free press 25.2.2021
Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΞΙΑ ΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Δέκα αριστουργήματα που πρέπει να προστατευτούν
ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ. κυκλοφορει καθε πεμπτη
Book Lovers
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
2 lifo – 25.2.21
7 ΣΤΗΛΕΣ Η υπόθεση Λιγνάδη και ο κυνισμός της πολιτικής εξουσίας από th βασιλικη σιουτη
Πώς καταστρέφουν μια σοβαρή υπόθεση από τον νικολα σεβαστακη
index
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς! από την αρετη γεωργιλη
Η βία της ανομολόγητης εξουσίας από τον βασιλη βαμβακα
Μικρό αγόρι, ετών 101 από τον δημητρη πολιτακη
Τι θα φάμε σήμερα; από τη βιβιαν στεργιου
#Feeling blessed: Φτιάχνοντας κοσμήματα από καπάκια νεσπρέσο από τη δεσποινα τριβολη
ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
14
ΒΙΒΛΙΟ
34
57 βιβλία που διαβάζουμε τώρα
www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr
εκδοτης
Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– εμπορ ικ ο τμημα direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου advertising manager Άννα Λαπαρδάγια advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα σ υνταξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκος Μπακουνάκης (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Λασκαρίνα Λιακάκου, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη,Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, Γιώργος Ψωμιάδης newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ
30
51
διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά
Η ΜΕΤΑΞΊΑ ΤΣΙΠΟΠΟΎΛΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Culture
διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639
παρακαλουμε
ανακυκλωστε 25.2.21 – lifo
3
Feedback
90 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ
ΤΖΈΙΜΣ ΝΤΙΝ: Από την Εδέμ στην αιωνιότητα
ΑΠΟΨΕΙΣ
Ο μοναδικός ηθοποιός στα χρονικά που πρόλαβε και τόλμησε, σε λιγότερο από δύο χρόνια, να μοιραστεί με το κοινό την αβάσταχτη μοναξιά του.
Ας μη χαθεί το διακύβευμα του ελληνικού #ΜeΤoo στις αναθυμιάσεις της υπόθεσης Λιγνάδη
ελληνικές ταινίες που σημάδεψαν τον εικοστό πρώτο αιώνα (μέχρι σήμερα)
του θοδωρη κουτσογιαννοπουλου
Ο Γιάννης Βασιλείου επέλεξε τις 20 ταινίες που καθόρισαν το ελληνικό σινεμά της τελευταίας εικοσαετίας. Να 5 από αυτές:.
gr
Ήταν περίπου βέβαιo από την αρχή, ήταν ίσως το πιο ασφαλές στοίχημα, ότι αργά ή γρήγορα –και παρά τον επείγοντα χαρακτήρα και την τεράστια σημασία και κρισιμότητά του– το ελληνικό #ΜeΤoo θα κινδύνευε να εκτροχιαστεί και να μαγαριστεί ως αποτέλεσμα της κακομεταχείρισής του στα πολιτικά γραφεία, στα ενημερωτικά μέσα και στα social media. Το φριχτό περιεχόμενο και οι πολιτικές προεκτάσεις της υπόθεσης Λιγνάδη απλώς διασφάλισαν αυτό που όλοι φοβόμασταν.
Πριν σταμπάρει και ασελγήσει πάνω στη μικρή Ντοροτέ, σ’ έναν κινηματογράφο που έπαιζε τη «Χιονάτη», ο Σιμόν ήταν «ένας τύπος που δεν είχε κλείσει τα τριάντα, πλασιέ σε δυο-τρεις περιοχές, που ζούσε σε μια εργατική κατοικία, ούτε ωραία ούτε άσχημη, με τηλεόραση και στέρεο, γνωστούς μα όχι φίλους, καμιά γκομενίτσα πού και πού, με όλα τα αξεσουάρ μιας κανονικής, μάλλον άνετης ζωής, σε μια μεσαία πόλη, και με προτίμηση στα πιτσιρίκια – προτίμηση, όχι πράξη, έτσι απλά, πλατωνικά». Ο Σιμόν είναι ο ήρωας και αφηγητής του Ροζ κουφετί (μτφρ. Σ. Διονυσοπούλου, Καστανιώτης, 2003), ενός από τα πιο αμφιλεγόμενα μυθιστορήματα της τελευταίας εικοσαετίας στη Γαλλία.
4 lifo – 25.2.21
ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το
Η Σταυρούλα Παπασπύρου ξαναδιαβάζει το μυθιστόρημα του Νικολά Τζονς-Γκορλέν, που προκάλεσε αντιδράσεις στη Γαλλία όταν κυκλοφόρησε, το 2002, και λίγο έλειψε να αποσυρθεί.
«You are tearing me apart», σκίζει με τις κλαμένες κραυγές του την οθόνη ο ανταριασμένος Τζιμ Σταρκ και ταυτόχρονα διαρρηγνύει τις υποκριτικές ραφές της προγραμματισμένης τελειότητας της αμερικανικής οικογένειας. Πριν από τον Επαναστάτη χωρίς αιτία, οι έφηβοι ήταν γιοι και κόρες με ανώδυνη συμπεριφορά ή ξεστρατισμένα νιάτα που έφεραν τον σπόρο του κακού και κατέληγαν στη φυλακή ή στο αναμορφωτήριο, σε μια σίγουρη διαδρομή προς την καταστροφή και τον θάνατο. Οι μεταπολεμικές προσδοκίες για τη συμμόρφωση έθεταν ένα απαράβατο παράδειγμα που καμία ψυχολογική πολυπλοκότητα δεν μπορούσε να ξεριζώσει – πολύ απλά, απαγορευόταν άρρητα να απεικονίζεται, σαν να μην υπήρχε. Ώσπου ήρθε με φόρα ο Τζέιμς Ντιν, γιατί το επέτρεψε ο σκηνοθέτης του, ο Νίκολας Ρέι, και γιατί δεν είχε άλλον τρόπο να αντιμετωπίσει την υποκριτική ή να χειριστεί τα συναισθήματά του, πέρα από τον δραματουργικό μετασχηματισμό των μελανών προσωπικών βιωμάτων. Το ηλεκτρισμένο πατινάζ του στην απέραντη γκρίζα ζώνη της βασανισμένης ενηλικίωσης παραμένει ένα κινηματογραφικό θαύμα τόσο ακαταμάχητα θαυμαστό όσο ακαριαία ήταν και η απόδρασή του από τα εγκόσμια το 1955.
ΤΟ ΠΙΣΩ ΡΑΦΙ
«Ροζ κουφετί»: Ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα για την παιδοφιλία
page
Ο Δημήτρης Πολιτάκης για το θέμα των ημερών.
Διόλου τυχαία, η rock & roll εποχή ταυτίζεται χρονικά με τη μετεωρική άνοδο του άστρου του Αμερικανού ηθοποιού, που από τα 23 ως τα 24 του χρόνια έπαιξε τον in transit άνδρα όπως κανείς δεν είχε φανταστεί στο παρελθόν. Το 1954 γεννήθηκε ο Έλβις και χάθηκε πρόωρα ο Τζέιμς, καρφώνοντας την Porsche Spyder, συμβολικά, σε ένα σταυροδρόμι. Ο «Μικρός Μπάσταρδος», όπως την αποκαλούσε, τον πρόδωσε για ένα κλάσμα δευτερολέπτου. Ήταν το μεγάλο και μοναδικό του πάθος, η οδηγική ταχύτητα, όσο κι αν με τη συντομότατη ενασχόλησή του με την υποκριτική οδήγησε με ταχύτητα το σινεμά σε μια πρωτόγνωρη πίστα: τη θεοποίηση της νεότητας. Προηγήθηκαν ο Μάρλον Μπράντο και ο Μοντγκόμερι Κλιφτ, αλλά δεν είχαν ακριβώς ακουμπήσει τη φάση της ενηλικίωσης στους ρόλους τους. Η αψάδα του Μπράντο και η ευαισθησία του Κλιφτ εφαρμόστηκαν τέλεια σε νέους άνδρες, ενεργητικούς και παθητικούς αντίστοιχα, που έκαναν τη διαφορά στη νέα προσέγγιση της υποκριτικής – πιο method, περισσότερο στοχαστική, μακριά από το θεατρικό πρότυπο και την αγγλοσαξονική παράδοση. Σε αυτή την εγγενώς αμερικανική φλέβα, ο φυσικός ακόλουθός τους, εξίσου όμορφος, αλλά, αντίθετα με τον Μπράντο, εντελώς απρόθυμος να επενδύσει σε οποιοδήποτε σεξαπίλ, έγινε ο μοναδικός, στη γενιά του και στις επόμενες, που έχυσε τα σωθικά του επί σκηνής, συχνά αψηφώντας τις αυστηρές εντολές των σκηνοθετών.
1
Δεκαπενταύγουστος ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΗ (2001)
2
Η ψυχή στο στόμα ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ (2006)
3
Κυνόδοντας ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΑΝΘΙΜΟΥ (2009)
ΘΕΑΤΡΟ Σε μια πρόβα του «Προμηθέα» στην παλιά Βιβλιοθήκη Μια αλλιώτικη παράσταση, μεταξύ θεάτρου και μουσικής, όπου η αισχύλεια τραγωδία λειτουργεί ως παρτιτούρα και οι φωνές ως μουσικό όργανο.
της αργυρως μποζωνη Η Πανεπιστημίου είναι άδεια από κόσμο και έχει νυχτώσει. Κανένας δεν μπορεί να φανταστεί ότι μέσα στη Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη, την πρώτη έδρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Ελλάδα, ένας κόσμος ζωντανός, παλλόμενος, δημιουργείται σε ένα περιβάλλον που δεν είναι κέλυφος μιας παράστασης αλλά οργανικό, το φυσικό της περιβάλλον. Και μόλις ανοίγουμε την πόρτα και περνάμε μέσα από διαδρόμους με στοιβαγμένους, τακτικά δεμένους τόμους εφημερίδων, προτομές που δεν έχουν κανέναν για να του ψιθυρίσουν πια και άδεια ερμάρια, χτυπάει συναγερμό η πρώτη αίσθηση, η όσφρηση: η μυρωδιά των βιβλίων μάς πάει πίσω, σε κάτι πολύ παλιό, σε μια μνήμη που είναι παρούσα. Στη μνήμη της ανάγνωσης, στην εμπειρία της κατανόησης. Μέσα στο μεγάλο, πολυφωτογραφημένο, όμορφο αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης ο χρόνος έχει παγώσει. Τα βιβλία είναι εκεί, αυτά που περίμεναν ένα χέρι στοργικό να τα διαλέξει και να τα ξεφυλλίσει, αυτά που κανένας δεν ακουμπάει πια, είναι εκεί για να δηλώσουν την ισχυρή, την αέναη παρουσία της γνώσης που κρατούν κλεισμένη στις σελίδες τους.
4
Στρέλλα ΤΟΥ ΠAΝΟΥ Χ. ΚΟYΤΡΑ (2009)
5
Suntan ΤΟΥ ΑΡΓYΡΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡOΠΟΥΛΟΥ (2016)
25.2.21 – lifo
5
Όλη η Ελλάδα διαβάζει LiFO
6.755.720 UNIQUE VISITORS στην ψηφιακή έκδοση ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2020
Reuters:
Το LiFO.gr στη λίστα με τα κορυφαία ενημερωτικά sites στην Ελλάδα για το 2020
αναγνωσιμοτητα
LiFO 136,6 ATHENS VOICE
125,6
στοιχεια focus bari 2020
πη έντυ στην οση έκδ Bari us : Foc Πηγή
Στην κορυφή, αλλά με ποιότητα
6 lifo – 25.2.21
✱
✱
✱
✱
✱
✱
Το πρώτο τους hit ήταν το «Da Funk», το 1995, ένα μετα-acid house anthem με δυνατό funk μπάσο και βιντεοκλίπ σκηνοθετημένο από τον Spike Jonze: ένας ανθρωπόμορφος σκύλος, ο Charles, περιφέρεται με το boombox του στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Ακολούθησε το άλμπουμ «Homework» δύο χρόνια αργότερα, που περιείχε το «Around the world», το κομμάτι που τους έκανε γνωστούς στο παγκόσμιο κοινό. Το βίντεο του Michel Gondry είναι από τις κλασικές στιγμές των ’90s.
Ο πατέρας του Thomas Bangalter, ο Daniel Vangarde, ήταν μουσικός, και μάλιστα πετυχημένος, τη δεκαετία του ’70. Έκανε παραγωγή και συμμετείχε στη σύνθεση πασίγνωστων κομματιών, όπως το «D.I.S.C.O.» των Ottawan και το «Cuba» των Gibson Brothers. Τα πρώτα χρόνια βοήθησε πολύ τους Daft Punk να βρουν τον (ηλεκτρονικό) ήχο τους και να ηχογραφήσουν κομμάτια.
Ο Guy-Manuel de Homem-Christo έχει αριστοκρατική καταγωγή, αλλά οι πρόγονοί του δεν ήταν και τα καλύτερα παιδιά. Ωστόσο, κάποιοι πολέμησαν εναντίον του Ερρίκου του Ε’ στο Αζενκούρ.
Από τις μάσκες Halloween στα πρώτα live τους μέχρι τα κράνη που τους μεταμόρφωσαν σε ρομποτικές φιγούρες, η εξέλιξη των μεταμφιέσεών τους ήταν εντυπωσιακή. Τη νέα χιλιετία την υποδέχτηκαν με κράνη και ρομποτικά αξεσουάρ αξίας 65.000 δολαρίων, τα οποία δεν αποχωρίστηκαν ποτέ από τότε. Οι οθόνες στα κράνη πρόβαλλαν από κείμενα μέχρι κινούμενα σχέδια.
Οι διαφημιστές τούς λάτρευαν και, παρότι μετά το «Discovery» (2001) ήταν (σχεδόν) ανώνυμοι, εμφανίστηκαν σε διαφημιστικά για μεγάλες φίρμες σε ολόκληρο τον κόσμο: από τη διαφήμιση για την Gap με την Τζούλιετ Λιούις (2001), διαφημίσεις για παιχνίδια και το cartoon Network μέχρι τη διαφήμιση για την Ericsson στην Ιαπωνία, που τους έκανε σούπερ σταρ στην Ασία. Το 2010 εμφανίστηκαν στο διαφημιστικό για το Παγκόσμιο Κύπελλο μαζί με τον Snoop Dog και τον Ντέιβιντ Μπέκαμ σε μια υπερπαραγωγή που θύμιζε τον Πόλεμο των Άστρων. Το τελευταίο μεγάλο διαφημιστικό στο οποίο συμμετείχαν ήταν το promo για τη Lotus F1 Team.
Το 2013, το εξώφυλλο του δίσκου τους «Random Access Memories» τους έκανε fashion icons, με τα σμόκιν που σχεδίασε αποκλειστικά γι’ αυτούς ο Hedi Slimane για τον οίκο μόδας Saint Laurent. Έναν χρόνο πριν είχαν συνθέσει τη μουσική για το ντεμπούτο fashion show του – ένα εξαιρετικό 15λεπτο σετ.
✱ Τα πρώτα χρόνια, και μέχρι να κυκλοφορήσει το «Homework», εμφανίζονταν χωρίς κοστούμια και κράνη.
talk
town
✱ Ως Daft Punk εμφανίστηκαν το 1993, αλλά έναν χρόνο πριν ο Guy-Manuel de Homem-Christo και ο Thomas Bangalter είχαν σχηματίσει ένα ροκ τρίο, τους Darlin’, με τρίτο μέλος τον Laurent Brancowitz (των μετέπειτα Phoenix). Ήταν τόσο κακοί, που το «Melody Maker» τους χαρακτήρισε «daft punky trash», απ’ όπου πήραν την ιδέα για το όνομά τους, μόλις οι Darlin’ διαλύθηκαν και συνέχισαν χωρίς τον Brancowitz.
✱ Ποτέ δεν συμπάθησαν τις ζωντανές εμφανίσεις και τις περιοδείες και ήταν ελάχιστα τα live που έκαναν στο διάστημα δύο δεκαετιών.
✱ Ο James Murphy (LCD Soundsystem) ανέφερε το όνομά τους σε δύο από τα κομμάτια του, το «Daft Punk is playing at my house» και το «Losing my edge» (όπου λέει ότι είναι «ο πρώτος DJ που παίζει Daft Punk στα rock kids»).
✱ Ο Disco Stu των Simpsons κάποτε φορούσε το δικό του κράνος Daft Punk.
✱ Το 2008 εμφανίστηκαν στα Grammy με τον Kanye West, για να παρουσιάσουν μαζί μια νέα εκτέλεση του «Stronger». Ήταν η πρώτη εμφάνιση του ντουέτου στην τηλεόραση από την αρχή της καριέρας του.
✱
aπο τη lifo team
TheBuzz
Έμειναν μαζί 28 χρόνια, επηρεάζοντας μια στρατιά μουσικών, αφήνοντας πίσω τους τη μεγαλύτερη ραδιοφωνική επιτυχία στην Ευρώπη τα τελευταία δέκα χρόνια, το «Get Lucky», και έναν σπαρακτικό αποχαιρετισμό: «Hold on. If love is the answer, you’re home».
DA
Ο Ί Τ ΑΝ K N U P FT
ιέρα του ρ α κ η ν χ ρο ό την 28 υ αποχαιρέτησε π α α ί ε μ πο ση . Μερικά ύ ποπ ντουέτου να μότο αγάπης έ νικο ν του με ηλεκ τρο τους φα 25.2.21 – lifo
7
talk town
α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη
8 lifo – 25.2.21
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ
Η υπόθεση Λιγνάδη και ο κυνισμός της πολιτικής εξουσίας Η κυβέρνηση προσπαθεί να κρύψει τα λάθη της και ο ΣΥΡΙΖΑ να εκμεταλλευτεί πολιτικά μια πτυχή του MeToo. εν υπάρχει αμφιβολία ότι το θέμα που κυριάρχησε την εβδομάδα αυτή στην πολιτική ζωή της χώρας ήταν η «υπόθεση Λιγνάδη», παρότι για την οικονομία, την πανδημία, την παιδεία και τα ελληνοτουρκικά χτυπάνε καμπάνες. Εξίσου βέβαιο είναι ότι θα συνεχίσει να μας απασχολεί και το επόμενο διάστημα. Η κυβέρνηση, από τότε που άρχισαν να βγαίνουν στη δημοσιότητα καταγγελίες για τον άνθρωπο που είχε επιλέξει για τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, προσπαθεί να περιορίσει την επικοινωνιακή και πολιτική ζημιά, δείχνοντας ανήμπορη να κατανοήσει τα λάθη της και άρα να τα διορθώσει. Η εικόνα των υπουργών που βγήκαν να υπερασπιστούν την κυβέρνηση δεν ήταν αυτή του συντετριμμένου από τις αποκαλύψεις πολιτικού, αλλά του πολιτικού που ενδιαφέρεται να καλύψει τα λάθη του, αναζητώντας δικαιολογίες, με αρκετή δόση κυνισμού. «Ένας ατυχής επικοινωνιακός χειρισμός δεν συνιστά λόγο αποπομπής. Η κυβέρνηση στηρίζει την κ. Μενδώνη» είπε η αναπληρώτρια κυβερνητική εκπρόσωπος κ. Αριστοτελία Πελώνη, που συνήθως βγαίνει στα δύσκολα. Με τη φράση αυτή μας έδωσε να καταλάβουμε ότι στην υπόθεση Λιγνάδη η κυβέρνηση αναγνωρίζει μόνο επικοινωνιακά λάθη. Η ουσία, δηλαδή η εσφαλμένη επιλογή της, δεν απασχόλησε –τουλάχιστον στον δημόσιο λόγο τους– κανέναν. Περιορίστηκαν στο «δεν γνωρίζαμε» και στο «ας μιλούσαν όσοι γνώριζαν», που φανερώνουν όχι μόνο κυνισμό αλλά και αλαζονεία. Όμως και πριν από τα «δεν γνωρίζαμε», η αντίδραση της υπουργού Πολιτισμού ήταν κατώτερη των περιστάσεων. Αρχικά οχυρώθηκε πίσω από το ότι δεν υπήρχαν επώνυμες καταγγελίες για τον Λιγνάδη και επιχείρησε να τον καλύψει, επαναλαμβάνοντας αυτά που έλεγε ο ίδιος, αναφερόμενος σε «κλίμα φημών» που «δεν μπορούσε να αντέξει». Φυσικά, η κ. Μενδώνη δεν μπορούσε να τον δικάσει, και δεν ήταν δική της δουλειά άλλωστε. Επειδή όμως η παιδεραστία και ο βιασμός είναι θέματα μεγάλης ηθικής απαξίας, όφειλε να δείξει μεγαλύτερη ευαισθησία και αποφασιστικότητα, θέτοντάς τον, ενδεχομένως, σε διαθεσιμότητα, μέχρι να φωτιστούν τα γεγονότα. Ακόμα και αν καλόπιστα δεχτεί κανείς ότι η κ. Μενδώνη και η κυβέρνηση δεν είχαν ακούσει καμία από τις φήμες που τον συνόδευαν όταν τον διόρισαν, είχαν τον χρόνο να τις πληροφορηθούν, όταν αυτές άρχισαν να φουντώνουν πάλι με αφορμή το ελληνικό MeToo. Στο σημείο εκείνο είχαν μια ευκαιρία να διορθώσουν το λάθος τους, με το ρίσκο ίσως να φανούν αυστηροί. Αλλά οι πολιτικοί, μερικές φορές, πρέπει να αναλαμβάνουν και ρίσκο, όταν η μη ανάληψή του μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά. Τι άλλο όφειλε να αναλάβει η κ. Μενδώνη; Την πολιτική ευθύνη, φυσικά. Όσα αποκαλύπτονται αυτές τις μέρες για τον άνθρωπο που διόρισε στο Εθνικό Θέατρο έχουν συγκλονίσει όλους τους πολίτες. Ακόμα και αν δεν ήταν δική της επιλογή και της την επέβαλαν, αντικειμενικά την πολιτική ευθύνη, εκ της θέσεώς της, την έχει εκείνη. Όφειλε να παραιτηθεί, ακόμα και αν δεν έφταιγε σε τίποτα. Έτσι κι αλλιώς, διορισμένη υπουργός είναι. Ελέω πρωθυπουργού είναι υπουργός Πολιτισμού. Εάν της τον επέβαλαν και τον αποδέχτηκε χωρίς αντίρρηση, δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη. Τώρα, εάν τον Λιγνάδη τον πρότεινε ο πρωθυπουργός, τον οποίο του σύστησε κάποιος άλλος, τότε ο πρωθυπουργός μάλλον θα πρέπει να προσέχει περισσότερο στο εξής ποιους ακούει και ποιους συμβουλεύεται. Όπως επισήμανε ο Γ. Καμίνης, βουλευτής του ΚΙΝ.ΑΛ. και πρώην Συνήγορος του Πολίτη, για άλλη μία φορά αναδεικνύεται και το θέμα «πώς επιλέγουμε τα στελέχη του δημόσιου τομέα», αναφέροντας ότι εις βάρος του Δ. Λιγνάδη «υπήρχαν εκκρεμότητες ποινικές» και διερωτώμενος αν «θα έπρεπε να τις ξέρει αυτός που τον διορίζει». Τα θέματα των νομικών «εκκρεμοτήτων» τα υποτιμούσαν πάντα οι κυβερνήσεις κι ας την έχουν πατήσει πολλές φορές. Έχει αποδειχτεί ότι δεν διδάσκονται από τα παθήματα, γι’ αυτό τα επαναλαμβάνουν. Ακόμα περισσότερο υποτιμούν –έως και αδιαφορούν πλήρως– την εντιμότητα και την ηθική των συνεργατών και των στελεχών που επιλέγουν. Αρκεί να τους κάνουν για τη δουλειά που τους θέλουν. Ο Δ. Λιγνάδης προφανώς είχε αυτό που λέμε «πρόσβαση» στην πολιτική εξουσία. Τη μόρφωσή του δεν την αμφισβητεί κανείς. Τυπικά είχε τα προσόντα. Είχε όμως και σκελετούς στην ντουλάπα, για τους οποίους δεν ενδιαφέρθηκε κανείς, παρά τα σημάδια. Επειδή η πολιτική εξουσία είναι κυνική. Η κ. Μενδώνη, πρώην άνθρωπος εμπιστοσύνης του Ευάγγελου Βενιζέλου στον πολιτισμό για πολλά χρόνια, κατάφερε να γίνει υπουργός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη. Στην υπόθεση Λιγνάδη (και όχι μόνο) έκανε πολλά λάθη. Έφερε όμως σε πέρας όλες τις δύσκολες αποστολές που της ανέθεσε ο πρωθυπουργός, γι’ αυτό το Μαξίμου τη θεωρεί επιτυχημένη. Ο ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να (υπερ)πολιτικοποιήσει την υπόθεση Λιγνάδη και να στρέψει όλη τη συζήτηση για το MeToo μόνο σε αυτήν, με καθημερινές επιθέσεις στην κυβέρνηση, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο. Στην Κουμουνδούρου πίστεψαν ότι μετά από καιρό βρήκαν ένα θέμα με το οποίο μπορούν να γυρίσουν το πολιτικό παιχνίδι υπέρ τους. Οι ακραίες συμπεριφορές κάποιων στελεχών, όμως, που ενέδωσαν με ευκολία στη διάδοση συκοφαντιών, έκαναν την κυβέρνηση να θεωρήσει ότι αυτό ήταν ένα δώρο με το οποίο μπορούσε να στρέψει αλλού τη συζήτηση. Γι’ αυτό και ο πρωθυπουργός κάλεσε τον Αλέξη Τσίπρα στη Βουλή για να συζητήσουν την ποιότητα του δημόσιου διαλόγου, σε ένα άκρως πολωτικό και τοξικό κλίμα. Το θέμα αυτό γεννά αντιπαραθέσεις και στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, όπου όμως περισσότερο χρησιμοποιείται ως αφορμή για «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» μεταξύ των αντίπαλων κομματικών στρατοπέδων. Πάντως, κανένας τους δεν πείθει ότι ενδιαφέρεται για την πραγματική κάθαρση και για την προστασία των θυμάτων που έχουν υποστεί παρενοχλήσεις και κακοποιήσεις. Η κυβέρνηση προσπαθεί να κρύψει τα λάθη της και όχι να τα διορθώσει και ο ΣΥΡΙΖΑ να εκμεταλλευτεί πολιτικά μια πτυχή του MeToo. Για τους σκελετούς που έχουν όλοι στις ντουλάπες τους δεν ενδιαφέρεται κανείς. Απόδειξη ότι κανένας τους δεν πήρε κάποια πολιτική πρωτοβουλία, ούτε καν για τα προσχήματα, να κάνει στο κόμμα του, έστω, αυτό που κάνει ο ΣΕΗ, ενθαρρύνοντας τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή και στην πολιτική.
ΣΑΒΒΑΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ «Το ψυχολογικό υπόβαθρο της βίας» α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο
Απαντά ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος
Τι άλλο όφειλε να αναλάβει η κ. Μενδώνη; Την πολιτική ευθύνη, φυσικά. Ακόμα και αν δεν ήταν δική της επιλογή και της την επέβαλαν, αντικειμενικά την πολιτική ευθύνη, εκ της θέσεώς της, την έχει εκείνη. Όφειλε να παραιτηθεί, ακόμα και αν δεν έφταιγε σε τίποτα. Έτσι κι αλλιώς, διορισμένη υπουργός είναι.
Ποιες είναι οι αιτίες που ένας άνθρωπος γίνεται βιαστής ή παιδεραστής; Μιλάτε για δύο μορφές βίας που ξεσηκώνουν γενική κατακραυγή, επειδή ο εγκληματίας δεν επιτίθεται μόνο σε ένα άτομο αλλά ταυτόχρονα και στην κοινωνία, με την οποία διαρρηγνύει τις σχέσεις του. Ο πολιτισμός θεσπίστηκε για να δαμαστούν τα επιθετικά και σεξουαλικά ένστικτα του ανθρώπου, ώστε να ζήσει ασφαλής σε οργανωμένες κοινωνίες. Όμως, ορισμένα άτομα δεν μπορούν να ελέγξουν τα ένστικτά τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στο ότι η οικογένειά τους δεν μπόρεσε να τα εκπαιδεύσει να ελέγχουν και να εξημερώνουν τα αντικοινωνικά τους ένστικτα είτε στο ότι τραυματίστηκαν στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Το παιδί αδυνατεί να μεταβολίσει τη βίαιη συμπεριφορά του ενήλικα που το δέρνει ή το αποπλανεί, το εκμεταλλεύεται σεξουαλικά. Υποκύπτει στον διώκτη και τελικά ενδέχεται να ταυτιστεί με αυτόν. Κάποιοι σαδιστές παιδόφιλοι ανέφεραν ότι είχαν υποστεί τραυματισμό (και σεξουαλικό) στην παιδική τους ηλικία από κοντινούς τους ενήλικες. Επίσης, κάποιος μαθαίνει να γίνεται βίαιος, παρατηρώντας τη βία των άλλων, ιδιαίτερα εάν αυτή η βία εκτιμάται και επιβραβεύεται. Εάν ένας άντρας μεγάλωσε με έναν καταχρηστικό πατέρα, ο ψυχισμός του διαμορφώνεται έτσι ώστε συχνά η προσφυγή στη βία αποτελεί μέρος της προσωπικότητάς του. Θα προσφεύγει στη βία για να εκτονώνει τα ένστικτά του ή για να νιώθει ότι παίρνει αξία στα μάτια του περιβάλλοντός του. Με την επίθεσή του επιχειρεί να επανορθώσει μια δική του κρυφή πληγή, να πάρει εκδίκηση για ένα ταπεινωτικό παρελθόν. Οποιαδήποτε αποτυχία μπορεί να βιωθεί ως προσωπικός τραυματισμός σπό ένα τέτοιο άτομο, γεγονός που το οδηγεί στη βία, η οποία προορίζεται να βλάψει τον άλλον. Όταν έχεις κακοποιηθεί σε μικρή ηλικία, πόσο δύσκολο είναι να σβήσεις αυτή την τραυματική εμπειρία; Όλες οι τραυματικές καταστάσεις έχουν δύο διαστάσεις. Η μια πλευρά αφορά τις επώδυνες εντυπώσεις που παραμένουν ζωντανές και δεν αφήνουν το θύμα να ξεχάσει. Ξαναζεί την τραυματική σκηνή σε εφιάλτες τη νύχτα ή την ημέρα, με εικόνες τρομακτικές, που εισβάλλουν στον ψυχισμό του. Οι τραυματικές εικόνες επαναλαμβάνονται για χρόνια, μαζί με άγχος, τρόμο και θλίψη, αυτοκαταστροφικότητα, πάγωμα της σκέψης, παραίτηση. Το θύμα καταφεύγει σε ναρκωτικά, φάρμακα και στο αλκοόλ. Κάθε μέρα, απαράλλακτη με την προηγούμενη, μοιάζει με κάτεργο. Από την άλλη πλευρά, το Εγώ αναπτύσσει μια αντίρροπη δύναμη στις οδυνηρές επιπτώσεις του τραύματος. Ριζικές άμυνες επιχειρούν να εξαφανίσουν οτιδήποτε πόνεσε το θύμα, να εμποδίσουν οτιδήποτε θα μπορούσε να αναζωπυρώσει το τραύμα. Οι άμυνες, μαζί με το τραύμα, επιχειρούν να εξαφανίσουν και το κομμάτι του εαυτού που λαβώθηκε. Το Εγώ προτιμάει να ακρωτηριάσει ένα τμήμα του παρά να ξαναζήσει τη στιγμή που δολοφονήθηκε η ψυχή του. Ακόμα και στην ψυχοθεραπεία, όταν η σκέψη τείνει να κατευθυνθεί προς το τραύμα, ο ασθενής απότομα σταματάει να σκέφτεται και αρχίζει να μιλάει για κάτι άλλο. Ποιοι είναι οι λόγοι που μια γυναίκα δεν καταγγέλλει τη βία που δέχεται; Είναι αρκετοί. Δεν εμπιστεύονται το συμβάν σε κανένα, ούτε καν στους πιο κοντινούς τους ανθρώπους. Ο πιο συχνός λόγος είναι η ντροπή και η ενοχή γι’ αυτό που συνέβη. Σε περιπτώσεις βιασμού συχνά έχει ακουστεί «πήγαινε γυρεύοντας», «μα, ήταν τόσο προκλητικά ντυμένη» κ.λπ. Τα θύματα σε μια τέτοια δηλητηριώδη ατμόσφαιρα ενδέχεται να νιώσουν όχι μόνο αποσταθεροποιημένα αλλά και αποδιοργανωμένα μετά το πάγωμα του βιασμού. Αναρωτιούνται μήπως έφταιξαν σε κάτι, αν μπορούσαν να το αποφύγουν. Αυτές οι ενοχές κάνουν τα θύματα να σιωπήσουν για όσα υπέστησαν.
talk town
α π ό τον ν ικόλα σ εβα σ τά κη
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ
FREE THINKING ZONE
Πώς καταστρέφουν μια σοβαρή υπόθεση
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς!
Για την ιλαροτραγωδία της υπερπολιτικοποίησης. ούμε, λοιπόν, τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος σε περιπτώσεις σεξιστικής βίας και κατάχρησης. Σε μια κλίμακα που πάει από το αξιοκατάκριτο στο εγκληματικό, από την ψυχική παραβίαση στη σωματική κακοποίηση. Επειδή όμως το τοπίο της δημόσιας επικοινωνίας και των ψηφιακών κοινών είναι έτσι όπως είναι, υποθέταμε πως έπρεπε να αναληφθεί το ρίσκο των υπερβολών και της κουτσομπολίστικης ελαφρότητας. Σε μια χώρα όπου, για διαφόρους λόγους, το πραγματικό ρεπορτάζ (αυτό που δεν είναι διαχείριση διαρροών από δικογραφίες ή αστυνομικούς) είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό, υποθέταμε ότι οι «ειδήσεις» θα περνούσαν και από τους κομματικούς μηχανισμούς και από τα σμήνη των οπαδών. Από ένα σημείο και ύστερα, όμως, η υπερπολιτικοποίηση της υπόθεσης μπορεί να καταστρέψει τη σημασία της. Οι προβολές μίσους, κοινωνικού ή ταξικού, αλλά κυρίως κομματικού, αλλοιώνουν αμέσως τους όρους της συζήτησης. Πριν από λίγο διάστημα, γύρω από το όνομα του Κιμούλη, ένας κόσμος εχθρικός προς την αριστερά βρήκε την ευκαιρία να προβάλει την απέχθειά του για τον «συριζαίο-καλλιτέχνη», για τη φιγούρα μιας συγκεκριμένης ιντελεκτουέλ περσόνας που στη φαντασία πολλών ταυτίζεται με μια σπουδαιοφανή αριστερή ρητορική, η οποία συνδυάζεται με εγωιστικές-ναρκισσιστικές πράξεις. Τώρα, όμως, γύρω από το πρόσωπο του Λιγνάδη όλος ο κόσμος της αριστεράς, από τους πιο συμβατικούς οπαδούς του Αλέξη Τσίπρα μέχρι τον χώρο της αντιεξουσίας και του εκτός τειχών ριζοσπαστισμού, εκτονώνει το γενικό του μίσος για τους «αρίστους - πλούσιους - φιλελέδες». Γράφονται και λέγονται πράγματα που αγγίζουν τον ρατσισμό με το πρόσχημα της κριτικής στον «προνομιούχο», έναν ρατσισμό εναντίον ενός κοινωνικού ή πολιτισμικού εχθρού που για πολλούς πρέπει να μην υπάρχει ή και να εξαφανιστεί. Και το έδαφος είναι ευνοϊκό. Η συνθήκη της πανδημίας είχε δυσανάλογα αρνητικές συνέπειες στους καλλιτεχνικούς χώρους και στον κόσμο του θεάτρου. Ο ανασφαλής ανταγωνισμός, σταθερό χαρακτηριστικό χώρων που για την επιβίωσή τους εξαρτώνται και από το κράτος και από την αγορά, οξύνει τις προσωπικές αντιπάθειες που μπλέκονται με κοινωνικές μνησικακίες. Και όλο αυτό το ψυχικό υλικό, ήδη εύφλεκτο και τραυματισμένο από την κρίση, έρχεται τώρα να γίνει εργαλείο της ολοκληρωτικής υπερπολιτικοποίησης. Ξεχνώντας πως η σεξιστική και εξουσιαστική ύβρις αφορά ανθρώπινους δεσμούς και συγκεκριμένες, αμετάθετες προσωπικές ευθύνες. Ξεχνώντας ακόμα ότι και εάν οι θύτες υπήρξαν πολιτογραφημένοι στο αριστερό ή στο κεντροδεξιό «στρατόπεδο» ή αναδείχτηκαν σε θέσεις θεσμικής ευθύνης από αυτήν ή την προηγούμενη κυβέρνηση, η ουσία της υπόθεσης που συζητούμε δεν είναι η διαμάχη μεταξύ καλλιτεχνικής αριστεράς και αντικαλλιτεχνικής δεξιάς, μεταξύ ευαίσθητων στρατευμένων αριστερών και νεοφιλελεύθερων σεξιστών-καταχραστών. Αυτό είναι διακωμώδηση και αποτυχημένη παρωδία, όσες σοβαροφανείς αναλύσεις και αν επιχειρηθούν για να το στηρίξουν. Πριν από κάποιες δεκαετίες η υπερπολιτικοποίηση είχε συνοδεύσει τη μετάβαση της χώρας στη δημοκρατία, στην εμπέδωση της ελευθερίας των κομμάτων και των οργανώσεων να διεκδικούν το κοινωνικό πεδίο. Μιλάμε για τα πρώτα χρόνια μετά το 1974. Έκτοτε έχουμε διανύσει πολύ δρόμο και μπορούμε να μετρήσουμε βλάβες και σκοτεινές συνέπειες. Η πίεση ιδεολογικών και πολιτικών δικτύων λ.χ. στα πανεπιστήμια δημιούργησε εστίες λογοκρισίας, ανελευθερίας και ιδιότυπου κομφορμισμού. Και από το 2010, με τη μαζική επέκταση των social media και την ανάδυση των ψηφιακών όχλων, μια πρωτόγνωρη υπερπολιτική βία μέσω της γλώσσας είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τη ζωντανή και δημιουργική αντιπαράθεση. Τα μίση οργανώνονται εκ του προχείρου, τα σχήματα του εχθρού εναλλάσσονται και όλα αυτά με λίγες αντιρρήσεις απ’ όσους θέλουν να παίξουν σε αυτή την αρένα επιρροής. Και όσοι ακόμα έχουν ενστάσεις, υποχρεώνονται να κολακεύσουν τις ομαδοποιημένες επιθυμίες και τα τελετουργικά αναθέματα των οπαδών. Αλλιώς, σωπαίνουν ή δεν παίρνουν τελικά θέση. Θα σκεφτεί κανείς ότι θα ήταν αδύνατο το θέμα των παρενοχλήσεων και των κακοποιήσεων να μείνει εκτός των ανταγωνισμών για την εξουσία, όπου κινητοποιούνται στρατεύματα, βοηθητικοί, φίλοι και ακροατήρια. Όμως, όποια πολιτική θέση και αν έχει κανείς στη διάταξη των παθών και των ανταγωνισμών, δεν πρέπει να ξεχνάει ότι η υπερπολιτικοποίηση είναι μια παγίδα: μπορεί μεν να αποφορτίζει άμεσα τα μίση (που φωλιάζουν κάτω από την επιφάνεια πολλών αξιοσέβαστων πολιτικών θέσεων και σενιαρισμένων συλλογισμών), αλλά αυτή η ανακούφιση είναι πάντα φτηνή και προσωρινή. Και στο παράδειγμα της συγκυρίας μπορεί πραγματικά να σπαταληθεί η αυτόνομη σημασία του θέματος της σεξιστικής βίας, της προσβολής και της εξουσιαστικής ωμότητας. Το θέμα παρουσιάζεται προς τα έξω, στο γενικό κοινό, είτε ως πρόβλημα στενά ιδιωτικών συμπεριφορών είτε ως συλλογικό αμάρτημα κάποιων πολιτικών και κοινωνικών κατηγοριών. Και οι δύο εκδοχές όμως, τόσο αυτή που επιδιώκει να περιορίσει το ζήτημα της βίας ή της κατάχρησης σε ιδιωτικά βίτσια και ιδιόμορφες συμπεριφορές κάποιων τύπων όσο και η άλλη που πάει να κατασκευάσει πολιτικές παθολογίες για να παίξει το παιχνίδι του πλήγματος στον αντίπαλο, υπονομεύουν την υπόθεση. Στη συγκεκριμένη εξέλιξη που μας απασχολεί, ο Λιγνάδης, η Μενδώνη, ο Μητσοτάκης, ο νεοφιλελευθερισμός, οι ελίτ, οι «άριστοι», γίνονται πια ένας μύλος, μια αλυσίδα του κακού που για την αξιωματική αντιπολίτευση εικονογραφεί την ίδια την κυριαρχία και τη βία του συστήματος. Έτσι όμως, οι ιστορίες των θυμάτων, οι συγκεκριμένες εμπειρίες, ακόμα και οι πολιτικές και διοικητικές ευθύνες της υπουργού Πολιτισμού, γλιστρούν κάτω από έναν μηχανισμό ηθικού πολέμου που δεν κάνει διακρίσεις και αδιαφορεί για την ακρίβεια των γεγονότων. Οι προθέσεις θεωρούνται εκ προοιμίου κακές, τα πρόσωπα σάπια, οι αξίες ανύπαρκτες, τα γεγονότα σχεδόν προδιαγεγραμμένα. Κάπως έτσι, μια ιστορία που πρέπει να αναδείξει καρπούς, να ερευνηθεί ποινικά, αλλά και να γίνει αφετηρία μιας νέας δημόσιας κουλτούρας, γίνεται θέατρο «αριστεράς» και «δεξιάς». Όχι μια πολιτική μάχη, αλλά ένα φρενιασμένο παιχνίδι ταυτοτήτων, ορμέμφυτων και προσωπικών προσβολών που μοναδικό στόχο έχουν να καταγράψουν την υπεροχή του ενός ή το πλεονέκτημα του άλλου. Αν αυτή η εκτροπή στην ολοκληρωτική «πολιτική» εχθρικών ταυτοτήτων, στις παιδεραστικές και ομοφοβικές φαντασιώσεις για τον πολιτικό αντίπαλο, αν αυτή η πολιτική πορνογραφία δεν περιοριστεί, το αποτέλεσμα θα είναι επώδυνο. Πώς, όμως, να μαζευτεί, όταν φαίνεται πως έτσι θα ανοίγουν και θα κλείνουν τα θέματα μέχρι τις εκλογές; Η δημοκρατία έχει κι αυτή τα αδιέξοδά της και δεν ισχύει η περίφημη φράση.
Αυτός που δίνει όπλα σε έναν πιθανό ένοχο, ηθελημένα ή μη, είναι συνένοχος.
απ ο τ ην αρετ ή γ εωργ ι λ ή
Και όλο αυτό το ψυχικό υλικό, ήδη εύφλεκτο και τραυματισμένο από την κρίση, έρχεται τώρα να γίνει εργαλείο της ολοκληρωτικής υπερπολιτικοποίησης. Ξεχνώντας πως η σεξιστική και εξουσιαστική ύβρις αφορά ανθρώπινους δεσμούς και συγκεκριμένες, αμετάθετες προσωπικές ευθύνες.
Η Αρετή Γεωργιλή είναι σύμβουλος επικοινωνίας, διαχειρίστρια του ακτιβιστικού βιβλιοπωλείου Free Thinking Zone και regional leader της οργάνωσης Lean in Hellas που ασχολείται με την ισότητα και την ενδυνάμωση των γυναικών.
χω μια απορία, και διορθώστε με αν κάνω λάθος. Αυτό που προέχει αυτήν τη στιγμή είναι να τιμωρηθούν οι ένοχοι, έτσι δεν είναι; Αυτό που μας ενδιαφέρει όλους και όλες είναι να μη φοβηθεί κανένα θύμα να μιλήσει, να καταλάβει κάθε πονεμένη ψυχούλα ότι είμαστε δίπλα της, αυτό δεν μας ενδιαφέρει; Τότε, γιατί συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο; Γιατί όλη αυτή η πολιτική χυδαιότητα που αποπροσανολίζει την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα και στρέφει τη συζήτηση σε μια στείρα κομματική αντιπαράθεση, στις πλάτες όλων αυτών των παιδιών, που το μόνο που ζητούν είναι δικαίωση και γαλήνη; Πού να τολμήσει ο επόμενος ή η επόμενη να βρει το θάρρος να ομολογήσει τα ανομολόγητα, όταν ξέρει εκ προοιμίου ότι θα γίνει μπαλάκι του τένις και βορά σαρκοφάγων πολιτικών; Και πώς να έρθει η δικαίωση, αφού οι κακοί είναι σε δεύτερο πλάνο, βολικοί κομπάρσοι και πολύτιμα εργαλεία στα κομματικά, επικοινωνιακά επιτελεία. Και ξέρετε ποιοι είναι οι κακοί; Όχι αυτοί που φαίνονται και για τους οποίους θα αποφασίσει εν τέλει η Δικαιοσύνη, αλλά εκείνοι που δεν φαίνονται. Αυτοί όλοι που δεν έχουμε βρει ακόμη και είναι εκεί έξω και τρομοκρατούν, βιάζουν, απειλούν. Αυτοί όλοι που βρήκαν την ευκαιρία να εκφράσουν ελεύθερα την ομοφοβία τους και ταυτίζουν πρόστυχα την ομοφυλοφιλία με την παιδεραστία. Αυτοί που μιλούν για επαγγελματίες ομοφυλόφιλους και σπέρνουν το αγκάθι του μίσους στην κοινωνία. Αυτοί είναι οι εχθροί μου αυτήν τη στιγμή, αυτούς θέλω να πολεμήσω και δεν θα δώσω συγχωροχάρτι σε κανέναν που βάζει πάνω από αυτά την πολιτική του ατζέντα και δίνει υπερασπιστικά επιχειρήματα σε κάθε Κούγια και άλλοθι στους πιθανούς θύτες. Αυτός που δίνει όπλα σε έναν πιθανό ένοχο, ηθελημένα ή μη, είναι συνένοχος. Γι’ αυτούς τους λόγους δεν μπορώ να συγχωρήσω τη στάση της υπουργού Πολιτισμού, με την οποία έβαλε βούτυρο στο ψωμί τόσο του συνηγόρου υπεράσπισης, δίνοντάς του το δικαίωμα να μιλήσει για παραβίαση του διακριτού των εξουσιών και ακύρωση του τεκμηρίου αθωότητας, όσο και μέρους της αντιπολίτευσης για να πετάξει την μπάλα στην εξέδρα και να δημιουργήσει, κατά την προσφιλή της συνήθεια, εμφυλιοπολεμικό κλίμα με πεζοδρομιακού τύπου hashtags. Δεν τη συγχωρώ, γιατί από τη μια αποφασίζει να διαλευκάνει την υπόθεση μόνη της και δηλώνει ότι όλα είναι φήμες και από την άλλη ομολογεί ότι εξαπατήθηκε. Μα, με όσα το φτωχό μου μυαλό μπορεί να αντιληφθεί, δεν είναι ο θεσμικός σας ρόλος, κ. Μενδώνη, να αναρωτηθείτε αν ο κ. Λιγνάδης λέει αλήθεια ή ψέματα ούτε να αποφασίζετε αν είναι επικίνδυνος ή όχι. Ως πολιτική προϊσταμένη του κ. Λιγνάδη οφείλατε να διαφυλάξετε την κυβέρνηση, την οποία υπηρετείτε, από τις κατηγορίες για συγκάλυψη και να τον θέσετε σε διαθεσιμότητα μέχρι να κάνει τη δουλειά της η Δικαιοσύνη. Δεν τη συγχωρώ, γιατί περίμενα από εκείνη περισσότερα. Να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και όχι να παρασυρθεί από μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Ζητώ ως πολίτης την παραίτησή της; Ναι. Όχι, όμως, για τους ίδιους λόγους που τη ζητά η αξιωματική αντιπολίτευση, ούτε με τα ίδια κίνητρα. Σαφέστατα μια λάθος απόφαση δεν μπορεί να ακυρώσει το σύνολο του έργου κάποιου και την προσπάθεια να μπει μια τάξη και στον χώρο του πολιτισμού. Ζητώ την παραίτησή της γιατί δεν προστάτευσε τις προτεραιότητες της δημόσιας συζήτησης –που δεν μπορούν να είναι άλλες από την κοινή προσπάθεια να τελειώνουμε με την πανδημία και την τιμωρία των ενόχων– από τα πολιτικά και προσωπικά κουτσομπολιά, που εν τέλει δεν αφορούν κανέναν. Γιατί σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο πρέπει να υπάρχει ομαδικότητα και προσήλωση στη στρατηγική. Η αλυσίδα πρέπει να είναι γερή και περιθώριο για αδύναμους και μοναχικούς κρίκους δεν υπάρχει. Και εκείνη αποδείχτηκε ότι δεν είναι team player. 25.2.21 – lifo
9
talk town
α πο τον βασ ί λη βα μβακα
Το πολιτικό ζητούμενο που θέτει το ΜeΤoo δεν είναι να στρατοπεδεύσουμε ξανά σε διαδικτυακούς εμφύλιους πολέμους, να διαχωριστούμε φανατικά σε αντιπολιτευόμενους και συμπολιτευόμενους και να προσωποποιήσουμε απολύτως το πρόβλημα στη μία ή στην άλλη περίπτωση (ανάλογα με το ποια πολιτική ταυτότητα «θύτη» μας βολεύει).
O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.
10 lifo – 25.2.21
KOINOI TOΠOI
SHORTCUT
Η βία της ανομολόγητης εξουσίας
Μικρό αγόρι, ετών 101
Η πολύτιμη αξία του ελληνικού ΜeΤoo και οι κίνδυνοι από την πολιτικοποίησή του.
ελληνική κοινωνία, εδώ και λίγο καιρό, έχει μπει με μικρή καθυστέρηση στην εποχή του MeToo. H γενναία αποκάλυψη της Σοφίας Μπεκατώρου άνοιξε μια συζήτηση που φαίνεται πως θα έχει μεγάλη συνέχεια. Το ξεκίνημα αυτής της συζήτησης έγινε από μια ολυμπιονίκη και αυτό φαίνεται να δημιούργησε πολύ μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ευρύτητας και σοβαρότητας του προβλήματος, οδηγώντας όχι σε μια ακόμη άσκοπη πόλωση αλλά, αντίθετα, σε μια ευρύτατη συναίνεση για την ύπαρξη μιας ανομολόγητης κοινωνικής πληγής. Το εναρκτήριο αυτό στιγμιότυπο του ελληνικού MeToo δεν έτυχε μεγάλης πολιτικοποίησης, πέρα από το γεγονός ότι η κυβέρνηση και η Προεδρία της Δημοκρατίας έσπευσαν να συμπαρασταθούν στην καταγγέλλουσα. Το ντόμινο αποκαλύψεων που ακολούθησε, άλλωστε, αφορούσε κυρίως τους χώρους του θεάτρου και του αθλητισμού και έφερε με αρνητικό τρόπο στο προσκήνιο πρόσωπα πέραν κάθε υποψίας, ενώ η όποια πολιτική τους ταυτότητα ελάχιστα απασχόλησε τη δημόσια έκπληξη. Η χρόνια υποτίμηση, εκμετάλλευση και βία εναντίον των γυναικών έγινε το βασικό ζητούμενο και οι όποιες συγκρούσεις αφορούσαν ακριβώς την αναγνώριση και κατανόηση αυτού του σημαντικότατου προβλήματος (υπήρξαν πολλοί που αναφώνησαν το τραγικό «τώρα το θυμήθηκαν;» ως συνώνυμο του «μήπως τα ήθελαν;», επειδή αρκετές καταγγέλλουσες προέρχονταν από την εγχώρια show biz). Νέο σημείο τομής αποτελεί η περίπτωση του Δημήτρη Λιγνάδη, τόσο λόγω της διευθυντικής του θέσης στο Εθνικό Θέατρο όσο και λόγω της φύσης των κατηγοριών εναντίον του, που έφεραν σε σύγχυση δύο διαφορετικής τάξης ταμπού: αυτό της παιδεραστίας και εκείνο της ομοφυλοφιλίας. Το ΜeΤoo πλέον αποκτά ακραία στοιχεία πολιτικοποίησης με κομματικές σκοπιμότητες. Οι ενδεχόμενα εσφαλμένοι χειρισμοί κυβερνητικών στελεχών γίνονται αντικείμενο αντιπολιτευτικής έξαρσης (στηριγμένης σε φήμες και επαναφορά του ομοφοβικού αυριανισμού) και δημιουργούν βεβιασμένα αντανακλαστικά κυβερνητικής άμυνας με αντιφατικά αποτελέσματα που ενισχύουν, αντί να διαλύουν, την καχυποψία (π.χ. συνέντευξη Τύπου της υπουργού Πολιτισμού). Είμαστε συνηθισμένοι στην Ελλάδα, πολύ σοβαρά προβλήματα, να ντύνονται τις κομματικές σημαίες, να ευτελίζονται σκανδαλοθηρικά και τελικά να χάνουν το πραγματικό τους πολιτικό νόημα. Διότι πράγματι το ΜeΤoo και όλες οι καταγγελίες σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης που διατυπώνονται έχουν βαθύτατη πολιτική σημασία, αλλά δεν αγγίζουν τόσο πολύ αυτό που έχουμε ταυτίσει στο μυαλό μας με το πολιτικό ζήτημα: το κράτος, τα κόμματα, τους πολιτικούς πρωταγωνιστές (χωρίς να τους αποκλείουν, βέβαια). Ακόμη και αν ευσταθούν απολύτως οι κατηγορίες εναντίον του κ. Λιγνάδη (με όσα έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας), αυτός δεν διέπραξε όσα κατηγορείται ως διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Η όποια εγκληματική του δράση τον αφορά ως ιδιώτη στο παρελθόν ή, για την ακρίβεια, ως καλλιτέχνη (σκηνοθέτη, δάσκαλου κ.λπ.). Η πολύτιμη αξία του ΜeΤoo έγκειται στο ότι ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση για την κατάχρηση εξουσίας που ασκούν πρόσωπα και φορείς που εσφαλμένα δεν εκλαμβάνουμε ως πολιτικά. Παράγοντες του αθλητισμού, προπονητές, σκηνοθέτες, ηθοποιοί (για την ώρα, πολύ λιγότερο καθηγητές και δημοσιογράφοι, κι αυτό έχει ενδιαφέρον) αποκαλύπτονται όχι μονάχα ως λειτουργοί ενός επαγγέλματος που συνήθως έχει να κάνει με την εκπαίδευση, τη διασκέδαση ή τον χώρο του θεάματος αλλά και ως φορείς μιας συχνά ανεξέλεγκτης εξουσίας. Διότι αυτό που τελικά έχουμε ελάχιστα συνειδητοποιήσει και συζητήσει είναι ότι ο επαγγελματικός χώρος, όπως και ο οικογενειακός (αν και αυτός έχει απεικονιστεί, τουλάχιστον αλληγορικά, στον ελληνικό weird κινηματογράφο), ο χώρος της καλλιτεχνίας και της ψυχαγωγίας, οι θελκτικοί χώροι της κοινωνικής αυτοπραγμάτωσης ευρύτερα, εμπεριέχουν σκοτεινές πτυχές καταχρηστικής εξουσίας που σε μεγάλο βαθμό έχουμε επιτρέψει να κυριαρχούν. Γιατί οι σχέσεις αυθαιρεσίας, οι σχέσεις ανομολόγητης βίας, αναπτύσσονται συχνά εκεί όπου έχουμε σχέσεις οικειότητας, εκεί όπου υπάρχουν οι φιλοδοξίες της κοινωνικής κινητικότητας και αναγνώρισης, εκεί όπου με κάποιον τρόπο το θύμα είναι αναγκασμένο να συναινέσει στη (λεκτική, σωματική ή άλλη) βία που του ασκείται εάν θέλει να επιβιώσει, να πετύχει, να μάθει, να μαθευτεί. Σε σχέσεις όπου η ρητή ή άρρητη, φαιδρή ή σοβαροφανής, σεξουαλική ή ρητορική, ανδροπρεπής ή μη βία παίρνει «εθιμοτυπικές» διαστάσεις. Το πολιτικό ζητούμενο που θέτει το ΜeΤoo δεν είναι να στρατοπεδεύσουμε ξανά σε διαδικτυακούς εμφύλιους πολέμους, να διαχωριστούμε φανατικά σε αντιπολιτευόμενους και συμπολιτευόμενους και να προσωποποιήσουμε απολύτως το πρόβλημα στη μία ή στην άλλη περίπτωση (ανάλογα με το ποια πολιτική ταυτότητα «θύτη» μας βολεύει). Το θέμα είναι να αναλογιστούμε τις σχέσεις μικροεξουσίας στις οποίες εμπλεκόμαστε ο καθένας χωριστά και τους ρόλους μας σε αυτές. Ενδοοικογενειακές, ενδοεπαγγελματικές, ενδοσυντεχνιακές μορφές αυταρχισμού μένουν απ’ όλους μας ανομολόγητες και συνεχίζουν να παράγουν τραυματικά συναισθήματα και συσσωρευμένο αίσθημα αδικίας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δίνουμε συχνά «άσυλο» σε μορφές βίαιης εξουσίας που παίρνουν το προσωπείο πατρικής ή ερωτικής φροντίδας, είτε υποτιμώντας το πρόβλημα είτε θεωρώντας αυτονόητο ότι οι ιεραρχικές σχέσεις, για να επιβεβαιωθούν, πρέπει να μετέλθουν τη σαδομαζοχιστική φάση «μαστίγιο και καρότο». Μάλιστα, θα έλεγε κανείς ότι όσο οι ιεραρχικές σχέσεις δεν είναι σαφείς και ελεγχόμενες, τόσο μεγαλύτερος βαθμός αυθαιρεσίας και βίαιης χειραγώγησης υπεισέρχεται σε αυτές. Αν το outing που περιέχει το ΜeΤoo περιοριστεί σε μια εικονική επανάσταση καταγγελίας, ελάχιστα πράγματα θα αλλάξουν. Εάν δεν δημιουργηθεί μια θεσμική ασπίδα των θυμάτων, εάν δεν καλλιεργηθεί το αίσθημα ασφάλειας μέσα από μηχανισμούς προστασίας τους και αποτροπής μελλοντικών βιασμών και εκβιασμών, η ανακύκλωση του προβλήματος είναι σίγουρη. Εάν όλη αυτή η συζήτηση δεν έχει κάποια απτά αποτελέσματα, όσον αφορά όχι μόνο τη δικαιοσύνη αλλά και την αναδιοργάνωση των σχέσεων οικογενειακής, εκπαιδευτικής και επαγγελματικής μας οικειότητας, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε συνθήκες ενός ακραίου νεοπουριτανισμού και μιας ανεξέλεγκτης αστυνόμευσης της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Το να «κόψουμε το κεφάλι του βασιλιά», για να δανειστούμε μια φράση του Μισέλ Φουκό, συνεπάγεται το να εξετάσουμε σοβαρά όλες τις μορφές αυθαίρετης εξουσίας της αθέατης καθημερινότητας, να κατοχυρώσουμε τα δικαιώματα των κατά τόπους πιο ευάλωτων ομάδων και να τις καταστήσουμε ορατές, αλλά όχι να οδηγηθούμε σε μια «ευνουχισμένη» κοινωνία.
Ξεφυλλίζοντας τα προπέρσινα «απομνημονεύματα» του Λόρενς Φερλινγκέτι, του θρυλικού Αμερικανού ποιητή και εκδότη που μας άφησε προχθές, υπερπλήρης ημερών.
από τον δημήτρη πολιτάκη
ο προπέρσινο (Covid-free) καλοκαίρι έπιασα με ανυπομονησία να διαβάσω το βιβλίο «απομνημονευμάτων» του Λόρενς Φερλινγκέτι –του θρυλικού Αμερικανού ποιητή και εκδότη που μας άφησε προχθές υπερπλήρης ημερών–, που μόλις είχε εκδοθεί. Ήταν η χρονιά που ο Φερλινγκέτι συμπλήρωνε έναν ολόκληρο αιώνα ζωής και το βιβλίο, που φέρει τον τίτλο Little Boy (Μικρό αγόρι), υποσχόταν πλούτο αφηγήσεων από έναν άνθρωπο που είχε βιώσει επί τόπου, ως μάχιμος, και τη Νορμανδία και το Ναγκασάκι, και στη συνέχεια συνδέθηκε με την αφρόκρεμα της μπιτ λογοτεχνίας και της αντικουλτούρας. Τελικά, δεν επρόκειτο για συμβατικού τύπου ζουμερά απομνημονεύματα (παρότι κάπως έτσι ξεκινάει), ούτε και για «νουβέλα», όπως το είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος, αλλά για έναν συναρπαστικό κατά τόπους καταιγισμό ελεύθερων συνδέσεων, συνειρμών και αναφορών (από τον Γκίνσμπεργκ, τον Κέρουακ και τον Μπάροουζ στον Τζόις, τον Προυστ και τον Μπέκετ), πασπαλισμένο με τη γνώριμη πολεμική που χαρακτήριζε πάντα τις θέσεις του και μόνο ανεπίκαιρη δεν μοιάζει στις τρέχουσες συνθήκες. Ακόμα πίστευε ότι ο καπιταλισμός είναι «ο ίδιος ο εχθρός της δημοκρατίας», ακόμα προσδοκούσε «μια κοινωνία όπου πλέον δεν θα είναι απαραίτητοι οι αντιφρονούντες», παρότι δεν είχε σταματήσει ποτέ να βλέπει καταρχάς τον εαυτό του ως έναν «αντιφρονούντα ρομαντικό ή ρομαντικό αντιφρονούντα». «Έφτασε η στιγμή, η στιγμή της παλίρροιας, η στιγμή της απόπειρας να βγάλουμε κάποια άκρη από αυτήν τη μικρή μας ζωή στη γη» γράφει (τη στίξη τη συμπληρώνω εγώ στην απόδοση, στο πρωτότυπο οι τελείες και τα κόμματα δεν θεωρούνται απολύτως απαραίτητα στοιχεία του λόγου). «Μόνος τώρα με τον εαυτό του και τη μοναχική του συνείδηση μόνος στο μικρό νησί του εαυτού του, αναρωτιέται, αυτό είναι όλο; Όχι, καθόλου, δεν είμαι ένας γεροξούρας με τσιριχτή φωνή είμαι ακόμα ένα παιδί με τη μνήμη ανέπαφη που κάνει προβολές στο λαμπερό αιώνιο μέλλον μεγαλώνοντας στους πιο σκοτεινούς και στους πιο φωτεινούς καιρούς πάνω σ’ αυτό το μικρό νησί του Εγώ-Εγώ-Εγώ». Εξαρχής σχεδόν ξεκαθαρίζει ότι η μόνη πλοκή αυτού του βιβλίου είναι «η διαρκής μου γήρανση», αλλά και «η ανάμνηση όχι των περασμένων, αφού το παρελθόν δεν είναι παρά ένας προσεκτικός σύμβουλος για όλα αυτά που ακόμα δεν έχουν λήξει… Αν νομίζεις ότι θα μάθεις από μένα τίποτα μυστικά του σύμπαντος ή της ανθρώπινης καρδιάς έστω, τότε είσαι μεγαλύτερος ηλίθιος απ’ όσο υπέθεσα και καλύτερα να σταματήσεις να διαβάζεις αυτήν εδώ τη μωρολογία… Μην χασμουριέσαι ξέρω ότι είσαι ακόμα νέος και ότι είναι μια ωραία ηλιόλουστη μέρα στην πλανήτη, τι μας νοιάζει λοιπόν ποιοι τον κάνουν να περιστρέφεται και τι ανάγκη έχω από κάποιον Θεό όταν έχω τον εαυτό μου που δεν θα πεθάνει ποτέ…». «Κάθε πρόταση είναι η τελευταία πρόταση που θα γράψω ποτέ, υπάρχει όμως πάντα άλλη μια σκέψη να αφηγηθείς και μέχρι πότε μπορεί να συνεχιστεί αυτό, συνεχίζω όμως παρ’ όλα αυτά» έγραφε. «Ίσως τελικά δεν υπάρχει νόημα, υπάρχει μόνο η ύπαρξη όπως ένα ποίημα ή ένα έργο ζωγραφικής που δεν εννοούν αλλά είναι, και υπάρχουν μόνο επεισόδια που το άθροισμά τους δεν στοιχειοθετεί κανένα νόημα, παρά μόνο πιέζουν για να εξαχθεί από μέσα τους η ψίχα της ζωής…»
απ ό τον m. hulot
123
φ ω τογραφ ιεσ: π άρις ταβιτιάν
με τον
Billy Sio Ο «trap lord» από τα Άνω Λιόσια, σε μια σπάνια συνέντευξη, εξηγεί γιατί το τραπ δεν είναι (μόνο) λεφτά και λάμψη.
«Δεν μπορεί να λες ότι οι τράπερ είναι “κωλόπαιδα”. Έχω τελειώσει πανεπιστήμιο, έχω δουλέψει στο αντικείμενο των σπουδών μου, ως ακτινολόγος σε αξονικό τομογράφο, και εκπροσωπώ το “χειρότερο” τραπ στην Ελλάδα. Σπούδασα, τους έδειξα ότι αυτό είναι μεροδούλι-μεροφάι και δεν αξίζει κάποιος να ζει για να δουλεύει, ρε φίλε».
άνω λιόσια, σάββατο πρωί. Η κίνηση στους μαχαλάδες είναι υπερβολική λόγω λαϊκής, προσπερνάμε μπουγάδες (δεκάδες μπουγάδες) και κορίτσια με λάστιχα που πλένουν τους δρόμους, εξαφανίζοντας τα τελευταία ίχνη χιονιού 25.2.21 – lifo
11
talk
123 λεπτά με τoν Βilly Siο
town
INFO Instagram: thelordsion, YouTube: Trapsion Entertainment, spotify: Billy Sio
12 lifo – 25.2.21
που έχουν επιβιώσει μετά την επέλαση της «Μήδειας». Το σκηνικό θυμίζει ταινία του Οικονομίδη: σπίτια-οχυρά με ψηλούς φράκτες, καγκελωμένα παράθυρα, αυλές πίσω από σιδερένιες μπάρες. Είναι μία από τις τσιγγάνικες συνοικίες της πόλης και το territory του Billy Sio, του ανθρώπου που οραματίστηκε τον ελληνικό τραπ ήχο και τον έφερε στην Ελλάδα. Liosantos, η έδρα της Trapsion Entertainment, της εταιρείας που συνδέεται με το ελληνικό τραπ περισσότερο από κάθε άλλη. O Billy Sio, ο «trap lord» της ελληνικής ραπ, είναι ένας από τους ανθρώπους που έχουν αγωνιστεί σκληρά για να βρίσκεται το τραπ εδώ που είναι σήμερα. Δεν του αρέσει η δημοσιότητα, δεν δίνει συνεντεύξεις, δεν τον βλέπεις συχνά εκτός των βιντεοκλίπ του. Ο Billy Sio δεν είναι απλώς ένας ράπερ, είναι C/O, είναι art director στα βιντεοκλίπ της Trapsion, είναι A&R, είναι business manager, είναι beat maker, director που καθοδηγεί στους στίχους. Καθόμαστε στο υπόγειο στούντιό του, εδώ όπου γεννιέται ο ήχος της Trapsion, και συζητάμε για την κατάσταση που βιώνουν οι τράπερ αυτήν τη στιγμή, που είναι μια δύσκολη περίοδος, γιατί τα live είναι εξαφανισμένα από τον περσινό Φεβρουάριο και η κρίση που περνάμε έχει κάνει το μεγάλο μπαμ του νέου ραπ να ξεφουσκώνει. «Η θεματολογία στο τραπ πρέπει να αλλάξει. Δεν ταιριάζει με το τι γίνεται γύρω μας» λέει. «Δεν ταίριαζε και πριν, ειδικά για την Ελλάδα, αυτή η θεματολογία, αλλά ήταν ενδιαφέρουσα η κόντρα που δημιουργούσε, η ίντριγκα, τα λεφτά, αυτός που έχει ή δεν έχει, όμως, όταν έγινε η έκρηξη, ήμασταν στο μνημόνιο – μια χώρα στη φτώχεια, μια ζωή. Όταν ήρθε, το τραπ ήταν κάτι διαφορετικό από αυτό που ακουγόταν τριγύρω, δεν έλεγε τα ίδια που έλεγαν οι άλλοι ράπερ μέχρι τότε, αυτά που έλεγαν οι Αμερικανοί ράπερ. Από το χιπ-χοπ της Ελλάδας μόνο ο Τάκι Τσαν στο “Ρίμα για χρήμα” ήταν αμερικανικό ραπ». Ο Billy Sio είναι ο άνθρωπος που έφερε το τραπ στην Ελλάδα. «Το έφερα σαν “Ελικόπτερο”» εξηγεί. «“Σαν ελικόπτερο πετάω”, αυτό έλεγα, ότι διασκεδάζω, ξεδίνω, έτσι το έφερα στον κόσμο. Δεν είπα ποτέ ότι έχω λεφτά, γαμάω και δέρνω, κι εσύ δεν έχεις. Έλεγα ότι θα διασκεδάσω και ότι θα κάνω τον κόσμο να διασκεδάσει με αυτήν τη μουσική, να εκτονωθεί, αυτό μου έβγαζε εμένα το τραπ κι αυτό ήθελα να περάσω και στην Ελλάδα. Ήθελα να φέρω στη μουσική την ενέργεια και τη δύναμη που είχαν κάποια συγκεκριμένα κομμάτια των TΧC, που σε έκαναν να χοροπηδάς. Και στα βίντεό μου ήθελα να δείξω μια άλλη Αθήνα, αληθινή, όχι μέσα σε ένα στούντιο. Όλα ήταν ατόφια, χωρίς κάμερες ειδικές, χωρίς κόλπα, ήταν κάτι ωμό σαν mockumentary, κι αυτό δεν υπήρχε. Μίλαγα για ναρκωτικά επειδή τα έβλεπα γύρω μου, ποτέ όμως ότι βγάζεις λεφτά από αυτά. Έλεγα “κάνε κινήσεις στη ζωή σου, κάνε κάτι, μην κάθεσαι με σταυρωμένα χέρια” και, στην τελική, η διαφορά μας από την υπόλοιπη χιπ-χοπ μουσική ήταν ότι θέλαμε να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας. Κουνήσου, ρε φίλε, άπλωσε το χέρι σου και κάνε κάτι. Το τραπ έλεγε “κυνήγα τα όνειρά σου”, βάζαμε και μια τσίγκλα στον πιτσιρικά, “θέλεις να πετύχεις κάτι; Κυνήγησέ το, κάνε μουσική. Άμα θέλει κάτι ένα παιδί πάρα πολύ, θα το πετύχει”. Πιστεύω ότι ραπ θα έκανα όπου και να έμενα, απλώς στα Λιόσια έχεις κι άλλες εικόνες να μοιραστείς με τον κόσμο. Γιατί ο ράπερ αυτό είναι, οι εικόνες του, το τι έχει ζήσει, να μπορεί να περάσει το lifestyle του στον κόσμο. Τη φάση που ζω στα Λιόσια την περιγράφω κάποιες φορές με πιο κωμικό τρόπο και κάποιες άλλες πιο σοβαρά. Τα κομμάτια μου έχουν αλήθεια, είναι ξεκάθαρο αυτό, το τραπ έρχεται από τα τραπόσπιτα του αμερικανικού Νότου, από το σημείο όπου πουλάνε τα ναρκωτικά, και στην Ελλάδα εδώ είναι αυτά τα σημεία, στο Μενίδι, στα Άνω Λιόσια, στο Ζεφύρι, εδώ πωλούνται όλα τα ναρκωτικά της Αθήνας. Κανείς δεν μπορεί να πει ότι εκπροσωπεί το τραπ αν δεν είναι από αυτά τα μέρη. Έρχονται μάνατζερ και μου φέρνουν συνέχεια καλλιτέχνες, πιτσιρικάδες, αλλά δεν μπορώ να πάρω τον καθέναν και να τον βάλω στην Trapsion αν δεν πληροί κάποιες προϋποθέσεις, αν δεν μου δείξει ότι αντέχει στην πίεση. Παίρνω όσα παιδιά είναι
εδώ τριγύρω: ο Trannos είναι στα Νέα Λιόσια, ο Skam στο Ζεφύρι, ο Skliros στα Άνω Λιόσια, ο Beast το ίδιο, o LilRiico (που ήταν ο ήχος της Trapsion στην αρχή) ήταν στο Μενίδι, αλλά έφυγε στη Γερμανία. Είμαστε όλοι από την περιοχή, γι’ αυτό μιλάμε για τα Λιόσια και για τις εικόνες μας από την περιοχή. Όταν ξεκίνησα να κάνω αυτήν τη μουσική, ήθελα να διαφέρω από τους άλλους. Δεν κοίταζα να κάνω μια μουσική που μεθαύριο θα γινόταν τεράστια. Δεν είχα μυριστεί ότι έρχεται το κύμα, δεν το έκανα για να βγάλω λεφτά. Όταν το έκανα εγώ αυτό, δεν υπήρχε κανείς άλλος. Και έκανα Dirty South ήχο, δεν έκανα τραπ. Είμαι παιδί μιας κλασικής ελληνικής οικογένειας, με δημόσιο υπάλληλο πατέρα και μάνα ιδιωτική υπάλληλο, που σου έλεγαν “κάνε ό,τι μπορείς, αγόρι μου, να έχεις ένα πτυχίο, να γίνεις κάτι”. Δεν έπαιζε τότε να πεις στους γονείς ότι ήθελες να γίνεις ράπερ. Μια ζωή δούλευα για να πληρώνω τα στούντιο και τα βιντεοκλίπ μου, δεν μου έδωσε ποτέ κανείς λεφτά για να φτάσω μέχρι εδώ το Trapsion. Μέχρι το “Εκάλη”, πριν από ενάμιση χρόνο, οπότε άρχισα να βγάζω λεφτά από αυτό, πλήρωνα από την τσέπη μου τα πάντα – ακόμα τα πληρώνω από την τσέπη μου. Τώρα με την πανδημία γυρίσαμε πάλι πίσω και δεν ξέρουμε αν θα πάμε ξανά για μεροκάματο. Δεν έχουμε ιδέα τι λύση θα βρούμε αν συνεχιστεί αυτό. Τελειώνεις πανεπιστήμιο, πας για δουλειά και σου δίνουν 600 και 700 ευρώ τον μήνα, με πτυχίο. Σε πατάνε κάτω, σε γαμάνε τα αφεντικά –γιατί το αφεντικό στην Ελλάδα είναι ό,τι χειρότερο–, εκμεταλλεύονται τη θέση τους, ξεσπάνε πάνω στον υπάλληλό τους τα προβλήματά τους. Δεν ήταν ζωή αυτή. Πιεζόμουν, αλλά είχα τον στόχο μου, έλεγα “θα τα καταφέρω, επενδύω στη μουσική”. Μου έλεγαν “τι τα κάνεις τα λεφτά, δουλεύεις, γιατί δεν έχεις ποτέ λεφτά;”, κάθε κλιπ, όμως, ήθελε ένα χιλιάρικο. Με 700 ευρώ τον μήνα, έπρεπε να κρατήσω τους μισθούς δύο μηνών. Και μπορεί και να μην πήγαινε καθόλου, να μην έκανε views. Και είχα και όλους να με πολεμάνε. Δεν μπορεί να λες ότι οι τράπερ είναι “κωλόπαιδα”. Έχω τελειώσει πανεπιστήμιο, έχω δουλέψει στο αντικείμενο των σπουδών μου, ως ακτινολόγος σε αξονικό τομογράφο, και εκπροσωπώ το “χειρότερο” τραπ στην Ελλάδα. Σπούδασα, τους έδειξα ότι αυτό είναι μεροδούλι-μεροφάι και δεν αξίζει κάποιος να ζει για να δουλεύει, ρε φίλε. Είναι μεγάλη μαλακία να μας έχουν περάσει αυτό, γιατί σε κυνηγάει σε όλη σου τη ζωή, το να προσπαθείς να αποδείξεις στους άλλους ότι αξίζεις. Αν κυνηγάς το δικό σου όνειρο, όσες φορές και να πέσεις, θα ξανασηκωθείς, όποια στραβή και να σου τύχει. Το όνειρο του αλλουνού, όμως, το βάζεις μέσα σου, το θάβεις. Κι αυτό το έχουν ζήσει πολλά παιδιά που έχουν περάσει από τη φάση, και μπορεί να είναι σαν εμένα. Δεν βγάζουν όλοι οι τράπερ πολλά λεφτά. Μόνο από τις συναυλίες βγάζεις λεφτά, αν κάνεις μια επιτυχία που έχει 10 εκατομμύρια προβολές και αρχίσεις τα live. Εκεί βγάζεις χρήματα. Από YouTube και από Spotify δεν βγάζεις τίποτα στην Ελλάδα. Ο κόσμος βλέπει να νούμερα και νομίζει ότι είσαι ζάπλουτος. Το Spotify σε πληρώνει μόνο για τα premium streams, δηλαδή τα streams που είναι από λογαριασμούς που πληρώνουν, όλοι οι πιτσιρικάδες όμως αλλάζουν λογαριασμό κάθε μήνα και δεν πληρώνουν. Οπότε, όταν βλέπεις 1,5 εκατομμύριο streams, πληρώνεσαι για τα 600.000 στην καλύτερη περίπτωση, και στην Ελλάδα παίρνεις το 0,00025% το stream. Στα 600.000 streams μιλάμε για 250 ευρώ το πολύ. Από το YouTube παίρνεις το 1%. Κάνεις πλατινένιο δίσκο στο 1,5 εκατομμύριο και χρυσό στο 1,250 και έχεις βγάλει ένα χιλιάρικο. Αν είσαι σε μεγάλη εταιρεία, παίρνει κι αυτή, και μετά μοιράζεσαι τα ψίχουλα. Άλλα σου λένε ότι θα πάρεις, κι άλλα παίρνεις στο τέλος. Γι’ αυτό τρελαίνονται όλοι, με 1.200.000 streams καταλήγεις να πάρεις 100 ευρώ. Μόνο από την ΑΕΠΙ θα έπρεπε να είμαστε πλούσιοι, αλλά το κράτος μάς τρώει τα λεφτά. Δεν έχουμε και ραδιοφωνικά plays, οι υπόλοιποι μουσικοί ζουν από τα δικαιώματα».
«Δεν είπα ποτέ ότι έχω λεφτά, γαμάω και δέρνω, κι εσύ δεν έχεις. Έλεγα ότι θα διασκεδάσω και ότι θα κάνω τον κόσμο να διασκεδάσει με αυτήν τη μουσική, να εκτονωθεί, αυτό μου έβγαζε εμένα το τραπ κι αυτό ήθελα να περάσω και στην Ελλάδα».
NO FILTER
FOOTNOTES
Τι θα φάμε σήμερα;
#Feeling blessed: Φτιάχνοντας κοσμήματα από καπάκια νεσπρέσο
Σε κάθε περίπτωση, να φάμε κάτι.
α πό τη βι β ι αν σ τερ γι ου
Τα δικαστήρια δεν κάνουν πολιτική, δεν μπορούν να αναλάβουν συζητήσεις που πρέπει να κάνουμε εμείς ως πολίτες, για παράδειγμα αναφορικά με τη λεγόμενη κουλτούρα του βιασμού στους εργασιακούς χώρους. Καλό θα ήταν ο καθένας να παίξει τον ρόλο του. Για παράδειγμα, η εισαγγελία δεν είναι newsroom και το newsroom δεν είναι δικαστήριο.
Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.
α φάμε ως «άρθρο γνώμης» ή είδηση κάποια στήλη που μοιάζει διαρκώς με κομματικό φυλλάδιο; Να φάμε το τεκμήριο αθωότητας και τις τεράστιες κατακτήσεις του νομικού μας πολιτισμού, όπως oι προθεσμίες και το δικαίωμα υπεράσπισης του κατηγορουμένου για ειδεχθείς πράξεις, γιατί «σ’ αυτούς αξίζει θάνατος»; Ή μήπως να φάμε κανέναν άνθρωπο απλώς και μόνο επειδή έτυχε να φωτογραφηθεί πλάι στον ούτε πρώτο-ούτε τελευταίο-κατηγορούμενο για κακούργημα; Μήπως να φάμε οποιονδήποτε έχει συνεργαστεί με τον κατηγορούμενο ή, καλύτερα, να ξεκινήσουμε τρώγοντας με κτηνώδη τρόπο όσους «ήξεραν και δεν μιλούσαν»; Να φάμε μήπως ως «είδηση που φέρνει σοκ!» ανέλεγκτα κουτσομπολιά; Ή να φάμε όποιον βρεθεί μπροστά μας στα σόσιαλ και διαφωνεί μαζί μας ή αρνείται να εκχωρήσει στα γραφεία Τύπου του ενός ή του άλλου κόμματος το προνόμιο της σκέψης; Σε κάθε περίπτωση, να φάμε κάτι. Αναρωτιέμαι όμως από πού κι ως πού θεωρείται λογικό (σχεδόν υπάρχει η σχετική προσδοκία) να σκέφτονται οι πολίτες σαν να είναι υπεύθυνοι επικοινωνίας κομμάτων. Και γιατί μας φάνηκε φυσιολογικό που οι άνθρωποι του χώρου της τέχνης επέλεξαν να μιλήσουν για τον πρώην διευθυντή του Εθνικού μας Θεάτρου και νυν κατηγορούμενο για τέλεση αξιόποινων πράξεων σε πρωινάδικα και μεσημεριανάδικα και όχι σε κάποια «σοβαρή» δημοσιογραφική εκπομπή με παρουσιάστρια κάποιον μεγάλο δημοσιογραφικό εγκέφαλο, απ’ αυτούς που μπερδεύουν τον ανακριτή με τον εισαγγελέα, την ευθύνη του θύτη με το δίκιο του θύματος, την απευθείας ανάθεση με τον διαγωνισμό ή την ευπρεπή κόμμωση με την αξιοπρέπεια. Οk, απάντησα μόνη μου. Τον τελευταίο καιρό νιώθω ότι πληρώνουμε τη χαμένη αξιοπρέπεια της δημοσιογραφίας. Ζούμε τώρα τις συνέπειες της έλλειψης ρεπόρτερ που κάνουν έρευνα και ρεπορτάζ (και δεν εννοώ ως ρεπορτάζ τη μανιώδη αναζήτηση στο Ίντερνετ φωτογραφιών του «τερατόμορφου» με πολιτικά πρόσωπα ώστε να πέσει κράξιμο), τη μετατροπή μέσων ενημέρωσης σε γραφεία Τύπου κομμάτων ή πολιτικών προσώπων, τις εύκολες διχαστικές λογικές που σου εξασφαλίζουν ένα «μπετοναρισμένο» οπαδικό κοινό το οποίο απλώς συμφωνεί ό,τι κι αν πεις, την έλλειψη εμπιστοσύνης του κόσμου στους θεσμούς, την κρίση αυτών των θεσμών, την «ενημέρωση» που κάνει πιστευτά τα πιο ακραία σενάρια που διακινεί κάθε πικραμένος στο Ίντερνετ ή που δίνει χώρο για «αναλύσεις» που θα ζήλευε ο τελευταίος κουτσομπόλης του χωριού, όταν ηδονίζεται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες κοιτώντας απ’ την online κλειδαρότρυπα. Δεν μας αξίζει η τόσο χάλια δημοσιογραφία. Την ίδια ώρα, κατακίτρινα «ρεπορτάζ» τροφοδοτούν τα πιο «ζουμερά», αστήριχτα και εμετικά στερεότυπα για τον χώρο της τέχνης («το θέατρο μαζεύει μόνο ανώμαλους») ή για τα «κυκλώματα» που στήνουν οι «ανώμαλοι» της πολιτικής (χωρίς καθόλου φαντασία, εννοείται, αφού παρόμοια σενάρια διακινούνται από συνωμοσιολόγους σε πολλές χώρες). Χρειάζεται αξιόπιστη και αξιοπρεπής, έγκαιρη και ανεξάρτητη ενημέρωση, για να ανακτήσουμε ένα στοιχειώδες επίπεδο που θα μας επιτρέπει να συνομιλούμε. Απέχουμε, δυστυχώς, αλλά ας είμαστε αισιόδοξοι. Δεν μπορούμε να αναθέτουμε τα προβλήματά μας συνολικά στο δικαστικό μας σύστημα, αφού, εξ ορισμού, το νομικό κομμάτι μιας υπόθεσης είναι συγκεκριμένο και οριοθετημένο. Τα δικαστήρια δεν κάνουν πολιτική, δεν μπορούν να αναλάβουν συζητήσεις που πρέπει να κάνουμε εμείς ως πολίτες, για παράδειγμα αναφορικά με τη λεγόμενη κουλτούρα του βιασμού στους εργασιακούς χώρους. Καλό θα ήταν ο καθένας να παίξει τον ρόλο του. Για παράδειγμα, η εισαγγελία δεν είναι newsroom και το newsroom δεν είναι δικαστήριο. Οι γυναίκες που συνήθως παρουσιάζουν μεσημεριανές εκπομπές θεωρούνται, στερεοτυπικά, χαζές όμορφες. Κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν ασφαλή τόπο, όπου θύματα κακοποίησης είπαν την ιστορία τους. Ακούστηκαν χωρίς να διακόπτονται, χωρίς να ερωτηθούν «τι γύρευες στο σπίτι του;» και «τώρα το θυμήθηκες;». Η «σοβαρή» δημοσιογραφία πού ήταν; Το κράτος δικαίου κινδυνεύει, αν η δημοσιογραφία συνεχίσει να σέρνεται έτσι. Οι πολίτες, παραδομένοι στα σόσιαλ, ταΐζουν με κλικ και προσοχή ιστορίες για αγρίους, όπου τα δικαιώματα του κατηγορουμένου υποχωρούν προ της λαϊκής οργής (κάτι, προφανώς, απαράδεκτο). Φυσικά, οι απλοί πολίτες, σε αντίθεση με τους φορείς εξουσίας, έχουν πλήρη ελευθερία να λένε ό,τι τους κατέβει. Μπορούν να φωνάζουν και να οργίζονται, να φοβούνται για τα παιδιά τους και να το εκφράζουν. Όμως, οι ρεπόρτερ και οι δημοσιογράφοι έχουν άλλα καθήκοντα. Το να χαϊδεύουν τους φόβους και την οργή των πολιτών δεν είναι ανάμεσα σ’ αυτά. Έχουμε τεράστια ανάγκη από καθαρή, αξιόπιστη ενημέρωση. Έτσι, ο κόσμος θα αισθάνεται ότι ζει σε μια δίκαιη χώρα, όπου τα πολιτικά πρόσωπα ελέγχονται αυστηρά στο πλαίσιο του δημόσιου, δημοκρατικού διαλόγου.
Στον πλανήτη 2021 όλοι πουλάνε τον ελεύθερο χρόνο και τα χόμπι τους.
απ ό τ η δεσπ ο ι να τ ρι β ολ η
Η κρίση μπορεί να τελείωσε, αλλά η αφραγκία όχι, ενώ μέσα σε όλα προστέθηκε και η πίεση για ένα ψηφιακό προφίλ που θα αναδεικνύει την αδιαμφισβήτητη πορεία μας προς την επιτυχία (#feelingblessed).
ιάλεξε ζωή. Διάλεξε δουλειά. Διάλεξε μια καριέρα. Διάλεξε μια οικογένεια. Διάλεξε μια γαμημένη μεγάλη τηλεόραση. Διάλεξε πλυντήρια ρούχων, αυτοκίνητα, CD players και ηλεκτρονικά ανοιχτήρια. Διάλεξε καλή υγεία, χαμηλή χοληστερόλη και οδοντιατρική ασφάλιση. Διάλεξε στεγαστικό δάνειο. Διάλεξε το πρώτο σου σπίτι. Διάλεξε τους φίλους σου. Διάλεξε ρούχα για τις διακοπές που να σετάρουν με τις βαλίτσες σου. Διάλεξε κουστούμι για ενοικίαση από μια σειρά γαμημένων υφασμάτων. Διάλεξε να κάνεις DIY και να αναρωτιέσαι ποιος είσαι μια Κυριακή πρωί. Διάλεξε να κάθεσαι στον καναπέ βλέποντας ηλίθια τηλεπαιχνίδια, ενώ γεμίζεις το στόμα σου με junk food. Διάλεξε να σαπίσεις κατουρώντας μέχρι το τέλος σου σε ένα μίζερο γηροκομείο, τίποτα παραπάνω από μια ντροπή για τα εγωιστικά, γαμιόλικα κωλόπαιδα που έχεις γεννήσει για να σε αντικαταστήσουν. Διάλεξε το μέλλον σου. Διάλεξε ζωή». Είδα το Trainspotting όταν ήμουν 16 χρονών στον –κλειστό εδώ και χρόνια Απόλλωνα– στην οδό Σταδίου. Η ταινία ξεκινούσε με τον Ρέντον και τον Spud να τρέχουν στους δρόμους του Εδιμβούργου υπό τους ήχους του «Lust for life» του Ιggy Pop, την ώρα που η φωνή του Ρέντον ακουγόταν να απαγγέλλει αυτόν τον μονόλογο-βόμβα. Η ταινία είχε προκαλέσει ήδη εισαγγελική παρέμβαση, για να διερευνηθεί αν ωθούσε τους νέους στη χρήση ναρκωτικών. Θυμάμαι ότι σηκώθηκα από το κάθισμα του σινεμά σχεδόν ζαλισμένη. Η νεανική, αναλογική κουλτούρα της εποχής σού επέτρεπε να είσαι ελαφρώς ευαίσθητος και loser. Ήταν οk να απορρίπτεις τον μικροαστισμό των γονιών σου, την τακτοποιημένη ζωή, την καλοστρωμένη καριέρα. Οι losers ήταν ευαίσθητοι και είχαν πλάκα, ήταν τα χρόνια του Μεγάλου Λεμπόφσκι και των Nirvana. Η Βίβλος του τέλους της δεκαετίας του ’90 ήταν το Generation X του Douglas Coupland, με ήρωες μια παρέα ευαίσθητων εικοσάρηδων που παράταγαν τις δουλειές τους για να ζήσουν στο Παλμ Σπρινγκς, κοντά σε στρατιές ηλικιωμένων. «Ο λόγος του Ρέντον ήταν τότε δυναμίτης, τώρα είναι σαν να ακούς παιδάκι να αποστηθίζει το ποίημά του για το σχολείο» έγραψε πριν από κάποια χρόνια ο Peter Bradshaw στην «Guardian». Πιθανόν να εννοούσε πως τώρα, είκοσι πέντε χρόνια μετά, ζούμε με βάση το ακριβώς αντίθετο μοντέλο: Στον πλανήτη 2021 καθετί είναι μια πιθανή πηγή εισοδήματος: καλούμαστε ανά πάσα στιγμή να ξεπουλήσουμε κάθε εκατοστό ελεύθερου χρόνου και να αξιοποιήσουμε τα χόμπι και τα ενδιαφέροντά μας ως πιθανές επιχειρηματικές ευκαιρίες. Προφανώς, ζούμε πια σε έναν τελείως διαφορετικό, ψηφιακό κόσμο. Η φύση της εργασίας έχει αλλάξει ριζικά, η μεσαία τάξη έχει συρρικνωθεί, η νέα γενιά δουλεύει με όλο και πιο ευέλικτους όρους, είμαστε παιδιά του gig economy, νοικιάζουμε σπίτι στο Αirbnb, παραγγέλνουμε φαγητό από applications και έχουμε ελάχιστα λεφτά σε σχέση με τους γονείς μας όταν ήταν στην ηλικία μας. Μοναδική πανάκεια στα δεινά μας μοιάζει να είναι το entrepreneurship, μια μαγική επιχειρηματική ιδέα που θα μας αποφέρει εκατομμύρια, για να μπορέσουμε να γίνουμε κι εμείς πρωταγωνιστές ενός πνευματώδους κειμένου με τίτλο όπως «Κuti-kuti: Τα παιδιά από τη Νάουσα που κατέκτησαν την αγορά της Σιγκαπούρης» (δεν έχω ιδέα τι είναι το kuti kuti, πιθανώς έτσι θα βγάλω κάποια μέρα τη φανταστική μου εφεύρεση). Στις αρχές της κρίσης όλοι ξεκίνησαν να φτιάχνουν κοσμήματα και κεριά για έξτρα εισόδημα. Ήταν κατανοητό, κανείς δεν είχε λεφτά, φαινόταν σχεδόν λογικό να αρχίσεις να φτιάχνεις κοσμήματα από καπάκια νεσπρέσο για να βιοποριστείς. Η κρίση μπορεί να τελείωσε, αλλά η αφραγκία όχι, ενώ μέσα σε όλα προστέθηκε και η πίεση για ένα ψηφιακό προφίλ που θα αναδεικνύει την αδιαμφισβήτητη πορεία μας προς την επιτυχία (#feelingblessed). Kαλούμαστε να περάσουμε τον ελεύθερό μας χρόνο με τρόπο που να χτίζει μια «σωστή» ψηφιακή εικόνα. Μέσα στην πανδημία πάπαλα οι ακρογιαλιές και το skyline της Νέας Υόρκης, κι έτσι τώρα η ιδέα είναι να ποστάρουμε εκατομμύρια selfies, ένα μπουκέτο νεραγκούλες, έπιπλα από ρατάν, κεραμικά και βιβλία σε σέπια background. Αργά η γρήγορα φιλοδοξούμε να πουλήσουμε αυτή την εικόνα ή τα χόμπι μας. Το ράψιμο κουκλακίων για μωρά και η πώληση συχνά τερατόμορφων κεραμικών μοιάζουν να είναι τα τελευταία trends στην πώληση χόμπι μέσω Instagram. Υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση σε αυτή την ψηφιακή λαίλαπα; Μια φίλη μου έχει έναν ανώνυμο λογαριασμό στο Instagram με profile pic μια πατούσα. Είναι πιθανόν ό,τι πιο κοντινό σε σαρκασμό στο Instagram. Οι φωτογραφίες στο προφίλ της είναι απλά κακές: η ταμπέλα ενός μαγαζιού που λέγεται «Φωτοτυπάκι», μια γουρουνοκεφαλή, το εξώφυλλο ενός βιβλίου που λέγεται «Losers live longer», μια σκακιέρα που, αντί για βασιλιά, έχει τον Οβελίξ. Έχει μόνο 72 followers. 25.2.21 – lifo
13
VINIETA ΑΘΗΝΑ
τέχνη
είσοδο
αθ
ΔΕΚΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΟΥΝ
14 lifo – 25.2.21
θηναϊκής
ΕΡΕΥΝΑ-ΚΕΙΜΕΝΟ: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΝΟΤΑΡΑΚΗΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΑΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΑΝ
25.2.21 – lifo
15
Ώστε αυτό συμβαίνει λοιπόν! Περνάμε καθημερινά μπροστά τους, αλλά δεν τα βλέπουμε! Ίσως όχι άδικα. Άλλωστε, είναι τοποθετημένα στον κοινόχρηστο χώρο, δηλαδή στο μεταίχμιο μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου. Δεν βρίσκονται στις προσόψεις, για να τα θαυμάσουμε όλοι, ούτε όμως και στα διαμερίσματα, για να τα απολαμβάνουν μόνοι οι τυχεροί ιδιοκτήτες με τις παρέες τους. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι διακριτικά παρόντα. Ο αριθμός όσων έχουν δημιουργηθεί είναι απροσδιόριστος. Και, φυσικά, δεν τα συναντά κανείς μόνο στο κέντρο της Αθήνας και στα πέριξ του, εκεί όπου επιλέξαμε να κινηθούμε. Ούτε είναι γνωστό, πάντα, ποιοι τα δημιούργησαν. Ωστόσο, ένα είναι σίγουρο: από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 έως και τα μέσα της δεκαετίας του ’80 περίπου, κατά τη διάρκεια μιας γόνιμης τριακονταετίας, μια σειρά από έργα δημιουργήθηκε αποκλειστικά για να κοσμήσει τις εισόδους των πολυκατοικιών και των κτιρίων γραφείων. Και αυτά πέρα ή, μάλλο+ν, παράλληλα με εκείνα που δημιουργήθηκαν σε τράπεζες ή βιομηχανίες, κόσμησαν όψεις πολυκατοικιών (βλ. Εξαρχόπουλος Θ., Κουρούκλης Σ., Όταν η τέχνη συναντά την αρχιτεκτονική, Archetype, 2018) ή δημιούργησαν οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες για τα κτίριά τους.
16 lifo – 25.2.21
ΔΙΕΡΓΑΣΊΕΣ ΣΕ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΊΑ ΠΟΥ ΑΛΛΆΖΕΙ Παρατηρώντας τα κτίρια της πόλης, φαίνεται ότι οι συνεργασίες ανάμεσα στους αρχιτέκτονες και κατασκευαστές εν γένει και στους εικαστικούς καλλιτέχνες βρίσκονταν σε άνθηση κατά το διάστημα που προαναφέραμε. Οι ακριβείς λόγοι που οδήγησαν σε αυτές τις συνεργασίες μένουν να αποσαφηνιστούν από την ιστορική έρευνα, ωστόσο εδώ θα πραγματοποιηθεί μια πρώτη απόπειρα σκιαγράφησής τους. Μεταπολεμικά η Αθήνα χτίζεται μαζικά, με την πολυκατοικία –ένας νέος τύπος κτιρίου που συστήθηκε στον Μεσοπόλεμο– να επικρατεί. Δηλαδή προσφέρεται, τρόπον τινά, ένας «λευκός καμβάς» στους εικαστικούς καλλιτέχνες για να δημιουργήσουν. Η προσφορά αυτή φαίνεται να διασταυρώνεται με τις αντιλήψεις για τον κοινόχρηστο χώρο και συγκεκριμένα για την είσοδο του κτιρίου. Όπως όλα δείχνουν, ένας φροντισμένος, πολλών τετραγωνικών μέτρων χώρος εισόδου προσέδιδε κύρος στο ακίνητο και ένα έργο τέχνης ενίσχυε το γόητρό του στα μάτια των υποψήφιων αγοραστών. Το ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι πως τα έργα αυτά δεν τα συναντά κανείς μόνο στα κτίρια που σχεδίασαν διάσημοι αρχιτέκτονες της εποχής αλλά και σε «τυπικές πολυκατοικίες της αντιπαροχής». Και στις δύο περιπτώσεις το έργο έπρεπε να βρίσκεται εκεί από την αρχή. Στις επώνυμες δημιουργίες συνήθως είχε προηγηθεί μελέτη. Στις «ανώνυμες» ο κατασκευαστής, σύμφωνα με μαρτυρία που έχουμε στη διάθεσή μας, ζητούσε από τους συνεργάτες του «να σουλουπώσουν την είσοδο». Τα ζητήματα αυτά δεν διέφυγαν την προσοχή των τεχνοκριτικών της εποχής. Το 1964 ο Τώνης Σπητέρης γράφει πως ο καλλιτέχνης με τον αρχιτέκτονα πρέπει να συνεργάζονται «απαρχής» πάνω σε ένα θέμα. Έτσι, «οι λύσεις που θα δοθούν δεν έχουν μονάχα μιαν οργανικότητα –αρκούν γι’ αυτό συνήθως οι απλές επαγγελματικές και τεχνικές γνώσεις– αλλά αναζητούν την ομορφιά, προσβλέπουν να δώσουν μια καλλιτεχνική μορφή σε ένα ωφελιμιστικό δημιούργημα». « Ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται ευτυχώς μια τέτοια τάση» υπογραμμίζει. Στο ίδιο συμπέρασμα με τον Σπητέρη είχε οδηγηθεί, έναν χρόνο πριν, και ο κριτικός τέχνης Αλέξανδρος Ξύδης. Σε ένα άρθρο του πολεμικής, με το οποίο επαινεί τον Γιάννη Μόραλη, στρέφεται κατά των αρχιτεκτόνων, καταλογίζοντάς τους τη «συστηματική αδιαφορία που δείχνουν για την ατέλεια των κτιρίων τους από την έλλειψη μιας στοιχειώδους ζωγραφικής ή γλυπτικής συμβολής που θα τα έκανε αισθητικά υποφερτά». «Τα τελευταία 5-6 χρόνια άρχισαν να πληθαίνουν οι εξαιρέσεις στον άθλιον αυτόν κανόνα» γράφει χαρακτηριστικά. Φυσικά, η άνοιξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής δεν πραγματοποιήθηκε «εν κενώ». Η μεταπολεμική ελληνική κοινωνία μετασχηματίζεται ραγδαία και οι γειτονιές που σήμερα τείνουμε να χαρακτηρίσουμε ως «παλιό αθηναϊκό κέντρο» γίνονται οι κοιτίδες των μεσοστρωμάτων, τα οποία έχουν νέες καταναλωτικές απαιτήσεις και διαφορετικές αισθητικές αναζητήσεις. Ίσως αξίζει να χρησιμοποιήσουμε ένα δάνειο από την τέχνη με αφορμή την πρόσφατη τηλεοπτική επανεμφάνιση ενός διάσημου κινηματογραφικού ζευγαριού. Το αίτημα της μετεγκατάστασης των μεσοστρωμάτων διατυπώνεται με σαφήνεια στην ταινία Η γυνή να φοβήται τον άνδρα του 1965. Το ζεύγος Κοκοβίκου πρέπει να μετακομίσει από το «αχούρι» όπου μένει και να αγοράσει διαμέρισμα, ρετιρέ με τέσσερα δωμάτια. Ο Αντωνάκης ανεβαίνει κοινωνική κλίμακα, θα γίνει γραμματέας υπουργείου, και
αυτό απαιτεί έναν άλλον τρόπο ζωής. «Μπορώ εγώ να δεχθώ υπουργό εδώ μέσα; Μπορώ;» αναρωτιέται η Ελενίτσα. Ένας τελευταίος παράγοντας που ίσως πρέπει να συνυπολογίσουμε είναι η δημιουργία ενός ανθρώπινου δικτύου. Οι σχολές Αρχιτεκτονικής και Καλών Τεχνών, άλλωστε, γειτνίαζαν στο κτιριακό συγκρότημα της Πατησίων. Πέρα από τις περιπτώσεις φοιτητών που μεταπήδησαν από το ένα τμήμα στο άλλο, είναι αναμφίβολο πως κατά τα φοιτητικά τους χρόνια αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες παρακολουθούσαν μαθήματα σε κοινά αμφιθέατρα. Και, φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να μην επισημάνουμε πως, πέρα από τις συνεργασίες κατασκευαστών και καλλιτεχνών, έχουμε και εκείνες τις περιπτώσεις των καλλιτεχνών που τουλάχιστον συνυπήρξαν στη δημιουργία ενός αρχιτεκτονικού έργου. Η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου μελέτησε τη συμβολή των καλλιτεχνών που υπό τον αρχιτέκτονα Παύλο Μυλωνά εργάστηκαν για τη δημιουργία του Μον Παρνές στο Έλληνες καλλιτέχνες στο Mont Parnes: Παράδοση και νεωτερικότητα στην αισθητική των αντιφάσεων του 1961. «Ξεχωριστή θέση είχαν οι τρεις καλλιτεχνικοί σύμβουλοι, όπως τους αποκαλούσε ο Μυλωνάς: ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Γιάννης Μόραλης. Τρεις αναγνωρισμένες, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους προσωπικότητες, τόσο ως ιδιοσυγκρασίες όσο και ως προς τις εικαστικές τους αναζητήσεις» γράφει η κ. Αράπογλου, προσθέτοντας ωστόσο ότι είναι μάλλον βέβαιο πως η συμβολή τους στην ολοκλήρωση του αρχιτεκτονικού έργου ήταν «μεμονωμένη». «Φαίνεται να έχει βοηθήσει ο καθένας με τον τρόπο του, ανάλογα με τα ειδικά θέματα που απασχολούσαν κατά καιρούς τον Μυλωνά, προσθέτοντας έτσι κάποια καινοτομία και παράλληλα μια χαρακτηριστική έκφραση της σύγχρονης δουλειάς του κάθε καλλιτέχνη».
ΈΡΓΑ «ΣΤΟΝ ΑΈΡΑ», ΈΝΟΙΚΟΙ ΠΟΥ ΑΓΩΝΙΟΎΝ Και αν οι λόγοι που οδήγησαν στην ακμή του φαινομένου πρέπει να αποσαφηνιστούν, ομοίως πρέπει να αποσαφηνιστούν και εκείνοι της παρακμής του. Ωστόσο, σίγουρα η αλλαγή των αντιλήψεων πάνω στον κοινόχρηστο χώρο, η μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας, αλλά και η θεσμοθέτηση της πιλοτής, που περιόρισε δραστικά τα διαθέσιμα τετραγωνικά μέτρα για τον χώρο εισόδου, φαίνεται πως συνετέλεσαν. Αλλά και πάλι υπάρχει κάτι που μπορεί να διατυπωθεί με ασφάλεια. Η παραγωγική αυτή τριακονταετία μάς κληροδότησε ένα «ζωντανό μουσείο» διάσπαρτο στον αστικό ιστό. Από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τη συγγραφή αυτού του αφιερώματος δεν βρέθηκε κάποια συνολική καταγραφή των έργων αυτών είτε σε ακαδημαϊκό επίπεδο είτε από δημόσιους φορείς, παρότι καλλιτέχνες έχουν δείξει κατά καιρούς ενδιαφέρον για τις εισόδους των πολυκατοικιών (βλ. Campus Novel, Δημήτρης Κλεάνθης). Ακόμα και αν υπήρξε όμως, πρέπει να έγινε χωρίς την ενεργοποίηση εκείνων που ζουν καθημερινά δίπλα στα έργα, των ενοίκων. Άλλωστε οι ένοικοι αναφέρθηκαν σε σπάνιες περιπτώσεις κατά τις οποίες ειδήμονες απευθύνθηκαν σε αυτούς. Τα έργα αυτά φαίνεται να ανήκουν στους ιδιοκτήτες κάθε κτιρίου και, παρότι υφίσταται ένα ζήτημα πνευματικών δικαιωμάτων, πρακτικά ο ιδιοκτήτης του φυσικού σώματος, που πλήρωσε για το έργο, μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Στις ευνοϊκές για τα έργα περιπτώσεις η ύπαρξή τους αναφέρεται στον κανονισμό της πολυκατοικίας, αλλά αυτή είναι μάλλον η ελάχιστη νομική θωράκισή τους από την ολική καταστροφή, τις επιμέρους τροποποιήσεις, όπως οι μετρητές του φυσικού αερίου, που συ-
χνά αλλοιώνουν τις εισόδους, ή τις αυθαίρετες προσθήκες. Η ακεραιότητά τους επαφίεται στους ιδιοκτήτες. «Δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη γι’ αυτά» μας λένε άνθρωποι με γνώση του χώρου. «Αν φύγουμε μερικοί άνθρωποι αποδώ, οι επόμενοι ίσως να μην ενδιαφερθούν τι θα γίνει αυτό το έργο» είναι μια φράση που ακούσαμε να επαναλαμβάνεται από πολλούς. Η συγκυρία θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, τη θέση των έργων. Είναι κι αυτή μεταιχμιακή. Η επανεξέταση της αθηναϊκής πολυκατοικίας όντως αποτελεί μια θετική στιγμή για να επανέλθουν οι δημιουργίες αυτές στο προσκήνιο. Ο πυρετός του real estate, όμως, και οι επακόλουθες ανακαινίσεις και αλλαγές χρήσης, όπως επίσης η μετέωρη κατάσταση στην οποία ενδέχεται να περιέλθουν τα κτίρια των γραφείων στη μετά τον κορωνοϊό εποχή, εγείρουν ερωτήματα για το μέλλον των ιδιαίτερων αυτών δημιουργιών. «Ο χρόνος θα κρίνει ποια από τα έργα αυτά θα διαρκέσουν ως αισθητικά άρτιοι συνδυασμοί τέχνης και τεχνικής και ποια θα μείνουν δείγματα ενός περαστικού και επιφανειακού αιτήματος χλιδής και επίδειξης» έγραφε ο Αλέξανδρος Ξύδης στη μαχητική του παρέμβαση. «Ωστόσο, πρέπει να προσέξουμε μερικά που, καθώς πιστεύω, μπορούν να διεκδικήσουν λαχνό διαρκείας στην κληρωτίδα του χρόνου» σημείωνε. Από την οξυδερκή αυτή παρατήρηση, στην οποία εμπεριέχεται και το τυχαίο, έχουν περάσει σχεδόν έξι δεκαετίες. Στην πάροδο του χρόνου κάποια έργα καταστράφηκαν και άλλα αλλοιώθηκαν. Όμως δεκάδες από αυτά τα νεότερα μνημεία βρίσκονται ακόμα εκεί όπου τα τοποθέτησαν οι δημιουργοί τους και μας καλούν να τα εντοπίσουμε, να τα αναγνωρίσουμε, να τα καταγράψουμε και να τα προστατεύουμε.
1
Θησέας και Αριάδνη, τοιχογραφία 1960
ΑΘΗΝΑ
Πάρις Πρέκας Σε μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες πολυκατοικίες της λεωφόρου Αμαλίας εντοπίζεται το έργο του Πάρι Πρέκα «Θησέας και Αριάδνη». Στην πολύτιμη έκδοση διαβάζει κανείς την κατάθεση του ίδιου του καλλιτέχνη για το διαστάσεων 1,70x2,60 μ. έργο. «Επάνω στη λευκή επιφάνεια του μουσαμά άρχισα να παίζω με μια γραμμή, της οποίας σε λίγο έχασα την αρχή, δημιουργώντας σχήματα τετράγωνα, παραλληλόγραμμα, καμπύλες, σαν όλη αυτή η ατελείωτη συνέχεια να ’κρυβε κάτι απ’ το μυστήριο του Λαβυρίνθου. Επάνω στο παιχνίδι αυτής της γραμμής έστησα τρεις βασικές μορφές: στο κέντρο του ταμπλό δεσπόζει η συμπαγής σιλουέτα του ταύρου (Μινώταυρος). Σκοτεινή, ξεκινά από το σχήμα τετράγωνο σε σκούρους, γαιώδεις τόνους σιένας και όμπρας που δείχνουν την προέλευσή του, που όσο προχωρούν προς το κεφάλι του ζώου σκουραίνουν, καταλήγοντας στο μαύρο, που συγκρούεται με το εκτυφλωτικό άσπρο-κίτρινο φόντο, το περιβάλλον του Θησέα. Σ’ αυτό το σημείο προσπάθησα να δώσω όλο το νόημα της σύνθεσης. Αριστερά ο Θησέας, μορφή αγέρωχη, παραμένει ασάλευτος, με το δεξί πόδι πίσω, αντηρίδα στην επίθεση του ζώου, και το δεξί χέρι προτεταμένο, απειλή – πράγμα που δείχνει και την έκβαση του αγώνα. Δεξιά, κάθετη η Αριάδνη, γαλήνια, προσφέρει τον μίτο (τη λύση), έχοντας στο πλάι της, απρόσωπη παρουσία της ιδέας, μια γυναικεία όρθια μορφή».
Extra Info: Ακριβώς δίπλα, σε τοίχο του κτιρίου υποκαταστήματος τράπεζας, αναπτύσσεται ένα ακόμα έργο του Πάρι Πρέκα, η εμβληματική γλυπτική σύνθεση «Ο ρυθμός του χρόνου».
Ιλιάδα, ανάγλυφο σε μάρμαρο 1965
Στο κτίριο που βρίσκεται στην αρχή της οδού Καραγιώργη Σερβίας, έργο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Βικέλα, δεσπόζει το ανάγλυφο του Πάρι Πρέκα «Ιλιάδα». Αποτελείται από 15 μαρμάρινες πλάκες και αναπτύσσεται σε μια έκταση 3x6,50 μ. στον αριστερό τοίχο της εισόδου του κτιρίου. Σύμφωνα με τον Στέλιο Λυδάκη, πρόκειται για «ένα ανάλαφρο ανάγλυφο ενός και μόνο πλαστικού επιπέδου, που το βοηθά να προσαρμοστεί στον στερεομετρικό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής με την οποία πρέπει να συνυπάρξει». Για την κατασκευή του έργου ο Πρέκας προστάτευσε τις επιφάνειες που ήθελε να μείνουν ανέπαφες με χοντρό δέρμα και στη συνέχεια προχώρησε στην εκτόξευση ρινισμάτων ατσαλιού, ώστε να σχηματιστούν τα περιγράμματα. Σύμφωνα με τον κ. Τριαντάφυλλο Μπαλτά, θυρωρό του κτιρίου, η διαδικασία αυτή έγινε είτε στον Ασπρόπυργο είτε στην Ελευσίνα. Ο κ. Μπαλτάς έρχεται σε καθημερινή επαφή με το έργο του Πρέκα εδώ και δεκαετίες. Ο πατέρας του εργαζόταν «για την εταιρεία Αλβέρτης Δημόπουλος που είχε κατασκευάσει το έργο». Ανέλαβε θυρωρός του κτιρίου και ο γιος του τον διαδέχτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Γνωρίζει την ιστορία του έργου και μιλάει με ζεστασιά για τη δημιουργία και την ιστορία του στους επισκέπτες και στους περίεργους που τον ρωτούν. Το παρατηρεί και παρατηρεί εμάς που το παρατηρούμε, μα, πάνω απ’ όλα, το προσέχει. «Το έχω πλύνει μόνο με νεράκι, τα φώτα που έχουμε δεν ακουμπούν στο μάρμαρο, ούτε την πόρτα έχουμε αλλάξει» – είναι ένα κομμάτι της οικογενειακής του ιστορίας άλλωστε. «Όσο είμαστε εδώ, θα το προσέχουμε» μας λέει. Τι θα πει στον θυρωρό που θα τον διαδεχτεί; «Ό,τι λέω και σ’ εσάς. Και να το προσέχει». Ο ίδιος είναι σίγουρος πως και μετά τη σύνταξη θα επισκέπτεται το κτίριο στην Καραγιώργη Σερβίας. «Μια γωνιά, μια ζωή ολόκληρη» λέει χαρακτηριστικά.
«Ο Πρέκας ανήκε στους λίγους οπωσδήποτε ζωγράφους που υπηρέτησαν παράλληλα και την τέχνη της γλυπτικής» έγραφε ο καθηγητής Άγγελος Δεληβορριάς στην αφιερωμένη στον καλλιτέχνη έκδοση του Μουσείου Μπενάκη (2012), υπογραμμίζοντας παράλληλα πως το έργο του συνολικά «προκαλεί την εντύπωση του ανάγλυφου, όπου, από την αρχαιότητα κιόλας, δύσκολα ξεχωρίζουν οι ζωγραφικές αξίες και οι πλαστικές αρετές». Έχοντας αυτό στο μυαλό, επιλέξαμε δύο από τα πολλά έργα του Πάρι Πρέκα (1926-1999) που συναντά κανείς σε κτίρια του κέντρου της Αθήνας. Όπως έγραψε ο καθηγητής Στέλιος Λυδάκης στον ίδιο τόμο, ο Πρέκας «μετέφερε την τέχνη του (…) στις εισόδους των πολυκατοικιών και των μοντέρνων μεγάρων, στους εσωτερικούς τοίχους κοινόχρηστων χώρων ή και στους εξωτερικούς τοίχους διαφόρων κτιρίων».
2
Extra Info: Στην ακριβώς επόμενη είσοδο βρίσκεται η «Ναυμαχία της Πύλου», μία διαστάσεων 2,60x4 μ. τοιχογραφία του Πάρι Πρέκα.
25.2.21 – lifo
17
Κεραμική σύνθεση 1971
3 Ελένη Βερναδάκη
ΑΘΗΝΑ
18 lifo – 25.2.21
Extra Info: Η Ελένη Βερναδάκη είχε δημιουργήσει επιτοίχια κεραμική σύνθεση 3x14 μ. στην αίθουσα υποδοχής διακεκριμένων προσωπικοτήτων του κεντρικού κτιρίου του Αερολιμένα Αθηνών που σχεδίασε ο σπουδαίος Φινλανδός αρχιτέκτονας Έερο Σααρίνεν. Το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο.
Σύνθεση από πλάκες αλουμινίου 1980
Επιτοίχιες μνημειακές κεραμικές συνθέσεις για δημόσια και ιδιωτικά κτίρια δημιούργησε και η κεραμοπλάστρια Ελένη Βερναδάκη. Η εργασία της στο πεδίο αυτό ξεκίνησε το 1962, σε ηλικία 29 ετών, όταν δούλεψε μαζί με τον Γιάννη Μόραλη. Τα έργα αυτά «συνιστούν μια ξεχωριστή ενότητα στο σύνολο της καλλιτεχνικής της παραγωγής, μόνο λόγω της συγκεκριμένης χρήσης για την οποία δημιουργήθηκαν» μας λέει ο δημοσιογράφος Γιάννης Κωνσταντινίδης, σημειώνοντας πως από αισθητικής πλευράς δεν αποκλίνουν καθόλου από αυτό που καθορίζει το μοναδικό στυλ της στην κεραμική. Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη, η λιτότητα των μορφών των αρχιτεκτονικών κεραμικών της είναι η καλύτερη επιβεβαίωση της προσήλωσής της στις αρχές του μοντερνισμού, ωστόσο «η ίδια αυτή λιτότητα αναδεικνύει έναν τεράστιο πλούτο, μια ασύλληπτη αφθονία ερεθισμάτων για τον θεατή, που γεννιούνται από τις υφές των πλακιδίων και το εύρος της χρωματικής παλέτας τους, το οποίο, ενώ κάποιος νομίζει ότι μπορεί εύκολα να το ορίσει, ανακαλύπτει τελικά ότι είναι απεριόριστο». «Τα έργα της αυτής της ενότητας δεν φαντάζουν ποτέ ως διακοσμητικά στοιχεία (…) επειδή (…) επενδύουν ολοκληρωτικά το δομικό στοιχείο για το οποίο κατασκευάστηκαν (…), δείχνουν να διαθέτουν αρχιτεκτονική λειτουργία» μας λέει ο κ. Κωνσταντινίδης, προσθέτοντας πως κέρδισαν το στοίχημα να δημιουργήσουν, στην εποχή τους, μια χωρίς προηγούμενο αίσθηση πολυτέλειας και μεγαλοπρέπειας από μη πολυτελή και μεγαλοπρεπή υλικά. «Και αυτή θα γινόταν ο βασικός άξονας μιας νέας αρχιτεκτονικής κύρους, που η αίγλη της παραμένει αμείωτη και γοητευτική μέχρι σήμερα». Από την περιοχή του ευρύτερου κέντρου επιλέξαμε δύο έργα της Ελένης Βερναδάκη που πραγματοποιήθηκαν με απόσταση περίπου μίας δεκαετίας.
Σε κτίριο γραφείων στο Σύνταγμα εντοπίζει κανείς μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες συνθέσεις της Ελένης Βερναδάκη. Το επιβλητικό, διαστάσεων 3,10x4,60 μ. έργο είναι τοποθετημένο στον δεξιό τοίχο της εισόδου. «Η απλότητα των γεωμετρικών μορφών, η παιχνιδιάρικη ασυμμετρία στη διασπορά των απλών “αρχαϊκών” μαύρων κηλίδων, η αντίθεσή τους με τη ζωηράδα του αυτοϋαλούμενου πηλού με οξείδιο του χαλκού, που έχει τη λάμψη του “αιγυπτιακού κυανού”, και η αντίστιξη της συνολικής σύνθεσης με το στιλπνό μάρμαρο του δαπέδου, έτσι ώστε να μοιάζει σαν να ίπταται στον χώρο, την καθιστούν “αρχέτυπο” των αρχιτεκτονικών κεραμικών της Ελένης Βερναδάκη» παρατηρεί ο κ. Κωνσταντινίδης.
4
Το δεύτερο έργο της Ελένης Βερναδάκη που παρουσιάζουμε βρίσκεται σε κτίριο της οδού Ναυαρίνου. Πρόκειται για το μόνο που δημιούργησε χωρίς κεραμικά στοιχεία, καθώς αποτελείται από ορθογώνιες και τετράγωνες πλάκες χυτού αλουμινίου τριών διαφορετικών διαστάσεων. Σε πολλές από τις πλάκες διακρίνονται ανάγλυφα ζευγάρια μάτια. Ο κ. Ιωάννης Φωτόπουλος είναι ένας από τους παλιότερους ενοίκους του κτιρίου. Ο ίδιος χαρακτηρίζει το έργο ως «ένα αναπόσπαστο κομμάτι του». Από τη δημιουργία του μέχρι σήμερα έχει αλλάξει μόνο το χρώμα της εισόδου – ήταν βαμμένη με ένα βαθύ μοβ, το οποίο ερχόταν σε αντίθεση με το υλικό της σύνθεσης. «Πρόκειται για ένα έργο της των αρχών της δεκαετίας του 1980, τότε που η όρεξη για μεταμοντερνισμό στην αρχιτεκτονική απογειωνόταν. Βρίσκεται στον αντίποδα εκείνων των συνθέσεών της που καθόρισαν το στυλ της στην αρχιτεκτονική κλίμακα» μας λέει και συμπληρώνει ότι το έργο φανερώνει την ίδια στιγμή ένα άλλο χαρακτηριστικό της καλλιτεχνικής της φύσης, την απτόητη αφοσίωσή της στην έρευνα και στον πειραματισμό. 25.2.21 – lifo
19
5
20 lifo – 25.2.21
Στην είσοδο κτιρίου στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Αμερικής αναπτύσσεται ένα μάλλον ξεχασμένο έργο του Κοσμά Ξενάκη (19251984), που ξεκίνησε σπουδάζοντας στην ΑΣΚΤ και μεταπήδησε στην Αρχιτεκτονική, συνδυάζοντας στην πορεία του και τις δύο ιδιότητες. «Το ενδιαφέρον του για τη μνημειακή γλυπτική σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος εικαστικός δημιουργός εργάστηκε ως αρχιτέκτονας στο γραφείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη συντέλεσε ώστε πολλά κτίρια (…) να κοσμούνται με μεγαλύτερα ή μικρότερα μνημειακά ανάγλυφα» δηλώνει στη LiFO ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς και συγγραφέας του βιβλίου Κοσμάς Ξενάκης, 1925-1984 (ΜΙΕΤ, 2015). «Είναι μεγάλο προτέρημα που ο Ξενάκης χρησιμοποιεί μια διεθνή γλώσσα όπως η αρχιτεκτονική, γιατί η ζωγραφική δεν είναι πάντα διεθνής» μας λέει. Σύμφωνα με τον κ. Μοσχονά, το έργο που συμπεριλαμβάνουμε στο αφιέρωμα αυτό είναι ένα από τα πρώτα αυτού του τύπου που δημιούργησε και χαρακτηρίζεται από μια περισσότερο γεωμετρική λογική. Ο «σπόρος» εντοπίζεται στα μεγάλα αφηρημένα έργα που δημιούργησε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και θυμίζουν πολύ τον τοίχο που έφτιαξε στο Ξενία της Κω. «Το αξίωμα του Ξενάκη ήταν μαθηματικό. Έλεγε ότι κάθε χρώμα στη ζωγραφική επιφάνεια καταλαμβάνει χώρο αντίστοιχο της έντασης που βγάζει αυτό το χρώμα και της σημασίας που έχει μέσα στον πίνακα. Άρα έκανε έναν δικό του μαθηματικό τύπο, ώστε να δώσει έναν ρυθμό στη ζωγραφική επιφάνεια» μας εξηγεί ο κ. Μοσχονάς, αναφέροντας πως ο Ξενάκης το έκανε αυτό για να δώσει έμφαση στην έννοια του φωτός και της σκιάς. «Το επόμενο βήμα στον Ξενάκη είναι αυτό να γίνει ανάγλυφο» μας λέει ο κ. Μοσχονάς, αποκαλύπτοντας πως σώζονται βίντεο με τον καλλιτέχνη να φωτίζει τις μήτρες των γλυπτών του –από πολυεστέρα– στο εργαστήριό του, μετακινώντας τον προβολέα και δημιουργώντας φως και σκιά. Σύμφωνα με τον κ. Μοσχονά, οι βαθιές γραμμές και οι μεγάλες εσοχές στο έργο δημιουργούν μια συζήτηση, καθώς ο Ξενάκης ενδιαφερόταν για το πώς η σκιά αλλάζει μέσα στην ημέρα και δημιουργεί κίνηση στο γλυπτό.
Κοσμάς Ξενάκης Σύνθεση από μάρμαρο 1963
ΑΘΗΝΑ
Extra Info: Το 1971 ο Κοσμάς Ξενάκης δημιούργησε έναν τοίχο-γλυπτό σε φαρμακοβιομηχανία της Μαδρίτης, διαστάσεων 3x12 μ. από σκυρόδεμα. Ένα μνημειακό ανάγλυφο 20x8x4 μ. για το κτίριο του ΔΟΛ στη λεωφόρο Συγγρού δεν εκτελέστηκε. Σώζεται φωτογραφία της μακέτας του.
Πάνος Βαλσαμάκης Είσοδος πολυκατοικίας 1959-60
6
«Εγώ, που περπατάω στο κέντρο, δεν έχω δει άλλη τέτοια πόρτα» μας λέει ο Μιχάλης Αγγελόπουλος στην είσοδο της πολυκατοικίας, της οποίας είναι ο παλιότερος ένοικος. Φαίνεται πως έχει δίκιο. Η εξώθυρα αυτή είναι η μόνη που εντοπίσαμε και έχει κατασκευαστεί με αυτόν τον τρόπο. Η πολυκατοικία στην Πλάκα, ωστόσο, δεν είναι το μόνο κτίριο στο κέντρο της Αθήνας όπου έχουν τοποθετηθεί έργα του Πάνου Βαλσαμάκη (1900-1986). «Σήμερα η ανθρώπινη κατοικία παίρνει την αξία ενός τέλειου έργου που αποκαλύπτει από την αρχή ως το τέλος το μέτρο της απόλυτα δυνατής αισθητικής που ο καθένας από μας εκφράζει και φανερώνει κατά τον δικό του τρόπο. Η κεραμική τέχνη παίρνει χωρίς αμφισβήτηση μια θέση σπάνια και ανεπανάληπτη τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική διακόσμηση της ανθρώπινης κατοικίας» είχε πει ο ίδιος ο Βαλσαμάκης το 1975. Σύμφωνα με όσα μας μεταφέρει η Σοφία Βαλσαμάκη, εγγονή του σπουδαίου Έλληνα κεραμίστα και συνεχίστρια του έργου του, ο Πάνος Βαλσαμάκης ξεκίνησε να συνεργάζεται με αρχιτέκτονες περίπου την περίοδο που έφτιαξε τη συγκεκριμένη πόρτα. «Ήταν η εποχή που έφτιαχνε τα μεγάλα κεραμικά πανό». Η συνεργασία τους διήρκεσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Τα έργα του Βαλσαμάκη κατασκευάζονταν ύστερα από συνεννόηση με τους αρχιτέκτονες και τους πελάτες. «Έδειχνε το προσχέδιο, γίνονταν οι αλλαγές, αν χρειαζόταν, και μετά ξεκινούσε η υλοποίηση. Ο χρόνος που χρειαζόταν είχε να κάνει με το μέγεθος και την πυκνότητα του σχεδίου». Ο κ. Αγγελόπουλος μιλάει με υπερηφάνεια για την εξώθυρα της πολυκατοικίας του. Έχει δει όλες τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην Πλάκα, αλλά το έργο του Βαλσαμάκη φαίνεται να αποτελεί σταθερή αξία. Τουρίστες και περαστικοί σταματάνε για να φωτογραφηθούν. «Και εγώ, πολλές φορές, κάθομαι και τη χαζεύω» μας λέει ο κ. Αγγελόπουλος. Extra Info: Σύμφωνα με τη Σοφία Βαλσαμάκη, πάνω από 100 έργα του Πάνου Βαλσαμάκη, μεγάλων διαστάσεων, ενσωματώθηκαν σε κτίρια. 25.2.21 – lifo
21
VINIETA ΑΘΗΝΑ
22 lifo – 25.2.21
Μαρία Σπέντζα Κεραμική σύνθεση 1968 25.2.21 – lifo
23
7
Μαρία Σπέντζα Κεραμική σύνθεση 1968
ΑΘΗΝΑ
Μια μεγάλων διαστάσεων κεραμική σύνθεση της Μαρίας Σπέντζα (1925-2011) βρίσκεται σε τοίχο εισόδου πολυκατοικίας στην οδό Αγίας Ζώνης στην Κυψέλη. Σύμφωνα με την αρχιτέκτονα και ένοικο της πολυκατοικίας Κατερίνα Γκιουλέκα, οι κατασκευαστές προσδοκούσαν να φτιάξουν ένα κτίριο που θα ανταποκρινόταν στην ακμάζουσα, τότε, Φωκίωνος Νέγρη. Το έργο της Σπέντζα αποτελείται από 298 χειροποίητα πλακίδια διαστάσεων 10x20 εκ. «Για να φτιάξεις ένα τέτοιο έργο, με ενιαία παράσταση και επιμέρους θέματα, χρειάζεσαι επίπονη προετοιμασία, ώστε να υπάρχει συνέχεια του μοτίβου» αναφέρει η κ. Γκιουλέκα, προσθέτοντας πως με αυτή την έννοια πρόκειται για μια πολύ συγκινητική χειροποίητη δημιουργία. Η σύνθεση, με γήινα χρώματα και αναφορές στη λαϊκή παράδοση, αναπτύσσεται σε μήκος 7 μέτρων και ύψος 2,50 μέτρων, χωρίς όμως να περιορίζεται από ορθογώνιο πλαίσιο. Σύμφωνα με την ίδια, η έλλειψη περιγράμματος επιτρέπει στην καλλιτέχνιδα να αναπτύξει το θέμα της και, όσο αυτό το ζητάει, να διευρύνει τοπικά τα όρια. Το έργο εντάσσεται τελικά σε μια ορθομαρμάρωση, ένα χτενιστό μάρμαρο, πιθανότατα Διονύσου. Η υπόλοιπη είσοδος είναι σε μινιμαλιστική γραμμή, αφήνοντας το έργο να αναπνεύσει. «Αυτή η είσοδος ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά που με προσκάλεσαν στην πολυκατοικία» αναφέρει.
Extra Info: Σύμφωνα με πληροφορίες, ένα ακόμη έργο της Μαρίας Σπέντζα υπάρχει σε πολυκατοικία στα Ιλίσια.
24 lifo – 25.2.21
Μιχάλης Κατζουράκης MDF με χαράξεις σε ακρυλικό χρώμα 1980
8
Το έργο του Μιχάλη Κατζουράκη είναι ένα από τα νεότερα που εντοπίσαμε. Αξίζει να σημειωθούν, ωστόσο, δύο ακόμα παρατηρήσεις: είναι το μόνο που έχει φτιαχτεί από αυτό το υλικό, αλλά και το μόνο του καλλιτέχνη που βρίσκεται σε είσοδο πολυκατοικίας, παρότι δημιουργίες του έχουν ενταχθεί σε τράπεζες, ξενοδοχεία, εργοστάσια, πλοία, σε στούντιο της ΕΡΤ και στον σταθμό του μετρό στην Πανόρμου. «Το έργο αυτό έγινε για την είσοδο της πολυκατοικίας όπου έμενε ο φίλος και συνεργάτης μου Κίμωνας Χούρσογλου με τη σύζυγό του Χριστίνα» μας λέει ο κ. Κατζουράκης, προσθέτοντας πως η εκτέλεσή του πραγματοποιήθηκε από τον Τάκη Μπεζεριάνο. Οι δυο τους είχαν συνεργαστεί για τη δημιουργία έργων σε κρουαζιερόπλοια πρωτοπόρων Ελλήνων πλοιοκτητών, όπου δούλευαν, με ένα άκαυστο υλικό, το thermax. Το έργο στην πολυκατοικία αυτή, στον Λυκαβηττό, φαίνεται πως δημιουργήθηκε σε μια κομβική στιγμή για τον καλλιτέχνη. Ο ίδιος είχε δηλώσει το 2012 στον ιστορικό τέχνης Χριστόφορο Μαρίνο πως από το 1980 και μετά στράφηκε «σε ένα άλλο είδος ζωγραφικής, κατασκευών και τρισδιάστατων έργων, που δεν προσφέρονται τόσο, όσο τα προηγούμενα έργα, για ένταξη σε συγκεκριμένους χώρους, ή τουλάχιστον δεν μου ζητήθηκε». Στην ίδια συνέντευξη, που συμπεριλαμβάνεται στο Μιχάλης Κατζουράκης – Έργα για συγκεκριμένους χώρους (ΜΙΕΤ, 2012), ο καλλιτέχνης είχε δηλώσει ότι τα ενταγμένα αυτά έργα που δημιούργησε «έχουν μια συγκεκριμένη λειτουργία, τη δημιουργία κάποιου συναισθήματος, ήρεμης διάθεσης, για παράδειγμα, σε έναν χώρο αναμονής, είτε έντασης σε μια είσοδο ή σε έναν διάδρομο, είτε εθισμού και αναγνώρισης κάποιου ειδικού χώρου, όπως τα κλιμακοστάσια και οι διάδρομοι». Ταυτόχρονα, όμως, τα έργα αυτά «έχουν και ένα αισθητικό αποτέλεσμα, γιατί αποτελούν το πλέον έντονο χαρακτηριστικό στοιχείο εκείνου του χώρου, με τη μεγάλη επιφάνειά τους ή με τη χρωματική ή συνθετική τους ένταση, είτε ακόμη με τη θέση τους και το υλικό τους».
Extra Info: Ένας διάλογος έργων που δεν έγινε ποτέ. Έργο του Γιάννη Μόραλη που υπήρχε στον Πειραιά, στην ακτή Καραϊσκάκη, γκρεμίστηκε επί χούντας. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και μετά έργα του Μιχάλη Κατζουράκη κόσμησαν τα κρουαζιερόπλοια «Δάφνη» και «Δανάη» του Καρρά και «Golden Odyssey» του Παναγόπουλου. Τα πρώτα έχουν διαλυθεί. Το δεύτερο φαίνεται ακόμα ενεργό στην Άπω Ανατολή. Υπάρχουν ακόμη, άραγε, τα έργα του Κατζουράκη στους χώρους του;
25.2.21 – lifo
25
ΑΘΗΝΑ
Η τοιχογραφία της καινοτόμου Γιάννας Περσάκη (1921-2008) στην πολυκατοικία της οδού Μαυρομματαίων είναι το παλαιότερο έργο που εντοπίσαμε. Πραγματοποιήθηκε το 1957, λίγα χρόνια μετά την επιστροφή της από τη Γαλλία. «Από το τέλος της δεκαετίας του ’50 και μετά η πολυτέλεια έχει αρχίσει να αποκτά περισσότερο κοσμοπολίτικα χαρακτηριστικά, εκφραζόταν και με την αισθητική αναβάθμιση» αναφέρει ο Παναγιώτης Σκορδάς, ένοικος της πολυκατοικίας, προσθέτοντας πως η είσοδός της είναι μία από τις μεγαλύτερες στο πρώτο κομμάτι της αθηναϊκής οδού. «Οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί ήρθαν σε επαφή με την κ. Περσάκη –δεν ξέρουμε πώς– και της ανέθεσαν το έργο» αναφέρει ο κ. Σκορδάς, συμπληρώνοντας πως σ’ εκείνη τη φάση βρέθηκε και το θέμα της πολυκατοικίας, που ήταν η γοργόνα. «Ήταν ένας τρόπος να κάνουν την πολυκατοικία διαφορετική από τις υπόλοιπες και να τραβήξουν έτσι αγοραστές που θα έδιναν premium» εκτιμά. Πέρα από την είσοδο, τη μορφή της γοργόνας έχουν πάρει και τα χερούλια στις πόρτες των διαμερισμάτων. «Το καθένα είναι μοναδικό» αναφέρει ο κ. Σκορδάς, προσθέτοντας πως σε έναν βαθμό ακολουθήθηκε ένα σχέδιο γι’ αυτά, ωστόσο δεν προέρχονται από καλούπι. «Η επιλογή της Περσάκη να δουλέψει σε μνημειακή κλίμακα συνδέεται με τις σπουδές της στο Παρίσι αλλά και με την ευρύτερη αντίληψη για μια “κοινωνική” μνημειακή τέχνη» υποστηρίζει από την πλευρά του ο Σπύρος Μοσχονάς, προσθέτοντας πως το έργο απηχεί τις εμπειρίες της Περσάκη από τη Γαλλία, ενώ κάποια μοτίβα συνδέονται με την ελληνική λαϊκή τέχνη. Στο έργο η Περσάκη χρησιμοποιεί απλά και καθαρά σχήματα και γραμμές, όπως και φωτεινά χρώματα. Βασικό στοιχείο είναι η διακοσμητικότητα μέσα από μια απλότητα που εκφράζεται με την καθαρή, δυνατή γραμμή και το πλακάτο χρώμα, σχολιάζει ο κ. Μοσχονάς, για να συνεχίσει πως στο έργο αναδεικνύεται μια παιχνιδιάρικη διάθεση. «Αυτό φαίνεται στον τρόπο που αποτυπώνει την οργιώδη βλάστηση στον αριστερό τοίχο, με τα ψιλόλιγνα φυτά που προβάλλονται μπροστά από το πλακάτο, γαλάζιο φόντο». «Η αίσθηση της παιδικής ζωγραφιάς, της αφέλειας και της απλότητας φαίνεται και στη σκηνή με τη γοργόνα, από τον τρόπο που αποδίδονται ο ήλιος και τα ψάρια» μας λέει για τα στοιχεία αυτά που συνδέουν την Περσάκη με τη λαϊκή τέχνη.
Γιάννα Περσάκη Τοιχογραφία 1957
9
26 lifo – 25.2.21
Extra Info: Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο Γυναίκες του Ματαρόα (Γαβριηλίδης, 2018), έργο της Περσάκη κοσμεί κτίριο γραφείων στο κέντρο της Αθήνας, ενώ ένα ακόμα δημιουργήθηκε για ναυτιλιακή εταιρεία στον Πειραιά.
Γιάννης Μόραλης Σύνθεση με εγχάρακτες πλάκες 1973
10
Η σύνθεση του Γιάννη Μόραλη σε πολυκατοικία της Ηρώδου Αττικού αποτελεί ίσως ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα που συναντήσαμε. Το έργο, σε γιαννιώτικο μάρμαρο, υλοποιήθηκε μετά τη διαμόρφωση των όψεων του ξενοδοχείου Χίλτον. Και σε αυτή την περίπτωση ο επιφανής καλλιτέχνης εργάστηκε με γιαννιώτικο μάρμαρο. Το ανάγλυφο αποτελείται από δύο τοιχία, διαστάσεων 2,80x2,85 μ., πίσω από τα οποία «κρύβονται» το κλιμακοστάσιο και ο ανελκυστήρας. Το έργο χαρακτηρίζεται από γεωμετρικές μορφές, γραμμές και καμπύλες και φαίνεται να είναι σε αντιστοιχία με τα ζωγραφικά έργα του καλλιτέχνη εκείνης της περιόδου. «Η πολυκατοικία της οδού Ηρώδου Αττικού 25-27 είναι έργο του αρχιτέκτονα Ηλία Σκρουμπέλου (1921-2006). Ιδιοκτήτης της ήταν ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης (19021978), σπουδαίος Κύπριος επιχειρηματίας με φιλανθρωπική παρουσία, πρεσβευτής της Κύπρου στην UNESCO, γνωστός συλλέκτης έργων ευρωπαϊκής τέχνης» μας λέει η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, συμπληρώνοντας ότι η περίοδος της μελέτης και ανέγερσης της πολυκατοικίας (1970-1973) συμπίπτει με την εποχή της συζήτησης και αγοράς της σημαντικής συλλογής έργων Ελλήνων ζωγράφων του δέκατου ένατου και εικοστού αιώνα από τον φίλο του πολιτικό Ευάγγελο ΑβέρωφΤοσίτσα. Η συλλογή αυτή ήταν ο πυρήνας της σημερινής μεγαλύτερης Ελληνικής Συλλογής της Λεβεντείου Πινακοθήκης στη Λευκωσία. «Η επιθυμία να σχεδιαστεί και να τοποθετηθεί το μεγάλων διαστάσεων χαρακτηριστικό έργο του Γιάννη Μόραλη στην είσοδο της πολυκατοικίας αυτής φέρει αναμφίβολα τη σφραγίδα των ενδιαφερόντων και της προσωπικότητας του Α.Γ. Λεβέντη» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Extra Info: Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία συνεργάτη του Γιάννη Μόραλη εκείνης της εποχής, το θέμα του έργου ήταν «οι καθιστοί θεοί» και αποκαλούνταν έτσι. Ωστόσο, δεν έχει υπάρξει κάποια επίσημη καταγραφή αυτού του προσωνυμίου. Στο αρχείο του ΜΙΕΤ το έργο περιγράφεται ως «τοιχίο με εγχάρακτες πλάκες σε είσοδο κτιρίου».
25.2.21 – lifo
27
VINIETA ΑΘΗΝΑ
28 lifo – 25.2.21
Πάρις Πρέκας Ιλιάδα, ανάγλυφο σε μάρμαρο 1965 25.2.21 – lifo
29
στον ίδιο χώρο όπου ήταν το σπίτι του Κωνσταντίνου Κανάρη. Απ’ όταν ήμουν 9 ετών είπα στους γονείς μου ότι θα γίνω αρχαιολόγος. Θυμάμαι ότι, τελειώνοντας τη Β’ Γυμνασίου, πριν φύγουμε για διακοπές, πήγαμε με τη μητέρα μου στο Βιβλιοπωλείον της Εστίας προκειμένου να αγοράσουμε βιβλία για το καλοκαίρι. Εκείνη την ημέρα το βλέμμα μου στάθηκε στο βιβλίο του Στυλιανού Αλεξίου με τίτλο Μινωικός Πολιτισμός, που μόλις είχε κυκλοφορήσει. Η μητέρα μου το θεώρησε πολύ εξειδικευμένο και επιστημονικό, αλλά τελικά, αφού αγοράσαμε μερικά από τα σημαντικά μυθιστορήματα της Εστίας, το πήραμε κι αυτό. Το διάβασα κι έτσι αποφάσισα να γίνω μινωικός αρχαιολόγος.
q Οι γονείς μου ήταν καταπληκτικοί άνθρωποι. Ο πατέρας μου ήταν χημικός, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, και η μητέρα μου είχε καταγωγή από την Αθήνα και δεν εργαζόταν. Τους θυμάμαι πάντα με συγκίνηση. Διάβαζαν, τους γοήτευαν οι τέχνες, λάτρευαν το θέατρο, τους άρεσαν οι επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία. Είχαν κουλτούρα και κυρίως ένα αξιοθαύμαστο ήθος. Φρόντισαν τα δικά τους ιδεώδη να τα εμφυσήσουν σ’ εμένα και τον αδερφό μου. Από τους γονείς μου έμαθα να είμαι περήφανη, έντιμη, να κρατιέμαι στα πόδια μου και, κυρίως, να μην εξαρτώμαι από τους άλλους και να δουλεύω σκληρά.
q Είχα μάθει τρεις ξένες γλώσσες προτού τελειώσω το σχολείο. Και είμαι ευγνώμων στους γονείς μου γιατί επέλεξαν να με στείλουν στην Ιταλική Σχολή Αθηνών, ένα σχολείο πολύ φιλελεύθερο και μεικτό. Σπούδασα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αρχαιολογία, ξεκίνησα να δουλεύω στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και λίγα χρόνια αργότερα πήρα το διδακτορικό μου δίπλωμα στο ίδιο πανεπιστήμιο. Το θέμα της διατριβής μου ήταν η πρώιμη Εποχή του Σιδήρου στην ανατολική Κρήτη, τη λεγόμενη «ετεοκρητική περιοχή». Στο πλαίσιο των κανονικών εκπαιδευτικών αδειών από την Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανα μεταδιδακτορικές σπουδές και έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, στην Αγγλία, για δύο χρόνια, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στη Ρώμη ως υπότροφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, στο Buffalo, ως υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright. Έχω δώσει πλήθος διαλέξεων και σεμιναρίων σε πολλές χώρες της Ευρώπης, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά και πρόσφατα ήμουν επισκέπτρια καθηγήτρια στο Μπρίστολ. Εκλέχθηκα αντεπιστέλλον μέλος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής και είμαι ιδρύτρια και πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
q Από μικρή το όνειρό μου ήταν να πάω στην Κρήτη και να γίνω αρχαιολόγος της μινωικής περιόδου. Τελικά, το εκπλήρωσα. Η αρχαιολογία για μένα είναι συνώνυμο της ζωής μου. Μέσω αυτής ονειρευόμουν να κάνω τον κόσμο λίγο καλύτερο. Συγχρόνως, είμαι περήφανη για πολλούς από τους συνεργάτες μου, που ήρθαν κοντά μου ως φοιτητές και είναι πλέον καθηγητές σε πολλά πανεπιστήμια στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στην Αμερική. Με συναρπάζουν η γνώση και τα γραπτά ντοκουμέντα της προϊστορικής περιόδου, η επεξεργασία των δεδομένων, καθώς και το ότι το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμού είναι άυλο και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να το κατανοήσουμε. Οφείλουμε να επιχειρούμε την ερμηνεία των ευρημάτων χωρίς προκαταλήψεις ή προκατασκευασμένες ιδέες, αν και αυτό δεν είναι πάντα εφικτό βέβαια, και στο τέλος να δημοσιεύουμε τα πορίσματά μας, αποδίδοντάς τα στον τελικό αποδέκτη, που είναι η κοινωνία.
q Η ζωή μου στην αρχαιολογία με δίδαξε πόσο ανόητες είναι οι διάφορες μικρότητες και εμπάθειες και πόσο
Aρχαιολόγος, επίτιμη διευθύντρια ΥΠΠΟΑ. Γεννήθηκε στην Κυψέλη, ζει στα Εξάρχεια.
ΤΣΙΠΟΠΟΎΛΟΥ
q Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην Κυψέλη, σε μια πολυκατοικία που βρίσκεται
τεράστια τύχη είναι να ασχολείσαι με κάτι τόσο μεγαλύτερο από τη σύντομη, φθαρτή ζωή μας. Είναι ασύγκριτο το συναίσθημα να κρατάς στα χέρια σου ένα κύπελλο που κάποιος είχε χρησιμοποιήσει πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Ή να καθαρίζεις τα οστά του. Επίσης, λατρεύω την ομαδική δουλειά και είχα την τύχη να δουλέψω με εξαιρετικούς συνεργάτες, τόσο στο υπουργείο όσον και στην ανασκαφή, και να καμαρώνω για την εξέλιξή τους.
q Εργάστηκα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού από το 1975 μέχρι το 2011, κυρίως στην Κρήτη – δυτική και κυρίως ανατολική. Από το 2007 ως το τέλος του 2011 ήμουν διευθύντρια του Εθνικού Αρχείου Μνημείων της Κεντρικής Υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού και ήμουν υπεύθυνη για τη διαχείριση της ψηφιακής κληρονομιάς, καθώς και για το Ιστορικό Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Με μια πολύ δημιουργική ομάδα νέων δουλέψαμε καλά και προωθήσαμε ευρωπαϊκά προγράμματα ανάδειξης του ελληνικού πολιτισμού. Συνήθιζα να λέω στους συνεργάτες μου: «Αξίζετε πολύ περισσότερο από τα 1.100 ευρώ που σας πληρώνουν, μην απαλλοτριώνετε τον εαυτό σας. Πού να μάντευα ότι τα 1.100 σήμερα πλέον είναι 600-700, για όποιον έχει την τύχη να εργάζεται.
q Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη μελέτη της κατανομής των οικισμών, στην κεραμική και στα νεκροταφεία. Διηύθυνα σημαντικές συστηματικές ανασκαφές στην Κρήτη, συμπεριλαμβανομένου του μινωικού αστικού οικισμού, του ανακτόρου και του νεκροταφείου του Πετρά Σητείας και του οικισμού του τέλους της Εποχής του Χαλκού στο Χαλασμένο Ιεράπετρας – και συνεχίζω.
AΘΗΝΑΊΟΙ
q Η Κρήτη είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος της ζωής μου. Μελετώ από πολύ νέα εντατικά τη βιβλιογραφία της κρητικής αρχαιολογίας και του προϊστορικού Αιγαίου γενικότερα. Όταν μετατέθηκα στην ανατολική Κρήτη, ξεκίνησα να γνωρίζω τους αρχαιολογικούς χώρους από κοντά. Από την πρώτη φορά που περπάτησα στον λόφο του Πετρά διαπίστωσα ότι επιφανειακά σώζονταν πάρα πολλά λείψανα, όστρακα και τοίχοι. Ζήτησα από τον έφορο Κωστή Δαβάρα την άδεια και μια μικρή χρηματοδότηση για να κάνω μερικές δοκιμαστικές τομές εκεί το 1985. Τα ευρήματα διέψευσαν την κρατούσα αντίληψη ότι ο χώρος, αν και πρέπει να είχε υπάρξει κάποτε σημαντικός λόγω της τοπογραφίας του, δεν έσωζε πλέον σπουδαία ευρήματα. Τριάντα επτά χρόνια σκάβω τον Πετρά –μία από τις μακροβιότερες ανασκαφές από στέλεχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας– με πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Η ανασκαφή είναι διεθνούς εμβέλειας, η χρηματοδότηση έρχεται από το Αμερικανικό Ίδρυμα Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας και ανανεώνεται σε ετήσια βάση με αυστηρά κριτήρια.
q Ο Πετράς άρχισε να κατοικείται από τα μέσα περίπου της 4ης χιλιετίας π.Χ. και μέχρι το 1100 π.Χ. Έχουν αποκαλυφθεί ένα μινωικό ανάκτορο, που περιείχε μάλιστα ένα ιερογλυφικό αρχείο, τρεις οικισμοί, ένα πολύ εκτεταμένο ασύλητο ελίτ νεκροταφείο με διάρκεια ζωής περίπου 1.100 ετών και ένα βυζαντινό νεκροταφείο. Το ανάκτορο του Πετρά κτίστηκε γύρω στο 1900 π.Χ. και αποτελούσε διοικητικό, εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο της ενδοχώρας του κόλπου της Σητείας. Από αυτό εξαρτιόταν μεγάλη ομάδα τεχνιτών που παρήγαν κεραμική, κοσμήματα από μέταλλο και ημιπολύτιμους λίθους, λίθινα αγγεία, σφραγιδόλιθους, μετάλλινα και υφαντά. Μετά την καταστροφή του ανακτόρου και την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος ακολούθησε σοβαρή κρίση. Στην Υστερομινωική Περίοδο (1400-1300 π.Χ.) παρατηρείται μικρής έκτασης εγκατάσταση στον χώρο του ανακτόρου αλλά και στις πλαγιές του λόφου. Τον 12ο αιώνα μ.Χ. ιδρύθηκε νεκροταφείο πάνω από τα ερείπια του ανακτόρου.
q Τα νεκροταφείο είναι αντικείμενο ανασκαφής, μελέτης και δημοσίευσης από το 2004, με τη συμμετοχή διεθνούς διεπιστημονικής ομάδας. Είναι μοναδικό για την έκταση, τον πλούτο και τη χρονική του διάρκεια και ανήκει σε ανώτερες κοινωνικές ομάδες του ανακτορικού οικισμού. Πέραν των πλουσιότατων κινητών ευρημάτων και της πολύ ενδιαφέρουσας αρχιτεκτονικής, για πρώτη φορά στη μινωική αρχαιολογία έχουμε τόσο πολλές πληροφορίες
30 lifo – 25.2.21
απο τον γιάννη πανταζόπουλο φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν
αρχαιολογια Η ζωή μου στην αρχαιολογία με δίδαξε πόσο ανόητες είναι οι διάφορες μικρότητες και εμπάθειες και πόσο τεράστια τύχη είναι να ασχολείσαι με κάτι τόσο μεγαλύτερο από τη σύντομη, φθαρτή ζωή μας. Είναι ασύγκριτο το συναίσθημα να κρατάς στα χέρια σου ένα κύπελλο που κάποιος είχε χρησιμοποιήσει πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Ή να καθαρίζεις τα οστά του.
25.2.21 – lifo
31
q Τα κτερίσματα των ταφικών κτιρίων είναι πλουσιότατα, συχνά από πολύτιμες πρώτες ύλες εισηγμένες από την ανατολική Μεσόγειο, και πολλά από αυτά, ιδιαίτερα οι σφραγιδόλιθοι και τα κοσμήματα, εξαιρετικά έργα μικροτεχνίας. Ενδιαφέρουσα όμως είναι και η ίδια η οργάνωση του νεκροταφείου: τα κτίρια μοιάζουν στην κάτοψη με σπίτια, η έκτασή τους σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνάει τα 100 τ.μ. Στην αρχιτεκτονική αντικατοπτρίζεται σαφώς ο κοινωνικός ανταγωνισμός, εφόσον δεν υπάρχουν δύο όμοια κτίρια.
q Παρ’ όλα τα σπουδαιότατα ευρήματα και τη διεθνή αναγνώριση των ανασκαφών στον Πετρά, αλλά και της μεγάλης αποδοχής από την τοπική κοινωνία, το υπουργείο μέχρι σήμερα έχει παραλείψει να εξασφαλίσει νόμιμη και μόνιμη πρόσβαση στον χώρο του νεκροταφείου, ως οφείλει, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει σοβαρά το μνημείο από τη μη ολοκλήρωση της ανασκαφής αλλά και, το κυριότερο, να εμποδίζονται οι εργασίες στερεώσεων, για τις οποίες πρέπει να μεταφερθούν μεγάλες ποσότητες άμμου, τσιμέντου, χώματος και νερού στο υψηλό σημείο του απότομου λόφου όπου βρίσκεται το νεκροταφείο. Ελπίζω ότι οι συνάδελφοι θα εφαρμόσουν τις εντολές τόσο της Κεντρικής Υπηρεσίας όσο και την περσινή απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για την εξασφάλιση πρόσβασης με μικρής κλίμακας απαλλοτριώσεις γειτονικών ιδιοκτησιών, ώστε να ολοκληρωθούν η ανασκαφή και οι στερεώσεις και να προχωρήσουμε στη συνέχεια στην ενοποίηση του μνημειακού συνόλου που καταλαμβάνει δύο γειτονικούς λόφους. Από την πλευρά μου έχω ξεκινήσει, με ομάδα ειδικών, τη μελέτη στερεώσεων για να υποβληθεί προς έγκριση στο ΥΠΠΟΑ.
Μεταξία Τσιποπούλου
από τους ίδιους τους ανθρώπους, δηλαδή από τα σκελετικά τους κατάλοιπα. Η ανασκαφή, η τεκμηρίωση και η μελέτη του σκελετικού υλικού γίνονται από ομάδα ειδικευμένων οστεοαρχαιολόγων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
q Το 2011 απολύθηκα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, όπως και άλλοι συνάδελφοι, στο πλαίσιο ενός νόμου εφαρμογής του πρώτου μνημονίου. Αυτή την ενέργεια ούτε την κατανόησα ούτε μπορώ να τη συγχωρήσω. Πώς επιλέγει η διοίκηση να διώξει τα ικανότερα και εμπειρότερα στελέχη της, μεταξύ αυτών επιστήμονες διεθνούς κύρους και ικανότατοι μάνατζερ, ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης;
q Στη χώρα μας υπάρχουν πολλοί καλοί νόμοι, και θέλω να πιστεύω ότι εφαρμόζονται οι διακηρύξεις περί αξιοκρατίας. Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία εργάζονται αξιολογότατα στελέχη που παράγουν έργο διεθνούς αναγνώρισης μέσα σε δύσκολες συνθήκες και κακοπληρωμένα. Στα σαράντα χρόνια που είμαι επαγγελματίας έχω γνωρίσει πολλούς υπουργούς. Πολλές φορές είδα να λείπει ένα συνολικό όραμα που θα κινητοποιούσε τους πάντες.
q Οι αρχαιολόγοι βρίσκονται συχνά στο στόχαστρο της κριτικής των τοπικών κοινωνιών, με λαϊκίστικα επιχειρήματα «περί εχθρών της προόδου». Και συχνά δεν έχουν την απαραίτητη στήριξη από την πολιτική ιεραρχία. Ανησυχώ για το μέλλον. Φοβάμαι ότι θα υπάρξουν επιλογές να δοθεί βάρος σε λίγα μνημεία, που συνδέονται με τον τουρισμό, και σε λιγοστά μουσεία. Όπως, όμως, η μνήμη δεν μπορεί να είναι επιλεκτική, έτσι και οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωμα να διατηρούν τα μνημεία τους και να είναι ουσιαστικά περήφανες γι’ αυτά, γιατί θα τα γνωρίζουν και θα τα προστατεύουν.
q Απογοητεύομαι όταν δεν εφαρμόζονται οι νόμοι και όταν λείπει η αξιοκρατία. Δεν πρόκειται για καμιά επαναστατική έννοια, το θέμα είναι απλό: ορίζεται πρώτα ποια είναι η δουλειά που πρέπει να γίνει και επιλέγεται ο πλέον αποτελεσματικός για να την κάνει. Όλοι έχουμε μόνο μια ζωή και είναι κρίμα να εμποδίζεται κάποιος να προσφέρει όσα θα μπορούσε και θα ήθελε. Δυστυχώς, έχω δει τη δημιουργικότητα όχι μόνο ατόμων, αλλά κυρίως ομάδων, να συνθλίβεται.
q Ο πολιτισμός είναι κάτι πολύ σημαντικό, είναι ομαδική προσπάθεια, και πιστεύω ότι ιδανικό θα ήταν οι ηγεσίες να συνδύαζαν τον ρόλο του διανοούμενου με αυτόν του μάνατζερ. Προσωπικά, πιστεύω στους θεσμούς και τους θεωρώ απαραίτητους για την κοινωνική πρόοδο. Υπηρετώντας εδώ και σαράντα χρόνια την προστασία των μνημείων της χώρας μας, επιστημονικά και διοικητικά, γνωρίζω καλά ότι όλοι προσθέτουμε ψηφίδες σε ένα ψηφιδωτό από το οποίο πάντα θα λείπουν κομμάτια. Με ενοχλούν η ανεπάρκεια και η αντίληψη μερικών ότι είναι ικανοί να τα κάνουν όλα μόνοι τους, με αποτέλεσμα την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους ικανούς συνεργάτες και την επιλογή μόνο όσων μπορούν εκείνοι να ελέγξουν.
q Στην Αθήνα υπάρχουν πολλές στιγμές που αισθάνομαι ξένη.
Έχω λείψει πολλά χρόνια, αλλά την αγαπώ βαθιά, γιατί είναι η πόλη μου. Κάποτε περπατούσα ώρες ατελείωτες. Παρατηρούσα μέρη, σημεία και διαδρομές. Με πονάει το γεγονός ότι λείπει από την πρωτεύουσα η κοινωνική συνοχή. Είναι παράλογο να παρκάρει κανείς στα πεζοδρόμια, αδιαφορώντας για μαμάδες με καρότσια ή ηλικιωμένους. Πριν από χρόνια παραπάτησα κι έπεσα πηγαίνοντας στη δουλειά μου. Με προσπέρασαν τρεις-τέσσερις καλοντυμένοι άνθρωποι και ήρθε ένας άστεγος να με βοηθήσει να σηκωθώ. Οι πιο πολλοί δεν νοιάζονται για τον διπλανό τους. Αντιμετωπίζουμε καθημερινά προκλητικές συμπεριφορές που ξεπερνούν τα όρια της λογικής.
q Με τον σύζυγό μου David Rupp είμαστε μαζί εδώ και 24 χρόνια. Ήταν κεραυνοβόλος έρωτας. Ο ίδιος ζούσε για πολλά χρόνια στον Καναδά, αλλά αποφάσισε, για χάρη της σχέσης μας, να τα παρατήσει όλα και να μείνουμε μαζί στην Ελλάδα. Το μυστικό της πολυετούς συμβίωσης δεν ξέρω ποιο είναι, αλλά υποθέτω ότι η επιτυχημένη σχέση ενός ζευγαριού εξαρτάται από το πόσο πολύ συμπληρώνει ο ένας τον άλλον. Δεν με απασχόλησε ποτέ ως γυναίκα η γονιδιακή μου συνέχεια. Γι’ αυτό και έχουμε έναν γιο 23 χρονών, τον Ρωμανό-Ανδρέα, που είναι υιοθετημένος και ασχολείται επαγγελματικά με τη μαγειρική, μετά από καλές σπουδές που έκανε στην Ελλάδα και στη Γαλλία.
q Ως χαρακτήρας πάντα μου αρέσει να κοιτώ μπροστά. Δεν πιστεύω στην τύχη. Γενικά, είμαι ευγνώμων για όσα έχω ζήσει, για όσους ανθρώπους και τόπους έχω γνωρίσει, και αισθάνομαι χορτασμένη. Δεν μπορώ να φθονήσω κανέναν, ούτε για τα πλούτη ούτε για τις αρχαιολογικές του επιτυχίες.
q Ευτυχία δεν είναι η ηρεμία αλλά η δράση. Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι μη χάσω το μυαλό μου. Η λέξη «θεός» δεν σημαίνει πολλά για μένα. Οι θεοί είναι δημιουργήματα των ανθρώπινων κοινωνιών. Πάντως, σέβομαι απεριόριστα όσους πιστεύουν.
Οι αρχαιολόγοι βρίσκονται συχνά στο στόχαστρο της κριτικής των τοπικών κοινωνιών, με λαϊκίστικα επιχειρήματα «περί εχθρών της προόδου». Και συχνά δεν έχουν την απαραίτητη στήριξη από την πολιτική ιεραρχία. Ανησυχώ για το μέλλον. Φοβάμαι ότι θα υπάρξουν επιλογές να δοθεί βάρος σε λίγα μνημεία, που συνδέονται με τον τουρισμό, και σε λιγοστά μουσεία.
q Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη ζωή, γι’ αυτό ας τη ζήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε. Δύναμη μου δίνουν
ΙNFO
Περισσότερες πληροφορίες: www.petras-excavations.gr Petras Excavations, Siteia, CRETE | Facebook
32 lifo – 25.2.21
τα πρόσωπα που αγαπώ. Είμαι άνθρωπος, γυναίκα, Ελληνίδα και αρχαιολόγος: αυτή είναι η ιεράρχηση της ζωής μου. Ευτυχώς, δεν έχω πολλά πράγματα για τα οποία ντρέπομαι. Στη διάρκεια του βίου μου έχω μάθει ότι το σημαντικό είναι να ακολουθείς κάποιες βασικές αρχές και να πορεύεσαι με τις θεμελιώδεις αξίες σου. Και, κυρίως, να αγαπάς και να αγαπιέσαι.
25.2.21 – lifo
33
Νέες
57 ΒΙΒΛΊΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΩΡΑ απο τη μαρια δρουκοπουλου
34 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
35
05 SEBASTIAN FITZEK
Τα ψάρια που σκαρφαλώνουν στα δέντρα Μτφρ.: Δήμητρα Κανελλοπούλου Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 264
01 GUILLAUME MUSSO
Η μυστική ζωή των συγγραφέων Μτφρ.: Γεωργία Γεροκώστα Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 280 Τα τελευταία είκοσι χρόνια ο Φολ δεν έχει δώσει ούτε μία συνέντευξη. Η νεαρή δημοσιογράφος Ματίλντ Μονέ καταφθάνει στο απομονωμένο νησί όπου μένει ο μοναχικός συγγραφέας, αποφασισμένη να του μιλήσει. Την ίδια μέρα ανακαλύπτεται το πτώμα μιας γυναίκας. Ξεκινάει μια επικίνδυνη αναμέτρηση ανάμεσα στη Ματίλντ και στον Φολ, κατά την οποία αλήθειες, χρόνια θαμμένες, συγκρούονται με ψέματα, ενώ έρωτας και φόβος συνυφαίνονται σε ένα διαβολικό παιχνίδι.
01
02 VOLKER KUTSCHER
Το βρεγμένο ψάρι Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 736
Αυτό είναι το πρώτο βιβλίο με ήρωα τον αστυνόμο Γκέρεον Ρατ, πάνω στο οποίο έχει βασιστεί η δημοφιλής τηλεοπτική σειρά «Babylon Berlin». Ο Kutscher δεν δημιουργεί μόνο εξαίσια αστυνομική λογοτεχνία αλλά αποτυπώνει με δεξιοτεχνία τη ζωή του Βερολίνου, προτού κατακλυσμιαία γεγονότα αλλάξουν τον κόσμο.
03 ΒΑΓΓΈΛΗΣ ΓΙΑΝΝΊΣΗΣ
Λεωφόρος Αλεξάνδρας 173 Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 352
overs
02
Ένας τοξικοεξαρτημένος βρίσκεται σταυρωμένος σε ένα δάσος. Ένας εισοδηματίας δολοφονείται βίαια στο διαμέρισμά του. Άγνωστοι πυροβολούν έναν Ολλανδό σε μια γειτονιά της Αθήνας. Ένα κοριτσάκι εξαφανίζεται από το σπίτι του. Μια φωτιά σε ένα δώμα αποκαλύπτει ένα πτώμα δεμένο στο κρεβάτι. Πέντε εγκλήματα και πέντε αξιωματικοί της αστυνομίας με έναν και μοναδικό στόχο, να τα εξιχνιάσουν.
04
JORN LIER HORST
Φάκελος Καταρίνα Μτφρ.: Βαγγέλης Γιαννίσης Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 496 Με φόντο τα παγωμένα φιόρδ και τα σκοτεινά δάση της Νορβηγίας, ο Φάκελος Καταρίνα είναι μια ιστορία με αλλεπάλληλες ανατροπές. Ατμοσφαιρικό, καθηλωτικό και απόλυτα μυστηριώδες, ένα νορβηγικό νουάρ στα καλύτερά του από έναν συγγραφέα που γνωρίζει άριστα το είδος.
04
03
36 lifo – 25.2.21
Μια πολύ προσωπική κληρονομιά ενός πατέρα για τα παιδιά του, μια «πυξίδα», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Fitzek, που τους κληροδοτεί για να πορευτούν. Αλλά συνάμα και εξαιρετική τροφή για σκέψη κι ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για κάθε άνθρωπο που αναζητά τον δρόμο του στον κόσμο.
05
06 SABRINA JEFFRIES
Για την καρδιά ενός εργένη Μτφρ.: Γιάννα Αναστοπούλου Εκδόσεις Anubis Σελ.: 320 Η λαίδη Γκουίν Ντρέικ κρύβει μια ανώριμη σχέση της νιότης της. Ωστόσο, όταν ο πρώην θαυμαστής την απειλεί ότι θα αποκαλύψει τα μυστικά της, προσλαμβάνεται ο Τζόσουα Γουλφ για να την προστατεύσει. Με τον κίνδυνο να πλησιάζει, πρέπει να αποφασίσει: να εμποδίσει τις προσπάθειες ενός παλιανθρώπου να τη σαμποτάρει ή να ανοίξει την καρδιά της στον ακαταμάχητο σωματοφύλακα;
06
07 GEOFF JOHNS
Doomsday Clock: Ώρα Μηδέν, Μέρος Δεύτερο Μτφρ.: Χρήστος Κανελλόπουλος Εκδόσεις Anubis Σελ.: 232 Το επικό φινάλε του αναγνωρισμένου από την κριτική Doomsday Clock, από την καταξιωμένη ομάδα των Geoff Johns στο σενάριο και Gary Frank στην εικονογράφηση. Η αλήθεια πίσω από το «DC Universe: Αναγέννηση» αποκαλύπτεται και η τελική μοίρα του σύμπαντος της DC θα αποφασιστεί σε μια σύγκρουση ανάμεσα στους Σούπερμαν και Δρα Μανχάταν.
07
08 BRIAN HERBERT & KEVIN J. ANDERSON
Dune: Οίκος των Ατρειδών Μτφρ.: Tέλης Λιβανίδης Εκδόσεις Anubis Σελ.: 656 Δουλεύοντας πάνω σε αρχεία του πατέρα του Frank Herbert, δημιουργού του μεγαλοφυούς βιβλίου των χρονικών του Dune, ο Brian Herbert, σε συνεργασία με τον Kevin J. Anderson, δημιούργησε το προοίμιο του Dune. Εδώ ο αναγνώστης κάνει την πρώτη του γνωριμία με τον Αρράκις, δεκαετίες πριν ο ήρωας του Dune, Πολ «Μουάντ Ντιμπ» Ατρείδης, περπατήσει στις αμμώδεις εκτάσεις του.
08
09 BRIAN HERBERT & KEVIN J. ANDERSON
Dune: Οίκος των Χαρκόννεν Μτφρ.: Λορέντζος Χάνος Εκδόσεις Anubis Σελ.: 644 Οι συγγραφείς επιστρέφουν για μία ακόμη φορά στον συναρπαστικό κόσμο του Dune του Frank Herbert, παρουσιάζοντας μια πληθώρα από ολοζώντανους, πολύπλοκους χαρακτήρες, που συγκρούονται για το ποιος θα ορίσει τελικά τη μοίρα των κόσμων.
09
25.2.21 – lifo
37
OCEAN VUONG
Book
10
14 HANS FALLADA
Λύκος ανάμεσα σε λύκους (2 τόμοι) Μτφρ.: Ιωάννα Αβραμίδου Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 808 (Α’ τόμος), 693 (Β’ τόμος) Ο συγγραφέας, που βίωσε εντονότερα απ’ όλους τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ζωντανεύει τη Γερμανία λίγο πριν από την άνοδο του Χίτλερ μέσα από την ιστορία του Βόλφγκανγκ, μιας φτωχής πρώην πόρνης που του συμπαραστέκεται και παλιών συμπολεμιστών του.
15
10
06 14
HANNAH LUCINDA SMITH
Η άνοδος του Ερντογάν
Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι
Μτφρ.: Παναγιώτης Τσάκωνας Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 509
Μτφρ.: : Έφη Φρυδά Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 327
Η εδώ και μια δεκαετία ανταποκρίτρια των «Times» στην Άγκυρα εξετάζει βήμα βήμα την άνοδο του σημερινού «σουλτάνου» από την εποχή που ως παιδάκι πούλαγε κουλούρια στους δρόμους, περιγράφει τον τρόπο που επηρεάζει την Τουρκία ο πόλεμος στη Συρία και ερευνά το Κουρδικό, το μεταναστευτικό, τις σχέσεις του με την Ευρώπη, τη Ρωσία, την Αμερική και τον Τραμπ.
Αυτοβιογραφία και μυθιστόρημα για τον πόλεμο, τη μετανάστευση, τους ανθρώπους που ζουν ανάμεσα σε δύο κόσμους, την αγάπη μητέρας-γιου, τον έρωτα και τη σεξουαλικότητα, το πρώτο πεζογράφημα του ποιητή Ocean Vuong έγινε αμέσως best-seller στη λίστα των «New York Times».
11
15
16
OCEAN VUONG
ΣΤΑΜΆΤΗΣ ΚΡΙΜΙΖΉΣ
Νυχτερινός ουρανός με τραύματα εξόδου
Όλα σε μια ζωή: Από τον Ήλιο στον Γαλαξία
Μτφρ.: Δημήτρης Μαύρος Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 195
Εκδόσεις Παπαδόπουλος Σελ.: 264 Σε μια συζήτηση που εκτείνεται από την περιπέτεια της σχεδίασης των διαστημικών αποστολών μέχρι την επιρροή των διεθνών σχέσεων στις παγκόσμιες επιστημονικές εξελίξεις, ο Μάκης Προβατάς έχει καταφέρει να συνδυάσει, με τον ολοδικό του, γλαφυρό τρόπο, το πριν και το μετά της ζωής ενός μεγάλου επιστήμονα με την πορεία της ανθρωπότητας προς το αύριο.
Τα ποιήματα που έκαναν τον Ocean Vuong διάσημο σε όλο τον κόσμο και του χάρισαν το σημαντικότερο βραβείο αγγλόφωνης ποίησης, το T.S. Eliot, σε ηλικία μόλις 27 ετών. Στα ποιήματα αυτά εφευρίσκει πατέρες που του παρέχουν, μέσω επίπλαστων βιωμάτων, τη σχέση παιδιού-πατέρα που δεν έζησε, με τα καλά της και κυρίως με τα κακά της.
12
16
JACK FAIRWEATHER
17
Ο εθελοντής
Μτφρ.: Θεοδώρα Δαρβίρη Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 522
WILLIAM H. MCNEILL
Βενετία - Γέφυρα Δύσης και Ανατολής, 1081-1797 11
Μτφρ.: Γεωργία Μίχα Εκδόσεις Παπαδόπουλος Σελ.: 480
overs
Η άγνωστη αληθινή ιστορία του Βίτολντ Πιλέτσκι, που φυλακίστηκε εθελοντικά στο Άουσβιτς για να συλλέξει πληροφορίες για τους Συμμάχους και να οργανώσει έναν κρυφό αντιστασιακό στρατό μέσα στο στρατόπεδο.
Πρόκειται για την επιβλητική ιστορία της μεγαλύτερης θαλασσοκράτειρας δύναμης, που αποδείκνυε έμμεσα πως μοχλός της ευρωπαϊκής ιστορίας δεν ήταν οι βορειότερες δυνάμεις αλλά αυτή η αυτοκρατορία στο μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης, που έμαθε να συνυπάρχει και να ανταγωνίζεται τους Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς.
13
1821-2021, H Eλλάς των Ελλήνων Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 351 Με αφορμή γεγονότα των 200 χρόνων από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, η ανθολογία αυτή του Κώστα Κουτσουρέλη παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίον ο Σολωμός, ο Παλαμάς, ο Βάρναλης, ο Καρυωτάκης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Γκάτσος και άλλοι πολλοί ποιητές μας έχουν καυτηριάσει πρόσωπα και πολιτικές των τελευταίων 200 χρόνων.
17
18
CAMILLA CAVENDISH
Κερδίζοντας στην παράταση Μτφρ.: Ρηγούλα Γεωργιάδου Εκδόσεις Παπαδόπουλος Σελ.: 344
13
12
Το βιβλίο υποστηρίζει ότι, για να είμαστε σε θέση να αποκομίσουμε τα οφέλη μιας παρατεταμένης ζωής, θα πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία, απολαμβάνοντας την κοινωνικοποίηση, χρησιμοποιώντας ακόμη και αντιγηραντικά χάπια, με λίγα λόγια συμμετέχοντας σε μια ολόκληρη κοινωνική επανάσταση. 18
38 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
39
23 ΑΛΈΞΗΣ ΠΑΠΆΖΟΓΛΟΥ
19 EMILY ST. JOHN MANDEL
Το γυάλινο ξενοδοχείο Μτφρ.: Βάσια Τζανακάρη Εκδόσεις Ίκαρος Σελ.: 376
Σε αυτήν τη συναρπαστική ιστορία κρίσεων και επιβίωσης, η Emily St. John Mandel φωτίζει αθέατες πλευρές ενός μωσαϊκού που το συνθέτουν τα παραπήγματα των αστέγων, τα υπόγεια κλαμπ, η διεθνής ναυτιλία, οι παροχές των πολυτελών ξενοδοχείων και η ζωή σε μια ομοσπονδιακή φυλακή. Ένα συναρπαστικό βιβλίο που εξερευνά τους αδύναμους, αλλά άθραυστους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων.
19
20 ΜΊΝΩΣ ΕΥΣΤΑΘΙΆΔΗΣ
Κβάντι
Εκδόσεις Ίκαρος Σελ.: 256 Στο νέο του μυθιστόρημα, ίσως το ωριμότερο μέχρι σήμερα, ο Μίνως Ευσταθιάδης αφηγείται μια καθηλωτική ιστορία για το αναπόφευκτο όσων γεγονότων γράφονται με αίμα. Ο Ελληνογερμανός ντετέκτιβ Κρις Πάπας, γνώριμος από τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα, θα αναγκαστεί να παρακολουθήσει από κοντά τη νέα υπόθεση και να αναζητήσει όλες τις απαντήσεις.
21 MASSIMO PIGLIUCCI
Πώς να είμαστε Στωικοί Μτφρ.: Αντωνία Γουναροπούλου Εκδόσεις Ίκαρος Σελ.: 328
20
overs
Ο συγγραφέας μάς προσφέρει τόσο έναν προσιτό οδηγό της στωικής φιλοσοφίας όσο και πρακτικές πνευματικές ασκήσεις, συμβουλεύοντάς μας πώς να κατακτήσουμε την εσωτερική γαλήνη μέσα από τον ορθολογικό έλεγχο των παρορμήσεών μας. Στο μέτρο που η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει, οι συμβουλές του παραμένουν επίκαιρες, ιδιαίτερα στον σημερινό κόσμο της ρευστότητας και της αβεβαιότητας.
22
TA-NEHISI COATES
Ο χορευτής του νερού Μτφρ.: Βάσια Τζανακάρη Εκδόσεις Ίκαρος Σελ.: 528 Ένα σημαντικό μυθιστορηματικό ντεμπούτο από τον πολυβραβευμένο Αμερικανό συγγραφέα και δημοσιογράφο Ta-Nehisi Coates. Ο συγγραφέας φαντάζεται έναν κρυφό πόλεμο ενός σκλαβωμένου λαού ως απάντηση σε μια ανθρώπινη φρικαλεότητα που διαρκεί για ολόκληρες γενιές, έναν πόλεμο για το δικαίωμα στη ζωή, στην οικογένεια, στη δικαιοσύνη και στην ελευθερία.
22
21
Καθημερινή φιλοσοφία Εκδόσεις Παπαδόπουλος Σελ.: 136 Το βιβλίο αυτό δεν διατρέχει την ιστορία της φιλοσοφίας ούτε θέτει μια σειρά από παραδοσιακά φιλοσοφικά προβλήματα, όπως «τι είναι η γνώση», «τι είναι η ελευθερία», «τι είναι η αλήθεια». Σκοπός του είναι να εισαγάγει τον αναγνώστη στην ουσία της φιλοσοφίας μέσα από ερωτήματα γνώριμα, καθημερινά και μέσα από απτές, ανθρώπινες ιστορίες.
23
24 ΜΑΤ ΡΑΦ
Η χώρα του Λάβκραφτ Μτφρ.: Ουρανία Τουτουντζή Εκδόσεις Κάκτος Σελ.: 580 Ένα μυθιστόρημα τρόμου και σκοτεινής φαντασίας, το οποίο επιχειρεί να ανακαλύψει τους συνδέσμους ανάμεσα στη λογοτεχνία τρόμου του Χ. Λάβκραφτ και στον τρόμο του φυλετικού διαχωρισμού που βίωναν οι μαύροι της Αμερικής την εποχή της ρατσιστικής νομοθεσίας που έμεινε γνωστή ως «Νομοθεσία Τζιμ Κρόου».
24
25 JACQUELINE NEWMAN
Οι νέοι κανόνες του διαζυγίου Μτφρ.: Κωνσταντίνα Χριστοδούλου Εκδόσεις Κάκτος Σελ.: 488 Γεμάτο με σοφία σκληρά κερδισμένη και αίσθηση του χιούμορ, το βιβλίο Οι νέοι κανόνες του διαζυγίου είναι ένα ουσιώδες ανάγνωσμα για καθέναν που επιζητεί να αναδυθεί από τον χωρισμό πιο δυνατός, πιο ευτυχισμένος και πιο ασφαλής.
26
25
ΠΑΎΛΟΣ ΚΑΣΤΑΝΆΣ
Προς τ' άστρα Εκδόσεις Κάκτος Σελ.: 280
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα μαγευτικό ταξίδι στον κόσμο της Αστροφυσικής και των εντυπωσιακότερων πτυχών της. Μέσα στις σελίδες του ξεδιπλώνονται οι εξωτικές συνθήκες των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος, η προσπάθεια εύρεσης νέων «κόσμων» και πολλά ακόμα συναρπαστικά κεφάλαια της Αστροφυσικής και της Αστρονομίας.
27 ΜΊΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΆΚΗΣ
Το μανιφέστο των Λαμπράκηδων
26
Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Σελ.: 176 Ένα ιστορικό ντοκουμέντο, ένα διαχρονικό πολιτικό κείμενο και μια παρακαταθήκη για το μέλλον μαζί. Μια έκδοση την οποία τιμά με έναν ιδιαίτερο χαιρετισμό ο ίδιος ο συγγραφέας, ο πολυτάλαντος και ακούραστος αγωνιστής της δημοκρατίας, ο οποίος συνεχίζει να εμπνέει όχι μόνο τον λαό αυτής της χώρας αλλά και ολόκληρης της οικουμένης.
27
40 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
41
ΣΥΛΛΟΓΙΚΌ
Book
28
32 DAN HARRIS
10% πιο ευτυχισμένος Μτφρ.: Μπέτυ Σαβούρδου Εκδόσεις Keybooks Σελ.: 320 Μέσα από την πορεία του συγγραφέα στον κόσμο της πνευματικότητας και της προσωπικής ανάπτυξης μας αποκαλύπτεται με χιούμορ και ευφυΐα ένας απόλυτα εφικτός και αποτελεσματικός τρόπος να γίνουμε «10% πιο ευτυχισμένοι» – πιθανότατα και πολύ παραπάνω.
Ο κόσμος του χθες, ο κόσμος του αύριο Εκδόσεις Καστανιώτη Σελ.: 448
Εξήντα συγγραφείς, καταξιωμένοι ή ανερχόμενοι, μοιράστηκαν ολόθερμα μαζί μας τα κείμενά τους, τα περισσότερα αδημοσίευτα, ώστε να δημιουργηθεί αυτή η τετράγλωσση έκδοση. Κάθε κείμενο, είτε πρόκειται για ποίηση, δοκίμιο ή αφήγημα, αντανακλά εμπειρίες, σκέψεις, συναισθήματα, θλίψεις, όνειρα και ελπίδες. Αυτή είναι η ανθολογία ενός έτους που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, για όλα όσα χωρίζουν τον κόσμο του χθες από τον κόσμο του αύριο.
33 ΣΥΛΛΟΓΙΚΌ
28
Είμαι επικίνδυνη Εκδόσεις Keybooks Σελ.: 392 Εκατό διαφορετικές γυναίκες τόλμησαν να καταθέσουν την ιστορία τους. Οικειοποιήθηκαν την ταμπέλα που έχει χρησιμοποιηθεί ανά τους αιώνες για να ορίσει γυναίκες που τολμούσαν να είναι διαφορετικές και δημιούργησαν ένα μωσαϊκό ιστοριών που, πάνω απ’ όλα, ξεσκεπάζουν τις πραγματικότητες τις οποίες πολλές φορές αγνοούμε και αμφισβητούμε όταν δεν μοιάζουν με τη δική μας.
29 ΡΆΓΚΝΑΡ ΓΙΌΝΑΣΟΝ Μτφρ.: Βίκυ Αλυσσανδράκη Εκδόσεις Καστανιώτη Σελ.: 288
DR. SPENCER JOHNSON
Το πολυτιμότερο δώρο Μτφρ.: Βασίλης Πουλάκος Εκδόσεις Keybooks Σελ.: 88
Το πτώμα μιας νεαρής Ρωσίδας εντοπίζεται σε μια ερημική γωνιά της Ισλανδίας. Η αστυνομία, έπειτα από επιπόλαιη έρευνα, καταλήγει στο συμπέρασμα πως πρόκειται για αυτοκτονία και κλείνει αθόρυβα την υπόθεση. Όμως η Χούλντα, η φοβερή ηρωίδα του Ράγκναρ Γιόνασον, θα επιχειρήσει να βρει τον δολοφόνο ακόμα και με κίνδυνο της ζωής της. Ένα πρωτότυπο, συναρπαστικό, ατμοσφαιρικό αστυνομικό θρίλερ, με φόντο τα παγωμένα, σκοτεινά και άγρια τοπία του απώτατου Βορρά.
Η αφήγηση της συναρπαστικής πορείας ενηλικίωσης ενός μικρού αγοριού και της διαρκούς αναζήτησής του για ένα μυστηριώδες και δυσεύρετο δώρο, για το οποίο του μιλάει ένας σοφός ηλικιωμένος άνδρας. Σύμφωνα με αυτόν, πρόκειται για το πολυτιμότερο δώρο που μπορεί να λάβει κάποιος.
35
34
ΚΩΣΤΉΣ ΚΑΛΟΓΡΟΎΛΗΣ
30
Το μυθιστόρημα της Ευρώπης Εκδόσεις Δίαυλος Σελ.: 352
ΠΈΤΕΡ ΜΠΕΚ
Μισθοφόροι του χρήματος
Μια σύντομη ιστορία του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού μυθιστορήματος που προσεγγίζει σφαιρικά ολόκληρη σχεδόν την ήπειρο, εστιάζοντας σε είκοσι και πλέον χώρες, αντί στις τέσσερις-πέντε μεγαλύτερες εξ αυτών. Προϊόν πολλών ετών έρευνας και συγγραφής, αποτελεί ιδανική εισαγωγή για όποιον επιθυμεί να εξερευνήσει το αχανές πεδίο του σύγχρονου ευρωπαϊκού μυθιστορήματος.
29
overs
Μτφρ.: Δέσποινα Κανελλοπούλου Εκδόσεις Καστανιώτη Σελ.: 576
36
31
ΓΙΏΡΓΗΣ ΈΞΑΡΧΟΣ
Κωνσταντίνου Ερμιονακού Ο πόλεμος της Τροίας
ΖΟΖΈ ΣΑΡΑΜΆΓΚΟΥ
Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις
35
Εκδόσεις Δίαυλος Σελ. 534
Μτφρ.: Αθηνά Ψυλλιά Εκδόσεις Καστανιώτη Σελ.: 498 Βρισκόμαστε στην αυγή του 1936, που είναι και η πραγματική πρωταγωνίστρια αυτού του μυθιστορήματος. Διότι, εν τω μεταξύ, γράφεται και η ιστορία της εποχής, με την άνοδο του φασισμού στη Γερμανία, στην Ιταλία και στην Πορτογαλία αλλά και τη μάχη της ασταθούς δημοκρατίας στην Ισπανία. Ο Ρέις, ένας από τους ετερώνυμους του Πεσσόα, θα μπει στον πειρασμό να ζήσει και να δράσει, θα παραμείνει όμως θεατής του κόσμου.
33
34
Το σκοτάδι
Οι Μισθοφόροι του χρήματος είναι ένα διεθνές οικονομικό θρίλερ γεμάτο δράση και ένταση, ένα μυθιστόρημα με ιλιγγιώδη ρυθμό και συνεχείς ανατροπές. Ο Πέτερ Μπεκ, συνταιριάζοντας ποικίλες αποχρώσεις του σύγχρονου νουάρ, αιχμαλωτίζει την αμέριστη προσοχή μας ως την τελευταία αράδα.
32
31
30
Με την Ιλιάδα του Ερμονιακού μπορεί να προσεγγίσει κάποιος καλύτερα τον Τρωικό Πόλεμο ως ιστορικό γεγονός και συνάμα να ταξιδέψει στην Ήπειρο του δέκατου τέταρτου μ.Χ. αι. Το έργο φαίνεται να τιμούσε ιδιαίτερα ο Κωνσταντίνος Καβάφης, στοιχείο που δεν πρέπει να αγνοηθεί από αναγνώστες και μελετητές.
36
42 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
43
41 ΚΙΚΉ ΤΣΙΛΙΓΓΕΡΊΔΟΥ
Κρύο Δέρμα Εκδόσεις Bell Σελ.: 416
37 ANNIE ERNAUX
Μια γυναίκα
Μτφρ.: Ρίτα Κολαΐτη Εκδόσεις Μεταίχμιο Σελ.: 112
37
Η γραφή της Ernaux, ακριβής και σαφής, επαναφέρει με τρόπο σαρωτικό αυτήν τη μητέρα που ήταν για την κόρη της η προσωποποίηση του Χρόνου και της κοινωνικής συνθήκης της καταγωγής: «Έχασα τον τελευταίο δεσμό που είχα με έναν κόσμο στον οποίο δεν ανήκω πια».
38 CHARLOTTE MCCONAGHY
Πριν χαθούν τα πουλιά Μτφρ.: Κλαίρη Παπαμιχαήλ Εκδόσεις Μεταίχμιο Σελ.: 392
Επικό και βαθύ, σπαρακτικό και λυτρωτικό, το Πριν χαθούν τα πουλιά είναι μια ωδή στους άγριους τόπους και σε έναν κόσμο που χάνεται, αλλά και μια ιστορία για τη δυνατότητα της ελπίδας ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, που κόβει την ανάσα.
39 NADIA TERRANOVA
Αντίο, φαντάσματα Μτφρ.: Δήμητρα Δότση Εκδόσεις Μεταίχμιο Σελ.: 272 Η συγγραφέας, με ακρίβεια και λεπτότητα, φωτίζει εκείνες τις πτυχές της ύπαρξής μας, πάνω στις οποίες χτίζει ο καθένας μας την ταυτότητά του: τη μνήμη, την απώλεια της αθωότητας, την πολυπλοκότητα των οικογενειακών αλλά και των ερωτικών σχέσεων. Το Αντίο, φαντάσματα τοποθετεί τη συγγραφέα ανάμεσα στις πιο σημαντικές φωνές της σύγχρονης ιταλικής πεζογραφίας.
overs
40
ΜΆΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΟΥ
38
Μαλαματένια Λόγια Εκδόσεις Μεταίχμιο Σελ.: 272 Η ιδέα να συγγράψουμε, συνομιλώντας με τον Μάνο Ελευθερίου, τη βιογραφική (μυθ)ιστορία του μας ήρθε όπως έρχονται οι ωραίες ιδέες. Όταν του αποκαλύψαμε τις προθέσεις μας, δεν απάντησε τίποτα σαφές. Έτσι, τα επόμενα τρία χρόνια συναντιόμασταν στο σπίτι του στο Νέο Ψυχικό και εκείνος άφηνε αβίαστη τη μνήμη του να κυλάει σε τόπους όπου τον πήγαιναν η ανάμνηση και το συναίσθημα.
40
39
Η Στέλλα Άνταμς επιστρέφει για τρίτη και τελευταία φορά. Πίσω από το Κρύο Δέρμα κρύβεται ο μεγαλύτερος εφιάλτης της, ένας αμείλικτος εχθρός που όλον αυτόν τον καιρό σχεδίαζε προσεκτικά και με κάθε λεπτομέρεια την πιο ψυχρή εκδίκηση…
41
42 STEPHEN SPOTSWOOD
Η τύχη ευνοεί τους νεκρούς Μτφρ.: Νεκτάριος Καλαϊτζής Εκδόσεις Bell Σελ.: 360 Το ντεμπούτο του Στίβεν Σπότσγουντ, Η τύχη ευνοεί τους νεκρούς, είναι το πρώτο βιβλίο της νέας σειράς μυστηρίου με πρωταγωνίστριες τη Λίλιαν Πέντεκοστ και τη Γουίλοουτζιν Πάρκερ. Ένα απίστευτα διασκεδαστικό μυστήριο δολοφονίας που θα απολαύσουν οι λάτρεις της Άγκαθα Κρίστι, ενώ είναι βέβαιο πως το ατρόμητο νέο δίδυμο των ντετέκτιβ Πέντεκοστ και Πάρκερ ήρθε για να γράψει ιστορία.
42
43 ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΤΡΙΚΟΥΝΆΚΗΣ
Αλέξανδρος και Εσπερία Εκδόσεις Bell Σελ.: 472
Με φόντο την Κωνσταντινούπολη επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ξετυλίγεται μια συναρπαστική ιστορία έρωτα και κατασκοπείας, εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα σε πραγματικό ιστορικό πλαίσιο. Ένα καθηλωτικό μυθιστόρημα γεμάτο ίντριγκες, δολοπλοκίες, πάθη και ανατροπές, που ξεδιπλώνει άγνωστες, αλλά άκρως συναρπαστικές πτυχές της ιστορίας μας.
43
44 ΚEN FOLLETT
Και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί Μτφρ.: Μαρία Παπανδρέου Εκδόσεις Bell Σελ.: 872 Πριν από τριάντα χρόνια ο Ken Follett έγραψε το πιο δημοφιλές μυθιστόρημά του, Οι Στυλοβάτες της Γης. Τώρα, το καθηλωτικό Και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί παρασύρει τον αναγνώστη σε ένα επικό ταξίδι στο παρελθόν, γεμάτο φιλοδοξία και αντιζηλία, θάνατο και γέννηση, αγάπη και μίσος.
45
44
KATHERINE NEVILLE
Το στοίχημα
Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Σελ.: 472 Όταν το αφεντικό της απορρίπτει την τελευταία της πρόταση, η Βέριτι Μπανκς, υψηλόβαθμο στέλεχος της Τράπεζας του Κόσμου, καταστρώνει την έσχατη επιχειρηματική εκδίκηση: να παραβιάσει τα μηχανογραφημένα συστήματα ασφαλείας και να κρύψει μερικά χρήματα κάπου όπου δεν θα μπορεί κανείς να τα εντοπίσει, για να καταδείξει στην ανώτατη διοίκηση πόσο εύκολη είναι η υπεξαίρεση μεγάλων κεφαλαίων.
45
44 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
45
ΚΏΣΤΑΣ ΚΑΜΠΟΥΡΆΚΗΣ
Book
46
50 ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΕΥΣΤΡΑΤΙΆΔΟΥ
Ιστορίες του Καστελλορίζου Εκδόσεις Αρμός Σελ.: 254 Στο βιβλίο της Ιστορίες του Καστελλoρίζου η συγγραφέας Χριστίνα Ευστρατιάδου περιγράφει με τρόπο γλαφυρό το νησί της στις αρχές του εικοστού αιώνα, όπου μεγάλωσε. Όπως αναφέρει: «Πολλοί έχουν μιλήσει για το ναυτικό και το βιος του νησιού μας. Όμως από τις σελίδες του δικού μου βιβλίου ήθελα να βγαίνει και κάτι άλλο. Ο πολιτισμός του…».
51 ΧΑΡΙΤΊΝΗ ΜΑΛΙΣΣΌΒΑ
Σχέσεις γονέων – εκπαιδευτικών στο δημοτικό σχολείο
46
Τι είναι, τελικά, τα γονίδια; Μτφρ: Μαριλένα Παπαϊωάννου Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Σελ.: 368
Εκδόσεις Αρμός Σελ.: 120 Το βιβλίο εστιάζει στην αρμονική συνεργασία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών με απώτερο στόχο την υγιή σχέση των παιδιών με τη σχολική ζωή, τόσο σε μαθησιακό όσο και σε επίπεδο κοινωνικοποίησης και ψυχικής διάθεσης.
Τι είναι τα γονίδια και τι κάνουν; Τούτες οι φαινομενικά απλές ερωτήσεις είναι στην πραγματικότητα δύσκολο να απαντηθούν με ακρίβεια. Το βιβλίο συνοψίζει ό,τι γνωρίζουμε και δεν γνωρίζουμε για τα γονίδια και αναλύει ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις της γενετικής έρευνας στην ανθρώπινη ζωή.
52
47
ΛΟΥΊΤΖΙ ΝΤΕ ΠΑΣΚΆΛΙΣ
51
Βυζαντινός Εσπερινός
ΜΈΝΝΟ ΣΧΊΛΤΧΑΫΖΕΝ
Μτφρ.: Λούλα Καραγιαννάκη Εκδόσεις Αίολος Σελ.: 488
Ο Δαρβίνος πάει στην πόλη: Οι διαδρομές της εξέλιξης στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον
Το χρονικό των τελευταίων ημερών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Άλωσης της βασιλεύουσας μέσα από την αφήγηση του Λουκά Πασχάλη, γιατρού και νεαρού γόνου αριστοκρατικής οικογένειας από τον Μυστρά. Έρωτες, απώλειες, φιλοσοφικές αναζητήσεις και προβληματισμοί συνθέτουν την πορεία του ήρωα που διασταυρώνεται με τις σημαντικότερες ιστορικές προσωπικότητες της εποχής.
Μτφρ.: Αλεξάνδρα Γουργιώτη Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Σελ.: 384 Με ανάλαφρη διάθεση και οξεία παρατηρητικότητα, ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν περιγράφει πώς η άγρια ζωή όχι μόνο επιβιώνει στο αστικό περιβάλλον αλλά και το φέρνει, εν πολλοίς, στα μέτρα της!
53
48
ΝΤΌΝΑΛ ΡΆΪΑΝ
Από μια θάλασσα ήρεμη κι ανάβαθη
ΣΩΤΉΡΗΣ Ε. ΣΠΑΘΆΡΗΣ
Τα απομνημονεύματά μου Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Σελ.: 384
52
Μτφρ.: Μαρία Φακίνου Εκδόσεις Αίολος Σελ.: 232
47
49
Μία από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης ιρλανδικής λογοτεχνίας, ο Ντόναλ Ράιαν, εδραιώθηκε με έργα που προσεγγίζουν τη σύγχρονη ιρλανδική κοινωνία με αυθεντικότητα και λογοτεχνική πρωτοτυπία. Το μυθιστόρημα, με έναν λόγο διεισδυτικό και σε σημεία ποιητικό, επιχειρεί να στρέψει το βλέμμα στον Άλλον, τον πρόσφυγα και στη θέση του στην κοινωνία.
overs
Ο καραγκιοζοπαίχτης και οικοδόμος Σωτήρης Ευγενίου Σπαθάρης (18871974) είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και για την τέχνη του. Ξεχωριστά, απολαυστικά και από πολλές απόψεις χρήσιμα τα κείμενα αυτά, πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της συγγραφής τους, μεγάλη η περιπέτεια των χειρογράφων που τα διασώζουν.
50
54
ΦΡΑΓΚΊΣΚΟΣ ΓΟΝΙΔΆΚΗΣ
Η μοναξιά της πανδημίας Εκδόσεις Αρμός Σελ.: 148
PASCAL GAUCHON – JEAN-MARC HUISSOUD
53
Γεωπολιτική σε 100 λέξεις
Η αφήγηση σε τέσσερις χρόνους της μοναξιάς που χαρακτήρισε την πανδημία του Covid-19, των προσωπικών και κοινών ιστοριών που συνόδευσαν αυτήν τη μοναξιά αλλά και της επίμονης και σταθερής προσπάθειάς μας να μην την αφήσουμε να μας απομακρύνει από την «αγέλη» μας και απ’ όλα αυτά που κάνουν τη ζωή μας να αξίζει κανείς να τη ζει.
Μτφρ.: Άγγελος Φιλιππάτος Εκδόσεις Διόπτρα Σελ.: 272
49
48
Το βιβλίο αυτό, αναλύοντας εκατό λέξεις-κλειδιά, μας εισάγει με απλό και σύντομο τρόπο στη Γεωπολιτική, για να εξηγήσει τον πολύπλοκο σημερινό κόσμο. Διαβάζοντάς το, θα αποκτήσετε μια πολύ καλή γνώση για τις εδαφικές διεκδικήσεις, τις πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στους λαούς, την τρομοκρατία, το πρόβλημα του περιβάλλοντος, τη μετεγκατάσταση της παραγωγής και τις πανδημίες.
54
46 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
47
Book 55
57
56
56 ΤΖΟΡΤΖ ΌΡΓΟΥΕΛ
Ανάσες
overs
Μτφρ.: Πάνος Τομαράς Εκδόσεις Αίολος Σελ.: 277
55
CHRIS JAYMES – ALE ARAGON
Τα παιδιά της Επανάστασης Μτφρ.: Αλέξης Καλοφωλιάς Εκδόσεις Κάκτος Σελ.: 200
Ο γιος του Σουλιώτη αρχηγού Κίτσου Μπότσαρη, ο Μάρκος, μεγαλώνει αιχμάλωτος στο παλάτι του Αλή Πασά. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1821, επιστρέφει στη φωτιά της επανάστασης με σκοπό να οδηγήσει τον λαό του στη νίκη. Μια σκοτεινή αφήγηση ενηλικίωσης και εξιλέωσης που αποκαλύπτει ένα κομμάτι της παγκόσμιας ιστορίας, το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστο.
O Tζορτζ Μπόουλινγκ είναι ένας σαρανταπεντάρης ασφαλιστής, παντρεμένος, με παιδιά, δάνειο και μια τρομερή επιθυμία να ξεφύγει από την ανιαρή καθημερινότητά του και τους φόβους που τον κατατρύχουν και σχετίζονται με τον επικείμενο πόλεμο και όσα θα επακολουθήσουν: την πείνα, την ανεργία, την καταστολή, την τυραννία. Ένας Όργουελ με λεπτό, ειρωνικό χιούμορ, διασκεδαστικός και ανατρεπτικός.
57
ΟΚΤΆΒΙΑ Ε. ΜΠΆΤΛΕΡ
Εξ αίματος
Μτφρ.: Γιώργος Μπαρουξής Εκδόσεις Αίολος Σελ.: 366 Το αριστούργημα της Οκτάβια Μπάτλερ αφηγείται την ιστορία δύο ανθρώπων που, παρά τους δεσμούς αίματος που τους συνδέουν, τους χωρίζουν πολύ περισσότερα – και όχι μόνο ο χρόνος. Ανακαλώντας μνήμες, η συγγραφέας εξερευνά ζητήματα όπως το φύλο, η φυλετική καταγωγή, η δύναμη και τελικά τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
48 lifo – 25.2.21
25.2.21 – lifo
49
Podcasts
lifo.gr/podcasts
Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
ΜΈΡΕΣ ΤΟΥ ΣΕΦΈΡΗ
Τα Ημερολόγια του μεγάλου Έλληνα ποιητή σε μορφή podcast
ΜΙΑ ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ LIFO ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΛΥΡΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ
50 lifo – 25.2.21
ΧΟΡΗΓΟΣ
Culture
674
52
ΣΙΝΕΜΑ Τα εστέτ ’90s του Wong Kar-Wai
54
ΙΣΤΟΡIΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓIΑ
Τα εστέτ ’90s του Wong Kar-Wai
Μπλοκ 15: Από μνημείο βαρβαρότητας, πεδίο άσκησης ιστορικής μνήμης
Τρεις από τις ταινίες του που προηγήθηκαν της Ερωτικής Επιθυμίας έρχονται στην Ελλάδα σε αποκατεστημένες 4K κόπιες, αποκλειστικά από την πλατφόρμα του Cinobo μέσα στον Μάρτιο. Τα Chungking Express, Fallen Angels και Happy Together συνθέτουν την αξεπέραστη ωδή του σκηνοθέτη από το Χονγκ Κονγκ στο τέλος του εικοστού αιώνα, με neon φρενίτιδα, ασπρόμαυρη νοσταλγία, και μοιραίο ερωτισμό. Το ανθολογικό, ρομαντικό και μελαγχολικό Chungking Express του 1994 τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, ενώ την επόμενη χρονιά, στην ιστορία που έκοψε από το Chungking Express, προστέθηκε μία καινούργια και δημιουργήθηκε το αστικό ρομάντζο Fallen Angels. Το 1997 σκηνοθέτησε μία από τις καταξιωμένες ταινίες του, το Happy Together, με το οποίο κέρδισε το βραβείο του καλύτερου σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ των Καννών.
25.2.21 – lifo
51
Cinema
ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ
απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο
Τα εστέτ ’90s του Wong Kar-Wai Τα «Chungking Express», «Fallen Angels» και «Happy Together» συνθέτουν την αξεπέραστη ωδή του σκηνοθέτη από το Χονγκ Κονγκ στο τέλος του εικοστού αιώνα, με νέον φρενίτιδα, ασπρόμαυρη νοσταλγία και μοιραίο ερωτισμό. Σε λίγες μέρες κάνουν πρεμιέρα στο Cinobo.
Τ
αυτόχρονα με το τσουνάμι Pulp Fiction, το Chungking Express αποκάλυψε σε ένα διεθνές κοινό έναν από τους κύριους εμπνευστές του σινεμά του Κουέντιν Ταραντίνο. Είχαν προηγηθεί το As tears go by και το Days of being wild ως πρώτα και δυναμικά δείγματα του ενδιαφέροντος του Γουόνγκ Καρ Βάι για ξεριζωμένους χαρακτήρες και σινεφιλική γνώση, ειδικά στο crime genre, υπό το πρίσμα ενός δημιουργού με εικαστικά ανήσυχο βλέμμα και έγνοια για μια διαφορετική αφήγηση. Απογοητευμένος από την επίπονη διαδικασία των γυρισμάτων και του μοντάζ του δαπανηρού και απαιτητικού Ashes of Time, ο σκηνοθέτης από το Χονγκ Κονγκ αποφάσισε να στήσει μια ταινία-παρένθεση, μια ανάσα αναγκαία για να συνεχίσει, και κάπως εκ των ενόντων, και πυρετωδώς, προέκυψε το Chungking Express – ο τίτλος αναφέρεται στην περιοχή όπου μεγάλωσε ο Γουόνγκ στα ’60s, καθώς και σε μια ονομαστή καντίνα υπαίθριου φαγητού του κεντρικού Χονγκ Κονγκ. Όπως και το Pulp Fiction, αποτελείται από παραπάνω από ένα story: τελικά, συμπεριλήφθηκαν δύο από τα τρία που υπολόγιζε ο Γουόνγκ, γιατί αισθάνθηκε πως η ιστορία της ταινίας καλύπτεται πλήρως. Δύο αστυνομικοί πρωταγωνιστούν σε δύο ξεχωριστές ενότητες, που εκτυλίσσονται διαδοχικά. Αν και δεν συναντιούνται, παρότι τα μονοπάτια τους μπλέκουν και το σταθερό στέκι τους είναι το ίδιο, ο Τόνι Λιουνγκ, «εικόνισμα»
52 lifo – 25.2.21
της χώρας και ηθοποιός-φετίχ του σκηνοθέτη, και ο Ιάπωνας σούπερ σταρ Τακέσι Κανεσίρο μοιράζονται τις συνέπειες ενός επώδυνου χωρισμού και μια διάχυτη ερωτική επιθυμία που συχνά φτάνει στα όρια της απελπισμένης ονειροπόλησης. Οι γυναίκες της ζωής τους δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαμετρικά αντίθετες. Στην πρώτη ιστορία, τον Xε Κίγου έχει συνεπάρει μια έμπορος ναρκωτικών με τη μορφή μιας ανώνυμης γυναίκας που κυκλοφορεί με ξανθή περούκα και μεγάλα μαύρα γυαλιά, μοιάζει τεταμένη από την κούραση και το κρυφτό και δεν προτίθεται να διαρρήξει το μυστήριο που την περιβάλλει. Είναι η Γκρέτα Γκάρμπο της Ανατολής, αγωγός που πυροδοτεί τρυφερότητα στον Χε, παρά την ψυχρότητά της. Από την άλλη, ο μπάτσος με τον αριθμό 663 γίνεται ρομαντικός στόχος για τη Φέι, μια ζωηρή, ενθουσιώδη κοπέλα. Ο Γουόνγκ αναθέτει τον ρόλο της ακαταμάχητης Σφίγγας στη θρυλική Μπριτζίτ Λιν, την ηθοποιό που έγινε διάσημη παίζοντας συχνά άνδρες ή ακόμα και τον Θεό, αποκτώντας φήμη και κύρος όσο κανείς άλλος στο Χονγκ Κονγκ, σε μια ταινία που έμελλε να είναι η τελευταία σε μια μεγάλη καριέρα, πριν αποσυρθεί οριστικά και αμετάκλητα για να κάνει οικογένεια – και να βολευτεί χωρίς απειλή στο βάθρο της. Για τη Φέι Γουόνγκ το Express ήταν το ουσιαστικό ντεμπούτο της στον κινηματογράφο, προτού γίνει η Μαντόνα της χώρας, η απόλυτη ντίβα του τραγουδιού,
INFO Οι αποκατεστημένες 4K κόπιες των ταινιών του Wong Kar-Wai έρχονται στην Ελλάδα αποκλειστικά από την πλατφόρμα του Cinobo. Τα «Chungking Express», «Fallen Angels» και «Happy Together» θα κάνουν πρεμιέρα τον Μάρτιο, ενώ προσεχώς, το καλοκαίρι, θα ακολουθήσουν τα «In the mood for love» και «2046».
πάμπλουτη πλέον και πασίγνωστη για τις μεταμορφώσεις και την εκρηκτική σκηνική της παρουσία. Εδώ πείθει αβίαστα ως κοπέλα της διπλανής πόρτας, μια ενζενί βγαλμένη από άλλη εποχή. Μέσω αυτής, ο Γουόνγκ προσωποποιεί τη λατρεία του στη γαλλική nouvelle vague, πλάθοντας με τον φακό του μια δική του Βιαζέμσκι, μια οριεντάλ Σίμπεργκ, όχι πολύ μακριά από τη δυτική κουλτούρα. Την εμπιστεύεται και τον δικαιώνει. Ενώ το σινεμά του στάζει εντοπιότητα, η επιρροή του Σκορσέζε και κυρίως του Γκοντάρ προσδίδουν αντίστοιχα σφρίγος και φρεσκάδα που τον κάνουν να ξεχωρίζει από την πλειάδα των ικανών στα είδη, αλλά πιο προσηλωμένων στο θέμα τους, συμπατριωτών του. Πραγματεύεται τον ερωτισμό και τη μνήμη με μια αξιοσημείωτη εναλλαγή της εγγύτητας με την απόσταση στον χώρο, που ισορροπεί την τάση του να μειώνει ή να ανακατεύει την πλοκή, προτιμώντας να αφηγείται με το στυλ της πολλαπλής βινιέτας. Κρατά τη σκοτεινιά στην επιφάνεια, σε μια σχετική ελαφρότητα, και εισάγει τα περίφημα διασταυρούμενα βλέμματα στο δεύτερο μέρος, χτίζοντας (ακούσια στην αρχή;) τον δικό του μύθο του auteur των «έμμεσων εραστών», του ζευγαριού που έρχεται κοντά σε πείσμα του κινηματογραφικού χώρου που τους καθηλώνει σε ένα παθητικό, εσωτερικό μοιρολόι – κάτι που θα δούμε πιο ανάγλυφα την επόμενη δεκαετία στη φιλμογραφία του. Η τρίτη ιστορία που περίσσεψε από το Chungking Express φτιάχνει το Fallen Angels, την αμέσως επόμενη χρονιά (το 1995), όχι ως τον χαμένο κρίκο ενός αφηγήματος σε συνέχειες αλλά ως companion piece σε άλλο ύφος, πιο πρωτότυπο και συναρπαστικό, που δεν είναι καθόλου πειραματικό ή ετοιμόρροπο, παρά την ακροβατική του κοψιά – το αντίβαρο ενός neon noir σε ένα «νεονουάρ». Χωρισμένο σε δύο μέρη, με voice-over μονολόγους, εκρήξεις βίας, λειτουργικά τοποθετημένα τραγούδια και
τις φωταψίες να πλοηγούν τις πλανόδιες ψυχές, συγκεκριμένο χώρο, ορίζοντας διαφορετικά το έργο ραψωδεί τη σχέση ενός κακοποιού με χρώματα σε ένα πλάνο. Στο Happy Together, την Blondie κι ενός τρελαμένου νέου, χωρίς ο συνδυασμός έγχρωμου και ασπρόμαυρου λαλιά, με την Τσάρλι – γίνεται σαφές ότι οι γυ- φαντάζει πιο πειραματικός και αυθαίρετος ναίκες-κλειδιά στα δύο κολλητά φιλμ του Γου- σε μια ιστορία που ράβει την πολιτική fin de όνγκ είναι σινεφιλικές συνθέσεις που εκλύουν siècle ανησυχία του πιο έντονα στη στόφα του. πόνο και επιδρούν μοιραία στους άνδρες που Στις προηγούμενες ταινίες του το χάος σε μια πλησιάζουν. Το Fallen Angels είναι μια θεσπέπόλη-χώρα που ετοιμαζόταν να αυτονομηθεί σια crime πρόφαση για ένα αποσπασματικό μετά από έναν αιώνα αγγλικής κηδεμονίας βραδινό οδοιπορικό που σφύζει από ενέργεια αποτυπωνόταν με μια ασαφή αντάρα στο φόκαι μελαγχολία, ένα υπέργειο κινηματογραφι- ντο, την ακατάστατη κίνηση των περαστικών κό μετρό και ταυτόχρονα η τελευταία ωδή του και των πρωταγωνιστών, σαν να διακατέχονται Γουόνγκ στην πόλη που γέννησε το ταλέντο από την έγνοια της μετάβασης στην επόμενη του. Ταυτόχρονα, κρύβει καλά μια τάση του για κατάσταση, χωρίς να είναι σίγουροι πού θα στυλιζαρισμένο μελοδραματισμό – άλλωστε, καταλήξουν. Το 1997 αποκαλύπτει την πιο ξεκίνησε γράφοντας σενάρια για γραμμική στην αφήγησή της σαπουνόπερες! ταινία του: στο Happy Together, Αυτή που πραγματικά μαγεύει το γκέι ρομάντσο που επηρέαείναι η διεύθυνση φωτογραφίας σε όσο τίποτε άλλο τον επίσης του Αυστραλού, λίγο πριν προσηstraight Μπάρι Τζένκινς για το λυτιστεί οριστικά στην κινεζική Moonlight, οι έκπτωτοι άγγελοι κουλτούρα, Κρίστοφερ Ντόιλ. είναι δυο άνδρες, ο Λάι και ο (Ενδιαφέρουσα ειρωνεία: Αν και Χο, φουρτουνιασμενοι εραστές, έχει βραβευτεί επανειλημμένα όπως βλέπουμε στην εναρκτήαπό ασιατικές ενώσεις επαγγελρια σκηνή που απαγορεύτηκε ματιών και κριτικών, κυρίως για στη χώρα του. Σφραγίζουν το τη συνεισφορά του στις ταινίες διαβατήριό τους για το Μπουτου Γουόνγκ, ο Ντόιλ δεν έχει ένος Άιρες και εκεί αναζητούν προταθεί ποτέ για Όσκαρ στην το θαύμα της αναγέννησης της κατηγορία του από την Αμεριδυσαρμονικής σχέσης τους, για κανική Ακαδημία. Αντίθετα, η να προσγειωθούν στην πικρή μοναδική φορά που ταινία του μιζέρια της ξενιτιάς. Η έκνομη σκηνοθέτη έφτασε στη σχετική πορεία τους, από τον καταρράπεντάδα ήταν με το Grandmaster, κτη που χαζεύουν στο αμπαζούρ με οπερατέρ τον Γάλλο Φιλίπ Λε της φτωχικής κρεβατοκάμαράς Σουρ.) Η σπουδή του στο neon τους ως το υδάτινο όνειρο που περιβάλλον του Fallen Angels τους διαφεύγει, οι ασταμάτητοι χρήζει μελέτης. Ακολουθώντας τσακωμοί και τα αυτοκαταστροτην οδηγία του σκηνοθέτη του φικά τους αδιέξοδα διακόπτουν να κινηματογραφεί τους ήρωες τους αγαπημένους μαιάνδρους με ευρυγώνιους φακούς για να του Γουόνγκ στο πρώτο του τους αποξενώνει από τον πληαυθεντικό μπλουζ του μισεμού σίον χώρο, και κατά κάποιον – πρελούδιο στο ακόμη πιο θατρόπο να τους απομονώνει συμπωμένο από την αμερικανική νεχώς από την επόμενη κίνηση ήπειρο My Blueberry Nights, του και τους ανθρώπους που τους 2007. Μπορεί ο φακός να αναπροσεγγίζουν, ενσωματώνει το πνέει, να ανοίγεται με κλεφτές τεχνητό φως που εκπέμπουν οι ματιές στα μεγάλα τοπία, αλλά μυριάδες πινακίδες με ποιητική το παιχνίδι των εραστών παίζεευαισθησία που αρμόζει σε μυθιται στα δωμάτια, στα δύσκολα στορηματικούς χαρακτήρες. «Το βράδια, στην κλειστοφοβία που neon ή το ασπάζεσαι ή το αποραναλογεί στη μυωπική προοπτιρίπτεις»: αυτή είναι η φιλοσοφία κή τους. Η φλόγα που πυροδοτεί του κι εκείνος το αγκαλιάζει, τον οπτικό ρυθμό και η πεποίINFO 1. «Chungking Express» χωρίς να έρχεται επικίνδυνα κοθηση της επανόρθωσης (σε μια (1994) ντά του. Αν παρατηρήσετε πώς αδιόρατη εισαγωγή της ελλει2. «Fallen Angels» φέρεται στα κόκκινα χρώματα, πτικότητας και της «λούπας» (1995) τα ιερά και πιο τετριμμένα στην ως επωδού που επανέρχεται 3. «Happy Together» Άπω Ανατολή, θα καταλάβετε θεματικά) είναι τα στοιχεία που (1997) πως κατανοεί πλήρως ότι η συκρατούν την ταινία, η οποία δαγκεκριμένη φωτεινή πηγή σε νείστηκε τον τίτλο της από την καίει αν τη σεβαστείς ευλαβικά, και σε εκθέτει επιτυχία των Turtles και τιμήθηκε με το Βρακαλλιτεχνικά, αν τη μεταχειριστείς τουριστικά. βείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Καννών σε ένα «Πρέπει να έχεις τον νου σου, το neon μπορεί συναισθηματικό σασπένς. να κρύβει κενότητα» έχει πει ο Ντόιλ, κι έχει Παρά τη θλίψη, την ανέχεια ακόμη, των τόσο δίκιο. Αντ’ αυτού, το ζωγραφίζει σαν μια beautiful people που πασχίζουν φωτογενώς ενιαία οντότητα, με αυτό δίνει μορφή στη νύ- στην φιλμογραφία του Γουόνγκ Καρ Βάι, η ελχτα, το αφήνει να κυλήσει σαν το ποτάμι της πίδα δεν τους εγκαταλείπει και συχνά στεφακίνησης της πόλης που χαρακτηρίζεται από την νώνει το φλερτ τους με την τραγωδία. Ειδικά αδιάκοπη παρουσία του, το πλαισιώνει με τα στον Τόνι Λιουνγκ, ο μέντοράς του του επιφυβήματα των χαρακτήρων, χωρίς να παραδίδεται λάσσει ένα εγκάρδιο χαμόγελο στην επιστροφή στην υπνωτική του λάμψη. του στο «απελευθερωμένο» Χονγκ Κονγκ στο Ο Ντόιλ δεν περιορίζεται στην αποτύπωση φινάλε της ταινίας. Ακόμη καλύτερα, την απομιας θάλασσας από φώτα – οι σκηνές στα μπαρ δοχή της ανοιχτής πρόσκλησης σε ένα πονηρό του Fallen Angels δείχνουν πώς μπορεί να επι- «πήγαινέ με όπου θες εσύ» στην αυλαία του στρέψει από τις στιλπνές επιφάνειες των δρό- Chungking Express. μων και να αναδείξει με ακρίβεια πρόσωπα σε 25.2.21 – lifo
53
Ιστορία Τεχνολογία
ΝΕΟ ΕΡΓΟ
Μπλοκ 15: Από μνημείο βαρβαρότητας, πεδίο άσκησης ιστορικής μνήμης Ογδόντα χρόνια από τη ναζιστική εισβολή στην Ελλάδα, το πλέον εφιαλτικό οικοδόμημα-τοπόσημο του κατοχικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Χαϊδαρίου –από τα σκληρότερα της περιφέρειας του Γ’ Ράιχ– «ξαναζωντανεύει» μέσα από ένα πρωτότυπο πρότζεκτ εικονικής αναπαράστασης και περιήγησης.
Σ
τον περίπου έναν χρόνο λειτουργίας του (3/9/43-27/9/44), το Χαϊδάρι αναπτύχθηκε παράλληλα με την αναδιοργάνωση και διεύρυνση των αμιγώς αστυνομικών υπηρεσιών, της Αστυνομίας Ασφαλείας (Sicherheitspolizei - SiPo), της Υπηρεσίας Ασφαλείας (Sicherheitsdienst - SD) και της Αστυνομίας Τάξης (Ordnungspolizei), εξελισσόμενο στο μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα, όπου εκπροσωπήθηκαν «όλες οι εκδοχές αντιπάλων του κατοχικού καθεστώτος», περί τα 20.00025.000 άτομα συνολικά: «Άνδρες και γυναίκες, αιχμάλωτοι στρατιωτικοί, αντιστασιακοί, το σύνολο των μελών και στελεχών του ΚΚΕ που βρίσκονταν φυλακισμένοι από τη μεταξική περίοδο, Εβραίοι, όμηροι-συλληφθέντες σε διάφορες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο και σε μπλόκα στην περιοχή της πρωτεύουσας, πολιτικοί ηγέτες, όπως ο αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων και μετέπειτα πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης και ο Γεώργιος Καφαντάρης. Αρκετές άλλες γνωστές προσωπικότητες επίσης, όπως η ηθοποιός Ρένα Ντορ, ο καθηγητής Μανόλης Κριαράς και η σύζυγός του, ο συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας, ο ηθοποιός Γιώργος Οικονομίδης, που κρατήθηκε τρεις μήνες στο Μπλοκ 15, και άλλοι»
λέει η ιστορικός Άννα-Μαρία Δρουμπούκη, υπεύθυνη ιστορικής και αρχειακής έρευνας του πρότζεκτ. Το διαβόητο Μπλοκ 15, χώρος αυστηρής απομόνωσης και προθάλαμος εκτελέσεων, ήταν το «τελευταίο σκαλοπάτι» του στρατοπέδου. «Από τις αρχές του 1944 συνυπήρχαν ως όμηροι στο Χαϊδάρι μέλη των οργανώσεων του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ, κατασκοπευτικών δικτύων, βρετανικών υπηρεσιών, συνδικαλιστές, στρατιωτικοί, μαθητές, εργάτες και ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, ακόμα και μεμονωμένες περιπτώσεις μελών των Ταγμάτων Ασφαλείας που κατηγορούνταν για επαφές με τους συμμάχους. Οι κρατούμενοι του Χαϊδαρίου ήταν κυριολεκτικά όμηροι των γερμανικών αρχών, μπορούσαν να καταλήξουν στο εκτελεστικό απόσπασμα ή να εκτοπιστούν στη Γερμανία, ενώ για τους χιλιάδες Εβραίους που βρέθηκαν εκεί το στρατόπεδο ήταν ο προθάλαμος για το Άουσβιτς. Αυτό αναδεικνύει το Χαϊδάρι αφενός σε κεντρικό πεδίο εφαρμογής της ναζιστικής πολιτικής εξόντωσης πολιτικών και φυλετικών εχθρών του Γ’ Ράιχ στην Ελλάδα, αφετέρου σε νευραλγικό κόμβο του δικτύου καταστολής και μαζικών αντιποίνων εναντίον πολιτών –συλλήψεων, εκτελέσεων και εκτοπισμών– στην Αθήνα αλλά και σε όλη την ελληνική επικράτεια»
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 1. Εξωτερική όψη του κτιρίου. Φωτογραφία της Άννας-Μαρίας Δρουμπούκη, 2015 2. Στιγμιότυπο από την εικονική ανάπλαση και αναπαράσταση του εσωτερικού του Μπλοκ 15, σύμφωνα με την υφιστάμενη κατάσταση και τεκμήρια από την ιστορική και αρχειακή έρευνα. 3. Ο λογότυπος του έργου, δημιουργία Γιώργου Γούση.
σημειώνει η ιστορικός. Τον Νοέμβριο του 1944 η εφημερίδα «New York Times» περιλάμβανε το Χαϊδάρι στα μεγαλύτερα ναζιστικά λάγκερ στην κατεχόμενη Ευρώπη, τεκμηριώνοντας πως τα μεγέθη και η φήμη του στρατοπέδου είχαν ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα. Το στρατόπεδο περιέζωναν ένας ψηλός τοίχος και τριπλό χοντρό συρματόπλεγμα. Αριστερά και δεξιά του δρόμου που οδηγούσε στην είσοδο, τη διακοσμημένη με σβάστικες και σύμβολα των SS, υπήρχαν σκοπιές με φρουρούς οπλισμένους με αυτόματα με μυδράλια. Οι συνθήκες κράτησης χειροτέρευαν όσο πλησίαζε η συντριβή του Άξονα. Πολλοί έγκλειστοι βασανίστηκαν, πολλοί άλλοι εκτελέστηκαν, χιλιάδες ακόμα, Ελληνοεβραίοι στη συντριπτική τους πλειονότητα, στάλθηκαν να εξολοθρευτούν στα κρεματόρια πιο «εξειδικευμένων» στο είδος στρατοπέδων στη Γερμανία και στην κατεχόμενη Πολωνία. Ένας μικρότερος αριθμός εκτοπισμένων Ελλήνων μη Εβραίων κρατήθηκε σε ομηρία στη Γερμανία, ανάμεσά τους 61 γυναίκες. Η ιστορία του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου έδωσε υλικό σε βιβλία, ποιήματα, ντοκιμαντέρ, ακόμα και ταινίες, όπως το Τελευταίο Σημείωμα του Παντελή Βούλγαρη (2017). Η συνολικής έκτασης 500 στρεμμάτων «δομή», έργο Μεταξά, ξεκίνησε να λειτουργεί στα κατοχικά χρόνια υπό ιταλική διοίκηση. Όπως διηγείται ο επίσης κρατούμενος και γιατρός του στρατοπέδου Αντώνης Φλούντζης, μέλος του ΚΚΕ και συγγραφέας του βιβλίου «Χαϊδάρι, κάστρο και βωμός της εθνικής αντίστασης» (εκδ. Παπαζήση, 1986), στο οποίο στηρίχτηκε και η ταινία του Βούλγαρη, στις 3/9/43 αφίχθησαν εκεί οι πρώτοι 590 κρατούμενοι – οι 243 από αυτούς ήταν κομμουνιστές που βρίσκονταν φυλακισμένοι στην Ακροναυπλία από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Καθώς, όμως, στις 8/9/43 η φασιστική Ιταλία συνθηκολόγησε, τη θέση της πήραν οι Γερμανοί, που αρχικά
απο toν θοδωρη αντωνοπουλο
1
54 lifo – 25.2.21
Ιστορία Τεχνολογία
το αξιοποίησαν ως «παράρτημα» των φυλακών Αβέρωφ. Σύντομα ο πληθυσμός των εγκλείστων αυξήθηκε με συλληφθέντες σε μπλόκα στην Αθήνα και αλλού, όπως οι «300» της Καλαμάτας. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου μεταφέρονται οι πρώτοι Εβραίοι κρατούμενοι. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ερρίκου Σεβίλλια, πριν από την άφιξή του μαζί με άλλους Εβραίους της Αθήνας στο Χαϊδάρι τον Μάρτιο του 1944, δεν υπήρχαν πολλοί Εβραίοι εκεί. Αργότερα έφτασαν τους 3.000. Η πρώτη αποστολή Εβραίων έφυγε για το Άουσβιτς στις 2/4/1944, με περίπου 700 άνδρες και γυναίκες που είχαν συλληφθεί στην Αθήνα. Οι Εβραίοι της Κέρκυρας, περίπου 1.800, που συνελήφθησαν αρχές Ιουνίου του ’44 και μεταφέρθηκαν στο Χαϊδάρι, επίσης εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς. Ωστόσο, η πιο μαρτυρική μεταφορά προς το Χαϊδάρι ήταν αυτή των 1.673 Εβραίων της Ρόδου και της Κω στις 24/7/1944. Και αυτοί, στις 16/8/1944, κατέληξαν στο Άουσβιτς. Μερικοί/-ές εξ αυτών πιθανολογείται ότι κατέληξαν πειραματόζωα του «άγγελου του θανάτου» Γιόζεφ Μένγκελε. Μόνο καμιά εικοσαριά Εβραίες, που διέθεταν ξένη υπηκοότητα ή είχαν κάνει μεικτούς γάμους, φέρονται να γλίτωσαν. Ο πλέον διαβόητος για την αγριότητά του διοικητής που πέρασε από το Χαϊδάρι ήταν, καθώς λέγεται, ο ταγματάρχης Πάουλ Ραντόμσκι. Επί των ημερών του οι συνθήκες διαβίωσης έγιναν οριακές, οι τιμωρίες και τα βασανιστήρια πύκνωσαν, τα καταναγκαστικά έργα επίσης, και ουσιαστικά μόνο η έλλειψη θαλάμων αερίων διαφοροποιούσε το Χαϊδάρι από ένα «κανονικό» στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο ίδιος, μάλιστα, πραγματοποίησε την πρώτη εκτέλεση (7/12/43) «προς παραδειγματισμόν». Θύμα ο Χαΐμ Λεβί, πρώην έφεδρος αξιωματικός από τα Ιωάννινα, που κατηγορήθηκε ότι προσπάθησε να διαφύγει κατά τη σύλληψή του. Ο Ραντόμσκι οικειοποιήθηκε κιόλας τα παπούτσια του εκτελεσμένου, καθότι του «γυάλισαν». Οι Εβραίοι, γενικά, ήταν ευνόητα στη χειρότερη μοίρα, προς εκείνους ειδικά δεν υπήρχε κανένα έλεος. Αλλά και μεταπολεμικά, μέχρι και σχετικά πρόσφατα, οι Εβραίοι του Χαϊδαρίου έμειναν στο περιθώριο του επίσημου ιστορικού αφηγήματος. Οι εκτελέσεις γρήγορα μπήκαν κι αυτές στην ημερησία διάταξη. Μεταξύ των εκτελεσθέντων, γυναίκες, ανάπηροι πολέμου του αλβανικού μετώπου, φοιτητές και μαθητές. Κτηνώδης, σαδιστής και εριστικός ακόμα και προς τους συναδέλφους του, αλκοολικός επίσης, ο Ραντόμσκι απαλλάχθηκε από τα καθήκοντά του τον Φεβρουάριο του ’44. Διοικητής ανέλαβε ο υπολοχαγός Καρλ Φίσερ, που εντατικοποίησε και συστηματοποίησε τις εκτελέσεις. Επί των ημερών του, και συγκεκριμένα την Πρωτομαγιά του ’44, σχεδιάστηκε η μεγαλύτερη ομαδική εκτέλεση, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Θύματα, 200 κομμουνιστές, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στο Χαϊδάρι από την Ακροναυπλία. Η εκτέλεσή τους ήταν αντίποινα για τη δολοφονία του υποστράτηγου Φραντς Κρεπ και τριών ακόμη ναζί αξιωματικών που έπεσαν σε ενέδρα του ΕΛΑΣ στους Μολάους. Όπως αυτοί, έτσι και όλοι οι προς εκτέλεση ή μεταγωγή κρατούμενοι περνούσαν από το Μπλοκ 15, όπου βρίσκονταν και τα απομονωτήρια. Μπαίνοντας στην κύρια είσοδο και παίρνοντας τη σκάλα που οδηγεί στον πρώτο όροφο, ο επισκέπτης αντικρίζει στον τοίχο την επιγραφή «Βλέπε, Άκου, Σώπα», που είναι μεταγενέστερη βέβαια, της δεκαετίας του ’80. Από εκείνη την εποχή διασώζονται κάποια
2
«γκραφίτι» κρατουμένων, κρίκοι αλυσίδων, κάγκελα και σιδηρόπορτες, οπές από σφαίρες επίσης. Θέρμανση, φυσικά, δεν υπήρχε, όπως σε κανένα κτίριο του στρατοπέδου, ο εξαερισμός, όπως και ο φυσικός φωτισμός, υποτυπώδεις, το νερό ελάχιστο, όπως και το φαγητό. Τα κελιά δεν διέθεταν τίποτα πέρα από γυμνούς τοίχους και ίσως κάποια σανίδα για κρεβάτι, με μόνο σκέπασμα μια τρίχινη παλιοκουβέρτα. Ψείρες, κοριοί και αρουραίοι παντού. Οι κρατούμενοι εξαναγκάζονταν να στέκονται διαρκώς όρθιοι επί τουλάχιστον 12 ώρες την ημέρα, ακόμα και να τρώνε όρθιοι, και το μαστίγιο ήταν το λιγότερο που αντιμετώπιζαν οι «παραβάτες». Όσοι κρατούνταν στο Μπλοκ 15 προαυλίζονταν ελάχιστα, μόνον την ώρα του περιπάτου, που διαρκούσε το πολύ 20’ καθημερινά, ενώ όσοι βρίσκονταν στην απομόνωση αφήνονταν έξω μόλις 1-2 φορές τη βδομάδα. Περίπατος, βέβαια, τρόπος του λέγειν, καθώς σχημάτιζαν έναν κύκλο και προχωρούσαν γρήγορα ή τροχάδην, κρατώντας αποστάσεις μεταξύ τους τουλάχιστον ενός μέτρου, ώστε να αποφεύγεται η επικοινωνία. Ακόμα και τη νύχτα γίνονταν έφοδοι σε θαλάμους και κελιά, ώστε οι έγκλειστοι να βρίσκονται σε διαρκή ανησυχία και εγρήγορση. Οι ανακρίσεις στο Μπλοκ 15 γίνονταν κι αυτές με συγκεκριμένο πρόγραμμα, κάθε Τρίτη, και τις αναλάμβανε αξιωματούχος εκτός στρατοπέδου. «To μόνο χτίριο που μένει ασουβάντιστο, εξωτερικά, για να φαίνεται παλιό, μουχλιασμένο, αραχνιασμένο, για την πρώτη ψυχολογική επίδραση. Δύο πατώματα. Στο πρώτο ένα μεγάλο δωμάτιο 4x7, δεξιά, κι άλλο ένα αριστερά. Αυτά προορίζονταν για πενήντα κι απάνω κρατούμενους το καθένα. Και λέγονται θάλαμοι. Γύρω-γύρω, στον υπόλοιπο χώρο, είναι κάποιες τρύπες, σαν καταφύγια σκυλιών, με μια σιδερένια πόρτα, χωρίς κανενός είδους αερισμό, με τοίχους και πάτωμα ολόγυρα. Αυτά είναι τα κελλιά της αυστηρής απομόνωσης. Η ίδια διαρρύθμιση ακριβώς και στο δεύτερο πάτωμα. Τα παραθυράκια των θαλάμων είναι ψηλά. Για να μη μπορεί ο κατάδικος να κοιτάζει έξω» γράφει ο Θέμος Κορνάρος στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1945 και επανεκδόθηκε πρόσφατα από τη «Σύγχρονη Εποχή». Ο Αλέξανδρος Ζήσης, ο Θέμος Κορνάρος,
Μέσα από πρωτότυπα σενάρια, βασισμένα σε πρωτογενείς πηγές και πηγές πολυμέσων που θα στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ψηφιακή αφήγηση, η συναρπαστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας που θα αναπτυχθεί θα αναδείξει το Μπλοκ 15 ως μνημείο.
ο Ναπολέων Σουκατζίδης βεβαίως, που εκτελούσε και χρέη μεταφραστή, η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου, η Λέλα Καραγιάννη και ο Δημήτρης Παυλάκης είναι μερικοί από τους πιο γνωστούς αντιστασιακούς που βρέθηκαν στο Χαϊδάρι, όπου, σημειωτέον, «θήτευσε» επίσης ο πρώην πρωθυπουργός και συνιδρυτής των Ταγμάτων Ασφαλείας, Στυλιανός Γονατάς. Το κουφάρι του στοιχειωμένου αυτού κτιρίου, από τα ελάχιστα κατοχικά μνημεία της πρωτεύουσας που επιβιώνουν στις μέρες μας, ορθώνεται ακόμα στον χώρο που μεταπολεμικά φιλοξένησε το ΚΕΒΟΠ και το ΚΕΔ. Τα τελευταία χρόνια, και ειδικά αφότου δημιουργήθηκε το παρακείμενο Πάρκο Ιστορικής Μνήμης (2009), το Μπλοκ 15 βγήκε από την αφάνεια κι έγινε επισκέψιμος χώρος, όπου διοργανώνονται και επετειακές εκδηλώσεις. Φέτος, που συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από τη χιτλερική εισβολή στην Ελλάδα (6/4/1941), ένα πρωτότυπο έργο εικονικής περιήγησης έρχεται να ζωντανέψει την ιστορία του. Το έργο αυτό αποτελεί την πρώτη παραγωγή εμβυθιστικών τεχνολογιών επί ευαίσθητης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Κατά την αρχική του φάση, το έργο χρηματοδοτείται από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Mέλλον, και είναι από τα πρώτα παγκοσμίως που επιχειρούν μια τέτοια ερμηνεία και ανάδειξη. Έχει τη στήριξη του δήμου Χαϊδαρίου, της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών και του Χάγκεν Φλάισερ, ομότιμου καθηγητή Νεότερης Ιστορίας του ΕΚΠΑ. Το έργο, διαβάζω, αποσκοπεί στην ενίσχυση της κατανόησης και της εμπλοκής στις λειτουργίες του κτιρίου και στο ιστορικό πλαίσιο, στην ανανέωση της πολιτιστικής ταυτότητας της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας και στην προώθηση της συμμετοχής των πολιτών σε ομάδες με ετερογενή κοινωνικά και πολιτισμικά ενδιαφέροντα. Μέσα από πρωτότυπα σενάρια, βασισμένα σε πρωτογενείς πηγές και πηγές πολυμέσων που θα στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ψηφιακή αφήγηση, η συναρπαστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας που θα αναπτυχθεί αφενός θα αναδείξει το Μπλοκ 15 ως μνημείο, αφετέρου θα ανα-
3
25.2.21 – lifo
55
Ιστορία Τεχνολογία
ΝΕΟ ΕΡΓΟ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 4. Character design για 3D μοντέλο του Σούνεριτς, Γερμανού φύλακα του Μπλοκ 15, βασισμένο σε αρχειακές πηγές και ιστορικά ντοκουμέντα. 5. Στιγμιότυπο από την εικονική ανάπλαση και αναπαράσταση του εσωτερικού του Μπλοκ 15, σύμφωνα με την υφιστάμενη κατάσταση και τεκμήρια από την ιστορική και αρχειακή έρευνα.
56 lifo – 25.2.21
βιώσει το κλίμα τρόμου και τις φρικαλεότητες που έγιναν εκεί. Η παραγωγή θα συνδυάζει μια δραματοποιημένη εξερεύνηση του στρατοπέδου συγκέντρωσης και σημαντικών οροσήμων της ιστορίας του, μια διαδραστική κάλυψη μαρτυριών και γεγονότων με την ενσωμάτωση αυθεντικού ιστορικού υλικού, καθώς και την ψηφιακή ανακατασκευή του αρχικού χώρου με βάση ιστορικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία. Μάλιστα, όπως επισημαίνει η Αγιάτη Μπενάρδου, συντονίστρια του έργου, «αυτό το έργο δεν είναι απλώς το πρώτο στην Ελλάδα που επιχειρεί κάτι τέτοιο, δηλαδή τη “μεταγραφή” ιστορικών και αρχειακών τεκμηρίων μιας τόσο σύνθετης και δύσκολης περιόδου σε ψηφιακή αφήγηση και τρισδιάστατη οπτικοποίηση. Είναι από τα πρώτα παγκοσμίως». Είθε το εγχείρημα αυτό να συμβάλει ακόμα περισσότερο ώστε το «Άκου, Βλέπε, Σώπα», η δυσοίωνη αυτή επιγραφή, να μεταφράζεται στο εξής σε «Άκου, Βλέπε, Μίλα».
ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΜΠΟΥΚΗ Ερευνητικός εταίρος Ιδρύματος Γκέρντα Χένκελ (Gerda Henkel Stiftung), υπεύθυνη ιστορικής/αρχειακής τεκμηρίωσης του έργου Μπλοκ 15.
Το Χαϊδάρι αποτελεί, κατά τρόπο παραδειγματικό, μία από τις πλέον παραμελημένες περιοχές –με τη διπλή έννοια της λέξης– συλλογικής μνήμης γύρω από την Κατοχή. Η σήμανση όσων κτιρίων συνδέονται με το Χαϊδάρι ή αφορούν τον ίδιο τον χώρο του στρατοπέδου απέχει πολύ από το επίπεδο της ανάδειξής τους σε μνημεία ή έστω χώρους ιστορικής αναφοράς. Όλα τα υλικά κατάλοιπα του κεντρικού συστήματος εγκλεισμού και ναζιστικής τρομοκρατίας στην κατεχόμενη Ελλάδα έχουν παρασυρθεί από τον χρόνο, την ιστορική αμνησία και τις, όχι πάντοτε ιδεολογικά ουδέτερες, προτεραιότητες της αστικής ανάπλασης. Περίπτωση αντίστοιχη του στρατοπέδου Χαϊδαρίου είναι το στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, από το οποίο διασώζονται σήμερα μόνο ερείπια. Η Σχολή Μεταξά στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας κατεδαφίστηκε το 1962. Τα κτίρια της οδού Μέρλιν κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’80. Στη θέση των ανακριτικών γραφείων της SD, μεταπολεμικά ιδιοκτησία της Εθνικής Ασφαλιστικής, ορθώνεται σήμερα στο Κολωνάκι ένα πολυκατάστημα ομορφιάς. Ένα άγαλμα, μια αναμνηστική πλάκα και μια αυθεντική πόρτα κελιού στην είσοδο είναι οι μόνες υπομνήσεις του κατοχικού παρελθόντος. Η άγνωστη και αχαρτογράφητη «τοπογραφία του τρόμου» στην Αθήνα παραμένει ζητούμενο και έρχεται σε έντονη αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Προβληματική είναι και η υπόμνηση της ιστορικής σημασίας του στρατοπέδου καθαυτό. Η συλλογική μνήμη έχει μάλλον τοπική εμβέλεια. Ο δήμος Χαϊδαρίου έχει υιοθετήσει ως έμβλημα μια παπαρούνα να ξεπροβάλλει μέσα από το συρματοπλεγμένο Μπλοκ 15. Μια δεύτερη ενέργεια συμβολικής σημείωσης του χώρου, επίσης τη δεκαετία του ’80, ήταν η μετονομασία του δρόμου που οδηγεί στο στρατόπεδο σε «οδό Αγωνιστών Στρατοπέδου Χαϊδαρίου». Αυτές οι ενέργειες αποτελούν το ένα άκρο ενός παράδοξου διπόλου. Στο άλλο άκρο βρίσκεται η μακροχρόνια παραμέληση των κτισμάτων μέχρι πρόσφατα, η απουσία ενός κεντρικού μνημείου και η συνεχιζόμενη χρή-
4
ση του στρατοπέδου από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Μέχρι το 1982, χρονιά επίσημης αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, απαγορευόταν εντελώς η είσοδος. Το 1982 επιτράπηκαν οι εκδηλώσεις μέσα στο στρατόπεδο και στον χώρο του Μπλοκ 15. Στις 27/4/1984, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, το Μπλοκ 15 αναγνωρίστηκε ως μνημείο της Εθνικής Αντίστασης. Στην είσοδο του κτιρίου έχει τοποθετηθεί μια πλάκα στην οποία αναγράφεται: «Μπλοκ 15, 1943-44. Τόπος θυσίας και μαρτυρίων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Ορμητήριο και χαράκωμα του αγώνα για τη λευτεριά του λαού μας», χωρίς όμως καμία αναφορά στους χιλιάδες Εβραίους που κρατήθηκαν στο στρατόπεδο, παρότι στο Χαϊδάρι γράφτηκαν μερικές από τις πιο δραματικές σελίδες της ιστορίας του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1944 πέρασαν από το στρατόπεδο 4.468 Έλληνες Εβραίοι από τις κοινότητες της Αθήνας, της Κέρκυρας, της Ρόδου και της Κω, οι οποίοι σταδιακά εκτοπίζονταν στα γερμανικά στρατόπεδα, κυρίως στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Αν και η παραμονή των Εβραίων ήταν σχετικά σύντομη, οι συνθήκες εγκλεισμού και η αντιμετώπισή τους από τους φρουρούς ήταν τόσο άθλιες, ώστε μερικοί να θεωρούν την εμπειρία του Χαϊδαρίου το ίδιο τραυματική με εκείνα που θα επακολουθούσαν. Ο αείμνηστος Σαμ Νεχαμά, 14 ετών τότε, μεταφέρθηκε βίαια στο Χαϊδάρι από ένα σπίτι στην Αθήνα όπου κρυβόταν, αφού προηγουμένως ανακρίθηκε στη Μέρλιν. Για την εμπειρία του αναφέρει χαρακτηριστικά: « Ήταν χειρότερα από το Άουσβιτς. Δούλευα πολύ σκληρά σε καταναγκαστικά έργα, μετακινούσα άσκοπα και ολημερίς βαριές πέτρες από τη μια άκρη στην άλλη, υπό τη διαρκή απειλή του μαστιγίου. Η εβραϊκή εμπειρία του στρατοπέδου αποτελεί, για μένα, την πιο χαρακτηριστική “σκισμένη σελίδα” της ελληνικής συλλογικής μνήμης. *H Άννα-Μαρία Δρουμπούκη έχει ασχοληθεί με την ιστορία του στρατοπέδου Χαϊδαρίου και άλλων ξεχασμένων στρατοπέδων συγκέντρωσης της Κατοχής στο βιβλίο της «Μνημεία της Λήθης - Ίχνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη» (εκδ. Πόλις).
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ Μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Τμήματος Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, συντονίστρια του έργου Μπλοκ 15.
Η ιδέα για την ανάδειξη του Μπλοκ 15 ως κτι-
Το έργο δεν είναι απλώς το πρώτο στην Ελλάδα που επιχειρεί κάτι τέτοιο, δηλαδή τη «μεταγραφή» ιστορικών και αρχειακών τεκμηρίων μιας τόσο σύνθετης και δύσκολης περιόδου σε ψηφιακή αφήγηση και τρισδιάστατη οπτικοποίηση. Είναι από τα πρώτα παγκοσμίως.
ρίου αλλά και της άυλης κληρονομιάς του μέσω εικονικής πραγματικότητας προέκυψε μέσα από μια συνεργασία μου με το Τμήμα Κριτικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, με το οποίο συνεργάστηκα ως ερευνητικός εταίρος σε θέματα διαχείρισης, ανάδειξης και αξιολόγησης εμπειρίας των επισκεπτών σε χώρους ευαίσθητης κληρονομιάς, στους οποίους εφαρμόζονται εμβυθιστικές μέθοδοι. Τότε συνειδητοποίησα τις δυνατότητες που παρέχει η τεχνολογία για επανανοηματοδότηση τόπων μνήμης. Μελέτησα πολύ, συζήτησα με συναδέλφους από πολλά διαφορετικά επιστημονικά πεδία και κατέληξα στο ότι είναι απολύτως σκόπιμο και επίκαιρο να επιχειρήσουμε, με μια εξαιρετική ομάδα υψηλής εξειδίκευσης, να αναδείξουμε το Μπλοκ 15 με εμβυθιστικές μεθόδους. Και ενώ μπορώ να απαριθμήσω πλήθος σημαντικών έργων που επιχειρούν τη μεταγραφή ιστορικών και αρχειακών τεκμηρίων σε ψηφιακή αφήγηση και τρισδιάστατη οπτικοποίηση, δεν μπορώ να σκεφτώ άλλο στην Ελλάδα που να εστιάζει στη λεγόμενη «δύσκολη κληρονομιά» και να επικεντρώνεται σε ένα θέμα με τόσο βαρύ και ευαίσθητο παρελθόν. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως ομάδα έργου είναι διαρκείς και εμφανίζονται σε κάθε φάση: από την πρόσβαση στις διάσπαρτες και ετερογενείς αρχειακές πηγές μέχρι την πρόσβαση στο ίδιο το κτίριο, το οποίο βρίσκεται εντός του ενεργού Στρατοπέδου Καραϊσκάκη Α’ στο Χαϊδάρι. Ευτυχώς, σε αυτό μας έχει βοηθήσει απλόχερα ο δήμος Χαϊδαρίου, ο δήμαρχος κ. Βαγγέλης Ντηνιακός και ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού κ. Μάνος Πετούσης, στους οποίους είμαστε ευγνώμονες. Βεβαίως, δεν είναι μόνο αυτές οι δυσκολίες. Σεναριακά, χρειάστηκε πολλή δουλειά για να καταλήξουμε στο point of view της αφήγησης, δηλαδή στο ποιος είναι ο «επισκέπτης» του κτιρίου, και εδώ, υπό τη διαρκή καθοδήγηση της ιστορικού Άννας-Μαρίας Δρουμπούκη, οι σεναριογράφοι Γιάννης Ράγκος και Γιώργος Γούσης εργάζονται εντατικά. Ομοίως, για να δώσω άλλη μία λεπτομέρεια και να τονίσω τις πολυδιάστατες δυσκολίες, κατά την ψηφιακή αναπαράσταση του εσωτερικού του κτιρίου χρειάστηκε να βρούμε στοιχεία για την ηλεκτρική καλωδίωση, τα οποία είναι εν πολλοίς ανύπαρκτα. Δεν συζητώ για τις στολές και τα διακριτικά των Γερμανών στρατιωτικών. Οι λεπτομέρειες είναι ασύλληπτα δύσκολες και η ευθύνη τεράστια, τόσο απέναντι στην κοινωνία, που θα είναι ο τελικός αποδέκτης της δουλειάς μας, όσο και απέναντι στη Γερμανική Πρεσβεία, που μας στηρίζει οικονομικά, αλλά και σε μελλοντικούς χρηματοδότες που ελπί-
ΠΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής, διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Ψηφιακές Μεθόδους για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου Μπλοκ 15.
Το έργο «Μπλοκ 15» ξεκίνησε από μια ιδέα της Αγιάτης Μπενάρδου, επίκαιρη και ταιριαστή. Επίκαιρη γιατί βρισκόμαστε διεθνώς σε πρώιμο στάδιο διερεύνησης της εφαρμογής εμβυθιστικών τεχνολογιών στη μέθεξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και ταιριαστή με τα ενδιαφέροντα μιας ομάδας ανθρώπων στο τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία ανήκει κι εκείνη. Μας ενδιαφέρει η διαχείριση του πλήρους κύκλου ζωής της πολιτισμικής πληροφορίας και η δημιουργία αλυσίδων αξίας από αυτήν, η οπτικοποίηση και η τριδιάστατη αναπαράσταση, η ερμηνευτική των ψηφιακών αναπαραστάσεων, η διείσδυση και χρήση των ψηφιακών τεχνικών στις ανθρωπιστικές επιστήμες και η διαμόρφωση digital humanists –επιτρέψτε μου τον αγγλικό όρο– μέσω του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Ψηφιακές Μεθόδους για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Η διαδραστικότητα, σε συνδυασμό με την εμβύθιση, σε ένα εικονικό, αλλά επιστημονικώς ορθό περιβάλλον δημιουργεί συνθήκες προσπέλασης του αντικειμένου, που κινητοποιούν έντονα τους μηχανισμούς έρευνας, κατανόησης, ενσυναίσθησης, μάθησης. Τέλος, το ίδιο το ιστορικό θέμα ήταν άθικτο μέχρι τώρα από τη σκοπιά που το προσεγγίζουμε. Σκοπός του έργου είναι να αναδειχθεί το Μπλοκ 15 του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου ως τόπος μνήμης, αναπλάθοντας εικονικά τόσο το κτίριο όσο και την ιστορία του της περιόδου 1943-44 με τρόπο που ο εικονικός επισκέπτης ενεργητικά να ανακαλύπτει και τα δύο. Αυτονόητη, λοιπόν, η απαίτηση της ιστορικής ακρίβειας, με τις προκλήσεις που απορρέουν από αυτήν. Σημαντική πρόκληση ο συνδυασμός αφηγηματικών ροών και διάδρασης, ώστε οι χρήστες να προσανατολίζονται αλλά και να διατηρούν την πρωτοβουλία, και η αξιοποίηση της τρισδιάστατης απεικόνισης και των τεχνικών εμβύθισης ως ερεθισμάτων και οδηγών για ανακάλυψη. Ακόμη, η υποστήριξη δημιουργίας «αλυσίδων αξίας», όπως λέμε, ώστε οι παραγόμενοι από κάθε αυτοτελή εργασία ψηφιακοί πόροι να είναι άμεσα αξιοποιήσιμοι σε άλλες, μελλοντικές χρήσεις. Τέλος, υπάρχουν οι πρακτικές προκλήσεις, καθοριστικές για να γίνει ένα έργο, που αντιμετωπίζονται χάρη στους συμπαραστάτες μας. Γι’ αυτό και με την ευκαιρία εκφράζω τις ευχαριστίες μου προς τον δήμαρχο Χαϊδαρίου κ. Βαγγέλη Ντηνιακό και τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Μάνο Πετούση για την αμέριστη υποστήριξή τους, καθώς και στη Γερμανική Πρεσβεία, για την οικονομική στήριξη. Όπως ήδη είπα, πρόκειται για ένα σχετικά νέο πεδίο εργασίας, με εφαρμογές μέχρι σήμερα κυρίως στην ψηφιακή μουσειολογία. Λίγες περιπτώσεις έχω υπόψη στο εξωτερικό που προσεγγίζουν ιστορικά θέματα με τον τρόπο
Σκοπός του έργου είναι να αναδειχθεί το Μπλοκ 15 του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου ως τόπος μνήμης, αναπλάθοντας εικονικά τόσο το κτίριο όσο και την ιστορία του της περιόδου 1943-44 με τρόπο που ο εικονικός επισκέπτης ενεργητικά να ανακαλύπτει και τα δύο.
που το επιχειρούμε. Η αφήγηση ξέρουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική για την πρόσληψη ιστορικών και αρχαιολογικών ευρημάτων και απόψεων. Η ψηφιακή αφήγηση ενισχύει τη δύναμη της αφήγησης με την οπτικοποίηση δεδομένων και τη δυνατότητα εξέτασης αυτών χωρίς περιορισμούς χώρου, χρόνου ή αδυναμία πρόσβασης. Προσφέρεται αυτοτελώς ή σε συνδυασμό με επιτόπιες βιωματικές επισκέψεις. Διευρύνει, έτσι, σημαντικά το δυνητικό ακροατήριο. Όταν η ψηφιακή αφήγηση συνδυάζεται με την εμβύθιση και τη διάδραση, η εμπειρία γίνεται ενεργητική και βαθύτερη.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής και επικεφαλής της Ομάδας Γραφικών Υπολογιστών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, τεχνικός υπεύθυνος του έργου Μπλοκ 15.
Το να δείξει κανείς σε μια παραγωγή εικονικής πραγματικότητας σκηνές από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά και να αλληλεπιδράσει με πρόσωπα εκεί ενέχει πολλαπλά τεχνικά και πρακτικά προβλήματα. Καταρχάς, σε μια τέτοια παραγωγή τίποτα δεν είναι προκατασκευασμένο. Το οπτικοακουστικό αποτέλεσμα δημιουργείται επιτόπου, σε πραγματικό χρόνο, ως απάντηση των δράσεων του χρήστη, όπως και σε ένα παιχνίδι. Το πιο βασικό πρόβλημα είναι ότι η τρέχουσα τεχνολογία σε κινητές συσκευές εικονικής πραγματικότητας (untethered VR) δεν επιτρέπει την απεικόνιση πολύ μεγάλης λεπτομέρειας τρισδιάστατων περιβαλλόντων και χαρακτήρων με μικροκινήσεις και μορφασμούς. Συνεπώς, κοντινή αλληλεπίδραση με ανθρώπους και συναισθηματικά φορτισμένες εκφράσεις χαρακτήρων είναι δύσκολο να αποδοθούν όσο πειστικά και εύκολα θα γινόταν σε μια βιντεοσκοπημένη παραγωγή. Οι τεχνολογικές λύσεις σχεδόν φωτορεαλιστικής πιστότητας που βλέπουμε σε μεγάλες παραγωγές βιντεοπαιχνιδιών (η κοντινότερη σ’ εμάς εφαρμογή) δεν εφαρμόζονται σε τόσο χαμηλών δυνατοτήτων πλατφόρμες, που έχουν πολλούς περιορισμούς. Ένα άλλο ζήτημα είναι η μαζικότητα των
χαρακτήρων και η εναλλαγή μεταξύ πολύ κοντινών –και, επομένως, λεπτομερών– εσωτερικών πλάνων και «εξωτερικών» τοποθεσιών με πλούσιο οπτικό υλικό και μεγάλο ορίζοντα. Αντίθετα με μια κινηματογραφική παραγωγή, όπου ο σκηνοθέτης «κλέβει», δουλεύοντας με περιορισμένο και σαφώς καθορισμένο κάδρο, εδώ ο χρήστης έχει πλήρη ελευθερία να δει τα πάντα γύρω του. Το τρίτο δύσκολο σημείο είναι πώς να κατευθύνεις τον χρήστη να εστιάσει εκεί όπου θέλει ο δημιουργός, προκειμένου να μη χάσει σημαντικά στοιχεία της ροής της αφήγησης. Δεν πρόκειται για ταινία και οποιαδήποτε μη καθοδηγούμενη από τον χρήστη αλλαγή οπτικού πεδίου μπορεί να έχει πολύ αρνητικά αποτελέσματα στην εμπειρία. Προσπαθούμε, λοιπόν, να παρακάμψουμε όλους τους παραπάνω περιορισμούς του μέσου, συνδυάζοντας τεχνικές λύσεις με πολύ προσεκτικά σχεδιασμένες σκηνές. Από πλευράς υλοποίησης, επιστρατεύουμε τόσο διαδεδομένες τεχνικές, όπως ο προϋπολογισμός φωτισμού, οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις πολλαπλών αναλύσεων και η απομάκρυνση μη ορατών στοιχείων, όσο και πιο «πειραματικές» ιδέες, όπως η εμφύτευση βίντεο αντί τρισδιάστατης πληροφορίας σε ορισμένα σημεία. Το στήσιμο του διαδραστικού σεναρίου γίνεται βήμα-βήμα, μελετώντας ευκαιρίες να μειώσουμε την πολυπλοκότητα της οπτικής πληροφορίας, χωρίς να υποβιβαστούν η υποβλητικότητα και η ατμόσφαιρα της παραγωγής. Πιστεύω ότι, όπως και σε άλλες μορφές πολιτιστικού περιεχομένου, η εικονική πραγματικότητα μπορεί να δώσει μια άλλη διάσταση, πιο βιωματική, ως προς την προσφερόμενη πληροφορία. Σε αντίθεση με μια κινηματογραφική παραγωγή, έστω και πανοραμική ή στερεοσκοπική, η απεικόνιση πραγματικού χρόνου προσφέρει τη δυνατότητα να επιλέξει ο χρήστης πώς θα αλληλεπιδράσει με τον χώρο και τους χαρακτήρες, να μάθει λεπτομέρειες επιλεκτικά και με τον ρυθμό του και να έχει μια πραγματικά προσωποποιημένη εμπειρία. Συμμετέχοντας στη ροή των γεγονότων, αφενός βιώνει το βάρος των καταστάσεων, αφετέρου κατανοεί καλύτερα την ιστορική πληροφορία που κρύβεται πίσω από καθετί που τον περιβάλλει.
Ιστορία Τεχνολογία
ζουμε να μας στηρίξουν περαιτέρω. Δεν τρομάζουμε και δεν πτοούμαστε όμως. Για την ομάδα μας, και για εμένα προσωπικά, αυτό δεν είναι ένα έργο, είναι μια αποστολή.
ΟΜΆΔΑ ΈΡΓΟΥ ΜΠΛΟΚ 15
5
Πάνος Κωνσταντόπουλος – Επιστημονικός Υπεύθυνος Αγιάτη Μπενάρδου – Συντονίστρια Έργου Γιώργος Παπαϊωάννου – Τεχνικός Υπεύθυνος Άννα-Μαρία Δρουμπούκη – Υπεύθυνη ιστορικής και αρχειακής έρευνας Δημήτρης Χριστόπουλος – Senior Developer Βίκη Ντρίτσου – Πληροφορικός Γιώργος Γούσης – Εικονογράφος/ Σεναριογράφος Γιάννης Ράγκος – Σεναριογράφος Μαρία Ηλβανίδου – Αρχαιολόγος Σπήλιος Σπηλιόπουλος – Πληροφορικός 25.2.21 – lifo
57
The good LiFO
MARKET RESEARCH ó
Eye Q ΣΥΚΑΡΑΣ Γυαλιά ηλίου PRADA. Εμπορικό κέντρο Golden Hall
ò
Tommy Hilfiger Φόρεμα πουκαμίσα με ριγέ μοτίβο.
î
gr.tommy.com
SkinCeuticals Αντιοξειδωτικός ορός Silymarin CF.
Σε μια περίοδο που μας χωρίζει η απόσταση, ο Μακεδονικός Χαλβάς μάς προσκαλεί να θυμηθούμε όλα όσα μας φέρνουν κοντά με ό,τι αγαπάμε και να γιορτάσουμε ΜΑΖΙ τη Δευτέρα που μας Δένει. Μέσα από τη νέα διαφημιστική του καμπάνια μάς ταξιδεύει σε γνώριμες και αγαπημένες εικόνες με οδηγό ένα κόκκινο νήμα, ενώ μέσα από το tonimatisagapis.gr ο Μακεδονικός Χαλβάς μάς προσκαλεί να μοιραστούμε ό,τι μας «δένει» με την ξεχωριστή αυτή μέρα και να στηρίξουμε όλοι μαζί την προσπάθειά του να δημιουργήσει μια σύγχρονη παιδική χαρά στο «Ελληνικό Παιδικό Χωριό» στο Φίλυρο, μοιράζοντας χαμόγελα στα παιδιά που φιλοξενούνται στο ίδρυμα.
www.skinceuticals.gr
õ
attrattivo Τσάντα πλάτης με θήκες. www.attrattivo.gr
ò
G-Star RAW Τζιν παντελόνι από τη συλλογή Hardcore Denim. Σε επιλεγμένα καταστήματα
ñ
Samsung
Μακεδονικός Χαλβάς: Η Δευτέρα που μας Δένει
Η Swatch και το MoMA συνεργάζονται σε μια συλλογή special edition ρολογιών Η Swatch ανακοινώνει την κυκλοφορία special edition σχεδίων σε συνεργασία με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) ως μέρος της σειράς «Museum Journey». Τα ρολόγια θα είναι διαθέσιμα online στο swatch.com και στα καταστήματα Swatch παγκοσμίως, καθώς και στα διεθνή MoMA Design Stores και στο store.moma. org, από τις 4 Μαρτίου 2021. Αυτά τα ρολόγια είναι διαθέσιμα μεμονωμένα ή ως collector’s edition.
Personal
Shopper
Smartphone Galaxy S21 Phantom Violet 5G. www.samsung.com
õ
Swatch Ρολόι Hope, II, Gustav Klimt, από τη συλλογή Swatch x MoMΑ. www.swatch.com
ñ
Sustenium Plus Συμπλήρωμα διατροφής για άμεση τόνωση. Στα φαρμακεία
58 lifo – 25.2.21
Η Lidl Ελλάς ενισχύει την προστασία του κλίματος Με τη συμμετοχή της στην πρωτοβουλία «Science Based Targets» η Lidl Ελλάς δεσμεύεται να καθορίσει και να υλοποιήσει συγκεκριμένους, επιστημονικά τεκμηριωμένους κλιματικούς στόχους, καθώς και να προωθήσει αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία του κλίματος. Βάσει των υφιστάμενων κλιματικών ισορροπιών, η Lidl Ελλάς θα καθορίσει στόχους και μέτρα με στόχο την αποφυγή, τη μείωση ή την αντιστάθμιση των εκπομπών CΟ2 στις επιχειρήσεις και στην εφοδιαστική αλυσίδα.
σαπουνια απο το pyralis co
1. CHOE Εμπνευσμένα από την αρχαιοελληνική κουλτούρα και τη μεσογειακή φύση, τα κεριά CHOE είναι φτιαγμένα από φυσικά υλικά, όπως ξύλο, ύφασμα, γυαλί και μπρούντζος, μέσα από μια σειρά σχεδίων που αντικατοπτρίζουν τις τέσσερις εποχές. www.choecandles.com Instagram: @choe_candles
2. ΆRTE Candles Τα κεριά ΆRTE ξεχωρίζουν για το μοναδικό design τους αλλά και για τα μοναδικά τους αρώματα. Με έμπνευση τα αρχαιοελληνικά γλυπτά, τα ΆRTE Candles έρχονται σε μορφή γυναικείων και ανδρικών σωμάτων, σε διαφορετικούς τύπους και χρώματα. Είναι φτιαγμένα από 100% vegan κερί σόγιας και χειροποίητα.
THE LIST
Instagram: @artecandles_
3. Luxury Candles Τα Luxury Candles δημιουργούν ένα ταξίδι στα αρώματα και στην αισθητική της Μεσογείου, φέρνοντας την κομψότητα και την πολυτέλεια στο σπίτι μας. Κάθε κερί είναι μοναδικό, χειροποίητο και παράγεται από το workshop της εταιρείας στη Θεσσαλονίκη. Διαθέτουν φυσικά αρωματικά έλαια και είναι εμπλουτισμένα με την ποιότητα των φυσικών υλών.
Πέντε ελληνικά brands δημιουργούν χειροποίητα κεριά για όλα τα γούστα Ο χρόνος που έχουμε περάσει στο σπίτι τον τελευταίο χρόνο έχει αυξηθεί ιδιαίτερα και μαζί του η ανάγκη μας να δημιουργήσουμε την κατάλληλη ατμόσφαιρα, που θα μας προσφέρει ζεστασιά και χαλάρωση. Ένα κερί με ξεχωριστό άρωμα και μοναδική ποιότητα έχει τη δύναμη να αλλάξει εντελώς τη διάθεσή μας.
www.luxurycandles.gr Instagram: @luxurycandles_handmade
4. Pyralis Co Τα κεριά Pyralis Co είναι vegan, φτιαγμένα 100% από σόγια και με βαμβακερό φιτίλι. Με αρώματα από μείξεις αιθέριων ελαίων ή φυσικών συστατικών, ξεχωρίζουν για τη μοναδική και cruelty-free σύνθεσή τους. Θα βρείτε πολλούς συνδυασμούς που θα κάνουν το σπίτι να μυρίζει μοναδικά – πορτοκάλι με σοκολάτα, ανανά και καρύδα ή Earl Grey, ανάμεσα σε άλλα. Facebook: @pyralisco
5. Carinaria Η συλλογή των κεριών Carinaria περιλαμβάνει μια σειρά αρωμάτων που θα ταιριάξουν σε κάθε γούστο. Από ήπια μέχρι πιο έντονα, φρουτώδη και amber, δημιουργούνται από 100% φυτικό κερί σόγιας και δημιουργούν αίσθηση ευεξίας και χαλάρωσης. Εκτός από cruelty-free, είναι χειροποίητα και έχουν κομψό design. www.carinaria.com Instagram: @carinaria_candles
από την αφροδίτη σάκκα 25.2.21 – lifo
59
The good LiFO
και Συμπληρωματικών Επιστημών και εκπαιδεύτρια σε προγράμματα επιμόρφωσης του ΕΚΠΑ για την αντιγήρανση και τη μακροζωία, ο καθαρισμός του δέρματος είναι το πιο σημαντικό βήμα για τη διατήρηση της υγείας του κάθε εποχή. Γυναίκες και άνδρες οφείλουν να καθαρίζουν πρωί και βράδυ την επιδερμίδα τους και οι γυναίκες δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να πέφτουν για ύπνο χωρίς να έχουν αφαιρέσει σχολαστικά ακόμα και τα τελευταία υπολείμματα του μακιγιάζ. Αν η επιδερμίδα παρουσιάζει σημάδια απώλειας άνεσης, χρειάζεται ένα ελαφρύ ενυδατικό προϊόν που δεν θα προσθέτει λιπαρότητα και δεν θα τη βαραίνει. Αν η μάσκα γίνει αιτία να φουντώσει η ακμή, θα πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό, γιατί σε αρκετές περιπτώσεις η ακμή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με καλλυντικά αλλά χρειάζεται ειδική αγωγή από το στόμα (χάπια). Για τις ώρες που κυκλοφορούμε έξω μια καλή ενυδατική κρέμα με μέτριο δείκτη προστασίας (SPF 15) αρκεί για να μην αφυδατωθεί το δέρμα. Αν χρησιμοποιούμε μια πλούσιας υφής κρέμα νυχτός ή γαλάκτωμα, υπάρχει πιθανότητα να ξυπνάμε το πρωί με κουρασμένη όψη και σακούλες κάτω από τα μάτια, καθώς τα «βαριά» καλλυντικά δημιουργούν τέτοια προβλήματα.
ΣΚΑΣΜΈΝΑ ΧΕΊΛΗ ΚΑΙ ΣΚΑΣΜΈΝΑ ΧΈΡΙΑ
Frozen beauty ΠΩΣ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΥΓΙΈΣ ΔΈΡΜΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ.
Health
απ ό τη ν αλεξ ία σβώλου
60 lifo – 25.2.21
πάντηση στις προσευχές μας να δούμε άσπρη μέρα, καθώς όλοι έχουμε κουραστεί από την καραντίνα, ήταν η «Μήδεια», η κακοκαιρία που σάρωσε την Ελλάδα, ντύνοντας πολλές περιοχές στα λευκά. Με τα σκωτσέζικα ντους που μας επιφύλαξε ο καιρός και την πτώση της θερμοκρασίας κάτω από το μηδέν μόλις μία εβδομάδα μετά από ένα ανοιξιάτικο Σαββατοκύριακο στην καρδιά του χειμώνα, η μόνη φράση που φαίνεται ταιριαστή σε αυτές τις συνθήκες είναι «ο καιρός τρελάθηκε». Τα περιοριστικά μέτρα του τρίτου lockdown δεν μας επιτρέπουν πολλές δραστηριότητες και οι επιτρεπόμενες μετακινήσεις από την κεντρική θέρμανση του σπιτιού έξω στην παγωνιά, παρότι είναι αναζωογονητικές, αυξάνουν το στρες της επιδερμίδας και εντείνουν την απώλεια άνεσης και τους ερεθισμούς. Κι αυτό γιατί το δέρμα στρεσάρεται πολύ όταν εκτίθεται απότομα σε μεγάλη μεταβολή της θερμοκρασίας. Αυτό επιτείνεται στην εποχή της πανδημίας, κατά τη διάρκεια της οποίας η κατάχρηση αντισηπτικών έχει διαταράξει την ισορροπία του υδρολιπιδικού φραγμού, όπως ακριβώς τα lockdowns έχουν διαταράξει τον… φραγμό της ψυχικής μας υγεία. Σε αυτές τις συνθήκες, το κρύο, ο αέρας και η υγρασία πυροδοτούν καταστάσεις που έχουν σχέση με τη χρόνια φλεγμονή, όπως είναι η ατοπική δερματίτιδα, το κοινό έκζεμα. Επίσης, το κρύο πυροδοτεί εξάρσεις σε όλες τις χρόνιες δερματοπάθειες όπως η ψωρίαση, η χρόνια κνίδωση, η ψωριασική αρθρίτιδα και διάφορες δερματίτιδες εξ επαφής. Επιπλέον, η πολύωρη
χρήση της μάσκας έχει προκαλέσει έξαρση της ακμής σε κάθε ηλικία, όχι μόνο σε κορίτσια και αγόρια αλλά και σε ενήλικες, που βλέπουν μετά από χρόνια το πρόσωπό τους να (ξανά)γεμίζει σπυράκια.
ΑΝΤΙΣΗΠΤΙΚΆ & ΜΆΣΚΕΣ ΕΝΤΕΊΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΎΣ Συνήθως θεωρούμε τον καλοκαιρινό ήλιο εχθρό του δέρματος και λέμε ότι «καίει», αλλά το κρύο «καίει» εξίσου με τη UV ακτινοβολία, όπως αποδεικνύουν οι ιστορίες για κρυοπαγήματα! Επιπλέον, εντείνει τη φαγούρα, την απώλεια άνεσης και την αφυδάτωση του δέρματος, επιταχύνοντας τη διαταραχή του δερματικού φραγμού. Γι’ αυτό χρειάζεται προστασία, ειδικά σε αυτές τις ιδιόμορφες συνθήκες του Covid χειμώνα, καθώς φοράμε πολλές ώρες την ημέρα μάσκα και χρησιμοποιούμε διαρκώς απολυμαντικά τζελ και μαντιλάκια για να καθαρίσουμε τα χέρια μας. Το θετικό της πανδημίας είναι ότι έχουμε περιορίσει το μακιγιάζ, που κουράζει την επιδερμίδα, καθώς, εκτός σπιτιού, είμαστε υποχρεωμένοι, για λόγους προστασίας της υγείας, να φοράμε μάσκα. Το αρνητικό είναι ότι ακριβώς επειδή μας έχει καταβάλει η κούραση –και η ψυχολογία μας δεν είναι η καλύτερη–, παραμελούμε τον εαυτό μας και δεν δίνουμε τόση αξία στην ιεροτελεστία της φροντίδας του δέρματος. Κι όμως, οι ώρες που περνάμε σπίτι αποτελούν ιδανική ευκαιρία για μερικές αυτοσχέδιες κούρες ομορφιάς. Όπως συμβουλεύει η αισθητικός-φυσιοπαθητικός Βίκυ Τσολάκη, εκπαιδεύτρια Αισθητικής
Τα χείλη αποτελούν ευαίσθητο και παραμελημένο σημείο του προσώπου. Κρυμμένα πίσω από τη μάσκα και χωρίς την προστασία του κραγιόν, μένουν εκτεθειμένα στο κρύο και επιπλέον, όταν μιλάμε και η μάσκα νοτίζεται, το βρεγμένο ύφασμα τρίβεται πάνω τους. Πρόσφατα η καθηγήτρια Παιδιατρικής - Λοιμωξιολογίας του ΕΚΠΑ Βάνα Παπαευαγγέλου μίλησε για τα ευρήματα μελέτης που δείχνουν ότι η διπλή μάσκα προστατεύει κατά 80% από τα σταγονίδια που φεύγουν με την ομιλία ή την εκπνοή, σε σύγκριση με το 40% προστασίας που εξασφαλίζει η μονή μάσκα. Στη χώρα μας δεν έχει καθιερωθεί η υποχρεωτική χρήση διπλής μάσκας, όπως συνέβη στην Αυστρία, με τον καθηγητή Πνευμονολογίας - Εντατικής Θεραπείας Θοδωρή Βασιλακόπουλο να συστήνει τη διπλή μάσκα μόνο στα μέσα μεταφοράς, όπου δεν τηρούνται οι προβλεπόμενες αποστάσεις. Τα χείλη, για να συνέλθουν, χρειάζονται τακτικό πίλινγκ για να μαλακώσουν και να απομακρυνθούν τα πετσάκια και συστηματική περιποίηση με προϊόντα σε μορφή βούτυρο κακάο.
ΒΕΛΟΎΔΙΝΟ ΆΓΓΙΓΜΑ ΣΤΑ ΧΈΡΙΑ Σε κακή κατάσταση, λόγω της επέλασης των αντισηπτικών στη ζωή μας, είναι και τα χέρια, που υποφέρουν από αφυδάτωση, σκασίματα και εκζέματα. Η χρήση μιας πολύ καλής επανορθωτικής κρέμας είναι must, αλλά επειδή αυτές οι κρέμες έχουν αρκετά λιπαρή σύσταση, αποφεύγουμε να τις χρησιμοποιούμε σαν τις κρέμες προσώπου, ημέρας ή νύχτας. Σκουπίζουμε πάντα τα χέρια μας, αφού τα πλύνουμε, ώστε να μη στεγνώνουν στον αέρα, γιατί έτσι επιταχύνεται η αφυδάτωσή τους. Όταν βγαίνουμε έξω με πολύ κρύο φοράμε γάντια και αφού κουβαλάμε παντού ένα μπουκαλάκι αντισηπτικό, κάνουμε το ίδιο με μια κρέμα χεριών σε κατάλληλη συσκευασία, ώστε να ενυδατώνουμε τακτικά τις παλάμες. Τέλος, όταν πλένουμε οτιδήποτε στο χέρι (ρούχα, πιατικά), αποφεύγουμε το πολύ ζεστό και το πολύ κρύο νερό και επιλέγουμε σαπούνια (υγρά, ή σε πλάκα) με pH πολύ κοντά στο pH του δέρματος.
Η εργασία και η υγεία ενεργοποιούνται με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 και θα δοκιμαστούν οι αντοχές σας. Ακούστε το καμπανάκι του οργανισμού σας και μην εξαντλείτε τις δυνάμεις σας, καθώς προβλέπεται αύξηση ευθυνών μέσα στον Μάρτιο. Φροντίστε να τρέφεστε σωστά, εξοικονομήστε στιγμές ανάπαυλας και κάντε ένα τσεκ απ. Τέλος, κόψτε βλαβερές συνήθειες και γυμναστείτε. Τώρα που φτιάχνει ο καιρός και η άνοιξη είναι η αγαπημένη σας εποχή, μπορείτε να κάνετε έντονο περπάτημα ή ποδήλατο για να βελτιώσετε τη φυσική σας κατάσταση. Στον ερωτικό τομέα η κατάσταση είναι περίπλοκη και δεν ξέρετε πώς μπορείτε να ξεμπλέξετε από μια ερωτική σχέση που σας έχει απογοητεύσει. Αποστασιοποιηθείτε για κάποιο διάστημα και βάλτε ένα τέλος σε ό,τι σας ταλαιπωρεί. Ένα φιλικό πρόσωπο που θα σας στηρίξει θα προσελκύσει το ερωτικό σας ενδιαφέρον και θα βρείτε τον έρωτα εκεί που δεν το περιμένατε.
ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4]
Ο μήνας τελειώνει με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 και η ευημερία σας έρχεται στο προσκήνιο. Αυτό σας κάνει εξαιρετικά παραγωγικούς και μπορείτε να ολοκληρώσετε ένα σημαντικό έργο που ξεκίνησε με τη Νέα Σελήνη στην Παρθένο στις 17/9. Ωστόσο, η ανάγκη σας για ξεκούραση και χαλάρωση θα είναι αυξημένη, οπότε θα πρέπει κατά προτεραιότητα να εξισορροπήσετε μεταξύ εργασίας και ανάπαυσης. Επίσης, αν δεν το έχετε πάρει απόφαση να ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση, τώρα είναι μια καλή στιγμή να ξεκινήσετε διατροφή και άσκηση. Ακολουθήστε ένα ισορροπημένο πρόγραμμα και αποφύγετε εξαντλητικές δίαιτες. Όσον αφορά τα ερωτικά σας, δεν είστε και πολύ πρόθυμοι για φλερτ και νέες γνωριμίες οι ελεύθεροι. Ο Μάρτιος ξεκινά με κάποιες αίσιες εξελίξεις στον τομέα της καριέρας, επιβραβεύοντας προσπάθειες προηγούμενων εβδομάδων.
ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11]
ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Με την Πανσέληνο στην
ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12]
Παρθένο στις 27/2 ο μήνας κλείνει στρέφοντας την προσοχή σας στα οικονομικά σας και σε ό,τι αφορά κοινούς πόρους. Ασφαλιστικά, φόροι και οφειλές προς το Δημόσιο θα είναι μέσα στις προτεραιότητές σας και αναγκαστικά κάποια σχέδια που αφορούν προσωπικές σας επιθυμίες θα μείνουν στην άκρη. Βάλτε μια τάξη στον προϋπολογισμό σας, ώστε να ξέρετε μέχρι πού μπορείτε να κινηθείτε. Όσον αφορά την ερωτική σας ζωή, οι ελεύθεροι δυσκολεύεστε να κάνετε καινούργιες γνωριμίες λόγω συνθηκών και είναι πεσμένο το ηθικό σας. Μην απογοητεύεστε. Ο Μάρτιος ξεκινά με κάποια θετικά νέα που θα αφορούν τα επαγγελματικά σας και θα νιώσετε ξανά πως μπορείτε να στηριχτείτε στις δικές σας δυνάμεις, κάτι που θα ανεβάσει την αυτοπεποίθηση και την ερωτική σας διάθεση. Η βελτίωση της εμφάνισής σας θα είναι βασικό σας μέλημα.
ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Με την Πανσέ-
ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5]
Με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 κλείνει ο μήνας και ενεργοποιείται ο τομέας του έρωτα και της δημιουργίας. Ενδεχομένως να νιώσετε την ανάγκη να αφήσετε πίσω ανθρώπους και καταστάσεις που σας περιορίζουν και να αναζητήσετε το πάθος σε μια νέα ερωτική σχέση, μένοντας ανεπηρέαστοι από γνώμες τρίτων. Η ολοκλήρωση ενός έργου θα σας δώσει την ευκαιρία να ξεκουραστείτε και νέες ιδέες θα αποτελέσουν κίνητρο για να δοκιμάσετε την τύχη σας προς μια καινούργια κατεύθυνση. Επενδύσεις και επιχειρηματικά ρίσκα θα έχουν καλές αποδόσεις, αρκεί να αποφύγετε τις βιαστικές ενέργειες. Η επιθυμία σας για αύξηση του εισοδήματός σας μπορεί να σας οδηγήσει σε υπερβολές που θα έχουν ως συνέπεια οικονομικές απώλειες. Εργασία και καριέρα είναι σε καλό στάδιο και αν προσαρμόζεστε γρήγορα στις νέες συνθήκες θα έχετε το προβάδισμα.
ληνο στο ζώδιό σας στις 27/2 τελειώνει ο μήνας και οι προσωπικές σας ανάγκες θα αποτελέσουν προτεραιότητα, κάτι που θα σας φέρει σε κόντρα με όσους σας πιέζουν στην επαγγελματική ή την προσωπική σας ζωή. Μπορεί να δώσετε τέλος σε μια σχέση ή συνεργασία που δεν ικανοποιεί τις προσδοκίες σας και κάποιες αλλαγές θα είναι αναπόφευκτες. Ένα ταξίδι που προκύπτει θα παίξει καταλυτικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων και θα νιώσετε έτοιμοι να ανοίξετε τα φτερά σας. Ωστόσο, θα πρέπει να μελετήσετε προσεχτικά όλες τις παραμέτρους, αποφεύγοντας την εξιδανίκευση καταστάσεων. Ο Μάρτιος ξεκινάει με θετικό πρόσημο, καθώς βελτιώνονται τα οικονομικά σας μέσω της εργασίας και θα μπορέσετε να κάνετε κάποια πράγματα για τον εαυτό σας. Αγορές ρούχων και αξεσουάρ θα ανανεώσουν τη διάθεσή σας.
ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Ο μήνας τελειώνει και
ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6]
Οικογένεια και καριέρα θα σας απασχολήσουν με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 και ενδεχομένως να νιώσετε πιεσμένοι. Με τους ρυθμούς που δουλεύετε είναι δύσκολο να αντεπεξέλθετε στις ανάγκες του σπιτιού και πρέπει να εξοικονομήσετε χρόνο για τον εαυτό σας. Ωστόσο, τα επαγγελματικά σας βαίνουν καλώς και, όσο κυνηγάτε νέες ευκαιρίες, θα βγαίνετε κερδισμένοι. Οι γεννημένοι το 2ο δεκαήμερο δεν είστε σίγουροι αν έχετε κάνει σωστή επιλογή όσον αφορά τις σπουδές, ωστόσο δεν είναι κατάλληλη εποχή για να παρατήσετε τις προσπάθειές σας, καθώς υπάρχουν προοπτικές. Η κοινωνική σας ζωή χρήζει βελτίωσης, αλλά είναι το τελευταίο που σας απασχολεί. Ο Μάρτιος ξεκινά με κάποια αναπάντεχα θετικά νέα στον επαγγελματικό τομέα και θα σας δοθεί η ευκαιρία να αφιερώσετε χρόνο στην προσωπική σας ζωή. Προσέξτε την υγεία σας.
ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Ο μήνας σάς αποχαιρετά με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 που σηματοδοτεί την ολοκλήρωση ενός σημαντικού εγχειρήματος και την έναρξη ενός νέου κύκλου με πολλές επαφές και ταξίδια για επαγγελματικούς σκοπούς. Έπειτα από προσπάθειες πολλών μηνών βλέπετε τους κόπους σας να ανταμείβονται και αυτό είναι κάτι που σας δίνει ώθηση και ενέργεια για κυνήγι ευκαιριών. Ιδιαίτερη προσοχή στις μετακινήσεις και στις συνεννοήσεις σας, ώστε να μην έχετε οικονομικές απώλειες. Λόγω φόρτου εργασίας μπορεί να οδηγηθείτε σε εσφαλμένες εκτιμήσεις και να μην έχετε τα αναμενόμενα κέρδη, οπότε αποφύγετε τον πανικό. Ο Μάρτιος σας βρίσκει αισιόδοξους και ανανεωμένους. Στον τομέα του σπιτιού κάποια προβλήματα που αφορούν την ακίνητη περιουσία θα επιλυθούν και θα βελτιωθούν τα οικονομικά σας μέσω κοινών πόρων. Η ερωτική σας ζωή έχει σκαμπανεβάσματα.
Sudoku No 674 7 8
3 7 9
4 6
1
8
3 8
4
3 5 6
5
2 2
7
7 8
7
4 9 3
5
7
Η λύση του προηγούμενου 8 3 9 4 1 7
7 2 1 8 6 5
6 5 4 3 2 9
5 1 6 9 8 4
9 8 3 2 7 6
4 7 2 1 5 3
3 9 8 7 4 2
1 6 7 5 3 8
2 4 5 6 9 1
2 9 1 7 5 8 6 4 3 6 4 8 1 5 2 5 2 7 5 3 7 2 4 6 1 9 8
είστε κουρασμένοι σωματικά και κυρίως ψυχικά. Η Πανσέληνος στην Παρθένο στις 27/2 δίνει έμφαση στην εργασία και στην υγεία και υποδεικνύει πως έχει πέσει το βάρος της προσοχής στην καθημερινότητά σας. Προσπαθήστε να εξισορροπήσετε τον χρόνο μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής σας ζωής και ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση. Θέματα παιδιών, που σας απασχολούν, αυξάνουν το άγχος και την κούραση και είναι επιτακτική η εξοικονόμηση χρόνου για τον εαυτό σας. Ο Μάρτιος δίνει ευκαιρίες σ’ εσάς που θα βγείτε από τη ζώνη της άνεσης και της ασφάλειας και μπορείτε να πετύχετε πολλά. Η προσπάθεια επανασύνδεσης από έναν πρώην ερωτικό σύντροφο θα προκαλέσει αναστάτωση στη ζωή σας. Αποφύγετε τα λάθη του παρελθόντος.
Η κοινωνική σας ζωή έρχεται στο προσκήνιο με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 και θα νιώσετε έντονα την ανάγκη για ένα ξεσκαρτάρισμα. Ιδιαίτερη προσοχή σε παρασκηνιακές ενέργειες που μπορούν να σας βλάψουν. Εξαιρετική εποχή για να δικτυωθείτε, να προωθήσετε τις ιδέες σας και να αναζητήσετε νέους συνεργάτες. Η χρηματοδότηση μιας επιχειρηματικής προσπάθειας θα συμβάλει στην υλοποίηση ενός σχεδίου και θα μπουν σε μια ροή τα οικονομικά σας. Όσοι ασχοληθείτε με θέματα σπιτιού μπορείτε να ανανεώσετε τον χώρο σας και να κάνετε κάποιες επισκευές που σας προκαλούν πανικό. Οι γονείς προσέξτε τα παιδιά, καθώς η ενασχόλησή τους με το Διαδίκτυο εγκυμονεί κινδύνους. Ενημερωθείτε σχετικά με νέες εφαρμογές και προσέξτε με ποιους έχουν επικοινωνία, ειδικά οι μικρές ηλικίες. Ο Μάρτιος θα είναι πιο ευνοϊκός μήνας και θα είστε πιο αισιόδοξοι.
starfax
ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3]
Ο τομέας της φήμης και της καριέρας ενεργοποιείται με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 και θα ανταμειφθούν οι προσπάθειές σας, καθώς θα προκαλέσετε πολύ θετικές εντυπώσεις σε συνεργάτες και εργοδότες. Μια συνεργασία που ξεκίνησε με τη Νέα Σελήνη στις 17/9 εξελίσσεται ομαλά και οι δεξιότητές σας θα εκτιμηθούν δεόντως. Ιδιαίτερη προσοχή σε εκτιμήσεις και υπολογισμούς. Εσείς που αναζητάτε μια θέση εργασίας συνεχίστε να στέλνετε βιογραφικά και αξιοποιήστε τις γνωριμίες σας. Μπορεί να υπάρχει μια ευκαιρία που δεν την έχετε σκεφτεί και να σας βοηθήσει κάποιος που θα εκτιμήσει τις ικανότητές σας. Ο Μάρτιος σας βρίσκει πρόθυμους για κυνήγι ευκαιριών και θα καταφέρετε να βγείτε από το αδιέξοδο όσοι ταλαιπωρηθήκατε τους προηγούμενους μήνες. Όσον αφορά τα οικονομικά σας, υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης μέσω μιας νέας πηγής εσόδων. Αξιοποιήστε τα ταλέντα σας και προωθήστε τη δουλειά σας μέσω Διαδικτύου.
ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Κοινοί πόροι, φόροι και ερωτικές υποθέσεις θα αποτελέσουν πρόκληση και ενδεχομένως να περάσουν κάποια κρίση σχέσεις με οικείους στις 27/2, οπότε πραγματοποιείται η Πανσέληνος στην Παρθένο. Από την άλλη, δεν αποκλείεται να κάνετε έναν διακανονισμό που ξεκίνησε με τη Νέα Σελήνη στις 17/9 και να φύγει ένα μεγάλο βάρος από πάνω σας. Όπως και να έχει, είναι η εποχή που πρέπει να κάνετε τον προγραμματισμό σας. Στον ερωτικό τομέα κάποια σύννεφα σας βάζουν σε διαδικασία αναθεώρησης μιας πρόσφατης ερωτικής σχέσης που δεν ικανοποιεί τις ανάγκες σας. Μια καινούργια γνωριμία θα σας δώσει ώθηση για να απαγκιστρωθείτε και θα νιώσετε ευτυχισμένοι. Ο Μάρτιος ξεκινά με τη βελτίωση των οικονομικών σας και, εκτός του ότι θα καταφέρετε να βάλετε σε εφαρμογή ένα σημαντικό πλάνο, θα μπορέσετε να απολαύσετε τους καρπούς των κόπων σας. ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Με την Πανσέληνο στην Παρθένο στις 27/2 κλείνει ο μήνας και σας επηρεάζει άμεσα, καθώς πραγματοποιείται απέναντί σας, δίνοντας έμφαση στον τομέα των διαπροσωπικών σας σχέσεων. Οι υποχρεώσεις σας είναι πολλές, οι απαιτήσεις συνεργατών και οικείων προσώπων υπερβολικές. Κάτι που ξεκίνησε με τη Νέα Σελήνη στο ζώδιό σας στις 17/9 και μπορεί να αφορά την προσωπική ή την επαγγελματική σας ζωή, είτε θα προχωρήσει στο επόμενο στάδιο είτε θα λήξει και θα έχετε την ευχέρεια να αναζητήσετε την τύχη σας σε νέες κατευθύνσεις. Ο Μάρτιος σας βρίσκει αποφασισμένους να κατακτήσετε τον στόχο σας και μπορείτε να πετύχετε πολλά σε σπουδές και εμπορικές υποθέσεις. Επαφές με το εξωτερικό θα διευρύνουν το δίκτυο των συνεργατών σας, που σημαίνει πως είναι εξαιρετική εποχή για να προωθήσετε τις ικανότητες και τα ταλέντα σας.
α πό τη μα ριβίκυ κα λλέργ η (sta rfa x@ lifo .gr)
25.2.21 – lifo
61