Τεύχος 680

ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ. κυκλοφορει καθε πεμπτη

free press 8.4.2021

αδιαίο Εβδομ πο έντυ ικά λαδ πανερελυνα Focus Baςri2020 Έ βριο –Δεκέμ Ιούνιος

Ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΣΧΟΡΤΣΙAΝΙΤΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΕΛ. 16

ο/η Marieke Lucas Rijneveld είναι ο/η πρώτος/-η non binary συγγραφέας που του/της απονέμεται το βραβείο International Booker. Το βιβλίο του/της «Δυσφορεί η νύχτα» κυκλοφορεί σε λίγες μέρες στα ελληνικά.

2 lifo – 8.4.21

9 ΣΤΗΛΕΣ

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα

index

16

ΓΙΑΤΊ «ΔΥΣΦΟΡΕΊ Η ΝΎΧΤΑ» ΤΟΥ MARIEKE LUCAS RIJNEVELD

www.lifo.gr

διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής

ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

διευθυντής mikropragmata. lifo.gr Άρης Δημοκίδης

σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος

Το άνοιγμα των σχολείων δίχασε τους επιστήμονες, αλλά η κυβέρνηση ανέλαβε το ρίσκο

αrt director Χρήστος Τζοβάρας αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– ε μπο ρικο τμημα direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου advertising manager Άννα Λαπαρδάγια

από τη βασιλικη σιουτη

Νίκος Μιχαηλίδης: Τι συμβαίνει με την Τουρκία; από τον γιάννη πανταζόπουλο

18

νέες βιτρίνες, νέα μαγαζιά, μία νέα αρχή

advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr)

Aποχαιρετώντας το πορνό της κρίσης

direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος

από τη δεσποινα τριβολη

Χάσματα γενεών από τον bασιλη βαμβακα

Αυτός, αυτή και τα «επιδημιολογικά μυστήρια»

22

από τον δημητρη πολιτακη

Τι ψήφιζε, τελικά, ο Κολοκοτρώνης; από τον δημήτρη π. σωτηρόπουλο

25

διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης

digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/ προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου, Σπύρος Γκατζούνας

0 ΣΟΦΟΚΛΉΣ ΣΧΟΡΤΣΙΑΝΊΤΗΣ ΕΙΝΑΙ 0 ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Culture

παρακαλουμε

ανακυκλωστε

social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Στράτος Μωραΐτης, Ηλέκτρα Χατζηκάλφα συν ταξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα (Θέατρο),

Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Σινεμά), Τάσος Μελεμενίδης (Σινεμά), Γιάννης Κωνσταντινίδης (Εικαστικά), Τίνα Μανδηλαρά (Βιβλίο), Νίκος Μπακουνάκης (Βιβλίο), Νίκη Μηταρέα (Γεύση), Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Λασκαρίνα Λιακάκου, Γλυκερία Μπασδέκη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη,Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, Γιώργος Ψωμιάδης newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Ρούλα Βλασσοπούλου, Αναστασία Γαλάνη, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου, Διονύσης Νοταράκης –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μπέτυ Σπανοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

8.4.21 – lifo

3

4 lifo – 8.4.21

8.4.21 – lifo

5

Feedback

ΤΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

ΨΥΤΤΆΛΕΙΑ: Το ελληνικό Αλκατράζ που έγινε το νεφρό της Αθήνας

Ρ ΕΠΟ Ρ ΤΑ Ζ

Πώς κατέληξε ένα κράτος να διαθέτει 14 αστυνομικούς για να φυλάνε τον Φουρθιώτη!

podcasts που αξίζει να ακούσετε

Από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας μέχρι τις ναυτικές φυλακές, η Ψυττάλεια έχει συνδεθεί με τόσους θρύλους, όσες και οι γλαροφωλιές της. Σήμερα φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα Κέντρα Επεξεργασίας Λυμάτων στον κόσμο και βρίσκεται για μία ακόμη φορά στην επικαιρότητα.

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

κείμενο: μιχάλης γελασάκης φωτογραφίες: χρήστος τόλης (sub.urban images)

H Βασιλική Σιούτη για το αδιαφανές και χρόνιο ζήτημα της φύλαξης των επωνύμων.

page

ΠΟΛ Ι Τ Ι Σ Μ ΟΣ

Η Αργυρώ Μποζώνη μεταφέρει τις πρώτες πληροφορίες και το κλίμα που επικρατεί μεταξύ των ανθρώπων που εργάζονται στον πολιτισμό. Με όποιον άνθρωπο της καλλιτεχνικής κοινότητας μιλήσει κάποιος θα διαπιστώσει ότι, εκτός από τον θυμό, την αγωνία και τη διαρκή μάχη για την επιβίωση, το διάχυτο και κυρίαρχο αίσθημα είναι η μελαγχολία. Όχι, δεν μιλάμε για παραίτηση, μιλάμε για επίγνωση της κατάστασης, που αφήνει μία χαραμάδα μόνο για αισιόδοξα σενάρια. Αναγνώσεις νέων έργων δεν γίνονται και κάποιες πρόβες που μπορεί να γίνονται δειλά είναι περσινών παραστάσεων ή παραστάσεων του χειμώνα που διακόπηκαν.

6 lifo – 8.4.21

Η Ψυττάλεια είναι μια ακατοίκητη νησίδα του Σαρωνικού ακριβώς απέναντι από το Κερατσίνι, με μήκος μόλις ενάμισι χιλιόμετρο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έγινε διάσημη όταν αποφασίστηκε να κατασκευαστεί εκεί το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων (ΚΕΛΨ). Για πολλά χρόνια το όνομά της απασχολούσε την επικαιρότητα λόγω των πολυσυζητημένων εργολαβικών διαδικασιών, των πολιτικών αντιπαραθέσεων και της δυσοσμίας που έφτανε μέχρι τα παραθαλάσσια δυτικά προάστια του Πειραιά. Αρκετοί πιστεύουν ότι είναι χωματερή, ενώ οι περισσότεροι αγνοούν ότι την έχουν δει πολλές φορές ταξιδεύοντας με καράβι από τον Πειραιά. Σήμερα η Ψυττάλεια είναι και πάλι στην επικαιρότητα. Αυτήν τη φορά, για τα δείγματα λυμάτων που λαμβάνονται καθημερινά και αναλύονται στα εργαστήρια Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με σκοπό την ανίχνευση του ιικού φορτίου, που θεωρείται σημαντικό δεδομένο για την εκτίμηση της πανδημίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μετρήσεις στα λύματα της Αττικής δεν είναι νέα «μόδα», λόγω κορωνοϊού. Η διαδικασία, όπως μας εξηγεί ο κ. Ηρακλής Καραγιάννης, προϊστάμενος των εγκαταστάσεων, ξεκίνησε τα χρόνια του πρώτου μνημονίου. Οι αναλύσεις έχουν δείξει τεράστια άνοδο στη χρήση αντικαταθλιπτικών και ναρκωτικών ουσιών από τους Αθηναίους. Για να φτάσει κανείς στο νησί-εργοστάσιο πρέπει πρώτα να πάει στις παραθαλάσσιες εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ στην τοποθεσία «Ακροκέραμος» του Κερατσινίου και αποκεί με πλωτά μέσα να περάσει απέναντι, σε λιγότερο από δέκα λεπτά. Στην πολύ σύντομη διαδρομή νιώθεις δέος μπροστά στους τεράστιους γερανούς με τα χιλιάδες κοντέινερ που περιμένουν την τακτοποίησή τους αλλά και στα πελώρια κοντεϊνεράδικα που ρυμουλκούνται αργά και βουβά προς τις θέσεις φορτοεκφόρτωσης. Αυτή η σύντομη διαδρομή διασχίζει κάθετα το ένα από τα δύο πολυσύχναστα περάσματα εμπορικών και πολεμικών πλοίων με προορισμό τον ναύσταθμο της Σαλαμίνας.

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

Το απρόβλεπτα μελαγχολικό πολιτιστικό καλοκαίρι του 2021

«ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

2

gr

Το πρόβλημα των καταχρηστικών χαρακτηρισμών πολλών προσώπων ως “στόχων”, προκειμένου να έχουν δωρεάν φύλαξη από την Ελληνική Αστυνομία, είναι εδώ και χρόνια γνωστό και άλυτο, καθώς δεν υπάρχει η σχετική πολιτική βούληση για να το λύσει. Η είδηση, όμως, ότι μάνατζερ-τηλεπωλητής-τηλεπαρουσιαστής trash εκπομπών έχει στη διάθεσή του 14 αστυνομικούς και οχήματα, την ώρα που οι δυνάμεις της αστυνομίας δεν επαρκούν ούτε για τα στοιχειώδη εν μέσω πανδημίας, ήταν τουλάχιστον εξοργιστική και με κανέναν τρόπο υπερασπίσιμη.

1

Αντέχετε; Η ιστορία της κόντρας Χατζιδάκι – «Αυριανής»

Λίγο πριν από την αποβίβαση στην Ψυττάλεια, το πρώτο καλωσόρισμα έρχεται από διάφορα θαλασσοπούλια. Αμέσως μετά αντιλαμβάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε βιομηχανική ζώνη. Τα μόνα σημεία που ξεφεύγουν από την κυρίαρχη βιομηχανική εικόνα είναι ο λόφος, στον οποίο βρίσκεται ο φάρος, με το μικρό πυκνόφυτο άλσος που προέκυψε από δενδροφύτευση, το εκκλησάκι του Αγίου Αλεξάνδρου και ένας μικρός περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος. Η θέα που απολαμβάνεις προς τη Δραπετσώνα, το Κερατσίνι, το Πέραμα, τη Σαλαμίνα, τα Λιπάσματα, τα διερχόμενα πλοία και το απέραντο γαλάζιο είναι σαγηνευτική!

ΓΕΥΣΗ Όταν μια καρμπονάρα κόντεψε να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο

Ο Γιάννης Ξανθούλης, το «φεστιβάλ μελιτζάνας» και μια ταβέρνα στην άκρη του Έβρου «ΠΟΙΟ ΦΑΓΗΤΟ ΣΟΥ ΦΕΡΝΕΙ ΔΑΚΡΥΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ;» ΤΗΣ ΜΕΡΟΠΗΣ ΚΟΚΚΙΝΗ

3

Η Βίκυ Παπαδοπούλου κάποτε ήθελε να γίνει κριτικός κινηματογράφου «PULP FICTION» ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

4

Ο Ηλίας Μόσιαλος μιλά για την πολιτική διαχείριση της πανδημίας και την επόμενη μέρα «LIFO POLITICS» ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ

Η πιο πολύπαθη ιταλική μακαρονάδα είναι και η πιο αγαπητή, γι’ αυτό άλλωστε έχει και τη δική της παγκόσμια ημέρα (4/6). Αν έχετε φίλους Ιταλούς, προσέξτε μην την ανεβάσετε με κρέμα γάλακτος και μπέικον στα social media, θα τους εξοργίσετε – και θα έχουν δίκιο.

της ζωής παρασίδη Δεν είναι η πιο λιτή αλλά ούτε και η πιο μπελαλίδικη στο μαγείρεμα. Απαιτεί ελάχιστα υλικά, μακαρόνια (πάντα μακριά, σπαγγέτι κατά προτίμηση, άντε και μπουκατίνι), αυγό, πεκορίνο ρομάνο και αλλαντικό. Οι πιουρίστες χρησιμοποιούν γκουαντσιάλε. Μαζί με την amatriciana, την cacio e pepe και την gricia, αν αυτές είναι οι μακαρονάδες-σωματοφύλακες της ρωμαϊκής κουζίνας, η καρμπονάρα είναι δίχως αμφιβολία ο Ντ’ Αρτανιάν, η πιο ξακουστή και αγαπητή παγκοσμίως. Στην Ελλάδα την έχουμε ταλαιπωρήσει. Γενικά, στα ’00s ιταλικά εστιατόρια που θυμάμαι εγώ έχουμε βασανίσει πολύ την ιταλική κουζίνα χωρίς λόγο, αν αναλογιστεί κανείς πόσο κοντά είμαστε στην πρώτη ύλη που απαιτούν τα πιάτα της. Βέβαια, δεν κάνουμε μόνο εμείς ό,τι μας κατέβει στις συνταγές της γείτονος. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

5

Ο Γεράσιμος Ευαγγελάτος και η Νατάσσα Μποφίλιου για τις «Ομπρέλες του Χερβούργου» «Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑ

DIGIYOUTH Η Microsoft και το ReGeneration συνεργάζονται με στόχο την ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των νέων.

ΜΙΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΊΑ ΨΗΦΙΑΚΉΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΑΛΛΆΞΕΙ ΤΗΝ ΕΙΚΌΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΑΓΟΡΆΣ

Μ

ιλάμε συχνά για την τεχνολογία λες και είναι μια VIP περσόνα που ήρθε από κάποια μακρινή χώρα και καθημερινά τραβά πάνω της όλα τα φώτα της δημοσιότητας με τα κατορθώματά της. Εκείνο που μας διαφεύγει είναι πως πίσω, ίσως και πάνω από την τεχνολογία, βρίσκονται οι άνθρωποι. Εκείνοι οι εργαζόμενοι με τις εξαιρετικές ικανότητες που μπορούν να χειριστούν κατάλληλα κάθε τεχνολογική εξέλιξη και τελικά συμβάλλουν ώστε αυτή να αποδώσει στο μάξιμουμ τα πλεονεκτήματά της. Δεν είναι τυχαίο πως το λεγόμενο Skilling αποτελεί βασικό στρατηγικό στόχο της Microsoft. Στην πρόσφατη εκδήλωση που συνδιοργάνωσε με το ReGeneration, το μεγαλύτερο πρόγραμμα εκπαίδευσης και απασχόλησης νέων πτυχιούχων στην Ελλάδα, αναδείχτηκε η αναγκαιότητα ψηφιακής εκπαίδευσης, ειδικά κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Γι’ αυτό και η Microsoft, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας GRforGRowth, έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να εκπαιδεύσει στις ψηφιακές δεξιότητες ένα ανθρώπινο δυναμικό 100.000 πολιτών μέχρι το 2025. Δεν το λες και λίγο αυτό, ειδικά αν σκεφτείς ότι είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να οδηγήσει στον ψηφιακό μετασχηματισμό των δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών και άρα σε μια καλύτερη καθημερινότητα για όλους. Με κεντρικό άξονα μια τέτοια προοπτική για το μέλλον δημιουργήθηκε το 2020 η πρωτοβουλία DigiYouth της Μicrosoft και του ReGeneration. Στόχος της να προσφέ-

ρει ευκαιρίες εκμάθησης αλλά και ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων σε νέους πτυχιούχους, οι οποίοι, μέσα από την κατάρτισή τους στις πλέον περιζήτητες ψηφιακές δεξιότητες, θα μπορούν να διεκδικήσουν τη θέση που τους αξίζει στη σύγχρονη αγορά εργασίας – άλλωστε, το δίκτυο των 1.300 εταιρειών του ReGeneration σε όλη την Ελλάδα αποτελεί μια σημαντική διασύνδεση από μόνο του. Η πρωτοβουλία χωρίζεται σε δύο μέρη και ξεκίνησε με τη συμμετοχή πενήντα νέων που συμμετείχαν σε δύο Ακαδημίες. Η πρώτη Ακαδημία, «Academy on Cloud Tools & Technology powered by Microsoft», πρόσφερε σε κάθε συμμετέχοντα 240 ώρες εκμάθησης και hands-on εκπαίδευσης σε βασικές και πιο προχωρημένες αρχές γύρω από την ανάπτυξη web εφαρμογών και λύσεων στο Microsoft Azure. Δώδεκα από τους νέους και τις νέες που συμμετείχαν έχουν τοποθετηθεί ήδη σε οργανικές θέσεις εργασίας, ενώ συνεχίζεται η διαδικασία προσλήψεων. «Το πρόγραμμα με βοήθησε να αναπτύξω δεξιότητες και να ασχοληθώ με εργαλεία με τα οποία δεν ήμουν τόσο εξοικειωμένη από τις σπουδές μου. Μόλις ολοκλήρωσα τα σεμινάρια, έλαβα τηλεφωνήματα μέσω του προγράμματος από πολλές εταιρείες. Δεν το πίστευα!» λέει ένα από τα νέα παιδιά που συμμετείχαν. Στη δεύτερη Ακαδημία, «Academy on Big Data & Artificial Intelligence powered by Microsoft», που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2021 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, οι συμμετέχοντες εκπαιδεύονται μέσα από ένα εντατικό πρόγραμμα 180 ωρών σε βασικές

αλλά και πιο προχωρημένες αρχές σχετικές με την επιστήμη των δεδομένων και την τεχνητή νοημοσύνη, με στόχο να απορροφηθούν από το δίκτυο του ReGeneration μέσα στον Απρίλιο. «Είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε νέους ανθρώπους, καθώς παράλληλα προωθείται η προσωπική και επαγγελματική μας ανάπτυξη». Οι συμμετέχοντες κάπως έτσι περιγράφουν την εμπειρία τους, που ξεπερνά την απλή εκπαίδευση. Στο δεύτερο μέρος της πρωτοβουλίας DigiYouth ετοιμάζονται τρεις νέες Ακαδημίες που απευθύνονται σε εκατό νέους. Ανάμεσά τους η «ReGeneration Academy 4Women in Tech | Project Management powered by Microsoft», που απευθύνεται στη νέα γενιά γυναικών. Μέσα από την εκπαίδευσή τους οι συμμετέχουσες θα διεκδικήσουν μια θέση εργασίας στον χώρο της τεχνολογίας, ο οποίος ακόμα υπο-εκπροσωπείται από γυναίκες κι αυτό πρέπει να αλλάξει. Για το μέλλον σχεδιάζεται το «The ReGeneration Initiative: Upskilling Greek Youth for the Digital Era powered by Microsoft», ένα νέο up και reskilling πρόγραμμα που εστιάζει στις περιζήτητες ψηφιακές δεξιότητες, το οποίο πρόκειται να ωφελήσει χίλιους νέους και νέες με περίπου 20.000 ώρες εκπαίδευσης. Όσο για το ποιοι είναι οι συμμετέχοντες και τι περιμένουν από την εκπαίδευσή τους, τα δικά τους λόγια είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά: «Το πιο μεγάλο μου όνειρο είναι να κάνω κάτι δικό μου. Θα ήθελα να δημιουργήσω κάτι, ανεξαρτήτως μεγέθους και αντίκτυπου, που θα κάνει τη διαφορά».

ΟΙ ΑΚΑΔΗΜΊΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ DIGIYOUTH INITIATIVE ΙΙ ReGeneration Academy 4Women in Tech | Project Management powered by Microsoft ReGeneration Academy on Cloud Tools & Technology powered by Microsoft και ReGeneration Academy on Big Data & Artificial Intelligence powered

by Microsoft

8.4.21 – lifo

7

Aυτήν τη στιγμή διαβάζετε το μεγαλύτερο εβδομαδιαίο έντυπο της Ελλάδας Έρευνα Focus Bari (Ιούνιος–Δεκέμβριος 2020)

Νο 1 Πανελλαδικά

Πρώτη μεταξύ όλων των εβδομαδιαίων εντύπων

LiFO (Πέμ.)

614,9

Η Εφημ. των Συντακτών (Σάβ.)

610,6

Τα Νέα Σαββατοκύριακο (Σάβ.)

484,8

Athens Voice (Πέμ.)

477,2

Παραπολιτικά (Σάβ.)

369,8

MORE!

Και τρίτη μεταξύ όλων των εντύπων (κυριακάτικων και εβδομαδιαίων) στην Αττική

Η Καθημερινή της Κυριακής

492,5

Πρώτο Θέμα (Κυρ.)

461,1

LiFO (Πέμ.)

351,7

Το Βήμα της Κυριακής

326,5

Real News (Κυρ.)

282,8

Athens Voice (Πέμ.)

282,3

σε χιλιάδες

8 lifo – 8.4.21

σχεδιο του μιχαλη κατζουρακη, 1965

Στην κορυφή, αλλά με ποιότητα

talk of the town

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Το άνοιγμα των σχολείων δίχασε τους επιστήμονες, αλλά η κυβέρνηση ανέλαβε το ρίσκο Οι προτεραιότητες, οι προϋποθέσεις και οι κίνδυνοι από την απόφαση της επιστροφής στα θρανία. απ ό τh βασιλ ικη σιου τ η

8–14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2021

T. 680

βασι λ ι κη σι ου τ η — γ ι άν ν η σ π α ν τα ζ ό π ουλοσ — δ ε σ π ο ι να τ ρ ι β ολη — b ασι λ ησ βαμ βακ ασ — δ η μ ή τ ρ η σ π ολι τά κ η σ — δ η μ ή τ ρ η σ π . σωτ ηρό π ουλοσ

• Το άνοιγμα των σχολείων δίχασε τους επιστήμονες, αλλά η κυβέρνηση ανέλαβε το ρίσκο • Νίκος Μιχαηλίδης: Τι συμβαίνει με την Τουρκία; • Aποχαιρετώντας το πορνό της κρίσης • Χάσματα γενεών • Αυτός, αυτή και τα «επιδημιολογικά μυστήρια» • Τι ψήφιζε, τελικά, ο Κολοκοτρώνης;

η κυβέρνηση πήρε τελικά το ρίσκο να ανοίξουν τα λύκεια την ερχόμενη Δευτέρα, παρότι το επιδημικό κύμα βρίσκεται ακόμα σε έξαρση στη χώρα μας. Το υπουργείο Παιδείας πίεζε εδώ και πολύ καιρό για το άνοιγμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και πρωτίστως στα λύκεια. Στην κυβέρνηση γνωρίζουν καλά ότι όλο αυτό το διάστημα ούτε όλοι οι μαθητές είχαν τα κατάλληλα μέσα για να συμμετάσχουν στην τηλεκπαίδευση (αρκετά παιδιά παρακολουθούσαν τα μαθήματα από το κινητό) ούτε αυτή μπορούσε να αντικαταστήσει τη διά ζώσης διδασκαλία και να καλύψει όλα τα κενά. Αυτό, μεταξύ άλλων, δημιουργεί και θέματα ισονομίας, γι’ αυτό, ειδικά η Γ’ Λυκείου, ήταν προτεραιότητα, καθώς σε δύο μήνες είναι οι πανελλαδικές εξετάσεις, που μάλιστα θα γίνουν με δυσμενέστερους όρους απ’ ό,τι την προηγούμενη χρονιά. Οι μαθητές που θα δώσουν φέτος κάνουν μαθήματα για δεύτερη χρονιά υπό τις έκτακτες συνθήκες της πανδημίας και εξαιτίας της έχουν περισσότερα κενά, ενώ οι βάσεις εισαγωγής στις σχολές θα είναι υψηλότερες.

8.4.21 – lifo

9

talk

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

TALKING POINTS

town

α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη

Παρά τους λόγους που συνηγορούν υπέρ του ανοίγματος, ο κίνδυνος παραμένει υψηλός και δεν μπορεί να αγνοηθεί, ειδικά μετά την επικράτηση των μεταλλάξεων και τα νέα δεδομένα, που καταδεικνύουν ότι οι μαθητές δεν είναι απρόσβλητοι. Πολλοί επιστήμονες και μέλη της επιτροπής εξέφραζαν όλο αυτό το διάστημα τις ανησυχίες τους για τον κίνδυνο να αυξηθεί κι άλλο η διασπορά του ιού αν ανοίξουν τα σχολεία. Η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως, ωστόσο, προκειμένου να άρει τις επιφυλάξεις τους, παρουσίασε στα μέλη της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων την πρότασή της για ασφαλή επιστροφή των μαθητών και εκείνοι τελικά δέχτηκαν (κατά πλειοψηφία), με την προϋπόθεση των υποχρεωτικών τεστ, όπως έχει γίνει και σε άλλες χώρες. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, πολλοί λοιμωξιολόγοι συνέχισαν να εκφράζουν επιφυλάξεις και γνωμοδότησαν αρνητικά, μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η επαναλειτουργία των σχολείων μπορεί να είναι ασφαλής αν γίνει με κανόνες και τήρηση των μέτρων προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των αυτοδιαγνωστικών τεστ, και επιμένει ότι το κλείσιμο των σχολείων επιβαρύνει σημαντικά τους μαθητές όχι μόνο σε επίπεδο μαθησιακό αλλά και ψυχικής υγείας. «Εφόσον δοθεί το πράσινο φως, τα πρωτόκολλα θα διασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρξει κίνδυνος» έλεγαν στο υπουργείο Παιδείας εδώ και μέρες. αρά την απόφαση της κυβέρνησης να ανοίξουν τα σχολεία και τη μη αμφισβήτηση της επιβάρυνσης των μαθητών από το κλείσιμό τους, αρκετοί επαΐοντες, όπως ο γιατρός-ερευνητής Γιώργος Παυλάκης, συνεχίζουν να προειδοποιούν ότι αυτό θα έχει ως συνέπεια την έκρηξη των κρουσμάτων. Τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι σημαντικοί επιστήμονες τονίζουν επίσης ότι ο εμβολιασμός δεν είναι πανάκεια, επιμένουν ότι δεν είναι ώρα για ανοίγματα και ότι πρέπει να συνεχίσουν όλοι να τηρούν αυστηρά τα μέτρα προστασίας. Έτσι, η κυβέρνηση, παρά τη διχογνωμία στις τάξεις των επιστημόνων, ανέλαβε την πολιτική ευθύνη (καθώς εκείνη έχει, έτσι κι αλλιώς, την ευθύνη των αποφάσεων) για το άνοιγμα των σχολείων. Φρόντισε όμως μέρος της ευθύνης να μεταφερθεί στους φορείς της εκπαιδευτικής κοινότητας, καθώς οι γονείς θα υπογράφουν κάθε εβδομάδα μια υπεύθυνη δήλωση, στην οποία θα αναφέρουν ότι το παιδί τους υπεβλήθη σε τεστ και θα δηλώνουν το αποτέλεσμα. Η προστασία της εκπαιδευτικής κοινότητας, μαθητών, καθηγητών και γονέων, θα επαφίεται στην ατομική και κοινωνική ευθύνη, την οποία επικαλούνται συχνά τα κυβερνητικά στελέχη αυτές τις μέρες. Τις προηγούμενες μέρες ψηφίστηκε στη Βουλή και διάταξη που καθιστά υποχρεωτικά τα τεστ για τη συμμετοχή μαθητών, φοιτητών, σπουδαστών και καταρτιζομένων στα διά ζώσης μαθήματα, καθώς και στις εξετάσεις. Σύμφωνα, μάλιστα, με τη διάταξη που αφορά και εκπαιδευτικούς, «ορίζεται ως προϋπόθεση προσέλευσης στον τόπο παροχής εργασίας ή άσκησης του λειτουργήματος ότι ο απασχολούμενος δεν έχει βρεθεί θετικός μετά από διαγνωστικό έλεγχο νόσησης από τον κορωνοϊό Covid-19». Ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας του LSE Ηλίας Μόσιαλος, μιλώντας στη LiFO, ανέφερε ότι στη Βρετανία τα τεστ αυτοδιάγνωσης στα σχολεία λειτούργησαν καλά, ενώ κι άλλοι επιστήμονες δεν συμφωνούν με την επιβολή αυστηρών απαγορευτικών μέτρων. Η κυβέρνηση, που αυτήν τη φορά δεν ακολουθεί την πολιτική Μέρκελ, η οποία ζητά αυστηρό lockdown, προσπαθεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, διαβάζοντας σε αυτά «κόπωση» των πολιτών, που έχει ως συνέπεια τη μη τήρηση των μέτρων. Γι’ αυτό η θέση που επαναλάμβαναν διαρκώς αυτές τις μέρες ήταν να δώσουν στον κόσμο «κάποιες βαλβίδες αποσυμπίεσης» και να τους «διοχετεύσουν σε πιο ελεγχόμενους χώρους, ώστε το λιανεμπόριο να αντικαταστήσει τις συναθροίσεις στα σπίτια, τις πλατείες και τον συνωστισμό έξω από καφέ και μπαρ». Η απόφαση για το άνοιγμα των σχολείων σε περίοδο έξαρσης του νέου κορωνοϊού και των μεταλλάξεων δίχασε τους επιστήμονες και αναμφίβολα είναι υψηλού ρίσκου. Οι επόμενες εβδομάδες θα δείξουν αν η κυβέρνηση θα δικαιωθεί ή θα χρεωθεί το ρίσκο αυτό.

10 lifo – 8.4.21

ΝΙΚΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Τι συμβαίνει με την Τουρκία; α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο

Απαντά ο επίκουρος καθηγητής Ανθρωπολογίας και Μεσογειακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι-Σεν Λούις, Νίκος Μιχαηλίδης.

Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η επαναλειτουργία των σχολείων μπορεί να είναι ασφαλής αν γίνει με κανόνες και τήρηση των μέτρων προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των αυτοδιαγνωστικών τεστ, και επιμένει ότι το κλείσιμο των σχολείων επιβαρύνει σημαντικά τους μαθητές όχι μόνο σε επίπεδο μαθησιακό αλλά και ψυχικής υγείας.

Ο Τούρκος Πρόεδρος έχει βρεθεί σε ένα πολιτικό αδιέξοδο αυτές τις μέρες. Ποιο είναι, κατά την άποψή σας, το ζητούμενο για τον Ερντογάν; Η αντιδυτική στροφή και η εθνικιστική υστερία του τα τελευταία χρόνια είχαν ως αποτέλεσμα να καταρρεύσει η διεθνής εικόνα της Τουρκίας που τόσο επιμελώς προσπαθούσαν να χτίσουν τα προηγούμενα χρόνια. Για τον Ερντογάν, αυτήν τη στιγμή, προέχει η διαχείριση των προβληματικών σχέσεων με μεγάλους παίκτες του διεθνούς συστήματος, χρησιμοποιώντας τον έναν εναντίον του άλλου. Να βρει χρήματα για την παραπαίουσα τουρκική οικονομία, να διαχειριστεί την υγειονομική κρίση, να αυξήσει την κοινωνική και διεθνή αποδοχή του και να αποκαταστήσει το βαριά τραυματισμένο προφίλ του διεθνώς. Προσπαθεί να σπάσει το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται, προσεγγίζοντας και πάλι την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Πρόκειται όμως για τακτικό, συγκυριακό ελιγμό, μέχρι να περάσει τους παρόντες σκοπέλους, που δεν είναι και λίγοι. Πρέπει να θυμόμαστε ότι οι ισλαμιστές και οι παντουρκιστές. που συγκυβερνούν, οραματίζονται μια Τουρκία-υπερδύναμη, που θα δρα αυτόνομα στο διεθνές πεδίο και θα είναι ισότιμος συνομιλητής των μεγάλων κρατών του διεθνούς συστήματος. Πρόκειται για επικίνδυνο τουρκικό μεγαλοϊδεατισμό που αποσταθεροποιεί ολόκληρη την περιοχή μας. Το κοστούμι της Ε.Ε. τούς έρχεται πολύ «στενό». Την Ε.Ε. τη θέλουν κυρίως για χρήματα, εμπόριο και νομιμοποίηση. Από την άλλη, οι σχέσεις του καθεστώτος με την Κίνα και τη Ρωσία γίνονται πιο βαθιές μέρα με τη μέρα. Τι μπορεί να σηματοδοτεί το «πραξικόπημα» των 103 ναυάρχων με αφορμή τις ανακοινώσεις για τη Συνθήκη του Μοντρέ; Καταρχάς, πολύ σωστά τοποθετείτε τη λέξη πραξικόπημα σε εισαγωγικά, γιατί κάτι τέτοιο δεν υφίσταται. Θα ήταν παράλογο να πιστέψουμε πως απόστρατοι μπορούν να ανατρέψουν το καθεστώς Ερντογάν – δεν μπορούν. Πρόκειται για ενδοκαθεστωτικές αντιπαραθέσεις και ανταγωνισμούς, για σύγκρουση αντιλήψεων σχετικά με τη δομή των ενόπλων δυνάμεων και τον μελλοντικό προσανατολισμό της χώρας στις διεθνείς της σχέσεις, αλλά βέβαια και για θέσεις και επιρροή στον κρατικό μηχανισμό. Το διακύβευμα, λοιπόν, δεν είναι η προστασία ή μη της δημοκρατίας, η οποία, ούτως ή άλλως, είναι ανύπαρκτη. Αυτό που βλέπουμε είναι η κορυφή του παγόβουνου. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια ένδειξη ότι η συμμαχία ισλαμιστών-ευρασιανιστών κεμαλιστών περνάει κρίση και μάλλον οδεύει προς το τέλος της και ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θα υποστούν περαιτέρω φθορά λόγω εσωτερικών τριβών, συγκρούσεων και εκκαθαρίσεων το επόμενο διάστημα. Θεωρείτε ότι η στάση της Ε.Ε. είναι αυτή που θα έπρεπε όσον αφορά τις απαιτήσεις της γειτονικής χώρας; Η Ε.Ε. ακολουθεί μια συνταγή που εκ των πραγμάτων φάνηκε αναποτελεσματική. Η διαπλοκή των γερμανικών και άλλων ευρωπαϊκών συμφερόντων με την Τουρκία, η έκθεση ευρωπαϊκών τραπεζών σε τουρκικό χρέος, με λίγα λόγια η υπερβολικά οικονομίστικη και νομικίστικη αντίληψη με την οποία σκέφτεται και δρα η ευρωγραφειοκρατία σε σχέση με την Τουρκία είναι κάτι που δεν μας ευνοεί πάντα, αλλά ούτε και διασφαλίζει μακροπρόθεσμα την ειρήνη και τη συνεργασία. Δηλαδή η θεωρία που προπαγανδίστηκε τα προηγούμενα χρόνια ότι η περαιτέρω οικονομική ολοκλήρωση με την Τουρκία θα οδηγήσει στην εξημέρωση και στον εκδημοκρατισμό της αποδείχτηκε διάτρητη. Γι’ αυτό ευθύνη φέρει ξεκάθαρα η Γερμανία και ο τρόπος που βλέπει τα συμφέροντά της στην περιοχή. Πιστεύω πως η Ευρώπη χρειάζεται μια άλλου τύπου, ορθολογική, στρατηγική.

OK, BOOMER

Aποχαιρετώντας το πορνό της κρίσης

Κάδοι που φλέγονται! ΜΑΤ! Καταλήψεις!

α πό τη δ εσ ποι να τ ρι β ολη

γαπητοί φίλοι, πάνε σχεδόν έξι χρόνια από τότε που έστειλα για τελευταία φορά αυτό εδώ το newsletter. Υποθέτω πως έχουν συμβεί αρκετά από τότε. Όσο περνούσε ο καιρός, μπορεί να αναρωτηθήκατε τι μου συνέβη ή, τουλάχιστον, μέχρι πρόσφατα, που εξαφανιστήκαμε όλοι από προσώπου γης. Η αλήθεια είναι ότι βρίσκομαι πλέον στο Καράκας… μπλα μπλα μπλα (link για άρθρο), μπλα μπλα μπλα… (link στο τελευταίο του βιβλίο), μπλα μπλα μπλα (…). Σας γράφω από την καμπίνα μου στο βουνό Χ, εκεί όπου το λευκό του ορίζοντα συναντά τα χιόνια στις βουνοκορφές. Σύντομα, όμως, θα έρθει ένα ρόδινο, ζεστό καλοκαίρι. Αν νιώσετε την ανάγκη, γράψτε μου». Έλαβα αυτό το newsletter ξημερώματα, από τον Χ, γνωστό Αμερικανό δημοσιογράφο. Το 2015 ένας Άγγλος φίλος μου μου είχε ζητήσει να τον συναντήσω. «Δεν ψάχνει για fixer ακριβώς, πιο πολύ θέλει να μάθει για την Αθήνα» μου είπε. Συναντηθήκαμε σε ένα ουζερί στη Φειδίου. Ήταν Απρίλιος και οι νεραντζιές είχαν μόλις ανθίσει. Ο ΣΥΡΙΖΑ μετρούσε τρεις μήνες στην κυβέρνηση. Έξω γινόταν χαμός. Πίνοντας τσίπουρα, μου είπε ότι ήταν μία εβδομάδα στην Αθήνα, αλλά δεν είχε φύγει καθόλου από τα Εξάρχεια, γιατί προσπαθούσε να δει αν «μπορεί να γίνει μια σοσιαλιστική επανάσταση». Μου είπε πως συνέχεια έβλεπε τα καφέ γεμάτα, οπότε, μήπως δεν είχαμε περάσει και τόσο μεγάλη κρίση; Μιλήσαμε λίγο για τις νεραντζιές, του εξήγησα ότι τα νεράντζια είναι πικρά και δεν τρώγονται. Δεν τον ξαναείδα. Δεν νομίζω πως έγραψε για την Αθήνα. Σίγουρα δεν έγραψε ποτέ για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Λίγο καιρό μετά άρχισα να λαμβάνω το τακτικό newsletter του, γεμάτο ιστορίες ανδρείας, όπως αυτή: «Κανένας ξένος δημοσιογράφος δεν τα κατάφερε να σπάσει το εμπάργκο της Λιβερίας, μέχρι την ημέρα που επιβιβάστηκα στο πλοίο ενός λαθρεμπόρου στη Σιέρα Λεόνε. Τα-

ξίδεψα στο αμπάρι μαζί με 100 κιλά παστό ψάρι. Όταν πια έφτασα στο Robertstown, έγινα η φωνή των αδυνάτων, όλων όσοι ήθελαν να μιλήσουν και δεν μπορούσαν. Μπορείτε να διαβάσετε τις συναρπαστικές μου περιπέτειες στο “London Review of Books”». Τα χρόνια της κρίσης η Αθήνα έγινε ξαφνικά το κέντρο δημοσιογράφων από τα διεθνή μέσα. Μαζί τους ήρθαν καλλιτέχνες και τυχοδιώκτες. Κάθε κεφάλαιο της ελληνικής κρίσης είχε και τα αντίστοιχα δημοσιεύματα. Στην αρχή ήταν η κρίση που έγινε ευκαιρία. Μετά οι τεμπέληδες Έλληνες που δεν πληρώνουν φόρους, το σύστημα υγείας που καταρρέει, οι φωτογραφίες από ράντζα στους διαδρόμους των νοσοκομείων και μια Αθήνα που καιγόταν κυριολεκτικά και μεταφορικά. Όλα αυτά, βέβαια, πριν από το γκραν-γκινιόλ θρίλερ με το δημοψήφισμα και τις ουρές στα ΑΤΜ επί capital controls. Και, φυσικά, ας μην ξεχνάμε την Αθήνα που είναι η νέα Λισαβόνα, που πριν ήταν το νέο Βερολίνο. Την τελευταία δεκαετία, λόγω δουλειάς, γνώρισα αμέτρητους ξένους στην Αθήνα. Ο Χ ανήκε σε μια ιδιότυπη κατηγορία ανθρώπων, σε αυτούς που είχαν έρθει να ζήσουν το πορνό της κρίσης. Η Αθήνα ήταν εξωτική, επικίνδυνη και γεμάτη γκραφίτι (Κάδοι που φλέγονται! ΜΑΤ! Καταλήψεις! Φτηνά νεοκλασικά στην Κυψέλη! Πορείες γεμάτες πάθος!), έτσι μπορούσαν να στέλνουν e-mails στους φίλους τους από το Αirbnb διαμέρισμά τους και να γράφουν: «Φίλε, δεν μπορείς να φανταστείς τι γίνεται εδώ πέρα!». Βέβαια, η Αθήνα ήταν κυρίως δίπλα στα νησιά, οπότε, μέχρι να ανατραπεί ο καπιταλισμός, μπορούσαν να πεταχτούν για μια βουτιά στην Ύδρα. Σκέφτηκα πως θα ήθελα να απαντήσω στον Χ: «Αγαπητέ Χ, μπορώ να σε διαβεβαιώσω πως τα έξι τελευταία χρόνια δεν αναρωτήθηκα στιγμή τι έχεις απογίνει. Μην τολμήσεις να ξαναπατήσεις το πόδι σου στην Αθήνα».

Τα χρόνια της κρίσης η Αθήνα έγινε ξαφνικά το κέντρο δημοσιογράφων από τα διεθνή μέσα. Μαζί τους ήρθαν καλλιτέχνες και τυχοδιώκτες.

8.4.21 – lifo

11

talk town

α πο τον βα σί λη βα μβα κα

Δυστυχώς, οι περισσότερες δημοσκοπήσεις που γίνονται καταγράφουν τάσεις, αλλά ελάχιστα ασχολούνται με την κατανόησή τους. Λείπουν ερωτήματα που θα έδιναν ακριβή απάντηση στο ερώτημα «θυμός και ντροπή για ποιο πράγμα;».

O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.

12 lifo – 8.4.21

KOINOI TOΠOI

SHORTCUT

Χάσματα γενεών

Αυτός, αυτή και τα «επιδημιολογικά μυστήρια»

Τα αποτελέσματα των τελευταίων δημοσκοπήσεων δείχνουν μεγάλη απόκλιση στις απόψεις μεταξύ διαφορετικών ηλικιών. ια κοινή διαπίστωση υπάρχει για τις τελευταίες έρευνες της κοινής γνώμης που καταγράφουν την παρατεταμένη κούραση από την πανδημία και τη δυσφορία για τα μέτρα αντιμετώπισής της: το γενεακό χάσμα. Οι νεότερες ηλικίες, όσοι είναι κάτω των σαράντα ετών, φαίνεται να κατανοούν και να βιώνουν την πρωτόγνωρη αυτή συνθήκη με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τις μεγαλύτερες ηλικίες. Σύμφωνα με την έρευνα της Dianeosis, οι νεότεροι θεωρούν ότι η χώρα κινείται σε λάθος κατεύθυνση ως προς την πανδημία σε ποσοστά που ξεπερνούν το 60%, ενώ, αντίθετα, στους μεγαλύτερους η αίσθηση ότι έχουν γίνει οι σωστές επιλογές κυμαίνεται πάνω από 55% και φτάνει έως 66%, όσο φτάνουμε στην τρίτη ηλικία. Ενδιαφέρον στην ίδια έρευνα είναι ότι, εκτός από τα αναμενόμενα συναισθήματα σε συνθήκες πανδημίας και lockdown –αβεβαιότητα, ανασφάλεια, άγχος, απογοήτευση–, εμφανίζεται ένα μείγμα θυμού και ντροπής. Ο θυμός εκφράζεται κυρίως από τους κάτω των σαράντα και σχεδόν εξαφανίζεται στην τρίτη ηλικία, ενώ υπάρχει ένα εντυπωσιακό ποσοστό ντροπής, ιδίως στην ηλικιακή ομάδα 25-39, δηλαδή εκεί όπου πιθανότατα η επισφάλεια χτυπάει πιο έντονα. Δυστυχώς, οι περισσότερες δημοσκοπήσεις που γίνονται καταγράφουν τάσεις, αλλά ελάχιστα ασχολούνται με την κατανόησή τους. Λείπουν ερωτήματα που θα έδιναν ακριβή απάντηση στο ερώτημα «θυμός και ντροπή για ποιο πράγμα;». Θυμός για τους 8.000 νεκρούς ή για τον περιορισμό στο σπίτι; Ντροπή ατομική ή συλλογική; Επίσης, το εύρημα της εσφαλμένης κατεύθυνσης δεν δίνει καμία πληροφορία για το ποια θα μπορούσε να είναι η σωστή, σύμφωνα με τους αμφισβητίες. Εντούτοις, οι περισσότερες απαντήσεις που δίνονται δείχνουν ότι η αυξανόμενη δυσφορία πλειοψηφικά δεν καταλήγει ούτε προς μια άρνηση της πραγματικότητας και του κινδύνου ούτε σε συνωμοσιολογικές θεωρήσεις. Ο εμβολιασμός αποτελεί συλλογικό ποθούμενο, πράγμα καθόλου αυτονόητο λίγους μήνες πριν, αν και εδώ οι νεότεροι φαίνεται να μη βιάζονται. Είναι πολύ πιθανό η γενική δυσφορία να προκύπτει από την ταυτόχρονη αίσθηση του επερχόμενου τέλους του μεγάλου πανδημικού δράματος και του άγνωστου που πρόκειται να αποκαλυφθεί όταν φτάσουμε στην εμβολιαστική ανοσία. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι o Covid-19 έχει την τρομερή πρωτοτυπία να μην πλήττει θανάσιμα τους νεότερους, αλλά τις αρκετά μεγαλύτερες ηλικίες (στις πανδημίες του παρελθόντος συνέβαινε κυρίως το αντίθετο). Εάν βάλουμε στην εξίσωση τo ότι ο δυτικός κόσμος εδώ και πάνω από μισό αιώνα ζει τη ρητορική και πολιτισμική αποθέωση της νεότητας, ενώ πληθυσμιακά η τρίτη ηλικία διογκώνεται και οι νεότεροι βλέπουν αντικειμενικά να χειροτερεύουν παρά να καλυτερεύουν οι συνθήκες ζωής τους έναντι των παλαιότερων, μπορούμε να καταλάβουμε ότι το ηλικιακό χάσμα που εκφράζεται με αφορμή την πανδημία δεν είναι συγκυριακό. Οι εξηγήσεις περί του απείθαρχου χαρακτήρα της νεολαίας που «βράζει το αίμα» της και έχει καταπιέσει τα ένστικτά της στην καραντίνα είναι πολύ απλοϊκές. Το ίδιο το γεγονός, άλλωστε, ότι πολλές φορές συναθροίζουμε στους νέους τους τριαντάρηδες αποτελεί μια εθνική ιδιομορφία, στηριγμένη στην ιδιαιτερότητα της ελληνικής οικογένειας ως άτυπου κράτους πρόνοιας. Επίσης, το γεγονός ότι δεν βλέπουμε την πλειονότητα των νέων ανθρώπων που συμμορφώνονται απόλυτα με τους κανόνες και προσαρμόζουν τη ζωή τους στα δύσκολα οφείλεται σε αυτήν τη στερεοτυπική αντίληψη της εγγενούς ριζοσπαστικότητας της νεότητας. Οι millennials (οι γεννηθέντες δεκαετία ’80 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90), οι zoomers (μέσα δεκαετίας ’90 μέχρι 2010) και πολύ περισσότερο τα παιδιά της generation a (2010 και ύστερα) δεν ζουν με τον ίδιο τρόπο, με τις ίδιες αγωνίες και επιθυμίες την πρωτόγνωρη συνθήκη του τελευταίου χρόνου. Τον σημερινό τριαντάρη και δεκαεφτάρη μπορεί να τους χωρίζουν πολύ περισσότερα απ’ όσα τους ενώνουν. Οι σημερινοί έφηβοι, που την ώρα των εξ αποστάσεων μαθημάτων τσατάρουν με τους φίλους τους και ταυτόχρονα παίζουν video games και αναρτούν βιντεάκια στο ΤikΤok, δεν στενοχωριούνται τόσο όσο οι λίγο μεγαλύτεροι, που, παρότι εξοικειωμένοι επίσης με τα social media, νιώθουν πιο έντονα την ανάγκη της εκ του σύνεγγυς κοινωνικότητας και του ερωτικού οφθαλμόλουτρου. Μια κάπως πολιτικοποιημένη φοιτητική νεολαία, μάλιστα, εσχάτως ανακάλυψε τη γοητεία του πανεπιστημιακού αμφιθεάτρου, την οποία νοσταλγεί ακόμη και αν στο παρελθόν δεν τιμούσε ιδιαίτερα με την παρουσία της... Για πολλούς έφηβους αλλά και εικοσάρηδες η πραγματικότητα της εξ αποστάσεως κοινωνικότητας είναι η μόνη γνωστή και διαδεδομένη ακόμη και πριν από την πανδημία. Μάλιστα, εάν κοιτάξει κανείς προσεχτικά τις δημοσκοπήσεις, θα δει σημαντικό ποσοστό νέων να δίνει την ενδιαφέρουσα απάντηση ότι βλέπουν συχνότερα ή στον ίδιο βαθμό τους φίλους τους απ’ ό,τι προηγουμένως. Η μείωση των ωρών που αφιερώνουν σε σχολικές ή εξωσχολικές δραστηριότητες και ο χρυσός κώδικας «6» δίνει στους πολύ νεότερους τη δυνατότητα να συναντιούνται σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς χώρους. Το μόνο αναφαίρετο ακόμα δικαίωμα των νέων, η διασκέδαση σε κλαμπ, πάρτι και καφέ, ανόητη ή στοχαστική, είναι αυτό που προκαλεί το μεγαλύτερο αίσθημα απώλειας και εκεί βλέπουμε τα μεγαλύτερα κρούσματα απειθαρχίας. Δυστυχώς, λόγω έλλειψης σχετικών ερευνών, μόνο διαισθητικά μπορούν να δοθούν ερμηνείες στη διαφαινόμενη οργή των νέων. Σήμερα υπάρχουν χάσματα όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών γενεών αλλά και μέσα στην ίδια. Αυτό που δείχνει να παραμένει το υπέδαφος για την παρατεταμένη δυσφορία των νεότερων, όχι μόνο τώρα, στην πανδημία, αλλά εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία, είναι η σταθερά της επαγγελματικής ανασφάλειας. Ανάμεσα σε όσους δεν εργάζονται ή βρίσκονται σε αναστολή, οι κάτω των σαράντα ετών φτάνουν στο 60%. Όσο και αν θέλουμε να ανακαλύψουμε νεανικές επαναστάσεις, όσο και αν θέλουμε να ανακυκλώνουμε κλισέ για «άσωτους» νέους και «ευάλωτους» ηλικιωμένους εξαιτίας της πανδημίας, το μεγαλύτερο πρόβλημα/επιθυμία της σημερινής νεότητας παραμένει η χαμένη κανονικότητα του παρελθόντος. Το ότι οι ζωές και οι προοπτικές των νεότερων δεν προδιαγράφονται παρόμοιες με των παλιότερων.

Αν η πανδημία ήταν παραβολή, το δίδαγμά της θα ήταν να μην είμαστε τόσο σίγουροι για τις ατζέντες και για τις βεβαιότητές μας.

από τον δημήτρη πολιτάκη

Μπορεί να κατηγορήσει κανείς την κυβέρνηση για μικροπολιτική εργαλειοποίηση της πανδημίας, η χώρα μας όμως απλώς ακολούθησε τον «βλέποντας και κάνοντας… κι ο Θεός βοηθός» (ή «…κι όποιον πάρει ο Χάρος») ανεξερεύνητο δρόμο που πήραν και οι μεγάλοι μας σύμμαχοι.

ίναι προφανές ότι η πανδημία δεν έχει ξεμπερδέψει ακόμα μαζί μας, εμείς όμως μοιάζουμε να έχουμε τελειώσει μαζί της στο μυαλό μας, σαν κάποιον/-α που κουράστηκε από τις αναταράξεις και τα σκαμπανεβάσματα μιας τοξικής σχέσης και κάθε μέρα αποτραβιέται όλο και περισσότερο. Όχι ότι πάψαμε να ανησυχούμε ή να προσέχουμε (αυτά που μας λένε να προσέχουμε κάθε φορά), απλώς συνεχίζουμε μηχανικά αυτό το μονότονο σούρσιμο εντός, εκτός και επί τα αυτά, αναμένοντας την πορεία των εμβολιασμών, χωρίς να έχουμε πλέον τόσο έντονες απόψεις για τη συνθήκη, τα μέτρα, τα κλεισίματα, τα ανοίγματα, τα ωράρια και τις προοπτικές επιστροφής σε μια κλονισμένη, έστω, «κανονικότητα». Και όταν περάσει ο καιρός και μπορέσουμε να εξετάσουμε με απόσταση, ψυχραιμία και νηφαλιότητα όλη αυτή την περίοδο της αρρώστιας, της αποστασιοποίησης και του εγκλεισμού, ίσως και να ντραπούμε για κάποια ξεσπάσματα και κάποιες άναρθρες κραυγές μας κατά παντός αρμοδίου και μη ή και κατά απλών συμπολιτών μας, τους οποίους ενδεχομένως σπεύσαμε βιαστικά να καταγγείλουμε ως ανεύθυνους, ως επιπόλαιους, ως αρνητές (η Ελλάδα μοιάζει να έχει, σύμφωνα με κάθε σχετική ένδειξη, ένα από τα μικρότερα ποσοστά αρνητών της πανδημίας και του εμβολίου σε όλο τον κόσμο). Θα έχουμε τουλάχιστον τη δικαιολογία ότι τελούσαμε υπό καθεστώς φόβου, σύγχυσης και κόπωσης, παρακολουθώντας να συντελείται τριγύρω μας ένα έργο γεμάτο ανατροπές στην πλοκή, με τα δεδομένα της αφήγησης να αλλάζουν διαρκώς. Αν η πανδημία ήταν παραβολή, το δίδαγμά της θα ήταν να μην είμαστε τόσο σίγουροι για τις ατζέντες και για τις βεβαιότητές μας, πολλές από τις οποίες δοκιμάστηκαν αυτό το διάστημα και κάποιες κατέρρευσαν, όπως κατέρρευσε και η όποια σιγουριά μπορεί να νιώθαμε σχετικά με την αποτελεσματικότητα των λεγόμενων προηγμένων κοινωνιών στη διαχείριση υγειονομικών κρίσεων τέτοιας κλίμακας. Μπορεί να κατηγορήσει κανείς την κυβέρνηση (και το ελληνικό πολιτικό σύστημα εν γένει) για μικροπολιτική εργαλειοποίηση της πανδημίας, όσον αφορά όμως τα σκληρά και εν συνεχεία «ευέλικτα» και μετά πάλι σκληρά μέτρα κ.ο.κ. που μας έκαναν τα νεύρα ακορντεόν, η χώρα μας απλώς ακολούθησε τον «βλέποντας και κάνοντας… κι ο Θεός βοηθός» (ή «… κι όποιον πάρει ο Χάρος») ανεξερεύνητο δρόμο που πήραν και οι μεγάλοι μας σύμμαχοι. Και όπως κι εκείνοι –με ελάχιστες εξαιρέσεις– βρεθήκαμε κι εμείς να αλλάζουμε ρόλο (άλλοτε νικητές, άλλοτε χαμένοι, άλλοτε οι καλοί κι άλλοτε οι κακοί της ιστορίας) από επεισόδιο σε επεισόδιο αυτής της ιστορίας, που έναν χρόνο μετά την έναρξή της μας έχει μουδιάσει τον εγκέφαλο, παρά τις συνεχείς ανατροπές και τα «επιδημιολογικά μυστήρια» που την περιβάλλουν. Ακόμα και το σουηδικό μοντέλο, που είχε οδηγηθεί στην πυρά σε προηγούμενα κεφάλαια της πανδημίας, στην παρούσα φάση, με τη χαλάρωση των μέτρων ανά την Ευρώπη, παρά την επίμονη διασπορά του ιού, δεν μοιάζει πλέον τόσο αδέκαστο, «φιλάργυρο» και μοιραίο όσο πριν. Και ο αρχιτέκτονάς του, ο επικεφαλής επιδημιολόγος της Σουηδίας Άντερς Τέγκνελ –αναμφισβήτητα ένας από τους σημαντικούς καρατερίστες αυτής της ιστορίας–, εξακολουθεί να λέει πως τα lockdowns δεν έχουν επιστημονική κατοχύρωση και πως η χρήση μάσκας δεν κάνει και τόσο σοβαρή δουλειά. Έχει δηλώσει, επίσης, σε στεγνά σουηδικά, ότι κι άλλες χώρες θα εφάρμοζαν αντίστοιχες πολιτικές αν τις τελικές αποφάσεις τις έπαιρναν οι ειδικοί αντί για τους πολιτικούς, και σε κάθε περίπτωση ζητά να μην τον κρίνουμε πριν τελειώσει το έργο. «Κάθε οριστική ετυμηγορία σχετικά με το τι λειτούργησε και τι όχι, τι ήταν καλό και τι ήταν κακό, είναι ακόμα μπροστά μας» δήλωσε πριν από λίγες μέρες. Σ’ αυτό έχει ένα δίκιο, σίγουρα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΟΜΗΡΟΣ

Τι ψήφιζε, τελικά, ο Κολοκοτρώνης; Ή μια σύντομη ιστορία των παρατάξεων που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα.

α πό τον δ η μ ήτρη π. σ ω τη ρόπουλο

ε μια παλιότερη συνέντευξή του, ο Κωστής Παπαγιώργης, αφοσιωμένος μελετητής του «ντόπιου φρονήματος», δηλαδή του λαϊκού μας πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα έντονα αμφίθυμος απέναντι στο κράτος και στις διαχρονικές του αποτυχίες, σημείωνε με νόημα ότι ο Παναγιώτης Κονδύλης τού περιέγραφε συχνά τη χώρα αυτή ως έναν «χεσμένο τόπο». Η σχετική συζήτηση και οι συναφείς ιδεολογικές συγκρούσεις, που κινούνται από την παλιότερη εθνικιστική αποθέωση του κράτους ως τους συνήθεις φιλιππικούς εναντίον του, μαζί με την απαραίτητη αυτομαστίγωση από την πλευρά των κατά καιρούς προοδευτικών, συνοδεύουν το κράτος ήδη από την ίδρυσή του αλλά αναβίωσαν εκ νέου με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων του. Τι είδους κράτος υπήρξε αυτό που ιδρύθηκε μάλλον σε πείσμα των διεθνών αλλά και των εσωτερικών δεδομένων, παρότι η επανάστασή του ηττήθηκε στρατιωτικά και καταπνίγηκε στους εμφυλίους της; Και τι είδους έθνος ήταν αυτό που συναπαρτιζόταν από έντονα κατακερματισμένες και βαθιά παραδοσιακές τοπικές κοινωνίες, υποτίθεται ανατολίτικου τύπου, αρχικά χωρίς ιδιαίτερα αναπτυγμένο το αίσθημα του εθνικού συνανήκειν, αλλά με ισχυρή πελατειακή εξάρτηση από τους ντόπιους πολιτικούς πάτρωνες και κομματάρχες; Και αν ήταν αυτά τα αρχικά υλικά, τόσο φτωχά και σαθρά, πώς ήταν ποτέ δυνατόν να οδηγήσουν σε ένα επιτυχημένο παράδειγμα δυτικού κράτους και μιας μοντέρνας κοινωνίας; Στο παράδοξο αυτό, που αποτελούσε το γενέθλιο συστατικό του ελληνικού εθνικού κράτους, όλοι συμφωνούσαν λίγο-πολύ, εκεί που διέφεραν ήταν στις ερμηνείες του. Έκτοτε, οικοδομήθηκαν σταδιακά δύο διαχρονικές παρατάξεις, με επιμέρους διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό τους. Στα πρώτα 100 χρόνια του ελληνικού κράτους, οπότε και κυριάρχησε απόλυτα ο αλυτρωτισμός της Μεγάλης Ιδέας ως επίσημη ιδεολογία, η μία πλευρά απαρτίστηκε από τους εκσυγχρονιστές του εθνικισμού και η άλλη από τους λαϊκιστές της εθνοκαπηλίας. Χοντρικά, εκεί που οι δεύτεροι ήταν υπέρ μιας ρομαντικής-βολονταριστικής αντίληψης περί εθνικισμού, με ουτοπικές (και επικίνδυνες) φαντασιώσεις να μπει ξανά δαφνοστεφανωμένος ο βασιλιάς της Ελλάδας στην Πόλη, οι πρώτοι θεωρούσαν ότι προείχε ο εκσυγχρονισμός του κράτους, της οικονομίας και του στρατού, καθώς και η ενίσχυση της διεθνούς θέσης της χώρας, προτού δοκιμαστούν οι εθνικοί αυτοί πόθοι στην πράξη. Ήδη από τότε, πάντως, οι εθνολαϊκιστές αναζητούσαν κάθε ευκαιρία για να χαρακτηρίσουν τους σώφρονες εκσυγχρονιστές (που ήταν συνήθως και ετερόχθονες και δυτικοτραφείς) ως μειοδότες και κρυφά όργανα των Μεγάλων Δυνάμεων. Άλλωστε, τα σπέρματα του διχασμού αυτού είχαν μπει ήδη από την Επανάσταση του 1821, με βάση δύο καταγωγικές συγκρούσεις: από τη μια τη σύγκρουση οπλαρχηγών και πολιτικών και από την άλλη αυτόχθονων και ετερόχθονων. Τα κυρίαρχα ερμηνευτικά σχήματα που έμειναν συχνά ακλόνητα ως και τις μέρες μας ήθελαν τους μεν οπλαρχηγούς (κλεφταρματολούς) και τους αυτόχθονες να εκφράζουν δήθεν τον αυθεντικό και άδολο ελληνικό «λαό», τους δε πολιτικούς (κοτζαμπάσηδες) και ετερόχθονες να αντιπροσωπεύουν εκείνους που τάχα ξεπουλούν πάντα την Ελλάδα από ιδιοτέλεια και προδοσία. Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, ωστόσο, η λαϊκιστική παράταξη θα σπάσει σε διαφορετικά κομμάτια. Η μία εκδοχή της θα εκφραστεί από τον αντιβενιζελισμό και ιδίως από τον πρωτοφασιστικό χαρακτήρα των μικροαστών αντικαπιταλιστών επίστρατων που θα οργιάσουν στον Εθνικό Διχασμό. Ο αντιβενιζελισμός, εξάλλου, θα επιχειρήσει να ενσαρκώσει τη λογική της «μικράς, αλλά εντίμου Ελλάδας» έναντι του βενιζελικού μεγαλοϊδεατισμού της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Αμφότερες οι δύο αυτές εκδοχές, ωστόσο, θα χτυπήσουν πάνω στον τοίχο της Μικρασιατικής Καταστροφής, που θα βάλει και την οριστική ταφόπλακα στη Μεγάλη Ιδέα, η οποία πάντως θα ’χει καταφέρει να υπερδιπλασιάσει την εθνική επικράτεια και θα έχει βάλει τη χώρα σε μια νέα εποχή, αστικού εκσυγχρονισμού αυτήν τη φορά. Η άλλη εκδοχή, πάλι, του σύγχρονου εγχώριου λαϊκισμού θα γεννηθεί ως αποτέλεσμα της μπολσεβικικής επανάστασης και της διεθνοποίησης του κομμουνιστικού κινήματος. Στα καθ’ ημάς θα συνδεθεί με τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα που θα προκληθούν στον Μεσοπόλεμο από την ενσωμάτωση των προσφύγων και τις μεγάλες οικονομικές ανακατατάξεις της περιόδου, διεθνείς και εγχώριες. Καθόλου τυχαία, η συνολική ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας (συνεπώς, και του 1821) θα επιχειρηθεί να γίνει από τους οργανικούς διανοούμε-

νους του ΚΚΕ μέσα από έωλες ταξικές ερμηνείες, παρά την ανυπαρξία πραγματολογικών δεδομένων που να στοιχειοθετούν κάτι τέτοιο. Επιπροσθέτως, θα τονιστεί υπερβολικά το σχήμα της ξένης εξάρτησης, περιγράφοντας το ελληνικό κράτος με όρους ξένου προτεκτοράτου και ως αιώνιο θύμα του διεθνούς ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Στη δεκαετία του ’40, η κυρίαρχη πλέον κομμουνιστική αριστερά θα αναπτύξει, μέσω και της εθνικοαπελευθερωτικής φύσης του ΕΑΜ, μια λιγότερο ταξική ερμηνεία της Ελλάδας ως ενός «αντιστασιακού έθνους» που αρνείται διαχρονικά να υποταγεί στους επίβουλους ξένους, κάτι που θα γνώριζε ευρεία αποδοχή έκτοτε. Ωστόσο, τα πολιτικά δεδομένα θα αλλάξουν άρδην, καθώς ο βαθύς διχασμός του Εμφυλίου, που δεν επέτρεπε πολλές διαφοροποιήσεις, αλλά και οι επικίνδυνες απόψεις του ΚΚΕ για το Μακεδονικό θα αναδιατάξουν τις παρατάξεις, οργανώνοντας εκ νέου την αντιπαράθεση σε «εθνικόφρονες» και «κομμουνιστοσυμμορίτες», μια αντιπαράθεση που θα έφτανε σε σημεία γελοιοποίησης από το χουντικό καθεστώς μετά το 1967. Η χειρότερη κληρονομιά της θλιβερής αυτής επταετίας θα είναι η ενοχοποίηση κάθε φιλοπατριωτικού αισθήματος, το οποίο έκτοτε θα παραπέμπει αντανακλαστικά στην κιτς εκδοχή της πατριδοκαπηλίας που προβαλλόταν στους εθνικούς εορτασμούς της δικτατορίας. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η καραμανλική παράταξη της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου ταυτίστηκε με μια εκδοχή πατερναλιστικού εκσυγχρονισμού, που, μαζί με την επιτήρηση της δημοκρατίας φυσικά, κατάφερε να πετύχει ένα οικονομικό θαύμα, βγάζοντας τη χώρα από τη χρόνια φτώχεια και την υπανάπτυξη. Στη Μεταπολίτευση, η παλάντζα θα έκλινε για πρώτη φορά τόσο έντονα υπέρ της παράταξης του λαϊκισμού, στην πασοκική του εκδοχή (τουλάχιστον μέχρι το 1993), η οποία έκτοτε θα αποδεικνυόταν σαρωτική. Αυτή συγκέντρωνε σε ένα σχήμα όλα τα προηγούμενα ιστορικά χαρακτηριστικά, ανανεώνοντάς τα κιόλας: ηγεμονεύοντας σε όλο τον αντιδεξιό χώρο, θα αυτοπαρουσιαζόταν ως μια παράταξη αντισυστημική, όλων λίγο-πολύ των Ελλήνων, πλην των ελίτ, επομένως αντιστασιακή και εθνικοπατριωτική, με έντονη αμφιθυμία έναντι της Ευρώπης και γενικώς της Δύσης, που αντιμετώπιζε τάχα τη χώρα αυτή ως οιονεί αποικία της. Απέναντι σε αυτό, θα προσπαθούσαν να οργανωθούν ως αντίβαρο αφενός μια φιλοευρωπαϊκή εκδοχή της αριστεράς, που απεχθανόταν καταστατικά τον λαϊκισμό αυτόν, αφετέρου ένα φιλελεύθερο τμήμα της κεντροδεξιάς παράταξης, το οποίο όμως μόνο ευκαιριακά και συναντώντας μεγάλες αντιστάσεις, ακόμη και από τη λαϊκή δεξιά, θα κατάφερνε βαθμιαία να κερδίσει κάποια κοινωνική επιρροή. Επειδή, όμως, οι ιδέες του εκσυγχρονισμού διαπερνούσαν οριζόντια τις μεγάλες παρατάξεις, μπόρεσαν τελικά να γίνουν ηγεμονικές μέσω του σημιτικού ΠΑΣΟΚ από το 1996 και μετά και για ένα διάστημα την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, προτού η χώρα αρχίσει να υποχωρεί και πάλι υπό την πίεση της Ελλάδας του εξαιρετισμού και της αντίστασης στις αναγκαιότητες του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Όλα αυτά μέχρι το 2010 και τη χρεοκοπία. Διότι το καταλυτικό αυτό γεγονός θα ενεργοποιούσε μια νέα πολιτική διαίρεση που αυτήν τη φορά θα έφερνε την εθνικολαϊκιστική παράταξη της «κρεμάλας κατά των “γερμανοτσολιάδων”», έτσι όπως αυτή εκφραζόταν από ολόκληρη την αριστερά και ένα μέρος της λαϊκιστικής δεξιάς και της ακτιβιστικής ακροδεξιάς, απέναντι σε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο ως εκφραστή του εκσυγχρονισμού, που ήταν το φιλελεύθερο κέντρο (κάτι πολύ περισσότερο, στην ουσία, από μια φιλομνημονιακή παράταξη). Αυτό περιλάμβανε τμήματα τόσο της εκσυγχρονιστικής αριστεράς ή του πρώην ΠΑΣΟΚ όσο και της φιλελεύθερης δεξιάς, με νέα αιτήματα που έδιναν πλέον σύγχρονο περιεχόμενο στο «έθνος»: ούτε αντιστασιακό και αντι-παγκοσμιοποιητικό, ούτε όμως και αδιάφορης σημασίας στο όνομα ενός εστέτ κοσμοπολιτισμού που αντιμετωπίζει τη χώρα ως «χεσμένο τόπο». Αλλά, αντίθετα, φορέας μιας φιλελεύθερης δημοκρατικής συνείδησης, συμπεριληπτικής, φιλοευρωπαϊκής και φιλοπάτριδος, που δεν βλέπει τον αντίπαλο με εμφυλιοπολεμική εχθροπάθεια. Και που, κυρίως, δεν διαβάζει την ελληνική ιστορία ως μια υπόθεση είτε διαχρονικής αποτυχίας είτε αιώνιας αντίστασης σε κακούς ξένους και ντόπιους «μειοδότες». Αποτελεί ιδιαίτερα παρήγορο γεγονός το ότι αυτό το πνεύμα ήταν που κυριάρχησε και στους πρόσφατους εορτασμούς για το 1821, πράγμα που, αν μη τι άλλο, δείχνει τις δυνατότητες του ελληνικού κράτους να συνεχίζει, παρά τις αντιστάσεις, στον φιλοπρόοδο δρόμο που ξεκίνησε πριν από δύο αιώνες.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η καραμανλική παράταξη της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου ταυτίστηκε με μια εκδοχή πατερναλιστικού εκσυγχρονισμού, που, μαζί με την επιτήρηση της δημοκρατίας φυσικά, κατάφερε να πετύχει ένα οικονομικό θαύμα, βγάζοντας τη χώρα από τη χρόνια φτώχεια και την υπανάπτυξη.

8.4.21 – lifo

13

SPOTLIGHT

ΤΟ ΠΕΔΊΟΝ ΤΟΥ ΆΡΕΩΣ ΞΑΝΑΓΈΜΙΣΕ ΜΕ ΖΩΉ Τα κλειστά μαγαζιά, οι περιορισμοί στη μετακίνηση και η καραντίνα ήταν μια καλή αφορμή για να πλημμυρίσει με κόσμο το πιο μεγάλο πάρκο του κέντρου. Αρκεί όλοι να τηρούν τα μέτρα προστασίας και να μην ξεχνάνε τις μάσκες. από τon m. hulot φωτογραφια: παρισ ταβιτιαν

από τα φεστιβάλ της δεκαετίας του ’80 είχε να ζήσει τέτοιες μέρες το Πεδίον του Άρεως. Από τις επεισοδιακές νύχτες του ’88, με Jesus and Mary Chain, PIL και Triffids, Τρύπες και Last Drive μέχρι τα rave parties του Sunrize Zone των ’90s και τα πιο πρόσφατα Indie Free Festivals, το πάρκο δεν είχε ξαναγεμίσει με τόσο κόσμο. Η πολύμηνη καραντίνα, οι κλειστοί πολιτιστικοί χώροι και τα μαγαζιά και οι περιορισμοί στις μετακινήσεις ήταν μια καλή αφορμή για να στρέψουν ξανά οι άνθρωποι την προσοχή τους στα μέρη με πράσινο και άπλα που υπάρχουν γύρω τους, και η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν και πολλά στο κέντρο της Αθήνας. Το Πεδίον του Άρεως έχει δάσος, έχει ανοιχτούς χώρους, χώρους για άθληση, χωμάτινους δρόμους, έχει και χώρους αναψυχής που συντηρήθηκαν και προσπαθούν να του ξαναδώσουν λίγη από την αίγλη του παρελθόντος. Μετά την τελευταία του ανάπλαση, τον τεμαχισμό της αλάνας της πλατείας Άλσους Οικονομίδη και το ξεγύμνωμα από τα μάρμαρα της περιοχής γύρω από το άγαλμα της Αθηνάς, που συγκέντρωνε σκεϊτάδες από κάθε περιοχή του κέντρου –και είχε ζωή μέχρι αργά τη νύχτα–, το πάρκο είχε ερημώσει και όλη η κίνηση είχε μεταφερθεί στην πλατεία Πρωτομαγιάς. Η ερήμωση αυτή έφερε και την παρακμή και σιγά-σιγά η βόλτα στο άλσος βγήκε από τις συνήθειες των Αθηναίων. Υπήρξαν περίοδοι που ένα πάρκο συνδεδεμένο με τη χαρά και την κουλτούρα (εκεί γίνεται το Φεστιβάλ Βιβλίου, ανθοκομική έκθεση και άλλες εκδηλώσεις που συγκεντρώνουν κόσμο κάθε ηλικίας) είχε γίνει ένα μέρος «απαγορευμένο», που δύσκολα θα το διέσχιζες με τα παιδιά σου. Αυτό που βλέπει όποιος κάνει τη βόλτα του εκεί τους τελευταίους δύο μήνες είναι κάτι πρωτόγνωρο για όσους γνωρίζουν το παρελθόν του Πεδίου του Άρεως. Ο κόσμος που συγκεντρώνει τα Σαββατοκύριακα είναι ο πιο πολύχρωμος και ο πιο ποικίλος που είχε ποτέ, από οικογένειες που βγάζουν βόλτα τα παιδιά τους και κάνουν πικνίκ στο γρασίδι, παππούδες και γιαγιάδες με τα εγγόνια τους και παρέες νεαρών που προσπαθούν να αναπληρώσουν τις στερημένες μέρες απομόνωσης (ίσως με υπερβολικό τρόπο) μέχρι ανθρώπους που αθλούνται, κάνουν τζόκινγκ, κουνγκ-φου, γιόγκα, Έλληνες και ξένους, κάθε χρώματος, φυλής και φύλου. Αυτό που έκανε ο κορωνοϊός, να ενώσει τον κόσμο υπό τον φόβο και την απειλή του θανάτου, είναι εντυπωσιακό. Και όμορφο, αρκεί όλοι να παίρνουν τα μέτρα προστασίας και να φορούν μάσκες. Από την εποχή του Όθωνα μέχρι το 1927 το Πεδίον του Άρεως ήταν τόπος αναψυχής των Αθηναίων. Το 277 στρεμμάτων πάρκο σχεδιάστηκε το 1934, με σκοπό να τιμηθούν οι ήρωες της Επανάστασης του 1821, γι’ αυτό διακοσμήθηκε με μαρμάρινες προτομές ηρώων κατά μήκος της «οδού Αγωνιστών του ’21». Ο χώρος διαμορφώθηκε και δεντροφυτεύτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’30 με βάση σχέδια από αγγλικά και γαλλικά άλση, υπό την επίβλεψη του Ν. Βοσυνιώτη, που φρόντισε η θέα της Ακρόπολης να είναι απρόσκοπτη από τα διάφορα κεντρικά σημεία του άλσους. Σήμερα μπορεί να έχει μείνει μόνο μια σκιά της ανάπλασης του 2010 και το πάρκο να χρειάζεται πολλά ακόμα για να είναι αυτό που του αξίζει, αλλά, τώρα που μπήκε στις συνήθειες του Αθηναίου κάθε Σαββατοκύριακο και γέμισε με ζωή και γέλια, είναι μια καλή ευκαιρία να παραμείνει στέκι και μετά το τέλος της καραντίνας…

14 lifo – 8.4.21

το μεγαλο παρκο Άνθρωποι κάθε ηλικίας, φύλου και εθνικότητας γεμίζουν καθε πλευρά του πάρκου.

8.4.21 – lifo

15

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

marieke lucas rijneveld Δυσφορεί η νύχτα

Μτφρ.: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου Εκδόσεις Ίκαρος Σελ.: 336

όσο σκοτάδι μπορεί να έχει η παιδική ηλικία; Παραπάνω απ’ όσο μπορεί να φανταστεί κανείς, τουλάχιστον όπως διαφαίνεται στο βραβευμένο με το περσινό Διεθνές Booker και πολυσυζητημένο Δυσφορεί η νύχτα του/της Marieke Lucas Rijneveld που αναμένεται να κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες σε μετάφραση Άγγελου Αγγελίδη και Μαρίας Αγγελίδου από τις εκδόσεις Ίκαρος. Για πρώτη φορά ο κορυφαίος αυτός θεσμός τίμησε μη δυαδικό ως προς το φύλο άτομο (non binary) και σε τόσο νεαρή ηλικία, καθώς ο/η συγγραφέας πήρε το βραβείο πέρσι, που δεν είχε κλείσει καν τα τριάντα. Σύμφωνα με τα μέλη της επιτροπής, το βιβλίο ενθουσίασε από την πρώτη του κιόλας ανάγνωση και προτιμήθηκε χωρίς δεύτερη σκέψη για «αυτή την τρυφερή και γεμάτη κατανόηση ανάμνηση της παιδικής ηλικίας, που κινείται ανάμεσα στην ενοχή και τη λύτρωση, από ένα άτομο με συναρπαστικό ταλέντο και σπάνιες συγγραφικές δεξιότητες». Η σπαρακτικά ειλικρινής απόδοση της παιδικής ηλικίας μέσα από τα μάτια ενός κοριτσιού που νιώθει την αθωότητα να συντρίβεται εξαιτίας της κακοποίησης στους κόλπους του οικογενειακού και του σχολικού περιβάλλοντος και φέρει εντός του ανείπωτα τραύματα, βιώνοντας οδυνηρές στιγμές, κερδίζει εξαρχής τον αναγνώστη με την αλήθεια της. Κυνικά λυρικό, αφού διασώζει την ακμαία φαντασία ενός παιδιού, και οδυνηρά σκοτεινό, το ντεμπούτο του/της Rijneveld –είχε εκδώσει ήδη δύο ποιητικές συλλογές πριν από αυτό– σοκάρει, ξαφνιάζει, κινητοποιεί. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση της δεκάχρονης Τζάκετ, η οποία βιώνει πρόωρα το πένθος λόγω του χαμού του αδελφού της, ξεδιπλώνει όλη τη βαρβαρότητα που κρύβεται σε ένα θεοσεβούμενο, κατά τα άλλα, περιβάλλον, με την προσωπική της απόγνωση να αντισταθμίζεται μόνο από τη σύνδεσή της με επιμέρους αντικείμενα, όπως το τζάκετ της, και τις φευγαλέες εικόνες του αδελφού της, από τη σχέση της με τα ζώα, από στιγμές που θα μπορούσαν να είναι αλλιώς. Βέβαια, οι ταυτίσεις με την προσωπική ζωή του/της Rijneveld από την Ολλανδία, που επίσης έχει χάσει τον αδελφό του/της σε ατύχημα, φαίνεται να προκάλεσαν τριγμούς στο οικογενειακό του/της περιβάλλον αλλά και στον επαρχιακό μικρόκοσμο από τον οποίο κατάγεται. Ωστόσο, όλα όσα περιγράφονται στο βιβλίο έχουν μια δύναμη καθολική και αφορούν τη συνθήκη του εκφο-

ΓΙΑΤΊ

βισμού, του τρόμου και της κακοποίησης που έχουν βιώσει αμέτρητοι έφηβοι σε όλον τον κόσμο, στους οποίους ο/η Rijneveld χαρίζει μια μοναδική, στεντόρεια φωνή. Ένα Booker που, εν ολίγοις, είχε λόγο να δοθεί. Προδημοσίευση αποσπάσματος από το Δυσφορεί η νύχτα εξασφάλισε αποκλειστικά η LiFO:

«Λιώνω τις τουφίτσες του μπρόκολου που έχω στο πιάτο μου. Είναι σαν μικρά χριστουγεννιάτικα δέντρα. Μου θυμίζουν το βράδυ που ο Μάτις δεν γύρισε. Τις ώρες που πέρασα μετά τον θάνατό του στο περβάζι του παραθύρου, με τα κιάλια του μπαμπά περασμένα στον λαιμό μου – κανονικά, ήταν για να βλέπουμε μεγάλους δρυοκολάπτες. Εγώ ούτε δρυοκολάπτη ούτε αδελφό είδα. Το λουράκι τους μου άφησε ένα κόκκινο σημάδι στον σβέρκο. Αχ, αν είχα μπορέσει να φέρω κοντά αυτά που ξεμάκραιναν όλο και περισσότερο από μας, γυρίζοντας τα κιάλια απ’ την άλλη, κολλώντας τα μάτια μου στους μεγάλους φακούς τους. Πολλές φορές είχα ψάξει και τον ουρανό, για τ’ αγγελάκια του χριστουγεννιάτικου δέντρου – ο Όμπε κι εγώ τα είχαμε βγάλει κρυφά απ’ το κουτί τους στη σοφίτα, μια εβδομάδα μετά τον θάνατο του αδελφού μας, κι αφού τα τρίψαμε δυνατά το ένα με το άλλο (“νοστιμούλη μου άγγελε”, είχε βογκήξει με προσποιητό πάθος ο Όμπε, “γλυκιά μου πορσελάνη”, του είχα απαντήσει εγώ), τα πετάξαμε στο λούκι έξω από το παράθυρό του. Τώρα πια έχουν πρασινίσει, τόσον καιρό έξω στη βροχή και στον αέρα. Μερικά τα έχουν σκεπάσει ξερά φύλλα βελανιδιάς. Κάθε φορά που κοιτάμε να δούμε αν είναι ακόμα εκεί, μας πιάνει απογοήτευση. Αν με την πρώτη δυσκολία τ’ αγγελάκια αυτά εδώ έχουν χάσει τη δύναμη να πετούν, πώς θα οδηγήσουν τον Μάτις στον παράδεισο; Πώς θα τον προστατεύσουν, κι αυτόν κι εμάς; Στο τέλος καπάκωσα τους φακούς και ξανάβαλα τα κιάλια στη θέση τους. Δεν τα ξανάβγαλα ποτέ, κι έτσι όλα έμειναν μαύρα, κατάμαυρα – ακόμα κι όταν ήρθαν οι πρώτοι δρυοκολάπτες. Τρώω μια μεγάλη μπουκιά μπρόκολο. Το μεσημέρι τρώμε πάντα ζεστό φαγητό. Το βράδυ όλα εδώ είναι κρύα: η αυλή, η σιωπή ανάμεσα στον μπαμπά και στη μαμά, οι καρδιές μας, οι φέτες το ψωμί αλειμμένες με ρωσική σαλάτα. Δεν μπορώ να βολευτώ στην καρέκλα μου, γέρνω λιγάκι απ’ τη μια, μετά απ’ την άλλη, προσπαθώντας να μη νιώθω το τσούξιμο στην τρύπα του πισινού μου, να μη νιώθω το δάχτυλο του Όμπε. Δεν πρέπει να με καταλάβουν. Αν καταλάβουν, ο αδελφός μου θα ξεκάνει το κου-

«ΔΥΣΦΟΡΕΊ

Marieke

16 lifo – 8.4.21

νέλι μου, ο Ντίβερτγιε θ’ απομείνει σέκος και παγωμένος σαν τα βράδια μας. Άλλωστε, εγώ η ίδια δεν του το είχα ζητήσει; Κι οι αγελάδες έτσι κρατάνε ήσυχους τους ταύρους, τους δείχνουν τα κωλομέρια τους. Στο τραπέζι δεν μπορώ να ξεκολλήσω το βλέμμα μου απ’ το στηθοσκόπιο που είναι ακουμπισμένο δίπλα στο πιάτο του κτηνιάτρου. Είναι η δεύτερη φορά που βλέπω αληθινό στηθοσκόπιο. Είχαν δείξει ένα μια φορά στο Nederland 1, αλλά χωρίς σώμα, γιατί το σώμα θα ’δειχνε πολύ γυμνό. Και πάλι φαντάζομαι το στηθοσκόπιο ν’ ακουμπάει στο γυμνό μου στήθος, τον κτηνίατρο να βάζει το αυτί στο μέταλλο και να λέει στη μαμά: “Νομίζω πως η καρδιά της είναι κομμάτια. Έχετε ιστορικό στην οικογένεια ή είναι η πρώτη φορά που κάποιος το παθαίνει αυτό; Ίσως θα έπρεπε να πάει στην ακτή, εκεί ο αέρας είναι πιο καθαρός, εδώ η μυρωδιά της κοπριάς ποτίζει τα ρούχα και η καρδιά αρρωσταίνει πιο εύκολα”. Τον φαντάζομαι να βγάζει ένα κοπίδι Stanley από την τσέπη του παντελονιού του, σαν αυτό που έχει ο μπαμπάς για να κόβει τα σκοινιά από τα δεμάτια της χαρτομάζας – τσακ τσακ και παρ’ τα κάτω. Τον φαντάζομαι μετά να σημαδεύει το στήθος μου μ’ ένα μαρκαδοράκι. Μετά σκέφτομαι τον Κακό Λύκο, που έφαγε τα εφτά κατσικάκια και τον έκοψαν με το ψαλίδι, για να τα βγάλουν ζωντανά – μπορεί μέσα από μένα να βγει ένα μεγάλο κορίτσι, χωρίς φόβους, ή έστω ένα κορίτσι που θα το δει ο κόσμος, ένα κορίτσι που έχει μείνει πολύ καιρό κρυμμένο κάτω από πολύ δέρμα και πολύ τζάκετ. Αν δεν μ’ ακούει με το στηθοσκόπιο, θα πρέπει να κολλήσει το αυτί του στο στήθος μου. Τότε, με την ανάσα μου και μόνο, θα ’κανα το κεφάλι του να κουνηθεί, πάνω κάτω, θα του ’δινα να με καταλάβει απλά με τις εισπνοές και τις εκπνοές μου. Θα ’λεγα ότι πονάω παντού, θα έδειχνα σημεία του κορμιού μου που δεν τα ’χει αγγίξει κανείς ακόμα – απ’ τα δάχτυλα των ποδιών μου, δηλαδή, ως τη χωρίστρα στο κεφάλι μου, κι ό,τι υπάρχει ανάμεσά τους. Θα τραβούσα γραμμές ανάμεσα στις ελίτσες στο δέρμα μου, να ξέρουμε ποιες δεν πρέπει να περάσουμε, ή να δούμε τι εικόνα σχηματίζουν, σαν τις εικόνες που σχηματίζονται αν ενώσεις με τη σειρά κάποιες τελίτσες, κι ύστερα μπορείς να τις χρωματίσεις. Αλλά αν δεν ακούσει τις φωνές μου, αν δεν μ’ ακούσει που φωνάζω βοήθεια, τότε θα πρέπει να ξεκολλήσω το μεταλλικό στηθοσκόπιο απ’ το στήθος μου, ν’ ανοίξω το στόμα μου όσο μπορώ και να χώσω τη στρογγυλή του άκρη όσο πιο βαθιά μπορώ στο λαρύγγι μου. Τότε θα μ’ ακούσει θέλοντας και μη. Ο πνιγμός δεν είναι ποτέ καλό σημάδι”.

Ένα κεφάλαιο από το πολυαναμενόμενο μυθιστόρημα που τιμήθηκε με το Διεθνές Booker 2020. ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

Η

Θα μπορέσει να βγει από μέσα μου επιτέλους μια νέα ζωή, μια εκδοχή του εαυτού μου χωρίς τζάκετ;

ΝΎΧΤΑ»

Όμπε μου χώνει μια αγκωνιά στο πλευρό. “Ε! Ξύπνα! Εδώ Γη, μ’ ακούς; Για δώσε μου τη σάλτσα”. Η μαμά μού δίνει τη σαλτσιέρα, το αυτάκι της έχει σπάσει. Στη σάλτσα επιπλέουν σταγονίτσες λίπους. Τη δίνω γρήγορα στον Όμπε, πριν καταστρέψει τη στιγμή ρωτώντας με τι σκεφτόμουν. Θα άρχιζε να λέει ένα και ένα όλα τα αγόρια του σχολείου, ενώ το αγόρι που στ’ αλήθεια σκέφτομαι συχνά έχει μόνο μια μικρή πλακέτα με τ’ όνομά του στο μέρος όπου άφηνε το ποδήλατό του. Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, το κλίμα στο τραπέζι δεν είναι και πολύ ευχάριστο τώρα που χάσαμε τις αγελάδες κι ο κτηνίατρος μιλάει για τις ζημιές που έπαθαν όλοι στο χωριό από τον αφθώδη πυρετό. Οι περισσότεροι, λέει, δεν θέλουν καθόλου να το συζητήσουν, κι αυτοί είναι οι πιο επικίνδυνοι, λέει, οι πιο απρόβλεπτοι: αυτοί, πριν προλάβεις να το σκεφτείς, τινάζουν τα πέταλα. “Δεν τους καταλαβαίνω”, λέει ο μπαμπάς χωρίς να κοιτάζει κανέναν. “Αφού έχουμε τα παιδιά μας”. Ρίχνω μια ματιά στον Όμπε, το κεφάλι του έχει ακουμπήσει σχεδόν στο πιάτο του, λες και μελετάει τη δομή του μπρόκολου, λες και ψάχνει τις τουφίτσες του για να δει αν γίνονται ομπρέλες, να κρυφτούμε αποκάτω τους. Από τις σφιγμένες γροθιές του καταλαβαίνω ότι έχει θυμώσει μ’ αυτά που είπε ο μπαμπάς – ή μ’ αυτά που δεν είπε. Όλοι ξέρουμε ότι ο μπαμπάς κι η μαμά μπορούν κι αυτοί να τα τινάξουν τα πέταλα, οποιαδήποτε στιγμή. Δεν παίρνω τα μάτια μου από τον κτηνίατρο, που ξανά και ξανά γλείφει με τη γλώσσα του το ασημένιο μέταλλο του μαχαιριού του. Έχει όμορφη γλώσσα – σκούρα κόκκινη. Σκέφτομαι τα φυτά στο θερμοκήπιο του μπαμπά, πώς κόβει μ’ ένα μαχαίρι τα νεύρα ενός μίσχου κι ύστερα τον μπήγει στο καθαρό χώμα με τα φύλλα προς τα πάνω και τον δένει με λεπτό συρματάκι για να τον στηρίζει όρθιο. Φαντάζομαι τη γλώσσα του ν’ αγγίζει τη δική μου. Θ’ αποκτήσω άραγε κι εγώ νεύρα; Θα μπορούν κι άλλοι να δουν πού έχω τσακίσει, που έχω σπάσει, πού έχω κοπεί; Θα μπορέσει να βγει από μέσα μου επιτέλους μια νέα ζωή, μια εκδοχή του εαυτού μου χωρίς τζάκετ; Πριν από λίγο καιρό, που η Χάνα έχωσε τη γλώσσα της στο στόμα μου, κατάλαβα από τη γεύση της ότι είχε φάει την τελευταία καραμέλα με πιπερόριζα και μέλι. Αναρωτιέμαι αν η γλώσσα του κτηνιάτρου θα έχει κι αυτή γεύση μελιού, αν θα ησυχάσει τα μαμούνια στην κοιλιά μου».

TOY/TΗΣ

Lucas Rijneveld 11.2.21 8.4.21 – lifo

17

«Ασχολούμαι επαγγελματικά με την κεραμική τα τελευταία δυόμισι χρόνια, αλλά, καθώς είναι η μητέρα μου κεραμίστρια, μεγάλωσα μέσα σε ένα τέτοιο εργαστήριο. Πάντα υπήρχαν κεραμίστες με τα μικρά τους εργαστήρια ανά την Ελλάδα, μόνο που τώρα καταπιάνονται με αυτήν όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι. Μπορεί να πει κανείς ότι η κεραμική είναι μία ακόμα μόδα, αλλά νομίζω ότι στην πραγματικότητα μας οδηγεί σε αυτήν η ανάγκη να δημιουργήσουμε με τα χέρια μας – και ο πηλός είναι ένα ιδανικό μέσο. Είναι εύπλαστος, έχουμε επαφή μαζί του από παιδιά ακόμα, όλο και κάποιο κεραμικό στοιχείο υπήρχε και υπάρχει στη διακόσμηση των σπιτιών μας. Η επιχείρησή μας είναι οικογενειακή, μαζί με τη μητέρα μου και τον αδελφό μου παντρεύουμε την παράδοση με το σήμερα. Εγώ δίνω τις απλές φόρμες και εκείνη τις ζωγραφίζει, χαρίζοντάς τους κάτι φολκλόρ. Δεν θα επέλεγα ποτέ να ανοίξω μαγαζί σε κεντρικό δρόμο, η στοά δημιουργεί από μόνη της μια ατμόσφαιρα, είναι ένα μέρος προς ανακάλυψη, η συγκεκριμένη είναι και γεμάτη με φίλους που έχουν εδώ τα δικά τους brands. Η περιοχή του Ψυρρή άνθησε ξανά τα τελευταία χρόνια, έχουν μαζευτεί πολλοί δημιουργικοί άνθρωποι εδώ. Είτε είναι οι πρώτες τους μέρες είτε όχι, τους βλέπω να αλλάζουν θέση στα πράγματα, να κάνουν βαψίματα, να μπαίνουν σε μια διαδικασία ανανέωσης, και ανακαίνισης ακόμα, νιώθω λες και όλοι κάνουμε μια νέα αρχή. Είναι περίεργο να ξεκινάς κάτι μέσα στην πανδημία. Σκέψου ότι νοίκιασα τον χώρο τον Ιούλιο και κατάφερα να ανοίξω τώρα. Αλλά, παρά την αναμονή, αν και δεν περίμενα ποτέ ότι θα περνάω τιμές φορώντας μάσκα, έχω τη φόρα και το πάθος, την υπομονή και την επιμονή να κάνω αυτό που έχω φανταστεί».

Ioulia Geraskli, Προμπονά 42, Ψυρρή, 210 2514658

18 lifo – 8.4.21

ΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΆ ΤΗΣ ΙΟΥΛΊΑΣ ΓΕΡΑΣΚΛΉ

CITY VIBES

«Κατάλαβα τη σχέση που έχει η Όλγα με τα φυτά όταν πριν από έντεκα χρόνια χρειάστηκε κλάδεμα μια συκιά στον κήπο του μαγαζιού όπου γνωριστήκαμε. Της υποσχέθηκα ότι θα την αναλάβω εγώ, δεν το έκανα ποτέ, αλλά μετά από έντεκα χρόνια με εμπιστεύτηκε για να κάνουμε μαζί κάτι με το οποίο δεν πίστευα ότι θα ξανασχοληθώ. Είχα αφήσει πίσω μου τις σπουδές στη Γεωπονική, όλα αυτά τα χρόνια βιοπορίζομαι από την εστίαση και η ιδέα του άι ντου με κάνει να αισθάνομαι εκ νέου δημιουργικός, με γεμίζει, ξαναβάζει τα πράγματα για μένα σε μια σειρά, όσο περίεργο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο αυτή την εποχή. Τα τελευταία πέντε χρόνια υπήρχε πάντα η ιδέα να δημιουργήσουμε ένα shop in a shop στο ΚΙΝΟΝΟ. Μέσα στην πρώτη καραντίνα σκέφτηκα και αποφάσισα πως θέλω να είναι αυτό και μπήκε και ο Γιώργος στο νέο εγχείρημα. Έτσι κι αλλιώς, είναι από την πρώτη μέρα εδώ και από τότε μέχρι τώρα μας ρωτάνε συνέχεια για τα φυτά του μπαρ, τι είναι το καθένα, οπότε πρασινίσαμε ακόμα περισσότερο τον χώρο μας. Εγώ είμαι αυτοδίδακτη, ασχολούμαι με τα φυτά από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, έκανα και κάποια σεμινάρια φυτοπαθολογίας. Κάποια στιγμή διαμόρφωνα κήπους πολυκατοικιών και κάπως έτσι απέκτησα εμπειρία. Θέλουμε να προσφέρουμε όσα σχετίζονται με τη φροντίδα των φυτών και ενός κήπου. Έχουμε από ποτιστήρια, σκαλιστήρια και μικρά ντιζαϊνάτα φτυάρια μέχρι γαλότσες και αδιάβροχα. Έχουμε φροντίσει έτσι ώστε τα φυτά εξωτερικού χώρου που προσφέρουμε να μην αρρωσταίνουν, να είναι από εκείνα που αν τα περιποιηθείτε σωστά, θα μεγαλώσετε και θα τα ευχαριστηθείτε, θα ζήσουν για χρόνια. Τέτοια είναι η σεφλέρα, η στρελίτσια νικολάι, ο φίκος, οι κάκτοι. Έχουμε, επίσης, φυτοχώματα που είναι πολύ σημαντικά για την υγεία τους. Φτιάξαμε ταυτότητες για κάθε φυτό, για το πώς πρέπει να του φερθείτε προκειμένου μην το δείτε να πεθαίνει. Λειτουργούμε ως “Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Αδικοχαμένων Φυτών”, όπως μας αρέσει να λέμε, βοηθάμε στις μεταφυτεύσεις, μεταφέρουμε με ντελίβερι όσα διαθέτουμε κατόπιν συνεννόησης. Σίγουρα η τάση που έχει δημιουργηθεί γύρω από τα φυτά μάς βοήθησε να κάνουμε αυτό το βήμα, αλλά το πιο σημαντικό για εμάς δεν είναι να δώσουμε απλώς μια γλάστρα. Θέλουμε να είμαστε εδώ για να παρέχουμε τις κατάλληλες συμβουλές, για να παρακολουθούμε πώς εμπλουτίζει ο κόσμος τη συλλογή του. Ζούμε σε μια πόλη με περιορισμένες αυλές και μικρές βεράντες, γι’ αυτό πιστεύουμε πως δεν υπάρχει τίποτα που να ομορφαίνει τα σπίτια περισσότερο από τα καλοφροντισμένα φυτά. Κάθε αρχή έχει ρίσκο, έτσι κι αλλιώς. Αλλά, παρά τις τωρινές ιδιαίτερες συνθήκες, αυτό το νέο ξεκίνημα είναι κάτι το ευχάριστο και το γοητευτικό για εμάς, μας γεμίζει αισιοδοξία, μας υπενθυμίζει τη χαρά που δίνει η φροντίδα ενός φυτού».

ΤΟ PLEGMA ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΠΑΝΤΑΖΉ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΊΚΟΥ ΚΑΡΡΆ

ΑΠΌ TH ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ

ΑΥΤΉ Η ΕΒΔΟΜΆΔΑ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΕΊ ΓΙΑ ΚΆΠΟΙΟΥΣ ΈΝΑ ΝΈΟ ΞΕΚΊΝΗΜΑ, ΠΑΡΆ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΊΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΉΣ. ΠΈΝΤΕ ΝΈΑ ΜΑΓΑΖΙΆ ΑΝΟΊΓΟΥΝ ΕΠΙΤΈΛΟΥΣ ΤΙΣ ΠΌΡΤΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΜΊΖΟΥΝ ΜΕ ΧΡΏΜΑ, ΚΑΛΑΊΣΘΗΤΕΣ ΙΔΈΕΣ ΚΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΊΑ ΤΟΥΣ ΔΡΌΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ. ΤΟ ΆΙ ΝΤΟΥ ΤΗΣ ΌΛΓΑΣ ΜΑΝΈΤΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΏΡΓΟΥ ΜΠΡΊΝΙΑ άι ντου, Φαλήρου 48, Κουκάκι, 211 4086826

«Επιλέξαμε το Παγκράτι γιατί έχει κόσμο και φρεσκάδα, είναι κέντρο-απόκεντρο, ενώ παραμένει γειτονιά. Αν και έχουμε μείνει πολύ μέσα τον τελευταίο χρόνο, θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα μαγαζί που να δίνει την αίσθηση ενός φιλόξενου σπιτιού. Αρχίσαμε να σχεδιάζουμε το μαγαζί μας πριν από την πανδημία και τελικά καταφέραμε να το ανοίξουμε τον Δεκέμβρη του 2020, χωρίς όμως να μπορούμε να δουλέψουμε το κομμάτι του concept store, παρά μόνο μέσω του e-shop που σχεδιάσαμε. Το όνομα που του δώσαμε σχετίζεται με το ότι μπλέκουμε τα δύο κομμάτια που γνωρίζουμε καλά, αυτό της εστίασης και του interior design. Πρόκειται για έναν συνδυασμό που είχαμε συναντήσει σε ταξίδια μας στο εξωτερικό και καταλάβαμε ότι μας ταιριάζει. Ο καφές που δουλεύουμε είναι από την ελληνική Area 51 Coffee Roasters, ενώ τα αντικείμενα design, οι τσάντες, τα μικροέπιπλα, τα βάζα, τα πιάτα και οι κούπες, τα σκεύη που συνδυάζονται με το τσάι που φέρνουμε από το Βερολίνο, η γραφική ύλη, τα πόστερ, τα διακοσμητικά και όλα τα φωτιστικά είναι κυρίως σκανδιναβικά – υπάρχουν και κάποια vintage κομμάτια ανάμεσά τους. Ξαφνικά, βρεθήκαμε να συνδυάζουμε δύο ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί λόγω της πανδημίας: το να πάρει κάποιος έναν καφέ στο χέρι και το να προσέξει και να ανανεώσει τον προσωπικό του χώρο. Είναι δύσκολο και αγχωτικό να κάνεις ένα τέτοιο βήμα εν μέσω μιας κατάστασης που κανείς δεν περίμενε. Αλλά το ότι μπορούσαμε να βγούμε από το σπίτι για να έρθουμε στο μαγαζί μάς ανακούφιζε και μας χαλάρωνε, μας έκανε να νιώθουμε ότι τελικά θα προσφέρουμε κάτι όμορφο και θα φτιάξουμε τη διάθεση ανθρώπων που βιώνουν την ίδια κατάσταση μ’ εμάς».

Plegma Shop, Ευφράνορος 10, Παγκράτι, 210 7018219

νέες βιτρίνες, νέα μαγαζιά, μία νέα αρχή 8.4.21 – lifo

19

CITY VIBES

ΤΟ MOTS ΤΗΣ ΜΑΡΊΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΓΙΆΝΝΗ

«Μετά από χρόνια δουλειάς σε μεγάλες εταιρείες σε Αγγλία και Ελλάδα, για πολύ καιρό γύριζε στο μυαλό μου η ιδέα να κάνω κάτι δικό μου που θα με ικανοποιούσε πραγματικά. Ξεκίνησα φτιάχνοντας το μπαλκόνι μου και σιγά-σιγά γέμισα και το εσωτερικό του σπιτιού με διάφορα είδη φυτών. Η ποικιλία τους, το γεγονός ότι με κάτι τόσο απλό μπορούσα να αλλάξω ένα δωμάτιο, με κέρδισε. Έτσι, άρχισα να ασχολούμαι όλο και περισσότερο, μελετούσα συγκεντρώνοντας γνώσεις γι’ αυτά, παρακολουθώντας παράλληλα τι γίνεται στο εξωτερικό με την καινούργια αυτή “τρέλα”. Κάπως έτσι άρχισα να ασχολούμαι και με το μακραμέ, συνδέονται έξω αυτά τα δύο χόμπι. Με το Monstera θέλω να συνδυάσω διάφορες τάσεις που κάνουν τον προσωπικό χώρο μας πιο όμορφο. Νομίζω ότι, με την πανδημία, η ανάγκη να περνάμε χρόνο σε ένα περιβάλλον που μας αρέσει πραγματικά είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Πέρα από το αισθητικό κομμάτι, όμως, τα φυτά μάς βοηθούν να διοχετεύσουμε αγάπη, είναι ένας τρόπος να αφήσουμε το δικό μας πράσινο αποτύπωμα και, φυσικά, μια ευκαιρία να ζήσουμε σε ένα καθαρότερο περιβάλλον. Αν είναι κανείς αρχάριος, θα τον κατευθύνω ώστε να επιλέξει εκείνα τα φυτά που δεν έχουν ανάγκη από συχνό πότισμα και πολύ φως. Μια καλή αρχή είναι οι σανσιβέριες και οι ζάμιες, ο πόθος και άλλα είδη της οικογένειάς του, όπως ο Golden pothos και ο Scindapsus pictus. Θα πρότεινα και μια δράκαινα. Έτοιμη να εξελιχθεί, να αλλάξει, να ομορφύνει, να φιλοξενήσει νέες ιδέες, ήξερα ότι η Κυψέλη είναι η κατάλληλη περιοχή για μένα και το μαγαζί. Οι συγκυρίες τα έφεραν έτσι ώστε να μπορέσω να κάνω αυτό το βήμα τώρα, η πανδημία απλώς βρέθηκε στη μέση και αποφάσισα να μην την αφήσω να με σταματήσει. Φέτος δεν έχω καταφέρει να δουλέψω μία εβδομάδα συνεχόμενη. Σίγουρα δεν είναι μια εύκολη περίοδος, αλλά, παράλληλα, όλη αυτή η κατάσταση μου έδωσε τη δυνατότητα να προσαρμοστώ σε κάτι καινούργιο για μένα, έτσι το βλέπω».

Μonstera Athens, Σποράδων 38, Κυψέλη, 211 7152146

«Ξεκίνησα να εργάζομαι ως πολιτικός μηχανικός στην αρχή της οικονομικής κρίσης, η δουλειά αυτή με δυσαρεστούσε κι έτσι έψαξα να βρω εναλλακτικές. Η αγάπη μου για το design και τη χειροποίητη δημιουργία με οδήγησε στην τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας. Το MOTS εμφανίστηκε ως brand το 2016 στη Θεσσαλονίκη. Αποφάσισα να μετακομίσω στην Αθήνα κυρίως για προσωπικούς λόγους, είδα ωστόσο αυτή την αλλαγή και ως μια ευκαιρία για εξέλιξη στη δουλειά μου, ως ένα επόμενο βήμα σε μια πόλη με μεγαλύτερο κοινό, περισσότερους δημιουργικούς ανθρώπους και περισσότερα ερεθίσματα. Πήρα την απόφαση αρκετούς μήνες πριν από την πανδημία και βρήκα τον τωρινό μου χώρο στις αρχές του 2020. Εξαιτίας του πρώτου lockdown, ήρθα τελικά στην Αθήνα τον Ιούλιο και τότε ξεκίνησα τις εργασίες για την αποκατάστασή του. Αν και οι επεμβάσεις που έγιναν στο χώρο ήταν ήπιες, αντιμετώπισα, και αντιμετωπίζω, αρκετές δυσκολίες και καθυστερήσεις εξαιτίας της πανδημίας. Σίγουρα οι συνθήκες δεν είναι οι καλύτερες, αισθάνομαι ένα άγχος, που όμως προσπαθώ να διοχετεύσω δημιουργικά. Τον τελευταίο καιρό δουλεύω πάνω σε μια νέα συλλογή κοσμημάτων, στην οποία αποτυπώνεται τόσο η ασφυξία που ένιωσα αυτή την περίοδο όσο και η προσπάθειά μου να βρω διέξοδο. Είναι μάλλον η πρώτη φορά που σχεδιάζω με τόσο προσωπικό και ευαίσθητο τρόπο. Με βασικό υλικό το ασήμι και χρησιμοποιώντας παραδοσιακές τεχνικές, κατασκευάζω σύγχρονα κοσμήματα, λιτά, με καθαρή φόρμα και έμφαση στην κατασκευαστική αρτιότητα. Έμπνευση για τον σχεδιασμό τους μπορεί να αποτελέσει μια αρχιτεκτονική μορφή, ένα αντικείμενο βιομηχανικού σχεδιασμού, ένα έργο τέχνης, ένας χρωματικός συνδυασμός. Κάνω ένα νέο ξεκίνημα σε μια γειτονιά ιστορικά αργυροχρυσοχοϊκή, οπότε μου ταιριάζει και με εξυπηρετεί. Επέλεξα έναν χώρο εντός στοάς, γιατί η ησυχία της έρχεται σε αντίθεση με τη βαβούρα του κέντρου και μου επιτρέπει να συγκεντρώνομαι. Είναι ένας χώρος μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου, στοιχεία που συνομιλούν με τη φιλοσοφία του MOTS έτσι όπως αυτό “παίζει” μεταξύ του εργαστηρίου και του καταστήματος».

H ΜONSTERA ΤΗΣ ΕΙΡΉΝΗΣ ΟΡΦΑΝΊΔΟΥ 20 lifo – 8.4.21

MOTS, Λεωχάρους 9, Σύνταγμα, 211 4193095

8.4.21 – lifo

21

ο πατέρας μου ήταν εκεί και δούλευε ως πολιτικός μηχανικός. Ήρθα πολύ νωρίς στην Αθήνα. Έμενα στο Γαλάτσι, με την οικογένεια του πατέρα μου, τα ξαδέρφια μου, τους θείους μου. Λόγω της δουλειάς του μετακομίσαμε σε διάφορες περιοχές. Πήγαμε στην Ξάνθη, μείναμε για ένα μικρό διάστημα στην Κομοτηνή, στην Αλεξανδρούπολη. Η Καβάλα είναι το μέρος όπου έμεινα τα περισσότερα χρόνια και έκανα πολύ ωραίες φιλίες. Εκεί ήμουν από τη Δ’ Δημοτικού μέχρι το λύκειο.

q Ως πιτσιρικάς δεν είχα καμία απολύτως σχέση με το μπάσκετ, δεν είχα σκεφτεί να ασχοληθώ με αυτό. Η πρώτη μου επαφή ήταν στην Ξάνθη, όταν ήμουν στη Β’ Δημοτικού, που είχα πάει σε μια ακαδημία. Όταν έφυγα από την Ξάνθη, δεν ασχολήθηκα ξανά. Στην Καβάλα με βρήκαν τυχαία. Είχα πάει στον Αστέρα Καβάλας, αλλά δεν είχα δείξει μεγάλο ενδιαφέρον. Προσπάθησα να φύγω αποκεί και κατέληξα να παίζω κάποια στιγμή στον Ηρακλή. Ήταν μια ασχολία όπως οι ξένες γλώσσες, κάτι για να απασχολούμαι μέσα στην ημέρα.

q Το ένα έφερε το άλλο. Οι προπονητές μου παρατήρησαν ότι καταλάβαινα κάποια πράγματα πολύ γρήγορα. Μήνα με τον μήνα ψήλωνα και δυνάμωνα όλο και περισσότερο. Στα δεκατέσσερα με κάλεσαν στα κλιμάκια της Εθνικής Ομάδας και τότε ξεκίνησε η συζήτηση για τη μεταγραφή. Εκείνη την περίοδο ήμουν τυχερός που είχα μάνατζερ τον Παναγιώτη Καπάζογλου, ο οποίος με βοήθησε και με συμβούλεψε σαν φίλος και πατέρας, κάτι το οποίο συνεχίζει μέχρι σήμερα.

q Έπειτα πήρα τη μεταγραφή στον Ηρακλή. Εκεί είχα την ευλογία και την ευχαρίστηση να συνεργαστώ με πάρα πολύ μεγάλους παίκτες, τον Νίκο Χατζηβρέττα, τον Δημήτρη Διαμαντίδη, τον Λάζαρο Παπαδόπουλο και πολλούς ακόμα, άτομα για τα οποία μέχρι και τώρα έχω απόλυτο σεβασμό. Με αγκάλιασαν, με βοήθησαν. Εκεί έμεινα τρία χρόνια.

q Πολλά παιδιά τώρα λένε «θα παίξω μπάσκετ» και ίσως το θεωρούν πιο εύκολο. Τότε δεν μπορούσες να πεις ότι, ξαφνικά, στα 15, θα παίξεις στην Α1. Είχες φωτογραφίες του Χατζηβρέττα και του Φραγκίσκου Αλβέρτη, τους έβλεπες και τους θαύμαζες. Δεν μπορούσα να σκεφτώ ότι στα δεκαέξι θα έπαιζα εναντίον της ΑΕΚ, ότι θα έβλεπα τον Ντικούδη, τον Χατζή, τον Κακιούζη, και ότι θα έπρεπε να παίξω άμυνα εκεί όπου μέχρι πριν από δύο χρόνια απλώς χειροκροτούσα. Δεν περίμενες ότι στα δεκαπέντε θα ακούς μπινελίκια επειδή έφαγες τρία καλάθια από τον Ράτζα, όταν έπαιζες εναντίον του Ολυμπιακού.

q Η πίεση ήταν μεγάλη, γιατί δεν είχα την ευκαιρία να συναναστραφώ με παιδιά της ηλικίας μου, με άτομα που σκέφτονταν όπως εγώ σε κάποια πράγματα. Και να ήθελα να το κάνω, μετά από κάποια παιχνίδια και την προσοχή που άρχισα να τραβάω, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Δεν μου μιλούσαν με το ίδιο ύφος. Βρισκόμουν σε μια παρέα όπου υπήρχαν γίγαντες, άνθρωποι που έχουν γράψει ιστορία στο ελληνικό μπάσκετ και έπρεπε να μπορώ να τους συναναστρέφομαι. Γι’ αυτό και οι φιλίες που έχω κάνει είναι σημαντικές για μένα. Υπάρχουν άτομα με τα οποία μπορεί να έχω καιρό να μιλήσω, ξαφνικά θα τα πάρω τηλέφωνο και θα είναι λες και μιλούσαμε χθες.

q Όλοι οι έφηβοι είναι δύσκολοι. Τρέμω τη στιγμή που και τα δικά μου παιδιά θα μπουν στην εφηβεία. Θέλεις να κάνεις άλλα, διαφορετικά πράγματα. Πολλές φορές ήθελα σαν τρελός να πάω με τους φίλους μου στις πενταήμερες που οργανώνονταν στο λύκειο, να βγω μαζί τους, αλλά πάντα είχα προπόνηση. Το πρόγραμμά μου ήταν ξύπνημα, σχολείο και μετά κατευθείαν στο γήπεδο, αν είχαμε προπόνηση, δεν πήγαινα καν σπίτι. Έκανα την προπόνηση με το αντρικό, μετά με το παιδικό και στο τέλος με το εφηβικό. Αυτή ήταν η μέρα μου.

q Πολύς κόσμος λέει ότι, αν έχεις ταλέντο, αυτές είναι οι θυσίες που πρέπει να κάνεις. Ταλέντο; Τι σημαίνει

Mπασκετμπολίστας. Γεννήθηκε στο Καμερούν, μένει στη Νέα Σμύρνη.

ΣΧΟΡΤΣΙΑΝΙΤΗΣ

q Όλος ο κόσμος πιστεύει ότι γεννήθηκα στην Καβάλα, αλλά η αλήθεια είναι ότι γεννήθηκα στο Καμερούν, όταν

ταλέντο; Δεν υπάρχει κάποιος που θεωρείται ταλαντούχος και δεν έχει δουλέψει σκληρά για να μάθει. Χωρίς τη δουλειά, το ταλέντο δεν είναι τίποτε απολύτως. Ένας προπονητής που είχα και με βοήθησε πάρα πολύ, ο Παναγιώτης Γιαννάκης, μας είχε πει, όταν ήμασταν στο Παγκόσμιο των Εφήβων, στη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν παίξουμε στα προημιτελικά, πως το ταλέντο θα μας φτάσει μέχρι ένα σημείο. Όλοι έχουν ταλέντο σε κάτι. Αυτό σου δίνει ένα βήμα μισό μέτρο από τη γραμμή εκκίνησης, για να φτάσεις όμως στο τέλος, πρέπει να δουλέψεις πολύ.

AΘΗΝΑΊΟΙ

q Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο είναι αυτό που συνήθως λέει ο κόσμος: «Χαράμισε το ταλέντο του, θα

22 lifo – 8.4.21

μπορούσε να είναι ο καλύτερος, ένας από τους καλύτερους παίκτες, από τους καλύτερους ψηλούς της Ευρώπης, θα μπορούσε να κάνει τρελή καριέρα στο NBA». Στο NBA, εγώ ζήτημα να είμαι τριάρι. Είμαι 2,06. Δεν είμαι ψηλός. Τις ικανότητες για να περάσω εκεί δεν τις είχα και έχω παίξει με τους καλύτερους. Εναντίον του Σακίλ Ο’Νιλ και του Λεμπρόν, εναντίον του Τιμ Ντάνκαν σε μια κατάσταση πιο χαλαρή, που δεν ήταν για πρωτάθλημα. Παρότι εγώ μπορεί να φαίνομαι μεγαλύτερο θηρίο από αυτόν, ο Ντάνκαν είναι ένα άτομο μπροστά στο οποίο, όσο και να προσπαθούσα για το καλύτερο, ουσιαστικά ήμουν σαν πεντάχρονο σε θέματα τακτικής και κατανόησης του παιχνιδιού. Άρα, ο κόσμος που δεν ξέρει και δεν καταλαβαίνει είναι καλύτερο να μην έχει άποψη, όταν δεν γνωρίζει για τι πράγμα μιλάει. Όλοι προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο. Κανένας δεν λέει «εγώ δεν θέλω να πάω εκεί, θέλω να είμαι εδώ που είμαι και να χαλαρώνω, να καυλαντίζω». Εγώ το άθλημα το αγαπάω. Έχω ρίξει δουλειά για να το κατανοήσω, να το μάθω καλύτερα, να βελτιώσω την τεχνική μου. Είμαι χαρούμενος για την καριέρα που έχω κάνει. Δεν αρνούμαι ότι κάλλιστα θα μπορούσα να έχω κάνει περισσότερα, αλλά, όταν μιλάμε για ταλέντο, μιλάμε και για το πώς διαχειρίζεσαι την πίεση που υπάρχει γύρω από το άθλημα, τη δόξα, τα φώτα, τον κόσμο. Χρειάζεται ταλέντο για να αντέξεις την πνευματική πίεση που σου ασκείται. Αν δεν το κάνεις, δεν μπορείς να παίξεις. Είχα φίλους τρομερά ταλαντούχους, που σταμάτησαν γι’ αυτόν τον λόγο. Είπαν: «Εγώ δεν το αντέχω αυτό το πράγμα».

q Φέτος, δυστυχώς, είναι μια μαύρη σελίδα και χρονιά για τον αθλητισμό με αυτά που ακούγονται. Υπάρχουν ιστορίες, αλλά πάντα θες να πιστεύεις ότι είναι ψέματα, ότι δεν συμβαίνουν ούτε στο δικό σου άθλημα ούτε στον αθλητισμό γενικά. Ότι δεν γίνεται κόσμος που είναι υπεύθυνος για παιδιά να τα προδώσει έτσι. Όχι μόνο τα παιδιά αλλά και τους αθλητές, που στην ουσία δίνουν το σώμα και τη ζωή τους σε έναν προπονητή για να τους βοηθήσει κι αυτός τους το ανταποδίδει έτσι. Το χειρότερο πράγμα που έχω ακούσει είναι «γιατί τώρα;». Ορισμένοι δεν καταλαβαίνουν ότι η αλήθεια δεν εξαρτάται από το πόσο χρόνο θα πάρει για να την πιστέψει ο κόσμος, αλλά δυστυχώς αυτό συμβαίνει. Αλλά γι’ αυτό υπάρχει το δικαστήριο, για να βρεθεί η αλήθεια. Είμαι συγκλονισμένος. Το θάρρος που χρειάζεται για να κρατήσεις κάτι τέτοιο μέσα σου τόσο καιρό και να βγεις να το πεις κάποια στιγμή είναι τεράστιο. Το χειρότερο για μένα είναι ότι έχω κι εγώ μια κόρη – βέβαια, αυτό δεν αφορά μόνο τα κορίτσια, αλλά και τα αγόρια. Θες να πιστεύεις ότι στα δικά σου παιδιά δεν θα συμβεί, όμως, δυστυχώς, ποτέ δεν ξέρεις. Τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει πολλά πράγματα και αντί να δοθεί στήριξη, διατυπώνονται κατηγορίες, υπάρχει κόσμος που βγαίνει κατευθείαν να καταδικάσει, να χλευάσει. Δεν μπορεί να περιμένεις ότι αυτός που θα χλευάσεις, ή θα αγνοήσεις, ή δεν θα πιστέψεις, ασκώντας πίεση στην πνευματική και ψυχική του υγεία, θα είναι εντάξει με ένα απλό «συγγνώμη, δεν ήξερα». Το χειρότερο, ακόμα και για μένα, είναι ότι κάθομαι εδώ και δίνω τις απαντήσεις λες και ξέρω τι πρέπει να γίνει. Δεν ξέρω, αλλά το πρώτο βήμα για να λύσεις οποιοδήποτε πρόβλημα είναι να αναγνωρίσεις ότι υπάρχει.

απο τον γιωργο ψωμιαδη φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν

ρατσισμος Ως πιτσιρικάς βίωσα πάρα πολλά ρατσιστικά περιστατικά. Φταίει η άγνοια. Υπάρχει κόσμος που δεν βλέπει πέρα από το χρώμα. Είναι δύσκολο, είναι ένα κομμάτι που δεν μπορείς να το πιάσεις εύκολα. Η αλήθεια είναι μία όμως. Κανένας δεν γεννιέται ρατσιστής. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει τον κάνει ρατσιστή. Εντάξει, μικρός ήμουν, με πείραζε, έχω κλάψει γι’ αυτόν τον λόγο, αλλά το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να μάθω στα παιδιά μου να είναι καλύτεροι άνθρωποι.

8.4.21 – lifo

23

από το χρώμα. Είναι δύσκολο, είναι ένα κομμάτι που δεν μπορείς να το πιάσεις εύκολα. Η αλήθεια είναι μία όμως. Κανένας δεν γεννιέται ρατσιστής. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει τον κάνει ρατσιστή. Εντάξει, μικρός ήμουν, με πείραζε, έχω κλάψει γι’ αυτόν τον λόγο, αλλά το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να μάθω στα παιδιά μου να είναι καλύτεροι άνθρωποι. Εμείς, οι μεγαλύτεροι, κάναμε λάθη μέσα στα χρόνια και πρέπει να φροντίσουμε, μεγαλώνοντας μια καλύτερη γενιά, να τα διορθώσουμε. Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα που έχουμε καταφέρει οι άνθρωποι είναι η δημιουργία της κοινωνίας. Όταν ενώνουμε τις δυνάμεις μας μπορούμε να δημιουργήσουμε τα πάντα, αλλά και να τα καταστρέψουμε. Το να καταστρέφεις είναι πιο εύκολο από το να δημιουργείς.

q Ο κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει ότι στο μπάσκετ, μέσα σε ένα γήπεδο, δεν είναι δέκα χιλιάδες κόσμος, αλλά δέκα άτομα. Εγώ και άλλοι εννιά, που δεν τους νοιάζει ποιος είμαι και τι κάνω, τους νοιάζει μόνο η μπάλα. Απέκτησα αγοραφοβία. Έβγαινα έξω και με έπιανε κρύος ιδρώτας. Είναι στιγμές που θέλουμε να βγούμε και λέω στη γυναίκα μου: «Ας μην περάσουμε από την πλατεία, ας κάνουμε τον κύκλο». Περνάω από την πλατεία και γυρνούν όλα τα βλέμματα. Τη ρωτάω: «Τι έγινε; Έχω τίποτα;». Εμένα αυτό ποτέ δεν μου άρεσε. Μου ζητούσαν να δώσω συνέντευξη, έλεγα «όχι, παιδιά, ευχαριστώ, δεν θέλω» – κωλόπαιδο ο Σοφοκλής.

q Το ματς με την Αμερική ήταν ένα από τα highlights της καριέρας μου. Ήταν εξωπραγματικό, δύσκολο, τρομακτικό για μένα. Το μόνο πράγμα που σκεφτόμουν ήταν να μην κάνω λάθος, να βοηθήσω όπου μπορώ. Υπάρχει μια κατάσταση, ένα state of mind, όταν παίζεις, που το άγχος σου φτάνει σε τέτοιο σημείο, που βλέπεις απλά και καθαρά τι πρέπει να κάνεις. Εκεί μετράει ό,τι έχεις μάθει, όσο περισσότερο έχεις προπονηθεί, τόσο καλύτερα. Υπάρχουν φάσεις που τις βλέπω και λέω: «Α, εδώ, αν έπαιρνα την μπάλα, θα την κάρφωνα» – εκείνη τη στιγμή, όμως, κάνεις αυτό που ξέρεις. Σε εκείνο το ματς άρχισα να ξυπνάω όταν ο Παπαλουκάς μου είπε «σταμάτα, μη σκέφτεσαι τίποτα, με το που παίρνεις το ριμπάουντ, φεύγεις, εξαφανίζεσαι, είσαι γρήγορος, δεν θα σε προλάβουν ποτέ». Ήταν στο κάρφωμα που άρχισα να παίρνω μπρος. Ο Θοδωρής είναι από τους πιο καλούς μου φίλους. Μου έλεγε πάντα: «Μην περιορίζεις τον εαυτό σου. Είσαι πολύ καλός. Να το χαρείς, πέρνα καλά». Όντως, σ’ εκείνο το παιχνίδι πέρασα πολύ καλά.

Σοφοκλής Σχορτσιανίτης

q Ως πιτσιρικάς βίωσα πάρα πολλά ρατσιστικά περιστατικά. Φταίει η άγνοια. Υπάρχει κόσμος που δεν βλέπει πέρα

q Δυστυχώς, τώρα η Εθνική δεν έχει μεγάλους ηγέτες, όπως πριν. Κάποτε είχε τον Φραγκίσκο, τον Θοδωρή, τον Δημήτρη, τον Βασίλη. Τώρα δεν είναι το ίδιο. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει βγάλει μεγαθήρια. Άμα ψάξεις το Τop 10 της Εuroleague, δεν παίζει να μη δεις ελληνικό όνομα κάπου. Πιστεύω ότι δεν έχουμε τη γνώση και τον τρόπο να χειριζόμαστε αθλητές.

q Η γυναίκα μου είναι αυτήν τη στιγμή το Α και το Ω. Δεν είναι τυχαίο ότι τα καλύτερα παιχνίδια που έχω παίξει τα έχω παίξει μπροστά της. Ό,τι προσωπικό ρεκόρ έχω κάνει στη Euroleague, το έχω κάνει μπροστά στην Ειρήνη. Είναι ευτύχημα για μένα, μου έδωσε τουλάχιστον πέντε χρόνια μπάσκετ ακόμη. Χωρίς αυτή δεν ξέρω αν θα μπορούσα να συνεχίσω να παίζω, να κρατάω το μυαλό μου υγιές. Είναι το στήριγμά μου, ο άνθρωπος που με βοηθάει να ξεχωρίζω τα πράγματα μέσα και έξω από το γήπεδο. Αυτή η γυναίκα παντρεύτηκε τον Σοφοκλή μπασκετμπολίστα, τώρα πρέπει εγώ να μάθω να είμαι ο σύζυγος Σοφοκλής, να είμαι αντάξιός της. Επειδή, όταν την παντρεύτηκα, εγκατέλειψε μια καριέρα που αγαπούσε πολύ, τώρα, το πρώτο και σημαντικότερο που έχω να κάνω είναι να τη βοηθήσω να την ακολουθήσει. Το θέλω πάρα πολύ.

q Όταν μεγαλώσουν τα παιδιά μου, θέλω να μπορούν να έρχονται σ’ εμένα, να μου λένε οτιδήποτε, να μη νομίζουν ότι ο μπαμπάς τους δεν πρέπει να μάθει ποτέ κάποιο λάθος που ίσως κάνουν. Θέλω να ξέρουν ότι θα είμαι εκεί να τους βοηθήσω να αντιμετωπίσουν τα πάντα – βέβαια, δεν θα μπω στη λογική να γίνω φίλος τους. Είναι δύσκολο, θέλεις να φροντίσεις ώστε τα παιδιά σου να είναι καλύτερα από σένα, να τους μάθεις πιο εύκολα αυτά που εσύ έμαθες αργά και δύσκολα. Τα δικά σου δύσκολα βήματα να είναι λίγο πιο εύκολα γι’ αυτά, ώστε να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.

q Στην Αθήνα δεν βγαίνω τόσο πολύ, αλλά έχω πάει σε κάποια μέρη. Όπως κάθε μεγάλη πόλη, χρειάζεται δουλειά. Τα παιδιά μου έχουν δει περισσότερα πράγματα από μένα. Η Αθήνα για μένα είναι «σπίτι». Κάθε περιοχή είναι διαφορετική, διαφορετικό φαγητό, διαφορετικοί άνθρωποι. Έχω μείνει σε πολλά μέρη, Παλαιό Φάληρο, Καλλιθέα, Κηφισιά, Βούρλα, αλλά η Νέα Σμύρνη είναι το δικό μου μέρος. Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ τον εαυτό μου να μένει κάπου αλλού. Θα μπορούσα να μείνω στην Κέρκυρα, βέβαια, γιατί εκεί είναι η υπέροχη πεθερά μου. Είμαι από τους λίγους που έχουν τέτοιο δέσιμο με την πεθερά τους.

q Η απόφαση να σταματήσω ήταν εύκολη από τη δική μου πλευρά. Παρότι η καριέρα μου είχε πολλές ανακατωσούρες, είμαι χαρούμενος γιατί υπήρξαν χρόνια που πέρασα ευχάριστα, το διασκέδασα και αυτά είναι που μένουν τελικά. Οι πολλές εμπειρίες, όσοι γνώρισα, αυτοί με τους οποίους μάλωσα, κέρδισα ή έχασα παιχνίδια, είναι όλοι κομμάτια της καριέρας μου και τους ευχαριστώ πάρα πολύ γι’ αυτό.

q Αυτό που θα ήθελα πάρα πολύ να κάνω τώρα είναι να δουλέψω με παιδιά, επειδή είχα την ευκαιρία, την τύχη και την ευλογία να βρεθώ με πάρα πολύ καλούς προπονητές από πολύ μικρή ηλικία και να πάρω μαθήματα που δεν καταλάβαινα τότε, αλλά καταλαβαίνω τώρα, και όχι μόνο όσον αφορά το μπάσκετ. Πιστεύω ότι ως χώρα έχουμε ταλέντα να βγάλουμε στο μπάσκετ. Μιλάω για το μπάσκετ γιατί αυτό ξέρω, αλλά, όπως έχουν δείξει μεγάλοι μας αθλητές, στην Ελλάδα υπάρχει ταλέντο και σε άλλα αθλήματα. Θα ήθελα πάρα πολύ να βοηθήσω σε αυτό το κομμάτι λοιπόν.

q Μπορώ να μιλήσω για το μπάσκετ, γιατί τη μισή μου ζωή αυτό κάνω. Είμαι τριάντα πέντε και επί είκοσι χρόνια παίζω μπάσκετ. Δεν έχει σημασία πόσο καλός είσαι ή πόσο σκληρά δουλεύεις. Πρέπει να μπορείς να ικανοποιείς τα «σωστά» άτομα. Η δική μου θέση είναι ότι από τη στιγμή που δουλεύω σωστά, δεν χρειάζεται να χαμογελάω στον καθένα. Και αυτό με κάνει δύσκολο. Όποιον συμπαίκτη μου και να ρωτήσεις, δεν θα σου πει «ο Σοφοκλής είναι κωλόπαιδο», το αντίθετο, είμαι ο πιο ευχάριστος άνθρωπος. Δυστυχώς, αυτό που έμαθα είναι ότι η σκληρή δουλειά και η επιμονή δεν αρκούν για να είσαι χαρούμενος. Πάντα κάτι θα ψάχνεις και πάντα κάτι θα χρειάζεσαι. Είναι κρίμα που το λέω, γιατί έχω περάσει πολύ καλά, παίζοντας μπάσκετ. Αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, θα μπορούσα να περάσω καλύτερα αν χαμογελούσα, έλεγα «ναι» και κατέβαζα το κεφάλι στα «σωστά» άτομα.

24 lifo – 8.4.21

Δυστυχώς, τώρα η Εθνική δεν έχει μεγάλους ηγέτες, όπως πριν. Κάποτε είχε τον Φραγκίσκο, τον Θοδωρή, τον Δημήτρη, τον Βασίλη. Τώρα δεν είναι το ίδιο. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει βγάλει μεγαθήρια. Άμα ψάξεις το Τop 10 της Εuroleague, δεν παίζει να μη δεις ελληνικό όνομα κάπου. Πιστεύω ότι δεν έχουμε τη γνώση και τον τρόπο να χειριζόμαστε αθλητές.

Culture

680

26

ΣΙΝΕΜΑ Godzilla vs. Kong: Τερατοκαβγάς μεγατόνων

28

ΒΙΒΛΙΟ «Το πέρασμα του μακελάρη»: ο Μόμπι Ντικ στην Άγρια Δύση

30

ΒΙΒΛΙΟ «Στης φρίκης τα καντούνια και του ερέβους»

31

ΜΟΥΣΙΚΗ

21o Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου της Αθήνας (έως 14/4) Έπειτα από έναν χρόνο απουσίας, λόγω της πανδημίας, το αγαπημένο ανοιξιάτικο σινεφίλ ραντεβού επιστρέφει στην 21η του διοργάνωση, που ξεκίνησε ήδη διαδικτυακά και συνεχίζεται έως τις 14/4. Οι προβολές είναι διαθέσιμες σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο μέσα από τον virtual κινηματογράφο του Γαλλικού Ινστιτούτου στο cinema.ifg.gr, ενώ τον Ιούνιο και τον Ιούλιο θα επιστρέψει στη μεγάλη οθόνη των θερινών σινεμά. Ανάμεσα στις ταινίες που μπορούμε να δούμε τις επόμενες ημέρες είναι το Ένας γιος, (César 2021 Καλύτερου Ηθοποιού για τον Σαμί Μπουαζιλά) και το Καλοκαίρι του ’85 του Φρανσουά Οζόν, που περιλαμβάνονται στο Διαγωνιστικό, επιλογές από το Πανόραμα (Έκθαμβοι, Τα αρώματα, Τα προσχήματα) αλλά και παλιότερα, αξέχαστα δείγματα του γαλλόφωνου κινηματογράφου, όπως η Περιφρόνηση του Ζαν-Λικ Γκοντάρ, οι Εραστές της γέφυρας του Λέος Καράξ και ο Άγνωστος της λίμνης του Αλέν Ζιροντί.

Τα «Λεπιδόπτερα» του Coti Κ. είναι ερωτικά τραγούδια για έναν τόπο που μας περιφρονεί

32

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Τίνα Τέρνερ: Ο θρίαμβος που άργησε είκοσι χρόνια

8.4.21 – lifo

25

Σινεμά

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Godzilla vs. Kong: Τερατοκαβγάς μεγατόνων Ένα ψηφιακό θαύμα με μεγάλες εντάσεις και διακοσμητική ανθρώπινη παρουσία.

E Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο

Κακό

26 lifo – 8.4.21

στω και με καθυστέρηση δύο μηνών, αυτή είναι η περίοδος των Όσκαρ και οι ταινίες που παρελαύνουν από τις κατά συνθήκη πολύ μικρότερες οθόνες διαπνέονται από το DNA του κοινωνικού προβληματισμού ή του δραματικού ουμανισμού, όταν δεν συνδυάζουν και τα δύο βασικά συστατικά προς βράβευση. Μέχρι πέρσι, η εντατική θέαση με τον νου στα προγνωστικά διακοπτόταν από τους «ευπρόσδεκτους άσχετους», υπερπαραγωγές που γέμιζαν το κενό

θεάματος που συνήθως δημιουργούσαν οι καλλιτεχνικές υποψηφιότητες – ή απλώς τα οσκαροδολώματα, που αποτύγχαναν να πλασαριστούν στις πεντάδες. Τα blockbusters της αρχής της ημερολογιακής χρονιάς ποτέ δεν διεκδίκησαν δάφνες ψαγμένου έργου, γι’ αυτό και έβγαιναν στις αίθουσες όσο γινόταν πριν από τον αρτιστίκ Δεκέμβριο των ψηφοφοριών και τον εμπορικό συνωστισμό του καλοκαιριού. Η έλευση του Godzilla vs.

Kong υποσχόταν ακριβώς την ανενδοίαστη

INFO GODZILLA VS. KONG Σκηνοθεσία: Άνταμ Γουίνγκαρντ Παίζουν: Αλεξάντερ Σκάρσγκαρντ, Ντέιμιαν Μπισίρ, Ρεμπέκα Χολ

διασκέδαση που ξέφυγε άγρια από την πρωτοχρονιάτικη, αλλά ελάχιστα γιορτινή Wonder Woman, προλαβαίνοντας ίσως τις εξ αναβολής περιπέτειες δράσης που θα σωρεύονται, αν οι καταστάσεις όντως το ευνοήσουν, στη συνέχεια. Αλίμονο: τα δύο τέρατα κονταροχτυπιούνται ανελέητα, σε μια επίδειξη ψηφιακών εφέ χωρίς καρδιά και οίκτο, με τους ανθρώπους κομπάρσους και παραπάνω διάλογο απ’ όσο τους αναλογεί και την αλυσίδα που τα εκπροσωπεί σε άμεσο κίνδυνο να τα βγάλει από την κυκλοφορία, αν δεν αναθεωρήσει άμεσα τον στόχο τους, αλλά και τους λόγους για να τσακώνονται ανελέητα. Ο Κινγκ Κονγκ δημιουργήθηκε στο Χόλιγουντ το 1933 και ο Γκοτζίλα στην Ιαπωνία το 1954, αμέσως μετά τη μεγάλη ύφεση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αντίστοιχα. Τα συλλογικά τραύματα υποδεικνύουν, χωρίς ανάγκη περαιτέρω ανάλυσης, τον συμβολισμό τους. Ο γιγαντιαίος γορίλας είναι ένας αρχετυπικός μπαμπούλας που επισημαίνει το λάθος της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τη φύση και ανακαλεί στην τάξη τους αναίσθητους και τους δόλιους. Ο Γκοτζίλα αντανακλά φρίκη μεγατόνων που ισοδυναμεί με πογκρόμ, τη νέμεση ενός ταπεινωμένου λαού και τη μετάλλαξη από την τιμωρία που δέχτηκε και πλέον λειτουργεί παραδειγματικά. Για τους Αμερικανούς, ο φόβος μεταφράστηκε σε ένα ανθρωπόμορφο, ρωμαλέο, υπερήφανο και παρεξηγημένο πλάσμα. Στην Άπω Ανατολή, ένα υπερμέγεθες ερπετοειδές εξωγήινης μορφής, δηλωτικό της μετάλλαξης της οικείας πανίδας σε μυθολογικό θεό, τρομοκρατεί μια κοινωνία που μόλις άρχισε να ξαναχτίζεται και την ποδοπατά και πάλι από εσφαλμένους υπολογισμούς. Ήταν ζήτημα χρόνου για τη Warner να ενώσει την απροσμέτρητη ισχύ των δύο πάλαι ποτέ λαστιχένιων και πλέον υπερ-digital τιτάνων και να την αντιπαραβάλει με την αυθάδεια της τεχνολογίας και του οριακά νόμιμου ελέγχου. Παλιές επωδοί, κουρασμένες από την επαναλαμβανόμενη χρήση δεκαετιών στο σινεμά, αλλά ασφαλή χαρτιά, γύρω από τα οποία συναρμολογείται το πρόσχημα της πλοκής για τους καβγάδες μεγατόνων μεταξύ των θεωρητικά ανίκητων μονομάχων. Μετά το λανσάρισμα των ξεχωριστών reboots της Monsterverse της Legendary, νομοτελειακά έπρεπε να διασταυρώσουν τα ξίφη τους για να επιβληθεί ο πιο alpha από τους δύο. Μακριά από τη ρομαντική εκδοχή του Πίτερ Τζάκσον, το Kong: Skull Island του Τζόρνταν Βογκτ Ρόμπερτς τοποθετήθηκε με σβελτάδα και αμεσότητα στο θέμα του. Απηχώντας την αφύπνιση της συνείδησης στα ’60s και την παράνοια που γέννησε ο πόλεμος του Βιετνάμ, πάντρεψε με επιτυχία το πολύτιμο θήραμα με τους διώκτες και τους προστάτες του στη Νήσο του Κρανίου όπου ζούσε ως μοναχικός βασιλιάς. Αντίθετα, ο νοήμων Γκοτζίλα του Γκάρεθ Έντουαρντς ατύχησε στη συνέχειά του. Το Godzilla vs. Kong ξεκινά με τον δεύτερο σε μια προσομοίωση του πατρογονικού νησιού του, έναν φτυστό με τον πρωτότυπο χώρο προστασίας του κυρίως από τον αντίπαλό του, τον Γκοτζίλα, και φυσικά κατάλληλο για μελέτη και παρακολούθηση από επιστήμονες που δεν θέλουν το κακό του, και ένα μικρό κορίτσι, την κωφή Τζία, τελευταία επιζήσασα από τους αυτόχθονες κατοίκους του Skull Island. Ο Κονγκ μόνο χαζός δεν είναι: ξεριζώνει ένα δέντρο και το εξακοντίζει στον ουρανό οργισμένος, τρυπώντας τον τεχνητό θόλο του biodome που τον

καλύπτει και τον φυλακίζει. Η Τζία είναι η μόνη που τον καταλαβαίνει και επικοινωνεί νοηματικά μαζί του – και θα παραμείνει η μοναδική, με έστω ένα ίχνος πραγματικής συγκίνησης στο τεχνολογικά βεβαρημένο ενενηντάλεπτο οικοσύστημα της ταινίας. Στην παράκτια Πενσακόλα της Φλόριντα ο Γκοτζίλα αντιλαμβάνεται την παρουσία του Κονγκ και κινείται απειλητικά προς το μέρος του, σε ένα ξέφρενο υποβρύχιο κυνήγι για τη νίκη, ενώ ένας στόλος καταδιωκτικών πλοίων και αεροπλάνων προσπαθεί να εμποδίσει τη σύρραξη. Η μάχη διαδραματίζεται στη μέση του Ειρηνικού, καθώς ένας άλλος επιστήμονας πείθει τους «κηδεμόνες» του Κονγκ να τον μεταφέρουν στην Ανταρκτική, σε μια πύλη που πιστεύεται πως οδηγεί στην Κοίλη Γη, εκεί απ’ όπου ενδεχομένως κατάγεται ο μαλλιαρός, ζοχαδιακός γορίλας (με την υπόσχεση πως θα βρει το είδος του, που τόσο απεγνωσμένα ψάχνει!). Η εντυπωσιακή σεκάνς που όλοι περιμένουμε με το υποτιθέμενο ποπ-κόρν στο χέρι, η πρώτη από τις τρεις μεγάλες αναμετρήσεις που δομούν την ταινία, είναι και η πιο αδύναμη, παρά τη φουρτούνα που προξενεί. Ανάμεσα στα νερά και τα αεροπλανοφόρα, δείχνει τις ψηφιακές ραφές της, έχει υποβρύχιο νεύρο ωστόσο και κλείνει με ένα στρατηγικό κόλπο που φαντάζει αναληθοφανές ακόμα και στην ανενδοίαστη έλλειψη ρεαλισμού του φιλμ. Στην Κοίλη Γη, που αναβιώνει την τρελή και αβάσιμη θεωρία της Hollow Earth, επιστημόνων που δεν είχαν τι άλλο να κάνουν τον δέκατο έβδομο αιώνα, η κίνηση της κάμερας του ειδικευμένου σε σίκουελ Άνταμ Γουίνγκαρντ ελίσσεται χωρίς ανάσα, συστήνοντάς μας σε ένα φανταστικό βασίλειο οργιώδους φύσης και πολλών πιθανοτήτων. Σύντομα όμως δανείζεται, από όποιον θυμηθεί, τον διαολεμένα γρήγορο στόλο του Star Wars, το μέλαν σύμπαν της DC και «κλειδιά» από την Οδύσσεια του Διαστήματος, με τον Κονγκ να κραδαίνει ξανά το ραβδί, αντί οστού, και τη βαρύτητα να αντιστρέφει τους όρους αμέσως μετά τη διάβαση της αστρικής θύρας προς το κοσμικό επέκεινα και το στροβίλισμα στις ζαλιστικές φωταψίες (πάντως, τα δύο στα τρία ανήκουν και πάλι στη Warner…). Οι κακοί κάνουν και πάλι το θαύμα τους προς το φινάλε και, για να μην αποκαλυφθούν σπόιλερ, μια ολόκληρη πόλη γίνεται λιάδα από την ύβρη και την αμετροέπεια, σε ένα παρατεταμένο ξυλίκι που ισοπεδώνει τόσα οικοδομικά τετράγωνα, που θα έκαναν τους original δημιουργούς του Γκοτζίλα της Toho να αναφωνούν με δέος. Το Godzilla vs.

Kong ξεκινά χωρίς περιττές εισαγωγές και επεξηγήσεις, βαριές αποσκευές και αφηγηματική σύνδεση με το παρελθόν, σαν καθαρόαιμο b-movie, και δεν κρύβεται πίσω από διανοούμενα ή παράγωγα σχήματα. Στρατολογεί μια αρμαθιά ικανών ηθοποιών, όπως ο Αλεξάντερ Σκάρσγκαρντ, ο Ντέιμιαν Μπισίρ και η Ρεμπέκα Χολ, κωμικών ανακουφίσεων (Μπράιαν Ταϊρί Χένρι) και νεανικών

συμπληρωμάτων (Μίλι Μπόμπι Μπράουν) για να ικανοποιηθούν τα πιτσιρίκια της υπόθεσης. Όλοι όμως λειτουργούν υπηρεσιακά, εντελώς υποτυπωδώς, και δεν συγκρίνονται ούτε με τον Τομ Χίντλεστον, τον Σάμιουελ Τζάκσον, τον Τζον Γκούντμαν και την Μπρι Λάρσον του ισορροπημένου σε δράση και σκέψη Skull, αλλά ούτε και με τους Μπράιαν Κράνστον, Ελίζαμπεθ Όλσεν, Άαρον Τέιλορ Τζόνσον, Κεν Γουατανάμπε και Ντέιβιντ Στράδερν από τον Γκοτζίλα του Έντουαρντς (που είχε προλάβει να χαραμίσει τη Ζιλιέτ Μπινός και τη Σάλι Χόκινς), είτε σε μέγεθος ταλέντου είτε σε ποσοστό χρησιμότητας στην πλοκή βέβαια. Σε μια πανάκριβη παραγωγή, που φλερτάρει με τα διακόσια εκατομμύρια δολάρια, αν δεν πρυτανεύουν οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, θα όφειλε να βασιλεύει η πρωτοτυπία ή ένας στόχος που δεν έχει ξαναθέσει παρόμοιο κινηματογραφικό εγχείρημα. Τίποτε από αυτά δεν συμβαίνει και το θέαμα μένει ξεκρέμαστο και μηχανικό, αν και ο όρος μοιάζει ειρωνικός στην εποχή που τίποτε χειροπιαστό δεν αναπνέει μπροστά στον φακό. Αν ρίξουμε μια ματιά στο παγκόσμιο box-office των αιθουσών τους τρεις πρώτους μήνες του 2021, θα δούμε πως οι επτά στις δέκα πρώτες ταινίες είναι κινεζικές και η δέκατη ιαπωνική. Στην κορυφή βρίσκεται μια ρομαντική κομεντί, που έχει πλησιάσει τα εννιακόσια εκατομμύρια δολάρια σε εισπράξεις – δεν έχει σημασία ο τίτλος. Η δεύτερη είναι επίσης κωμωδία, και την πρώτη ημέρα προβολής της ξεπέρασε το ρεκόρ των Avengers. Τρίτος έρχεται ο Γκοτζίλα εναντίον Κονγκ, με συμπαθείς εισπράξεις στη Ρωσία, αλλά κυρίως χάρη στο ενδιαφέρον που προκαλεί στην Ασία, λόγω ιστορίας και θέματος. Η συντριπτική πλειονότητα των εισιτηρίων εύλογα έχει κοπεί στις χιλιάδες ανοιχτές κινεζικές αίθουσες, αλλά η πρωτοκαθεδρία τους, με νούμερα που ζαλίζουν για ταινίες που δεν θα δούμε ποτέ, γιατί δεν μας αφορούν, προβληματίζει, ακόμη κι αν σύντομα θα ελευθερωθούν οι αμερικανικές υπερπαραγωγές. Το παραδοσιακό Χόλιγουντ δεν θα πρωταγωνιστήσει, όπως μέχρι πρότινος, αλλά θα στριμωχτεί από την κινεζική αγορά, που, όπως δείχνουν σε πρώτη θεώρηση τα στοιχεία, δεν θα περιοριστεί στη γειτονιά της, ούτε θα φιλοξενεί ευπειθώς και σε συμφωνημένο ποσοστό τους ξένους στη χώρα της, αλλά θα υποδεικνύει τα γούστα του κοινού της στις αμερικανικές εταιρείες παραγωγής, που ρισκάρουν όλο και περισσότερο – και δεν το θέλουν καθόλου, νομίζω. Συνεπώς, blockbusters που ξαναγεννιούνται κατά βούληση, franchises που καίγονται από στραβοπατήματα και σίκουελ που παλιά πόνταραν μόνο στη φόρα, χωρίς momentum, θα το σκέφτονται καλύτερα σε επίπεδο σεναρίου και φρεσκάδας των επιμέρους υλικών τους, αλλά και των λόγων ύπαρξής τους. Αλλιώς, όλοι χάνουν, και χρόνο και χρήμα.

Το «Godzilla vs. Kong» ξεκινά χωρίς περιττές εισαγωγές και επεξηγήσεις, βαριές αποσκευές και αφηγηματική σύνδεση με το παρελθόν, σαν καθαρόαιμο b-movie, και δεν κρύβεται πίσω από διανοούμενα ή παράγωγα σχήματα.

8.4.21 – lifo

27

Βιβλίο

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

απο την τινα μανδηλ αρα

Α

ν έπρεπε να κρατήσουμε ένα από τα τέσσερα πολύτιμα μυθιστορήματα που έγραψε ο Τζον Έντουαρντ Ουίλιαμς κατά τη διάρκεια της ζωής του, αυτό αναμφίβολα θα ήταν το Πέρασμα του Μακελάρη (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Gutenberg). Γραμμένο πριν από τον Στόουνερ και προορισμένο να ξεπεράσει το είδος στο οποίο πολλοί έσπευσαν να το κατατάξουν –εν προκειμένω το γουέστερν–, είναι εκείνο το έργο που αποτυπώνει όλο το φάσμα της ανθρώπινης αγωνίας και δραστηριότητας, από την ανάγκη για επικράτηση και κυριαρχία έως την αναζήτηση του εαυτού και του υπερβατικού. Ο περίτεχνος τρόπος που ο συγγραφέας σκιαγραφεί ένα εκλεπτυσμένο μυθιστόρημα στην καρδιά της Άγριας Δύσης του 1870, ανάμεσα σε τομάρια από βουβάλια, ξεριζωμένα εντόσθια και σκηνές ακραίας οδύνης, είναι μοναδικός σε ευρηματικότητα και ακρίβεια. Εκεί όπου άλλοι προσπαθούν να εξωραΐσουν, ο Ουίλιαμς στήνει το δικό του αριστούργημα με τα πιο αδιανόητα και αποτρόπαια υλικά. Μοναδικός σκοπός η ανεύρεση της φύσης του ανθρώπου ή, τέλος πάντων, η ταύτιση με αυτό που ο καθένας ορίζει ως υπέρτατη αλήθεια. Γιατί η κόλαση είναι πάντοτε επίγεια και στημένη στην ψυχή του καθενός και στον ατελείωτο κύκλο της φύσης, όπως και ο παράδεισος μπορεί να ανιχνευθεί όχι σε κάτι εξωπραγματικό αλλά στο πρώτο κλωνάρι που θα ανθίσει με τον ερχομό της άνοιξης. Και όλα αυτά, ως αγροτόπαιδο με βαθιά γνώση του φυσικού στοιχείου, αλλά και

ως σπουδαίος μυθιστοριογράφος, ο Τζον Ουίλιαμς τα ξέρει καλά. Αν, λοιπόν, στον Στόουνερ ο πρωταγωνιστής εντόπιζε την υπέρτατη αλήθεια στην αποστολή της λογοτεχνίας, εδώ, με έναν σχεδόν αντίστροφο τρόπο, ο νεαρός Γουίλ Άντριους τη βρίσκει στην υπέρτατη αλήθεια της φύσης: για εκείνη αφήνει τα έδρανα του Χάρβαρντ, από το οποίο αποφοιτά, και μια καλή ζωή στη Βοστώνη, αναζητώντας την τύχη του στην άκρη του πουθενά, σε μια άγνωστη κωμόπολη του Κάνσας, που κατοικείται κυρίως από κυνηγούς, λαθρεμπόρους, πόρνες και πάσης φύσεως αρνητές του αστικού τρόπου. Σε αυτό το κάπως απόκοσμο σύμπαν, που δεν ξέρει από αβρότητες, ο Άντριους συναντιέται με έναν παλιό γνώριμο του ιεροκήρυκα πατέρα του, τον τυχοδιώκτη μεταπράτη Τζ. Ντ. ΜακΝτόναλντ, που τον φέρνει σε επαφή με μια ομάδα κυνηγών. Αρχηγός της «ομήγυρης», την οποία συναντάει στο τοπικό σαλούν που «μύριζε αλκοόλ, κηροζίνη και ιδρώτα», ο ατρόμητος Μίλερ, βοηθός του ο μονόχειρας θρησκόληπτος Τσάρλι Χοτζ και πιστός συνεργάτης ο γδάρτης, ακραίος υλιστής Φρεντ Σνάιντερ. Όλοι μαζί θα κινήσουν, κατόπιν της γενναίας χρηματοδότησης του νεαρού Άντριους, για την Άγρια Δύση με σκοπό το κυνήγι άγριων βουβαλιών. Παρακινημένοι από διαφορετικά κίνητρα ο καθένας, οι τρεις κυνηγοί και ο πρωταγωνιστής θα έρθουν σε επαφή με ακραία φαινόμενα, θα περάσουν από άγρια μέρη, αγωνιώντας ακόμα και για τα βασικά, όπως το νερό, και στο τέλος, μην

«Το πέρασμα του μακελάρη»: Ο «Μόμπι Ντικ» στην Άγρια Δύση Το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο συγγραφέας του «Στόουνερ», Τζον Ουίλιαμς, που αναμένεται να κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Gutenberg, είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας στην αμερικανική Άγρια Δύση του 19ου αιώνα.

28 lifo – 8.4.21

john williams Το πέρασμα του μακελάρη

Μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου Εκδόσεις Gutenberg To βιβλίο κυκλοφορεί στις 16/4.

προλαβαίνοντας τον χειμώνα που ενσκήπτει κάπως αιφνιδιαστικά, θα βρεθούν εγκλωβισμένοι, να παλεύουν με τις πιο άγριες συνθήκες. Η απελπισία και το άγχος της επιβίωσης, η παραφορά και το μένος που επιδεικνύουν κατά την ανελέητη εξολόθρευση των κοπαδιών, η διαρκής πάλη και η πραγματική ενσωμάτωση με τα στοιχεία της φύσης, είναι κυρίαρχα στις εντυπωσιακές περιγραφές του Ουίλιαμς. Κυρίως όμως είναι η αναζήτηση της ουσίας, που τελικά ταυτίζεται, όπως σε όλα τα βιβλία του, με την αυτογνωσία, ξεπερνώντας τους όποιους χαρακτηρισμούς, περιγραφές και κατηγορίες. «Σε αυτή την ελευθερία και την καλοσύνη, την ελπίδα και το σφρίγος που διαισθανόταν ότι ενυπήρχαν σε όλα τα γνώριμα πράγματα στη ζωή του, τα οποία με κανέναν τρόπο δεν θα χαρακτήριζες λεύτερα ή καλά, ούτε καν ελπιδοφόρα ή σφριγηλά» πόνταρε εξαρχής ο πρωταγωνιστής Άντριους, ο οποίος ενηλικιώνεται τελικά απότομα μέσα σε έναν χρόνο. «Αυτό που επιζητούσε ήταν να βρει από πού πήγαζε ο κόσμος του και πώς θα τον προστάτευε, αυτός ο κόσμος που θαρρείς και δείλιαζε και απομακρυνόταν δρομαίος από την πηγή του, αντί να τη διερευνήσει πέρα για πέρα, όπως έκανε το χορτάρι στο λιβάδι ολόγυρά του, που άπλωνε τις ινώδεις ρίζες του στην πλούσια, σκοτεινή υγρότητα, στην Άγρια Φύση, κι έτσι χρόνο με τον χρόνο ανανεωνόταν». Εν ολίγοις, ενώ όλοι έχουμε μάθει να βρίσκουμε το πνεύμα της λογοτεχνίας στους μεγαλόπνοους ήρωες, ο συγγραφέας του Στόου-

Πολλοί κριτικοί θεώρησαν το «Πέρασμα του Μακελάρη» προοίμιο της «Καρδιάς του Σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ ή των βιβλίων του Κόρμακ Μακάρθι, κατ’ ουσίαν, όμως, το βιβλίο με το οποίο συνομιλεί άμεσα είναι προφανώς ο «Μόμπι Ντικ».

ξεδιπλωθεί ένα μυθιστόρημα ταυτότητας, ένα ταξίδι της ύπαρξης κόντρα στα αστόχαστα δεδομένα μιας φαινομενικής ανυπαρξίας. Η μοναχικότητα του ανθρώπου απέναντι σε ό,τι τον ξεπερνά και το ασυγκράτητο πάθος που καθορίζει κάθε του υπερβατική κίνηση είναι και εδώ κυρίαρχα, όπως και το ασυμφιλίωτο μεταξύ της λαχτάρας για επικράτηση και της ψυχραιμίας της γνώσης, όλα αυτά που ξεχωρίζουν έναν ήρωα που στοχάζεται, νιώθει και επεξεργάζεται το καθετί και δεν μένει αδιάφορος στις εξωτερικές σημάνσεις. Προς το τέλος του βιβλίου υπάρχει μια ακριβής περιγραφή όλων όσα διαφοροποιούν τον Άντριους από τους υπόλοιπους και είναι ακριβώς τα ίδια που μετατρέπουν τον καπετάνιο Αχαάβ σε ένα ατελείωτο κοσμοείδωλο της ίδιας της έννοιας του ανθρώπου: δεν είναι μόνο αυτοί που μάχονται ό,τι τους ξεπερνά αλλά κι εκείνοι που του δίνουν σημασία με τις πράξεις τους. Είτε σε ταύτιση είτε σε διάσταση με τον κόσμο, σημασία έχει να μπορέσεις να του δώσεις εκ νέου το νόημα που του λείπει, όπως κάνει ο Ουίλιαμς με αυτό το εντυπωσιακά υπερβατικό μυθιστόρημα. Οι μοναδικές ενστάσεις που ίσως έχουμε αφορούν τη μετάφραση, συγκεκριμένα την αναχρονιστική και προφορική απόδοση ορισμένων λέξεων (π.χ. «αποσώνει», «στέγνια» ή «φτερακίσουν»), που μοιάζει μάλλον να καταστρέφει τις περίτεχνες περιγραφές του Ουίλιαμς ή τουλάχιστον να απάδει προς τον ρυθμό τον οποίο δείχνει να αφουγκράζεται η σπουδαία, κατά τα άλλα, μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου.

pau l k a n e , κ υν ή γ ι β ου βα λ ιώ ν ( 18 6 0 ) / g e t t y im ag e s

τρόπο ζωής, ο Ουίλιαμς, με μια απρόσμενη μετατόπιση που μάλλον του στέρησε αναγνώριση και δημοφιλία, επιστρέφει στην πλέον άγρια όψη της Αμερικής, που, αν έχει έναν σκοπό, είναι η ίδια η επιδίωξη της απομυθοποίησής της. Αλλά αυτό ενέχει την ακόλουθη αποδόμηση του προσώπου: όπως ο αυτοκράτορας του βιβλίου Αύγουστος, έτσι και ο Άντριους δεν είναι τελικά παρά άλλος ένας νομάς που επιζητά να αποσυνθέσει τον ίδιο του τον εαυτό, αποκτώντας ταυτότητα όταν η φύση απειλεί να τον εκμηδενίσει – αφότου έχει καταφέρει να γδάρει όπως πρέπει τα τομάρια των βουβαλιών, να νικήσει τη βρόμα και την ταγκίλα, που γίνονται δεύτερο δέρμα του, να φάει ωμά συκώτια και να αντέξει σε οριακές θερμοκρασίες. Αμφότεροι Αύγουστος και Άντριους δεν είναι παρά περιπλανώμενοι σε διαφορετικά σημεία του σύμπαντος που δοκιμάζουν κάθε εμπειρία, σκορπίζοντας εσκεμμένα την προσωπική τους ταυτότητα, φλερτάροντας διαρκώς με το μηδέν. Ίσως γι’ αυτό πολλοί κριτικοί θεώρησαν το Πέρασμα του Μακελάρη προοίμιο της Καρδιάς του Σκότους του Τζόζεφ Κόνραντ ή των βιβλίων του Κόρμακ Μακάρθι, κατ’ ουσίαν, όμως, το βιβλίο με το οποίο συνομιλεί άμεσα είναι προφανώς ο Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ. Μοιάζοντας με τα σαλεμένα μέλη του πληρώματος του Πίκοουντ, οι τέσσερις κυνηγοί δεν σταματούν ακόμα και όταν τα σημάδια της φύσης τούς υπαγορεύουν το αντίθετο, ενώ το κυνήγι, όπως στον Μόμπι Ντικ, είναι απλώς η αφορμή για να

Βιβλίο

νερ εξακολουθεί να το ανιχνεύει στους ήπιους χαρακτήρες, αυτούς που δεν μπορεί αρχικά να χωνέψει το ανθρώπινο μάτι: πέρα απ’ όλες τις προσδοκίες, ο φαινομενικά ήσυχος και ντροπαλός Άντριους δεν αναζητεί την καταξίωση στο Χάρβαρντ αλλά στο ανελέητο κυνήγι των άγριων θηρευτών ή ακόμα και στον έρωτα μιας πόρνης, της Φρανσίν. Με το παράδειγμά του προφανώς καταδεικνύει ότι με την απόλυτη έννοια δεν υπάρχουν ούτε ηθικοί ή ανήθικοι άνθρωποι ούτε μεγαλόπνοα ιδανικά ή δεδομένα, παρά μόνο μια διαδοχή εποχών και ανθήσεων. Το να ζεις τα πράγματα στην απόλυτη έντασή τους σημαίνει ότι αναλογίζεσαι τις ακραίες αντιδράσεις που προξενούν οι οριακές συνθήκες, ότι βρίσκεσαι σε διαρκή συνομιλία και διαπάλη με τα υπόλοιπα πλάσματα της φύσης, σε κάθε έκφραση και αντίδρασή τους, εν ολίγοις ότι διαθέτεις το απαραίτητο βλέμμα. Προικίζοντας με αυτό το βλέμμα –και μοναδικό του όπλο– τον νεαρό πρωταγωνιστή του, ο Ουίλιαμς τον παρακολουθεί ως τριτοπρόσωπος παντοκράτορας αφηγητής, καθώς εμπλέκεται σε αυτόν τον στίβο απανωτών αιματηρών συγκρούσεων, στη διαρκή πάλη της φύσης με τον άνθρωπο, στον χορό ενός κόσμου που παραμένει τελικά ενιαίος, παρά την πολύμορφη εικόνα και υφή του. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι, σε αντίθεση με βιβλία που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του ’60, οπότε εκδόθηκε το Πέρασμα του Μακελάρη, και εστίαζαν κατά κόρον στη μάχη του ατόμου με την οικογένεια, στην αναζήτηση του αμερικανικού ονείρου ή στον αστικό

8.4.21 – lifo

29

«διονύσιος σολωμος» του δημητρη μυταρα

Βιβλίο

ΠΟΙΗΣΗ

«Στης φρίκης τα καντούνια και του ερέβους»

απο toν niko μπακουνακη

Για πρώτη φορά έμμετρη μετάφραση των ιταλικών ποιημάτων του Διονυσίου Σολωμού από τον Γιώργο Κεντρωτή.

Ο

διονύσιος σολωμός

Άπαντα τα ιταλικά (δίγλωσση έκδοση) Μετάφραση και Επιλεγόμενα: Γιώργος Κεντρωτής Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 541

30 lifo – 8.4.21

Διονύσιος Σολωμός έγραφε και στα ιταλικά και στα ελληνικά. Οι δύο γλώσσες δούλευαν ταυτόχρονα στο μυαλό του. Μάλιστα, έχουμε παραδείγματα «που ο ίδιος δίνει εκδοχές ιταλικών του στίχων στα ελληνικά». Αλλά δεν ήταν μόνο δίγλωσσος. Επίσης μετέφραζε από διάφορες γλώσσες στα ελληνικά. Προσωπικά, ως αναγνώστης και θαυμαστής της ποίησής του, θυμάμαι πάντα τους στίχους από τη «Μίμηση του τραγουδιού της Δεσδαιμόνας»: «Η αθλία ψυχή καθήμενη / σε χόρτο, σε λουλούδι,/ με μια φωνή νεκρώσιμη / αρχίναε το τραγούδι». Τα ιταλικά ποιήματα και πεζά του Σολωμού αποτελούν σημαντικό μέρος του έργου του. Αλλά μέχρι το 1955 δεν είχαμε πλήρη έκδοση των ιταλικών του. Εκείνη τη χρονιά ο Λίνος Πολίτης, από τους κορυφαίους σολωμιστές, εξέδωσε, σε συνεργασία με τον Ιταλό ελληνιστή Φιλίπο Μαρία Ποντάνι, άπαντα τα ιταλικά του Σολωμού στις εκδόσεις Ίκαρος. Πέντε χρόνια μετά, στις ίδιες εκδόσεις, ο Λίνος Πολίτης, σε συνεργασία με τον Γ.Ν. Πολίτη, έβγαλε την πλήρη μετάφραση των ιταλικών, αλλά σε πεζή μορφή. Τώρα, ο Γιώργος Κεντρωτής προβαίνει σε κάτι πολύ τολμηρό και ταυτόχρονα γοητευτικό. Παρουσιάζει έμμετρη μετάφραση όλων των ιταλικών σε δίγλωσση έκδοση – το μετάφρασμα στη δεξιά σελίδα, αντικριστά από το ιταλικό πρωτότυπο. Πρόκειται για μια έκδοση «αμιγώς ποιητική». Ο Κεντρωτής, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, λειτουργεί εδώ περισσότερο ως ποιη-

τής και λογοτέχνης παρά ως φιλόλογος. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοεί τη φιλολογία και τη φιλολογική παράδοση περί τον Σολωμό. Άλλωστε, γι’ αυτή την «ενιαία ποιητική επιλογή και πρότασή του» φαίνεται ότι έχει προηγηθεί μεγάλη έρευνα, μετρική, γλωσσολογική, λεξικογραφική. Αλλά αυτό δεν έχει τόση σημασία. Ο ίδιος ο Κεντρωτής γράφει στα Επιλεγόμενα του τόμου ότι μετέφρασε τον ιταλικό Σολωμό όπως οι σύγχρονοι μουσικοί ερμηνεύουν παλαιά έργα με όργανα εποχής. Δηλαδή το μέσο της ερμηνείας –στη συγκεκριμένη περίπτωση η γλώσσα– μπορεί να είναι παλαιό, αλλά το ήθος της ερμηνείας είναι σύγχρονο. Ποια είναι, λοιπόν, η «γλώσσα εποχής» με την οποία ο Κεντρωτής μεταφράζει τα ιταλικά έργα του Σολωμού; Η λέξη-κλειδί που δίνει την απάντηση είναι η «μίμηση». Οι μεταφράσεις αυτές έγιναν «κατά μίμηση του Σολωμού», όπως γράφει ο μεταφραστής. Τη λέξη αυτήν τη χρησιμοποιούσε και ο ίδιος ο Σολωμός. Την είδαμε ήδη στον τίτλο του τραγουδιού της «Δεσδαιμόνας». Αλλά και στο κείμενό του «Η λυρική ποίηση», στο οποίο παραπέμπει ο Κεντρωτής, ο Σολωμός παρουσιάζει τη μίμηση, δηλαδή τη μετάφραση, ως μια διαδικασία που οδηγεί σε ένα νέο κείμενο που έχει την ταυτότητα του μεταφραστή. Αλλά ας δώσω ένα παράδειγμα της μετάφρασης του Κεντρωτή «κατά μίμηση του Σολωμού». Είναι από το ποίημα «Suon di limpido rivolo che casca» ( Ήχος ρυακιού που γαργαροκυλάει), από την ομάδα «Rime improvvisate» (1822).

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η έκδοση συμπληρώνεται με έξι κείμενα που έχουν απόλυτη σχέση με το ιταλικό έργο του Σολωμού. Είναι τα σονέτα του ποιητή Ονόφριο Μιντσόνι (1734-1817) και του Άντζελο Μάτσα (1741-1817), που πάνω στις ρίμες τους έγραψε ποιήματα ο Σολωμός. Είναι το ποίημα του Σίλερ «Der Graf von Habsburg» (Ο κόμης του Αψβούργου), για το οποίο ο ποιητής είχε αρχίσει να γράφει ένα δοκίμιο στα ιταλικά. Και, τέλος, είναι δύο κείμενα του Σπυρίδωνος Δε Βιάζη και ένα του Γεωργίου Καλοσγούρου για τα ιταλικά ποιήματα του Σολωμού.

Ήχος ρυακιού που γαργαροκυλάει από λόφους με παχιό χώμα αφράτο του γρασιδιού… το αεράκι που μιλάει με το κλαδί το μόλις τώρα – να το!– Κι ακόμη ένα παράδειγμα: Το ποίημα «Il pastorello» (Ο Τσοπανάκος), από την ομάδα «Soneti e poesie del periodo di Zante» (Σονέτα και ποιήματα της εποχής της Ζακύνθου), γραμμένα μεταξύ του 1818 και του 1828. Εγώ, ο μικρούλης και φτωχός τσοπάνος σαν τι μπορώ, καλή, να σου χαρίσω; Μονάχα μια καρδιά έχω – αυτήν ορίζω σ’ τη δίνω – τίποτα μην πάρω πίσω! Κι αν χάρισμα φτωχό η καρδιά σου μοιάζει και δώρα θέλεις να ’χεις πιο μεγάλα, σ’ εμένα εσύ να δώσεις την καρδιά σου, και κράτησε δικά σου όλα τ’ άλλα. Αλλά τι οδηγεί τον Κεντρωτή σε αυτόν τον δρόμο της «μίμησης»; Πριν απ’ όλα, η ελληνόγλωσση ποίηση του Σολωμού. Δεύτερον, ο τρόπος με τον οποίον ο Σολωμός μεταφράζει στα ελληνικά δικούς του ιταλικούς στίχους. Για παράδειγμα, ο στίχος από την «Ελληνίδα μάνα»: «Μακρύς ο λάκκος π’ άνοιξε και κλει τον γίγαντά μου». «Τέλειος στίχος», σχολιάζει ο Κεντρωτής. «Με άφατη ποιητική τόλμη αρθρωμένος, που λίγο-πολύ υποβάλλει στον μεταφραστή τον τρόπο με τον οποίο αυτός καλείται να διαχειριστεί τους στίχους Εκείνου». Τρίτον, ο τρόπος με τον οποίον ο Σολωμός μεταφράζει άλλους, «με τόλμη ενδεικτική και απαράμιλλη». Μέσα στα σολωμικά μεταφράσματα βρίσκουμε Όμηρο, βρίσκουμε Σαίξπηρ, βρίσκουμε Σίλερ, Μεταστάσιο, Πετράρχη. Στις μεταφράσεις του Μεταστάσιου ο Κεντρωτής εντοπίζει λέξεις και εκφράσεις όπως «αποκριέται ερωτικά», «ανθοδροσοστολίζει», «τα καρπόφορα νερά», «με τα κέρατα αντιβάρει / εις τα δέντρα δυνατά». Στις μεταφράσεις του Πετράρχη, εκφράσεις όπως «η ωραιότης η άσπλαχνη», «νερά καθαροφλοίσβιστα / γλυκύτατα και κρύα». Στον Σίλερ, «εις το θερμό σου στήθος», «δεν είναι παρά λίθος». Τελικά, η μετάφραση προϋποθέτει όλο τον Σολωμό, όπως λέει ο Γιώργος Κεντρωτής. Προϋποθέτει τους τρόπους και τη λέξη. Έτσι, η γλώσσα της μετάφρασης μοιάζει με μείγμα. «Μιχτή αλλά νόμιμη» για να παραφράσουμε τον Ιάκωβο Πολυλά. Μείγμα συγχρονίας και διαχρονίας, δημοτικών και λόγιων τύπων, καθιερωμένου γλωσσικού υλικού και διαλέκτων, ζακυνθισμών, κερκυραϊσμών και ιταλισμών. Γράφει ο Κεντρωτής: «Ευτυχώς, η γλώσσα παραμένει, με την εγγενή της αυθαιρεσία, επικράτεια ελευθερίας και δημιουργικότητας, όπου τα πάντα –και όχι μόνο το “παρωχημένο” και το “νυν ισχύον” αλλά και το “νεολογικό”, το “πεποιημένο”, το “σοφιστευμένο”, το “πειραγμένο” και το “επίτηδες χαλασμένο”– παύουν να αποτελούν επιλεκτικά αντίπαλα δέη και λειτουργούν συνεργατικά». Ένας γενικός κανόνας που χρησιμοποιείται στην κρίση μιας μετάφρασης είναι αν αυτή αποδίδει πιστά το πρωτότυπο, τον ρυθμό του, το ύφος του συγγραφέα (που είναι και γλωσσικό ήθος). Διαβάζοντας ως αναγνώστης, ως απλός αναγνώστης ποίησης, χωρίς καμία φιλολογική ιδιότητα, τις μεταφράσεις του Κεντρωτή, νιώθω ότι βρίσκομαι μέσα στο σολωμικό κλίμα (ρυθμός, γλώσσα, ιδέες). Και, το κυριότερο, συγκινούμαι. «Ωραία τα μεσημέρια / που αποσβολώνει ο ζόφος / και ωραία στο σεληνόφως,/ στον όρθρο το βαθιό».

η Ρένα Ρασούλη στη φωνή» λέει. «Θα ήθελα να συνεργαστώ με διάφορους δημιουργούς για τα βίντεο κι έχω έρθει σε επαφή με σκηνοθέτες και άλλους φίλους για να γίνει, αλλά όλοι είμαστε μπλεγμένοι σε διάφορα αυτή την εποχή και δεν προλαβαίνουμε να κάνουν και πολλά. Από την άλλη, έχω τόσο ξεκάθαρη ιδέα για την εικόνα των βίντεο, που αποφάσισα να ασχοληθώ ο ίδιος με αυτά, τουλάχιστον για αρχή. Να δώσω μια κατεύθυνση και βλέπουμε. Εξάλλου, μου αρέσει τόσο να μαθαίνω καινούργια πράγματα, που με πιάνει βουλιμία και πέφτω με τα μούτρα σε αυτά. Τα μουσικά κομμάτια που έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τώρα είναι πέντε-έξι, αλλά υπάρχουν ιδέες για αρκετά ακόμα. Σκοπεύω να υπάρχουν βίντεο για όλα, με έναν τρόπο να είναι αναπόσπαστα μεταξύ τους. Η ζωντανή παρουσίαση θα γίνει σε μια γκαλερί με πρωτότυπο τρόπο, αλλά σίγουρα πρέπει να περάσει ο κορωνοϊός για να γίνει αυτό». «Στα βίντεο υπάρχει οργή και αγανάκτηση. Τι είναι αυτό που σε εξαγριώνει για να κάνεις τόσο επιθετική τέχνη;» «Με εξαγριώνει η αίσθηση ότι ολισθαίνουμε προς μια κατάσταση φόβου και μίσους, δηλαδή στον απόλυτο συντηρητισμό, και αυτό το βλέπουμε καθημερινά, ακόμα και στον χώρο της τέχνης, με άτομα από τον “εναλλακτικό” χώρο να γίνονται εκπρόσωποι του Ελλάς - θρησκεία - οικογένεια. Ως Έλληνες νιώθουμε συχνά κάποια ανωτερότητα, αλλά η αλήθεια είναι πως αυτό το νεοσύστατο έθνος είναι μόλις 200 ετών, τίποτα δηλαδή, και ό,τι έχει μείνει από τη “Μεγάλη αρχαία Ελλάδα της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας” έχει περάσει δικαιωματικά σε άλλους, πιο ικανούς και εξελιγμένους πολιτισμούς, σε άλλα γεωγραφικά μέρη».

Τα «Λεπιδόπτερα» του Coti Κ. είναι ερωτικά τραγούδια για έναν τόπο που μας περιφρονεί Το νέο οπτικοακουστικό πρότζεκτ του Coti Κ. με τη Ρένα Ρασούλη είναι μια πρωτότυπη εικαστική δράση σε εξέλιξη, που θα παρουσιαστεί σε γκαλερί.

«Γιατί τα ’20s είναι τα νέα ’80s;» «Γιατί ο νεο-συντηρητισμός έχει φτάσει σε απίστευτα επίπεδα, γιατί είναι σαν να μην υπάρχει εξέλιξη και η Ελλάδα να είναι εγκλωβισμένη σε παιδικά τραύματα, με οικογενειοκρατία, προκαταλήψεις και γενικά τριτοκοσμικές αντιλήψεις και συμπεριφορές. Το κομμάτι που ανοίγει τα “Λεπιδόπτερα”, το “Περπατάω, περπατάω”, το πρώτο που κυκλοφορεί, εκφράζει ακριβώς όλα τα παραπάνω συναισθήματα απελπισίας μέσα από τα μάτια ενός περιπλανώμενου ανθρώπου που δεν μπορεί να βρει τον χώρο του μέσα σε έναν τόπο που τον “καταπίνει” και τον περιφρονεί. Είναι κάτι που βιώνουν όλο και πιο πολλοί, δυστυχώς. Επίσης, αγγίζει και το καυτό θέμα των ανεμογεννητριών που, ενώ παρουσιάζεται ως πράσινη ανάπτυξη, έχει μετατραπεί σε άλλη μία ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία που εγκληματικά θέλει να αγνοεί όλες τις επιπτώσεις τους. Το “Κάτσε τώρα”, που θα κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα, είναι ένα ερωτικό κομμάτι γεμάτο οργή για μια αγάπη που δεν έχει ανταπόδοση, και δεν μιλάμε για τη σχέση δύο ανθρώπων. Στην αρχή της καραντίνας τα πράγματα ήταν πρωτόγνωρα και αρκετά δύσκολα. Ήμασταν όλοι απροετοίμαστοι: γονείς να τρελαίνονται με τα παιδιά όλη μέρα στο σπίτι, ζευγάρια να μοιράζονται έναν μικρό χώρο και τελικά να χωρίζουν, άνθρωποι μόνοι να ζούνε την απόλυτη μοναξιά και άλλα ακραία. Προσωπικά, δυσκολεύτηκα αρκετά στην αρχή, τώρα μάλλον η κατάσταση έχει γίνει δεδομένη και νιώθω ότι έχω ιδρυματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, πράγμα που δεν μου αρέσει. Η οικονομική ανασφάλεια είναι άλλο ένα σοβαρό θέμα, ειδικά για εμάς, τους εργάτες της τέχνης – βέβαια, δεν είμαστε μόνο εμείς που τη ζούμε. Δυστυχώς, η καραντίνα δεν είναι το χειρότερο πράγμα που βιώσαμε τον τελευταίο χρόνο. Ζήσαμε, και ζούμε, μια περίεργη άσκηση εξουσίας, σαν να πέτυχε το πείραμα με τις πολιτικές αλλαγές που έγιναν με αφορμή την 11η Σεπτεμβρίου και να θέλουν να το επεκτείνουν. Στην αρχή πέρασε αρκετός καιρός για να βρω τις ισορροπίες μου. Η δημιουργία είναι το πιο απλό πράγμα όταν το μυαλό σου βρεθεί στο σωστό σημείο, αλλά αυτό είναι το δύσκολο, να βρεθείς “εκεί”. Όταν μετά από εβδομάδες απελπισίας βρήκα τα πατήματά μου, προσάρμοσα τους στόχους μου ανάλογα, ασχολήθηκα με τον προγραμματισμό, έφτιαξα ένα πετάλι για κιθάρα κι έμαθα ό,τι μπορούσα για το βίντεο, κάτι που ήθελα χρόνια να μάθω, αλλά δεν προλάβαινα. Και συνεχίζω να μαθαίνω. Θέλω να παραμείνω αισιόδοξος, παρότι τα πράγματα δεν βλέπω να καλυτερεύουν σύντομα. Η δημιουργία της τέχνη δεν σταματάει, όσο αντίξοες και να είναι οι καταστάσεις. Παρ’ όλα αυτά, οι καλλιτέχνες περνάμε πολύ μεγάλα οικονομικά προβλήματα και ανασφάλεια. Φοβάμαι ότι είναι αρκετοί οι άνθρωποι που έχουν την αντίληψη ότι η τέχνη είναι κάτι σαν τη διασκέδαση, με το οποίο δεν πρέπει να ασχολούμαστε τώρα που υπάρχουν πιο “σοβαρά” θέματα, δηλαδή δεν τη βλέπουν ως απαραίτητο συστατικό για την ύπαρξη της ανθρωπότητας. Όμως, δεν θα μείνει τίποτα πιο αξιοσημείωτο, όταν χαθεί κι αυτός ο πολιτισμός. Η ελπίδα είναι ότι κάθε μέρα βγαίνει ο ήλιος, ότι η φύση συνεχίζει να δημιουργεί, παρ’ όλη την τρομοκρατία που κυριαρχεί στα ελληνικά ΜΜΕ. Σκέφτομαι το φως του Αιγαίου και μετά όλα μου φαίνονται μικρά και ασήμαντα. Φτάνει να μην το καταστρέψουν οι Έλληνες…»

Μουσική

Η

νέα, πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά του Coti Κ., που κάνει πρεμιέρα στο Lifo. gr, είναι ένα διαφορετικό πρότζεκτ από αυτά που έχει κάνει μέχρι τώρα. «Ερωτικά τραγούδια για έναν τόπο που μας περιφρονεί» τα χαρακτηρίζει ο ίδιος και είναι βιντεο-τραγούδια που αποτελούν ένα οπτικοακουστικό άλμπουμ το οποίο θα ολοκληρωθεί τους επόμενους μήνες. «Τα “Λεπιδόπτερα” είναι ένα πρότζεκτ που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2019, άρα δεν είναι παιδί της καραντίνας, αλλά μεγάλωσε μέσα σε αυτήν» λέει. «Τότε ένιωσα την έντονη ανάγκη για ένα ελληνόφωνο τραγούδι. Τα κομμάτια που προέκυψαν άρχισαν να δημιουργούν έναν δικό τους κόσμο μέσα στο μυαλό μου και μαζί με τη Ρένα Ρασούλη φτιάξαμε σιγά-σιγά αυτή την περσόνα που τραγουδάει, που τη μια είναι τρελή και την άλλη σοφή, κάτι σαν μια idiot savant. Όλοι οι στίχοι πηγάζουν από αυτό το μέρος, από αυτό το άτομο, που νιώθει αγνοημένο και παραγκωνισμένο, πράγμα που νιώθουν και πολλοί άλλοι άνθρωποι την εποχή μας. Βεβαίως και ξέρουμε τον δίσκο της Λένας Πλάτωνος με το ίδιο όνομα – αν θέλεις είναι κι ένας φόρος τιμής σε αυτή την πρωτοπόρο συνθέτρια, αλλά στην πραγματικότητα ο τίτλος επιλέχθηκε γι’ αυτό που σημαίνει, κάτι λεπτό και κοφτερό, ένας συνδυασμός θηλυκής ευαισθησίας και δύναμης που δεν αντέχει πια τις ανοησίες πού βλέπει γύρω του». Η αρχική ιδέα ήταν να παρουσιαστούν τα «Λεπιδόπτερα» σε μια γκαλερί, με συνοδεία βίντεο, αλλά αυτό δεν είναι δυνατό προς το παρόν, οπότε αποφάσισαν να κυκλοφορούν τα κομμάτια online, σε βίντεο, ένα κάθε μήνα. «Τα “Λεπιδόπτερα” είναι δύο άτομα, εγώ και

από τον m . h u lot

INFO

Ακούστε αποκλειστικά το πρώτο κομμάτι από τα «Λεπιδόπτερα», «Περπατάω περπατάω» στο lifo.gr.

8.4.21 – lifo

31

Τηλεόραση

NTOKIMANTEΡ

απ ό τον m. hulot

32 lifo – 8.4.21

Τίνα Τέρνερ: Ο θρίαμβος που άργησε είκοσι χρόνια Παρ’ όλες τις επιτυχίες και τις εκρηκτικές εμφανίσεις, η Τίνα Τέρνερ έζησε τα πρώτα σαράντα χρόνια της ζωής της με μοναξιά, κακοποίηση και στερημένη από αγάπη. Ο τρόπος που άφησε πίσω της τον τρόμο και την ενδοοικογενειακή βία και έγινε σύμβολο τόλμης και περηφάνιας και η πορεία της προς τη σαρωτική επιτυχία είναι το θέμα ενός ντοκιμαντέρ που επιμένει στη θυελλώδη σχέση της με τον Άικ.

Η

Τίνα Τέρνερ έχει ζήσει μια γεμάτη ζωή. Μια ζωή με πολλή μουσική, ταξίδια σε ολόκληρο τον κόσμο, δόξα και επιτυχίες, αλλά και πολλή μοναξιά, κακοποίηση και έλλειψη αγάπης, που την έκαναν δυστυχισμένη για πολλά χρόνια. «Δεν ήταν μια καλή ζωή», όπως λέει η ίδια στο ντοκιμαντέρ με τίτλο Tina των Dan Lindsay και T.J. Martin που ξεκίνησε να προβάλλεται από το HBO και αποκαλύπτει το συναρπαστικό στόρι της. «Μπορεί μερικές πλευρές της να ήταν καλές, αλλά αυτό δεν λειτούργησε εξισορροπητικά για τα άσχημα που μου συνέβησαν, έτσι, δεν θέλω να τη θυμάμαι. Δεν θες να φοράς ξανά τα παλιά σου ρούχα…» Και είναι αλήθεια ότι όλα αυτά που άφησε πίσω της με τόλμη και γενναιότητα στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και ήθελε να ξεχάσει για πάντα επανέρχονται κάθε φορά που δίνει συνέντευξη και τη στοιχειώνουν. Το ίδιο γίνεται και σε αυτό το ντοκιμαντέρ των εκατόν δεκαοκτώ λεπτών, που αφιερώνει περισσότερα από εξήντα λεπτά στη σχέση της με τον Άικ Τέρνερ, τον πρώτο της σύζυγο, τον άνθρωπο που την έβαλε στη μουσική, αυτόν που την έκανε διάσημη τραγουδίστρια από κοριτσάκι και στη συνέχεια την παντρεύτηκε, «φυλακίζοντάς» τη σε μια κατάσταση βίας και τρόμου. Η εικοσάχρονη σχέση τους θα την ακολουθεί για πάντα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, γιατί είναι μέρος της αμερικανικής κουλτούρας και δεν είναι εύκολο να τη σβήσεις από την Ιστορία. Λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ ανακοινώθηκε ότι η Τίνα Τέρνερ είναι υποψήφια για μία θέση στο Rock & Roll Hall of Fame, αυτήν τη φορά για τη σόλο καριέρα της. Το 1991 είχε καταφέρει να μπει σε αυτό χάρη στην καριέρα της δίπλα στον Άικ, ως τραγουδίστρια των Ike & Tina Turner Revue. Κόρη μιας πολύ φτωχής οικογένειας εργατών σε βαμβακοφυτείες, που γεννήθηκε στο Nάτμπους του Τενεσί και έζησε μια στερημένη παιδική ηλικία σχεδόν σε όλες τις νοτιοανατολικές Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών, άρχισε να τραγουδάει συμμετέχοντας στις γκόσπελ χορωδίες των τοπικών εκκλησιών. Η μάνα της την εγκατέλειψε όταν ήταν πολύ μικρή και σύντομα έφυγε από το σπίτι και ο πατέρας της, έτσι έμεινε μόνη της, στο έλεος των συγγενών της. «Δεν έλαβα ποτέ αγάπη στη ζωή μου, ούτε καν από τον πατέρα μου και τη μάνα μου ως παιδί, απλώς επιβίωσα» λέει σε μια συγκλονιστική στιγμή της ταινίας. «Ούτε ένας δεν με αγάπησε». Με θράσος και επιμονή κατάφερε να ακολουθήσει το συγκρότημα Kings of Rhythm του Άικ Τέρνερ το 1958 και να γίνει η τραγουδίστριά τους. Στην αρχή η σχέση του Άικ με τη δεκαεπτάχρονη «Little Ann» ήταν πολύ τρυφερή, σχεδόν αδελφική. Στη συνέχεια τη βάφτισε «Τίνα

Τέρνερ», την παντρεύτηκε και το 1960 το σχήμα μετονομάστηκε σε Ike & Tina Turner Revue. Μαζί έκαναν μεγάλη επιτυχία και μια σειρά από σημαντικά hits, όπως τα «A fool in love», «River Deep Μountain Ηigh» (1966), «Proud Mary» (1971) κα το «Nutbush city limits» (1973), ένα τραγούδι που έγραψε η ίδια. Δεν τον αγάπησε ποτέ. Μεγαλωμένη ως βαπτίστρια, ασπάστηκε τον βουδισμό το 1971, χάρη στον ψαλμό «Nam Myoho Renge Kyo», ο οποίος, όπως αναφέρει, τη βοήθησε να ξεπεράσει τις δύσκολες στιγμές. Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στη σχέση της με τον Άικ, που τη διαμόρφωσε καλλιτεχνικά, ανοίγοντας, ταυτόχρονα, και πολλές πληγές, αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν τη στιγμή της χειραφέτησης, το 1976, όταν αποφάσισε να τον εγκαταλείψει μισοκοιμισμένο στη μέση της περιοδείας, στο Dallas Statler Hilton Hotel, με κάθε κόστος. Της είχε επιτεθεί για άλλη μια φορά για ασήμαντη αφορμή (επειδή δεν πήρε μια σοκολάτα που της έδωσε!), χτυπώντας τη βάναυσα. Η «δραπέτευσή» της, νύχτα, μέσα από έρημους και επικίνδυνους δρόμους, ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει ένα εξουθενωτικό ταξίδι με ήττες, απίστευτες δυσκολίες, αλλά και επανεφεύρεση του εαυτού της, κάτι που ήταν οδυνηρό, αλλά οδήγησε σε ένα απίστευτο restart. «Ξημέρωνε μια σημαδιακή μέρα», λέει στο ντοκιμαντέρ, «ήταν 4η Ιουλίου όταν κέρδισα την ελευθερία μου. Και δεν πήρα τίποτα από το διαζύγιο, ούτε σπίτι, ούτε λεφτά, ούτε αυτοκίνητο, ο Άικ κράτησε και όλα τα δικαιώματα από τα τραγούδια. Ήθελε να του ανήκω, αλλά του είπα “δεν σου ανήκω. Αν θέλεις όσα κέρδισα με τη δουλειά μου, πάρ’ τα, με αντάλλαγμα την ηρεμία του μυαλού μου”. Το μόνο που ζήτησα από τον δικαστή ήταν κάτι που ήθελα, κι αυτό ήταν το όνομά μου – Τίνα». Και το πήρε. Ήταν το μόνο που της έμεινε απ’ όλα αυτά τα χρόνια με τον Άικ. Μαζί με τέσσερα παιδιά. Τα δύο ήταν του Άικ από την πρώτη του σύζυγο, τα οποία πήρε μαζί της, παρότι δεν είχε καμία βοήθεια. «Όταν χωρίσαμε, είχα όλους τους λογαριασμούς και τα χρέη δικά μου, αλλά καθόλου λεφτά, έπρεπε να στηρίξω μόνη μου τον εαυτό μου και τα παιδιά, ενώ ο Άικ δεν έδινε μία» λέει. Έτσι, έπρεπε να εμφανίζεται σε φαστφουντάδικα και σε καζίνο για να τα βγάλει πέρα. Άρχισε να κλείνει εμφανίσεις σε τηλεοπτικά σόου, σε όσο πιο πολλά μπορούσε, γιατί ήταν το μοναδικό της εισόδημα. Στα σαράντα της άρχισε να χτίζει μια καριέρα από την αρχή. To 1984 ξεκίνησε μια πορεία προς την επιτυχία, που κράτησε μέχρι και το 2009, οπότε έκανε την τελευταία θριαμβευτική περιοδεία της και πήρε άλλη μια γενναία απόφαση, να αποσυρθεί, κάτι που ελάχιστοι mega stars τολμούν.

INFO Το ντοκιμαντέρ «Tina» προβάλλεται από το HBO on demand μέχρι τις 4 Μαΐου.

φωτό: © getty images/ ideal image

Τηλεόραση

«Το άλμπουμ “My private dancer”, όχι, δεν το θεωρώ επιστροφή. Η Τίνα δεν ήταν ποτέ εδώ» λέει στο ντοκιμαντέρ μιλώντας για την αναγέννησή της. « Ήταν το ντεμπούτο της Τίνα, η πρώτη φορά, κι αυτό ήταν το πρώτο μου άλμπουμ». Η Τίνα Τέρνερ είναι μια γυναίκα που μεγάλωσε σε μια εποχή που η βία και η κακοποίηση δεν είχαν όνομα. Πολύ ταπεινής καταγωγής, με ελάχιστες προοπτικές και καταπιεσμένη κοινωνικά, βρήκε στο πρόσωπο του Άικ τον σωτήρα της, ο οποίος δεν την έβγαλε απλώς από τη φτώχεια και τη μιζέρια αλλά τη βοήθησε να λάμψει και να δείξει την αξία της. Για πολλά χρόνια έμεινε εγκλωβισμένη σε μια κατάσταση εξάρτησης και τρόμου, απομονωμένη και χωρίς φίλους. Μέχρι που δεν πήγαινε άλλο. «Η γενιά μας είναι η γενιά που άρχισε να σπάει τη σιωπή», λέει η Όπρα Γουίνφρεϊ στο ντοκιμαντέρ, «και μίλησε για τη σεξουαλική βία, τη σωματική βία, τη βία στο σπίτι». Η Τίνα Τέρνερ έκανε κάτι θαρραλέο, που δεν ήταν εύκολο για μια μαύρη γυναίκα το 1976. Λίγο πριν, σε ένα live της, είχε προλογίσει ένα κομμάτι, μιλώντας στις γυναίκες που ήταν παρούσες για τον σεβασμό, αυτό που απαιτούσε, αλλά δεν είχε ποτέ από τον τότε σύζυγό της: «Τώρα θα σας μιλήσω για τον σεβασμό, γιατί όλοι σεβασμό θέλουμε και δεν τον έχουμε πάντα, ειδικά εμείς οι γυναίκες» είχε πει. «Επειδή οι άντρες με κάποιον τρόπο παίρνουν πάντα αυτό που θέλουν, κάνουν αυτό που θέλουν, όποτε το θέλουν, και μάλιστα με όποιον θέλουν. Τώρα θέλουμε κι εμείς, οι γυναίκες, να βγούμε στον δρόμο και να πάρουμε ό,τι καλό υπάρχει». Τα λόγια της αποδείχτηκαν προφητικά. Λίγα χρόνια αργότερα έγινε μια γυναίκα-σύμβολο, δημιουργώντας από τις στάχτες της μια ροκ σταρ, mega star, που πούλησε διακόσια εκατομμύρια δίσκους και έπαιξε ζωντανά μπροστά στο μεγαλύτερο κοινό που έπαιξε ποτέ καλλιτέχνις στην ιστορία της ποπ. Για μια μαύρη γυναίκα, το να ξεκινήσει καριέρα στα σαράντα ήταν κάτι αδιανόητο. Παρ’ όλα τα ελαττώματα και τις ελλείψεις, το φιλμ είναι γεμάτο μουσική και σκηνές από lives της Τίνα, απ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της, κι αυτό το κάνει πολύ ενδιαφέρον. Ο τρόπος που κινείται στη σκηνή και η πληροφορία ότι ήταν πάντα η μόνη υπεύθυνη για την εικόνα της είναι ένα μάθημα για τη νεότερη γενιά μουσικών αλλά και για τους σύγχρονούς της – ο τίτλος στο θέμα του «People», που τη φιλοξένησε το ’81 για την πρώτη της συνέντευξη μετά τον χωρισμό της από τον Άικ, ήταν: «Η Τίνα Τέρνερ, η γυναίκα που έμαθε τον Μικ Τζάγκερ να χορεύει, είναι ξανά στα πράγματα». Η Τίνα ήταν πρότυπο για λευκούς σταρ, όπως ο Μικ Τζάγκερ και ο Ροντ Στιούαρτ. Η ζωή της και οι κακές στιγμές με τον Άικ είναι ένα στόρι που το αφηγήθηκε για να το ξεχάσει και να προχωρήσει στη ζωή της, ωστόσο της το υπενθύμιζαν πάντα, σε κάθε της συνέντευξη, είτε μιλούσε για το νέο άλμπουμ της, είτε για την αυτοβιογραφία της, είτε για την ταινία που γυρίστηκε για τη ζωή της το 1993. «Αν δεν αναφερθείς στις πληγές του παρελθόντος, δεν σταματάνε ποτέ να αιμορραγούν» λέει. « Έζησα δεκαέξι χρόνια με έναν άντρα με τον οποίο ήξερα ότι δεν θα ήμουν ποτέ ευτυχισμένη, αλλά αισθανόμουν ότι έπρεπε να μείνω μαζί του. Ο πρώην σύζυγός μου ήταν ένας πολύ βίαιος άντρας, πέρασα βασανιστήρια, ζούσα μια ζωή που θύμιζε θάνατο. Δεν υπήρχα. Αλλά επιβίωσα, και όταν

Η ΤΊΝΑ ΤΈΡΝΕΡ ΣΤΙΣ ΤΑΙΝΊΕΣ Οι εμφανίσεις της σε ντοκιμαντέρ: The Big T.N.T. Show (1966, στη συνέχεια του T.A.M.I. Show), It’s Your Thing (1970, στο ντοκιμαντέρ για τους Isley Brothers με την εμφάνισή τους στο Yankee Stadium), Gimme Shelter (1970, στο ντοκιμαντέρ για την αμερικάνικη περιοδεία των Rolling Stones το 1969), Soul to Soul (1971, στο ντοκιμαντέρ για τη συναυλία για την Ημέρα Ανεξαρτησίας στην Γκάνα), Taking Off (1971), Good Vibrations από το Central Park (1971), Ann-Margret Olsson (1975), Poiret est à vous (1975), Chuck Berry: Live at the Roxy with Tina Turner (1982), Tina Turner: Girl From Nutbush (1993), Ike & Tina on the Road: 1971–72 (2012) και Tina (2021) Οι συμμετοχές της σε ταινίες: Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, Our Guests at Heartland (1978), Tommy The Acid Queen (1978), στο Mad Max Beyond Thunderdome ως Aunty Entity (1985), What’s Love Got to Do With It, είναι η φωνή στα τραγούδια που λέει η Angela Bassett (1993), στο Last Action Hero ως The Mayor (1995).

î 8.4.21 – lifo

33

Τηλεόραση

NTOKIMANTEΡ

έφυγα, έφυγα για τα καλά. Και δεν κοίταξα πίσω». Γενικά, όσο και να προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τις δύσκολες στιγμές της ζωής της, πάντα υπήρχε μια αφορμή που τις επανέφερε. Το 1985 της είχε προταθεί ο πρωταγωνιστικός ρόλος για το Color Purple και είχε σχεδόν συμφωνήσει να παίξει τον ρόλο της Shung Avery, μιας μουσικού από τον Νότο, της οποίας η ζωή είχε πολλά κοινά στοιχεία με τη δική της. Στο τέλος, προτίμησε να παίξει στο Mad Max. «Αρνήθηκα τον ρόλο επειδή ο ρόλος ήταν σχεδόν εγώ» είχε πει στην εκπομπή του Λάρι Κινγκ. «Και ήταν πολύ νωρίς να θυμηθώ όσα πέρασα». Η Τίνα του σήμερα, που παρουσιάζεται στο ξεκίνημα του ντοκιμαντέρ, είναι μια Τίνα καταβεβλημένη από την αρρώστια και τη μεγάλη ηλικία, αλλά περήφανη και χορτασμένη από πλούτη και δόξα, ώριμη και σοφή, μακριά από την εικόνα που την είχε χαρακτηρίσει ως σταρ. Ντυμένη με ένα σοβαρό μαύρο ταγέρ, στην έπαυλή της στην Ελβετία (και με ελβετική υπηκοότητα, αφού έχει απαρνηθεί την αμερικανική από το 2013), παντρεμένη με τον πρώτο άντρα που αγάπησε, στα εξήντα της, τον Erwin Bach, στέλεχος της μουσικής βιομηχανίας που της άλλαξε τη ζωή, μιλάει για τον Άικ αποστασιοποιημένη, αλλά με την πίκρα που δεν έχουν καταφέρει να σβήσουν εντελώς τα χρόνια. Στο δεύτερο μισό η ταινία την ακολουθεί από το 1984 και το «What’s love got to do with it» στην πορεία προς τον θρίαμβο, με πολλά κενά και ελάχιστες λεπτομέρειες. Η ιστορία της Τίνα δεν χρειάζεται και πολλά για να σε παρασύρει. Το Tina είναι ένα ντοκιμαντέρ με συγκινητικές στιγμές, που φωτίζει πολλά σημεία της ζωής της, αλλά δεν παρουσιάζει τίποτα καινούργιο ή άγνωστο. Ας πούμε ότι είναι ένα σύντομο αφιέρωμα σε μια γυναίκα που πάλεψε ενάντια στην πατριαρχία και νίκησε, καταφέρνοντας να αλλάξει την άποψη των ανθρώπων της μουσικής βιομηχανίας για τις «ξοφλημένες» σταρ. Για την ιστορία, η Τίνα Τέρνερ έχει κερδί-

34 lifo – 8.4.21

σει δώδεκα βραβεία Grammy, τρία βραβεία Grammy Hall of Fame και ένα βραβείο Grammy Lifetime Achievement. Είναι η μόνη καλλιτέχνις που έχει λάβει συνεχόμενες υποψηφιότητες στα βραβεία Grammy στις κατηγορίες ποπ, ρoκ και R&B. Το 1993, τα World Music Awards αναγνώρισαν τα χρόνια και την προσφορά της στη μουσική βιομηχανία και της απένειμαν το Legend Award. Στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι η πρώτη καλλιτέχνις με επιτυχίες στο Τop 40 επί έξι συνεχόμενες δεκαετίες. Για μια γυναίκα-θρύλο, όπως αυτή, ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή της θα έπρεπε να περιέχει περισσότερους προσωπικούς της θριάμβους.

ΓΙΏΤΑ ΚΩΤΣΈΤΑ (μουσικός παραγωγός) Το 1997 η Τίνα Τέρνερ εμφανίζεται στην εκπομπή του Λάρι Κινγκ στο CNN. Κάποια στιγμή αυτός τη ρωτάει αν γνωρίζει ότι αποτελεί «feminist icon» και εκείνη ξαφνιάζεται ελαφρώς. «Το αντιλαμβάνομαι σιγά-σιγά», του απαντά, «όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότερο». Η Τίνα Τέρνερ κακοποιήθηκε όσο καμία άλλη. Έφαγε τα χειρότερα μπουκέτα από τον Άικο (πρώην σύζυγος-τεφαρίκι). Μάτωνε. Πρηζόταν. Κάλυπτε με τόνους μέικ-απ. Ανέβαινε στη σκηνή. Τραγουδούσε, χόρευε, πετούσε. Και μετά πάλι σερνόταν στο έδαφος και το ξύλο έπεφτε βροχή. Μάτωνε. Πρηζόταν. Κάλυπτε με τόνους μέικ-απ. Ανέβαινε στη σκηνή. Τραγουδούσε. Χόρευε. Πετούσε. Για όλα αυτά έχουν γραφτεί βιβλία, έχουν γυριστεί ταινίες, ντοκιμαντέρ. Τα εξιστορούν όλα με ακρίβεια. Μια μέρα η Τίνα Τέρνερ φεύγει. Εκείνα ήταν και τα τελευταία «μπουκέτα». Εγκαταλείπει το ξενοδοχείο, τον σύζυγο, την επωνυμία «Iko & Tina Turner» και ό,τι είχε χτίσει όλα αυτά τα χρόνια με σκληρή δουλειά και απέραντη υπομονή. Αλλάζει ζωή, ΑΦΜ, ταχυδρομικό κώδικα. Αλλάζει αέρα, αποκτά αυτοεκτίμηση. Και από την πρότερη παλιο-

î

Τα λόγια της αποδείχτηκαν προφητικά. Λίγα χρόνια αργότερα έγινε μια γυναίκα-σύμβολο, δημιουργώντας από τις στάχτες της μια ροκ σταρ, mega star, που πούλησε διακόσια εκατομμύρια δίσκους και έπαιξε ζωντανά μπροστά στο μεγαλύτερο κοινό που έπαιξε ποτέ καλλιτέχνις στην ιστορία της ποπ. Για μια μαύρη γυναίκα, το να ξεκινήσει καριέρα στα σαράντα ήταν κάτι αδιανόητο.

ζωή της κρατά το Τέρνερ. Και ακολουθεί η καλύτερη μουσικά στιγμή της. Το 1984 η Τίνα είναι μια 45άρα με σώμα που αρνείται να ακολουθήσει τον χρόνο, η οποία κάνει το πιο ευφάνταστο comeback στην ιστορία της μουσικής. Το άλμπουμ «Private Dancer» και το σινγκλ «What’s love got to do with it» σπάει όλα τα κοντέρ. Το αγόρασα χρόνια μετά, όχι γιατί ήταν το αγαπημένο μου αλλά γιατί αισθάνθηκα στη φωνή της την απελευθέρωσή της. Τον φόβο που είχε γίνει αέρας σιγουριάς. Ο Άικο εν τέλει πήγε από overdose κόκας και η Τίνα, για πολλά χρόνια, μόνο ανέβαινε στη σκηνή, τραγουδούσε, χόρευε, πετούσε.

ΧΊΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΊΟΥ

(συγγραφέας, μεταφράστρια) Από τα σαράντα πέντε χρόνια της σταδιοδρομίας της Tίνα Τέρνερ, προτιμώ την πενταετία 1960-1965, πριν ο Άικ και η Tίνα υπογράψουν με μεγάλες ή, έστω, μεσαίες δισκογραφικές. Ο ήχος του ντουέτου ακούγεται πιο «βρόμικος», πιο funky από τον εξωραϊσμένο ήχο της Motown, πιο πρωτόγονος από τις ηχογραφήσεις της Stax. Σ’ αυτά τα πρώτα 45άρια η Tina αφήνει ανεξέλεγκτη τη mezzo soprano φωνή της με μια ευελιξία που την κάνει να εντυπωθεί για πάντα στο αυτί του ακροατή. Στα δισκάκια «A fool in love», «I idolize you», «It’s gonna work out fine», η παραγωγή μπορεί να μοιάζει φτωχή, αλλά αποτελεί την επιτομή της λιτότητας του rhythm‘n’blues, από το οποίο εξελίχθηκε το ρoκ αργότερα την ίδια δεκαετία. Η εκρηκτική σκηνική παρουσία της οφείλεται στην ιδέα του Άικ Τέρνερ να την παρουσιάσει ως μαύρη πρωτόγονη θεά σε μια εποχή που το μαύρο ήταν ακόμα αυστηρά διαχωρισμένο από το λευκό. Η Tίνα πέρασε στο μεγάλο ενήλικο κοινό χάρη στο «Wall of Sound» του Phil Spector, αλλά εκείνα τα πρώτα τραγούδια του Άικ ήταν πιο κοντά στο κοριτσάκι από το Νάτμπους του Τενεσί, που μάζευε μπαμπάκι μαζί με τους γονείς του και πήγαινε στην τοπική εκκλησία των βαπτιστών με τους παππούδες του.

î

ΦΏΝΤΑΣ ΤΡΟΎΣΑΣ

î Όσα ζήσαμε δεν λησμονιούνται. Δεν ξε-

χνάμε τον πανικό που γινόταν στα μπαρ και στα κλαμπ με τα τραγούδια της Tίνα Τέρνερ στα ’80s, με το «What’s love got to do with it», με το «We don’t need another hero» (από το Mad Max της εποχής), με το «Typical Male» ή το «The Best». Τραγούδια που τα άκουγες παντού και έθεταν σε μια καινούργια βάση την πορεία της μεγάλης τραγουδίστριας, μια πορεία με πολλά σκοτεινά σημεία που τη φρέναραν για χρόνια – τουλάχιστον μέχρι να βρει τη δύναμη να πατήσει γερά στα πόδια της και μόνη της, πλέον, να φτάσει στην κορυφή. Όσο και να μας συνδέουν, πάντως, τα ’80s με τη φωνή και την περσόνα της, δεν παύει να είναι η δεκαετία του ’60 εκείνη που κατέστησε την Tίνα Τέρνερ είδωλο. Με τραγούδια-ύμνους, μαζί με τον Άικ Τέρνερ, όπως το «Beauty is just skin deep» ή το περίφημο «River deep mountain high» (1966) του Phil Spector, και με άλμπουμ όπως το «The Hunter» (1969), που αναδείκνυε την παντοτινή ισχυρή βάση της δουλειάς της, που δεν ήταν άλλη από τα blues, η Tίνα Τέρνερ, με ή χωρίς τον Άικ, υπήρξε-είναι μια «θεά» της soul μουσικής, ένα είδωλο της μαύρης μουσικής.

ΥΠΟΔΕΧΌΜΑΣΤΕ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΕΣ ΗΜΈΡΕΣ ΤΗΣ ΆΝΟΙΞΗΣ ΜΕ ΧΑΜΌΓΕΛΟ ΚΑΙ ΛΊΓΑ ΦΤΑΡΝΊΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΗ ΓΎΡΗ ΠΟΥ ΚΙΤΡΙΝΊΖΕΙ ΤΑ ΠΆΝΤΑ ΓΎΡΩ ΜΑΣ. ΧΡΕΙΑΖΌΜΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟ ΦΩΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΈΒΟΥΜΕ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΆ, ΉΛΙΟ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΘΈΣΟΥΜΕ ΒΙΤΑΜΊΝΗ D, ΆΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΝΑ «ΙΣΙΏΣΟΥΜΕ» ΚΑΙ ΑΠΌΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΦΎΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΦΎΓΟΥΜΕ ΑΠΌ ΤΙΣ ΟΘΌΝΕΣ. αμία άλλη χρονιά δεν περιμέναμε με τόση ανυπομονησία την αλλαγή της ώρας με το θερινό ηλιοστάσιο, ώστε να μεγαλώσει η μέρα και να φύγουν το σκοτάδι και η μαυρίλα που έχει ρίξει η πανδημία στις ζωές μας. Αν όχι οριστικά (γιατί αυτό, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του καθηγητή Πολιτικής Υγείας του London School of Economics Ηλία Μόσιαλου, θα συμβεί το φθινόπωρο ή στο τέλος του 2021), τουλάχιστον προσωρινά. Η αλλαγή της ώρας είναι ένα ισχυρό αντικαταθλιπτικό για τη φάση στην οποία βρισκόμαστε, με το τρίτο κύμα της πανδημίας να περνάει σε στάδιο σταθεροποίησης και τους ειδικούς να ελπίζουν στη μείωση των κρουσμάτων που όλοι πιστεύουν πως θα φέρει η καλυτέρευση των καιρικών συνθηκών, ευνοώντας τις δραστηριότητες στο ύπαιθρο. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι το τελευταίο διάστημα η αύξηση της διασποράς του κορωνοϊού συνέβη με δύο τρόπους: αφενός με τις κατ’ οίκον επισκέψεις και αφετέρου με το φαινόμενο πινγκπονγκ μεταξύ δουλειάς και οικίας. Η βελτίωση των καιρικών συνθηκών και η αλλαγή της ώρας επιβάλλουν καταρχάς τη μετατόπιση της απαγόρευσης της κυκλοφορίας πιο αργά, κάτι που η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων έχει δηλώσει ήδη

πως πρόκειται να κάνει, μέσω του καθηγητή Επιδημιολογίας Δημήτρη Παρασκευή. Παράλληλα, το γεγονός ότι η μέρα μεγαλώνει και οι ώρες φωτός είναι περισσότερες αποτελεί το ιδανικό κίνητρο για να βγούμε έξω και να αθληθούμε, να περπατήσουμε, να κάνουμε δραστηριότητες σε πεζόδρομους, πάρκα και παιδικές χαρές, που έχουν ανοίξει πλέον, ώστε να περιορίσουμε τον χρόνο που μένουμε σε εσωτερικούς χώρους και να βελτιώσουμε τη φυσική μας κατάσταση, καθώς αυτόν τον χειμώνα κλειστήκαμε πολύ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία μας.

COUCH POTATO ΜΕ ΜΥΪΚΟΎΣ ΠΌΝΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΤΤΆ ΚΙΛΆ Ένα μεγάλο ζήτημα της εποχής μας είναι η ελλιπής έκθεση στον ήλιο, λόγω των περιοριστικών μέτρων που άλλαξαν τον τρόπο ζωής μας. Ο ήλιος δεν είναι μόνο ισχυρό αντικαταθλιπτικό αλλά και απαραίτητο συστατικό για την παραγωγή της βιταμίνης D στο δέρμα μας. Ένα άλλο ζήτημα είναι το καθισιό, η παχυσαρκία, η στρέβλωση του μυοσκελετικού συστήματος, λόγω της υπερβολικής χρήσης των οθονών, αλλά και η μόνιμη ευερεθιστότητα την οποία προκαλεί η διαρκής καλωδίωση με οθόνες, υπολογιστές,

απ ό τ ην αλ ε ξία σ βώ λ ου

OUTDOOR DETOX Η εξίσωση που θέλει, λοιπόν, τη νύχτα να πέφτει περίπου στις οκτώ και μισή αυτή την εποχή απαιτεί να εκμεταλλευόμαστε κάθε λεπτό της ημέρας για να κάνουμε κάτι έξω, να περιορίσουμε τη μετακίνησή μας με το αυτοκίνητο και να προτιμήσουμε τα πόδια ή το ποδήλατο, όπως μας προτρέπουν να κάνουμε τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας. Οι ειδικοί συνιστούν να βγάλουμε τα παιδιά έξω για να παίξουν τουλάχιστον μιάμιση με δύο ώρες την ημέρα, καθώς έχουν καθίσει υπερβολικά πολύ μπροστά στον υπολογιστή, και να κάνουμε τη σωματική δραστηριότητα που μας ταιριάζει, έντονη ή ήπια, αφήνοντας για λίγο τα κινητά τηλέφωνα και τα τάμπλετ στο σπίτι.

Η ΠΡΌΒΛΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ ΕΦΙΆΛΤΗ Την πρόβλεψή του για την επιστροφή στην κανονικότητα και το τέλος του εφιάλτη έκανε ο κ. Μόσιαλος τοποθετώντας δύο ορόσημα, αναλόγως του πόσο θα «τρέξουν» οι εμβολιασμοί. Αν, λοιπόν, οι φαρμακοβιομηχανίες τηρήσουν όσα έχουν πει για τις παραδόσεις του Απριλίου και έχουμε αντίστοιχες παρασκευές στις παραδόσεις του Μαΐου, μέσα στον Ιούνιο θα δούμε ουσιαστική αποκλιμάκωση. Αν δεν τηρηθούν όσα έχουν ειπωθεί για την παράδοση των δόσεων, θα πάμε για Σεπτέμβριο. Ουσιαστικά, μεγάλη διαφορά θα δούμε όταν θα έχει εμβολιαστεί το 75% των ανθρώπων ηλικίας 50 ετών και άνω, ενώ θα βοηθήσει και το γεγονός πως ένα ακόμα 10% του πληθυσμού θα έχει αποκτήσει φυσική ανοσία μέσω νόσησης.

Health

Μεγαλώνει η μέρα, ώρα για άσκηση και ψηφιακό detox

τάμπλετ και κινητά τηλέφωνα, η οποία δεν μας αφήνει να κάνουμε ψηφιακό detox. Όπως επισημαίνουν οι λοιμωξιολόγοι, η έλλειψη βιταμίνης D, βάσει μελετών, συσχετίζεται με βαρύτερη νόσηση και αυξημένο κίνδυνο θανάτου από τη λοίμωξη του κορωνοϊού, οπότε έχουμε ένα (ακόμα) ισχυρό κίνητρο για να βγούμε έξω και να χαρούμε τον ήλιο. Επίσης, έχει φανεί πλέον ξεκάθαρα, και από παλαιότερες αλλά και από πιο πρόσφατες μελέτες, πως η παχυσαρκία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα κινδύνου για σοβαρή λοίμωξη από κορωνοϊό, οπότε η φυσική άσκηση, η δραστηριότητα έξω, το περπάτημα, το τρέξιμο, το ποδήλατο, η μπάλα, αποτελούν, εκτός από ψυχαγωγία, έναν άριστο τρόπο για να ρίξουμε τα περιττά κιλά. Αρκετή ώρα φυσικής δραστηριότητας έξω μπορεί να μας απεγκλωβίσει από το ψηφιακό μπλοκάρισμα που αντιμετωπίζουμε λόγω της διαρκούς καλωδίωσης, να ξεκουράσει τα μάτια μας και να ηρεμήσει τον εγκέφαλό μας, κάτι που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα επίπεδα στρες που δεχόμαστε καθημερινά. Οι συμβουλές για δραστηριότητα τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα έξω, τώρα που η μέρα μεγαλώνει, δεν αφορούν μόνο τους ενήλικες αλλά και τα παιδιά, που, λόγω της τηλεκπαίδευσης και των κλειστών σχολείων για ένα διάστημα το οποίο ουσιαστικά φτάνει τους πέντε μήνες, έχουν στερηθεί τη φυσική δραστηριότητα. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλο αυτό το διάστημα παραμένουν κλειστές οι αθλητικές ακαδημίες που υπό κανονικές συνθήκες προσφέρουν στα παιδιά διπλή εκτόνωση, και της ατελείωτης ενέργειάς τους και της ανταγωνιστικότητας που έχουν από τη φύση τους και που μέσα από τα σπορ εκδηλώνεται και καλλιεργείται ως ευγενής άμιλλα.

8.4.21 – lifo

35

ö

The good LiFO

Lancôme

ô

Άρωμα La Vie Est Belle, L’ absolu de parfum.

Ode to Socks

Στα καταστήματα καλλυντικών

Κάλτσες Paraxeni Kopela.

MARKET RESEARCH

www.odetosocks.com

ñ

VOGUE Watch & Jewellery Ρολόι από τη σειρά Telescopic. www.vogue-watch.com

Η NESPRESSO παρουσιάζει το νέο σύστημα καφέ VERTUO Η Nespresso καινοτομεί ξανά και παρουσιάζει το σύστημα Vertuo στην Ελλάδα, ικανοποιώντας τη ζήτηση των καταναλωτών για εξαιρετικό καφέ σε μεγάλου μεγέθους κούπες. Χρησιμοποιώντας την πρωτοποριακή τεχνολογία Centrifusion και μια νέα σειρά κάψουλες σε διαφορετικά μεγέθη, η Vertuo προσφέρει υψηλής ποιότητας καφέ για μεγάλη ποικιλία σε μεγέθη φλιτζανιών, ώστε οι καταναλωτές να απολαμβάνουν το αγαπημένο τους ρόφημα με όποιον τρόπο θέλουν, με μία μόνο κάψουλα.

î

G-STAR RAW Ολόσωμη φόρμα από τη συλλογή Άνοιξη/Καλοκαίρι ’21. Σε επιλεγμένα καταστήματα

ò

Sophia Enjoy Thinking

«Μας αρέσει ο τρόπος που σκέφτεσαι»: Ξεκίνησε η ανατρεπτική καμπάνια της σειράς Endless Earth

Βάζο Venus από τη συλλογή «Sophia Thinking Bauhaus». www.sophia.com.gr

ô

Converse Παπούτσια Converse All Star Lift.

Personal

Shopper

Σε επιλεγμένα καταστήματα

õ

Bozikis Τσαντάκι χειρός με μαντίλι. www.bozikis.gr

ñ

Public LG 360 VR Μάσκα εικονικής πραγματικότητας. www.public.gr

36 lifo – 8.4.21

Η Ευρωχαρτική, με το brand Endless Earth, λανσάρει μια δυναμική καμπάνια επικοινωνίας για τη σειρά προϊόντων σε χάρτινη συσκευασία, αφυπνίζοντας την περιβαλλοντική συνείδηση μέσα από δυνατά μηνύματα ευαισθητοποίησης του κοινού. Η καμπάνια έχει ως όχημα την ταινία Ο ρόλος της ζωής μου και κεντρικό μήνυμα «Μας αρέσει ο τρόπος που σκέφτεσαι». Με χιουμοριστική προσέγγιση, στόχο έχει να υπενθυμίσει στον κόσμο τη σημασία της ανακύκλωσης για τη σωτηρία του περιβάλλοντος από το πλαστικό.

KPMG: Τέλος στα πλαστικά μιας χρήσης από τα γραφεία της εταιρείας Η KPMG στην Ελλάδα ανακοινώνει την απόφασή της να καταργήσει τα πλαστικά μιας χρήσης στα γραφεία της στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της στρατηγικής της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της συνεχούς εστίασής της στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και στην παροχή λύσεων για την κλιματική αλλαγή στους πελάτες της και την κοινωνία. Στόχος της εταιρείας είναι να μειωθεί η κατανάλωση και παραγωγή πλαστικών απορριμμάτων και να έχει απελευθερωθεί από τη χρήση πλαστικού μιας χρήσης έως το τέλος του 2021.

EXEIΣ ΓΟΥΣΤΟ Φωτεινή Τράκα Σχεδιάστρια μόδας, εικονογράφος και ιδιοκτήτρια του brand «Into the light clothing»

Φωτεινή, πώς συνδυάζεις τη μόδα με το illustration; Η μόδα και το illustration υπήρχαν ανέκαθεν στη ζωή μου, με τρόπους που δεν αντιλαμβανόμουν πάντα απολύτως. Δηλαδή από πολύ μικρή ηλικία είχα την τάση προς τη ζωγραφική και το ρούχο. Στην πορεία, στο τέλος της εφηβείας, κατέληξα να σπουδάζω σχέδιο μόδας και κατά τη διάρκεια των σπουδών μου είδα πώς οι δυο μεγάλες μου αγάπες μπορούν να συνδυαστούν τέλεια, κι έτσι έγινε. Υπάρχει ένα ρούχο-αξεσουάρ που δεν θα φύγει ποτέ από την ντουλάπα σου; Νομίζω ότι τα vintage δερμάτινα κομμάτια που έχω ή που κατά καιρούς thrift-άρω. Το κόλλημα ξεκίνησε γύρω στα 16, όταν μου έδωσε η μητέρα μου ένα vintage ’80s δερμάτινο τζάκετ της και δεν το έβγαλα από πάνω μου μέχρι που κυριολεκτικά έλιωσε. Δεν αγοράζω νέας κοπής δερμάτινα, αυτά τα κομμάτια, χρησιμοποιημένα από προηγούμενες δεκαετίες, έχουν ένα ιδιαίτερο vibe. Πώς αποφάσισες να ξεκινήσεις το shop σου «Into the light clothing»; Η ιδέα ήρθε σε μια περίοδο που ήμουν έτοιμη για πολλές αλλαγές στη ζωή μου, για μια απόπειρα να δοκιμάσω τον εαυτό μου στο branding και στο Instagram branding & marketing πιο συγκεκριμένα. Ο έρωτας με τα vintage ρούχα, πάλι, ήταν κάτι που ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία –άλλο ένα κόλλημα που οφείλω στη μητέρα μου–, από ένα mindset καθόλου ελληνικό όσον αναφορά τα second-hand ρούχα. Άλλος ένας παράπλευρος σκοπός ήταν το να έχω ένα έξτρα εισόδημα, γιατί ήμουν σε φάση που σκεφτόμουν σοβαρά να ξεκινήσω νέες σπουδές και ήθελα να έχω ένα side hustle που δεν θα μου στοίχιζε τόσο ψυχολογικά όσο μια τυπική part-time απασχόληση. Ήθελα να έχω μια δουλειά που να με εμπνέει κάθε μέρα και μέχρι στιγμής μπορώ να πω πως με μικρά και σταθερά βήματα το πετυχαίνω.

kειμενο αφροδιτη σακκα

φωτογραφια παρισ ταβιτιαν

Πώς θα χαρακτήριζες τον κόσμο της μόδας σήμερα; Exciting, ξανά, επιτέλους! Τα τελευταία χρόνια με είχε απογοητεύσει πάρα πολύ. Είχε επικρατήσει μια μονοτονία και μια αλαζονεία πολύ αλλόκοτη, κατά την άποψή μου. Νομίζω ότι η πανδημία, μέσα σε όλα τα άσχημα, έχει φέρει και αλλαγές που ήταν αναγκαίες σε πολλούς τομείς και χώρους, ένα ταρακούνημα γενικότερο. Χαίρομαι που βλέπω το diversity σε σώματα, τόνους δέρματος, υφές, ύψη, ηλικίες κ.λπ. να εξαπλώνεται όλο και περισσότερο. Με τι ασχολείσαι αυτόν τον καιρό; Με το brand μου, που αποτελείται από hand-picked vintage συλλογές: Into The Light (ig: @intothelightclothing – έρχεται και website κανονικό σύντομα, πέραν του Depop!), με το Instagram ως content creator (ig: @super.foteini), με το freelance styling και, γενικά, με τους επαγγελματικούς μου στόχους. Τι φοράς σήμερα και πόσο κοστίζει; Φόρεμα Nidodileda (€182), καπαρντίνα vintage/thrifted, μπότες Zara (€80), κοσμήματα και ζώνη vintage/thrifted, τσαντάκι Hvisk (€115). Πού πηγαίνεις τώρα; Να φωτογραφίσω «υλικό»!

8.4.21 – lifo

37

starfax

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Αυτή την περίοδο έχετε ΛΕΩΝ [23.7/23.8]

Πολύ επικοινωνιακή εποχή για εσάς, καθώς έχουν συγκεντρωθεί όλοι οι σημαντικοί πλανήτες στον τομέα της πνευματικής σας ανάπτυξης και πρέπει να αξιοποιήσετε τις ευκαιρίες που θα σας δοθούν. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 αποτελεί εξαιρετική στιγμή για να κάνετε ένα νέο ξεκίνημα που θα αφορά τις σπουδές, ενώ θα ευνοηθούν πολύ και επαφές με το εξωτερικό. Η συμμετοχή του Κρόνου δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για το ξεκίνημα μιας συνεργασίας και μέχρι τις 20/10 θα έχετε κατακτήσει τους στόχους σας. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο θα χρειαστεί να καταβάλετε περισσότερη προσπάθεια για την υλοποίηση ενός εγχειρήματος και θα νιώσετε έντονα την ανάγκη για μια καινούργια κατεύθυνση στη ζωή σας. Ωστόσο, δεν πρέπει να πιέσετε ανθρώπους και καταστάσεις. Με την είσοδο της Αφροδίτης στον Ταύρο στις 14/4 η φήμη και η καριέρα σας θα ευνοηθούν.

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Αυτή την εβδο-

απίστευτη ενέργεια, καθώς είναι συγκεντρωμένοι στο ζώδιό σας όλοι οι σημαντικοί πλανήτες, που θα σας βγάλουν νικητές. Η Νέα Σελήνη στο ζώδιό σας στις 11/4 αποτελεί την προσωπική σας Πρωτοχρονιά, με την οποία κάνετε comeback. Τώρα είναι η εποχή που πρέπει να θέσετε νέους στόχους, να κάνετε ένα καινούργιο ξεκίνημα στα επαγγελματικά ή στα προσωπικά σας, να αναλάβετε δράση και να κάνετε γρήγορες επιλογές. Μέχρι τις 20/10 θα έχετε μια καλή πορεία και θα βελτιωθεί η ζωή σας σημαντικά. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, υπό τη δυσμενή επίδραση του τετραγώνου Πλούτωνα - Αφροδίτης, θα νιώσετε έντονα την ανάγκη να απαγκιστρωθείτε από καταστάσεις που σας προκαλούν στασιμότητα, αλλά δεν πρέπει να είστε παρορμητικοί. Ωστόσο, είναι μια πάρα πολύ καλή εποχή για να κοινωνικοποιηθείτε.

μάδα η ενέργειά σας αυξάνεται, είστε πολύ αισιόδοξοι, οι ιδέες σας είναι πολλές και ο ενθουσιασμός στα ύψη. Με τη Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 είναι εξαιρετική στιγμή για ένα καινούργιο ξεκίνημα που θα αφορά την ερωτική σας ζωή και τη δημιουργία οικογένειας. Οι καλλιτέχνες αξιοποιήστε την έμπνευσή σας, βάλτε μπρος καινούργια έργα και μη σπαταλάτε τον χρόνο σας στα social media. Μέχρι τις 20/10 μπορείτε να χτίσετε τη φήμη σας και να αυξήσετε τα κέρδη σας, αρκεί να αξιοποιήσετε σωστά τις παροχές του διαδικτύου. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο θέλετε με κάθε τρόπο να αλλάξετε τη ζωή σας, αλλά φοβάστε τα ρίσκα και σαμποτάρετε τον εαυτό σας. Προκειμένου να ξοδεύετε τα χρήματά σας σε απολαύσεις, επενδύστε τα σε μια ιδέα που σας έχει ενθουσιάσει.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5]

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9]

Η Νέα Σελήνη στις 11/4 σας ενθαρρύνει να βρείτε τρόπους να αφήσετε πίσω σας επιβλαβή στοιχεία του παρελθόντος. Ένας κύκλος κλείνει οριστικά και δίνει τη θέση του σε νέα γεγονότα. Αυτή είναι μια σημαντική στιγμή για να επεξεργαστείτε πρόσφατα συμβάντα, ώστε να μην επαναλάβετε λάθη που σας προκάλεσαν στασιμότητα. Ξεκουράστε το μυαλό σας και αναπληρώστε τις δυνάμεις σας, καθώς στις 14/4 εισέρχεται ο κυβερνήτης σας Αφροδίτη στο ζώδιό σας και ξεκινά σταδιακά η εποχή του Ταύρου. Η ανάγκη σας για απολαύσεις θα είναι αυξημένη και θα δώσετε έμφαση σε σημαντικούς τομείς της ζωής σας, όπως η καριέρα και η προσωπική σας βελτίωση. Κάποια εμπόδια στις σπουδές ή σε διαδικαστικά θέματα θα παίξουν με την υπομονή των γεννημένων το 3ο δεκαήμερο, όμως μεταξύ 11 και 12/4 θα δείτε σημαντική βελτίωση στα οικονομικά σας.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Η πολυαστρία

Κάτι κάνετε αυτή την εποχή και θα αποτελέσετε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος αρκετών ατόμων, κάποια από τα οποία θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των οικονομικών σας. Με τη Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 ξεκινά ένας κύκλος διάρκειας έξι μηνών και μέχρι τις 20/10, που πραγματοποιείται η Πανσέληνος στον Κριό, θα έχετε τακτοποιήσει αρκετές οφειλές. Με τη συμμετοχή του Κρόνου ο επαγγελματικός τομέας ενισχύεται και έπειτα από πολλούς μήνες καθυστερήσεων και αναβολών μπορείτε πλέον να υλοποιήσετε ένα εγχείρημα. Ωστόσο, οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, με τον Πλούτωνα στον τομέα της ερωτικής σας ζωής, θα έχετε πολλούς περισπασμούς και θα νιώσετε έντονα την ανάγκη να δώσετε τέλος σε μια σχέση που δεν σας ικανοποιεί. Ένα ερωτικό σκάνδαλο θα σας αποσυντονίσει, δημιουργώντας περιπέτειες.

στον τομέα της οικογένειας δείχνει πως υπάρχουν κάποια θέματα που σας απασχολούν και αφορούν τρίτους. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 ευνοεί τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και την επίλυση διαφορών με τα μέλη της οικογένειας και αν εξηγήσετε με ήπιο τρόπο τις ανάγκες σας, να είστε σίγουροι πως θα σας υποστηρίξουν. Εξαιρετική εποχή για να ανοίξετε οι νέοι τα φτερά σας, προκειμένου να αποκτήσετε την αυτονομία σας. Ο Κρόνος ενισχύει τον τομέα των οικονομικών σας και μπορείτε να οργανώσετε τα σχέδιά σας με σιγουριά. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο προσέξτε πώς θα διεκδικήσετε τον προσωπικό σας χώρο και χρόνο, ώστε να μην προκαλέσετε εντάσεις στην οικογένεια. Η Αφροδίτη εισέρχεται στις 14/4 στον Ταύρο και ξεκινά μια εποχή απολαύσεων και ευκαιριών για τη βελτίωση των οικονομικών σας και της ερωτικής σας ζωής.

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2]

προσωπικών σας σχέσεων η συγκέντρωση πολλών πλανητών δείχνει πως θα είναι ένα διάστημα πολλών διαπραγματεύσεων και επαφών που θα συμβάλουν στην επαγγελματική σας αποκατάσταση. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 σας ενθαρρύνει να ξεκινήσετε μια συνεργασία που θα έχει διάρκεια και ομαλή πορεία και μέχρι τις 20/10 θα σας κάνουν πολλές και αξιόλογες προτάσεις. Ο Κρόνος δίνει κέρδη μέσω επενδύσεων και ρίσκων σε όσους κάνουν προσεκτικές κινήσεις και δεν παρασύρονται από την ανάγκη για αύξηση των κερδών με αθέμιτους τρόπους. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο έχετε τον Πλούτωνα να ζορίζει την κατάσταση στον τομέα της οικογένειας και θέλετε, κυρίως οι νέοι, να αποκτήσετε την αυτονομία σας, αλλά πρώτα θα πρέπει να εξασφαλίσετε τα προς το ζην. Αποφύγετε σπασμωδικές ενέργειες.

Ο τομέας της επικοινωνίας ενεργοποιείται με τη Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 και ουσιαστικά ξεκινά ένας κύκλος διάρκειας έξι μηνών κατά τον οποίον μπορείτε να πετύχετε πολλά. Ιδανική εποχή για να παρακολουθήσετε ένα σεμινάριο, να ασχοληθείτε με τις σπουδές και εμπορικές υποθέσεις. Ο Κρόνος στο ζώδιό σας σας δίνει την απαραίτητη πειθαρχία ώστε να έχουν επιτυχή αποτελέσματα οι προσπάθειές σας. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, με τον Πλούτωνα να πιέζει για απελευθέρωση από καταστάσεις που έχουν βαλτώσει, θα αγχωθείτε πολύ με τα οικονομικά σας και μπορεί να κάνετε σπασμωδικές ενέργειες. Με την είσοδο της Αφροδίτης στον Ταύρο στις 14/4 ο τομέας της οικιακής σας ζωής φωτίζεται και αρχίζουν να δρομολογούνται με γοργούς ρυθμούς οι υποθέσεις σας. Έσοδα μέσω της ακίνητης περιουσίας θα σας δώσουν την ευκαιρία να ικανοποιήσετε τις επιθυμίες σας.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11]

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3]

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Οι επόμενες μέρες ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Στον τομέα των διαείναι πολύ σημαντικές, καθώς θα συμβούν αναπάντεχες εξελίξεις που θα σας δώσουν τεράστια ώθηση όσον αφορά την υλοποίηση ενός στόχου. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 σηματοδοτεί την έναρξη μιας εποχής διάρκειας έξι μηνών και μέχρι τις 20/10 θα έχετε πολλά κέρδη μέσω συνεργασιών με το εξωτερικό ή με εταιρείες που θα ενδιαφερθούν για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες σας. Η πολυαστρία στον τομέα της κοινωνικής σας ζωής προμηνύει μια πολύ επικοινωνιακή περίοδο και μέσω καινούργιων γνωριμιών θα δημιουργήσετε μια ερωτική σχέση που θα αλλάξει τη ζωή σας. Η συμμετοχή του Κρόνου ανταμείβει προσπάθειες προηγούμενων μηνών και στηρίζει θέματα σπουδών και διαδικαστικές υποθέσεις. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, με τον Πλούτωνα να δημιουργεί πιέσεις στον τομέα των κοινών πόρων, πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί, αν πάρετε κάποια ρίσκα.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7]

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

38 lifo – 8.4.21

Μείνετε επικεντρωμένοι στους στόχους σας, καθώς διανύετε μία από τις σημαντικότερες εποχές για την καριέρα και τη φήμη σας. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 αποτελεί κομβική στιγμή για τα επαγγελματικά σας, δίνοντάς σας την ευκαιρία να κάνετε μια επανεκκίνηση είτε μέσω μιας απασχόλησης με πολύ καλές αποδοχές είτε μέσω της έναρξης ενός νέου εγχειρήματος. Μέχρι τις 20/10 θα έχουν ανοδική πορεία τα οικονομικά σας και θα ικανοποιήσετε πολλές προσωπικές σας ανάγκες. Πρόσωπα εξουσίας θα εντυπωσιαστούν με τα προσόντα σας. Μέσω της εργασίας θα κάνετε μια καινούργια γνωριμία που θα επαναφέρει τη διάθεσή σας για φλερτ και θα είναι στο χέρι σας να βελτιώσετε την ερωτική σας ζωή. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, υπό τη δυσμενή επίδραση τους τετραγώνου Αφροδίτης - Πλούτωνα, προσέξτε τις εντάσεις στις σχέσεις με τους γονείς.

Έχετε χάσει λίγο τη διάθεση για κυνήγι ευκαιριών λόγω των συνεχών αναβολών στα επαγγελματικά σας, τώρα όμως ξεκινά μια νέα εποχή. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου διάρκειας έξι μηνών και μέχρι τις 20/10, που πραγματοποιείται η Πανσέληνος στον Κριό, θα είναι ένα πολύ αποδοτικό διάστημα για τα επαγγελματικά σας. Ο Κρόνος στηρίζει τον τομέα της οικογένειας και μπορείτε να αποκτήσετε χρήματα μέσω της ακίνητης περιουσίας σας ή μιας κληρονομιάς. Στο ερωτικό κομμάτι ο Άρης σάς κάνει πολύ δυναμικούς και θα έρθετε πιο κοντά με άτομο από τον χώρο της εργασίας. Οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο έχετε κάποια θέματα που πρέπει να αφήσετε πίσω, προκειμένου να προχωρήσετε στη ζωή σας, κι έχουν να κάνουν με τον τρόπο που επικοινωνείτε με τους άλλους.

Sudoku No 680 5 3 9 6 5 9 4 1 2 1 9 7 4 5 2 9 3 1 7 5 9 3 1

6

7 8

1

5

9

8

Η λύση του προηγούμενου 4 6 3 1 2 7

5 9 7 8 6 4

8 2 1 9 5 3

2 8 4 7 3 1

3 5 9 6 4 2

1 7 6 5 9 8

9 1 5 4 8 6

7 4 2 3 1 9

6 3 8 2 7 5

9 2 6 5 7 4 3 8 1 8 3 4 6 1 2 7 5 9 5 1 7 9 8 3 2 6 4

Έχετε κάνει πολλή υπομονή όσον αφορά την εξέλιξη των οικονομικών σας και πλέον ήρθε η εποχή που αρχίζετε να απολαμβάνετε τους καρπούς των κόπων σας. Η Νέα Σελήνη στον Κριό στις 11/4 σηματοδοτεί την έναρξη μιας εποχής με περισσότερες οικονομικές αποδοχές και μέχρι τις 20/10 θα αυξήσετε το εισόδημά σας. Επειδή έχετε στερηθεί κάποιες απολαύσεις, η διάθεσή σας για σπατάλες θα είναι αυξημένη και μπορεί να σας οδηγήσει σε αδιέξοδο. Ειδικά οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο, που έχετε απομονωθεί λόγω συνθηκών, θα είστε πιο επιρρεπείς σε περιττές δαπάνες. Στις 14/4 η Αφροδίτη εισέρχεται στον Ταύρο και μέχρι τις 9/5 θα είναι ένα πολύ επικοινωνιακό διάστημα, γεμάτο επαφές με άτομα που θα εκτιμήσουν τις δεξιότητές σας, ενώ θα προκαλέσετε πολύ θετικές εντυπώσεις στον περίγυρο. Νέοι έρωτες θα ενισχύσουν τη διάθεσή σας.

Αθήνα, 6 Απριλίου 2021

Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 2020

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2021: Αρχή του τέλους της πανδημίας και νέα οικονομική πραγματικότητα Το 2021 σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της πανδημίας COVID-19 και τη σταδιακή μετάβαση σε μια νέα πραγματικότητα. Η έναρξη του μαζικού εμβολιασμού υπήρξε ορόσημο στην παγκόσμια προσπάθεια να τεθεί υπό έλεγχο η διασπορά της νόσου και να επιλυθεί η υγειονομική κρίση. Η επιτάχυνση των εμβολιασμών αποτελεί κρίσιμη παράμετρο για την προοδευτική εξασθένηση της πανδημίας και την επαναδραστηριοποίηση των οικονομιών. Μέχρι τότε, η πανδημία συνεχίζει να θέτει, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, πολύ σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία και την εκκίνηση της ανάκαμψης. Ποικίλοι παράγοντες παρατείνουν την αβεβαιότητα, διαμορφώνουν αρνητικές προσδοκίες, διαταράσσουν την οικονομική δραστηριότητα και καθυστερούν την ανάκαμψη. Συγκεκριμένα: α) η δυσκολία ελέγχου της πανδημίας, β) ο φόβος των μεταλλαγμένων στελεχών και γ) οι καθυστερήσεις στην παράδοση των εμβολίων και στην προγραμματισμένη διεξαγωγή των εθνικών εμβολιασμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο μεταθέτουν την έναρξη της ανάκαμψης. Παρ’ όλα αυτά, η ενίσχυση της διεθνούς ζήτησης και η επαύξηση των δημοσιονομικών μέτρων στήριξης από τις μεγάλες ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης Next Generation EU (NGEU), σε συνδυασμό με τη διασφάλιση ευνοϊκών χρηματοπιστωτικών συνθηκών, ενισχύουν τις προσδοκίες για στέρεη ανάκαμψη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) από το δεύτερο εξάμηνο του 2021. Το ξέσπασμα της πανδημίας στις αρχές του 2020 αποτέλεσε ιστορικό σημείο καμπής για την παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες κλυδωνίστηκαν από μια διπλή, απρόσμενη και οξεία κρίση, υγειονομική και οικονομική. Αξίες, δικαιώματα και σταθερές δοκιμάστηκαν. Βεβαιότητες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών και των οικονομιών, καθώς και με τον τρόπο άσκησης οικονομικής πολιτικής, αναθεωρήθηκαν. Η παγκόσμια κοινωνία υπέστη βαρύτατες ανθρώπινες απώλειες. Ήρθε αντιμέτωπη με τη χειρότερη, εν καιρώ ειρήνης, ύφεση των τελευταίων 100 ετών, καθώς το παγκόσμιο ΑΕΠ εκτιμάται ότι κατέγραψε ιστορική πτώση 3,5%. Το τέλος της πανδημίας θα διαμορφώσει μια νέα κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα. Αναδύεται ένας νέος κόσμος, κατ’ εξοχήν ψηφιακός, στον οποίο η γνώση, η επιστημονική έρευνα, η τεχνολογία και η καινοτομία θα αποτελέσουν τις κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ευημερίας. Ενισχύεται η πίστη στην αναγκαιότητα της παγκόσμιας αλληλεγγύης και συνεργασίας για τη βελτίωση της συλλογικής ανθεκτικότητας σε συμμετρικές διαταραχές. Επιβεβαιώνεται η ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος για την ασφαλή συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση. Κορυφαία ζητήματα που θα απασχολήσουν την παγκόσμια και ευρωπαϊκή κοινότητα στη μεταπανδημική περίοδο είναι: α) η αύξηση πτωχεύσεων επιχειρήσεων, β) η συνακόλουθη αύξηση της ανεργίας, παράλληλα με την κατάργηση πολλών θέσεων εργασίας, ως επί το πλείστον χαμηλής εξειδίκευσης, εξαιτίας της επιτάχυνσης του αυτοματισμού και της ψηφιοποίησης και γ) η αύξηση της φτώχειας και οι διευρυνόμενες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ νοικοκυριών εντός των χωρών. Εξάλλου, ο τρόπος διαχείρισης του διογκούμενου λόγω πανδημίας ιδιωτικού και δημόσιου χρέους σε παγκόσμια κλίμακα είναι ένα ζήτημα που θα απασχολήσει σοβαρά τους ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής τα επόμενα έτη. Εξίσου σημαντικά ζητήματα είναι η θωράκιση των συστημάτων δημόσιας υγείας και η διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με την αυξανόμενη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, καθώς και των προκλήσεων που συνεπάγεται η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή. Τα μείζονα αυτά προβλήματα απαιτούν την αποτελεσματική συνεργασία των κυβερνήσεων σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής (συμπεριλαμβανομένης της φορολογικής πολιτικής) και κλιματικής αλλαγής, αλλά και επιστημονική συνεργασία για την προστασία της δημόσιας υγείας και την προώθηση της έρευνας για την αντιμετώπιση των πανδημιών. Επί του παρόντος, νέα εργαλεία οικονομικής πολιτικής και νέοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί χρησιμοποιούνται για την ανάσχεση των απωλειών. Σε επίπεδο ΕΕ, η συντονισμένη ανταπόκριση με αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και των περιορισμών στην παροχή κρατικών ενισχύσεων και εγγυήσεων για τη δανειοδότηση επιχειρήσεων, αλλά κυρίως η πρωτοβουλία, για πρώτη φορά, των ηγετών της ΕΕ για τη χρηματοδότηση, μέσω κοινής έκδοσης χρέους, του προγράμματος ανοικοδόμησης της Ευρώπης, διαμορφώνουν κατάλληλες συνθήκες για την αναθεώρηση του συνολικού πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ σε ρεαλιστικότερη και πιο ευέλικτη κατεύθυνση, ώστε να γίνει αποτελεσματικότερο. Η εμπειρία από τη διαχείριση της πανδημικής κρίσης μπορεί να χρησιμεύσει ως οδηγός για κάποιας μορφής μόνιμη δυνατότητα κοινής δημοσιονομικής στήριξης, όπως η αξιοποίηση μελλοντικά της κοινής έκδοσης ομολόγων ως εργαλείου χρηματοδότησης παραγωγικών επενδύσεων, καθώς και για την παρακολούθηση της εφαρμογής διαρθρωτικών πολιτικών. Πρωτίστως όμως η κρίση της πανδημίας αναδεικνύει την ανάγκη μεταρρύθμισης του υπό αναστολή Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης γύρω από δύο κεντρικούς άξονες: α) την απλοποίηση των δημοσιονομικών κανόνων, ώστε να γίνουν περισσότερο ευέλικτοι, ρεαλιστικοί και εύχρηστοι, και β) την ενίσχυση της εφαρμογής αξιόπιστων αντικυκλικών δημοσιονομικών πολιτικών με ταυτόχρονη ενδυνάμωση των αυτόματων σταθεροποιητών και με μεγαλύτερη έμφαση στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Η συζήτηση για την αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων δεν θα είναι εύκολη. Οι νέοι κανόνες θα πρέπει να είναι αξιόπιστοι, ώστε να εξασφαλίζουν την εμπιστοσύνη των αγορών, και να μη χρειάζονται πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες αλλαγής των ευρωπαϊκών συνθηκών, παρά μόνο πολιτική στήριξη σε επίπεδο ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αύξηση της αβεβαιότητας και ανάγκη προσαρμογής στα νέα δεδομένα Το δεύτερο κύμα της πανδημίας στην Ευρώπη το φθινόπωρο και το χειμώνα του 2020 κατέστησε αναγκαία την εκ νέου εφαρμογή περιοριστικών μέτρων. Κατά συνέπεια, διακόπηκε η ανάκτηση των οικονομικών απωλειών που είχε διαφανεί κατά το γ΄ τρίμηνο του 2020. Η οικονομία της ευρωζώνης κατέγραψε, σε τριμηνιαία βάση, ήπια πτώση κατά το δ΄ τρίμηνο, πολύ μικρότερη από την προβλεπόμενη. Ωστόσο, σε ετήσια βάση συρρικνώθηκε κατά 4,9% το δ΄ τρίμηνο του 2020 και κατά 6,6% στο σύνολο του έτους. Καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό των απωλειών κατά το δεύτερο κύμα της πανδημίας είχαν η λήψη λιγότερο αυστηρών περιοριστικών μέτρων, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη κινητικότητα των πολιτών, η ισχυρή ανάπτυξη της βιομηχανίας, η ανάκαμψη της διεθνούς ζήτησης και η βαθμιαία λειτουργική προσαρμογή της οικονομίας στις έκτακτες συνθήκες. Η παράταση και κυρίως η αυστηροποίηση των περιοριστικών μέτρων για την ανάσχεση του τρίτου κύματος το α΄ τρίμηνο του 2021 αναμένεται να οδηγήσουν εκ νέου σε πτώση, μέτρια όμως, της οικονομικής δραστηριότητας. Ειδικότερα στην Ελλάδα, η πανδημία σημείωσε περιοδικές αναζωπυρώσεις και οδήγησε από τις αρχές Νοεμβρίου 2020 σε νέο γύρο περιοριστικών μέτρων, τα οποία αυστηροποιήθηκαν στα μέσα Φεβρουαρίου και ξανά στις αρχές Μαρτίου 2021. Τα νέα περιοριστικά μέτρα είναι σαφώς ηπιότερα, όπως προκύπτει από τη μεγαλύτερη κινητικότητα των πολιτών και τη λειτουργία της βιομηχανίας και των κατασκευών. Έχουν όμως μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα σχετικά με τη δυναμική της πανδημίας και την πρόοδο των εμβολιασμών διεθνώς, τροφοδοτούν την οικονομική αβεβαιότητα και καθυστερούν την ανάκαμψη. Εκτιμάται ωστόσο ότι η ανάκαμψη της οικονομίας της ζώνης του ευρώ θα ξεκινήσει αργότερα μέσα στο τρέχον έτος, και συγκεκριμένα από το β΄ τρίμηνο του 2021, θα ισχυροποιηθεί από το δεύτερο εξάμηνο και θα συνεχιστεί το 2022. Σύμφωνα με το βασικό σενάριο των πρόσφατων μακροοικονομικών προβολών της ΕΚΤ (Μάρτιος 2021), προβλέπεται ότι η οικονομία της ζώνης του ευρώ, μετά από συρρίκνωση 6,6% το 2020, θα μεγεθυνθεί με ρυθμό 4,0% και 4,1% το 2021 και το 2022 αντίστοιχα. Η εκτίμηση αυτή τελεί υπό τέσσερις σημαντικές προϋποθέσεις: α) την επιτάχυνση των εθνικών εμβολιασμών, β) τη συνακόλουθη άρση των περιορισμών και των απαγορεύσεων, γ) τη διατήρηση της επεκτατικής κατεύθυνσης των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών και δ) τη διασφάλιση ευνοϊκών χρηματοπιστωτικών συνθηκών, καθώς και την έγκαιρη ενεργοποίηση των πόρων του ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης NGEU. Η επαναβεβαίωση της διευκολυντικής κατεύθυνσης της ενιαίας νομισματικής πολιτικής, αλλά και ο ευέλικτος χαρακτήρας της ώστε να μην αποκλείεται από τα οφέλη αυτής της πολιτικής καμία χώρα-μέλος, δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης για όλες τις χώρες, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η ανακοίνωση στις 11 Μαρτίου 2021 ότι οι καθαρές αγορές στο πλαίσιο του έκτακτου προγράμματος αγοράς τίτλων λόγω πανδημίας (PEPP) θα συνεχιστούν, και μάλιστα με σημαντικά υψηλότερο ρυθμό, διατηρεί το κόστος δανεισμού σε χαμηλά επίπεδα. Παράλληλα, το ευρωπαϊκό μέσο ανάκαμψης NGEU και κυρίως ο νέος χρηματοδοτικός μηχανισμός μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προσφέρουν σε όλα τα κράτη-μέλη ικανό δημοσιονομικό χώρο όχι μόνο για ταχύτερη ανάκτηση των απωλειών, αλλά και για ανθεκτικότερη ανάπτυξη μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού, της μετάβασης στην πράσινη οικονομία και της εφαρμογής διαρθρωτικών πολιτικών. Το NGEU λειτουργεί έμμεσα ως μηχανισμός δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, καθώς οι χώρες των οποίων οι οικονομίες πλήττονται βαρύτερα θα ωφεληθούν περισσότερο από το σύνολο των επιχορηγήσεων και δανείων. Εντούτοις, η επιστροφή στην ανάπτυξη προβλέπεται να είναι ανομοιογενής μεταξύ χωρών και κλάδων παραγωγής. Αν και η πανδημία έπληξε οριζόντια όλες τις οικονομίες και όλους τους κλάδους παραγωγής, ο οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος είναι διαφορετικός, καθώς ο τομέας των υπηρεσιών πλήττεται σφοδρότερα από τα περιοριστικά μέτρα και την καθίζηση της ζήτησης, σε σύγκριση με άλλους τομείς, όπως π.χ. η βιομηχανία. Επιπρόσθετα, η ανάγκη προστασίας από την πανδημία επιτάχυνε την εμφάνιση νέων τάσεων στην καταναλωτική συμπεριφορά και στη ζήτηση, αλλά και στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των επιχειρήσεων. Η τηλεργασία, η τηλεδιάσκεψη, το ηλεκτρονικό εμπόριο, η ζωντανή μετάδοση, η εξ αποστάσεως διδασκαλία, αποτελούν παραδείγματα της αυξημένης διείσδυσης των νέων τεχνολογιών στις οικονομικές και κοινωνικές δομές. Η κρίση της πανδημίας επιτάχυνε επίσης την τάση της ηλεκτρονικής παγκοσμιοποίησης

(e-globalisation), με δυνατότητα ανάπτυξης εταιριών λογισμικού σε παγκόσμια κλίμακα χωρίς συγκεκριμένη γεωγραφική εγκατάσταση. Με δεδομένες αυτές τις νέες τάσεις, οι επιχειρήσεις όλων των κλάδων χρειάζεται επειγόντως να προσαρμοστούν στα νέα είδη της ζήτησης και στους νέους τρόπους λειτουργίας και άσκησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η έλλειψη πρόσβασης ή η άνιση πρόσβαση στην τεχνολογία και στην οικονομία της γνώσης, καθυστερήσεις, αστοχίες πολιτικής ή ακόμη και απροθυμία προσαρμογής είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε βραδεία και ασθενέστερη ανάπτυξη και να διευρύνουν τις ανισότητες τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ κλάδων παραγωγής. Η ελληνική οικονομία, ως οικονομία κυρίως υπηρεσιών με μεγάλη συμμετοχή του τουρισμού και του λιανικού εμπορίου, επλήγη βαρύτερα σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ από τους κραδασμούς στην εξωτερική και εγχώρια ζήτηση. Το 2020 η ύφεση ανήλθε σε 8,2%. Εντούτοις, παρά τις βαρύτατες απώλειες, έδειξε αξιοσημείωτη αντοχή και ικανότητα λειτουργικής προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Κρίσιμη παράμετρος υπήρξε η έγκαιρη και αποτελεσματική άσκηση από την ελληνική κυβέρνηση της αναγκαίας αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής με λήψη μέτρων πρωτοφανούς μεγέθους και εύρους, ύψους 11,2% του ΑΕΠ, για τη διαφύλαξη της απασχόλησης, την προστασία της επιχειρηματικότητας και την τόνωση της εγχώριας ζήτησης. Σε συνδυασμό μάλιστα με την πιστωτική επέκταση, τα μέτρα αναστολής πληρωμής δανείων για τους πληττόμενους οφειλέτες και άλλες διευκολύνσεις, τα έκτακτα μέτρα πολιτικής, αν και είχαν σημαντικό δημοσιονομικό κόστος, άμβλυναν τις ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στο διαθέσιμο εισόδημα και την απασχόληση, δημιούργησαν θετικές προσδοκίες και μετρίασαν την πολύ υψηλή αβεβαιότητα. Στόχος της πολιτικής ήταν να αποφευχθεί ο κίνδυνος μετατροπής μιας προσωρινής ύφεσης σε μακροχρόνια οικονομική κρίση. Τελικό αποτέλεσμα ήταν η καταγραφή ποσοστού ύφεσης σημαντικά μικρότερου έναντι των προβλέψεων από εγχώριους και διεθνείς φορείς.

Προοπτικές της ελληνικής οικονομίας για το 2021 Η ανάκαμψη της ζήτησης προβλέπεται να κερδίσει έδαφος αργότερα μέσα στο έτος και συγκεκριμένα από το β΄ τρίμηνο και να οδηγήσει σε θετικό και ισχυρό ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ το 2021 θα είναι 4,2%. Η πρόβλεψη αυτή εμπεριέχει αβεβαιότητα εξαιτίας των κινδύνων που συνδέονται με την εξέλιξη των επιδημιολογικών δεδομένων και τη δυνατότητα άμεσης άρσης πολλών περιοριστικών και απαγορευτικών μέτρων, αλλά και με τα ιδιαίτερα δομικά χαρακτηριστικά της οικονομίας. Η ταχύτητα με την οποία θα ανακάμψει η ελληνική οικονομία εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες: Πρώτον, την επιτάχυνση των εμβολιασμών όχι μόνο σε εθνικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο εμβολιασμός του πληθυσμού θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην προοπτική επίλυσης της υγειονομικής κρίσης και θα δώσει τη δυνατότητα επιστροφής στην κανονικότητα με άρση ταξιδιωτικών και άλλων περιορισμών, συμβάλλοντας έτσι στην ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης, κυρίως υπηρεσιών. Παράλληλα, θα επιτρέψει την αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης και των εγχώριων επενδύσεων. Δεύτερον, τη διατήρηση σε εφαρμογή, όσο διαρκεί η πανδημία και μέχρι να εδραιωθεί η ανάκαμψη, των δημοσιονομικών παρεμβάσεων και των έκτακτων μέτρων από το τραπεζικό σύστημα, στοχευμένων σε κατηγορίες εργαζομένων και παραγωγικούς κλάδους που επλήγησαν βαρύτερα αλλά παραμένουν οικονομικά υγιείς. Τρίτον, την ταχύτητα ενεργοποίησης του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων από το δεύτερο εξάμηνο του 2021 θα ενισχύσει τη δυναμική της ανάπτυξης και θα διευκολύνει, μέσω της αύξησης του εθνικού προϊόντος, την αποκατάσταση της δημοσιονομικής ισορροπίας χωρίς την ανάγκη επιστροφής στις αυστηρές πολιτικές λιτότητας του παρελθόντος που εγκλώβισαν την οικονομία σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης και στασιμότητας. Εξάλλου, η πρόταξη των μεταρρυθμίσεων αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ που θα επιτρέψει όχι μόνο την κάλυψη του παραγωγικού κενού, αλλά και – σημαντικότερα – την ενεργοποίηση της συνολικής προσφοράς για την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας, την επέκταση των παραγωγικών δυνατοτήτων και την ενίσχυση του ρυθμού αύξησης του δυνητικού προϊόντος. Συνεπώς, την επαύριο της πανδημίας, απαιτείται ιεράρχηση των μεσοπρόθεσμων προτεραιοτήτων της οικονομικής πολιτικής γύρω από τρεις κεντρικούς άξονες: α) την αποκατάσταση της δημοσιονομικής ισορροπίας ώστε να διασφαλίζεται το αξιόχρεο της χώρας, β) την ενίσχυση του αναπτυξιακού προσανατολισμού της δημοσιονομικής πολιτικής και γ) την επιτάχυνση της υλοποίησης του εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένης της απαλλαγής των πιστωτικών ιδρυμάτων από τα χαμηλής ποιότητας στοιχεία ενεργητικού τους.

Δημοσιονομική πολιτική Τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης και η ύφεση επέφεραν απότομη μεταστροφή του δημοσιονομικού πρωτογενούς αποτελέσματος της γενικής κυβέρνησης από πλεόνασμα σε έλλειμμα και, σε συνδυασμό με τη μεγάλη πτώση του ονομαστικού προϊόντος, σημαντική αύξηση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ. Με βάση την αναθεωρημένη πρόβλεψη της Τράπεζας της Ελλάδος, εκτιμάται ότι το 2020 το πρωτογενές έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης θα διαμορφωθεί σε 7,0% του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος σε 205% του ΑΕΠ. Η συμπερίληψη των κρατικών ομολόγων, αν και εξακολουθούν να υπολείπονται της επενδυτικής βαθμίδας, στο έκτακτο πρόγραμμα αγοράς τίτλων λόγω πανδημίας της ΕΚΤ και η αποδοχή τους ως εξασφαλίσεων στις πράξεις αναχρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από το Ευρωσύστημα, καθώς και οι θετικές εξελίξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές, συνέβαλαν στην αδιάλειπτη πρόσβαση του Ελληνικού Δημοσίου στις διεθνείς αγορές με ιδιαιτέρως ευνοϊκούς όρους. Παρ’ όλα αυτά, η αβεβαιότητα παραμένει αυξημένη και η δημοσιονομική πολιτική το 2021 έχει ήδη συμπληρωθεί με νέες επεκτατικές παρεμβάσεις, οι οποίες αναμένεται να επιβαρύνουν περαιτέρω το δημοσιονομικό αποτέλεσμα. Εκτιμάται ότι το 2021 το πρωτογενές έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης θα διαμορφωθεί σε 5,3% του ΑΕΠ.

Τραπεζικό σύστημα Η δέσμη μέτρων της ΕΚΤ, συμπεριλαμβανομένων της αποδοχής των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου στις πράξεις αναχρηματοδότησης και των μέτρων εποπτικής φύσεως, αύξησε σημαντικά τη ρευστότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Παράλληλα, οι παρεμβάσεις της κυβέρνησης, μέσω των προγραμμάτων ιδίως της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, δημιούργησαν το κατάλληλο υπόβαθρο για την επιτάχυνση της τραπεζικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Ο ετήσιος ρυθμός ανόδου της τραπεζικής χρηματοδότησης προς τον ιδιωτικό τομέα διαμορφώθηκε σε 1,2% κατά μέσο όρο το 2020, έναντι αρνητικού ρυθμού (-0,4%) το 2019. Οι τράπεζες αύξησαν τις πιστώσεις τους κυρίως προς τις μεγάλες επιχειρήσεις και σε μικρότερο βαθμό προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα σημείωσαν αύξηση κατά 20,6 δισεκ. ευρώ το 2020, ως αποτέλεσμα της συσσώρευσης ρευστότητας, αλλά και της αναβολής πραγματοποίησης δαπανών τόσο για λόγους πρόνοιας όσο και αναγκαστικά εξαιτίας των μέτρων περιορισμού. Οι συνέπειες της πανδημίας στον τραπεζικό τομέα αναμένεται να ενταθούν το 2021. Η επίπτωση αφορά κυρίως τη δημιουργία νέων ΜΕΔ, καθώς και την αναμενόμενη επιδείνωση του λόγου των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων προς το σύνολο των εποπτικών κεφαλαίων. Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει προβλέψει ότι το 2021 θα δημιουργηθούν νέα ΜΕΔ ύψους 8-10 δισεκ. ευρώ. Εκτός από τα “δίδυμα” προβλήματα των ΜΕΔ και των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων, οι ελληνικές τράπεζες αντιμετωπίζουν και μια σειρά από άλλες σοβαρές προκλήσεις, κοινές όμως και για τις περισσότερες τράπεζες της ευρωζώνης, όπως η χαμηλή οργανική κερδοφορία, ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από μη τραπεζικά ιδρύματα, προκλήσεις που πηγάζουν από την ατελή τραπεζική ένωση, καθώς και λοιπές προκλήσεις που συνδέονται με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και με κυβερνοεπιθέσεις.

Μη εξυπηρετούμενα δάνεια Τα ΜΕΔ ανήλθαν στο τέλος Δεκεμβρίου του 2020 σε 47,4 δισεκ. ευρώ, μειωμένα κατά περίπου 21 δισεκ. ευρώ συγκριτικά με το τέλος Δεκεμβρίου του 2019. Ο λόγος των ΜΕΔ προς το σύνολο των δανείων παραμένει υψηλός, 30,2%, έναντι μέσου όρου μόλις 2,6% στην ΕΕ. Σε σχέση όμως με το Μάρτιο 2016, όταν είχε καταγραφεί ο μεγαλύτερος όγκος ΜΕΔ, έχει επιτευχθεί μείωση κατά περίπου 60 δισεκ. ευρώ, η οποία οφείλεται ως επί το πλείστον σε πωλήσεις δανείων και διαγραφές και πολύ λιγότερο σε εισπράξεις μέσω ενεργητικής διαχείρισης. Με την ολοκλήρωση του προγράμματος “Ηρακλής” εντός του 2021, εκτιμάται ότι ο λόγος ΜΕΔ προς το σύνολο των δανείων θα υποχωρήσει περίπου στο 25% και ο μέσος δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας χαμηλότερα από τα σημερινά επίπεδα, με ταυτόχρονη αύξηση του ποσοστού των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων στα συνολικά εποπτικά κεφάλαια. Σε αυτούς τους δείκτες δεν περιλαμβάνονται τα νέα ΜΕΔ που αναμένεται να προστεθούν στον υφιστάμενο όγκο. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να αναληφθούν πρόσθετες ενέργειες οι οποίες θα διευκολύνουν την εμπροσθοβαρή αναγνώριση των ζημιών λόγω αυξημένου πιστωτικού κινδύνου εξαιτίας της πανδημίας και την εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών μαζί με την αντιμετώπιση του προβλήματος των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων. Για το σκοπό αυτό, συμπληρωματικά με το υπό εξέλιξη πρόγραμμα “Ηρακλής”, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει προτείνει προς την κυβέρνηση τη σύσταση εταιρίας διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού (Asset Management Company – AMC). Η πρόταση της Τράπεζας της Ελλάδος επιλύει ταυτόχρονα και το πρόβλημα των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων. Η κυβέρνηση εξετάζει τη σκοπιμότητα της ίδρυσης εταιρίας διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού, όπως έχει προτείνει η Τράπεζα της Ελλάδος, και πα-

ράλληλα έχει αιτηθεί από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την επέκταση του προγράμματος “Ηρακλής”. Στην περίπτωση που δεν επιλεγεί τελικά η πρόταση της Τράπεζας της Ελλάδος, θα πρέπει να βρεθεί ένας εναλλακτικός τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων, συνεπής με την κείμενη νομοθεσία περί κεφαλαιακών απαιτήσεων. Η δέσμευση σημαντικών δημόσιων πόρων υπό τη μορφή κρατικών εγγυήσεων για τη στήριξη των τιτλοποιήσεων των ΜΕΔ των τραπεζών μέσω του προγράμματος “Ηρακλής”, που ορθώς έχει αποφασιστεί, θα πρέπει να εξασφαλίζει την οριστική και ολιστική αντιμετώπιση τόσο του προβλήματος των ΜΕΔ όσο και του προβλήματος του πολύ υψηλού ποσοστού των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων στα εποπτικά κεφάλαια των τραπεζών.

Πηγές αβεβαιότητας και κίνδυνοι Βασικό χαρακτηριστικό της πανδημικής περιόδου είναι η εκτίναξη της αβεβαιότητας διεθνώς. Το εξαιρετικά ασταθές διεθνές οικονομικό περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά τις προσδοκίες και μετριάζει την αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής. Με την πανδημία να παρουσιάζει αμείωτη ένταση διεθνώς, οι καθυστερήσεις στην παραγωγή και διάθεση των εμβολίων εγκυμονούν το μεγαλύτερο κίνδυνο. Ο εμβολιασμός στην παρούσα έκτακτη συγκυρία είναι παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, στο οποίο θα πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες ισότιμα και χωρίς διακρίσεις. Η ανισομερής κατανομή των εμβολίων μεταξύ χωρών αποτελεί τροχοπέδη στην κοινή προσπάθεια της ανθρωπότητας για την ανάσχεση της υγειονομικής κρίσης και την παγκόσμια ανάκαμψη. Ο ίδιος κίνδυνος εξάλλου απορρέει από ανταγωνισμούς και αντιπαλότητες μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Όσο συντομότερα γίνουν οι εμβολιασμοί, τόσο ταχύτερα θα διαφυλαχθεί η υγειονομική ασφάλεια και θα επανέλθουν οι οικονομίες σε κανονική λειτουργία. Την επαύριο, ένας από τους σοβαρότερους ίσως κινδύνους συνδέεται με τη διεύρυνση του οικονομικού και κοινωνικού χάσματος μεταξύ ομάδων χωρών, γεωγραφικών περιοχών και κοινωνικών ομάδων. Η πανδημία επέσπευσε δομικές αλλαγές στην αγορά εργασίας. Έπληξε βαρύτατα τις πλέον ευάλωτες κατηγορίες εργαζομένων, οι οποίοι απασχολούνται σε κλάδους που στηρίζονται σε φυσική παρουσία και σε τομείς υπηρεσιών διαμεσολαβητικού χαρακτήρα, οι οποίες μπορούν να αντικατασταθούν από τις ψηφιακές τεχνολογίες. Ταυτόχρονα, τομείς που βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας παρουσιάζουν ταχύτερη ανάπτυξη έναντι πιο παραδοσιακών τομέων. Οι αλλαγές στην αγορά εργασίας δρομολογούν αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα, με αναπροσανατολισμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα νέα είδη της ζήτησης εργασίας. Επιφέρουν επίσης αλλαγές στις πόλεις, καθώς η διάδοση της τηλεργασίας, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και της τηλεδιάσκεψης περιορίζει τις μετακινήσεις και αναθεωρείται η μέχρι σήμερα τάση συγκέντρωσης στα αστικά κέντρα. Χώρες και κλάδοι παραγωγής με μεγαλύτερο βαθμό ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών και ευκολότερη λειτουργική προσαρμογή θα προσελκύσουν επενδύσεις, θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και θα ανακάμψουν ταχύτερα. Άλλος σημαντικός κίνδυνος είναι η εκτίναξη του ιδιωτικού χρέους, η διαχείριση του οποίου αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση στο αμέσως επόμενο διάστημα. Εξίσου σημαντικός κίνδυνος συνδέεται με τη δυναμική του παγκόσμιου δημόσιου χρέους, το οποίο εκτινάχθηκε στα υψηλότερα μεταπολεμικά επίπεδα. Η επικράτηση ιστορικά χαμηλών επιτοκίων δανεισμού το καθιστά μεσοπρόθεσμα διαχειρίσιμο. Υπάρχει όμως ανησυχία ότι η μεγάλη και παρατεταμένη δημοσιονομική τόνωση ίσως οδηγήσει σε υπερθέρμανση των οικονομιών. Οι πρόσφατες ανοδικές πιέσεις στις αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων επιβεβαιώνουν την ανησυχία αυτή. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο κίνδυνος μιας σημαντικής διόρθωσης των διεθνών κεφαλαιαγορών, καθώς οι αποτιμήσεις σε ορισμένα χρηματιστήρια βρίσκονται σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα. Μια απότομη αύξηση όμως του κόστους χρηματοδότησης μπορεί να υπονομεύσει την παγκόσμια ανάκαμψη. Ως εκ τούτου, κρίσιμης σημασίας είναι η συνέχιση και η επέκταση, για όσο χρόνο χρειαστεί, της στήριξης μέσω των προγραμμάτων αγοράς τίτλων από τις κεντρικές τράπεζες και εν γένει της διατήρησης της διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής. Η Ελλάδα επηρεάζεται άμεσα από την έξαρση της παγκόσμιας αβεβαιότητας και από τους παγκόσμιους κινδύνους. Αντιμετωπίζει όμως και επιπλέον κινδύνους, που συνδέονται με τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της οικονομίας της, αλλά και με προβλήματα που είχε κληροδοτήσει η προηγούμενη κρίση. Με το πέρας της πανδημίας, η ελληνική οικονομία έχει να αντιμετωπίσει δύο σημαντικούς κινδύνους: την εμφάνιση ενός μεγάλου αριθμού πτωχεύσεων μη βιώσιμων επιχειρήσεων και την κατάργηση πολλών θέσεων εργασίας, κυρίως σε υπηρεσίες διαμεσολαβητικού χαρακτήρα και σε κλάδους εντάσεως εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης. Το ενδεχόμενο πτώχευσης μεγάλου αριθμού οριστικά μη βιώσιμων επιχειρήσεων ενέχει σημαντικούς πιστωτικούς κινδύνους (νέα ΜΕΔ) και δημοσιονομικούς κινδύνους (καταπτώσεις κρατικών εγγυήσεων, οριστική διαγραφή χρεών προς το Δημόσιο, εισοδηματική στήριξη στους απολυόμενους εργαζομένους), οι οποίοι επηρεάζουν αρνητικά το χρηματοπιστωτικό τομέα και επιβραδύνουν την επιστροφή στη δημοσιονομική ισορροπία.

Προκλήσεις και προϋποθέσεις ανάκαμψης Οι επιπτώσεις της πανδημίας θέτουν την ελληνική οικονομία ενώπιον δύο σημαντικών προκλήσεων, που αφορούν: α) την επίσπευση του ολικού μετασχηματισμού της με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και με κατεύθυνση την ενίσχυση της ψηφιακής και πράσινης οικονομίας και β) την ταυτόχρονη και ολική αντιμετώπιση του προβλήματος των ΜΕΔ και των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων. Όσον αφορά την πρώτη πρόκληση, η σωστή αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων μέσω του NGEU παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για την εφαρμογή των αναγκαίων πολιτικών με στόχο την αλλαγή του παραγωγικού προτύπου της χώρας. Όσον αφορά τη δεύτερη πρόκληση, η λήξη της ισχύος των μέτρων στήριξης μπορεί να αυξήσει τον πιστωτικό κίνδυνο από νέα άνοδο των ΜΕΔ. Οι τράπεζες θα πρέπει να λάβουν μέτρα που θα διευκολύνουν την εμπροσθοβαρή αναγνώριση των πιστωτικών ζημιών, καθώς και να προβούν στην ταχεία εξυγίανση των ισολογισμών τους μέσω συστημικών λύσεων όπως αυτές που περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 16ης Δεκεμβρίου 2020. Ιδιαιτέρως θετική εξέλιξη στο πλαίσιο αυτό αποτελεί η ενίσχυση των εποπτικών κεφαλαίων ορισμένων τραπεζών. Κατά συνέπεια, κυρίαρχο ζητούμενο είναι ο τρόπος επαναφοράς της ελληνικής οικονομίας σε κανονική λειτουργία. Η οικονομική πολιτική θα πρέπει να στραφεί σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και να διευκολύνει τη διαδικασία ανακατανομής πόρων σε δυναμικούς κλάδους και επιχειρήσεις με καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, αναγκαία είναι η διατήρηση της επιλεκτικής οικονομικής στήριξης προς εκείνους τους κλάδους παραγωγής και εκείνες τις ομάδες των εργαζομένων που επλήγησαν βαρύτερα. Τα μέτρα στήριξης θα πρέπει να είναι εξειδικευμένα και στοχευμένα ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος δημιουργίας συνθηκών πιστωτικής ασφυξίας για τις βιώσιμες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν προσωρινά προβλήματα ρευστότητας. Παράλληλα, πρέπει να διασφαλιστεί η κουλτούρα πληρωμής υποχρεώσεων και η ομαλή εξυπηρέτηση των χρεών, ενώ επίσης πρέπει να υπάρξει ένα δίχτυ προστασίας για τους εργαζόμενους στις οριστικά μη βιώσιμες επιχειρήσεις. Επιπλέον, είναι αναγκαία η επίσπευση της εφαρμογής πολιτικών με μεταρρυθμιστικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα. Το στοίχημα επομένως της οικονομικής πολιτικής είναι η καταγραφή υψηλών ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ, ούτως ώστε οι απώλειες να ανακτηθούν ταχύτερα, η οικονομία να τεθεί σε στέρεη τροχιά ανάπτυξης, η δημοσιονομική ισορροπία να αποκατασταθεί και ο λόγος δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ να τεθεί σε καθοδική πορεία. Για να συμβεί όμως αυτό, πρέπει να συντρέχει ένα ελάχιστο σύνολο βασικών προϋποθέσεων, όπως: • Αποτελεσματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.

• Οριστική και ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος των ΜΕΔ και των αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων.

• Ολοκλήρωση της φορολογικής μεταρρύθμισης με γνώμονα την ελάφρυνση των φορολογικών βαρών και τη δικαιότερη κατανομή τους.

• Αναδιάρθρωση των δημόσιων δαπανών με έμφαση στις παραγωγικές δαπάνες.

• Αύξηση των δημόσιων επενδύσεων.

• Ολοκλήρωση του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας και κοινωνίας.

• Προστασία από μελλοντικές μολυσματικές ασθένειες και αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

***

Η πανδημία κλόνισε την ελληνική κοινωνία και οικονομία. Σε επίπεδο κοινωνίας, επέφερε σοβαρότατες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία με πολύ βαριές ανθρώπινες απώλειες. Σε επίπεδο οικονομίας, προκάλεσε σημαντικές μακροοικονομικές, χρηματοπιστωτικές και δημοσιονομικές επιπτώσεις, το κόστος των οποίων δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Ταυτόχρονα όμως, λειτούργησε ως καταλύτης αλλαγών. Επιτάχυνε τάσεις που είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνονται και συμπύκνωσε μέσα σε λίγους μήνες θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις. Κατέδειξε τη σημασία των διαρθρωτικών πολιτικών για την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας και ανθεκτικότητας της οικονομίας. Κατέστησε επίσης σαφές ότι η παγκόσμια και ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και συνεργασία, με την άσκηση ρεαλιστικών οικονομικών πολιτικών, είναι η ενδεδειγμένη λύση για τη συλλογική αντιμετώπιση συμμετρικών διαταραχών. Μετά την πανδημία, η Ελλάδα, μέσα από συνεκτικές πολιτικές και στρατηγικές, θα πρέπει να κατορθώσει να εισέλθει σε στέρεη αναπτυξιακή τροχιά, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο τη μοναδική ευκαιρία που της παρέχει η συντονισμένη κοινή δράση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΚΤ, ώστε να ανακτήσει γρήγορα τις οικονομικές απώλειες και να αντιμετωπίσει οριστικά τις χρόνιες διαρθρωτικές παθογένειες.

8.4.21 – lifo

39