Ισπανίας που προβιβάστηκε σε βασιλιά. Και δεν είχα άδικο!». Αν άκουγες αυτή την ιστορία πριν από κάποια χρόνια, μπορεί και να μην το πίστευες, αλλά σήμερα που ο Τζο Μπάιντεν έχει γίνει Πρόεδρος των ΗΠΑ, δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι τα σανδάλια του Παντελή Μελισσινού, εκτός από ξεχωριστά έργα τέχνης, είναι και μικρά φυλαχτά που φέρνουν τύχη σε όποιον τα φορέσει. Το σανδαλοποιείο «Μελισσινός - Ο Σανδαλοποιός Ποιητής» βρίσκεται στην περιοχή Μακρυγιάννη, μερικά βήματα από το Μουσείο της Ακρόπολης, σε έναν χώρο μοναδικό, που αποπνέει ελληνική κουλτούρα και αφηγείται τις πιο απίθανες ιστορίες με διασήμους απ’ όλο τον κόσμο!

11.2.21 – lifo

11

talk town

από τον δημήτρη πολιτάκη

12 lifo – 11.2.21

SHORTCUT

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΤΡΙΒΟΛΗ

Αποχαιρετισμός στην κυρία Μιράντα

H καραντίνα της αυτόλυσης

ίχα να περάσω αρκετό καιρό από το σπίτι των φίλων που μένουν εδώ και δεκαετίες, από την εποχή που ήμασταν φοιτητές (εκεί μέσα, σ’ αυτό το διαμέρισμα, φάγαμε τα νιάτα μας), λίγο πιο πέρα από μένα, στα πέριξ της πλατείας Μαβίλη. Πήγα, λοιπόν, για μια σύντομη επίσκεψη στο πλαίσιο της «σωματικής άσκησης» (στη Μαβίλη δεν επιτρέπεται να σταθείς πουθενά γύρω από την πλατεία, έχουν βάλει απαγορευτικές κορδέλες οπουδήποτε θα μπορούσε να λειτουργήσει έστω και ως σύντομο meeting point) και είδα με θλίψη έξω από την είσοδο της πολυκατοικίας το αγγελτήριο κηδείας της ηθοποιού Μιράντας Κουνελάκη που έμενε –μια ζωή– πάνω από το διαμέρισμα των φίλων μου και λειτουργούσε ως, άφαντη τον τελευταίο καιρό, πυργοδέσποινα του κτιρίου. Ήταν ήδη κάπως φθαρμένο το κηδειόσημο, καθώς είχαν περάσει καμιά δεκαριά μέρες από το μοιραίο. Δεν είχε τύχει να δω κάπου την είδηση του θανάτου της, ούτε και πρόσεξα κάποια σχετική αναφορά στο χρονολόγιο των social media, το οποίο συνήθως πάλλεται από νεκρολογίες και κατευόδια όταν φύγει από τη ζωή κάποιος διάσημος. Οι μεγαλύτεροι την είχαν ξεχάσει και στους νεότερους ήταν άγνωστη. Κι όμως, υπήρξε πραγματικά διάσημη, τόσο από τον κινηματογράφο και το θέατρο όσο και από την τηλεόραση, ενώ τα τελευταία χρόνια ασχολούνταν κυρίως με το γράψιμο ιδιοσυγκρασιακών μυθιστορημάτων, εμπνευσμένων από τις εμπειρίες της στον χώρο του θεάματος. Το τελευταίο της βιβλίο είχε κυκλοφορήσει το 2017 με τίτλο Χαρούμενα Γενέθλια. Στα γενέθλια των φίλων μου ήταν που την είχα πετύχει κάποιες φορές στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, είτε αυτοπροσώπως είτε μέσω των δώρων (ποτά, γλυκά) που άφηνε έξω από την πόρτα και συνοδεύονταν από ευχετήρια σημειώματα, τα οποία κατέληγαν με την υπογραφή «Μιράντα» και δίπλα, αντί για το επίθετο, ζωγραφισμένο ένα κουνελάκι. Το πιο χαριτωμένο πράγμα που έχω δει ποτέ. Αργότερα θα μάθαινα ότι κάπως έτσι υπέγραφε τα αυτόγραφα στις μεγάλες της δόξες. Δεν ήταν η μόνη «ηλικιωμένη αστή» της τυπικής για τα στενά ανάμεσα στη Βασιλίσσης Σοφίας και τη Μιχαλακοπούλου πολυκατοικίας (ιατρεία, ελάχιστες ή καθόλου οικογένειες, συνθήκες αραιής συγκατοίκησης ανάμεσα στους κατοίκους) που μας έστελνε ευχές όποτε χαλάγαμε τον κόσμο μέχρι το πρωί, αντί να διαμαρτύρεται ή να καλεί την αστυνομία. Θυμάμαι κι έναν πάντα χαμογελαστό, υπερήλικα κύριο (έχει φύγει προ πολλού από τον μάταιο τούτο κόσμο) που παρακολουθούσε, περνώντας, τον χαμό που συνέβαινε εντός και εκτός του διαμερίσματος των φίλων μου και μας έλεγε να είμαστε πάντα ζωντανοί και ακμαίοι και να χαιρόμαστε τα νιάτα μας, που δεν κρατάνε για πάντα (το τελευταίο το απέκρυπτε επιμελώς, αποφεύγοντας να μας βαρύνει με θυμοσοφίες και γεροντικές πικρίες). Με εντυπωσίαζε και με συγκινούσε, θυμάμαι, μια τέτοιου είδους γενναιόδωρη αντίληψη, προερχόμενος καθώς ήμουν από στενά, μικροαστικά, νευρικά, ανασφαλή, συμπλεγματικά συστήματα. Σ’ αυτό το σπίτι, η ελευθερία και η ανεμελιά έμοιαζαν να επιβραβεύονται. Στα προάστια, αντιθέτως, μοναδική αρετή φαινόταν να είναι πάντα η κοινή ησυχία και ένα πάρτι μπορούσε να σου βγει από τη μύτη εξαιτίας των αντιδράσεων της «γειτονιάς». Δεν υπάρχει ίσως πιο κλισέ και πιο αόριστη φράση από το «τέλος εποχής» με αφορμή κάποια λήξη ή απώλεια. Αυτό ακριβώς, όμως, μου ήρθε ως γνήσια συναισθηματική αντίδραση όταν είδα το τοιχοκολλημένο χαρτί στην εξώπορτα του σπιτιού που για τόσα χρόνια υπήρξε ο χώρος της θορυβώδους νεανικής μας έκφρασης, πάντα υπό τη στοργική, διακριτική «επίβλεψη» της κυρίας Μιράντας Κουνελάκη που έμενε από πάνω.

ον Μάρτιο, η πρώτη καραντίνα με βρίσκει να ελπίζω. Ένα παντζάρι έχει φυτρώσει από μόνο του κάτω από τη λεμονιά στο μπαλκόνι, προϊόν αστικής κομποστοποίησης. Είμαι τεσσάρων μηνών έγκυος. Έχω πυκνά, μακριά μαλλιά και σκληρά νύχια που μοιάζουν να ανήκουν σε μια άλλη γυναίκα. «Eίναι οι ορμόνες της εγκυμοσύνης» μου εξηγεί ο γιατρός. Είναι οι πρώτες μέρες του Ζoom, κάνουμε meeting στη δουλειά και ψάχνουμε να βρούμε πού είναι το μικρόφωνο. Μετράμε νέα κρούσματα κάθε μέρα: 101, 102, 129, 69, 60, 62. Οι φίλες μου στην Αμερική κολλάνε κορωνοϊό. Μου περιγράφουν κρυάδες και αφόρητους πόνους στο στήθος. «Ένιωθα συνέχεια ότι πάλευα για την αναπνοή μου, σαν να καθόταν κάποιος πάνω στο στήθος μου» λέει η μία. «Το πιο περίεργο με αυτή την αρρώστια είναι ότι δεν ξέρεις τι να περιμένεις. Μια γρίπη ή μια ίωση ξέρεις περίπου πώς εξελίσσονται, με τον κορωνοϊό δεν έχεις ιδέα πώς θα είναι η επόμενη μέρα. Έχεις δέκατα, μετά έχεις 40 πυρετό, μετά έχεις πάλι δέκατα» μου εξηγεί η άλλη. Τα βράδια βλέπω παράξενα όνειρα, σαν αυτά που έβλεπα παιδί, πετάω πάνω από πράσινα δάση, με κυνηγά ένας δεινόσαυρος, φτιαγμένος από οδοντογλυφίδες. Αρχίζω το μαγείρεμα: φτιάχνω πρώτη φορά στη ζωή μου γεμιστά, χειροποίητα σουβλάκια από χοιρινό λαιμό, ινδικά πιάτα με ρεβίθια και γάλα καρύδας, φουρνίζω κουλουράκια. Ξεκινάω να φτιάχνω ψωμί με προζύμι. Ακολουθώ τα highlights μιας γνωστής μου αρτοποιού στο Instagram βήμα-βήμα και της στέλνω μηνύματα («Καλημέρα, τα 50 γρ. λευκό αλεύρι εδώ είναι για όλες τις χρήσεις ή σκληρό»;). Γίνομαι μέλος σε group στο Facebook που λέγεται ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΖΥΜΙ - Η ΦΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΑΓΙΑ. Προσπαθώ να καταλάβω τι είναι η αυτόλυση και η κυψέλωση. Η κουζίνα μου γεμίζει βαζάκια που μυρίζουν ξινίλα. Η διαδικασία για να φτιάξεις ψωμί με προζύμι θυμίζει μαγγανεία. Δεκαπέντε μέρες ταΐζω το μείγμα, τη 15η το ανακατεύω με αλεύρι, το μείγμα ξεκουράζεται, το διπλώνω 4 φορές, το ξεκουράζω, το πλάθω σε μπάλα, το ξεκουράζω ξανά, το βάζω στο ψυγείο για 14 ώρες. Την επόμενη μέρα μπαίνει στον φούρνο. Τον Ιούνιο τα κρούσματα πέφτουν και ξεκινάω να πάω σε ένα ραντεβού στη Νέα Ερυθραία. Έχω μήνες να βγω από το κέντρο της Αθήνας και με πιάνει ίλιγγος στην Κηφισίας, σαν να έχω βγει στην εθνική οδό και να τρέχω με 200 χιλιόμετρα την ώρα. Είναι Φεβρουάριος του 2021 – 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους παγκοσμίως. Οι δουλειές έχουν εξατμιστεί – σαν να έγινε ένα παφ και να μην υπήρξαν ποτέ. Στο Ζoom, με τη δουλειά, ανοιγοκλείνω το μικρόφωνο για να μην ακούγεται το μωρό που δοκιμάζει τις φωνητικές του χορδές. «Αναρωτιέμαι τι κουσούρια θα μας αφήσει όλος αυτός ο εγκλεισμός» μου λέει μια φίλη. «Νιώθω πως βουλιάζω στις κακές μου συνήθειες». Νομίζω πως έχει δίκιο. Η αρχή της καραντίνας θύμιζε λίγο την αρχή της κρίσης, που έβγαιναν διάφοροι entrepreneurs με ζιβάγκο και έλεγαν ότι «η κρίση είναι ευκαιρία». Η καραντίνα στα χρόνια του ύστερου καπιταλισμού θα ήταν μια αφορμή για αυτοβελτίωση και επανεφεύρεση του ιδανικού εαυτού: στον ελεύθερο χρόνο μας θα αποκτούσαμε δεξιότητες για τις δουλειές του μέλλοντος, θα μαθαίναμε γερμανικά και θα βγάζαμε λεφτά, πουλώντας πόνι της δεκαετίας του ’80 στο eΒay. Αντί γι’ αυτήν τη θαυμαστή μεταμόρφωση, τον τελευταίο χρόνο έχω δει αποχαυνωμένη στον καναπέ ριάλιτι που ούτε το Netflix δεν ξέρει ότι υπάρχουν. Ποταπά σόου με στακάτα ονόματα όπως «Instant Hotel», «Glow Up», «Selling Sunset» και «Dating Around», διαγωνισμούς για make-up artists και διακοσμητές εσωτερικών χώρων, προγράμματα όπου Αυστραλοί με χαίτη ανταγωνίζονται για την καλύτερη ανακαίνιση σε Αirbnb. Δεν επιθυμώ πια να μορφωθώ, δεν θέλω να δω παραστάσεις online, δεν θέλω να τραγουδήσω «χρόνια πολλά» στο Ζoom. Δεν θέλω να ξαναφτιάξω ψωμί με προζύμι.

Δεν θέλω να ξαναφτιάξω ψωμί με προζύμι.

Πηγαίνοντας μετά από καιρό σε σπίτι φίλων, είδα στην εξώπορτα το αγγελτήριο θανάτου της ηθοποιού Μιράντας Κουνελάκη που έμενε στην ίδια πολυκατοικία και για χρόνια «επέβλεπε» στοργικά και διακριτικά τις νεανικές μας τρέλες.

Τα ποτά και τα γλυκά που άφηνε έξω από την πόρτα και συνοδεύονταν από ευχετήρια σημειώματα κατέληγαν με την υπογραφή «Μιράντα» και δίπλα, αντί για το επίθετο, ζωγραφισμένο ένα κουνελάκι. Το πιο χαριτωμένο πράγμα που έχω δει ποτέ.

από τη δ ε σ π ο ι να τ ρ ι β ολη

Μια γρίπη ή μια ίωση ξέρεις περίπου πώς εξελίσσονται, με τον κορωνοϊό δεν έχεις ιδέα πώς θα είναι η επόμενη μέρα. Έχεις δέκατα, μετά έχεις 40 πυρετό, μετά έχεις πάλι δέκατα.

ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ

ΚΙΝ.ΑΛ.: Ένα υπαρξιακό πρόβλημα που γίνεται πολιτικό Πώς ένα κόμμα του ευρύτερου κεντρώου χώρου οδηγήθηκε στην αυτοπεριθωριοποίησή του.

α πό τον ευ τ ύχη βα ρδουλά κη

Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν ταυτιστεί οριστικά με τον ΣΥΡΙΖΑ και ξορκίζουν την παλιά σχέση τους με το ΠΑΣΟΚ. Είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ.

ια αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα το ΚΙΝ.ΑΛ. καταγράφει μια παγιωμένη και αμετάβλητη πολιτική επιρροή, η οποία, από τη μια το κατοχυρώνει ως την τρίτη πολιτική δύναμη στη χώρα, από την άλλη δεν αφήνει πολλές υποσχέσεις για κάτι περισσότερο. Αντιθέτως, η γερασμένη εκλογική του βάση και η ισχνή επιρροή του στις νέες ηλικίες δημιουργούν προβληματισμό για τις μακροχρόνιες προοπτικές του κόμματος. Ξεκινώντας την ανάλυση ένα βήμα πιο πίσω, μια μεγάλη ευκαιρία για το ΚΙΝ.ΑΛ. να διεκδικήσει έναν πιο ουσιαστικό ρόλο στα πολιτικά μας πράγματα χάθηκε στις τελευταίες εκλογές. Όταν με τη ΝΔ σίγουρη νικήτρια και τον ΣΥΡΙΖΑ προερχόμενο από το σοκ των ευρωεκλογών δεν κατάφερε να διεκδικήσει ένα ποσοστό που θα το έκανε όχι απλώς τρίτο κόμμα αλλά τρίτο πόλο. Η ευκαιρία εκείνη χάθηκε για το ΚΙΝ.ΑΛ. (κυρίως λόγω ατολμίας και λανθασμένων επιλογών της ηγεσίας του), που έμεινε σε ρηχά νερά, ο ΣΥΡΙΖΑ έβγαλε σφυγμό και στις εκλογές της 7ης Ιουλίου εδραίωσε καθοριστικά τη θέση του ως δεύτερου πόλου του «ήπιου» ή «ατελούς» δικομματισμού της εποχής μας. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο σχεδόν όλες οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν μια πανομοιότυπη εικόνα για το ΚΙΝ.ΑΛ. Η πολιτική του επιρροή είναι στάσιμη. Η «ιδιοκτησία» πολιτικών θέσεων ανύπαρκτη. Οι όποιες πολιτικές ταυτίσεις υπάρχουν στηρίζονται στην ισχυρή συναισθηματική σύνδεση κάποιων ψηφοφόρων μεγαλύτερης ηλικίας με το παλιό κραταιό ΠΑΣΟΚ. Αυτό μετατρέπει το ΚΙΝ.ΑΛ. σε «κόμμα της μνήμης». Μπροστά, όμως, σε πάει η προοπτική για την επόμενη μέρα. Η σύγκριση ΚΚΕ-ΣΥΡΙΖΑ ως προς αυτό είναι ενδεικτική… Οι δημοσκοπήσεις, όμως, καταγράφουν και κάποια στρατηγικά δεδομένα που φαίνονται σχεδόν δεσμευτικά για την ηγεσία του χώρου. Η αξιολόγηση της κυβέρνησης της ΝΔ από τους ψηφοφόρους του ΚΙΝ.ΑΛ. είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, ιδιαίτερα θετική. Η δημοτικότητα του πρωθυπουργού εντός των ψηφοφόρων του ΚΙΝ.ΑΛ. είναι υψηλή. Τα αντι-ΣΥΡΙΖΑ αισθήματα των ψηφοφόρων του ΚΙΝ.ΑΛ. παραμένουν έντονα, καθώς η πλειοψηφία τους βλέπει πιο αρνητικά τον ΣΥΡΙΖΑ απ’ ό,τι τη ΝΔ. Αντίστοιχα και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ –αν και στην πλειοψηφία τους προέρχονται από το ΠΑΣΟΚ– έχουν ισχυρά αντι-πασοκικά αισθήματα, επιβεβαιώνοντας ότι το ψυχικό ρήγμα που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια δεν έχει επουλωθεί. Μετά από επτά έντονες εκλογικές αναμετρήσεις την τελευταία δεκαετία (πέντε εθνικές και δύο ευρωεκλογές) και παρά τις προσπάθειες να ξαναστηθούν γέφυρες μεταξύ των δύο χώρων, ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛ. και ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να έχουν χωρίσει οριστικά και αμετάκλητα τα πολιτικά τους τσανάκια. Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν ταυτιστεί οριστικά με τον ΣΥΡΙΖΑ και ξορκίζουν την παλιά σχέση τους με το ΠΑΣΟΚ. Είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ. Εξού και το ότι τα περί πιθανού «επαναπατρισμού» ψηφοφόρων στο ΚΙΝ.ΑΛ., αν αυτό μετακινηθεί πιο αριστερά, αποτελούν ψευδαισθήσεις. Οι παραπάνω διαπιστώσεις λειτουργούν σχεδόν δεσμευτικά για την ηγεσία του ΚΙΝ.ΑΛ. Γιατί μπορεί σε επίπεδο ηγετικών στελεχών μια μερίδα να εμφανίζεται φιλικότερη προς τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η βάση του κόμματος κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Μια απόπειρα της ηγεσίας του ΚΙΝ.ΑΛ. να οδηγήσει το κόμμα πιο κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ, κόντρα στη βάση του κόμματος, θα προκαλούσε τεράστιες αντιδράσεις και θα αποτελούσε ένα εξαιρετικό πολιτικό δώρο στον κ. Μητσοτάκη. Στη διαχείριση αυτής της πραγματικότητας, προκύπτουν δύο υπαρξιακού τύπου ζητήματα για τα στελέχη του ΚΙΝ.ΑΛ. Το πρώτο αφορά τα στελέχη μεγαλύτερης ηλικίας, που επί δεκαετίες έκαναν καριέρα «κόντρα στη δεξιά». Προσεγγίζουν το σήμερα μέσα από μια αντιπαράθεση που οι εξελίξεις έχουν ξεπεράσει και οι ψηφοφόροι τους δεν συμμερίζονται, ακόμα και τώρα, που εξέλιπαν οι δραματικές συνθήκες της περίοδου 2011-2015. Το δεύτερο αφορά τη δυσκολία ενός κόμματος που ακόμα κουβαλά τις μνήμες μιας κραταιάς εποχής να προσαρμοστεί στρατηγικά –αλλά και ψυχολογικά– στον πολιτικό ρόλο που το σημερινό ποσοστό του Κινήματος επιβάλλει. Η διαχείριση των δύο αυτών ζητημάτων περνά μέσα από τη συνειδητοποίηση και τελικά την αξιοποίηση του ρόλου που μπορεί να έχει το ΚΙΝ.ΑΛ. στο σημερινό τοπίο. Η λέξη-κλειδί είναι «χρησιμότητα». Το ΚΙΝ.ΑΛ. έχει τη δυνατότητα να αυτοπροβληθεί και να εδραιωθεί ως το κατεξοχήν κυβερνητικό κόμμα της χώρας, ως ο απαραίτητος και χρήσιμος εταίρος κάθε κυβέρνησης. Ως το πολιτικό αντίβαρο απέναντι στα αρνητικά είτε του ενός είτε του άλλου μεγάλου κόμματος. Να αναδείξει το τι εκείνο πρεσβεύει, χωρίς να ετεροκαθορίζεται. Και να εδραιωθεί έτσι ως ένας σταθερός πόλος εξουσίας, εκφραστής συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και δυνάμεων, ικανών να αναπαράγουν και να αυξάνουν την πολιτική του επιρροή. Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα τέτοιων κομμάτων. Εξάλλου, αυτό επιδιώκουν και σήμερα όλα τα κεντρογενή/σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στις περισσότερες χώρες. Στην Ελλάδα ένα κόμμα του ευρύτερου κεντρώου χώρου, με εκλογική επιρροή του 6-8%, ξορκίζει την προοπτική κυβερνητικών συνεργασιών με τους απαξιωτικούς όρους «δεκανίκι» και «ουρά», προτιμώντας έτσι την αυτοπεριθωριοποίησή του αντί για την ανάδειξή του σε δυναμικό πόλο διαμόρφωσης πολιτικής, με μια σύγχρονη και διακριτή πολιτική ατζέντα. Μετατρέποντας, τελικά, το υπαρξιακό πρόβλημα μερίδας στελεχών του σε πολιτικό.

11.2.21 – lifo

13

talk town

α πο τον βα σί λη βα μβα κα

O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.

14 lifo – 11.2.21

KOINOI TOΠOI

NO FILTER

Τραγούδια καραντίνας

Σχετικά με τον αριθμό 6

Πώς η πανδημία επηρέασε τη μουσική καλλιτεχνική έκφραση στην Ελλάδα. προστά στο φάσμα μιας νέας φάσης αυστηρού lockdown και ενώ η ελληνική κοινωνία, όπως και πολλές άλλες, ισορροπεί δύσκολα μεταξύ τήρησης των αναγκαίων μέτρων και μερικής απειθαρχίας, αναρωτιέται κανείς πώς ακριβώς έχει βιωθεί συλλογικά αυτή η πρωτόγνωρη κατάσταση. Μια μικρή αίσθηση του πώς «ζούμε» τις συνθήκες κοινωνικής αποστασιοποίησης, οικονομικής δυσκολίας και μειωμένης διασκέδασης μας δίνουν τα λίγα, αλλά ενδεικτικά ελληνικά τραγούδια που έχουν γραφτεί για την πανδημία. Στην πλατφόρμα του YouTube, εκεί όπου (μαζί με το Spotify) το ελληνικό πεντάγραμμο επιχειρεί να επιβιώσει πριν και μετά την πανδημία, μπορούμε να δούμε ότι τα τραγούδια που έχουν παραχθεί με σαφείς αναφορές στην κοσμογονία που βιώνουμε έχουν ως λέξη-κλειδί κυρίως την «καραντίνα». Επίσης, στα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια η οπτικοποίηση των βιντεοκλίπ περιορίζεται στην εικόνα των μουσικών μέσα από τα παράθυρα επικοινωνίας των social media. Τα τραγούδια που αναφέρονται στην πανδημία και γνώρισαν μεγαλύτερη απήχηση είναι εκείνα που «ανέβηκαν» διαδικτυακά κυρίως στην πρώτη φάση της πανδημίας. Τα περισσότερα από αυτά έχουν χιουμοριστικό περιεχόμενο, ανεξάρτητα από το είδος στο οποίο εντάσσονται. Άλλωστε, η διαδικτυακή επανέκδοση του τραγουδιού του Λουκιανού Κηλαηδόνη «Θα κάτσω σπίτι» τον περασμένο Μάρτη, στην οποία συμμετείχαν πολλοί γνωστοί μουσικοί, ηγήθηκε αρχικά της μουσικής υποδοχής της πανδημίας, αφού έδεσε αρμονικά με την κεντρική καμπάνια του «Μένουμε σπίτι» (1,6 εκατ. θεάσεις). Σε επίπεδο δημοφιλίας, στη χιουμοριστική κατηγορία φιγουράρει στην κορυφή το τραγούδι του Αντώνη Μαυρουδή «Κορωνοϊός 2020», που σε δημώδεις μουσικούς δρόμους μάς αναγγέλλει ότι «Ήρθε ο κορωνοϊός, τώρα και στην Ευρώπη, και σαν τα γίδια στο μαντρί κλειστήκαν οι ανθρώποι», ενώ με επιθεωρησιακό τόνο ρίχνει τα βέλη του στον πρωθυπουργό: «Πρώτα αντικαπνιστικό, και τώρα πανδημία, με Κούλη εμείς δεν έχουμε ελπίδα πια καμία» (894.000 views). Το επόμενο σε δημοτικότητα χιουμοριστικό άσμα ακούστηκε ιδιαίτερα την περίοδο του Πάσχα, υπό τον ήχο των παραδοσιακών κλαρίνων (διασκευή του «Στου παιδιού μου τη χαρά»). Ήταν το «Ρώτησα τον Χαρδαλιά πού να κάνω Πασχαλιά» των Ν-oah’s ar-K, όπου, υπό την απειλή του αυστηρού προστίμου και μάλλον μιας συμπαθητικής πρόσληψης των πρωταγωνιστών της περιόδου (Κούλης, Πέτσας, Χαρδαλιάς, Τσιόδρας), ανακοινώνει: «Και τότε αρνάκι θα σουβλίσουμε στις αυλές μας, θα είναι οι ταράτσες αδειανές, έρημες και οι πιλοτές μας». Εξίσου μεγάλη διαδικτυακή επιτυχία γνώρισε την περασμένη άνοιξη το τραγούδι «Αχ Ντίνα» των Knock Out, που στα γνώριμα μουσικά μπιτ των Ζουζουνιών και μάλλον απευθυνόμενο στην ίδια (ηλικιακή) κατηγορία, μας ενημερώνει κυρίως για την καταγωγή της πανδημίας και τον κίνδυνο της επερχόμενης τρέλας: «Άδειασε η Αθήνα για χάρη του ιού, που ήρθε από την Κίνα. Αχ, έλα, καλοκαίρι, να μπω σε μια πισίνα, πριν χάσω το μυαλό, με τούτα και με κείνα». Την πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση στις αστείες μουσικές αντηχήσεις του αισθήματος απομόνωσης αποτελεί ο Apicos, ο οποίος ανανεώνει τους στίχους πολλών γνωστών τραγουδιών με βάση την πανδημική επικαιρότητα, γνωρίζοντας μεγάλη απήχηση (κυρίως τα Χριστούγεννα, οπότε δημιουργεί τα δικά του κάλαντα). Η αστεία πολυπρόσωπη παρουσία του περφόρμερ σε διαδικτυακά παράθυρα, θυμίζοντας κάτι μεταξύ Φρέντι Μέρκιουρι, Σάσα Μπάρον Κόεν και ΑΜΑΝ, υπογραμμίζει συνήθως με αυτοσαρκαστικό τρόπο την ανάγκη τήρησης των μέτρων: «Ένας στους δύο μάσκα δεν φορά, θα πεθάνουμε όλοι τελικά». Πέρα από τη «διασκέδαση» των αισθημάτων που γεννά η ζοφερή πραγματικότητα, υπάρχουν και πιο «σοβαρές» μουσικές δημιουργίες. Αυτή που γνωρίζει τη μεγαλύτερη επιτυχία (3 εκατ. θεάσεις) στο YouTube είναι το τραγούδι του Στέλιου Ρόκου «Δεν φοβήθηκα», ο οποίος στους γνωστούς ερωτικούς του τόνους διατυμπανίζει: «Δε φοβήθηκα ούτε στιγμή, μη χάσω ό,τι έχω, μα φοβήθηκα μη χάσω εσένα, δε φοβήθηκα ούτε στιγμή, γιατί μπορώ να το παλέψω, αν έχω πλάι μου εσένα… μόνο εσένα…». Στον αντίποδα αυτής της ρομαντικής μουσικής οπτικής στέκεται ένα αναμενόμενο παράδειγμα της απαισιόδοξης και καταγγελτικής στιχουργικής του χιπ-χοπ των γνωστών Active Member. To τραγούδι τους «Ω γλυκύ μου έαρ», που κυκλοφόρησε πριν από το Πάσχα, απηχεί όλες τις δυστοπικές φοβίες αλλά και τις θεωρίες συνωμοσίας που σταδιακά κατέκλυζαν το Διαδίκτυο: «Ω, γλυκύ μου έαρ, σε καραντίνα, οι αιμοπότες μάς θέλουν σιωπηλούς απ’ την Αμερική μέχρι την Κίνα. Tώρα είσαι ελεύθερος “άνθρωπε” να υπακούς. Κήρυξαν πανδημία, θα ανακηρύξουν και μεσσία το πρώτο αρπακτικό που θα λανσάρει το εμβόλιο». Η ρίμα των Active Member γνώρισε σημαντική απήχηση (980.000 θεάσεις) και έγινε σημείο αναφοράς όσων θεωρούν την πανδημία πρόσχημα για έναν νέο βιοπολιτικό ολοκληρωτισμό. Δεν αποτελεί όμως τη μοναδική προσέγγιση της χιπ-χοπ σκηνής στα δεινά της εποχής του Covid-19 που βρίσκει σημαντικό διαδικτυακό κοινό. Το τραγούδι των Qimera «στΑγώνες» τον περασμένο Απρίλη (280.000 θεάσεις) μελοποίησε, εν καιρώ πανδημίας, τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για μια πολυδιάστατη ενότητα. Γι’ αυτό και αφιερώνει τους στίχους του όχι σε κάποιο αδιόρατο εφιαλτικό «σύστημα» αλλά στους αόρατους ήρωες της νέας καθημερινότητας: σε έναν ντελιβερά, σε μια ταμία, στον γιατρό που δεν αγκάλιασε την κόρη του για να την προστατέψει, σε μια νοσηλεύτρια: «Eίναι ήρωες μεγάλοι κι αφανείς, που ονόματα και πρόσωπα δε θυμάται κανείς, μα εκείνοι είμαστε εμείς και εμείς είμαστε εκείνοι, κι ο δυνατός θέλει κάποιος δύναμη να του δίνει». Αν και είναι νωρίς να διαπιστώσει κανείς πώς θα επηρεάσει άμεσα η πανδημία την καλλιτεχνική έκφραση, οι μουσικές δημιουργίες που μέχρι τώρα ασχολούνται ανοιχτά με το κοινωνικό και ψυχολογικό αποτύπωμά της ακολουθούν δύο δρόμους: α) τον συνωμοσιολογικό οίστρο και β) έναν πιο ψύχραιμο –ρομαντικό ή χιουμοριστικό– αναστοχασμό της πραγματικότητας. Είναι ενδιαφέρον το ότι το οικονομικό πρόβλημα θίγεται ελάχιστα. Όπως και το ότι χρήστες των διαδικτυακών πλατφορμών δημιουργούν μελαγχολικές κυρίως λίστες παλιών τραγουδιών, κατάλληλων να αποτελέσουν το σάουντρακ της καραντίνας. Ίσως για να βιωθεί το ανοίκειο με οικείους τρόπους, ίσως γιατί η τέχνη προβλέπει συχνά το απρόβλεπτο.

Χρειαζόμαστε τον πράσινο δημόσιο χώρο περισσότερο παρά ποτέ και περιορισμούς στο πλαίσιο της λογικής.

απ ό τ η β ι β ι αν στ εργ ι ου

Χρειαζόταν η πανδημία για να συνειδητοποιήσουμε ότι, σε μια πόλη με αδιανόητα καλό καιρό, είναι ωραία να κάθεσαι έξω; Μπορεί. Πάντως, δεν είναι μόνο ωραία, πλέον είναι εργαλείο επιβίωσης.

Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.

π’ όταν άρχισε η πανδημία τρέχω. Πάω έξω και τρέχω σε «αναζήτηση ψυχικής ισορροπίας», η νέα έτοιμη φράση, για να πεις πως φρίκαρες και χρειάζεσαι λίγο καθαρό αέρα. Η «σωματική μου άθληση», όπως και πολλών άλλων που τρέχουν γύρω μου, είναι περισσότερο από ποτέ προσπάθεια εξασφάλισης καθαρού μυαλού. Άλλες φορές πετυχαίνει, άλλες όχι. Οι αγαπημένοι μου δρομείς στην πόλη είναι πρωινοί. Είναι οι πραγματικά ορεξάτοι, αυτοί που έχουν αποφασίσει ότι θα πιάσουν την πανδημία απ’ τα μαλλιά και θα την ταρακουνήσουν μέχρι να βγάλει κάποιον καινούργιο εαυτό τους που είναι πολύ fit και έχει επιβιώσει από κάτι δύσκολο. Ξέρω ότι για πολλούς αυτού του είδους οι άνθρωποι είναι εξοργιστικοί (ο τύπος του ανθρώπου που λέει «ξυπνάω 6 και γυμνάζομαι»), όμως έχουν και κάτι ρομαντικό και αφελές μες στην αφοσίωσή τους να σηκωθούν όντως πρωί πρωί και να αθληθούν, ενώ ο οικείος κόσμος καταρρέει, κι αυτό μου αρέσει. Αργότερα βγαίνουν οι λιγότερο ετοιμοπόλεμοι, ανίκανοι να πιάσουν το οτιδήποτε απ’ τα μαλλιά, που όμως έχουν μια έκφραση σαν πνιγμένοι. Συχνά τους ακολουθεί κάποιο παιδάκι που κλαίει ή κάποιο σκυλάκι που κατακτά τον κόσμο, κάνοντας την ανάγκη του. Περπατάνε λίγο και μετά αράζουν στον ήλιο. Έχουν κι αυτοί τη χάρη τους, συνήθως μέχρι ν’ αρχίσουν να φωνάζουν στο παιδάκι που γλείφει τον Covid-19 από το κράσπεδο. Και το απόγευμα εμφανίζονται σαν τα σαλιγκάρια οι εργαζόμενοι με ωράριο γραφείου, μες στα νεύρα και με κινήσεις υπερβολικά αποφασιστικές ή μιλώντας σ’ αυτά τα ακουστικά χωρίς καλώδιο, που δεν είμαι σίγουρη αν όντως τους συνδέουν με κάποιον συνομιλητή ή αν είναι απλώς ντεκόρ σε έναν μονόλογο οργής. Πάντως, σίγουρα είναι μια άλλη πόλη η Αθήνα τώρα. Μια πόλη όπου ο κόσμος αθλείται έξω, αράζει στα παγκάκια και συζητά, κάνει σχοινάκι και ακροβατικά και χορό και γιόγκα. Χρειαζόταν η πανδημία για να συνειδητοποιήσουμε ότι, σε μια πόλη με αδιανόητα καλό καιρό, είναι ωραία να κάθεσαι έξω; Μπορεί. Πάντως, δεν είναι μόνο ωραία, πλέον είναι εργαλείο επιβίωσης. Μισούσαμε μέχρι τώρα τα πάρκα και το πράσινο στην πόλη; Ίσως όχι, αλλά έχω ακούσει τη σχετική απαξίωση σε συζητήσεις με ανθρώπους απ’ όλα τα σημεία του πολιτικού φάσματος: από δεξιούς, που με κοιτάζουν σαν να ’χω ράστα όποτε λέω ότι είναι ωραίο να κάθεσαι στα πάρκα, μέχρι αριστερούς με προνόμια, που είναι πανέτοιμοι να καταδικάσουν κάθε προσπάθεια παρέμβασης στον δημόσιο χώρο απ’ το λοφτ τους, όπου γυμνάζονται με personal. Όμως οι δημόσιοι χώροι πρασίνου είναι χώροι με τεράστια σημασία για μια πόλη. Εκεί αθλούνται αυτοί που δεν έχουν να δώσουν στον personal ή κι αυτοί που έχουν, αλλά απολαμβάνουν τη λιακάδα. Εκεί γυμνάζονται οι πολίτες χωρίς να πληρώσουν και συναναστρέφονται συμπολίτες τους που δεν τους μοιάζουν (είναι ευχάριστο, στην Ομόνοια ή στις πλατείες της Κυψέλης, για παράδειγμα, να βλέπει κανείς ανθρώπους από αλλού να παίζουν επιτραπέζιο ή να καπνίζουν και να μιλάνε σε άλλες γλώσσες). Οι χώροι πρασίνου στην πόλη είχαν περιέλθει σε μια ντροπιαστική κατάσταση εγκατάλειψης. Τον τελευταίο καιρό αυτό έχει αλλάξει. Σίγουρα βοηθάει και η κυριότητα που αισθάνεται ο κόσμος – μην έχοντας πού αλλού να πάει, καταλαμβάνει δημόσιο χώρο κι έτσι «οικειοποιείται» αυτό που ούτως ή άλλως είναι δικό του. Γι’ αυτό οι παρεμβάσεις στους δημόσιους χώρους πρέπει να περιλαμβάνουν τους πολίτες, να δίνουν χρόνο στη δημόσια συζήτηση και να είναι ταπεινές, μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή, να περιορίζονται δηλαδή στα αυτονόητα που για καιρό δεν είχαν γίνει, όπως καθαριότητα, περιποίηση και ασφάλεια (αλλά όχι μπούλινγκ με ΜΑΤ). Δεν χρειάζονται ανοικονόμητες από κάθε άποψη υπερβολές, αντιαισθητικές παρεμβάσεις, που υποδηλώνουν ότι εδώ όλα είναι πιθανώς επιτρεπτά, και αδιαφορία για τη γνώμη των κατοίκων. Αντίθετα, όπου έχουν επιχειρηθεί πιο απλές και λιγότερο ακριβές παρεμβάσεις, οι πολίτες το βλέπουν, το αναγνωρίζουν και το απολαμβάνουν. Ήδη πολλοί αντιμετωπίζουν τις βαριές ψυχολογικές συνέπειες αυτού που μας συμβαίνει κι αυτό θα κρατήσει καιρό. Χρειαζόμαστε τον πράσινο δημόσιο χώρο περισσότερο παρά ποτέ και περιορισμούς στο πλαίσιο της λογικής (π.χ. η στοχοποίηση όσων βγαίνουν για «προαυλισμό» δεν βοηθάει). Η αποστασιοποιημένη συνύπαρξη στον κοινό, δημόσιο χώρο θα μειώσει και τη μεταξύ μας απέχθεια, την οργή που τρέφουμε προς τους άλλους, επειδή είναι άνθρωποι με ανάγκη να κάνουν ανθρώπινα πράγματα, όπως το να κάθονται στον ήλιο και να συνομιλούν αποστασιοποιημένα με άλλους, ανθρώπινους ανθρώπους, αντί με online προφίλ.

40 με ton

Ίαν Κέρσοου Ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της εποχής μας μιλά στη LiFO. από τον γιάννη π α ν τα ζ ό π ουλο φ ω τ ο γ ραφ ι ε σ : g e t t yi m ag e s

«Η πανδημία προκάλεσε κρίση σε κάθε πολιτικό σύστημα»

ο βραβευμένος βρετανός ιστορικός ιαν κέρσοου γεννήθηκε το 1943 στο Όλνταμ του Λάνκασιρ, στην Αγγλία. Σπούδασε στο Μάντσεστερ, στο Λίβερπουλ και στην Οξφόρδη και δίδαξε αρχικά μεσαιωνική και νεότερη ιστορία.

11.2.21 – lifo

15

talk

40 λεπτά με τον Ίαν Κέρσοου

town Το 1972, σε ένα ταξίδι στη Βαυαρία, ο Κέρσοου άκουσε έναν γέρο σε ένα καφέ του Μονάχου να του λέει: «Εσείς οι Άγγλοι ήσασταν τόσο ανόητοι. Αν είχατε πάρει το μέρος μας, μαζί θα είχαμε νικήσει τον μπολσεβικισμό και θα κυβερνούσαμε τον κόσμο!», προσθέτοντας: «Οι Εβραίοι είναι λέρες!». Έκτοτε, βάλθηκε να μάθει πώς έφτασαν οι απλοί Γερμανοί να υποστηρίζουν τη ναζιστική ιδεολογία, με αποτέλεσμα να γίνει ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς του ναζισμού και βιογράφους του Αδόλφου Χίτλερ. Στα πολυσέλιδα βιβλία του χαρτογραφεί όλες τις κρίσιμες αποφάσεις, τα κομβικά γεγονότα και τους βίαιους κραδασμούς που προκάλεσαν οι πόλεμοι, ενώ κάνει μια πανοραμική επισκόπηση της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας. Στην τελευταία επιστημονική του μελέτη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και φέρει τον τίτλο Η Ευρώπη σε δίνη, 1950-2017, ο έγκριτος ιστορικός, αντλώντας παραδείγματα από την ευρωπαϊκή ήπειρο, ανιχνεύει όλες τις πτυχές της περιόδου, από την πολιτική και την οικονομία ως τον πολιτισμό, κάνοντας μια συναρπαστική εξιστόρηση όλων των σημαντικών ιστορικών σταθμών της Γηραιάς Ηπείρου. Τα σκοτεινά χρόνια του χειρότερου πολέμου στην ιστορία, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και οι κρίσεις της επιταχυνόμενης παγκοσμιοποίησης είναι μερικά από τα θέματα που απασχολούν τον σπουδαίο Βρετανό ιστορικό. Τι θα συμβεί από δω και πέρα; Ο Ίαν Κέρσοου επισημαίνει: «Η μόνη βεβαιότητα είναι η αβεβαιότητα. Η ανασφάλεια θα παραμείνει το σήμα κατατεθέν της σύγχρονης ζωής». Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για το αποτύπωμα της πανδημίας, την αχαρτογράφητη πορεία της Ευρώπης, το Brexit, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αλλά και για το τι μας διδάσκει η Ιστορία.

To τελευταίο του βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια με τίτλο «Η Ευρώπη σε δίνη, 1950-2017».

16 lifo – 11.2.21

—Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το αποτύπωμα της πανδημίας; Το μέγεθος των αλλαγών που θα ακολουθήσουν μετά το τέλος της πανδημίας δεν μπορεί ακόμη να εκτιμηθεί. Η τεράστια ζημιά που έχει προκαλέσει στην οικονομία υποδηλώνει ότι πράγματι θα υπάρξει κάποιου είδους μετασχηματισμός. Η εποχή του νεοφιλελευθερισμού, που κρατά από τη δεκαετία του 1970, έχει τελειώσει. Η ανόρθωση των οικονομιών δεν μπορεί να αφεθεί στις δυνάμεις της αγοράς. Θα χρειαστεί, λοιπόν, κάποια κοινωνική και περιφερειακή εξισορρόπηση. Η παγκόσμια οικονομία θα πρέπει να προσαρμοστεί σε πολύ υψηλότερα επίπεδα εθνικού χρέους από αυτά που μέχρι τώρα θεωρούνταν αποδεκτά. Πιθανώς, οι διαδικτυακές αγορές θα προκαλέσουν μια μόνιμη βλάβη στον συμβατικό τρόπο αγοράς προϊόντων στα κέντρα των πόλεων. Επίσης, τα μεγάλα γραφεία ίσως θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους, εάν η τηλεργασία συνεχιστεί. Μια πιθανή και μακροπρόθεσμη μείωση της μετακίνησης των ανθρώπων προς την εργασία τους θα έχει επιπτώσεις στα συστήματα δημόσιων μεταφορών, όπως και στη στέγαση. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι, ενώ η πανδημία μαίνεται, είμαστε ακόμα αρκετά μακριά από την πλήρη κατανόηση των μόνιμων επιπτώσεών της.

—Το βιβλίο σας αποτελεί μια εντυπωσιακή πανευρωπαϊκή επισκόπηση. Έχετε κάποια ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης; Βιώνει η Ε.Ε. μια υπαρξιακή κρίση; Η πανδημία προκάλεσε κρίση σε κάθε πολιτικό σύστημα. Η Ε.Ε. έχει να αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο ζήτημα, που αφορά τη συγκέντρωση και διανομή εμβολίων μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά αυτό δεν συνιστά υπαρξιακή κρίση. Και, πράγματι, διατηρεί το πλεονέκτημα ότι, παρά την αργοπορία στην παράδοση του εμβολίου, έχει υπάρξει δίκαιη προς τα κράτη-μέλη. Η ανάκαμψη θα έρθει και η Ε.Ε. θα έχει αποδειχτεί ένας ανθεκτικός θεσμός.

—Θα ενισχύσει το Brexit την Ευρωπαϊκή Ένωση ή θεωρείτε ότι θα επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα; Είναι πολύ νωρίς ακόμη για μια σαφή και καθαρή αξιολόγηση. Μέχρι στιγμής, όμως, η Ε.Ε. έχει επιδείξει αποφασιστική

και επίμονη ενότητα όσον αφορά το Brexit. Πιστεύω ότι θα συνεχίσει με επιτυχία να διατηρεί την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση. Ωστόσο, οι δυσκολίες του Brexit είναι αποτρεπτικές για την αποχώρηση άλλων χωρών. Επομένως, η Ε.Ε. θα παραμείνει πιθανώς άθικτη στο άμεσο μέλλον. Αλλά το ότι χάνει ένα από τα σημαντικότερα κράτη-μέλη της προφανώς είναι σημάδι αδυναμίας, όχι δύναμης.

—Πώς εξηγείτε αυτό που συχνά επισημαίνεται, ότι η Ευρώπη στερείται πολιτικής ηγεσίας; Η πολυπλοκότητα της Ε.Ε. και το υπερεθνικό περιεχόμενό της ωθούν τους εθνικούς ηγέτες στην ταχεία και συχνά βιαστική λήψη αποφάσεων κι αυτό επανειλημμένως ονομάζεται «ισχυρή πολιτική ηγεσία». Εξετάζοντας τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν για την Ευρώπη οι αποφάσεις «ισχυρών» ηγετών όχι μόνο στο μακρινό αλλά και στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, μπορούμε να είμαστε ευτυχείς που η Ε.Ε. έχει δημιουργήσει πολύ διαφορετικές μορφές ηγεσίας.

—Στο βιβλίο σας αναφέρεστε στην «αυξανόμενη ανισότητα του πλούτου και του εισοδήματος» αλλά και στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Θα γεννήσει η παγκόσμια κρίση νέους εθνικισμούς; Πιστεύετε ότι οι νέες αιτίες αναταραχής στον πλανήτη θα μπορούσαν να είναι ο ρατσισμός και ο φανατισμός; Φαίνεται σαφές ότι ο εθνικιστικός λαϊκισμός, ικανός να εκμεταλλευτεί τις διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος που εν μέρει προήλθαν από την παγκοσμιοποίηση, έχει καταστεί ένας σοβαρός κίνδυνος για την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα σε πολλές χώρες. Μάλιστα, η ταχύτατη διάδοση πληροφοριών μέσω των social media αποτελεί ισχυρό όχημα, εντείνοντας σημαντικά αυτή την απειλή. Οι πρόσφατες μορφές του λαϊκισμού είναι, ωστόσο, μια αντανάκλαση της αναταραχής και όχι η αιτία της.

—Είναι η νέα ηγεσία του CDU λόγος αβεβαιότητας; Ποιος θα είναι ο ρόλος της Γερμανίας μετά την εποχή Μέρκελ; Πιστεύετε ότι ο Εμανουέλ Μακρόν είναι Ευρωπαίος ιδεαλιστής; Δεδομένου ότι η Άνγκελα Μέρκελ είναι ηγέτις της πιο ισχυρής χώρας της Ευρώπης για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, η επικείμενη αποχώρησή της από την πολιτική σκηνή είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αβεβαιότητα για το μέλλον της Ευρώπης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Όμως η Γερμανία επιθυμεί σταθερότητα, όχι μια θεμελιώδη αλλαγή, και η επιλογή του Άρμιν Λάσετ ως νέου ηγέτη του CDU αποτελεί ένδειξη συνέχειας στην πολιτική της Μέρκελ. Από την άλλη, νομίζω ότι ο Μακρόν έχει συνειδητοποιήσει πως ο πραγματισμός θα μετριάσει τον ιδεαλισμό στον τρόπο λειτουργίας της Ε.Ε.

—Ζούμε σε μια εποχή ψηφιακού μετασχηματισμού. Η ψηφιοποίηση θα αποτελέσει την αιτία απώλειας θέσεων εργασίας και κίνδυνο για τη δημοκρατία ή την ιδιωτική ζωή των ατόμων; Η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση έχουν αποδειχτεί ήδη αιτίες απώλειας θέσεων εργασίας αλλά και εισβολής στην ιδιωτική ζωή των ατόμων. Η τάση αυτή είναι σίγουρο ότι θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα κλιμακώσει τις νέες πιέσεις όσον αφορά τη λειτουργία της δημοκρατικής πολιτικής.

—Τι αγαπάτε στην Ιστορία και ποιο είναι το πιο σημαντικό μάθημα που μπορεί να μας διδάξει; Σπούδασα Μεσαιωνική Ιστορία στο πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και της Οξφόρδης και διορίστηκα στην πρώτη θέση για την οποία υπέβαλα αίτηση, ως λέκτορας Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Έξι χρόνια αργότερα στράφηκα στον εικοστό αιώνα. Το ευφάνταστο άλμα σε μια άλλη νοοτροπία αποτελεί για μένα το πιο ελκυστικό κομμάτι της Ιστορίας. Πιθανόν, αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκω τη μεσαιωνική ιστορία ιδιαίτερα συναρπαστική. Η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή για μένα, ωστόσο, είναι η κατανόηση των προσωπικοτήτων, των δομών και των δυνάμεων, ειδικά στο πρόσφατο παρελθόν, που έχουν διαμορφώσει τον κόσμο μας. Το να βλέπουμε κριτικά το παρόν υπό το πρίσμα του παρελθόντος. Το να κατανοούμε καλύτερα από πού προερχόμαστε και, ως εκ τούτου, προς τα πού θα μπορέσουμε να κατευθυνθούμε.

O εθνικιστικός λαϊκισμός, ικανός να εκμεταλλευτεί τις διευρυνόμενες ανισότητες πλούτου και εισοδήματος που εν μέρει προήλθαν από την παγκοσμιοποίηση, έχει καταστεί ένας σοβαρός κίνδυνος για την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα σε πολλές χώρες.

ΠΈΡΑ ΑΠΌ ΤΑ ΠΆΡΚΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΛΌΦΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ, ΠΟΥ ΌΛΟΙ ΓΝΩΡΊΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΌΜΑΣΤΕ ΣΥΧΝΆ, ΕΙΔΙΚΆ ΚΑΤΆ ΤΗ ΔΙΆΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΊΑΣ, ΥΠΆΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΈΣ ΑΚΌΜΑ ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΥΣΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΈΣ ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ ΠΟΥ ΑΞΊΖΕΙ ΝΑ ΕΞΕΡΕΥΝΉΣΟΥΜΕ.

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 6 πέντε βόλτες Ο λόφος Λεβίδη και η «στοιχειωμένη» έπαυλη ελευσινα

Αττι

#1

κή Ο

Ο «Πύργος με τα 70 δωμάτια» χτίστηκε το 1935 από τον κορυφαίο αρχιτέκτονα της εποχής Κωνσταντίνο Σακελλάριο και στη συνέχεια, μαζί με τον λόφο έκτασης 80 στρεμμάτων, πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Λεβίδη.

δός

γερακασ Αττικ

Κλειστό Γυμναστήριο

ή Οδ

Λεω

ός

φόρ

ος Μ

αρα

θών

ος

παλληνη

Κ α ρ α ίσ

κάκη

Κτήμα Λατάνια

Λόφος Λεβίδη

ρα Κα

αφλ α

ός

έσσ

ή Οδ

Παπ

Αττικ

μαρκοπουλο

ϊσ

κά

κη

Το εργαστήρι της Ορθοδοξίας

AΛ Ε Ξ.

ΔΙΑκο ΣΑββΑ Σ 50 μέτρα

Ο αχός από την Αττική Οδό που περνά παραπλεύρως δεν σβήνει ποτέ και υπενθυμίζει πως αυτός ο πνεύμονας πρασίνου βρίσκεται σε πραγματικά πολύ προσβάσιμο σημείο στα Μεσόγεια – αρκεί να ξέρεις πώς να πας. Ο λόφος Λεβίδη της Παλλήνης ξεκινά στην ουσία επί της Μαραθώνος, λίγο μετά τον ομώνυμο σταθμό του προαστιακού, πολύ κοντά στον Γέρακα και μια ανάσα από την Αγία Παρασκευή. Δίπλα ακριβώς στο κτήμα Latania, που παρέχεται για κοινωνικές εκδηλώσεις, ο πευκόφυτος λόφος όπως και η παλιά έπαυλη, που δεσπόζει στην κορυφή του και πλέον χάσκει ως ετοιμόρροπο γκρέμι, πήραν το όνομά τους από μια παλιά βυζαντινή οικογένεια ευγενών, στρατιωτικών και πολιτικών με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Ο «Πύργος με τα 70 δωμάτια» χτίστηκε το 1935 από τον κορυφαίο αρχιτέκτονα της εποχής Κωνσταντίνο Σακελλάριο και στη συνέχεια, μαζί με τον λόφο έκτασης 80 στρεμμάτων, πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Λεβίδη, συγκεκριμένα στην κατοχή του Δημήτριου Λεβίδη, Έλληνα αξιωματικού του στρατού, αυλάρχη του βασιλιά Παύλου και πρωταθλητή του τένις. Η έπαυλη έγινε γνωστή για τις κοσμικές δεξιώσεις που πραγματοποιούνταν εκεί τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, ενώ μετά τον θάνατο του Λεβίδη, το ’63, άρχισε να μισθώνεται σε κινηματογραφικές εταιρείες παραγωγής για γυρίσματα ταινιών, με πιο γνωστή το Η αρχόντισσα και ο αλήτης του Φίνου. Οι θρύλοι που τη συνοδεύουν είναι αναρίθμητοι, καθώς, τη δεκαετία του ’90, μία μέρα πριν από την πώληση της βίλας από τον κληρονόμο της, Γιώργο Λεβίδη, σε Έλληνες επιχειρηματίες που δεν κατονομάζονται, ξέσπασε ανεξήγητη πυρκαγιά. Έκτοτε η βίλα, που τα τελευταία χρόνια έχει περιέλθει στην κατοχή Κύπριων επιχειρηματιών, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να την αξιοποιήσουν επειδή η έκταση έχει χαρακτηριστεί «δασική», έχει λεηλατηθεί και σχεδόν γκρεμιστεί, αφημένη εντελώς στην τύχη της, ενώ το γεγονός ότι είναι εύκολα προσβάσιμη την έχει μετατρέψει σε χώρο γεμάτο tags (αλλά και κάποια πολύ όμορφα γκράφιτι) στους εναπομείναντες τοίχους, σκουπίδια, σπασμένα γυαλιά και διάφορα σύμβολα που θα μπορούσαν να μαρτυρούν ακόμα και σατανιστικές τελετές. Στην άδεια πισίνα του προαυλίου, μάλιστα, κυκλοφορεί η ιστορία ότι βρήκε κάποτε τον θάνατο ένα ανήλικο κορίτσι. Πάντως, η εγγύτητα της περιοχής στον οδικό άξονα, το Instagram friendly σκηνικό του γκρεμισμένου κτιρίου με τα αλλεπάλληλα επίπεδα και η ατμόσφαιρα παλιάς αίγλης και μυστηρίου κάνουν τη βόλτα στον λόφο Λεβίδη μια ενδιαφέρουσα εμπειρία – τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της μέρας. αλέξανδρος διακοσάββας 11.2.21 – lifo

17

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 6

67 μ — 44 μ —

Γρηγορίου Λαμπράκη

Λ

ελ πασο

ου μι

Λόφος Σικελίας

τζ ή

Πάντειο Πανεπιστήμιο

φ

νδ

Σ ρ.

υγ

ο γρ

ύ

αγ ου

μι

Λ

εω

.Α

Intercontinenta

Λ

τζ

Η πανδημία όχι μόνο άλλαξε δραματικά τις καθημερινές μας συνήθειες αλλά επέβαλε και καινούργιες. Η ζωή μας ξαφνικά μετατράπηκε σε μια ασταμάτητη επανάληψη και η απαγόρευση μετακινήσεων, εξόδων και εκδρομών μάς έκανε να αναζητήσουμε εναλλακτικούς τρόπους διαφυγής. Έτσι, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλοί είναι εκείνοι που ανακάλυψαν ξανά τις γειτονιές τους. Μία από τις όμορφες διαδρομές που γνώρισα καλύτερα στη διάρκεια της καραντίνας ήταν εκείνη που ξεκινά από τον Λόφο Σικελίας και καταλήγει στο Δουργούτι. Ο λόφος Σικελίας ξεπροβάλλει ανάμεσα στο τουριστικό Κουκάκι και την πυκνοκατοικημένη Καλλιθέα. Γνωστός και ως «γειτονιά του Παντείου», λόγω της γειτνίασης με το πανεπιστήμιο, αποτελεί μια συνοικία που σε πολλά σημεία της θυμίζει μικρό χωριό. Χαρακτηριστικά της, η επιβλητική θέα προς τον Σαρωνικό, το κλειστό γήπεδο του Εσπέρου αλλά και το Δημοτικό Στάδιο Καλλιθέας «Γρηγόρης Λαμπράκης», το οποίο αποτελεί σήμα-κατατεθέν της. Μάλιστα, είναι ευρέως γνωστή και ως «Ελ Πάσο», αφού τα νταμάρια που βρίσκονται στον λόφο Σικελίας δημιουργούν ένα φόντο που οι κάτοικοι της περιοχής παρομοιάζουν με το σκηνικό της ταινίας Μονομαχία στο Ελ Πάσο του Σέρτζιο Λεόνε. Περπατώντας στα μικρά δρομάκια, το βλέμμα σου στέκεται σε αξιοπερίεργες κατοικίες ανάμεσα σε εκκλησίες, με εσωτερικές αυλές και καναρίνια, σε στενάκια-αδιέξοδα που καταλήγουν σε βράχια, στον κλειστό δημοτικό κινηματογράφο «Καλυψώ» αλλά και σε μια μεγάλη πλατεία που προσφέρει ανάσες δροσιάς στους κατοίκους. Στη συνέχεια, πηγαίνοντας προς το Πάντειο Πανεπιστήμιο και διασχίζοντας την υπόγεια διάβαση της λεωφόρου Συγγρού, κατευθυνόμαστε προς την ιστορική συνοικία «Δουργούτι». Οι πρώτες εικόνες αντικρίζεις είναι άμεσα συνδεδεμένες με το προσφυγικό στοιχείο. Η περιοχή αποτέλεσε το σκηνικό όπου γυρίστηκε η ταινία «Μαγική Πόλη» του Ν. Κούνδουρου το 1954 και παραμένει ακόμη και σήμερα μια γειτονιά βγαλμένη από άλλη εποχή: πολλά μικρά σπίτια, ανοιχτές πόρτες, ενώ τα περισσότερα μπαλκόνια είναι γεμάτα με λουλούδια και απλωμένες μπουγάδες. Ο παλιός συρμός του τραμ στη στάση «Κασομούλη», το θρυλικό γεφύρι της Λαγουμιτζή, το οποίο θυμίζει ότι αποκάτω περνά ο αθέατος, πλέον, ποταμός Ιλισός, η ιστορική αρμένικη αγορά της πρώην παραγκούπολης του Νέου Κόσμου αλλά και το υπαίθριο σαββατιάτικο παζάρι δίπλα στις γραμμές του τραμ. Φυσικά, υπάρχουν και τα πολυάριθμα συγκροτήματα εργατικών πολυκατοικιών, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η 12οώροφη της οδού Σφιγγός 8. Στην οδό Ντυμόν, στον αριθμό 7, εγκαταστάθηκε το 1930 η οικογένεια του ποιητή και συγγραφέα Άρη Αλεξάνδρου – σε αυτό το σπίτι έμαθε τα πρώτα του ελληνικά. Μέσα σε όλα τα δεινά, ο κορωνοϊός μάς έμαθε ότι κάθε περίπατος μπορεί να κρύβει τις πιο απροσδόκητες εκπλήξεις.

γιάννης πανταζόπουλος

αγ

Από τον λόφο Σικελίας στο ιστορικό Δουργούτι

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

ΓιΑΝΝ ΗΣ ΠΑ ΝΤΑΖ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

25 μ — 1μ—

56 λεπτ.

4,4 χλμ.

δραπετσωνα Πολυχώρος Λιπάσματα

Ακ

Η τή

ετι

ει ών

Ε2

α

Ε1

Λ ΑΣκΑ ΡιΝ Α ΛΙΑΚ Α ΚΟΥ

18 lifo – 11.2.21

#2 Ο λόφος Σικελίας ξεπροβάλλει ανάμεσα στο τουριστικό Κουκάκι και την πυκνοκατοικημένη Καλλιθέα. Γνωστός και ως «γειτονιά του Παντείου», λόγω της γειτνίασης με το πανεπιστήμιο, αποτελεί μια συνοικία που σε πολλά σημεία της θυμίζει μικρό χωριό.

23 λεπτ.

1,7 χλμ.

al

Κα σο μο ύλ η

ζή

Δουργούτι Μετρό Νέος Κόσμος

Από τον Πειραιά στα Λιπάσματα

100 μέτρα

Ακτή Κονδύλη Ε4 Ε3

Ακτή Ηετιώνεια

ΗΣΑΠ Πειραιά

Ε6

#3 Για όλα όσα βλέπεις έχουν γραφτεί πάνω από 180 ρεμπέτικα, μετρημένα μέχρι τη δεκαετία του 1960.

Ε7

Ε8

2 Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

ια

ού

λη

λιμανι πειραια

Ηρ

ώω

νΠ

ολ

υτ

εχ

νε

ίο

υ

Ακ

τή

Μ

Ε9

Πειραιάς

Είσαι Πασαλιμάνι, στην πασαρέλα. Παίρνεις ευθεία τη Σωτήρος και βγαίνεις Δημοτικό Θέατρο. Προσπερνάς τους σκεϊτεράδες και βγαίνεις Ακτή Μουτσοπούλου. Κατευθύνεσαι προς Ποσειδώνος. Προσπαθείς να μη σκοτωθείς στα φανάρια. Στα δεξιά μπορείς να χαζέψεις το κακοβαλμένο αρχιτεκτονικό συναπάντημα παρελθόντος και παρόντος. Θρύψαλα αρχαίων οδών και νέον πινακίδες εταιρειών ναυτιλίας. Όλα μυρίζουν ψαρίλα λόγω της αγοράς, που είναι δυο βήματα πιο πέρα. Το λιμάνι είναι στα πόδια σου. Αρκεί. Παρ’ το ευθεία. Περνάς σταθμό, πιάτσα ταξί, 24ωρους φούρνους. Αριστερά είναι το ρολόι του Πειραιά και αν είσαι στη σωστή ώρα –άγνωστο ποια είναι αυτή, αλλά συνήθως λίγο μετά το σούρουπο–, θα το ακούσεις να παίζει τη μελωδία των «Παιδιών του Πειραιά». Μπροστά του θα δεις κόσμο να ψαρεύει με πετονιά δίπλα στην πιτσιρικαρία που κάνει κόντρες με τ’ αμάξια. Προχωράς ευθεία και είσαι ανάμεσα στα πλοία που φεύγουν για Κρήτη, την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου και τις παλιές ράγες του τρένου. Για όλα όσα βλέπεις έχουν γραφτεί πάνω από 180 ρεμπέτικα, μετρημένα μέχρι τη δεκαετία του 1960. Περιοχή πολυτραγουδισμένη, απ’ το λιμάνι μέχρι τα σοκάκια της. Στρίβεις αριστερά. Αρχίζει το δύσκολο. Περπατάς στο μικρό πεζοδρόμιο της Ακτής Ηετώνειας, του περιφερειακού που ενώνει τη Δραπετσώνα με το Κερατσίνι και το λιμάνι. Περπατάς δίπλα στ’ αμάξια, γνωρίζοντας ότι μισό βήμα παραπάνω τραυματίστηκε ο Αγγελόπουλος, στα γυρίσματα της ταινίας H άλλη θάλασσα. Φτάσαμε. Το εργοστάσιο, σκέτο ρημάδι, χρήσιμο μόνο για να ξέρεις πού είσαι και για να βγάζουν φωτογραφίες οι χαϊμπιστεράδες της περιοχής. Λίγα βήματα ακόμη και μπαίνουμε «Λιπάσματα». Το πάρκο είναι ολοκαίνουριο και παράξενα καθαρό. Ίσως παρατηρήσετε το μνημείο Θεμιστοκλή στα δεξιά σας, αλλά μάλλον όχι, γιατί μοιάζει με οικοδομική αβλεψία. Άραγμα στο κυλικείο για έναν νες σκέτο δίπλα στη θάλασσα, ανάσα και ήρθε η ώρα της επιστροφής. λασκαρίνα λιακάκου Ακτή Μουτσοπούλου

200 μέτρα

πασαλιμανι 11.2.21 – lifo

19

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 6

67 μ — 44 μ —

Τουρκοβούνια

Γαλάτσ ι

Από τη Νεάπολη στα Τουρκοβούνια

ακτημονων

1ω 29 λεπτ.

6,3 χλμ.

μενιδιατικα

ανω κυψελη

κυψελη

ευελπιδων #4 Πεδίον Άρεως Βαλτινών

γκυζη

Λόφος Στρέφη

Ενα από τα πιο όμορφα αγάλματα της Αθήνας. Είναι η Νίκη που στεφανώνει τους νεκρούς, με ένα λιοντάρι σε στάση άμυνας στη βάση της, έργο του γλύπτη Νικολάου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου, που ολοκλήρωσε η κόρη του, Λουκία, το 1972.

τερμα ιπποκρατους Ιπποκράτους

20 lifo – 11.2.21

Νεάπολη λυκαβηττοσ

200 μέτρα

Αυτό που διαπίστωσα μέσα στην καραντίνα, κάνοντας χιλιόμετρα κάθε μέρα με τα πόδια, είναι ότι είχαμε ξεχάσει να περπατάμε. Ότι η κοινωνία όπου ζούμε είχε αρχίσει να μοιάζει επικίνδυνα με το δυστοπικό περιβάλλον όπου ζούσε ο ήρωας στο διήγημα του Ρέι Μπράντμπερι, τον «Πεζό», όπου οι άνθρωποι δεν έβγαιναν ποτέ από τα σπίτια τους, ζούσαν καρφωμένοι μπροστά σε μια οθόνη και έβλεπαν όλη μέρα κομεντί και τηλεπαιχνίδια. Κάθε φορά που κάνω τη διαδρομή από την Ιπποκράτους μέχρι τα Τουρκοβούνια και στέλνω «μετακίνηση 6», αισθάνομαι σαν τον Leonard Mead, που έβγαινε τα βράδια να περπατήσει αναζητώντας στους έρημους δρόμους την αίσθηση ελευθερίας που είχε χάσει στον εγκλεισμό. Διαπίστωσα, επίσης, πόσο όμορφη μπορεί να είναι η πόλη, όταν μάθεις να προσέχεις τις λεπτομέρειές της: τα πουλιά που κελαηδούν στο δέντρο δίπλα σου (και είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζεις), τα φύλλα των δέντρων που αλλάζουν χρώματα με την εποχή, τα χορταράκια στις άκρες των δρόμων που φυτρώνουν ακόμα και σε σκαλιά και κράσπεδα, τα κτίρια, τα αγάλματα. Η διαδρομή που ακολουθώ σταθερά και κάθε φορά παραλλάσσω, ανακαλύπτοντας συνέχεια νέους δρόμους, είναι: Ιπποκράτους, Αλεξάνδρας, Κωνσταντίνου Σχινά και μετά, διασχίζοντας τον λόφο Φινοπούλου και τη Βαλτινών, μπαίνω στο δάσος της πρώην Σχολής Ευελπίδων στην πλατεία Πρωτομαγιάς. Η αλάνα μπροστά από τη Σχολή Εθνικής Άμυνας τα απογεύματα έχει στίφη περιπατητών: νεαρόκοσμο που πάει για carspotting στην ανισόπεδη διάβαση της Μουστοξύδη και για να παίξει με τα σκυλιά του, οικογένειες με καροτσάκια που βολτάρουν, ηλικιωμένους που κάθονται με τις ώρες στο μνημείο του Εφέδρου Αξιωματικού, ένα από τα πιο όμορφα αγάλματα της Αθήνας. Είναι η Νίκη που στεφανώνει τους νεκρούς, με ένα λιοντάρι σε στάση άμυνας στη βάση της, έργο του γλύπτη Νικολάου Π. Γεωργαντή του Αθηναίου, που ολοκλήρωσε η κόρη του, Λουκία, το 1972. Μετά τη στάση στην πλατεία, συνεχίζω προς Άνω Κυψέλη, προσπερνώντας το παρκάκι Αγίας Φωτεινής & Βιθυνίας, και καταλήγω στα Τουρκοβούνια, κάνοντας κάθε φορά και διαφορετική παράκαμψη. Ο περιφερειακός του Γαλατσίου σε μια στροφή του –όπου έχει πάντα σταματημένα αυτοκίνητα και τα απογεύματα συγκεντρώνεται πιτσιρικαρία με μπίρες και τραπ στα κινητά– έχει συγκλονιστική θέα: βλέπεις όλη τη δυτική Αθήνα, από άκρη σε άκρη. Στο σημείο όπου ξεπροβάλλει η θάλασσα του Πειραιά, ανάμεσα στην Ακρόπολη και στον Λυκαβηττό, η ομορφιά σού κόβει την ανάσα. m. hulot

85 μ —

35 μ —

Πλατεία Εξαρχείων Μάρνη

Μετρό Μεταξουργείο Καρόλου

μεταξουργειο

Πε

Ομόνοια

ι ιρα

#5

ώς

Αιόλο

υ

Μετρό Κεραμεικός Τεχνόπολις

Π

ει

ι ρα

ώ

Ποντάρεις σε τρία μόνο νούμερα: 0, 6, 8. Παίζεις με τον εαυτό σου, οπότε δεν έχει σημασία τι και πόσα θα χάσεις. Ως εκ τούτου, ευνοούνται οι παράτολμες κινήσεις του τύπου «παίζω ό,τι έχwω και δεν έχω στο 6»

ς

θησειο

Ωρολόγιον του Ανδρονίκου Κυρρήστου

ακροπολη

1ω 58 λεπτ.

9,2 χλμ.

πετραλωνα

φιλοπαππου Βεΐκου

Λόφος Δεξαμενής

κουκακι

Λ

εω

φ

.Α

νδ

Σ ρ.

Μετρό Συγγρού-Φιξ

υγ

ο γρ

ύ

Η μεγάλη φουρκέτα «Μεγάλη φουρκέτα» είναι η χαϊδευτική ονομασία ενός περιπάτου που, λόγω μεγέθους, θεωρείται «αρχηγός ομάδας» από διαδρομές-φουρκέτες, οι οποίες λέγονται έτσι επειδή στον χάρτη σχηματίζουν, χονδρικά, κάτι σαν μακρόστενο ύψιλον. Χαρίζει μέγιστη αποσυμπίεση από τα δεινά –ψυχικά και σωματικά– στις περιπτώσεις βαθιάς «πάκτωσης» στο κάθισμα εργασίας, η οποία παρατείνεται όσο κι αν το βιομετρικό ρολόι χειρός κουδουνίζει πανικόβλητο για να σε σώσει από την ακινησία. Όμως, προτού κάποιος ξεκινήσει με σταθερό –aerobic– βηματισμό τα 9,19 χλμ. της «μεγάλης φουρκέτας», καλύτερα να νιώθει βέβαιος για τη φόρμα του ως «γοργογόνατου κι ανοικτοπάτη». Η διαδρομή, με πρώτο σημαντικό σημείο αναφοράς την πλατεία Εξαρχείων, κινείται μέσω Αιόλου μέχρι το πανέμορφο Ωρολόγιον του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Αέρηδες για τους φίλους), χαίρεται μια πλακιώτικη απόδραση από τη σύγχρονη εποχή και συνεχίζει μέσω Μακρυγιάννη στο υπέροχο κουλουάρ της οδού Βεΐκου. Από το Κουκάκι φεύγει προς Πετράλωνα, μετά Μεταξουργείο και από Καρόλου και Μάρνη ξανασυναντά τα Εξάρχεια. Πρόκειται για «παρκούρ» σπουδαίων ερεθισμάτων. Ξεσκάς ήδη από την αρχή, παίζοντας τη λεγόμενη «εξαρχειώτικη ρουλέτα», όπου πρέπει να μαντέψεις αριθμό αστυνομικών επί της πλατείας. Ποντάρεις σε τρία μόνο νούμερα: 0, 6, 8. Παίζεις με τον εαυτό σου, οπότε δεν έχει σημασία τι και πόσα θα χάσεις. Ως εκ τούτου, ευνοούνται οι παράτολμες κινήσεις του τύπου «παίζω ό,τι έχω και δεν έχω στο 6». Η αδρεναλίνη ρέει καθαρτικά. Είναι ένα ανακουφιστικό εσωτερικό ζεστό ντους η «εξαρχειώτικη ρουλέτα», που καταλήγει σε τόνωση του ηθικού. Αλλάζει το κέφι προς το καλύτερο. Χαιρετάς τα σύρματα του τρόλεϊ στη συμβολή Πανεπιστημίου και Πατησίων, επειδή επιβάλλουν αυστηρή χάραξη στη θέα προς ουρανό. Μετά, σαλούτε στο καδράρισμα της Ακρόπολης από τον πεζόδρομο της Αιόλου. Αναπτερωτικός και κάθε σεμνός χαιρετισμός στην αυθεντία της, τη Χρυσοσπηλιώτισσα. Όμως, μόνο στη συμβολή Φλέσσα και Σχολείου στην Πλάκα λες το «έχω φύγει τώρα από την Αθήνα». Πιο κάτω, υπό το κόντρα απογευματινό φως, το Μουσείο της Ακρόπολης προτείνει το απαλό, ελαφρώς ιριδίζον, ροζέ ρεφλέ των μεταλλικών πάνελ του – ένα ένδυμα κύρους του περήφανου οικοδομήματος. Στην πλατεία Μεταξουργείου, μόνο συμπόνια για το πιο «κωμικά άσχημο» γλυπτό της πόλης. Ενώ η Μάρνη ξέρει να γίνεται συναρπαστική ως η διαγώνιος της ωμότητας. Η δε πλατεία Βάθη είναι το σημείο της, όπου ανά πάσα στιγμή εκτίθεται αφειδώς ένα εκσυγχρονισμένο παζολινικό λούμπεν. Δεν μπορείς παρά να τις αγαπάς αμφότερες με μια άλλη αγάπη. Στο τέλος της προβάλλει η γοητευτική φιγούρα του Αρχαιολογικού Μουσείου, που εκπροσωπεί το κλέος της Αθήνας του δεκάτου ενάτου αιώνα και λειτουργεί ως νοσταλγικό αίσιο τέλος διαδρομής. Εν κατακλείδι, η «μεγάλη φουρκέτα» έχει τη δύναμη (και τα «οπτικά επιχειρήματα») να επιβεβαιώνει ότι η πόλη διατηρεί την ικανότητα να συνεφέρνει. γιάννης κωνσταντινίδης

200 μέτρα 11.2.21 – lifo

21

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ντιζάινερ, ζωγράφος, αρθρογράφος των FT και λάτρης της ελληνικής μυθολογίας, ο πολυπράγμων καλλιτέχνης εκθέτει στην Breeder μια νέα σειρά από έργα, αμιγώς «ελληνικά», όπου πρότυπα αρρενωπότητας παρουσιάζονται με μελαγχολική και σεξουαλικά φορτισμένη διάθεση. ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑ

edward luke hall Νομίζω ότι η πανδημία ενίσχυσε την πίστη μου στη δύναμη της τέχνης και της ομορφιάς και στον τρόπο που μπορούν να μας βοηθήσουν να παραμείνουμε σώφρονες και χαρούμενοι σε αυτήν τη σκοτεινή εποχή.

Οι

πό άλλες συνθήκες, η κατάληψη της γκαλερί Breeder από τον Edward Luke Hall με μια σειρά από νέα έργα, πιστά στην ισχυρή οπτική του ταυτότητα, αλλά ταυτόχρονα αρκούντως «ελληνικά», θα ήταν ένα από τα εικαστικά γεγονότα του χειμώνα. Δυστυχώς, ενώ η έκθεση έχει στηθεί, μέχρι τώρα μπορούμε να την απολαύσουμε μόνο διαδικτυακά, ελπίζοντας κάποια στιγμή οι συνθήκες να επιτρέψουν τη διά ζώσης επαφή με το έργο του πολυτάλαντου Βρετανού. Επηρεασμένος βαθιά από την ελληνική μυθολογία, το βρετανικό φολκλόρ αλλά και το έργο του Ζαν Κοκτό, ο Hall ζωγραφίζει όμορφους νεαρούς μελαγχολικούς άνδρες και τους τοποθετεί σε ονειρώδη backgrounds, επανεξετάζοντας με παιγνιώδη τρόπο τα πρότυπα της αρρενωπότητας. Έχοντας παράλληλη θητεία στους χώρους της τέχνης, της μόδας και του ντιζάιν και έδρα του το Λονδίνο, ο νεαρός καλλιτέχνης έχει στο ενεργητικό του συνεργασίες με οίκους όπως οι Burberry, Lanvin και Christie’s και μια μόνιμη εβδομαδιαία στήλη στους «Financial Times», όπου απαντά σε ερωτήσεις αναγνωστών σχετικά με το ντιζάιν, ενώ πρόσφατα ολοκλήρωσε και το πιο προσωπικό του πρότζεκτ, «Les Deux Gares», ένα ξενοδοχείο και μπιστρό στο Παρίσι όπου υπογράφει τη διακόσμηση και όλη τη σκηνογραφία. Με την έκθεση «Figs and Honey and Sailing» συστήνεται στο ελληνικό κοινό και παρότι η πανδημία δεν έχει επιτρέψει ως τώρα τη φυσική του παρουσία στην Breeder, ο ίδιος μίλησε μαζί μας, με την ελπίδα να μπορέσουμε σύντομα να τον γνωρίσουμε και από κοντά.

— Πότε ήρθες για πρώτη φορά σε επαφή με την ελληνική μυθολογία; Ποια στοιχεία της σε ενθουσίασαν τόσο, ώστε να τα ενσωματώσεις στη δουλειά σου; Οι ελληνικοί μύθοι με τραβάνε από τότε που ήμουν παιδί. Με ενδιαφέρει πραγματικά η μυθολογία και το φολκλόρ στοιχείο: οι τοπικές λαϊκές παραδόσεις αλλά και γενικότερα ιστορίες από μακρινές χώρες. Οι ελληνικοί μύθοι μού έκαναν πάντα εντύπωση, επειδή είναι γεμάτοι καταπληκτικούς ρομαντικούς χαρακτήρες και όμορφες τοποθεσίες, για να μην αναφέρω τις έννοιες της αγάπης, του θανάτου, τα τέρατα, τη μαγεία. Αυτή η εικονογραφία πάντα ενέπνεε τη δουλειά μου – μυθολογικοί χαρακτήρες ξεπετάγονται στους πίνακές μου, μαζί με μοτίβα από τον κλασικό κόσμο.

— Ποιος ελληνικός μύθος σε συναρπάζει; Από χαρακτήρες, πάντα αγαπούσα τον Πάνα, τον θεό των βοσκών, των βουνών, της ρουστίκ μουσικής και της άγριας φύσης. Απολαμβάνω αυτή την αίσθηση της σκανδαλιάς, του «χασίματος» στη φύση.

— Πώς καταφέρνεις να συνδυάζεις τους ελληνικούς

μύθους με καθαρά βρετανικά στοιχεία στα έργα σου; Όπως ανέφερα πριν, εμπνέομαι επίσης από το βρετανικό φολκλόρ και τη δική μας ιστορία και τοπιογραφία. Χαρακτήρες, όπως ο Πράσινος Άνδρας, βρίσκουν θέση στη δουλειά μου. Πιστεύω, επίσης, ότι η αγάπη μου για το χρώμα και τα μοτίβα είναι καθαρά βρετανική, όπως και η αγάπη μου γι’ αυτό το εκλεκτικό πάντρεμα.

— Πότε γνώρισες το έργο του Ζαν Κοκτό; Γιατί πιστεύεις ότι σε επηρέασε καλλιτεχνικά; Πολλά χρόνια πριν. Συγκεκριμένα, αγαπώ τα σκίτσα του Κοκτό και τις τοιχογραφίες του. Κι εκείνος, βέβαια, εμπνεόταν πολύ από τους ελληνικούς μύθους, οπότε ήταν φυσικό να λατρέψω τη δουλειά του μόλις την ανακάλυψα. Αγαπώ τον σουρεαλισμό που αποπνέουν τα έργα του και εδώ βρίσκω αυτή την αίσθηση της παιχνιδιάρικης σκανδαλιάς, που μου κάνει πολύ.

— Μπορείς να μου περιγράψεις τη στιγμή της σύλληψης ενός νέου έργου; Πώς προκύπτει η ιδέα για το φόντο στο οποίο τοποθετείς τα υποκείμενά σου; Πώς επιλέγεις τα μέσα και τα υλικά που θα χρησιμοποιήσεις; Συνήθως, η αρχή γίνεται με τον κεντρικό χαρακτήρα, που μπορεί να είναι βασισμένος σε κάποιον δικό μου φίλο ή σε κάποιον χαρακτήρα λογοτεχνικό ή από τη σφαίρα της φαντασίας. Μετά σκέφτομαι πού θέλω να τον τοποθετήσω – σε ένα μέρος που να έχει νόημα για εκείνον, ένα λιβάδι, ας πούμε, ή κάπου παραθαλάσσια ή, σε άλλη περίπτωση, θα πειραματιστώ με πιο αφηρημένα φόντα. Δεν σκέφτομαι πολύ το θέμα των υλικών πριν ξεκινήσω. Θα αρπάξω ό,τι μου κάνει την ώρα της δουλειάς.

— Έχω την αίσθηση ότι σέβεσαι τον ναύτη, τον ψαρά, όλα αυτά τα αρχέτυπα αρρενωπότητας, αλλά ταυτόχρονα νομίζω πως έχεις τη διάθεση να σκάψεις κάτω από την επιφάνειά τους. Πώς προσεγγίζεις το θέμα της αρρενωπότητας και των έμφυλων ταυτοτήτων στη δουλειά σου; Ως γκέι καλλιτέχνη με συναρπάζουν αυτοί οι παραδοσιακά αρρενωποί χαρακτήρες που αναφέρεις, όπως ο ναύτης και ο βοσκός, ή οι αρσενικοί χαρακτήρες από τους μύθους. Αυτοί οι άνδρες συχνά αποδίδονται με ηρωικό, αρχετυπικά αρρενωπό τρόπο, αλλά εμένα με ενδιαφέρει να εξερευνήσω τον ρομαντισμό τους με πιο απαλό, πιο παιγνιώδη τρόπο.

— Οι ήρωές σου φαίνεται να φέρουν μια λεπτή μελαγχολία, αλλά ταυτόχρονα είναι εμφανής, σε κάποιες περιπτώσεις, και μια σεξουαλική ένταση στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Πώς βουτάς στην ψυχοσύνθεσή τους τη στιγμή που τους δημιουργείς; Όντως, συχνά φαίνονται λυπημένοι. Τώρα που το αναφέρεις, σκέφτομαι το είδος της μουσικής που αγαπώ περισσότερο, που θα έλεγα ότι είναι η μελαγχολική, ρομαντική ποπ – θλιμμένοι στίχοι και ένας απειλητικός, ανεβαστικός ήχος, εμποτισμένος με μια αίσθηση ελπίδας και ελευθερίας. Νομίζω πως έτσι βλέπω και τους πίνακές μου. Υπάρχει αυτός ο θλιμμένος ρομαντισμός, αλλά, επίσης, ελπίζω ότι είναι εμφανείς η ικανοποίηση και η χαρά. Η φιληδονία

είναι επίσης στοιχείο-κλειδί στη δουλειά μου. Οι χαρακτήρες μου απολαμβάνουν τη ζωή.

— Τι θυμάσαι από τις καλοκαιρινές σου διακοπές στην Ύδρα; Σε ενέπνευσαν γι’ αυτήν τη συγκεκριμένη έκθεση στην Breeder; Αγαπώ την Ύδρα: δεν υπάρχουν αυτοκίνητα, όλοι αυτοί οι μικροί όρμοι προσφέρονται για εξερεύνηση και κολύμπι, έχει υπέροχο φαγητό. Το τοπίο όντως παρείχε μεγάλη έμπνευση, όμως, όσο ήμουν εκεί, ζωγράφιζα και ανθρώπους (κάποιους αληθινούς, κάποιους φανταστικούς) μπροστά σε μανάβικα, ταβέρνες και μπαρ. Όταν άρχισα να δουλεύω πάνω στους περισσότερους πίνακες της έκθεσης, μου άρεσε να σκέφτομαι τους ανθρώπους του νησιού να πηγαίνουν στις δουλειές τους.

— «Σύκα και Μέλι και Ιστιοπλοΐα»: Τα δοκίμασες και τα τρία στην Ελλάδα; Ναι! Ο τίτλος προέκυψε από μια ιστορία που είχε γράψει η θεία του συντρόφου μου, του Duncan, και μου τη χάρισε πριν από μερικά χρόνια. Την παρέλαβα δεμένη με πορτοκαλί κορδέλα και είναι ένα από τα πιο αγαπημένα μου δώρα.

— Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η έκθεση είναι «ελληνική»; Μέχρι ποιον βαθμό; Πιστεύω πως ναι. Αντλώ μεγάλη έμπνευση από την κουλτούρα της αρχαίας Ελλάδας αλλά και από τη σύγχρονη Ελλάδα. Σκέφτομαι τον εαυτό μου να ζωγραφίζει αυτές τις εικόνες καθημερινότητας στην Ύδρα το περασμένο καλοκαίρι.

— Πες μου κάτι για το πρότζεκτ «Les Deux Gares». Ποια προσωπική ανάγκη έκφρασης εξυπηρέτησε; Νιώθεις άτυχος που τα εγκαίνιά του συνέπεσαν με την παγκόσμια παύση της εστίασης και του τρόπου που ταξιδεύουμε; Αγαπώ τα ξενοδοχεία – για μένα το να μπαίνεις σε ένα καλό ξενοδοχείο είναι σαν να μπαίνεις σε άλλον κόσμο, σαν να βρίσκεσαι κάπου στη σφαίρα της φαντασίας. Μου άρεσε πολύ που δούλεψα πάνω σε αυτό το πρότζεκτ στο Παρίσι, επειδή είχα τη δυνατότητα να ελέγξω όχι μόνο την εσωτερική διακόσμηση αλλά και τη σκηνογραφία: από το branding και τα γραφιστικά μέχρι τα πιάτα και τα ποτήρια στο καφέ. Μου αρέσει να φτιάχνω ολοκληρωμένα σύμπαντα, μάλλον γι’ αυτό δουλεύω και στη μόδα και στη διακόσμηση τελικά. Είναι κρίμα που το ξενοδοχείο είναι ακόμα κλειστό, αλλά ελπίζουμε ότι θα μπορέσει να ξανανοίξει την άνοιξη.

— Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θέλεις να κάνεις μόλις λήξει η πανδημία; Να έρθω στην Αθήνα! Αλλά και να βρεθώ με φίλους που έχω να δω αιώνες και να πάω σε ένα πολύ καλό εστιατόριο με λευκά τραπεζομάντιλα και ωραία κοκτέιλ.

— Θα μπορούσαμε να πούμε από τη δουλειά σου ότι είσαι εραστής της ομορφιάς. Η ομορφιά θα μας σώσει στο τέλος; Δεν είμαι σίγουρος. Όμως η ομορφιά μπορεί να κάνει τη ζωή μας καλύτερη και εμάς πιο χαρούμενους. Αν έχουμε αυτήν τη δυνατότητα, πιστεύω ότι αξίζει να περιβαλλόμαστε από ομορφιά – φυσική ομορφιά και όμορφα κατασκευασμένα αντικείμενα. Όχι ακριβά πράγματα, όμορφα πράγματα!

μελαγχολικοί άνδρες

INFO Edward Luke Hall «Figs and Honey and Sailing» Έως τις 27/2 The Breeder thebreedersystem. com/viewing-room/

του

Edward Luke Hall

22 lifo – 11.2.21

11.2.21 – lifo

23

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΘΟΔΩΡΉ ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟ & ΑΛΈΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑ

trans Τριάμισι χρόνια μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου (ΝΑΤΦ) από τη Βουλή, κομβικό γεγονός για την τρανς ορατότητα στην Ελλάδα, είναι πολλά ακόμα αυτά που πρέπει να κατακτηθούν για μία από τις πιο «αθέατες» κοινωνικές ομάδες. Η LiFO μιλά με τρανς άτομα που προσπαθούν να βιοποριστούν, να ξεπεράσουν ανισότητες και προκαταλήψεις και να διεκδικήσουν απρόσκοπτα το δικό τους μερίδιο στην ευτυχία. αλλαγή σελίδας στις ΗΠΑ με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία συνοδεύτηκε με μια ιστορική πρωτιά: την εκλογή της πρώτης τρανς γυναίκας στην αμερικανική γερουσία, της Σάρα ΜακΜπράιαντ, με άλλες τέσσερις τρανς γυναίκες να εκλέγονται σε πολιτειακά νομοθετικά σώματα (Τέιλορ Σμιθ, Λίζα Μπούνκερ, Μπριάνα Τάιτον, Στέφανι Μπάιερς), όλες προσκείμενες στους Δημοκρατικούς. Στην Ευρώπη είχαμε, αντίστοιχα, μέσα στο ’20 την εκλογή της πρώτης τρανς δημάρχου στη Γαλλία (Μαρί Κο) – τρανς δήμαρχοι, και μάλιστα σε μικρές κοινότητες, έχουν εκλεγεί επίσης σε Ισπανία και Ιταλία. Φαίνεται πως σύντομα δεν θα αποτελεί πρώτη είδηση το να αναλαμβάνει ένας τρανς άνθρωπος κάποιο υψηλό πόστο ή αξίωμα – πιθανόν μελλοντικά να συμβαίνει το ίδιο με το coming out, όπως αυτό του υποψήφιου για Όσκαρ Καναδού ηθοποιού Έλιοτ Πέιτζ. Σημειωτέον ότι το χρυσό αγαλματίδιο δεν έχει δοθεί ποτέ σε τρανς ηθοποιό, παρότι έχουν βραβευτεί cis άνδρες ή γυναίκες που υποδύονταν τρανς χαρακτήρες. Οι εύλογες διαμαρτυρίες της τρανς κοινότητας επ’ αυτού εξώθησαν αστέρια του Χόλιγουντ, όπως η Σκάρλετ Γιόχανσον και

ΤΡΑΝΣορατότητα: Το επόμενο

μ ε γά λ ο σ τ ο ί χ η μ α Τ Η Σ ΛΟΑΤ Κ Ι + ΚΟ Ι Ν Ο Τ Η ΤΑ Σ και της ελληνικής κοινωνίας

24 lifo – 11.2.21

-ορατότητα βανέσα βενέτη: «Δεν με ενδιαφέρει η αποδοχή με την έννοια του συμβιβασμού και της παραχώρησης στον άλλο μιας εξουσίας. Όχι, είμαι αυτή που είμαι και σε όποιον αρέσω! Δεν ταιριάζουμε όλοι με όλους, ούτε υπάρχει λόγος να το εκβιάσουμε». Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν

η Χάλι Μπέρι, να αποχωρήσουν από τρανς κινηματογραφικούς ρόλους που είχαν αναλάβει, σε κινήσεις που συζητήθηκαν, αλλά που σίγουρα θα κατανόησαν όσοι απόλαυσαν στο Netflix το έξοχο ντοκιμαντέρ Disclosure (2020), μια εμπεριστατωμένη «σπουδή» στις διακρίσεις και τις προκαταλήψεις που έχουν υποστεί και εξακολουθούν να υφίστανται τρανς καλλιτέχνες ή τρανς χαρακτήρες στη βιομηχανία του θεάματος. Ένα άλλο γνωστό κανάλι, το Nickelodeon, ανακοίνωσε κάστινγκ για την ανάδειξη των επόμενων τρανς και non binary αστέρων του. «Διεμφυλική κοσμογονία»; Έτσι φαίνεται και, παρότι τα τεκταινόμενα στον κόσμο της κεντρικής πολιτικής σκηνής και του θεάματος πιθανόν να μην αντικατοπτρίζουν μια σκληρή καθημερινότητα, ειδικά στο κομμάτι εκείνο που συνήθως αποφεύγουν οι προβολείς της δημοσιότητας, φαίνεται πως οι άνεμοι της αλλαγής άρχισαν να φυσούν για τα καλά. Εξάλλου, από το 2009 έχει καθιερωθεί η Παγκόσμια Ημέρα Τρανς Ορατότητας (31/3), αποσκοπώντας στην ενδυνάμωση των δεσμών αλληλεγγύης της εν λόγω κοινότητας και στην ευαισθητοποίηση απέναντι στα στερεότυπα, στις διακρίσεις, στην περιορισμένη πρόσβαση, στους αποκλεισμούς και στην έμφυλη βία που αντιμετωπίζουν οι τρανς άνθρωποι διεθνώς. Στην Ελλάδα, ό,τι κοντινότερο σε τρανς ορατότητα πρόσφατα ήταν η συμμετοχή το ’19 ενός υποψήφιου τρανς μοντέλου σε τηλεπαιχνίδι («Next Top Model»), της Καίτης Γκραμμά, που όμως δεν προκρίθηκε, παρότι υπερψηφίστηκε, καθώς δεν είχε αλλάξει ακόμα ταυτότητα. Η περίπτωσή της προβλήθηκε αρκετά, και μάλιστα με θετικό πρόσημο. Τα τρανς μοντέλα –πρώτη διδάξασα στα καθ’ ημάς ήταν η Τζένη Χειλουδάκη στα ’90s–, η εμφάνιση των οποίων κάποτε θα προκαλούσε σοκ, δίνουν το «παρών» διεθνώς σε επιδείξεις μόδας και διαφημιστικές καμπάνιες πολλών επώνυμων οίκων, ενώ φαίνεται πως οι τρανς ηθοποιοί αλλά και σκηνοθέτες –λέγε με αδελφές Γουατσόφσκι– θα γίνουν σύντομα κανονικότητα στο θέατρο, στο σινεμά, στην TV ακόμα, περνώντας πια στην ορατή πλευρά του Matrix. Δεν είναι όμως μόνο ο κόσμος του θεάματος, ούτε μόνο ο στίβος της πολιτικής και του ακτιβισμού. Τρανς άτομα συναντάς πια σε πολλά επαγγέλματα και δεξιότητες, στις τέχνες και στη διανόηση, σε πανεπιστημιακές έδρες ακόμα. Μολονότι αυτό δεν συνεπάγεται πάντοτε ορατότητα και αμέριστη αποδοχή, καθώς όχι σπάνια εξαρτάται από το κατά πόσο εντάσσονται εμφανισιακά σε μια «καθησυχαστική κανονικότητα», αρσενική ή θηλυκή, το ποτάμι άρχισε πια να κυλά για τα καλά. Η ΝΑΤΦ που ψηφίστηκε – λίγο επεισοδιακά, είναι αλήθεια– και από το ελληνικό Κοινοβούλιο τον Οκτώβριο του 2017 (ν. 4491/17), παρά κάποιες διαγνωσμένες ελλείψεις, αφενός ενδυνάμωσε θεσμικά τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, και κατά συνέπεια τις προοπτικές τους, αφετέρου συνέβαλε σημαντικά στην κοινωνική τους ορατότητα. Αυτή είναι η αισιόδοξη όψη της πραγματικότητας στις πιο ανοιχτές κοινωνίες, όπου οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις έχουν υποχωρήσει με την εξέλιξη και μέσα από πολλούς αγώνες – σε αυτό συνέβαλαν τα δικαιωματικά κινήματα αλλά και ο εναγκαλισμός των τρανς θηλυκοτήτων με το λεγόμενο 4ο κύμα του φεμινισμού. Η τρανς ορατότητα στην πολιτική, στο θέαμα, στις τέχνες, στην κουλτούρα, στη μόδα και στην καθημερινή ζωή διευρύνεται διαρκώς – ο εικοστός πρώτος αιώνας μοιάζει να τους ανήκει! Υπάρχει, ωστόσο, και η άλλη, η πιο σκοτεινή πλευρά, που αποτυπώνεται στις χιλιάδες εκείνες τρανς υπάρξεις που συναντούν ακόμα ανυπέρβλητα εμπόδια στην εκπαίδευση, στην αναζήτηση εργασίας, στις ίσες ευκαιρίες, στα ίσα δικαιώματα, στην άνευ

11.2.21 – lifo

25

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

όρων αποδοχή, στην ίδια την αυτοπραγμάτωσή τους. Αυτά μπορούν να οδηγήσουν από την ακραία περιθωριοποίηση, όπως η περίπτωση της πρόσφατης αποκάλυψης για μια 31χρονη τρανς που ζούσε απομονωμένη επί μία δεκαετία σε απερίγραπτες συνθήκες στη Ρόδο, μέχρι την αυτοκτονία, με τελευταίο γνωστό θύμα μια τρανς έφηβη μαθήτρια στη Γαλλία. Είναι τραγικό να συνειδητοποιεί κανείς ότι, όπως ανακοινώθηκε στην περσινή Παγκόσμια Ημέρα Τρανς Ορατότητας, 350 τρανς άτομα δολοφονήθηκαν μόνο μέσα στο 2020 παγκοσμίως, σχεδόν ένα την ημέρα. Το 98% ήταν τρανς γυναίκες ή διεμφυλικά πρόσωπα με θηλυκή έκφραση φύλου. Το 62% εξ αυτών ήταν σεξεργάτριες, από τις οποίες οι μισές, πρόσφυγες ή μετανάστριες – η εργασία στο σεξ, ταυτισμένη παλιότερα στερεοτυπικά με τις τρανς γυναίκες και προσωρινή ή μονιμότερη λύση επιβίωσης για πολλές (δεν διαθέτουν όλες την οικονομική και κοινωνική επιφάνεια μιας Κέιτλιν Τζένερ), ενέχει, πέρα από το «στίγμα» και πιθανές νομικές επιπλοκές, ρίσκα όπως η άσκηση βίας, ο βιασμός ή και η δολοφονία, ακόμα κι όταν είναι συνειδητή επιλογή. Έχει πολλά εμπόδια και φράγματα να υπερβεί ακόμη αυτό το ποτάμι ώσπου να ξεχυθεί ελεύθερο στην ανοιχτή θάλασσα.

ΤΡΑΝΣ ΓΟΝΕΪΚΟΤΗΤΑ, ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

προτεινόμενη βιβλιογραφία Μαρίνα Γαλανού, Ταυτότητα και έκφραση φύλου. Ορολογία, διακρίσεις, στερεότυπα και μύθοι, ΣΥΔ, 2014 Σίσσυ-Σπυριδούλα Π. Τσίρου, Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2019 Α.Μ. Κώνστα, Φύλο και Συγκριτικό Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, 2020 Συλλογικό, Ταυτότητα Φύλου και Σεξουαλικότητα, εκδ. Ηδυέπεια, 2020 Συλλογικό (επιμέλεια: Νάνσυ Παπαθανασίου, Έλενα-Όλγα Χρηστίδη), Συμπερίληψη & Ανθεκτικότητα − Βασικές αρχές ψυχοκοινωνικής στήριξης σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου, εκδ. Gutenberg, 2020

26 lifo – 11.2.21

Οι συνομιλήτριές μας συμφωνούν ότι τα τελευταία χρόνια οι τρανς άνθρωποι έχουν πάρει κάποιες βαθιές ανάσες, εντούτοις επιμένουν οι διακρίσεις και οι φοβικές νοοτροπίες και συμπεριφορές. Αισιοδοξούν για τις νεότερες γενιές, που δείχνουν πιο απελευθερωμένες και δεκτικές, για τα νέα τρανς άτομα επίσης, καθώς είναι πιο μορφωμένα, πιο τολμηρά, πιο μαχητικά και με ανοιχτότερους ορίζοντες. «Πλέον υπάρχουν οικογένειες που αποδέχονται και στηρίζουν τα τρανς παιδιά τους, κάτι πολύ σημαντικό» υπογραμμίζει η Βανέσα Βενέτη. Η Βανέσα έγινε γνωστή από τον αγώνα της για τη συνεπιμέλεια του παιδιού που έχει αποκτήσει με την πρώην σύζυγό της. Βγήκε θαρραλέα μέχρι και στην τηλεόραση για να υπερασπιστεί το δίκιο της, συγκινήθηκε δε, καθώς λέει, από τη συμπαράσταση που εισέπραξε. Με καλές σπουδές, εργασιακή εμπειρία, καλλιτεχνικές (έγραψε ένα «ροκ νανούρισμα» για το παιδί της, εμπνεόμενη από το coming out που του έκανε, μαζί με τον συνθέτη Blend Mishkin, για το Lullaby Project του ΚΠΙΣΝ) αλλά και δημοσιογραφικές επιδόσεις, δυσκολεύτηκε κι εκείνη επαγγελματικά: «Πριν από τη φυλομετάβαση, εργαζόμουν για χρόνια, στην πόλη, όπου ζούσα, στον τομέα των πωλήσεων αλλά και ως barista σε μεγάλα μαγαζιά. Είχα “όνομα” και πλούσιο βιογραφικό, αφότου την ξεκίνησα, όμως, δεν με προσλάμβανε κανείς – ένας λόγος που μετακόμισα στην Αθήνα ήταν η αναζήτηση εργασίας. Όμως κι εδώ συνάντησα αρχικά κλειστές πόρτες, ακόμα και σε ΛΟΑΤΚΙ+ επιχειρήσεις. Δούλεψα για λίγο ως DJ στο Δυάρι, εν τέλει προσλήφθηκα κανονικά στο Bequeer, ένα πολύ “δικό” μας κλαμπ, η συνεργασία μας έκτοτε, δε, είναι άψογη! Έπρεπε όμως να συμπληρώσω κάπως το εισόδημα και με την παρότρυνση αλλά και τα δανεικά μιας καλής φίλης, που είδε ότι έχω ταλέντο στα νύχια, σπούδασα nail artist. Πλέον διαθέτω ευρύ κύκλο πελατισσών, η τρανς ταυτότητα στη δουλειά αυτή δεν είναι εμπόδιο. Παρουσιάστηκε, μάλιστα, κι άλλη επαγγελματική ευκαιρία, όμως δεν μπορούσα να τα βολέψω όλα μαζί». Συμφωνεί απόλυτα πως το να βρεις μια «κανονική» δουλειά ως τρανς άτομο είναι ακόμα ζήτημα, οι προκαταλήψεις παραμένουν ισχυρές – εκτός από προσόντα, χρειάζεσαι και τύχη. Ωστόσο, όπως λέει, είναι πιο εφικτό απ’ ό,τι πριν από δυο-τρεις δεκαετίες: «Μια τρανς κοπέλα γνωστή μου εργάζεται σε δημόσιο οργανισμό, μια άλλη ως εργοδηγός σε τεχνική εταιρεία, μια τρίτη ως μακιγιέρ, κάτι γίνεται, αλλάζουν τα πράγματα». Την τρανσφοβία και το bullying τα βίωσε, λέει, πολύ έντονα στη γνωστή δικαστική ιστορία με την πρώην σύζυγο για την επιμέλεια του παιδιού τους. Ο άδικος αποκλεισμός που υφίσταται της έχει στοιχίσει πολύ. «Το πρώτο δικαστήριο που έγινε ήταν εμφανώς προκατειλημμένο, με αποκαλούσαν, δε, διαρκώς με το deadname (σ.σ. το βαφτιστικό της), επειδή αυτό αναφερόταν σε παλιότερα δημόσια έγγραφα. Απαράδεκτοι γενικά, παρά τις προσπάθειες της δικηγόρου μου να με προστατεύσει. Οι δικηγόροι της αντιδίκου, μάλιστα, παρουσίασαν μέχρι και κατασκευασμένα στοιχεία ότι δήθεν δημοσιεύω αγγελίες για σεξεργασία, ώστε να αποδείξουν ότι είμαι ακατάλληλη για γονέας». Δυσκολεύτηκε να νοικιάσει σπίτι, όπως συμβαίνει με πολλά τρανς άτομα, νιώθει όμως πλέον μια χαρά στη γειτονιά της, μια γειτονιά λαϊκή και πολυπολιτισμική: «Όχι, δεν είχα κανένα θέμα με τους περιοίκους, κι αν κάποιοι ήταν προκατειλημμένοι, το ξεπέρασαν, όταν γνωριστήκαμε. Στο καφενείο, στο ψιλικατζίδικο, στο σούπερ-μάρκετ είναι επίσης πολύ φιλικοί. Γενικά, θα έλεγα ότι είμαστε πιο αποδεκτές πια στην Ελλάδα, τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις. Και δεν είναι μόνο

ήβη καϊσερλή: «Για ένα τρανς άτομο που έχει περάσει την περισσότερη ζωή του μη επιτελώντας την αληθινή του υπόσταση, ο χρόνος πιέζει, ενώ η ανάγκη να έρθεις πιο κοντά στο σώμα και στην εικόνα που επιθυμείς για σένα γίνεται αφόρητη, οπότε συχνά η σεξεργασία είναι μονόδρομος».

διεθνήσ ημέρα τρανς μνήμης: Πορεία για τα θύματα του τρανσφοβικού μίσους σε όλο τον κόσμο, που διοργάνωσε το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (18/11/2019). Φωτό: ΑΠΕ-ΜΠΕ

άννα κουρουπού: «Σε επισφαλείς καταστάσεις, ο αδύναμος, ο διαφορετικός, αυτός που είναι έξω από τα κοινωνικά περιθώρια, είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης». Φωτό: EUROKINISSI

trans

-ορατότητα

κίμων μαλικέρτης: «Οι τρανς άνδρες που δεν έχουν κάνει επεμβάσεις χρειάζεται να ακολουθούν τις προβλεπόμενες διαδικασίες εξετάσεων του μαστού, της μήτρας και των ωοθηκών, αυτές που ονομάζουμε “γυναικολογικές εξετάσεις”».

θέμα παιδείας, η ενσυναίσθηση και η κοινωνική μόρφωση μπορεί πολλές φορές να αποδειχτούν πιο δεκτικές από την “ξερή” ακαδημαϊκή μόρφωση. Προσωπικά, κιόλας, να σου πω, δεν με ενδιαφέρει η αποδοχή με την έννοια του συμβιβασμού και της παραχώρησης στον άλλο μιας εξουσίας. Όχι, είμαι αυτή που είμαι και σε όποιον αρέσω! Δεν ταιριάζουμε όλοι με όλους, ούτε υπάρχει λόγος να το εκβιάσουμε». Συνεχίζει λέγοντας ότι υπάρχει αρκετός κόσμος που έχει φετιχοποιήσει στο μυαλό του τις τρανς γυναίκες «και ενώ τους είμαστε σεξουαλικά επιθυμητές, δύσκολα θα επιδιώξουν μια μακροχρόνια σχέση στο φως της μέρας. Τρέμουν και τη δική τους έκθεση. Στο φιλικό επίπεδο, πάντως, έχω σταθεί τυχερή, έχω αρκετές φιλίες, απ’ όπου εισπράττω στοργή και φροντίδα». Οι αγωνίες, οι ανησυχίες και τα όνειρα των τρανς ανθρώπων δεν διαφέρουν, λέει, από του υπόλοιπου κόσμου, «αν εξαιρέσεις ότι συναντάμε περισσότερες προκλήσεις και υφιστάμεθα περισσότερους αποκλεισμούς». Η Βανέσα, που είναι αποφασισμένη να πάει την υπόθεση της συνεπιμέλειας του παιδιού της στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και ξεκίνησε crowdfunding για τον σκοπό αυτόν (https://bit.ly/36W2dG5), δεν είναι το μόνο τρανς άτομο που είναι γονέας. Κάποια φοβούνται, το κρατούν κρυφό, άλλα όμως όχι. Δυο φίλες της βλέπουν συχνά τα δικά τους παιδιά, διατηρούν μάλιστα πολύ καλές σχέσεις με τις πρώην συζύγους τους. «Τις βλέπω και τις χαίρομαι!» μου λέει. «Δυστυχώς, όμως, το δικό μου παιδί δεν είναι το ίδιο οχυρωμένο απέναντι στο bullying που μπορεί να δεχτεί με αφορμή εμένα».

ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΕΞ;

άννα απέργη: «Μεγάλο μέρος της κοινότητάς μας βιώνει σήμερα συνθήκες ακραίας φτώχειας, γι’ αυτό και, ως ΣΥΔ, δραστηριοποιούμαστε έντονα, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες τους τουλάχιστον σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης».

λεάνα: «Δεν είναι μόνο θέμα κακής εργοδοσίας/ διοίκησης/ προϊσταμένων ή κακών συναδέλφων. Μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργούν συχνά εκείνοι οι πελάτες/-ισσες και εξυπηρετούμενοι/ες που συμπεριφέρονται “εκ του ασφαλούς” ανοιχτά φοβικά».

«Η προσωπική μου εμπειρία στην αναζήτηση εργασίας αλλά και στην ίδια την εργασία, όταν έβρισκα, ήταν απογοητευτική» θα πει η Ήβη Καϊσερλή, sexworker και ακτιβίστρια. «Συχνές απορρίψεις, εκμετάλλευση, παρακράτηση δεδουλευμένων, “φαγωμένα” ένσημα, εικονικές προσλήψεις… Έκτοτε δεν ξαναεπιχείρησα ό,τι λέμε εργασιακή σχέση με κανονικό ωράριο και τα συναφή». Συμφωνεί κι εκείνη ότι «είναι θέμα τύχης και συγκυριών» για τα περισσότερα τρανς άτομα στην Ελλάδα το να βρουν μια δουλειά, ακόμη κι αν διαθέτουν όλα τα απαιτούμενα προσόντα. Γι’ αυτό και οι περισσότερες τρανς γυναίκες που γνωρίζει «έχουν υπάρξει ή είναι σεξεργάτριες». Στέκεται στο γεγονός ότι πολύ συχνά τρανς παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο, εξαιτίας της καταπίεσης που δέχονται. «Πολλές δουλειές μπορεί να κάνει κανείς, όμως τα χρήματα που απαιτούνται, ακόμη και για τα αρχικά στάδια της μετάβασης, είναι πολλά και δεν υπάρχει εύκολη, ούτε δωρεάν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για λόγους ασυμφωνίας φύλου στη χώρα μας. Για ένα τρανς άτομο που έχει περάσει την περισσότερη ζωή του μη επιτελώντας την αληθινή του υπόσταση, ο χρόνος πιέζει, ενώ η ανάγκη να έρθεις πιο κοντά στο σώμα και στην εικόνα που επιθυμείς για σένα γίνεται αφόρητη, οπότε συχνά η σεξεργασία είναι μονόδρομος. Αλλά ξέρεις και κάτι; Απελπίζεσαι κιόλας. Ιδίως αν ζεις στην επαρχία, όπου το στίγμα εξακολουθεί να είναι τεράστιο και η τρανς ταυτότητα ταμπού, καταλήγεις να πεις: αφού δεν κάνω ούτε για φίλη, ούτε για γκόμενα, ούτε καν για υπάλληλος, τότε το τελευταίο που μου μένει να διαθέσω σε κάποιον, θα πρέπει, αν το θέλει, να το πληρώσει. Και κάπου αυτό γίνεται κάτι επαναλαμβανόμενο, σαν εντυπωμένο μοτίβο, σαν στερεότυπο…» συνεχίζει. Η Ήβη ζει και πραγματεύεται τα τρανς θέματα πολύ ανοιχτά, κάτι που έχει κόστος, ιδίως σε μικρές κοινωνίες: «Όλοι ξέρουν για μένα, συνεπώς ενέχει τεράστιο κοινωνικό ρίσκο ακόμη και η απλή συναναστροφή μαζί μου. Ουδείς επιδιώκει να μου μιλήσει, να με γνωρίσει, να με φλερτάρει, πάρα μόνο μέσω Διαδικτύου. Μου λέγανε φίλες μεγαλύτερες για σχέσεις παθιασμένες και δεσμούς θυελλώδεις. Εγώ δεν έχω ζήσει τίποτε από όλα αυτά. Από τη συμπεριφορά που εισπράττω από τους ανθρώπους με τους οποίους κάνω σεξ, κατέληξα να αισθάνομαι κάτι σαν ένοχο βίτσιο. Αυτό συμβαίνει διότι μας αντικειμενοποιούν κι έτσι, πέρα από την καύλα, δεν τους ενδιαφέρει αν έχουμε ανάγκες, σκέψεις, συναισθήματα, γούστο κ.λπ., είμαστε γι’ αυτούς μη “ανθρώπινες” υπάρξεις» καταλήγει. Τα περισσότερα άτομα που εργάζονται στο σεξ αντιμετωπίζουν μεγάλο βιοποριστικό πρόβλημα με την πανδημία και τα lockdowns. «Σε τέτοιες επισφαλείς καταστάσεις ο αδύναμος, ο διαφορετικός, αυτός που είναι έξω από τα κοινωνικά περιθώρια, είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης» υπογραμμίζει η Άννα Κουρουπού, διευθύντρια της οργάνωσης Red Umbrella Athens (RUA), η οποία τρέχει και καμπάνια ευαισθητοποίησης και οικονομικής ενίσχυσης αυτών των ανθρώπων στην καραντίνα (https://gogetfunding.com/support-sexworkersgreece/). Τρανς άτομα σε ανάγκη, σεξεργάτριες και μη, έχει συντρέξει και το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) που δρα από το 2010. Υπόψη ότι υπάρχει ήδη από το 1999 η δυνατότητα ασφάλισης 11.2.21 – lifo

27

ΡΕΠΟΡΤΑΖ και συνταξιοδότησης στα 15 χρόνια, καθώς το αρχαιότερο επάγγελμα εντάσσεται στα βαρέα ανθυγιεινά – κάποιες παλιότερες τρανς γυναίκες το έχουν πράξει, εξασφαλίζοντας ένα μηνιαίο βοήθημα κάπου 600 ευρώ. Χρειάζεται όμως το άτομο που ενδιαφέρεται «να αποκτήσει πρώτα άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και να πληρώνει ΙΚΑ, κάτι που άλλες δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν, άλλες πάλι το αγνοούν, το παραβλέπουν ή το σνομπάρουν, με αποτέλεσμα να αυτοπεριορίζονται, μένοντας ανυπεράσπιστες στα δύσκολα» λέει η Μπέττυ Βακαλίδου. Από τις γνωστότερες Ελληνίδες τρανς, η Μπέττυ, που εκφώνησε το μανιφέστο του ΑΚΟΕ στο θέατρο Λουζιτάνια τον Απρίλιο του 1977, δοκιμάζεται τα τελευταία χρόνια στο θέατρο και στο σινεμά με αρκετή επιτυχία, δίχως όμως να εξαρτά από αυτά τον βιοπορισμό της.

trans

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΝΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΔ «Η πανδημία, δυστυχώς, έχει πολλαπλασιάσει τις προκλήσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τρανς κοινότητα» επισημαίνει η διευθύντρια και υπεύθυνη ενδυνάμωσης του ΣΥΔ, Άννα Απέργη. «Οι τρανς άνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν μόνο μειωμένες ευκαιρίες εργασίας αλλά και περιορισμένη πρόσβαση και αποκλεισμούς στην εργασία και στην απασχόληση, κι αυτό συμβαίνει διαχρονικά. Ένας ακόμη τομέας στον οποίο σύντομα θα επανέλθουμε, γιατί είχαμε δουλέψει αρκετά πάνω σε αυτόν στο παρελθόν, όταν είχε συσταθεί ομάδα εργασίας του υπουργείου Υγείας, είναι αυτός της ίσης μεταχείρισης στις υπηρεσίες Υγείας. Επίσης, εργαζόμαστε με προσήλωση, τα τελευταία τουλάχιστον πέντε χρόνια, πάνω στο ΛΟΑΤΚΙ+ προσφυγικό, καθώς η νομοθεσία από το 2019 και μετά έγινε πολύ πιο περιοριστική. Εργαζόμαστε εντατικά σε υποθέσεις αιτούντων, αυτήν τη στιγμή, μάλιστα, τρέχει έρευνα –η πρώτη στην Ελλάδα με στόχευση τους ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες– που ελπίζουμε να φωτίσει περισσότερο τους αυξημένους κινδύνους που διατρέχουν και τις πολλαπλές διακρίσεις που βιώνουν. Μια άλλη έρευνα του ΣΥΔ αφορά τις τρανς σεξεργάτριες: τον στιγματισμό, τους αποκλεισμούς και τη βία που δέχονται, την αδυναμία, λόγω των lockdowns, να βγάλουν ακόμη και αυτό το μεροκάματο του τρόμου, κάτι που καθιστά τη διαβίωσή τους εξαιρετικά δύσκολη. Γενικότερα, μεγάλο μέρος της κοινότητάς μας βιώνει σήμερα συνθήκες ακραίας φτώχειας, γι’ αυτό και δραστηριοποιούμαστε έντονα, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες τους τουλάχιστον σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης μέσω της Τράπεζας Τροφίμων αλλά και τροφίμων που παρέχει ο δήμος Αθηναίων, ενώ φροντίζουμε, σε κάποιες πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις, να λαμβάνουν έτοιμες μερίδες φαγητού. Η αστυνόμευση σε περίοδο πανδημίας ασφαλώς και απασχολεί, παρότι υπάρχει οδηγία από τον υφυπουργό Προστασίας του Πολίτη προς τους αστυνομικούς ώστε οι έλεγχοι να γίνονται με σεβασμό στην ταυτότητα των τρανς ατόμων, καθώς οι αρνητικές προκαταλήψεις εξακολουθούν να υπάρχουν στην ΕΛ.ΑΣ.».

ΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΦΥΛΟΥ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ «Για ένα τρανς άτομο, δυστυχώς, ακόμα και στο εργασιακό είναι σημαντική η έκφραση φύλου, κατά πόσο δηλαδή το “φαίνεσθαι” είναι ομόρροπο με το δυαδικό μοντέλο άντρας-γυναίκα, αρσενικό-θηλυκό, αλλά και ο βαθμός ταύτισης με τη δυαδική τάξη. Όσο πιο ξεκάθαρη εμφανισιακά είναι η εν λόγω ταύτιση, τόσο περιορίζονται τα προβλήματα. Σε περιπτώσεις δυαδικών τρανς καταστάσεων ειδικά έχει μεγάλη σημασία η νομική διάσταση/αναγνώριση της ταυτότητας φύλου – υπάρχουν π.χ. εργοδότες που σου λένε “τακτοποίησε πρώτα την ταυτότητα κι έλα, εγώ δεν έχω πρόβλημα, βλέπω πράγματι μια γυναίκα/ έναν άντρα, αλλά οι πελάτες, οι συνάδελφοι κ.λπ., καταλαβαίνεις…”, πετώντας ουσιαστικά αλλού την ευθύνη» θα πει η Λεάνα, συνδιαχειρίστρια της ιστοσελίδας ΛΟΑΤΚΙ+Εργασιακή Υποστήριξη στο Facebook. «Ναι, προφανώς έχει βελτιωθεί γενικότερα η κατάσταση, στον βαθμό που αλλάζει η κοινωνική προβολή. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία κι αυτό κατορθώθηκε με πολλούς αγώνες. Έχουμε όμως δρόμο ακόμα. Στο πρακτικό επίπεδο τώρα, ok, αν έχεις στοιχειώδεις γνώσεις ψυχολογίας, γρήγορα αντιλαμβάνεσαι αν κάποιος εργοδότης θα σε στηρίξει αυτοβούλως ή επειδή φοβάται μην εκτεθεί, αν τον καταγγείλεις για διακρίσεις. Το Δημόσιο, λόγω γραφειοκρατίας και τυπολατρίας, είναι πρακτικά πιο “φιλικό”, υπεισέρχονται εντούτοις συμπεριφορές τρανσφοβικές που επιδιώκουν έμμεσα να σε ωθήσουν σε παραίτηση ή πειθαρχικό παράπτωμα. Ναι, υπάρχουν και “LGBTQI+ friendly” ιδιωτικές εταιρείες, ωστόσο είναι λίγες και όχι πάντα τόσο αξιόπιστες. Το θέμα, όμως, δεν είναι να επαναπαυόμαστε σε ανθρώπινου τύπου συμπάθειες αλλά να οριστεί διαδικασία που να εξαιρεί ρητά τις ρατσιστικές αντιμετωπίσεις σε όλα τα στάδια της εργασίας, σε όλους τους χώρους» συνεχίζει. «Μερικές φορές σε απορρίπτουν με προσχηματικές δικαιολογίες

28 lifo – 11.2.21

στατιστικά (πηγή: συδ) 1,7%: Άτομα διεθνώς που η ταυτότητα φύλου τους διαφέρει από το καταγεγραμμένο κατά τη γέννηση φύλο. >45%: Διεθνείς αναφορές σχετικά με την ανεργία στα τρανς άτομα (το ΣΥΔ εμπειρικά αναφέρει ότι στην Ελλάδα είναι πολύ μεγαλύτερο το ποσοστό).

50-60: Ωφελούμενα τρανς πρόσωπα κάθε μήνα από δράσεις του ΣΥΔ για διανομή τροφίμων.

4,43%: Ποσοστό ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων (επί του συνολικού αριθμού προσφύγων).

120: Υποθέσεις ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντων ασύλου έχει αναλάβει μέχρι τώρα το ΣΥΔ.

20%: Ποσοστό θυμάτων ρατσιστικής βίας και διακρίσεων (επί των συνολικών καταγεγραμμένων κρουσμάτων βίας).

350: Τρανς άτομα που δολοφονήθηκαν διεθνώς το 2020.

98%: Ποσοστό επί των θυμάτων δολοφονίας που ήταν τρανς γυναίκες ή διεμφυλικά πρόσωπα με θηλυκή έκφραση φύλου.

62%: Ποσοστό επί των θυμάτων που ήταν σεξεργάτριες (εκ των οποίων οι μισές πρόσφυγες ή μετανάστριες).

Η Mαρί Κο έγινε τον περασμένο Μάιο η πρώτη τρανς δήμαρχος που εκλέχθηκε στη Γαλλία, στο Tilloylez-Marchiennes.

Η δημοφιλής Δανή τρανς make-up artist και youtuber Nίκι ντε Γιάγκερ, γνωστή με το όνομα του καναλιού της, Nikkie Tutorials.

εξόφθαλμα φαιδρές. Πηγαίνεις λ.χ. σε κατάστημα που έχει απέξω αγγελία ότι ζητάει προσωπικό. Ρωτάς τον υπεύθυνο, σου λέει “ποια αγγελία;”. Του τη δείχνεις. “Α, ξέμεινε, βρήκαμε” απαντά. Την επομένη, συνάδελφος συμπληρώνει κανονικά βιογραφικό και αίτηση για τη θέση που είχε, υποτίθεται, καλυφθεί». Οι πισώπλατοι σχολιασμοί, η περιθωριοποίηση, οι επιθετικές συμπεριφορές, ο αποκλεισμός από επίσημα δίκτυα ενημερώσεων και ο χλευασμός είναι, λέει, κάποια ενδεικτικά εργασιακά –και δικά της– βιώματα. «Αν επίκειται coming out ή μετάβαση, το πράγμα συνήθως χειροτερεύει. Δεν είναι όμως μόνο θέμα κακής εργοδοσίας/διοίκησης/ προϊσταμένων ή κακών συναδέλφων. Μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργούν συχνά οι εκτός εργασιακής δομής, εκείνοι οι πελάτες/-ισσες και εξυπηρετούμενοι/-ες που συμπεριφέρονται “εκ του ασφαλούς” ανοιχτά φοβικά, υπονομεύοντας τη θέση κάθε διαφορετικότητας. Αυτό αφορά περισσότερο επαγγέλματα που απαιτούν εκ φύσεως συναναστροφή με πολύ κόσμο καθημερινά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο χώρος της εκπαίδευσης, “κόκκινη γραμμή” μιας κοινωνίας που θεωρεί τη ΛΟΑΤΚΙ+ κατάσταση περίπου μεταδοτική ασθένεια, κάτι που πρέπει να “κρυφτεί” από τα παιδιά, ακόμα και τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά. Αναφέρομαι κυρίως σε γονείς αλλά και σε έφηβα παιδιά που δεν έλαβαν ποτέ μια μη σεξιστική, συμπεριληπτική παιδεία, που τραμπουκίζουν, ασκούν bullying και αναπτύσσουν “macho”, σεξιστικές συμπεριφορές, έχοντας απορροφήσει πλήρως την ευρύτερη φοβική κουλτούρα, όπως αυτή γειώνεται από τη χρήση του σεξ και του λόγου περί αυτού τιμωρητικά ή εξευτελιστικά και την κανονικοποίηση του χλευασμού απέναντι στη διαφορετικότητα. Παλιότερα π.χ. ήταν ανεκτό το αναπηροφοβικό “χιούμορ”, το οποίο είναι ουσιαστικά μια κτηνωδία, όπως και το αντίστοιχο ομο-τρανσφοβικό» τονίζει. «Ως προς την ισχύουσα νομοθεσία», ολοκληρώνει, «αυτά που οφείλουν επιπλέον να γίνουν είναι η ενσωμάτωση των διατάξεων της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2006/54/ΕΚ στον ν. 3896/2010, της Οδηγίας 2000/43/ΕΚ στον ν. 4443/2016 περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης, ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, και της Οδηγίας 2000/78/ΕΚ για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου ίσης μεταχείρισης στην απασχόληση. Άλλα βασικά αιτήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ Ομάδας Εργασιακής Υποστήριξης είναι η διόρθωση του ν. 4443/2016, ώστε να συμπεριλάβει την έκφραση φύλου αλλά και τη διαδικασία

Λαβέρν Κοξ: Μία από τις πιο διάσημες τρανς ηθοποιούς του Χόλιγουντ, κάτοχος βραβείου Emmy και παραγωγός του ντοκιμαντέρ του Netflix, Disclosure.

Το πρόσφατο coming out του υποψήφιου για Όσκαρ ηθοποιού Έλιοτ Πέιτζ άνοιξε τον δρόμο ώστε κι άλλοι τρανς ηθοποιοί να μιλήσουν ανοιχτά για την ταυτότητα φύλου τους.

-ορατότητα H Πέτρα ντε Σούτερ έγραψε ιστορία τον περασμένο Οκτώβριο ως η πρώτη τρανς αναπληρώτρια πρωθυπουργός στο Βέλγιο.

Σάρα MακΜπράιντ, η πρώτη τρανς γερουσιαστής. Με τη νίκη της τον περασμένο Νοέμβριο, έγινε η πιο υψηλόβαθμη τρανς αξιωματούχος στην ιστορία των ΗΠΑ.

πρόσληψης καθαυτή, η δυνατότητα καταγγελιών για διακρίσεις και ομο-τρανσφοβική συμπεριφορά σε δημόσιο φορέα, η δωρεάν νομική εκπροσώπηση και η θέσπιση επιδοτούμενου προγράμματος εύρεσης εργασίας για τρανς άτομα».

ΤΟ ΒΙΩΜΑ ΕΝΟΣ ΤΡΑΝΣ ΑΝΔΡΑ «Οι περισσότεροι τρανς άνθρωποι που γνωστοποιούν την ταυτότητα φύλου τους στον εργασιακό τους χώρο έρχονται αντιμέτωποι με παραβιαστικές ερωτήσεις και συμπεριφορές, δέχονται misgendering –δηλαδή αναφορές σε λάθος όνομα και γένος–, ενώ μπορεί να υποστούν προσβλητική ή και κακοποιητική μεταχείριση. Ελάχιστα έως μηδαμινά είναι τα παραδείγματα τρανς προσώπων που, μετά τη γνωστοποίηση της ταυτότητας φύλου τους αλλά και κατά τη διάρκεια της φυλομετάβασης, συνέχισαν να εργάζονται χωρίς προβλήματα. Θα έλεγα ότι δυσκολίες στην αναζήτηση εργασίας αντιμετωπίζουν όλα τα τρανς πρόσωπα, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο» συνοψίζει ο Κίμων Μελικέρτης, γενικός γραμματέας στο ΣΥΔ την περίοδο 20192021. Ο Κίμων εργάζεται παράλληλα στη μη κυβερνητική οργάνωση Praksis, σε συνεργασία με το ΣΥΔ, στον τομέα της υποστήριξης και ενημέρωσης των τρανς ατόμων για την αλλαγή των εγγράφων τους σύμφωνα με τον νόμο 4491/2017, αλλά και της παροχής σχετικών πληροφοριών προς δικηγόρους. Είναι επίσης υπεύθυνος σε θέματα συνοδείας τρανς και ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων σε δημόσιες υπηρεσίες είτε σε νοσοκομεία, με σκοπό την ενδυνάμωση και τη διασφάλιση της μη κακοποίησής τους από υπαλλήλους ή άλλα πρόσωπα, ενώ εργάζεται εθελοντικά ως μεταφραστής και αρθρογράφος στο ΛΟΑΤΚΙ+ site t-zine.gr. Ο Κίμων θεωρεί ότι τρανς άνδρες και τρανς γυναίκες αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα: περιορισμένη πρόσβαση στον χώρο εργασίας, διακρίσεις στις υπηρεσίες υγείας αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. «Οι τρανς άνδρες που δεν έχουν κάνει επεμβάσεις, είτε λαμβάνουν ορμόνες είτε όχι, χρειάζεται να ακολουθούν τις προβλεπόμενες διαδικασίες εξετάσεων του μαστού, της μήτρας και των ωοθηκών, αυτές που ονομάζουμε “γυναικολογικές εξετάσεις”, που ουσιαστικά όμως αφορά και τον πληθυσμό των τρανς ανδρών ή και ίντερσεξ προσώπων. Εδώ υπάρχει το πρόβλημα της συνταγογράφησης, καθώς το σύστημα δεν συμπεριλαμβάνει τους τρανς άνδρες που έχουν αναγνωριστεί

Η σκηνοθέτις των ταινιών Matrix, Λάνα Γουατσόφσκι, έκανε come out στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ έπειτα από λίγα χρόνια ακολούθησε και η αδερφή της, Λίλι. Οι δυο τους πρωτοστατούν στον τρανς ακτιβισμό και στον αγώνα για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στο Χόλιγουντ.

νομικά και οι εξετάσεις δεν καλύπτονται. Ένα ακόμη εμπόδιο στον χώρο της υγείας είναι η πρόσβαση σε εξωσωματική γονιμοποίηση για τους τρανς άνδρες – αναφέρομαι σε αυτούς που δεν έχουν αφαιρέσει τη μήτρα και τις ωοθήκες και έχουν τη δυνατότητα, εφόσον το επιθυμούν, να κυοφορήσουν. Γι’ αυτό απαιτείται, επίσης, συμπεριληπτική πρόσβαση προς την ταυτότητα φύλου τους αλλά και νομοθέτηση για την αναγνώριση των τρανς ανδρών ως γονέων/πατεράδων στο παιδί που γέννησαν». Ένα τρίτο πρόβλημα αφορά την πρόσβαση των τρανς ανδρών στη στράτευση και στα σώματα ασφαλείας, καθώς η χώρα μας συνεχίζει να διατηρεί την ψυχιατρικοποίηση της ταυτότητας φύλου, το λεγόμενο I5 περί «διαταραχής ταυτότητας φύλου», και δεν έχει εναρμονιστεί με τον ICD-11 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. «Ο αποκλεισμός των τρανς ανδρών από τον εργασιακό χώρο των σωμάτων ασφαλείας στιγματίζει την ταυτότητα φύλου, είναι αθέμιτη διάκριση και παράνομη, σύμφωνα με τη νομοθεσία για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης. Πρόσφατα είδαμε τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, να υπογράφει την άρση της απαγόρευσης Τραμπ, δηλώνοντας πως η ταυτότητα φύλου δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στη στρατιωτική θητεία». Γιατί, όμως, οι τρανς άνδρες δεν «φαίνονται» τόσο πολύ στις διεκδικήσεις της τρανς κοινότητας και στις δικαιωματικές διεκδικήσεις; «Επειδή είναι ευκολότερο να αφομοιωθούν κοινωνικά λόγω του πατριαρχικού μοντέλου, δίχως αυτό να αναιρεί τις δυσκολίες στην πρόσβαση που αντιμετωπίζουν σε θέματα υγείας, φυλομετάβασης ή απουσίας νομικού πλαισίου προστασίας. Στην Ελλάδα, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι τρανς γυναίκες ήταν εκείνες που πρωτοστάτησαν στους αγώνες για τα τρανς και γενικότερα τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, καθώς βίωναν εντονότερα την οικογενειακή και κοινωνική περιθωριοποίηση, φέρνοντας επίσης στο πολιτικό προσκήνιο την ανάγκη αναγνώρισης της σεξεργασίας, καθώς τότε ήταν σχεδόν ο μοναδικός τρόπος επιβίωσης. Από την άλλη μεριά, οι τρανς άνδρες εκείνη την περίοδο κινούνταν εκτός κοινότητας. Απέκρυπταν την ταυτότητα φύλου τους για να μην κακοποιηθούν ή υποστούν διακρίσεις, κρατώντας έτσι αποστάσεις και από τον δικαιωματικό χώρο. Όσοι, πάλι, ήταν εντός της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, δεν την εξωτερίκευαν, είτε επειδή δεν γνώριζαν τον καταλληλότερο τρόπο είτε επειδή η ίδια η κοινότητα δεν αναγνώριζε την ταυτότητα φύλου τους».

11.2.21 – lifo

29

ΒΙΒΛΙΟ

Λεπτομέρεια από επιχρωματισμένη χαλκογραφία του 1807

30 lifo – 11.2.21

ι είναι εκείνο που κάνει τα φουστάνια των Μαστιχοχωρίων να αποκτούν ιδιαίτερη σημασία; Στη Χίο έχουμε δύο βασικούς τύπους γυναικείας φορεσιάς, έναν στο Πυργί και έναν στην Καλαμωτή. Και στα δύο χωριά υπάρχει η παρουσία του κοντού λευκού πτυχωτού φουστανιού, έτσι όπως το γνωρίζουμε από τις μουσειακές συλλογές. Υπάρχει, όμως, και ένας τρίτος τύπος ενδύματος, λιγότερο γνωστός, στα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια, που, παρότι διατηρεί στην ονομασία του τον όρο «φουστάνι» ή «κοντό», δεν είναι φουστάνι αλλά ένα αμάνικο ζακέτο, δηλαδή ένα γιλέκο. Η πτύχωσή του βρίσκεται στο πίσω μέρος της πλάτης, θυμίζει μάλιστα το λεγόμενο και «σαμαράκι», τη συγκεντρωμένη πτύχωση που βρίσκουμε στην πλάτη του φουστανιού από το Πυργί, γι’ αυτό πιθανόν αποτελεί εξέλιξή του. Δηλαδή, στο πέρασμα των χρόνων αυτός ο τύπος ενδυμασίας από το Πυργί εξελίσσεται, το κάτω τμήμα του φουστανιού αποκόπτεται, φεύγει, και μένει μόνο το επάνω τμήμα, διατηρώντας ως ανάμνηση την ονομασία, που συνδέεται με το αρχικό του σχήμα. Αυτό μας οδηγεί στο να αντιληφθούμε ότι είναι πολύ πιθανό να αποτελεί εξέλιξη του αρχικού ενδυματολογικού τύπου. Συχνά τα ενδύματα χάνουν είτε το πανωκόρμι τους είτε το κάτω μέρος. Κάπως έτσι αντιλαμβανόμαστε και την εξέλιξη, γιατί η εικόνα που έχουμε για τις τοπικές ενδυμασίες μέσα από τα μουσεία είναι κυρίως μια εικόνα παγιωμένη και παγωμένη σε μια χρονική στιγμή. Η αλήθεια, όμως, απέχει πολύ, έχουμε εξέλιξη σε όλες τις τοπικές ενδυμασίες στο πέρασμα των χρόνων, η οποία φτάνει μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα.

— Έχει ενδιαφέρον το ότι εμείς τα γνωρίζουμε περισσότερο από τις Κυκλάδες. Τα φουστάνια που διασώθηκαν στη Χίο πιστεύουμε ότι είναι πράγματι ο τύπος του φουστανιού που φορέθηκε και στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων. Καθώς δεν έχουν διασωθεί ολόκληρες φορεσιές από τα Κυκλαδονήσια, γνωρίζουμε γι’ αυτές κυρίως μέσα από τις γκραβούρες και από τους περιηγητές. Το σχήμα τους μοιάζει με εκείνο των φουστανιών που διασώθηκαν στη Χίο. Γιατί μπορεί τα φουστάνια αυτά να απηχούν φόρμες της ιταλικής Αναγέννησης, που βεβαίως ήρθαν με τους Γενοβέζους, αλλά ακόμα και όταν έρχεται η οθωμανική κατάκτηση, η χρήση τους συνεχίζεται. Γιατί η ταυτότητα αυτών των φουστανιών στην ουσία συνδέθηκε απόλυτα με το μαστίχι, το στοιχείο που καθορίζει τα πάντα στην ιστορία του νησιού. Είναι ο λόγος που όταν οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν το νησί δεν αναγκάζουν τους κατακτημένους να αλλάξουν τα ενδυματολογικά τους πρότυπα, δίνοντάς τους μάλιστα μια σειρά από προνόμια.

— Οπότε η Χίος αποτελούσε μια ιδιόρρυθμη εξαίρεση και οι ντόπιοι έτυχαν άλλης αντιμετώπισης. Δεν απαιτήθηκε ενδυματολογική εξομοίωση από τους Οθωμανούς; Οι Οθωμανοί συνήθως επέβαλλαν τα δικά τους ενδυματολογικά πρότυπα στους λαούς που κατακτούσαν, σε αντίθεση με τους Βενετούς στην Κρήτη ή τους Γενουάτες. Προφανώς, επειδή στη Χίο μπορούν να διαχειριστούν το μαστίχι, δίνουν προνόμια στους κατοίκους, και ένα από αυτά ήταν η διατήρηση του τρόπου ένδυσής τους, όπως είχε διαμορφωθεί στα χρόνια της γενοβέζικης κατάκτησης.

— Να σταθούμε στον δέκατο έκτο αιώνα και τους Γενουάτες. Έφεραν τεχνογνωσία, εξελιγμένη αισθητική και τη μόδα, που καταρχάς υιοθέτησε η ντόπια άρχουσα τάξη, η οποία πάντα μιμείται τους κατακτητές, και σταδιακά πέρασε στα χαμηλότερα στρώματα του νησιού. Ακριβώς. Αλλά όταν καταφθάνουν οι Γενοβέζοι, το 1346, γίνεται εποικισμός και οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις, οι αρχόντισσες

OI ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚEΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΧΊΟΥ ΑΠΌ ΤΟΝ ΧΡΉΣΤΟ ΠΑΡΊΔΗ

Η ΕΠΊΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑ ΛΑΟΓΡΑΦΊΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΚΡΊΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΡΆΚΗΣ, ΝΆΝΤΙΑ ΜΑΧΆΜΠΙΖΟΎΜΗ, ΜΙΛΆ ΜΕ ΑΦΟΡΜΉ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΟΠΙΚΈΣ ΕΝΔΥΜΑΣΊΕΣ ΤΩΝ ΜΑΣΤΙΧΟΧΩΡΊΩΝ ΑΠΌ ΤΟΝ ΔΈΚΑΤΟ ΈΚΤΟ ΜΈΧΡΙ ΤΙΣ ΑΡΧΈΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΎ ΑΙΏΝΑ.

της Χώρας, πράγματι μιμούνται τις Γενοβέζες αρχόντισσες ως προς τον τρόπο της ένδυσης. Μόνο που τις μιμούνται παθητικά, δηλαδή αναπαράγουν τα ποδήρη, μακριά φορέματα με τις βαριές πτυχώσεις της ιταλικής Αναγέννησης, γιατί στην ουσία είναι οι εκπρόσωποι της αργόσχολης τάξης. Δεν χρειάζεται να έχουν ενδύματα που θα τους βοηθούν στις καθημερινές τους δουλειές. Τα κατώτερα στρώματα, από την άλλη, εργάζονται καθημερινά πολύ σκληρά σε αγροτικές εργασίες. Δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιούν βαριά υφάσματα, μεταξωτές στόφες με υφασμένα διακοσμητικά μοτίβα. Έχουν όμως ως πρώτη ύλη το βαμβάκι, από το οποίο, όταν το περνούν στον αργαλειό, βγάζουν το βαμβακερό πανί – πυκνοϋφασμένο

επανω: Γιορτινές ενδυμασίες. Βέσσα, αρχές 20ού αι. κατω: Πυργούσαινες με τη χαρακτηριστική κόμμωση. Αρχές 20ού αι. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

πανί θα το χαρακτήριζα, έναν πρώιμο τύπο του τζιν υφάσματος. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν ένα φουστάνι το οποίο στο πάνω τμήμα είναι αρκετά εφαρμοστό και στο κάτω τμήμα μπορεί είτε να αναπτυχθούν πτυχώσεις ολόγυρα –το παράδειγμα της Καλαμωτής– είτε αυτές να συγκεντρωθούν στο πίσω μέρος της πλάτης, βλέπε το παράδειγμα από το Πυργί. Επίσης, τα φουστάνια είναι κοντά, για να μπορούν οι εργαζόμενες γυναίκες να κινούνται με ευκολία στον χώρο της καθημερινότητάς τους.

— Που είναι το χωράφι. Σωστά. Επιπλέον, ακριβώς επειδή το πάνω μέρος του φουστανιού τους είναι πολύ στενό, αναγκάζονται να κάνουν ένα κατακόρυφο άνοιγμα μπροστά για να μπορούν να έχουν ελευθερία κίνησης. Οπότε, τι είναι αυτό το ξεχωριστό που έχει η Χίος; Από τη μια πλευρά η παθητική μίμηση και από την άλλη μια ενεργητική κίνηση, μια μετουσίωση η δημιουργική αναπαραγωγή ενός ενδυματολογικού προτύπου που δίνει τη δυνατότητα να κινούνται οι γυναίκες του αγροτικού κόσμου πιο εύκολα στην καθημερινότητά τους.

— Κατά την οθωμανική περίοδο δεν αλλάζουν κάποια πράγματα; Βεβαίως και αλλάζουν. Το κοντό αμάνικο ζακέτο πιθανολογούμε ότι είναι η εξέλιξη του αρχικού τύπου του δέκατου έκτου αιώνα, δηλαδή το «φουστάνι» στο Πυργί που έχει συγκεντρωμένη όλη την πτύχωση στο πίσω μέρος της πλάτης. Και στο Πυργί και στην Καλαμωτή έχουμε λευκό φουστάνι. Όταν αυτό εξελίσσεται, φτάνοντας στον δέκατο ένατο αιώνα, κονταίνει και άλλοτε διατηρεί το λευκό του χρώμα και άλλοτε γίνεται χρωματιστό.

— Στη Χώρα τα φουστάνια των αρχοντισσών ήταν πολύχρωμα. Κυρίως μεταξωτά, μεταξοβάμβακα, με χρωματιστά διακοσμητικά μοτίβα, λόγω της ανάπτυξης της μεταξουργίας, καθώς, όταν έρχονται οι Γενοβέζοι, φέρνουν μαζί τους τεχνίτες, γνώστες της τεχνογνωσίας παραγωγής υφασμάτων, που ήταν υψηλή στη Γένοβα.

— Άλλωστε, έτσι έγινε μεγάλη εξαγωγική δύναμη υφασμάτων. Ήδη πριν από την κατάκτηση των Γενοβέζων υπήρχε μεγάλη ανάπτυξη της μεταξουργίας στο νησί, αλλά η καινούργια τεχνογνωσία που έφεραν όχι μόνο βελτίωσε αισθητά την ποιότητα της ντόπιας παραγωγής αλλά αύξησε και την παραγωγή. Τα μεταξωτά υφάσματα πηγαίνουν στη Γένοβα και από κει διακινούνται στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Υπάρχει ανάπτυξη της υφαντουργίας όχι μόνο στο βόρειο τμήμα του νησιού αλλά και στο νότιο. Οι περιηγητές μάς δίνουν εξαιρετικά στοιχεία, όπως το ότι έχουμε μια σειρά από διαφορετικές ποιότητες μεταξωτών, μεταξοβάμβακων υφασμάτων, ότι έχουμε πολλά σατέν, τα γνωστά ατλάζια, μπροκάρ, που είναι τα πιο βαριά, μια ποιότητα βασισμένη στα βενετσιάνικα πρότυπα, ωραίους κατιφέδες, δηλαδή βελούδινα υφάσματα που ακολουθούσαν τα υποδείγματα της Γένοβας, ταφτάδες εφάμιλλους του μουαρέ, που ντύνουν τις αρχόντισσες του νησιού. Όλα αυτά τα καταγράφουν οι περιηγητές από τον δέκατο έκτο μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα, με εξαιρετικές λεπτομέρειες και μορφολογικά χαρακτηριστικά. Η μεταξουργία στη Χίο είχε μια τρομερή δυναμική, γιατί ήταν οργανωμένη όχι μόνο σε βιοτεχνικό επίπεδο αλλά και σε οικοτεχνικό, και το πολύ σημαντικό είναι ότι το εργατικό δυναμικό εξειδικεύεται και κατανέμεται γεωγραφικά σε συγκεκριμένα χωριά. Δηλαδή εκεί όπου έχω τον έναν τύπο φουστανιού, στην Καλαμωτή, οι ντόπιοι εξειδικεύονται στη μεταξουργία, όπως και στα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια και στη βόρεια πλευρά, στη Βολισσό. Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί οι Γενουάτες φέρνουν μαζί τους τεχνίτες που εξειδικεύονται στην υφαντουργία, οι οποίοι βρίσκουν έτοιμη υποδομή στο νησί και την απογειώνουν. Διακινούνται τεράστιες ποσότητες μεταξωτών υφασμάτων, μεταξοβάμβακα, κλινοσκεπάσματα, που φτάνουν μέχρι και την

Αγγλία, αν και ήδη από τις αρχές του δέκατου έκτου αιώνα έχουμε την παρουσία στο νησί Άγγλων εμπόρων.

— Αναφέρεστε και σε ένα φουστάνι του 1553 με έκθετα τα στήθη. Σημαίνει αυτό κάτι για τη σεξουαλικότητα της εποχής; Οι αρχόντισσες, κατά τη γενουατική περίοδο, φοράνε ενδύματα με βαθύ ντεκολτέ, μιμούμενες τις Γενοβέζες. Το στήθος και η περιφέρεια αποτελούν την ερωτογενή ζώνη της μόδας. Η έκθεση όμως, το σχήμα και το μέγεθος του στήθους, ο λαιμός, οι ώμοι, φορτίζονται ή αποφορτίζονται ερωτικά ανάλογα με τα πολιτισμικά περιβάλλοντα στα οποία αναπτύσσονται τα ρούχα.

— Στοιχείο εισηγμένης κουλτούρας της ιταλικής Αναγέννησης. Μα, μιλάμε για συνύπαρξη των λαών. Όταν μελετάμε τα ενδύματα, προσπαθούμε να εντοπίσουμε ή, μάλλον, να τα βάλουμε σε πλαίσιο με βάση τα ιστορικά και πολιτισμικά τους συγκείμενα.

— Η Χίος, ως νησί ανοιχτών οριζόντων, χάρη στο εμπόριο και τους καραβοκύρηδες, δεν ήταν αποδέκτης πολλών διαφορετικών πολιτισμικών και κοινωνικών ερεθισμάτων; Αυτό που με ρωτάτε είναι πολύ ωραίο. Οι περιηγητές που επισκέφθηκαν το νησί από τον δέκατο έκτο αιώνα μέχρι και το πρώτο μισό του δέκατου ένατου εστιάζουν το ενδιαφέρον τους και στις γυναίκες του νησιού. Μιλάνε με πολύ ωραία λόγια για την εμφάνιση και τη χειραφέτησή τους. Υπενθυμίζω ότι οι γυναίκες της Χίου ήταν πολύ δυναμικές, καθώς εκείνες ήταν το εργατικό δυναμικό που δούλευε το μαστίχι αλλά κι εκείνες που παρήγαν ρούχα και τα πουλούσαν, γεγονός που τους έδινε οικονομική ανεξαρτησία. Οι περιηγητές, μάλιστα, φτάνουν σε σημείο να παρερμηνεύουν την οικειότητα στη συμπεριφορά τους κατά την πώληση των προϊόντων τους. Σε αυτό το κλίμα, η νοοοτροπία των γυναικών του νησιού διέφερε ριζικά από άλλων που την ίδια χρονική στιγμή ζούσαν σε καθεστώς αυστηρού περιορισμού.

— Και όταν το 1566 κατακτάται η Χίος από τους Οθωμανούς, αρχίζει η σύνδεση με την Κωνσταντινούπολη. Οι Χιώτες παίρνουν μια σειρά από αχτναμέδες, προνόμια, και συνεχίζεται η ανάπτυξη. Έχουμε εξαιρετικές περιγραφές γι’ αυτή την περίοδο, ονομασίες, τιμές, τεχνικές λεπτομέρειες για τα παραγόμενα υφαντά της μεταξουργίας. Ξέρουμε πώς εξελίσσεται εμπορικά η σχέση της Χίου με την υπόλοιπη ανατολική Μεσόγειο.

— Η μορφή των «φουστανιών», τελικά, παγιώθηκε μέσα στους αιώνες; Οι ενδυματολογικές μεταβολές στην παραδοσιακή κοινωνία γίνονται με πολύ αργά βήματα, γιατί το ένδυμα συνδέεται απόλυτα με την ταυτότητά της. Την τοπική ταυτότητά της, ως κώδικα επικοινωνίας, ας πούμε, που ενημερώνει τα άτομα από άλλο χωριό ή άλλη περιοχή για τον τόπο καταγωγής της γυναίκας που φοράει μια συγκεκριμένη φορεσιά. Στα τέλη του δέκατου ενάτου αιώνα τα φουστάνια αποκτούν το τελικό τους σχήμα, παγιώνεται η φόρμα τους, ενώ στις αρχές του εικοστού χάνουν τη λειτουργικότητά τους. Μέχρι και το 1920-1930 υπάρχουν στα χωριά γυναίκες που φοράνε τη φορεσιά τους. Από κει και πέρα, έρχεται η δυτικότροπη μόδα και κυριαρχούν οι νέες ενδυματολογικές συνήθειες και για τις Μαστιχοχωρίτισσες.

— Μέχρι που έρχεται η παρακμή λόγω δύο παραγόντων, της πανώλης του 1788 και του σεισμού του 1881. Ήδη, στα μισά του δέκατου όγδοου αιώνα η βιοτεχνική μεταξουργία έχει αρχίσει να παρουσιάζει κάμψη. Λόγω της πανώλης χάνεται εργατικό δυναμικό, η παραγωγή μειώνεται κι αυτό οδηγεί στην παραποίηση των υφασμάτων, που χάνουν την υψηλή τους ποιότητα. Χάνονται οι μεγάλες αγορές. Έτσι, η Χίος περνάει στη νεότερη ιστορία με σημαντικά απομεινάρια της τα πτυχωτά φουστάνια πάνω σε αναγεννησιακά πρότυπα.

Λεπτομέρεια από έγχρωμη ακουατίντα του 1821

Λεπτομέρεια από επιχρωματισμένη χαλκογραφία του τέλους του 17ου ή των αρχών του 18ου αιώνα

ΙNFO Νάντια ΜαχάΜπιζούμη, «Φουστάνια» αναγεννησιακού τύπου στη Χίο (16ος αιώνας αρχές 20ού). Λαογραφική συμβολή στην τυπολογική προσέγγιση των τοπικών ενδυμασιών Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

11.2.21 – lifo

31

q Γεννήθηκα στην Πάρο, εξού και Πάριος, από σπουδαίους γονείς. Ο μπαμπάς μου ήταν φαροφύλακας και η μάνα μου νοικοκυρά. Είχα καλά παιδικά χρόνια, φτωχικά, αλλά όχι μίζερα. Δεν πείνασα – βέβαια, δεν ήξερα τι θα πει χορτάτος, για να ξέρω ότι πεινάω. Οι γονείς μου μπορούσαν να κόψουν και την αναπνοή τους στη μέση και να σου δώσουν τη μισή για να χορτάσεις. Η μητέρα μου ήταν μια γυναίκα που από το τίποτα μπορούσε να κάνει ένα τραπέζι για δέκα άτομα.

q Στην Αθήνα ήρθα για να σπουδάσω. Στο νησί ρώταγαν: «Τι θα γίνει ο γιος σου, κυρα-Μαρουσώ;». «Γιατρός, δικηγόρος, παπάς…» Ο μπαμπάς μου έλεγε «κάτω απ’ το κράτος, παιδί μου, να παίρνεις μισθό». Ήθελαν να καμαρώσουν οι άνθρωποι και, τελικά, παραλίγο να τους απογοητεύσω που έγινα τραγουδιστής. Θεωρούσαν ότι είναι μια δουλειά η οποία δεν συμβάδιζε με τον χαρακτήρα μου. Κι όμως, αυτό ονειρευόμουν από παιδί, αυτό που είμαι τώρα.

Τραγουδιστής, μουσικός. Γεννήθηκε στην Πάρο, ζει στην Άνω Γλυφάδα.

ράιδα», όπου τότε δούλευε ο Κώστας ο Κλάββας, ο μέγας συνθέτης και σπουδαίος ενορχηστρωτής. Έμενε στο ξενοδοχείο και μια φορά που ήρθε να πάρει το κλειδί εγώ ήμουν πίσω από την είσοδο, δεν φαινόμουνα – ήμουν με μια κιθάρα, έπαιζα και τραγούδαγα. Με άκουσε, περίμενε να τελειώσω και μετά χτύπησε το κουδούνι. Όταν βγήκα, με ρωτάει «εσύ τραγούδαγες;». Του λέω «μάλιστα». «Το ξέρεις ότι έχεις ωραία φωνή;» «Το ξέρω» του είπα ο θρασύτατος. «Αύριο θα σε πάρω από δω», μου λέει, «να σε πάω κάπου». Έτσι έγινε και η μοίρα μου η καλή ήταν η συνάντηση που είχα εκεί με τον Γιώργο τον Κατσαρό. Ήταν μια σχολή όπου δίδασκαν ο Μίμης ο Πλέσσας, ο Κατσαρός, ο Κλάββας, ο Ξαρχάκος. ΕΜΕ λεγόταν, δηλαδή Ελληνική Μουσική Εταιρεία, και ήταν στη Σόλωνος. Έπαιρναν μόνο ταλέντα. Την πρώτη μέρα στη σχολή μάς παίζει ο Κατσαρός ένα τραγούδι που μόλις είχε γράψει και μας λέει: «Θα το παίξω δυο-τρεις φορές και όποιος νομίζει ότι μπορεί να το πει, να σηκώσει το χέρι». Τη δεύτερη φορά, το είχα μάθει. Σηκώνω το χέρι, με βάζει να το τραγουδήσω και μου λέει: «Κάθισε, και όταν τελειώσουμε μη φύγεις, σε θέλω». Τελειώνει το μάθημα και μου το ξεκαθάρισε: «Εσύ θα φύγεις απ’ τη σχολή, είσαι έτοιμος, δεν χρειάζεσαι μαθήματα. Την Κυριακή θα έρθεις στο σπίτι μου». Θυμάμαι, είχα τα εισιτήρια να πάω –έμενα με την αδερφή μου στην Αγίου Μελετίου–, αλλά όχι για να γυρίσω, έτσι πήγα μέχρι το σπίτι του με τα πόδια. Με πέρασε από ιερά εξέταση, με έβαζε κι έλεγα τραγούδια: «Πες ένα λαϊκό, πες ένα ρεμπέτικο, πες ένα δημοτικό». Αριστερά μου ήταν δυο άνθρωποι, καθιστοί, που ακούγανε. Αφού τελείωσα, λέει: «Να σου συστήσω τον κύριο Μάτσα και τον Πυθαγόρα». Κάγκελο εγώ. Την επόμενη μέρα πήγαμε με τον Γιώργο στην ΕΜΙ, στην Κάνιγγος, με ακούει ξανά στο πιανάκι κι εκεί έγιναν και τα «βαφτίσια». «Από πού είσαι;» «Απ’ την Πάρο». «Πώς σε λένε;» «Βαρθακούρη». «Δύσκολο επίθετο, πού να το πει ο άλλος; Θα το αλλάξουμε, θα το κάνουμε Παριανός». Του λέω: «Γιάννης Παριανός υπάρχει, είναι άλλος τραγουδιστής». Έτσι, είπαν Πάριος. Ποιος απ’ τους τρεις το είπε δεν θυμάμαι, αλλά εκεί βαφτίστηκα.

ΠΆΡΙΟΣ

q Με το τραγούδι ασχολήθηκα πολύ απλά. Ήμουν υπάλληλος τις νύχτες σε ένα ξενοδοχείο απέναντι από τη «Νε-

q Μετά εξαφανίστηκα, γιατί πήγα φαντάρος. Στο πεζικό, μέσα στη χούντα. Ήμουν στρατιώτης στη Σύρο και παίρνω μια μετάθεση κι έρχομαι στην Αθήνα. Είχα τρελαθεί στη σκοπιά, ενώ ήμουν και σε ένα γραφείο κι έγραφα όλη μέρα. Έμαθα ότι ο διοικητής μου λεγόταν Αντώνης Κατσαρός και έναν χρόνο από τότε που είχα κάνει τη συνάντηση με τον Γιώργο Κατσαρό παίρνω τηλέφωνο για να τον ρωτήσω αν έχει καμία συγγένεια με τον διοικητή. Εκεί να δεις τι άκουσα! «Δεν ντρέπεσαι, που σε υποστήριξα, να εξαφανιστείς χωρίς να πεις λέξη». Του λέω: « Ήμουν στρατιώτης». «Και γιατί δεν μου το είπες;» «Ντράπηκα». Όντως ντράπηκα. Και συνεχίζω: «Εξακολουθώ να είμαι στον στρατό και υπάρχει κάποιος κύριος που είναι διοικητής μου, που λέγεται Κατσαρός Αντώνιος». Απαντάει: «Ο θείος μου είναι». Τον παίρνει τηλέφωνο κι εκείνος με κάλεσε στο γραφείο και με κατσάδιασε. Ήταν να γίνω έφεδρος αξιωματικός, αλλά κόπηκα λόγω έλκους. Με έστειλε πίσω, στη μονάδα μου, αλλά το μέσο δούλεψε και μου ήρθε ένα μπουγιουρντί που έλεγε ότι θα έκανα σκοπιές, αλλά ημερήσιες, όχι γερμανικά νούμερα και τέτοια. Έτσι, βρέθηκα πάλι με τον Γιώργο, που με έβαλε να τραγουδάω σε μπουάτ. Κρυφά, βέβαια, την κοπάναγα τη νύχτα, γιατί έτσι και με έπιαναν θα πέρναγα στρατοδικείο. Τραγούδαγα κάθε βράδυ στην «Κατακόμβη». Μετά από λίγο καιρό με φώναξε ο Γιώργος και με πήγε στη «Νεράιδα», στην Παμέλα. Με είδε αυτή κουρεμένο γουλί, κάτι αδιανόητο για κάποιον που έβγαινε να τραγουδήσει, και λέει του Γιώργου: «Καλός είναι, αλλά πώς θα τον βγάλουμε έτσι να τραγουδήσει;». Ο Κατσαρός –θυμάμαι τα λόγια του– της πρότεινε: «Δοκίμασέ τον και όλη την εβδομάδα θα τον πληρώνω εγώ. Εάν δεν σου κάνει, στο τέλος της εβδομάδας θα φύγει». Έτσι κι έγινε, τραγούδησα και στο μέσο της εβδομάδας με φώναξε η Παμέλα να μου δώσει αύξηση. Της είχα πει ότι στην μπουάτ έπαιρνα 400 δραχμές την ημέρα, αλλά ήταν ψέματα, 100 έπαιρνα, κι εκείνη μου έδωσε 300. Στα μισά της εβδομάδας μού έδωσε 550. Της άρεσα, δεν είχε διαμαρτυρηθεί και κανένας πελάτης, που ήμουν κουρεμένος. Έτσι, έμεινα στη «Νεράιδα» επτά σεζόν.

AΘΗΝΑΊΟΙ

q Μετά συνέβησαν τα γεγονότα με τον πατέρα μου. Αρρώστησε και πέθανε όταν ήμουν στρατιώτης, το ’71. Το πρώτο τραγούδι που κυκλοφόρησα ήταν η «Θάλασσα του Πειραιά», του Μητσάκη. Ο Μάτσας έδινε τραγούδι του Μητσάκη για πρώτο σε όσους πίστευε ότι θα γίνουν κάτι. Το θεωρούσε γούρι. Κι ο Γιάννης Καλατζής είπε ένα τραγούδι του Μητσάκη, η Διαμάντη είπε το «Συννεφιές», ο Νταλάρας είχε πει το «Στην εποχή του Πάγκαλου» κι εγώ είπα τη «Θάλασσα του Πειραιά», αυτό που λέει «Περαία μου, Περαία μου, με τον Σαρωνικό σου, που έχεις για καμάρι σου τον Ολυμπιακό σου». Με ρώταγαν: «Καλά, εσύ, ένας Παναθηναϊκός, τραγουδάς για τον Ολυμπιακό;». «Μα γιατί να μην το πω; Με προσβάλλει; Μεγάλη ομάδα είναι». Μου έφερε και γούρι. Ήταν το μοναδικό τραγούδι που πρόλαβε να ακούσει ο πατέρας μου πριν πεθάνει, μαζί με το «Ράκος» του Καλδάρα.

q Το πρώτο άλμπουμ μου, κανονικό άλμπουμ, όχι παίρνουμε τραγούδια αποδώ κι αποκεί –γιατί έγινε κι έτσι–, ήταν το « Έρχονται στιγμές». Και ήταν και ο πρώτος μου χρυσός δίσκος. Εκείνη την ημέρα έγινε η απονομή τριών χρυσών, της Χαρούλας Αλεξίου, του Γιώργου του Νταλάρα και του δικού μου. Μας τους έδωσε ο Μάτσας. Είχε καθιερωθεί τότε στις 50.000 πωλήσεις και στις 100.000 ο πλατινένιος. Έχω πάρει τόσους χρυσούς και πλατινένιους από τότε, που δεν έχω πού να τους βάλω.

q Το αγαπάω τόσο πολύ αυτό που κάνω, ακόμα και τώρα, που ούτε καν σκέφτηκα πού θα έφτανα. Ποτέ. Πού έφτασα; Η διαφορά μας είναι ότι εγώ τραγουδάω καλύτερα από σένα. Το ότι με ξέρει όλος ο κόσμος είναι αναγνώριση της δουλειάς μου, διαφορετικά δεν σημαίνει τίποτα, επώνυμος μπορεί να γίνεις και με έναν φόνο. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από το να αγαπάς αυτό που κάνεις και να δουλεύεις, γιατί, χωρίς δουλειά, τίποτα δεν σου χαρίζεται. Κι ας σε ακουμπήσει ο Θεός κι ας σου πει «εγώ σου χαρίζω μια φωνή». Η διαχείριση είναι δική σου. Είναι δική σου υπόθεση το τι θα κάνεις το δώρο, πρέπει να τρέξεις, να είσαι συνεπής σε όλα, γιατί δεν είναι εύκολη δουλειά το να είσαι τραγουδιστής. Και μάλιστα με διάρκεια. Δεν μπορείς να κάτσεις στ’ αυγά σου και να λες «τα κατάφερα, εντάξει, παίρνω καλό μεροκάματο τώρα, δουλεύω τη νύχτα να μαζέψω λεφτά να πάρω μια Πόρσε». Δεν το έκανα ποτέ αυτό, εγώ τα λεφτά τα έδινα στην κυρα-Μαρουσώ για να πάρει πετρογκάζ.

q Κάποτε άκουγαν τη φωνή πρώτα και μετά σε κοίταγαν, τώρα σε κοιτάνε πρώτα και μετά σε ακούνε.

Ήμουν τυχερός, όπως και πολλοί άλλοι από τη γενιά μου, γιατί μας άκουγαν, έλεγαν «ωραία φωνή, να του εμπιστευτούμε τραγούδια», κι έτσι έγινε όλο αυτό που έγινε. Αλλά ήθελε και τρέξιμο, να μην επαναπαύεσαι ποτέ. Ας πούμε, το «Τώρα

32 lifo – 11.2.21

απο τον m. hulot

ο τραγουδιστησ του ερωτα Από την αρχή το λέω για αστείο, αλλά κοντεύω να το πιστέψω, ότι «δεν διάλεξα εγώ τον έρωτα, μάλλον ο έρωτας με διάλεξε». Έτσι φαίνεται. Και πήγε και κρύφτηκε μέσα στον λαιμό μου. Όταν λέω «έρωτα», δεν εννοώ μόνο τον έρωτα που έχει σχέση με το σεξ, τον γάμο, οτιδήποτε παρελκόμενο. Ο έρωτας φεύγει, είναι και λίγο αλήτης, δεν κρατάει πολύ, γι’ αυτό είναι και όμορφος.

11.2.21 – lifo

33

q Θα ήθελα να συνεργαστώ με πολλούς μεγάλους συνθέτες που δεν κατάφερα τελικά. Θα ήθελα να τραγουδήσω Μάνο Χατζιδάκι, Άκη Πάνου, Δήμο Μούτση – είχαμε και έχουμε σπουδαίους συνθέτες. Με τον Χατζιδάκι παραλίγο να συνεργαστούμε, δεν πρόλαβα όμως, με τον Μάνο τον Λοΐζο πολύ λίγο – είχα την ατυχία να φύγει από τη ζωή όταν ετοιμαζόταν ο δίσκος μου με τον Λευτέρη τον Παπαδόπουλο. Στην ουσία, τράβηξα έναν μοναχικό συνθετικό δρόμο. Σε αυτόν τον δρόμο συνάντησα ανθρώπους όπως ο Σταύρος ο Ξαρχάκος –ο μέγας Σταύρος–, με τον οποίο κάναμε τη μοναδική δισκογραφική του δουλειά. Ο Σταύρος δεν έκανε δίσκους, μάζευε τα τραγούδια του, όσα έγραφε, και έκανε ένα άλμπουμ με τραγουδιστές. Μ’ εμένα έκανε ολόκληρο δίσκο επί τούτου. Θυμάμαι ότι δούλευα στη Θεσσαλονίκη και ερχόμουν κάθε πρωί με το αεροπλάνο και τραγούδαγα live: μέσα στο στούντιο η ορχήστρα και ο τραγουδιστής, ενώ ο ίδιος διηύθυνε. Ήταν από τις πιο ωραίες εμπειρίες. Ο Σπανουδάκης έχει άλλου είδους τρέλα: αυτός ηχογραφεί στο σπίτι του, σε αφήνει μπροστά στο μικρόφωνο να τραγουδάς, ενώ έχει πάει στην κουζίνα. Ήμουν τυχερός, γιατί συνάντησα ταλαντούχους ανθρώπους. Με τον Γιώργο τον Χατζηνάσιο έχω κάνει πολύ καλή δουλειά, το τραγούδι «Τι θέλεις να κάνω» είναι από κείνα που κάνει την αρχή ο τραγουδιστής και το φινάλε όλος ο κόσμος. Όποτε και να το πω, αυτό συμβαίνει. Με τον Πολυκανδριώτη έχουμε γράψει πολλά τραγούδια και έχουμε δώσει και σε άλλους. Δώσαμε στον Στράτο Διονυσίου το «Τα πήρες όλα κι έφυγες», που έγινε τεράστια επιτυχία.

Γιάννης Πάριος

πια», τεράστια επιτυχία, ήταν ένα γαλλικό τραγούδι του Alain Barrière που έλεγε «Tu t’en vas». Το είχα ακούσει από μια φίλη της Λίτσας της Διαμάντη, που της το είχε στείλει ο αδερφός της από τη Γαλλία. Καθόμασταν στο σπίτι της, το άκουσα και της ζήτησα να μου το δώσει. Το πήγα στον Πυθαγόρα σε μια κασέτα και του είπα «εκεί που λέει “tu t’en vas”, βάλε “τώρα πια”, στα υπόλοιπα γράψε ό,τι θέλεις». Εκείνη την εποχή οι 100.000 δίσκοι ήταν σαν να λες σήμερα ένα εκατομμύριο. Δεν ήμουν ο πρώτος που το έκανε, φυσικά, και δεν ήμουν ο μόνος. Το είχαν κάνει πολλοί πριν, ο Νταλάρας με τον «Μέτοικο» του Μουστακί π.χ. Το τραγούδι δεν έχει πατρίδα, αν είναι καλό. Έτσι άρχισε η ανοδική πορεία μου. Είχαν προηγηθεί το « Έρχονται στιγμές» και το «Ποτέ δεν σε ξεχνώ», μια παραγγελιά του Μάτσα – γιατί δεν ήθελα να το πω. Του είχα πει «είναι πολύ τραλαλά», και μου απάντησε «πάρ’ το, θα γίνει επιτυχία, πες το για μένα» – και είχε δίκιο, βέβαια, ο άνθρωπος.

q Δεν θυμάμαι να αδίκησα κανέναν. Δεν έχω κανένα παράπονο από τον Θεό ούτε από τη ζωή μου, όλα μού τα έδωσε, περισσότερο απ’ όλα τα παιδιά μου. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο δώρο από τα παιδιά, όταν σε αγαπάνε και σε σέβονται. Γιατί έχει σημασία αυτό. Δεν θα άλλαζα τίποτα. Ίσως να ήθελα να έχω ένα γερό στομάχι, να αντέχει, γιατί έχω ταλαιπωρηθεί με το έλκος – και εγχείρηση έχω κάνει. Αλλά με λίγη υπομονή και αγάπη όλα περνάνε. Δεν γίνεται να είναι όλα τέλεια.

q Τα «Νησιώτικα» μπορεί να είναι ο δίσκος με τις πιο πολλές πωλήσεις στην Ελλάδα, αλλά εγώ δεν καρπώθηκα τίποτε από τα κέρδη. Ήταν ένας δίσκος που έκανα στη μνήμη του πατέρα μου, γιατί, πριν φύγει, μου είχε πει «μην ξεχάσεις τις ρίζες σου». Του έδωσα τον λόγο μου, «όποτε μπορώ, μπαμπά μου, θα κάνω έναν δίσκο με νησιώτικα». Και τον έκανα. Στην αρχή ήθελαν να τον κάνουν μονό, αλλά επιμέναμε ο Αχιλλέας Θεοφίλου κι εγώ να γίνει διπλός, και χάλασε ο κόσμος. Θυμάμαι τη Χαρούλα Αλεξίου που μου είχε πει το καταπληκτικό: «Αφού, ρε, και στη Θήβα, που δεν έχει θάλασσα, στα πανηγύρια χορεύουνε νησιώτικα, μην το πεις ούτε του παπά». Όλα τα έσοδα από τον δίσκο τα έδωσα στον δήμο της Πάρου.

q Έχω την αδερφή μου εδώ και τρία χρόνια σε μια κλινική αποκατάστασης. Δεν έχει επαφή με το περιβάλλον, έχει πάθει εγκεφαλικά και είναι ο καημός μου, ο πόνος μου. Το να δωρίσω τις κλίνες ΜΕΘ στο νοσοκομείο Μεταξά ήταν μια κίνηση που θα την έκανα και χωρίς την αδερφή μου. Όλοι πρέπει να βοηθήσουμε, όσοι μπορούμε. Δυστυχώς, αν είσαι αναγνωρίσιμος, θες δεν θες, βγαίνουν στη δημοσιότητα αυτά. Δεν είναι κακό να γίνεσαι παράδειγμα και μακάρι να το κάνουν κι άλλοι. Η δική μου ευχή είναι να είναι αχρείαστες αυτές οι κλίνες, να μην μπει ποτέ κανείς σε αυτές, αλλά, με όσα συμβαίνουν, καλό είναι να υπάρχουν. Όλα τα τραγούδια του νέου δίσκου μου «Αχ αγάπη... αχ έρωτα» είναι δικά μου, δεν έχω καμία υποχρέωση σε κανέναν. Χρόνια ένιωθα ότι κάτι πρέπει να κάνω κι εγώ να βοηθήσω τον κόσμο. Και παρότι ό,τι κάνεις πρέπει να το κρατάς μυστικό ή μέσα σου, αυτό δημοσιοποιήθηκε, όπως το φοβόμουν. Έγραψα αυτά τα τραγούδια και είπα ότι ο μόνος λόγος για να τα βγάλω είναι αυτός, κι έτσι έγινε. Με τη βοήθεια του Νίκου του Χατζηνικολάου, μέσω της εφημερίδας του, μπήκαν κι άλλοι σπόνσορες, βοήθησαν όλοι, και έγινε όλη αυτή η εκστρατεία για δύο κρεβάτια. Στην αρχή ήταν να δωρίσω ένα, αλλά τελικά παραδόθηκαν δύο.

q Από την αρχή το λέω για αστείο, αλλά κοντεύω να το πιστέψω, ότι «δεν διάλεξα εγώ τον έρωτα, μάλλον ο έρωτας με διάλεξε». Έτσι φαίνεται. Και πήγε και κρύφτηκε μέσα στον λαιμό μου. Όταν λέω «έρωτα», δεν εννοώ μόνο τον έρωτα που έχει σχέση με το σεξ, τον γάμο, οτιδήποτε παρελκόμενο. Ο έρωτας φεύγει, είναι και λίγο αλήτης, δεν κρατάει πολύ, γι’ αυτό είναι και όμορφος. Η αγάπη δεν φεύγει ποτέ. Αυτό που έχει σημασία είναι η αγάπη, αυτό που νιώθω για τα παιδιά μου. Μπορώ να σου πω ότι τα αγαπάω περισσότερο απ’ ό,τι έχω αγαπήσει μια γυναίκα. Είναι πολύ πιο σημαντικά για μένα. Η αγάπη είναι έμπνευση.

q Αγάπησα και αγαπήθηκα πολύ, αλλά ως σύζυγος δεν υπήρξα καλός. Ήμουν καλύτερος ως σύντροφος στις συζύγους μου, αλλά πέτυχα ως πατέρας κι αυτό μου αρέσει. Τα παιδιά μου είναι η ζωή μου.

q Δεν ξέρω τι θα αφήσει πίσω της η νέα γενιά που βλέπουμε στην τηλεόραση. Εγώ ξέρω ένα πράγμα, ότι σε αυτές τις εκπομπές είναι σαν να κρατάνε ένα ψαλίδι τα κανάλια και να κόβουν τα φτερά αυτών των παιδιών. Προτεραιότητα έχουν οι παρουσιαστές, γιατί αυτοί φέρνουν την τηλεθέαση, όχι οι τραγουδιστές.

Aς πούμε ότι ήρθες πρώτος, και λοιπόν; Εκτός ορισμένων λίγων εξαιρέσεων, κανείς μεγάλος δεν βγήκε από αυτές τις εκπομπές – και γίνονται εδώ και χρόνια. Θαυμάζω πάρα πολύ τα νέα παιδιά που μαθαίνουν παραδοσιακά όργανα, δηλαδή κλασικά όργανα. Μου αρέσει και μια εκπομπή που δεν υπάρχει περίπτωση να μην τη δω, το «Αλάτι της γης» με τον Λάμπρο Λιάβα. Ο μιμητισμός, που βγαίνουμε και τραγουδάμε αγγλικά και αμερικάνικα, με τσαντίζει. Λέω «για στάσου, εγώ δεν άκουσα κανέναν Εγγλέζο ή Αμερικάνο να τραγούδησε ένα τραγούδι ελληνικό».

Αγάπησα και αγαπήθηκα πολύ, αλλά ως σύζυγος δεν υπήρξα καλός. Ήμουν καλύτερος ως σύντροφος στις συζύγους μου, αλλά πέτυχα ως πατέρας κι αυτό μου αρέσει. Τα παιδιά μου είναι η ζωή μου.

q Η πολιτική είναι μια τεχνική που δεν την ξέρω. Δεν είναι τέχνη, γιατί η τέχνη είναι σπουδαίο πράγμα. Δεν μπορώ να φορέσω άλλη μάσκα από αυτήν που μου έδωσε ο Θεός. Προσωπικά, δεν μου κόστισε ποτέ αυτό, γιατί εγώ την κυνήγησα τη δουλειά μου, την έψαξα, κι όποιος κυνηγάει, δεν χάνει. Η επιτυχία δεν χαρίζεται, κερδίζεται.

q Σε αυτήν τη φάση που βρισκόμαστε τώρα, που φοβόμαστε όλοι, ελπίζω και αισιοδοξώ. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι είναι ένα κακό όνειρο και θα ξυπνήσουμε ένα πρωί και θα δω ξανά τους ανθρώπους να χαμογελάνε. Χωρίς τη μάσκα. Αλλά πρέπει να είμαστε πειθαρχημένοι όλοι μας, για να φύγει νωρίτερα όλο αυτό.

ΙNFO

Το νεό διπλό άλμπουμ του Γιάννη Πάριου «Αχ αγάπη... αχ έρωτα» κυκλοφορεί σε όλα τα ψηφιακά καταστήματα και δισκοπωλεία από τη MINOS EMI/ UNIVERSAL

34 lifo – 11.2.21

q Μου αρέσει πολύ να διαβάζω, να γράφω στίχους, μου αρέσει να κάθομαι στο πιάνο ή στην κιθάρα μου και να παίζω με τα παιδιά μου, να ακούω μουσική. Μου αρέσει να βλέπω μπάσκετ και ποδόσφαιρο στην τηλεόραση, είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Δεν έχω ιδιαιτερότητες.

q Η ζωή με έχει μάθει να είμαι ταπεινός, να μη νομίζω ότι είμαι κάτι παραπάνω απ’ τον καθέναν. Έχω πάντα στο μυαλό μου το γνώθι σ’ αυτόν. Κάποια στιγμή θα κόψουμε τη γραμμή, τουλάχιστον ας καμαρώνουν οι απόγονοί μας για μας.

This is not Romeo and Juliet

Culture

672

Tο Θέατρο Πορεία θα παρουσιάζει στο εξής, μέσα από τη νέα on demand ψηφιακή του πλατφόρμα, παραστάσεις που ανέβηκαν τα τελευταία είκοσι χρόνια στη σκηνή του. Η αρχή γίνεται, με αφορμή την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, με το This is not Romeo & Juliet του Αργύρη Πανταζάρα, που έχουν παρακολουθήσει ήδη περισσότεροι από 10.000 θεατές σε προηγούμενες live streaming μεταδόσεις (διαθέσιμο για προβολή από τις 14/2, στις 00:01, έως τις 15/2, στις 23:59). Ο Αργύρης Πανταζάρας και η Έλλη Τρίγγου μπαινοβγαίνουν στους ρόλους του αρχετυπικού καταραμένου σαιξπηρικού ζευγαριού και στην ίδια τη βιωματική σχέση τους.

36

ΣΙΝΕΜΑ «Alida Valli: In her own words»: Τα μάτια του ιταλικού σινεμά

38

ΜΟΥΣΙΚΗ Ο Headie One είναι το μέλλον της ραπ

39

ΒΙΒΛΙΟ Ζήσιμος Λορεντζάτος, ένας ακατάτακτος διανοούμενος

40

ΒΙΒΛΙΟ Ο έρωτας και ο θάνατος στον αρχαίο κόσμο

Όλες οι παραστάσεις που θα προβάλλονται στην πλατφόρμα του θεάτρου Πορεία είναι κινηματογραφημένες έτσι ώστε να εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου αποτέλεσμα, ενώ συνοδεύονται από υπότιτλους στην αγγλική ή την ελληνική γλώσσα. Μετά την έναρξη της προβολής η παράσταση παραμένει διαθέσιμη για 24 ώρες και μέχρι το χρονικό όριο που έχει οριστεί για την ενοικίασή της. Προαγορά εισιτηρίων στο www.poreiatheatre.com 11.2.21 – lifo

35

φωτό: alamy

Cinema

ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Alida Valli: In her own words: Τα μάτια του ιταλικού σινεμά Η ιστορία του ιταλικού κινηματογράφου μέσα από την τεράστια διαδρομή της υπέροχης, πανέμορφης, θρυλικής Αλίντα Βάλι, με τα δικά της λόγια, σε ένα συγκινητικό, κατατοπιστικό αφιερωματικό ντοκιμαντέρ.

Τ Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο

Κακό

36 lifo – 11.2.21

ο σινεμά υπήρξε για μένα ένα υπέροχο παιχνίδι, τίποτε άλλο. Η αγάπη, ο έρωτας, ήταν το παν». Για μια γυναίκα που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της στα πλατό και στη σκηνή, η εξομολόγηση πως ζούσε και ανέπνεε μόνο για τον έρωτα εξηγεί πολλές από τις επιλογές της και ενδεχομένως την ανάγκη της να δοκιμάζεται σε άγνωστους τόπους και να ξαναγεννιέται από την πνοή διαφορετικών δημιουργών: για εκείνην ήταν θέμα υπέρβασης, εμπιστοσύνης και μιας αέναης

ανάγκης να μαθαίνει. Όμορφη; Απίστευτα. Τυχερή; Όπως το πάρει κανείς. Ντίβα; Ούτε ήξερε τι σημαίνει ο όρος, παρότι ήρθε στον κόσμο με το βαρύγδουπο επώνυμο Αλτεμπούργκεν φον Μάρκενστεϊν Φράουενμπεργκ. Και μάλιστα με τον τίτλο της βαρόνης. Η Αλίντα Μαρία Λάουρα επέλεξε το Βάλι, και μόνο με αυτό, ως εξωτικό αξεσουάρ, ο παραγωγός του Όσα παίρνει ο άνεμος, Ντέιβιντ Ο’Σέλζνικ, επέλεξε να την κάνει σταρ στις ΗΠΑ, αφού την είδε και εντυπωσιάστηκε

από την ομορφιά και την κινηματογραφική της παρουσία στις ταινίες που γύρισε κατά τη διάρκεια του πολέμου, έχοντας γίνει ήδη γνωστή και αγαπητή στην Ιταλία. Το επταετές συμβόλαιο που της πρότεινε αρχικά τέθηκε υπό αίρεση, καθώς άσπονδοι συνάδελφοί της, προφανώς ενοχλημένοι από την κινητικότητά της εκείνη τη θολή περίοδο για τη χώρα, έσπευσαν να τη συνδέσουν αμαρτωλά με το μουσολινικό καθεστώς. «Με κατηγορούν πως υπήρξα ερωμένη του Ντούτσε. Ούτε που τον είχα συναντήσει» έγραφε στην πολυαγαπημένη μητέρα της, Σίλβια, σε μία από τις πολλές επιστολές που, μαζί με τις σελίδες από το ημερολόγιό της, στάθηκαν η πολύτιμη ραχοκοκαλιά για το ντοκιμαντέρ του Μίμο Βερντέσκα. Μετά από ενδελεχή έρευνα του Σέλζνικ, δεν βρέθηκε ενοχοποιητικό στοιχείο και η Βάλι, που ουδέποτε ξετρελάθηκε στην ιδέα πως θα κυκλοφορούσε μόνο με ένα όνομα, που μάλιστα όλοι μπέρδευαν με τον ηθοποιό και μουσικό Ρούντι Βαλί, ταξίδεψε ως το Λος Άντζελες για να προετοιμαστεί για την Υπόθεση Παραντίν, με συμπρωταγωνιστές τον Γκρέγκορι Πεκ και τον Τσαρλς Λότον. Για την Ιταλίδα ηθοποιό το σινεμά αποτέλεσε διέξοδο από τη θλίψη μετά την τραγική απώλεια του μεγάλου αγαπημένου της Κάρλο Κουγκνάσκα σε αεροπορικό δυστύχημα στο Τομπρούκ, το 1941 – γι’ αυτό και γύριζε ως και πέντε ταινίες τον χρόνο μέχρι την Απελευθέρωση. Το Χόλιγουντ ήταν το όνειρο και ένα ντεμπούτο με σκηνοθέτη τον Άλφρεντ Χίτσκοκ σε έναν ρόλο που προαλειφόταν ως η επιστροφή της Γκάρμπο (που δεν συνέβη ποτέ) ξεπερνούσε τη φαντασία της. Η χαρά της αποτυπώνεται στα πρώτα ανέμελα χρόνια στις ΗΠΑ, με τον άνδρα της, Όσκαρ ντε Μέγιο, και τους γιους της, Κάρλο και Λάρι, σε έγχρωμα home videos, σαν ενσταντανέ ευτυχισμένων παρενθέσεων στο τέλειο χολιγουντιανό σύστημα. Εκεί γνώρισε πολύ κόσμο, αλλά, μετά από δύο μόλις ταινίες και νοσταλγία για τους φίλους και την πατρίδα, κουράστηκε από τον αυταρχισμό του Σέλζνικ και προτίμησε να πληρώσει ρήτρα 150.000 δολαρίων για να αποδεσμευτεί, παρά να τηρήσει άβουλα ένα συμβόλαιο που δεν την ενδιέφερε καθόλου. Είχε προηγηθεί η προίκα μιας μεγάλης ταινίας, ο Τρίτος Άνθρωπος του Κάρολ Ριντ, στη Βιέννη, με το αγέρωχο περπάτημά της στο φινάλε να αφήνει ιστορία. Εκεί άρχισε να αμφιβάλλει σοβαρά για τις υποκριτικές της ικανότητες στα αγγλικά: ο επίλογός της στο αγγλόφωνο σινεμά δόθηκε από την ίδια, χωρίς πλάνο δεύτερης καριέρας ή δίχτυ ασφαλείας.

Χ INFO ALIDA VALLI: IN HER OWN WORDS Σκηνοθεσία: Mimmo Verdesca Η ταινία θα προβληθεί στο πλαίσιο του 1ου Φεστιβάλ Cinema made in Italy/ Athens στις 12 με 22 Φεβρουαρίου, στην πλατφόρμα της Ταινιοθήκης online.tainiothiki.gr.

ωρισμένη πλέον από τον σύζυγό της, διατηρώντας ωστόσο φιλικές σχέσεις μαζί του, επέστρεψε στην Ευρώπη και μετά από μερικές λησμονημένες ταινίες σε Ιταλία και Ευρώπη ο Λουκίνο Βισκόντι τής πρότεινε τον ρόλο της κόμισσας Λίβια Σερπιέρι στο Senso το 1954, πλάι στον Φάρλεϊ Γκρέιντζερ – συμπτωματικά κι αυτός πρωταγωνιστής του Χίτσκοκ, που δεν προσαρμόστηκε ποτέ στη studio νοοτροπία. Ήταν καταπληκτική, απελευθερωμένη, δυνατή, μια ηρωίδα στο πνεύμα των μαχητικών, αριστοκρατικών γυναικών που προτιμούσε ο Βισκόντι. Κάτι είχε αλλάξει στο βλέμμα της, κάτι που φαίνεται έντονα στην ασυμβίβαστη Ίρμα από την Κραυγή του Μικελάντζελο Αντονιόνι, τρία χρόνια αργότερα. Στα 35 της χρόνια, η ατσαλάκωτη καλλονή σκλήρυνε, πετυχαίνοντας δύο ισχυρές ερμηνείες, τελείως διαφορετικού ύφους, υπό την επήρεια δύο δημιουργών με καλλιτεχνική άποψη και προσωπικότητα που θα ολοκληρωνόταν στην αμέσως επόμενη φάση τους. Χωρίς να το αντιληφθεί, η Αλίντα Βάλι περνά στη

σφαίρα της μούσας, έχοντας αποβάλει το ψυχρό χής, τόσο, που ο Ρομπέρτο Μπενίνι δεν τολμά σεξαπίλ της. Εγκαινιάζει τη δεκαετία του ’60 να επαναλάβει στο ντεμπούτο του στη σατιρική με δύο σημαντικές ταινίες. Τα υπερδραματικά κωμωδία Μπερλινκουέρ, σε αγαπώ, σε σκηνοθεΜάτια χωρίς πρόσωπο του Ζορζ Φρανζί έμμεσα σία του Τζουζέπε Μπερτολούτσι, αδελφού του σχολιάζουν το πιο σημαντικό, γαλαζοπράσινο Μπερνάρντο. ατού της καριέρας της και η στυλιζαρισμένη Τό« Ήταν σαν ένα ωραίο πλοίο που διασχίζει σο μακρινή απουσία, που διακρίθηκε στο Φεστιβάλ διακριτικά τη θάλασσα μέσα στη νύχτα» είπε Καννών, τη φέρνει δίπλα στον Ζορζ Γουιλσόν, γι’ αυτήν η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, εξαίροντας στον ρόλο της ιδιοκτήτριας καφετέριας που την ευγένεια και τη συναδελφικότητά της στη τόσο απελπισμένα αποζητά τον έρωτα και τη συνεργασία τους στο A month by the lake, ενώ η συντροφικότητα, ώστε αναγνωρίζει στο πρόΣαρλότ Ράμπλινγκ, μία ακόμα πρωταγωνίστρια σωπο ενός πλάνητα που καταφθάνει στο χωριό του Βισκόντι, τη θεωρεί έμπνευση δύναμης και τον άνδρα που στερήθηκε επί δεκαέξι χρόνια. Ο ανεξάρτητου πνεύματος στη μικρής διάρκειας Τιερί Φρεμό, καλλιτεχνικός διευθυντής του φεσκηνή όπου συναντήθηκαν, στον σιδηροδρομιστιβάλ, εξηγεί την αποδοχή που είχε η Βάλι στη κό σταθμό, στην παραγνωρισμένη Σάρκα της ορΓαλλία, παρομοιάζοντάς τη με τη χιδέας του Πατρίς Σερό, το 1975. Μισέλ Μοργκάν και την Ντανιέλ Στο μεσοδιάστημα των απανωΝταριέ, δύο περιπτώσεις όμορτών γυρισμάτων και των εξαφων, δημοφιλών ηθοποιών που ντλητικών παραστάσεων ήρθαν επίσης είχαν ξεκινήσει με εμποκαι τα βραβεία για την καριέρα ρικές ταινίες, είχαν περάσει για της, το David di Donatello και μικρό χρονικό διάστημα από την ο Χρυσός Λέοντας στη Βενετία, Αμερική, χωρίς να στεριώσουν, που ο τότε διευθυντής Φελίτσε και στη συνέχεια αφέθηκαν στα Λαουνταντίο δεν μπορούσε να χέρια σκηνοθετών με όραμα. Κι διανοηθεί πως δεν της είχε αποενώ η πορεία της έμοιαζε στρωνεμηθεί ήδη. Με τα χρόνια, η μένη προς μια άλλη κατεύθυνση, Βάλι άφηνε να φανεί στις συνετο θέατρο την κέρδιζε σταδιακά ντεύξεις και τις δημόσιες εμφα1 κι ένα ταξίδι στο Μεξικό μαζί με νίσεις της η ζεστή πλευρά του τον νέο σύζυγό της στάθηκε η χαρακτήρα που κρατούσε για αφορμή να μείνει στη χώρα δύο τον εαυτό της και τους οικείους χρόνια και να παίξει σε δύο ενδιτης. Στο ντοκιμαντέρ Alida Valli: αφέρουσες ταινίες, μακριά από In her own words ο μικρότερος γιος τη ζώνη άνεσης και την επαγγελτης και κυρίως ο εγγονός της από ματική της οικογένεια. Είχε προτον πρωτότοκο Κάρλο ρίχνουν ηγηθεί η σύντομη σχέση της με φως στις ανθρώπινες στιγμές έναν μουσικό και η εμπλοκή στο του κοριτσιού από την παρασκάνδαλο του επόμενου εραστή θαλάσσια Ίστρια, αλλά η ίδια η της, του συνθέτη Πιέρο Πιτσιόνι, Βάλι, στα στιγμιότυπα της ζωο οποίος κατηγορήθηκε για τον ής και της καριέρας, είναι αυτή 2 φόνο μιας νεαρής γυναίκας και που αποκαλύπτεται ανάγλυφα, αργότερα αθωώθηκε – μία από από τη μυστηριώδη εγκράτεια τις πλέον πολύκροτες υποθέσεις της πρώιμης περιόδου της μέχρι στη Ρώμη των ’60s. Αν και είχε τα εκρηκτικά χαμόγελα και το χωρίσει από τον Πιτσιόνι, τον βάθος που απέκτησε σταδιακά, υπερασπίστηκε δημόσια, δεχόσε όποια ταινία κι αν έπαιξε. Η μενη τα πυρά του Τύπου, παίρηθοποιός, που από μόνη της είνοντας ένα ρίσκο που δεν υπολόναι ένας αιώνιος φόρος τιμής στο γισε μπροστά στην τιμή και την ιταλικό σινεμά και στη ραγδαία υπόληψη ενός άνδρα που κάποτε εξέλιξή του, μπορεί να φλέρτααγάπησε. Τα άσχημα λόγια την ρε με την ετικέτα της femme fatale, να γλιστρούσε εύκολα σε πείραζαν και μόνο στη μητέρα της έγραφε συχνά για τη θλίψη μια ακαταμάχητη μελαγχολία, 3 της σχετικά με τα ψέματα που που εντάθηκε μετά τον θάνατο την έθιγαν και την πλήγωναν. της μητέρας της, αλλά ποτέ δεν INFO έχασε τον νεανικό ενθουσιασμό 1. «Les yeux sans νοιχτή στις προκλήτης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα visage» (1960), σκην.: Georges Franju σεις (αντίθετα από την ήταν ο πλατωνικός της έρωτας με 2. «Senso» (1954), σκην.: αποκλειστικότητα της τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ! Στα 50 Λουκίνο Βισκόντι Μόνικα Βίτι στον Αντοτης χρόνια έπαθε τέτοιο crush 3. «Ο τρίτος άνθρωπος» νιόνι ή την αφοσίωση της Σοφία με τον Αμερικανό ηθοποιό, που (1949), σκην.: Κάρολ Λόρεν στο μεγάλο σενάριο της ξημεροβραδιαζόταν στις αίΡιντ διεθνούς καριέρας και τον Κάρθουσες κι έβλεπε απνευστί τις λο Πόντι), η αδέσμευτη Βάλι ταινίες του, μάζευε περιοδικά δέχτηκε, γοητευμένη, να παίξει όταν φιγουράριζε στο εξώφυλλο στο Εdipo Re του Πιερ-Πάολο Παζολίνι, κερδίκαι, σε μια κίνηση που ξάφνιασε τους πάντες, ζοντας ταυτόχρονα έναν ισόβιο φίλο αλλά και έμαθε σε ποια πόλη των ΗΠΑ γύριζε το Όλοι την πρόσκληση του αμήχανου μπροστά στην οι άνθρωποι του Προέδρου, πήρε ένα αεροπλάνο, αίγλη της Μπερνάρντο Μπερτολούτσι να τον έκλεισε δωμάτιο στο ίδιο ξενοδοχείο με εκείνον στηρίξει στην ταπεινή, όπως την αποκαλεί ο κι έστησε καραούλι στο λόμπι, ώσπου τον συίδιος, Στρατηγική της αράχνης, το 1969, που η Βάλι νάντησε και του εξέφρασε τον θαυμασμό της θεωρεί την καλύτερη ταινία της. Ο Μπερτολούγι’ αυτόν. τσι τής το ανταπέδωσε με έναν ρόλο στο 1900. Ατρόμητη, η Ιταλίδα ηθοποιός δεν δίστασε να Η όρασή της περιορίστηκε, το σώμα της την πρόδωσε, αλλά η Βάλι, ανακουφισμένη όταν η ενσαρκώσει διαβολικές γυναίκες στη Σουσπίρια και αργότερα στο Inferno για λογαριασμό του ομορφιά της «αναχώρησε», αρνήθηκε να εγκαΝτάριο Αρτζέντο, ή να ξεστομίσει λόγια αυστηταλείψει την περιπέτεια του αισθήματος. ρώς ακατάλληλα, κατά τη λογοκρισία της επο-

Α

11.2.21 – lifo

37

Music

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Δεν ξέρω πού θα βρισκόμουν αυτήν τη στιγμή χωρίς τη μουσική. Είμαι μουσικός, μου αρέσει αυτό που κάνω ως δημιουργός και είμαι πολύ φιλόδοξος. Σκέφτομαι πολύ την εξέλιξή μου και θέλω να προχωρήσω, να αφήσω πίσω μου τις άσχημες μέρες.

Ο Headie One είναι το μέλλον της ραπ Μια σύντομη κουβέντα με ένα από τα πιο δυνατά ονόματα του σημερινού πρωτοποριακού ραπ της Βρετανίας.

Η

ζωή του Headie One είναι σχεδόν κινηματογραφική, σαν να διαβάζεις σενάριο από ταινία. Ξεπήδησε από τους βρόμικους δρόμους του Λονδίνου για να γίνει ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους ράπερ του βρετανικού drill. Ο Drake, που αγκάλιασε το είδος, θεωρεί ότι είναι «ο καλύτερος drill καλλιτέχνης του κόσμου». Βέβαια, η καριέρα του Headie One εκτοξεύτηκε προς το mainstream από τη συνεργασία του με τον Dave στο «18Hunna», ενώ πέρσι κυκλοφόρησε μαζί με τον Fred Again το «Gang», ένα από τα πιο φρέσκα και όμορφα χιπ-χοπ άλμπουμ της χρονιάς. Αρκετοί παραπονιούνται τελευταία ότι η μουσική έχει χάσει τα στοιχεία που την έκαναν επικίνδυνη και συναρπαστική. Το UK

38 lifo – 11.2.21

drill, όμως, τα είχε όλα αυτά: μηδενιστικούς στίχους, περιγραφές για μαχαιρώματα και «βίαια» βιντεοκλίπ. «Το drill είναι η θυμωμένη απάντηση αυτής της γενιάς στην απομόνωση των πιο εύθραυστων κοινοτήτων και στη λιτότητα της κυβέρνησης των Συντηρητικών» είχε γράψει το «Fact» για την υστερία της βρετανικής κοινωνίας και το κυνήγι μαγισσών που ακολούθησε για το συγκεκριμένο είδος μουσικής. Βέβαια, πλέον θεωρείται mainstream. Στο «θλιμμένο» βίντεο για το νέο του single με τη συμμετοχή της FKA Twigs, «Don’t judge me», οι ήχοι του Fred Again συναντούν τα φορτισμένα συναισθηματικά φωνητικά της FKA Twigs και το ραπ του Headie One και γίνονται ο ύμνος εναντίον κάθε είδους καταπίεσης. Αν το ψάξεις περισσότερο, σχεδόν όλοι οι

α πο τη μ α ρι α παππα

INFO instagram.com/ headieone

μουσικοί που ξεκίνησαν από τη σκηνή του UK drill έχουν κάνει φυλακή, συμπεριλαμβανομένου του σούπερ-σταρ J Hus. Ο Headie One είναι παρόμοια περίπτωση. Μπαινοβγαίνει στα σωφρονιστικά ιδρύματα από την εφηβεία του – μία φορά για εμπόριο ναρκωτικών. Τα προβλήματά του με τον νόμο συνεχίστηκαν μέχρι πρόσφατα, που η μουσική τού άλλαξε κυριολεκτικά τη ζωή. Λίγο πριν ανακοινώσει την κυκλοφορία του νέου δίσκου του και γίνει το μεγάλο «μπαμ», κάναμε μια μικρή κουβέντα μαζί του. «Δεν ξέρω πού θα βρισκόμουν αυτήν τη στιγμή χωρίς τη μουσική» λέει. «Είμαι μουσικός, μου αρέσει αυτό που κάνω ως δημιουργός και είμαι πολύ φιλόδοξος. Σκέφτομαι πολύ την εξέλιξή μου και θέλω να προχωρήσω, να αφήσω πίσω μου τις άσχημες μέρες. Οι εμπειρίες μου με έχουν διδάξει ότι η θετική σκέψη έχει πολύ μεγάλη δύναμη και ότι όλες οι επιθυμίες σου μπορούν να πραγματοποιηθούν όταν είσαι θετικός άνθρωπος, να φτάσεις πολύ ψηλά». Με το ραπ καταπιάστηκε όταν ήταν στο γυμνάσιο. «Μαζί με τους φίλους μου πηγαίναμε σε ένα στούντιο κοντά στο μέρος όπου ζούσαμε και γράφαμε περισσότερο diss κομμάτια. Μετά άρχισα να εξασκούμαι περισσότερο και το πράγμα “τσούλησε”. Η εξάσκηση είναι η φόρμουλα για να γίνεις καλός ράπερ». Γεννήθηκε σε ένα από τα διαβόητα συγκροτήματα κατοικιών του Tότεναμ – η περιοχή καμαρώνει ότι έβγαλε και τον Skepta. Το πραγματικό του όνομα είναι Irving Adjei και έχει καταγωγή από την Γκάνα. Είχε ως πρότυπά του τον French Montana και τον Max B. Σήμερα, στα 26 του, θυμάται εκείνα τα χρόνια και το πόσο διαφορετικά ήταν όταν μεγάλωνε. «Η σημερινή γενιά είναι τόσο επικεντρωμένη στα social media και στο να φαίνεται ότι ζει ωραία, ενώ τότε ήταν πολύ πιο σημαντικό να δίνει το “παρών”. Ακόμα δεν αισθάνομαι ότι είμαι πετυχημένος. Είμαι σε ένα ταξίδι προς την επιτυχία». Το 2017 πήρε την απόφαση να ασχοληθεί πιο σοβαρά με τη μουσική. Μόλις είχε βγει από τη φυλακή και την ίδια μέρα ηχογράφησε ένα τραγούδι, το απόγευμα ετοίμασε και το βίντεο και την επομένη τα ανέβασε και τα δύο. « Έχω μετανιώσει για πολλά πράγματα, αλλά δεν θα άλλαζα τίποτα» λέει. «Δεν υπάρχει τίποτα που να εύχομαι να μην είχε συμβεί, επειδή δεν θα ήμουν αυτός που είμαι τώρα. Όλα αυτά με έφεραν εδώ που είμαι και σίγουρα πήρα πολλά μαθήματα». Όσον αφορά το drill, θεωρεί ότι ο κόσμος έχει τρομάξει, επειδή «δεν το καλαβαίνουν. Το χιπ-χοπ ή, γενικότερα, η μουσική ήταν πάντοτε ένας εύκολος τρόπος για να εκφράζονται οι άνθρωποι ελεύθερα. Είναι κάτι σαν θεραπεία». «Μπορεί η μουσική να σε αλλάξει ως άνθρωπο;» «Σίγουρα, 100%, γιατί, πέρα από τη φήμη και την αναγνώριση, σε βοηθάει να αλλάξεις τον τρόπο που επικοινωνείς και εκφράζεις αυτά που έχεις στο μυαλό σου. Ο μόνος φόβος μου είναι το ίδιο το συναίσθημα, ενώ το μεγαλύτερο όνειρό μου είναι να γίνω ο σημαντικότερος καλλιτέχνης στον πλανήτη. Αυτός είναι ο στόχος μου». «Πώς είναι η κατάσταση στο Λονδίνο;» «Είναι πολύ ήσυχα λόγω του lockdown. Η καραντίνα με κάνει να αισθάνομαι ότι έχω χάσει την ικανότητά μου να σκέφτομαι. Τα πάντα προχωρούν όταν ταξιδεύεις. Η πανδημία δεν λέει να τελειώσει και πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να ξεμπερδέψουμε από αυτήν».

Ζήσιμος Λορεντζάτος, ένας ακατάτακτος διανοούμενος

α πο to ν niko μπακουνακη

Ένα τομίδιο που εκδόθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων διαφωτίζει την περίπτωση του ολιγογράφου, αλλά πολύ επιδραστικού διανοούμενου.

Ο

Ζήσιμος Λορεντζάτος (1915-2004) ήταν μία εντελώς ξεχωριστή και μοναδική περίπτωση διανοουμένου. Μολονότι μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους σημαντικότερους δοκιμιογράφους του εικοστού αιώνα (σκέφτομαι και τον Άγγελο Τερζάκη, ως έναν άλλο σημαντικότατο δοκιμιογράφο), ο Λορεντζάτος ήταν μάλλον ένας ακατάτακτος διανοούμενος. Το καλλιεργούσε και ο ίδιος αυτό, ίσως ως μια στάση ζωής. «Ο μόνος επαγγελματισμός που διαθέτω είναι ένας επαγγελματισμός ανεπάγγελτος» έγραφε σ’ ένα από τα σημειώματά του που περιλαμβάνονται στη συλλογή Collectanea. Στο ίδιο σημείωμα αποδεικνύεται πολύ αποκαλυπτικός σε σχέση με το «φτάσιμο». Γράφει: «Συλλογίζομαι πολλές φορές πως δεν είμαι παρά σκυλί στη δουλειά και κοπρόσκυλο στη σκόλη. Συμβιβάζονται τα δύο; Νομίζω, ναι. Εσωτερικά αναθρεμμένος μακριά από τα πανεπιστήμια –αν και φοίτησα (δεν αποφοίτησα)– και εξωτερικά όχι εξαρτημένος από αυτά ή διαθέτοντας οποιοδήποτε πιστοποιητικό της σοφίας μου, τη σοφία όση μάζεψα δεν τη χρησιμοποίησα ποτέ για άλλο κανένα λόγο, επαγγελματικό (ας υποθέσομε), παρεχτός για να βρω κάποιο νόημα στη ζωή μου ή να γίνω καλύτερος άνθρωπος». Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης γράφει στον πρόλογο του τομιδίου Ζήσιμος Λορεντζάτος που επιμελήθηκε για λογαριασμό του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, σαν να ερμηνεύει το παραπάνω σημείωμα: «Τράβηξε έναν δρόμο ασύχναστο και πήρε, στα νεοελληνικά γράμματα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, μια θέση εντελώς δική του». Το τομίδιο αυτό μας ξαναδίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για τον Λορεντζάτο, αυτόν τον «γερό και ωραίο άντρα που έζησε λιτά, αποτραβηγμένος στην Κηφισιά, χωρίς βιοποριστικές μέριμνες, μοναχικός αλλά όχι ακοινώτητος». Το τομίδιο του Ιδρύματος της Βουλής θα άρεσε σίγουρα στον Λορεντζάτο, καθώς ο ίδιος τύπωνε τη δουλειά του σε τομίδια, με μεγάλη τυπογραφική φροντίδα, στις εκδόσεις Ίκαρος, Δόμος αλλά και Το Ροδακιό. Ολιγογράφος, αλλά πολύ επιδραστικός, ο Λορεντζάτος άνοιξε δρόμους σε πολλά πεδία, τόσο στην κριτική όσο και στη γλώσσα, τη μετάφραση, την έκδοση κειμένων, την ιδεολογία, την ερμηνεία της παράδοσης. Η διαδρομή του ξεκίνησε με ένα δοκίμιό του για τον Έντγκαρ Άλαν Πόου, που εκδόθηκε το 1936, αλλά η τομή γίνεται με το Δοκίμιο Ι. Το εκφράζεσθαι, που κυκλοφόρησε το 1947. Πρόκειται για μια πολυπρισματική προσέγγιση του έργου του Διονυσίου Σολωμού, μια ανάγνωση ανοιχτού ορίζοντα, πολύ διαφορετική από τις στενά φιλολογικές αναγνώσεις της σολωμικής ποίησης. Και δεν είναι μόνο ο Σολωμός. Στον Λορεντζάτο οφείλουμε νέους δρόμους προσέγγισης του Κ.Π. Καβάφη, του Σικελιανού, του Κάλβου, του Σεφέρη, του Παπαδιαμάντη, του Πικιώνη αλλά και του Έζρα Πάουντ, του Ουίλιαμ Μπλέικ, του Αντρέ Ζίντ, του Χέλντερλιν, του Έλιοτ. Το

ισχυρό αποτύπωμά του στη λογοτεχνική κριτική και στις ιδέες, αλλά και το κύρος που είχε σε ομοτέχνους του, φαίνεται και στους δύο τόμους με την αλληλογραφία του, στο Γράμματα Σεφέρη - Λορεντζάτου, 1948-1968, που εκδόθηκε το 1990, σε επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου, και στο Στυλιανός Αλεξίου - Ζήσιμος Λορεντζάτος, Αλληλογραφία, 1967-2003, που εκδόθηκε το 2010, σε επιμέλεια του Κώστα Μπουρναζάκη. Το τομίδιο του Ιδρύματος της Βουλής περιλαμβάνει τρία κείμενα που στηρίζονται σε ισάριθμες ομιλίες, οι οποίες είχαν εκφωνηθεί σε εκδήλωση του ιδρύματος προς τιμήν του Λορεντζάτου τον Ιανουάριο του 2020. Πρόκειται για το κείμενο «Σεφέρης και Λορεντζάτος: Ο αγνοημένος δρόμος και ο μακρύτερος δρόμος» που υπογράφει ο Μανόλης Παπουτσάκης, διευθυντής του Δελτίου Βιβλικών Μελετών, το κείμενο «Η κριτική της Ιστορίας στη Μικρά Σύρτι του Ζήσιμου Λορεντζάτου», που υπογράφει ο επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Γιάννης Δημητρακάκης, και το κείμενο «Η Ελλάδα του Λορεντζάτου» του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Ακολουθώντας τα γραπτά του Λορεντζάτου ή, καλύτερα, την οδηγία του «η λογοτεχνία είναι τα κείμενα. Αυτά κρύβουν τη ζωή», ο Σταύρος Ζουμπουλάκης εντοπίζει τις «τέσσερεις μορφές» που αξεχώριστα και ενωμένες, όπως γράφει, παίρνει η Ελλάδα στα κείμενά του. Είναι ο τόπος, οι άνθρωποι, η γλώσσα και η παράδοση.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κλειδί για το έργο του Λορεντζάτου είναι η συλλογή Collectanea με 1.210 σημειώματά του, που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Δόμος, σε επιμέλεια Σταύρου Ζουμπουλάκη. Τα σημειώματα καλύπτουν μια περίοδο εξήντα και πλέον χρόνων, από το 1941 μέχρι τις αρχές του 2000. Τη συλλογή είχε ετοιμάσει προς έκδοση ο ίδιος ο συγγραφέας, αλλά με όρο να κυκλοφορήσει μετά τον θάνατό του.

«Ο τόπος του ήταν συγκεκριμένος» γράφει ο Ζουμπουλάκης. «Είχε όνομα, ήταν στεριές και θάλασσες της Ελλάδας, συγκεκριμένες στεριές και θάλασσες, με τον καιρό τους, τα δέντρα, τους καρπούς, το φως τους». Πρόκειται για μια βαθύτερη σχέση, σχεδόν μυστική, με το πνεύμα του τόπου, που μόνο αν το ψυχανεμιστείς και γίνει οδηγός στη ζωή σου το έργο σου μπορεί να είναι αληθινό και αυθεντικό. Οι άνθρωποι του Λορεντζάτου είναι «οι σιωπηλοί, ανώνυμοι και αναλφάβητοι, που παραδίδουν από γενιά σε γενιά μια αρχαία σοφία, μέσα από τα έργα τους και τα λόγια τους, τη χειρωναξία τους, τις καθημερινές χειρονομίες». Ο Λορεντζάτος ήταν αστός, γιος του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγή Λορεντζάτου (1871-1941), που ήταν δημοτικιστής και έλεγε «μάτι» αντί για «οφθαλμό» και «μπράτσο» αντί για «βραχίονα». Ο Ζουμπουλάκης υποβάλλει σε δοκιμασία αυτήν τη θέση του Λορεντζάτου. Και θεωρεί ότι η πηγή της είναι φιλοσοφική και όχι πολιτική ή κοινωνιολογική. Αν ίσχυε η δεύτερη περίπτωση, η θέση αυτή θα ήταν αφελής, καθώς οι λαοί έχουν στηρίξει φασισμούς, ρατσισμούς κ.λπ. Η γλώσσα είναι η ενότητα και η συνέχεια της «ελληνικής λαλιάς», που είναι και το μόνο στοιχείο της ιστορικής συνέχειας της Ελλάδας και των Ελλήνων. Και τέλος, η παράδοση, που είναι η γλώσσα και η ορθοδοξία. Σε αυτό το πολύ διεισδυτικό κείμενό του ο Ζουμπουλάκης υποδεικνύει τις γενικεύσεις και τις υπερβολές του Λορεντζάτου, που ενισχύουν όμως ακόμη περισσότερο την αυθεντικότητα αλλά και την επικαιρότητα του έργου του. Εδώ βάζει και το κρίσιμο θέμα σε σχέση με τον Λορεντζάτο, δηλαδή κατά πόσο η κυρίαρχη θέση της Ελλάδας στα κείμενά του τον οδηγεί σε ελληνοκεντρισμό ή ακόμη και εθνικισμό. Ο Ζουμπουλάκης μάς λέει ότι η κριτική του Λορεντζάτου δεν είναι εθνική αλλά πνευματική, και ειδικότερα μεταφυσική. Το «χαμένο κέντρο» του, το περίφημο κείμενο του Λορεντζάτου για τον Σεφέρη, με τις τόσες αναγνώσεις και παραναγνώσεις, δεν είναι μια χαμένη Ανατολή που αντιπαρατάσσεται χωρίς ελπίδα στην κυρίαρχη Δύση αλλά ένα μεταφυσικό κέντρο, από το οποίο αποστάτησε ο δυτικός πολιτισμός. Στο τομίδιο του Ιδρύματος της Βουλής ο Γιάννης Δημητρακάκης διαβάζει το ποιητικό έργο του Λορεντζάτου, Μικρά Σύρτις, που εκδόθηκε το 1955, για να βρει εδώ ποια ακριβώς ήταν η αίσθησή του για την Ιστορία. Είναι μια αίσθηση μεταφυσική που απαξιώνει τον ιστορικό χρόνο, κάτι που είχε προκαλέσει την αρνητική κριτική του Σεφέρη. Τέλος, ο Μανόλης Παπουτσάκης προσπαθεί να ερμηνεύσει και να συγκρίνει τον «αγνοημένο δρόμο» του Σεφέρη, που τον βρίσκουμε στα «Τρία Κρυφά Ποιήματα», με τον «μακρύτερο δρόμο» του Λορεντζάτου, που τον βρίσκουμε σε διάφορα κείμενά του. Ποιος είναι ο ένας και ποιος άλλος. Έχουν σχέση με τη γνώση ή με μια εσωτερική αναζήτηση; Δρόμος ο ένας και δρόμος ο άλλος. Αλλά πόσο διαφορετικοί. Το τομίδιο του Ιδρύματος της Βουλής δείχνει ότι ο δρόμος μας για τον Λορεντζάτο είναι μακρύς και ανοιχτός (σε ερμηνείες, αντιπαραθέσεις κ.λπ.). Γιατί, όπως γράφει ο Παπουτσάκης, «έθεσε ζητήματα που δοκίμασαν το μικρομάγαζο των Νεοελληνικών Σπουδών, ζητήματα που οι νεοελληνιστές ήταν και παραμένουν εντελώς απροετοίμαστοι να αντιμετωπίσουν».

Book

ΔΟΚΙΜΙΟ

Ζήσιμος Λορεντζάτος Επιστημονική επιμέλεια: Σταύρος Ζουμπουλάκης Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Σελ.: 95

11.2.21 – lifo

39

Book

ΑΡΧ ΑΙΟΛΟΓΙΑ

απο την τινα μανδηλαρα

Πόρνες σε σκηνές καλλωπισμού και υποδοχής πελάτη. Ερυθρόμορφη, αττική κύλικα, 490-480 π.Χ. Από την Ταρκύνια

Ο έρωτας και ο θάνατος στον αρχαίο κόσμο Δύο σημαντικές μελέτες, μία για τους Έλληνες στον κάτω κόσμο, της Ντανιέλ Ζουανά, και μία για τον αγοραίο έρωτα στην Αθήνα, του Έντουαρντ Κοέν, φωτίζουν με ενάργεια τη σχέση των Αρχαίων με τον θάνατο και τον έρωτα.

Γ

νωστή για την επιστημονική της επάρκεια και για τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει με σεβασμό τόσο τις πρωτογενείς και τις δευτερεύουσες πηγές όσο και τις μυθολογικές αναφορές, η καθηγήτρια και γνωστή μεταφράστρια περίοπτων αρχαίων κειμένων, Ντανιέλ Ζουανά μάς προσφέρει μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τους Έλληνες στον κάτω κόσμο – Από τον Όμηρο στον Επίκουρο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας σε φροντισμένη μετάφραση από τον Χαράλαμπο Μαγουλά και επιστημονική-φιλολογική επιμέλεια του Σωτήρη Μετεβελή. Πρόκειται για ένα απολαυστικό στην ανάγνωσή του έργο με εμβριθή αξιοποίηση κάθε είδους κειμενικής αναφοράς από την αρχαία αλλά

40 lifo – 11.2.21

και την ύστερη γραμματεία, καθώς και των υλικών κατάλοιπων που έχει στη διάθεσή της η ερευνήτρια και συγγραφέας, ώστε να καταθέσει μια πλήρη εικόνα για το τι ακριβώς θεωρούσαν οι αρχαίοι Έλληνες ότι συμβαίνει στη μετά θάνατον ζωή, τι πίστευαν για τον κόσμο των νεκρών και ποια ήταν η θέση τους για την ανθρώπινη ψυχή, τη μετεμψύχωση και άλλου είδους δοξασίες. Το μεγάλο ερώτημα για το συμβαίνει μετά τον θάνατο φαίνεται να απασχολεί πολύ πρώιμα τους Αρχαίους, ήδη από τον 8ο και τον 7ο αι. π.Χ., τόσο στον Ησίοδο, στο κορυφαίο εκείνο απόσπασμα της Θεογονίας του, όσο και στον Όμηρο, με την περιγραφή του τρομακτικού κάτω κόσμου με τις τεράστιες θύρες, μοιρασμένου ανάμεσα στο Έρεβος, όπου πήγαιναν οι κοινές ψυχές,

ντανιέλ ζουανά

Οι Έλληνες στον κάτω κόσμο – Από τον Όμηρο στον Επίκουρο Mτφρ.: Χαράλαμπος Μαγουλάς Εκδόσεις Εστία Σελ.: 336

και τον Τάρταρο, για τον οποίο προορίζονταν οι εγκληματίες. Οι αρχαίοι ποιητές, πριν από τους Ίωνες φιλοσόφους, μιλούν έτσι τόσο για έναν ζοφερό κόσμο, που ταυτίζεται κυρίως με τον Άδη, όσο και για ένα ωκεάνιο σύμπαν που αναφέρεται στη Νήσο των Μακάρων. Και αν στον Όμηρο η αθανασία ταυτιζόταν με την αριστεία και τη γενναιότητα, στον Πλάτωνα, στον οποίο η Ζουανά αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου, αφορά το καλό, που παραπέμπει στην ευδαιμονία και την αρετή. Ενδιάμεσα, βέβαια, παρεμβάλλονται οι άπειρες φιλοσοφικές δοξασίες, τόσο των πυθαγορείων όσο και των ορφικών, οι οποίοι συνέδεαν την κατάληξη της ψυχής με την ικανότητα των μυημένων να εξασφαλίζουν, μέσω των τελετουργιών, τα κλειδιά του παραδείσου. Το σημαντικό είναι ότι η συγγραφέας, μεταφράστρια η ίδια του Ομήρου και των αρχαίων κλασικών, δεν αξιοποιεί μόνο τις πρωτογενείς πηγές αλλά και κάθε είδους ευρήματα, ακόμα και ελάσματα –κάτι σπάνιο για τους μελετητές–, υποστηρίζοντας ότι «τα ελάσματα αυτά εκφράζουν τον πόθο για γνώση μιας άλλης ζωής», πολύ διαφορετικής από αυτής των ομηρικών ειδώλων. Πιστοποιούν σε κάθε περίπτωση ότι ο νεκρός ήταν το υποκείμενο μύησης, η οποία έπρεπε να περιλαμβάνει τη διδασκαλία μιας κοσμογονίας (ενδεχομένως σχετικά απλοποιημένης), ενός τρόπου ζωής και κάποιων τελετουργικών, πράγμα που τον οδηγεί στο να μπορεί να παρουσιάζεται ως

Έ

να θέμα ταμπού, όπως είναι για τους μελετητές ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα, μελετάται εκ νέου και χωρίς καμία προκατάληψη από τον επίκουρο καθηγητή Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, Έντουαρντ Κοέν, στο βιβλίο με τίτλο Ο αγοραίος έρωτα στην αρχαία Αθήνα που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση Βιολέττας Ζεύκη. Σύμφωνα με τον Κοέν, η δυσκολία της προσέγγισης του φαινομένου της πορνείας κατά την αρχαιότητα, ειδικά στην ιωνική Αθήνα του 5ου και 4ου αι. π.Χ., δεν έχει να κάνει τόσο με τις προκαταλήψεις των μελετητών όσο με το γεγονός ότι πρόκειται για ένα διφορούμενο φαινόμενο, μη καταγεγραμμένο σε αρχεία και χωρίς επαρκείς πηγές, οι

Όσο κι αν οι πόρνοι ή οι πόρνες ήταν άνθρωποι που πρόσφεραν τις ερωτικές τους υπηρεσίες με συγκεκριμένα ανταλλάγματα, άλλο τόσο κάποιες πόρνες θεωρούσαν την τέχνη τους υψηλή και την πρόσφεραν ασμένως και δωρεάν σε άνδρες εκλεκτούς και επιφανείς στην αθηναϊκή δημοκρατία.

edward e. cohen

Ο αγοραίος έρωτας στην αρχαία Αθήνα Mτφρ.: Βιολέττα Ζεύκη Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 344

οποίες, εκτός από τις κωμωδίες, στην πλειονότητά τους αφορούν δικανικά κείμενα που σκοπό έχουν να πλήξουν και να διαβάλουν, παρά να εξηγήσουν. Όμως, ούτε τα υλικά κατάλοιπα, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, προσφέρουν επαρκή προσέγγιση του φαινομένου, στον βαθμό που οι ελεύθερες εταίρες αποκλείονται από τις αγγειακές αναπαραστάσεις κι έτσι η εικόνα που σχηματίζεται για τους πόρνους ή τις πόρνες είναι ατελής. Επιπλέον, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις, οι οποίες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο κατά την εξήγηση του φαινομένου της πορνείας, δεν είναι εύκολο να αποκωδικοποιηθούν με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η εμφάνιση των κατοίκων της Αττικής που πρωταγωνιστούν στις πλείστες αγγειογραφικές αναπαραστάσεις, αφού δεν υπήρχαν σαφείς εξωτερικές διαφορές μεταξύ αριστοκρατών και δούλων. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η νομιμότητα της πορνείας δεν έχει μόνο πολιτικό και νομικό έρεισμα αλλά κυρίως κοινωνικό και ηθικό, καθώς η απαγόρευση ή η απόρριψή της για λόγους ηθικής τάξης δεν αφορά την Αθήνα του 5ου και 4ου αι. π.Χ. Αντιθέτως, επρόκειτο για μια πρακτική νομιμοποιημένη και άμεσα συνδεδεμένη με την έτερη προστάτιδα της πόλης, Πάνδημο Αφροδίτη: απόδειξη ότι η θεμελίωση του πιο περίοπτου ιερού της κάτω από την Ακρόπολη ήταν από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, ενώ μια επιφανής πόρνη της εποχής, όπως η Πυθιονίκη, καταλάμβανε καίρια θέση στην Ιερά Οδό. Επιπλέον, ο Κοέν τονίζει ότι είναι δύσκολη η διάκριση της πόρνης από την εταίρα, παρότι η πρώτη θεωρούνταν, ως επί το πλείστον, πιο άμεσα συνδεδεμένη με την εξαρτημένη εργασία απ’ ό,τι η εταίρα. Έτσι, η υποτιμημένη έννοια της πόρνης δεν ήταν ηθικού τύπου αλλά κυρίως οικονομικού, αφού τόσο η πόρνη όσο και η εργάτρια μαλλιού ήταν έννοιες σχεδόν ταυτόσημες: δεν είναι τυχαίο ότι αμφότερες καταγράφονται στις επιγραφές ως

ταλασιουργοί, δηλαδή χαμηλά αμειβόμενες, άρα κατώτερης κοινωνικής στάθμης εργάτριες, που συνήθως ταυτίζονταν με τις δούλες. Αλλά και πάλι, όσο κι αν οι πόρνοι ή οι πόρνες ήταν άνθρωποι που πρόσφεραν τις ερωτικές τους υπηρεσίες με συγκεκριμένα ανταλλάγματα, άλλο τόσο κάποιες πόρνες θεωρούσαν την τέχνη τους υψηλή και την πρόσφεραν ασμένως και δωρεάν σε άνδρες εκλεκτούς και επιφανείς στην αθηναϊκή δημοκρατία – με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εκείνο της Ασπασίας του Περικλή. Ας μην ξεχνάμε ότι η Φρύνη ήταν η πλούσια, πλην όμως περήφανη πόρνη του πολιτικού Υπερείδη και του Πραξιτέλη, ενώ η εταίρα Χρυσίς ήταν μια ελεύθερη γυναίκα που απεικονίζεται ντυμένη εντυπωσιακά στη Σαμία του Μενάνδρου. Σημαντικός, φυσικά, εν προκειμένω ο ρόλος των ανδρών που εκπορνεύονταν ή που συνόδευαν επιφανείς άνδρες ως ερώμενοι – ένας εντελώς δυσδιάκριτος ρόλος που καθιστά ακόμα πιο αμφίσημο το φαινόμενο της πορνείας καθώς, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, σύμφωνα με τον Πλούτο του Αριστοφάνη «δεν υπάρχει πραγματική διαφορά μεταξύ των πόρνων που κάνουν σεξ “για χρήματα και όχι για αγάπη” και των “ευγενών” (χρηστοί) ερωμένων που “ντρέπονται να απαιτούν μετρητά, ζητώντας αντίθετα ένα καλό άλογο ή μια αγέλη λακωνικών”». Μπορεί, λοιπόν, η πορνεία να μην αποτελούσε αδίκημα στην αρχαία Αθήνα, αλλά ενδεχομένως να γινόταν αντικείμενο κάποιας πιθανής αντιζηλίας ή και αντιδικίας, όπως κάθε είδους εμπορική ή οικονομική συναλλαγή. Ο συγγραφέας αναλύει με λεπτομέρειες σε τι ακριβώς συνίσταντο οι συγκεκριμένες «παροχές» κατά την ερωτική εργασία στην αρχαιότητα, η οποία δεν είχε καμία σχέση με την πορνεία όπως τη θεωρούμε σήμερα. Τέλος, οι αρχαίοι Αθηναίοι απαγόρευαν την κακοποίηση σε εργάτριες ή εργάτες του σεξ, θεωρώντας την ακραίο ατόπημα (ύβρις) και διώκοντάς τη με θεσπισμένο νόμο.

Book

μέλος μιας ομάδας που αποτελείται από «μύστες» και «βάκχους», τους οποίους ελπίζει να ξαναβρεί στην άλλη ζωή. Η αναφορά στις θεότητες αυτές δεν είναι διόλου τυχαία, αφού η Ζουανά τούς τοποθετεί σε σχέση με την ατελείωτη σκηνογραφία των θεών και των θεοτήτων του κάτω κόσμου: επαναπροσδιορίζει τον ρόλο και τον συμβολισμό τους, επιμένοντας, για παράδειγμα, ότι ο Διόνυσος στην αρχή περισσότερο συνδεόταν με τον ορφισμό παρά με τον θρακικό διονυσιασμό, παραπέμποντας άμεσα σε μετέπειτα ερμηνείες του Θεόφραστου. Ανάλογα, πάλι, σκηνοθετεί εκ νέου τη γεωγραφία του κάτω κόσμου, τα χωροχρονικά της όρια, ακόμα και τα τερατόμορφα είδη που τον χαρακτηρίζουν, όπως ο Κέρβερος, αλλά και φυτά, όπως οι ασφόδελοι, ενώ αναλύει την άμεση σχέση των διαφόρων ερμηνειών για τη ζωή μετά θάνατον σε σχέση με την πολιτική αναταραχή στη Μεγάλη Ελλάδα, την Αθήνα και άλλες ιωνικές πόλεις, οι οποίες επηρέασαν τις ερμηνείες των Ιώνων φιλοσόφων και τους έκαναν να φτάσουν ακόμα και στον σκεπτικισμό, ειδικά όσον αφορά τη μετά θάνατον ζωή.

Πρόθεση του νεκρού Επιτύμβια πλάκα από τερακότα 520-510 π.Χ.

Aττική

11.2.21 – lifo

41

MARKET RESEARCH

õ

Notos

The good LiFO

ö

The North Face ανδρικό αδιάβροχο μπουφάν.

Sky Premium Life

www.notos.gr

Συμπλήρωμα διατροφής «Sky Premium Life Collagen». Στα φαρμακεία

ñ

Swatch Ρολόι Beating Love. www.swatch.com

Η τέχνη του τατουάζ στις νέες συλλεκτικές συσκευασίες NIVEA Crème

ô

Φέτος, η εμβληματική NIVEA Crème επανασυστήνεται μέσα από μια ανατρεπτική συλλεκτική σειρά που εκφράζει τις αξίες της NIVEA μέσα από έργα τέχνης, τα οποία υπογράφουν κορυφαίες tattoo artists της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας. Η Roza Salim εκπροσωπεί τη χώρα μας με το σχέδιο «Wild & Free», το οποίο συμπληρώνει ιδανικά τα άλλα δύο, συνθέτοντας έτσι ένα ενιαίο piece of art που κοσμεί τις συσκευασίες NIVEA Crème. Στο «Wild & Free» design κυριαρχεί η αυθεντική ομορφιά και εκφράζεται η σημασία της ύπαρξης χωρίς περιορισμούς ή επικρίσεις, όπου εξελισσόμαστε όλοι μαζί, ελπίζουμε και αγαπάμε.

Karl Lagerfeld Τσάντα από τη συλλογή SS21.

õ

Adidas

Σε επιλεγμένα καταστήματα

Γυναικεία παπούτσια ZX 2K BOOST. www.adidas.gr

Η L’Oréal αναγνωρίστηκε ηγέτης σε θέματα ισότητας των φύλων Για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά η L’Oréal αναγνωρίστηκε από τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων του Bloomberg 2021 (GEI) που αναδεικνύει 380 εταιρείες σε 44 χώρες και περιφέρειες και βασίζεται σε μια σειρά κριτηρίων, όπως η εκπροσώπηση γυναικών σε θέσεις ηγεσίας, η διαχείριση του ταλέντου, η ισότητα στις αμοιβές ανάμεσα στα δύο φύλα, η κουλτούρα χωρίς αποκλεισμούς και πολιτικές ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση.

õ

weDo / Professional

ö

Μάσκα «Rich and Repair».

Flâneur

www.wedoact.com

Personal

Shopper

Κεραμικός κάκτος ea ceramics.

42 lifo – 11.2.21

flaneur-shop.gr

ô

Lancôme

ñ

Jour Βραχιόλι καρδιά από ασήμι 925 με επιχρύσωμα.

Γυναικείο άρωμα Lancôme Idôle L'intense.

Το Lifebuoy κάνει δυναμική είσοδο στην ελληνική αγορά

Στα καταστήματα καλλυντικών

Το Lifebuoy (Λάιφ Μπόι), η Νο1 μάρκα σαπουνιού υγιεινής χεριών στον κόσμο, κυκλοφορεί από σήμερα και στην Ελλάδα, ενισχύοντας το χαρτοφυλάκιο της ΕΛΑΪΣ - Unilever Hellas στον χώρο της προσωπικής περιποίησης. Η σειρά «Lifebuoy», ο σύμμαχός μας για ολοκληρωμένη υγιεινή, αποτελείται από υγρά κρεμοσάπουνα, μπάρα σαπουνιού, αντισηπτικά gel και υγρά μαντιλάκια καθαρισμού.

1. Lilia in Love Vintage Οι Lilia in Love Vintage αντλούν έμπνευση και θησαυρούς από την γκαρνταρόμπα της γιαγιάς τους. Θα βρείτε ρούχα παλαιότερων δεκαετιών, καθώς και σύγχρονα brands, όπως τα Unif, Max Mara και Michael Kors, σε άριστη κατάσταση και προσιτές τιμές.

Instagram: @liliainlove_vintage

2. Vintage Darling Στο Vintage Darling θα βρείτε από vintage μέχρι second-hand και preowned ρούχα και αξεσουάρ, τα οποία έχουν συλλεχθεί προσεκτικά απ’ όλο τον κόσμο και βρίσκονται σε τέλεια κατάσταση. Οι φωτογραφίες προσφέρουν αρκετή στυλιστική έμπνευση, ενώ οι τιμές ανταποκρίνονται σε κάθε budget.

Instagram: @_vintage_darling

3. Rats Eyes To Rats Eyes shop έχει τη βάση του στην Αθήνα και περιλαμβάνει μια συλλογή από vintage και secondhand κομμάτια, το καθένα μοναδικό. Από δερμάτινα jackets μέχρι ’90s tops και looks από τα ’00s, η ποικιλία είναι μεγάλη και η ποιότητα ιδανική.

Instagram: @ratseyez

4. Agathe Boutique Το Agathe Boutique, εκτός από μοναδικά vintage ρούχα, αξεσουάρ και παπούτσια, λειτουργεί και ως ένας λογαριασμός φωτογραφίας και styling inspo. Θα βρείτε κομμάτια σε ιδιαίτερα σχέδια, σε πολύ καλή κατάσταση και ιδιαίτερα χρώματα και σχέδια, ενώ οι συνδυασμοί θα σας τραβήξουν την προσοχή.

Instagram: @agatheboutique

5. Anthophile Vintage Το Anthophile Vintage ξεχωρίζει για τον ρομαντικό του χαρακτήρα και την έμπνευση από την ομορφιά των λουλουδιών. Θα βρείτε ιδιαίτερα πλεκτά, πολύχρωμα πουκάμισα και ξεχωριστά prints, όπως και πληροφορίες για όλα τα διαθέσιμα items, που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση.

Instagram: @anthophile_vintage

από την αφροδίτη σάκκα

The

Το thrifting είναι πλέον αρκετά διαδεδομένο, τόσο στα μικρά μαγαζιά που θα βρει κανείς στις γειτονιές της Αθήνας όσο και στα social media. Με ένα γρήγορο scroll στο Instagram εντοπίζει αρκετά ανεξάρτητα vintage shops με προσεκτικά επιλεγμένα κομμάτια που περιμένουν την ευκαιρία τους για μια δεύτερη ζωή.

List

vintage και second-hand μαγαζιά στο Instagram

11.2.21 – lifo

43

The good LiFO

Covid και εθισμός εφήβων στο Διαδίκτυο «ΤΟ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΈΝΟ ΚΛΕΊΣΙΜΟ ΤΩΝ ΛΥΚΕΊΩΝ ΚΑΙ Η ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΉ ΤΗΛΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΩΣ ΜΈΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΑΠΌ ΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΆ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΎ ΈΧΟΥΝ ΚΑΘΗΛΏΣΕΙ ΤΟΥΣ ΕΦΉΒΟΥΣ ΜΠΡΟΣΤΆ ΣΕ ΜΙΑ ΟΘΌΝΗ, ΕΚΤΟΞΕΎΟΝΤΑΣ ΣΤΑ ΎΨΗ ΤΟΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΌ ΕΘΙΣΜΌ. ΑΚΌΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΦΗΒΙΚΌ ΦΛΕΡΤ ΈΔΩΣΕ ΤΗ ΘΈΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟ SEXTING!»

Health

απ ό τη ν αλεξ ία σβώλου

44 lifo – 11.2.21

ο κύμα της covid πανδημίας δεν είναι το μοναδικό που ήρθε, χτύπησε και σάρωσε τις ζωές μας, δημιουργώντας μια νέα «κανονικότητα». Τα απόνερά του δημιούργησαν φουσκοθαλασσιές που έφεραν νέα κύματα, με το πιο επικίνδυνο από αυτά να αφορά την απότομη εξάπλωση του διαδικτυακού εθισμού που παγίδεψε στα δίχτυα του παιδιά και εφήβους, λόγω της απότομης εισβολής της ψηφιακής τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Το σχολείο έγινε τηλεκπαίδευση, η βόλτα με την παρέα, κουβέντα στο Skype, η έξοδος για σινεμά, προβολή ταινίας στο ΥouΤube, ακόμα και το καθιερωμένο shopping (therapy) έγινε online αγορές με click-away. Σε όλες αυτές τις δραστηριότητες κοινός παρονομαστής είναι μια οθόνη (κι ένα πληκτρολόγιο) στη διάθεση ενός παιδιού. Η μετάβαση της ζωής σε online δραστηριότητες και κυρίως η εκπαίδευση μέσω υπολογιστή για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα (που για τους μαθητές του λυκείου

έχει ξεπεράσει τους 3 μήνες) γκρέμισε όλες τις προσπάθειες γονιών και εκπαιδευτικών των τελευταίων ετών να απομακρύνουν τα παιδιά από τα τεχνολογικά γκάτζετ και τους κινδύνους του Διαδικτύου. «Όταν το μάθημα, το φροντιστήριο, οι ξένες γλώσσες, ακόμα και η επαφή με τον παππού και τη γιαγιά γίνονται μέσα από ένα κομπιούτερ ή ένα τάμπλετ, πώς να τα τραβήξεις από την οθόνη; Τι να τους πεις;» ρωτάει ρητορικά η παιδίατρος Μαριαλένα Κυριακάκου, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κάνοντας τον συνήγορο του διαβόλου. «Το παρατεταμένο κλείσιμο των λυκείων και η υποχρεωτική τηλεκπαίδευση ως μέτρα προστασίας από τη διασπορά του κορωνοϊού έχουν καθηλώσει τους εφήβους μπροστά σε μια οθόνη, εκτοξεύοντας στα ύψη τον διαδικτυακό εθισμό. Ακόμα και το εφηβικό φλερτ παραχώρησε τη θέση του στο sexting, με τα ερωτευμένα ζευγάρια να μην μπορούν να βρεθούν εύκολα, λόγω των περιοριστικών

μέτρων στις μετακινήσεις, και το σεξ να συνεχίζεται online» επισημαίνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής - Εφηβικής Ιατρικής, Άρτεμις Τσίτσικα, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στη Β’ Παιδιατρική Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής. Η νέα πραγματικότητα λόγω καραντίνας, περιορισμού στις μετακινήσεις και έλλειψης χώρου όπου μπορούν να βρεθούν τα ερωτευμένα ζευγάρια καθιέρωσε τα διαδικτυακά ραντεβού και το sexting, την ανταλλαγή πικάντικων μηνυμάτων, που αντικατέστησε το παραδοσιακό φλερτ, τα φιλιά και το ρομάντζο. Είναι πλέον σαφές ότι η νέα γενιά βυθίζεται με ταχύτατους ρυθμούς σε cyber αχαρτογράφητα νερά, την ώρα που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα παλεύει να επιπλεύσει στα (εν πολλοίς) αχαρτογράφητα νερά της νόσου covid. Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) διεξήγαγε έρευνα κατά τη διάρκεια του πρώτου και του δεύτερου lockdown, η οποία επιβεβαίωσε τις υποψίες των ειδικών πως η τηλεκπαίδευση και η στέρηση των αθλητικών δραστηριοτήτων έστρεψαν υποχρεωτικά τα παιδιά στο Ίντερνετ, αυξάνοντας εκθετικά τη χρήση του, άρα και την κατάχρησή του. Η γραμμή της, «ΜΕ ΥποΣΤΗΡΙΖΩ» (8001180015), στη διάρκεια των δύο «απαγορευτικών» δέχτηκε τριπλάσιο αριθμό κλήσεων από απελπισμένους γονείς, κυρίως αγοριών, που όταν προσπάθησαν να βάλουν όρια στη χρήση του Διαδικτύου υπέστησαν ακόμα και bullying από τα παιδιά τους! Την ίδια ώρα, τριπλασιάστηκαν έως και τετραπλασιάστηκαν οι αναφορές για bullying μεταξύ μαθητών, ενδοοικογενειακές εντάσεις και επικίνδυνες διαδικτυακές συμπεριφορές, που ειδικά στα κορίτσια επικεντρώθηκαν στη διαδικτυακή αποπλάνηση από κακόβουλους θηρευτές. Η κ. Τσίτσικα τονίζει πως μόνο η γνώση των κινδύνων του Διαδικτύου μπορεί να προφυλάξει τα παιδιά από τις κακοτοπιές και πως οι γονείς δεν θα κερδίσουν τίποτα δαιμονοποιώντας το Ίντερνετ. Τα παιδιά μας θα ζήσουν σε έναν ψηφιακό κόσμο και χρειάζεται να έχουν ψηφιακές δεξιότητες. Ωστόσο, η υπερβολική ενασχόληση με το Διαδίκτυο τα ωθεί να περιορίζονται σε online επαφές και αρκετές φορές σταματούν να βγαίνουν από το σπίτι, γεγονός που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους, αφού έτσι κινδυνεύουν να χάσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Από τη μεριά του ο ειδικός ανακριτής, ιδρυτής και πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου για την Κυβερνοασφάλεια (CSI), Μάνος Σφακιανάκης, μας υπενθυμίζει ότι μπορεί η πανδημία να άφησε χωρίς δουλειά ή να υποχρέωσε σε αναστολή πολλούς επαγγελματίες της εστίασης, του τουρισμού και άλλων κλάδων, αλλά σίγουρα δεν άφησε χωρίς δουλειά τους κακόβουλους θύτες (παιδόφιλους και παιδεραστές) που αναζητούν τα θύματά τους μέσα από το σκοτεινό Διαδίκτυο (dark web). Και συμβουλεύει: «Ο καλύτερος τρόπος για να προστατέψουμε τα παιδιά μας είναι να τους παραχωρήσουμε χώρο στα δικά μας social media, ώστε να μάθουν να τα χειρίζονται υπό τη δική μας διακριτική εποπτεία». Το μήνυμά του προς όλους τους γονείς συνοψίζεται στις εξής φράσεις: «Να μένετε κοντά στην ψηφιακή ζωή των παιδιών σας. Να τα ρωτάτε: “Δείξε μου πως γίνεται αυτό, μάθε μου εκείνη τη εφαρμογή στο Facebook, στο Instagram, στο Twitter ή στο Tik Tok”». Έτσι δεν θα μείνετε πίσω και θα έχετε πάντα τον δίαυλο επικοινωνίας ανοιχτό, ό,τι κι αν γίνει».

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Αρχίζουν να βελτιώ-

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Οι Ζυγοί έχετε ρέντα

νονται οι συνθήκες στον τομέα της πνευματικής σας ανάπτυξης και μπορείτε να πετύχετε τους στόχους σας, αρκεί να έχετε ένα συγκεκριμένο πλάνο. Η Νέα Σελήνη στις 11/2 ευνοεί τις σπουδές και την έναρξη μιας συνεργασίας με το εξωτερικό, επηρεάζοντας τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Την ίδια μέρα η σύνοδος Δία - Αφροδίτης θα σας βοηθήσει να καταφέρετε πολλά σε σπουδές και νομικές υποθέσεις. Επίσης, εξαιρετική μέρα για επαφές με το εξωτερικό και άτομα που μπορούν να σας στηρίξουν, είτε μέσω πληροφοριών είτε μέσω σημειώσεων για ένα μάθημα, είναι η 13η/2. Ο ανάδρομος Ερμής, σε σύνοδο με την Αφροδίτη, μπορεί να επαναφέρει ένα πρόσωπο από το παρελθόν που θα κινήσει το ερωτικό σας ενδιαφέρον. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο, υπό την επιρροή του τετραγώνου Κρόνου - Ουρανού, ενδεχομένως να απογοητευτείτε.

αυτή την εποχή. Η Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 επηρεάζει κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο και ενεργοποιεί τον τομέα των χρημάτων και του έρωτα. Εξαιρετική στιγμή για να ξεκινήσει μια ερωτική σχέση και για απόκτηση παιδιού, κάτι που ισχύει και για εσάς του 2ου δεκαημέρου, που είστε υπό τη θετική επιρροή της συνόδου Αφροδίτης - Δία. Η Αφροδίτη, ο πλανήτης των χρημάτων και του έρωτα, και ο Δίας, με την επεκτατική του επιρροή, φέρνουν τύχη και ευμάρεια. Στις 13/2 ο ανάδρομος Ερμής, σε σύνοδο με την Αφροδίτη, θα επαναφέρει στη ζωή σας έναν πρώην έρωτα και θα σας βάλει σε δίλημμα. Προσέξτε μόνο μην επαναλάβετε λάθη του παρελθόντος. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο, ενώ κάνετε κάποια θετικά βήματα, προκύπτουν οφειλές προς το Δημόσιο, που σας αφήνουν στον ίδιο παρονομαστή.

σας δοθεί η ευκαιρία να κάνετε ένα ξεσκαρτάρισμα, ώστε να απαλλαγείτε από σχέσεις και καταστάσεις που στέκονται εμπόδιο στην εξέλιξή σας. Η Νέα Σελήνη στις 11/2 και η σύνοδος Αφροδίτης - Δία την ίδια μέρα θα σας δώσουν ώθηση για να πάρετε αποφάσεις και να βελτιώσετε τη ζωή σας. Ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση, ακολουθώντας ένα ισορροπημένο πρόγραμμα διατροφής, και γυμναστείτε με όποια μέθοδο σας βολεύει. Στις 14/2 το εξάγωνο Άρη - Ποσειδώνα θα ευνοήσει την επικοινωνία και θα έχει θετικά αποτελέσματα η προώθηση των υπηρεσιών και των δεξιοτήτων σας. Εμπόριο και θέματα εκπαίδευσης θα ευνοηθούν. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο, υπό τη δυσμενή επιρροή του τετραγώνου Κρόνου - Ουρανού, έχετε κλειστεί στον εαυτό σας, καθώς σας έχει απογοητεύσει η στασιμότητα που επικρατεί στη ζωή σας και έχετε παραιτηθεί. Μην το βάζετε κάτω, η φάση αυτή είναι παροδική.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Οικονομικά και κοινοί πόροι θα είναι μέσα στις βασικές σας προτεραιότητες και θα υπάρξουν κάποιες αίσιες εξελίξεις. Με τη Νέα Σελήνη στις 11/2 στον Υδροχόο θα μπορέσετε να κάνετε ένα νέο ξεκίνημα, να ανακαλύψετε μια πηγή εσόδων και να αυξήσετε τα κέρδη σας οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο. Και για εσάς του 2ου δεκαημέρου θα είναι εξαιρετική μέρα, καθώς ευνοείστε από τη σύνοδο Αφροδίτης - Δία, και δεν πρέπει να χάσετε την ευκαιρία για φλερτ και νέες γνωριμίες. Γενικά, είναι μια πολύ επικοινωνιακή περίοδος και μπορείτε να πετύχετε πολλά τόσο σε οικονομικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Στις 14/2 ο Άρης, σε εξάγωνο με τον Ποσειδώνα, σας κάνει πολύ δυναμικούς και θα κερδίσετε τις εντυπώσεις, αρκεί να μην είστε πολύ πιεστικοί στο φλερτ. Εσείς του 1ου δεκαημέρου είστε απογοητευμένοι από μια φιλική σχέση που δεν εξελίσσεται ερωτικά.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Πολύ καλή επο-

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4]

ΛΕΩΝ [23.7/23.8]

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Τις επόμενες μέρες θα

Tις επόμενες μέρες η προσοχή σας θα εστιαστεί στην κοινωνική ζωή και στους στόχους σας. Η Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 ευνοεί την έναρξη ενός εγχειρήματος μέσω της συνεργασίας με άτομα με τα οποία έχετε κοινά ενδιαφέροντα και θα επηρεάσει κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Την ίδια μέρα πραγματοποιείται η σύνοδος Αφροδίτης - Δία, που φέρνει ευχάριστες εξελίξεις στις σχέσεις με φιλικά πρόσωπα στους γεννημένους το 2ο δεκαήμερο, ενώ μπορεί να προκύψει κι ένα ερωτικό ειδύλλιο. Στις 14/2 ο ανάδρομος Ερμής, σε σύνοδο με τον Δία, ενισχύει ακόμα περισσότερο την ανάγκη σας για επικοινωνία και θα έχετε ευχάριστες επαφές με φίλους από τα παλιά. Τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο απασχολούν τα οικονομικά. Στις 16 και 17/2 το τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού θα δημιουργήσει εντάσεις.

Η Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής για τις σχέσεις των γεννημένων το 3ο δεκαήμερο και είναι ιδανική στιγμή για να κάνετε ένα νέο ξεκίνημα που μπορεί να αφορά σχέσεις με οικείους ή μία συνεργασία. Την ίδια μέρα η σύνοδος Αφροδίτης - Δία επίσης στον Υδροχόο θα ευνοήσει τους γεννημένους το 2ο δεκαήμερο και θα είναι εξαιρετική στιγμή για γάμο ή επισημοποίηση της σχέσης σας. Στις 14/2 η σύνοδος του ανάδρομου Ερμή με τον Δία θα ενισχύσει την επικοινωνία με άτομα με τα οποία μπορείτε να συνάψετε συμμαχίες και ενδεχομένως να ολοκληρωθεί μια συνεργασία που είχε μείνει στα λόγια. Εσάς του 1ου δεκαημέρου το τετράγωνο του Κρόνου με τον Ουρανό σάς δημιουργεί μια επαναστατική διάθεση που θα επηρεάσει τις σχέσεις με πρόσωπα εξουσίας ή ένα ηλικιωμένο μέλος της οικογένειας.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Η καριέρα και η φήμη

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Αυτή την επο-

σας έχουν προοπτικές βελτίωσης, αρκεί να αποφύγετε τη βιασύνη. Στις 11/2 η Νέα Σελήνη στον Υδροχόο φωτίζει τον συγκεκριμένο τομέα, δίνοντας ευκαιρίες για επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Ωστόσο, και για τους γεννημένους το 2ο δεκαήμερο είναι εξαιρετική η στιγμή για μια συνέντευξη ή την επιτυχή προώθηση των δεξιοτήτων σας, καθώς η σύνοδος Αφροδίτης - Δία την ίδια μέρα φέρνει τύχη και κέρδη. Στις 14/2 ο ανάδρομος Ερμής, σε σύνοδο με τον Δία, προάγει την επικοινωνία με πρόσωπα εξουσίας και δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για να διαπραγματευτείτε μια προσφορά εργασίας. Ένα ηλικιωμένο άτομο στηρίζει τις προσπάθειές σας. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο προσπαθείτε να βρείτε τον σωστό προσανατολισμό. Ιδιαίτερη προσοχή στις 17/2: το τετράγωνο Κρόνου - Ουρανού θα προκαλέσει εμπόδια.

χή κάνετε πολλές συζητήσεις και επαφές που θα σας ωφελήσουν ποικιλοτρόπως, καθώς ανοίγουν νέες προοπτικές στον επαγγελματικό τομέα. Με τη Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο μπορείτε να κάνετε ένα καινούργιο ξεκίνημα στα επαγγελματικά σας, που θα αφορά είτε μια συνεργασία είτε την επιχείρησή σας. Μελετήστε προσεκτικά τις ανάγκες της αγοράς και δείτε πώς μπορείτε να αξιοποιήσετε νέες ευκαιρίες. Επίσης, είναι ιδανική εποχή για να ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση. Και για τους γεννημένους το 2ο δεκαήμερο προβλέπονται αίσιες εξελίξεις στα επαγγελματικά, καθώς την ίδια μέρα η σύνοδος Αφροδίτης - Δία φέρνει τύχη και αύξηση των κερδών. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο, υπό τη δυσμενή επιρροή του τετραγώνου Κρόνου - Ουρανού, έχετε κάποια διαδικαστικά ζητήματα που μπλοκάρουν τις επαγγελματικές σας υποθέσεις και κάποιες επαφές με το εξωτερικό ενδεχομένως να αποβούν άκαρπες.

Sudoku No 672 2

4

3

1 8 6 4

6

2 1

3

4 5 7

6 8

1

5

7

2

3 1

5 6

3

Η λύση του προηγούμενου 2 5 3 4 1 7

7 8 9 3 2 6

6 4 1 9 8 5

5 2 8 7 6 9

4 1 6 5 3 2

3 9 7 1 4 8

1 7 5 2 9 4

9 6 4 8 7 3

8 3 2 6 5 1

9 1 2 4 8 6 3 5 7 6 5 7 3 9 2 8 1 4 8 4 3 1 7 5 6 2 9

starfax

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Οι Υδροχόοι είστε οι πρωταγωνιστές των ημερών, καθώς η Νέα Σελήνη στις 11/2 πραγματοποιείται στο δικό σας ζώδιο και αποτελεί την προσωπική σας Πρωτοχρονιά. Τώρα θα πρέπει να οραματιστείτε το μέλλον, να δώσετε έμφαση στη βελτίωση της εμφάνισής σας και του επαγγελματικού σας προφίλ. Την ίδια μέρα είναι και η σύνοδος Αφροδίτης - Δία, που αυξάνει τη γοητεία σας και σας δίνει ευκαιρίες για να βρείτε μια θέση εργασίας ή να ξεκινήσετε μια ερωτική σχέση, ενώ στις 14/2 ο ανάδρομος Ερμής, σε σύνοδο με τον Δία, μπορεί να επαναφέρει στη ζωή σας ένα πρόσωπο από το παρελθόν που θα παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξή σας. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο, υπό τη δυσμενή επιρροή του τετραγώνου Κρόνου - Ουρανού, δέχεστε πιέσεις από το οικογενειακό σας περιβάλλον και δεν μπορείτε να κυνηγήσετε τα όνειρά σας.

χή για να ασχοληθείτε οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο με θέματα ακίνητης περιουσίας. Στις 11/2 η Νέα Σελήνη στον Υδροχόο σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κύκλου στον τομέα της οικιακής ζωής και είναι μια καλή στιγμή για αγοραπωλησία ακινήτου ή μετακόμιση. Όσοι ασχολείστε με τον κλάδο των κατασκευών θα έχετε κέρδη, αλλά και αύξηση ευθυνών, ιδίως εσείς του 2ου δεκαημέρου. Η σύνοδος Αφροδίτης - Δία φέρνει αρμονία στις οικογενειακές σας σχέσεις και αύξηση του εισοδήματός σας μέσω της ακίνητης περιουσίας. Η ερωτική σας ζωή αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον και διανύετε μια θετική φάση της ζωής σας. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο έρχεστε αντιμέτωποι με κάποιες αλλαγές στην προσωπική σας ζωή που καθιστούν δύσκολη τη λήψη αποφάσεων.

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Οι Τοξότες έχετε πολλές δυνατότητες και, αν τις αξιοποιήσετε σωστά, θα βγείτε κερδισμένοι. Με τη Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 θα μπορέσετε να κάνετε ένα καινούργιο ξεκίνημα και είναι ιδανική εποχή για να κλείσετε μια νέα εμπορική συμφωνία. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο είστε υπό τη θετική επιρροή της Νέας Σελήνης, ενώ εσείς του 2ου δεκαημέρου, με τη σύνοδο Αφροδίτης - Δία, έχετε επίσης πολύ καλές προοπτικές για αύξηση του εισοδήματός σας. Εκπαίδευση και σύσφιξη σχέσεων με οικείους θα ευνοηθούν στις 13/2 με τη σύνοδο του ανάδρομου Ερμή με την Αφροδίτη. Η Ημέρα των Ερωτευμένων σάς βρίσκει single και θα αναθεωρήσετε το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ερωτικής σχέσης. Ιδιαίτερη προσοχή οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο στις μετακινήσεις, την έκφραση των απόψεών σας και την υγεία σας. ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1]

Ο τομέας των οικονομικών σας ενεργοποιείται με τη Νέα Σελήνη στον Υδροχόο στις 11/2 και μπορείτε να πετύχετε πολλά οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο. Μέσω μιας επένδυσης ή μιας καινούργιας συνεργασίας θα αυξηθούν τα κέρδη σας και θα μπορέσετε να ικανοποιήσετε τις προσωπικές σας ανάγκες. Και για τους γεννημένους το 2ο δεκαήμερο προβλέπονται θετικές εξελίξεις στα οικονομικά, καθώς είστε υπό τη θετική επιρροή της συνόδου Αφροδίτης - Δία, που φέρνει τύχη, αρκεί να εκμεταλλευτείτε ευκαιρίες που θα συναντήσετε. Κινηθείτε μέσα στα επιτρεπτά για εσάς όρια και αποφύγετε τον δανεισμό χρημάτων. Οι γεννημένοι το 1ο δεκαήμερο ταλαιπωρείστε με μια οικονομική υπόθεση που έχει μπλοκάρει. Αναζητήστε εναλλακτικές λύσεις. Στις 14/2 το εξάγωνο Άρη - Ποσειδώνα θα ευνοήσει την ερωτική σας ζωή και η Ημέρα των Ερωτευμένων θα σας μείνει αξέχαστη.

α πό τη μα ριβίκυ κα λλέργ η (sta rfa x@ lifo .gr)

11.2.21 – lifo

45

LIDL ΕΛΛΆΣ: ΚΟΡΥΦΑΊΟΣ ΕΡΓΟΔΌΤΗΣ ΓΙΑ Η 5 ΣΥΝΕΧΌΜΕΝΗ ΧΡΟΝΙΆ «Επενδύουμε συνεχώς στην ευημερία των ανθρώπων μας»

Τ

ο 2020 ήταν μια δύσκολη χρονιά, με συνθήκες πρωτόγνωρες, που άλλαξαν τα δεδομένα στην καθημερινότητα. H Lidl Ελλάς, αντιδρώντας με αμεσότητα και αποτελεσματικότητα στις νέες απαιτήσεις, κατάφερε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της εποχής, θέτοντας και πάλι σε προτεραιότητα την ασφάλεια και την υγεία των ανθρώπων της. Με συνεχείς επενδύσεις αλλά και με απόλυτο σεβασμό στον ανθρώπινο παράγοντα αναδείχτηκε για 5η φορά Top Employer, ενώ στοχεύει να κατακτήσει τον ίδιο τίτλο ξανά. Η Νικολέττα Κολομπούρδα, Μέλος Διοίκησης Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού της Lidl Ελλάς, μας μιλά για την ιδιαίτερη σημασία αυτής της βράβευσης αλλά και για τη φιλοσοφία της εταιρείας σε ό,τι αφορά τους ανθρώπους της.

— Κυρία Κολομπούρδα, κατά τη γνώμη σας τι είναι αυτό που οδήγησε τη Lidl Ελλάς για 5η συνεχόμενη χρονιά στην κατάκτηση του τίτλου του Top Employer; Τι σημαίνει για εσάς αυτή η αναγνώριση; Σίγουρα, όλα όσα καταφέραμε το 2020. Ήταν μια χρονιά διαφορετική, απαιτητική, με συνεχείς αλλαγές. Μπορεί να ήμασταν ένας από τους κλάδους που λειτούργησε αδιάκοπα όλο αυτό το διάστημα, οι προκλήσεις τις οποίες κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε όμως ήταν μοναδικές. Πρωταρχικό μας μέλημα ήταν και είναι να παραμένουν ασφαλείς και υγιείς οι άνθρωποί μας. Αυτή η συνεχής επένδυση σε όλο το εύρος των θεμάτων διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού είναι που μας εξασφάλισε τη βράβευση αυτή γι’ ακόμα μία χρονιά. Κάθε μέρα νιώθω περήφανη για όλα όσα κα-

ταφέρνει η ομάδα της Lidl Ελλάς και την προηγούμενη χρονιά είχα ακόμη περισσότερους λόγους γι’ αυτό. Θα αναφέρω τρία πολύ βασικά σημεία που μας εγκαθίδρυσαν περαιτέρω ως Top Employer 2021: Πρώτον, η στρατηγική επένδυση σε θέματα εκπαίδευσης και ανάπτυξης των εργαζομένων. Είναι κάτι που δουλεύουμε κάθε χρόνο, με προσεκτικά βήματα, συνοχή και συνέχεια, ώστε όλες οι ομάδες εργαζομένων να έχουν στη διάθεσή τους τόσο τα εργαλεία όσο και τις ευκαιρίες: από online συστήματα εκπαίδευσης για τους εργαζομένους μας στα καταστήματα και στις αποθήκες μέχρι προγράμματα ανάπτυξης ηγετών νέας γενιάς και πρόσβαση στην πλατφόρμα του LinkedIn Learning. Δεύτερον, η συνεχής επένδυση στην ευημερία των ανθρώπων μας. Ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι μέλημά μας να εξασφαλίσουμε την υγεία και την ασφάλειά τους. Τρίτον, το digitalization των HR δια-

Η Νικολέττα Κολομπούρδα, Μέλος Διοίκησης Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού της Lidl Ελλάς

Εστιάζουμε στην περαιτέρω ενδυνάμωση των γυναικών στελεχών και στο να συνεχίζουμε να προσφέρουμε ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες εξέλιξης σε όλους, χωρίς διακρίσεις.

δικασιών και οι νέοι τρόποι εργασίας. Μεταβήκαμε άμεσα σε μια συνθήκη εξ αποστάσεως εργασίας – και προσαρμοστήκαμε γρήγορα σε αυτήν.

— Φέτος η βράβευση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω των πρωτόγνωρων συνθηκών που διαμόρφωσε ο Covid-19 στην αγορά αλλά και στην κοινωνία. Πείτε μας πώς κατάφερε η Lidl Ελλάς να αντιμετωπίσει αυτές τις συνθήκες. Σίγουρα ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά και το να λάβουμε και πάλι μια τέτοια βράβευση, δεδομένων των συνθηκών, είναι κάτι πολύ σημαντικό. Φροντίσαμε να διατηρήσουμε σταθερούς τους μισθούς στο ακέραιο, οι οποίοι βρίσκονται σε επίπεδα άνω του μέσου όρου της αγοράς, να συνεχίσουμε τις εκπαιδεύσεις στους εργαζομένους μας και δεν διατηρήσαμε απλώς το σύνολο των θέσεων εργασίας αλλά ενισχύσαμε με νέες προσλήψεις ένα μεγάλο μέρος των καταστημάτων μας. Μέλημά μας ήταν, και είναι, να ενισχύσουμε το αίσθημα της εργασιακής ασφάλειας, ακόμη και σε συνθήκες αβεβαιότητας. Από τον Μάρτιο

του 2020 μέχρι και σήμερα έχουμε θέσει ως βασική προτεραιότητα τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων, ειδικά αυτών στην πρώτη γραμμή. Γι’ αυτό και έχουμε ενεργή 24ωρη γραμμή υποστήριξης, πέραν των HR Consultants, σε όλη την Ελλάδα, που ανέκαθεν ήταν εκεί για να υποστηρίζουν τους ανθρώπους μας σε ό,τι χρειάζονταν. Επίσης, η πλειονότητα των εργαζομένων μας, που, βάσει της φύσης της εργασίας τους, μπορούν να εργαστούν από το σπίτι, το κάνουν. Να σημειώσω ότι, για να διασφαλίσουμε πως τα μέτρα προστασίας και στήριξης ήταν τα καταλληλότερα και τα πιο επιθυμητά, διενεργήσαμε εσωτερική έρευνα με τη λήξη του πρώτου κύματος, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι εργαζόμενοί μας. Καταφέραμε, έτσι, να είμαστε ακόμα καλύτερα προετοιμασμένοι για το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Τέλος, τους τελευταίους 12 μήνες έχουμε δώσει πάνω από €6.000.000 και στους 6.400 εργαζομένους μας σε επιπρόσθετες παροχές, υπό τη μορφή διατακτικών

τροφίμων.

— Περιγράψτε μας τι είναι εκείνο που κατά τη γνώμη σας κάνει το εργασιακό περιβάλλον της Lidl Ελλάς να ξεχωρίζει. Ο δυναμισμός, ο σεβασμός προς τους ανθρώπους μας, η αξιοκρατία και οι δυνατότητες εκπαίδευσης και εξέλιξης χωρίς όρια. Κάθε μέρα στη Lidl Ελλάς είναι διαφορετική! Σε όλες τις θέσεις εργασίας, είτε υπαλλήλου καταστήματος, είτε ταξινομητή στα logistics centers μας, είτε υπαλλήλου στα γραφεία μας, υπάρχουν ευκαιρίες εκπαίδευσης και εξέλιξης. Φροντίζουμε να δίνουμε σε όλους τους εργαζομένους μας όλα τα εργαλεία που χρειάζονται ώστε να αναπτυχθούν ως εκεί που θέλουν, χωρίς στεγανά – και πάντα με αντικειμενικά, αξιοκρατικά κριτήρια. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το ότι έχουμε πολλά παραδείγματα εργαζομένων που ήρθαν στη Lidl Ελλάς ως υπάλληλοι καταστήματος και μετά από λίγα χρόνια έφτασαν να είναι Area Managers με 5 καταστήματα υπό τη διοίκησή τους και ομάδα 100 ανθρώπων!

Φροντίζουμε να δίνουμε σε όλους τους εργαζομένους μας όλα τα εργαλεία που χρειάζονται ώστε να αναπτυχθούν ως εκεί που θέλουν, χωρίς στεγανά – και πάντα με αντικειμενικά, αξιοκρατικά κριτήρια.

— Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το 2021; Θα δούμε και πάλι την εταιρεία στην κορυφή των Employers την επόμενη χρονιά; Τo 2021 συνεχίζουμε να επενδύουμε και στους τρεις τομείς που προανέφερα, θέτουμε όμως δύο προτεραιότητες: θέματα diversity και inclusion και διττής εκπαίδευσης. Αναφορικά με θέματα diversity και inclusion, έχουμε 40% γυναίκες σε επίπεδο μελών της διοίκησης, 66% γυναίκες στο σύνολο του εργατικού δυναμικού και με ίσο μισθό με τους άνδρες συναδέλφους τους σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. Εστιάζουμε στην περαιτέρω ενδυνάμωση των γυναικών στελεχών και στο να συνεχίζουμε να προσφέρουμε ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες εξέλιξης σε όλους, χωρίς διακρίσεις. Τέλος, ετοιμάζουμε ένα πρόγραμμα διττής εκπαίδευσης για αποφοίτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το πρώτο του είδους του στην Ελλάδα. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τους νέους ανθρώπους να ενταχθούν πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά στην αγορά εργασίας, εξασφαλίζοντας υψηλές απολαβές και γρήγορη εξέλιξη. Μέσα στους επόμενους μήνες θα μάθετε περισσότερα για το πρόγραμμα αυτό! Πιστεύω ότι όλα αυτά θα μας εξασφαλίσουν αυτήν την κορυφαία αναγνώριση για 6η συνεχόμενη χρονιά!