Τεύχος 702

δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ κυκλοφορει καθε πεμπτη free press ολα για την αθηνα!

21.10.2021

702

Η παράξενη Αθήνα του Δημήτρη Αναστασίου

Forensic Architecture μια ιδιοφυησ ακτιβιστικη ομαδα συνθετει το ψηφιακο παζλ των σκοτεινων υποθεσεων τησ εποχησ

2 lifo – 21.10.21

index702

8 ΣΤΗΛΕΣ βασιλική σιουτη

πολιτικο επταημερο βασίλησ βαμβακασ

koinoi toπoi βιβιαν στεργιου

no filter

δημήτρησ πολιτάκησ

shortcut

θυμιοσ tζαλλασ

guest editor

ΘΕΜΑΤΑ

Forensic 18 Architecture

3 ΠΑΙΔΙΆ 24 ΜΕ ΌΝΕΙΡΑ

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Χρήστος Τζοβάρας αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– ε μ π ο ρ ι κο τμ ημ α direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου advertising manager Άννα Λαπαρδάγια advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr) direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου

GRAPHIC NOVEL

30

eikονογραφηση εξωφύλλοy: δημητρησ αναστασιου

36

Η ΡΈΝΑ ΠΑΠΑΣΠΎΡΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

5 ΞΕΧΩΡΙΣΤΆ

52

ΓΡΑΦΕΊΑ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

57 39

PIZZA & PASTA

social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Ηλέκτρα Χατζηκάλφα Μίνα Καλογερά σ υ ν τα ξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Λασκαρίνα Λιακάκου, Τίνα Μανδηλαρά, Τάσος Μελεμενίδης, Νίκη Μηταρέα, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Ελένη Τζαννάτου, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Λένα Φουτσιτζή, Γιώργος Ψωμιάδης newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία) Φιλιώ Ράγκου, Κατερίνα Αγριμανάκη, Ρούλα Βλασσοπούλου, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie f., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμος ατελιέ αssistant art director Βανέσσα Φερλέ, Μπιάνκα Σαμαρά διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε 21.10.21 – lifo

3

Feedback

ΑΘΗΝΆ ΚΟΥΣΤΈΝΗ: «Θα επιστρέψουμε στο φεγγάρι και έχουμε φιλόδοξα σχέδια για τον Άρη»

ο π τ ικ η γ ω νι α

Πού το πάει ο Γιώργος Παπανδρέου;

ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ «Πώς να δημιουργήσω έναν συμπαθητικό Έλληνα μπάτσο που να τον αγαπήσει ο αναγνώστης; Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πόλη και ζω από το 1965 στην Ελλάδα. Από τότε που ένιωσα πολιτικά τον εαυτό μου, είμαι στην αριστερά. Πώς είναι δυνατόν κάποιος που μεγάλωσε και έζησε σε δύο χώρες όπου η βία και η ασυδοσία, σε συνδυασμό με το κυνήγι των αριστερών, ήταν το ψωμοτύρι της αστυνομίας για δεκαετίες ολόκληρες, να νιώσει την παραμικρή συμπάθεια για τους μπάτσους;» Ο Πέτρος Μάρκαρης, ο μυθιστοριογράφος που «ξύπνησε αργά» (στα 58 του), βασανίστηκε πολύ από αυτό το ερώτημα όσο κυοφορούσε τον μόνιμο πρωταγωνιστή των αστυνομικών ιστοριών του.

4 lifo – 21.10.21

LiFO.gr

«Κατ' εξακολούθηση»: Μέσα στο συγγραφικό εργαστήριο του Πέτρου Μάρκαρη

Το όνομά της έχει δοθεί σε αστεροειδή, η ίδια συμπεριλαμβάνεται στο Τop 10 των επιστημόνων της NASA, οι διακρίσεις της είναι αμέτρητες, ανήκει στις Ελληνίδες που έχουν καταφέρει να καταξιωθούν διεθνώς και έχει αφιερώσει τη ζωή της στην εξερεύνηση του Διαστήματος. Η Αθηνά Κουστένη είναι Διευθύντρια Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS) και στο Εργαστήριο Διαστημικών Ερευνών και Οργάνων (LESIA) του Αστεροσκοπείου του Παρισιού-Meudon. Θεωρείται η κορυφαία αστροφυσικός της Γαλλίας και τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στην Πλανητολογία, τη μελέτη των γιγάντιων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος, ειδικότερα του συστήματος του Κρόνου, στους πλανήτες εκτός του ηλιακού συστήματος και γενικά στην τηλεσκοπική και διαστημική εξερεύνηση του Διαστήματος. Πρόκειται για μια γυναίκα που έχει διανύσει μια εντυπωσιακή επιστημονική ερευνητική πορεία. Άλλωστε, για την πολύτιμη συνεισφορά της έχει λάβει το Βραβείο Χάρολντ Μασούρσκι, ενώ το γαλλικό κράτος τής έχει απονείμει το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Τη συναντώ διαδικτυακά – εγώ είμαι στην Αθήνα, εκείνη στο Παρίσι. Από μικρή ηλικία την ενέπνεαν τα βιβλία του Καρλ Σαγκάν και του Ισαάκ Ασίμοφ. Μιλά διαρκώς με ενθουσιασμό και πάθος για τον συναρπαστικό κόσμο του σύμπαντος, ενώ η περιέργειά της είναι ανεξάντλητη όσον αφορά την αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα που δημιουργεί ένας αινιγματικός και άγνωστος κόσμος. Επίσης, έχει συμμετάσχει και οργανώσει πολυάριθμες διαστημικές αποστολές, ενώ στην επιστημονική κοινότητα συνήθως την αποκαλούν «κυρία Τιτάνα», λόγω της εξειδίκευσής της στον Τιτάνα, δορυφόρο του Κρόνου. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τα παιδικά της χρόνια, τα μυστήρια του Διαστήματος, τη ζωή στον Άρη και τον Τιτάνα, για το πότε θα πάψει η Γη να υπάρχει, την τεχνητή νοημοσύνη αλλά και για το τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.

«H Γη μας είναι, προς το παρόν, ο μοναδικός κόσμος όπου έχουμε απόδειξη ζωής. Ένας πλανήτης πολύτιμος, τον οποίο πρέπει να προστατέψουμε για να μην καταλήξουμε σαν τον Άρη ή την Αφροδίτη, που είναι αφιλόξενοι προς τη ζωή όπως τη γνωρίζουμε. Έτσι, σήμερα είμαστε ο μόνος πλανήτης στο ηλιακό σύστημα που βρίσκεται στη μέση της ζώνης που ονομάζουμε “κατοικήσιμη”, δηλαδή που στην επιφάνειά της έχει νερό σε υγρή μορφή. Η Αφροδίτη και ο Άρης βρίσκονται στα όρια των πλευρών αυτής της ζώνης. Οι συγκεκριμένοι πλανήτες σχηματίστηκαν όλοι μαζί, στην ίδια γειτονιά, αλλά είχαν τελείως διαφορετικό μέλλον λόγω των ποικίλων αρχικών θερμοκρασιών που προέκυψαν από τις αποστάσεις τους από τον Ήλιο. Η Γη και η Αφροδίτη βρίσκονται κοντά και είναι παρόμοιες σε μέγεθος, πυκνότητα και χημική σύσταση. Με βάση την κατανόησή μας για την προέλευση του ηλιακού συστήματος, θα περιμέναμε ότι οι αρχικές τους ατμόσφαιρες θα ήταν επίσης παρόμοιες. Ωστόσο, οι σημερινές ατμόσφαιρες των δύο πλανητών δύσκολα θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο».

ΜΟΥΣΙΚΗ Anser: «Χωρίς δισκογραφικές έχουμε γίνει πλέον κύριοι του εαυτού μας» Συζήτηση με τον καλλιτέχνη που θεωρείται ότι διαθέτει ένα από τα κορυφαία flow του ελληνικού ραπ για τις σύγχρονες τάσεις στο είδος, τη γενιά των social media αλλά και για την ανάγκη να λέμε «ευχαριστώ» στους ανθρώπους μας.

του γιωργου ψωμιαδη Θεωρείται ότι διαθέτει ένα από τα κορυφαία flow του ελληνικού ραπ. Με στίχο-φωτιά και ρίμες γεμάτες συναίσθημα, «πυροβολεί» εντυπωσιακά απ’ το μικρόφωνο εδώ και χρόνια με ένα ύφος χαρακτηριστικά δικό του, κάνοντας sold out συναυλίες και πολύ δυνατές κυκλοφορίες. Ο Anser έχει περάσει στην κουλτούρα του ελληνικού χιπ-χοπ από τις αρχές των ’00s, ξεκινώντας με τους flowjob, και από τότε οι σταθμοί του είναι πολλοί. Οι δίσκοι «Ιθύνων νους» και «Flow Royal» έδωσαν τη θέση τους στο «Άδυτο» του 2019, ένα από τα πιο εξελιγμένα, ηχητικά και τεχνικά, άλμπουμ του σε συνεργασία με τον Eversor. Στο κομμάτι «Παρανάλωμα» το flow του είναι από τα πιο γρήγορα που έχουν ακουστεί στην Ελλάδα. Ως άνθρωπος ο Γιάννης φαίνεται απλός. Μεγαλωμένος στην επαρχία και έχοντας επιστρέψει στη Σπάρτη, όπου και κατοικεί μόνιμα, καλλιεργώντας τη γη του, πέρασε μια δύσκολη φάση μέσα στην πανδημία, η οποία, όπως λέει, τον άλλαξε. Σήμερα μιλάει καθαρά για το σύγχρονο ραπ, τη γενιά των social media αλλά και για την ανάγκη να λέμε «ευχαριστώ» στους ανθρώπους μας.

pageviews

του γιαννη πανταζοπουλου

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

τ ο πι σ ω ρα φι

podcasts που αξίζει να ακούσετε

Η παγκοσμίως διακεκριμένη αστροφυσικός μάς ξεναγεί στον υπέροχο κόσμο του Διαστήματος.

ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ Ο Γιώργος Παπανδρέου κατάφερε μέσα σε μία εβδομάδα να ζωηρέψει το ενδιαφέρον για την εκλογή της νέας ηγεσίας του ΚΙΝ.ΑΛ., παρότι μέχρι πρότινος ο ίδιος δεν απασχολούσε σχεδόν καθόλου τα μέσα. Λόγω της απλής αναλογικής με την οποία θα γίνουν οι επόμενες εκλογές, καθώς και της αδυναμίας του ΣΥΡΙΖΑ να καλύψει πλήρως την κεντροαριστερά ώστε να απειλήσει με αξιώσεις την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, οι εξελίξεις στο ΚΙΝ.ΑΛ. είχαν αποκτήσει μια ιδιαίτερη σημασία και ο πολιτικός κόσμος τις παρακολουθούσε στενά. Το ενδιαφέρον όμως που εκδήλωσε για την ηγεσία του ο Γιώργος Παπανδρέου, ένα πρόσωπο φορτισμένο και ταυτισμένο με το μεγάλο τραύμα, πυροδότησε ξαφνικά νέα πάθη και αναζωπύρωσε τα παλιά.

5

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

1

Ευφροσύνη Δοξιάδη: Με τον Τζον Λένον και τη Γιόκο Όνο στο Πουταπάρτι της Ινδίας «ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΜΟΥ ΤΑΞΙΔΙ» ΤΗΣ ΕΥΑΣ ΜΑΝΙΔΑΚΗ

2

«Έκανα σεξ με 10 άτομα σε μια εβδομάδα, ενώ ήμουν σε ελεύθερη σχέση» «SEX DIARIES UNCENSORED» ΤΟΥ ΑΛΕΞ ΜΑΝΟΥ

3

Πώς έκοψα το κάπνισμα όταν γνώρισα τον φεμινισμό «Α, ΜΠΑ;» ΤΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΝΑΣ ΛΙΑΚΑΚΟΥ

4

Γκαζαλί Ντελή Μπιραντέρ: Ποιητής, αλάνι και ιδιοκτήτης του πρώτου «γκέι χαμάμ» της Κωνσταντινούπολης «ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗ

5

Η σκληρή αλήθεια για την Κατερίνα Γώγου «ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

21.10.21 – lifo

5

εικαστικα

hadi fallahpisheh, «νέος και ανίδεος» 6/10-13/11, Rodeo Gallery, Πολυδεύκους 41, Πειραιάς Μια ιδιοσυγκρασιακή έκθεση του Ιρανού καλλιτέχνη Hadi Fallahpisheh που πραγματεύεται τους πιο σκοτεινούς δαίμονες της παιδικής ηλικίας. Λούτρινα ζωάκια τοποθετημένα σαν σε τελετουργική αψίδα μέσα σε κεραμικά αγγεία, σαν «κουκουλοφόροι» στις φυλακές του Άμπου Γκράιμπ, δίνουν την εντύπωση παραμορφωμένων emojis. Είσοδος Ελεύθερη

iLoveAthens

Διαβάστε περισσότερα στο lifo.gr

6 lifo – 21.10.21

21.10.21 – lifo

7

talkofthetown

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Η πανδημία και τα εμβόλια παραμένουν στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης Η επιστροφή του Σωτήρη Τσιόδρα τη στιγμή που η χώρα φαίνεται να απειλείται από νέο κύμα, με μεγάλο ποσοστό ανεμβολίαστων.

21—27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2021 Νο 702 • To απρόσωπο θύμα • Η αρρώστια ως ζήτημα πολιτικό • Η αυτοκτονία δεν είναι συνειδητή επιλογή, είναι χρόνια νόσος • Μια αστυνομία για τα τούβλα αλλά όχι για τους ανθρώπους • Σάββας Σαββόπουλος: «Η ψυχιατρική πανδημία θα χρειαστεί περισσότερο καιρό για να υποχωρήσει σε σχέση με εκείνη του Covid-19» 8 lifo – 21.10.21

απ ό τ h βασι λ ι κη σιου τ η

Η επανεμφάνιση του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα στις τηλεοπτικές οθόνες ήταν μια σαφής ένδειξη ότι η κατάσταση με την πανδημία ξεφεύγει πάλι. Το είχε πει και ο ίδιος άλλωστε, όταν εγκατέλειπε την καθημερινή ενημέρωση, ότι «αν με ξαναδείτε, θα είναι δύσκολα τα πράγματα». Αυτήν τη φορά, βέβαια, δεν πρόκειται για επιστροφή στην καθημερινή ενημέρωση αλλά για μια προειδοποίηση για το τέταρτο κύμα της πανδημίας που έρχεται και τις απώλειες που θα υπάρξουν, αν δεν αυξηθούν οι εμβολιασμοί. Ο κ. Τσιόδρας δεν απευθύνθηκε στο συναίσθημα αλλά στη νοημοσύνη των πολιτών, παραθέτοντας επιστημονικά στοιχεία με τον τρόπο που ξέρει να τα εκλαϊκεύει. Στο Μαξίμου θα ήθελαν πολύ ο δημοφιλής λοιμωξιολόγος να είχε αναλάβει έναν πιο ενεργό ρόλο και στην επικοινωνία του εμβολιασμού, αλλά ο κ. Τσιόδρας πιέστηκε πάρα πολύ από την υπερβολική δημοσιότητα και την πολιτική στοχοποίησή του στην πρώτη φάση της πανδημίας που είχε αναλάβει να εκπροσωπεί το υπουργείο Υγείας στο θέμα του κορωνοϊού. Μετά από εκείνη τη δύσκολη, αλλά επιτυχή περίοδο, κάθε φορά που του γινόταν μια παρόμοια πρόταση από την κυβέρνηση ή κάποιος υπαινιγμός, εκείνος αρνούνταν ευγενικά και απαντούσε ότι θα βγαίνει μόνο όταν υπάρχει σοβαρός λόγος για να το κάνει. Όπως ακριβώς έκανε και τώρα, που η χώρα φαίνεται να απειλείται από νέο κύμα, με μεγάλο ποσοστό ενηλίκων να παραμένει ανεμβολίαστο. Η κυβέρνηση, μετά τον κ. Τσιόδρα, δεν κατάφερε να βρει κάποιο άλλο πρόσωπο που να το υπολήπτεται η κοινή γνώμη, όπως έγινε στην Πορτογαλία με τον περίφημο αντιναύαρχο Ενρίκε ντι Γκουβέια ε Μέλο, που ηγήθηκε της task force για τον εθνικό εμβολιασμό, πείθοντας τους Πορτογάλους και πετυχαίνοντας εντυπωσιακά αποτελέσματα. Αντιθέτως, ο Μάριος Θεμιστοκλέους και η Μαρία Θεοδωρίδου, που τους ανατέθηκε το καθήκον αυτό, αποδείχθηκαν πολύ αδύναμοι στο επικοινωνιακό σκέλος.

21.10.21 – lifo

9

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

talkofthetown

Στο Μαξίμου έχουν πειστεί ότι η αξιωματική αντιπολίτευση παίζει και στα δύο ταμπλό, συνεχίζοντας να κλείνει το μάτι και στους αντιεμβολιαστές, μεταδίδοντας σκόπιμα συγκεχυμένα μηνύματα.

10 lifo – 21.10.21

Προβληματισμός υπήρξε και για την επικοινωνιακή καμπάνια και τον ρόλο των ΜΜΕ στο θέμα του εμβολιασμού, καθώς αυτό αποτέλεσε μία από τις βασικές κατηγορίες του ΣΥΡΙΖΑ και του Αλέξη Τσίπρα προς την κυβέρνηση τις προηγούμενες μέρες στη Βουλή. Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ την κατηγόρησε άλλη μια φορά ότι η ενημερωτική καμπάνια για την πανδημία ουσιαστικά ήταν το πρόσχημα για να δώσει χρήματα στα ΜΜΕ, με την περίφημη «λίστα Πέτσα» όπως λέει, ώστε αυτά να την αντιμετωπίζουν ευνοϊκά, και ότι δεν υπήρχε πραγματικό ενδιαφέρον για την πρόληψη. Στο Μαξίμου έχουν πειστεί ότι η αξιωματική αντιπολίτευση παίζει και στα δύο ταμπλό, συνεχίζοντας να κλείνει το μάτι και στους αντιεμβολιαστές, μεταδίδοντας σκόπιμα συγκεχυμένα μηνύματα. Ο πρωθυπουργός κατηγόρησε τον Αλέξη Τσίπρα στη Βουλή ότι σκοπίμως ανέφερε στην ομιλία του πως «ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, το 12%, 13%, 14%, από αυτούς που βρίσκονται στις μονάδες εντατικής θεραπείας είναι εμβολιασμένοι και με τις δύο δόσεις», καθώς πρόκειται για έναν «από τους χαρακτηριστικούς ισχυρισμούς που επικαλούνται οι αντιεμβολιαστές». Στελέχη της κυβέρνησης επισημαίνουν επίσης ότι ο κ. Τσίπρας εξακολουθεί να επιτρέπει στον κ. Πολάκη να κάνει επικίνδυνη προπαγάνδα «για δήθεν αποτελεσματικά φάρμακα που δεν φέρνει η κυβέρνηση», σαμποτάροντας την εθνική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η κυβέρνηση, πάντως, για την ώρα αναζητεί σχεδόν μόνο επικοινωνιακούς τρόπους για να ξεκολλήσει τη χαμηλή ταχύτητα στους εμβολιασμούς, καθώς νέα περιοριστικά μέτρα που θα πλήξουν και την οικονομία δεν θέλει ούτε να τα σκέφτεται αυτήν τη στιγμή. Τα κυβερνητικά στελέχη ισχυρίζονται πως έκαναν ό,τι μπορούσαν για να προστατεύσουν τους πολίτες μέχρι να είναι διαθέσιμο το εμβόλιο. «Πλέον υπάρχει τρόπος να προστατευτούν όλοι και είναι δωρεάν», υποστηρίζουν. Η φιλελεύθερη πολιτική αντιμετώπιση που έχει επιλέξει η κυβέρνηση, όμως, δεν είναι ικανή να προστατεύσει όλο τον ευάλωτο πληθυσμό, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα του εμβολιασμού αλλά και οι καθημερινές απώλειες δεκάδων ανθρώπων. Η επιτυχία ή η αποτυχία στην αντιμετώπιση της πανδημίας, η οποία, κατά το κλισέ, είναι μαραθώνιος –και πράγματι είναι–, θα χρεωθεί ή θα πιστωθεί αντίστοιχα στην κυβέρνηση και θα επηρεάσει όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής, της πολιτικής και της οικονομίας, γενικά το μέλλον της χώρας.

ΤΑ ΝΈΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟ ΚΑΙ Ο ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΣΚΑΝΔΑΛΟΛΟΓΙΑ Το προηγούμενο διάστημα οι πολιτικές αντιπαραθέσεις δεν περιορίστηκαν μόνο στο θέμα της πανδημίας και των εμβολιασμών. Υπάρχει ήδη ανοιχτή η κόντρα για τις δημοσκοπήσεις, με τον ΣΥΡΙΖΑ που έφερε πρόταση για εξεταστική επιτροπή στη Βουλή και τη Νέα Δημοκρατία που ζήτησε να επεκταθεί η χρονική περίοδος ώστε να συμπεριλάβει και τη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Τα στελέχη της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ενώ αρχικά είχαν πει ότι δεν έχουν πρόβλημα να εξεταστεί και η δική τους κυβέρνηση, τελικά αρνήθηκαν, υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα παραβίαζε το Σύνταγμα. Το πιο σοβαρό γεγονός, όμως, ήταν τα νέα στοιχεία που εμφανίστηκαν για τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Δικαιοσύνης του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρη Παπαγγελόπουλο (που έχει παραπεμφθεί ήδη). Τα στοιχεία αυτά κατατέθηκαν με συμπληρωματικό υπόμνημα από τον γνωστό επιχειρηματία Σάμπυ Μιωνή και αφορούν συνάντησή του με τον κ. Παπαγγελόπουλο και τον τότε υπουργό Επικρατείας Νίκο Παππά στο Μέγαρο Μαξίμου. Σύμφωνα με τον κ. Μιωνή (ο οποίος στο υπόμνημά του παραθέτει τον σχετικό διάλογο), ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Δικαιοσύνης τού ζήτησε χρήματα για τα «έξοδα» του εκδότη της εφημερίδας «Δημοκρατία», με τον οποίο ο ίδιος ήταν σε αντιδικία. Όπως αναφέρεται στο υπόμνημα του κ. Μιωνή, τα «έξοδα» ήταν εκβιαστική κίνηση για να καταβάλει χρήματα, ώστε να σταματήσει η εφημερίδα τον πόλεμο εναντίον του. Στην Ελλάδα οι πολίτες, δυστυχώς, έχουν εθιστεί στη σκανδαλολογία και στις αθέμιτες και παράνομες συμπεριφορές πολιτικών, λόγω και του πλήθους των καταγγελιών των πολιτικών που αλληλοκατηγορούνται, ώστε πλέον δεν σοκάρονται σχεδόν με τίποτα. Σε άλλες χώρες, όμως, οι πολιτικοί απειλούνται με σοβαρές ποινές και μόνο από το γεγονός της πραγματοποίησης μιας τέτοιας συνάντησης, «ακόμα και μουγγοί να κάθονταν και να κοιτούσε ο ένας τον άλλο», όπως σχολίασε πολιτικός παράγοντας. Για την ώρα, οι εμπλεκόμενοι πολιτικοί δεν έχουν διαψεύσει αυτές τις συναντήσεις.

21.10.21 – lifo

11

NO FILTER

KOINOI TOΠOI

Η αρρώστια ως ζήτημα πολιτικό

To απρόσωπο θύμα α π ο τον βασ ί λη βα μ βα κα

Το βιτριόλι γνωρίζουμε από το παρελθόν ότι αποτελεί περισσότερο ένα μέσο εκδικητικής παραμόρφωσης παρά θανάτωσης. Δεν αποσκοπεί αναγκαστικά στον θάνατο του θύματος αλλά στην αλλοίωση της εμφάνισής του, στο να το κάνει να ντρέπεται λόγω των φρικιαστικών αποτελεσμάτων.

O Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο

talkofthetown

ΑΠΘ.

12 lifo – 21.10.21

Η σύγχρονη αναβίωση της βιτριολικής εγκληματικότητας.

Όταν η ιατρική φροντίδα δεν είναι προκλητική πολυτέλεια.

Η

περίοδος της πανδημίας και οι συνθήκες καραντίνας που ζήσαμε ανέδειξαν πολλές μορφές κρυφής κοινωνικής βίας. Όλες, λίγο-πολύ, είχαν στο επίκεντρό τους τη γυναίκα-θύμα. Ενδοοικογενειακή βία που πήρε τις διαστάσεις του φαινομένου της γυναικοκτονίας, όπως και αποκαλύψεις για πολλές μορφές προσβολής και παρενόχλησης γυναικών σε χώρους του θεάματος (θέατρο, αθλητισμός) απασχόλησαν και απασχολούν την ειδησεογραφία, άλλοτε με αυξημένους τόνους δραματοποίησης άλλοτε με την ειλικρινή προσπάθεια να κατανοηθεί το γιατί η ιδιωτική σφαίρα και οι σχέσεις των δύο φύλων υποκρύπτουν τόση βαναυσότητα. Το παράδειγμα του εγκλήματος με το βιτριόλι αποτέλεσε μια διαφορετική περίπτωση που προσέλκυσε τόσο την tabloid σκανδαλοθηρική περιέργεια όσο και μια γενικευμένη έκπληξη. Το γεγονός ότι θύτης σε αυτό το έγκλημα είναι μια γυναίκα και μάλιστα το ότι μετήλθε μια πολύ σπάνια πια «τιμωρία» σε ερωτικά εγκλήματα κέντρισε εξαρχής το ενδιαφέρον. Η γενναία δημόσια παρουσία του θύματος Ιωάννας Παλιοσπύρου στη δικαστική διαδικασία εκτόξευσε τη δημοσιογραφική και όχι μόνο περιέργεια. Η φιγούρα της με τη μάσκα και το καπέλο αποτελεί μια εικόνα βγαλμένη από σκηνές της εικονολογίας των σούπερ ηρώων. Το θάρρος της να αντικρίσει το εμβρόντητο δημόσιο βλέμμα γίνεται αντικείμενο πολύμορφου θαυμασμού και έμπνευσης. Το βιτριόλι γνωρίζουμε από το παρελθόν ότι αποτελεί περισσότερο ένα μέσο εκδικητικής παραμόρφωσης παρά θανάτωσης. Δεν αποσκοπεί αναγκαστικά στον θάνατο του θύματος αλλά στην αλλοίωση της εμφάνισής του, στο να το κάνει να ντρέπεται λόγω των φρικιαστικών αποτελεσμάτων. Αν εξαιρέσουμε εκείνες τις περιπτώσεις που γίνεται όπλο στα χέρια του στυγερού υποκόσμου (π.χ. όπως φέρεται να είναι η επίθεση στην Κωνσταντίνα Κούνεβα), η χρήση του, συχνότερα από γυναίκες και σπανιότερα από άνδρες, στο παρελθόν σηματοδοτούσε την επιθυμία πρόκλησης μιας μη ανταστρέψιμης βλάβης, σωματικής και ταυτόχρονα ψυχικής, ως αντίποινα στην υποτιθέμενη βλάβη της «τιμής» του θύτη από το θύμα. Μάλιστα, το «όπλο» αυτό αποτελούσε συχνά την ερωτική εκδίκηση της «νοικοκυράς», μια και ήταν εργαλείο των οικιακών της εργασιών. Η σύγχρονη αναβίωση της βιτριολικής εγκληματικότητας διατηρεί την παραμορφωτική της λογική, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει νέες διαδρομές βίας. Σε ασιατικές χώρες το βιτριόλι αποτελεί «επίκαιρο» μέσο εγκληματικής δράσης εναντίον γυναικών. Η αναζήτηση «Πακιστανού» προμηθευτή από τη δράστρια Έφη Κακαράντζουλα έχει το σημασιολογικό ενδιαφέρον της ως προς την αναζήτηση μιας «πρωτόγονης» βιαιότητας, αλλά με νέα μέσα. Η παράξενη εξοικείωση με τεχνολογικά κυκλώματα παρανομίας και η αναφορά στην τηλεόραση ως πηγή της ιδέας του αποτρόπαια θεαματικού εγκλήματος κατατάσσουν και αυτή την εγκληματική πράξη στη σφαίρα μιας παράλληλης υπερπραγματικότητας που έρχεται να υποστηρίξει αρχαϊκά ένστικτα καταστροφής. Άλλωστε η αιτία της ζηλοφθονίας που οδηγεί στο έγκλημα φέρεται να είναι η θετική απάντηση του θύματος σε ένα friend request του ποθούμενου άνδρα στο Facebook. Και εδώ τα social media γίνονται αρχή και τέλος του εγκληματικού φαντασιακού, όπως και στην περίπτωση του εγκλήματος στα Γλυκά Νερά. Μέσο ζηλότυπης κατασκοπίας, μέσο απόδειξης ενοχής, μέσο ωραιοποίησης ή τερατοποίησης των πρωταγωνιστών. Η θολωμένη με pixel εικόνα του θύματος στα media προηγήθηκε της συγκλονιστικής εικόνας της με τη μάσκα, η αλλοίωση του προφίλ της στο Facebook ίσως να προηγήθηκε ως κίνητρο και ως σκέψη για τη δράστρια. Το βιτριόλι ως ένα εργαλείο αρνητικού photoshop. Η διαταραγμένη κατανόηση της πραγματικότητας, το βαθύτερο αίτιο της προσφυγής σε μια βίαιη συμπεριφορά προφανώς και είναι μια σύνθετη υπόθεση. Η διαμεσολαβημένη διαδικτυακή ζωή μας, πια, δεν είναι μήτρα εγκληματικής συμπεριφοράς. Όμως η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας ως πηγής του κακού δεν πρέπει, μέσα στην αστοχία της, να μας εμποδίσει να εντοπίσουμε κάτι που είναι αξιοσημείωτο: πληθαίνουν οι περιπτώσεις που, καταφεύγοντας σε ακραίες σύγχρονες, μεταμοντέρνες ή αρχαϊκές μορφές βίας, αδυνατούν όλο και συχνότερα να διαχωρίσουν το εικονικό από το πραγματικό. Από τους τρομοκράτες που αποκεφαλίζουν τα θύματά τους στο YouTube, τους ακροδεξιούς εξτρεμιστές που μιμούνται video games όταν σπέρνουν σφαίρες μέχρι την επιστροφή της βιτριολικής ζήλιας, η πλαισίωση της βίας συνομιλεί με έναν φανταστικό κόσμο που ο δράστης ταυτόχρονα αναπαράγει αλλά και δημιουργεί. Ίσως γι’ αυτό η θαρραλέα περίπτωση της Ιωάννας Παλιοσπύρου αξίζει την προσοχή μας. Όχι απλά γιατί ευνοεί την εύκολη δημοσιογραφική ηρωοποίηση ενός ανθρώπου που αντιμετωπίζει τα τραύματά του αλλά και γιατί φέρνει σε δημόσια θέα την κοινότοπη κακότητα και τις συνέπειές της. Εκθέτει το σκοτεινό φαντασιακό που χτυπάει ανώνυμα ή επώνυμα τα πλήκτρα του μίσους, του φθόνου, του στιγματισμού. Η μασκοφόρος πρωταγωνίστρια των δελτίων ειδήσεων ενσαρκώνει ένα θύμα αρχέγονων εγκληματικών κινήτρων (τιμή, ζήλια) και υλικών (βιτριόλι) αλλά και της νέας επιθετικότητας που διαμορφώνει η καθημερινή μας σύγχυση μεταξύ επιθυμητού και θεμιτού, επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας, εξιδανίκευσης και παραμόρφωσης, μοναξιάς και υπερκοινωνικότητας. Στη δυναμική φιγούρα του θύματος δεν αποτυπώνονται μόνο οι φρικιαστικές συνέπειες μιας μεμονωμένης ακρότητας. Στο πρόσωπό της η πραγματικότητα που (δεν) θέλουμε να βλέπουμε επιστρέφει αφοπλιστικά.

απ ό τ η β ι β ι αν στ εργ ι ου

Τα επαγγέλματα φροντίδας, με εξαίρεση αυτό του γιατρού, δεν αναγνωρίζονται όπως θα ’πρεπε. Τα αναλαμβάνουν συνήθως γυναίκες ή μετανάστες και μετανάστριες. Μαίες και νοσηλεύτριες υποτιμώνται και υποαμείβονται συστηματικά. Εκτός του οπτικού πεδίου των πολιτών, άρα και εκτός πολιτικής συζήτησης, εκτελούν αθόρυβα τη σκληρή εργασία τους.

Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.

Η

μοναδική γυναίκα αρχηγός κόμματος, η κ. Γεννηματά, νοσηλεύεται (την ώρα που γράφεται το κείμενο). Μια άλλη σημαντική γυναίκα πολιτικός, η κ. Μπακογιάννη, με λιτό τρόπο και προφανή γενναιότητα ανακοινώνει τη δική της αρρώστια. Έτσι, το βλέμμα στρέφεται σε κάτι σύνηθες, που όμως συχνά κρύβεται στη σκιά, τη νόσο. Η παροχή υψηλού επιπέδου φροντίδας στη χώρα μας παραμένει ντροπιαστικά «exclusive». Τα δημόσια νοσοκομεία είναι σε διάλυση και το προσωπικό υποαμειβόμενο (όπως τόσοι και τόσοι εργαζόμενοι στη χώρα, όπου χρησιμοποιείται η φράση «αμειβόμενη απασχόληση», γιατί προφανώς υπάρχει και η άλλη, η χωρίς αμοιβή). Η πανδημία ήταν η ευκαιρία να σκεφτούμε τη φροντίδα, όμως η σκέψη σταμάτησε πρόωρα στο μάταιο χειροκρότημα απ’ τα μπαλκόνια. Μια επίσκεψη στα δημόσια νοσοκομεία είναι αποκαλυπτική. Κουρτίνες που κρέμονται άπλυτες, κρεβάτια το ένα πάνω στ’ άλλο, ετοιμόρροπα κτίρια, ακριβές επεμβάσεις και πολίτες θύματα ισχνών πολιτικών πρόληψης. Ιδιωτικοποίηση της φροντίδας σημαίνει εμβάθυνση της ανισότητας. Είναι προφανές ότι οι προνομιούχοι αγοράζουν τη φροντίδα τους και οι άλλοι ασθενείς μένουν εκτεθειμένοι στο κακό. Ταυτόχρονα, έρευνες συνδέουν τη φτώχεια με την κακή υγεία από νωρίς. Οι δουλειές που αναγκάζονται να κάνουν τα άτομα από χαμηλότερα εισοδήματα για να ζήσουν, το άγχος για τα οικονομικά, οι εθισμοί στο κάπνισμα ή το αλκοόλ, η κλονισμένη ψυχική υγεία απ’ την άθλια εργασία, όλα αυτά πρέπει να μας απασχολήσουν. Τα ωράρια, η πρόσβαση στην (πανάκριβη για την ώρα) υγιεινή τροφή και πρόληψη, οι άδειες «αναψυχής», δηλαδή ανανέωσης των δυνάμεων, παίζουν κι αυτά ρόλο, όπως και η τύχη, που υποτίθεται πως δεν θέλουμε να καθορίζει και πολύ τις ζωές μας. Είναι εύκολο η φροντίδα να γίνει αόρατη. Τα επαγγέλματα φροντίδας, με εξαίρεση αυτό του γιατρού, δεν αναγνωρίζονται όπως θα ’πρεπε. Τα αναλαμβάνουν συνήθως γυναίκες ή μετανάστες και μετανάστριες. Μαίες και νοσηλεύτριες υποτιμώνται και υποαμείβονται συστηματικά. Εκτός του οπτικού πεδίου των πολιτών, άρα και εκτός πολιτικής συζήτησης, εκτελούν αθόρυβα τη σκληρή εργασία τους. Οι πολίτες αποστρέφουν το βλέμμα, μια εντελώς ανθρώπινη αντίδραση, αν σκεφτούμε τον τρόμο που προκαλεί η νοσηλεία. Δεν είναι ευχάριστο να μιλάει κανείς για αρρώστιες. Κανείς δεν θέλει να ξέρει τι ακριβώς κάνουν στη βάρδια οι νοσηλεύτριες ή οι τραυματιοφορείς. Όμως, αυτή μας η εύλογη επιθυμία να αγνοούμε αυτό που απευχόμαστε συμβάλλει στο να τίθεται εκτός πολιτικής συζήτησης η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας που, μεταξύ άλλων, είναι και όχημα αναπαραγωγής ανισοτήτων. Γι’ αυτό νομίζω ότι οι δύο σημαντικές πολιτικοί που ανακοίνωσαν την ασθένειά τους κάνουν κάτι σπουδαίο: επαναφέρουν στο πολιτικό πεδίο αυτό που, κακώς, κοντεύαμε να τρέψουμε σε θέμα προσωπικό ή οικογενειακό, τη νόσο. Η ασφάλεια τον τελευταίο καιρό έχει συνδεθεί κυρίως με την επιτήρηση, όμως θα ένιωθα πολύ πιο ασφαλής αν ήξερα ότι ζω σε μια κοινωνία όπου δεν χρειάζεται να καταχρεωθείς εάν αρρωστήσεις. Και δεν θα ήταν άσχημο να ήξερα περισσότερους νέους ανθρώπους που τους αρέσει η εργασία τους, άρα δεν χρειάζεται όλη μέρα να κάνουν εναλλάξ τσιγάρα και ναρκωτικά για να βγει το 12ωρο. Θα ήθελα να μη γνωρίζω ανθρώπους που περηφανεύονται για την exclusive ιατρική τους περίθαλψη και για τις διάφορες ματαιόδοξες εγχειρήσεις «ομορφιάς» στο σώμα τους. Θα ήθελα να είχαμε ξεπεράσει τις λογικές άλλων αιώνων, όταν η ασθένεια ήταν κάτι που έπρεπε να κρύψεις και να αντιμετωπίσεις με τη βοήθεια των οικείων σου, συνήθως των γυναικών του σπιτιού που θα σε φρόντιζαν. Αυτή η άρνηση να μιλήσουμε για κάτι τόσο καθημερινό, την αρρώστια, δυσκολεύει και την απαίτηση για συνολική, στέρεη πολιτική δημόσιας υγείας. Το ότι δύο σημαντικές γυναίκες πολιτικοί βρήκαν τις λέξεις να μιλήσουν γι’ αυτό, με αδιανόητη νηφαλιότητα και εντυπωσιακό σθένος, μας δείχνει πως ευαλωτότητα και ισχύς συνυπάρχουν στα άτομα και συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση της κοινοτοπίας της ευαλωτότητας. Προφανώς, η αρρώστια είναι κάτι προσωπικό και το ζει κανείς ολομόναχος. Δεν μπορεί να ξέρει κανείς ακριβώς τι περνάς όταν έχεις κατάθλιψη, καρκίνο ή ένα έλλειμμα στον λογαριασμό σου επειδή «επέλεξες»(!) να χειρουργηθείς προληπτικά. Όμως γίνεται εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι να συμφωνήσουν ότι υπάρχει μια κοινή απαίτηση με αφορμή την αρρώστια. Δεν είναι δα και τόσο περίεργο να θέλει κανείς να ζει σε έναν κόσμο όπου η ιατρική φροντίδα δεν είναι προκλητική πολυτέλεια.

21.10.21 – lifo

13

από τον δημήτρη πολιτάκη

talkofthetown

Στην αυτοκτονία δεν υπάρχει καμιά διαδικασία επιλογής, δεν επιλέγουμε τον θάνατο από τον πόνο, δεν υπάρχει κάποιο κομμάτι μας που στέκεται αφ’ υψηλού, ανεπηρέαστο από την ασθένεια, εξετάζει την κατάσταση και παίρνει λογικές αποφάσεις…

14 lifo – 21.10.21

SHORTCUT

GUEST EDITOR

Η αυτοκτονία δεν είναι συνειδητή επιλογή, είναι χρόνια νόσος

Μια αστυνομία για τα τούβλα αλλά όχι για τους ανθρώπους Το άσυλο και ο ξυλοδαρμός στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Όσα υποστηρίζει στο βιβλίο του με τίτλο «Μια Παρασκευή του Απρίλη» και υπότιτλο «Μια ιστορία αυτοκτονίας και επιβίωσης» ο εκλεκτός διηγηματογράφος και «χρόνιος» αυτόχειρας Ντόναλντ Άντριμ.

Η

αυτοκτονία δεν είναι πράξη, επιλογή, απόφαση, επιθυμία», γράφει στο βιβλίο απομνημονευμάτων του που μόλις κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ με τίτλο Μια Παρασκευή του Απρίλη (One Friday in April) και υπότιτλο Μια ιστορία αυτοκτονίας και επιβίωσης, ο διηγηματογράφος Ντόναλντ Άντριμ, ο οποίος ξέρει για τι πράγμα μιλάει παρότι δεν είναι ψυχίατρος, επιστήμονας ή κάποιου τύπου «ειδικός» επί του θέματος. Το βιβλίο του, αποσπάσματα του οποίου έχουν διαχυθεί τις τελευταίες μέρες στα πιο έγκριτα αμερικανικά μέσα, έχει ως κεντρικό άξονα της αφήγησης εκείνη την Παρασκευή του τίτλου όταν ο 48χρονος τότε συγγραφέας ανέβηκε σαν υπνωτισμένος στην ταράτσα του σπιτιού του στη Νέα Υόρκη «αποφασισμένος» να δώσει ένα τέλος που τελικά δεν ήρθε. Βρέθηκε να κρέμεται από τα κάγκελα της σκάλας υπηρεσίας, βλέποντας να πέφτει το σκοτάδι, μέχρι που με κάποιον τρόπο σκαρφάλωσε στην αντίθετη μεριά του κενού και έμεινε κουλουριασμένος στο τσιμέντο για ώρες. «Πάνω εκεί στην ταράτσα, ένιωσα σαν να είχα περάσει όλη μου τη ζωή πεθαίνοντας», γράφει. Ήταν Απρίλιος του 2006. Θα περνούσαν πολλά χρόνια θεραπείας και εσωτερικής αναζήτησης μέχρι να κάτσει να γράψει την άποψή του για ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα και στην εποχή μας ανομολόγητο σαράκι, μυστήριο καλυμμένο με τα πέπλα της σιωπής, της ενοχής και της ντροπής, κοινωνικό στίγμα, ερωτηματικό που πλανάται βασανιστικά αναζητώντας μάταια δικαιολογίες και αιτιάσεις. «Η αυτοκτονία είναι ασθένεια», υποστηρίζει στο βιβλίο, διαφορετική από το «κεκλιμένο επίπεδο της αέναης επιστροφής» που είναι η κατάθλιψη. «Μια χρόνια ασθένεια με καταγωγή από το τραύμα, την απομόνωση, τη βία, την παραμέληση. Στην αυτοκτονία δεν υπάρχει καμιά διαδικασία επιλογής, δεν επιλέγουμε τον θάνατο από τον πόνο, δεν υπάρχει κάποιο κομμάτι μας που στέκεται αφ’ υψηλού, ανεπηρέαστο από την ασθένεια, εξετάζει την κατάσταση και παίρνει λογικές αποφάσεις… Η αυτοκτονία είναι ένα συνεχές συναισθηματικής οδύνης». Στα μάτια ενός «χρόνιου» αυτόχειρα όπως ο ίδιος, οι φίλοι που τον επισκέπτονταν στην κλινική μετά από εκείνη την απόπειρα «έμοιαζαν να ζουν σε ιστορικό χρόνο, όχι σ’ έναν αιώνιο θάνατο όπως εγώ. Είχαν χθες, σήμερα και αύριο». Κρίσιμος παράγοντας για τη μακρόχρονη διαδικασία αποθεραπείας του υπήρξε μια διαδικασία την οποία έχουμε συνδέσει με τρομακτικές και ξεπερασμένες πρακτικές: «Μετά από εκείνη την Παρασκευή στην ταράτσα, η ασθένεια συνεχίστηκε για πάνω από μια δεκαετία, κατά την οποία υποβλήθηκα σε πάνω από πενήντα γύρους ηλεκτροσπασμοθεραπείας [ECT], αυτό που κάποτε αποκαλούσαμε θεραπεία με ηλεκτροσόκ». Στην αρχή ήταν δύσπιστος, και δεν το τολμούσε, φοβούμενος ότι θα μείνει φυτό, βαθιά επηρεασμένος καθώς ήταν (όπως όλοι μας) από ταινίες όπως η Φωλιά του κούκου. Τον έπεισε όμως ένα τηλεφώνημα του συγγραφέα Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, ο οποίος του είπε πόσο τον είχε βοηθήσει η συγκεκριμένη θεραπεία στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Η τραγική ειρωνεία είναι βεβαίως ότι ο Γουάλας έδωσε τέλος στη ζωή του λίγο καιρό αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2008. Ασχέτως της, σχετικής έτσι κι αλλιώς, αποτελεσματικότητας μιας τέτοιας «ριζικής» μεθόδου, διαβάζοντας αποσπάσματα από το βιβλίο νιώθεις ότι μπορείς να αντιληφθείς την ιδέα του συγγραφέα για την αυτοκτονία όχι ως μια «αινιγματική», «μοιραία» και «ακατανόμαστη» πράξη, όχι ως ένα απονενοημένο διάβημα της κακιάς στιγμής, όχι ως ένα χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου, αλλά ως μια ασθένεια που απαιτεί για την αντιμετώπισή της έγκαιρη και επιθετική θεραπεία αλλά και υποστήριξη, τόσο από το οικείο όσο και από το ευρύτερο περιβάλλον. Μοιάζει προφανές, αλλά δεν είναι.

απ ό t o n θυμ ι ο t ζ αλ λ α

Από πουθενά δεν προκύπτει ότι αν το κράτος προστατέψει σήμερα τη φυσική ακεραιότητα ενός φοιτητή, αύριο θα αρχίσει να διώκει τους «αντιφρονούντες» συναδέλφους του. Είναι ένα φοβικό πολιτικό επιχείρημα πίσω από το οποίο κρύβονται με κεκτημένη ταχύτητα οι πανεπιστημιακές αρχές και κατά συνέπεια η αστυνομία, ώστε να μην μπλέξουν «αχρείαστα».

Ο Θύμιος Τζάλλας είναι δημοσιογράφος συγγραφέας.

Π

ριν από λίγες μέρες ο Οδυσσέας Βλαχονικολός, φοιτητής και μέλος της Πανελλήνιας Ανεξάρτητης Κίνησης Σπουδαστών, ξυλοκοπήθηκε από αγνώστους στην ΑΣΟΕΕ. Ο Βλαχονικολός φώναξε την αστυνομία, αλλά του είπαν ότι «δεν μπορούν να κάνουν κάτι γιατί είναι μέσα φοιτητές». Δηλαδή οι αστυνομικοί φοβήθηκαν μην τους πάρει κανένα μάτι, ενώ προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους. Είναι το κλασικό επιχείρημα για το πανεπιστημιακό άσυλο. Υποτίθεται ότι αν η αστυνομία αρχίσει να μπαινοβγαίνει στα πανεπιστήμια, θα απειληθεί η ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Δηλαδή: σήμερα οι αστυνομικοί θα μπουν για να προστατέψουν έναν άνθρωπο από το ξύλο, αύριο για να καταστείλουν μια κίνηση διαμαρτυρίας, μεθαύριο για να διακόψουν μια ομιλία που δεν θα αρέσει στον πολιτικό τους προϊστάμενο. Αυτή η κλιμάκωση του επιχειρήματος είναι αστήρικτη. Από πουθενά δεν προκύπτει ότι αν το κράτος προστατέψει σήμερα τη φυσική ακεραιότητα ενός φοιτητή, αύριο θα αρχίσει να διώκει τους «αντιφρονούντες» συναδέλφους του. Είναι ένα φοβικό πολιτικό επιχείρημα πίσω από το οποίο κρύβονται με κεκτημένη ταχύτητα οι πανεπιστημιακές αρχές και κατά συνέπεια η αστυνομία, ώστε να μην μπλέξουν «αχρείαστα». Όχι ότι είναι δύσκολο να μπλέξεις στον παραλογισμό των ελληνικών πανεπιστημίων, ακόμη και αν είσαι αστυνομικός. Ένα χαρακτηριστικό, χαμηλής κλίμακας, αλλά εξωφρενικό παράδειγμα από το 2010 στο πανεπιστήμιο στα Γιάννενα είναι το εξής: ένας αστυνομικός της ομάδας ΔΙΑΣ πήγε στην πανεπιστημιούπολη για να δανειστεί ένα βιβλίο για λογαριασμό της συζύγου του, η οποία έκανε μεταπτυχιακό. Ήταν μεσημέρι και ο αστυνομικός τελείωνε τη βάρδια του μαζί με τους συναδέλφους του. Πήγε, λοιπόν, με το υπηρεσιακό μηχανάκι στη βιβλιοθήκη και τον ακολούθησαν δύο συνάδελφοί του με το δικό τους. Δανείστηκαν το βιβλίο, έφυγαν. Κάποιοι φοιτητές είδαν τους αστυνομικούς και θεώρησαν ότι παραβίασαν το άσυλο. Και ξεκίνησε αμέσως, από το 0 έως το 100, η κλασική διαδρομή του επιχειρήματος: σήμερα οι ΔΙΑΣ για το βιβλίο, αύριο τα ΜΑΤ γι’ αυτά που γράφουν τα βιβλία. Οι φοιτητές το ίδιο βράδυ έκαναν πορεία στο κέντρο των Ιωαννίνων. Ο εκπρόσωπος του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού δήλωσε πως «το πανεπιστήμιο δεν διδάσκει γρονθοκοπήματα και χρήση δακρυγόνων». Μετά ανέλαβε η σύγκλητος του πανεπιστημίου και το τερμάτισε. Απηύθυνε ψήφισμα στην τότε υπουργό Παιδείας Άννα Διαμαντοπούλου, με το οποίο την κατηγορούσε ότι έστειλε η ίδια τον αστυνομικό στη βιβλιοθήκη ως προβοκάτσια, ώστε να προετοιμάσει το έδαφος για το επικείμενο νομοσχέδιό της: «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι μια τέτοια ενέργεια δεν εντάσσεται σε ένα μεθοδευμένο πλαίσιο καταστρατήγησης του ασύλου εν όψει και του ακαδημαϊκού διαλόγου στα πανεπιστήμια» έγραψε η σύγκλητος στη Διαμαντοπούλου. Αν αυτά τα απίθανα συμβαίνουν σε ένα ήσυχο πανεπιστήμιο στα Γιάννενα επειδή ένας αστυνομικός δανείστηκε ένα βιβλίο, τι ακριβώς περιμένουμε να σκεφτούν ο πρύτανης ή η αστυνομία σε θερμά μέτωπα, όπως αυτό της ΑΣΟΕΕ; Κανείς δεν θέλει να μπλέξει. Οπότε, ας την πληρώνει κάθε φορά ο Βλαχονικολός. Παραδόξως, τρεις μέρες μετά τον ξυλοδαρμό στην ΑΣΟΕΕ, η αστυνομία μπήκε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, χωρίς να σκεφτεί κανένα άσυλο. Εκεί φοιτητές προσπάθησαν να χτίσουν ένα αυθαίρετο κυλικείο και οι αστυνομικοί, μετά από έκκληση του κοσμήτορα, βοήθησαν υπαλλήλους της πολεοδομίας να κατεδαφίσουν έναν τοίχο. Δηλαδή είμαστε στο σημείο όπου η αστυνομία κάνει μια χαρά τη δουλειά της με τα τούβλα στα πανεπιστήμια, αλλά αδυνατεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που βρίσκονται ανάμεσά τους. Στην πραγματικότητα, ο ξυλοδαρμός στα ελληνικά πανεπιστήμια αντιμετωπίζεται από την πανεπιστημιακή κοινότητα, κατά συνέπεια και από την αστυνομία, ως δήθεν ιδεολογική διαφορά, ένα «δεν μπορεί, κι εσύ κάτι θα τους είπες», το οποίο είναι χειρότερο από τον ξυλοδαρμό. Γιατί με το ευκολάκι του «άσε, πού να μπλέξω», φυτεύουν σε έναν συμπολίτη την αμφιβολία ότι ίσως και να το άξιζε το ξύλο. Την περασμένη εβδομάδα κάναμε ένα βήμα, ξεκινήσαμε από τα τούβλα – δεν είναι και μικρό, δεδομένου ότι το χτίσιμο καθηγητών στα γραφεία τους είναι συχνό φαινόμενο στα ελληνικά πανεπιστήμια. Αργά ή γρήγορα θα αρχίσουμε να βοηθάμε και τους ανθρώπους, γιατί κανένα αστήρικτο επιχείρημα, όπως αυτό της δήθεν απειλής του ασύλου, δεν αντέχει στον χρόνο. Είναι κι αυτός ένας τοίχος που πρέπει να ρίξουμε ως κοινωνία, πριν ζητήσουμε τη συνδρομή των αστυνομικών και πολεοδομικών αρχών.

21

με την

Ιζαμπέλ Ιπέρ σ υν ε ν τ ε υξ η : α λέ ξ α νδ ρ οσ δ ι α κ οσ ά β βα σ

Η «καλύτερη εν ζωή ηθοποιός», όπως έχει χαρακτηριστεί, μας μίλησε λίγο πριν από την άφιξή της στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, όπου θα υποδυθεί την Αμάντα στον «Γυάλινο Κόσμο» του Τενεσί Ουίλιαμς, σε σκηνοθεσία Ίβο βαν Χόβε.

η έρικα στη «δασκάλα του πιάνου» του μίκαελ χάνεκε. Η Μισέλ στο Elle του Πολ Βερχόφεν. Η Ζαν στην Τελετή του Κλοντ Σαμπρόλ. Η κόρη του ηλικιωμένου ζευγαριού του Amour. Γυναίκες αγέλαστες, παγωμένες, συχνά συντετριμμένες. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ έχει υποδυθεί αξέχαστους γυναικείους ρόλους στο σινεμά. Με μια καριέρα που μετρά σχεδόν 50 χρόνια, χαρακτηρίζεται συχνά ως «η καλύτερη εν ζωή γυναίκα ηθοποιός». Ταυτόχρονα, η παρουσία της στο θέατρο ελίσσεται μέσα από προσεκτικές επιλογές του διεθνούς ρεπερτορίου (από Ίψεν, Ζαν Ζενέ και Βιρτζίνια Γουλφ μέχρι Σάρα Κέιν, Γιασμίνα Ρεζά και Φλοριάν Ζελέρ) – σίγουρα πιο προσεκτικές, σε σχέση με το σινεμά, όπου παίζει και εκτίθεται πολύ, περισσότερο ίσως από όσο θα άρμοζε στο ασυναγώνιστο ταλέντο της.

21.10.21 – lifo

15

21 λεπτά με την Ιζαμπέλ Ιπέρ

Ο Γυάλινος Κόσμος του Τενεσί Ουίλιαμς Σκηνοθεσία: Ίβο βαν Χόβε Μετάφραση στα γαλλικά: Iζαμπέλ Φραμσόν Παίζουν: Iζαμπέλ Ιπέρ, Ζιστίν Μπασλέ, Σιρίλ Γκιεΐ, Aντουάν Ρενάρτς Παραγωγή: Odéon-Théâtre de l’Europe Συμπαραγωγή: La Comédie de Clermont-Ferrand Scène Nationale, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Designel (Αμβέρσα), Barbican (Λονδίνο)

talkofthetown

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Κεντρική Σκηνή 13/11, 14:30 & 20:30, 14/11, 20:30 Έναρξη προπώλησης Φίλων της Στέγης: 21/10, 17:00 Έναρξη προπώλησης γενικού κοινού: 23/10, 17:00

16 lifo – 21.10.21

Η άφιξή της για πέμπτη φορά στην Αθήνα είναι ένα από τα κορυφαία θεατρικά γεγονότα της σεζόν. Οι θεατρόφιλοι τη λατρεύουν, κι αυτήν τη φορά θα έχουν την ευκαιρία να τη δουν να αναμετράται ξανά με τον Τενεσί Ουίλιαμς, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες ενός από τους κορυφαίους Ευρωπαίους σκηνοθέτες, του επίσης αγαπημένου του ελληνικού κοινού Ίβο βαν Χόβε. Η φωνή της στην άλλη άκρη του τηλεφώνου, σε ένα Παρίσι που, όπως μου αναφέρει, επιστρέφει σταδιακά στην κανονικότητα, είναι τόσο χαρακτηριστικά γνώριμη, που μου προκαλεί ρίγη. Ο Γυάλινος Κόσμος, το πιο προσωπικό, σχεδόν αυτοβιογραφικό έργο του Ουίλιαμς, στη βερσιόν του Βαν Χόβε, μεταφρασμένος στα γαλλικά, έκανε πρεμιέρα στο παρισινό θέατρο Odéon λίγο πριν από την έκρηξη της πανδημίας και το πρώτο lockdown και επανήλθε τον περασμένο Μάιο για δύο εβδομάδες. Στον Γυάλινο Κόσμο τα πρόσωπα με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο είναι τραυματισμένα και τρωτά και δεν ζουν στο παρόν, στο τώρα, βρίσκονται μονίμως σε μια ψευδαίσθηση. Η ματαίωση τους έχει καταβάλει. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ επιβεβαιώνει: «Οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούν να αποφύγουν όσο μπορούν την απελπισία του παρόντος. Η μάνα ζει μέσα από τις αναμνήσεις μιας ειδυλλιακής ζωής με τον άντρα της, πριν τους εγκαταλείψει, όταν όλα ήταν καλύτερα. Ο γιος οραματίζεται μια διαφορετική ζωή, ενώ η κόρη είναι βυθισμένη σε έναν εντελώς φανταστικό κόσμο, με τα γυάλινα ζωάκια της. Άρα, παρελθόν για τη μάνα, μια κατασκευή του παρόντος για την κόρη και μέλλον για τον γιο. Οι τρεις τους αρνούνται με κάθε τρόπο να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Το υπέροχο, βέβαια, με τον Τενεσί Ουίλιαμς είναι πως, ακόμα κι αν οι εικόνες του κινούνται σε συγκεκριμένο κοινωνιολογικό και γεωγραφικό πλαίσιο, σε συγκεκριμένη εποχή, στην προκειμένη στα ’30s του αμερικανικού Νότου, είναι εντελώς οικουμενικές και όλοι μπορούμε να συνδεθούμε με αυτές». Η Αμάντα Γουίνγκφιλντ, η μάνα της οικογένειας, είναι από τους πιο εμβληματικούς χαρακτήρες της αμερικανικής δραματουργίας. «Γι’ αυτήν, ο Νότος ήταν ένας τρόπος ζωής, ένα μέρος όπου ήξερες πώς να φέρεσαι, πώς να δείχνεις πολιτισμένος», όπως έχει σχολιάσει σχετικά ο Βαν Χόβε. Κορυφαίες ξένες και Ελληνίδες ηθοποιοί έχουν αναμετρηθεί μαζί της, και από το 1944 που έκανε πρεμιέρα το έργο μέχρι σήμερα έχουμε δει πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις στον χαρακτήρα. Κάποιες πιο «υστερικές», μερικές σχεδόν γκροτέσκες, άλλες πιο ήσυχες, με σιωπηλή, εσωτερική θλίψη. «Στις συζητήσεις μου με την Ιζαμπέλ, της μιλούσα πάντα για την Αμάντα ως μια γυναίκα με τεράστιες αντοχές. Ξανασηκώνεται πάντα, ακόμα και μετά το νοκ άουτ. Είναι ένας φοίνικας που αναγεννιέται από τις στάχτες του» έχει δηλώσει ο Βαν Χόβε σε συνέντευξή του. Η Ιπέρ τελικά πώς την προσέγγισε; Προσπάθησε άραγε να την καταλάβει; Ή ακόμα και να την αγαπήσει; «Νομίζω πως η δική μου Αμάντα έχει λίγο από όλα αυτά που αναφέρετε. Δεν θεωρώ ότι είναι συμπαθής. Είναι όμως εμβληματική, όπως λέτε. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται στην κόρη της, στο όνομα της αγάπης για τα παιδιά της, είναι προβληματικός. Η ίδια είναι νάρκισσος, είναι μονίμως στα όρια, δεν ξέρω σε σχέση με τι, αλλά συνεχώς στα όρια. Όμως υποφέρει. Είναι το τέλειο μείγμα σκληρού και ταυτόχρονα ευάλωτου ανθρώπου. Σίγουρα είναι πολύ έντονη, εγωκεντρική. Είναι παράξενο γιατί επαναλαμβάνει συνεχώς την αγάπη της για τα παιδιά της και ταυτόχρονα όλα περιστρέφονται γύρω από την ίδια. Έχει τρέλα με την κοινωνική αναγνώριση. Όταν καταφθάνει στο σπίτι ο τέταρτος χαρακτήρας, ο Τζιμ, που τον βλέπουν ως πιθανό γαμπρό για την κόρη, γίνεται γελοία. Είναι συνεχώς γελοία, αλλά και τρυφερή, σκληρή και συγκινητική, είναι αυτό που είναι και ταυτόχρονα το αντίθετο αυτού που είναι. Τόσο ωραίο!». Ο Βαν Χόβε αγαπά το αμερικανικό ρεπερτόριο, έχοντας ανεβάσει έργα των Ευγένιου Ο’Νιλ, Άρθουρ Μίλερ και Τόνι Κούσνερ, ακόμα και μια θεατρική διασκευή στη Λίγη Ζωή της Χάνια Γιαναγκιχάρα. Είναι γεγονός πως οι αρχικές οδηγίες του Τενεσί Ουίλιαμς αφήνουν μεγάλες ελευθερίες στους υποψήφιους σκηνοθέτες κι εκείνος επέλεξε τον μαύρο ηθοποιό Σιρίλ Γκιεΐ για τον ρόλο του καθολικού Ιρλανδού Τζιμ, του «ρεαλιστικού» επισκέπτη που εισβάλλει στην οικογενειακή εστία, διακόπτοντας τις φαντασιώσεις των άλλων τριών χαρακτήρων, πυροδοτώντας την έκρηξη και τελικά την κατάρρευση. Η επιλογή αυτή, φέρνοντας κατ’ ουσία το

έργο από τη δεκαετία του ’30 στο σήμερα, θα μπορούσε να ενταχθεί στη μεγάλη συζήτηση για το θέμα του «color blind casting» (κάστινγκ πέρα από το χρώμα, όρος αμφιλεγόμενος από μόνος του). Όπως έχει σχολιάσει η Brandi Wilkins Catanese, καθηγήτρια Αφροαμερικανικών Σπουδών, Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών στο Μπέρκλεϊ, στο βιβλίο της The Problem of the Color[blind]: Racial Transgression and the Politics of Black Performance (2011), η διανομή σε μη λευκούς ηθοποιούς ρόλων που δεν γράφτηκαν εξαρχής γι’ αυτούς κάνει αναπόφευκτα το αμερικανικό και ευρωπαϊκό κοινό, που έχει σημαδευτεί από την αποικιοκρατία, να «βλέπει» το φυλετικό ζήτημα μέσα σε αυτές τις ενσαρκώσεις. «Η παράσταση εκτυλίσσεται στο σήμερα, πράγμα που κάνει το κείμενο να ακούγεται ακόμα πιο ντροπιαστικό» εξηγεί η Ιπέρ. «Όταν η Αμάντα μιλά για τον τρόπο που μεγάλωσε στον Νότο, μέσα στην πολυτέλεια, με σερβιτόρους να βρίσκονται μονίμως γύρω της, φαίνεται ακόμα πιο έντονα η δύναμη και η διαχρονικότητα του κειμένου». Επιχειρώντας μια σύνδεση μεταξύ των πιο χαρακτηριστικών της ρόλων, τη ρωτώ γιατί αγαπά αυτές τις ψυχρές, αγέρωχες γυναικείες παρουσίες, που ταυτόχρονα είναι τόσο ευάλωτες, κι εκείνη απαντά ότι δεν επιλέγει τους ρόλους βασιζόμενη σε κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο που μπορεί να την ενθουσιάζει. «Όταν βλέπω τη δυναμική ενός ρόλου, εκτυλίσσεται μια υποσυνείδητη, ενστικτώδης διαδικασία, όχι τόσο ξεκάθαρη στο μυαλό μου. Νομίζω πως μόνο στο τέλος καταλαβαίνω τι έχω κάνει. Είμαι όμως σίγουρη για ένα πράγμα, ακόμα κι αν δεν το γνωρίζω αρχικά: όλες αυτές οι γυναίκες δεν είναι θύματα. Υποφέρουν, βιώνουν τη βία, την οργή, αλλά δεν θυματοποιούνται ποτέ». Στο σημείο αυτό, της υπενθυμίζω τη σπαρταριστή της εμφάνιση στην υπέροχη σειρά του France 2 (και πλέον του Netflix) «Dix Pour Cent» («Call My Agent»), όπου σε κάθε επεισόδιο ένας διάσημος guest ηθοποιός ή σκηνοθέτης υποδύεται κατ’ ουσίαν τον εαυτό του. Η ίδια, βέβαια, διευκρινίζει ότι έπλασε μια σαρκαστική καρικατούρα του εαυτού της, βασισμένη στην εικόνα της εργασιομανίας που έχει το κοινό γι’ αυτή, μιας γυναίκας παθιασμένης με τη δουλειά της: «Η ελευθερία που περιλαμβάνει η δημιουργία μιας καρικατούρας στο τέλος σε οδηγεί σε έναν νέο χαρακτήρα. Η ιδέα που είχαν οι σεναριογράφοι της σειράς είναι οι καλεσμένοι να δουλέψουν πάνω στην εικόνα και τις προσδοκίες που έχει το κοινό για αυτούς. Εξ ορισμού η εικόνα αυτή δεν είναι αληθινή. Μου άρεσε πάρα πολύ που την έσπρωξα στα άκρα. Δεν ξέρω αν νομίζουν ότι είμαι εργασιομανής, πάντως θεωρούν ότι κάνω πολλά». Τη ρωτώ ποια εσωτερική ανάγκη καλύπτει με το να δουλεύει τόσο πολύ και να κάνει τόσα πράγματα ταυτόχρονα, και μάλιστα σε δύο γλώσσες, σε Ευρώπη και Αμερική (σ.σ. την τελευταία δεκαετία παίζει ανελλιπώς σε τρεις, τέσσερις, ακόμα και πέντε ταινίες κάθε χρόνο!). «Δεν νιώθω ότι δουλεύω. Κάνω πολλά, αλλά δεν είναι δουλειά αυτό για μένα. Η δουλειά περιλαμβάνει την έννοια της προσπάθειας, εγώ δεν βλέπω τη ζωή μου ως δουλειά σε εξέλιξη. Σχεδόν δεν το συνειδητοποιώ καν όταν παίζω, άρα δεν είναι δουλειά. Πολλοί παράγοντες συντρέχουν για να πω “ναι” σε έναν ρόλο. Κυρίως ο σκηνοθέτης. Ο κινηματογράφος έχει να κάνει με τον τρόπο που σε βλέπουν, και αυτό ξεκινά από τον σκηνοθέτη». Σε μια σκηνή του «Call My Agent», εν τω μεταξύ, προβάρει τα λόγια της για τον Άμλετ, όπου υποτίθεται πως θα υποδυθεί τον ίδιο τον καταραμένο ήρωα του Σαίξπηρ. Είναι κάτι που θα ήθελε όντως να επιχειρήσει; «Νομίζω ότι θα το κάνω κάποια στιγμή!». Λίγο πριν κλείσουμε, φέρνω τη συζήτηση στο θέμα της ματαιοδοξίας του ηθοποιού, πόσο μάλλον της σπουδαιότερης ηθοποιού στον κόσμο. «Είναι τόσο υποκειμενικός αυτός ο χαρακτηρισμός! Δεν καταλαβαίνω τι θέλετε να πείτε με τη “ματαιοδοξία”. Ικανοποίηση; Δεν έχω απάντηση». «Αλλά ακούγεστε τόσο κουλ!» της αντιτείνω. «Μα τι άλλο θα μπορούσα να είμαι; Με κολακεύει πολύ αυτός ο τίτλος, είναι τεράστια αναγνώριση για τη δουλειά μου, αλλά και τι να κάνεις; Να σταματήσεις τα πάντα και να το σκέφτεσαι; Όχι, προχωράς μπροστά και προσπαθείς να βρεις όσο περισσότερη ευχαρίστηση μπορείς στους ρόλους, στο να γνωρίζεις ενδιαφέροντες ανθρώπους, όπως ο Ίβο. Η πραγματικότητα όταν είσαι δημόσιο πρόσωπο, η ζωή ενός ηθοποιού, είναι πολύ διαφορετική από αυτό που νομίζετε».

Θερμές ευχαριστίες στη συνάδελφο Μαρία Δρουκοπούλου για τη βοήθειά της κατά την προετοιμασία της συνέντευξης.

Με κολακεύει πολύ αυτός ο τίτλος, είναι τεράστια αναγνώριση για τη δουλειά μου, αλλά και τι να κάνεις; Να σταματήσεις τα πάντα και να το σκέφτεσαι; Όχι, προχωράς μπροστά και προσπαθείς να βρεις όσο περισσότερη ευχαρίστηση μπορείς στους ρόλους, στο να γνωρίζεις ενδιαφέροντες ανθρώπους, όπως ο Ίβο. Η πραγματικότητα όταν είσαι δημόσιο πρόσωπο, η ζωή ενός ηθοποιού, είναι πολύ διαφορετική από αυτό που νομίζετε.

TALKING POINTS

ΣΑΒΒΑΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ «Η ψυχιατρική πανδημία θα χρειαστεί περισσότερο καιρό για να υποχωρήσει σε σχέση με εκείνη του Covid-19» από τ ον γιάννη π ανταζόπ ουλο

Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος μιλά στη LiFO Μελέτη του περιοδικού «Lancet» έδειξε ότι τα περιστατικά κατάθλιψης και άγχους αυξήθηκαν κατά ένα τέταρτο και πλέον παγκοσμίως το 2020 λόγω της πανδημίας Covid-19. Πώς το σχολιάζετε; Ποιες θα είναι οι συνέπειες; Η οικονομική και κοινωνική ρευστότητα που επικρατεί στον σύγχρονο κόσμο δημιουργεί ανασφάλεια στους πολίτες και τους καθιστά ψυχικά ευάλωτους. Παράλληλα, ο άκρατος ατομικισμός, η έλλειψη αλληλεγγύης και η περιθωριοποίηση ευρέων κοινωνικών στρωμάτων ευνοούν την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών. Όταν ξέσπασε η πανδημία του Covid-19 η ανθρωπότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν θανατηφόρο επισκέπτη. Κλειστήκαμε στα σπίτια μας, πολιορκημένοι από τον αόρατο εχθρό, ενώ διαταράχτηκε η κοινωνική και οικονομική ζωή σε όλον τον κόσμο. Απέναντι στον απρόσκλητο κίνδυνο που εμφανίστηκε τα περισσότερα άτομα ανέπτυξαν ανησυχία, καταθλιπτικό ή διωκτικό άγχος και κατάθλιψη. Για εμάς τους Έλληνες ήταν πιο δύσκολο, αφού η πανδημία ξέσπασε λίγο μετά την οικονομική κρίση, της οποίας τις επιπτώσεις βιώσαμε βίαια στην ψυχική μας υγεία. Η διαχείριση αυτής της κρίσης εξαρτάται από την προσαρμοστική ικανότητα κάθε ψυχισμού, τη δυνατότητά του να επεξεργάζεται αυτό που τον πληγώνει, την αντοχή του στη μοναξιά. Έτσι, ένα τμήμα του πληθυσμού που είχε τις παραπάνω δυσκολίες εμφάνισε αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές. Τα άτομα που ήδη ταλαιπωρούνταν από ψυχικές διαταραχές εμφάνισαν υποτροπή. Οι κοινωνικά ευάλωτοι και οι εργαζόμενοι στις κλινικές Covid-19 επίσης φάνηκε να θίγονται ιδιαίτερα. Γιατροί και νοσηλευτές αυτοκτόνησαν τους πρώτους μήνες της πανδημίας, όταν αυτή έμοιαζε ανίκητη. Με αυτόν τον τρόπο ενέσκηψε μια ψυχιατρική πανδημία, η οποία θα χρειαστεί πολύ περισσότερο καιρό για να υποχωρήσει σε σχέση με την πανδημία του Covid-19. Μέσα στα σπίτια κρύβονται απελπισία, θυμός, μοναξιά που δαγκώνει, βία. Ένα μέρος τους μόνο βλέπουμε στην κοινωνική ζωή. Οι μεγάλες δυσκολίες εμφανίζονται όταν κλείνουν οι πόρτες. Σε πρόσφατη έρευνα της Eurostat είδαμε ότι οι νέοι Ευρωπαίοι αργούν να φύγουν από το πατρικό σπίτι. Στην Ελλάδα, μάλιστα, μένουν με τους γονείς ως την ηλικία των είκοσι εννέα ετών. Θα θέλατε να μας εξηγήσετε γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι αλήθεια ότι οι νέοι φεύγουν σχετικά αργά από το πατρικό τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ωστόσο με διαφοροποιήσεις. Στις βόρειες και τις κεντροευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα τις προτεσταντικές, οι νέοι εγκαταλείπουν το σπίτι των γονιών τους στα είκοσι ή λίγο αργότερα. Αντίθετα, στις χώρες της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης οι νέοι φεύγουν γύρω στα τριάντα. Πιο νωρίς φεύγουν οι νέοι στη Σουηδία (17,5 έτη) και πιο αργά στην Κροατία (32,4). Οι οικογένειες στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη ευνοούν, αν δεν επιβάλλουν, την αυτονόμηση των νέων, σταματώντας να τους υποστηρίζουν οικονομικά μετά τις δευτεροβάθμιες σπουδές. Η κοινωνία θα τους προσφέρει απασχόληση παράλληλα με τις σπουδές και θα χορηγήσει φοιτητικά δάνεια για σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι γονείς σε εκείνες τις χώρες φαντάζονται τα παιδιά τους, από τότε που είναι μικρά, να πετάνε με τα δικά τους φτερά. Οι κοινωνίες, με κατάλληλους θεσμούς και λειτουργίες, βοηθούν στην αυτονόμηση των νέων. Στις χώρες του Νότου η οικογένεια είναι πιο δεμένη απ’ ό,τι στον Βορρά και δεν εμπιστεύεται την πλαισίωση που προσφέρει η κοινωνία στο σπλάχνο της. Θεωρεί ότι η κοινωνία και η πολιτεία δεν αποτελούν αξιόπιστα στηρίγματα για τον νέο. Μέχρι να αυτονομηθεί οικονομικά και ψυχολογικά, παραμένει για πολύ καιρό στην οικογένειά του. Διάβασα ότι ένα από τα δημοφιλέστερα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Γέιλ είναι εκείνο της ευτυχίας. Διδάσκεται η ευτυχία; Με ποιους τρόπους μπορούμε να ανακαλύψουμε την ευδαιμονία; Νομίζω ότι τέτοια μαθήματα είναι πολύ δελεαστικά, γιατί υπόσχονται ότι αν κάποιος ακολουθήσει τις συμβουλές-οδηγίες κάποιου ειδικού για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του, μπορεί να ξεφύγει από αυτά και να προσεγγίσει την ευτυχία. Πράγματι, προσωρινά μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει. Θα βελτιωθεί ο ύπνος μιας ασθενούς, που διαταράχτηκε από την κατάχρηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όταν εκείνη πειστεί ότι πρέπει να αποσυνδεθεί από αυτά.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο lifo.gr.

21.10.21 – lifo

17

ΕΡΕΥΝΑ

Forensic Architecture Eyal Weizman: «Η συμπεριφορά ενός λαού απέναντι στους κατατρεγμένους είναι ένα στοίχημα δημοκρατίας και πολιτισμού» ΜΕ ΑΦΟΡΜΉ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΊΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ ΤΟΥ «FORENSIC ARCHITECTURE – Η ΒΊΑ ΣΤΟ ΜΕΤΑΊΧΜΙΟ ΤΗΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΙΜΌΤΗΤΑΣ» (ΕΚΔ. ΝΉΣΟΣ), Ο ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΈΝΟΣ ΒΡΕΤΑΝΟΪΣΡΑΗΛΙΝΌΣ ΑΡΧΙΤΈΚΤΟΝΑΣ, ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΌΣ, ΑΚΤΙΒΙΣΤΉΣ ΚΑΙ ΙΔΡΥΤΉΣ ΤΗΣ F.A. ΜΙΛΆ ΣΤΗ LIFO ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΡΕΥΝΟΥΝ, ΤΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥΣ, ΤΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ. ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Η

ακτιβιστική του εμπειρία τον έκανε, καθώς λέει, να κατανοήσει ότι ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να δίνεται ταυτόχρονα μέσα κι έξω από τους θεσμούς και ότι το κάλεσμα «να πάρουμε στα χέρια μας τα μέσα παραγωγής» αφορά και τα αποδεικτικά στοιχεία. Αυτό τον οδήγησε το 2010 στη δημιουργία της πολυεθνικής ερευνητικής ομάδας Forensic Architecture (Δικανική Αρχιτεκτονική), η οποία εδρεύει στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Εκεί, στο Goldsmith, διδάσκει σήμερα και ο 51χρονος συνομιλητής μου, μέλος επίσης της Βρετανικής Ακαδημίας, του Τεχνικού Επιστημονικού Συμβουλίου του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης και του Κέντρου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (CIJ). Στελεχωμένη από προγραμματιστές, νομικούς, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, αρχαιολόγους και επιστήμονες, η Forensic Architecture (F.A.) έχει διερευνήσει ουκ ολίγες σκοτεινές υποθέσεις σε όλο τον πλανήτη, διασταυρώνοντας πολλές διαφορετικές μαρτυρίες και πηγές και χρησιμοποιώντας προηγμένες ψηφιακές τεχνικές, όπως η τηλεπισκόπηση και οι τρισδιάστατες ψηφιακές μακέτες. Έχει πραγματοποιήσει έρευνες για τον ΟΗΕ, τη Διεθνή Αμνηστία, το Διεθνές Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τον Ερυθρό Σταυρό, τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και πολλές ακόμα μη κυβερνητικές οργανώσεις. Απέσπασε σημαντικά βραβεία και διακρίσεις, δουλειές της με εικαστικό ενδιαφέρον έχουν εκτεθεί σε Λονδίνο, Ν. Υόρκη, Βερολίνο, Βαρκελώνη, στην Πόλη του Μεξικού, ακόμα και στην Αθήνα (2019), περιλαμβάνονται μάλιστα στη μόνιμη συλλογή του Victoria & Albert Museum. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν συναντά αντιδράσεις και εμπόδια στο έργο της - ο ίδιος ο ιδρυτής της δυσκολεύεται πια να ταξιδέψει στη μισή υφήλιο. Κάποιες έρευνες της F.A. έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ελληνικά δεδομένα: τα στοιχεία που επεξεργάστηκε για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ανάμεσά τους απομαγνητοφωνήσεις εσωτερικών επικοινωνιών της αστυνομίας και του ΕΚΑΒ, κατατέθηκαν στη δίκη της Χρυσής Αυγής, ενισχύοντας το κατηγορητήριο, ενώ εκείνα για τον φόνο του Ζακ θα τεθούν υπόψη της έδρας στη δίκη για το αποτρόπαιο έγκλημα της οδού Γλάδστωνος που μόλις ξεκίνησε: «Όπως η δολο-

18 lifo – 21.10.21

Η ομάδα του Forensic Architecture. Ο Eyal Weizman δεύτερος από δεξιά.

I.42 ΥΠΟΘΕΣΗ ΖΑΚ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Χάρη στην προκαταρκτική έκθεση ανάλυσης οπτικοακουστικού υλικού που δημοσίευσε η F.A. ταυτοποιήθηκε εν τέλει ο μυστήριος «άνδρας με το κίτρινο μπλουζάκι» που εμπόδισε τον Ζακ να μπει στον Βενέτη.

φονία του Παύλου, έτσι κι αυτή του Ζακ είναι μια υπόθεση-πρόκληση και για την ελληνική κοινωνία, και για την ελληνική Δικαιοσύνη αλλά και για τη δημοκρατία στη χώρα που καυχιέται ότι τη γέννησε», θα πει. Εδώ να πούμε ότι χάρη στην προκαταρκτική έκθεση ανάλυσης οπτικοακουστικού υλικού που δημοσίευσε η F.A. ταυτοποιήθηκε εν τέλει ο μυστήριος «άνδρας με το κίτρινο μπλουζάκι» που εμπόδισε τον Ζακ να μπει στον Βενέτη και δεν συμμετείχε μεν στο λιντσάρισμα, αλλά το παρακολούθησε από πολύ κοντά και επιπλέον είχε μια περίεργη οικειότητα με τους αστυνομικούς. Η F.A. έχει διερευνήσει επίσης καταγγελίες για επαναπροωθήσεις προσφύγων όπως και για τους δύο «ορφανούς» φόνους πέρσι στον Έβρο, όταν χιλιάδες πρόσφυγες επιχείρησαν να διασχίσουν τα σύνορα. Μάλιστα τότε της ασκήθηκε έντονη κριτική εδώ για «fake news» (οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι σφαίρες προήλθαν από το ελληνικό έδαφος), κριτική που ο Εγιάλ Βάιτσμαν απορρίπτει κατηγορηματικά. Μιλά ήρεμα, με ευφράδεια αλλά και πάθος. Το συμμερίζεται, το πονάει το αντικείμενό του, δίχως όμως αυτό να επηρεάζει την κρίση του, όπως υποστηρίζει. Στην ομάδα του δεν υπάρχουν αυθεντίες, τονίζει, ούτε διεκδικούν κάποιο μονοπώλιο της αλήθειας, τη θέτουν πάντοτε στη βάσανο της κριτικής επαλήθευσης: «Η αλήθεια που παρουσιάζεται ως απόλυτη και αναμφισβήτητη παραπέμπει περισσότερο σε θρησκευτικό δόγμα. Η επαλήθευση, πάλι, είναι μια διαδικασία συλλογική και διαρκώς ανοιχτή σε νέες μαρτυρίες, στοιχεία και ντοκουμέντα, μια διαδικασία που επιδιώκει την κριτική σκέψη αντί να τη φοβάται. Στόχος μας, μέσα από αυτή την αναζήτηση, είναι να γίνει η αλήθεια δημόσιο αγαθό. Η εξεύρεση της αλήθειας γίνεται έτσι ένα συλλογικό πρότζεκτ στο οποίο συμμετέχουν ακτιβιστές, εκπρόσωποι της κοινωνίας

των πολιτών, εξειδικευμένοι ερευνητές και απλοί πολίτες».

— Η ερευνητική ομάδα F.A. κλείνει φέτος έντεκα χρόνια ερευνητικής δράσης. Πώς συλλάβατε την ιδέα της δημιουργίας της; Γεννήθηκα στη Χάιφα, μια πόλη που είναι παλαιστινιακή όσο και εβραϊκή, και ήδη από νεαρή ηλικία συμμετείχα στο αντιαποικιακό κίνημα κατά της ισραηλινής κατοχής. Διαπίστωσα τότε ότι αναφορικά με τους Παλαιστίνιους ο νόμος χρησιμοποιούνταν ουσιαστικά ως εργαλείο καταπίεσης. Ούτε βρισκόταν υπεράνω της διαμάχης ούτε προστάτευε από τις αυθαιρεσίες της αποικιακής κυριαρχίας – πώς θα μπορούσε, αφού οι ίδιοι οι κυρίαρχοι τον θέσπισαν. Αντί να ελέγχει τον ισχυρό και να προστατεύει τον αδύναμο, χρησιμοποιείται από την εξουσία για να συγκαλύψει τη «mainstream» βία του κράτους και όσων σχετίζονται με αυτό, ένα γενικότερο γνώρισμα αυταρχικών, ανελεύθερων και αποικιακών καθεστώτων. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι, πέρα από τον ακτιβισμό του δρόμου, χρειαζόμαστε εναλλακτικές πρακτικές εξεύρεσης και πιστοποίησης της αλήθειας. Πρακτικές και πρωτοβουλίες που αφενός να στέκονται κριτικά απέναντι σε τέτοιους νόμους, αποδομώντας το επίσημο αφήγημα, αφετέρου να συμβάλλουν στη διαλεύκανση σκοτεινών υποθέσεων και μέσα στο πλαίσιο των θεσμών, όπως τα εθνικά και τα διεθνή δικαστήρια και οργανισμοί. Η αναζήτηση της αλήθειας γίνεται έτσι ένα πολυεπίπεδο, συλλογικό πρότζεκτ στο οποίο συμμετέχουν ακτιβιστές, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, εξειδικευμένοι ερευνητές και απλοί πολίτες. Διότι δεν μπορούμε να περιμένουμε να γίνει αυτό ουρανοκατέβατα ή να περιμένουμε ότι η εξουσία θα στραφεί εναντίον του εαυτού της.

— Στην εισαγωγή του τελευταίου σας βιβλίου αναφέρεστε επίσης στη «σκοτεινή επιστημολογία» και τη «μετα-αλήθεια». Η 21.10.21 – lifo

19

BINIETA ΕΡΕΥΝΑ

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΡΟΥΖΑΝ ΑΛ ΝΑΤΖΆΡ

Ι.40

Χουζάα, Γάζα, 1/6/18: Δολοφονία από Ισραηλινό ελεύθερο σκοπευτή του Ρουζάν Αλ Νατζάρ στη διάρκεια της «Μεγάλης Πορείας της Επιστροφής». Ήταν ένας από τους 150 και πλέον νεκρούς Παλαιστίνιους εκείνης της πορείας, στην οποία οι Ισραηλινοί απάντησαν με δυσανάλογη, ανεξέλεγκτη χρήση βίας. Πρωτοβουλία της F.A. σε συνεργασία με τους «New York Times».

Η ΥΠΟΘΕΣΗ AYOTZINAPA

Ι.28

Ιγκουάλα, Μεξικό, 2627/9/14: Η εξαφάνιση 43 φοιτητών της Γεωργικής Σχολής Ayotzinapa, η δολοφονία άλλων 6 και ο τραυματισμός 40 ακόμη βαραίνει από κοινού τις μεξικανικές δυνάμεις ασφαλείας, την τοπική αστυνομία και συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος. Ανάθεση από Centro Prodh Equipo Argentino de Antropologia Forense (EAAF).

20 lifo – 21.10.21

Η ΕΚΡΗΞΗ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΒΗΡΥΤΟΥ

Ι.65

Βηρυτός, Λίβανος, 4/8/20: Η τρομερή έκρηξη στο λιμάνι της πόλης, σε αποθήκη όπου φυλασσόταν φορτίο κατασχεμένου νιτρικού αμμωνίου, σκότωσε πάνω από 200 ανθρώπους, τραυματίζοντας χιλιάδες άλλους. Ευθύνες καταλογίζονται στις Αρχές. Συνεργασία με την online λιβανέζικη εφημερίδα «Mada Masr».

Ο ΞΥΛΟΔΑΡΜΟΣ ΤΟΥ ΦΕΪΖΆΛ ΑΛ ΝΑΤΣΈΧ

Ι.53

Χεβρώνα, Δυτική Όχθη, Απρίλιος 2017: Κατάθεση Ισραηλινού πρώην στρατιωτικού και νυν μέλους της ειρηνιστικής οργάνωσης Breaking the Silence για τον αναίτιο ξυλοδαρμό του Παλαιστίνιου Φεϊζάλ Αλ Νατσέχ. Η ισραηλινή κυβέρνηση κατηγορείται ότι με αφορμή αυτή την υπόθεση προσπάθησε να απαγορεύσει την εν λόγω οργάνωση, την οποία ίδρυσαν έφεδροι αξιωματικοί που είχαν υπηρετήσει στα Κατεχόμενα.

21.10.21 – lifo

21

ΕΡΕΥΝΑ μετα-αλήθεια είναι μια μορφή άρνησης της πραγματικότητας που δεν σχετίζεται ακριβώς με το ψέμα αλλά με τη λεγόμενη σκοτεινή επιστημολογία, η οποία σκοπό δεν έχει να πείσει ή να μεταδώσει κάτι, απλώς να συσκοτίσει την αντίληψη τόσο, ώστε να βλέπουμε την αλήθεια, αλλά να μην την αναγνωρίζουμε. Αμφισβητεί κι εκείνη τους θεσμούς, όχι όμως για να τους αλλάξει προς το καλύτερο αλλά για να υπονομεύσει τις δημοκρατικές κατακτήσεις. Αυτή η ψευδεπίγραφη, λαϊκίστικη, φασιστικού τύπου επιστημολογία, δυστυχώς, έχει μεγάλη πέραση σήμερα τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην ανατολική Ευρώπη, σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, οι κυβερνήσεις των οποίων διαβουλεύονται με την ελληνική προκειμένου να αυστηροποιηθεί η ευρωπαϊκή και διεθνής νομοθεσία στο μεταναστευτικό-προσφυγικό, για παράδειγμα. Όποιος ενδιαφέρεται για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διερεύνηση κρατικών εγκλημάτων οφείλει να αντιστρατεύεται αυτές τις ναζιστικές τεχνικές διαστρέβλωσης της πραγματικότητας και χειραγώγησης της κοινής γνώμης.

— Νομίζω ότι στοιχεία των παραπάνω βρίσκουμε και στο κίνημα των αρνητών της πανδημίας, όπου επίσης πρωτοστατούν ακροδεξιά στοιχεία. Καθόλου περίεργο. Όταν, ως εξουσία, συνηθίζεις να υιοθετείς και να χρησιμοποιείς πολιτικά τις επιθέσεις στην αλήθεια, δίνοντας εσύ πρώτος το κακό παράδειγμα, επόμενο είναι να διαταραχθεί γενικότερα και χωρίς διάκριση η εμπιστοσύνη του κόσμου στους θεσμούς, στην πολιτική, στην επιστήμη, παντού.

— Προτιμάτε, πάντως, να μιλάτε περισσότερο για επαλήθευση παρά για αλήθεια. Ναι, διότι η αλήθεια που παρουσιάζεται ως απόλυτη και αναμφισβήτητη παραπέμπει περισσότερο σε θρησκευτικό δόγμα. Η επαλήθευση, πάλι, είναι μια διαδικασία συλλογική και διαρκώς ανοιχτή σε νέες μαρτυρίες, στοιχεία και ντοκουμέντα, μια διαδικασία που επιδιώκει την κριτική σκέψη, αντί να τη φοβάται. Στόχος μας μέσα από αυτή την αναζήτηση είναι να γίνει η αλήθεια δημόσιο αγαθό, όχι θέσφατο κάποιας αυθεντίας που αποφασίζει τι πρέπει να παρουσιαστεί ως αλήθεια και τι όχι.

— Αλλά πόσο εύκολο είναι να εξακριβώσει, να πιστοποιήσει, να επαληθεύσει κανείς γεγονότα και καταστάσεις, όταν κατακλύζεται καθημερινά από έναν ωκεανό πληροφοριών, πολλές από τις οποίες είναι αμφίβολης προέλευσης και αξιοπιστίας; Αυτή ακριβώς είναι η φύση της δουλειάς μας, να ελέγχουμε, να αξιολογούμε και να διασταυρώνουμε τη διαρκώς συσσωρευόμενη πληροφορία, ξεχωρίζοντας την ήρα από το σιτάρι. Και ναι, σαφώς και είμαστε πρόθυμοι να αναθεωρήσουμε κάποιο συμπέρασμα εάν νέες μαρτυρίες και στοιχεία κλονίσουν την αξιοπιστία των προηγούμενων. Δεν το παίζουμε παντογνώστες, ούτε επιθεωρητές Κλουζό, εργαζόμαστε συλλογικά, πολυεπίπεδα και πολυδιάστατα. Για το ζήτημα των παράνομων επαναπροωθήσεων στην Ελλάδα, για παράδειγμα, συγκεντρώσαμε πλήθος μαρτυρίες, φωτογραφίες και βίντεο από

ακτιβιστές πρόσφυγες, δημοσιογράφους, νομικούς κ.λπ., τις επεξεργαστήκαμε και τις συγκρίναμε. Στο F.A. λειτουργούμε ως τμήμα ενός «νέφους» επαλήθευσης, αμφισβητώντας τις επίσημες θεσμικές εκδοχές μιας προκατασκευασμένης αλήθειας που δεν αντέχει στην ανοιχτή κριτική. Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό για μια υπόθεση να έρχονται στο φως όσο περισσότερες πληροφορίες γίνεται από πολλές διαφορετικές πηγές, κάτι που προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση κάθε πιθανού αυτόπτη ή αυτήκοου μάρτυρα. Η τεχνική που χρησιμοποιούμε δεν είναι απλώς ένα εργαλείο που προωθεί τη δημοκρατία, σχετίζεται με την ίδια την ουσία της. Η διαδικασία της επαλήθευσης, τώρα, είναι μια ιδιαίτερα κοπιαστική εργασία που μπορεί να κρατήσει αρκετούς μήνες και που οι ερευνητές οφείλουμε να την κάνουμε όχι διεκπεραιωτικά αλλά με υπομονή, επιμονή, προσοχή και φροντίδα.

— Πόσο πιθανό είναι τα ιδεολογικά πιστεύω ενός ή περισσότερων ερευνητών του F.A. να επηρεάσουν τις έρευνες που διεξάγει; Καθόλου, σας διαβεβαιώ. Ανεξάρτητα από την όποια κοσμοθεωρία μας, οφείλουμε να θέτουμε κάθε μαρτυρία στη βάσανο της κριτικής επαλήθευσης, είτε το συμπέρασμα συμφωνεί με τις πεποιθήσεις μας είτε όχι. Διαφορετικά, θα αποδεικνυόμασταν υποκριτές και αναξιόπιστοι.

— Η δουλειά σας στην Ελλάδα έγινε ευρέως γνωστή χάρη στη συμβολή σας στη διαλεύκανση των υποθέσεων τόσο του Παύλου Φύσσα όσο και του Ζακ Κωστόπουλου. Η μνήμη του Παύλου εν μέρει δικαιώθηκε, η ηγεσία της Χ.Α. καταδικάστηκε και φυλακίστηκε, οι κατηγορούμενοι για τη δολοφονία του Ζακ, όμως, τρία χρόνια μετά παραμένουν ελεύθεροι και η δίκη τους ουσιαστικά τώρα αρχίζει. Μια δίκη είναι μια φύσει διαφιλονικούμενη διαδικασία, όπου η αλήθεια οφείλει να εκβιαστεί, τρόπον τινά. Σίγουρα χαρήκαμε που βάλαμε κι εμείς ένα λιθαράκι στην καταδίκη των δολοφόνων του Παύλου Φύσσα. Κάτι πολύ σημαντικό σε αυτή την υπόθεση ήταν, ξέρετε, η προσπάθεια του Παύλου, αφότου δέχτηκε την επίθεση, να μετακινηθεί προς το σημείο που φώτιζαν

οι προβολείς γειτονικού καταστήματος. Αν παρέμενε στο σκοτάδι, δεν θα είχαμε εικόνα από τις κάμερες που βρίσκονταν στην περιοχή. Μάλιστα, η μητέρα του, η κ. Μάγδα, μας είπε ότι πιστεύει πως το έπραξε συνειδητά αυτό. Συχνά, ξέρετε, εργαζόμαστε στο μεταίχμιο της ορατότητας, ήταν λοιπόν συμβολική η απόφασή του εκείνη όσον αφορά τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να αντισταθούμε στη βαρβαρότητα. Αναφορικά με τον Ζακ Κωστόπουλο, αφότου ζητήθηκε η συνδρομή μας στη διερεύνηση και της δικής του δολοφονίας, κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε, παρότι το διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό ήταν ελλιπές. Όταν μια υπόθεση έχει πολλά ανοιχτά ερωτηματικά, προσπαθείς να την ανασυνθέσεις, διαφωτίζοντας όσα δεν γνωρίζεις μέσω αυτών που γνωρίζεις. Το γεγονός ότι η δολοφονική επίθεση εναντίον του ανθρώπου αυτού ήταν απρόκλητη, ότι συνέβη στο κέντρο της πόλης, στο φως της μέρας, σε κοινή θέα, με κάμερες ασφαλείας ένα γύρω και μπροστά σε δεκάδες αυτόπτες μάρτυρες, από τους οποίους κανείς σχεδόν δεν παρενέβη, μας συγκλόνισε ακόμα περισσότερο. Το ίδιο και η συκοφάντηση του θύματος και η προσπάθεια συγκάλυψης στην οποία επιδόθηκαν Αρχές και media. Δεν υποκαθιστούμε τους δικαστές, ελπίζω όμως ότι οι φονιάδες του Ζακ θα υποστούν τις συνέπειες της πράξης τους. Γνωρίζω ότι αρκετοί άνθρωποι στην Ελλάδα παραμένουν έξαλλοι και για τις δύο αυτές δολοφονίες. Όπως η δολοφονία του Παύλου, έτσι κι εκείνη του Ζακ είναι μια πρόκληση για την ελληνική κοινωνία, για την ελληνική Δικαιοσύνη αλλά και για τη δημοκρατία στη χώρα που καυχιέται ότι τη γέννησε. Αλλά η δημοκρατία δεν είναι κάτι που προσφέρεται δωρεάν και απλόχερα από κάποιον αγαθό θεό, οφείλει κανείς να τη διεκδικεί και να αγωνίζεται γι’ αυτή καθημερινά. Στον αγώνα αυτό, η κοινωνία των πολιτών οφείλει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Οι πολίτες που διατηρούν κοινωνική συνείδηση είναι αυτοί που προσκομίζουν τις μαρτυρίες, βοηθώντας στην επαλήθευση των γεγονότων. Δεν μπορούμε να επαφιόμαστε μόνο στις ανακριτικές αρχές ή στην

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ALI ENTERPRIZES

Ι.29

Καράτσι, Πακιστάν 11/9/12: Η πυρκαγιά στο εργοστάσιο Ali Enterprizes στο Καράτσι, που στοίχισε τη ζωή 259 ανθρώπων. Ευθύνες για τους θανάτους καταλογίστηκαν στη διεύθυνση. Ανάθεση από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Συνταγματικών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ECCHR).

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΧΑΛΙΤ ΓΙΟΖΓΚΑΤ

Ι.24

Κάσελ, Γερμανία 6/4/2006: Λίγο μετά τις 5 το απόγευμα, ο 21χρονος Χαλίτ Γιοζγκάτ δολοφονείται στο καφενείο του στο Κάσελ της Γερμανίας. Ο θάνατός του ήταν ο ένατος από τους δέκα φόνους που διαπράχθηκαν στη Γερμανία μεταξύ 2000 και 2007, από γνωστή νεοναζιστική ομάδα.

Titlos project Δεν γίνεται να στέλνουμε requests που θα ακυρώνουμε στη συνέχεια, γιατί χάνουμε την αξιοπιστία μας, ενώ όλες οι υπόλοιπες χώρες, ακόμα και αυτές που δεν έχουν ανοίξει ακόμα, μπορούν να κάνουν προγραμματισμό.

https://forensic-architecture.org/invest 22 lifo – 21.10.21

αστυνομία σε τέτοιες υποθέσεις, ειδικά όταν εμπλέκεται και η ίδια σε αυτές. Αν οι μισοί απ’ όσους παρακολουθούσαν απαθείς τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, βιντεοσκοπώντας με τα κινητά τους, είχαν δημοσιοποιήσει και καταθέσει το υλικό αυτό, σήμερα θα είχαμε μια πολύ πληρέστερη εικόνα. Οι πολίτες οφείλουν να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο απέναντι σε ζητήματα δημοκρατίας, είτε αφορούν τη δράση ακροδεξιών ομάδων, είτε την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αστυνομική αυθαιρεσία, είτε τα φαινόμενα κοινωνικού εκφασισμού, είτε την ξενοφοβία και τις πρακτικές των επαναπροωθήσεων στα σύνορα. Η συμπεριφορά ενός λαού απέναντι στους κατατρεγμένους είναι ένα στοίχημα δημοκρατίας και πολιτισμού.

— Το F.A. έχει διερευνήσει επίσης φονικές επιθέσεις του ισραηλινού στρατού κατά Παλαιστίνιων αμάχων. Εσείς ο ίδιος, παρότι εβραϊκής καταγωγής, ασκείτε αυστηρή κριτική στο Ισραήλ για το παλαιστινιακό. Κάποιοι θα ρωτούσαν γιατί δεν ασχολείστε και με την άλλη πλευρά. Καταρχάς, είναι λογικό να έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία στο παλαιστινιακό ζήτημα, εφόσον γνωρίζω καλά όλη αυτή την κατάσταση από πρώτο χέρι. Και επειδή ακριβώς αγαπώ και την πατρίδα μου και τη δημοκρατία, θεωρώ καθήκον μου να στηλιτεύω αυτές τις πολιτικές. Ακόμα και η αστική αρχιτεκτονική στο Ισραήλ επιστρατεύεται για την καταπίεση και τον «εξοστρακισμό» των Παλαιστινίων. Δεν έπαψα ποτέ να παλεύω για την ειρηνική συνύπαρξη και τη δημιουργική συνεργασία των δύο λαών, οπότε βρίσκω εντελώς γελοία την παραπάνω ένσταση. Όσον αφορά την «άλλη πλευρά», υπάρχουν οι μυστικές υπηρεσίες, η αστυνομία και ο στρατός του Ισραήλ που παρακολουθούν διαρκώς τις κινήσεις της με τα πιο εξελιγμένα μέσα, ξοδεύουν μάλιστα πολλά εκατομμύρια δολάρια σχετικά, δεν νομίζω λοιπόν ότι χρειάζονται τη συνδρομή μας. Έπειτα, δεν μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοια μεγέθη, δεν μπαίνουν στο ίδιο ζύγι ο καταπιεστής και ο καταπιεσμένος, ούτε ο ρόλος μας στη F.A. είναι να υποδυόμαστε τους κυανόκρανους!

— Άλλες έρευνές σας με ελληνικό ενδιαφέρον αφορούν επαναπροωθήσεις προσφύγων αλλά και τον θάνατο δύο εξ αυτών, του 42χρονου Πακιστανού Μοχάμεντ Γκουλζάρ και του 22χρονου Σύριου Μοχάμεντ Αλ-Άραμπ στον Έβρο από «τυφλά» πυρά κατά τις ταραχές που ξέσπασαν στην ελληνοτουρκική μεθόριο τέλη Φεβρουαρίου-αρχές Μαρτίου του ’20. Η διαπίστωσή σας ότι οι σφαίρες προήλθαν από το ελληνικό έδαφος είχε κατηγορηθεί τότε ως αβάντα προς την τουρκική κυβέρνηση, η οποία επιχειρούσε να εργαλειοποιήσει το προσφυγικό δράμα. Το ότι γίνονται συστηματικά επαναπροωθήσεις στα ελληνικά σύνορα είναι, δυστυχώς, μια πραγματικότητα που επιβεβαιώνουν μια σειρά έρευνες και ρεπορτάζ. Αναφορικά τώρα με τις δολοφονίες εκείνων των ανθρώπων, δεν είχαμε κανέναν απολύτως λόγο ή συμφέρον να προβάλουμε ή να υιοθετήσουμε την επιχειρηματολογία είτε της τουρκικής είτε της ελληνικής κυβέρνησης. Όπως πράττουμε σε κάθε ανάλογη περίσταση, διερευνήσαμε εξαντλητικά τα υπάρχοντα στοιχεία επί αρκετούς μήνες προτού συμπεράνουμε ότι πράγματι οι σφαίρες εκείνες «έφυγαν» από ελληνικό έδαφος, προκειμένου να εκφοβιστούν οι πρόσφυγες. Τότε δεχτήκαμε πράγματι πολλές επιθέσεις και στο διαδίκτυο και από ελληνικά μέσα αλλά και από κυβερνητικά στελέχη στην Ελλάδα, ότι δήθεν κατασκευάσαμε ή παραποιήσαμε στοιχεία. Πρόκειται για συκοφαντίες απαράδεκτες και ντροπιαστικές, δίχως καμία βάση. Εκείνοι που τις εκτοξεύουν θα ήταν καλύτερα να κάνουν την αυτοκριτική τους για το γεγονός ότι η χώρα τους αλλά και η Ευρώπη ολόκληρη –και το λέω αυτό όντας επίσης Ευρωπαίος πολίτης– αντιμετώπισαν τότε τους ξεριζωμένους αυτούς ανθρώπους ως επικίνδυνους εισβολείς, αντί να τους προσφέρουν ασφάλεια και προστασία, όπως επιβάλλει ο δικαιωματικός και νομικός μας πολιτισμός.

— Υπήρξαν περιπτώσεις που οι Αρχές κάποιων χωρών επιχείρησαν να παρεμποδίσουν το έργο σας, διάβασα μάλιστα ότι είχατε προβλήματα με τη βίζα σας όταν θελήσατε να επισκεφθείτε τις ΗΠΑ φέτος

τον Ιανουάριο. Όταν εργάζεσαι σε ένα πεδίο «ενοχλητικό» για κάποιες κυβερνήσεις, είναι αναμενόμενο αυτές να αντεπιτεθούν. Το ίδιο μπορεί να κάνουν και εταιρείες που θεωρούν ότι θίγονται από τις έρευνές μας. Είναι ένα ρίσκο που παίρνουμε εν γνώσει μας, προσπαθούμε μάλιστα να προστατεύουμε τους συνεργάτες μας από κυβερνοεπιθέσεις ή άλλες απειλές, ειδικά όταν πρόκειται για αυτόπτες μάρτυρες και άτομα ευάλωτα. Δεν θέλω κανείς από την ομάδα μας και τις επαφές της να κινδυνεύσει στο παραμικρό κι αυτό είναι το πρώτο μου μέλημα. Αν, τώρα, δεν μου επιτρέπουν την είσοδο στις ΗΠΑ, κανένα πρόβλημα, μη σώσουν να το κάνουν – δεν συγκρίνεται καν η δική μου περίπτωση με τα τείχη που βρίσκουν μπροστά τους εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες σε όλο τον πλανήτη, με την κακομεταχείριση, το ξύλο, τις φυλακές ή ακόμα και τις σφαίρες που δέχονται όσοι επιχειρούν να τα υπερβούν. Πάντως, εξαιτίας όλων αυτών των ενασχολήσεών μου, έχω «κατορθώσει» να είμαι ανεπιθύμητος σε διάφορα μέρη! Δεν μπορώ να πάω πλέον στη Ρωσία, γιατί θα ήταν πολύ επικίνδυνο, ούτε και στην Κίνα, με δέχονται ακόμα στο Ισραήλ, όπου άλλωστε ζει η οικογένειά μου, δεν μου επιτρέπεται ωστόσο να μεταβώ στα παλαιστινιακά εδάφη, μια απαγόρευση που όμως παραβαίνω.

— Τι σας ανησυχεί περισσότερο και τι σας κρατά αισιόδοξο στα δύσκολα; Όπως είπα και νωρίτερα, καταρχάς με ανησυχεί η άνοδος της λαϊκίστικης ακροδεξιάς που μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές ανωμαλίες και πισωγυρίσματα σε θέματα δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών. Και η ακροδεξιά αυτή, η οποία μάλιστα προσπαθεί να προσεταιριστεί ιδέες και μεθόδους από την αριστερά, μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερη απήχηση από «καθαρόαιμες» ναζιστικές οργανώσεις όπως η Χ.Α., μπορεί να γίνει μέχρι και κυβέρνηση. Έπειτα, λυπάμαι που το λέω, αλλά μπορεί η Χ.Α. να «τελείωσε», όμως η μισαλλόδοξη ιδεολογία της παραμένει ζωντανή στην Ελλάδα και διαχέεται σε ευρύτερα ακροατήρια, επηρεάζοντας και κεντρικές πολιτικές, π.χ. η σκλήρυνση που διαπιστώνεται στο μεταναστευτικό - προσφυγικό. Βλέπω, ταυτόχρονα, τον ακροδεξιό εξτρεμισμό να αναζωπυρώνεται. Δεν έχετε τελειώσει καθόλου με την ακροδεξιά στη χώρα σας και χρειάζεται να το προσέξετε αυτό. Η βία που ασκείται συστηματικά στα σύνορα δεν μένει εκεί, επιστρέφει, απλώνεται και φτάνει μέχρι το κέντρο της Αθήνας, στοχεύοντας άλλοτε πρόσφυγες, άλλοτε αντιφασίστες, όπως ο Παύλος Φύσσας, άλλοτε πάλι κοινωνικά ευάλωτα άτομα όπως ο Ζακ Κωστόπουλος – είναι συγκοινωνούντα δοχεία αυτά. Με γεμίζουν αισιοδοξία οι νεότερες γενιές και στην Ελλάδα και αλλού, που δείχνουν πιο ενεργές, πιο συνειδητοποιημένες, που υπερασπίζονται τις δημοκρατικές κατακτήσεις και τις κοινωνίες με τους ανοιχτούς ορίζοντες, αφιερώνοντας στον αγώνα αυτό πολύ από τον χρόνο, την ενέργεια, τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους. Αν τέτοιοι άνθρωποι βρεθούν στα πράγματα σε μια-δύο δεκαετίες, ο κόσμος μας σίγουρα θα καλυτερεύσει.

tigation/the-killing-of-zak-kostopoulos 21.10.21 – lifo

23

ΜΟΥΣΙΚΗ

24 lifo –

21.10.21

ΦΤΙΆΧΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΚΌ ΜΑΣ ΜΈΛΛΟΝ (ΜΌΝΟΙ MAΣ) ΟΙ 18ΧΡΟΝΟΙ NICOLE HUNEY ΚΑΙ AGAPIOS ΚΑΙ Ο 20ΧΡΟΝΟΣ CKYE ΕΊΝΑΙ ΤΡΊΑ ΠΑΙΔΙΆ ΜΕ ΌΝΕΙΡΑ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΈΝΑ ΝΑ ΠΕΤΎΧΟΥΝ.

ΑΠΌ ΤΟΝ M. HULOT ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ FREDDIE F. 21.10.21 – lifo

25

ΜΟΥΣΙΚΗ

26 lifo – 21.10.21

21.10.21 – lifo

27

ΜΟΥΣΙΚΗ

Ν Οι 18άρηδες και οι 20άρηδες έχουν μεγαλώσει με υπερπληθώρα μουσικής, άφθονη, δωρεάν μουσική που ίσως για πρώτη φορά την επιλέγουν με τα δικά τους κριτήρια, που τα διαμορφώνουν οι φίλοι τους και όσα έχουν επιλέξει να τους ενδιαφέρουν. Και δημιουργούν μόνοι τους.

28 lifo – 21.10.21

έοι, ταλαντούχοι, τολμηροί, με όνειρα. Τα τρία παιδιά που τώρα ξεκινούν την πορεία τους στην ελληνική ποπ, η Nicole Huney, o AGapios και ο Ckye, ανήκουν σε μια γενιά «ιδιαιτέρως απελευθερωμένη, απαλλαγμένη από ταμπού, στερεότυπα και προκαταλήψεις», όπως τη χαρακτηρίζει η Nicole. «Περίεργη αλλά ταυτόχρονα όμορφη, αγωνιστική και λίγο εγωιστική», για τον Αγάπιο (αυτό είναι το κανονικό του όνομα), μια γενιά άγνωστη για τους μεγαλύτερους, που μεγαλώνει με περισσότερα ερεθίσματα από κάθε προηγούμενη. «Είμαι πολύ αισιόδοξος, βρισκόμαστε στην εποχή της υπερπληροφόρησης και υπάρχουν παντού πράγματα που μας αποσπάνε από τους στόχους μας, αλλά έχουμε οποιαδήποτε πληροφορία θέλουμε στα χέρια μας, δεν χρειάζεται πλέον να σπουδάσεις για να μάθεις κάτι» λέει ο Ckye. «Πολλοί δεν το καταλαβαίνουν αυτό, κυρίως οι γονείς, ωθούν τα παιδιά να δώσουν πανελλήνιες εξετάσεις για να σπουδάσουν, δεν είναι για όλους οι πανελλήνιες και δεν χρειάζεται να είναι. Ό,τι μουσικές γνώσεις έχω τις έμαθα online, ακόμα και σε σχολή μουσικής που πήγα ένιωθα ότι έχανα τον χρόνο μου, γιατί θα μπορούσα να μάθω περισσότερα μόνος μου, οπότε έκανα dropout. Το θέμα είναι να ξέρεις τι θες. Η τέχνη εκφράζει κάθε γενιά και είμαι πολύ περίεργος να δω πώς θα εξελίξει η δική μας γενιά την τέχνη στην Ελλάδα. Πιστεύω ότι δεν θα απογοητευτεί κανείς». Οι 18άρηδες και οι 20άρηδες έχουν μεγαλώσει με υπερπληθώρα μουσικής, άφθονη, δωρεάν μουσική που ίσως για πρώτη φορά την επιλέγουν με τα δικά τους κριτήρια, που τα διαμορφώνουν οι φίλοι τους και όσα έχουν επιλέξει να τους ενδιαφέρουν. Και δημιουργούν μόνοι τους. Εντελώς μόνοι, με τα μέσα που διαθέτουν, με τη βοήθεια φίλων και ανθρώπων στην ηλικία τους που έχουν ψαχτεί λίγο περισσότερο σε κάθε τομέα. Μουσική παραγωγή, βίντεο, προώθηση, όλα μόνοι τους. Ακόμα και αν η δουλειά τους δεν είναι του γούστου σου, δεν γίνεται να τους προσπεράσεις. Η Nicole Huney είναι 18 χρονών και ασχολείται με τη μουσική από παιδί. «Σπουδάζω στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, στην Κέρκυρα» λέει. «Παράλληλα προετοιμάζομαι για το Diploma στο Music Theater, από το London College of Music, μετά από τη διάκριση που έλαβα στις εξετάσεις της τελευταίας βαθμίδας (Grade VIII). Ξεκίνησα μαθήματα μουσικής στα έξι μου, αλλά έπαιζα από μωρό στο πιάνο της μητέρας μου. Στην πορεία συνειδητοποίησα ότι αυτό που πραγματικά αγαπούσα ήταν να τραγουδάω. Τραγουδούσα και χόρευα, οπότε ξεκίνησα να συμμετέχω σε χορωδίες (χορωδία Σπύρου Λάμπρου, χορωδία Rosarte), από τις οποίες έχω μόνο καλές αναμνήσεις. Η εμπειρία αυτή ήταν πολύ σημαντική, καθώς σε παιδική ηλικία είχα την ευκαιρία να συμμετέχω σε παραστάσεις σε χώρους όπως το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και να συναντήσω από κοντά καλλιτέχνες-θρύλους, όπως τον Μίμη Πλέσσα. Στο γυμνάσιο άρχισα μαθήματα φωνητικής σε Ωδείο – σύγχρονο τραγούδι αρχικά και στη συνέχεια με κέρδισε το μιούζικαλ και η τζαζ. Βέβαια, παράλληλα άκουγα πολλή ραπ, τους καλλιτέχνες της Young Money Entertainment, κι έγραφα ήδη τα δικά μου κομμάτια. Με θυμάμαι να επιστρέφω από το σχολείο και να κλειδώνομαι στο δωμάτιό μου για να ολοκληρώσω το τραγούδι που είχα εμπνευστεί την ώρα του μαθήματος. Θα έλεγα πως είμαι τυχερή, γιατί στη γενιά μου για να πετύχεις χρειάζεσαι μία κάμερα και ταλέντο. Ο κόσμος έχει την ευκαιρία να σε δει οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας από το σπίτι του μέσω των social media. Πιστεύω πως όταν κάποιος θέλει κάτι πολύ, έχει ταλέντο και δουλεύει σκληρά γι’ αυτό, δεν υπάρχει περίπτωση να μην τα καταφέρει. Τη μουσική που κάνω θα τη χαρακτήριζα ως safe space για όσους νιώθουν πολλά. Αυτήν τη στιγμή ασχολούμαι με την RnB. Απ’ όσο γνωρίζω, η RnB δεν είναι τόσο διαδεδομένη στην Ελλάδα, ιδιαίτερα με ελληνικούς στίχους, κι αυτό είναι κάτι που θέλω να αλλάξω με τη μουσική μου. Αγαπημένοι μου καλλιτέχνες είναι ο Brent Faiyaz και η Jhene Aiko. Εκτιμώ ιδιαίτερα τον Sigma, τον Saske και τον Rack γιατί είναι νέα παιδιά που έχουν καταφέρει να φέρουν στον κόσμο ο καθένας τον δικό του ήχο και στίγμα. Γενικά χαίρομαι να βλέπω νέους καλλιτέχνες –newcomers– οι οποίοι, παρόλο που τώρα ξεκινάνε τη δισκογραφία τους, έχουν ήδη χαράξει μουσική πορεία και θέλουν να περάσουν το δικό τους μήνυμα, όπως οι AXS, που αγαπώ πολύ και ως ανθρώπους». Και ο AGapios είναι 18 χρονών. Έχει ήδη δύο επιτυχίες στο YouTube («Chill Under Vibes» και το μελωδικό «Feels Like Minerva»), ενώ μόλις ανέβηκε το groovy «10 Drops», και είναι από τους πολύ δημοφιλείς TikTokers. «Σπουδάζω Business και Marketing», λέει, «αλλά ταυτόχρονα ασχολούμαι πολύ με τη μουσική και τον χορό. Η μουσική στη ζωή μου μπήκε από πολύ μικρή ηλικία, θυμάμαι είχε ανοίξει ένα studio δίπλα στο σπίτι μου, πήγαινα να παρακολουθώ τους άλλους και κάθε φορά που πήγαινα ένιωθα ότι αυτός ο χώρος είναι για μένα. Από τότε νιώθω ότι η μουσική κυλάει στο αίμα μου. Το τι είναι για μένα η μουσική μού είναι δύσκολο να το περιγράψω, νιώθω ότι είναι κάτι σαν

ναρκωτικό που δεν μπορώ να αποχωριστώ, μου καλύπτει τις ανάγκες της καθημερινότητάς μου, συνοδεύει κάθε μου συναίσθημα. Όπου και να βρίσκομαι, θα είμαι με ένα ζευγάρι ακουστικά πάνω στο κεφάλι μου. Δεν είναι εύκολο να κάνεις πραγματικότητα το όνειρό σου, αλλά μου αρέσει που είναι δύσκολο, αν ήταν εύκολο δεν θα είχε ενδιαφέρον. Η μουσική που κάνω είναι πολύ ιδιαίτερη και πρωτότυπη, θεωρώ. Προσπαθώ να φέρω στην Ελλάδα έναν καινούριο ήχο και έναν νέο τρόπο έκφρασης. Δεν ζω διαφορετικά από τους άλλους ανθρώπους και έχω τα ίδια ερεθίσματα, αλλά με επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό η μουσική του εξωτερικού. Κάποιοι από τους ανθρώπους που θαυμάζω είναι ο Travis Scott, ο Don Toliver, ο Frank Ocean, ο Sheck Wes και ο Brent Fayiaz. Από Έλληνες μου αρέσει πολύ o FY, ο Νέγρος του Μοριά και ο Saske. Αυτό που θα ήθελα να κάνω στη ζωή μου είναι μουσική και μόνο μουσική. Είναι το μόνο πράγμα που με γεμίζει και όποτε δημιουργώ, το κάνω με συναίσθημα και με ένα χαμόγελο. Είναι ένας πολύ μοναχικός δρόμος με πολλή ανηφόρα, που απαιτεί πολλές θυσίες και αγώνα. Είναι μαραθώνιος». Και οι τρεις έχουν τη ραπ ως αφετηρία. Μπορεί κανείς από τους τρεις να μην κάνει ραπ, αλλά είναι ο ήχος που τους μεγάλωσε. Σε όλες της τις εκφάνσεις. Ο Ckye (προφέρεται «Σκάι») –ο οποίος κυκλοφόρησε το EP «After Summer», «που εκφράζει το χάος της ανθρώπινης ύπαρξης σε ήχο»– αναφέρει ως βασική επιρροή του τον XXXTentacion. «Η ικανότητά του να κάνει blend διαφορετικά είδη μουσικής, αλλά και ο τρόπος που εξέφραζε τον πόνο που έχει νιώσει ως άνθρωπος είναι κάτι που θαυμάζω ιδιαίτερα» λέει. «Ελληνική μουσική δεν άκουγα ποτέ πολύ, πρόσφατα ανακάλυψα τους Κόρε Ύδρο και μου έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση, πολύ ωμό συναίσθημα. Η μεγαλύτερη επιρροή μου από Έλληνες καλλιτέχνες είναι τα παιδιά της AXS, ένα προς ένα. Το πάθος, η ένταση, ο χρόνος που αφιερώνουν στην τέχνη τους μου έχει δώσει τεράστιο κίνητρο να σπρώξω ακόμα περισσότερο τον εαυτό μου να πάει μπροστά». Ο Ckye μόλις έγινε 20 χρονών και είναι γεννημένος μέσα στη μουσική. «Οι γονείς μου με σύστησαν σε αυτή» λέει. «Ο πατέρας μου είναι ροκ μουσικός και έχει ασχοληθεί επαγγελματικά στο παρελθόν, έπαιζε και σε μια γνωστή μπάντα τότε στην Ελλάδα, τους Sharp Ties. Η μητέρα μου επίσης είχε επαφή με τη μουσική, έτσι βρισκόμουν πολύ συχνά σε συναυλίες του πατέρα μου ή άκουγα τη μητέρα μου να τραγουδάει. Αυτοί οι άνθρωποι έπαιξαν τον μεγαλύτερο ρόλο ώστε να αναπτυχθεί αυτό το πάθος στη ζωή μου. Η μουσική είναι τα πάντα για μένα, ίσως και να τη μισώ κάποιες στιγμές γιατί βγάζει από μέσα μου τις χειρότερες πτυχές του εαυτού μου, όμως μόνο έτσι έχω μάθει να διαχειρίζομαι αυτά τα συναισθήματα που με κρατάνε σε εγρήγορση. Το βλέπω λίγο ως τσάμπα ψυχοθεραπεία. μόνος τρόπος για να κάνεις κάτι στην Ελλάδα είναι μόνος σου. Δεν υπάρχουν άλλου είδους ευκαιρίες. Ο μέσος άνθρωπος βρίσκει την ιδέα να ζήσεις από την τέχνη σου ένα αστείο, άπιαστο και σίγουρα σπατάλη χρόνου. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν άτομα, καλλιτέχνες, οραματιστές που ξεπερνάνε τους περιορισμούς που τους θέτουν οι άλλοι. Χωρίς βοήθεια από τρίτους, «πετάνε» τα λεφτά από την απαίσια δουλειά που μισούν σε studio ή σε υλικά για την τέχνη τους, δημιουργώντας από μόνοι τους ευκαιρίες. Το πιο χρήσιμο εργαλείο που έχουμε και είναι ευτυχώς διαθέσιμο σε όλους είναι το Internet. Ο καθένας μπορεί να εκφράσει τον εαυτό του ελεύθερα και να βρει καινούργιο κόσμο που ασπάζεται τις ιδεολογίες του, νέους καλλιτέχνες, νέες φιλίες, ένα community. Έτσι γνώρισα τα παιδιά της AXS, αλλά και πάρα πολύ ταλαντούχους artists σε όλη την Ελλάδα. Εμείς φτιάχνουμε το μέλλον μας με τη δουλειά που ρίχνουμε. Δεν είναι κάτι πρωτοφανές, καλλιτέχνες σχετικά άγνωστοι μέσω του virality των social media σε μερικές μέρες να έχουν γίνει nation wide phenomenon, αλλά αυτές είναι οι εξαιρέσεις του κανόνα. Ακόμα και τότε η δουλειά που έχει υπάρξει στο παρασκήνιο είναι σπουδαία και οι περισσότεροι την αγνοούν. Το έξυπνο μάρκετινγκ στα social media είναι μια πολύ σωστή τακτική – τα social media είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, μας δίνει τη δυνατότητα να φτάσουμε σε πολύ κόσμο χωρίς δέσμευση σε μια δισκογραφική, απλά θέλει χρόνο και αφοσίωση. Η πιο μεγάλη δυσκολία ως νέος καλλιτέχνης είναι να επιβιώσεις. Δεν είναι εύκολο να βρίσκεις χρόνο να δημιουργήσεις όταν πρέπει να δουλεύεις οχτώ ώρες την ημέρα για να συντηρήσεις τον εαυτό σου, πόσο μάλλον αν η οικογενειακή σου κατάσταση δεν είναι και η καλύτερη και τα έξοδα μαζεύονται. Ακόμα και αν ξεπεράσεις τα έξοδα, βρεις τον χρόνο να δημιουργήσεις, φτιάξεις κάτι για το οποίο είσαι περήφανος, το βγάζεις και δεν το βλέπει κανείς, ή έστω όχι όσοι του αξίζει. Και μπορεί να απογοητευτείς και να σταματήσεις εκεί γιατί πιστεύεις ότι δεν αξίζει να προσπαθήσεις άλλο. Ο εαυτός μας είναι πολλές φορές ο μεγαλύτερος εχθρός μας και θέλει πολλή αφοσίωση. Να αφήσουμε όσα μας κρατάνε πίσω. Υπομονή, επιμονή και πίστη σε εμάς, όλα τα άλλα θα έρθουν».

Ο

INFO https://www. instagram.com/ agapiios https://www. instagram.com/ nicolehuney https://www. instagram.com/ ckyehigh

NICOLE CKYE

AGAPIOS

21.10.21 – lifo

29

GRAPHIC NOVEL

ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΌ ΈΡΓΟ ΤΟΥ ΖΩΓΡΆΦΟΥ ΔΗΜΉΤΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΜΌΛΙΣ ΞΕΚΊΝΗΣΕ ΤΗ ΔΙΕΘΝΉ ΠΟΡΕΊΑ ΤΟΥ ΜΕ ΘΕΡΜΉ ΥΠΟΔΟΧΉ. ΑΠΌ ΤΟΝ M. HULOT

Ένα αριστουργηματικό graphic novel με 164 εικαστικά έργα, όσα και καρέ 30 lifo – 21.10.21

21.10.21 – lifo

31

GRAPHIC NOVEL

Ο

Δημήτρης Αναστασίου είναι ζωγράφος. Παραστατικός ζωγράφος, με έργα αφηγηματικά – κάτι που δύσκολα συναντάς πλέον στη σύγχρονη ζωγραφική. Παρότι έχει μια πολύ σημαντική πορεία ως εικαστικός, ο λόγος που συναντηθήκαμε ήταν ένα graphic novel που στην Ελλάδα πέρασε μάλλον απαρατήρητο, αλλά μόλις κυκλοφόρησε στις χώρες της Βρετανικής Kοινοπολιτείας (Αγγλία, Αυστραλία, Καναδά, Νέα Ζηλανδία…) από τον Jonathan Cape/Penguin, με εξαιρετική υποδοχή. Πρόσφατα το Wetransfer επέλεξε να παρουσιάσει τη δουλειά του (με ενθουσιώδη σχόλια). Στο ατελιέ του η πρώτη εικόνα είναι εντυπωσιακή: στους τοίχους σελίδες με μολύβι από το κόμικ, αυτοπροσωπογραφίες και μέρος της νέας δουλειάς που ετοιμάζει – ένα πολύπτυχο με 19 διαφορετικούς πίνακες, έργα φτιαγμένα με διαφορετικές τεχνοτροπίες που σου δίνουν την εντύπωση ότι είναι ομαδική έκθεση από πολλούς ζωγράφους. Έτσι είναι και το graphic novel του, που ονομάζεται Α=-Α και έχει θέμα την αμφιβολία. Ο Άλφα (που έχει τη μορφή του ίδιου του καλλιτέχνη) κάνει μια εναγώνια προσπάθεια να καταλάβει ποιος είναι ο ίδιος και τι είναι αυτός ο παράξενος κόσμος μέσα στον οποίο υπάρχει. Μέσα από μια παράξενη περιπλάνηση από την παιδική ηλικία μέχρι τα γεράματα, σε μέρη εκτός τόπου και εποχές εκτός χρόνου, ο Άλφα θα προσπαθήσει να κατανοήσει τι συμβαίνει, μόνο και μόνο για να βρεθεί αντιμέτωπος με ένα μυστήριο που τον ξεπερνά. Το αρχικό ρεαλιστικό σχέδιο με μολύβι μετατρέπεται σε μελάνι με φιγούρες που θυμίζουν Julian Opie, και στη συνέχεια τα σχέδια του Van Dyke και τα χαρακτικά των Φλαμανδών ζωγράφων. Το τελευταίο μέρος της ιστορίας το εικονογραφούν πίνακες-ελαιογραφίες που είναι συγκλονιστικοί. Για να ολοκληρώσει την ιστορία έφτιαξε 164 διαφορετικά έργα με κάθε υλικό και στυλ. «Μεγάλωσα στο Παλαιό Φάληρο και μέχρι που τελείωσα την Καλών Τεχνών έμενα εκεί, στο πατρικό μου. Μετά πήγα στο Βερολίνο, με την προτροπή ενός καθηγητή μου, του Γιώργου του Χαρβαλιά», λέει. «Δεν ήξερα γερμανικά, οπότε δεν πήγα σε πανεπιστήμιο, πήγα σε μια ιδιωτική σχολή και ξημεροβραδιαζόμουν στα μουσεία της πόλης. Έζησα λίγο παράξενα, έπιασα έναν χώρο που ήταν το ατελιέ μου, εκεί έμενα, και ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκα ουσιαστικά αντιμέτωπος με τον εαυτό μου, μες στη μοναξιά, όπως λέει κι ο Ράμφος, “που η σύγκρουση είναι μετωπική”. Κάπως έτσι έσπασα τα μούτρα μου, έφυγα νομίζοντας ότι είμαι κάποιος και γύρισα νομίζοντας ότι είμαι κάποιος άλλος, οι δυνατές ζυμώσεις όμως ξεκαθάρισαν το τοπίο για το τι ήθελα να κάνω. Άφησα πίσω τον σπουδαστικό εαυτό μου και έπιασα τον πιο δημιουργικό, τον πιο προσωπικό. Όσο ήμουν στο Βερολίνο βρήκα συνεργασία με την γκαλερί Καπλανών, μέσω ενός καθηγητή μου, πήρα μέρος σε μια ομαδική έκθεση εκεί και μετά, όταν γύρισα, είχα έτοιμη την πρώτη μου έκθεση. Από τότε είχα μια ευθύγραμμη πορεία με τη ζωγραφική».

— Τι σε διαμόρφωσε καλλιτεχνικά; Το πρώτο και βασικό που είχα πάντα είναι ότι αγαπώ πολύ τη ζωγραφική ως διαδικασία, ως αποτέλεσμα, τη χειροποίητη εικόνα. Και επιμένω στη χειροποίητη εικόνα. Φυσικά μεταχειρίζομαι τεχνολογικά μέσα, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι πάντα η χειροποίητη εικόνα. Οπότε μου αρέσει πάρα πολύ αυτό το πράγμα, το να ζωγραφίζω, οτιδήποτε σκέφτομαι τελικά να μεταμορφώνεται, να μεταποιείται σε ζωγραφισμένη εικόνα, και με αυτό είχα ένα θέμα... Στη σχολή άρχισα να ψάχνω τι θέλω να κάνω, να βρω ποιος είμαι, ποια είναι η γραφή μου, ποια είναι η ταυτότητά μου, κι εκεί είχα ένα πρόβλημα εξαρχής, γιατί αισθανόμουν πολυδιασπασμένος, σαν να

32 lifo – 21.10.21

έχω πάρα πολλές ταυτότητες. Δεν μπορούσα να εντοπίσω τι είναι αυτό που ήθελα να κάνω. Αν εξαιρέσεις ότι ήταν πάντα η ζωγραφική, δεν μπορούσα να εντοπίσω αν είμαι εξπρεσιονιστής, ιμπρεσιονιστής, αν έχω κάποιο ιδίωμα. Τελειώνοντας τη σχολή, ένιωθα εντελώς αποδιοργανωμένος. Εν τω μεταξύ, τότε που ήμουν μικρός και έπαιζα μουσική, είχα φτιάξει ένα συγκρότημα το οποίο έλεγα «Η πειραματική μπάντα του Μιχάλη», που εγώ υποτίθεται ότι ήμουν ο Μιχάλης, ένας ετερώνυμος αλά Πεσόα, και κάθε τραγούδι είχε και άλλο στυλ. Ήταν σκυλολαϊκό το ένα, μετά το άλλο ήταν πανκ, το άλλο χέβι-μέταλ, το άλλο δήθεν έντεχνο, της πλάκας τραγουδάκια, αλλά έπαιζα με τα στυλ. Χωρίς να το πολυκαταλάβω, η πρώτη μου ατομική έκθεση, όπου ήθελα να αντιμετωπίσω τις εκκρεμότητές μου σε σχέση με την ιστορία της τέχνης, λεγόταν «Πίνακες που αναπαριστούν πίνακες» και ήταν ουσιαστικά ένα παιχνίδι με τα στυλ. Είχα πίνακες που όλοι ήταν ζωγραφισμένοι με διαφορετικό στυλ, αρκετά εννοιολογική δουλειά. Είχα ζωγραφίσει έναν πίνακα του ηλεκτρικού που ένας ηλεκτρολόγος τον πέρασε για αληθινό και πήγε να αλλάξει την ασφάλεια! Τότε συνειδητοποίησα ότι έκανα το ίδιο που έκανα με τη μουσική, οπότε, αντί να το πολεμάω αυτό μονίμως και να προσπαθώ να βρω ποιος είναι ο δρόμος μου, σκέφτηκα ότι ίσως ο δρόμος μου είναι να στέκομαι στο σταυροδρόμι και να δείχνω ότι υπάρχει ένα σημείο που συναντιούνται οι δρόμοι. Οπότε, κατά κάποιον τρόπο κατάλαβα ότι ποτέ δεν θα ικανοποιηθώ με το να πάρω μια απόλυτη ταυτότητα, να ταυτιστώ με ένα πράγμα και να πω «αυτό κάνω». Παράλληλα με αυτό λειτουργούσε ένα άλλο πράγμα, η αφηγηματικότητα στη ζωγραφική μου, το οποίο είναι κάτι που στη Σχολή Καλών Τεχνών το πολεμούσαν πάρα πολύ.

— Στη σύγχρονη τέχνη θεωρούν ότι η ρεαλιστική αναπαράσταση δεν έχει πλέον νόημα. Στη σχολή, από αυτό που βίωσα εγώ τουλάχιστον, δεν επιτρεπόταν να είσαι φιλολογικός. Υπάρχει μια απέχθεια για τον σουρεαλισμό και η αφήγηση μέσα στη ζωγραφική θεωρείται κάτι που αρρωσταίνει την ίδια τη ζωγραφική, η οποία είναι πιο φορμαλιστική. Πρέπει να ασχολείσαι με τις αξίες της ίδιας της ζωγραφικής, έτσι η αφήγηση δεν θεωρείται αξία ενδοζωγραφική. Θαυμάζοντας πολύ τους δασκάλους μου, λιγάκι αυτοευνουχίστηκα, δηλαδή απαγόρευα στον εαυτό μου να κάνει ρεαλιστικά σχέδια, παρόλο που μου έβγαιναν, και όλο μου τα κόβανε. Γι’ αυτό ήταν σημαντικός για μένα ο Χαρβαλιάς, γιατί με βοήθησε προς αυτή την κατεύθυνση. Πήρε τα έργα μου, τα οποία άρχισαν να έχουν μια υπόγεια αφήγηση, και μου είπε «αυτά είναι πάρα πολύ ωραία», και τα εκθέσαμε αμέσως, πριν καν τελειώσω τη σχολή. Εκεί σκέφτηκα ότι δεν απαγορεύεται απολύτως, αρκεί να το κάνεις σωστά. Την πτυχιακή μου, αρκετά ενοχικά, προσπάθησα να την κάνω ουσιαστικά με άλλα πράγματα, πολύ φορμαλιστικές σπουδές, μοντέρνες, με τα οποία δεν αισθανόμουν να έχω επαφή. Ζωγράφιζα με πολλή όρεξη, αλλά δινόμουν σε κάτι που ήταν καινούργιο και δεν ταυτιζόμουν και είχα αρχίσει να σκέφτομαι μήπως δεν είναι για μένα η ζωγραφική. Τότε έκανα δύο ταξίδια στο Βερολίνο και στο Παρίσι, όπου πήγα στα μουσεία και είδα ότι υπάρχει ζωγραφική –πιο παλιά, αλλά που θεωρείται πολύ σπουδαία– που έχει αφήγηση. Είδα τους Φλαμανδούς και είπα «δεν πειράζει να κάνεις και λεπτομέρεια». Γιατί να πρέπει να κάνω και λίγο Σεζάν και λίγο μορφοπλαστικές έρευνες οι οποίες δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να θυμίζουν αφήγηση; Και στο Βερολίνο, όπου βρέθηκα μόνος μου και ζορίστηκα πολύ ψυχολογικά, πήρα έναν λευκό καμβά και ήταν πλέον ζήτημα ψυχικής υγείας το αν θα έβρισκα κάτι να κρατηθώ, γιατί δεν είχα τίποτε άλλο, κι εκεί έκανα το πρώτο καθαρά αφηγηματικό τελάρο. Έκανα δύο εαυτούς μου, που ο ένας κατέβαινε μια σκάλα σαν αυτοκράτορας, κρατώντας μια

Μου άρεσε πολύ η ιδέα να μεταμορφώνομαι σε διαφορετικό ζωγράφο σε κάθε κεφάλαιο. Και οι χαρακτήρες ξεκινούν με αυτόν που μοιάζει με μένα, τον Άλφα, ο οποίος στην πορεία χάνει το πρόσωπό του, γίνεται παιδί, γίνεται διάφορα πράγματα και καταλήγει γέρος, που μου μοιάζει επίσης πολύ, κάπως έτσι θα είμαι, αλλά το μοντέλο είναι ο πατέρας μου.

ομπρέλα, και ο άλλος ήταν κρυμμένος πίσω από τη σκάλα, φοβισμένος, και σκεφτόμουν ότι αν το έβλεπαν αυτό στη σχολή θα μου κοπανούσαν τον πίνακα στο κεφάλι. Αλλά αν δεν το έκανα, θα τρελαινόμουν. Αυτή η σειρά αυτοβιογραφικών και αφηγηματικών έργων βγήκε ένας δεκάλογος. Ήταν έργα για τα οποία ντρεπόμουν, αλλά όχι τόσο, ώστε να μην τα δείξω.

— Πόσο συμβολικό μπορεί να γίνει ένα αναπαραστατικό έργο; Ένα αναπαραστατικό έργο είναι πολύ δύσκολο να μη γίνει συμβολικό. Οτιδήποτε μπαίνει στον χώρο της τέχνης μετουσιώνεται σε σύμβολο. Όχι τα πάντα, αλλά είναι ένας χώρος συμβολοποίησης η τέχνη. Μια σούπα Campbell στο ράφι της κουζίνας μου είναι σούπα Campbell, αλλά, άμα τη βάλω σε μια γκαλερί, είναι κάτι άλλο. Αυτή η μετάθεση που γίνεται προκαλεί και μια μετουσίωση, οπότε, στον χώρο του καμβά, οτιδήποτε μπαίνει, μπαίνει για κάποιο λόγο. «Ενώ η ζωή μας είναι αγρίως απίθανη», που έλεγε και η Μαργαρίτα Καραπάνου, η τέχνη δεν είναι αγρίως απίθανη, γιατί για να βάζω κάτι στον μουσαμά μου, κάτι σημαίνει, και αν κάτι σημαίνει, λειτουργεί ως σύμβολο. Διαφέρει πολύ, δηλαδή, η ζωή από την τέχνη, παρ’ όλες τις προγραμματικές διακηρύξεις των πρωτοποριών που ήθελαν να άρουν τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ζωής και τέχνης. Άλλο ζωή και άλλο τέχνη. Είναι εντελώς διαφορετική λειτουργία, η τέχνη πάντα γειτνιάζει με το νόημα, ενώ η ζωή πάρα πολύ συχνά είναι ανόητη.

— Πες μου για το Α=-Α. Αυτή ήταν η τρίτη μου ατομική έκθεση. Ήθελα να είναι μια ζωγραφική εγκατάσταση χωρίς λόγια που θα την παρακολουθείς, θα μπαίνεις σε ένα κουκούλι αφηγηματικό και θα βλέπεις μια ιστορία, και ο κατάλογος της έκθεσης δεν θα είναι ο κλασικός κατάλογος, θα έχει τη μορφή graphic novel. Σκέφτηκα ότι θα έχει πλάκα να βάλω και μπαλονάκια να μιλάνε, θα έχει πολύ ενδιαφέρον, και αν με κράξουν δεν πειράζει, θα το κάνω ακραία αφηγηματικό. Τελικά, μου πήρε έξι χρόνια να το ολοκληρώσω, γιατί γιγαντώθηκε πολύ το κομμάτι του graphic novel και το αποτέλεσμα δεν ήταν κατάλογος που έμοιαζε με graphic novel αλλά ένα κανονικό graphic novel, το οποίο όσοι το έβλεπαν μού έλεγαν ότι πρέπει να βγει στο εξωτερικό. Οπότε βρήκα μια ατζέντισσα, την Κατερίνα Φράγκου, και εκείνη άρχισε να το δείχνει σε ξένους εκδοτικούς. Στην Ελλάδα βγήκε το 2018 και την ίδια χρονιά ο Dan Franklin, ο οποίος είναι διευθυντής του Jonathan Cape, που ανήκει στην Penguin, είπε ότι του άρεσε πάρα πολύ και ήθελε να το βγάλει. Απλώς ο προγραμματισμός που είχαν ήταν τέτοιος, που έπρεπε να περιμένω τρία χρόνια. Έτσι, μόλις τώρα κυκλοφόρησε σε όλες τις χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, Αγγλία, Αυστραλία, Καναδά, Νέα Ζηλανδία, Πακιστάν. Στις ΗΠΑ δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα. Στην Ελλάδα δεν το πήραν και πολλοί είδηση, δεν μαθεύτηκε, αγαπήθηκε πολύ, αλλά από λίγους. Περίμενα τρία χρόνια μήπως γίνει κάποιο θαύμα και αναγεννηθεί, γιατί οι ζωγράφοι το είδαν σαν κόμικ και οι κομίστες σαν ζωγραφική, είχε αυτό το πρόβλημα. Ούτε και στο Comic Dom δεν πήρε κάποια διάκριση, παρότι το πήγε ο εκδοτικός.

— Μου είπες ότι είναι μια ολόκληρη έκθεση μέσα στο κόμικ, εννοείς ότι κάθε καρέ είναι και ένα διαφορετικό έργο; Κάθε καρέ είναι ένα σχέδιο ξεχωριστό και στο τρίτο κεφάλαιο κάθε καρέ είναι και μία ελαιογραφία, ένας πίνακας ξεχωριστός. Μόνο το δεύτερο κεφάλαιο είναι σχεδιασμένο σαν σελίδες κόμικ. Συνολικά είναι 164 διαφορετικά έργα. Έχει βαθιές ρίζες αυτό το παιχνίδι με τα στυλ, αλλά αφηγηματικά, όσο αλλάζει η ψυχοδιανοητική κατάσταση του πρωταγωνιστή, του Άλφα, αλλάζει και ο κόσμος γύρω του. Όπως είναι στα όνειρα, που μπορεί να αλλάξει εντελώς κάτι και να γίνει πιο σκοτεινό, πιο παράξενο, οπότε, όσο βυθίζεται στο υποσυνείδητό

του, όσο περισσότερο καταλαβαίνει ότι είναι μέσα σε ένα όνειρο – μπορεί να είναι ένα όνειρο μέσα στο όνειρο κ.λπ.–, τόσο αλλάζουν τα πάντα. Αλλάζει ο ίδιος, αποπροσωποποιείται και από πολύ συγκεκριμένος που είναι, Άλφα που θα μπορούσε να είναι Αναστασίου, γίνεται Άλφα άνθρωπος. Οπότε χάνει το πρόσωπό του, γίνεται ένα πολύ πιο ουδέτερο πρόσωπο, περνάει μια εγχείρηση κομιξοποίησης και αλλάζει και υλικό. Από εκεί που είναι ζωγραφισμένος με μολύβι γίνεται με μελάνι, γίνεται χαρακτήρας κόμικ. Και γίνεται συλλογικό υποκείμενο, ο Άλφα, που είναι ο οποιοσδήποτε, απλώς ένας άνθρωπος. Κι όσο προχωράει η ιστορία και βαθαίνει, αλλάζουν και οι τεχνοτροπίες. Ωστόσο, ήθελα να είναι μια ιστορία, graphic novel, όχι συλλογή ιστοριών, που θα αλλάζει όμως στυλ ζωγραφικό. Κάτι ανάλογο με αυτό που κάνει ο James Joyce, που κάθε κεφάλαιο είναι διαφορετικό. Μου άρεσε πολύ η ιδέα να μεταμορφώνομαι σε διαφορετικό ζωγράφο σε κάθε κεφάλαιο. Και οι χαρακτήρες ξεκινούν με αυτόν που μοιάζει με μένα, τον Άλφα, ο οποίος στην πορεία χάνει το πρόσωπό του, γίνεται παιδί, γίνεται διάφορα πράγματα και καταλήγει γέρος, που μου μοιάζει επίσης πολύ, κάπως έτσι θα είμαι, αλλά το μοντέλο είναι ο πατέρας μου. Μοιάζουμε πολύ, ούτως ή άλλως. Αυτό είναι το όλο πλαίσιο, οπότε μου φάνηκε ως λογική συνέπεια αυτή η δουλειά. Ό,τι προηγούμενο είχα κάνει μπήκε εδώ μέσα και βρήκε απλώς μια νέα μορφή.

— Έκανες πάντα αυτοπροσωπογραφίες; Ναι, αυτή είναι η κληρονομιά από τον Μπότσογλου. Δεν ξέρω όλους τους λόγους, αλλά ο ένας σίγουρα είναι η ευκολία. Δεν γκρινιάζω ποτέ για το πώς με ζωγραφίζω, είμαι πάντα πρόθυμος να ποζάρω, άρα είναι το πιο εύκολο. Δεν είμαι πάντα και περιτριγυρισμένος από ανθρώπους, επειδή η δουλειά αυτή με κάνει αρκετά μοναχικό, οπότε είναι η εύκολη λύση. Γενικά, αυτοί που ζωγραφίζω είναι κατά 90% οι πολύ κοντινοί μου άνθρωποι, έχω ζωγραφίσει τη γυναίκα μου άπειρες φορές.

— Θα συνεχίσεις να φτιάχνεις graphic novel; Το σκέφτομαι αυτό από το 2018, μόλις έκανα την έκθεση. Έχω ξεκινήσει να δουλεύω μια έκθεση εικαστική, η οποία είναι κανονική ζωγραφική, κι ελπίζω σε κανέναν χρόνο να την έχω έτοιμη και να την εκθέσω. Μια έκθεση με πολύπτυχα, το graphic novel θέλει πάρα πολλή δουλειά.

— Πόσο δύσκολες εποχές είναι για καλλιτέχνες; Πολύ δύσκολες. Ούτως ή άλλως οι εποχές είναι δύσκολες για καλλιτέχνες, και όταν δεν είναι δύσκολες γενικά. Πρώτα από όλα, το να ζεις ως καλλιτέχνης, από την τέχνη σου, είναι σχεδόν αδύνατο. Υπάρχουν κάποιες χρονιές που πάνε πολύ καλά και κάποιες χρονιές που πάνε άθλια. Αν ήμουν πολύ σοφός και έκανα πολύ καλή διαχείριση των καλών χρόνων, θα ήμουν πολύ πιο άνετος τις χρονιές που πάνε άθλια. Αλλά εγώ έχω και το εξής: η μία μου έκθεση ήταν το 2012 και η επόμενη το 2018. Δεν μπορώ να κάνω κάθε τόσο, είναι η δουλειά μου τέτοια, που δεν μπορώ να εκθέτω συχνά. Έχω ανθρώπους που με στηρίζουν, που αγοράζουν έργα μου, αλλά γενικά είναι δύσκολο να είσαι καλλιτέχνης, για πολλούς λόγους. Γιατί δεν υπάρχει κοινό, δεν υπάρχει αγάπη για την τέχνη. Στο Βερολίνο, όπου ήμουν, μια πόλη 3,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, είχαν 400 γκαλερί. Εμείς είμαστε 5 εκατομμύρια και έχουμε 40 γκαλερί. Αυτό δείχνει τη διαφορά που υπάρχει. Είναι 5.000 οι εγγεγραμμένοι εικαστικοί στο εικαστικό επιμελητήριο και πρέπει να μοιραστούν σε 40 γκαλερί της Αθήνας. Είναι ανθρωποφαγικό αυτό, μένει πολύ λίγο σε καθέναν. Από την άλλη, αν περάσεις το πρώτο επίπεδο, επειδή είμαστε λίγο χωριό, είναι πολύ εύκολο να επιβιώσεις. Ανθρωποφαγικό γίνεται έξω, που ο ανταγωνισμός είναι αδιανόητος…

Έχω ανθρώπους που με στηρίζουν, που αγοράζουν έργα μου, αλλά γενικά είναι δύσκολο να είσαι καλλιτέχνης, για πολλούς λόγους. Γιατί δεν υπάρχει κοινό, δεν υπάρχει αγάπη για την τέχνη. Στο Βερολίνο, όπου ήμουν, μια πόλη 3,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, είχαν 400 γκαλερί. Εμείς είμαστε 5 εκατομμύρια και έχουμε 40 γκαλερί. Αυτό δείχνει τη διαφορά που υπάρχει.

21.10.21 – lifo

33

GRAPHIC NOVEL

34 lifo – 21.10.21

INFO Το «Α=-Α» του Δημήτρη Αναστασίου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

21.10.21 – lifo

35

q Γεννήθηκα εδώ, το 1938, στην οδό Κρησίλα, στον ίδιο δρόμο που μένω μέχρι σήμερα, στο Παγκράτι. Ο παππούς μου έφυγε από το χωριό του στη Δωρίδα και έφερε εδώ την οικογένειά του. Αγόρασε ένα σπιτάκι στο Παγκράτι και έναν τάφο στο Α’ Νεκροταφείο, που ήταν το νεκροταφείο της γειτονιάς μας. Ο παππούς μου δούλευε σε ένα μεγάλο υφασματάδικο στην Ερμού και τον θυμάμαι να έρχεται με τις τσέπες γεμάτες κουρελάκια. Έχωνα τα χέρια μου κι έβγαζα αυτά τα υπέροχα πράγματα. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος στη Διπλάρειο και τη θυμάμαι τη σχολή – πήγαινα για να προετοιμαστώ για τις εξετάσεις στο Αρσάκειο, τα αριστούχα παιδιά των εκπαιδευτικών πήγαιναν δωρεάν τότε.

q Μεγάλωσα στην Κατοχή και μετά στον Εμφύλιο, ήταν μια άσχημη εποχή. Εδώ απέναντι ήταν οι Χίτες του Παγκρατίου και έπεφτε πιστολίδι με τον ΕΛΑΣ, που είχε καταλάβει το καμπαναριό του Προφήτη Ηλία – εμείς ήμασταν ανάμεσα. Θυμάμαι τον πατέρα μου –γιατί κοιμόμασταν έξω, πάντα είχε ζέστη η Αθήνα– να με τυλίγει στο σεντόνι για να με προστατεύσει, μη φάμε καμιά αδέσποτη.

Εικαστική δημιουργός της ύλης του αστικού τοπίου, γεννήθηκε και ζει στο Παγκράτι.

περιβάλλοντος, γιατί παιχνίδια δεν υπήρχαν, και να επινοούμε και εγώ και οι φιλενάδες μου και οι φίλοι μου παιχνίδια. Θυμάμαι να φτιάχνουμε πράγματα με τα υλικά του δρόμου, πέτρες, γυαλάκια, χώματα, τα οποία ξανασυνάντησα είκοσι χρόνια αργότερα, στη δουλειά μου. Με όλα τα υλικά του δρόμου της πόλης δημιουργούσαμε καταστάσεις και φαντασιώσεις. Μη γελιόμαστε, δεν είχαμε τίποτα τότε, εγώ είχα ένα μολύβι κόκκινο από τη μια και μπλε από την άλλη, του πατέρα μου, που το χρησιμοποιούσε για να διορθώνει τα γραπτά, και με αυτό ζωγράφιζα στα μωσαϊκά. Σάλιωνα το κόκκινο και έβαφα τα νύχια των ποδιών μου με αυτό.

q Τέλειωσα δεκαεξίμισι χρονών το γυμνάσιο, το Αρσάκειο, και ήμουν καλή μαθήτρια. Το αναφέρω γιατί συνήθως λένε ότι εμείς οι καλλιτέχνες είμαστε κοπανατζήδες και κακοί μαθητές. Παρόλο που εμείς δεν ήμασταν όπως είναι σήμερα τα παιδιά, που από μικρά έχουν μια ιδέα για το τι θα γίνουν, εγώ από δεκατεσσάρων χρονών ήθελα να κάνω αυτήν τη δουλειά, τη γουστάρω και στα ζόρια της και στα κάτω της. Στην Καλών Τεχνών μπήκα με την τρίτη, αλλά δεν έμπαινες εύκολα, γιατί δεν είχες κανέναν τρόπο να μάθεις. Είχα δάσκαλο, φροντιστή, τον Πάνο Σαραφιανό, έναν άνθρωπο γενναιόδωρο, που ήξερε τι σου μάθαινε. Ακόμα και τα πρώτα χρόνια στη σχολή πηγαίναμε στο φροντιστήριό του και ζωγραφίζαμε μοντέλο. Ήμουν πολύ φίλη με τον Γρηγόρη Σεμιτέκολο και τον Αλέκο Φασιανό, ήμασταν λίγα παιδιά και όλοι γνωριζόμασταν. Κάναμε τρέλες, παίρναμε ένα μπουκάλι και το σέρναμε στους δρόμους και μας νόμιζαν τρελούς, ήμασταν νέοι και στα κάγκελα, δεν ξέρω πώς λέγεται αυτό πιο ευγενικά.

q Είδα από κοντά έργα τέχνης όταν τελείωσα το σχολείο και πήγα στο Παρίσι, όπου έμεναν η θεία μου και ο θείος μου. Πήγα για έναν μήνα, με το καράβι και μετά με το τρένο. Έμπαινα το πρωί στο Λούβρο και έβγαινα βράδυ, έτρωγα στις σκάλες μια μπαγκέτα που μου είχε φτιάξει η θεία μου και έπινα νερό από τις βρύσες. Ήταν δύσκολα τα πράγματα τότε, δεν ταξίδευες εύκολα, δεν υπήρχε περίπτωση να πληρωθεί ένα εισιτήριο για να πας στο εξωτερικό.

q Το περιβάλλον της σχoλής την εποχή τη δική μου φαντάζομαι πως δεν είχε πολλές διαφορές από αυτό του δέκατου ένατου αιώνα. Είχαμε όμως έναν πολύ καλό δάσκαλο, τον Μόραλη, που, χωρίς να είναι των ακραίων απόψεων –μιλώντας πάντα για την εποχή–, μας έμαθε να αναλύουμε και να συνθέτουμε. Αυτά είναι πράγματα αξεπέραστα που ακόμα και σήμερα τα χρησιμοποιώ, σαν τους πιανίστες που εξασκούν τα δάχτυλά τους στις κλίμακες. Αυτό μας το ’μαθε πολύ καλά. Εμένα ο Μόραλης με άφηνε να κάνω ό,τι ήθελα, να δουλεύω γρήγορα για να μη χάνω τη γραφή μου, και το συζητούσαμε μετά.

ΡΈΝΑ ΠΑΠΑΣΠΎΡΟΥ

q Η μάνα μου έσκιζε χαρτοσακούλες για να έχω χαρτί να ζωγραφίζω. Θυμάμαι να παίζω με τα στοιχεία του

q Τότε, στην Ελλάδα του 1955, όταν έβγαινες και κυκλοφορούσες, αν ήσουν μια νεαρή καλλιτέχνιδα, δεν άκουγε κανείς το όνομά σου. Ήσουν ένα αμελητέο κομμάτι του περιβάλλοντος. Δεν υπήρχαμε. Δεν είχαμε καμία οπτική πληροφορία. Ό,τι βλέπαμε ήταν οι ρεπροντιξιόν στο πατάρι του Κάουφμαν, όπου πηγαίναμε ανελλιπώς κάθε απόγευμα. Οι πληροφορίες μας ήταν πάρα πολύ λίγες. Αυτό που είχα μάθει μέχρι τότε πηγαίνοντας στα μουσεία ήταν να διαβάζω και να καταλαβαίνω, με όποιον τρόπο μπορούσα, τη μέθοδο σκέψης και εργασίας του εκάστοτε καλλιτέχνη. Φυσικά, τα περισσότερα ήταν απλώς αυτά που νόμιζα, αλλά ως πνευματικό παιχνίδι μου έκανε πολύ καλό.

ΟΙAΘΗΝΑΊΟΙ

q Μετά την Καλών Τεχνών πήγα στην Beaux-Arts, όπου την πρώτη μέρα πήγα με το τελάρο μου. Ήταν σκοτεινά

36 lifo – 21.10.21

και είδα στημένο ένα κιούπι με μια φριχτή ντραπερί, σαν αυτά που βλέπαμε εδώ στο εργαστήριο του Γεωργιάδη, που ήταν ένας καθηγητής πάρα πολύ συντηρητικός. Άφησα το τελάρο κι έφυγα τρέχοντας. Αν δεν το πήρε κανείς, είναι ακόμη εκεί. Δεν ξαναπήγα ποτέ. Αλλά είχα μια υποτροφία και κάτι έπρεπε να κάνω, έτσι έκανα ψηφιδωτό με έναν Ιταλό δάσκαλο που ήταν μαθητής του Σεβερίνι. Από κει άρχισα να δουλεύω με τα στοιχεία του δρόμου, να συλλέγω σπασμένα κομμάτια γυαλιού από παρμπρίζ, μπουκάλια έξω από το σούπερ-μάρκετ, οτιδήποτε έβλεπα που μου έδινε τη δυνατότητα μείξης μιας πολυτελούς ύλης, όπως το σμάλτο ή κάτι επεξεργασμένο, με κάτι ευτελές, όπως ένα κομμάτι γυαλιού. Ήταν πολύ ωραία, πραγματικά είχες απόλυτη ελευθερία και μάθαινες τις τεχνικές και το αισθητικό μέρος ήταν δικό σου. Πάντως, σκέφτομαι ότι, αν είχα μείνει στο Παρίσι, δεν θα μπορούσα να ξεκολλάω τοίχους, να κάνω ό,τι γούσταρα και να αναπτύξω τη δουλειά μου όπως ακριβώς ήθελα, με τη μορφή που ήθελα.

q Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα έπρεπε να δουλέψω κι έκανα αυτό που κάνουν οι περισσότεροι «καλοτεχνίτες», στράφηκα στην εκπαίδευση. Ήταν πολύ δύσκολα και περνούσα άσχημα. Είχα γυρίσει από το Παρίσι, φορούσα μίνι, οι κάλτσες μου ήταν αλλιώς, έπρεπε να δίνω λογαριασμό για όλα, αλλά το βασικό πρόβλημα ήταν πως έπρεπε να ξυπνάω πρωί, δεν το άντεχα να σηκώνομαι στις εξίμιση. Και αποφάσισα, παρά τις δυσκολίες –τότε ήταν να παντρευτούμε με τον Χρήστο και υπολογίζαμε κάθε δραχμή–, να σταματήσω να διδάσκω, παρά τα σταθερά χρήματα που κέρδιζα. Αλλά αν σε αυτές τις ηλικίες δεν τρελαίνεσαι, δεν αξίζεις τίποτα. Και μετά πέρασα και από τα νυχτερινά σχολεία που ήταν κάτεργα, εκατό παιδιά που δεν τους ενδιέφερε παρά να πάρουν αναβολή από τον στρατό. Εγώ, όταν πιέζομαι πολύ, πρέπει να φύγω, γι’ αυτό έχω αλλάξει πολλές δουλειές.

q Βρέθηκα στο Μετσόβιο στην έδρα της Ζωγραφικής, στον Εγγονόπουλο, που μας έλεγε: «Θέλω να με θυμάστε ως τον καθηγητή που σας άφηνε να δουλεύετε». Αργότερα κατάλαβα πολύ καλά τι εννοούσε. Μετά ήρθε ο Κανιάρης, δεν περνούσα καλά. Ζητούσε ο Μυταράς βοηθό και αποφάσισα να διεκδικήσω τη θέση – ήμουν η πρώτη γυναίκα που μπήκε στην ομάδα του. Και «σκίστηκα» για το εργαστήριο, γιατί ο Μυταράς ήταν πολύ εντάξει. Από τον Μυταρά πήγα στον Κεσσανλή και εν τω μεταξύ είχα γίνει αναπληρώτρια καθηγήτρια, οπότε, όταν συνταξιοδοτήθηκε ο Τέτσης, πήρα το τρίτο εργαστήριο, που κράτησα ως καθηγήτρια μέχρι που έφυγα. Ήμουν η πρώτη γυναίκα με δικό της εργαστήριο, όμως εδώ να σας πω ότι η πρώτη γυναίκα που πάτησε το πόδι της στην Καλών Τεχνών ήταν η Έλλη Βοΐλα που δίδασκε τεχνικές στους μαθητές των Καλών Τεχνών, αγιογραφία, ψηφιδωτό, κεραμική. Είναι η γυναίκα που έκανε το ψηφιδωτό που υπάρχει στην είσοδο της Μητρόπολης και λυπάμαι που σε ξεναγήσεις που έχω παρακολουθήσει δεν αναφέρεται καν.

απο την αργυρώ μποζώνη φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν

ο πρωτος δασκαλος Το περιβάλλον της σχoλής την εποχή τη δική μου φαντάζομαι πως δεν είχε πολλές διαφορές από αυτό του δέκατου ένατου αιώνα. Είχαμε όμως έναν πολύ καλό δάσκαλο, τον Μόραλη, που, χωρίς να είναι των ακραίων απόψεων –μιλώντας πάντα για την εποχή–, μας έμαθε να αναλύουμε και να συνθέτουμε. Εμένα ο Μόραλης με άφηνε να κάνω ότι ήθελα, να δουλεύω γρήγορα για να μη χάνω τη γραφή μου, και το συζητούσαμε μετά.

21.10.21 – lifo

37

στους συναδέλφους και στα παιδιά φαινόταν κανονικό, κοινωνικά φαινόταν αξιοπερίεργο, δεν ήταν έτοιμη η κοινωνία γι’ αυτό.

q Από τα χρόνια του ’60 και του ’70 οι γυναίκες αντιμετωπιζόμασταν υπεροπτικά. Αυτή ήταν η πραγματικότητα. Ήμασταν απαξιωμένες και υποτιμημένες ως υποδεέστερες και μας το έδειχναν, δεν υπήρχε περίπτωση να γίνουμε αποδεκτές για οτιδήποτε άλλο απ’ ό,τι ήταν θεμιτό για το φύλο μας τότε. Θυμάμαι, εμένα με έλεγαν «καλλιτεχνίζουσα». Ή να λένε «βέβαια, η Ρένα πάει καλά στο εργαστήριο γιατί είναι γυναίκα και φέρεται στα παιδιά σαν μάνα». Όπως άκουγα για πολλά χρόνια ότι είμαι εκπαιδευτικός, δεν είμαι καλλιτέχνις.

q Εγώ δεν είχα σημείο αναφοράς κάποια προηγούμενη διευθύντρια.

Έπρεπε μόνη μου να σκεφτώ και να δώσω τη λύση. Από την άλλη πλευρά, είχα την εκπαιδευτική εμπειρία, ήξερα πολύ καλά να χειρίζομαι το εργαστήριο, να βάζω τα παιδιά σε μια τροχιά, χωρίς να τα «χαλάω» κιόλας, ώστε να κρατά το καθένα την προσωπικότητά του και ταυτόχρονα να τους βοηθώ να προχωρήσουν, να εξελιχθούν. Στην Καλών Τεχνών η ευθύνη σου είναι τεράστια, καμία σχέση με το Πολυτεχνείο. Αυτό που θα του πεις του μαθητή σου θα το θυμάται πάντα. Και θέλει τα πάντα από σένα, με γνώση και γενναιοδωρία.

q Η σχολή δεν μπορεί να υποκαταστήσει ούτε το κράτος ούτε το περιβάλλον, γιατί, ας μη γελιόμαστε, αυτά φτιάχνουν τον καλλιτέχνη. Και την πιο τέλεια σχολή να έχει βγάλει ένας καλλιτέχνης, από τα είκοσι πέντε του μέχρι τα ενενήντα του θα πρέπει να δημιουργήσει στο πλαίσιο της κοινωνίας. Η σχολή κάνει δουλειά επί μία πενταετία. Βγαίνουν πολύ καλύτεροι καλλιτέχνες από εμάς, αλλά αυτά που έμαθαν στη σχολή ακόμα και οι δικές μας γενιές πάντα μας χρησίμευαν, ήταν βασικές αρχές πάνω στην οργάνωση του έργου. Σημασία έχει τι ανοίγματα δίνεις στα παιδιά. Ο εικοστός αιώνας άνοιξε το λεξιλόγιο της τέχνης, ένα πεδίο που διευρύνεται συνεχώς. Πώς να αγνοήσουμε τα κομπιούτερ; Ακόμα κι εμείς που ανατραφήκαμε με το πινέλο, αναγνωρίσαμε τη φοβερή δυνατότητα για ένα νέο λεξιλόγιο, διευρυμένο και εν εξελίξει.

q Σε αυτό το ταξίδι με τα objects trouvés χρησιμοποιώ τα υλικά με τα οποία έπαιζα όταν ήμουν μικρή. Γενικότερα, πιστεύω πως δεν είναι περίεργο το ότι οι καλλιτέχνες της δικής μου ηλικίας στράφηκαν σε στοιχεία του αστικού χώρου, π.χ. στη Γαλλία έχουμε τους affichistes, στην Ιταλία την arte povera. Όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες είναι γεννημένοι ανάμεσα στο 1929 και το 1940 και προφανώς, κάποια περίοδο της ζωής τους, έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτές τις ύλες, με τις οποίες συνδέθηκαν με πολλαπλούς τρόπους, τις οποίες στη συνέχεια ενέταξαν στη δουλειά τους ως κύριο χαρακτηριστικό. Και σ’ εμένα αυτό συνέβη. Με θυμάμαι στην Καλών Τεχνών να προσπαθώ να αυξήσω τη μάζα της μπογιάς μου και να ανακατεύω διάφορα, γιατί, φυσικά, κανένας δεν μπορούσε να χαραμίσει το σωληνάριό του, που ήταν ακριβό. Από τότε ήθελα να συμβαίνει και κάτι άλλο πάνω στο έργο. Δηλαδή και η ίδια η μορφή της επιφάνειας να έχει μια ιδιαίτερη λειτουργία. Αυτό με ενδιέφερε.

ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ Ρένα Παπασπύρου

q Ήμουν το αξιοπερίεργο, το σκυλάκι της πίστας που κάνει τον γύρο στα δυο πόδια. Ενώ στην Καλών Τεχνών,

q Όταν ήμουν στη σχολή είχαμε διευθυντή τον Γιάννη Παππά και υπήρχαν και οι εκδόσεις Γαλαξίας, που μας μοίρασαν την Ελληνική Γραμμή του Περικλή Γιαννόπουλου. Εγώ θεώρησα ότι ήταν στο πνεύμα της ελληνικότητας και της «στροφής στις ρίζες» και, όπως το πήρα, πήγα στην περιπτερού και το αντάλλαξα με ένα αστυνομικό. Εγώ δεν ήθελα να έχω καμία σχέση με τη γενιά του τριάντα, η γραφικότητα, η νοσταλγία του παλιού χώρου και της παλιάς Αθήνας, τα νεοκλασικά, οι παλιοί τρόποι, δεν μου είπαν ποτέ τίποτα. Το αγνοούσα αυτό το ρεύμα, δεν με αφορούσε. Εμένα με ενδιέφερε ο τρόπος σκέψης των καλλιτεχνών.

q Ήταν δύσκολο να το αποδεχτούν το έργο μου, ήταν κάπως ακατανόητο και λίγο περιθωριακό, δεν ήταν υψηλή τέχνη, ήταν κάτι χειρωνακτικό. Για να σου δώσω να καταλάβεις, όταν εκτελώνισα τα έργα από το Παρίσι, ο τελωνειακός είχε μια λίστα και έπρεπε κάπου να με κατατάξει, έτσι με έβαλε στην κατηγορία «γλυπτά και πάσης φύσεως καλλιτεχνήματα». Μπήκα στο «πάσης φύσεως». Αργότερα, οι αποτοιχίσεις που έκανα ήταν για πολύ κόσμο «αυτά τα πράγματα», δεν έλεγαν «αυτά τα έργα».

q Είχα την τύχη να βρεθώ στην γκαλερί Δεσμός, εκεί ήταν πραγματικά ο χώρος όπου η δουλειά μου γινόταν δεκτή. Στον Δεσμό είχαμε την τύχη να είμαστε οι καλλιτέχνες που είχαμε διαφοροποιηθεί σε τρόπο γραφής, με καινούργιους τρόπους και ένα νέο καλλιτεχνικό λεξιλόγιο. Ήμασταν οι καλλιτέχνες που σε πολύ καλή χρονική συγκυρία με τους υπόλοιπους συναδέλφους μας στην Ευρώπη πειραματιστήκαμε, εισαγάγαμε νέους τρόπους και προτείναμε καινούργιες αναγνώσεις. Η δική μου ανάγνωση εστιάστηκε στον αστικό χώρο, που ήταν ο δρόμος αλλά και το δωμάτιό μου. Εδώ, στους τοίχους του σπιτιού μου, πειραματίστηκα με το φως και τη σκιά και κατάλαβα ότι η επιφάνεια έχει τη δική της αυτονομία, τη δική της αυτοτέλεια και τον δικό της κόσμο, που είναι αυθύπαρκτος και δεν πρέπει να τον πειράζω αλλά να τον ενισχύω. Με αυτόν τον τρόπο οδηγήθηκα στις ύλες, ξεκινώντας από τις βασικές, του ανθρώπου που ζει στην πόλη και υπάρχουν γύρω του, ακόμα και στο σπίτι του. Έτσι άρχισα να κάνω αποτοίχιση, έμαθα την τεχνική των συντηρητών και αυτός είναι ο τρόπος που ξεκίνησε η δουλειά μου.

q Αυτό που θα δείξουμε στην γκαλερί της Ελευθερίας Τσέλιου είναι κομμάτια τοίχου ή παλιού ξύλου όπου έχει γίνει επέμβαση, εφημερίδες που έχουν ξεμείνει, με άλλα υλικά, και ξύλα με χρώμα, προβολές σκιάς πάνω σε επιφάνειες. Στη Στέγη θα παρουσιάσουμε το έργο «Βρυάξιδος 11 και Ασπασίας». Πρόκειται για ένα σπίτι παλιό κοντά μου και όλη αυτή η δουλειά έγινε στο πρώτο lockdown. Ήταν κάτι δημιουργικό και ψυχοθεραπευτικό, έβγαινα με το 6 και πήγαινα και δούλευα.

q Ξεκολλήθηκαν γύρω στα είκοσι δύο τετραγωνικά μέτρα τοίχου, η επέμβαση έγινε γύρω από

ΙNFO

Ρένα Παπασπύρου, «Βρυάξιδος 11 και Ασπασίας – Η άγνωστη όψη» Επιμέλεια έκθεσης: Χριστόφορος Μαρίνος, Γιώργος Τζιρτζιλάκης Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (ισόγειο) onassis.org

38 lifo – 21.10.21

Από τα χρόνια του ’60 και του ’70 οι γυναίκες αντιμετωπιζόμασταν υπεροπτικά. Αυτή ήταν η πραγματικότητα. Ήμασταν απαξιωμένες και υποτιμημένες ως υποδεέστερες και μας το έδειχναν, δεν υπήρχε περίπτωση να γίνουμε αποδεκτές για οτιδήποτε άλλο απ’ ό,τι ήταν θεμιτό για το φύλο μας τότε. Θυμάμαι, εμένα με έλεγαν «καλλιτεχνίζουσα».

το σπίτι, στο ύψος του σώματός μου, και στις δύο πλευρές του δρόμου. Στο έργο, που μοιάζει να εισβάλει στον χώρο, έρχεται για πρώτη φορά στην επιφάνεια η άγνωστη όψη ενός τοίχου, αυτή που ο περαστικός ή ο παρατηρητής δεν έχει δει ποτέ. Μέχρι τώρα, οτιδήποτε αποτοίχιζα μπορούσε να το δει κάποιος από την εξωτερική πλευρά, που ήταν γνωστή και προσιτή. Η πίσω πλευρά της επιφάνειας του τοίχου όμως ήταν και για μένα απρόσιτη. Σε αυτήν τη δουλειά αποκαλύπτεται και είναι ένα μείγμα από καταστάσεις χρωματικές που έχουν συμβεί στο παρελθόν, π.χ. βάψιμο με ώχρα, γαλάζιο και πράσινο σε διαφορετικές εποχές, και υπάρχουν και μερικά μαύρα σημάδια από τα γκράφιτι, όλα στοιχεία πολύ ενδιαφέροντα που ποτίζουν τον καμβά του τοίχου. Έτσι έγινε μια ανασύσταση της γωνίας αυτής του δρόμου με απόλυτα αυθαίρετο τρόπο. Δεν κρατήθηκε καμία χρονολογική σειρά, ανασυστάθηκε ένας τοίχος, μια καινούργια γωνία που πήρε τη θέση της παλιάς.

702

ΘΕΑΤΡΟ

«Πόσο κοστίζει να ζεις;» της Μαρτίνα Μαγιόκ, σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου Οι τέσσερις ήρωες του έργου που χάρισε στην Πολωνο-αμερικανή συγγραφέα Μαρτίνα Μαγιόκ το βραβείο Πούλιτζερ το 2018 παλεύουν με τις αναπηρίες τους: οι μεν με τις εξωτερικές και οι δε με τις εσωτερικές. Σε μια «μάχη» ανά ζεύγη θα προσπαθήσουν να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες της ζωής. Τι είναι επιβίωση και τι πραγματική ζωή; Την απάντηση δίνει μέσα από τη σκηνοθετική του ματιά ο Θωμάς Μοσχόπουλος και με τις ερμηνείες τους οι ηθοποιοί Μελαχρινός Βελέντζας, Αμαλία Καβάλη, Ειρήνη Μακρή, Φώτης Στρατηγός.

23/10-14/11, θέατρο Πόρτα, λεωφ. Μεσογείων 59, Αθήνα, είσοδος: 10-18 ευρώ

39

THE WEEK Όσα ξεκινάνε αυτή την εβδομάδα

42

ΣΙΝΕΜΑ Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

44

ΘΕΑΤΡΟ «Προμηθέας»: Άσκηση στην εσωτερική ελευθερία

46

ΒΙΒΛΙΟ Ένα ταξίδι στον χρόνο και ταυτόχρονα η μνήμη της πόλης

47

ΒΙΒΛΙΟ Ο στενός κύκλος του Χίτλερ: Άγνωστες πτυχές

48

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ελένη Βαροπούλου: «Μόνο το υπερβολικό είναι αληθινό»

21.10.21 – lifo

39

4 ΣΙΝΕΜΑ «Το Λανθάνον Τραύμα» Το έργο του σκηνοθέτη και ποιητή Λευτέρη Ξανθόπουλου είχε στο επίκεντρο του προβληματισμού του την ινδοευρωπαϊκή μετανάστευση αλλά και το τραύμα που επέρχεται από το βίωμα της ξενιτιάς. Με όχημα τα πρώιμα ντοκιμαντέρ του, θα διεξαχθεί μια συζήτηση που θα προσπαθήσει να ρίξει περισσότερο φως στην εμπειρία της μετανάστευσης αλλά και να προτείνει νέες ερμηνείες στο έργο του δημιουργού. Επιπλέον, θα προβληθούν οι ταινίες τεκμηρίωσης του Ξανθόπουλου Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα (1978) και Στα Τουρκοβούνια (1983).

STOEP TH PR ES S

απο tην ελενη τζαννατου

ΜΟΥΣΙΚΗ

the week

«Bazooka acoustic set» στο Τριανόν

2 1 - 27 okt ω β ρ ιου 20 21

1 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Γιώργος Τσακίρης, «Ο ήχος του Σαρακίου» Μέσα από τα έργα του, ο Γιώργος Τσακίρης θέλει να προκαλέσει τον θεατή να πάει πέρα από την όραση και να ενεργοποιήσει συγχρόνως την ακοή και την αφή, ώστε να νιώσει τη ζωντανή εμπειρία της σχέσης ζωής και θανάτου, δηλαδή σαν αυτή που έχει το ξύλο με το σαράκι. Ο καλλιτέχνης θέλει συγχρόνως να υπογραμμίσει τη σχέση της τέχνης με τη φύση, γι’ αυτό χρησιμοποιεί οργανική και βιολογική ύλη. Στη συγκεκριμένη ατομική του έκθεση θα βρει κανείς το κεντρικό έργο του Γ. Τσακίρη «Σαράκι» (1990-2004) αλλά και άλλα έργα του που φιλοτέχνησε από το 1973 ως σήμερα.

επιφανούς συγγραφέα με αφορμή μία συνέντευξη κρύβει πολύ περισσότερα: οι δυο τους έχουν αλληλοεπηρεαστεί πριν καν γνωριστούν, ενώ η ανήλικη κόρη του συγγραφέα μοιράζεται ήδη ένα ερωτικό μυστικό με τον νέο άνδρα. Το κουβάρι του παράξενου αυτού τριγώνου ξετυλίγουν η Σοφία Κόκκαλη, ο Γιάννος Περλέγκας και ο Μιχάλης Τιτόπουλος.

18/10-11/1, Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν Υπόγειο, Πεσματζόγλου 5, Αθήνα, είσοδος: 10-15 ευρώ

3 ΜΟΥΣΙΚΗ «Planet of Zeus – Temple Live Opening»

Οι Βολιώτες Bazooka μπορεί να κάνουν μερικά από τα πιο δυναμικά και ηλεκτρισμένα live στη χώρα, όμως αυτήν τη φορά ετοιμάζονται να ανέβουν στη σκηνή για ένα «πειραγμένο» ακουστικό live. Δύο χρόνια μετά το «Zero Hits», με τον τέταρτο δίσκο τους να βρίσκεται στα σκαριά και έχοντας περάσει πλέον για τα καλά στον ελληνικό στίχο, οι Bazooka θα παρουσιάσουν τα τραγούδια τους, αφήνοντας στην άκρη τους ενισχυτές και την παραμόρφωση και δίνοντας τη θέση τους σε ακουστικές κιθάρες, πλήκτρα και πνευστά.

21/10, Goethe-Institut Athen, Ομήρου 14-16, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

5 ΣΙΝΕΜΑ «Το Φεστιβάλ Δράμας στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος» Το Φεστιβάλ Δράμας είναι ο λόγος που κάθε Σεπτέμβρη οι μικρομηκάδες κατευθύνονται στην πόλη της Βόρειας Ελλάδας. Τον φετινό Οκτώβρη το Φεστιβάλ Δράμας «κατεβαίνει» στην Αθήνα για μία εβδομάδα, κατά την οποία θα προβληθούν όλες οι ταινίες του εθνικού διαγωνιστικού προγράμματος του 44ου DISFF, καθώς και οι βραβευμένες ταινίες των υπόλοιπων διαγωνιστικών τμημάτων. Η Ταινιοθήκη είναι ο πρώτος σταθμός του Φεστιβάλ Δράμας, στο πλαίσιο του προγράμματος «Το Φεστιβάλ Δράμας ταξιδεύει».

21-27/10, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Μεγ. Αλεξάνδρου 136, Γκάζι, είσοδος: 5 ευρώ

6 ΘΕΑΤΡΟ «Η νύχτα της Ιγκουάνα» του Tενεσί Ουίλιαμς, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη

22/10, Τριανόν, Κοδριγκτώνος 21, Αθήνα, είσοδος: 10 ευρώ

Έως 8/11, Roma Gallery, Ρώμα 5, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

2 ΘΕΑΤΡΟ «Οι Ναυαγοί» της Ηρώς Μπέζου

Με τα κλειστά venues να έχουν μείνει ανενεργά για πάνω από ενάμιση χρόνο, το Temple ετοιμάζεται για το μετα-Covid συναυλιακό βάπτισμα του πυρός με μια μπάντα που νιώθει τον συγκεκριμένο χώρο σπίτι της. Οι Planet of Zeus, μια εγχώρια μπάντα με φανατικό κοινό όσο λίγες, ετοιμάζονται να ανέβουν και πάλι στη σκηνή για ένα live οικογενειακό και δυνατό, χωρίς καρέκλες, μάσκες και άλλα «εμπόδια», μόνο με το volume των ενισχυτών στο 10.

Αν και παραγνωρισμένο στη χώρα μας, η Νύχτα της Ιγκουάνα θεωρείται το τελευταίο σπουδαίο έργο του Tενεσί Ουίλιαμς, που συνοψίζει τις θεματικές οι οποίες διαπέρασαν ολόκληρη τη θεατρική του πορεία, από τη μοναξιά μέχρι τη σεξουαλική καταπίεση και από την έννοια της αμαρτίας μέχρι τις καταχρήσεις. Βρισκόμαστε στο Μεξικό, όπου το ξενοδοχείο της ηδονικής Μαξίν έχει μετατραπεί σε καταφύγιο ταλαιπωρημένων ψυχών, ηρώων που σε διάστημα μικρότερο από μία ημέρα έρχονται αντιμέτωποι με τα ζωτικά τους ένστικτα και τα ψεύδη τους. Σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη, με τους Ιωάννη Παπαζήση, Μαρία Κεχαγιόγλου, Σύρμω Κεκέ, Γιώργο Μπινιάρη, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Βίκυ Κατσίκα, Πέτρο Μάλαμα. Η μουσική είναι της Nalyssa Green.

23/10, Temple Athens, Ιάκχου 17, Γκάζι, είσοδος: 15 ευρώ

20/10-28/11, Θέατρο Πορεία, Τρικόρφων 3-5, Αθήνα, είσοδος: 12-20 ευρώ

Ούσα μία από τις πιο ταλαντούχες ηθοποιούς της

γενιάς της, η Ηρώ Μπέζου υπογράφει τώρα το πρώτο της θεατρικό έργο, το οποίο σκηνοθετεί μαζί με τον Γιάννη Παπαδόπουλο. Η συνάντηση ενός νεαρού δημοσιογράφου στο απομονωμένο σπίτι ενός

40 lifo – 21.10.21

7 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Αριστομένης Θεοδωρόπουλος: «ΕΞΩ»

the week

EKΔΗΛΩΣΕΙΣ

Για τον Αριστομένη Θεοδωρόπουλο η στιγμή που τελειώνει κάτι είναι η στιγμή που ξεκινά κάτι άλλο, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε τα στοιχεία που βρίσκονται ανάμεσα σε αυτές που αντιλαμβανόμαστε ως προκαθορισμένες θέσεις, μια και αυτά δομούν την πραγματικότητά μας. Στην τρίτη του ατομική έκθεση μετά τις «ΦΕΥ: ΕΔΩ» (2018) και «ΦΕΥ: Πριν την Ηχώ» (2019), ο εικαστικός δημιουργεί και παρουσιάζει φόρμες που δίνουν την αίσθηση της συνεχούς κίνησης με εσκεμμένη την έλλειψη του ανθρώπινου στοιχείου από τα έργα, ώστε να υπάρξουν τόσες ερμηνείες όσες και οι θεατές τους.

21/10-6/11, Μετς Κέντρο Τεχνών, Ευγενίου Βουλγάρεως 6, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη με προκράτηση θέσης

ΧΟΡΟΣ

RootlessRoot, «Stones & Bones» Στο νέο της έργο, η διεθνής ομάδα χορού RootlessRoot συνδιαλέγεται με τη βοήθεια του Άγγλου γλύπτη Peter Randall-Page με το μάρμαρο, το υλικό που συμβολίζει την αιωνιότητα. Η σκηνή μεταμορφώνεται σε σώμα και οι χορεύτριες κινούνται πάνω στη ζωντανή μουσική με την υπογραφή του Βασίλη Μαντζούκη, δίπλα σε μάρμαρα που ζυγίζουν έναν τόνο. Μια χορευτική παράσταση βασισμένη στην ελευθερία και στον πειραματισμό, που μέσα από την αναζήτηση γύρω από την έννοια της δομής μιλάει τελικά για την παροδικότητα της ανθρώπινης φύσης.

3-7/11, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107, Αθήνα, είσοδος: 5-28 ευρώ

8 ΜΟΥΣΙΚΗ «In women we trust» & «Women in Music» Το πάντα ανήσυχο Plisskën Festival διοργανώνει, σε συνεργασία με το Bρετανικό Συμβούλιο, το πρώτο «In women we trust», αφιερωμένο στις γυναίκες της μουσικής βιομηχανίας. Δύο πάνελ με καλεσμένες τη Flo Dill από το NTS Radio και τη Yewi Omo από τη Sony Music, οι οποίες θα περιστοιχίζονται από γυναίκες με ισχυρή παρουσία στα εγχώρια μουσικά πράγματα, όπως η Kafka και η Μαρίνα Δανέζη. Σκοπός είναι να διευρυνθεί η κουβέντα που έχει αρχίσει ήδη να γίνεται για την επιτακτική ανάγκη παρουσίας των γυναικών στη μουσική και όχι μόνο. Η βραδιά θα κλείσει με ένα πάρτι στο Ρομάντσο, το «Women in Music», με αυστηρά γυναικείο line-up (Eclair Fifi, Effy, Giganta).

27/10, Atraktos, Μαραθωνομάχων 8, Ακαδημία Πλάτωνος & Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

9 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ «Μικροκλίμα Τσέπης» της Ραλλούς Παναγιώτου Η γλύπτρια Ραλλού Παναγιώτου εμπνέεται από αντικείμενα της καθημερινής ζωής και προσωπικά βιώματα ώστε να τα αναπλάσει στο πλαίσιο της έκθεσης. Στο «Μικροκλίμα Τσέπης», που παρουσιάζεται από τον ΟΠΑΝΔΑ, με την υποστήριξη της γκαλερί Bernier/Eliades, η δημιουργός «κρυπτογραφεί» τους δρόμους της Αθήνας σε ένα παιχνίδι με τις λέξεις, που σκοπό έχει να συνδέσει το αστικό μακροκλίμα με το μικροκλίμα του ανθρώπινου σώματος σε συνθέσεις από τελάρα μεταξοτυπίας μεγάλων διαστάσεων πάνω σε ύφασμα τέντας αυτοκινήτου. Έως 7/11, Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, Βασ. Σοφίας, πάρκο Ελευθερίας, είσοδος ελεύθερη

21.10.21 – lifo

41

Μιναμάτα

Σινεμά

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο

Κακό

42 lifo – 21.10.21

Ο Τζόνι Ντεπ αναζητάει τη λύτρωση μέσα από την ειλικρινή ματιά του Άντριου Λέβιτας για την οικολογική καταστροφή μιας γιαπωνέζικης πόλης. σύνοψη: O σημαντικός φωτογράφος Γιουτζίν Σμιθ επιστρέφει στην ενεργό δράση όταν ένας φίλος του τού προτείνει να φωτογραφίσει για λογαριασμό του περιοδικού «Life» τις επιπτώσεις που έχει στους κατοίκους η σταθερή δηλητηρίαση των νερών από τα απόβλητα ενός χημικού εργοστασίου στη Μιναμάτα της Ιαπωνίας.

Ο

Γιουτζίν Σμιθ ήταν πρωτοπόρος του φωτογραφικού δοκιμίου, ένας ευαίσθητος και αυτοκαταστροφικός δημοσιογράφος της κάμερας με καλλιτεχνική ματιά και μισανθρωπικές τάσεις. Με τις λήψεις του στο παραθαλάσσιο χωριό Minamata της Ιαπωνίας έφερε στο προσκήνιο ένα άγνωστο έγκλημα με τραγικούς πρωταγωνιστές ντόπιους που υπέκυψαν σε επώδυνα τραύματα. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν μικρά παιδιά και άνθρωποι που παραμορφώθηκαν από τη μόλυνση που προκαλούσε επί δεκαετίες ένα εργοστάσιο υδραργύρου στην περιοχή. Βρισκόμαστε στο 1971, τη χρονιά που ο Μάρβιν Γκέι κυκλοφόρησε το ανατριχιαστικό τραγούδι του «What’s going on», με στίχους που, εκτός από τον κοινωνικό αντίκτυπο του Βιετνάμ και τις αναταράξεις στα γκέτο των μεγαλουπόλεων, θίγει και το περιβάλλον με την αναφορά στο «fish full of mercury». Ο Σμιθ πέρασε πολλά μέχρι να κάμψει την αρχική καχυποψία του περιοδικού «Life» –με διεθνή απήχηση και εβδομαδιαία κυκλοφορία ακόμα τότε– και να το κάνει να του εμπιστευτεί μια πολυέξοδη αποστολή, και για να κερδίσει, στη συνέχεια, με την πολύτιμη βοήθεια της διερμηνέως του, τη συμπάθεια των φοβισμένων και βασανισμένων κατοίκων, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να αποτυπώσει το δράμα με μια σειρά εκπληκτικών ασπρόμαυρων ενσταντανέ, εφάμιλλων με έργα τέχνης και με σημαντικό εκτόπισμα στην κοινή γνώμη. Μετά από ηθελημένες εκδρομές σε κινηματογραφικές αποδράσεις και ακούσια, αν και σίγουρα επαγγελματικώς ζημιογόνα έκθεση στην ταμπλόιντ δημοσιογραφία, ο Τζόνι (Ντεπ) πήρε το όπλο της διασημότητάς του για καλό σκοπό, αυτόν της αφύπνισης και της ευαισθητοποίησης για ένα θέμα που δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά απασχολεί και

στις μέρες μας, όπως φροντίζουν να μας υπενθυμίζουν οι εικόνες οικολογικής και ανθρώπινης καταστροφής που τρέχουν παράλληλα με τους τίτλους τέλους της ταινίας του Αμερικανού εικαστικού και σκηνοθέτη Άντριου Λέβιτας. Για να το πετύχει, μεταμορφώνεται εξωτερικά, όπως το συνηθίζει, και αγκαλιάζει με ζέση την πόζα του καταραμένου καλλιτέχνη, φορώντας μπίτνικ μπερέ, ακούγοντας τζαζ, λέγοντας αφοριστικά τσιτάτα και, φυσικά, καπνίζοντας ασταμάτητα και πίνοντας μέχρι τελικής πτώσης. Με αυτήν τη στολή, προειδοποιεί, στέλνοντας όλα τα δυνατά σήματα, πριν λυτρωθεί. Συνεπώς, είναι σαν να προεξοφλεί τη συνέχεια και την έκβαση της ταινίας, η οποία αναδεικνύεται στις φωτογραφικές λήψεις και συμπληρώνει τη διαδρομή και παράλληλα την αποστολή της.

ODEON ESCAPE 7-ΑΕΛΛΩ 2-ΘΗΣΕΙΟΝ ΘΕΡΙΝΟ-ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX 2-NANA 2-ΝΙΡΒΑΝΑ 1,2-ΣΙΝΕ ΧΟΛΑΡΓΟΣΣΠΟΡΤΙΓΚ 2-TOWN CINEMAS 3-ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 2-ΑΘΗΝΑ -ΣΙΝΕΑΚ

Κβο Βάντις, Αΐντα; Quo vadis, Aida?

σκηνοθεσία: Τζασμίλα Ζμπάνιτς πρωταγωνιστούν: Γιάσνα Τζούρισιτς, Ιζουντίν

Μπάρζοβιτς σύνοψη: Το καλοκαίρι του 1995, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Σρεμπρένιτσα στη Βοσνία από τον στρατό της Σερβίας, η Αΐντα εργάζεται ως διερμηνέας για τις δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών που βρίσκονται στην περιοχή για τη διατήρηση της ειρήνης. Καθώς ο κλοιός πολιορκίας της πόλης σφίγγει, η Αΐντα θα πρέπει να πάρει αποφάσεις ζωής και θανάτου για τον εαυτό της και την οικογένειά της. Καθόλου τυχαία ο τίτλος παραπέμπει στο περίφημο δίλημμα του Αποστόλου Πέτρου όταν εγκατέλειπε τη Ρώμη κατά τη διάρκεια των χριστιανικών διωγμών.

INFO MINAMATA σκηνοθεσία:

Άντριου Λέβιτας πρωταγωνιστούν:

Τζόνι Ντεπ, Χιρογιούκι Σανάντα

Στην περίπτωση της ηρωίδας, ωστόσο, η τοποθέτησή της μεταξύ της αντικειμενικής ουδετερότητας της μεταφράστριας μιας παρωδίας διαπραγματεύσεων, καθώς οι αποφάσεις είναι ειλημμένες, και της δυσβάσταχτης θέσης μιας συζύγου και μητέρας να προστατεύσει τους τρεις άνδρες της ζωής της γίνεται θηλιά που εκτινάσσει δραματικά η Ζμπάνιτς. Η υποψήφια για διεθνές Όσκαρ ταινία δεν θα μπορούσε παρά να εξελίσσεται ως ωρολογιακό θρίλερ ανάμεσα στο προσωπικό μαρτύριο και στα γνωστά, τραγικά γεγονότα που οδήγησαν στη γενοκτονία και κινείται με πάθος και συμπόνοια στη ζώνη της διεθνούς αδιαφορίας (μας θυμίζει πως ο Ολλανδός συνταγματάρχης που ηγείτο των συνομιλιών πριν την επίθεση των Σέρβων απευθύνθηκε στα αφεντικά του αλλά δεν μπόρεσε να συνεννοηθεί γιατί βρίσκονταν σε θερινές διακοπές!) και της ύστατης προσπάθειας να σωθούν ζωές από μια πρώην δασκάλα που γνώριζε τις περισσότερες από τις απειλούμενες οικογένειες, καθώς και μαθητές της που είχαν προσχωρήσει στις τάξεις του εχθρού. Χωρίς διάθεση αναθεώρησης της Ιστορίας, το Κβο Βάντις, Αΐντα; είναι ένα συναρπαστικό ανθρώπινο δράμα εξαιρετικής κινηματογράφησης και πανίσχυρης ερμηνείας από τη Γιάσνα Τζούρισιτς. ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ-ΑΤΛΑΝΤΙΣ 2-ΔΑΝΑΟΣ 1-ΔΙΑΝΑΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ-ΟΣΚΑΡ-ΣΠΟΡΤΙΓΚ 2-ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ 1

Δεν υπάρχει Κακό there is no evil

σκηνοθεσία: Μοχάμαντ Ρασούλοφ πρωταγωνιστούν: Εχσάν Μιρχοσεϊνί, Σαγκαγιέγκ

Σουριάν σύνοψη: Ένας μεσήλικας, δύο στρατιώτες κι ένας αγροτικός γιατρός εμπλέκονται σε τέσσερις ιστορίες που αφορούν τη θανατική ποινή στο Ιράν και αναδεικνύουν το σκληρό πρόσωπο του υφιστάμενου πολιτικού καθεστώτος. Καταδικασμένος από το ιρανικό καθεστώς σε ισόβια στέρηση της κινηματογραφικής του άδειας, ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ κατάφερε να γυρίσει τέσσερις διαφορετικές ιστορίες κάτω από τη θεματική της θανατικής ποινής (που εξακολουθεί να στερεί τη ζωή σε εκατοντάδες πολίτες στη χώρα του), αναθέτοντας τις σκηνές πλήθους σε βοηθούς του και αναλαμβάνοντας ο ίδιος πλάνα σε απομακρυσμένες περιοχές και κλειστούς χώρους, παρακάμπτοντας την απαγόρευση – έχει σημασία που τα ισάριθμα μέρη του Δεν υπάρχει Κακό στέκουν άνετα και ως μικρού μήκους, καθώς τους τοπικούς κήνσορες απασχολούν κυρίως τα feature films. Χωρίς να απομακρύνεται από τη βαρύτητα και τον προβληματισμό που διατρέχει το σινεμά του, ο Ρασούλοφ δεν καταφεύγει στο προφανές: αντί να καταγγείλει ένα σύστημα φονικού εκφοβισμού, αναλύει τις ολέθριες συνέπειες της κουλτούρας των εκτελεστών σε μια κοινωνία που δεν συνειδητοποιεί πως τη θεωρεί δεδομένη. Με έναν μεσήλικα, δύο στρατιώτες και, στον επίλογο, μια κοπέλα που επιστρέφει στο Ιράν από το εξωτερικό, παραλληλίζει τη δική του γόνιμη καλλιτεχνική αμφισβήτηση με εκείνη των ηρώων της ταινίας και προσωποποιεί την ανθρώπινη ανάγκη αντίστασης στο θέσφατο ενός απολυταρχικού κράτους, περνώντας από την περιγραφική ει-

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ σαγωγή στη δραματουργική έκπληξη και κλείνοντας με ένα μελοδραματικό συμπέρασμα και μαζί μια χειρονομία προς τους θεατές, που ήδη ανταμείφθηκε με τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου του 2020. Το γεγονός ότι ο Ρασούλοφ είναι ακόμα ζωντανός, έχοντας κατά πάσα πιθανότητα εκτίσει ποινή στις ιρανικές φυλακές εν μέσω κορωνοϊού, κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής της Βerlinale, είναι μια ευτυχής συγκυρία. Αποδεχόμενος μέσω βιντεοκλήσης το βραβείο του, απηύθυνε έκκληση κυρίως στους συμπολίτες του να διακόψουν τον πειθήνιο κύκλο της νόμιμης βίας. ΑΣΤΥ

Γκαγκάριν gagarine

σκηνοθεσία: Φανί Λιατάρ, Ζερεμί Τρουίγ πρωταγωνιστούν: Αλσενί Μπατιλί, Λίνα Κουντρί

σύνοψη: Το Γκαγκάριν, ένα από τα οικιστικά συγκροτήματα που περιβάλλουν το Παρίσι, πρόκειται να κατεδαφιστεί. Ένα αγόρι, ο Γιούρι, που ονειρεύεται να γίνει αστροναύτης και φέρει υπερήφανα το όνομα του πρώτου ανθρώπου που κοίταξε τη Γη από ψηλά, δεν συμφωνεί και προσπαθεί να σώσει το συγκρότημα από την κατεδάφιση μαζί με τους φίλους του, τα παιδιά των ενοίκων. Μελαγχολικό και ονειρικό, το Γκαγκάριν, που αποτελεί προέκταση της ομώνυμης μικρού μήκους των σκηνοθετών Λιατάρ και Τρουίγ και επιλέχτηκε στο επίσημο πρόγραμμα του ακυρωμένου λόγω Covid Φεστιβάλ Καννών του 2020, διαδραματίζεται σε προάστιο του Παρισιού, σε έναν οικισμό που πήρε το όνομά του από τον πρώτο κοσμοναύτη, τον Σοβιετικό Γιούρι Γκαγκάριν. Η ταινία ξεκινά με Επίκαιρα από το 1961, όταν οι αφηνιασμένοι από χαρά κάτοικοι υποδέχονταν με ροδοπέταλα τον ήρωα του Διαστήματος, και στο επόμενο πλάνο, εξήντα χρόνια αργότερα, τα κτίρια καταρρέουν από τις φθορές και την αμέλεια και όσοι απέμειναν το εγκαταλείπουν, αφήνοντας τους σιωπηλούς ολίγους στη μοίρα τους και στο έλεος των τοπικών συμβουλίων. Ο νεαρός Γιούρι, ενεργητικός και ανήσυχος, παρέα με τον ύποπτων συναλλαγών στη γειτονιά Χουσάμ και την ενθουσιώδη Ντιάνα από τον κοντινό μαχαλά των Ρομά, αντιστέκεται με αξιέπαινο ιδεαλισμό, κατασκευάζοντας ένα αυτόνομο «διαστημόπλοιο» στα χαλάσματα, αυτοσχέδια εξοπλισμένο με ακτίνες, όργανα, λάμπες και θερμοκήπιο σε μια προσωπική, ρομαντική αποστολή να σώσει ένα χαμένο στοίχημα και να επικοινωνήσει με τα αστέρια, αντί να χαθεί στη λάσπη. Οι σκηνοθέτες εμποτίζουν με μαγικό ρεαλισμό την ανθρώπινη εκδοχή μιας περιπετειώδους απόδρασης σε άλλους κόσμους και, προφητικά, προτείνουν το γήινο flip side της πρόσφατης σπατάλης των διάσημων δισεκατομμυριούχων για να διασχίσουν πρώτοι το σύμπαν, σφάζοντας μελλοντικές αποικίες στην εγωπαθή ποδιά τους. Αντίδοτο σε έναν ρεαλισμό που χτυπά την πόρτα σαν μπουλντόζα που απειλεί με ισοπέδωση, το Γκαγκάριν είναι μια γλυκιά παραβολή ελπίδας και επινοητικότητας σε έναν ορυμαγδό νεανικής μυθοπλασίας εγκλωβισμένης σε κλισέ σχήματα.

Venom 2

venom: let there be carnage

σκηνοθεσία: Άντι Σέρκις πρωταγωνιστούν: Τομ Χάρντι, Γούντι Χάρελσον,

Μισέλ Γουίλιαμς σύνοψη: Η συμβίωση του δημοσιογράφου Έντι Μπροκ με τον εξωγήινο παρασιτικό οργανισμό που ακούει στο όνομα Βένομ συνεχίζεται. Οι δυο τους θα έρθουν αντιμέτωποι με την απειλή του Κάρνατζ, ενός εξωγήινου παρασιτικού οργανισμού αντίστοιχου του Βένομ, που έχει ως ξενιστή έναν παρανοϊκό σίριαλ κίλερ. Με τον καλό μας Άντι Σέρκις να παίρνει τη σκυτάλη πίσω από την κάμερα από τον Ρούμπεν Φλάισερ, το franchise του Venom γνωρίζει μια ποιοτική αναβάθμιση. Καταρχάς, αυτήν τη φορά υπάρχει ένα υποτυπώδες θεματικό μοτίβο. Ο ήρωάς μας, ο Έντι Μπροκ, πρέπει να διδαχθεί την έννοια της συντροφικότητας και της φιλίας μέσω της συμβιωτικής του σχέσης με τον εξωγήινο παρασιτικό οργανισμό που ζει στο σώμα του και λέγεται Βένομ αλλά και της αντιπαλότητάς του με έναν σίριαλ κίλερ, τον Κλίτους Kάσιντι, ο οποίος με τρόπο που δεν θα αποκαλύψουμε εδώ βρίσκεται επίσης ξενιστής ενός αντίστοιχου οργανισμού, του Κάρνατζ. Το θέαμα παραπέμπει περισσότερο στις πρώτες ταινίες του υπερηρωικού σινεμά: θα βρεις μέσα του κάτι από τον εξπρεσιονισμό και το camp στοιχείο του Μπάρτον, με την τελική μάχη να εξελίσσεται σε μια εκκλησία και την αγαπημένη του ήρωα σε κίνδυνο, όπως και στον Βatman του ’89, θα βρεις δάνεια από τη «ζαλιστική» κινηματογράφηση των Σπάιντερμαν του Ρέιμι στις εναέριες μονομαχίες των δύο αντιπάλων, θα βρεις κι ένα καλοδεχούμενα παλιομοδίτικο score από τον Μάρκο Μπελτράμι, που παραπέμπει σε συνθέσεις του Ντάνι Έλφμαν. Όλα αυτά δεν συνιστούν, βέβαια, ένα συμπαγές καλλιτεχνικό όραμα αλλά βελτιώνουν τις αστοχίες και τις αρρυθμίες του πρώτου φιλμ. Η διάρκεια τηρείται σε b-movie επίπεδα, κάτι που εκτιμάται σε μια εποχή που η οικονομία στο είδος έχει πάει περίπατο, ο Γούντι Χάρελσον θυμάται την εμφάνισή του στο Natural born killers, μια μίνι σεκάνς χειροποίητου animation εκπλήσσει ευχάριστα, μα αιχμή του δόρατος αποτελεί και πάλι ο Τομ Χάρντι, που εξελίσσει ακόμα περισσότερο τις ικανότητές του στη σωματική κωμωδία, καλούμενος να υποδυθεί έναν άνθρωπο που συμβιώνει με έναν οργανισμό μέσα στο σώμα του, με αποτέλεσμα συχνά να μην ελέγχει τις κινήσεις του. Οι φαν μείνετε στην αίθουσα μετά τους τίτλους τέλους, υπάρχει ένα «τυράκι» που θα σας κάνει να συζητάτε για ώρες (ή ακόμα και μέρες) μετά την προβολή.

Aπό τον Γιάννη Βασιλείου VILLAGE RENTI 4,7,8,10,14,16,20-VILLAGE MALL 2,4,5,7,9,12-VILLAGE PAGRATI 3,5-VILLAGE AG.DIMITRIOS 1,2,3-ODEON ESCAPE 1,3-ΑΕΛΛΩ 3-ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1,2-ΑΙΓΛΗ 4-CINERAMA-WEST CITY 1-ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ-ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ 1-NANA 2,4,5-ΣΙΝΕ ΦΛΟΙΣΒΟΣ ΘΕΡΙΝΟ-ΣΠΟΡΤΙΓΚ 1,2-TOWN CINEMAS 1-ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 1-ΑΡΤΕΜΙΣ-ΣΙΝΕ ΠΑΛΛΗΝΗ ΘΕΡΙΝΟ-ΣΙΣΣΥ ΘΕΡΙΝΟ-ΟΝΕΙΡΟ -ΖΕΑ-ΟΝΕΙΡΟ ΘΕΡΙΝΟ-ΦΛΟΙΣΒΟΣ 2

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ-ΑΝΔΟΡΑ -ΑΣΤΟΡ

21.10.21 – lifo

43

φωτό: andreas simopoulos

«Προμηθέας»: Άσκηση στην εσωτερική ελευθερία Ως μύστης, ο Νίκος Καραθάνος μεταγγίζει στο κοινό την ποιητική ουσία της τραγωδίας, που συμπίπτει με την ποιητική διάσταση της ύπαρξης.

Θέατρο

απο τη ματινα καλτακη

44 lifo – 21.10.21

Κ

αλησπέρα. Θα σας πω μια ιστορία. Όταν ήμουν μικρός, περίμενα τις Κυριακές, γιατί είχε καλό φαΐ. Καθόμουν στο τραπέζι, ίσα που το ’φτανα, και περίμενα τη μάνα μου να φέρει μπροστά μου ένα πιάτο φαΐ. Κι έφερνε το πιάτο κι έδινε το πρώτο στον πατέρα μου» λέει ο Νίκος Καραθάνος στο κοινό στην αρχή της παράστασης, καθιστώντας σαφές ότι αυτός δεν είναι ο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου αλλά ο δικός του, μια σκηνική απόπειρα οικειοποίησης του μεγαλειώδους αρχαίου έργου από σημερινούς ανθρώπους που ζουν χωρίς πίστη, απομαγεμένοι και θλιμμένοι, δεσμώτες του μικρού τους εαυτού. Και του ιδιωτικού τους χώρου, που πια ούτε καταφύγιο είναι ούτε ασφάλεια παρέχει. Ένα μικρό φτωχικό σπίτι (σκηνογραφία Εύας Μανιδάκη) αντικαθιστά τον βράχο του Καυκάσου, κεντρικό σημείο μιας τολμηρής ερμηνευτικής μετακίνησης που δεν εστιάζει στο μείζον ζήτημα της τραγωδίας, στην ανάγκη αντίστασης στη βία της άνωθεν εξουσίας. Ο Προμηθέας του Καραθάνου δεν είναι ο εξεγερμένος ήρωας που επιλέγει να θυσιαστεί, παρά να συμβιβαστεί με την εξουσία του Δία. Ο δικός του Προμηθέας είναι ηττημένος, έχει προ πολλού αφήσει πίσω του μεγάλες ιδέες και αγώνες αντίστασης, τις θυμάται πια ως ιστορίες θαυμαστές που έλεγαν άλλοτε οι άνθρωποι. Ο δικός του αγώνας είναι ιδιωτικός και προσωπικός, και το σπίτι, ο Οίκος, είναι

«

το πεδίο όπου εξελίσσεται – άλλωστε, χωρεί, χωρούσε ανέκαθεν, συμπυκνωμένες τις πρωταρχικές συγκρούσεις του Άνδρα και της Γυναίκας, του Πατέρα και του Γιου. Κι είναι αυτές οι δύο φιγούρες, του πατέρα (που σπάει με βία τα πιάτα) και της μάνας (που φωνάζει ξανά και ξανά στο μικρό αγόρι « Έλα μέσα!») που μας οδηγούν στις απαρχές του κόσμου, στις απαρχές του Μύθου, αφού ο μύθος του Προμηθέα είναι κατά έναν τρόπο το ελληνικό αντίστοιχο της βιβλικής Γενέσεως. Και καθώς το σπιτάκι του σκηνικού περιβάλλεται από βράχο, έχει «εγκιβωτιστεί» στον βράχο, δεν παραπέμπει μόνο στον τόπο μαρτυρίου του Προμηθέα αλλά και στη σπηλιά, το πρώτο σπίτι του Ανθρώπου. Κι όπως καμιά φορά συμβαίνει και ένας κεραυνός μπορεί να κόψει στα δύο ένα τεράστιο δέντρο, έτσι και το σπίτι της παράστασης μοιάζει «σταυρωμένο» από δύο εγκάρσιες τομές. Βλέποντάς το, θυμήθηκα τη Θυσία του Ταρκόφσκι – μια δυσλειτουργική οικογένεια, η απειλή του πυρηνικού ολέθρου, η αρχή της ζωής και το τέλος της μέσα σ’ ένα σπίτι στη μέση του πουθενά. Οι άνθρωποι, μελλοθάνατοι, και η δυστοπική πραγματικότητα, ρεαλισμός σε αποσύνθεση που εκβάλλει μέσα στο όνειρο. Ήττα και απόγνωση. Θυσία. Αν ποτίζεις ένα ξερό δέντρο με φροντίδα για καιρό, μπορεί κάποια στιγμή να πετάξει πράσινα φυλλαράκια. Κι αν πρόκειται για θαύμα, η πίστη στο θαύμα (βαθιά μέσα μας) θα είναι

πάντα η αχίλλειος πτέρνα του ορθολογικού μηδενισμού. Το σπίτι του Προμηθέα, ωστόσο, δεν μένει ακίνητο. Μετακινείται από τους ηθοποιούς, περιστρέφεται, ανοίγει και κλείνει (θυμίζοντας συμπληγάδες: ναι, το σπίτι δεν είναι πάντα καταφύγιο, μπορεί να συντρίψει), παραλλάσσοντας κάθε τόσο την οπτική γωνία, εστιάζοντας σε διαφορετικά σημεία του χώρου ή αποκρύβοντας κάποια πρόσωπα ώστε να ακούμε μόνο τη φωνή τους. Έτσι, στην αρχή της αφήγησης του μύθου, ακόμα κι αν δεν βλέπουμε τον Γιάννη Κότσιφα/ Ήφαιστο να καρφώνει τον Προμηθέα, υπακούοντας στις εντολές του Κράτους (Χρήστος Λούλης), ο λόγος του φτάνει σπαρακτικός στην πλατεία. Είναι, νομίζω, η καλύτερη ερμηνεία της μέχρι στιγμής θεατρικής του πορείας – και είναι εξίσου καλός και αργότερα, όταν αναλαμβάνει τον Ωκεανό. Κατανοώ όσους θα πουν ότι η σχέση με την τραγωδία του Αισχύλου δεν είναι σαφής, ότι όποιος δεν την έχει διαβάσει, δεν την έχει δει ξανά σε «πιστή» σκηνική απόδοση ή δεν τη θυμάται, παρακολουθεί απορώντας. Ωστόσο και στους Όρνιθες (2016), την πρώτη παράστασή του πάνω σε έργο του αρχαίου δράματος, και τώρα στον Προμηθέα, ο Νίκος Καραθάνος έχει αφήσει πίσω του –αν ασχολήθηκε ποτέ– θεωρητικά ζητήματα περί «αναγνωρισιμότητας» της δραματικής κατάστασης και των προσώπων που τη διαμορφώνουν. Πόσο μάλλον που στον Προμηθέα Δεσμώτη, περισσότερο απ’ ό,τι στις άλλες τραγωδίες, τα πρόσωπα δρουν μόνο μέσω του λόγου. Και καθώς ο λόγος της τραγωδίας (ως προς το πραγματολογικό περιεχόμενο αλλά και τα μορφικά στοιχεία) βρίσκεται σε κόντρα με την κοινή, καθημερινή εμπειρία, αποκλείεται το ενδεχόμενο ταύτισης με τα δικά μας βιώματα. Είναι αυτό που λέει ο John Gould (Aρχαία ελληνική τραγωδία και τελετουργία, ΜΙΕΤ, 2018), ο τραγικός ήρωας δεν

Μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές της παράστασης είναι η «επική» λίστα με τα βουνά και τα ποτάμια της χώρας μας (μόνο στο άκουσμά τους, κάτι συμβαίνει, σαν τη δόνηση που προκαλεί η δημοτική ποίηση) και ο χαιρετισμός του Καραθάνου σε ανθρώπους με τους οποίους κάπως συνδέθηκε.

μπορεί να είναι «ρεαλιστικός», μόνο «ποιητικός», ακριβώς διότι είναι πάντα επινοημένος – η αναγνωρισιμότητα δεν μπορεί παρά να αφορά «το έργο ως όλον, τη μεταφορική εξεικόνιση της τρέχουσας τάξης πραγμάτων στο πλαίσιο της ανθρώπινης εμπειρίας». Ο Νίκος Καραθάνος (μαζί με τον Γιάννη Αστερή, που συνυπογράφει τη διασκευή) αυτό πετυχαίνει στον Προμηθέα: ως μύστης, μεταγγίζει στο κοινό την ποιητική ουσία της τραγωδίας, που συμπίπτει με την ποιητική διάσταση της ύπαρξης. Την ίδια στιγμή, επειδή γνωρίζει ότι ταυτότητά μας είναι η γλώσσα μας, δοξάζει τη γλώσσα και το ήθος που έχει εγγραφεί μέσα της, μέσα μας, σαν κληρονομική μνήμη. Ακούγοντας τα δεινά που προφητεύει ο Προμηθέας στην Ιώ (Γαλήνη Χατζηπασχάλη), μόνοι οι δυο τους μέσα στη νύχτα, καθισμένοι σε καρέκλες, αλλά δίνοντας την εντύπωση ότι αιωρούνται, καθώς πυκνός καπνός καλύπτει το κάτω επίπεδο της σκηνής, σκέφτεσαι από πόσο μακριά φτάνουν αυτές οι λέξεις, πόσοι ραψωδοί (που με τις ιστορίες τους παρηγορούσαν τους αρχαίους ανθρώπους) βρίσκονται πίσω από τους στίχους του Αισχύλου, και η συγκίνηση προκύπτει ατόφια. Κι επειδή η γλώσσα «φέρει» και τον τόπο στον οποίο μιλήθηκε και μιλιέται, μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές της παράστασης είναι η «επική» λίστα με τα βουνά και τα ποτάμια της χώρας μας (μόνο στο άκουσμά τους, κάτι συμβαίνει, σαν τη δόνηση που προκαλεί η δημοτική ποίηση) και ο χαιρετισμός του Καραθάνου σε ανθρώπους (ζωντανούς και πεθαμένους) με τους οποίους κάπως συνδέθηκε. Τα ονόματά τους είναι σαν λεκτικές χοές στο πένθος της ύπαρξης. Τελευταία στη σειρά, στη δημόσια τελετή της παράστασης, αποχαιρετά την Έλλη Παπαγεωργακοπούλου, τη σκηνογράφο και ενδυματολόγο που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Απρίλιο, συνεργάτιδά του στην Γκόλφω, στον Βυσσινόκηπο και στους Όρνιθες: «Μα πάνω απ’ όλα χαιρετήστε μου την Έλλη, τη χρυσοχέρα, που έβγαζε απ’ τη στάχτη πρόσφορο και από το ξίδι μύρο!». Δεν είναι τα μόνα εμβόλιμα στη διασκευή της αισχυλικής τραγωδίας από τον Γιάννη Αστερή και τον Νίκο Καραθάνο. Τουλάχιστον μία ακόμα στιγμή συγκινεί βαθιά, με την απόγνωση που μεταφέρει: όταν η φωνή της Γαλήνης Χατζηπασχάλη ακούγεται να λέει προς τον Προμηθέα του μύθου, που έσωσε τους ανθρώπους, δίνοντάς τους τη φωτιά, «τυφλές ελπίδες» και ένα πλήθος αναγκαίων για την επιβίωσή τους γνώσεων: «Δεν θέλω άλλο να μαθαίνω, δεν θέλω να ξέρω, πάρ’ τα πίσω αυτά που μου έμαθες!». Η έξοχη μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου (μουσική της ανάσας, που βασίζεται στον ήχο των πνευστών, σε τρομπέτα, κόρνο, τρομπόνι και τούμπα) δεν παρακολουθεί μόνο, αλλά συμπληρώνει οργανικά τον λόγο, αποτελώντας καθοριστικό στοιχείο της σκηνικής δράσης. Ένα επίπεδο κάτω από τη σκηνή, μαζί με το σύνολο των μουσικών, ο συνθέτης παίζει και τραγουδά, έχοντας δίπλα του τον Γιώργο Πούλιο, που διαμορφώνει επί τόπου το επίσης βασικό για την ατμόσφαιρα της παράστασης ηλεκτρονικό ηχοτοπίο. Μπράβο και στους δύο. Κι αν έλειψε από τον Προμηθέα του Καραθάνου το πολιτικό μήνυμα του αισχυλικού Προμηθέα Δεσμώτη, δεν πειράζει. Ένα είδος πολιτικής αντίστασης στις μαυλιστικές/αυταρχικές εξουσίες είναι η άσκηση στην εσωτερική ελευθερία.

Θέατρο

ΚΡΙΤΙΚΗ

INFO «ΠΡΟΜΗΘΈΑΣ» ΑΠΌ ΤΟΝ «ΠΡΟΜΗΘΈΑ ΔΕΣΜΏΤΗ» ΤΟΥ ΑΙΣΧΎΛΟΥ Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Κεντρική Σκηνή Τετάρτη-Κυριακή, 20:30 Έως 30/10/2021 Συντελεστές Μετάφραση/κείμενο: Γιάννης Αστερής Διασκευή: Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Αστερής Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος Σκηνικό: Εύα Μανιδάκη Κοστούμια: Άγγελος Μέντης Φωτισμοί: Felice Ross Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου Επιμέλεια κίνησης: Amalia Bennett Σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Πούλιος Ηχολήπτης: Κωστής Παυλόπουλος Συνεργάτιδα σκηνοθέτις: Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου Βοηθός σκηνοθέτη: Ιωάννα Μπιτούνη Βοηθός σκηνογράφου: Άννα Ζούλια Βοηθός ενδυματολόγου: Όλγα Ευαγγελίδου Βοηθός παραγωγής: Νίκος Χαραλαμπίδης Βοηθοί πρόβας & κινηματογράφηση πρόβας: Δημήτρης Σταυρόπουλος, Ορέστης Σταυρόπουλος Βοηθοί μουσικής πρόβας: Αλέξανδρος Μπαλαούρας, Γιώργος Μπραουδάκης, Νικόλας Σαρλής Κατασκευή σκηνικού: Lazaridis Scenic Studio Γλύπτης & ειδικές κατασκευές: Σωκράτης Παπαδόπουλος Ζωγράφος σκηνικού: Νίκος Καρράς Βοηθοί ειδικών κατασκευών: Στέφανος Γραμμένος, Νικολέτα Σωτηρίου Ηθοποιοί (αλφαβητικά): Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Κότσιφας, Χρήστος Λούλης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη Μουσικοί επί σκηνής: Άγγελος Τριανταφύλλου, Γιώργος Πούλιος και οι Δημήτρης Γκόγκας (τρομπέτα), Γιάννης Γούναρης (κόρνο), Γιάννης Καΐκης (τρομπόνι), Ντίνος Τριανταφύλλου (τούμπα)

21.10.21 – lifo

45

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τ

ο Ε’ Αστυνομικό Τμήμα, σήμερα στην οδό Καλλιδρομίου, ήταν από τα μεγαλύτερα της Αθήνας στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Η δικαιοδοσία του κάλυπτε μια πολύ μεγάλη περιοχή που περικλειόταν από τις οδούς Λυκαβηττού, Πατησίων και Πανεπιστημίου και έφτανε έως τα Τουρκοβούνια. Μέσα σ’ αυτό το μεγάλο τμήμα της πόλης που «επέβλεπε» το Ε’ Αστυνομικό ήταν και η οδός Χαριλάου Τρικούπη, που τότε την έλεγαν οδό Πινακωτών. Φαίνεται πώς ο δρόμος αυτός στέγαζε, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, και πορνεία, που στη δημοσιογραφική γλώσσα της εποχής ονομάζονταν «δυσώνυμοι οίκοι». Σ’ έναν απ’ αυτούς τους οίκους στην οδό Πινακωτών, μία από τις εργαζόμενες είχε σύφιλη. Όταν ο διοικητής του τμήματος, λοχαγός Δ. Αράπογλους έμαθε ότι στο πορνείο «διαιτάται μυστική τις ιέρεια, πάσχουσα εκ συφιλιδικών», αποφάσισε να κάνει έρευνα, να βρει την «ιέρεια του έρωτα» και να την ανακρίνει. Την Πέμπτη 19 Αυγούστου του 1893 ο διοικητής έφτασε στο πορνείο, αλλά η διευθύντριά του έγινε έξω φρενών και αρνήθηκε την είσοδο στον αστυνόμο. Αποκάλεσε, μάλιστα, το πορνείο της «κονσολάτο», δηλαδή προξενείο. Μετά από έρευνα πολλών ωρών, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν το κορίτσι και το οδήγησαν στο Ε’ Αστυνομικό. Εκεί το εξέτασαν αστυΐατροι και, αφού διαπίστωσαν ότι είχε σύφιλη, την έστειλαν στο συφιλιδικό νοσοκομείο. Σε ένα άλλο σημείο της Αθήνας, πιο κεντρικό, στην πλατεία Συντάγματος, το Ξενοδοχείον της Αγγλίας στη γωνία με την οδό Ερμού είχε βρει έναν «εξωτικό» τρόπο για να προσελκύει την προσοχή των διερχομένων και των πελατών. Είχε προσλάβει ως θυρωρό έναν «αράπη». Ήταν ντυμένος πολύ κομψά, καθώς το μαύρο χρώμα του δέρματός του συνδυαζόταν με μια στολή στο χρώμα του «κινναμώμου», δηλαδή ήταν κανελί, που τη διακοσμούσαν κίτρινα σιρίτια. «Είναι ελα-

φρός και ευκίνητος, ομιλεί δε και τα ελληνικά αράπικα. Φορεί και φέσι». Κάποια στιγμή όμως ο «αράπης» το έσκασε από τη δουλειά του και έγινε «μάγκας». Για το ξενοδοχείο, η απόδραση του θυρωρού ήταν μεγάλη απώλεια. Έτσι τον έψαξε και τον ξαναπροσέλαβε. Ο «αράπης» ξαναστήθηκε, λοιπόν, στην κεντρική πόρτα του Ξενοδοχείου της Αγγλίας, φορώντας το κόκκινο φέσι του αλλά και κόκκινο γιλέκο. Κοντά στην πλατεία Συντάγματος, στην οδό Σταδίου, απέναντι ακριβώς από την Παλιά Βουλή, ίσως εκεί όπου σήμερα είναι το ιστορικό μπαρ Galaxy, ήταν το Καφενείο των Βουληφόρων, όπου σύχναζαν πολιτευτές, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Το καφενείο είχε και καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με πρωταγωνίστρια μια Ιταλίδα σαντέζα, την Αντζιολίνα ντε Γκαούτιο. Η καλλιτέχνιδα, που προφανώς θα ήταν μέλος κάποιου περιοδεύοντος θιάσου όπερας ή οπερέτας, είχε ξεμείνει στην Αθήνα, μπορεί και για ερωτικούς λόγους. Η ζωή της όμως δεν πρέπει να εξελίχτηκε όπως θα την ήθελε. Κι έτσι, μια κρύα μέρα του Ιανουαρίου του 1887 αποφάσισε να κοιμίσει για πάντα την καρδιά της, να δώσει ένα οριστικό τέλος. «Οικεία βουλήσει παρεδόθη εις τον αιώνιον ύπνον δι’ ασφυξίας, εξ ανθράκων ούς ήναψεν εν τω δωματίω της». Ένας κοινός τρόπος θανάτου, με κάρβουνα στο μαγκάλι. Προφανώς ο θάνατος της Αντζιολίνας δεν θα έγινε γνωστός λίγα τετράγωνα πιο πάνω, στη Νεάπολη, όπου εξελισσόταν ένας πρωτότυπος γυναικοκαβγάς. Δύο γειτόνισσες ξεμαλλιάστηκαν κυριολεκτικά κατηγορώντας η μία την άλλη ποιανής το σπίτι είχε περισσότερους ή λιγότερους κοριούς. Ήταν μια πρωτοφανής κοριολογομαχία, που φυσικά προκάλεσε την επέμβαση της Αστυνομίας, μολονότι όλη η πόλη δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση από πλευράς υγιεινής. Αλλά προτιμότερο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα, όπως έλεγαν.

θανάσης γιοχάλας, ζωή βαΐου

Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου Eκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας Σελ.: 445

αθήνα (1860-189). πηγή: rijksmuseum

Βιβλίο

απο toν niko μπακουνακη

Ένα ταξίδι στον χρόνο και ταυτόχρονα η μνήμη της πόλης Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα του δέκατου ένατου αιώνα μέσα από τον Τύπο της εποχής. Αληθινές ιστορίες μοναδικής πρωτοτυπίας, ανώνυμοι και επώνυμοι ήρωες της μεγάλης αθηναϊκής εποποιίας στο νέο βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου.

46 lifo – 21.10.21

Πάντως, η αστυνομία ήταν πανταχού παρούσα. Δεν της ξέφευγε τίποτα. (Τρόπος του λέγειν, μην το παίρνετε πολύ στα σοβαρά). Πώς, λοιπόν, θα μπορούσε να της ξεφύγει μια σεσημασμένη κλεφτοκοτού; Έτσι, μια μέρα του Μαΐου του 1893 η αστυνομία έβαλε τέλος στην αποδοτική δράση της «διαβόητης ορνιθοκλέπτριας». Η κυρία Χριστίνα –έτσι την έλεγαν– είχε ρημάξει όλα τα κοτέτσια του Μεταξουργείου. Δεν άφηνε όρνιθα και ορνιθοπούλι. Όλες αυτές οι ιστορίες που καταγράφονται στον αθηναϊκό Τύπο του δέκατου ένατου αιώνα διασώζουν την καθημερινότητα της πόλης, μια πλούσια και ποικίλη ζωή που δεν θα τη βρούμε σε καμία μεγάλη Ιστορία. Για τις εφημερίδες οι πόλεις ήταν το πρώτο και το μεγαλύτερο εργαστήριο παραγωγής ιστοριών. Και η πόλη έδινε στις εφημερίδες άπειρες καθημερινές ιστορίες, μοναδικούς ήρωες και ηρωίδες, δραματικές και τραγελαφικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες αναδεικνύονταν ως larger than life, όπως θα λέγαμε σήμερα. Το λεγόμενο penny press, δηλαδή οι εφημερίδες που πωλούνταν για μία πεντάρα, στράφηκε προς τον δρόμο για να διευρύνει το κοινό του προς τα μεσαία στρώματα των πόλεων. Τα αστυνομικά τμήματα, τα δικαστήρια, τα δημαρχεία, οι ταβέρνες και τα καταγώγια, τα πορνεία και οι χώροι θεάματος, οι αυλές των σπιτιών έγιναν οι προνομιακοί χώροι όπου έβρισκαν τα ρεπορτάζ τους, τις ανθρώπινες ιστορίες, δημιουργώντας έτσι ένα πρώτο επίπεδο καταγραφής. Η λογοτεχνία και αργότερα ο κινηματογράφος έδιναν άλλη διάσταση σε αυτές τις ιστορίες. Αλλά η πρώτη καταγραφή, το πυκνό αφηγηματικό υπόστρωμα, ανήκε στις εφημερίδες. Αυτό το υλικό καταγράφουν και ταξινομούν ο Θανάσης Γιοχάλας και η Ζωή Βαΐου στο βιβλίο τους Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου. Στους ίδιους συγγραφείς οφείλουμε το βιβλίο Ο Κίτσος ο λεβέντης, μια συλλογή μικρών και μεγάλων αγγελιών από τις εφημερίδες, ένα μοναδικό πανόραμα συναλλαγών κάθε είδους. Ο Θανάσης Γιοχάλας μαζί με την Τόνια Καφετζάκη είναι οι συγγραφείς του μοναδικού οδηγού/ λεξικού Αθήνα, που έχει αγαπηθεί πολύ και βρίσκεται κιόλας στην έκτη του έκδοση. Στο βιβλίο για την Αθήνα τον δέκατο ένατο αιώνα με βάση τον Τύπο, οι ιστορίες παρουσιάζονται σε εννιά κεφάλαια που ορίζονται από την αστική γεωγραφία, που είναι τελικά και κοινωνική: Πλάκα - Μοναστηράκι Ψυρρή - Ακρόπολη και τα γύρω, Εμπορικό Κέντρο (Αιόλου, Αθηνάς, πλ. Κοτζιά), πλατεία Συντάγματος και τα γύρω, Παριλίσσια, Νεάπολις - Εξάρχεια - Κολωνάκι, οδός Σταδίου, οδός Πανεπιστημίου, Ομόνοια - οδός Πειραιώς και τα γύρω, Πατησίων και οι γύρω περιοχές. Η κατάσταση των δρόμων, ο φωτισμός, τα τροχαία ατυχήματα από τον ξέφρενο καλπασμό των αμαξών, η παραβατικότητα, ιδιαίτερα η πλούσια δράση των νυκτοκλεπτών, η πορνεία, η επαιτεία, οι συμπλοκές των κατοίκων, Ελλήνων και αλλοδαπών, οι γυναικοκαβγάδες, οι επίορκοι αστυνομικοί και η ατιμωτική αποπομπή τους, οι πετροπόλεμοι, οι πυρκαγιές, τα ζώα της πόλης, το κυνήγι του νερού, οι επιδημίες, οι κηδείες, η βία, οι λούστροι, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις και τα επεισόδια που προκαλούνται εξαιτίας τους, η τεχνολογία, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, είναι τα θεματικά πεδία όπου ανήκουν οι ιστορίες.

IΣΤΟΡΙΑ

Ο στενός κύκλος του Χίτλερ: άγνωστες πτυχές Στην άκρως διεισδυτική «Αυλή του Χίτλερ», που βασίζεται σε άγνωστα ως τώρα ντοκουμέντα, η ιστορικός Χάικε Γκέρτεμακερ αποκαλύπτει όλα τα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Φίρερ, από την πρώτη μέρα ανάληψης της εξουσίας έως το τέλος του.

Τ

έσσερις μόλις μέρες προτού ο Κόκκινος Στρατός φτάσει στα σύνορα του Βερολίνου, η φιλαρμονική της πόλης, σε μια σκηνή που παραπέμπει στην αντίστοιχη με το ναυάγιο του Τιτανικού, έπαιζε όσο πιο δυνατά μπορούσε στην παγωμένη, υποφωτισμένη Αίθουσα Μπετόβεν το τελευταίο κονσέρτο της αυτοκρατορίας του Γ’ Ράιχ με κομμάτια από το «Λυκόφως των θεών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ και το μοναδικό κοντσέρτο για βιολί του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, απόδειξη του ότι τόσο ο Χίτλερ όσο και οι παρατρεχάμενοί του δεν είχαν καμία διάθεση να εγκαταλείψουν, ακόμα και όταν όλα γύρω τους κατέρρεαν. Η σκηνοθεσία, άλλωστε, του πιο μαζικού αγώνα εξόντωσης από ηγέτη της Δύσης εις βάρος πάσης φύσεως αδύναμων Εβραίων, κομμουνιστών και ξένων, ήταν πολύ καλά μελετημένη σε κάθε της λεπτομέρεια και είχε ως πρωτεργάτες από απηνείς στρατάρχες και αιμοδιψείς ναζιστές έως πανίσχυρους αρχιτέκτονες, συλλέκτες τέχνης, μαικήνες αλλά και δημοσιογράφους και εκδότες, οι οποίοι συνιστούσαν την κατεξοχήν αυλή του Χίτλερ και συνέχιζαν να συναντιούνται και μετά το 1945, σύμφωνα με όλα όσα αποκαλύπτει η ιστορικός Χάικε Γκέρτεμακερ στο άκρως ενδιαφέρον και διεισδυτικό βιβλίο της –αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας– που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Γιάννη Κέλογλου. Γνωστή από τη βιογραφία της Εύα Μπράουν, η Γερμανίδα ιστορικός φέρνει στο φως νέα ντοκουμέντα από τη συνδυαστική της έρευνα σε αρχεία και άγνωστες πηγές σχετικά με τα πρόσωπα που περιστοίχιζαν τον Φίρερ, ενώ παραδέχεται πως η χρόνια ενασχόλησή της με το στενό περιβάλλον του ηγέτη των ναζί την έφερε σε επαφή με άλλοτε στενούς συνεργάτες του, όπως ο γιος του Νικολάους φον Μπέλο, που της προσκόμισαν στοιχεία, χωρίς ωστόσο η ίδια να χρειαστεί να ασπαστεί τις αναθεωρητικές τάσεις ιστορικών όπως ο Ντέιβιντ Ίρβινγκ. Αντιθέτως, η ειλικρινής απέχθειά της για το χιτλερικό περιβάλλον τη βοήθησε να απομυθοποιήσει τις πλέον προβεβλημένες πτυχές του

Φίρερ, όπως το ότι ήταν ένας μοναχικός λύκος που αποφάσιζε και δρούσε μόνος του, κόντρα σε όλους. Αντίθετα, η Γκέρτεμακερ τον εμφανίζει ως ανασφαλή, προβληματικό στη σχέση του με τις γυναίκες, ζηλόφθονο και ανταγωνιστικό έναντι των μορφωμένων, ενίοτε φοβικό ακόμα και πληκτικό για τους πλέον οικείους του, οι οποίοι προσποιούνταν ότι γοητεύονταν από αυτόν. Απόδειξη ότι οι περισσότεροι, αν και έμειναν πιστοί στις αρχές του εθνικοσοσιαλισμού, έσπευσαν να αποποιηθούν τον στενό ρόλο που διαδραμάτισαν και την άμεση εμπλοκή τους στα μαζικά, ναζιστικά εγκλήματα, όταν είδαν ότι η ναζιστική αυτοκρατορία καταρρέει. Επιπλέον, η ιστορικός φροντίζει να ρίξει άπλετο φως σε όλες τις φάσεις της πολιτικής και εγκληματικής δράσης του Χίτλερ, εξηγώντας αναλυτικά πώς σχημάτισε τον στενό του κύκλο, ο οποίος δεν ήταν ποτέ ομοιογενής, καθώς οι «αυλικοί» ανταγωνίζονταν ποιος θα είχε περισσότερη εύνοια από τον αρχηγό, ενώ φέρνει στο φως ντοκουμέντα όχι μόνο για τα εγκλήματα αλλά και για τις αδιανόητες οικονομικές ατασθαλίες, τα παιχνίδια και τις εξαρτήσεις ανθρώπων που δεν καθορίζονταν τόσο από τα ιδεώδη της ανώτερης, καθαρής φυλής όσο από τα προσωπικά τους συμφέροντα. Για παράδειγμα, ο Χάινριχ Χίμλερ ήδη από τον Φεβρουάριο του 1945 διεξήγε μυστικές συνομιλίες με τους συμμάχους, παζαρεύοντας την απελευθέρωση κρατουμένων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με αντάλλαγμα την προσωπική του ελευθερία, ενώ το ενδεχόμενο συνθηκολόγησης με τη Δύση εξέταζαν οι πλέον στενοί συνεργάτες του Χίτλερ, όπως ο Ρίμπεντροπ και ο Γκέρινγκ. Βέβαια, ο ίδιος ο Χίτλερ, που είχε βιώσει ήδη σε μεγάλο βαθμό την προδοσία, αλλάζοντας ριζικά τον κύκλο των φίλων του μετά το αποτυχημένο «πραξικόπημα της μπιραρίας», είχε δώσει αρκετές φορές εντολή να οδηγηθούν στο απόσπασμα αλλοτινοί στενοί του συνεργάτες, όπως ο Ολίντεκε, που είχε κάνει πολλή δουλειά για εκείνον στην Αμερική και κατάφερε τελικά να διαφύγει για πάντα στη Νέα Υόρκη, ο Βάγκενερ ή ο Ρεμ, ο οποίος, παρότι κατείχε επί σειρά ετών διάφορα αξιώμα-

heike b. görtemaker

H αυλή του Χίτλερ Μτφρ.: Γιάννη Κέλογλου Εκδόσεις Gutenberg Σελ.: 523

τα, π.χ. αρχηγός επιτελείου της Ες-Α και μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ράιχ, τελικά εκτελέστηκε με εντολή του ίδιου του αρχηγού. Το ίδιο συνέβη και με τον αξιωματικό Χέρμαν Φέγκελαϊν, ο οποίος, παρότι ήταν γαμπρός της Εύα Μπράουν και είχε τιμηθεί με τον Σταυρό των Ιπποτών του Σιδηρού Στρατού, θεωρήθηκε ότι επίσης ανήκε στην κλίκα των προδοτών. Επομένως, πολλά άλλαξαν στο πέρασμα των χρόνων, από τις πρώτες μαζώξεις σε μπιραρίες έως αυτές που γίνονταν στην κατοικία του στην Πριντσρεγκέντενπλατς πια και στην έπαυλη Βάχενφελντ, που χτίστηκε στα βουνά της άνω Βαυαρίας, ή στο περίφημο Λημέρι του Λύκου, με αποτέλεσμα να τροποποιηθεί σταδιακά και η αυλή. Η συγγραφέας τονίζει την ανάγκη τόσο του ίδιου του Χίτλερ όσο και των αυλικών του για υπερλουσάτο βίο, περίτρανη απόδειξη της οποίας είναι η υπερπολυτελής κατοικία στο Μπέργκχοφ, εκεί όπου συστάθηκε ο κατοπινός πιο στενός κύκλος του, κάτι που δεν είχε τολμήσει ποτέ κανένας καγκελάριος. Μόνο που στην περίπτωση του Χίτλερ οι απύθμενες ανασφάλειες και το χαμηλό μορφωτικό του επίπεδο δεν έφερναν στην αυλή του στοχαστές και φιλοσόφους, όπως συνέβη με τους αντίστοιχους Γάλλους ή Πρώσους ηγεμόνες, αλλά στην καλύτερη περίπτωση φωτογράφους, όπως ο Χάινριχ Χόφμαν, ή προικισμένες καλλιτέχνιδες, όπως η Λένι Ρίφενσταλ ή η κοσμοπολίτισσα Μάγκντα Γκέμπελς, στην οποία η Γκέρτεμακερ κάνει εκτενή αναφορά. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται και παρά την προβληματική εκπροσώπηση των γυναικών στο στενό επιτελείο του Χίτλερ, η Γκέρτεμακερ επισημαίνει ότι ο Φίρερ επηρεαζόταν σε μεγάλο βαθμό από διαφορετικές γυναίκες, οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή του: από την ανιψιά του Γκέλι Ράουμπαλ, η οποία μάλιστα είχε εγκατασταθεί ως ερωμένη του, όπως φημολογούνταν, στην προσωπική του κατοικία στο Μόναχο και, σύμφωνα πάλι με τις φήμες, αυτοκτόνησε, μέχρι τη διά βίου ερωμένη του και συνοδό του στον θάνατο Εύα Μπράουν. Σημαντική, επίσης, θεωρεί η συγγραφέας την παρουσία κι άλλων γυναικών, όπως η Μάγκντα Κουάντ, μετέπειτα σύζυγος του Γκέμπελς, στο διαμέρισμα της οποίας διέμενε για μεγάλο διάστημα ο Φίρερ, όπως και άλλες ακτιβίστριες, φανατικές υπερασπίστριες του εθνικοσοσιαλισμού, όπως η Ίλζε Ες, η Έλζα Μπρούκμαν, η Χαλένε Μπεχστάιν ή η Βίνιφρεντ Βάγκνερ, και φυσικά οι γραμματείς του Κρίστα Σρέντερ και Γκέρντα Νταρανόφσκι, τις οποίες η συγγραφέας αποκαλεί «συναυτουργούς». Κατ’ ουσίαν, αυτός ο κύκλος διαμόρφωνε ένα στενό περιβάλλον με το οποίο ο Χίτλερ αντάλλαζε σκέψεις περί καθαρότητος και εξόντωσης του εβραϊσμού σε ευχάριστες, κατά τα άλλα, στιγμές, κατά τις οποίες ενίοτε επιδίδονταν σε αδιανόητα για ένα τέτοιο περιβάλλον παιχνίδια, π.χ. μαξιλαροπόλεμο, ή σε πάσης φύσεως υπερβολές, μεταξύ των οποίων η κατανάλωση άπειρων ποσοτήτων γλυκών – σε κάποια περίπτωση, για τις ανάγκες του Χίτλερ και της αυλής του έφτασαν στο εξοχικό εκατό κιλά γλυκά από τα γνωστά ντελικατέσεν Dallmayr! Στην άλλη πλευρά ενός «ευφρόσυνου» σκηνικού εντοπιζόταν η μαζική εξόντωση αμάχων, στην οποία ωστόσο ελάχιστα αναφέρεται η συγγραφέας, καθώς η προσοχή της κατεξοχήν εστιάζει στα κλειστά δωμάτια και τα μυστικά του Φίρερ, καθώς και σε όλα όσα διαδραματίστηκαν από την πρώτη στιγμή ανάληψης της εξουσίας του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος έως το τέλος, με την αυτοκτονία του μέσα στο μπούνκερ.

απο τη ν τιν α μ αν δ η λαρ α

Βιβλίο

πηγή: getty images

21.10.21 – lifo

47

στη στέγη του γαλλόφωνου θεάτρου, στη νέα υόρκη, τη δεκαετία του 1980 (φωτ. τζένη μαρκέτου)

Βιβλίο

απο την τινα μανδηλ αρα

Ελένη Βαροπούλου: «Μόνο το υπερβολικό είναι αληθινό» Εμβληματική θεατρική κριτικός, μεταφράστρια και δοκιμιογράφος, η Ελένη Βαροπούλου αυτοβιογραφείται στο βιβλίο «Σκηνές από το θέατρο της ζωής μου» που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Μ

αγικά ταξίδια στην άκρη του κόσμου σε Κούβα, Ιαπωνία και Αμερική, συναντήσεις με πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στο θέατρο και θεωρητικές σκέψεις ανάκατες με ποιητικές αφηγήσεις συνιστούν το σκηνικό ενός βίου που στήνει με τον δικό της ευρηματικό τρόπο η Ελένη Βαροπούλου στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Σκηνές από το θέατρο της ζωής μου που αναμένεται να κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νεφέλη. Γνωστή για τις ρηξικέλευθες θεατρικές κριτικές της, που εισήγαγαν στην Ελλάδα μια άλλη, μοντέρνα ματιά για το θέατρο, πανεπιστημιακός και μεταφράστρια, μεταξύ άλλων, κειμένων του Βάλτερ Μπένγιαμιν, του Χάινερ Μίλερ, του Χέρμαν Μπροχ και του Μπέρτολτ Μπρεχτ, η Βαροπούλου έχει προσδώσει ένα διαφορετικό νόημα στην πρόσληψη του θεάτρου της Κεντρικής Ευρώπης στη χώρα μας. Στην αυτοβιογραφία της συνδυάζει με τον πλέον πρωτότυπο τρόπο θεωρητικές σκέψεις με αφηγήσεις για τις συναντήσεις της με πρόσωπα που άλλαξαν την πορεία των τεχνών αλλά και της πολιτικής ή της Ιστορίας. Γι’ αυτά μιλάει αποκλειστικά στη LiFO.

— Οφείλω να ομολογήσω ότι η βιογραφία σας συνιστά μια ουσιαστική πρόταση για το είδος ως ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο της τέχνης και του θεάτρου. Πώς, αλήθεια, φτάσατε στην απόφαση να αφηγηθείτε με αυτόν τον τρόπο τη ζωή σας; Χαίρομαι που από την ανάγνωση αποκόμισες την αίσθηση «ενός ταξιδιού στον μαγικό κόσμο της τέχνης και του θεάτρου». Δεν θα μπορούσε να είναι

48 lifo – 21.10.21

κι αλλιώς, αφού η τέχνη και το θέατρο, μάλλον η αγάπη μου γι’ αυτά, με επηρεάζει τόσο, ώστε σε μεγάλο βαθμό να ζω όπως ζω. Υπήρξε όμως και μια πρόθεση, μια επιδίωξη στο συγκεκριμένο εγχείρημα: ήθελα ο αναγνώστης και η αναγνώστρια να βρουν μέσα στο βιβλίο, πέρα από μένα την ίδια, και θέματα, ζητήματα, ερωτήματα διαχρονικά. Να συνδεθούν νοητά με δημιουργούς και έργα που κατέχουν σημαντική θέση σε διάφορους πολιτισμούς. Να λειτουργήσουν ως αποδέκτες γνώσεων για πραγματικότητες που καθόρισαν τη θεατρική και καλλιτεχνική μας συνείδηση. Αν, λοιπόν, εξαιρέσω κάποιες πληροφορίες που εισχωρούν στο «ύφασμα» του αφηγηματικού λόγου με τη μορφή ντοκουμέντου και χρονικών προσδιορισμών, όλη η υπόλοιπη διήγηση σε πρώτο πρόσωπο αναφέρεται τελικά στην εσωτερική ζωή μου. Στο δικό μου βλέμμα, όπως πλανήθηκε πάνω σε ανθρώπους, καταστάσεις, διαπροσωπικές σχέσεις, χώρους, φυσικά τοπία και πόλεις, έργα τέχνης. Καταθέτω μια εμπειρία ζωής, κάποιες φορές μάλιστα σε μύχιο, εξομολογητικό τόνο, χωρίς να κρύβω τις συγκινήσεις μου και τα έντονα συναισθήματα. Χωρίς να επιχειρώ να πάρω αποστάσεις από τον εαυτό μου. Σ’ αυτό το βιωματικό οδοιπορικό παραμένω συναισθηματικά εμπλεκόμενη. Δεν είμαι ποτέ αμέτοχη, αντικειμενική, επεξηγηματική, αναλυτική και δίνω στην «αυτοαναφορικότητα» αυτό το ειδικό περιεχόμενο και βάρος.

— Πάντως, παρατηρεί κανείς μια «σκηνοθεσία» στην αφήγηση που δεν είναι ούτε αυτοαναφορική ούτε αρνητική, παρότι κριτικός η ίδια! Είναι εσκεμμένη εκ

ελένη βαροπούλου Σκηνές από το θέατρο της ζωής μου Εκδόσεις Νεφέλη

μέρους σας αυτή η κίνηση να μην είστε αρνητική ακόμα και με όσα σας πληγώνουν; Εσκεμμένη, προγραμματισμένη προς αυτή την κατεύθυνση δεν ήταν σε καμιά περίπτωση. Ούτε και είχα δώσει συνειδητά στη «σκηνοθεσία» της ζωής μου ένα τέτοιο νόημα, πριν μου το υποδείξεις εσύ. Διερωτώμαι, ωστόσο, μήπως η κίνηση προς τη συγκεκριμένη «σκηνοθεσία» του εαυτού μου μέσα στον κόσμο, η τάση για μια τέτοια συμπεριφορά απέναντι στα πράγματα και στον άλλον, στη Φύση, στον χρόνο, στην αρρώστια, στον θάνατο, αποκτάει τις ιδιότητες που της προσδίδεις επειδή έχω κοιτάξει εκ των υστέρων το Άλλοτε «από πολύ κοντά». Έτσι, καθώς κατέγραφα τις ετερόκλητες αναμνήσεις, επαναφέροντας ακαριαία μπροστά μου κάθε περιστατικό, αίσθημα, εντύπωση, χροιά, έβλεπα εκ νέου ζωηρά και απτά τα πάντα, όπως φανταζόμουν ότι τα είχα ζήσει: φευγαλέες σκηνές, μάλλον όλο ένταση, τυχαιότητα, έκπληξη, μυστήριο και με τον αυθορμητισμό εκείνης της παλιάς στιγμής. Όχι φορτωμένες με τα βαρίδια διαφόρων κοινωνιολογικών, ιστορικών, πολιτικών ή ιδεολογικών τοποθετήσεων. Ούτε κριτική διάθεση είχα ούτε στην αποδεικτική σιγουριά των γεγονότων πίστευα. Τα βιώματά μου ούτε καν σ’ εμένα την ίδια δεν θα γίνουν εξ ολοκλήρου κατανοητά. Ελπίζω μόνο ότι για μερικές σημασίες τους θα «δουλέψουν» μερικοί από όσους θα διαβάσουν το βιβλίο.

— Βοηθάει, μάλλον, και η ομορφιά. Παραμένετε υποτελής της ομορφιάς ή μου φαίνεται; Από τις ομορφιές της φύσης, των έργων τέχνης, της ποίησης αλλά και των κοινωνικών αγώνων ή εκείνων των διαπροσωπικών σχέσεων που θεώρησα καθοριστικές για μένα δεν μπόρεσα ποτέ να ξεφύγω. Ίσως φαίνομαι υποτελής της ομορφιάς. Νομίζω όμως πως είμαι απλώς δέσμια της σαγήνης της. Αν και εξαρχής είχα σταθεί απέναντι στην ιδέα του Ωραίου ψύχραιμα και απέφευγα τις παγίδες της. Την είχα προσεγγίσει από πολλές οπτικές γωνίες. Την είχα περιεργαστεί ως «τόπο» στη φιλοσοφία και την αισθητική, από τον Φαίδρο του Πλάτωνα μέχρι σήμερα. Με τον πατέρα μου είχαμε μιλήσει για την ομορφιά στη σκέψη του Καντ. Όταν οι θεωρίες της Αισθητικής μέσα στον εικοστό αιώνα στάθηκαν με τόση δυσπιστία απέναντί της, εγώ δεν σταμάτησα να προσφεύγω σ’ αυτήν, προκειμένου να προσεγγίσω πολλά πράγματα με τη διαμεσολάβηση της, για να παρηγορηθώ. Για να με βοηθήσει σε υπαρξιακές στιγμές και κρίσιμες εμπειρίες. Κι όμως, ήμουν εγώ που τη δεκαετία του 1990 ασχολήθηκα συστηματικά με την ασχήμια στην τέχνη. Ορισμένα από τα κείμενα εκείνης της περιόδου έχουν περιληφθεί στο βιβλίο μου Το ζωντανό θέατρο (εκδόσεις Άγρα, 2002) και εμφανίζονται κάτω από τον γενικό τίτλο Για μια φαινομενολογία του άσχημου, του αποκρουστικού και του φθαρμένου στο σύγχρονο θέατρο.

— Οπότε, ποίηση, θέατρο, εικαστικά, αυτό που ο Νίτσε φανταζόταν ως συνένωση όλων των τεχνών, δείχνει να ισχύει και στη δική σας περίπτωση, αφού ενώνονται αρμονικά στην αφήγησή σας. Είναι, όντως,

έτσι; Διαπιστώνεις σ’ αυτά που γράφω μια «αρμονική συνένωση των τεχνών». Με αφορμή την κριτική παρατήρησή σου θα ήθελα να διευκρινίσω ότι, καθώς το θέατρο συναντάει τις εικαστικές τέχνες, τον χορό, τη μουσική, την ποίηση, την αρχιτεκτονική, στο κείμενό μου η διασταύρωση των τεχνών μεταξύ τους είναι, κατά κύριο λόγο, προϊόν καθαρά συνειρμικών διαδικασιών. Όμως εκφράζει αναπόφευκτα και το πνεύμα της εποχής: από τη μια μεριά, σπουδάζοντας θεατρολογία στο Παρίσι, τη δεκαετία του 1970, συνειδητοποίησα, μαζί με άλλους ανήσυχους νέους εκείνα τα χρόνια, τι είδους ανοίγματα προς όλες τις τέχνες αλλά και τις ανθρωπιστικές επιστήμες χρειαζόμασταν προκειμένου να κατανοήσουμε τις ανάγκες της τέχνης και της κοινωνίας, να δούμε πρισματικά τα φαινόμενα, να εννοήσουμε το αίτημα για το καινούργιο. Από την άλλη μεριά, παρακολουθώντας επί δεκαετίες τους καινούργιους δρόμους του θεάτρου, τις ατελείωτες ζυμώσεις του με τις άλλες τέχνες, τις τεχνικές και τις τεχνολογίες, το βλέμμα μου δεν θα μπορούσε να μείνει αδιάφορο απέναντι σε μια τέτοια έκρηξη, άλλοτε με τη μορφή της συνένωσης, της συνύφανσης και άλλοτε με τη μορφή της σύγκρουσης, της ανατροπής.

— Πάντως, διατρέχετε τις συναντήσεις σας και τις συνεργασίες με κορυφαία πρόσωπα του θεάτρου, όπως ο Μίλερ, ο Βασίλιεφ και ο Γκροτόφσκι, σαν να ήταν καθημερινά περιστατικά, με τον ίδιο τρόπο που καταγράφετε και το προσωπικό σας αποτύπωμα στο ελληνικό θέατρο με το Φεστιβάλ Άργους κ.λπ. Καταλαβαίνω πώς προκύπτει μια τέτοια εντύπωση. Στις συναντήσεις και τις συνεργασίες με όλους αυτούς που αναφέρεις η παρεμβολή ενός καθημερινού περιστατικού ή η αίσθηση της καθημερινότητας στη διήγησή μου είχαν ρόλο απελευθερωτικό. Ήταν μια σωτήρια παρακαμπτήριος για να αποφύγω όλες τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να είχαν ο μύθος, η αίγλη, το φωτοστέφανο, η μιντιακή εικόνα στην επικοινωνία μου με τέτοια πρόσωπα. Έτσι κι αλλιώς, μου αρέσουν οι απομυθοποιήσεις. Όμως το «καθημερινό», απαλλάσσοντας τη συνάντηση και από διάφορες άλλες σκοπιμότητες, μου αποκάλυπτε απρόσμενες αλήθειες για τον άνθρωπο και τον περίγυρό του. Ο Χάινερ Μίλερ, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, καθισμένος κατάχαμα σε ένα μισοάδειο δωμάτιο στο Ανατολικό Βερολίνο, μιλούσε μαζί μου για τη θέση της Ιστορίας στα κείμενά του, ενώ στην τσίγκινη λεκάνη δίπλα του χτυπούσαν οι σταγόνες από το ταβάνι που έσταζε. Αυτή η εικόνα από την καθημερινότητα αυτού του σημαντικού συγγραφέα ήταν βεβαίως περισ-

σότερο σημαδιακή και πιο αποκαλυπτική από μια οποιαδήποτε τιμητική εμφάνισή του σε μια επίσημη εκδήλωση ή σε ένα δυτικοευρωπαϊκό φεστιβάλ. Ομολογώ πως όσο περισσότερο θαύμαζα το έργο ενός δημιουργού τόσο πιο επίμονα αναζητούσα τον άνθρωπο, εφόσον ζούσε, πέρα και πίσω από την παραγωγή του.

— Γκορμπατσόφ και Κάστρο, δύο εντυπωσιακές ομολογουμένως συναντήσεις. Ποια από τις δύο θεωρείτε σημαντικότερη; Και οι δύο συναντήσεις διαδραματίστηκαν την ίδια ιστορική περίοδο και χρονική στιγμή. Προηγήθηκε αυτή της Μόσχας και ύστερα από μερικούς μήνες πραγματοποιήθηκε της Αβάνας. Σημαντικότερη ήταν για μένα η συνάντηση με τον Γκορμπατσόφ. Γιατί στο Κρεμλίνο, στο Παγκόσμιο Φόρουμ για την Ειρήνη και τον Αφοπλισμό, πήρα ενεργό μέρος σε έναν πολιτικό προβληματισμό που ήταν εν θερμώ. Δίπλα σε εκατοντάδες καλλιτέχνες, επιστήμονες, ακτιβιστές απ’ όλο τον κόσμο, που είχαν συγκεντρωθεί εκεί για να καταθέσουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να συζητήσουν. Στην Αβάνα το πλαίσιο ήταν αποκλειστικά θεατρικό και στο εντελώς δοσμένο πολιτικό κλίμα μού έλειψε ο διάλογος, η ανταλλαγή. Αλλά και οι δύο μύθοι, και αυτός του Κάστρο και εκείνος του Γκορμπατσόφ, διέφεραν πολύ. Συνάντησα τον Κάστρο όχι την ώρα της Κουβανικής Επανάστασης αλλά όταν πια ενσάρκωνε ένα καθεστώς με τη σιγουριά της απόλυτης εξουσίας που είχε περάσει από τη δοκιμασία του χρόνου. Η συνάντηση με τον Γκορμπατσόφ έγινε όταν αυτός επιχειρούσε να γράψει Ιστορία και να χτίσει τον δικό του μύθο. Ήταν η στιγμή που έπαιρνε το ρίσκο να αλλάξει με την παρέμβασή του ό,τι θεωρούσε πως ήταν αναγκαίο να μετασχηματιστεί σε εκείνη τη συγκυρία, προκειμένου ο υπαρκτός σοσιαλισμός να έχει μια προοπτική στη Σοβιετική Ένωση.

— Είναι, επίσης, διαρκές το παιχνίδι των μεταμορφώσεων: Οβίδιος, Γκαίτε, Μπρεχτ, ο οποίος, μέσα από το βλέμμα σας, καθίσταται εξαιρετικά άμεσος και οικείος. Σας βοήθησε αυτός ο τρόπος των διαρκών μεταμορφώσεων προσώπων και πραγμάτων ως στάση ζωής; Προφανώς η ιδέα της μεταμόρφωσης με γοήτευε πάντα. Με ενέπνεε. Με προσανατόλιζε. Όχι μόνο λόγω της φιλοσοφικής, ανθρωπολογικής και πολιτιστικής της αξίας αλλά και επειδή έβρισκα τη θεατρικότητά της ιλιγγιώδη. Ολόκληρο το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Άργους το 1996 ήταν διαρθρωμένο γύρω από τον άξονα των μεταμορφώσεων. Εκτός από τον Οβίδιο, στο επίκεντρο βρέθηκαν τότε ο Κάφκα, οι μεταμορφώσεις στην Οδύσσεια και οι αδελφοί Γκριμ με παραστάσεις της Μάγιας Λυμπεροπούλου, του Μιχαήλ Μαρμαρινού,

με τον σκηνοθέτη ανατόλι βασίλιεφ στην τζιμπελίνα της σικελίας, τη δεκαετία του 1980, σε μια από τις πρώτες συναντήσεις τους εκτός ρωσίας.

Καταθέτω μια εμπειρία ζωής, χωρίς να κρύβω τις συγκινήσεις μου και τα έντονα συναισθήματα. Χωρίς να επιχειρώ να πάρω αποστάσεις από τον εαυτό μου. Σ’ αυτό το βιωματικό οδοιπορικό παραμένω συναισθηματικά εμπλεκόμενη. Δεν είμαι ποτέ αμέτοχη, αντικειμενική, επεξηγηματική, αναλυτική και δίνω στην «αυτοαναφορικότητα» αυτό το ειδικό περιεχόμενο και βάρος.

του Δημήτρη Παπαϊωάννου και του Γιώργου Κουμεντάκη. Όμως και οι ίδιοι οι χώροι, τα κτίρια, τα τοπία «μεταμορφώθηκαν» χάρη σε διάφορες δράσεις, εγκαταστάσεις, περφόρμανς. Αργότερα η Θερινή Ακαδημία του Εθνικού Θεάτρου στη Μυτιλήνη, με εργασίες και αναζητήσεις γύρω από το Recycling Renaissance, δεν ήταν παρά ένα ακόμη αφιέρωμα στην ιδέα της μεταλλαγής και μεταποίησης, ενώ είχαν προηγηθεί στις Πρέσπες οι εργασίες της Δεύτερης Θερινής Ακαδημίας με μια θεματική που αξιοποιούσε τις έννοιες «Φυσιογνωμίες, μάσκες και ζώα». Επιστρέφω σ’ εκείνο το «γίγνεσθαι» που ελλοχεύει πίσω από κάθε μεταμόρφωση, στο γίνομαι κάτι αλλιώτικο, στον διάλογο με τους άλλους συγγραφείς που καταλήγει στις μεταγραφές, σε μια δεύτερη γραφή ή στο ακούραστο αίτημα του Μπρεχτ για αλλαγή. Από μια τέτοια σκοπιά ασφαλώς και με βοήθησε η μεταμόρφωση ως στάση ζωής. Όμως η σταδιακή καταστροφή του πλανήτη από τη βίαιη μετάβαση σε άλλες κλιματολογικές συνθήκες, από τον ανελέητο και διαρκή βιασμό της φύσης, είναι μια μεταμόρφωση που με κάνει να αγανακτώ, να φοβάμαι.

— Ας επανέλθουμε, λοιπόν, στις ατμόσφαιρες που καθορίζουν καίρια περιστατικά του βίου σας. Ποια ατμόσφαιρα έχει η ζωή σας μέχρι σήμερα; Η ατμόσφαιρα δεν είναι μία. Κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, αφού στον δρόμο της ζωής μου δέχτηκα επιρροές που ήταν ανομοιογενείς, αντιθετικές, αφού συχνά βρέθηκα σε πολύ διαφορετικά κλίματα. Οι μετακινήσεις, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις μού έμοιαζαν χωρίς τέλος, ενώ οι συναναστροφές και η συνύπαρξη με ανθρώπους που ανήκαν σε ετερόκλητα κοινωνικά περιβάλλοντα όξυναν την κρίση μου και εμπλούτισαν τα βιώματά μου. Από την ελληνική επαρχία στις διεθνείς μεγαλουπόλεις, σε πόλεις-μεγαθήρια, και από τη μια εμπειρία, μόλις αυτή καταλάγιαζε, σε νέες εξορμήσεις. Όμως όπου κι αν βρέθηκα είχα να παλέψω με τις εξάρσεις των συναισθημάτων μου, άλλοτε ενθουσιασμένη κι άλλοτε εξοργισμένη, συνήθως ευερέθιστη και συγκρουσιακή. Μόνον όταν έγραφα κριτικές επιστράτευα μια εσωτερική πειθαρχία και επικαλούμουν το μέτρο. Ο Χανς-Τις Λέμαν με εξέπληξε και με συγκίνησε, όχι με μια τυπική αφιέρωση αλλά με μια μύχια διατύπωση, όταν, ολοκληρώνοντας την τριλογία του για το θέατρο, έγραψε το 2015 στην πρώτη σελίδα του συγγράμματός του Τραγωδία και δραματικό θέατρο: «Για την Ελένη Βαροπούλου, που δίδαξε στον συγγραφέα να αγαπάει την υπερβολή». Λίγο πιο κάτω έχει συμπληρώσει την αφιέρωση με τη φράση του Αντόρνο: «Μόνο το υπερβολικό είναι αληθινό».

Βιβλίο

AYΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

πορτρέτο στο πιάνο, βερολίνο 2019 (φωτ. νέλλη τραγουστή)

στην ταορμίνα, το 1987, ως μέλος της κριτικής επιτροπής για το ευρωπαϊκό βραβείο θεάτρου, μαζί με τις δύο βραβευμένες κυρίες του θεάτρου και της πολιτικής, αριάν μνουσκίν και μελίνα μερκούρη.

21.10.21 – lifo

49

50 lifo – 21.10.21

702

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

PIZZA & PASTA

5 ΞΕΧΩΡΙΣΤΆ ΓΡΑΦΕΊΑ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ

ΕΚΕΊ ΌΠΟΥ ΔΟΥΛΕΎΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΊ ΆΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ

21.10.21 – lifo

51

5

ΞΕΧΩΡΙΣΤΆ ΓΡΑΦΕΊΑ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ

ΕΚΕΊ ΌΠΟΥ ΔΟΥΛΕΎΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΊ ΆΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ

από τη ζωη παρασιδη φωτο: παρισ ταβιτιαν, γιωργοσ αδαμοσ

Μπορεί τα σπίτια πολλών να έγιναν για μεγάλο διάστημα και τα γραφεία τους, όμως αυτό τελικά απέδειξε πως ο χώρος εργασίας μας πρέπει να είναι διαμορφωμένος όπως τον θέλουμε, με τους ανθρώπους που θέλουμε.

52 lifo – 21.10.21

Δ

υσκολεύομαι να συγκεντρωθώ όταν όλα γύρω μου είναι άνω-κάτω. Η πρώτη μου δουλειά, πριν κάτσω στο γραφείο, είναι να το συγυρίσω», είχε πει η Ζάχα Χαντίτ που, εκτός από το δικό της, έχει σχεδιάσει τα γραφεία πολλών άλλων, ακολουθώντας φουτουριστικές αρχιτεκτονικές γραμμές. Άρτια σχεδιασμένοι ή απλώς πρακτικοί, τακτοποιημένοι ή χαώδεις, οι χώροι εργασίας και η κινητικότητα μέσα σε αυτούς μπήκαν αναγκαστικά σε παύση παγκοσμίως μέσα στην πανδημία. Τα φυτά τους σταδιακά μαράθηκαν, η σκόνη συσσωρεύτηκε και, έξω από αυτά, τα μαγαζιά που τροφοδοτούν τους εργαζόμενους με δόσεις καφεΐνης και γρήγορα γεύματα πέρασαν τους πιο αδρανείς μήνες τους. Σύμφωνα με πρόσφατη σχετική έρευνα του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, το 63,2% των Ελλήνων δεν είχε καμία επαφή με τηλεργασία πριν από την εμφάνιση του κορωνοϊού. Με αυτόν τον τρόπο εργάστηκε το ήμισυ του εργατι-

κού δυναμικού της χώρας και από αυτό μόνο το 12,4% επιθυμεί να συνεχίσει να δουλεύει από απόσταση με πλήρες ωράριο, ενώ το 47,4% δήλωσε ότι δεν το επιθυμεί. Τέσσερις στους δέκα είπαν ότι θα μπορούσαν να συνεχίσουν ανάλογα με τις συνθήκες και τους όρους εργασίας. Το 34,1% είναι υπέρ της τηλεργασίας, το 22,3% εναντίον. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, μεγάλη έρευνα που έγινε τον Δεκέμβριο του 2020 έδειξε ότι το 38% των οικονομικών δραστηριοτήτων στις ΗΠΑ μπορεί να πραγματοποιηθεί εκτός του τόπου φυσικής εργασίας. Το αν η τηλεργασία είναι μια συνθήκη που ήρθε για να μείνει είναι κάτι που συζητάμε ακόμα. Κάποιοι ανακουφίστηκαν που άφησαν τις πιτζάμες τους και ανακάτεψαν ξανά τα ρούχα στις ντουλάπες προκειμένου να βγουν από το σπίτι, άλλοι θα ήθελαν να συνεχίσουν να μπαίνουν σε calls από το κρεβάτι τους και με κλειστή κάμερα, έστω κάποιες μέρες την εβδομάδα. Υπάρχουν αυτοί που έδωσαν λεφτά που δεν είχαν υπολογίσει για να δημιουργήσουν τις

συνθήκες ενός γραφείου στον προσωπικό τους χώρο, υπάρχουν κι εκείνοι που είδαν ξανά όλες τις σεζόν του (αμερικανικού) «The Office» για να ταυτιστούν με τα εργασιακά ευτράπελα που εκτυλίσσονται στη σειρά, έστω κι αν είναι κάτι παραπάνω από υπερβολικά. Το «διάλεξε μια δουλειά που σου αρέσει και δεν θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μια μέρα στη ζωή σου» εξακολουθεί να ακούγεται, και να είναι, ουτοπικό. Όμως νομίζω πως όλοι διαπιστώσαμε ότι το να έχουμε διαμορφώσει το μέρος, εκτός σπιτιού, όπου περνάμε τις περισσότερες ώρες της εβδομάδας όπως μας αρέσει είναι ουσιαστικό και όχι πολυτέλεια, το να βρισκόμαστε με εκείνους που μας εμπνέουν και μας συμπληρώνουν, μας ιντριγκάρουν με τις ιδέες τους και μας κινητοποιούν, το να κάνουμε διάλειμμα μαζί τους είναι πολύτιμο για να νιώσουμε ότι οι καθημερινοί μας κόποι έχουν και μια ανθρώπινη διάσταση, ένα επιπλέον νόημα. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν όσοι μάς μίλησαν για τη ζωή στο δικό τους γραφείο.

DESIGN TELL ME MORE AGENCY

ΝΑΤΑΛΊΑ ΜΑΡΑΓΚΟΎ – ΧΑΡΆ ΒΛΆΧΟΥ Το γραφείο μας ανήκε πριν σε έναν διάσημο υδραυλικό της Νεάπολης, όλοι τον ήξεραν. Δεν σκεφτήκαμε στιγμή να κοιτάξουμε σε άλλη περιοχή, μένουμε στα Εξάρχεια και σε αυτήν τη γειτονιά οι πηγές έμπνευσης είναι ανεξάντλητες, από τα κουλ τυπάκια που επισκέπτονται τη λαϊκή της Καλλιδρομίου μέχρι μια σπάνια έκδοση βιβλίου που θα βρούμε στο μίνι-μάρκετ. Κάναμε crowdfunding για να φτιάξουμε τον χώρο μας. Μοιραστήκαμε την ιδέα της εταιρείας μας με φίλους και αντί να μας επισκεφτούν μπαίνοντας με το δεξί και με ένα φυτό για δώρο, μας κατέθεσαν χρήματα σε έναν λογαριασμό. Έτσι, σιγά σιγά το παλιό μαγαζί του υδραυλικού έγινε το γραφείο μας. Για καιρό αποτελούσαμε γρίφο για τους γείτονες, «τι πουλάτε εδώ;» μας ρωτούσαν οι περαστικοί, το βράδυ των εγκαινίων μας νόμιζαν πως είμαστε νέο μπαρ. Έτσι αποφασίσαμε να τυπώσουμε με μεγάλα γράμματα αυτό που είμαστε, δηλαδή μια μικρή διαφημιστική. Το να νοικιάσουμε αυτόν τον χώρο και να μην εργαζόμαστε από το σπίτι ήταν η καλύτερη επιλογή που μπορούσαμε να κάνουμε. Εκτός του ότι έπρεπε να στεγάσουμε το φωτογραφικό μας στούντιο, χαιρόμαστε με την καθημερινή μας επαφή. Είναι αναντικατάστατο το ότι η πρόσοψη προκαλεί το ενδιαφέρον αγνώστων από μόνη της, έχει τύχει να ακούγονται κορναρίσματα στη Ζωοδόχου Πηγής γιατί κάποιος φωτογράφιζε την πόρτα μας μέσα από το αυτοκίνητό του – ακόμα και πρότζεκτ μας έχουν έρθει έτσι. Παράλληλα, λειτουργούμε ως σημείο συνάντησης και brainstorming, φίλοι περνάνε φέρνοντας ιδέες, σκέψεις, προβληματισμούς, εργάζονται μαζί μας από τις πολυθρόνες. Κανένα εξελιγμένο εργαλείο επικοινωνίας δεν θα μας έδινε όλα αυτά.

Λειτουργούμε ως σημείο συνάντησης και brainstorming, φίλοι περνάνε φέρνοντας ιδέες, σκέψεις, προβληματισμούς, εργάζονται μαζί μας από τις πολυθρόνες. Κανένα εξελιγμένο εργαλείο επικοινωνίας δεν θα μας έδινε όλα αυτά.

21.10.21 – lifo

53

DESIGN

KSESTUDIO ΣΟΦΊΑΣ ΚΡΙΜΊΖΗ – ΚΥΡΙΆΚΟΥ ΚΥΡΙΆΚΟΥ

To γραφείο ήταν κενό για χρόνια πριν γίνει το δικό μας. Τη δεκαετία του ’70, όταν χτίστηκε η πολυκατοικία, φιλοξενούσε μια τεχνική εταιρεία που το είχε χωρίσει σε πολλά μικρά δωμάτια που συνδέονταν με έναν κεντρικό διάδρομο. Πέρα από την κρυφή αρχιτεκτονική δυναμική που αποκάλυψε η ενοποίησή του, μας κέρδισε το τεράστιο παράθυρο που καδράρει τον λόφο του Λυκαβηττού. Παρότι η θέση του μας διευκολύνει να κατηφορίσουμε προς το κέντρο, το παράθυρο μας καλεί να ανηφορίσουμε. Σχεδιάσαμε μαζί το γραφείο, όπως συμβαίνει σε όλα μας τα πρότζεκτ. Η ομάδα συγκεντρώνεται γύρω από ένα πολύ μεγάλο τραπέζι παράλληλο στην κλιτύ του λόφου. Αυτή η μία επιφάνεια σημαίνει για εμάς οριζόντια οργάνωση και συλλογική δουλειά, όλοι καθόμαστε γύρω της, ακόμα και οι πελάτες. Εξαιρετικής σημασίας για εμάς είναι ο χώρος του φαγητού και της προετοιμασίας του. Δουλεύουμε αρκετές ώρες και το ομαδικό διάλειμμα για φαγητό είναι από τις πιο όμορφες στιγμές της ημέρας. Οποιοσδήποτε μπορεί να

VOID

ΜΥΡΤΏ ΣΤΕΊΡΟΥ –JOÃO LINNEU

Eίμαστε ένας ανεξάρτητος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στα βιβλία φωτογραφίας και στην εκπαίδευση. Στον χώρο μας θα διοργανώνονται και τα εργαστήρια δημιουργίας βιβλίων φωτογραφίας που ονομάζονται Impromptu, μια ευκαιρία να μοιραστούμε το όραμά μας με νέα ταλέντα. Επίσης, θα φιλοξενούνται και οι εκδόσεις Carnivora που ειδικεύονται στην ισπανόφωνη νουάρ λογοτεχνία. Σήμερα επικρατούσε ένας πανικός, τοποθετούσαμε πλακάκια, γεμίζαμε τη βιτρίνα μας. Δεν επιλέξαμε τα Εξάρχεια για την καινούργια μας διεύθυνση επειδή είναι η περιοχή των εκδοτικών, απλώς μας εξυπηρετούσε ο χώρος, τον ανακαινίσαμε με τη βοήθεια της Ιωάννας Βλαχάκη και του Κωνσταντίνου Ζβε, δύο νέων και φοβερών αρχιτεκτόνων που έφτιαξαν τη λαβυρινθώδη κατασκευή μας από λαμαρίνες. Αν και για τα σεμινάρια έχουμε μηχάνημα που ζυγίζει έναν τόνο, πέρα από τον πάγκο εργασίας μου και τα εργαλεία μου, το στοκ μας, πράγματα που δεν μπορεί κανείς να αποθηκεύσει εύκολα εκεί όπου μένει, θα μπορούσαμε να δουλεύουμε από το σπίτι, αλλά είναι εντελώς άλλη η αίσθηση να έχεις επαφή με το κοινό. Τα τελευταία χρόνια νιώθαμε ότι ακόμα και κόσμος που έρχεται από το εξωτερικό έχει αυτή την ανάγκη, να επισκεφτεί έναν χώρο και να ξεφυλλίσει τα βιβλία πριν τα αγοράσει.

54 lifo – 21.10.21

Θα μπορούσαμε να δουλεύουμε από το σπίτι, αλλά είναι εντελώς άλλη η αίσθηση να έχεις επαφή με το κοινό. Τα τελευταία χρόνια νιώθαμε ότι ακόμα και κόσμος που έρχεται από το εξωτερικό έχει αυτή την ανάγκη, να επισκεφτεί έναν χώρο και να ξεφυλλίσει τα βιβλία πριν τα αγοράσει.

BOB STUDIO

μαγειρέψει κάτι, απλό αλλά και περίπλοκο, στην ανοιχτή κουζίνα και να συναντηθεί για μεσημεριανό γύρω από την αιωρούμενη ανοξείδωτη νησίδα με τους υπόλοιπους – αυτή η νησίδα είναι μάλιστα το γεωμετρικό κέντρο της κάτοψης. Συνήθως, μια θέση σε κάθε τραπέζι διεκδικεί για τον εαυτό του και ο Lubbock, ο σκύλος μας. Η βιβλιοθήκη μας έχει βιβλία αρχιτεκτονικά αλλά και ταξιδιωτικά, φωτογραφίας, μαγειρικής, λογοτεχνίας, που μας εμπνέουν. Σε διάφορα σημεία έχουμε τοποθετήσει αντικείμενα που έχουν ταξιδέψει μαζί μας από την Ιαπωνία, το Τέξας, τη Φολέγανδρο: πέτρες και βότσαλα, κρυστάλλινες τουριστικές μπάλες, θύσανους, ξύλα και κάκτους. Έχει χρειαστεί να δουλέψουμε σε πολλά διαφορετικά μέρη του κόσμου την τελευταία δεκαετία και η διαμόρφωση του γραφείου μας προέκυψε μέσα από όλες αυτές τις εμπειρίες. Η αίσθηση του συλλογικού για την οποία προδιαθέτει αυτός ο χώρος είναι μοναδική για την ομάδα μας και δύσκολα αντικαθίσταται με οποιαδήποτε μορφής τηλεργασία. Στο μέλλον ελπίζουμε να μπορούμε να εργαζόμαστε σε χώρους ανοιχτούς, όπου θα μπορεί να παραχθεί ποιοτική εργασία, αλλά και σε χώρους ποιοτικής ανάπαυλας και διάδρασης, στοιχεία χρήσιμα για την παραγωγική διαδικασία.

ΞΕΚΊΝΗΣΕ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΆΡΗ ΤΣΟΎΤΣΑ – ΑΝΔΡΈΑ ΘΆΝΟ Ασχολούμαστε με το branding και το packaging από το 2011, σχεδιάζοντας μάρκες για μεγάλες και μικρές εταιρείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το γραφείο μας στο Κουκάκι λειτουργούσε ως κατάστημα/αποθήκη εσωρούχων, κάποτε ήταν σούπερ-μάρκετ. Όταν βρήκαμε τον χώρο ήταν σε κακή κατάσταση, παρατημένος για αρκετά χρόνια. Του είχαν βάλει γυψοσανίδα, ενώ είχε έξι μέτρα ύψος, είχαν καλύψει το μωσαϊκό του με πλακάκι. Είδαμε όμως τις προοπτικές του, μας άρεσε που είναι ισόγειο, το ότι θα ήμασταν μέρος του δρόμου και δεν θα αποκοβόμασταν από τη γειτονιά. Βρήκαμε τα υλικά που θέλαμε, τον ανακαινίσαμε από την αρχή και τον διαμορφώσαμε μόνοι μας. Πέρσι το καλοκαίρι, επειδή ήμασταν ήδη αρκετά χρόνια σε αυτό το γραφείο κι ενώ η πανδημία είχε αρχίσει να μας τη δίνει, αποφασίσαμε να ζωγραφίσουμε τον τοίχο της εισόδου με ένα τεράστιο mural. Στήσαμε σκαλωσιές και όλοι φτιάξαμε από λίγο την τίγρη που θα δείτε περή-

Στο μέλλον ελπίζουμε να μπορούμε να εργαζόμαστε σε χώρους ανοιχτούς, όπου θα μπορεί να παραχθεί ποιοτική εργασία, αλλά και σε χώρους ποιοτικής ανάπαυλας και διάδρασης, στοιχεία χρήσιμα για την παραγωγική διαδικασία.

φανα να φυλάει τον χώρο μας, αφού ο σκύλος μας συνταξιοδοτήθηκε. Η άλλη μας αγάπη είναι τα φυτά που με κόπο πασχίζουμε να σώσουμε κάθε φορά που επιστρέφουμε από τις καλοκαιρινές διακοπές. Αγαπημένο μας σημείο είναι η κουζίνα, όπου τρώμε όλοι μαζί κάθε μεσημέρι, αγαπημένο μας έπιπλο το ποδοσφαιράκι – πρόκειται για ένα οικογενειακό κειμήλιο που ο Άρης και ο Ανδρέας ανακατασκεύασαν από την αρχή μόνοι τους. Εκεί παίζονται κρίσιμα στοιχήματα, όπως το ποιος θα πάει στο σούπερ-μάρκετ, ποιος θα φέρει παγωτά, γίνονται όμως και επίσημα τουρνουά κάθε φορά που έχουμε κάποιον λόγο να γιορτάσουμε ή όταν απλώς έρχονται φίλοι για να παίξουμε. Θέλουμε να είμαστε στον ίδιο χώρο, να ανταλλάσσουμε απόψεις για τις δουλειές, να συζητάμε τι κάναμε το Σαββατοκύριακο, κάτι ενδιαφέρον που είδαμε. Η δημιουργική διαδικασία για εμάς είναι ομαδική υπόθεση, είμαστε

Ο καιρός της καραντίνας μάς απέδειξε ότι χρειαζόμαστε την επαφή που έτσι κι αλλιώς πιστεύαμε ότι είναι απαραίτητη για τις μικρές ομάδες, είναι αυτό που τις κάνει πετυχημένες.

κάπως σαν οικογένεια και ο καιρός της καραντίνας μάς απέδειξε ότι χρειαζόμαστε την επαφή που έτσι κι αλλιώς πιστεύαμε ότι είναι απαραίτητη για τις μικρές ομάδες, είναι αυτό που τις κάνει πετυχημένες.

21.10.21 – lifo

55

DESIGN

ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΟ ΜΙΑΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΎ ΚΑΡΟΛΊΝΑ ΚΡΑΣΟΎΛΗ

Επιστρέφοντας στην Αθήνα μετά από δέκα χρόνια, μόλις έπιασα το διαμέρισμά μου στου Γκύζη βρήκα και τον χώρο του εργαστηρίου, είναι πολύ κοντά. Επέλεξα την περιοχή για πρακτικούς λόγους. Διασχίζεις την Αλεξάνδρας και δίνεις τριακόσια ευρώ λιγότερα. Όσο ήμουν στη σχολή, πέρασα πολλά χρόνια συγκατοικώντας με άλλους, τα ενοίκια στο Παρίσι είναι απλησίαστα, συνεπώς έπρεπε να μοιράζομαι και το εργαστήριο. Ήθελα, λοιπόν, να έχω ένα μέρος για να δουλεύω μοναχικά, για να συγκεντρώνομαι. Δεν έχω βάλει ίντερνετ, υπάρχει ένα καναπές, ένα γραφείο, η βιβλιοθήκη μου, που έχει μόνο εκδόσεις τέχνης. Παρόλο που κάπως το έχω περιποιηθεί το εργαστήριο, έρχομαι σε αυτό μόνο για να δουλεύω, δεν κάθομαι καν για να σκεφτώ. Μπορώ φυσικά να κάνω ένα ραντεβού εδώ, αλλά μέχρι εκεί. Πάντα ήθελα να διαχωρίζω τον χώρο εργασίας μου από αυτόν που ζω. Το αγαπημένο μου σημείο στο εργαστήριο είναι το πάτωμα, εκεί δουλεύω. Ακόμα και όταν ξεκουράζομαι στο πάτωμα κάθομαι.

Πάντα ήθελα να διαχωρίζω τον χώρο εργασίας μου από αυτόν που ζω.

56 lifo – 21.10.21

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

PASTA & PIZZA 3 ΜΑΓΑΖΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΠΟΥ ΞΕΡΟΥΝ ΑΠΟ ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ από τη λινα ιντζεγιαννη φωτο: γιωργοσ αδαμοσ

21.10.21 – lifo

57

THE PASTA PROJECT

Mailo's

Φρέσκια πάστα σε ένα κουτί που σε φέρνει πιο κοντά στην ευτυχία. Λένε ότι η ευτυχία είναι κάτι σχετικό. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια συστατικά που μπορεί να σε οδηγήσουν όσο πιο κοντά της γίνεται. Αυτά τα συστατικά χωράνε μέσα σε ένα κουτί με το χαρακτηριστικό λογότυπο του Mailo’s The Pasta Project. Η γεύση της γνήσιας ιταλικής pasta σε περιμένει αχνιστή μόλις ανοίξεις το καπάκι ενός Mailo’s Box, για να σου θυμίσει πως αυτή η γεύση συνδέεται με την απόλυτη ικανοποίηση. Εδώ θα βρεις τρία διαφορετικά είδη ζυμαρικών, όλα φτιαγμένα από βιολογικό ιταλικό σιμιγδάλι, που γίνονται βάση μιας σειρά από signature συνταγών. Εσύ επιλέγεις ανάμεσα σε rigatoni, casarecce και campanelle και τα συνδυάζεις με τη σάλτσα που θέλεις από ένα μενού που πατάει με το ένα πόδι στα στενά της Ιταλίας και με το άλλο σε γειτονιές της Αθήνας και της Κύπρου. Στα must try η carbonara με κρέμα παρμεζάνας και τραγανό μπέικον που απογειώνεται όταν

προσθέσεις καραμελωμένα κρεμμύδια και το καυτερό chili oil, που την κάνει ακαταμάχητη. Ανάμεσα στις προτάσεις θα συναντήσεις συνταγές με Philadelphia, που τιμούν τη νέα συνεργασία του Mailo’s με το γνωστό τυρί κρέμα. (Μην παραλείψεις να γευτείς τη Philadelphia Chicken.) Στο Mailo’s The Pasta Project όλα τα υλικά φέρουν την υπογραφή της ανώτερης ποιότητας κι αυτό φαίνεται από την καταγωγή τους. Ελληνικά κρέατα, ιταλική παρμεζάνα και γαλλική κρέμα γάλακτος συνδυάζονται σε συνταγές που μπορείς να γευτείς σε πέντε λεπτά. Είτε τις απολαύσεις στα τραπεζάκια του Mailo’s (παρακολουθώντας τη διαδικασία παρασκευής που θα σε μαγέψει!) είτε στον χώρο σου με delivery wolt ή take-away, μπορείς να είσαι σίγουρος ότι μόλις ανοίξεις το Mailo’s Box σε περιμένει ένα μικρό τσίμπημα ευτυχίας που ξεκινά από τη γεύση και παρασύρει όλες σου τις αισθήσεις.

Pasta & Pizza

A ΦΙ Ε ΡΩ ΜΑ

58 lifo – 21.10.21

V1935

Κολωνάκι, Περιστέρι, Ν. Σμύρνη, Χαλάνδρι, Κύπρος και σύντομα σε Μαρούσι και Γλυφάδα, Facebook: Mailo’s, Instagram: mailos_pasta

Η ιταλική αυθεντική παράδοση σερβίρεται σε έναν χώρο εξαιρετικής αισθητικής στο κέντρο της Αθήνας. Αποκλείεται να μην προσέξεις τo κτίριο V1935. Για την ακρίβεια, είναι μία από εκείνες τις αναπάντεχες εκπλήξεις στην καρδιά της Αθήνας που σου μεταφέρουν το κλίμα μιας άλλης εποχής με έναν εντελώς σύγχρονο και ανεπιτήδευτο τρόπο. Στο roof graden αυτού του κλασικού οικοδομήματος (ουσιαστικα πρόκειται για κτήριο του μεσοπολέμου ), θα γευτείς την κουζίνα του pizzaiolo Λευτέρη Τσαουσάκη, ο οποίος αναδεικνύει την αυθεντική ιταλική γαστρονομία σε ένα μενού απόλυτα εναρμονισμένο με την αισθητική του χώρου με γνησιες ιταλικες παραδοσιακες συνταγες. Η ταράτσα, που λειτουργεί χειμώνα-καλοκαίρι, μοιάζει με αίθριο από αρχοντικό των ’30s, όπου το μοτίβο του δαπέδου συνδυάζεται με τη φερ φορζέ επίπλωση σε ένα εντυπωσιακό σκηνικό που έχει θέα στο αστικό τοπίο. Εδώ ο Λευτέρης Τσαουσάκης προσφέρει την αυθεντική ναπολιτάνικη πίτσα που ψήνει σε εξιδικευμενο φουρνο για να της δώσει μια απολαυστική υφή. Φυσικά, έχει προηγηθεί η δημιουργία του ζυμαριού, για το

οποίο χρησιμοποιεί αποκλειστικά ιταλικό αλεύρι πρώτης ποιότητας και το περιμένει υπομονετικά να ωριμάσει για 24 ώρες. Αυτή είναι η αρχή για μια σειρά από προτάσεις στις οποίες συνδυάζονται εκλεκτά υλικά που έρχονται κατευθείαν από την Ιταλία και κάνουν τη διαφορά στη νοστιμιά της κάθε συνταγής. Mozzarella di Bufala, ντομάτες San Marzano, premium προσούτο και γκουαντσιάλε (που χρησιμοποείται στην γνησια ιταλικη καρμπονάρα συνοδεια αυγου) είναι κάποια από τα βασικά συστατικά που θα γευτείς στο μενού του Roof Garden V1935. Τα πιάτα εμπνευσμένα από τα ταξίδια του Λευτέρη Τσαουσάκη στην Ιταλία φέρουν την αγάπη και το μεράκι που νιώθει ο ίδιος για τις απλές γεύσεις που εξυμνούν την παραδοσιακη ιταλική κουζίνα. Στην ταράτσα του V1935 στεγάζεται η γνησια ιταλικξη παραδοσιακη κουζινα και σερβίρεται λίγα μέτρα πάνω από το κέντρο της Αθήνας.

Extra tips: Tο ιταλικο V-1935 βρισκεται στα 10 καλυτερα ιταλικα της Αθήνας στο trip advisor.

Βουλής 29, Σύνταγμα, 211 1821935, www.v1935.gr, Facebook: V1935 Roof Garden, Instagram: v1935_roof_garden

P A S T A &

Napolitivo

P I Z Z A Οι αγαπημένες ιταλικές γεύσεις γίνονται δική σου καθημερινή συνήθεια. Αν το σκεφτείς, η dolce vita κρύβεται σε καθημερινές στιγμές που σου προσφέρουν πραγματική απόλαυση, αρκεί να μπορείς να τις ανακαλύψεις δίπλα σου. Στο Napolitivo θα βιώσεις μια αυθεντική γευστική εμπειρία που, όπως προδίδει και το όνομά του, έρχεται από τη Νάπολη και εξυμνεί τη συνήθεια του aperitivo. Από το πρωί ο αρωματικός espresso γίνεται μια καλή αφορμή για να κατευθυνθείς στη μαρίνα Φλοίσβου και να συνοδεύσεις τον καφέ σου με ιταλικό brunch. Επιβάλλεται να δοκιμάσεις τα Uova al Forno, την ιταλική εκδοχή των scrambled eggs με αυγά που ψήνονται στον ξυλόφουρνο και συνοδεύονται με σάλτσα ναπολιτάνα ή τα αφράτα pancakes con cioccolato. Στον ατμοσφαιρικό χώρο του all-day pizza bar, η έμπνευση από τη γαστρονομία του ιταλικού Νότου και οι ποιοτικές πρώτες ύλες συνθέτουν πληθωρικές pasta, λαχταριστές πίτσες και δροσερές σαλάτες, όπως η παραδοσιακή Panzanella και η πολύπλευρη Napoli. Το πλούσιο μενού διαθέτει προτάσεις για κάθε γευστική προτίμηση, αλλά σίγουρα πρέπει να συμπεριλάβεις στις επιλογές σου την παραδοσιακή Margherita και τις πιο «ψαγμένες», Tartufata με μαύρη τρούφα, Zucca e Pancetta με κολοκύθα και Pistacchio e Mortadella με ιταλική μορταδέλα και φυστίκι Αιγίνης.

Στο πιστοποιημένο από το Associazione Verace Pizza Napoletana (AVPN) Napolitivo, το ζυμάρι παρασκευάζεται καθημερινά και ωριμάζει 12-14 ώρες πριν ψηθεί στον μοναδικό ξυλόφουρνο που κατασκευάστηκε στη Νάπολη με τούβλα από τον Βεζούβιο. Οι pizzaiolos εκπαιδεύτηκαν στη Νάπολη από καταξιωμένους maestros και μεταφέρουν στην κουζίνα του Napolitivo όλα τα μυστικά και, φυσικά, το πάθος τους για τέλεια πίτσα με ένα ελαφρύ ζυμάρι που σε κάνει να το γεύεσαι με όλες σου τις αισθήσεις! Ιδανική επιλογή για lunch break ή βραδινή βόλτα, οι γεύσεις συνοδεύονται από μια ενημερωμένη λίστα κρασιών, και φυσικά από κλασικές προτάσεις ιταλικών aperitivo cocktails, όπως το απαλό Hugo Spritz, το δροσερό Primo Carnera και το αγαπημένο Aperol Spritz, που σε μεταφέρουν στην καθημερινότητα της νότιας Ιταλίας. Δεν γίνεται να παραλείψεις τα εξαιρετικά γλυκά που ολοκληρώνουν την απόλαυση στο Napolitivo. Το αυθεντικό gelato ή η μοναδική tiramisù γίνονται ιδανικό φινάλε σε μια εμπειρία που σε ταξιδεύει στα στενά της Νάπολης, ενώ η οικεία ατμόσφαιρα σε χαλαρώνει, όπως ακριβώς απαιτεί η γνήσια φιλοξενία σε ένα ιταλικό στέκι.

Μαρίνα Φλοίσβου, Παλαιό Φάληρο, 210 9840112 Facebook: Napolitivo, Instagram: napolitivo 21.10.21 – lifo

59

MARKET RESEARCH

PERSONAL SHOPPER î

Xiaomi Κινητό Smartphone Mi 11 Lite. www.kotsovolos.gr

î

Tommy Hilfiger

HUAWEI Watch 3 & Watch 3 Pro Elite Series: Το gadget που συνδυάζει premium design και κορυφαία τεχνολογία

Φόρεμα πουκαμίσα. gr.tommy.com

ô

Swatch Ρολόι από τη συλλογή 1984 Reloaded. www.swatch.com

ò

Lancôme Κρέμα ημέρας Absolue Regenerating Brightening Soft Cream. Στα καταστήματα καλλυντικών

Τα νέα HUAWEI Watch 3 και HUAWEI Watch 3 Pro, χρυσή τομή μεταξύ τεχνολογίας και κομψότητας, ήρθαν για να φέρουν τη δική τους επανάσταση στον κλάδο των wearables και να αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την τεχνολογία. Ειδικά κατασκευασμένα για τους απαιτητικούς καταναλωτές, που αναζητούν τον συνδυασμό premium design και κορυφαίας τεχνολογίας, τα HUAWEI Watch 3 & Watch 3 Pro στην Elite έκδοσή τους αποτελούν πολυτελή smartwatches με specs για πρωταθλητές και προκαλούν τον θαυμασμό, όχι μόνο λόγω της ακαταμάχητης εμφάνισής τους, με σώμα από τιτάνιο και μεταλλικό μπρασελέ, αλλά και για τις «έξυπνες» λειτουργίες τους που επιτρέπουν την 24ωρη παρακολούθηση της υγείας, διασφαλίζοντας καλύτερη φυσική κατάσταση.

õ

Bozikis

ö

New Balance

Ζώνη με animal print. www.bozikis.gr

Από τη συλλογή ΝΒxCasablanca. www.newbalance.gr

ö

Coco-Mat Πολυχρηστικό σακίδιο «Εύα». www.coco-mat.com

î

Carhartt Σκουφί WIP Acrylic Watch. www.phatsoles.com

60 lifo – 21.10.21

To Johnnie Walker και ο Κωνσταντίνος Αργυρός στηρίζουν τη live μουσική Το Johnnie Walker, το κορυφαίο brand σκωτσέζικου ουίσκι στον κόσμο, με σύνθημα «Keep walking together» και κεντρικό πρόσωπο και πρεσβευτή στην Ελλάδα τον Κωνσταντίνο Αργυρό, παρουσιάζει μια σπουδαία τηλεοπτική καμπάνια, καλώντας τον κόσμο να βρεθεί ξανά δίπλα στη live μουσική και να στηρίξει όλους όσοι συναντιούνται εκεί: ταλέντα, έμπνευση, μουσικούς, συνεργάτες, εμάς. Έχει έρθει η ώρα να αφήσουμε πίσω τη δύσκολη περίοδο και να προχωρήσουμε, έχοντας μαζί μας όσους μας στήριξαν, όσους στηρίζουμε, όσοι νιώθουμε κοινούς τους χτύπους στην καρδιά μας. Η live μουσική είναι εδώ και κάνει δυνατά βήματα μπροστά, μαζί με όλους όσοι συναντήθηκαν στον δρόμο της, και καλεί και όλους εμάς να περπατήσουμε μαζί και να την απολαύσουμε. Το Johnnie Walker δείχνει ακόμα μια φορά τον δρόμο και μας προσκαλεί να δούμε με αισιοδοξία την επόμενη ημέρα στην κανονικότητα που επιστρέφουμε.

ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ Ελένη, πότε σχεδίασες την πρώτη σου δημιουργία; Πάμε πολύ πίσω στον χρόνο! Σχεδίαζα από μικρό παιδί, σε κάθε πιθανή και διαθέσιμη επιφάνεια, προτού μάθω να γράφω και να διαβάζω. Ήταν κάτι φυσικό για μένα. Πώς αποφάσισες να ακολουθήσεις το σχέδιο μόδας επαγγελματικά; Είμαι από τα πολύ τυχερά παιδιά, που γνώριζαν από πάντα με τι ήθελαν να ασχοληθούν. Είμαι από τα ακόμα πιο τυχερά παιδιά που είχαν πολύ υποστηρικτικούς γονείς και το τονίζω αυτό διότι το επάγγελμά μου δεν κατατάσσεται στα κλασικά ή στα ασφαλή. Είναι μια επιλογή καριέρας εναλλακτική, αμφιλεγόμενη, αλλά δικαιούμαστε και υποχρεούμαστε να είμαστε ειλικρινείς και να μην αντικαθιστούμε τους πόθους μας με επιλογές συμβιβασμού. Ξεκίνησες το brand σου, το 240791ek, λίγο πριν από τον ερχομό της πανδημίας. Ποια είναι η φιλοσοφία και ο χαρακτήρας του; Το 240791ek ήταν μαζί μου από καιρό, απλώς τον τελευταίο χρόνο επισημοποιήθηκε και εξωτερικεύτηκε. Το brand χωρίζεται σε δύο μέρη, το πιο δημιουργικό και αβανγκάρντ, που κατασκευαστικά αγγίζει την υψηλή ραπτική, καθώς τα περισσότερα κομμάτια γίνονται στο χέρι, και το πιο προσιτό, καθημερινό και prêt à porter, πάντα με ιδέες από το άλλο σκέλος, απλώς πολύ πιο «κατεβασμένες», ώστε να μπορούν να ενταχθούν στη δραστήρια καθημερινότητά μας. Τα σχέδια δεν επαναλαμβάνονται, κάθε κομμάτι είναι μοναδικό. Δίνω μεγάλη έμφαση στην κίνηση, στο σχήμα και την υφή, που πολλές φορές δημιουργώ και εξαρχής, «πειράζοντας» τις πρώτες ύλες.

Ελένη Καββάδα Σχεδιάστρια-ιδρύτρια του brand 240791ek

από τηn αφροδιτη σακκα φωτο: παρισ ταβιτιαν

Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που οραματίζεσαι όταν σχεδιάζεις/δημιουργείς; Η αλήθεια είναι πως στον λευκό καμβά δεν πηγαίνω συνήθως με πλάνο, εκτός κι αν ασχολούμαι με κάποια παραγγελία ή ένα συγκεκριμένο πρότζεκτ. Το εκάστοτε ύφασμα και η κούκλα θα με βοηθήσουν αμέσως να κατευθυνθώ και να κατευθύνω. Τι ετοιμάζεις αυτή την περίοδο; Δουλεύω χειμωνιάτικα κομμάτια για το μαγαζί, ένα εγχείρημα καινούργιο για μένα, που άρχισε να λειτουργεί φέτος το καλοκαίρι στο Παλαιό Φάληρο, στη μαρίνα Φλοίσβου. Παράλληλα, ασχολούμαι και με παραγγελίες, είτε για κάποιο ιδιαίτερο βιντεοκλίπ, είτε για μια δημιουργική φωτογράφιση, είτε και για μελέτη καινούριων τεχνικών στο ατελιέ. Τι φοράς σήμερα και πόσο κοστίζει; Φοράω ένα τζιν κοστούμι από την προηγούμενη συλλογή μου και ένα μαύρο διάφανο πουκάμισο με σούρες. Το κοστούμι ανήκει στο αρχείο του ατελιέ, οπότε δεν έχει κοστολογηθεί, το πουκάμισο, από την άλλη, ανέρχεται στα 100 ευρώ. Πού πηγαίνεις τώρα; Πηγαίνω πίσω στο ατελιέ στου Ψυρρή, γιατί με περιμένει κάτι ενδιαφέρον πάνω στην κούκλα! @240791ek

21.10.21 – lifo

61

starfax

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Η υπομονή σας θα δο- ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Αστάθεια θα επικιμαστεί στις 22/10 λόγω του τετραγώνου του Άρη στο ζώδιό σας με τον Πλούτωνα στον Αιγόκερω και δεν θα λείψουν οι εντάσεις με ένα μέλος της οικογένειας. Ενδεχομένως να νιώσετε πως προσπαθεί να σας χειραγωγήσει. Υποστηρίξτε τις ανάγκες και τις θέσεις σας με σθένος. Στις 23/10 εισέρχεται ο Ήλιος στον Σκορπιό και ενεργοποιεί τον τομέα των χρημάτων σας. Μέχρι τις 22/11 θα έχετε την ευχέρεια να διεκδικήσετε καλύτερες αποδοχές στη δουλειά σας, να ανεβάσετε την αξία των προϊόντων σας και να κάνετε μια ακριβή αγορά που θα είναι επένδυση. Επίσης, οι διαπραγματεύσεις σας θα έχουν αίσια αποτελέσματα και θα αυξήσετε το εισόδημά σας. Με την αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα στις 27/10 μπορεί να παρεξηγηθείτε με άτομο από τον χώρο της εργασίας, αν δεν κατανοήσετε τις προθέσεις του.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Αυτή την εποχή πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με ποιους μοιράζεστε τα σχέδιά σας. Στις 22/10 το τετράγωνο του Άρη με τον κυβερνήτη σας τον Πλούτωνα θα φέρει στην επιφάνεια αποκαλύψεις που θα σας κάνουν να αναθεωρήσετε μια επικείμενη συνεργασία. Ίντριγκες και κουτσομπολιά θα ρουφήξουν την ενέργειά σας, εκτός κι αν καταφέρετε να αποστασιοποιηθείτε. Επικεντρωθείτε στα σχέδιά σας. Στις 23/10 εισέρχεται ο Ήλιος στο ζώδιό σας και μέχρι τις 22/11 θα δώσετε έμφαση στην προσωπική σας ανάπτυξη. Ιδανική εποχή για να κάνετε κάποιες αλλαγές στην εμφάνισή σας που θα συμβάλουν στην ανάκτηση της αυτοπεποίθησής σας. Επίσης, μπορείτε να βελτιώσετε το επαγγελματικό σας προφίλ, προσελκύοντας νέους πελάτες. Προσέξτε στις 27/10 πιθανή παρεξήγηση με το ταίρι σας για οικονομικούς λόγους. Ακατάλληλη μέρα για ρίσκα, επενδύσεις και τυχερά παιχνίδια.

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Σύννεφα στις σχέσεις με άτομα με τα οποία έχετε έναν κοινό σκοπό φέρνει το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10. Ενδεχομένως να μην τα βρείτε αν θεωρήσετε πως δεν μοιράζονται δίκαια τα οικονομικά βάρη μιας νέας επιχειρηματικής ή συλλογικής προσπάθειας και να αποχωρήσετε από μια ομάδα ή να κοντραριστείτε με ένα φιλικό σας πρόσωπο λόγω οικονομικών διαφορών. Όπως και να έχει, προσπαθήστε να αντιμετωπίσετε με νηφαλιότητα τα γεγονότα. Στις 23/10 εισέρχεται ο Ήλιος στον Σκορπιό και σας υπενθυμίζει πως ήρθε η εποχή που πρέπει να ρίξετε τους ρυθμούς σας και να ξεκουραστείτε. Περάσατε ένα διάστημα πολλών υποχρεώσεων και πλέον οι αντοχές σας είναι ελάχιστες. Στις 27/10 η αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα σας κάνει επιρρεπείς σε παρεξηγήσεις, προκαλώντας τεταμένο κλίμα στην οικογένεια. Μη βγάζετε βιαστικά συμπεράσματα.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Στον επαγγελμα-

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

62 lifo – 21.10.21

τικό τομέα θα επικρατήσει ένα χάος με το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10. Ενδεχομένως οι φιλοδοξίες σας να κοντραριστούν με τα συμφέροντα των συνεργατών σας και η μάχη για εξουσία θα προκαλέσει κρίση στις σχέσεις σας. Επαφές με πρόσωπα κύρους δεν θα έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα και η απογοήτευσή σας θα σας ωθήσει σε σπασμωδικές ενέργειες που δεν θα σας ωφελήσουν. Επίσης, μπορεί να καβγαδίσετε με την οικογένειά σας. Με την είσοδο του Ήλιου στον Σκορπιό στις 23/10 ξεκινάει ένα ευνοϊκό διάστημα για ταξίδια, σπουδές και διευθέτηση νομικών ή διαδικαστικών ζητημάτων. Αξιοποιήστε την ενέργειά σας, που θα είναι στα ύψη, σε εποικοδομητικές δραστηριότητες και τακτοποίηση εκκρεμοτήτων. Η αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα στις 27/10 θα σας κάνει να βλέπετε με καχυποψία τους άλλους και θα παρεξηγηθείτε με ένα οικείο σας πρόσωπο.

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6]

Τις επόμενες μέρες δεν θα λείψουν οι προκλήσεις λόγω οφειλών ή ερωτικών ζητημάτων και πρέπει να προσέξετε πώς θα διαχειριστείτε τα γεγονότα. Το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10 φέρνει μια αναστάτωση σε οικονομικά θέματα που έχουν να κάνουν με κοινόχρηστους πόρους. Όσοι διαχειρίζεστε τα οικονομικά τρίτων προσέξτε, καθώς υπάρχει κίνδυνος σφαλμάτων που θα προκαλέσουν απώλειες. Ακατάλληλη εποχή για επενδύσεις και ρίσκα. Κρατήστε άμυνες και αποφύγετε τα ανοίγματα οι επιχειρηματίες. Όσον αφορά τα ερωτικά σας, θα σας πιάσει εμμονή με ένα άτομο που δεν ανταποκρίνεται και οι αντιδράσεις σας θα είναι ακραίες. Στις 23/10 ξεκινά η εποχή του Σκορπιού, οπότε θα ανακτήσετε την ενέργεια και τη ζωτικότητά σας. Στις 27/10 η αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα προκαλέσει παρεξηγήσεις με πρόσωπα εξουσίας.

κρατήσει με το τετράγωνο Άρη - Πλούτωνα στις 22/10 στον τομέα της πνευματικής σας ανάπτυξης και μπορεί να πάρετε κάποιο ρίσκο που δεν το έχετε σκεφτεί διεξοδικά, με αποτέλεσμα να έχετε απώλειες. Ενδεχομένως να μην έχει αίσιο τέλος μια νομική σας υπόθεση ή να ανατραπούν σχέδιά σας που θα αφορούν την επέκταση των επιχειρηματικών σας δραστηριοτήτων. Οι σπουδές θα σας φανούν βουνό και θα θέλετε να τα παρατήσετε, κάτι που θα είναι μέγα λάθος, μια και η φάση θα είναι παροδική. Στις 23/10 εισέρχεται ο Ήλιος στον Σκορπιό και η καριέρα θα αποτελέσει το επίκεντρο της προσοχής σας. Μέχρι τις 22/11 θα επιταχύνετε τους ρυθμούς σας και θα έρθετε σε επαφή με άτομα που θα συμβάλουν στην υλοποίηση ενός εγχειρήματος. Προσέξτε στις 27/10 πιθανή παρεξήγηση για οικονομικούς λόγους με φιλικό σας πρόσωπο.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7]

Αυτές τις μέρες να είστε ιδιαίτερα προσεχτικοί, καθώς το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10 θα προκαλέσει τεταμένο κλίμα στον άξονα οικογένεια - σχέσεις. Θέματα που ήταν κρυμμένα κάτω από το χαλί θα βγουν στην επιφάνεια και μπορεί να πείτε σκληρά λόγια τα οποία θα πικράνουν τους άλλους. Αν υπάρχει κάτι που σας ενοχλεί σε μια σχέση ή μια συνεργασία, προσπαθήστε να το επιλύσετε μέσω ενός ήρεμου διαλόγου και μην περιμένετε να φτάσετε στο αμήν και να εκραγείτε. Επίσης, αν διαπραγματευτείτε την αγοραπωλησία ενός ακινήτου, φροντίστε οι απαιτήσεις σας να είναι σε λογικό πλαίσιο. Με την είσοδο του Ήλιου στον Σκορπιό στις 23/10 ξεκινά μια εποχή κατά την οποία θα ασχοληθείτε με την ερωτική σας ζωή, ενώ θα είναι αυξημένη και η δημιουργική σας διάθεση. Οι γονείς θα περάσετε περισσότερο χρόνο με τα παιδιά και θα βρείτε τους ρυθμούς σας.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Επιστρατεύστε την ψυχραιμία σας στις 22/10 που πραγματοποιείται το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα, προκαλώντας αστάθεια στις σχέσεις με άτομα με τα οποία έχετε κοινό σκοπό. Η ζήλια και η αντιπαλότητα μεταξύ συνεργατών ή φίλων θα προκαλέσει την κατάρρευση μιας σχέσης και καλό θα είναι να μην μπλεχτείτε σε αντιπαραθέσεις τρίτων. Ορισμένοι από εσάς θα απογοητευτείτε με τη στάση ενός φιλικού προσώπου για το οποίο έχετε ερωτικές βλέψεις και θα αποστασιοποιηθείτε. Με την είσοδο του Ήλιου στον Σκορπιό στις 23/10 ξεκινάει μια περίοδος πολλών μετακινήσεων. Ένα ταξίδι που προκύπτει για επαγγελματικούς σκοπούς θα αυξήσει το ενδιαφέρον για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες σας και οι φοιτητές θα επικεντρωθείτε στις σπουδές. Ιδανική εποχή για να βελτιώσετε τις γνώσεις σας, να μάθετε μια ξένη γλώσσα ή να παρακολουθήσετε κάποιο σεμινάριο μέσω διαδικτύου. Περάστε εποικοδομητικά τον χρόνο σας.

ΛΕΩΝ [23.7/23.8]

Προσπαθήστε με κάθε τρόπο να παραμείνετε ψύχραιμοι τις επόμενες μέρες. Στις 22/10 το τετράγωνο Άρη - Πλούτωνα στον άξονα επικοινωνία - εργασία αυξάνει τις πιέσεις στη δουλειά σας και μπορεί να νιώσετε ως επίθεση τα επικριτικά σχόλια ενός ατόμου από τον χώρο της εργασίας. Ή μπορεί εσείς να φερθείτε απότομα, επειδή θα απαιτείτε να ακολουθήσουν όλοι τους ρυθμούς σας. Όπως και να έχει, φροντίστε να κοντρολάρετε την ένταση. Ιδιαίτερη προσοχή στην οδήγηση και στη χρήση εργαλείων ή της φωτιάς. Με την είσοδο του κυβερνήτη σας του Ήλιου στον Σκορπιό στις 23/10 θα ανακτήσετε την ενέργειά σας και θα ασχοληθείτε με τη φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας. Στις 27/10 η αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα σας κάνει να δείτε μια ερωτική σχέση επιφανειακά και κάποια μελανά σημεία θα τα βρείτε μπροστά σας.

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Εκρηκτικό θα είναι το κλίμα στις σχέσεις σας με το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10, καθώς ενεργοποιείται ο άξονας σχέσεις - καριέρα και η ανταγωνιστική σας διάθεση θα προκαλέσει εχθρική διάθεση στο εργασιακό σας περιβάλλον. Ενδεχομένως να κοντραριστείτε έντονα με έναν συνεργάτη σας αν προσπαθήσετε να επιβληθείτε. Επίσης, θα υπάρχει έντονη αναμέτρηση με τον πατέρα σας επειδή θα βγουν στην επιφάνεια απωθημένα και θα ψυχραθείτε, αν δεν προσέξετε. Κοινοί πόροι και οφειλές θα αποτελέσουν το επίκεντρο της προσοχής σας από τις 23/10, που εισέρχεται ο Ήλιος στον Σκορπιό, και το άγχος θα είναι αναπόφευκτο. Κάντε εγκαίρως τον προγραμματισμό σας ώστε να μη βρεθείτε σε αδιέξοδο. Όσον αφορά τις σπουδές και τη σταδιοδρομία σας, προσπαθήστε να έχετε μια ρεαλιστική προσέγγιση για να μην απογοητευτείτε.

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Οικονομικά και

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Αυτή την εποχή το άγχος σας είναι αυξημένο εξαιτίας των πολλών υποχρεώσεων της δουλειάς σας. Ειδικά στις 22/10, που πραγματοποιείται το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα, θα σας πιάσει αναποφασιστικότητα λόγω της πίεσης του χρόνου. Ένα σχέδιο ή ένα ταξίδι για επαγγελματικούς σκοπούς μπορεί να αναβληθεί επειδή θα σκέφτεστε πιθανούς λόγους αποτυχίας. Εξετάστε τις ανησυχίες σας, αλλά μην αφήσετε τον φόβο να φρενάρει τις προσπάθειές σας. Στις 23/10 εισέρχεται ο Ήλιος στον Σκορπιό, φωτίζοντας τον τομέα των διαπροσωπικών σας σχέσεων. Μέχρι τις 22/11 θα έχετε την ευχέρεια να βελτιώσετε σχέσεις με συνεργάτες και οικείους, ενώ θα ευνοηθούν και οι διαπραγματεύσεις. Οι δεσμευμένοι θα ασχοληθείτε περισσότερο με το ταίρι σας, θα περάσετε ποιοτικό χρόνο και θα έρθετε πιο κοντά. Ιδιαίτερη προσοχή οι ελεύθεροι στις 27/10. Το τετράγωνο Αφροδίτης - Ποσειδώνα θα σας κάνει ευάλωτους συναισθηματικά.

Sudoku No 702 2 4 7 2 6 9 8 5 2 4

5 2

3

2 6 1 6 3

4

9 4 8 9 1 7 5

Η λύση του προηγούμενου 2 8 5 7 1 6

9 7 3 2 8 4

1 6 4 5 3 9

8 4 9 1 2 5

6 3 1 8 9 7

5 2 7 6 4 3

3 5 2 4 7 1

4 1 6 9 5 8

7 9 8 3 6 2

9 1 2 7 5 8 6 3 4 4 6 8 3 2 1 9 7 5 3 5 7 6 4 9 8 2 1

έρωτας θα σας προβληματίσουν με το τετράγωνο του Άρη με τον Πλούτωνα στις 22/10 και αν χάσετε την ψυχραιμία σας, θα έχετε απώλειες. Η ανάγκη σας για ασφάλεια οικονομική και συναισθηματική θα σας ωθήσει σε ρίσκα που δεν θα αποδώσουν. Αντιθέτως, μπορεί να χάσετε ένα μέρος των χρημάτων σας ή να λήξει η σχέση σας, αν αναζητήσετε επιβεβαίωση μέσω ενός τρίτου ατόμου. Προσπαθήστε να ακολουθήσετε τη λογική. Στις 23/10 ο Ήλιος εισέρχεται στον Σκορπιό και ξεκινάει ένα επικοινωνιακό διάστημα με πολλές μετακινήσεις και επαφές που θα συμβάλουν στη διεύρυνση του δικτύου των συνεργατών σας. Εξαιρετική εποχή για δημόσιες σχέσεις. Οι μαθησιακές σας δεξιότητες θα είναι στα ύψη. Στον τομέα της οικογένειας θα δημιουργηθεί μια παρεξήγηση στις 27/10 με την αντίθεση Αφροδίτης - Ποσειδώνα, επειδή θα νιώσετε αδικημένοι.

21.10.21 – lifo

63