ολα για την αθηνα!
free press 11.3.2021
δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ. κυκλοφορει καθε πεμπτη
Η ΠΙΤΣΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΣΠΑΘΑΡΗ ΚΑΙ Η ΑΠΙΘΑΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ
REEBOK NANO X1: ΤΟ ΠΑΠΟΎΤΣΙ ΠΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΊΝΕΤΑΙ ΣΕ ΚΆΘΕ FITNESS ΠΡΌΚΛΗΣΗ
Εβδομαδιαίο έντυπο αδικά πανελλFo cus Bari
Έρευνα μβριος 2020 Ιούνιος–Δεκέ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΑΡΕΛΑ
2 lifo – 11.3.21
6 ΣΤΗΛΕΣ Τοξικό-πολιτικό κλίμα και ο φαύλος κύκλος της βίας από τh βασιλικη σιουτη
Εξτρεμισμός εν ζωή χωρίς λήθη
index
από τον βασιλη βαμβακα
Η μπαλάντα του ισαποστακισμού από τον δημήτρη πολιτάκη
Το δίκιο του «κυρ-Παντελή» από τon ευτυχη βαρδουλακη
Η Μάνα της Χρονιάς από τη δεσποινα τριβολη
Η πόλη χωρίς την αίσθηση της πόλης από τh βιβιαν στεργιου
Η VASSILINA ΚΆΝΕΙ ΜΟΥΣΙΚΉ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΆ ΤΗΣ «ΘΡΑΎΣΜΑΤΑ»
www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr
εκδοτης
Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– εμπορ ικ ο τμημα direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου advertising manager Άννα Λαπαρδάγια advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας
18
eikονογραφηση εξωφύλλοy: Ρεκλάμα του Σωτήρη Σπαθάρη για το έργο «Η εκδίκηση του Λεπενιώτη». Δημοσιεύεται με την άδεια της προέδρου του Ιδρύματος Τσαρούχη, Νίκης Γρυπάρη.
ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΗ
social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα σ υνταξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο), Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκος Μπακουνάκης (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Λασκαρίνα Λιακάκου, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη,Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, Γιώργος Ψωμιάδης newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης
22
–––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ
28
31
διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά
Η ΠΊΤΣΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΎΛΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Culture
διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639
παρακαλουμε
ανακυκλωστε 11.3.21 – lifo
3
Feedback
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
ΜΑΡΊΝΑ ΒΛΑΧΆΚΗ Η γυναίκα δίπλα στον Στράτο Διονυσίου Η γνωστή λαϊκή τραγουδίστρια θυμάται τους σταθμούς που την καθόρισαν και αφηγείται αξέχαστες στιγμές από τη συνύπαρξή της με τον μεγάλο ερμηνευτή.
ΤΟ ΠΙ Σ Ω ΡΑΦΙ
«Γατόπαρδος»: Μια εξαίσια νωπογραφία της παρακμής
podcasts που αξίζει να ακούσετε
του γιαννη πανταζοπουλου
Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.
Η Σταυρούλα Παπασπύρου ξαναδιαβάζει το μυθιστόρημα του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα που σημάδεψε τη σύγχρονη ιταλική λογοτεχνία
ΕΙΚ Α Σ Τ ΙΚ Α
Οι κενές προθήκες του Μουσείου Μπενάκη γέμισαν με έργα σύγχρονης τέχνης Η Αργυρώ Μποζώνη για την έκθεση «O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι. Περιπέτειες σχεδιασμού σε συνθήκες κρίσης», που παρουσιάζει το Μουσείο Μπενάκη. Το σκεπτικό των επιμελητών της έκθεσης Πολύνας Κοσμαδάκη και Κωστή Βελώνη για την επανάχρηση του χώρου, χωρίς να πειραχτούν άλλοι χώροι του μουσείου, είναι η δημιουργία νέων αφηγήσεων και νέων σχέσεων με ένα μουσείο που είναι και σήμερα ένα μέσο, ένας ζωντανός οργανισμός, με τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν να έχουν κι εκείνοι με τη σειρά τους ανοίξει έναν διάλογο με τον χώρο, τις προθήκες και τον μηχανισμό του μουσείου, που μέσα από τη συγκεκριμένη έκθεση αποκτά άλλη υπόσταση.
4 lifo – 11.3.21
page
gr Μαρίνα Βλαχάκη. Μια ξεχωριστή φωνή και μια θρυλική τραγουδίστρια, της οποίας η ζωή ταυτίστηκε απόλυτα με τον μύθο του λαϊκού τραγουδιού, Στράτο Διονυσίου. Για σχεδόν δέκα χρόνια ήταν η παρτενέρ του, όχι μόνο στις πίστες, στα στούντιο, στις συναυλίες και στις περιοδείες αλλά και στη ζωή. Κατά τη διάρκεια της μουσικής της διαδρομής στάθηκε δίπλα στις μεγάλες επιτυχίες του σημαντικού Έλληνα ερμηνευτή τη «χρυσή» δεκαετία του’80, ενώ κι εκείνος, με τη δωρική του φωνή, συμμετείχε στους δύο πρώτους προσωπικούς της δίσκους με το μεγάλο σουξέ «Κράτησέ με» και το «Μου λείπεις».
ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το
Στα τέλη του 1954 οι θαμώνες του μπαρ «Ματζάρα» στο Παλέρμο έβλεπαν σχεδόν σε καθημερινή βάση έναν κακοντυμένο και απόμακρο ηλικιωμένο κύριο να γεμίζει σελίδες επί σελίδων, σκυμμένος πάνω από το μικροσκοπικό τραπέζι του. Στο ίδιο μπαρ, τους επόμενους μήνες, κάποιοι προνομιούχοι φίλοι του είχαν την τύχη ν’ ακούσουν από τα χείλη του το μεγαλύτερο μέρος όσων έγραφε. Ο γηραιός κύριος ονομαζόταν Τζουζέπε Τομάζι. Ήταν δούκας της Πάρμας και πρίγκιπας της νήσου Λαμπεντούζα, γόνος ενός από τους πιο αριστοκρατικούς οίκους της Σικελίας.
1
Η Μαρίνα Βλαχάκη έχει συνεργαστεί κατά καιρούς με σπουδαίους δημιουργούς, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Τάκης Σούκας, ο Θανάσης Πολυκανδριώτης και ο Τάκης Μουσαφίρης, ενώ, μεταξύ άλλων, το 1992 ερμήνευσε το «Ισόβια μαζί σου», το τραγούδι που ακούστηκε στην ταινία «Όλα είναι δρόμος». Φέτος, συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από τότε που ο Στράτος Διονυσίου έφυγε απ’ τη ζωή. Αυτός ήταν και ο λόγος που την αναζήτησα ως εκείνο το πρόσωπο που, μαζί με τη μεγάλη μορφή του λαϊκού πενταγράμμου, βίωσε πολυάριθμες στιγμές, αλησμόνητες καταστάσεις, ζώντας τον από πολύ κοντά τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, η κ. Μαρίνα Βλαχάκη συγκινείται έντονα όταν ανακαλεί τις αναμνήσεις της με τον Στράτο Διονυσίου. Συγχρόνως, εκφράζει το παράπονό της για τις πόρτες που έκλεισαν μετά τον θάνατό του και θεωρεί τον εαυτό της αδικημένο, αφού όλα αυτά τα χρόνια επισκιάστηκε καλλιτεχνικά η δική της πορεία. Στη συνέντευξη που ακολουθεί επιστρέφει στο παρελθόν και μιλάει για την αφετηρία της καλλιτεχνικής της πορείας, τη γνωριμία της με τον Στράτο Διονυσίου, τις τελευταίες ώρες του, που την έχουν στιγματίσει, τον «πόλεμο» που δέχεται από την οικογένειά του αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή. «Ο Στράτος δεν είχε καμία σχέση με αυτό που φαινόταν. Είχε μια φωνή που σε καθήλωνε, ήταν ένας άνθρωπος που πρόσεχε πολύ το ντύσιμό του και είχε τρομερό χιούμορ. Του άρεσε υπερβολικά να αφηγείται ανέκδοτα στις παρέες μας. Τότε, ο σταρ της πίστας γινόταν έφηβος. Φυσικά, πολλές φορές ήταν και απόλυτος, ευθύς και, κυρίως, ειλικρινής. Στους καλλιτέχνες που άκουγε, αν δεν ήταν καλοί, τους το έλεγε, αλλά, αν άξιζαν, τους εκθείαζε και τους στήριζε με κάθε τρόπο. Υπήρχαν στιγμές που όταν αισθανόταν ότι είχε δίκιο, γινόταν ευερέθιστος. Δεν επέλεγε ποτέ να σου πει κάτι με πλάγιο τρόπο, μόνο ντόμπρα».
Ποιος είχε δίκιο τελικά; Μέσα στην κόντρα Πανούση - Νταλάρα «ΜΙΚΡΟΠΡAΓΜΑΤΑ» ΤΟΥ AΡΗ ΔΗΜΟΚIΔΗ
2
Η Μαίρη Μηνά για το «Only lovers left alive» «Η ΤΑΙΝIΑ ΤΗΣ ΖΩHΣ ΜΟΥ» ΤΟΥ ΑΛEΞΑΝΔΡΟΥ ΔΙΑΚΟΣAΒΒΑ
3
Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης για τις χορδές της μνήμης που θίγονται μέσα από τη γεύση «ΠΟΙΟ ΦΑΓΗΤO ΣΟY ΦEΡΝΕΙ ΔAΚΡΥΑ ΣΤΑ ΜAΤΙΑ;» ΤΗΣ ΜΕΡOΠΗΣ ΚΟΚΚIΝΗ
4
ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Βασίλης Καλλίδης: «Καλό φαγητό είναι ό,τι με ευχαριστεί. Ακόμη και τα πατατάκια απ’ το περίπτερο» Αναμένοντας το τέλος του lockdown, ο δημοφιλής σεφ σχολιάζει με αφοπλιστική ειλικρίνεια την υψηλή γαστρονομία, το πραγματικά απολαυστικό φαγητό, το μέλλον της εστίασης και του delivery, τους τηλεμάγειρες, και αποκαλύπτει τα μελλοντικά του σχέδια.
Εγκαταλείψατε την Αθήνα: Οι Γερμανοί έρχονται, o Σεφέρης φεύγει «ΜEΡΕΣ ΤΟΥ ΣΕΦEΡΗ» ΤΟΥ ΣΤAΘΗ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙAΝΟΥ
του m. hulot Σεφ, φανατικός ταξιδιώτης, από τις πιο συμπαθείς παρουσίες της ελληνικής τηλεόρασης, comfort food lord, μα, πάνω απ’ όλα, άνθρωπος που το φαγητό τού δίνει χαρά, ο Βασίλης Καλλίδης είναι μια ξεχωριστή περίπτωση για τη σύγχρονη ελληνική γαστρονομία. Σε μια αμήχανη περίοδο για την εστίαση και αναμένοντας το τέλος του lockdown, κάνει σχέδια για ένα νέο Pink Flamingo στο Παγκράτι και ετοιμάζεται για την καλοκαιρινή περίοδο στο Boutique Hotel Somewhere στη Βουλιαγμένη, ευελπιστώντας ότι όλα θα πάνε καλά. Η συνάντησή μας στα γραφεία της LiFO ήταν η αφορμή για μια μεγάλη κουβέντα εφ’ όλης της ύλης, με χαλαρότητα και αφοπλιστική ειλικρίνεια.
5
Η Σοφία Κόκκαλη για το «Σελήνη, 66 ερωτήσεις», που έκανε πρεμιέρα στην Berlinale «PULP FICTION» ΤΟΥ ΘΟΔΩΡH ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝOΠΟΥΛΟΥ
11.3.21 – lifo
5
talk of the town
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ
Τοξικό-πολιτικό κλίμα και ο φαύλος κύκλος της βίας Όλα όσα ζήσαμε αυτή την εβδομάδα. απ ό τh βασιλ ικη σιου τ η
6 lifo – 11.3.21
11–17 ΜΑΡΤΙΟΥ 2021
T. 676
βασι λ ι κ η σι ου τ η — βασι λ η σ βα μ βα κ α σ — δ η μ η τ ρ η σ π ολι τα κ η σ — ευ τ υ χ ησ βαρδουλ ακ ησ — δ ε σ π ο ι να τ ρ ι β ολη — β ι β ι α ν σ τ ε ρ γ ι ου —
• Τι δείχνουν τα λύματα για την πορεία της πανδημίας; • Εξτρεμισμός εν ζωή χωρίς λήθη • Η μπαλάντα του ισαποστακισμού • Το δίκιο του «κυρ-Παντελή» • Η Μάνα της Χρονιάς • Η πόλη χωρίς την αίσθηση της πόλης
πριν από έναν χρόνο, περίπου στην αρχή της πανδημίας στη χώρα μας, το καθεστώς Ερντογάν επιχειρούσε να εργαλειοποιήσει το προσφυγικό, προκειμένου να προκαλέσει την αποσταθεροποίηση της Ελλάδας και να εκβιάσει, φέρνοντας προ τετελεσμένων την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήταν αναμφίβολα η πιο δύσκολη στιγμή της κυβέρνησης μέχρι τότε, έχοντας να αντιμετωπίσει δύο μεγάλες και πρωτόγνωρες κρίσεις, της πανδημίας και των συνόρων στον Έβρο, μαζί. Τότε ο πρωθυπουργός είχε ένα σημαντικό πλεονέκτημα, καθώς είχε λειτουργήσει το γνωστό στην πολιτική επιστήμη «rally-’round-the-flag effect». Πρόκειται για το φαινόμενο της αυξημένης λαϊκής συσπείρωσης ή και υποστήριξης της ηγεσίας μιας χώρας, που παρατηρείται σε περιόδους κρίσεων ή πολέμων. Σήμερα, δεν υπάρχει η άμεση απειλή της Τουρκίας, όπως υπήρχε πέρσι στον Έβρο ή αργότερα, με το Ορούτς Ρέις, και η πανδημία δεν είναι πια τόσο άγνωστος εχθρός, αφού στο μεταξύ ήρθαν τα εμβόλια και η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Παρ’ όλα αυτά, η κατάσταση στη χώρα είναι πιο εκρηκτική από κάθε άλλη φορά κατά τη διάρκεια αυτής της διακυβέρνησης και μοιάζει πολύ πιο επικίνδυνη. Η ουσιαστική αλλαγή είναι ότι τώρα, αντί για συσπείρωση απέναντι στον «κοινό εχθρό», υπάρχει ένα
11.3.21 – lifo
7
talk town
α πό τh βα σι λι κη σ ι ου τη
8 lifo – 11.3.21
ΠΟΛΙΤΙΚΟ EΠΤΑΗΜΕΡΟ
έντονα διχαστικό κλίμα στην ελληνική κοινωνία, με τη μια πλευρά να επιτίθεται άγρια στην άλλη. Το θέμα δεν είναι ποσοτικό. Δεν έχει σημασία πόσοι είναι στη μία πλευρά και πόσοι στην άλλη. Ούτε το πόσο δίκιο έχει ο καθένας. Το πρόβλημα είναι η τοξικότητα του δηλητηρίου που διοχετεύεται στην ελληνική κοινωνία, καθιστώντας την αδύναμη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον πραγματικό «εχθρό», που είναι ο ιός. Τα προβλήματα είναι πολλά, αλλά αυτός είναι ο άμεσος κίνδυνος που εξακολουθεί να απειλεί τη δημόσια υγεία και εξαιτίας του χάνονται καθημερινά ανθρώπινες ζωές. Πολιτικές αντιπαραθέσεις υπάρχουν σε όλες τις δημοκρατίες, αλλά η αντιπαράθεση γίνεται θεσμικά, με δημοκρατικές διαδικασίες. Εδώ, αυτές τις μέρες, η κατάσταση μοιάζει σχεδόν σαν να είμαστε προ εμφυλίου. Η κυβέρνηση κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ ότι επενδύει στην όξυνση του κοινωνικού κλίματος, είτε με τον Κουφοντίνα είτε με τη Νέα Σμύρνη, και ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγορεί την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό προσωπικά ότι αυτός είναι που υποκινεί την οργή των πολιτών. Η κοινωνία είναι αρκετά ταλαιπωρημένη από την πανδημία και τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της. Σε παρόμοιες καταστάσεις ενίοτε και μία σπίθα αρκεί. Οι πρώτες, πιο μαζικού χαρακτήρα αντιδράσεις προκλήθηκαν από το νομοσχέδιο για την παιδεία και στη συνέχεια από την υπόθεση Κουφοντίνα, με σχεδόν καθημερινές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και εντυπωσιακή συμμετοχή νέων, η οποία οφείλεται κυρίως στη συσπείρωση των πολιτικών φορέων της αριστεράς, κοινοβουλευτικών και εξωκοινοβουλευτικών. ε αντίθεση με τα γρήγορα αντανακλαστικά, την πιο ενωτική στάση και ένα κάποιο σχέδιο που έδειξε να έχει για την αντιμετώπιση της διπλής κρίσης πέρσι η κυβέρνηση, αυτήν τη φορά κανένας δεν κατάλαβε αν έχει κάποιο σχέδιο και ποιο είναι αυτό. Στη δεύτερη φάση της πανδημίας κάνει διαρκώς βήματα μία μπρος και μία πίσω, χωρίς να εξηγεί τι κάνει και γιατί. Αυτές τις μέρες έβλεπε, όπως όλοι μας, τα κρούσματα να αυξάνονται δραματικά και τις ΜΕΘ να ασφυκτιούν και υπουργοί της έβγαιναν και ανακοίνωναν άνοιγμα της αγοράς και των σχολείων μέσα στον Μάρτιο, για να το πάρουν πίσω μετά από δύο μέρες. Πριν από λίγο καιρό ανακοίνωσαν αυστηρότερο lockdown, χωρίς να είναι σε θέση να επιτηρούν την εφαρμογή των μέτρων που βάζουν. Oύτε στους χώρους εργασίας ούτε στα μέσα μεταφοράς έχει παρατηρηθεί κάποια πρόοδος. Μιλάνε για άνοιγμα των λυκείων, την ώρα που η βρετανική μετάλλαξη σαρώνει και όλο και περισσότεροι νέοι και παιδιά νοσούν, χωρίς να εξηγούν πώς αυτό μπορεί να γίνει με ασφάλεια. Στο θέμα των σχεδόν καθημερινών κινητοποιήσεων, η κυβέρνηση έχει βρεθεί μεταξύ δύο πυρών, με αποτέλεσμα να κατηγορείται και από τις δύο πλευρές, αφού ούτε εδώ έχει ξεκάθαρη πολιτική. Οι ψηφοφόροι της, αλλά και μια μερίδα πολιτών που τηρεί με ευλάβεια τα μέτρα, κατηγορεί την κυβέρνηση ότι επιτρέπει διαδηλώσεις, την ώρα που όλοι οι υπόλοιποι δεν μπορούν να συναντήσουν ούτε συγγενείς ούτε φίλους, αφού αυτό απαγορεύεται. Κυβερνητικά στελέχη απαντούσαν ότι η κυβέρνηση σέβεται το δικαίωμα στη διαμαρτυρία (ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης πριν από λίγους μήνες είχε πει ότι τιμά και τους αγώνες της αριστεράς) και δύο μέρες μετά και μερικές διαδηλώσεις αργότερα η αστυνομία έβγαλε την αύρα (υδροβόλο καταστολής). Ποια είναι η στρατηγική αυτή, βάσει της οποίας τη μια μέρα η κυβέρνηση εμποδίζει τις διαδηλώσεις και την άλλη τις επιτρέπει, μόνο ο πρωθυπουργός και ο Χρυσοχοΐδης γνωρίζουν. Το αποτέλεσμα, πάντως, είναι να κατηγορούν την κυβέρνηση και αυτοί που είναι υπέρ των διαδηλώσεων και αυτοί που είναι κατά. Οι μεν γιατί τις καταστέλλει, οι δε επειδή τις επιτρέπει. Στην πραγματικότητα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος υποτίμησε τη δυναμική των διαδηλώσεων για τον Κουφοντίνα και η έλλειψη διορατικότητας στο επιτελείο του ήταν προφανής γύρω από το θέμα αυτό, θέλει να προβάλει ένα πολιτικά κεντρώο και φιλελεύθερο προφίλ και έχει επιλέξει για τον λόγο αυτό έναν πασοκογενή πολιτικό για το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Δεν θέλει να κατηγορείται για αυταρχισμό και καταστολή, γι’ αυτό και απέφυγε να υιοθετήσει το δόγμα της «μηδενικής ανοχής» της εποχής Σαμαρά - Δένδια, παρότι αυτό ενθουσιάζει τον σκληρό πυρήνα των ψηφοφόρων του κόμματός του. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι να δέχεται έντονη κριτική από τη βάση του, καθώς και αρκετή γκρίνια. Εκεί οφείλεται προφανώς η έλλειψη στρατηγικής, καθώς και η αλλαγή της στάσης, ανάλογα με το κλίμα κάθε φορά. Η άσκηση βίας από αστυνομικό εναντίον πολίτη στη Νέα Σμύρνη, που έγινε η αιτία να πυροδοτηθεί νέος γύρος σοβαρών επεισοδίων και κρίσης, αντιμετωπίστηκε αμήχανα από την κυβέρνηση και με καθυστέρηση. Αν η διαθεσιμότητα του αστυνομικού και η ΕΔΕ είχαν διαταχθεί την ίδια μέρα και η κυβέρνηση είχε επιδείξει αποφασιστικότητα, ίσως η κατάσταση να είχε κάπως εκτονωθεί και σίγουρα δεν θα δεχόταν την ίδια κριτική, καθώς περιστατικά αστυνομικής βίας υπάρχουν πάντα και παντού, το θέμα είναι η θεσμική και δημοκρατική αντιμετώπισή τους από την πολιτεία και την εκάστοτε διοίκηση. Τέτοια περιστατικά, όταν μια κυβέρνηση θέλει να αποφύγει περαιτέρω εντάσεις και να σπάσει τον φαύλο κύκλο της βίας, απαιτούν γρήγορα αντανακλαστικά και θεσμική αντιμετώπιση, με δημοκρατικότητα και διαφάνεια. Φυσικά, σε μια δημοκρατική κοινωνία αυτό δεν θα μπορούσε να δικαιολογήσει όσα ακολούθησαν με το αποκρουστικό λιντσάρισμα ενός νεαρού αστυνομικού, που από τύχη δεν έχασε τη ζωή του. Μέσα στο τοξικό κλίμα των ημερών κάποιοι παραβλέπουν ότι οι άδικες πράξεις δεν συμψηφίζονται. Κάθε περίπτωση κρίνεται ξεχωριστά και έχει το δικό της βάρος. Κάθε πλευρά έχει συγκεκριμένες ευθύνες που της αναλογούν, οι οποίες επίσης δεν συμψηφίζονται και ο καθένας κρίνει ανάλογα με τις αρχές και τις αξίες του. Ωστόσο, τη διοίκηση της χώρας αυτή την περίοδο την ασκεί ο κ. Μητσοτάκης. Εκείνος έχει την εξουσία και την ευθύνη για την τήρηση της νομιμότητας και τη διαφύλαξη της δημοκρατικής λειτουργίας. Ακόμα και αν η αξιωματική αντιπολίτευση ποντάρει στην ένταση και την πυροδοτεί, όπως την κατηγορεί, και πάλι η ευθύνη για την ομαλότητα και τη νομιμότητα είναι δική του και αυτό δεν αλλάζει. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα κριθεί επίσης από τους πολίτες στην κάλπη, όταν έρθει η ώρα. Η κυβέρνηση οφείλει να λογοδοτεί καθημερινά, όσο ασκεί εξουσία.
ΝΙΚΟΣ ΘΩΜΑΐΔΗΣ Τι δείχνουν τα λύματα για την πορεία της πανδημίας; α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο
Στο θέμα των σχεδόν καθημερινών κινητοποιήσεων, η κυβέρνηση έχει βρεθεί μεταξύ δύο πυρών, με αποτέλεσμα να κατηγορείται και από τις δύο πλευρές, αφού ούτε εδώ έχει ξεκάθαρη πολιτική. Οι ψηφοφόροι της, αλλά και μια μερίδα πολιτών που τηρεί με ευλάβεια τα μέτρα, κατηγορεί την κυβέρνηση ότι επιτρέπει διαδηλώσεις, την ώρα που όλοι οι υπόλοιποι δεν μπορούν να συναντήσουν ούτε συγγενείς ούτε φίλους, αφού αυτό απαγορεύεται.
Μιλά ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας στο ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης Έχει αυξηθεί τον τελευταίο χρόνο η κατανάλωση ψυχοδραστικών ουσιών, αντικαταθλιπτικών αλλά και παρανόμως διακινούμενων ουσιών; Είχα διαβάσει ότι ένα από τα σημαντικότερα ευρήματά σας είναι η αύξηση στη χρήση της κοκαΐνης. Είναι αλήθεια; Ναι. Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2020 παρατηρήθηκε μια αρκετά σημαντική αύξηση στη χρήση των αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, που σε κάποιες δραστικές ουσίες έφτασε το +60%. Επίσης, το ίδιο διάστημα παρατηρήθηκε αύξηση της χρήσης κοκαΐνης, η οποία αποτυπώθηκε σε όλο το έτος και, απ’ ό,τι φαίνεται, είναι πανευρωπαϊκό φαινόμενο. Τι παρατηρείτε αυτές τις μέρες από τις μετρήσεις για το ιικό φορτίο κορωνοϊού στα αστικά λύματα; Παρατηρούμε μια ανησυχητική σταθερότητα από εβδομάδα σε εβδομάδα όλο τον τελευταίο μήνα στο ιικό φορτίο των λυμάτων, πράγμα που σημαίνει μια συνεχή διασπορά του Covid-19 στην κοινότητα. Βλέπουμε ότι λαμβάνονται μέτρα τα οποία, κατά κύριο λόγο, δεν τηρούνται. Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι συνέπειες το επόμενο διάστημα; Υπάρχει σημαντική ψυχολογική κόπωση στους πολίτες, με αποτέλεσμα να μην τηρούνται αυστηρά τα μέτρα που έχουν θεσμοθετηθεί. Το αποτέλεσμα είναι η αυξημένη διασπορά κάτω από αυτές τις κλιματικές συνθήκες και η έλλειψη ανοσίας, που ακόμα δεν έχουμε αντιμετωπίσει. Το επόμενο διάστημα θα έχουμε επέκταση των κρουσμάτων και στην περιφέρεια και πίεση στο σύστημα υγείας όλο τον Μάρτιο. Πιστεύετε ότι η κοινωνία έχει χάσει την εμπιστοσύνη της στους ειδικούς; Δεν το θεωρώ δεδομένο για το σύνολο της κοινωνίας. Οι επιστήμονες υγείας χαίρουν ακόμα μεγάλης εκτίμησης από τη συντριπτική πλειονότητα του κόσμου, διότι έχει γίνει κατανοητό ότι χωρίς την έγκαιρη και αποτελεσματική επέμβαση των ειδικών θα θρηνούσαμε περισσότερα θύματα. Οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό δίνουν καθημερινά μάχη για να μπορέσουν οι συνάνθρωποί μας να επιστρέψουν σπίτι τους υγιείς. Και τα καταφέρουν στις περισσότερες των περιπτώσεων. Ας ρωτήσουμε, λοιπόν, αυτούς που επέστρεψαν σπίτι τους από το νοσοκομείο αν έχουν ή δεν έχουν εμπιστοσύνη στους γιατρούς. Επίσης, όσον αφορά τον εμβολιασμό, είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα παραγωγής των εμβολίων, παρότι οι περισσότεροι από εμάς θα θέλαμε να είχαμε διαθέσιμα εμβόλια για όλο τον κόσμο, άμεσα. Πότε πιθανολογείτε ότι θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα; Δυστυχώς, είναι πρόωρο αυτό το ερώτημα. Εκτιμώ ότι από τα μέσα Ιουνίου και μετά θα έχουμε δύο μήνες κατά τους οποίους θα μπορούν να ανοίξουν συνολικά οι δραστηριότητες, αλλά από τον Σεπτέμβριο θα έχουμε ξανά χρήση μάσκας και συστάσεις για μη συγχρωτισμό, έως ότου εμβολιαστεί πάνω από το 70% του πληθυσμού. Θα ήταν χρήσιμο να γίνουν εμβολιασμοί σε συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες, για να μπορούν κάποιοι κλάδοι να επιστρέψουν σε μια «κανονικότητα», η οποία, φυσικά, δεν θα έχει την ίδια μορφή με αυτήν της προ Covid-19 περιόδου. Φέτος το Πάσχα θα μπορεί ο κόσμος να ταξιδέψει; Πώς θα είναι η ζωή μας στη μετα-κορωνοϊό εποχή; Το εύχομαι και το ελπίζω. Στη μετά-Covid εποχή θα παραμείνουν κάποιες συνήθειες που αποκτήσαμε το τελευταίο έτος. Η χρήση μέσων και πλατφορμών εξ αποστάσεως επικοινωνίας και συσκέψεων, τα virtual συνέδρια, ο περιορισμός των επαγγελματικών μετακινήσεων και η προσφορά εξ αποστάσεως εκπαιδευτικών προγραμμάτων νομίζω ότι ήρθαν για να μείνουν.
Η Ελληνική Επανάσταση στην Εποχή των Επαναστάσεων (1776-1848) Επαναξιολογήσεις και Συγκρίσεις Το Διεθνές Συνέδριο που διοργανώνει το ΕΚΠΑ με την ευγενική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς
T
o Διεθνές Συνέδριο για τον Αγώνα του 1821 με θέμα «Η Ελληνική Επανάσταση στην Εποχή των Επαναστάσεων (17761848) - Επαναξιολογήσεις και Συγκρίσεις», που θα διεξαχθεί διαδικτυακά στις 12-13 Μαρτίου 2021, διοργανώνει το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με αφορμή την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης (1821-2021). Το Συνέδριο, που πραγματοποιείται με την ευγενική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς, αποτελεί μία από τις πολλές και διαφορετικές δράσεις για τις οποίες το ΕΚΠΑ συνεργάζεται με την Τράπεζα στο πλαίσιο της συμμετοχής και των δύο θεσμών στις επετειακές εκδηλώσεις για το 1821. Στόχος του Συνεδρίου είναι η ένταξη της Ελληνικής Επανάστασης στην κρίσιμη περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής που αποκρυσταλλώθηκε στη δυτική ιστοριογραφία ως «Εποχή των Επαναστάσεων» (1776-1848). Η επαναξιολόγηση της ελληνικής επαναστατικής εμπειρίας και η σύγκρισή της με άλλα επαναστατικά κινήματα ανά την Ευρώπη, αλλά και διεθνώς, εκείνης της περιόδου αναδεικνύει τις όψεις του επαναστατικού φαινομένου και του χαρακτήρα της «Εποχής των Επαναστάσεων», οι οποίες μπορούν να αποδειχτούν χρήσιμες και ενδεικτικές για την κατανόηση παράλλη-
λων μορφών της συλλογικής κινητοποίησης και της αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα. Τα κείμενα των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών στο συνέδριο θα συγκροτήσουν τη βάση για τον συλλογικό τόμο που θα δημοσιευτεί το 2021 από τις εκδόσεις Routledge –κορυφαίες εκδόσεις παγκοσμίως στο πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών– και θα αποτελέσει μία από τις κορυφαίες δράσεις του πανεπιστημίου για τον εορτασμό της επετείου. Στο συνέδριο συμμετέχουν ορισμένοι/-ες από τους/τις σημαντικότερους/-ες διεθνώς ειδικούς της ιστορίας των επαναστάσεων του 18ου και 19ου αιώνα και συγκεκριμένα οι: Χρήστος Αλιπράντης, Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, David A. Bell, Christopher Clark, John Davis, Simon Dixon, Μαρία Ευθυμίου, Κατερίνα Γαλάνη, Τζελίνα Χαρλαύτη, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Harald Heppner, Sükrü Ilicak, Annie Jourdan, Δημήτριος Καραδήμας, Άννα Καρακατσούλη, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Παρασκευάς Κονόρτας, Κώστας Κωστής, Αναστασία Παπαδία-Λάλα, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, José Maria Portillo Valdé, Anna Maria Rao, Francesco Scalora, Miroslav Sedivy, Βάσω Σειρηνίδου, Σπύρος Βλαχόπουλος, Νάσια Για-
κωβάκη. Τις εργασίες του συνεδρίου θα χαιρετίσουν ο πρύτανης του ΕΚΠΑ, καθηγητής κ. Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, και ο πρόεδρος Δ.Σ. της Τράπεζας Πειραιώς, κ. Γιώργος Χαντζηνικολάου. Η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου αποτελείται από τους Μελέτιο-Αθανάσιο Δημόπουλο, Νίκο Αλιβιζάτο, Νάσια Γιακωβάκη, Μαρία Ευθυμίου, Άννα Καρακατσούλη, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Πασχάλη Κιτρομηλίδη, Παρασκευά Κονόρτα, Αναστασία Παπαδία-Λάλα, Ευάνθη Χατζηβασιλείου.
Για πληροφορίες που αφορούν το Συνέδριο μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του ΕΚΠΑ: www. 2021.uoa.gr Links για τη διαδικτυακή διεξαγωγή: Webex https://uoa.webex. com/uoa/j.php?MTID =ma83207443fe55a7e 085881b5ebc66780 Meeting number: 121 654 8045 Password: B3QjV2Tcwf3 Youtube 12-3-2021: https:// youtu.be/ySaoc8KJwM 13-3-2021: https:// youtu.be/7_qOq2kIyM www.eleftheroi.gr
11.3.21 – lifo
9
talk town
α πο τον βασ ί λη βα μβακα
Ο εξτρεμισμός ποτέ δεν υπήρξε το κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο μιας κοινωνίας κατά βάση απολύτως ενσωματωμένης στον σύγχρονο πλουραλιστικό, υπερκαταναλωτικό κόσμο.
O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.
10 lifo – 11.3.21
KOINOI TOΠOI
SHORTCUT
Εξτρεμισμός εν ζωή χωρίς λήθη
Η μπαλάντα του ισαποστακισμού
Οι εγχώριοι τρομοκράτες γνωρίζουν πολύ καλά πως η παλιά τους δύναμη οφειλόταν ακριβώς στο γεγονός ότι μπορούν να καθορίσουν, σε ορισμένες συγκυρίες, την ημερήσια ατζέντα, συμμετέχοντας με τον τρόπο τους στη γενικότερη κοινωνική και πολιτική δυσφορία.
σύγχρονη Ελλάδα ισορροπεί διαρκώς μεταξύ ενός εκσυγχρονιστικού προτάγματος και ενός αναχρονιστικού σπαράγματος. Κάποιοι βλέπουν δύο Ελλάδες, μια προοδευτική, δυτικοποιημένη και ορθολογική και μια παραδοσιακή, ανατολίτικη και θυμική. Προφανώς και αυτή η απλοποίηση είναι εσφαλμένη, όμως οι τάσεις για μια σύγχρονη και μια αναχρονιστική ταυτότητα (συλλογική και ατομική) υπάρχουν, ενίοτε μάλιστα συνυπάρχουν. Αυτή η συμπόρευση έχει εμφανιστεί με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο στο ζήτημα της πολιτικής βίας. Ο πολιτικός εξτρεμισμός έχει βρει σε ορισμένες πολιτικές συγκυρίες της μεταπολιτευτικής περιόδου γόνιμο έδαφος για να εκδηλωθεί. Τα τραύματα που άφησε η επταετία της δικτατορίας έφεραν στο προσκήνιο την ακροαριστερή τρομοκρατία, που έμενε ασύλληπτη για δεκαετίες. Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας άναψε το φιτίλι τόσο του ακροαριστερού όσο και του ακροδεξιού εξτρεμισμού. Η λογική της αυτοδικίας, το δικαίωμα του αγανακτισμένου πολίτη να προσφύγει στη βία, έγιναν ξανά μέρος του πολιτικού παιχνιδιού, μάλιστα σε ορισμένες φάσεις έγιναν το ηγεμονικό ιδεολογικό στίγμα μιας κοινωνίας σε απότομη πτώση. Για ένα σημαντικό διάστημα της περιόδου της Μεταπολίτευσης η τρομοκρατική βία έτυχε μερικής ανοχής, αν όχι και υποστήριξης. Αυτοί που μεταδικτατορικά (τις δεκαετίες του 1970 και του 1980) έδωσαν ένα πλαίσιο δικαιολόγησης του τρομοκρατικού φαινομένου ανήκαν συχνά στο αυτοπροσδιοριζόμενο στρατόπεδο της προόδου, του σεβασμού των ατομικών δικαιωμάτων, της αντιπολεμικής-αντιιμπεριαλιστικής ιδεολογίας. Δεν ενέκριναν τις τρομοκρατικές πράξεις, όμως έβλεπαν σε αυτές το αποτέλεσμα κοινωνικοπολιτικών συγκρούσεων και ανισορροπιών και έναν εσφαλμένο τρόπο αντιμετώπισης μιας πραγματικά ζοφερής συνθήκης, μόνο κατ’ όνομα δημοκρατικής. Η Μεταπολίτευση ποτέ δεν συντελέστηκε πλήρως γι’ αυτόν τον «προοδευτικό» κόσμο, «η χούντα δεν τελείωσε το ’73». Και, φυσικά, εάν ήσουν «προοδευτικός» άνθρωπος, δεν κινδύνευες από τρομοκρατικό χτύπημα… Η ελλειμματική, για ορισμένους, δημοκρατία που επικράτησε μετά το 1974 αποτέλεσε και την αιτία της χρεοκοπίας του 2010. Στην πάνω και κάτω πλατεία, στις κρεμάλες και στις αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις στην πλατεία Συντάγματος το 2011 συνευρέθηκαν, εάν δεν συνδέθηκαν ιδεολογικά, όλοι όσοι απέδωσαν την οικονομική κρίση στο «σάπιο» πολιτικό σύστημα και στην παγκόσμια (νεοφιλελεύθερη) τάξη πραγμάτων που ήλθε να κάνει την Ελλάδα αποικία. Η εκλογική εκτόξευση της Χρυσής Αυγής οφείλεται, περισσότερο και από τη ρατσιστική της ρητορική, στο γεγονός ότι εξέφρασε παραδειγματικά την καταδίκη του «προδοτικού» πολιτικού και μιντιακού σύστηματος. Παράλληλα, η επαναλαμβανόμενη καταστροφή της Αθήνας, η δολοφονία τριών πολιτών που εργάζονταν στην τράπεζα Marfin και οι εμπρησμοί ενημερωτικών μέσων παραγνωρίστηκαν ως μέρος μιας γενικευμένης αγανάκτησης, μιας ριζοσπαστικής πρότασης, της πολεμικής ιαχής «ή εσείς ή εμείς» που πλανιόταν ολόγυρα μέχρι το 2015. Ο εξτρεμισμός ποτέ δεν υπήρξε το κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο μιας κοινωνίας κατά βάση απολύτως ενσωματωμένης στον σύγχρονο πλουραλιστικό, υπερκαταναλωτικό κόσμο. Ο εξτρεμισμός έγινε, και γίνεται, σημαντικός παράγοντας στην πολιτική ζωή της σύγχρονης Ελλάδας όταν σοβαρές κρίσεις τον καθιστούν συνομιλητή εκείνων των κοινωνικών και πολιτικών ομάδων που με κάποιους όρους πρεσβεύουν την αλλαγή και την πρόοδο και εκφράζουν απόλυτη δυσθυμία απέναντι στην υπάρχουσα κατάσταση. Οι εγχώριοι τρομοκράτες γνωρίζουν πολύ καλά ότι η παλιά τους δύναμη οφειλόταν ακριβώς στο γεγονός ότι μπορούν να καθορίσουν, σε ορισμένες συγκυρίες, την ημερήσια ατζέντα, συμμετέχοντας με τον τρόπο τους στη γενικότερη κοινωνική και πολιτική δυσφορία. Ειδικά εκείνοι της 17Ν είχαν αποδειχτεί ιδιαίτερα ικανοί να προκαλούν επικοινωνιακό ενδιαφέρον και να αντλούν την κρυφή κατανόηση μέρους του «προοδευτικού» κόσμου. Όταν βρίσκονταν στο τρομοκρατικό ημίφως, κατάφερναν να διαμεσολαβήσουν την εγκληματική τους δράση με πρωτοσέλιδα που τους έδιναν τα προσωνύμια «επαγγελματίες», «άρτια εκπαιδευμένοι εκτελεστές», «φαντομάδες», «Ρομπέν των πτωχών», «Ζορό». Δεν είναι περίεργο ότι σήμερα, την περίοδο της τεράστιας πανδημικής κρίσης, ο παλιός πρωταγωνιστής της εγχώριας τρομοκρατίας, ο αμετανόητος «πατέρας» της, Δημήτρης Κουφοντίνας, προσπαθεί να επικοινωνήσει με τη δύσθυμη κοινωνία που βρίσκεται μήνες σε κυλιόμενο lockdown (η έκρυθμη κατάσταση στη Νέα Σμύρνη δείχνει πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες). Δραματοποιεί το πραγματικό ή φανταστικό δικαίωμά του να αλλάξει φυλακή μέσα από παρατεταμένη απεργίας πείνας. Ο κ. Κουφοντίνας ξαφνικά εμφανίζεται ως υπερασπιστής των ατομικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των φυλακισμένων, υπερασπιστής ενός δικαιικού συστήματος που απεχθάνεται και αν περνούσε από το δολοφονικό του χέρι, θα καταργούσε σε μία ημέρα, όπως έκανε 11 φορές στο παρελθόν. Να σημειωθεί ότι το αίτημά του δεν έχει καμία σχέση με άλλα αιτήματα του πρόσφατου παρελθόντος, που φυλακισμένοι για τρομοκρατικές ή άλλες πράξεις διεκδικούσαν το δικαίωμα στην εκπαίδευση και έτυχαν μιας πολύ ευρύτερης αποδοχής. Όμως η σημερινή κρίση δεν είναι ίδια. Ούτε η πολιτική και κοινωνική κατάσταση. Παρά το γεγονός ότι η διαμαρτυρία του κ. Κουφοντίνα έτυχε σημαντικής συμπαράστασης όχι μόνο από βίαιες μειοψηφικές ομάδες ομοϊδεατών του αλλά και από πολλούς ειρηνικούς υπερασπιστές του δημοκρατικού δικαιώματος οποιασδήποτε ζωής στη ζωή, αυτό δεν επέφερε μια ευρύτερη ομοθυμία για το δίκαιο του αιτήματός του, ούτε παρέγραψε το τρομοκρατικό του παρελθόν, για το οποίο, άλλωστε, ουδόλως έχει μεταμεληθεί. Δεν είναι μόνο οι δημοσκοπήσεις που έδειξαν ότι ένα συντριπτικό μέρος της ελληνικής κοινωνίας αδιαφορεί για τις μεθόδους πολιτικής επικοινωνίας του κ. Κουφοντίνα. Είναι και το ίδιο το περιβάλλον της σύγχρονης διαδικτυακής πληροφόρησης που έκανε το αίτημά του να ακουστεί, το οποίο τώρα έφερε στο προσκήνιο και τις φωνές των θυμάτων της τρομοκρατίας, που τον καλούσαν να ζήσει για να υπερασπιστεί νόμιμα όσα δεν άφησε να υπερασπιστούν αυτοί που σκότωσε. Είναι τα πανό των οπαδών του που συνεχίζουν να επικαλούνται την αυτοδικία ως γενέθλια πολιτική μνήμη και προσβάλλουν θύματα, είναι οι άστοχες δηλώσεις συμπαθούντων του αιτήματός του, που δείχνουν ότι η υπεράσπισή του δεν είναι παρά το κλείσιμο του ματιού στον βίαιο αρχαϊσμό. Είναι, τέλος, η ίδια η σημερινή συνθήκη με τους χιλιάδες νεκρούς λόγω Covid-19 και εκατοντάδες διασωληνωμένους, που κάνει την επίκληση σε αυτοκτονικές πρακτικές ενός υπερήφανου δολοφόνου ένα απευκταίο ενδεχόμενο, αλλά ταυτόχρονα και μια σκέτη ακρότητα.
Από τη μια τα «λυμένα χέρια» των αστυνομικών οργάνων, που ασελγούν πάνω στην αγωνία του κόσμου να πάρει μια ανάσα, και από την άλλη ο φόβος ενός ιού που πλανάται απειλητικά στον αέρα. Πόσο καλά μπορεί να πάει αυτό;
από τον δημήτρη πολιτάκη
Ρε παιδιά, διαδηλώστε, μαζί σας κι εγώ, αλλά δεν θα ψάχνει ο Χρυσοχοΐδης αναπνευστήρα και κλίνη, εσείς θα ψάχνετε». Αυτό ήταν ένα σχόλιο (ή κραυγή αγωνίας) μέσα στον ορυμαγδό των social media εκ μέρους ενός γιατρού, ο οποίος δουλεύει σε μονάδα Covid.
άλι καλά να λέμε, και λίγα έγιναν στη Νέα Σμύρνη στα επεισοδιακά τελειώματα της διαδήλωση διαμαρτυρίας κατά της αστυνομικής αυθαιρεσίας, αν λάβει υπόψη κανείς την έντονη παρουσία αστυνομικών δυνάμεων σε συνδυασμό με την «ιστορική» εκεχειρία και σύμπραξη αντίπαλων χουλιγκανικών πυρήνων που συναντήθηκαν στο προάστιο. Όχι για να αναμετρηθούν μεταξύ τους στο πλαίσιο ενός προσχεδιασμένου «ραντεβού θανάτου» αλλά για να ξεσκουριάσουν κι αυτοί, τόσο καιρό μακριά από τα γήπεδα, αντιμετωπίζοντας τον κοινό εχθρό. Αν μη τι άλλο, δόθηκε η ευκαιρία και στους κατοίκους της περιοχής να δουν εκτάκτως και από κοντά μια θεαματική παράσταση βίας, φωτιάς και κλεφτοπολέμου, που συνήθως αποτελεί προνόμιο αποκλειστικά των παρεπιδημούντων την Ιερουσαλήμ, δηλαδή τα Εξάρχεια και το ευρύτερο κέντρο της πόλης. Κι εμείς οι υπόλοιποι μείναμε να παρακολουθούμε το ντέρμπι βίας που ακολούθησε την ειρηνική διαδήλωση, ταμπουρωμένοι μέσα («η μοναξιά είναι ο κοινός τόπος του τρόμου», όπως είχε γράψει η Χάνα Άρεντ), έχοντας εδώ και καιρό ακόμα λιγότερη αντίληψη του τι ακριβώς συμβαίνει οπουδήποτε, και με τον κίνδυνο να χαρακτηριστούμε «ισαποστάκηδες», σε περίπτωση που εκδηλώσουμε κάποιου είδους συνολικό αποτροπιασμό για το σκηνικό παράλογης βίας που έχει στηθεί υπό τη σκιά της πανδημίας. «Όποιος σπέρνει ανέμους, θερίζει θύελλες»… «Η βία φέρνει βία»… «Καταδικάζουμε τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται»… Ούτε στα κλισέ, στα γνωμικά, στις κενολογίες και στις θυμοσοφίες δεν μπορείς να βρεις καταφύγιο, όταν σου ζητούν επιτακτικά από τα ψηφιακά χαρακώματα («όποιος φεύγει από το μαντρί, τον τρώει ο λύκος») να πάρεις θέση, προσκομίζοντας υπεύθυνη δήλωση για το φρόνημά σου. Και να έχεις από πάνω και τον πρωθυπουργό, παρασυρμένο από τους διαδοχικούς δημοσκοπικούς θριάμβους, να βγαίνει στο έκτακτο διάγγελμά του ως παιδονόμος και να κάνει λόγο για διχασμό, παρότι ο ίδιος προμοτάρει συστηματικά τον διχασμό, την καταστολή και μια νέα, ενισχυμένη, εκσυγχρονιστική εκδοχή της παραδοσιακής εθνικοφροσύνης. «Ρε παιδιά, διαδηλώστε, μαζί σας κι εγώ, αλλά δεν θα ψάχνει ο Χρυσοχοΐδης αναπνευστήρα και κλίνη, εσείς θα ψάχνετε». Αυτό ήταν ένα σχόλιο (ή κραυγή αγωνίας) μέσα στον ορυμαγδό των social media εκ μέρους ενός γιατρού, ο οποίος δουλεύει σε μονάδα Covid. Τι να του πεις κι αυτουνού, άδικο έχει; Έχουμε από τη μια τα «λυμένα χέρια» των αστυνομικών οργάνων, που ασελγούν πάνω στην αγωνία του κόσμου να πάρει μια ανάσα από το συντριπτικό τρίπτυχο εγκλεισμός - ανέχεια - πανδημία, και από την άλλη τον φόβο ενός ιού που πλανάται απειλητικά στον αέρα και καθιστά απαγορευτικές υγειονομικά τις μαζικές συγκεντρώσεις. Πόσο καλά μπορεί να πάει αυτό;
11.3.21 – lifo
11
talk town
α π ό τον ε υτ ύ χη βα ρδουλά κη
Οι «κυρ-Παντελήδες» είναι κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου. Είναι οι πατεράδες και οι παππούδες μας. Τα παιδιά που πολέμησαν όπου η πατρίδα τούς χρειάστηκε. Αυτοί που κατέβηκαν από τα χωριά τους μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο και ήρθαν στις πόλεις για να γίνουν τα αγόρια μαστοράτζες και τα κορίτσια υπηρέτριες στα σπίτια των αστών.
ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ
FOOTNOTES
Το δίκιο του «κυρ-Παντελή»
Η Μάνα της Χρονιάς
άθε φορά που η χώρα βρίσκεται σε «επαναστατικό» οίστρο, ο «κυρ-Παντελής» του γνωστού τραγουδιού του Πάνου Τζαβέλλα έχει την τιμητική του. Οι «εξεγερμένοι» τον οικτίρουν που δεν μπαίνει στη φωτιά μαζί τους, αλλά σέρνεται σαν «σκουλήκι άχρηστο πάνω στη γη». Αποδίδουν την αποτυχία της εξέγερσης στον κυρ-Παντελή, τον «άβουλο φασουλή, άδειο πετσί, χωρίς πνοή», που «σκέβρωσε και σάπισε στο μαγαζί του», αντί να κυνηγήσει το όνειρο και τους μεγάλους αγώνες, αφήνοντας μια «κληρονομιά στη νέα γενιά». Η αντίληψη αυτή έχει συγκεκριμένη ιδεολογική προέλευση. Απ’ όσους κάποτε έγραψαν ότι «ο ρόλος μας είναι να δώσουμε στην ανθρωπότητα τη συνείδηση ότι πρέπει να απελευθερωθεί από την καταπίεση. Είτε το θέλει είτε δεν το θέλει». Απ’ όσους θεωρούν ότι οι «μικροαστοί» είναι ανίκανοι να ταυτιστούν με τα επαναστατικά προτάγματα, εξού και τον ρόλο αυτόν αναλαμβάνουν οι ταγοί της λαϊκής τάξης και οι «οργανικοί διανοούμενοι». Αυτοί δηλαδή που εκφράζουν την συλλογική συνείδηση εκείνων που δεν την έχουν. Τον ρόλο των ταγών και των οργανικών διανοουμένων σήμερα τον έχουν αναλάβει αυτόκλητα διάφοροι νάρκισσοι των σόσιαλ μίντια, ενώ ως «κυρ-Παντελής» σκιαγραφείται αφοριστικά ο συντηρητικός μικροαστός που προβαίνει στην αποκοτιά να είναι απασχολημένος με την ατομική ή οικογενειακή του επιβίωση και πρόοδο, αντί να συντάσσεται στον μεγάλο αγώνα για την «κοινωνική ανατροπή». Μια ανατροπή που επιχειρείται «για το καλό του», αλλά αυτός δεν είναι άξιος να το καταλάβει ούτε και να σωθεί, επειδή είναι αλλοτριωμένος και δειλός, άχθος αρούρης. Χειρότεροι όλων για τους ταγούς είναι οι «κυρ-Παντελήδες» που θέλουν «νόμο και τάξη». Ακόμα και αν αυτό συμβαίνει όχι επειδή είναι λάτρεις του αυταρχισμού αλλά επειδή πιστεύουν ότι ο νόμος και η τάξη, εντέλει, είναι η ασπίδα του πιο αδύναμου. Επειδή απλώς θέλουν κοινωνική ηρεμία, σταθερότητα, ασφάλεια, προστασία της ζωής, της τιμής και της περιουσίας του οποιουδήποτε. Και επειδή σε συνθήκες δημοκρατίας νιώθουν αποστροφή για την ακραία ένταση και τις συγκρούσεις χωρίς όριο. Είναι πραγματικά ειρωνικό το ότι όλη αυτή η βαθιά αλαζονική, ναρκισσιστική και εντέλει αξιοθρήνητα πατερναλιστική προσέγγιση περί «κυρ-Παντελήδων» προέρχεται από πολιτικές δυνάμεις που αυτοπροσδιορίζονται ως φιλολαϊκές. Είναι δε και απίστευτα αφελής. Πρώτον, γιατί η πολιτική ιστορία έχει δείξει ότι οι «εξεγερμένοι» κέρδιζαν τα πρωτοσέλιδα, αλλά η «σιωπηλή πλειοψηφία» κέρδιζε τις εκλογές. Και δεύτερον, γιατί για να γίνει ένα κόμμα πλειοψηφικό σε μια χώρα μικροαστών, όπως η Ελλάδα, έχει ανάγκη τους «κυρ-Παντελήδες». Και για να τους κερδίσει, πρέπει να τους αντιμετωπίσει ισότιμα, όχι περιφρονητικά. Δεν γνωρίζω τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους οι «οργανικοί διανοούμενοι» όταν αναφέρονται σε «κυρ-Παντελήδες». Αν εννοούν κάποιες καρικατούρες, κάτι σαν τους «θυρωρούς της χούντας», ας τους ενημερώσει κάποιος ότι είναι πλέον ελάχιστοι, δεν αξίζει να τους αφιερώνουν τραγούδια. Αν εννοούν γενικώς τους ηλικιωμένους μικροαστούς, που θέλουν κοινωνική ηρεμία και νιώθουν αποστροφή ή και φόβο μπροστά σε εκδηλώσεις βίας, καιρός να αλλάξουν ρεπερτόριο. Γιατί δεν υπάρχει καμία ντροπή σε αυτό. Δικαίωμα είναι. Όπως δεν υπάρχει και καμία ντροπή στο να είσαι «κυρ-Παντελής». Οι «κυρ-Παντελήδες» είναι κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου. Είναι οι πατεράδες και οι παππούδες μας. Τα παιδιά που πολέμησαν όπου η πατρίδα τούς χρειάστηκε. Αυτοί που κατέβηκαν από τα χωριά τους μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο και ήρθαν στις πόλεις για να γίνουν τα αγόρια μαστοράτζες και τα κορίτσια υπηρέτριες στα σπίτια των αστών. Με τον δικό τους ιδρώτα μια χώρα που στα τέλη της δεκαετίας του ’40 ήταν σωρός ερειπίων στάθηκε ξανά στα πόδια της. Αυτοί σπούδασαν τα παιδιά τους και πάλεψαν για να τους προσφέρουν μια ζωή καλύτερη από τη δική τους. Αυτοί μετανάστευσαν. Αυτοί έχτισαν σπίτια για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, όχι πάντα καλόγουστα, αλλά με κόπους μιας ζωής. Με τον δικό τους μόχθο η Ελλάδα προχώρησε και έγινε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα. Οι κυρ-Παντελήδες δεν ήξεραν τον Αλτουσέρ, τον Γκράμσι, τη Σχολή της Φρανκφούρτης, ούτε και τον Λοκ, τον Πόπερ, τον Χάγιεκ. Ήταν απασχολημένοι με την επιβίωσή τους και την προκοπή της οικογένειάς τους. Με τις απλές χαρές τους στα γήπεδα, στα καφενεία, στα πανηγύρια, στη λαϊκή απογευματινή. Δεν έζησαν για τη μεγάλη ιδέα, αλλά πάλεψαν και παλεύουν για το δικό τους όνειρο. Που μπορεί για κάποιους να είναι μικρό και μίζερο, αλλά για εκείνους είναι ο καρπός του δικού τους, καθημερινού αγώνα. Και αξίζει κάθε σεβασμό.
ΥΓ.: Τον Δεκέμβριο του 2008 ένας εγκληματίας αστυνομικός, σκοτώνοντας ένα 15χρονο παιδί, βύθισε τη χώρα στο χάος και οδήγησε μια γενιά στη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση. Το περασμένο καλοκαίρι ένας άλλος αστυνομικός στις ΗΠΑ έγινε η αφορμή για ασύλληπτες καταστροφές και δεκάδες νεκρούς. Με τις πληγές μιας ταραγμένης δεκαετίας να μην έχουν ακόμα επουλωθεί πλήρως, με τα νεύρα όλων στα όριά τους, λόγω της πολύμηνης κόπωσης από την πανδημία, η έλλειψη μέτρου και επαγγελματισμού από τον οποιονδήποτε είναι ασυγχώρητη. Οι πολιτικάντηδες που το μόνο που ξέρουν είναι να υποδαυλίζουν την ένταση και να επενδύουν στο χάος θα βρουν τοίχο. Η πλειοψηφία επιθυμεί κοινωνική ηρεμία και ασφάλεια και τους αποστρέφεται. Αρκεί εκείνοι που θέλουν να την εκφράσουν να μείνουν μέρος της λύσης και να μη γίνουν μέρος του προβλήματος.
12 lifo – 11.3.21
«Η γιαγιά μου, η κυρα-Λέγκω, γέννησε μόνη της εφτά παιδιά στο παχνί, ανάμεσα στις κατσίκες».
Οι ηλικιωμένοι μικροαστοί που αποτελούν τη «σιωπηλή πλειοψηφία» αξίζουν κάθε σεβασμό.
απ ό τ η δεσπ ο ι να τ ρι β ολ η
Οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν αποβάλλουν, δεν κάνουν τεχνητή γονιμοποίηση και θηλάζουν όλες πανεύκολα. Η σοβαρή πληροφορία ή, έστω, η προσωπική αφήγηση είναι ανύπαρκτη γι’ αυτές τις εμπειρίες οπουδήποτε, εκτός από φόρουμ και κλειστά γκρουπ μητρότητας.
αλησπέρα, μανούλες, τι πρέπει να κάνω; Ο γιος μου έφαγε ένα κομμάτι σαπούνι». «Σας βάζω εδώ μια φωτογραφία από τα κακά της μπέμπας, είναι πράσινα με βλέννες και φωσφορίζουν». Σε ένα παράλληλο σύμπαν, μέχρι πριν από ενάμιση χρόνο κορόιδευα τα γκρουπ για μανάδες στο Facebook. Δεν ήμουν η μόνη: για πολλά χρόνια ήταν πολύ δημοφιλές να γελάς με ατάκες από «μανούλες του Facebook». Ή, όπως είχε γράψει κάποιος σε ένα πατερναλιστικό κρεσέντο στην εισαγωγή ενός τέτοιου κειμένου: «Πολλές γυναίκες, όταν γίνονται για πρώτη φορά μανούλες, είναι λογικό να ανησυχούν παραπάνω και να είναι υπερπροστατευτικές. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν οι γονείς, που μπορούν να τις βοηθήσουν και να τις συμβουλέψουν». Όταν πια γέννησα και μια φίλη με έβαλε σε ένα τέτοιο γκρουπ (σχεδόν απολογητικά, λέγοντάς μου ότι «τα αρχεία είναι χρήσιμα»), κατανόησα το μέγεθος της βλακείας μου. Διαβάζοντας εκείνα τα αρχεία, συνειδητοποίησα πόσο λίγη σοβαρή πληροφορία υπάρχει εκεί έξω για οτιδήποτε θεωρείται «μαμαδίστικο». Μπορείς να μιλήσεις σε ανθρώπους που έχουν παιδιά (αν ξέρεις τέτοιους), να διαβάσεις βιβλία (όλα μεταφρασμένα, γιατί υπάρχουν ελάχιστα σοβαρά ελληνικά βιβλία για τον τοκετό, τον θηλασμό και το μεγάλωμα των παιδιών), αλλά το ελληνικό Ίντερνετ είναι κάτι σαν τη μαύρη τρύπα της μητρότητας. Sites με κείμενα copy paste από μπλογκ ή μεταφρασμένα με google translate («Όταν γεννήθηκε η κορούλα μου, η Σάρα, ένιωσα την καρδιά μου να σπάει»), Instagram accounts φτιαγμένα για να προωθούν υπνόσακους και σαλιάρες και φόρουμ γεμάτα ποστ που έχουν γράψει αγχωμένες, φρικαρισμένες γυναίκες στις 4 τα ξημερώματα και που συνήθως τα διαβάζεις εξίσου αγχωμένη και φρικαρισμένη, ενώ ψάχνεις απεγνωσμένα να βρεις τι σημαίνει ο όρος «πρωτεϊνουρία». Οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν αποβάλλουν, δεν κάνουν τεχνητή γονιμοποίηση και θηλάζουν όλες πανεύκολα. Η σοβαρή πληροφορία ή, έστω, η προσωπική αφήγηση είναι ανύπαρκτη γι’ αυτές τις εμπειρίες οπουδήποτε, εκτός από φόρουμ και κλειστά γκρουπ μητρότητας. Και όχι, το να πάρεις τηλέφωνο τον γυναικολόγο ή τον παιδίατρο δεν είναι επιλογή – θα έπρεπε να τους παίρνεις τηλέφωνο 125 φορές τη μέρα και να τους βομβαρδίζεις με ερωτήσεις. Ο βασικός λόγος που δεν υπάρχει τίποτα για όλα αυτά στα ελληνικά είναι ότι οι πιο σκληρές, ωμές εμπειρίες είναι ακόμα ταμπού – καμία γυναίκα δεν θέλει να γράψει για την αποβολή της ή την πέμπτη αποτυχημένη προσπάθεια τεχνητής γονιμοποίησης. Και γιατί τις ελάχιστες φορές που έχουν βγει γυναίκες κι έχουν μιλήσει για απλές εμπειρίες που δεν χωράνε στο πρότυπο της «Μάνας της Χρονιάς», αυτής που τα κάνει όλα φανταστικά και θα της δώσουμε βραβείο –ότι δεν κατάφεραν να θηλάσουν, ή ότι τους αρέσει να βγαίνουν ακόμα έξω με τις φίλες τους να πιουν ένα ποτό, ή ότι έχουν τολμήσει να μιλήσουν για τη μητρότητα με ειλικρίνεια ή, ακόμα χειρότερα, χιούμορ–, τις έχει φάει το μαύρο φίδι με σχόλια όπως «καλύτερα να είχες κάνει έκτρωση» και «τοσες γυνεκες προσπαθούν να γυνουνε μάνες και έγινες εςί για να γραφεις τετια». Προφανώς και κάποτε γεννούσαν οι γυναίκες με πολύ λιγότερη πληροφόρηση. Ιστορίες όπως «Η γιαγιά μου, η κυρα-Λέγκω, γέννησε μόνη της εφτά παιδιά στο παχνί ανάμεσα στις κατσίκες» και «Η μάνα μου ξυπνούσε τα χαράματα, μάζευε ξύλα, άναβε φωτιές, μεγάλωσε 4 αγόρια στο βυζί της» είναι πάρα πολύ δημοφιλείς ανάμεσα σε ανθρώπους που πιστεύουν ότι οι γυναίκες «έχουν στη φύση τους» τη μητρότητα και τη γέννα και τη σωστή στιγμή θα ξέρουν τι να κάνουν γιατί «είναι στο ένστικτό σας». Πριν από πολλά χρόνια, οι γυναίκες ζούσαν συνήθως σε εκτεταμένες οικογένειες με άλλες γυναίκες όλων των ηλικιών,·γιαγιάδες, ξαδέρφες, θείες, ένα ολόκληρο δίκτυο γνώσης που μπορούσε να τις καθοδηγήσει. Δεν ζούμε έτσι εδώ και πολλά χρόνια. Επίσης, τα μωρά δεν έρχονται με εγχειρίδιο. Κάθε μέρα με μωρό είναι ένας θαυμαστός νέος κόσμος. Κανείς δεν σου λέει ότι το μωρό σου θα κλαίει σπαρακτικά κάθε φορά που το κάνεις μπάνιο, πως θα ξεκαρδίζεται όταν βλέπει τη γάτα σου ή, ακόμα καλύτερα, πως μπορεί να το αφήσεις να μπουσουλάει στο πάτωμα με τα παιχνίδια του για να πας τρέχοντας τουαλέτα και όταν γυρίσεις να το βρεις να έχει τυλιχτεί με το καλώδιο του λαμπατέρ και να δαγκώνει με μανία την πρίζα, χαρίζοντάς σου επάξια το βραβείο «Η Μάνα της Χρονιάς».
NO FILTER
Η πόλη χωρίς την αίσθηση της πόλης
Χωρίς την ελευθερία και το απροσδόκητο οι πόλεις γίνονται χώροι αποξένωσης όπου αθροίζονται φοβισμένες μονάδες.
α πό τη βι β ι αν σ τερ γι ου
Μου ’χει λείψει να παρατηρώ τα ρούχα τους, τα κουρέματά τους, την υπόδηση. Μου ’χει λείψει ο αναγκαίος συγχρωτισμός σε κοινόχρηστους χώρους, το όχι παραβιαστικό, αλλά τυχαίο άγγιγμα. Η προσδοκία να δω κάτι ανοίκειο που θα με συναρπάσει, καθώς ντύνομαι για να βγω από το σπίτι.
Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.
ιαβάζω όλες αυτές τις προβλέψεις ότι θα ζούμε σε βουνά και σε κάμπους μετά την πανδημία και βαριέμαι. Ίσως ακόμα και η φαντασίωση μιας μόνιμης, βουκολικής ζωής στην ελληνική επαρχία να είναι προνόμιο αυτών που δεν γεννήθηκαν εκεί. Να μην παρεξηγηθώ: αγαπώ τη φύση. Όμως αγαπώ και τις πόλεις. Άλλωστε, καμία αναγκαιότητα δεν επιβάλλει στην πόλη να είναι ένα σύνολο από ερείπια, τσιμεντένιες προσόψεις και σάπιους, προεξέχοντες σωλήνες. Νομίζω ότι ακριβώς γι’ αυτό μου αρέσουν οι πόλεις, γιατί μπορεί να είναι τοπία με πρασινάδες και νερά ή κατεστραμμένα κτίρια παρακμής και παραίτησης. Η περιπλάνηση στις πόλεις έρχεται χωρίς προσδοκίες. Μπορείς να είσαι όπως είσαι. Να νιώθεις άνετα μες στη μελαγχολία σου που δεν τραβάει κανένα βλέμμα, π.χ. σε στενάκια της Κυψέλης ή στα σάπια σημεία του ανατολικού Βερολίνου, ή να ευτυχείς σιωπηλά ανάμεσα σε αγνώστους, χαρίζοντάς τους ένα χαμόγελο ή μια ευγενική συζήτηση για τον ήλιο, χωρίς να χρειάζεται να τους δώσεις αναλυτική αναφορά. Το σώμα στις περιπλανήσεις στη μεγάλη πόλη δεν γίνεται πεδίο ελέγχου, όπως εύκολα μπορεί να συμβεί στα μικρά μέρη, όπου όλοι ξέρουν όλους και μετράνε, με βλέμμα που κρίνει, τις μεταβολές στο σώμα, στη ζωή και στην ηλικία των άλλων. Είναι ελεύθερο να είναι όπως θέλει, να κινείται φλερτάροντας ή να επιδεικνύεται, να καλύπτεται, να φοράει ρούχα ανεξαρτήτως φύλου, να φέρει ακριβά κοσμήματα ή να είναι με φόρμες και πιζάμες, χωρίς αυτό να θεωρηθεί κάποιου είδους παραίτηση από έναν συνεχή αγώνα εντυπώσεων. Αυτό το παιχνίδι του βλέμματός μου με τα σώματα των άλλων στην πόλη μού έχει λείψει. Μου ’χει λείψει να παρατηρώ τα ρούχα τους, τα κουρέματά τους, την υπόδηση. Μου ’χει λείψει ο αναγκαίος συγχρωτισμός σε κοινόχρηστους χώρους, το όχι παραβιαστικό, αλλά τυχαίο άγγιγμα. Η προσδοκία να δω κάτι ανοίκειο που θα με συναρπάσει, καθώς ντύνομαι για να βγω από το σπίτι. Το ενδεχόμενο μιας συνάντησης με κάποιον που δεν ξέρω και που μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά νέων ερεθισμάτων για τις αισθήσεις μου τώρα έχει ακυρωθεί. Η πανδημία είναι η τιμωρία των αισθήσεων. Το άγγιγμα περιορίζεται στα πρόσωπα που ξέρουμε καλά και που μας επιτρέπουν να πιάνουμε το σώμα τους. Τι συμβαίνει, όμως, με τα αγγίγματα στους λιγότερο γνωστούς; Αυτά είναι άσκηση ρίσκου ή εντελώς ακυρωμένα. Ένα τυχαίο φιλί με κάποιον που δεν ξέρεις ποιους έχει δει και πώς περνάει τις μέρες του μοιάζει πλέον υπερβολικά ριψοκίνδυνο. Η ανάγκη των ανθρώπων να μιλάνε με ανθρώπους που δεν ξέρουν δεν πρέπει να υποτιμάται. Μας αρέσουν οι πόλεις, γιατί εκεί έχεις την ελευθερία το πρωί να βρίζεις τους συμπολίτες σου, όταν σε σπρώχνουν στο πεζοδρόμιο και σου χύνουν τον καφέ, και το βράδυ να μιλάς μαζί τους έξω από σινεμά και μπαρ σαν να γνωριζόσασταν από πάντα. Μας γοητεύει το ενδεχόμενο μιας συνάντησης με το τυχαίο. Περπατώντας σε μια μητρόπολη, για παράδειγμα, μπορεί κανείς να πέσει πάνω σε μαγαζιά απ’ οπουδήποτε, να ακούσει ανοίκειες προφορές και άλλες γλώσσες ή να συνωστιστεί με ανθρώπους από αλλού. Αυτή η ελεγχόμενη έκθεση στο άγνωστο και το εξωτικό είναι μαγευτική. Μου αρέσει που το βλέμμα στις πόλεις μπορεί να αφήνεται πάνω σε ό,τι τύχει, χωρίς ποτέ να δικαιούται να είναι ανακριτικό, ενώ συνέχεια ταΐζεται με νέα ερεθίσματα, μια κακοφωνία από αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, μπαλκόνια, ρούχα και έργα τέχνης. Αγαπώ τις μυρωδιές, ειδικά στην Αθήνα, κι ας είναι μια βρόμικη πόλη. Υπάρχουν μέρη όπου μυρίζει θάλασσα και άνοιξη κι αυτό είναι μαγικό. Με ενοχλεί που δεν εισπνέουμε ανένοχα πια. Η αστική περιπλάνηση δεν είναι ξενάγηση σε ερημικό τοπίο. Μέσα στην πόλη πάντα κάτι συμβαίνει. Στα παράθυρα, στα μπαλκόνια, στις εισόδους των πολυκατοικιών πάντα υπάρχει κάτι που σε βγάζει από τον εαυτό σου, σε απομακρύνει απ’ την εξουθενωτικά ναρκισσιστική άσκηση της σκέψης γύρω από σένα και σε παραδίδει σε κάτι άλλο, ξαφνικό. Μου λείπει το ενδεχόμενο μιας τυχαίας συνάντησης: να δω κάτι που αγνοώ πλήρως κι έτσι να βγω εντελώς απ’ το κεφάλι μου και να ανοιχτώ στον κόσμο, όπως όταν σου αποκαλύπτεται ένα διαλυμένο παρκάκι στο Μεταξουργείο, επειδή σε κάλεσαν σε κάποιο μπαρ, ή όπως όταν χάνεσαι στο «γκέτο» κάποιας μητρόπολης και ξεδιπλώνεται ένα άλλο σύμπαν, ένα μπαρ γεμάτο τρανς ή μια θορυβώδης γειτονιά μεταναστών. Χωρίς όλα αυτά, οι πόλεις δεν είναι πόλεις. Είναι χώροι αποξένωσης, όπου αθροίζονται φοβισμένες μονάδες, εθισμένες στη μόνιμη αναγγελία κακών. 11.3.21 – lifo
13
Γιάννη Βαρελά
με τον Ένα απόγευμα στο στούντιο του γνωστού εικαστικού και ένα αποκλειστικό preview της νέας του δουλειάς.
14 lifo – 11.3.21
απ ό την αργυρω μπ οζω νη φ ω τογραφ ιεσ: π άρις ταβιτιάν
η κυψέλη είναι παράξενα ήσυχη, όπως ανεβαίνω την ανηφόρα για το στούντιο του Γιάννη Βαρελά. Το στούντιο είναι σε ένα παλιό κατάστημα που έκανε εκτυπώσεις και όλα έχουν μείνει ακίνητα στον χρόνο, η επιγραφή Lamda Digital είναι 11.3.21 – lifo
15
talk town
INFO Double Blind, Γιάννης Βαρελάς The Breeder 18/3-29/5 www.thebreedersystem. com
16 lifo – 11.3.21
65 λεπτά με τoν Γιάννη Βαρελά
η υπενθύμιση μιας καινοτομίας του ’80 που εξαφανίστηκε, όπως και άλλα ίχνη της γειτονιάς, που τώρα έχει μια άλλη ζωή και νέους επιβάτες στο όχημα της ιστορίας της, μετανάστες και καλλιτέχνες και Ευρωπαίους που αγάπησαν την Αθήνα και τη φτηνή γη. Το στούντιο είναι φτιαγμένο όπως τα τυπικά ισόγεια εργαστήρια-καταστήματα των τότε νεόδμητων πολυκατοικιών, ένας ισόγειος χώρος μπροστά, μερικά σκαλιά, ένας δεύτερος και ένα υπόγειο, και κάθε φορά έχω την εντύπωση ότι είναι σαν να χωρίζει και τη δραστηριότητα του Βαρελά. Τα μεγάλα εκτυφλωτικά τελάρα μπροστά, η «κουζίνα» του Βαρελά, χρώματα, σφουγγάρι, πινέλα. Στο πίσω μέρος άλλα υλικά, προπλάσματα, ένα μεγάλο τραπέζι εργασίας με πάγκους και το υπόγειο σαν μυστικό εργαστήριο, φωτογραφικό στούντιο, η καρδιά των περφόρμανς και των κατασκευών που συνοδεύουν και συνομιλούν με τα κρεμασμένα στους τοίχους έργα. Υπάρχει πάντα μια παράξενη τάξη-ακαταστασία, μια λοξή αρμονία που λίγο χάσκει, άλλοτε ήρεμα και άλλοτε ανησυχητικά, και παίρνει λίγο από την ατμόσφαιρα των έργων του. Αυτήν τη φορά, εκεί, στον δεύτερο χώρο του στούντιο, ο Γιάννης στέκεται μέσα σε έναν πορτοκαλεώνα, σαν να κύλησαν τα πορτοκάλια από τα τελάρα και έχουν βρεθεί μπροστά στα πόδια του – είναι 200 γλυπτά ζουμερά «μήλα των Εσπερίδων», μέρος της εγκατάστασης που θα συνοδεύει τη νέα του έκθεση, που θα δούμε στην γκαλερί The Breeder από τις 18 Μαρτίου. Η νέα δουλειά του Γιάννη Βαρελά, «Double Blind», δανείζεται τον τίτλο από τις διπλές τυφλές κλινικές μελέτες στις οποίες ούτε οι συμμετέχοντες ούτε οι πειραματιστές γνωρίζουν ποιος λαμβάνει μια συγκεκριμένη θεραπεία. Σε τέτοιες μελέτες, οι ερευνητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό που είναι γνωστό ως εικονικό φάρμακο, συνήθως μια αδρανή ουσία, όπως ένα χάπι ζάχαρης, ένα placebo. Η μέθοδος επιλέγεται ώστε να μην μπορεί εύκολα κανένα από τα μέρη που συμμετέχουν να επηρεάσει το αποτέλεσμα ή να υπάρξει οποιαδήποτε προκατάληψη στην εξέλιξη της έρευνας. Ο Βαρελάς είναι συνήθως λιγομίλητος όταν στέκεσαι μπροστά στα έργα του, σε αφήνει στην ησυχία σου, να πλησιάσεις και να απομακρυνθείς, κάποια στιγμή αρχίζει να μιλά χωρίς να περιμένει να ρωτήσεις, απαλλάσσοντάς σε από το άγχος της «σωστής ερώτησης». Για όσους έχουν παρακολουθήσει τη δουλειά ενός καλλιτέχνη που περισσότερο από κάθε άλλον της γενιάς του έχει εκθέσει σε μεγάλα μουσεία, γκαλερί και ιδρύματα και έχει πάρει μέρος σε μεγάλες φουάρ παγκοσμίως, αλλά και για όσους βλέπουν πρώτη φορά τα έργα του, υπάρχει πάντα μια ιστορία, μια αφήγηση που συνδέεται με το παρελθόν, αλλά στέκει αυτόνομα στο παρόν και έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο, τα μύχια και τη διάσταση της φύσης του. Οι μεγάλες συνθέσεις στους πίνακες μπροστά μου, με εκτυφλωτικά χρώματα, σε προκαλούν να τις διαβάσεις. Όσο ανοιχτός είσαι σε αναγνώσεις, τόσο περισσότερα θα δεις, τόσο αλλιώτικα και παράταιρα θα συνδέσεις, θα κάνεις το δικό σου φανταστικό και φαντασιακό ταξίδι. Μπορείς να βυθιστείς στο παχύφυλλο φόντο, στις κυρίαρχες ακίνητες φιγούρες που ποζάρουν σε κλασικές πόζες αλλά και στα στοιχεία του συντακτικού του Βαρελά, αυτά που έχουν περάσει από την προηγούμενη δουλειά του –το «Anima I»– και σε αυτήν, άσπρα πλαστικά βάζα με πλαστικά λουλούδια, πορτοκάλια, σπίτια μακρόστενα με μυτερές σκεπές, πολύχρωμες ομπρέλες παραλίας, εύκαμπτες αφηρημένες φόρμες. Υπάρχει κάτι «άβολο» στην ατμόσφαιρα, τη δημιουργούν τα πρόσωπα που «ρέουν», χωρίς να μπορείς να καταλάβεις αν αγωνιούν ή αδιαφορούν, αν ανησυχούν ή είναι ενοχλημένα, στερεωμένα σχεδόν σε σώματα απαθή και μη πάσχοντα, ενώ περιβάλλονται από σημάδια που ορίζουν άλλοτε αξεπέραστα, πότε-πότε πεπερασμένα, τα σύνορα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίωσης σε εικόνες που θυμίζουν την ηρεμία μιας εξωτικής παραλίας ένα δευτερόλεπτο πριν ξεσπάσει ένα φονικό τσουνάμι. «Οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται μέσα στη φαντασίωσή τους», λέει ο καλλιτέχνης, «με μια διάθεση εξωτική και λίγο αναχωρητική. Αυτό που τους καταπιέζει και δεν μπορούν να λειτουργήσουν μέσα σε αυτήν είναι η ίδια η “κανονική” τους κατάσταση, η αδυναμία να αποδράσουν από την πραγματικότητα του εγώ που τους καταπιέζει και τους καταπίνει.
Οι ίδιοι αυτοί είναι οι δημιουργοί της δυστοπίας και του εγκλωβισμού τους. Και είναι η ίδια η φαντασίωση που τους συμπεριφέρεται έτσι, τους ζορίζει και τους περιβάλλει με τρόπο περίεργο, αφού, ενώ θέλησαν τόσο πολύ να μπουν σε αυτήν, δεν μπορούν να ξεπεράσουν τον αληθινό τους εαυτό. Έτσι, ενώ εκ πρώτης η φαντασίωση φαίνεται ειδυλλιακή, αυτοί μεταφέρουν την εμπειρία του εαυτού που, ενώ φαντάζονται ότι είναι κάτι άλλο, δεν μπορούν να ξεπεράσουν τη συνθήκη που έχουν οι ίδιοι δημιουργήσει. Και ενώ μας κοιτάζουν από αυτό το περιβάλλον, γίνεται ένα double blind παιχνίδι, όπου θεατής, φιγούρες και φόντο βρίσκονται σε μια διαδικασία διαρκούς μετατόπισης σε ένα νοητικό και φαντασιακό αφήγημα». Ο Βαρελάς έφτασε στην Αθήνα από το Λος Άντζελες τον περασμένο Μάρτιο, για να μετακομίσει σε νέο σπίτι και να επιστρέψει. Τα σύνορα έκλεισαν και από τότε είναι εδώ, στο στούντιό του, σε μια ζόρικη, όπως λέει, συνθήκη, μια κατάσταση πρωτόγνωρη και περίεργη, που, παρά την έντασή της, δεν επηρέασε τον τρόπο της δουλειάς του, παρά μόνο ως προς τους χρόνους. «Όπου κι αν βρίσκομαι, έχω ένα πρότζεκτ και το υλοποιώ» λέει. «Αν άλλαξε κάτι, αυτό είναι οι χρόνοι, δεν υπήρχε η φρενίτιδα της παραγωγής, υπήρχε ησυχία, εξού και τα έργα έχουν τη διάθεση του αναπτύγματος. Εμένα μου αρέσει να δουλεύω με σημειώσεις και, αφού δεν υπήρχε de facto χρόνος παράδοσης, μπόρεσα να ασχοληθώ με μια άλλη προοπτική, να κάνω πράγματα που ζυμώνονται και με τον χρόνο». Πριν από ενάμιση χρόνο ο Γιάννης Βαρελάς με την έκθεση «Anima I» δημιούργησε ένα πεδίο χαρτογραφημένο με στοιχεία που υποδείκνυαν μια πληροφορία για το θέμα του έργου, για μια κεντρική φιγούρα. Μιλούσε για την ταυτότητα, σήμερα στο «Double Blind» μιλά για το φαντασιακό πεδίο των ανθρώπων, το πού βρίσκονται ή πού θέλουν να βρίσκονται, οπότε οι εικόνες του λειτουργούν ως σύνολο αποτύπωσης μιας συγκεκριμένης συνθήκης που εμπεριέχει και όλη τη λογική του τοπίου, με εικόνες πιο «κλασικές» και πιο ολοκληρωμένες. « Ένας γενικός κανόνας στη δική μου παρατήρηση είναι οι αποτυπώσεις, αυτό που αποτυπώνει ο άνθρωπος γενικότερα, σε επίπεδο υπαρξιακό, πώς ζει στη ζωή του. Οπότε και η παιδική ζωγραφική και η έννοια της ταυτότητας και η τωρινή μου δουλειά έχει σχέση με τις αποτυπώσεις που προέρχονται είτε από προσωπικές εμπειρίες είτε παράγονται από ένα ον που προσπαθεί να εκφραστεί» λέει ο Βαρελάς. «Στη δική μου αποτύπωση αλλάζουν η θέση του παρατηρητή και η διάταξη των πραγμάτων και κάπως έτσι συνεχίζω, ψάχνοντας τι μπορεί αυτή να σημαίνει είτε ως αφήγηση, ως τραύμα, ως εμπειρία καλή και πάει λέγοντας». Στο έργο του Βαρελά, η παραμορφωτική διάθεση, που δίνει και μια γλυπτική διάσταση στα έργα, συνυπάρχει με ευχάριστα φωτεινά χρώματα, άκακα λιοντάρια, ηλιόλουστα περιβάλλοντα, με στοιχεία ρεαλιστικά, αντικείμενα που για καθέναν έχουν άλλη σημασία και συγκροτούν έναν κόσμο ευχάριστο και ανυπόφορο την ίδια στιγμή. «Και στη συγκεκριμένη και στην προηγούμενη δουλειά υπάρχουν αφορμές ρεαλιστικές και η αφήγηση επηρεάστηκε από τις καταστάσεις όπως δημιουργήθηκαν. Σαφώς πρόκειται για επινοημένα περιβάλλοντα, αλλά έχουν ένα έναυσμα ρεαλιστικό. Ακόμα και η δουλειά με την παιδική ζωγραφική είχε ένα κομμάτι ρεαλιστικό, είτε με μιμήσεις είτε με μεταφορές. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, πάντα έχεις μια σχέση με την πραγματικότητα που έχεις βιώσει σαν κανονικό σχήμα στη ζωή σου, δεν θα μπορούσες να μην έχεις. Αυτό είναι και μια θέση, ο άνθρωπος παρατηρεί. Δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό που βλέπει, μπορεί να το επεξεργαστεί ή να το μεταμορφώσει, να το απορρίψει, αλλά πάντα ξεκινά από κει, από το αντικείμενο της επιστασίας του. Μάλιστα, όσο εκπαιδεύεις το μάτι σου να βλέπει πράγματα, αρχίζεις να διαπιστώνεις διαφορετικές λεπτομέρειες, υφές, πάντα είναι κάτι απέναντί σου που το κοιτάς με ενδιαφέρον και πριν απ’ όλα ο άνθρωπος, αυτός είναι πάντα εκεί, αυτό είναι το θέμα μου».
«Αν άλλαξε κάτι, αυτό είναι οι χρόνοι, δεν υπήρχε η φρενίτιδα της παραγωγής, υπήρχε ησυχία, εξού και τα έργα έχουν τη διάθεση του αναπτύγματος. Εμένα μου αρέσει να δουλεύω με σημειώσεις και, αφού δεν υπήρχε de facto χρόνος παράδοσης, μπόρεσα να ασχοληθώ με μια άλλη προοπτική, να κάνω πράγματα που ζυμώνονται και με τον χρόνο».
φωτό: www.vardali-photography.com
Moving Spirits
Τα ανήσυχα πνεύματα που σου εύχονται τσιν-τσιν!
Λ
ένε ότι τα ανήσυχα πνεύματα είναι εκείνα που μπορούν να βρουν τη λύση, όταν τα πάντα μοιάζουν να οδηγούν σε αδιέξοδο. Η Moving Spirits προτείνει έναν τρόπο για να περάσουμε αυτές τις μέρες λίγο πιο όμορφα κι αυτό στην παρούσα φάση ακούγεται σαν λύση σωτηρίας. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι πως παρουσιάζει στην πιο επαγγελματική εκδοχή της μια νέα τάση που ήρθε για να μείνει, αφού αποδεικνύει πως το κοκτέιλ μπορεί να φτάσει σπίτι σου ακριβώς όπως πρέπει, αλλάζοντας για πάντα την άποψη πως αυτή η απόλαυση προσφέρεται μόνο στο μπαρ. Τρεις φίλοι, οι Πάνος Κανελλόπουλος, Γιάννης Κλειδέρης και Γιώργος Στεφάνου, όλοι τους έμπειροι bartenders, ένωσαν τις δυνάμεις αλλά και τη
θετική τους ενέργεια για να δημιουργήσουν τα «αποστάγματα που κινούνται». H Moving Spirits –που πολύ πετυχημένα εκφράζει δύο διαφορετικές έννοιες– είναι το μπαρ που σερβίρει στον χώρο σου τα αγαπημένα σου κοκτέιλ, και μάλιστα στην πιο προσεγμένη και επαγγελματική εκδοχή τους. Άλλωστε, εδώ οι μείξεις είναι η μία και μοναδική τέχνη που προσφέρεται απλόχερα, δημιουργώντας πιο όμορφες μέρες και νύχτες στο σπίτι. Στον κατάλογο της Moving Spirits θα βρεις μια σειρά από signature cocktails με εμπνευσμένες συνταγές, αλλά και classic επιλογές που δημιουργούνται με μεγάλο μεράκι αλλά και βαθιά γνώση του χώρου. Ό,τι κι αν παραγγείλεις, φτάνει στην πόρτα σου σε μια eco friendly συσκευασία που αποτελείται από ένα βαζάκι με το κοκτέιλ της επιλογής σου κι ένα ποτήρι με τον πάγο και τις γαρνιτούρες. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να κουνήσεις το κοκτέιλ σου και να το σερβίρεις, ακολουθώντας το μότο «shake - pour - vibe». Όσο για την απόλαυση, αυτή είναι δεδομένη, και μάλιστα σε ποσότητα 220 ml, για να διαρκεί όσο περισσότερο γίνεται. Πολλές φορές η παράδοση γίνεται από τους ίδιους τους δημιουργούς της Moving Spirits, που μεταφέρουν, μαζί με το ποτό, και τα vibes τους, όπως ακριβώς θα συνέβαινε στην μπάρα του κινούμενου μπαρ τους, αλλά ακόμα κι αν δεν έρθει κάποιος από την ομάδα, θα φροντίσουν να σου στείλουν την προσωπική τους ευχή σε μια καρτούλα που, πίστεψέ με, θα
σου φτιάξει τη διάθεση. H Moving Spirits, που εξειδικεύεται στις υπηρεσίες μπαρ για κάθε εκδήλωση, κλέβοντας τις εντυπώσεις με τον τρόπο που αναδεικνύει το δικό σου, προσωπικό concept –το bar-truck της είναι μία από τις μοναδικές υπηρεσίες που θα βρεις–, συνεχίζει να κινείται ελεύθερα και ακούραστα, φέρνοντας στην πόρτα σου αυτό που χρειάζεσαι περισσότερο, ένα αυθεντικό κοκτέιλ, ένα ειλικρινές «στην υγειά σου» και μια αίσθηση ότι πίσω από όλα αυτά κρύβεται το αληθινό χαμόγελο τριών φίλων που βρίσκουν τον τρόπο να κινούνται συνεχώς, προτείνοντας μια διέξοδο μέσα στην κρίση της καραντίνας.
Movingspirits.gr, Facebook: themovingspirits, Instagram: themovingspirits Delivery: 211 4141451 & μέσα από efood, Wolt, box
11.3.21 – lifo
17
ΜΟΥΣΙΚΗ
Η ΠΟΛΎ ΙΔΙΑΊΤΕΡΗ ΝΕΑΡΉ ΜΟΥΣΙΚΌΣ ΣΥΣΤΉΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΌ ΜΕ ΤΡΑΓΟΎΔΙΑ ΓΙΑ «ΚΑΚΟΎΣ ΟΙΩΝΟΎΣ» ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΠΟΊΗΣΗ ΤΟΥ ΣΏΜΑΤΟΣ.
H «Ατυχήσαμε» τραγουδάει η Vassiłina στο μοναδικό κομμάτι της με ελληνικούς στίχους από το πρώτο άλμπουμ της που θα κυκλοφορήσει στο τέλος της άνοιξης. Είναι ένα τραγούδι έντονα συναισθηματικό, σχεδόν θλιμμένο, πολύ ταιριαστό με τις καταστάσεις που βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο. «Ήθελα στην ουσία να γράψω ένα τραγούδι σε μια γλώσσα που ο άλλος δεν θα μπορούσε να καταλάβει» λέει. «Μιλάει για την έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ δύο ανθρώπων, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ωστόσο, αυτό το τραγούδι δεν είναι απλώς ένα τραγούδι αγάπης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο μιλάει για άλλη μια φορά για το σώμα και τις εμπειρίες του». Η Vassiłina είναι μουσικός παραγωγός και songwriter που φτιάχνει avant-pop/ ηλεκτρονική μουσική. Με καταγωγή από τις Σέρρες και σπουδές Ψυχολογίας στο ΑΠΘ Θεσσαλονίκης, έχει ένα πολύ εντυπωσιακό «μουσικό» βιογραφικό, παρά το νεαρό της ηλικίας της. «Παράλληλα με τις σπουδές μου έκανα μουσική θεωρία και τζαζ τραγούδι και τραγουδούσα σε διάφορα μικρά σχήματα της πόλης» εξηγεί. «Το 2014 φοίτησα στο Music Summer School στο Berklee Music College στη Βοστώνη και το 2016 αποφάσισα να συνεχίσω τις σπουδές μου σχετικά με music production και music industry στο Academy of Contemporary Music στα Metropolis Studios στο Λονδίνο. Έναν χρόνο αργότερα ξεκίνησα το μεταπτυχιακό μου πάνω σε Popular Music Studies στο Goldsmiths University of London, ενώ ολοκλήρωσα την εκπαίδευση και πρακτική μου πάνω στο Music Engineering στα Goldsmiths Music Studios. Έπειτα από πολλά χρόνια πειραματισμού, το 2016 στράφηκα στην ηλεκτρονική σκηνή, όπου και διαμόρφωσα τον δικό μου ήχο». Το «Fragments» είναι ένα άλμπουμ εξαιρετικό σε κάθε επίπεδο, με έντεκα τραγούδια σύγχρονης ποπ, αρκετά σκοτεινά και «απελπισμένα». «To “Fragments” αναφέρεται στην κατακερματισμένη αντίληψη του εαυτού μας και για το κομμάτι αυτό μέσα μας που κρυφά επιθυμούμε, αλλά συνειδητά επιλέγουμε να σκοτώσουμε» λέει. «Τα τελευταία δυόμισι χρόνια της ζωής μου αποτέλεσαν ένα συνεχές ταξίδι αλλαγής για μένα, ως καλλιτέχνη και ως άνθρωπο. To “Fragments” ουσιαστικά είναι κομμάτι του εαυτού μου και αποκαλύπτει μια ολόκληρη διαδικασία εύρεσης της προσωπικής μου φωνής, καταπολέμησης των εσωτερικών συγκρούσεων και αποδοχής των τραυμάτων μου. Δεν περιέχει απλώς μερικά ερωτικά τραγούδια – μάλιστα, πολύ λίγα κομμάτια του άλμπουμ έχουν ερωτικό περιεχόμενο. Η βασική θεματική όλων των τραγουδιών αφορά τη σχέση που έχω με το σώμα μου. Τα
ΙNFO Το «Fragments» θα κυκλοφορήσει στο τέλος της άνοιξης από την Inner Ear. https://www.vassilina.com, https://www.instagram.com/vassilinam https://www.facebook.com/vassilina.music.uk
18 lifo – 11.3.21
τραγούδια είναι πολύ προσωπικά και έχουν τη μορφή της εξομολόγησης. Το “Bad Οmen”, που θα κυκλοφορήσει σε single στις 19/3, γράφτηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown στο Λονδίνο, αντλώντας έμπνευση από τα περίεργα όνειρα που έβλεπα εκείνες τις μέρες και την ψυχοσωματική επίδραση που είχε πάνω μου η καραντίνα. Το “Sexyless”, που θα είναι και το τελευταίο single πριν από την κυκλοφορία του δίσκου, μιλάει για την αντικειμενοποίηση του σώματος, κάτι που έχουν βιώσει συστηματικά πολλές γυναίκες και σε μεγάλο βαθμό μέχρι σήμερα θεωρούνταν έως και αποδεκτό. Αυτά είναι, λοιπόν, μερικά από τα θραύσματα που συνθέτουν το “Fragments”. Η αλήθεια είναι ότι τα ακούσματά μου ήταν πάντα αγγλόφωνα, επομένως ανέκαθεν έγραφα στα αγγλικά και γενικά το απολαμβάνω πιο πολύ. Τον τελευταίο καιρό έχω αρχίσει να γράφω και στα ελληνικά. Κάπως ο ελληνικός στίχος εξυπηρετεί κάτι άλλο για μένα. Τα κομμάτια μου στα ελληνικά είναι πιο “γυμνά”, λιτά και εξομολογητικά και ως διαδικασία θα έλεγα ότι είναι ίσως πιο βαθιά επίπονη. Φυσικά και σκέφτομαι τη διεθνή αγορά, το touring και πώς θα είναι η μουσική μου πιο προσβάσιμη. Παρ’ όλα αυτά, ο στίχος δεν είναι πλέον δεσμευτικός. Αυτό που παρατηρώ από tours που έχω κάνει στο εξωτερικό είναι ότι ο κόσμος έξω ενδιαφέρεται πολύ να ακούσει ξενόγλωσσο στίχο. Κάθε φορά, μετά τα lives πολλοί μού έλεγαν ότι η στιγμή που έπαιζα το “Ατυχήσαμε” ή το “Ύπνε” ήταν που τους συγκινούσε περισσότερο. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η μουσική και το περφόρμανς έχουν τέτοια δύναμη, που ξεπερνά τον λόγο. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ζούσα στο Λονδίνο και μόλις πρόσφατα μετακόμισα στην Αθήνα. Γενικά, νομίζω ότι η καραντίνα με άλλαξε πάρα πολύ. Στο πρώτο lockdown ένιωθα πολλή πίεση, ότι, κάπως, αυτό που συνέβαινε στα social media με το forced positivity ήταν πολύ τοξικό. Έλεγα συνέχεια στον εαυτό μου “μα, αφού κάθεσαι όλη μέρα, πρέπει να είσαι δημιουργική και πλήρως λειτουργική, σαν όλους τους άλλους”. Μου πήρε πολλούς μήνες να είμαι ξανά δημιουργική και να καταλάβω ότι αυτό που ζούμε είναι ένα πένθος στην ουσία – πένθος για τη ζωή που χάνουμε και τις ζωές που χάθηκαν. Επομένως, είναι λογικό να περάσουμε απ’ όλα τα στάδια. Κάθε άνθρωπος, φυσικά, με τον τρόπο και στον χρόνο του. Η καραντίνα, λοιπόν, μου έμαθε να μην είμαι τόσο σκληρή με τον εαυτό μου και να προσαρμόζομαι στις αλλαγές, και ως μουσικός αλλά και ως άνθρωπος. Το όνειρό μου είναι να παρουσιάσω κάποια στιγμή τη δουλειά μου στο Βarbican Τheatre, στο Λονδίνο».
κάνει μουσική τα συναισθηματικά της «θραύσματα» από τον m. hulot
φωτογραφια παρισ ταβιτιαν
11.3.21 – lifo
19
84
SAME
STREET ART
Ένας από τους πιο αναγνωρισμένους Έλληνες street artists παρουσιάζει μία εκπομπή αφιερωμένη στους καλλιτέχνες του δρόμου.
άββατο πρωί, Ψυρρή. Αφού ξεπεράσεις το περίεργο αίσθημα των έρημων δρόμων και της αμήχανης ησυχίας, αρχίζεις να παρατηρείς παντού τριγύρω σου έργα που εντάσσονται με τον δικό τους τρόπο στην αστική ταυτότητα της περιοχής. Τα μικρά πολύχρωμα σχέδια, οι φιγούρες στους τοίχους και τα επιβλητικά murals που καλύπτουν όψεις ολόκληρων πολυκατοικιών δίνουν το στίγμα της περιοχής – που είναι ξεκάθαρα αγαπημένο μέρος των γκραφιτάδων. Στον δρόμο για το ατελιέ του Same84 σκέφτηκα ότι το ραντεβού μας δεν θα μπορούσε να έχει δοθεί σε πιο ταιριαστό σημείο. Ο Same84 είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους Έλληνες street artists και έργα του βρίσκονται σε πολλούς τοίχους της Αθήνας αλλά και ολόκληρης της χώρας. Από το προσωπικό του highlight με τον Γιάννη Αντετοκούνμπο στα Σεπόλια μέχρι τη Σπάρτη, τον τελευταίο προορισμό του στην εκπομπή «H τέχνη του δρόμου» της ΕΡΤ3, στην οποία έχει τον κεντρικό ρόλο του παρουσιαστή, το portfolio του περιλαμβάνει πολλά τετραγωνικά γεμάτα χρώμα. Μπορεί σήμερα να γυρίζει την Ελλάδα με τα σπρέι, τα πινέλα του και μια δραστήρια ομάδα συνεργατών και να γίνεται viral κάθε φορά που βάζει την υπογραφή του σε έναν τοίχο, όμως, όταν ξεκινούσε κάνοντας ταγκιές στα ’90s, δεν μπορούσε να φανταστεί την πορεία του. «Μεγάλωσα στην Καλλιθέα. Γεννήθηκα το 1984. Στο σχολείο ήμουν άτυχος. Ήμουν σε τάξη με 4-5 παιδιά δασκάλων, την ελίτ, κι εμείς
20 lifo – 11.3.21
ήμασταν “όλοι οι άλλοι”» λέει καθιστός απέναντί μου στο ατελιέ του. Γύρω μας υπάρχουν μερικοί πίνακές του με ποπ, αστικά στοιχεία. «Κομιξο-αρτ», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος. «Πήγα σχολείο Καλλιθέα, Μοσχάτο, Ομόνοια, Βικτώρια, Πολύδροσο, Πατήσια» συνεχίζει. «Από παιδί πήγαινα σχολείο για να ζωγραφίζω: τετράδια, βιβλία, θρανία. Δεν έκανα φασαρία. Πήγα σε τεχνικό λύκειο με ειδικότητα γραφιστικής. Πήγαινα με βαλίτσες για να φύγω μετά για πρότζεκτ, για δουλειές που έκλεινα». Το ’96, όταν ήταν πιτσιρικάς, η Καλλιθέα ήταν, όπως λέει, «σκληρή καγκουροπεριοχή, με ναρκωτικά, μηχανές και ό,τι κακό υπήρχε». Οπότε, όταν οι γονείς του είδαν ότι είχε αφοσιωθεί στο γκράφιτι, του είπαν «Χρηστάρα, μείνε εκεί». Όταν τον ρωτάω τι είναι νόμιμο και τι παράνομο όσον αφορά το γκράφιτι, μου λέει πως το νομοθετικό πλαίσιο δεν έχει αλλάξει από τότε που εκείνος ήταν μικρός. « Ήταν ακριβώς το ίδιο με τώρα. Για παράδειγμα, ένας μάγειρας μπορεί να έχει μαχαίρια μεγάλα και μικρά, να τα χρησιμοποιεί όλη μέρα. Αυτό δεν του δίνει το δικαίωμα να τα χρησιμοποιεί και έξω απ’ την κουζίνα. Οπότε, άλλο να πάρω τα σπρέι μου και να κάνω γκράφιτι σε έναν εσωτερικό χώρο όπου κάποιος με έχει καλέσει, ή σε κάποιους χώρους όπου μπορούσες να ζωγραφίσεις με άδεια (παλιότερα υπήρχαν σε κάποιους δήμους), κι άλλο να ζωγραφίζω εκεί όπου δεν επιτρέπεται». Ο ίδιος θεωρεί ότι στην Ελλάδα το γκράφιτι είναι ενοχοποιημένο. Ότι πολλοί νομίζουν πως είναι το ίδιο με το σύνθημα. «Δηλαδή, άμα γράψεις ένα “Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός” στον τοίχο, θεωρούν ότι είναι το ίδιο με μια ταγκιά» λέει. Για τον Same84 όλοι οι γκραφιτάδες, οι
από τον γιώργο ψωμιάδη φωτογραφια: παρισ ταβιτιαν
mural artists, οι street artists, έχουν περάσει από τις ταγκιές. Θεωρεί ότι αυτό είναι το πρώτο level και βρίσκει κοινά με τους μεγάλους μπασκετμπολίστες που, όταν ήταν παιδιά, έπαιζαν στις γειτονιές και ενοχλούσαν τους γείτονες. Πιστεύει ότι θα έπρεπε να υπάρχουν χώροι για να μπορούν τα νέα παιδιά να βάφουν και να μαθαίνουν το γκράφιτι και ότι η πόλη έχει ανάγκη από χρώμα, είτε αυτό βρίσκεται στο γκράφιτι, είτε στο mural, είτε ακόμα και στα απλά γεωμετρικά σχήματα που θα κληθεί να
Ο SAME84 ΚΆΝΕΙ ΤΗΝ ΤΈΧΝΗ ΤΟΥ ΔΡΌΜΟΥ ON ΚΑΙ OFF CAMERA
κάνει ένας ελαιοχρωματιστής. «Είναι κάποια πράγματα από τους νέους street artists που με ενοχλούν. Δηλαδή, βλέπεις ένα πετρόχτιστο σπίτι και δίπλα έχει έναν τοίχο βαμμένο, ό,τι χρώμα και να είναι. Ρε φίλε, κάνε την ταγκιά σου στον τοίχο, μην καταστρέφεις την πέτρα. Η πέτρα, για να επανέλθει, απαιτεί μεγάλη διαδικασία και μπορεί να κοστίσει πάρα πολύ. Δεν είναι ωραίο να καταστρέφεις την περιουσία του άλλου. Το ίδιο ισχύει και με το έργο στον δρόμο. Βλέπεις ένα μεγάλο
ΙNFO Όλα τα επεισόδια της εκπομπής «Η τέχνη του δρόμου» είναι διαθέσιμα στο ERTFLIX. Instagram: rebel_same84
γκράφιτι; Μη γράψεις πάνω του. Γράψε δίπλα ακριβώς ό,τι γουστάρεις. Τον Αντετοκούνμπο στα Σεπόλια τον έχουν χαλάσει τρεις φορές». Μέχρι να φτάσει στο σημείο να συντηρείται από αυτό που κάνει, ο Same84 έχει δουλέψει πολύ και σε πολλά πόστα, περίπτερο, πάρκινγκ, service, όμως πάντα φρόντιζε να μην μπλέκει με δουλειά που θα του κατανάλωνε όλη την ενέργεια. Θεωρεί πως το να βιοπορίζεται κανείς στην Ελλάδα από τη ζωγραφική σήμερα είναι κάτι τρομερά δύσκολο. «Αν είχες παιδί και σου έλεγε “θέλω να γίνω ζωγράφος”, θα του έλεγες “καλά, χαζός είσαι; Βρες μια δουλίτσα και συνέχισε να ζωγραφίζεις, αφού το αγαπάς, να το κάνεις”. Στην Ελλάδα είναι απίθανο, είναι πολύ δύσκολο. Πού να εκθέσεις έργα; Σε γκαλερί; Είναι κλειστές εδώ και έναν χρόνο. Εάν έκανα πίνακες, έναν χρόνο τώρα τι θα έτρωγα; Το να βιοπορίζεσαι στην Ελλάδα από γκράφιτι ήταν άπιαστο όνειρο. Πού να το φανταζόμουν;» Σύμφωνα με τον ίδιο, από τη σύλληψη μέχρι την υλοποίηση ενός έργου μεσολαβούν πολλά. « Ένα πολύ όμορφο γκράφιτι που θα δεις σε μια πολυκατοικία, σε μια πρόσοψη κτιρίου, έχει πολλή προετοιμασία. Πρέπει η απόφαση να είναι ομόφωνη, απ’ όλους τους ιδιοκτήτες. Αυτομάτως, η πρώτη δυσκολία ξεκινάει από κει» λέει. Παρά το γεγονός ότι ο Same84 δημιουργεί έργα για πελάτες που προφανώς έχουν απαιτήσεις, έχει καθαρά δική του γραμμή και πινελιά. Δεν αλλάζει ύφος, αλλά το προσαρμόζει για να βγει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Και για την ελευθερία του αυτή αισθάνεται τυχερός. «Δεν το βλέπω ως δουλειά ακόμη, ίσως γι’ αυτό “με πάει”. Θέλω να είμαι ερασιτέχνης με την ορθή λογική και εξήγηση. Εραστής της τέχνης. Το γουστάρω. Τα γυρίσματα είναι πολύ κουραστικά, αλλά, αν δεν το γούσταρα, δεν θα το έκανα. Γουστάρω, όπως και όλη η ομάδα» λέει αναφορικά με την «Τέχνη του δρόμου», την εκπομπή της ΕΡΤ3 που κάθε Παρασκευή ταξιδεύει, με τον ίδιο να μας ξεναγεί σε μέρη και ιστορίες ανθρώπων απ’ όλη την Ελλάδα, πριν αφήσει στο τέλος το δικό του έργο σε κάποιο σημείο. Επικοινωνιακός, άνετος και χωρίς να προβάρει τα λόγια του πριν ακολουθήσει το rec της κάμερας, ο Same84 δείχνει να έχει μπει για τα καλά στον ρόλο του, μολονότι στην αρχή είχε τις αμφιβολίες του. «Για μένα είναι μεγάλη πρόκληση όλο αυτό. Όσα παρουσιάζω είναι η καθημερινότητά μου. Άμα δεις τα έργα, τους πίνακες που είναι γύρω μου, είναι ποπ, αυτά που γουστάρω. Το να πηγαίνω σε ένα μέρος, να βλέπω, να μιλάω, να αποτυπώνω, να σχεδιάζω, να παίρνω συνεντεύξεις κ.λπ. ήταν μεγάλη πρόκληση. Δεν φαντάζεσαι πόσες τεχνικές δυσκολίες υπάρχουν». Ο ίδιος νιώθει ότι δουλεύει με μια παθιασμένη ομάδα που αγαπάει αυτό που κάνει, ενώ δίνει «respect» και στην ΕΡΤ3 για την εμπιστοσύνη στην όλη προσπάθεια. «Δουλεύουμε σε διάφορα μέρη, από ταράτσες μέχρι προσόψεις, τοίχους λιμανιών, σχολείων, γηπέδων. Καθένα είναι τελείως διαφορετικό, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι μαγικό» συμπληρώνει. Μολονότι γνωρίζει ότι ο νέος κόσμος απέχει από την τηλεόραση, για τον ίδιο είναι ένα προσωπικό στοίχημα να τους πείσει να δουν την εκπομπή, ενώ ακόμη και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τού μιλούν με ενθουσιασμό στον δρόμο. «Προσπαθούμε να κατεβάσουμε λίγο τον μέσο όρο» μου λέει, πριν φύγουμε. «Μένουμε τρεις μέρες σε κάθε τόπο που πάμε. Όσο έχει φυσικό φως, κάνουμε συνεντεύξεις, γυρίσματα. Με το που πέφτει το φως, πάω να κάνω γκράφιτι. Αυτό δεν πληρώνεται. Αν δεν το γούσταρα, δεν υπήρχε λόγος να το κάνω». 11.3.21 – lifo
21
ΜΙΑ ΖΩΗ
«Μια μέρα ο Τσαρούχης μού ’κανε έναν πίνακα ζωγραφικής, εμένα που κάθουμαι στην καρέκλα και ενώ, πιο πέρα, είναι ο Χατζηαβάτης, Μπαρμπαγιώργος, Εβραίος, Νιόνιος και Μορφονιός και το Καραγκιοζόπουλο που σηκώνει την κάλτσα μου, εγώ ρωτάω τον Καραγκιόζη τι παράσταση θα παίξουμε το βράδυ. Αυτός ο πίνακας έχει πολύ στολίσει αυτό το παλιόσπιτο που κάθουμαι». Έργο του Τσαρούχη, 1932.
ΤΑ 22 lifo – 11.3.21
Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΊΑ ΤΟΥ ΣΩΤΉΡΗ ΣΠΑΘΆΡΗ, ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΊΣΤΗΚΕ «ΑΛΗΘΙΝΌ ΜΝΗΜΕΊΟ ΛΌΓΟΥ» ΑΠΌ ΤΟΝ ΆΓΓΕΛΟ ΣΙΚΕΛΙΑΝΌ, ΠΕΡΙΓΡΆΦΕΙ ΜΕ ΑΠΛΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΦΟΠΛΙΣΤΙΚΆ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ ΤΡΌΠΟ ΜΊΑ ΟΛΌΚΛΗΡΗ ΕΠΟΧΉ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΑ ΜΆΤΙΑ ΕΝΌΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΊΧΤΗ. Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΓΡΆΦΟΥ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΓΡΆΦΤΗΚΕ ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΈΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΈΣ ΠΕΡΙΌΔΟΥΣ, ΧΆΘΗΚΕ ΚΑΙ ΑΝΑΚΆΛΥΦΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΆΝΝΗ ΚΌΚΚΩΝΑ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑΤΖΊΔΙΚΑ, ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΊΔΙΟ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΉ ΜΕ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ. ΑΠΌ ΤΟΝ M. HULOT
Ο
καραγκιοζοπαίχτης Σωτήρης Σπαθάρης (1887-1974) είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και την τέχνη του. Κείμενα απολαυστικά, σπαρταριστά, γραμμένα με αφοπλιστική ειλικρίνεια και τόλμη από έναν άνθρωπο που δεν πήγε ποτέ σχολείο, αλλά έμαθε να διαβάζει και να γράφει «στον δρόμο». «Πολλές φορές, ο Πέτρος (Κυριακός) με συμβούλευε ποιο είναι το καλόν και ποιο είναι το κακό, με εμάθαινε να συλλαβίζω τα ψηφία των γραμμάτων, εάν έλεγα καμία λέξη λάθος με διόρθωνε» γράφει στα «απομνιμονεύματά» του. «Μου έλεγε: “Για να γίνεις καραγκιοζοπαίχτης, πρέπει να ξέρεις ολίγα γράμματα”. Αφού με έμαθε να ψευτοσυλλαβίζω, εγώ έκανα προπόνηση εις τους σταυρούς του Β’ Νεκροταφείου. Μου άρεσαν τα γράμματα, αλλά ο πατέρας μου με πήρε από το σχολείον, γιατί ήτο τυφλός και ήθελε να τον παγαίνω εις τα σπίτια να ζητούμε ελεημοσύνη, για να ζήσουμε τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας μας. Όταν εμεγάλωσα, έμαθα πως δεν ήτο πατέ-
ΕΝΌΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΊΧΤΗ 11.3.21 – lifo
23
ΜΙΑ ΖΩΗ η τεχνη μακρα, ο βιος βραχυσ Ο Σωτήρης Σπαθάρης γεννήθηκε το 1887 στην Αθήνα από άγνωστους γονείς και το 1889 υιοθετήθηκε από τους Σαντορινιούς Ευγένιο και Μαριέττα Σπαθάρη. Μεγάλωσε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, στην περιοχή του Μεταξουργείου. Μικρό παιδί γοητεύτηκε από το θέατρο σκιών, μαθήτευσε για λίγο στον καραγκιοζοπαίχτη Θεοδωρέλο και από τα πρώτα εφηβικά του χρόνια άρχισε να δίνει παραστάσεις στη γειτονιά του. Αλήτεψε, δούλεψε κοντά σε τσαγκάρηδες και άλλους μαστόρους, και συμπλήρωνε το πενιχρό του εισόδημα από τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, δουλεύοντας ως οικοδόμος, πλακάς κυρίως. Το 1913 παντρεύτηκε από έρωτα την Τριανταφυλλιά Μαλακού, υπηρέτρια από τα Κύθηρα, κατατάχτηκε στον στρατό καθυστερημένα το 1915, επιστρατεύτηκε αργότερα και βρέθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο το 1918 και το 1919. Όταν γεννήθηκε ο γιος του Ευγένιος, το 1924, μετακόμισε στα Αλώνια της Κηφισιάς. Στις δεκαετίες του 1930 και 1940 έγινε ο αγαπημένος καραγκιοζοπαίχτης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων της Αθήνας, ύστερα από τη γνωριμία του με τον Γιάννη Τσαρούχη. Συνταξιοδοτήθηκε το 1947, όταν κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του, όμως με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνέχισε να ασχολείται με τον Καραγκιόζη ως τον θάνατό του, το 1974, παρακολουθώντας πάντοτε την επιτυχημένη επαγγελματική διαδρομή του γιου του Ευγένιου.
1. Ο Σωτήρης Σπαθάρης ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης του είδους που εισήγαγε στον Καραγκιόζη τη λεγόμενη διαφημιστική «ρεκλάμα», χαρακτηριστικό είδος λαϊκής ζωγραφικής που κατόπιν υιοθετήθηκε και από άλλους καραγκιοζοπαίκτες.
2. 1
3. Η οικογένεια Σπαθάρη σε αμαμνηστική φωτογραφία, από αριστερά Ευγένιος Σπαθάρης, Σωτήρης Σπαθάρης στα γόνατα της γιαγιάς Τριανταφυλλιάς, και ο παππούς Σωτήρης Σπαθάρης. Από το φωτογραφικό αρχείο της οικογένειας Σπαθάρη.
4.
3
2
24 lifo – 11.3.21
Πορτρέτο του Σωτήρη Σπαθάρη από τον Άρη Κωνσταντινίδη, Μάιος 1949, από το επικάλυμμα του εξωφύλλου του βιβλίου.
4
Νίκος Καρτσωνάκης, Καραγκιόζης (1947). Ακρυλικό σε μουσαμά 88,5x109 εκ. Δωρεά του καλλιτέχνη στην Εθνική Πινακοθήκη. Ο πίνακας δείχνει παράσταση του Σωτήρη Σπαθάρη (Αλέξανδρος ο Μακεδών) την άνοιξη ή αρχές καλοκαιριού του 1947. Στον τοίχο διακρίνεται η «ρεκλάμα» που είχε χρησιμοποιήσει και στο Βρετανικό Ινστιτούτο, στις 13/5/1947.
ρας μου ο Ευγένιος Σπαθάρης, γιατί εκείνα τα χρόνια το Βρεφοκομείον ήτον πτωχό και για να θρέψει τα παιδάκια τα έδωνε εις τις φτωχές γυναίκες που είχαν γάλα πολύ και καλό…». Ο βίος του καραγκιοζοπαίχτη που ξετυλίγεται στην εξαιρετική έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο λογοτεχνικό αλλά και ιστορικό, πολιτιστικό και ανθρωπολογικό, αφού μέσα από τις αφηγήσεις και τη λαϊκή σοφία του Σπαθάρη αποκαλύπτεται ολόκληρη η ιστορία της Ελλάδας από τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα μέχρι και το 1960. Το ενδιαφέρον, όμως, του βιβλίου δεν περιορίζεται στα κείμενα του Σπαθάρη, αλλά αφορά και το χρονικό της κυκλοφορίας τους στην πλήρη και αυθεντική τους μορφή, που κράτησε πάνω από έξι δεκαετίες. Ο φιλόλογος και ιστορικός Γιάννης Κόκκωνας, ειδικευμένος στην ιστορία του βιβλίου και στη βιβλιογραφία, ο οποίος ανακάλυψε τυχαία τα χαμένα χειρόγραφα και επιμελήθηκε την υποδειγματική αυτή έκδοση, έχει πολλά να πει για τη φιλολογική περιπέτεια που έζησε από τη στιγμή που έφτασαν τα «απομνιμονεύματα» στα χέρια του στην εκτενή τους μορφή – και από το 1957 μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν εξαφανισμένα. Το στόρι της τριπλής συγγραφής των απομνημονευμάτων του Σπαθάρη (μία φορά το 1944 και μετά ξανά και ξανά!) και της κυκλοφορίας τους είναι από μόνο του ένα μυθιστόρημα – το οποίο στο βιβλίο περιγράφεται στις 120 σελίδες της εισαγωγής.
Σωτήρης Σπαθάρης: Η μεγάλη πρόκληση Αρκούδα, φιγούρα σε τσίγκο από την παράσταση Η Ζούγκλα του Καραγκιόζη. Aρχείο Σωτήρη Σπαθάρη.
«Τον Σπαθάρη ως συγγραφέα τον γνώρισα πολύ νέος, δεν θυμάμαι αν ήμουν φοιτητής ακόμα ή μόλις είχα τελειώσει το πανεπιστήμιο» λέει. «Βρήκα ένα αντίγραφο του βιβλίου του στην έκδοση του Βέργου στο παλαιοβιβλιοπωλείο του Νασιώτη που ήταν στην οδό Ηφαίστου, στο υπόγειο, και το πήρα, γιατί είχα ένα ενδιαφέρον για τα απομνημονεύματα των λαϊκών καλλιτεχνών. Το διάβασα και πέρασαν σαράντα πέντε χρόνια για να βρεθούν, ξαφνικά, τα χειρόγραφα του Σπαθάρη στα χέρια μου. Αυτό, εκτός από έκπληξη, για μένα ήταν και πολύ μεγάλη πρόκληση. Κατάλαβα αμέσως ότι έχω να κάνω με υλικό που θεωρούνταν χαμένο. Ο Σωτήρης Σπαθάρης δεν ήταν ένας συγγραφέας εγγράμματος, αλλά ένας λαϊκός καλλιτέχνης που ωθήθηκε να γράψει απομνημονεύματα από καλλιτέχνες και λογίους, οι οποίοι είχαν επενδύσει πολύ στην ανακάλυψη, στη μελέτη και την προβολή του λαϊκού πολιτισμού. Ήταν λειτουργικά αναλφάβητος κατά βάση, δηλαδή μπορεί να ήξερε να διαβάζει –διάβαζε τις πινακίδες στον δρόμο, ένα γράμμα που θα του έστελνε ενδεχομένως κάποιος, το πρόγραμμα του συναδέλφου του, έγραφε το δικό του το πρόγραμμα πρόχειρα–, αλλά δεν διάβαζε βιβλία. Και βλέπεις ότι όταν ένας τέτοιος άνθρωπος δέχεται μια ώθηση να γράψει, αυτό δεν τον ζορίζει, ίσα-ίσα τον εμπνέει, τον μεθάει, και ανακαλύπτει μια καινούργια ικανότητά του που δεν περίμενε ποτέ ότι θα εκτιμηθεί, δηλαδή ότι αυτά που γράφει θα έχουν αξία για κάποιους άλλους. Υπάρχει ένα πάρα πολύ ωραίο κομμάτι μες στο βιβλίο του που λέει πώς ερωτεύτηκε το γράψιμο, και όταν του είπαν ότι γράφει καλά, ανακάλυψε μια καινούργια πλευρά του εαυτού του και έγραφε συνεχώς, μέρα και νύχτα. Κι ένας άνθρωπος με τέτοιο προφίλ εγγραμματοσύνης έγραψε πάνω από χίλιες σελίδες στο χέρι.
Η άλλη πρόκληση ήταν ο τρόπος που αντιμετώπισαν το γράψιμό του αυτοί που τον ώθησαν να γράψει, δηλαδή πώς, με τη λογική του Προκρούστη, ήθελαν να του “σιδερώσουν” το κείμενο. Τον ήθελαν αλφαδιασμένο στο πρότυπο του λαϊκού καλλιτέχνη, δηλαδή να γράψει δημοτική. Κι ύστερα ήταν και η καθαρά τεχνική, φιλολογικοϊστορική πρόκληση: όταν έχεις στα χέρια σου εκατοντάδες σελίδες άτακτες, με αχρονολόγητες διηγήσεις, να μπορέσεις να ανασυστήσεις τη συνέχεια, τη ροή κ.λπ., εκμεταλλευόμενος τα εσωτερικά τεκμήρια, τα στοιχεία των αφηγήσεων, τις σημειώσεις που είχαν κάνει άλλοι πάνω τους, διαβάζοντας τον Τύπο της εποχής. Ήταν μεγάλη πρόκληση να μπει όλο αυτό σε μια σειρά. Ήταν μια τυχαία συνάντηση που ήρθε την κατάλληλη στιγμή. Το άλλο που λειτούργησε ως κίνητρο ήταν η γοητεία των ίδιων των κειμένων. Με συνάρπασαν τα κείμενα. Υπήρξε, όμως, κι ένας άλλος λόγος, η ανταπόκριση που είχα από την οικογένεια του Σπαθάρη, από τον εγγονό του, Σωτήρη, γιο του Ευγένιου, και την αδερφή του, και από την κόρη του Λάμπη Χρονόπουλου, τη Γιούλη Χρονοπούλου, που ήταν ένας από τους ανθρώπους που συνεργάστηκαν με τον Σπαθάρη από την αρχή μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Ανταποκρίθηκαν με άψογο τρόπο, με ευγένεια και καλή διάθεση. Εκτός από τη μεγάλη τύχη της ανακάλυψης των χειρογράφων, είχα την τύχη οι άνθρωποι που έχουν τα πνευματικά και ηθικά δικαιώματα του έργου να μου συμπαρασταθούν και να εγκρίνουν αυτό που θέλω να κάνω. Και, φυσικά, το ότι οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης αποδέχτηκαν το τυπογραφικό σχέδιο και το υποστήριξαν. Γιατί στην ουσία έχω κάνει τη σελιδοποίηση και το στήσιμο του βιβλίου μόνος μου, την εικονογράφηση, το εξώφυλλο, τις μακέτες, τα πάντα. Δεν έχει ακουμπήσει άλλος άνθρωπος χέρι πάνω στο βιβλίο, εκτός από τους τυπογράφους και τους βιβλιοδέτες».
Η ιστορία της συγγραφής ενός βιβλίου που γράφτηκε τρεις φορές
«Ο Σπαθάρης ανακαλύπτεται από τον Γιάννη Τσαρούχη λόγω της σχέσης του με την Κηφισιά» λέει ο κ. Κόκκωνας. «Ο Σπαθάρης μετακόμισε στην Κηφισιά το 1924, όταν ήταν ακόμα ένα χωριό της Αθήνας και πήγαιναν εκεί οι κάτοικοι για αναψυχή. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Τσαρούχης. Ο Τσαρούχης τον ανακαλύπτει γιατί τον ενδιαφέρει εικαστικά το θέμα του Καραγκιόζη, δεν φαντάζεται ότι ο Σπαθάρης μπορεί να γράψει, τον ξέρει σαν αγράμματο. Τον ενδιαφέρει, όμως, γιατί βλέπει πώς φτιάχνει τα σκηνικά, τις ψαρόκολλες, επειδή ασχολείται και ο ίδιος με τη σκηνογραφία. Κάποια στιγμή, επτά χρόνια μετά τη γνωριμία τους, έγραψε στα “Νεοελληνικά Γράμματα”, μια φιλολογική εφημερίδα της εποχής, ένα άρθρο με τίτλο “ Ένας καραγκιοζοπαίχτης”, για να προβάλει μια προσπάθεια του Σπαθάρη να αλλάξει κάπως τον Καραγκιόζη, συστηματοποιώντας κάτι που έκαναν κι άλλοι καραγκιοζοπαίχτες παλιότερα, δηλαδή την τελευταία πράξη στα ηρωικά έργα να μην την παίζουν με φιγούρες, αλλά να ντύνονται σαν ηθοποιοί και να τις παίζουν οι ίδιοι, με τη βοήθεια συγγενών. Αυτό το έλεγαν “αποθέωση”. Αυτό το άρθρο έκανε περισσότερο
γνωστό τον Σπαθάρη στους φιλολογικούς κύκλους της Αθήνας. Ήταν ήδη γνωστός καραγκιοζοπαίχτης σε όσους παρακολουθούσαν τα σχετικά με τον Καραγκιόζη και ο Julio Kaimi τον είχε συμπεριλάβει ήδη στον κατάλογο των σπουδαίων καραγκιοζοπαιχτών, σε ένα βιβλίο που είχε γράψει για τον Καραγκιόζη το 1935. Ωστόσο, από το άρθρο ίσως τον πρόσεξε περισσότερο ο ζωγράφος Νίκος Καρτσωνάκης, που ήταν γείτονας του Σπαθάρη και γνωρίζονταν, αντάλλασσαν υπηρεσίες. Επειδή ο Σπαθάρης ήταν και οικοδόμος και έμενε κοντά στον Καρτσωνάκη, του έκανε κανένα μερεμέτι στο σπίτι και ο Καρτσωνάκης τον βοηθούσε όποτε είχε ανάγκη να γράψει κάτι ορθογραφημένο. Κάπως έτσι ξεκίνησε η συνεργασία τους: μια μέρα πήγε ο Σπαθάρης να του γράψει ο Καρτσωνάκης ένα γράμμα για το Σωματείο Καραγκιοζοπαιχτών κι εκείνος του είπε “γράψ’ το και φέρ’ το να σου το διορθώσω”. Όταν του το πήγε, είδε ότι δεν χρειαζόταν να συμπληρώσει τίποτα, ήταν πολύ καλογραμμένο. Τον ρώτησε: “Μπορείς να γράψεις για τη ζωή της τέχνης σου;” – είχε καταλάβει ότι είχε κάτι ξεχωριστό στον τρόπο που έγραφε. Έτσι ο Σπαθάρης άρχισε να γράφει. Αυτό έγινε το 1944, τελευταία χρονιά της Κατοχής, και φαίνεται ότι στα τέλη του ’44 ο Σπαθάρης τελείωσε το βιβλίο. Όταν πήρε το χειρόγραφο αυτό ο Καρτσωνάκης κατάλαβε ότι είχε μπροστά του κάτι πολύ αξιόλογο και ήθελε να εισπράξει κι αυτός μια αναγνώριση, να το παρουσιάσει ως συνδημιουργία, σαν κάτι που έγραψε αυτός με υλικό που του έδωσε ο Σπαθάρης. Ενώ δεν ήταν έτσι, ο Σπαθάρης είχε γράψει αφηγήσεις συγκροτημένες, δεν ήταν υλικό άτακτο. Ο Καρτσωνάκης είχε γνωριστεί τότε με τον Σικελιανό και του έδωσε το χειρόγραφο να το διαβάσει για να του πει κατά πόσο αξίζει να εκδοθεί, υπολογίζοντας να του ζητήσει να γράψει τον πρόλογο. Ο Σικελιανός ήταν ένας άνθρωπος που αγαπούσε την υπερβολή γενικά. Το διάβασε και ενθουσιάστηκε και από τον ίδιο τον Σπαθάρη και από το κείμενο, και μέσα στο 1945 έγραψε στα “Ελεύθερα Γράμματα” ένα διθυραμβικό κείμενο, δημοσιεύοντας ορισμένα κομμάτια από τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη. Αυτό ήταν σταθμός στη ζωή του. Ο Σικελιανός τότε είχε μεγάλη αίγλη και κύρος και είχε γράψει πολύ ενθουσιώδη λόγια επαινώντας τον και ως άνθρωπο, κι αυτό για τον Σπαθάρη ήταν ένα σοκ. Άλλαξε ο τρόπος που έβλεπε ο ίδιος τον εαυτό του και κατάλαβε ότι αντίστοιχα άλλαξε και ο τρόπος που τον έβλεπαν οι άλλοι. Τον σταματούσαν άνθρωποι στον δρόμο και του έλεγαν “διαβάσαμε τι έγραψε ο Σικελιανός για σένα”. Σε κάποιο συγκινητικό σημείο στο κείμενό του γράφει: “Τότες, εγώ και η κυρά του πήραμε αγκαζέ τον ποιητή και πηγαίναμε για το σπίτι του. Εμένα η χαρά μου ήτανε τόση μεγάλη, γιατί ενώ περνάγαμε από τον Πλάτανο και με βλέπανε όλοι οι Κηφισιώτες πως εγώ, ο παλιο-Σπαθάρης, βάσταγα αγκαζέ ποιόνε; Τον Σικελιανό”. Όμως, λίγο πριν βρεθεί τρόπος να εκδοθούν τα απομνημονεύματα, ισχυρές προσωπικότητες και οι δύο, ο Καρτσωνάκης με τον Σπαθάρη “τα έσπασαν”. Ίσως ο Καρτσωνάκης θίχτηκε από τον Σικελιανό, γιατί του είπε “να σου δώσω όση φιλολογική δόξα θέλεις, αλλά το βιβλίο το έγραψε ο Σπαθάρης, πώς να πούμε ότι το έγραψες εσύ;”. Στο μεταξύ, ο Σπαθάρης έχει γνωρίσει την Έλλη Παπαδημητρίου, που είχε την εταιρεία “Ελληνικές Τέχνες” στο κέντρο των Αθηνών, και προσπαθούσαν όλοι να δουν πώς θα βοηθήσουν να βγουν τα απομνημονεύματα. Το βιβλίο, όμως, δεν βγήκε. Πέρασαν τα χρόνια, μέχρι που το 1950 ήρθε
Τότες, εγώ και η κυρά του πήραμε αγκαζέ τον ποιητή και πηγαίναμε για το σπίτι του. Εμένα η χαρά μου ήτανε τόση μεγάλη, γιατί ενώ περνάγαμε από τον Πλάτανο και με βλέπανε όλοι οι Κηφισιώτες πως εγώ, ο παλιοΣπαθάρης, βάσταγα αγκαζέ ποιόνε; Τον Σικελιανό.
11.3.21 – lifo
25
ΜΙΑ ΖΩΗ
Ο Σωτήρης Σπαθάρης με την αγαπημένη του φιγούρα, του πασά.
26 lifo – 11.3.21
ένας άλλος σταθμός στην ιστορία της συγγραφής του έργου: η γνωριμία του Σπαθάρη με τον Λάμπη Χρονόπουλο, νεαρό αριστερό και ποιητή, μέλος του ΕΑΜ, φοιτητή ακόμα της Νομικής, με αντιστασιακή δράση, γνωστό του Λουντέμη, φίλο του Κόντογλου. Τον Σπαθάρη τον γνώρισε από τον Κόντογλου. Ο Χρονόπουλος είναι πρόσωπο-κλειδί για την ιστορία του βιβλίου. Είδε το χειρόγραφο που είχε δώσει στον Καρτσωνάκη και κατάλαβε ότι, αν τον τσιγκλήσει κατάλληλα, θα βγει ένα έργο πολύ μεγαλύτερο. Ως αριστερός είχε τη θέληση να ασχοληθεί με τον λαϊκό πολιτισμό, τον ενδιέφεραν πολύ κείμενα που είχαν γράψει άνθρωποι που δεν ήταν επαγγελματίες συγγραφείς. Συγκέντρωνε κι άλλα, και κατάλαβε ότι και ο Καραγκιόζης είναι ένα μεγάλο θέμα. Έτσι, έβαλε τον Σπαθάρη να γράψει περισσότερα, για συγκεκριμένα πράγματα – είχε στον νου του μια βιογραφία ολοκληρωμένη. Κατάλαβε ότι έχει μεγάλη σημασία να γράψει ο Σπαθάρης για όλη του τη διαδρομή, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι εκείνη τη στιγμή, για να φανεί πώς διαμορφώθηκε και ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης. Ο Χρονόπουλος προσπάθησε με τρόπο να του δώσει να καταλάβει ότι θα ήταν καλύτερα να γράψει σε πιο καθαρή δημοτική, γιατί ο Σπαθάρης στο πρώτο χειρόγραφο είχε αρκετά λόγια στοιχεία. Γενικώς, οι απλοί άνθρωποι ενσωμάτωναν στην ομιλία
τους τα στοιχεία της καθαρεύουσας με τα οποία έρχονταν σε επαφή, και οι καραγκιοζοπαίχτες ακόμα περισσότερο, γιατί λειτουργούσε σε αυτούς αυτό που λέμε επικοινωνιακό πλαίσιο. Στις παραστάσεις, τον επίσημο χαρακτήρα, τον αξιωματικό, τον πασά, ήθελαν να τον βάζουν να μιλάει στην καθαρεύουσα, όχι σαν τον Καραγκιόζη. Ήθελαν η κοινωνική διαφοροποίηση να φαίνεται στον μπερντέ και μέσα από τη γλώσσα. Οπότε, σου λέει ο Σπαθάρης “γραμματισμένοι θα το διαβάσουν το βιβλίο, θα γράψω στην καθαρεύουσα”. Ο Χρονόπουλος τον έπεισε να ξαναγράψει όσα είχε γράψει, αναδιατυπώνοντάς τα, και ταυτόχρονα να γράψει από την αρχή ό,τι είχε αφήσει εκτός, π.χ. το κεφάλαιο που είχε να κάνει με την πατρική του οικογένεια. Έτσι, τον βοήθησε να γράψει ένα έργο που είχε ίσως πενταπλάσια έκταση από το αρχικό. Αυτό έγινε από το 1950 μέχρι το 1953. Και ενώ είχαν βρει την άκρη μέσω του Octave Merlier να εκδοθεί το βιβλίο από το Γαλλικό Ινστιτούτο των Αθηνών και μάλλον σχεδίαζαν να το μεταφράσουν και σε άλλες γλώσσες, συγκρούεται ξανά ο Σπαθάρης, με τον Χρονόπουλο αυτήν τη φορά, και διακόπτεται η συνεργασία τους. Ήταν πολύ δύσκολο αυτό που είχε αναλάβει ο Χρονόπουλος και, επειδή είχε κι άλλες υποχρεώσεις, οι καθυστερήσεις έφεραν τη σύγκρουση. Με τη διακοπή της συνεργασίας ο Χρονόπουλος κρά-
τησε τα χειρόγραφα, δεν του τα έδωσε, για να μην εκδοθούν αλλού. Στην ουσία θεωρούσε ότι ήταν συνδημιουργός και του έδωσε μόνο ένα αντίγραφο από το πρώτο χειρόγραφο. Του είπε ότι το νέο χειρόγραφο είχε καταστραφεί, ότι, επειδή ήταν διωκόμενος από τις Αρχές, το έκαψε η σπιτονοικοκυρά του. Μέχρι που πέθανε, το νέο, εκτενές χειρόγραφο του 1957 έμεινε στην κατοχή του. Στη συνέχεια, άγνωστο πώς, το χειρόγραφο βρέθηκε στα παλιατζίδικα και από κει το βρήκα εγώ. Ένα μέρος του βέβαια, γιατί ένα άλλο, το πρώτο χειρόγραφο, το είχε αγοράσει, πάλι από τους παλιατζήδες, ο Σωτήρης Σπαθάρης. Μετά, αφού δεν είχε πια τα χειρόγραφα ο Σπαθάρης και ήθελε οπωσδήποτε να βγάλει το βιβλίο, ξανασυνεργάστηκε με τον Καρτσωνάκη για να το ξαναγράψει, τρίτη φορά, με βάση όσα θυμόταν. Ξεκίνησε, ξανατσακώθηκε με τον Καρτσωνάκη και του πρότειναν για καινούργια επιμελήτρια την Κατερίνα Φιλδισάκου. Κι έτσι, κουτσά-στραβά, από το ’57 μέχρι το ’59, έγραψε αυτό το οποίο εκδόθηκε και κυκλοφορεί πλέον από τις εκδόσεις Άγρα. Ήταν ό,τι θυμήθηκε, πειραγμένο από δύο επιμελητές. Αυτή είναι η μυθιστορηματική ιστορία της συγγραφής των απομνημονευμάτων του».
Η ρεκλάμα μιας επεισοδιακής παράστασης του 1931 που κατέληξε σε θρίαμβο, με θέμα τη δολοφονία του Αθανασόπουλου από την πεθερά του, τη σύζυγό του, έναν συγγενή της πεθεράς του και την υπηρέτρια που είχε συγκλονίσει εκείνη την εποχή την Ελλάδα.
«Από το 1947 ο μόνος καραγκιοζοπάιχτης που αντικατέστησε το γερό Σπαθάρη είναι ο Ευγένιος Σπαθάρης Κηφισιά 10-10-1967» Χειρόγραφη σημείωση στο κάτω μέρος της ένθετης φωτογραφίας, στη χαρτoνένια σκαλιστή κορνίζα κατσκευής Σωτήρη Σπαθάρη. Από το φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Σπάθαρη.
Η αξιοπιστία της μαρτυρίας του Σπαθάρη
«Τα κείμενα είναι όσο αξιόπιστα είναι τα αυτοβιογραφικά κείμενα των έντιμων ανθρώπων» λέει ο κ. Κόκκωνας. « Έχω ελέγξει μερικές αφηγήσεις βάσει ντοκουμέντων της εποχής και όσοι έλεγχοι έχω κάνει έχουν δείξει ότι όλα επιβεβαιώνονται, και τα πρόσωπα και οι καταστάσεις, δεν έχω βρει στοιχεία μυθοπλασίας». Η αφήγηση είναι τόσο προσωπική και ειλικρινής, που δεν σου αφήνει κανένα περιθώριο να την αμφισβητήσεις. Περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο έχασε την όρασή του ο πατέρας του, από ένα ατύχημα στην Αρχαιολογική Εταιρεία όπου δούλευε, στην Ακρόπολη, και τη φτώχεια που ακολούθησε στο σπίτι, με τρόπο συγκλονιστικό: «Η εταιρεία μάς άφησε στο έλεος του Θεού. Γι’ αυτό και ο πατέρας μου από εργάτης έγινε ζητιάνος. Αφού η εταιρεία αδίκησε τον πατέρα μου, ο πατέρας μου επήρε στο λαιμό του τη μητέρα μου, γιατί η μητέρα μου εδούλεψε απάνω από σαράντα χρόνια και εσάπισαν τα κρέατά της μέσα στα ξένα σκατοβολιά της σκάφης. Εμείς, τα τρία τους παιδιά, ποτέ
δεν χορτάσαμε ψωμί ούτε καινούργιο ρούχο εφορέσαμε, παρά μόνο όλο αποφόρια. Και τα τρία παιδιά εγινήκαμε ζητιάνοι, γιατί εγυρίζαμε κατά σειρά τον πατέρα μας και ανατραφήκαμε μέσα εις την απλυσιά, στην βρόμα και βουτηγμένα μες στην ψείρα. Εγώ νομίζω πως μπορούμε να πούμε πως από γέννημα και ανάθρεμμα οι άνθρωποι είναι βουτηγμένοι μες στην αδικία, γι’ αυτό κανένας αγανακτισμένος άνθρωπος δεν πρέπει να κλείσει τα μάτια του αφού δεν κλείσει ή δε δείξει τη βάνα της αδικίας». Στο κεφάλαιο που έχει τίτλο «Η αρρώστια του ύπνου» γράφει, αφοπλιστικά, ότι κοιμόταν τόσο βαριά, που κατουριόταν πάνω του: «Αφού ο πατέρας μου έβλεπε πως εγώ κοιμόμουν όρθιος στα χέρια του, τότε πια μ’ έβαζε στα ρούχα και αρχίναγε να μοιρολογάει το τι θα γίνει το χάλι μου και το πώς θα ζήσω σε αυτό τον κόσμο με αυτόν τον ύπνο που κάνω. Με ήθελε μαζί του γιατί πριν κοιμηθώ ήμουνα πολύ ζωηρός, αλλά η αρρώστια του ύπνου με έκανε πτώμα. Κοιμόμουνα τόσο βαριά, που δεν ένιωθα για να σηκωθώ για να κατουρήσω, γι’ αυτό εκατουριόμουνα απάνω μου. Όταν πανδρεύτηκα και περάσανε κάμποσα χρόνια, σώθηκα από αυτή τη βραδινή μπουγάδα, γιατί η γυναίκα με σήκωνε δυο τρεις φορές κάθε βράδυ, κι έτσι πια συνήθισα και σηκώνουμαι τώρα μόνος μου…».
Μέσα από τις αφηγήσεις του ο Σπαθάρης αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του: έναν άνθρωπο ευαίσθητο, αλλά σκληραγωγημένο από τη ζωή, ειλικρινή, ευθύ και ταπεινό, αλλά και κάπως καυχησιάρη και με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, ειδικά όταν μιλάει για την τέχνη του. «Αυτό που θα μπορούσε να πει κάποιος είναι ότι κομπάζει αρκετά και αυτοπροβάλλεται, έχει ένα λάιτ μοτίφ» λέει ο κ. Κόκκωνας. «Δηλαδή λέει ότι “στην αρχή με αμφισβητούσαν, αλλά όταν άρχισα να παίζω, μου έλεγαν τι καλός καραγκιοζοπαίχτης που είσαι και οι άλλοι καραγκιοζοπαίχτες δίπλα αναγκάστηκαν να κλείσουν”, αλλά πριν τον κρίνει κανείς, πρέπει να ξέρει μερικά πράγματα για το σινάφι των καραγκιοζοπαιχτών. Στη συντεχνία αυτή υπήρχε πολύ μεγάλος ανταγωνισμός. Ήταν μεροκαματιάρηδες και η φήμη ήταν εκείνη που τους εξασφάλιζε το μεροκάματο, άρα και οι ίδιοι αλλά και οι καφετζήδες –γιατί καφετζήδες ήταν οι θεατρώνες τους– είχαν έναν τρόπο να διαφημίσουν τις παραστάσεις. Και αυτός ο τρόπος ενσωματώθηκε στη νοοτροπία τους, δεν τα έλεγαν για διαφήμιση, τα πίστευαν κιόλας λίγο. Αυτό δεν ήταν χαρακτηριστικό του Σπαθάρη μόνο, ήταν χαρακτηριστικό της συντεχνίας. Το επάγγελμά τους ήταν στην αρχή περιθωριακό, έπρεπε να διεκδικήσουν μια θέση στην κοινωνία και πρόβαλλαν το έργο τους με όποιον τρόπο μπορούσαν».
Τα απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης με εισαγωγή, επιμέλεια και επεξηγηματικά σχόλια του Γιάννη Κόκκωνα.
11.3.21 – lifo
27
στερήσεις και οι κακουχίες – μην ξεχνάμε ότι είχε προηγηθεί ένας πόλεμος. Ήμουν το τελευταίο παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας. Εκείνα τα χρόνια γεννιόντουσαν πολλά παιδιά στις οικογένειες και κάποια πέθαιναν. Θυμάμαι που η μητέρα μου μού είχε πει ότι είχε γεννήσει κι άλλα παιδιά, αλλά εγώ γνώρισα τέσσερα αδέρφια: τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Μάλιστα, τον έναν μου αδερφό τον έχασα σε ηλικία επτά ετών, όταν μια μέρα, καθώς περπατούσε, τον πάτησε το τραμ.
q Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες ποντιακής καταγωγής. Παππούδες και γιαγιάδες είχαν έρθει στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Αρχικά πήγαν στο Αντίγονο, ένα ορεινό χωριό του νομού Φλώρινας. Σ’ αυτό το μέρος γνωρίστηκαν οι γονείς μου και εκεί γεννήθηκαν τα αδέρφια μου. Λίγα χρόνια αφότου γεννήθηκα εγώ, οι γονείς μου χώρισαν. Πολλές φορές, όταν χωρίζουν οι γονείς σου, αισθάνεσαι μια πίκρα. Αλλά ο δικός μου πατέρας δεν συγκαταλεγόταν στο πρότυπο του στοργικού και καλού μπαμπά. Γενικά, δεν ήταν μπαμπάς. Σαν να φταίγαμε εμείς που χώρισαν με τη μητέρα μου. Θεωρούσε ότι εμείς ήμασταν η αιτία που έφτασαν στο διαζύγιο. Δεν τον θυμάμαι να χαμογελά ποτέ. Ήταν μονίμως θυμωμένος και μουτρωμένος. Ακόμη και στη φωτογραφία που έβαλα στον τάφο του έτσι είναι, με αυτόν τον διαρκή θυμό στο πρόσωπο. Η μητέρα μου δεν περνούσε καλά δίπλα του, παρόλο που την αγαπούσε πολύ. Αλλά την ήθελε στο χωριό, ιδιοκτησία του. Ποιος ξέρει κι αυτός ο άνθρωπος τι βάσανα και πόνο κουβαλούσε στην ψυχή του. Πάντως, θαυμάζω τις ευτυχισμένες οικογένειες, όπου γονείς και παιδιά είναι όλοι αγαπημένοι. Εγώ, από πέντε ετών, ουσιαστικά μεγάλωσα μόνο με τη μητέρα μου.
q Ο πατέρας μου ήταν σκληρός, βαρύς και απόμακρος άνθρωπος. Του άρεσε το χωριό και οι αγροτικές εργασίες. Έτσι, πήρε μαζί του τον έναν μου αδερφό και αποφάσισε να μείνει στο Αντίγονο. Η μητέρα μου, όμως, δεν ήθελε να ζήσει στο χωριό. Αν και προέρχονταν από τους ίδιους τόπους, είχαν διαφορετικές νοοτροπίες. Κάποιοι από το σόι της μητέρας μου έμεναν στη Θεσσαλονίκη, γι’ αυτό και πήγαμε εκεί. Η μαμά μου έκανε δυο δουλειές για να μας αναθρέψει και να μη μας λείψει τίποτα. Το πρωί καπνεργάτρια και μετά στα λουτρά της πόλης. Ενώ δεν ήξερε γράμματα, ήταν σπουδαίο μυαλό, δραστήρια και έξυπνη. Κατά καιρούς επέστρεφε στο χωριό, επειδή είχε κάποια χωράφια τα οποία τα νοίκιαζε, αλλά δεν μιλούσε με τον πατέρα μου.
q Το σπίτι μας στη Θεσσαλονίκη ήταν στην οδό Ευζώνων, έναν δρόμο που χωρίζει το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης από τη γνωστή στο παρελθόν ως Συνοικία των Εξοχών. Είναι μια οδός που φημίζεται για τα διατηρητέα κτίρια, όπου έμεναν για πολλά χρόνια Εβραίοι και Αρμένιοι. Σ’ αυτήν τη γειτονιά πέρασα τα πιο ανέμελα χρόνια της ζωής μου. Ήταν απαιτητικά χρόνια, αλλά πολύ όμορφα και χαρούμενα. Φτωχικά, αλλά ευτυχισμένα. Ανακαλώ εκείνα τα ατελείωτα παιχνίδια στη γειτονιά, με απέραντη ελευθερία, χωρίς δεσμεύσεις ή απαγορεύσεις. Ωραίες αναμνήσεις. Ίσως, όσο περνούν τα χρόνια, η μνήμη μας διατηρεί μόνο τις όμορφες εικόνες.
q Αργότερα, τη δεκαετία του ’60, η μητέρα μου έφυγε απ’ τη Θεσσαλονίκη και κατέβηκε στην Αθήνα. Στην Πατησίων, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου, άνοιξε ένα μανάβικο. Εγώ ζούσα ακόμη στη Θεσσαλονίκη με την αδερφή μου. Ωστόσο, μια μέρα ήρθα για να δω τη μητέρα μου και τον αδερφό μου και να μείνω για δυο μέρες. Από τότε έχουν περάσει αισίως πενήντα πέντε χρόνια.
q Στο σπίτι μας όλοι τραγουδούσαμε. Βέβαια, την καλύτερη φωνή απ’ όλους μας την είχε η μητέρα μου. Ως παιδί μού άρεσε ο χορός, οι μιμήσεις, η ηθοποιία, αλλά δεν είχα σκεφτεί ποτέ να γίνω τραγουδίστρια. Όμως, ο πρώτος θαυμαστής μου ήταν ο αδερφός μου. Τραγουδούσε κι εκείνος πολύ ωραία και πήγαινε πολλά βράδια στα νυχτερινά κέντρα. Με αυτόν τον τρόπο είχε γνωρίσει σπουδαίους μουσικούς εκείνης της εποχής. Κάποια στιγμή, όταν ήμουν 16 ετών, συγκεκριμένα εκείνες τις δυο μέρες που είχα έρθει να τους δω στην Αθήνα, ο αδερφός μου με πήγε να γνωρίσω τον μαέστρο Στέλιο Χρυσίνη, ο οποίος μάλιστα ήταν τυφλός. Ξετρελάθηκε όταν με άκουσε.
Τραγουδίστρια. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, ζει στη Βούλα.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
q Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, στα μέσα της δεκαετίας του ’40. Δύσκολη εποχή, κυριαρχούσαν η πείνα, οι
q Έτσι, πήρε θάρρος και με πήγε έπειτα στον Στράτο Παγιουμτζή. Του άρεσα κι εκείνος με τη σειρά του με σύστησε στον Γιώργο Ζαμπέτα, ο οποίος, όταν με άκουσε, κάλεσε όποια εταιρεία υπήρχε για να με δουν. Το ίδιο βράδυ, φορώντας δανεικά ρούχα από την ξαδέρφη μου, έπιασα μικρόφωνο στο νυχτερινό μαγαζί «Ξημερώματα» και τραγούδησα μαζί με τη Βίκυ Μοσχολιού. Το πρώτο τραγούδι που ερμήνευσα, και με αυτό έκανα ακρόαση, ήταν τα «Ξένα χέρια». Εκείνη τη βραδιά θυμάμαι ότι έκλαιγα διαρκώς. Ήμουν ένα κοριτσάκι που αναπάντεχα βρέθηκε να τραγουδά μπροστά σε αστέρες του κινηματογράφου, του θεάτρου και της μουσικής, τους οποίους μέχρι τότε δεν είχα συναντήσει ποτέ, παρά μόνο στις κινηματογραφικές οθόνες.
q Για πολλά χρόνια είχα τρακ όταν έβγαινα να τραγουδήσω. Από την ημέρα που έγινα τραγουδίστρια, άλλαξαν πολύ
AΘΗΝΑΊΟΙ
ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά μου. Έκτοτε, ξεκίνησα την πορεία μου στο τραγούδι και συνεργάστηκα με όλα τα μεγάλα ονόματα, όπως ο Τόλης Βοσκόπουλος, ο Στράτος Διονυσίου, ο Γιάννης Πουλόπουλος, ο Δημήτρης Μητροπάνος, η Βίκυ Μοσχολιού, η Πόλυ Πάνου, η Τζένη Βάνου και η Ρίτα Σακελλαρίου. Ωστόσο, η σπουδαιότερη συνεργασία μου ήταν με τον Μανώλη Χιώτη. Βέβαια, ο άνθρωπος που αποτελεί το μεγάλο κεφάλαιο στη μουσική μου καριέρα είναι ο συνθέτης Τάκης Μουσαφίρης.
28 lifo – 11.3.21
q Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να βγει ο πρώτος μου δίσκος και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 είχα κάνει δισκάκια. Η πρώτη μου δισκογραφική επιτυχία ήρθε το 1980 με τον δίσκο «Τι αγάπη, Θεέ μου». Ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα για την καθιέρωσή μου στη μουσική βιομηχανία, με διαχρονικές επιτυχίες, όπως το «Θα τα βροντήξω». Ύστερα ακολούθησαν άλλες σημαντικές επιτυχίες, όπως το «Θυσιάστηκα», το «Γκρέμιστα», το «Θα κάνω ό,τι μου αρέσει», αλλά και η συνεργασία μου με τον Αντώνη Βαρδή στον δίσκο «Άνευ Όρων», ο οποίος περιείχε τη μεγάλη μου επιτυχία «Μη μιλάς», σε στίχους του Γιάννη Πάριου.
q Πράγματι, κάποτε, ο Στέλιος Καζαντζίδης, όταν ρωτήθηκε ποια Ελληνίδα τραγουδίστρια θεωρεί σπουδαία φωνή, απάντησε: «Την Πίτσα Παπαδοπούλου. Τι φωνή, Θεέ μου!». Ήταν καλός άνθρωπος ο Στέλιος. Πολλά λέγονται για τον χαρακτήρα του, αλλά, τελικά, μόνο τον εαυτό του έβλαψε. Ασύγκριτη φωνή. Πολύ προστατευτικός, απλός, έδειχνε απέραντο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπό του. Θυμάμαι, ερχόταν στο παράθυρο του σπιτιού μας, χτυπούσε το κουδούνι και έλεγε στη μάνα μου: «Κυρία Ιουλία, ήρθα να μου κάνεις τραχανά και να μου πεις έναν αμανέ». Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν κάτι παραπάνω απ’ αυτό που είναι και λαμβάνουν αγάπη απ’ αυτούς που οι ίδιοι θέλουν. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει ο Στέλιος. Ο καλλιτέχνης που δημιουργεί «αυλή» είναι χαμένος. Οι αυλικοί σού κάνουν τη ζημιά.
q Εξαιρετικός άνθρωπος, επίσης, ήταν ο Στράτος. Συγχρόνως, υπέροχος, που τον αγαπώ πάρα πολύ, είναι ο Κώστας Χατζής. Όταν συνεργάστηκα μαζί του, άλλαξε η κοσμοθεωρία μου και το «είναι» μου. Με έμαθε να προσεγγίζω το τραγούδι με διαφορετικό τρόπο. Είπα στον εαυτό μου «τόσα χρόνια δούλεψες σκληρά, αλλά από δω και πέρα θα εργαστείς, εισχωρώντας και σε άλλες μουσικές διαδρομές». Έτσι, άνοιξα περισσότερο το ρεπερτόριό μου και ερμήνευσα κι άλλα κομμάτια, πέρα απ’ αυτά που άρεσαν στον κόσμο και ήταν επιτυχίες.
απο τον γιαννη πανταζοπουλο φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν
τραγουδι Το τραγούδι για μένα είναι μέσο έκφρασης. Αγαπώ όσο τίποτα τη μουσική. Έτσι γεννήθηκα. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν μπορώ να ακούσω τραγούδια, είτε δικά μου είτε άλλων συναδέλφων. Ένα καλό τραγούδι μού φέρνει δάκρυα στα μάτια. Κι αυτό ίσως το έχω κληρονομήσει απ’ τη μητέρα μου. Οι αμανέδες που τραγουδούσε στο σπίτι με συγκινούσαν βαθιά. Όταν πιάνω το μικρόφωνο στα χέρια μου, νιώθω, αισθάνομαι. Και στην πίστα έχει τύχει πολλές φορές να κλάψω.
11.3.21 – lifo
29
στη δουλειά μου. Ποτέ δεν είχα πλάτες, γι’ αυτό προσπαθούσα να είμαι τυπική και επαγγελματίας. Ήξερα ότι στο λάθος μου κανείς δεν θα με υποστηρίξει. Γι’ αυτό τίποτα και ποτέ δεν μου χαρίστηκε. Επτά μέρες την εβδομάδα, ακόμη και τη μία μέρα που είχα ρεπό, πήγαινα ανελλιπώς στη δουλειά μου.
q Η νύχτα δεν αλλάζει τον άνθρωπο, αν ο ίδιος δεν το επιθυμεί. Πολλές φορές εκνευρίζομαι όταν γίνεται διαχωρισμός μεταξύ μέρας και νύχτας. Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται στα γραφεία τους το πρωί και πίνουν χωρίς όριο, αλλά δεν τους βλέπει κανείς. Ξέρετε, δεν γίνονται όλες οι παρανομίες τα βράδια. Υπάρχουν άνθρωποι στη νύχτα που είναι άγιοι και άλλοι που την ημέρα γίνονται τέρατα. Και το είδαμε αυτό τώρα τελευταία, με όλες αυτές τις καταγγελίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
q Τώρα είναι η εποχή για να ανοίξουν τα στόματα. Πάντα κυριαρχούσαν τέτοια φαινόμενα σεξουαλικής επίθεσης και κακοποίησης. Και δεν σας λέω αερολογίες. Ήταν αρκετοί αυτοί που εκμεταλλεύονταν τη θέση εξουσίας που είχαν. Πιστεύω ότι δεν είναι τυχαίο πως οι καταγγελίες που είδαμε τελευταία έγιναν από γυναίκες που έχουν γίνει μάνες. Αυτό θεωρώ, με την ταπεινή μου άποψη, ότι τις επηρέασε, ώστε να βγουν να μιλήσουν. Φοβήθηκαν για το μέλλον των παιδιών τους, για τους ανθρώπους που θα χρειαζόταν να εμπιστευτούν στο επάγγελμα που θα ακολουθούσαν, αλλά και για την κοινωνία στην οποία θα μεγάλωναν.
Πίτσα Παπαδοπούλου
q Είμαι ένας άνθρωπος που αγαπά πολύ το τραγούδι, αλλά δεν αγάπησε ποτέ τη δουλειά. Είμαι πολύ πειθαρχημένη
q Προφανώς, στη διάρκεια ενός μουσικού προγράμματος θα προκύψουν και ενοχλητικές συμπεριφορές, π.χ. ένας μεθυσμένος θα χάσει τον έλεγχο, επειδή, όταν γλεντούν κάποιοι άνθρωποι, δεν έχουν αίσθηση του μέτρου. Βέβαια, ποτέ δεν ξέρεις τι καημούς ή προβλήματα κουβαλά ο καθένας. Μια στιγμή που δεν θα ξεχάσω είναι όταν μια γυναίκα βιντεοσκοπούσε ακατάπαυστα με το κινητό της όλη την ώρα που τραγουδούσα. Κάποια στιγμή κουράστηκα απ’ όλο αυτό και της είπα: «Φτάνει, βρε παιδί μου». Στη συνέχεια, εκείνη έβαλε τα κλάματα και μου εξήγησε ότι το έκανε γιατί ήθελε να το δείξει στον αδερφό της, ο οποίος ήταν κατάκοιτος και του άρεσαν πολύ τα τραγούδια μου. Ένιωσα άσχημα και στενοχωρήθηκα πάρα πολύ.
q Δυστυχώς, το λαϊκό τραγούδι, σταδιακά, εξαφανίζεται. Όμως χαίρομαι που έχουμε ωραίες φωνές σήμερα στο μουσικό μας στερέωμα, όπως ο Δημήτρης Μπάσης, ο Κώστας Μακεδόνας, η Μελίνα Ασλανίδου, η Λιζέτα Καλημέρη, η Μελίνα Κανά. Αυτό που με δυσαρεστεί είναι ότι την περίοδο αυτή οι τραγουδιστές προσπαθούν να μπουν στον χώρο της μουσικής πηγαίνοντας σε reality. Και πού αλλού να πάνε, θα με ρωτήσεις, αφού δεν υπάρχουν δισκογραφικές εταιρείες. Το χειρότερο είναι ότι αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες και σπίτια όπου οι μητέρες τους τούς φουσκώνουν τα μυαλά και είναι πιο φαντασμένες απ’ τα παιδιά τους. Καλλιεργούν υπερβολικές προσδοκίες γι’ αυτά, και στο τέλος απογοητεύονται. Η συμβουλή μου προς αυτά τα παιδιά είναι να σπουδάσουν, να πάρουν ένα πτυχίο και να έχουν το τραγούδι ως χόμπι.
q Σήμερα η πανδημία έχει επιφέρει ένα τρομακτικό πλήγμα στους ανθρώπους του πολιτισμού και στον καλλιτεχνικό κόσμο. Κλειστά μαγαζιά, άνεργοι μουσικοί και άνθρωποι που δεν έχουν να φάνε. Μοναδική συντροφιά αποτελούν οι τηλεοπτικές μουσικές εκπομπές, οι οποίες αυξάνονται συνεχώς. Ελπίζω ότι σύντομα θα κλείσει αυτός ο κύκλος του κορωνοϊού, θα ορθοποδήσουμε και θα ξανατραγουδήσουμε στα κέντρα και στους συναυλιακούς χώρους.
q Αυτό που με ενοχλεί στη δημόσια σφαίρα είναι ότι όλοι έχουν μια άποψη. Όλοι ξέρουν τα πάντα κι έχουν γίνει ειδήμονες επί παντός επιστητού. Καλό είναι να μιλούν μόνο αυτοί που γνωρίζουν. Ας μη γίνονται όλα επιδερμικά, διότι βλέπουμε συμπολίτες μας που επηρεάζονται και παίρνουν λάθος δρόμο. Ας ακούσουμε τους ειδικούς, τους επιστήμονες, και, αν θυμηθώ ένα δικό μου τραγούδι, θα πω «μη μιλάς, δεν είναι απαραίτητο», το οποίο ισχύει και για μένα.
q Ο άνθρωπος γεννιέται, δεν γίνεται. Το τραγούδι για μένα είναι μέσο έκφρασης. Αγαπώ όσο τίποτα τη μουσική. Έτσι γεννήθηκα. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν μπορώ να ακούσω τραγούδια, είτε δικά μου είτε άλλων συναδέλφων. Ένα καλό τραγούδι μού φέρνει δάκρυα στα μάτια. Κι αυτό ίσως το έχω κληρονομήσει απ’ τη μητέρα μου. Οι αμανέδες που τραγουδούσε στο σπίτι με συγκινούσαν βαθιά. Όταν πιάνω το μικρόφωνο στα χέρια μου, νιώθω, αισθάνομαι. Και στην πίστα έχει τύχει πολλές φορές να κλάψω. Είμαι πολύ συναισθηματικό άτομο.
q Όλα τα τραγούδια μου τα αγαπώ, αλλά θα ξεχώριζα το «Τι σου έκανα, αγάπη». Στη ζωή μου θυσίασα χρόνο και στιγμές από την προσωπική μου ζωή. Τώρα, με την απόσταση του χρόνου, θεωρώ ότι δούλεψα πολύ και έχασα πολύτιμο χρόνο από τη σχέση με τον γιο μου, για παράδειγμα. Δεν θυμάμαι ποτέ να έχω πάει διακοπές, δεν ξέρω τι σημαίνει η λέξη «διάλειμμα». Αυτή είναι και η αιτία που δεν αγάπησα τον εαυτό μου.
q Μένω πολλά χρόνια μόνη μου. Παντρεύτηκα, έχω έναν γιο, τον Μάριο, ο οποίος είναι 36 ετών και κατοικεί μόνιμα στη Χαλκιδική. Όμως ο γάμος μου δεν κράτησε. Ο δικός μου χωρισμός, ωστόσο, δεν συγκρίνεται με εκείνον των γονιών μου. Ήταν άλλες εποχές. Τη μοναξιά οι άνθρωποι δεν τη βιώνουν από την έλλειψη ενός άνδρα ή μιας γυναίκας. Τη μοναξιά τη νιώθεις περισσότερο όταν έχεις παιδιά και δεν είναι δίπλα σου, όχι ως φυσική παρουσία, αλλά όταν δεν είσαι στις σκέψεις τους. Ταυτόχρονα, αισθάνεσαι απόλυτη μοναξιά όταν φεύγουν απ’ τη ζωή τα αγαπημένα σου πρόσωπα, όπως η μάνα σου ή τα αδέρφια σου. Πλέον, δεν ζει κανείς από την οικογένειά μου.
q Οι πιο δύσκολες στιγμές που έχεις να αντιμετωπίσεις στη δική μας δουλειά είναι όταν είσαι αναγκασμένος να τραγουδήσεις το ίδιο βράδυ που έχεις χάσει ένα αγαπημένο σου πρόσωπο. Σκέφτεσαι, πώς μπορείς να αφήσεις τόσες οικογένειες χωρίς δουλειά; Μάθαμε να ζούμε με αυτό. Καμιά φορά είναι και μια παρηγοριά. Γιατί τον θάνατο δεν τον κατανοείς αμέσως, αλλά αργότερα, όταν αισθάνεσαι την απουσία.
q Λίγες φορές ερωτεύτηκα στη ζωή μου. Αλλά εξακολουθεί, ακόμη και τώρα, να με συγκινεί η αγάπη ανάμεσα σε δυο ανθρώπους. Χαίρομαι με την καλοσύνη των άλλων και με εκνευρίζει πολύ η αδικία. Ευτυχία για μένα είναι να έχεις γύρω σου ανθρώπους που αγαπάς και σ’ αγαπούν. Ο θάνατος και η απώλεια σε μαθαίνουν ότι όλα τα άλλα είναι μάταια. Με τρομάζουν το τέλος και η πιθανότητα της αργόσυρτης ασθένειας, που μπορεί να σε καθηλώσει. Ελπίζω να ζήσω πολλά χρόνια ακόμη. Το πιο σημαντικό είναι να έχεις υγεία και να είσαι χρήσιμος άνθρωπος. Στη ζωή μου έκανα πολλά λάθη, αλλά έμαθα να τα παραδέχομαι.
Η νύχτα δεν αλλάζει τον άνθρωπο, αν ο ίδιος δεν το επιθυμεί. Πολλές φορές εκνευρίζομαι όταν γίνεται διαχωρισμός μεταξύ μέρας και νύχτας. Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται στα γραφεία τους το πρωί και πίνουν χωρίς όριο, αλλά δεν τους βλέπει κανείς. Ξέρετε, δεν γίνονται όλες οι παρανομίες τα βράδια. Υπάρχουν άνθρωποι στη νύχτα που είναι άγιοι και άλλοι που την ημέρα γίνονται τέρατα.
q Κάθε τραγούδι που ερμηνεύεις είναι και μια ιστορία που ξετυλίγεται στο μυαλό σου. Αν έβαζα έναν τίτλο στη ζωή μου από ένα δικό μου τραγούδι, αυτό θα ήταν το «Θυσιάστηκα»: «Σου ’δωσα όλη τη ζωή μου. Κι εσύ τη γέμισες ψευτιά / Παίρνω το παράπονο μαζί μου. Και την κουρασμένη μου καρδιά».
30 lifo – 11.3.21
Culture Το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συνεχίζεται online Τo Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που φέτος διεξάγεται με υβριδικό τρόπο, θα συνεχιστεί online έως την Κυριακή 14 Μαρτίου 2021, παρουσιάζοντας μερικά από τα καλύτερα ντοκιμαντέρ από ολόκληρο τον κόσμο, μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας του, online.filmfestival.gr. Παράλληλα, μπορεί να παρακολουθήσει κανείς podcasts, workshops και μια ανοιχτή για το κοινό συζήτηση. Οι τρεις φετινές κατηγορίες, με συναρπαστικές και πολυβραβευμένες ταινίες απ’ όλον τον κόσμο, από γνωστούς και ανερχόμενους δημιουργούς, είναι οι «Προορισμός: Ταξίδι», «Nextgen» και «Top Docs» και περιλαμβάνουν τίτλους όπως οι: «Οι Λένινγκραντ Κάουμποϊς πάνε Αμέρικα» του Καουρισμάκι, «Ταξιδιώτης του μεσονυχτίου» του Hassan Fazili, «Κεντρικό αεροδρόμιο THF» του Karim Aϊnouz και άλλους 47 (για τις διαθέσιμες ταινίες τσεκάρετε στο online.filmfestival.gr).
676
32
ΣΙΝΕΜΑ The United States vs Billie Holiday
34
ΒΙΒΛΙΟ Βενετία: Πόλη, κράτος, εταιρεία, ναυτική δύναμη, δημοκρατία
37
ΒΙΒΛΙΟ Η Αμάντα Γκόρμαν και η παλίρροια του cancel culture
38
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Η «φωτιά του Σαν Έλμο» θα λάμψει με την εκφόρτιση του κορωνοϊού
η αφίσα του 23ου φεστιβάλ ντοκιμαντέρ θεσσαλονίκης, έργο της φωτογράφου όλγας δέικου
11.3.21 – lifo
31
Cinema
ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ
The United States vs Billie Holiday Ο Λι Ντάνιελς πελαγοδρομεί στη βασανισμένη σχέση της Μπίλι Χόλιντεϊ με τους άνδρες, τις ουσίες και τις Αρχές, αλλά στον ρόλο της ανεπανάληπτης ερμηνεύτριας η Άντρα Ντέι είναι η αποκάλυψη της χρονιάς.
Δ
Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο
Κακό
32 lifo – 11.3.21
εν είναι σίγουρο αν ο Λι Ντάνιελς είναι σκηνοθέτης, παραγωγός (του Monster’s Ball, από το οποίο ξεκίνησε μετά την πορεία του στη μουσική βιομηχανία), προβοκάτορας, ένας ιμπρεσάριος/ακτιβιστής, όλα τα παραπάνω ή τίποτε ιδιαίτερο, που ωστόσο πάντα ταράζει τα νερά με τις ταινίες του – ούτε ο ίδιος επιθυμεί να ξεμπερδέψει τις ιδιότητες ή να φορέσει ένα μόνο καπέλο, σύμφωνα με τις δηλώσεις του. Πάντως, είναι σίγουρο πως οι ικανότητές του στο κάστινγκ, και κυρίως στο πώς καταφέρνει να πείσει ηθοποιούς να τον εμπιστευτούν στους πιο απίθανους ρόλους, μπαίνουν στη σφαίρα του μύθου όσο περνά ο καιρός και εξακολουθεί να γυρίζει ταινίες. Πριν καν πιάσει κάμερα στα χέρια του, κυνήγησε την Έλεν Μίρεν στους δρόμους της Νέας Υόρκης και σαν τρελός με dreadlocks, όπως θυμάται η Βρετανή ηθοποιός, της συστήθηκε ενθουσιωδώς, εκλιπαρώντας την να παίξει μια δολοφόνο με αιμομικτικές τάσεις στο Shadowboxer. Εκείνη τον θεώρησε έναν τρελό με θράσος και κοτσίδες, αλλά δέχτηκε να παίξει σε μια ταινία που ο Ντάνιελς γύρισε μεθυσμένος και οι κριτικοί έσφαξαν. Το Precious απορρίφθηκε από όλα τα στούντιο, αλλά τούμπαρε ένα πλούσιο ζευγάρι από το Ντάλας να του δώσουν 8 εκατομμύρια δολάρια, τη Μονίκ να δέρνει και να καταριέται όπως κανείς άλλος μέχρι τότε και τη Μαράια
Κάρεϊ να κάνει μια παρένθεση από τον αιώνιο ρόλο της Μαράια Κάρεϊ, ενσαρκώνοντας μια κοινωνική λειτουργό. Στη χειρότερή του ταινία, το Paperboy, μετέτρεψε τον συνήθως αξιαγάπητο Τζον Κιούζακ σε απεχθή τύπο και έβαλε την έξαλλη Νικόλ Κίντμαν να κατουρήσει τον ημιλιπόθυμο Ζακ Έφρον, γιατί, ξαφνικά, τον είχαν τσιμπήσει όλες οι τσούχτρες του ωκεανού. Στο Butler, το οποίο απαίτησε να αναφέρεται επίσημα ως Lee Daniels’ The Butler, επανέφερε την Όπρα Γουίνφρι από την κινηματογραφική της αυτοεξορία ως Κάρολ Γκέινς, τη σύζυγο του θαλαμηπόλου του Λευκού Οίκου, μια γυναίκα που πίνει, καπνίζει και βρίζει όπως ποτέ στη ζωή της η «Αγία» της αμερικανικής τηλεόρασης δεν φανταζόταν πως θα έκανε. Και αφού ο Ντάνιελς έλυσε για πάντα το οικονομικό του πρόβλημα με την τεράστια επιτυχία του τηλεοπτικού «Empire», επιστρέφει με το The United States vs Billie Holiday και έπρεπε για πρώτη φορά στην καριέρα του να πειστεί πως μια τραγουδίστρια που δεν έχει ξαναπαίξει στο σινεμά έχει τα φόντα και τα προσόντα να υποδυθεί μια γυναίκα-σύμβολο. Ίσως για πρώτη φορά, πάλι, συναισθάνθηκε την ευθύνη και μετά από μερικές δοκιμαστικές σκηνές, ευτυχώς, εμπιστεύτηκε την Άντρα Ντέι, γιατί είδε μπροστά του την Μπίλι Χόλιντεϊ. Τη βλέπουμε κι εμείς, ευάλωτη και θηριώδη. Είναι ανατριχιαστικό, αλλά αληθινό: από
απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο
τη θαυματουργή μεταμόρφωση της Μαριόν Κοτιγιάρ στο σώμα και το πνεύμα της Εντίθ Πιαφ είχαμε να δούμε τέτοια ταύτιση, ερμηνεία και διεύρυνση στον χαρακτήρα, πέρα από τα ιστορικά γεγονότα, το οπτικοακουστικό υλικό και την ελαττωματική μέθη της μνήμης με τα πραγματικά γεγονότα. Το ότι η υποψήφια για Grammy τραγουδίστρια, που δανείστηκε το επώνυμό της από τη Holiday, γνωστή και ως Lady Day, τραγουδά η ίδια, και μάλιστα καταπληκτικά, είναι ένα bonus που υψώνει ακόμη περισσότερο την παρουσία (διαδρομή, καλύτερα) της σε ένα έργο με απαιτήσεις ψυχικής αυτοθυσίας και τολμηρών υποκριτικών επιλογών. Η ταινία θα μπορούσε να τιτλοφορείται Strange Fruit, από το τραγούδι που ηχογράφησε η Χόλιντεϊ το 1939 και έκτοτε δεν σταμάτησε να ερμηνεύει στη σκηνή με μια σταθερή τελετουργία: οι άνθρωποι του καμπαρέ (ή του θεάτρου, όταν της είχαν ανακαλέσει την άδεια να τραγουδά σε χώρους όπου σέρβιραν αλκοόλ) παρακαλούσαν το κοινό να κάνει απόλυτη σιωπή, τα φώτα χαμήλωναν, ένας προβολέας φώτιζε μόνο το πρόσωπό της, το έλεγε σαν να διαλογιζόταν και μόλις τελείωνε, είχε αποχωρήσει αθόρυβα από τη σκηνή. Με στίχους από ποίημα του 1931, η υπέροχη, στοχαστική μπαλάντα αναφερόταν στο λιντσάρισμα μαύρων από λευκούς και της θύμιζε τον άδικο θάνατο του πατέρα της, επειδή το νοσοκομείο άργησε να τον αναλάβει μετά από ασθένειά του, φυσικά λόγω του χρώματος του δέρματός του, και έβγαζε την πολιτική πλευρά μιας ούτως ή άλλως αδέσμευτης φύσης. Με πρόσχημα τον εθισμό της στην ηρωίνη, η Δίωξη Ναρκωτικών έλαβε εντολή να την καταστρέψει αν δεν απέρριπτε κατηγορηματικά το «Strange Fruit» από το ρεπερτόριό της. Η Χόλιντεϊ δεν καταχωρίστηκε ποτέ ως ακτιβίστρια, αλλά αυτή η «ξαφνική αποφορά της καμένης σάρκας» που διαδέχεται «τη γλυκιά και δροσερή
μυρωδιά της μανόλιας» πυροδότησε μια προσωπική αντίσταση που κράτησε όλη τη βασανισμένη ζωή της, τουλάχιστον σύμφωνα με το σενάριο της Σούζαν Λόρι Παρκς. Η βραβευμένη με Πούλιτζερ συγγραφέας υιοθετεί τη θεωρία του Γιχάν Χάρι για τον άνευ όρων πόλεμο της κυβέρνησης εναντίον των ναρκωτικών και την εμμονή των υπαλλήλων του Έντγκαρ Χούβερ με τη Χόλιντεϊ, ως αιχμή του δόρατος και βιτρίνα, λόγω της δημοτικότητας και της παραβατικής συμπεριφοράς της. Παρά τις μεταπτώσεις της ψυχικής και σωματικής της υγείας και τις στημένες και προβεβλημένες, για λόγους παραδειγματισμού, συλλήψεις της από την αστυνομία στις ΗΠΑ αλλά και στο εξωτερικό, κατά τη διάρκεια των τουρνέ της η Χόλιντεϊ άντεχε και επανέκαμπτε, μέχρι το τέλος. Ακόμη χειρότερα για τους εχθρούς της, άρεσε πολύ και επηρέαζε. Η οπτική του The United States vs Billie Holiday κινείται γύρω από τη συνεχιζόμενη αντιπαλότητα που υπαγορεύει ο τίτλος, καθώς και από τη μοναδική σχέση που είχε με έναν άνδρα που δεν την αντιμετώπιζε βίαια, όπως οι άλλοι δυνάστες στη ζωή της. Ο Τζίμι Φλέτσερ (τον υποδύεται με τρυφερότητα ο Τρεβάντε Ρόουντς από το Moοnlight) είναι ο φιλόδοξος μυστικός ομοσπονδιακός που φυτεύει το FBI στον στενό της κύκλο και προδίδει την εμπιστοσύνη και την αδυναμία της προς αυτόν, γιατί η κοσμοθεωρία και η συνείδησή του διαφέρουν εντελώς από την παρορμητική και απροσάρμοστη φύση της. Ο έρωτάς τους λαμβάνεται ως δεδομένος από την Παρκς και τον Ντάνιελς, αν και κανείς από
τους δύο δεν τον είχε παραδεχτεί ιστορικά, συνεπώς λειτουργεί περισσότερο για δραματουργικούς λόγους. Το πρόβλημα δεν είναι η αρχειακή ορθότητα ή το κέντρο βάρους μιας βιογραφίας με μετατοπισμένο το προφίλ από το εντελώς προσωπικό στο κοινωνικό, αλλά οι μεταβάσεις από το ένα θέμα στο άλλο. Ο Ντάνιελς συνθέτει μια «φτιαγμένη» ταινία, σαν να έχει ποτιστεί από τη ζαλάδα του ποτού και την παραίσθηση των ναρκωτικών, ας πούμε υποκειμενικά ιδωμένη από την πρωταγωνίστρια μιας μπερδεμένης ζωής – το ίδιο συμβαίνει στο ηχητικό τοπίο, με ένα ασαφές και συχνά αυθαίρετο τζαζ κλίμα να υποκαθιστά την ενότητα της αφήγησης. Σίγουρα, είναι πιο ενδιαφέρον εγχείρημα από το ακαδημαϊκό φιλμ του Σίντνεϊ Φιούρι από το 1972, που χάρισε υποψηφιότητα για Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλο στην Νταϊάνα Ρος. Παρά τη γενναία ρήξη της με το λαμπερό παρελθόν της, η σούπερ-σταρ με τις Supremes, Ρος, ούτε έμοιαζε με τη Χόλιντεϊ ούτε ακουγόταν σαν κι αυτήν – πολύ αδύνατη στο σώμα, γεγονός που της επέτρεψε να την υποδυθεί και ως ανήλικη, και πιο «άκαπνη» και μεταλλική στη φωνή, συγκριτικά με της Χόλιντεϊ. Ψήγματα της απόγνωσης που προσπάθησε έβγαιναν σε μερικές σκηνές, αλλά γενικά ήταν μια ερμηνεία που επαινέθηκε επειδή η απόσταση που διένυσε η Ρος από τη γεμάτη Νο 1 επιτυχίες θητεία της στο πιο αγαπητό γυναικείο συγκρότημα όλων των εποχών ως το πορτρέτο μιας βαθιά ταλαιπωρημένης και πολύπλοκης γυναίκας ήταν υπολογίσιμα μεγάλο. Παρ’ όλα αυτά, η συ-
INFO THE UNITED STATES VS BILLIE HOLIDAY Σκηνοθεσία: Λι Ντάνιελς Παίζουν: Άντρα Ντέι, Τρεβάντε Ρόουντς
γκάλυψη της επιτήδευσης στο The lady sings the blues είναι ορατή, από την αλαβάστρινη μουσική επένδυση του Μισέλ Λεγκράν μέχρι τα δουλεμένα στη λεπτομέρεια κοστούμια των Μπομπ Μάκι και Ρέι Αγκάγιαν, επίσης υποψήφιων για Όσκαρ – όλοι αυτοί έχασαν από το Καμπαρέ και τον Νονό στην τελετή της Ακαδημίας. Στα 28 της, η Ρος έπλευσε στο σινεμά με ελπίδες για παράλληλη ένδοξη καριέρα, αλλά τρία χρόνια μετά το Mahogany προσγείωσε άτσαλα την υπόσχεση και έδειξε ανάγλυφα πως η τραγουδίστρια του «Do you know where you’re going to» βάδιζε Upside Down προς τις πλουμιστές πίστες και τη φανταχτερή υστεροφημία. Η Άντρα Ντέι, που κέρδισε τη Χρυσή Σφαίρα εκτοπίζοντας τέσσερις από τις πιο δυνατές αντιπάλους των τελευταίων ετών (Μακντόρμαντ, Κίρμπι, Μάλιγκαν και Ντέιβις), είναι διαφορετική περίπτωση και στα 36 της, άγνωστη, άρα ευπρόσδεκτη έκπληξη στο κοινό, επίσης στο ντεμπούτο της, πολεμά τον ρόλο μέχρι τελικής πτώσης, σαν να μην υπάρχει αύριο. Είναι τρομερά τα περάσματά της από το γρέζι μιας αγωνίστριας στον ρόγχο της μοιρολατρίας, στο άχθος μιας κακοποιημένης κοπέλας που μεγάλωσε με ένα δυσβάσταχτο βάρος και το βάφτισε σε μια πρωτοποριακή εκφορά της μουσικής της, που ακόμη και σήμερα δεν έχει ξεπεραστεί. Βελούδινη και επώδυνη, η Μπίλι Χόλιντεϊ που προτείνει είναι το αγνότερο δώρο του Λι Ντάνιελς σε ένα μέσο που χρησιμοποιεί ως αφτιασίδωτο καθρέφτη της μαύρης εμπειρίας.
11.3.21 – lifo
33
Book
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο
Καναδός Γουίλιαμ ΜακΝίλ υπήρξε ένα από τους κλασικούς ιστορικούς του εικοστού αιώνα. Πολυμαθής και ευρυμαθής, πίστευε βαθιά στην παγκόσμια ιστορία και στην επίδραση του διεθνούς πλαισίου στη διαμόρφωση των γεγονότων. Γι’ αυτό και η ματιά του ήταν πάντα καθολική και εποπτική του πεδίου, ενώ προκρίνει την παγκόσμια ματιά πάνω στην Ιστορία. O Καναδός ιστορικός θεωρείται ένας εκ των σημαντικών ειδικών στην ιστορία της Δύσης, με εμβληματικά έργα στον τομέα αυτό. Επιπλέον, ο ΜακΝίλ είχε μεγάλη ειδικότητα στο θέμα της Ελλάδας, αφού λειτούργησε ως σύμβουλος στο πλάι των εξόριστων ελληνικών κυβερνήσεων την περίοδο της Κατοχής, έχοντας πλήρη εικόνα της Ελλάδας, της επανασυγκρότησης και της δύσκολης αλλά και σταθερής ένταξής της στον δυτικό κόσμο, την οποία έχει εξετάσει ενδελεχώς και στο βιβλίο του Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Παπαδόπουλος, 2017). Σε αυτόν ακριβώς τον άξονα, δηλαδή της μελέτης του δυτικού κόσμου, εντάσσεται και το βιβλίο του που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, Βενετία - Γέφυρα Δύσης και Ανατολής 1081-1791, το οποίο δεν καλύπτει απλώς επτά αιώνες ιστορίας της Βενετίας αλλά στην πραγματικότητα επτά αιώνες ιστορίας της Δύσης. Το βιβλίο, αν και γραμμένο το 1974 –στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 2020–, παρουσιάζει αμείωτο ενδιαφέρον όχι μόνο γιατί ανοίγει ιστορικά και γεωγραφικά πεδία που ακόμα μοιάζουν δυσπρόσιτα,
απο τoν σ τ έφ α ν ο κ α β α λ λ ι ερά κ η
όπως αυτό της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου, που αποκτούν σήμερα εκ νέου μεγάλη γεωστρατηγική σημασία, αλλά και χάρη στις ιδιαίτερες συνδέσεις και στα νήματα που αναδεικνύει όσον αφορά τη βενετική επιρροή στη συγκρότηση και διαμόρφωση κομματιών του ελληνισμού, που θα έχουν εν τέλει πρωταγωνιστικό ρόλο στο 1821. Η Βενετία είναι ένα σημείο αναφοράς που επιδεικνύει θαυμαστή αντοχή στο πέρασμα του χρόνου, ξεπερνάει εθνικούς ή θρησκευτικούς φραγμούς, αλλά αποτελεί μια αυτοτελή δύναμη στον γεωγραφικό χώρο της Νότιας Ευρώπης όπως και της Ανατολικής Μεσογείου. Η ισχυροποίησή της μέσα από την εμπορική δραστηριότητα την καθιστά έναν από τους πιο ισχυρούς ενδιάμεσους κρίκους ανάμεσα στη λατινική, την ελληνική, τη σλαβική και την τουρκική κοινότητα αλλά και έναν από τους πλέον ισχυρούς διαπεριφερειακούς εμπορικούς κόμβους της εποχής έως τουλάχιστον τον δέκατο έκτο αιώνα, δηλαδή έως ότου αυξηθεί δυναμικά η γαλλική εμπορική παρουσία, και λίγο αργότερα η μη ισλαμική εμπορική δραστηριότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ( Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι). Η Βενετία, όμως, δεν είναι απλώς ένας σημαντικός εμπορικός κόμβος αλλά και διαδραστικός. Λειτουργεί ως αντίβαρο στρατιωτικό και γεωπολιτικό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως καταφύγιο αλλά και ως εξουσιαστής των ορθοδόξων της Ανατολής και με ιδιαίτερη επιδραστικότητα σε πολλές περιοχές στην
Ελλάδα (Ιόνια, Κυκλάδες, Πελοπόννησος, Κρήτη) και ως ένας σημαντικός πολιτισμικός κόμβος, αφού η βενετική Κρήτη έγινε πεδίο αλληλεπίδρασης ελληνικών και ιταλικών υψηλών μορφών τέχνης, ενώ στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας, το οποίο τελούσε υπό βενετική δικαιοδοσία από το 1405 και διατηρούσε σθεναρή αντιπαπική στάση, βρήκαν εκπαιδευτικό καταφύγιο με ένα κοινό πρόγραμμα σπουδών, όπως εύστοχα παρατηρεί ο ΜακΝίλ στην κατακλείδα του βιβλίου του, σημαντικές και ισχυρές προσωπικότητες του απανταχού ελληνισμού, όπως οι Παναγιώτης Νικούσιος, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο «εξ απορρήτων», και ο Ιωάννης Καποδίστριας, οι οποίοι πέρασαν από αυτό το ίδρυμα, σπουδάζοντας Ιατρική και μετά περνώντας στην πολιτική. Οι δύο πρώτοι είναι αυτοί που ιδρύουν τον θεσμό του μεγάλου δραγουμάνου, θεμελιώνοντας την τάξη των Ρωμιών αξιωματούχων που ανέλαβαν το κορυφαίο αυτό αξίωμα του υπουργού Εξωτερικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ουσιαστικά, παίζοντας σπουδαίο ρόλο στην παράδοση του Χάνδακα το 1669 και στη Συνθήκη του Κάρλοβιτς για την ειρήνευση μεταξύ της Αυστροουγγρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκπροσωπώντας την τελευταία και δημιουργώντας αυτόν τον ιδιότυπο αλλά τόσο σημαντικό «ρωμαίικο» θύλακα, με δυτικές επιρροές εντός μιας αλλόγλωσσης και αλλόδοξης αυτοκρατορίας. Ο τρίτος αυτού του νήματος, ο Καποδίστριας έφτασε να γίνει υπουργός Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας και πρώτος Κυβερνήτης
Βενετία: Πόλη, κράτος, εταιρεία, ναυτική δύναμη, δημοκρατία Ο Γούιλιαμ ΜακΝίλ καλύπτει επτά αιώνες ιστορίας της Βενετίας στο έξοχο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
34 lifo – 11.3.21
καναλετο, η πλατεια του αγιου μαρκου (1720), μητροπολιτικο μουσειο νεασ υορκησ
της Ελλάδας. Η Βενετία ήταν ένα τεράστιο φροντιστήριο των Ρωμιών, διαμορφώνοντάς τους στο παιδαγωγικό και πολιτικό κομμάτι και προετοιμάζοντάς τους και για σημαντικούς κυβερνητικούς ρόλους. Η θητεία τους σε μια ακμάζουσα δημοκρατία που λειτουργούσε ως ένα ιδιαίτερο αντιπαράδειγμα στον κόσμο των αυτοκρατοριών ήταν μια σπουδαία μαθητεία. Ο ΜακΝίλ αντιλαμβάνεται και αποδίδει πλήρως αυτόν τον πολύπλοκο χαρακτήρα της Βενετίας, που είναι παράλληλα πόλη, κράτος, εμπορική εταιρεία, ναυτική δύναμη και δημοκρατία, που από τη Δύση εισβάλλει στην Ανατολή, την κατακτά στρατιωτικά, τη χειραγωγεί εμπορικά και ελκύει τα καλύτερα μυαλά ως ένα υπόδειγμα και ως ένα καταφύγιο. Μια πορεία επτά αιώνων που συντρίβεται τελικά από τη φιλοδοξία του Ναπολέοντα για την επιβολή μίας μόνης ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας, από την οποία η Βενετία δεν θα μπορούσε να λείψει. Ο ΜακΝίλ περιγράφει με θαυμαστό τρόπο αυτό το ταξίδι με έναν κλασικό, αλλά τόσο συναρπαστικό ιστορικό τρόπο που εξετάζει διεισδυτικά τη μεγάλη εικόνα, όμως μένει προσηλωμένος σε αυτήν και μόνο. Δεν προσπαθεί από τις μικρές ιστορίες να σχηματίσει τη μεγάλη εικόνα, ούτε να κεντρίσει το ενδιαφέρον με αφηγηματικά τεχνάσματα. Η αφήγησή του είναι καθαρή, σέβεται τη χρονική ακολουθία και συγκροτεί το αφήγημα αυτού του πολύμορφου και πολυσχιδούς εγχειρήματος, της Βενετίας. Η εμπορική άνοδος, η
ναυτική επέκταση, η στρατιωτική πυγμή, η επαφή με το Βυζάντιο, η ανάδειξη και η καθιέρωση της Βενετίας, όλα αναδεικνύονται με επιμέλεια και συνέπεια από τον Καναδό ιστορικό. Από τις εμπορικές και ναυπηγικές τεχνικές ως την πολιτική, την τέχνη και τη φιλοσοφία, ο ΜακΝίλ καλύπτει ένα απίστευτα ευρύ πεδίο, δίνοντας όμως βάρος στις πολιτιστικές και διανοητικές παρακαταθήκες της Βενετίας. Το έργο του εκτείνεται σε μια τεράστια χρονική και γεωγραφική περίοδο, εισάγοντας πάντα πρωτότυπες θεάσεις, όπως αυτή που αφορά τους τρεις Ρωμιούς, ενδιαφέρουσες συγκρίσεις και συχνά απροσδόκητους συνειρμούς. Το παρελθόν της Βενετίας, όπως παραδίδεται από τον ΜακΝίλ, δίνει πολλές απαντήσεις και για το σήμερα ακόμα. Ένα συναρπαστικό και συχνά εξαιρετικό ανάγνωσμα που φέρνει σε επαφή τον αναγνώστη με την ιστορία της Βενετίας και πολλές άγνωστες πτυχές της, που παράλληλα είναι και μια ιστορία της Ευρώπης και της Ανατολής, αφού η Γαληνότατη Δημοκρατία είναι ένα βασικό κλειδί για την κατανόηση της Μεσαιωνικής και Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας αλλά και για τη μελέτη των Βαλκανίων, της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου.
william h. mcneill
Βενετία Γέφυρα Δύσης και Ανατολής 1081-1797 Μτφρ.: Γεωργία Μίχα Εκδόσεις Παπαδόπουλος Σελ.: 480
11.3.21 – lifo
35
Book
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
«Φάρμακο» και «recto/verso»: H αναβίωση των λογοτεχνικών περιοδικών Δύο λογοτεχνικά/ποιητικά περιοδικά «εκτός σειράς», το «Φάρμακο» και το «recto/ verso», φέρνουν έναν αέρα αναγέννησης του θεωρητικού λόγου.
Φάρμακο - [φρμκ] Περιοδικό για τη διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου, ποίηση-ντοκουμέντο [τεύχος 16, χειμώνας 2020-2021]
απο την τινα μανδηλαρα
36 lifo – 11.3.21
Χρόνια τώρα το περιοδικό [φρμκ] συνιστά τον πιο καίριο οδηγό στη χαρτογράφηση της άγνωστης χώρας της ποίησης, ξεναγώντας μας σε άγνωστα ριζωματικά τοπία/δεδομένα και ανοίγοντας δρόμους στη «διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου», όπως αυτοσυστήνεται, άλλωστε, το περιοδικό στον αναγνώστη. Ειδικά το νέο, 16ο τεύχος του «Φαρμάκου», που κυκλοφόρησε εν μέσω πανδημίας, συνιστά τον καλύτερο τρόπο εξερεύνησης της χώρας του πραγματικού μέσω της ποίησης, αφού μας ξεναγεί στον ακραία ρεαλιστικό και γοητευτικό κόσμο της ποίησης-ντοκουμέντο ή, αλλιώς, docupoetry. Στο τεύχος αυτό καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα της ποίησης-ντοκουμέντο, από θεωρητικά κείμενα που θέτουν τους βασικούς της άξονες έως ποιήματα-ντοκουμέντα, κοινά πρότζεκτ που άλλαξαν τα δεδομένα και λογοτεχνικά αποσπάσματα μέχρι ποιητικές παρεμβάσεις από δικούς μας γνωστούς ποιητές. Όπως επισημαίνουν στην εισαγωγή οι υπεύθυνες της άκρως φροντισμένης αυτής έκδοσης, Κατερίνα Ηλιοπούλου και Γιάννα Μπούκοβα: «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ποίηση-ντοκουμέντο είναι η ποίηση του πραγματικού, μια non fiction ποίηση που εισπράττει τη συμβολική και συγκινησιακή αξία του στεγνού γεγονότος και της γυμνής πληροφορίας, ανακαλύπτοντας και προβάλλοντας όλη την ποιητική δύναμη του ατόφιου, του μη επεξεργασμένου, του αυθεντικού». Όπως σημειώνει επίσης ο Αμερικανός κριτικός και ιστορικός της λογοτεχνίας Τζόζεφ Χάρινγκτον σε ένα από τα τρία εισαγωγικά θεωρητικά κείμενα για την ποίηση-ντοκουμέντο, μεταφρασμένο από τον Γιάννη Πεδιώτη, «αναμφίβολα, αυτού του είδους η συγγραφή αποτελεί μέρος μακράς παράδοσης», ενώ, σύμφωνα με τον Άρη Αναγνωστόπουλο, συνεπιμελητή της ανθολογίας, μέσα από την ποίηση-ντοκουμέντο αλλάζει ολόκληρη η οπτική της ιστορίας και της αφήγησης, καθώς «αλληλοσυμπιέζεται ανάμεσα στις αλληλοτροφοδοτούμενες λειτουργίες της ανάμνησης και της λησμονιάς». Τον Αγκάμπεν και τον Ντεριντά επικαλείται χαρακτηριστικά στο δικό της θεωρητικό κείμενο η Eleni Sikelianos (μτφρ.: Δήμητρα Κωτούλα). Ωστόσο, τα κείμενα που συγκροτούν την καρδιά του αφιερώματος είναι το συγκλονιστικό Βιβλίο των Νεκρών της Μίριελ Ρουκάιζερ, που θεωρείται το πρώτο έργο της ποίησης-ντοκουμέντο, μέσα από το σπαρακτικό κολάζ του οποίου αντηχούν ηχηρές οι κραυγές των μεταλλωρύχων που προσβλήθηκαν από την πυριτίαση –θανατη-
φόρο νόσο των πνευμόνων–, σαν μια αντεστραμμένη Νέκυια ή μια σύγχρονη ποιητική τραγωδία, εμπνευσμένη από την Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών και γραμμένη μόλις το 1938 (μτφρ.: Ελένη Ηλιοπούλου), και η Μαρτυρία του Αμερικανού ποιητή και μέλους της ομάδας των αντικειμενιστών Τσαρλς Ρέζνικοφ με τη σκληρή, αλλά γοητευτικά όμορφη μουσική που διαμορφώνουν οι φωνές των ανθρώπων που έχουν εκδιωχθεί, φιμωθεί και καταδικαστεί, οι οποίες αναδεικνύονται ύστερα από τη μελέτη 500 δικαστικών υποθέσεων από τον ίδιο τον ποιητή (μτφρ.-επίμετρο: Κατερίνα Ηλιοπούλου). Εξίσου ηχηρή στα επαναστατικά κρεσέντο της και η Ερευνητική Ποιητική του γνωστού μπιτ ποιητή και ακτιβιστή Εντ Σάντερς (μτφρ.: Λευτέρης Ζαχαρουδιάκης). Όσο για τα υπερρεαλιστικά Φύλλα του Ύπνου του Ρενέ Σαρ, σίγουρα δεν χρειάζονται συστάσεις: εδώ ο Παναγιώτης Ιωαννίδης μεταφράζει, εκτός από τον πρόλογο, και το καταληκτικό ποίημα του βιβλίου. Ο ίδιος αποδίδει στα ελληνικά και το περίφημο Πάτερσον του Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, ο οποίος έπαιξε ρόλο στην ανάδειξη της βιωματικότητας/ιστορικότητας της ποίησης. Από τη δεκαετία του ’70 και ύστερα σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η σύμπραξη ποιητών με φωτογράφους. Ξεχωρίζουν εν προκειμένω το Ένας μεγάλος εαυτός (μτφρ.-επίμετρο: Δήμητρα Κωτούλα), μια συνεργασία της ποιήτριας Σι Ντι Ράιτ με τη φωτογράφο Ντέμπορα Λάστερ, αλλά και το εμπνευσμένο από την γκραβούρα του Βρετανού ζωγράφου Τόμας Στόθαρντ και βραβευμένο με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης των ΗΠΑ πολυσυζητημένο ποίημα της Ρόμπιν Κόστε Λιούις, αποσπάσματα από το οποίο μεταφράζει ο Ορφέας Απέργης. Εμπνευσμένη η απόφαση των επιμελητών της έκδοσης να συμπεριλάβουν στο τεύχος απόσπασμα από την περίφημη ομιλία της Σβετλάνα Αλεξιέβιτς στην απονομή του βραβείου Νόμπελ το 2015 (μτφρ.: Ιοκάστη Καμμένου), μαζί με τις Αληθινές ιστορίες από τη ζωή στην Αμερική του Πολ Όστερ (μτφρ.: Γιάννης Παλαβός) και τον Μοναχικό θάνατο της Χάτι Κάρολ του Μπομπ Ντίλαν (μτφρ.: Ορφέας Απέργης). Σημαντική και η Κοσμοθεωρία της Έμα Κέι, μεταφρασμένη από τον Γιάννη Δούκα. Τέλος, αξιομνημόνευτη η docupoetry παρέμβαση τεσσάρων Ελλήνων ποιητών, της Γιάννας Μπούκοβα με τους Αντικειμενιστές, του Γιάννη Ισιδώρου με το Homo Camcordus, του Βασίλη Αμανατίδη με 8 ποιήματα και του Θοδωρή Χιώτη με τους Υποδειγματικούς Μηχανισμούς.
recto/verso Περιοδικό δοκιμιακού λόγου [τεύχος 03, χειμώνας 2021]
Ο τίτλος εσκεμμένα ασαφής –περιοδικό δοκιμιακού λόγου– καταδεικνύει την απόφαση του εντύπου να διευρύνει τις έως τώρα οριοθετημένες γραμμές που είχαν τα λογοτεχνικά περιοδικά. Άλλωστε, είναι προφανές ότι το «recto/ verso», από το όνομα και μόνο, που αντιστοιχεί στις δύο όψεις που έχει ένα φύλλο χαρτί, προ-
τίθεται να μετακινηθεί στον ενδιάμεσο χώρο που ανοίγουν οι διαφορετικές ειδολογικές κατευθύνσεις και οι κατατάξεις του θεωρητικού λόγου σε ποιητικό, λογοτεχνικό κ.ο.κ. Ειδικά στο τρίτο τεύχος, που κυκλοφορεί, είναι ήδη σαφής η ανίχνευση του ενδιάμεσου χώρου στα φαινομενικά ετερόκλητα κείμενα, πέρα από συγκεκριμένα συμπεράσματα και κατηγορίες. Αν το περιοδικό ξεκινάει, λοιπόν, με το ξεχωριστό φιλοσοφικό Νυχτόραμα του πανεπιστημιακού και συγγραφέα Ηλία Παπαγιαννόπουλου ως διαφορετική ανάγνωση της πλατωνικής Πολιτείας, κλείνει με το θραυσματικό κινηματογραφικό ημερολόγιο του Τζόνας Μέκας, όπως το κατέγραψε ο διευθυντής της παρούσας έκδοσης, συγγραφέας και μεταφραστής Δημήτρης-Χρυσός Τομαράς. Αντί για εκτενές εκδοτικό σημείωμα, ο Τομαράς προτιμά, λοιπόν, να καταγράψει μια σειρά από ενσταντανέ-εικόνες φευγαλέας ομορφιάς, εντάσσοντάς μας στο δικό του ποιητικό διακύβευμα. Από κει παίρνει τη σκυτάλη ο Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, οδηγώντας μας στην ενδελεχώς σκηνοθετημένη και συνάμα βαθιά οντολογική σκηνογραφία της πλατωνικής Πολιτείας που ακροβατεί στον χώρο του απρόβλεπτου. Όλα ξεκινούν, άλλωστε, στο σύνορο μιας πόλης, τον Πειραιά, στο πέρας μιας απρόβλεπτης νύχτας, εκεί όπου μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, όπως υποστήριζαν οι Ντελέζ και Γκαταρί, εγγράφεται πάντα η φιλοσοφία. Σε αυτή την «άβολη επικράτεια του ανάμεσα», όπως την περιγράφει ο Παπαγιαννόπουλος, σε αυτό το ελάχιστο της στιγμής που πάντοτε αναδείκνυε φευγαλέα αλλά και ουσιαστικά ο Σωκράτης, διαγράφεται το πέρασμα από το προσωπικό στο συλλογικό, από το μύχιο στο πιο εκπεφρασμένο, από το προσωπικό παράδειγμα στην αναζήτηση εννοιών, όπως η δικαιοσύνη. Αναλύονται περαιτέρω θέματα όπως η νομοθεσία –καίριο ζήτημα για τον Πλάτωνα– και η αφήγηση, το υπερβατικό που είναι πάντα εμμενές, το διπλό συμβάν της γλώσσας, η αντιξοότητα του μύθου, όπως αυτός του σπηλαίου, και ο βαθύς έρωτας του φιλοσόφου για την ποίηση, την οποία ταυτόχρονα εκδιώκει από την πολιτεία του. Ακολουθεί η Χορική πολυφωνία και αρχαία τραγωδία από τον πανεπιστημιακό Άγι Μαρίνη για την ερμηνευτική προσέγγιση του Κλοντ Καλάμ στο θέμα της λειτουργίας του Χορού στην αρχαία τραγωδία. Πολύ σημαντική είναι, επίσης, η μετάφραση του Αίαντα, αυτής της παραγνωρισμένης μέχρι σήμερα τραγωδίας του Σοφοκλή, από τον ποιητή Νίκο Α. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος αφαιρεί από την τραγωδία τις υπερφορτωμένες λεκτικές επιλογές του παρελθόντος και φωτίζει, σε αυτή την απέριττη απόδοση, με ενάργεια τους αρμούς του έργου. Ακολουθεί μια ερμηνευτική κειμενική προσέγγιση του Αίαντα από τον Βρετανό κλασικό λόγιο Χάμφρεϊ-Ντέιβι Φίντλεϊ Κίττο σε μετάφραση Δημήτρη-Χρυσού Τομαρά και ένα ενδιαφέρον δοκίμιο για το πνευματικό ασυνείδητο από τον ερευνητή Δημήτρη Καράμπελα. Ο εξαίρετος μεταφραστής Γιάννης Κοιλής αποδίδει στα ελληνικά το κείμενο του Ρούντολφ Τάσχνερ για τον «Μούζιλ, τον Γκέντελ, τον Βιτγκενστάιν και το άπειρο» και το τεύχος ολοκληρώνεται με τη θραυσματική επισκόπηση του πολυδιάστατου αβανγκάρντ κόσμου του κινηματογραφιστή, θεωρητικού και ποιητή Τζόνας Μέκας.
Η Αμάντα Γκόρμαν και η παλίρροια του cancel culture Το φαινόμενο της cancel culture στον εκδοτικό/λογοτεχνικό χώρο, πώς μπορεί να επηρεάσει τις εκδοτικές πρακτικές και να πυροδοτήσει έναν νέο διάλογο πάνω σε θέματα λογοτεχνικής και γενικότερα καλλιτεχνικής ελευθερίας και έκφρασης.
Ο
γαλλικός ιστορικός εκδοτικός οίκος Φαγιάρ, που τώρα είναι μέρος του πολυεθνικού κολοσσού Ασέτ, φαίνεται ότι κατάλαβε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον εκδοτικό οίκο στην Ευρώπη τι σήμαινε η παρουσία της μαύρης 22χρονης ποιήτριας Αμάντα Γκόρμαν στην τελετή της ορκωμοσίας (inauguration) του Τζο Μπάιντεν. Η απαγγελία, από την ίδια, του ποιήματός της «The hill we climb» δεν ήταν απλώς μια λογοτεχνική στιγμή. Είχε μια μεγάλη συμβολική σημασία που ξεπερνούσε το αδιαμφισβήτητο ποιητικό γεγονός και ανταποκρινόταν στα αιτήματα των καιρών για ισότητα και δικαιώματα. Ο στίχος της Γκόρμαν «δεν είμαστε έθνος κατακερματισμένο αλλά έθνος ανολοκλήρωτο» (σ.σ. η μετάφραση είναι του συντάκτη αυτού του κειμένου) έδειχνε ίσως έναν δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν οι αποκλεισμένοι, ώστε να αποκτήσουν ορατότητα. Ο Φαγιάρ ανέθεσε τη μετάφραση του ποιήματος της Γκόρμαν στην 25χρονη Βελγοκονγκολέζα Μαρί-Πιερά Κακομά, γνωστή περισσότερο με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Lous and the Yakuza. Ποιήτρια, μοντέλο, ράπερ και σχεδιάστρια, η Λους, που γνωρίζει τεράστια επιτυχία με τον πρώτο της δίσκο «Gore», αναμετριέται τώρα με την ποίηση της Γκόρμαν. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στα γαλλικά τον Μάιο, με πρόλογο της Όπρα Γουίνφρι. Επιλέγοντας τη Λους για τη μετάφραση και ζητώντας από την Όπρα να γράψει τον πρόλογο, ο Φαγιάρ δημιουργεί περισσότερο μια πολιτική κίνηση, δίνει στο ποιητικό γεγονός πολιτική διάσταση. Είναι πολύ σημαντικό αυτό σε μια χώρα όπου η λογοτεχνική ταυτότητα της παράδοσης είναι πολύ ισχυρή και ανοίγει επίσης τον δρόμο και γι’ άλλες χώρες, κυρίως τις λατινόφωνες. Φυσικά, δημιουργεί και ένα μείζον επικοινωνιακό γεγονός –total black– με την Αμάντα, την Όπρα και τη Λους.
Από πατέρα Κονγκολέζο και μητέρα από τη Ρουάντα, η Λους, που γεννήθηκε στο Κονγκό το 1996, έζησε από μικρή τον πρώτο πόλεμο του Κονγκό, τι σφαγές, τη βία και την εγκατάλειψη. Η μητέρα της, ως καταγόμενη από τη Ρουάντα, αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Εγκαταστάθηκε στο Βέλγιο, αφήνοντας πίσω της τη Λους με τον πατέρα της. Το κορίτσι ξαναβρήκε την μητέρα του δύο χρόνια μετά, στο Βέλγιο πλέον. Με την επιλογή της Λους, ο εκδοτικός οίκος Φαγιάρ απέφυγε τις κακοτοπιές στις οποίες έπεσε ο ολλανδικός εκδοτικός οίκος Μέλενχοφ. Οι εκδόσεις Μέλενχοφ, όπως ξέρουμε, είχαν επιλέξει τον/τη συγγραφέα Μαρίκε Λούκας Ράινεφελντ (βραβείο Μπούκερ 2020), που είναι μη-δυαδικό πρόσωπο (non-binary person), για να μεταφράσει το ποίημα της Αμάντα Γκόρμαν. Η επιλογή συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις, καθώς ο/η Ράινεφελντ είναι λευκός/-ή, χωρίς γνώσεις του ποιητικού σλαμ, με εντελώς διαφορετική προσωπική διαδρομή και εντελώς διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές σε σχέση με αυτές της Αμάντα Γκόρμαν. Ο/η Ράινεφελντ παραιτήθηκε από το μεταφραστικό εγχείρημα και ο εκδοτικός οίκος ανέθεσε τη μετάφραση σε ομάδα. Ο Μέλενχοφ είχε πέσει τελικά στα αχαρτογράφητα, βαθιά νερά της cancel culture και του ΜeΤoo. Και η Ολλανδία, που θεωρείται η χώρα της «ευτυχισμένης πολυπολιτισμικότητας», άρχισε να αναρωτιέται τι ακριβώς συμβαίνει. Φαγιάρ και Μέλενχοφ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος στην ηπειρωτική Ευρώπη, που δείχνουν τι διαστάσεις –απρόβλεπτες– μπορεί να πάρει το φαινόμενο της cancel culture στον εκδοτικό/λογοτεχνικό χώρο, πώς μπορεί να επηρεάσει τις εκδοτικές πρακτικές και πώς μπορεί να πυροδοτήσει έναν νέο διάλογο πάνω σε θέματα λογοτεχνικής και γενικότερα καλλιτεχνικής ελευθερίας και έκφρασης. Ο Φλαμανδός συγγραφέας Μοχάμεντ Ου-
α πο to ν niko μπακουνακη
ααμαρί, μαροκινής καταγωγής, σε άρθρο του στην εφημερίδα του Βελγίου «De Morgen» έγραψε, με αφορμή την υπόθεση Μέλενχοφ/ Ράινεφελντ, ότι ο λογοτεχνικός τομέας κυριαρχείται από λευκούς και ότι ο χώρος για τις μειονότητες είναι πολύ περιορισμένος. Παραδέχτηκε, όμως, ότι με τους μεταφραστές συμβαίνει ό,τι και με τους συγγραφείς: την αξία στο κείμενο δεν τη δίνει το χρώμα του δέρματος αλλά η ποιότητα της γραφής. Ένας άλλος Φλαμανδός ποιητής, ο αφρικανικής καταγωγής Σεκού Ουολογκέμ, πολύ γνωστός για τα ποιητικά σλαμ του, δίνει μια άλλη διάσταση: ένας μεταφραστής που δεν έχει τις ίδιες εμπειρίες με τον ποιητή που μεταφράζει, μπορεί να εξωραΐσει και να στρογγυλέψει το ποίημα. Η Ολλανδή συγγραφέας και μεταφράστρια Χαΐα Σούτερς, σε άρθρo της στην ολλανδική εφημερίδα «De Standaard», έγραψε: «Μπορώ να καταλάβω ότι διαλέγουμε κάποιον επειδή η διαδρομή του εγγυάται καλύτερη πρόσληψη των πολιτισμικών αναφορών του συγγραφέα που μεταφράζει. Φοβάμαι όμως ότι τείνουμε σε μια προσέγγιση όπου τις γυναίκες πρέπει να τις μεταφράζουν μόνο γυναίκες, τους λευκούς, λευκοί, τους μαύρους, μαύροι». Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το αναθεωρητικό κίνημα του cancel culture έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, σε συνδυασμό με τα κινήματα Black Lives Matter και MeΤoo, η συζήτηση είναι τεράστια και αναζωπυρώνεται με κάθε ευκαιρία. Αυτές τις μέρες το ίδρυμα που διαχειρίζεται τα δικαιώματα των βιβλίων για παιδιά του δρος Σους (ψευδώνυμο του Θίοντορ Γκάιζελ) απέσυρε πέντε βιβλία του δημοφιλούς συγγραφέα, θεωρώντας ότι περιέχουν φυλετικά στερεότυπα, τα οποία λειτουργούν προσβλητικά για λαούς και εθνότητες. Ανάμεσά τους το περίφημο «If I ran the zoo», όπου τα ζώα του δρος Σους έχουν στερεοτυπικά χαρακτηριστικά Κινέζων, Νεπαλέζων, Αφρικανών, Τούρκων, Περσών κ.λπ. Αρκετοί αντέδρασαν σ’ αυτή την απόφαση. Ο Ρος Ντάουθατ, αρθρογράφος των εφημερίδας «The New York Times», έγραψε πρόσφατα στην εφημερίδα του (6 Μαρτίου), με αρκετή ειρωνεία, ότι ως καθολικός μπορεί να νοσταλγεί τον Πίνακα Απαγορευμένων Βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum), αλλά δεν θα περίμενε, στις μέρες μας, να απαγορεύονται βιβλία και να εξαφανίζονται. Να φτιάξουμε έναν νέο κανόνα, γράφει ο Ντάουθατ, αλλά όχι να εξαφανίσουμε τα βιβλία. Ακόμη και το μυθιστόρημα της Χάριετ Μπίτσερ Στόου Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά, που κυκλοφόρησε το 1852 και διαβάστηκε σε όλον τον κόσμο ως αντιρατσιστικό έργο, δεν ξέφυγε από την κριτική της cancel culture. Ξαναήρθε, μάλιστα, στην επιφάνεια το επιχείρημα του μαύρου ακτιβιστή Μάλκολμ Χ, που δολοφονήθηκε το 1965 (ένας από τους ήρωες του ημιτελούς έργου του Τζέιμς Μπόλντουιν Δεν είμαι ο νέγρος σου), σύμφωνα με το οποίο ο Θωμάς-Τομ είναι μια στερεοτυπική μορφή, ενσάρκωση της υποταγής και της παθητικότητας του δούλου, που πεθαίνει αδιαμαρτύρητα, καθώς θα βρει τη σωτηρία του στους ουρανούς. Ξέρουμε από την ιστορική εμπειρία ότι κάθε κίνημα διεκδίκησης δικαιωμάτων και απελευθέρωσης συνοδεύεται από ακρότητες. Ήδη γίνεται λόγος για μια νέα λογοκρισία (και αυτολογοκρισία) και για έναν νέο πουριτανισμό. Επίσης, για αναχρονισμό που αγνοεί το ιστορικό πλαίσιο. Αυτό δεν εμποδίζει, όμως, την Αμάντα Γκόρμαν να σκαρφαλώνει τον λόφο και τη Λους να τη μεταφράζει στα γαλλικά, ενώ φωτογραφίζεται για τη Louis Vuitton. Ένας νέος κόσμος.
Book
Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ
ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Αμάντα Γκόρμαν είχε αποδεχτεί τον/ τη Μαρίκε Λούκας Ράινεφελντ για τη μετάφραση του ποιήματός της. Το βιβλίο της για παιδιά «Change sings», σε έμμετρο ομοιοκατάληκτο λόγο, θα κυκλοφορήσει στις 21 Σεπτεμβρίου 2021 με την εικονογράφηση του 57χρονου λευκού Λόρεν Λονγκ, του διασημότερου συγγραφέα για παιδιά και εικονογράφου στις Ηνωμένες Πολιτείες.
11.3.21 – lifo
37
Εικαστικά
ΝΕΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
1
Η «Φωτιά του Σαν Έλμο» θα λάμψει με την εκφόρτιση του κορωνοϊού Στην γκαλερί Rodeo, στον Πειραιά, μια νέα εικαστική έκθεση υπόσχεται από τώρα στους επισκέπτες της πως, όταν επιτραπεί η προσέλευσή τους, δεν θα προσπεράσουν αδιάφοροι ούτε ένα έργο της. από τον γι άννη κ ωνσ τ α ντινίδη
38 lifo – 11.3.21
Ε
ίναι έτοιμη εδώ και μερικές βδομάδες. Αλλά, όπως είναι φυσιολογικό, υπό τις συνθήκες που ζούμε, περιμένει την άρση των υγειονομικών περιορισμών για να ανοίξει στο κοινό. Έχει για τίτλο την ονομασία ενός θεαματικού ατμοσφαιρικού φαινομένου, τη «φωτιά του Αγίου Έλμου», που εκδηλώνεται ως μια λάμψη μοβ χρώματος, η οποία σε μερικές περιπτώσεις μοιάζει σαν να παράγεται από φλόγες γύρω από ένα αιχμηρό αντικείμενο, όπως ήταν, στα παλιά χρόνια, οι απολήξεις των καταρτιών των ιστιοφόρων πλοίων, ή όπως είναι τα σημερινά αλεξικέραυνα, ή ακόμα οι άκρες των φτερών ενός αεροπλάνου, οι οξύληκτες κατασκευές σε σκεπές και καμινάδες ή τα κλαδιά ψηλών δέντρων, ακόμα και τα κέρατα ζώων. Για όσους έχουν πρόχειρες και ανά πάσα στιγ-
μή διαθέσιμες τις γνώσεις τους στη Φυσική, οι πληροφορίες που θα ακολουθήσουν είναι μάλλον άχρηστες ή και υπερβολικά απλοϊκές. Ας σημειωθεί, ωστόσο, για όλους τους υπόλοιπους ότι η «φωτιά του Σαν Έλμο» εμφανίζεται όταν δημιουργείται ένα πολύ ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο, το οποίο παράγεται εξαιτίας μιας δυνατής καταιγίδας με κεραυνούς, για παράδειγμα, ή όταν κάποια άλλη ισχυρή αιτία προκαλέσει το φαινόμενο «εκφόρτισης κορώνας», στο οποίο αποδίδεται ένας έντονος ιονισμός των μορίων του αέρα μέχρι του σημείου πυράκτωσής τους, εξαιτίας της οποίας πυράκτωσης γίνονται ορατές οι «φωτιές του Σαν Έλμο». Στην ελληνική ναυτική παράδοση οι «φωτιές του Σαν Έλμο» λέγονταν «Άγιοι Νικολήδες», επειδή θεωρούνταν εμφανίσεις δαιμονικών στοιχείων, και
όσοι τις αντίκριζαν έσπευδαν να κάνουν προσευχούλες στον Άγιο Νικόλαο για να γλιτώσουν. Αντίθετα, στη δυτική ναυτική παράδοση το φαινόμενο δεν συσχετιζόταν με δαίμονες, αλλά, λόγω του φωτός που παραγόταν στο σκοτάδι, αποδιδόταν στην παρουσία του Αγίου Έλμου, ο οποίος είναι προστάτης των ναυτικών. Οι αρχαίοι Έλληνες ναυτικοί ονόμαζαν τις φωτιές του Σαν Έλμο «φώτα των Διόσκουρων», δηλαδή του Κάστορα και του Πολυδεύκη, και θεωρούνταν καλοί οιωνοί, επειδή έδειχναν ότι μια καταιγίδα οδεύει προς το τέλος της. Από τα παραπάνω αξίζει να συγκρατήσει κάποιος τον όρο «εκφόρτιση κορώνας», ο οποίος, παρότι ουδεμία σχέση έχει με τον θλιβερό κορωνοϊό, αντηχεί ευπρόσδεκτος, ανακουφιστικός και αισιόδοξος, μια και βρισκόμαστε όλοι στη φάση που προσδοκούμε την «εκφόρτιση» αυτής της φρικτής πανδημίας και την επιστροφή σε κάτι που θα το αναγνωρίζαμε ως «κανονικό». Αξίζει να συγκρατήσει, επίσης, τους Διόσκουρους, υπό την έννοια ότι η γκαλερί Rodeo βρίσκεται επί της οδού Πολυδεύκους στον Πειραιά, η οποία είναι παράλληλη με την πασίγνωστη κεντρική οδό Αγίου Διονυσίου και μεταξύ τους παρεμβάλλεται η οδός Κάστορος. «Η ιδέα να κάνουμε αυτή την έκθεση ξεκίνησε αρχικά σαν ένα αστείο» λέει η ιδιοκτήτρια της γκαλερί Σύλβια Κούβαλη, αναφερόμενη στους συσχετισμούς της «φωτιάς του
3
Σαν Έλμο» με τα ονόματα των οδών και την πολυπόθητη «εκφόρτιση» της πανδημίας. Και συνεχίζει: «Όμως, αμέσως μετά, η ιδέα μιας τέτοιας έκθεσης συνδέθηκε και με τη δική μας ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε την επαφή μας με τη γειτονιά και τον Πειραιά. Να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την περιοχή και τη σχέση μας με τη δουλειά μας, όπως διαμορφώθηκε από την εμπειρία του lockdown και της πανδημίας. Επίσης, θέλαμε η έκθεση να έχει σχέση με το υγρό στοιχείο και ειδικότερα με τη θάλασσα. Κι αυτό που τελικά ετοιμάσαμε μου φαίνεται ότι λειτουργεί σαν “κρυφό σχολειό”. Επίσης, μοιάζει κάπως και με “καθαρισμό” απ’ όλα αυτά που έχουμε περάσει ως τώρα και μας προσφέρει μια ώθηση να κοιτάξουμε λίγο πιο μακριά, με περισσότερη αισιοδοξία». Με άλλα λόγια, η έκθεση αυτή είναι σαν η γκαλερί να εκπέμπει –εκ νέου και κατά κάποιον τρόπο ανακεφαλαιωτικά– το αισθητικό στίγμα της «καλογυαλισμένο και δυνατό». Όχι μόνο για να υπογραμμίσει την παρουσία της εκεί αλλά και για να ξεκαθαρίσει τις αποστάσεις που τη χωρίζουν από τον περίγυρό της.
Β
έβαια, είναι πάντα δύσκολο να αναφέρεται κάποιος σε ομαδικές εκθέσεις, ειδικά όταν η συνάντηση ετερόκλητων έργων διαφόρων καλλιτεχνών σχετίζεται με ένα σχήμα μεταφοράς, όπως εί-
τα τρία γλυπτά του Βενετσιάνου καλλιτέχνη Giorgio Andreotta Calό. Ενώ έκπληξη αποτελεί το έργο με τίτλο «Τέρατα και Φαντάσματα» (1972) του Γιάννη Μανιατάκου, που έφυγε από τη ζωή το 2017, σε ηλικία 82 ετών, και ο οποίος διετέλεσε καθηγητής αλλά και διευθυντής της Σχολής Μαρμαροτεχνίας της Τήνου κατά την περίοδο 1973-2001. Η κύρια καλλιτεχνική παραγωγή του ήταν γλυπτική, σε μάρμαρο, όμως στον ελεύθερο χρόνο του ο Μανιατάκος βουτούσε στη θάλασσα και ζωγράφιζε υποβρυχίως. Ο βυθός και η συνθήκη τού να τον ζωγραφίζει σε βάθος μέχρι και δέκα μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, όπου παρέμενε επί πολλές ώρες (με σκάφανδρο αρχικά και με πιο σύγχρονο καταδυτικό εξοπλισμό τα κατοπινά χρόνια), κατέληγε σε μια εντελώς προσωπική του και κάπως μυστικιστική διαδικασία. Το αποτέλεσμά της υπερέβαινε την απλή απεικόνιση μιας υποθαλάσσιας τοπιογραφίας. Και αυτό ο θεατής το αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα, κοιτάζοντας το εκτιθέμενο έργο, στο οποίο ανακαλύπτει μορφές που νιώθει ότι δικαιολογούν τον τίτλο του και το οποίο είναι αντιπροσωπευτικό όλων των υπόλοιπων τέτοιων έργων του. Η γκαλερί Rodeo έχει αναλάβει, σε συνεργασία με την οικογένεια του καλλιτέχνη, την πλήρη καταγραφή του ζωγραφικού έργου του Γιάννη Μανιατάκου, το οποίο είναι στην πραγματικότητα άγνωστο στο κοινό, μια και, σε αντίθεση με τη γλυπτική του, έχει εκτεθεί μόνο μία φορά.
1. Anna Boghiguian, Εμπόριο και πουλιά 2. Γιάννης Μανιατάκος, Τέρατα και φαντάσματα (1972) 3. Τα έργα του Χριστόδουλου Παναγιώτου
Ω
στόσο, τα έργα-σταρ της έκθεσης είναι εκείνα του Χριστόδουλου Παναγιώτου. Ο Ελληνοκύπριος καλλιτέχνης, που γεννήθηκε το 1978 στη Λεμεσό και το 2005 του απονεμήθηκε το βραβείο ΔΕΣΤΕ, πέντε χρόνια αργότερα το βραβείο «The Future of Europe», ενώ το 2019 οι «ΝΥ Times» τον συμπεριέλαβαν μεταξύ των καλλιτεχνών με το πιο αξιόλογο έργο της χρονιάς εκείνης, παρουσιάζει μια σειρά από έργα, στα οποία ακολουθεί μια απροσδόκητη επεξεργασία φύλλου ασημιού –ενός υλικού πολύ κοινού στην αγιογραφία–, τοποθετώντας επάνω του, εντελώς σποραδικά, αλλά με μια αυστηρότητα, διακοσμητικά μοτίβα που είναι επίσης συνηθισμένα στην αγιογραφία. Δημιουργεί, έτσι, εξαιρετικά λιτές και κυρίως γεωμετρικές συνθέσεις (εντελώς ασυνήθιστες στην αγιογραφία). Σ’ αυτές πρωτοστατεί η παρουσία ενός υλικού (του φύλλου από ασήμι ή χρυσό σε άλλα έργα) που χρησιμοποιείται κατά κανόνα ως φόντο. Το εντυπωσιακό σε αυτή την αφαιρετική προσέγγιση του Χριστόδουλου Παναγιώτου στην ελληνορθόδοξη θρησκευτική τέχνη είναι ότι καταφέρνει να συγκρατεί κάτι από την πολύ ισχυρή συνδήλωση του θεϊκού, που στις εικόνες είναι αναπόφευκτο λόγω της χρήσης τους ως αντικειμένων λατρευτικών διαδικασιών. Τα έργα του μοιάζουν σαν να οδηγούν από μια άλλη, λοξή οδό –από έναν παράδρομο ή ένα μυστικό μονοπάτι– προς το άγιο και θείο. Μόνο που αυτές οι κυρίως στιλπνές, ασημένιες επιφάνειες είναι μοιραία και κατοπτρικές, και, όπως είναι αναμενόμενο, στη θέση που κανονικά θα βρισκόταν η φιγούρα ενός αγίου, εμφανίζεται αμυδρά ο θεατής που τις κοιτάζει. Κι έτσι, τα έργα αυτά στέκονται ως ένα πολύ καίριο σχόλιο στην «αυτο-αγιοποίηση» που ο καθένας μας χαρίζει στον εαυτό του, χωρίς να νοιάζεται αν επί της ουσίας των πραγμάτων παραμένει αδρανής εν μέσω της ταραγμένης πραγματικότητας που μας περιβάλλει και θα απαιτούσε την όποια κάποια ενεργοποίησή μας προκειμένου να τιθασευτεί.
Εικαστικά
2
ναι εν προκειμένω το ατμοσφαιρικό φαινόμενο που γίνεται τίτλος της έκθεσης και το οποίο εισάγει τρυφερά και διακριτικά ένα μήνυμα αποφασιστικότητας, αυτοπροσδιορισμού και αισιοδοξίας. Κατά κάποιον τρόπο, τα έργα αυτής της έκθεσης μοιάζουν με θησαυρό που περισώθηκε μετά από σφοδρή θεομηνία ή κάποια άλλη μεγάλη καταστροφή. Και ο θησαυρός αυτός φαντάζει αρκετά λαμπερός στα μάτια εκείνου στον οποίο ανήκει. Και έχει την ικανότητα να τον ενθαρρύνει, επιβεβαιώνοντάς του ότι διατηρεί δυνάμεις και ψυχική συνοχή. Και αυτή είναι μια αίσθηση που μεταφέρεται στον θεατή. Ο επισκέπτης, όταν ανοίξουν οι γκαλερί στο κοινό, θα διαπιστώσει επίσης πως ούτε ένα από τα είκοσι ένα έργα που παρουσιάζονται δεν θα τον αφήσει αδιάφορο – και αυτό το κριτήριο είναι πάντα πολύ χρήσιμος οδηγός για την αξιολόγηση μιας ομαδικής έκθεσης. Μεταξύ των έργων, ωστόσο, υπάρχουν και μερικά που ξεχωρίζουν και μόνο λόγω των επιβλητικών διαστάσεών τους, όπως είναι εκείνα της Αιγύπτιας καλλιτέχνιδας Anna Boghiguian και του Αμερικανού ζωγράφου Leidy Churchman. Το έργο της Boghiguian είναι ένα αυθεντικό πανί φελούκας του Νείλου, ηλικίας 100 ετών και συνολικού μήκους είκοσι μέτρων, το οποίο στηρίζεται από το ταβάνι στον μπροστινό εκθεσιακό χώρο και εντυπωσιάζει τον θεατή κατά την είσοδό του στην γκαλερί. Ο τίτλος του είναι «Εμπόριο και Πουλιά» και έχει ραμμένα επάνω του κομμάτια ζωγραφισμένου καμβά που περιλαμβάνουν σύμβολα και κείμενα, τα οποία αποτελούν σημαντικά εκφραστικά στοιχεία σε ολόκληρο το έργο της Anna Boghiguian. Το έργο συμπληρώνεται με τα «πουλιά» του τίτλου, που είναι κατασκευασμένα από ύφασμα επίσης και κρέμονται κι αυτά από το ταβάνι. Η Boghiguian ενθέτει πάντα μια πολιτική θέση στα έργα της, η οποία συνήθως αναφέρεται στον συσχετισμό δυνάμεων εντός ενός σύμπαντος ανισοτήτων. Το έργο του Leidy Churchman είναι ξαπλωμένο στον δεύτερο εκθεσιακό χώρο και είναι κι αυτό γιγάντιο (3,5 x 6,5 μέτρα). Πρόκειται για ζωγραφική πάνω σε πλαστικό δάπεδο, από το κοινό, του είδους που χρησιμοποιείται στα σπίτια για την κάλυψη πατωμάτων. Παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο New Museum της Νέας Υόρκης και σχετίζεται με ζητήματα γένους και φύλου. Είναι μια παράξενη εικόνα «μεταμόρφωσης», όπου ένα χταπόδι και κάποια ευδιάκριτα αντικείμενα συμμετέχουν σε μια σύνθεση που καταλήγει σε κάτι πολύ πιο αμφίβολο και τρικυμιώδες, στο οποίο θάλασσα, ουράνιο στερέωμα και επίγεια φύση συναντιούνται. Μεταξύ των άλλων έργων της έκθεσης, εκείνα του ιρανικής καταγωγής Hadi Fallahpisheh θα μπορούσαν να περιγραφούν ως ζωγραφική μεν, η οποία όμως γίνεται με φακό πάνω σε φωτοευαίσθητο χαρτί. Περιλαμβάνουν καρτουνίστικες φιγούρες, οι οποίες εμπλέκονται σε μια «διαστροφή» του συσχετισμού δυνάμεων που θα αναπτυσσόταν σε μια συνθήκη «κανονικότητας». Για παράδειγμα, γάτες-γονδολιέρηδες πηγαίνουν βόλτα με τη γόνδολά τους χαρούμενα ποντίκια-τουρίστες. Ένα ζήτημα που απασχολεί συχνά τον Fallahpisheh στο έργο του είναι η παγίδευση του ατόμου σε μια κατάσταση περιορισμένης ελευθερίας, κάτι που καθρεφτίζει το γεγονός ότι τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια είναι υποχρεωμένος να ζει μακριά από την πατρίδα του, αλλά προφανώς καθρεφτίζει και τη συνθήκη του lockdown που βιώνουμε όλοι. Εξαιρετικής λεπτότητας και ομορφιάς είναι
11.3.21 – lifo
39
MARKET RESEARCH ò
The good LiFO
Aelia Crafts Μενταγιόν «Κυβέλη». Instagram: @aelia_ crafts
ó
Bozikis Τσάντα χειρός ψάθινη, με χιαστί λουράκι.
Η πρωτοβουλία Wildlife Watch της Samsung προσκαλεί τους χρήστες να γίνουν εικονικοί δασοφύλακες
www.bozikis.gr
ô
NUXE Πολυχρηστικό λάδι Huile Prodigieuse Limited Edition.
ñ
Στα καταστήματα καλλυντικών και στα φαρμακεία
Plaisio Sentio διακοσμητικό κερί hygge. www.plaisio.gr
î
H Lidl Ελλάς προχωρά σε αυξήσεις μισθών 3,5%
ALE Μαύρο παντελόνι formal.
Για μία ακόμα χρονιά, η διοίκηση της Lidl Ελλάς προχωρά σε αύξηση απολαβών της τάξης του 3,5% προς την κατεύθυνση ενός ενιαίου μισθολογικού πλαισίου για τους εργαζομένους της πρώτης γραμμής σε καταστήματα και αποθήκες σε όλη την Ελλάδα. Σε επίπεδο έτους, η συνολική αύξηση της επένδυσης σε κόστος προσωπικού ανέρχεται σε 1,8 εκατομμύρια ευρώ. Η εν λόγω αύξηση έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά ενισχυμένων επενδύσεων σε μισθολογικές και μη μισθολογικές παροχές, στις οποίες έχει προβεί η εταιρεία τα τελευταία χρόνια.
Personal
Shopper
www.ale.com
40 lifo – 11.3.21
H Samsung ανακοινώνει το «Wildlife Watch», μια πρωτοβουλία που αξιοποιεί την τεχνολογία, προκειμένου να καταπολεμήσει τη λαθροθηρία στα αφρικανικά δάση. Χρησιμοποιώντας τις κάμερες επαγγελματικού επιπέδου των συσκευών Samsung Galaxy S20 Fan Edition (FE), θα γίνεται ζωντανή αναμετάδοση 24 ώρες το εικοσιτετράωρο από το φυσικό καταφύγιο Balule Nature Reserve στη Νότια Αφρική, στο Εθνικό Πάρκο Kruger. Όλοι όσοι ενδιαφέρονται, καλούνται να συμμετάσχουν ως εικονικοί δασοφύλακες και να συμβάλουν στην προστασία ζώων που απειλούνται από τη λαθροθηρία, παρακολουθώντας τα στο φυσικό τους περιβάλλον και απολαμβάνοντάς τα ζωντανά, από το σπίτι.
î
Herbalife Συμπλήρωμα διατροφής Immune Booster. www.herbalife.gr
ô
Superhero Deals by HONOR: Πρώτη φορά τα HONOR smartphones με έκπτωση έως -40%
Reebok Παπούτσια Nano X1. www.reebok.com
ñ
Garnier Μάσκα επανόρθωσης μαλλιών Botanic Therapy Honey Treasures. Στα καταστήματα καλλυντικών
Για τρεις εβδομάδες, από τη Δευτέρα 1/3 έως και την Κυριακή 28/3, μπορούμε να βρούμε τα πιο δημοφιλή smartphones της HONOR σε εκπτώσεις έως -40% και να αποκτήσουμε smartphone τελευταίας τεχνολογίας με λιγότερο από 200 ευρώ. Συγκεκριμένα, τα αγαπημένα HONOR 9X PRO 256GB, HONOR 9X 128GB, HONOR 9X Lite 128GB, HONOR 20e, HONOR 8A 64GB και HONOR 9A.
φωτο: t-shirt aπο το brand musa
1. Make Room Το Make Room είναι ένα ανεξάρτητο ελληνικό fashion brand που δημιουργήθηκε με όραμα να δώσει σε κάθε γυναίκα άνεση, αυτοπεποίθηση και coolness. Θα βρείτε prints ζωγραφισμένα στο χέρι, κολακευτικές σιλουέτες για κάθε σωματότυπο και μοναδικά κομμάτια, φτιαγμένα από υλικά με ελληνική ταυτότητα – όλα δημιουργημένα με στόχο την ηθική μόδα. www.makeroom.world Instagram: @makeroom.world
2. VATHOS Apparel
THE LIST
Το VATHOS Apparel είναι ένα σύγχρονο brand με ηθικό χαρακτήρα, που πρεσβεύει τη φιλική και υπεύθυνη προς το περιβάλλον μόδα στην Ελλάδα. Θα βρείτε άνετα και κομψά κομμάτια σε «καθαρές» και μίνιμαλ γραμμές, τα οποία έχουν δημιουργηθεί από 100% οργανικά υλικά και οικολογικές πρακτικές. Για την παραγωγή των ρούχων το brand συνεργάζεται με μικρές, οικογενειακές επιχειρήσεις, ενισχύοντας τις μικρές οικονομίες και συμβάλλοντας στην αναβάθμιση του επαγγέλματος. www.vathosapparel.com Instagram: @vathosapparel
3. 2WO + 1NE = 2
ελληνικά brands με βιώσιμη μόδα Ο κόσμος της μόδας βιώνει μια μεγάλη –και σημαντική– αλλαγή. Η βιωσιμότητα, η διαφάνεια και η ηθική αποτελούν πλέον βασικές προϋποθέσεις για τις επιλογές που κάνουμε σχετικά με το τι θα βάλουμε στην γκαρνταρόμπα μας. Θέλουμε ρούχα και αξεσουάρ που όχι μόνο θα βρίσκονται στην ντουλάπα μας για πολύ καιρό αλλά θα είναι φιλικά προς το περιβάλλον και μοναδικά με τον δικό τους τρόπο.
To 2WO + 1NE = 2 είναι ένα ηθικό designer brand με βάση την Αθήνα και στόχο τη δημιουργία βιώσιμων, διαχρονικών και ανθεκτικών ρούχων. Θα βρείτε tailored, ready-to-wear κομμάτια σε συλλογές εμπνευσμένες από διαφορετικές πόλεις του κόσμου, ραμμένα με γαλλικές ραφές και φτιαγμένα αποκλειστικά από οργανικές πρώτες ύλες. Η παραγωγή των ρούχων γίνεται πάντα τοπικά, ενώ καθένα φέρει τη δική του «ιστορία» μέσα από τον μοναδικό του χαρακτήρα. www.2plus1equals2.com Instagram: @2plus1equals2
4. Arjuna Knitwear Το Arjuna Knitwear είναι ένα ελληνικό fashion brand που δημιουργήθηκε με έμπνευση τη φιλοσοφία της γιόγκα. Θα βρείτε πλεκτά ρούχα από extra fine μερινό μαλλί, 100% οργανικό βαμβάκι αλλά και ανακυκλωμένο νήμα σε οργανικό βαμβάκι. Όλα τα ρούχα είναι άνετα, ζεστά και σχεδιασμένα για να επιτρέπουν στο σώμα να αναπνέει μέσα από ιδιαίτερα σχέδια και έντονη περιβαλλοντική συνείδηση. Η παραγωγή των πλεκτών πραγματοποιείται με υγιή και ηθικό τρόπο, με έμπνευση τη σύνδεση με τη φύση. www.arjuna-knitwear.com Instagram: @arjunaknitwear
5. MUSA Το MUSA είναι ένα ελληνικό brand που δημιουργεί κομμάτια-statements. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι βιώσιμα και ηθικά, ενώ τα ρούχα και τα αξεσουάρ είναι χειροποίητα, από ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις. Με βάση τη φιλοσοφία της φροντίδας του σώματος, αλλά και του πλανήτη, οι συλλογές του brand είναι εμπνευσμένες από τις 9 Μούσες της μυθολογίας, ενώ κάθε κομμάτι μπορεί να συνδυαστεί μέχρι και σε πέντε διαφορετικά outfits. www.musacollection.gr Instagram: @musacollectiongr
από την αφροδίτη σάκκα 11.3.21 – lifo
41
starfax
ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Η Νέα Σελήνη στο ζώ- ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] διό σας στις 14/3 αποτελεί την προσωπική σας Πρωτοχρονιά και είναι εξαιρετική στιγμή για να θέσετε νέους στόχους, να πάρετε αποφάσεις για την προσωπική σας ζωή και να κάνετε ένα καινούργιο ξεκίνημα αναφορικά με το σπίτι, τα επαγγελματικά ή τα ερωτικά σας. Αφιερώστε χρόνο στη βελτίωση της εμφάνισής σας, ξεκινώντας διατροφή και άσκηση, αγοράστε ρούχα και αξεσουάρ και υιοθετήστε νέες συνήθειες που θα συμβάλουν στην τόνωση της φυσικής και ψυχικής σας ευεξίας. Με τη συμμετοχή της Αφροδίτης, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, θα έχετε αυξημένη όρεξη, προσέξτε να τρέφεστε υγιεινά. Με την είσοδο του Ερμή στις 16/3 επίσης στο ζώδιό σας, η ενέργειά σας θα είναι στα ύψη και, καθώς θα είναι μεταδοτική, θα δίνει ώθηση και στους άλλους να δράσουν, οπότε θα πετύχετε πολλά στα επαγγελματικά σας.
ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11]
Η Νέα Σελήνη στους Ιχθύς στις 14/3 ενεργοποιεί τον τομέα των σπουδών και της πνευματικής σας ανάπτυξης, ενώ δίνει ευκαιρίες για καινούργια ξεκινήματα που αφορούν το εξωτερικό και τα ταξίδια. Μπορεί να έρθει μια επαγγελματική πρόταση που θα αφορά τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ή να προκύψει μια εξ αποστάσεως συνεργασία. Ό,τι κι αν ξεκινήσετε τώρα, θα ολοκληρωθεί με την Πανσέληνο του Σεπτεμβρίου στους Ιχθύς, που σημαίνει πως θα έχετε όλο τον χρόνο στη διάθεσή σας για να δουλέψετε και να δώσετε τον καλύτερό σας εαυτό. Με τη σύνοδο Αφροδίτης - Ποσειδώνα επίσης στους Ιχθύς οι ιδέες σας θα εκτιμηθούν και θα έχουν ανταπόκριση από πρόσωπα εξουσίας. Στις 16/3 εισέρχεται και ο Ερμής στους Ιχθύς και ξεκινάει ένα διάστημα πολλών επαφών και μετακινήσεων. Επικεντρωθείτε στις σπουδές.
Αξιοποιήστε τα ταλέντα σας και αναζητήστε νέες κατευθύνσεις όσοι έχετε επικεντρωθεί σε δημιουργικές ενασχολήσεις, καθώς η Νέα Σελήνη στις 14/3 ευνοεί καινούργια ξεκινήματα. Με τη συμμετοχή της Αφροδίτης, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, οι πιθανότητες για απόκτηση ενός παιδιού είναι πολλές, ενώ θα ευνοηθεί και το ξεκίνημα μιας ερωτικής σχέσης. Μην επενδύετε συναισθηματικά σε άτομα των οποίων οι προθέσεις δεν είναι ξεκάθαρες. Ο Ποσειδώνας δίνει ιδέες και οι καλλιτέχνες διανύετε μια πολύ δημιουργική φάση: με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα ανταμειφθούν οι κόποι σας και δεν αποκλείεται να προβείτε σε σπατάλες, μια και η διάθεσή σας για απολαύσεις θα είναι αυξημένη. Στις 16/3, με την είσοδο του Ερμή στους Ιχθύς, ξεκινάει μια περίοδος κατά την οποία θα είστε ευάλωτοι συναισθηματικά και μπορεί πολύ εύκολα να εισβάλει στη ζωή σας ένα τρίτο πρόσωπο.
ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Η εβδομάδα παρουσιά- ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Με κοινούς πόρους και ζει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς πραγματοποιείται η Νέα Σελήνη στους ρομαντικούς Ιχθύς στις 14/3, που πλαισιώνεται από τη σύνοδο Αφροδίτης - Ποσειδώνα. Όλοι μαζί οι πλανήτες συγκεντρωμένοι στον τομέα της ιδιωτικής σας ζωής σάς ενθαρρύνουν να απαγκιστρωθείτε από καταστάσεις που φρενάρουν την ανάπτυξή σας και σηματοδοτούν την έναρξη ενός νέου κύκλου γεγονότων, που θα ολοκληρωθεί με την Πανσέληνο του Σεπτεμβρίου στους Ιχθύς. Σκεφτείτε τι είναι αυτό που θα σας κάνει ευτυχισμένους και βάλτε συγκεκριμένους στόχους για να το πετύχετε. Τώρα που σας δίνεται η ευκαιρία, αναπληρώστε τις δυνάμεις σας. Στις 16/3 εισέρχεται και ο Ερμής στους Ιχθύς και, καθώς είναι σε πτώση, θα εντείνει την εσωστρεφή σας διάθεση και θα αποφεύγετε τις κοινωνικές επαφές, ωστόσο θα πρέπει να προσέξετε παρασκηνιακές ενέργειες στον επαγγελματικό χώρο. Κάποιες αποκαλύψεις θα σας προκαλέσουν θυμό.
συνεργασία ξεκινάει με πολύ καλές προοπτικές, καθώς στις 14/3 πραγματοποιούνται η Νέα Σελήνη στους Ιχθύς και η σύνοδος Αφροδίτης- Ποσειδώνα, δίνοντας έμφαση στον τομέα των διαπροσωπικών σας σχέσεων. Αν αναζητάτε μια θέση εργασίας, είναι εξαιρετική στιγμή για να διαπραγματευτείτε τους όρους ενός συμβολαίου και να διεκδικήσετε καλύτερες αποδοχές. Επίσης, ένας συνεταιρισμός που είχε μείνει σε επίπεδο επαφών μπορεί να πραγματοποιηθεί και να έχετε ομαλή πορεία. Αποφύγετε τη βιασύνη και κοντρολάρετε τον ενθουσιασμό σας. Όσοι είστε κατασταλαγμένοι με τη σχέση σας, μπορείτε να την επισημοποιήσετε. Μη σας φρενάρουν οι παρούσες συνθήκες και κινηθείτε με ευελιξία. Στις 16/3 εισέρχεται και ο κυβερνήτης σας Ερμής στους Ιχθύς, έτσι ξεκινάει ένα διάστημα πολλών επαφών με άτομα που θα στηρίξουν μια ιδέα ή ένα επιχειρηματικό σας εγχείρημα. Μην αφήνετε να εισβάλουν τρίτοι στη σχέση σας.
ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6]
ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Η Νέα Σελήνη στους
42 lifo – 11.3.21
Ένας νέος κύκλος ξεκινάει στον τομέα της καριέρας στις 14/3 με τη Νέα Σελήνη στους Ιχθύς, που θα ολοκληρωθεί με την Πανσέληνο του Σεπτεμβρίου στους Ιχθύς. Για να μπορέσετε να ανταποκριθείτε στις ευθύνες σας και να έχουν επιτυχή αποτελέσματα οι προσπάθειές σας, θα πρέπει να δουλέψετε πάνω σε ένα συγκεκριμένο έργο, αποφεύγοντας την ενασχόληση με πολλά θέματα ταυτόχρονα. Την ίδια μέρα η σύνοδος Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα ενισχύσει την ανάγκη σας να επιβραβεύσετε τους συνεργάτες σας και μπορεί να προβείτε σε υπερβολές και άσκοπες δαπάνες. Επειδή έχετε μια τάση να μην υπολογίζετε τα έξοδα, ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των πόρων σας. Στις 16/3 ο κυβερνήτης σας Ερμής έρχεται να συμπληρώσει την πολυαστρία που έχει συγκεντρωθεί στους Ιχθύς, αυξάνοντας τη φήμη σας με γοργούς ρυθμούς.
ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12]
Ο τομέας του σπιτιού ενεργοποιείται με τη Νέα Σελήνη στους Ιχθύς στις 14/3 και είναι εξαιρετική εποχή για αγοραπωλησίες ακινήτων, μετακομίσεις και αλλαγές στον χώρο σας. Τα οικονομικά σας βελτιώνονται μέσω της ακίνητης περιουσίας και έχετε τη δυνατότητα να κάνετε κάποιες επεμβάσεις στο σπίτι ή στην επιχείρησή σας προκειμένου να δημιουργήσετε μια ανοιξιάτικη και αισιόδοξη ατμόσφαιρα. Με τη συμμετοχή της Αφροδίτης, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, η έμπνευσή σας, σε συνδυασμό με κάποιες ιδέες που θα βρείτε μέσω Διαδικτύου, θα σας βοηθήσει να μεταμορφώσετε τον χώρο σας με ελάχιστα έξοδα. Πολύ καλή εποχή για σύσφιξη σχέσεων με την οικογένεια, ειδικά για εσάς που είχατε κάποια κενά λόγω φόρτου εργασίας. Στις 16/3 εισέρχεται και ο Ερμής στους Ιχθύς, δίνοντάς σας την ευκαιρία να βρείτε μια θέση τηλεργασίας.
ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Μια καινούργια
Με τη Νέα Σελήνη στους Ιχθύς στις 14/3 ενεργοποιείται ο τομέας της συλλογικότητας και της τεχνολογίας, οπότε σας δίνεται η ευκαιρία να ξεκινήσετε ένα εγχείρημα πάνω στο οποίο έχετε δουλέψει εντατικά. Είναι μια καλή εποχή για να ενώσετε τις δυνάμεις σας με άτομα με τα οποία έχετε κοινό σκοπό ή κοινά ενδιαφέροντα. Την ίδια μέρα η σύνοδος Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα ευνοήσει την σύσφιξη σχέσεων με φίλους, ενώ μπορεί να φέρει καινούργιες ιδέες. Αν πρόκειται να συνεργαστείτε με φίλους, προσέξτε μη γίνει εκμετάλλευση της φιλίας εις βάρος της δουλειάς σας, μια και θα παίξουν σημαντικό ρόλο οι επιλογές συνεργατών στην εξέλιξή σας. Στις 16/3 έρχεται και ο Ερμής να συμπληρώσει την πολυαστρία στον τομέα της κοινωνικής σας ζωής και κάποια γεγονότα θα σας αναγκάσουν να πάρετε σημαντικές αποφάσεις που μπορεί να αφορούν μια φιλική σας σχέση.
ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5]
από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )
ερωτικά θέματα σχετίζεται η Νέα Σελήνη στους Ιχθύς στις 14/3 και είναι μια καλή εποχή για να βάλετε μια τάξη στον προϋπολογισμό σας. Με τη συμμετοχή της Αφροδίτης, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, εκτός του ότι η έμπνευσή σας είναι σε υψηλά επίπεδα, βελτιώνονται και τα οικονομικά σας, οπότε μπορείτε να δρομολογήσετε ένα νέο εγχείρημα. Η ερωτική σας ζωή βελτιώνεται, καθώς αυξάνεται η λίμπιντό σας και δεσμευμένοι ή ελεύθεροι θα ζήσετε ρομαντικές στιγμές. Ιδιαίτερη προσοχή στην εξιδανίκευση προσώπων. Μπορεί να σας ενθουσιάσει μια καινούργια γνωριμία μέσω Διαδικτύου, που στην πορεία να σας απογοητεύσει, είτε λόγω εμφάνισης είτε λόγω χαρακτήρα. Στις 16/3, που εισέρχεται και ο Ερμής στους Ιχθύς, η γνωριμία σας με άτομο που ανήκει στο ζώδιο των Διδύμων θα φέρει νέες ευκαιρίες.
Ιχθύς στις 14/3 αφορά θέματα εργασίας και υγείας και σας υπενθυμίζει πως πρέπει να ασχοληθείτε με τη φυσική σας κατάσταση. Καινούργια ξεκινήματα στον επαγγελματικό τομέα θα ευνοηθούν, αρκεί να είστε προσγειωμένοι και ευέλικτοι. Με τη συμμετοχή της Αφροδίτης, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, θα έχετε τις συνθήκες με το μέρος σας και θα βρείτε μια θέση εργασίας που θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες σας. Όμως, επειδή ο Ποσειδώνας δημιουργεί αυταπάτες, προσέξτε πού θα ποντάρετε και εξετάστε πολύ προσεχτικά τα ψιλά γράμματα ενός συμβολαίου. Όσον αφορά τη φυσική σας κατάσταση, ξεκινήστε εκείνο το πρόγραμμα διατροφής και άσκησης που αναβάλλετε συνεχώς. Στις 16/3 ο Ερμής εισέρχεται στους Ιχθύς και θα δημιουργηθεί ένα ειδύλλιο στον χώρο της εργασίας.
ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1]
Η Νέα Σελήνη στους Ιχθύς στις 14/3 σας ενθαρρύνει να κάνετε ένα καινούργιο ξεκίνημα που μπορεί να αφορά στις σπουδές, την εκπαίδευση ή τα επαγγελματικά σας, οπότε θα πρέπει να αξιοποιήσετε με κάθε τρόπο τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες. Η Αφροδίτη, σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, σας κάνει πολύ αγαπητούς και θα κερδίσετε τις εντυπώσεις όσοι προωθήσετε τις υπηρεσίες σας. Καινοτόμες ιδέες θα εκτιμηθούν και θα μπορέσετε να βάλετε σε εφαρμογή ένα πλάνο μέσω εναλλακτικής χρηματοδότησης. Είναι απαραίτητο να ελίσσεστε και να παρακολουθείτε τις ανάγκες της αγοράς. Διευρύνετε τις γνώσεις σας, εξελίξτε τις μεθόδους σας και εκμεταλλευτείτε τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Με την είσοδο του Ερμή στους Ιχθύς στις 16/3 εμπορικές επαφές και συμφωνίες θα ευνοηθούν. Σχέσεις με οικείους θα βελτιωθούν και θα έρθετε πιο κοντά σε αγαπημένα πρόσωπα.
ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Η ανάγκη σας να
Sudoku No 676 8 6 7 9 2 7 4
5 9 4 3 5 4 6 5 7 9 4 9 5 2 7
8
6 5 3
Η λύση του προηγούμενου 3 6 2 1 8 5
9 8 4 7 6 3
5 1 7 9 4 2
8 5 3 2 1 9
4 9 1 6 7 8
7 2 6 5 3 4
6 7 9 8 5 1
2 4 8 3 9 7
1 3 5 4 2 6
4 5 8 7 3 1 2 6 9 9 2 3 6 5 8 4 1 7 7 1 6 4 2 9 3 5 8
αυξήσετε το εισόδημά σας είναι έντονη και αναζητάτε νέα πηγή εσόδων. Στις 14/3 η Νέα Σελήνη δίνει ευκαιρίες για καινούργια ξεκινήματα και, καθώς συμμετέχει και η Αφροδίτη σε σύνοδο με τον Ποσειδώνα, προμηνύονται θετικές εξελίξεις στον τομέα των οικονομικών. Επενδύσεις και ακριβές αγορές χρήζουν προσοχής. Μπορεί κάτι που θα σας φανεί μοναδική ευκαιρία να αποδειχτεί φύρα, οπότε αποφύγετε τη βιασύνη και την εξιδανίκευση καταστάσεων. Επίσης, προσέξτε τις υπερβολές με το ξόδεμα των πόρων σας. Αγορές μέσω Διαδικτύου μπορούν να σας παρασύρουν σε άσκοπες σπατάλες. Η βελτίωση της εμφάνισής σας θα αποτελέσει προτεραιότητα και μπορεί πολύ εύκολα να χάσετε τον έλεγχο όσον αφορά τη διαχείριση των πόρων σας. Στις 16/3, με την είσοδο του Ερμή στους Ιχθύς, θα έχετε κάποια θετικά νέα σχετικά με το εισόδημά σας.
Aυτήν τη στιγμή διαβάζετε το μεγαλύτερο εβδομαδιαίο έντυπο της Ελλάδας Έρευνα Focus Bari (Ιούνιος–Δεκέμβριος 2020)
Νο 1 Πανελλαδικά
Πρώτη μεταξύ όλων των εβδομαδιαίων εντύπων
LiFO (Πέμ.)
614,9
Η Εφημ. των Συντακτών (Σάβ.)
610,6
Τα Νέα Σαββατοκύριακο (Σάβ.)
484,8
Athens Voice (Πέμ.)
477,2
Παραπολιτικά (Σάβ.)
369,8
MORE!
Και τρίτη μεταξύ όλων των εντύπων (κυριακάτικων και εβδομαδιαίων) στην Αττική
Η Καθημερινή της Κυριακής
492,5
Πρώτο Θέμα (Κυρ.)
461,1
LiFO (Πέμ.)
351,7
Το Βήμα της Κυριακής
326,5
Real News (Κυρ.)
282,8
Athens Voice (Πέμ.)
282,3
σε χιλιάδες
σχεδιο του μιχαλη κατζουρακη, 1965
Στην κορυφή, αλλά με ποιότητα 11.3.21 – lifo
43
ΚΟΥΛΟΥΜΑ
Αγώνες τρεξίματος χωρίς τερματισμό
γιωργοσ ψωμιαδησ
Η Δευτέρα της εξοχής και της αθωότητας Ήταν πάντα η πιο όμορφη Δευτέρα του χρόνου. Δεν είχαμε ιδέα γιατί την έλεγαν Καθαρά και δεν μας ένοιαζε να ρωτήσουμε. Σημασία είχε πως ήταν αργία και ευκαιρία για εκδρομή. Για την ακρίβεια, όχι μια απλή εκδρομή αλλά μια πραγματική εξόρμηση στη φύση με φίλους, γέλια και παιχνίδια, και κορυφαία στιγμή το πέταγμα του χαρταετού! Βέβαια, στη δική μου οικογένεια ποτέ δεν πανηγυρίσαμε πετυχημένες πτήσεις του χαρταετού, αφού ο πατέρας ήταν άπειρος, σχεδόν ατζαμής, και η καλούμπα ποτέ δεν ξεδιπλωνόταν ολοκληρωτικά για να φτάσει στον έβδομο ουρανό. Αντίθετα, αυτό που πάντα ήταν πετυχημένο ήταν το λουκούλλειο γεύμα που ξεκινούσε από την πρώτη στιγμή που φτάναμε στον προορισμό μας. Παρότι δεν ήταν Κυριακή, τρώγαμε αρχοντικά και μάλιστα μπροστά μας παρέλαυναν εδέσματα για τα οποία όλοι είχαν από κάτι καλό να πουν. Άλλος μιλούσε με λόγια συγκινητικά για τη λαγάνα με προζύμι που είχε ανακαλύψει σε κάποιον συνοικιακό φούρνο, άλλος επαινούσε την ταραμοσαλάτα, απαλή σαν κρέμα και λευκή σαν κρίνο, και άλλος έπλεκε εγκώμια στον ψαρά που του εξασφάλισε το καλύτερο χταπόδι που έπλεε μπροστά μας σε πελάγη ελαιόλαδου και λευκού ξιδιού, ρίγανης και δάφνης. Ο Μακεδονικός Χαλβάς δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτό το τραπέζι. Σερβιρισμένος σε μεγάλες πιατέλες με ροδέλες λεμονιού και πασπαλισμένος με κανέλα, είχε τη μέρα εκείνη την τιμητική του. Θυμάμαι ακόμη να τρέχω ανάμεσα στα πρώιμα, ανοιξιάτικα λουλούδια με μεγάλα κομμάτια χαλβά στο χέρι. Ξέπνοη ξάπλωνα ανάμεσα στα σπαρτά για να τον απολαύσω όπως ήθελα, κοιτώντας τον ουρανό και τον ήλιο. Τον άφηνα να λιώνει απαλά μέσα στο στόμα, προσπαθώντας να καταλάβω γιατί δεν ήταν έτσι όλες οι Δευτέρες της ζωής μας και αν τελικά οφειλόταν στον Μακεδονικό Χαλβά που η Καθαρά Δευτέρα ήταν τόσο ξέγνοιαστη και αθώα.
δωρα μαστορα
Εάν η Καθαρά Δευτέρα ήταν εικόνα, θα ήταν αυτή όλων των φίλων μου μαζί να γελάνε μέχρι δακρύων ανάσκελα στην αμμουδιά, με τον ήλιο να τους χαϊδεύει τα πρόσωπα και τα γυμνά τους πέλματα χωμένα στην άμμο. Εάν είχε μυρωδιά, θα ήταν αυτή του θαλασσινού αέρα και η γεύση της εκείνη της λαγάνας και του Μακεδονικού Χαλβά που μοιράζεται σε ένα τραπεζομάντηλο στρωμένο στην παραλία. Τη μέρα εκείνη ο χαρταετός που έφερνε πάντα ο πιο οργανωτικός γινόταν η αφορμή για να διανύσεις όλη την αμμουδιά και οι καβγάδες για τη σωστή μέθοδο που θα τον έκανε να μείνει ψηλά όσο χρειάζεται έβγαζαν πάντα τις πιο τρελές ατάκες, αυτές που θα μας συνόδευαν για μέρες. Τότε βουτούσαμε τα πόδια μας στο κρύο νερό, κάναμε αγώνες τρεξίματος χωρίς τερματισμό και το τραπέζι μαζευόταν αργά, όταν το κρύο μάς έκανε να κουμπώσουμε τα μπουφάν και η θάλασσα σκοτείνιαζε. Φεύγοντας, υπήρχε πάντα ένα περίεργο συναίσθημα, με την επιστροφή στην καθημερινότητα να μοιάζει σκληρή και τις μέρες μέχρι το Πάσχα ατελείωτες. «Πότε θα ξαναβρεθούμε έτσι;» Σήμερα, που η πιο όμορφη Δευτέρα του χρόνου μοιάζει με γλυκιά ανάμνηση και ο τρόπος που θα την περάσουμε αβέβαιος, παίρνουμε θέση μπροστά στις οθόνες και βλέπουμε τα πρόσωπα που αγαπάμε. Τρώμε λαγάνα και Μακεδονικό Χαλβά και αναπολούμε όμορφες στιγμές που μπορεί φέτος να είναι δύσκολο να αναβιώσουμε, αλλά πολύ σύντομα θα μπορούμε και πάλι να ξαναζήσουμε.
λινα ιντζεγιαννη
Ο αετός που έμαθα να πετάω όταν έπαψα να είμαι παιδί
Μοιράσου κι εσύ τι είναι αυτό που σε «δένει» με την Καθαρά Δευτέρα στο tonimatisagapis.gr και βοήθησε τον Μακεδονικό Χαλβά να μοιράσει χαμόγελα στα παιδιά του «Ελληνικού Παιδικού Χωριού» στο Φίλυρο.
Η Καθαρά Δευτέρα είναι εκείνη που «καθάριζε» για όλες τις Δευτέρες του χρόνου. Επίσημη αργία, και μάλιστα πάντα την πιο μισητή μέρα της εβδομάδας, ερχόταν να δημιουργήσει ένα απολαυστικό τριήμερο που κορυφωνόταν πάντα στην αυλή των θείων. Εκεί στρώναμε το τραπέζι της γιορτής. Με το άσπρο τραπεζομάντηλο, τα καλά ποτήρια και ένα παλιό ραδιόφωνο να παίζει παραδοσιακά τραγούδια μέσα από παράσιτα που δυνάμωναν πότε-πότε. Σκηνικό γιορτινό που φιλοξενούσε πιάτα νηστίσιμα, αλλά νόστιμα. Ταραμοσαλάτα – σήκωνε μεγάλη συζήτηση για το χτύπημα και την ποσότητα του ψωμιού. Ελιές, ντομάτα, ντολμαδάκια γιαλαντζί, λαγάνα και ο Μακεδονικός Χαλβάς έμπαιναν στη μέση, δημιουργώντας μια γαστρονομική έκθεση γεύσεων που έκαναν εκείνη την αυλή να μοιάζει με secret gig γευσιγνωσίας. Φυσικά, οι μικρότεροι την πέφταμε στη λαγάνα και στον χαλβά, γιατί τα υπόλοιπα δεν μας γέμιζαν το μάτι και, κυρίως, το στομάχι. Κι όταν τα ποτήρια υψώνονταν για πολλοστή φορά, εμείς τραβούσαμε στη διπλανή αλάνα για να πετάξουμε τον αετό μας: η στιγμή που όλα τα ξαδέρφια γινόμασταν μια ομάδα, δίνοντας συμβουλές ο ένας στον άλλον (χωρίς επιτυχία συνήθως) για το πώς να κρατήσεις στον ουρανό όσο περισσότερο γίνεται εκείνο το τρόπαιο επιτυχίας με το εξάγωνο σχήμα. Η αλήθεια είναι πως λίγες φορές κατάφερα να πετάξω τον δικό μου αετό με επιτυχία, γιατί κατά βάθος βαριόμουν θανάσιμα τη διαδικασία. Για χρόνια προσπαθούσα να καταλάβω τι το τόσο συγκλονιστικό υπάρχει στο να βλέπεις να πετάει κάτι που στην πραγματικότητα είναι δεμένο στο δικό σου χέρι. Κι έτσι, από την Καθαρά Δευτέρα μού έχει μείνει η γεύση του Μακεδονικού Χαλβά πάνω στη λαγάνα, η συνταγή για την τέλεια ταραμοσαλάτα και η ευχή να είχα βοηθήσει λίγο περισσότερο στο πέταγμα του αετού. Γιατί τώρα, ως μαμά πια, τρέχω πρώτη να κρατήσω κόντρα στον αέρα τον αετό των παιδιών μου και άσχετα από το αν θα σηκωθεί ψηλά ή όχι, ξέρω ότι έχω κατακτήσει το δικό μου προσωπικό τρόπαιο που με δένει με την Καθαρά Δευτέρα – και ως έναν βαθμό, με τη δική μου παιδικότητα.
Θα κάνουμε ξανά Καθαρά Δευτέρα, όλοι μαζί
αφροδιτη σακκα
Αν υπάρχει κάτι που θυμάμαι από παιδί να φέρνει την οικογένειά μας κοντά, αυτό ήταν το πέταγμα του χαρταετού την Καθαρά Δευτέρα. Ανέκαθεν οι γιορτές και οι αργίες υπήρξαν οι ιδανικές αφορμές για τους γονείς μου να οργανώσουν εκδρομές με συγγενείς και φίλους – κι εγώ με τον αδερφό μου στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου να ψάχνουμε νέες πηγές διασκέδασης για κάθε διαδρομή. Θυμάμαι κάθε Καθαρά Δευτέρα να γιορτάζεται παραδοσιακά, όπως της αρμόζει. Με το καρό τραπεζομάντηλο του πικνίκ, τα τάπερ με τα φαγητά, τη λαγάνα και στη μέση τον Μακεδονικό Χαλβά, τον πρωταγωνιστή του «τραπεζιού». Γύρω-γύρω γονείς, αδέρφια, συγγενείς και φίλοι να μιλούν, να γελούν, να τρώνε, να απολαμβάνουν τη φύση και τον ήλιο. Λίγο πιο πέρα, ο μπαμπάς με τον χαρταετό, που πάντα είχε όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου, να παιδεύεται με την καλούμπα. Συνήθως, κάποιος από την παρέα θα πήγαινε να τον βοηθήσει με τα τεχνικά – εγώ περίμενα καρτερικά να βρεθεί στον αέρα για να απολαύσω μόνο τη διασκεδαστική πλευρά του. Θυμάμαι να τον βλέπω να τρέχει για να τον κάνει να «πετάξει» και αυτόματα γελάω από μέσα μου, φέρνοντας στον νου μου την εικόνα. Κι αφού είχε περάσει αρκετή ώρα, ο χαρταετός βρισκόταν ψηλά στον ουρανό και ο μπαμπάς τα είχε καταφέρει (πάντα τα κατάφερνε!), ερχόταν η στιγμή να καθίσουμε όλοι μαζί και να απολαύσουμε τις στιγμές αυτές που έγιναν αργότερα οι πιο όμορφες αναμνήσεις. Θα κάνουμε ξανά Καθαρά Δευτέρα όλοι μαζί. Θα φτιάξουμε καινούργιο χαρταετό, με όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου, και θα τον πετάξουμε όσο πιο ψηλά γίνεται. Θα βρει ξανά την ελευθερία του κι εμείς τη δική μας.
ΚΟΥΛΟΥΜΑ
Η παράδοση της Καθαράς Δευτέρας
ΈΝΑ ΚΑΛΆ ΦΥΛΑΓΜΈΝΟ ΜΥΣΤΙΚΌ ΜΕ ΓΕΎΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ από τη λινα ιντζεγιαννη
E
να από τα πολλά που κάνουν την Ελλάδα να ξεχωρίζει είναι οι παραδόσεις της. Παραδόσεις που –στο μεγαλύτερο μέρος τους– συνδέονται με γευστικές αναμνήσεις, αρώματα της υπαίθρου και οικογενειακές στιγμές. Η Καθαρά Δευτέρα τα περιλαμβάνει όλα αυτά, και κάτι παραπάνω! Γιατί είναι η μοναδική μέρα γιορτής που κάνει τα ταπεινά υλικά να μοιάζουν μοναδικά, τις απλές γεύσεις να θυμίζουν υψηλή γαστρονομία και τη νηστεία να γίνεται αφορμή για ξεχωριστές γεύσεις… απ’ αυτές που δεν θα δοκιμάσεις τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου. Με τη δική της μοναδική ιεροτελεστία, η Καθαρά Δευτέρα θυμάμαι να ξεκινά νωρίς το πρωί με την επίσκεψη στον φούρνο της γειτονιάς για ζεστή λαγάνα. Αυτό το φλατ άζυμο καρβελάκι με το σουσάμι που θα βρεις μόνο αυτήν τη μέρα και έχει μια γεύση ξεχωριστή (ή τουλάχιστον μοιάζει να είναι ξεχωριστή, ποτέ δεν κατάλαβα αν είναι η γεύση ή η ατμόσφαιρα που παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο). Αν ως παιδί δεν έχεις ξυπνήσει ανήμερα Καθαρά Δευτέρα με τη λαχτάρα να τρέξεις στην κουζίνα και να φας για πρωινό λαγάνα και χαλβά με κακάο, τότε έχεις χάσει ένα από τα πιο ωραία πρωινά που θα επαναλάβεις, όμως, σίγουρα ως ενή-
λικας, αναβιώνοντας μια μοναδική γευστική ανάμνηση – ακόμα κι αν πλέον δεν κοιμάσαι στο παιδικό δωμάτιο, αλλά ξυπνάς πριν απ’ όλους για να πας στον φούρνο… Η γαστρονομία της Καθαράς Δευτέρας ξεκινά το πρωί και συνεχίζεται όλη μέρα, αφού πρώτα περάσει από την κουζίνα της νοικοκυράς. Όσες φορές κι αν έχεις γιορτάσει σε κάποιο από τα αγαπημένα σου food-spots, η αυθεντική γεύση της ημέρας κρύβεται στην κουζίνα σου και οφείλεις, τουλάχιστον για μια φορά, να δοκιμάσεις να την τιμήσεις φορώντας την ποδιά σου. Φέτος, που δεν υπάρχει άλλη επιλογή, είναι μια καλή ευκαιρία να κάνεις την αρχή. Τα φαγητά της ημέρας είναι ταπεινά, αλλά η ετοιμασία τους απαιτεί μια δεξιοτεχνία από αυτές που μαθαίνεις με τα χρόνια και την εξάσκηση (αν έχεις την υπομονή και τη διάθεση, φυσικά!). Ταραμοσαλάτα με ροζ ή λευκό ταραμά; Με ψωμί ή πατάτα; Ιδού δύο από τα βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντήσεις πριν ακόμα πατήσεις το πόδι σου στην κουζίνα για να κάνεις το πρώτο βήμα στη σαρακοστιανή μαγειρική. Εδώ η συμβουλή της μαμάς, γιαγιάς, θείας ή πεθεράς μπορεί να είναι χρήσιμη, αρκεί να ρωτήσεις μόνο μία εξ αυτών και να μην αποκαλύψεις ποιος σε συμβούλεψε, για να αποφύγεις έτσι συγκαλυμμένες προστριβές πάνω απ’ το γιορτινό τραπέζι, τύπου «η ταραμοσαλάτα, αγάπη μου, μόνο ψωμί σηκώνει, τίποτε άλλο».
Την Καθαρά Δευτέρα αφηνόμαστε να παρασυρθούμε από τις γεύσεις, τη γιορτή, την ίδια την παράδοση που επιβάλλει να κάτσεις στο τραπέζι μέχρι αργά, απολαμβάνοντας τα νηστίσιμα μεζεδάκια.
Κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα, κλασικά σημεία της Αθήνας στήνουν γιορτές με τη μορφή του μικρού πανηγυριού, γιατί ας μην ξεχνάμε ότι εδώ είναι Ελλάδα και η αφορμή για πανηγύρι εμφανίζεται από μόνη της, χωρίς να προσπαθήσεις και πολύ. Φέτος που οι καθιερωμένες εκδηλώσεις δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, το σπίτι είναι το μόνο μέρος που θα φιλοξενήσει τα γαστρονομικά έθιμα της ημέρας. Αλλά αυτό από μόνο του λέει πολλά για τη δύναμη της παράδοσης. Μιας παράδοσης που βασίζεται στις γεύσεις, στις μαγειρικές τεχνικές, στην ίδια την ιστορία της ελληνικής γαστρονομίας που με το όνομα «Κούλουμα» μας φέρνει στο μυαλό παιδικές αναμνήσεις. Η Καθαρά Δευτέρα είναι εκείνη η αργία –η πρώτη μετά τα Χριστούγεννα– που ακόμα περιμένεις πώς και πώς (λες και μετράς τις σχολικές μέρες) για να αναβιώσεις όχι μόνο τις γεύσεις μέσα από κλασικές συνταγές αλλά και το γιορτινό συναίσθημα που συνοδεύει κάθε μπουκιά, κάθε ιδιαίτερο πιάτο. Με υλικά που συναντιούνται αναπάντεχα μέσα στην απλότητα και την ταπεινότητά τους και συνοδεύονται μοναδικά από κρασάκι ή αποστάγματα. Την Καθαρά Δευτέρα αφηνόμαστε να παρασυρθούμε από τις γεύσεις, τη γιορτή, την ίδια την παράδοση που επιβάλλει να κάτσεις στο τραπέζι μέχρι αργά, απολαμβάνοντας τα νηστίσιμα μεζεδάκια. Η ταραμοσαλάτα, οι ελιές, τα γιαπράκια (αυτά τα τυλιχτά ντολμαδάκια σε αμπελόφυλλα που έχουν μόνο ρύζι και μυρωδικά), τα καλαμαράκια και οι γαρίδες με το μπόλικο λεμόνι, τα όσπρια που γίνονται λαχταριστές σαλάτες και, φυσικά, ο χαλβάς που λιώνει στο στόμα και σε γλυκαίνει για να ξαναρχίσεις από την αρχή το τσιμπολόγημα. Πιατάκια που διαδέχονται το ένα το άλλο και εξαφανίζονται σε δευτερόλεπτα, αφού μπουν στη μέση και περάσουν απ’ όλα τα χέρια. Γιατί, την Καθαρά Δευτέρα, αυτό το «δεν τρώμε» που συχνά ακούμε, τελικά δεν αφορά καθόλου την ποσότητα, αφού όλα όσα μπαίνουν στο τραπέζι είναι ένας συνδυασμός εδεσμάτων που δύσκολα θα επαναλάβεις κάποια άλλη μέρα του χρόνου και θέλεις να τον απολαύσεις όσο περισσότερο γίνεται… Η σύνδεση με την καθαριότητα (πνευματική και σωματική) που προηγείται της Σαρακοστής μοιάζει λίγο μακρινή… Αλλά, αν το καλοσκεφτείς, αυτή η αίσθηση της γιορτής, της χαράς και της διακοπής της ρουτίνας έχει τον δικό της τρόπο να σε «καθαρίζει» από τις κακές σκέψεις και τα άγχη και να σου προσφέρει μία και μοναδική Δευτέρα που πραγματικά αγαπάς. Είναι αυτή η Δευτέρα που όλη η οικογένεια είναι μαζί, νιώθεις το μεγαλείο της ελληνικής μαγειρικής με τα πιο απλά υλικά, παρασύρεσαι από την παραδοσιακή μουσική (ακόμα κι αν κατά βάθος λατρεύεις την αγγλόφωνη indie!) και καταλήγεις με το βλέμμα στον ουρανό, να χαζεύεις τους αετούς που έδωσαν χαρά σε κάποιο πιτσιρίκι, ξεσήκωσαν κάποιον μπαμπά και πήραν τη θέση τους κάτω από τα σύννεφα. Εκείνη τη στιγμή, αν προσπαθήσεις, θα δεις από ψηλά μια ολόκληρη χώρα να γιορτάζει τσουγκρίζοντας, μασουλώντας και χορεύοντας, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει σε μικρές οικογενειακές συγκεντρώσεις. Γιατί οι Καθαρές Δευτέρες της ζωής σου είναι ανάμεσα σε εκείνες τις μέρες που κάνουν την Ελλάδα να σου κλείνει το μάτι σαν να συνωμοτείς μαζί της σε ένα καλά φυλαγμένο μυστικό που έχει το άρωμα της παράδοσης.
Ξετύλιξε κι εσύ το Νήμα της Αγάπης!