ΔΟΥΝΑΙ - ΛΑΒΕΙΝ: Γιαννούλης Χαλεπάς

δούναι

λαβειν

712 free press 20.1.2022

ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ. κυκλοφορει καθε πεμπτη

ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ ΕΊΝΑΙ Ο ΤΊΤΛΟΣ ΤΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΟΎΛΗ ΧΑΛΕΠΆ ΠΟΥ ΟΡΓΑΝΏΝΕΙ ΤΟ ΤΕΛΛΌΓΛΕΙΟ ΊΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΏΝ ΑΠΘ

ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΠΑΛΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

2 lifo – 20.1.22

8 ΣΤΗΛΕΣ

index712

βασιλική σιουτη

42

πολιτικο επταημερο δημήτρης πολιτάκησ

shortcut

νικολασ σεβαστακησ

ασκησεισ αναπνοησ δεσποινα τριβολη

footnotes

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ

βιβιαν στεργιου

no filter

εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα

H ΈΛΣΗ ΣΑΡΆΤΣΗ ΕΙΝΑΙ H ΑΘΗΝΑΙA ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

διευθυντής lifo.gr Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αrt director Βανέσσα Φερλέ, Μαργαρίτα Καμαριώτη αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας –––––– ε μ π ο ρ ι κ ο τμ ημ α creative director Χρήστος Τζοβάρας direct sales director Κώστας Μαντάς

24

senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου

ΕΚΘΕΣΗ δούναι

λαβείν

advertising manager Άννα Λαπαρδάγια advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr) direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος

στο εξωφύλλο : Κολάζ με σελίδα του τετραδίου του Γιαννούλη Χαλεπά (φωτό: Γιάννης Τόμτσης) και την προτομή Σατύρου, 1878

20

JEFF MILLS

ΑΎΡΙΟ ΈΡΧΕΤΑΙ Ο ΘΕΡΙΣΜΌΣ

Τι έκανε η πανδημία στα 30 παιδιά;

digital campaign manager Γιώργος Γιαννή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου social media Χριστίνα Γαλανοπούλου (Head), Ηλέκτρα Χατζηκάλφα, Μίνα Καλογερά σ υ ν τα ξ η συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Βασίλης Βαμβακάς, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Αρετή Γεωργιλή, Ματίνα Καλτάκη, Μερόπη Κοκκίνη, Ματούλα Κουστένη, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Τίνα Μανδηλαρά, Τάσος Μελεμενίδης, Νίκη Μηταρέα, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Κωστής Παπαϊωάννου, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Γιώργος Ψωμιάδης, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Ελένη Τζαννάτου, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη newsroom Πάνος Σάκκας (Αρχισυνταξία), Φιλιώ Ράγκου, Κατερίνα Αγριμανάκη, Ρούλα Βλασσοπούλου, Kλεοπάτρα Γιαρίμογλου, Σόφη Ζιώγου –––––– φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie F., Αναστασία Βουτυροπούλου, Γιώργος Αδάμoς ατελιέ αssistant art director Μπιάνκα Σαμαρά

34

ΓΕΙΤΟΝΙΑ

διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου

45

–––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

WASTELAND, του Μιχάλη Αργυρού και της Ραφίκας Σαουίς, στην γκαλερί Undercurrent της Νέας Υόρκης

Μια πρωτότυπη διαδραστική εγκαταστάση που εμπνέεται από το ομώνυμο έργο του Τ.Σ. Έλιοτ.

Ε Undercurrent, 70 John Street, Brooklyn, NY, 11201 Διάρκεια εκθεσης: 18-23 Ιανουαρίου

κατό χρόνια από την πρώτη έκδοση της Έρημης Χώρας (Wasteland) του Τ.Σ Έλιοτ, ο εικαστικός Μιχάλης Αργυρού και η ηθοποιός και περφόρμερ Ραφίκα Σαουίς παρουσιάζουν στη Νέα Υόρκη και στους χώρους της γκαλερί Undercurrent το κοινό έργο τους με τίτλο «Wasteland» από την Τρίτη 18 έως και την Κυριακή 23 Ιανουαρίου. Ο εικαστικός Μιχάλης Αργυρού δημιουργεί μια διαδραστική εγκατάσταση όπου μέσα σε ένα μεγάλων διαστάσεων κομμάτι συμπαγούς πάγου βρίσκεται εγκλωβισμένο ένα άφυλο ομοίωμα ανθρώπινου σώματος. Το υλικό επιτρέπει στους επισκέπτες να βλέπουν στην επιφάνεια του ομοιώματος το είδωλό τους, δημιουργώντας ένα πεδίο συνειρμών και σκέψεων σχετικών τόσο με τον εγκλεισμό όσο και με την ελευθερία. Παράλληλα, στην επιφάνεια του πάγου θα λαξευτούν μικρές εσοχές, στις οποίες οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να εναποθέσουν ένα κερί, ώστε συμβολικά να συμβάλουν στην απελευθέρωση του έγκλειστου. Ταυτόχρονα, ο πάγος που λιώνει θα ποτίζει το έδαφος γύρω του, όπου θα φυτρώνουν σπόροι, εικονίζοντας έτσι την αναγέννηση της εγκλωβισμένης ύπαρξης. Την τελευταία μέρα της έκθεσης η περφόρμερ και ηθοποιός Ραφίκα Σαουίς θα αντικαταστήσει το ανθρώπινο ομοίωμα και θα επιτελέσει μια περφόρμανς διάρκειας οκτώ ωρών, στην οποία γυμνή θα ξεθάβει από το χώμα, μπροστά στα μάτια των θεατών, αντικείμενα κρυμμένα, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την αξία της ταυτότητας με το δικαίωμα πολλαπλών μεταμορφώσεων. Τη διαδραστική εγκατάσταση, μέσα από την οποία οι καλλιτέχνες ερευνούν την έννοια της ταυτότητας, όπως υφίσταται «εγκλωβισμένη» στο ομώνυμο έργο του Τ.Σ Έλιοτ, επιμελείται η Σωζήτα Γκουντούνα. Η παρουσίασή της εγκαινιάζει στις ΗΠΑ τη νεοσύστατη πρωτοβουλία του πολιτιστικού οργανισμού Greece in USA με τίτλο Greece Now.

ανακυκλωστε 20.1.22 – lifo

3

Feedback

Askunkfunk: Μια ψύχραιμη φωνή στα ελληνικά rap media

ΓΕΥ ΣΗ

Μια κουβέντα εφ’ όλης της ύλης με τον άνθρωπο πίσω από το «first rap media» της Ελλάδας.

Πού θα φας τέλειο τηγανητό κοτόπουλο στην Αθήνα

ΤΗΣ ΒΙΒΙΑΝ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

Τα SOS της ύπαρξης μαζεμένα σε φρασούλες. «Δούλεψε με τον εαυτό σου». Απομάκρυνε τους «τοξικούς ανθρώπους». Κάνε ένα «detox» απ’ ό,τι σε «φθείρει». Και, κυρίως, μην ανέχεσαι όσους σε κάνουν να νιώθεις άσχημα – είναι τοξικοί. Λέμε: «θέλω να σου επικοινωνήσω κάτι». Σημαίνει: θέλω να αδειάσω μονομερώς το λεκτικό φορτίο μου πάνω σου και να απαλλαγώ από κάθε ευθύνη, αφού θα έχω υπάρξει «ειλικρινής μαζί σου από την αρχή».

4 lifo – 20.1.22

pageviews

LiFO.gr ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

Να μη «δουλεύεις με τον εαυτό σου», να μη μιλάς σαν ψυχολόγος

podcasts που αξίζει να ακούσετε

ΤΟΥ M. HULOT

ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΠΑΡΑΣΙΔΗ

Από το το ga xao του Βιετνάμ και το ιαπωνικό chicken katsu που αγάπησαν πρόσφατα οι Αθηναίοι μέχρι το αυστριακό backhendl και το côtelette de volaille που συναντά κανείς στη Ρωσία και στην Ουκρανία, είναι πολλά τα μέρη του κόσμου που τηγανίζουν το κοτόπουλο σε μια δική τους εκδοχή. Για τους Ιάπωνες το american fried chicken είναι ένα πιάτο που καταναλώνουν μαζικά τα Χριστούγεννα, ενώ τα φαστφουντάδικα με σήμα τους τον συνταγματάρχη Σάντερς –ο οποίος πρωτοτηγάνισε κοτόπουλο σε ένα βενζινάδικο στο Κόρμπιν του Κεντάκι– είναι σήμερα η πιο εκτεταμένη και δημοφιλής αλυσίδα γρήγορου φαγητού στην Κίνα, η τέταρτη πιο επικερδής σε όλο τον κόσμο για το 2021.

5

ΜΟΥΣΙΚΗ

Αν παρακολουθείς τις ομάδες για το ελληνικό ραπ στο Facebook, τα βίντεο των vloggers στο YouTube και τα stories στο Instagram, ξέρεις ότι το κοινό που ακούει φανατικά ραπ δεν είναι και το πιο ψύχραιμο. Οι κόντρες, οι διαφωνίες, τα σχόλια θερμόαιμων –και στις ηλικίες που ασχολούνται με τη ραπ κουλτούρα είναι πολλοί οι θερμόαιμοι–, χαρακτηρίζουν τη ραπ κουλτούρα, και τη χαρακτήριζαν πάντα. Είναι μέρος του παιχνιδιού. Μέσα στον οπαδικό χαρακτήρα που έχει αποκτήσει το ραπ, ωστόσο, υπάρχουν και ψύχραιμες φωνές, όσο γίνεται, γιατί όταν ασχολείσαι φανατικά με τη μουσική, δεν είναι εύκολο να είναι ψύχραιμος. Ο Askunkfunk ασχολείται με το ελληνικό ραπ εδώ και χρόνια, από μικρό παιδί, και γράφει γι’ αυτό, σχολιάζοντας όσα συμβαίνουν, καλά και κακά, από το 2016. Είναι από τους ανθρώπους που έχουν παρακολουθήσει με ευλάβεια το νέο κύμα, αλλά γνωρίζει και την προϊστορία του, και τα ποστ του και τα stories του στο Instagram ήταν πολύ δημοφιλή (και έγκυρα), μέχρι που, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, το Instagram τού «κατέβασε» τον λογαριασμό, χωρίς καμία προειδοποίηση, αναγκάζοντάς τον να ξεκινήσει έναν νέο, από την αρχή. «Μέχρι και αυτήν τη στιγμή που μιλάμε δεν έχω επίσημη ενημέρωση από το Instagram γιατί έγινε το ban, πέρα από το γενικόλογο “παραβήκατε τους κανόνες της κοινότητας”», λέει. «Έχω κάνει επαφές με διάφορους ανθρώπους που δουλεύουν σε εταιρείες-κολοσσούς και όλοι συνηγόρησαν στο εξής: υπήρξε οργανωμένη προσπάθεια πίσω από το ban με μαζικά και συντεταγμένα reports. Δε ξέρω ποιον ακριβώς ενόχλησαν τα ποστ μου, αλλά ευτυχώς τα έχω κρατήσει όλα και θα ανέβουν ξανά. Ένα προς ένα». Ο Askunkfunk είναι είκοσι έξι χρονών και δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα που είχα σχηματίσει γι’ αυτόν όσο καιρό παρακολουθούσα τον λογαριασμό του. Είναι ένας άνθρωπος με πολλές γνώσεις, που ξέρει ακριβώς τι κάνει και μπορεί να κρατήσει αποστάσεις από αυτό, όταν χρειάζεται, είναι όμως και μια περσόνα από τις πιο δημοφιλείς, που δεν εμφανίζει το πρόσωπό του και δεν θέλει να πει το όνομά του – για ευνόητους λόγους. Μπορείς να μιλάς μαζί του για ώρες και να μη σταματάει να λέει ενδιαφέροντα πράγματα.

— Πες μου μερικά πράγματα για σένα και γι’ αυτό που κάνεις. Ξεκίνησα την πορεία μου το 2016 με το γνωστό κανάλι στο Youtube «Askunkfunk Giz», με το σλόγκαν «Ο αχώνευτος Youtuber του αγαπημένου σου MC», κι αυτό γιατί εκείνη την εποχή θεωρούνταν ανήκουστο να υπάρχουν media που να ασχολούνται όχι μόνο με τη ραπ μουσική αλλά και με το lifestyle των ράπερ και, κυρίως, όσα συνέβαιναν στο παρασκήνιο. Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες θεωρούσαν πως είμαστε απλώς ένα ζιζάνιο που «φυτρώνει εκεί που δεν το σπέρνουν» και από τις πρώτες στιγμές αναρωτιόντουσαν ποιος μπορεί να ήταν αυτός ο θρασύτατος νέος.

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

1

Η σκληρή αλήθεια για την Αγία Αθανασία του Αιγάλεω «ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

2

Γιατί γίνεται τόσος ντόρος με το «Dawn FM» του Weeknd; «THE REVIEW» ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ & ΕΙΡΗΝΗ ΣΑΡΛΗ

3

Οι πολιτικές προεκτάσεις της υπόθεσης Τζόκοβιτς στην Αυστραλία «LIFO POLITICS» ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ

4

ΕΛΛΑΔΑ Πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη: Υπαίθριο πάρκινγκ ή πάρκο μνήμης; Η LiFO ρωτά 11 πρόσωπα της πόλης τη γνώμη τους για την απόφαση της δημοτικής αρχής να ξαναγίνει προσωρινά η πλατεία Ελευθερίας υπαίθριο πάρκινγκ, ενώ όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές δίνουν τις δικές τους απαντήσεις.

«Τον γνώρισα μέσω Tinder και τώρα παντρευόμαστε» «AMPA» ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΟΚΟΡΗ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ

Πλατεία Ελευθερίας, Θεσσαλονίκη. Ένας δημόσιος αστικός χώρος με έντονο ιστορικό φορτίο. Το Σάββατο 11 Ιουλίου του 1942 δόθηκε διαταγή που πρόσταζε όλους τους «άρρενες Ισραηλίτες, ηλικίας 18 μέχρι 45 ετών» να προσέλθουν «εις την πλατεία Ελευθερίας την 11-7-42, ώραν 8ην π.μ.». Η συγκέντρωση ήταν πρόσχημα για την καταγραφή τους, προκειμένου να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα υπό τη δικαιοδοσία της οργάνωσης Τοτ. Κατά τη διάρκεια έξι ωρών περίπου 9.000 Εβραίοι, οι οποίοι παρέμειναν στην πλατεία, κακοποιήθηκαν, εξευτελίστηκαν και υπέστησαν απάνθρωπη μεταχείριση. Αναφέρθηκε ότι Έλληνες παρευρισκόμενοι, είτε παρατηρούσαν αδιάφοροι είτε επικροτούσαν. Η μέρα εκείνη έμελλε να καταχωρισθεί στην ιστορία ως «Μαύρο Σάββατο». Αναμφίβολα, αποτελεί μια ημερομηνία-σταθμό στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, της εβραϊκής της κοινότητας και του αντισημιτισμού.

5

«The Club»: Μια σειρά για το ένοχο παρελθόν της Τουρκίας «THE REVIEW» ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΟ ΠΑΡΙΔΗ & ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

20.1.22 – lifo

5

κωνσταντίνος παλαιολόγος - generational wealth, 2019 - ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της crux galerie

iLoveAthens 6 lifo – 20.1.22

ει κ α στι κ ά

«ειδύλλια οδός» Ομαδική έκθεση 33 καλλιτεχνών στην Τεχνόπολη Έως 6/3 Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρ.-Κυρ., 11:00-20:00 (τελευταία είσοδος 19:30), Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, Πειραιώς 100, Γκάζι, 213 0109300, 213 0109325

Τριάντα τρεις καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό χρησιμοποίησαν ως πρώτη ύλη το χώμα, το μαλλί, τα καλάμια, τα υφάσματα, το μάρμαρο, τα άχυρα, κλωστές, βελόνες και αργαλειούς για τα έργα που περιλαμβάνονται στην έκθεση σύγχρονης τέχνης «Ειδύλλια Οδός» στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων. Οι τριάντα τρεις συμμετέχοντες υπερασπίζονται τη βασική ιδέα ότι η προσωπική ματιά του καλλιτέχνη αντανακλάται στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Η πόλη της Αθήνας ως τοπόσημο και η μακραίωνη ιστορία της συνδέονται με μια πληθώρα επεξεργασμένων πρώτων υλών. Η «Ειδύλλια Οδός» ακουμπά ή, έστω, επιθυμεί να ακουμπήσει ένα κομμάτι της ιστορίας, των ανθρώπων και του επέκεινα μέσω του χρόνου, αναντικατάστατου υλικού της Ιστορίας και της μνήμης.

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Νίκος Αλεξίου, Δημήτριος Αντωνίτσης, Ευγενία Αποστόλου, Αντώνης Βολανάκης, Lynda Benglis, Ζωή Γαϊτανίδου, Βούλα Γουνελά, Μαριάννα Ιγνατάκη, Ανέστης Ιωάννου, Ηλίας Κοέν, Θάνος Κυριακίδης [Blind Adam], Καλλιόπη Λεμού, Βασιλική Λευκαδίτη, Ελένη Λύρα, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Μιχάλης Μιχαηλίδης, Ευσεβία Μιχαηλίδου, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Ραϋμόνδος, Δημήτρης Ρεντούμης, Adrian Villar Rojas, Έφη Σπύρου, Δανάη Στράτου, Μάγδα Ταμμάμ, Νάκης Ταστσιόγλου, Nobuko Tsuchiya, Πάνος Φαμέλης, Μάρω Φασουλή, Σωκράτης Φατούρος, Δέσποινα Φλέσσα, Παντελής Χανδρής

20.1.22 – lifo

7

Τα Rafale και η χιονοστιβάδα Η κυβέρνηση προσπαθεί να υποβαθμίσει τη μεγάλη θνητότητα λόγω της πανδημίας στη χώρα, την αδυναμία ελέγχου των ανατιμήσεων και το φιάσκο με τον αγωγό EastMed, κάνοντας επικοινωνία με τα Rafale, αλλά τα προβλήματα συσσωρεύονται.

o πρωθυπουργός στην τελετή υποδοχής των πολεμικών αεροσκαφών rafale στην 114 πμ στην τανάγρα, τετάρτη 19 ιανουαρίου 2022. φωτογραφία: μιχάλης καραγιάννης / eurokinissi

talkofthetown

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Ούτε στη διαχείριση της πανδημίας ούτε στη συγκράτηση των ανατιμήσεων έχει να παρουσιάσει καλά αποτελέσματα η κυβέρνηση αυτές τις μέρες, ενώ περνάει κάτω από τον πήχη, που η ίδια έχει βάλει, και στα θέματα που ήταν στην προεκλογική της ατζέντα, όπως το μεταναστευτικό και η ασφάλεια, για τα οποία αντιμετωπίζει τη δυσαρέσκεια των δικών της ψηφοφόρων. Δεν ήταν μια καλή εβδομάδα αυτή που πέρασε και η κυβέρνηση, αναζητώντας εναγωνίως κάποια καλή είδηση για να προβάλει, επένδυσε στην επικοινωνιακή καταιγίδα γύρω από την παραλαβή των πρώτων έξι μαχητικών αεροσκαφών Rafale από τη Γαλλία.

20—26 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2022 Νο 712 • Πολιτισμικό σοκ στον ίδιο σου τον τόπο • Μια έρευνα και πολλά ερωτήματα • Ημερολόγιο κορωνοϊού • Welcome to Athens: Τρώγλες προς ενοικίαση, παλάτια στο Airbnb 8 lifo – 20.1.22

απ ό τh βασιλ ικ η σιουτη

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ RAFALE Στην προσπάθειά της να τραβήξει την προσοχή από τις τεράστιες απώλειες της πανδημίας, τις ανεξέλεγκτες ανατιμήσεις, την κατάσταση στα πανεπιστήμια, τις αντιδράσεις για το μεταναστευτικό και το φιάσκο με τον EastMed, η κυβέρνηση επιχείρησε να προβάλει την ενίσχυση της εθνικής άμυνας με τα γαλλικά μαχητικά αεροσκάφη, καθώς από τις μετρήσεις που έχουν στη διάθεσή τους στο Μέγαρο Μαξίμου φαίνεται πως είναι μια επιλογή που στηρίζει η ευρεία πλειοψηφία των Ελλήνων. Επιπλέον, στη Νέα Δημοκρατία εκτιμούν ότι η ανάδειξη αυτών των θεμάτων εκθέτει τον ΣΥΡΙΖΑ που, όπως τονίζουν διαρκώς τα στελέχη της, αρνήθηκε να ψηφίσει υπέρ των αμυντικών δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού, κάτι που εθιμικά έκανε πάντα το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου. Η προβολή της αγοράς των Rafale, όμως, δεν έγινε μόνο από την κυβέρνηση αλλά και από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας με σποτ που ανάρτησε στα σόσιαλ μίντια, προκαλώντας οργισμένες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση, που την κατήγγειλε για κομματική εκμετάλλευση. Το επιχείρημα ήταν ότι αυτά τα αεροσκάφη αγοράστηκαν με τα χρήματα του ελληνικού λαού και όχι του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας.

ΜΑΚΑΒΡΙΟΣ Ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ Στο θέμα της πανδημίας, που είναι το σοβαρότερο, δυστυχώς η Ελλάδα παρουσιάζει καθημερινά τεράστιο αριθμό απωλειών, κατά πολύ μεγαλύτερο από όλων των άλλων ευρωπαϊκών χωρών με παρόμοιο πληθυσμό και περισσότερα κρούσματα, σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά στη χώρα και πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες. Είναι ενδεικτικό ότι χώρες όπως η Ολλανδία και η Αυστρία έχουν μονοψήφιο αριθμό θανάτων, όταν η Ελλάδα έχει τριψήφιο. Αλλά και σε μη ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ισραήλ,

20.1.22 – lifo

9

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη

με παρόμοιο πληθυσμό και 65.259 κρούσματα την περασμένη Δευτέρα, σημειώθηκαν είκοσι δύο θάνατοι, ενώ στην Ελλάδα, με 23.340 κρούσματα, οι θάνατοι ήταν εκατόν έξι. Η θητεία του υπουργού Υγείας Θάνου Πλεύρη έχει ήδη έναν πολύ θλιβερό απολογισμό όσον αφορά τη διαχείριση της πανδημίας και λογικά σύντομα θα πρέπει να δώσει απαντήσεις.

Ο

καθηγητής Τσιόδρας, με την έρευνά του, προσπάθησε να προειδοποιήσει εγκαίρως και επιστημονικά για τις αδυναμίες του συστήματος υγείας, τεκμηριώνοντας ότι όταν οι διασωληνωμένοι στη χώρα μας ξεπεράσουν τους 400, τότε υπάρχει κίνδυνος να χάνονται ασθενείς που, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσαν να ζήσουν. Η κυβέρνηση όμως, που ενοχλήθηκε με τη δημοσιοποίηση της μελέτης-προειδοποίησης, έχει επιλέξει να ακούει πιο αισιόδοξες φωνές. Πλην όμως η αισιοδοξία αυτή δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά γεγονότα, όπως φανερώνει ο μεγάλος αριθμός των θανάτων καθημερινά.

talkofthetown

ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΕΣ ΑΝΑΤΙΜΗΣΕΙΣ

10 lifo – 20.1.22

Την ήδη επιβαρυμένη από την πανδημία κατάσταση επιδεινώνει η αποτυχία συγκράτησης των τιμών από τις συνεχιζόμενες ανατιμήσεις, οι οποίες συρρικνώνουν δραματικά το εισόδημα των πολιτών. Σύμφωνα με το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ για τον περασμένο μήνα, η απώλεια αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων που λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό έφτασε το 10,4% και συνεχίζεται. Το πρόβλημα των ανατιμήσεων είναι εντονότερο στην Ελλάδα απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, καθώς εδώ οι ανατιμήσεις είχαν ξεκινήσει ήδη σιωπηλά από τα προηγούμενα χρόνια. Η συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων στην Ελλάδα προκαλεί έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια, η οποία καταγράφεται πλέον και στις δημοσκοπήσεις, ενώ βρίσκεται στην κορυφή των προβλημάτων που απασχολούν τους Έλληνες. Η αγοραστική δυνατότητα, άλλωστε, ήταν πάντα ένα από τα βασικότερα κριτήρια που επηρέαζαν την ψήφο των πολιτών διαχρονικά και στο επιτελείο της κυβέρνησης το γνωρίζουν καλά. Ο αρμόδιος υπουργός Άδωνις Γεωργιάδης, ωστόσο, όχι μόνο δεν έχει να επιδείξει κάποια αποτελεσματική ενέργεια για τη συγκράτηση των τιμών, αλλά, με όσα λέει, συχνά προκαλεί επιπλέον επικοινωνιακή ζημιά στην κυβέρνησή του.

ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΜΕΝΟΙ ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ Δεν έλαβε μεγάλη δημοσιότητα, αλλά στον Έβρο συνεχίστηκε και αυτή την εβδομάδα η διαμαρτυρία για την επέκταση της δομής προσφύγων και μεταναστών και του Προαναχωρησιακού Κέντρου Κράτησης. Οι κάτοικοι εκεί ζητούν να σταματήσουν οι εργασίες κατασκευής της νέας δομής, ενώ στις διαδηλώσεις της Τρίτης απαιτούσαν να μιλήσουν με εκπρόσωπο της κυβέρνησης, η οποία έστειλε αστυνομικές δυνάμεις για να τις αντιμετωπίσουν. Το Μέγαρο Μαξίμου υπολογίζει ότι πρόκειται για μια περιοχή με λίγους κατοίκους, οπότε, όσο έντονες και αν είναι οι διαμαρτυρίες, ακόμα και αν υπάρχει πολιτικό κόστος (κάτι πολύ πιθανό), δεν θα είναι τέτοιο που να μπορεί να επηρεάσει είτε δημοσκοπήσεις είτε εκλογικά αποτελέσματα, καθώς τα μεγέθη είναι μικρά. Αυτό ισχύει, αλλά η κυβέρνηση παραβλέπει την ευρύτερη επιρροή που έχουν τα θέματα αυτά στους δεξιούς ψηφοφόρους της, καθώς εμφανίζεται ασυνεπής με όσα η ίδια τους είχε υποσχεθεί

προεκλογικά. Πριν από τις διαμαρτυρίες στον Έβρο, είχαν πραγματοποιηθεί αντίστοιχες διαδηλώσεις και στα νησιά του Αιγαίου, όπου η κυβέρνηση επεκτείνει επίσης τις δομές και γίνεται αποδέκτης έντονων αντιδράσεων. Εκτός από το μεταναστευτικό, το θέμα της ασφάλειας είναι άλλο ένα ζήτημα για το οποίο υπάρχει απογοήτευση στις τάξεις των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας. Μετά την κατάληψη του Οικονομικού Πανεπιστημίου την περασμένη εβδομάδα και κάποιες φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν με συνθήματα γραμμένα στην πρόσοψη του πανεπιστημίου και τη δήλωση του υπουργού Τάκη Θεοδωρικάκου ότι «Δεν είναι δουλειά του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και της Αστυνομίας να κρίνει και να αξιολογήσει τις διαδικασίες των φοιτητών», ο ίδιος ο υπουργός δέχτηκε έντονες επιθέσεις στα σόσιαλ μίντια, προερχόμενες από τον δεξιό χώρο. Επιθέσεις όμως δέχτηκε και από τα αριστερά, όταν ανακοίνωσε την έναρξη της εκπαίδευσης των 400 ειδικών φρουρών που θα στελεχώσουν τις λεγόμενες «Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων». Οι ομάδες αυτές θα πιάσουν δουλειά σε τέσσερις μήνες, σύμφωνα με την κυβέρνηση, η οποία καταγγέλλεται από την αριστερά για αστυνομοκρατία και από τη δεξιά ακριβώς για το αντίθετο. Μέσα σε αυτό το βαρύ για την κυβέρνηση κλίμα, που δεν προλαβαίνει να μπαλώνει τρύπες, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία όμως, η χώρα αντιμετωπίζει και την αναβάθμιση των απειλών της Τουρκίας. Τελευταία, μάλιστα, έχει καταφέρει να σπάσει τον (σχετικό) απομονωτισμό, στον οποίο είχε βρεθεί το προηγούμενο διάστημα, με τις ΗΠΑ να της κάνουν δώρα για να την εξευμενίσουν, όπως θεωρήθηκε από πολλούς αναλυτές η απόσυρση της υποστήριξης του αγωγού EastMed. Βεβαίως υπάρχουν κι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το πρότζεκτ αυτό είχε από την αρχή προβλήματα βιωσιμότητας, ωστόσο ο τρόπος που έγινε το άδειασμα κάτι λέει (πέρα από την αποτυχία της πολιτικής των ελληνικών κυβερνήσεων εδώ και μια δεκαετία στο θέμα αυτό). Ωστόσο οι φήμες που κυκλοφόρησαν για πάγωμα στις ΗΠΑ της εκδίκασης της υπόθεσης της τουρκικής τράπεζας HalkBank ως άλλο ένα δώρο προς τον Ερντογάν διαψεύστηκαν ως αβάσιμες, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει μυστήριο ως προς την έκβαση που θα έχει. Το καλόπιασμα της Τουρκίας από τη Δύση, πάντως, καθόλου δεν μαλακώνει τη στάση της απέναντι στην Ελλάδα, αντιθέτως αυτές τις μέρες ο τουρκικός (ελεγχόμενος) Τύπος τα έβαλε και με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, κατηγορώντας τη ότι ανεβάζει την ένταση όταν δηλώνει πως η Ελλάδα «δεν θα κάνει βήμα πίσω μπροστά στις απαράδεκτες αξιώσεις και στις επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας». Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας τις προηγούμενες μέρες είχε αναφερθεί στην έξαρση της τουρκικής ρητορικής, «η οποία έχει περάσει πλέον σε ένα άλλο επίπεδο, ευθείας αμφισβήτησης της κυριαρχίας της Ελλάδος επί των νησιών του ανατολικού Αιγαίου». Στην κυβέρνηση δεν κρύβουν την ανησυχία τους μήπως η έξαρση αυτή δεν παραμείνει ρητορική, άλλωστε η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά προωθείται κανονικά πλέον από την Τουρκία που δεν σταματά να διευρύνει την ατζέντα των διεκδικήσεών της, αμφισβητώντας το διεθνές δίκαιο και τις συμφωνίες. Η χρονιά δεν έχει ξεκινήσει με τους καλύτερους οιωνούς για την κυβέρνηση, η οποία έχει ξοδέψει το πολιτικό της κεφάλαιο από πιο επιτυχημένους χειρισμούς προηγούμενων ετών. Εδώ και αρκετό καιρό νέα προβλήματα προστίθεται στα ήδη υπάρχοντα, χωρίς να επιλύονται τα παλιά, και αν αυτό συνεχιστεί, δεν αποκλείεται σε λίγο να μοιάζουν με χιονοστιβάδα.

Το πρόβλημα των ανατιμήσεων είναι εντονότερο στην Ελλάδα απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, καθώς εδώ οι ανατιμήσεις είχαν ξεκινήσει ήδη σιωπηλά από τα προηγούμενα χρόνια. Η συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων στην Ελλάδα προκαλεί έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια, η οποία καταγράφεται πλέον και στις δημοσκοπήσεις, ενώ βρίσκεται στην κορυφή των προβλημάτων που απασχολούν τους Έλληνες.

100% ανακυκλωμένο πλαστικό, ίδια απόλαυση στα μπουκάλια της PepsiCo Hellas Η PepsiCo Hellas γίνεται η πρώτη και μοναδική εταιρεία αναψυκτικών στην Ελλάδα που χρησιμοποιεί μπουκάλια από 100% ανακυκλωμένο πλαστικό, ενώ παράλληλα πάει τη sustainable φιλοσοφία ένα βήμα πιο πέρα και σε συνεργασία με τον οργανισμό Aegean Rebreath και τη συμβολή του δήμου Αντιπάρου στηρίζει την ανάπτυξη ενός προγράμματος για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο νησί.

Σ

ε κάθε ανέμελη στιγμή μας ένα μπουκάλι βρίσκεται εκεί για να μας δροσίζει. Είτε με ένα αναψυκτικό είτε με κάποιο δροσιστικό ρόφημα, μια συσκευασία συμπληρώνει απολαυστικά το κάδρο μιας χαλαρής βραδιάς μας στο σαλόνι, μιας μάζωξης με φίλους, μιας βόλτας στην πόλη. H PepsiCo Hellas, η εταιρεία που μας φέρνει μερικά από τα πιο αγαπημένα soft drinks στο ποτήρι μας, όπως η Pepsi, τα τσάγια Lipton αλλά και τα αναψυκτικά Ήβη, φροντίζει γι’ αυτές τις ανέμελες στιγμές μας, αλλά έχοντας συγχρόνως πλήρη οικολογική συνείδηση. Έτσι, η PepsiCo Hellas γίνεται η πρώτη και μοναδική εταιρεία αναψυκτικών στην Ελλάδα που από τον Ιανουάριο του 2022 χρησιμοποιεί στα μπουκάλια των κλασικών προϊόντων της 100% ανακυκλωμένο πλαστικό (rPet). Η εταιρεία συμβάλλει έτσι στην κυκλική οικονομία που φροντίζει ώστε τα υλικά της συσκευασίας να μην καταλήγουν στα σκουπίδια αλλά να επαναχρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερες φορές. Η PepsiCo Hellas δεσμεύεται κατ’ αυτόν τον τρόπο για μια ζωή με λιγότερο πλαστικό κι έναν πλανήτη πιο πράσινο και βιώσιμο. Η sustainable φιλοσοφία της εταιρείας όμως δεν σταματά, μια και συνεργάζεται με φορείς που μοιράζονται τις ίδιες περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Ένας τέτοιος είναι και ο οργανισμός Aegean Rebreath, με τον οποίο συνεργάζεται ώστε και με τη συμβολή του δήμου Αντιπάρου να στηρίξουν την ανάπτυξη ενός προγράμματος για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο νησί. Η πρωτοβουλία αφορά στην υιοθέτηση των παραλιών της Αντιπάρου με την τοποθέτηση κάδων ανακύκλωσης σε όλες τις οργανωμένες παραλίες του νησιού καθώς και στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, των επιχειρήσεων τουρισμού και των επισκεπτών αναφορικά με τις αρχές της ανακύκλωσης και της κυκλικής οικονομίας, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης και τη διαφύλαξη του θαλάσσιου πλούτου. Από την πλευρά της η γενική διευθύντρια της PepsiCo Hellas κ. Δέσποινα Τσαγγάρη, δήλωσε: «Ο όμιλος PepsiCo τα τελευταία χρόνια ηγείται σε παγκόσμιο επίπεδο μιας κομβικής σημασίας περιβαλλοντικής πρωτοβουλίας για τον πλα-

νήτη, η οποία αφορά, μεταξύ άλλων, και στον κλάδο των αναψυκτικών. Ήδη από το τέλος του 2020 η PepsiCo Hellas έχει δεσμευτεί πως θα περάσει σε συσκευασίες με 100% ανακυκλωμένο πλαστικό για τα εμβληματικά προϊόντα Pepsi, Lipton & Ήβη στη χώρα μας μέχρι το τέλος του 2021. Σήμερα, λοιπόν, κάνοντας πράξη αυτήν τη δέσμευση, μπορούμε υπερήφανοι να πούμε ότι είμαστε η πρώτη και μοναδική εταιρεία αναψυκτικών στην Ελλάδα που χρησιμοποιεί 100% ανακυκλωμένο πλαστικό στα μπουκάλια της Pepsi, του Lipton και της Ήβη. Παράλληλα, η PepsiCo Hellas συνεχίζει αδιάλειπτα, με σχέδιο και πίστη στην υλοποίηση της δέσμευσής της για έμπρακτη και ουσιαστική συμβολή στην προώθηση της κυκλικής οικονομίας, για ένα καλύτερο και βιώσιμο περιβάλλον στην Ελλάδα».

20.1.22 – lifo

11

α πό τον δ η μ ή τρη π ολι τά κη

SHORTCUT

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Πολιτισμικό σοκ στον ίδιο σου τον τόπο

Μια έρευνα και πολλά ερωτήματα

Γιατί ο λαϊκισμός κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχασε έδαφος.

Ξυπνάμε κάθε τόσο απότομα από τον λήθαργο, κατά κανόνα όμως παραμένουμε μακριά νυχτωμένοι, ίσως επειδή στην πραγματικότητα απλώς δεν θέλουμε να ξέρουμε.

talkofthetown

Οι επίσημοι πανηγυρισμοί, τέλος, για την παραλαβή των ιπτάμενων «υπερόπλων» Rafale μπορεί να μη συνδέονται άμεσα με τα προηγούμενα, σαφώς όμως και επιτείνουν μια γενικευμένη αίσθηση απορίας, ματαιότητας και απόγνωσης.

12 lifo – 20.1.22

Α

ν μπορούσε να εμπιστευτεί κανείς την ατμόσφαιρα των ημερών όπως προκύπτει από τα κυρίαρχα θέματα συζήτησης στα social media αλλά και από τις κατ’ ιδίαν συζητήσεις, θα έλεγε κανείς ότι, πέρα από τη συνηθισμένη λιτανεία εκτόνωσης –εκρήξεις, διακηρύξεις, μισόλογα, ευχές, κατάρες, εκκλήσεις για πάσης φύσεως cancel–, επικρατεί μια γενική δυσανεξία, ένα μούδιασμα πιο έντονο από τα συνηθισμένα, μια κυριολεκτική αίσθηση ναυτίας. Δικαιολογημένο νομίζω, αν σκεφτεί κανείς την υφή αλλά και την ουσία και τις αβάσταχτες για το μυαλό και το στομάχι προεκτάσεις ζητημάτων όπως η αμύθητη για τα κοινά δεδομένα περιουσία που άφησε πίσω του μια λούμπεν, υποτίθεται, προσωπικότητα όπως ο Τράγκας, και ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για το σύστημα αξιών μας και για τα γλιστερά επίπεδα διαπλοκής και διαφθοράς της εξουσίας. Αντιστοίχως και η περίπτωση του βιασμού στη σουίτα με την αυτουργία νεαρών μελών πανίσχυρης οικογένειας με high end διασυνδέσεις. Οι επίσημοι πανηγυρισμοί, τέλος, για την παραλαβή των ιπτάμενων «υπερόπλων» Rafale μπορεί να μη συνδέονται άμεσα με τα προηγούμενα, σαφώς όμως και επιτείνουν μια γενικευμένη αίσθηση απορίας, ματαιότητας και απόγνωσης. Κακά πράγματα η συνωμοσιολογία και ο λαϊκισμός, αλλά μόνο οι υποψιασμένοι και οι αναχωρητές δεν φαίνεται να πέφτουν πια από τα σύννεφα με όλον αυτόν τον ορυμαγδό αποκαλύψεων. Εμείς οι υπόλοιποι φαίνεται να ξυπνάμε κάθε τόσο απότομα από τον λήθαργο, κατά κανόνα όμως παραμένουμε μακριά νυχτωμένοι, ίσως επειδή στην πραγματικότητα απλώς δεν θέλουμε να ξέρουμε. Δεν είναι πάντα κακό όμως να πέφτει κανείς από τα σύννεφα ή να παθαίνει πολιτισμικό σοκ όχι σε κάποιο μακρινό και ανοίκειο μέρος, αλλά στον τόπο του. Κάτι τέτοιο, δηλαδή τη διαμόρφωση της αντίληψης που έχουμε για την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από μια αλληλουχία πολιτισμικών σοκ, έμοιαζε να εννοεί η σπουδαία συγγραφέας Τζόαν Ντίντιον στην ομιλία της προς τους αποφοίτους του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Ρίβερσαϊντ, σε ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά ολόκληρο πριν από μερικές μέρες μόλις, λιγότερο από έναν μήνα μετά τον θάνατό της: «Έπρεπε να αγωνιστώ όλη μου τη ζωή ενάντια στις δικές μου παρανοήσεις, στις δικές μου ψευδείς ιδέες, στις δικές μου στρεβλές αντιλήψεις. Έπρεπε να δουλέψω σκληρά, να με κάνω δυστυχισμένη, να εγκαταλείψω ιδέες που με έκαναν να νιώθω άνετα σε μια προσπάθεια να κατανοήσω την κοινωνική πραγματικότητα. Μου φαίνεται πως πέρασα ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου σε μια μόνιμη κατάσταση πολιτισμικού σοκ. Μακάρι να ήμουν η μόνη, αλλά δεν είμαι. Μπορεί εσάς να μη σας έχουν πλήξει οι δικές μου παρεξηγήσεις κι εμένα οι δικές σας, αυτά τα πράγματα όμως δεν συμβαίνουν “tabula rasa”. Όλοι διαστρεβλώνουμε αυτό που βλέπουμε. Όλοι πρέπει να πασχίσουμε για να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Αυτή είναι η ανθρώπινη συνθήκη, υπό την προϋπόθεση ότι ο άνθρωπος έχει τις αισθήσεις του και ζει μέσα στον κόσμο, ο οποίος παρεμπιπτόντως δεν λειτουργεί τόσο αυτοματικά όσο ίσως νομίζετε. Κάποιοι από εσάς θα περάσετε την υπόλοιπη ζωή σας σε κατάσταση πολιτισμικού σοκ, αυτό όμως που θέλω να σας πω σήμερα είναι ότι πιστεύω ότι καλύτερα να συμβεί αυτό σε όλους σας».

απ ό τ ο ν ν ι κόλ α σεβαστάκη

Η συσπείρωση των πληθυσμών γύρω «από τη σημαία» και η άνοδος της εμπιστοσύνης στους ειδικούς –παρά τον ισχυρό μειοψηφικό θόρυβο των αρνητών– συμπληρώνουν την ανάλυση, ότι αυτό που κέρδισε έδαφος στην παγκόσμια κοινή γνώμη μέσα στο 2020 και στο 2021 ήταν περισσότερο η ιδέα μιας ισχυρής, αποτελεσματικής κυβέρνησης, παρά η ιδέα της δημοκρατίας.

Μ

ια ομάδα πολιτικών επιστημόνων από το Κέντρο για το Μέλλον της Δημοκρατίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ οργάνωσε και δημοσίευσε μια έρευνα διεθνικής κλίμακας για τις πολιτικές στάσεις των δύο χρόνων της πανδημίας. Τα συμπεράσματα, που μπορεί κανείς να τα βρει ηλεκτρονικά, τιτλοφορούνται «Η μεγάλη επανεκκίνηση - Κοινή γνώμη, λαϊκισμός και πανδημία». Ο κεντρικός ισχυρισμός των ερευνητών, με επικεφαλής τον Ρομπέρτο Φόα, συνδιευθυντή του Κέντρου για το Μέλλον της Δημοκρατίας, είναι πως η πανδημική εμπειρία έπληξε τους «λαϊκιστές ηγέτες» και ορισμένες από τις πιο γνωστές λαϊκιστικές πεποιθήσεις. Ποιες είναι αυτές; Για παράδειγμα, η πίστη στην αλήθεια της λαϊκής βούλησης και η διαίρεση μεταξύ αγνού λαού και διεφθαρμένων ελίτ. Ο λαϊκισμός, όπως τον προσεγγίζουν στη συγκεκριμένη έρευνα, έχασε έδαφος, καθώς οι ηγέτες που ταυτίστηκαν με τα μοτίβα του φάνηκαν πιο αναποτελεσματικοί και αλλοπρόσαλλοι σε σχέση με πιο συμβατικούς πολιτικούς παίκτες. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η εμπειρία της υγειονομικής κρίσης δεν ευνόησε σε γενικές γραμμές τη δημιουργία σοβαρών πολιτικών διχασμών. Η συσπείρωση των πληθυσμών γύρω «από τη σημαία» και η άνοδος της εμπιστοσύνης στους ειδικούς –παρά τον ισχυρό μειοψηφικό θόρυβο των αρνητών– συμπληρώνουν την ανάλυση που καταλήγει σε ένα άλλο πολιτικό συμπέρασμα, ότι αυτό που κέρδισε έδαφος στην παγκόσμια κοινή γνώμη μέσα στο 2020 και στο 2021 ήταν περισσότερο η ιδέα μιας ισχυρής, αποτελεσματικής κυβέρνησης, παρά η ιδέα της δημοκρατίας. Το ότι, για παράδειγμα, σε διάφορες χώρες η πλειοψηφία του δείγματος απάντησε πως η κυβέρνηση θα έπρεπε να «απαγορεύσει και τη χειραψία» ή να μην επιτρέπει στις απόψεις αδαών πολιτών για τον Covid να βρίσκουν ελεύθερη δίοδο στη δημοσιότητα ερμηνεύεται επίσης ως ροπή σε αυταρχικές αντιλήψεις μέσα στο κοινωνικό σώμα. Την ίδια στιγμή, λοιπόν, που βλέπουμε να μεγαλώνει η ζήτηση για ισχυρές χειρονομίες από τις ηγεσίες, εντοπίζουμε την πτώση του γοήτρου των λαϊκιστών ηγετών, που πολλοί από αυτούς κυβέρνησαν με αυταρχικό τρόπο. Τι σημαίνει, αλήθεια, αυτό; Από μια άποψη, πως οι πολίτες μέσα στην πανδημία στρέφονται προς ένα τεχνοκρατικό διευθυντικό μοντέλο και στους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς, ζητώντας τους όμως μια «αντιφιλελεύθερη κουλτούρα». Έτσι, ενώ πολλοί από τους δεξιούς λαϊκιστές ηγέτες και τα αντίστοιχα κόμματα έχουν από χρόνια ταυτιστεί με ένα αντιφιλελεύθερο ρεύμα ιδεών, μέσα στην πανδημία έγινε μια αντιστροφή: οι λαϊκιστές έγιναν ένθερμοι υπερασπιστές των πιο φιλελεύθερων και προσανατολισμένων στα δικαιώματα του ατόμου απόψεων. Αντιθέτως, πολιτικοί που συμβόλιζαν το τεχνοκρατικό φιλελεύθερο κέντρο μέχρι το 2019 έγιναν οι πιο προωθημένοι εκφραστές μιας πολιτικής περιορισμών και αυστηρότητας. Το βλέπουμε άλλωστε στην Ολλανδία με τον Ρούτε ή στη Γαλλία με τον Μακρόν, που αποφάσισαν να κινηθούν εναντίον της συμβατικής φιλελεύθερης και δικαιωματικής κουλτούρας, γεννώντας κύματα οργής. Φυσικά, αυτές οι παράξενες εξελίξεις μαρτυρούν πόσο δύσκολα έχουν γίνει πια τα συμπεράσματα για τις πολιτικές ταυτότητες και τις αλλαγές τους. Αν, πάντως, η συγκεκριμένη έρευνα έχει αξιόπιστα ερείσματα (γιατί κάθε έρευνα τέτοιου τύπου χωράει μεγάλη συζήτηση και ενστάσεις), υπάρχει ένα σημείο που αξίζει να το σκεφτούμε περισσότερο. Το φυλλορρόημα κάποιων φαντασμαγορικών λαϊκιστών (η έρευνα αναφέρει τον Τραμπ, τον Μπολσονάρου, τον Ερντογάν κ.λπ.) δεν σημαίνει πως αποκαταστάθηκε η εμπιστοσύνη στις υπαρκτές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Μπορεί να υποθέσει κανείς πως ο κόσμος κινήθηκε σπασμωδικά προς την ιδέα ενός προστατευτικού κράτους με ενισχυμένο τον ρόλο των ειδικών και μετατόπιση σε μια κουλτούρα υποχρεώσεων. Πάνω σε αυτό το εύρημα μπορεί κανείς να πατήσει για να χτίσει είτε την εκδοχή μιας κεντροδεξιάς τεχνοκρατίας με στοιχεία νόμου και τάξης είτε την εκδοχή μιας στροφής προς έναν νέο συντηρητισμό. Η μειωμένη απήχηση του λαϊκισμού σημαίνει έτσι όχι συρρίκνωση των αυταρχικών αντιλήψεων μέσα στο κοινωνικό σώμα αλλά τη μετατόπιση και την επένδυσή τους σε δυνάμεις του «αντιλαϊκιστικού» πολιτικού προσωπικού. Σαν να έχουμε μια πορεία από την ασόβαρη και φαιδρή λαϊκιστική εξέγερση στο μοτίβο της «σιδηράς» διακυβέρνησης με τους άξιους. Είναι όμως έτσι; Ενδεχομένως αυτό να είναι ένα από τα πιθανά σενάρια για τις μετατοπίσεις σε ένα μέρος της κοινής γνώμης. Αυτό όμως που δεν παίρνει υπόψη της η έρευνα είναι ότι η ιδέα πιο ισχυρών δημόσιων εξουσιών και η κουλτούρα των υποχρεώσεων δεν έχει μία μόνο μετάφραση. Αν υπολογίσει κανείς τα άλλα στοιχεία της συγκυρίας, υπάρχουν πολλά αποθέματα και για διαφορετικά πολιτικά σχέδια: η αυξημένη ευαισθησία για τις ανισότητες, η συνειδητοποίηση από περισσότερους πολίτες του μεγάλου ηθικού κόστους που έχει η κουλτούρα της βίας και της τραυματικής επιβολής (στις ενδοοικογενειακές ή άλλες μορφές της) αλλά και τα επείγοντα μιας περιβαλλοντικής στροφής που κανείς δεν μπορεί να αποφύγει ενισχύουν και μια άλλη υπόθεση, ότι οι ατομικές ελευθερίες γειώνονται, ότι χάνουν τους επιθετικούς ή αντικοινωνικούς τόνους που τους είχε δώσει η «νεοφιλελεύθερη» προτεραιότητα στο ιδιωτικό. Πολίτες διαφορετικών αντιλήψεων και φιλοσοφιών αντιλαμβάνονται το κρίσιμο θέμα των ορίων. Και αυτά τα όρια αφορούν και τη συγκέντρωση πλούτου και τα ανεξέλεγκτα και υπερφιλόδοξα πρότζεκτ των ελάχιστα φορολογημένων ψηφιακών καπιταλιστών και τις ανομίες που υπονομεύουν την κοινωνική συμβίωση στη χαμηλότερη κλίμακα. Το παιχνίδι δεν είναι, λοιπόν, ένα δίλημμα «ισχυρή πολιτική εξουσία» από τη μια και «δημοκρατικά δικαιώματα» από την άλλη. Όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται η αίσθηση ότι χωρίς ισχυρούς δημόσιους θεσμούς δεν μπορεί να λειτουργήσει καλά ούτε το πεδίο των δημιουργικών ατομικών επιλογών ούτε η απόλαυση των πολύτιμων δικαιωμάτων. Είναι ένα πολύ καλό νέο η απαξίωση των κραυγαλέων αντι-επιστημονικών λαϊκισμών. Πολλά από τα σενάρια για το άμεσο μέλλον, όμως, θα εξαρτηθούν από το αν θα αποφύγουμε και την αυταπάτη ενός τεχνοκρατικού μονόδρομου απέναντι στα πολλά ανοιχτά θέματα της εποχής.

20.1.22 – lifo

13

α π ό τη δ ε σποι να τρ ι β ολη

FOOTNOTES

NO FILTER

Ημερολόγιο κορωνοϊού

Welcome to Athens: Τρώγλες προς ενοικίαση, παλάτια στο Airbnb

Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά οικογενειακώς με Covid.

Η απελπισία του να τα φέρνεις βόλτα στην Ελλάδα του 2022.

23/12: Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΤΙΜΩΡΗΘΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΜΑΣ Αναρωτιέμαι τι ακριβώς εννοούν αυτοί που λένε ότι ο Covid είναι μια γριπούλα ή να κολλήσουμε όλοι να τελειώνουμε. Αυτή η αρρώστια δεν έχει τίποτα το αναμενόμενο, ούτε κάποια γραμμική πορεία. Κάθε μέρα είναι και μια έκπληξη. Πολλές φορές η πορεία της θυμίζει καρδιογράφημα – καλά, λίγο πιο καλά, κακά, χάλια, καλά, μέτρια.

Ξυπνάω με γδαρμένο λαιμό. Κάνω το 6ο self test μέσα σε τρεις μέρες. Βγαίνει αρνητικό, αλλά επιμένω ότι πρέπει να κάνουμε μοριακό. («Έλεος, με το PCR 60 ευρώ το άτομο», «100 rapid έχουμε κάνει», «Θα πάω να το κάνω και αν θα βγει αρνητικό, θα σου κοπανάω συνέχεια ότι με έβαλες να το κάνω»). Βγαίνουμε και οι δύο θετικοί. Εμείς φταίμε. Το Σάββατο, για πρώτη φορά μετά από μήνες, βγήκαμε μαζί σε μπαρ, μεθυσμένοι από την απρόσμενη ελευθερία του babysitting. Δεν ήμασταν οι μόνοι. Οι δρόμοι ήταν φρακαρισμένοι με αμάξια, τα πεζοδρόμια ήταν γεμάτα κόσμο κάτω από τα χριστουγεννιάτικα φώτα. Παρατήσαμε το αμάξι κάπου στην Ομήρου και αρχίσαμε να περπατάμε σαν υπνωτισμένοι οπαδοί κάποιας ουράνιας φωτεινής προφητείας προς την Κολοκοτρώνη. Μέσα στο μπαρ είχε πρώιμο 2019 – κανένας έλεγχος για πιστοποιητικό, κάπνισμα παντού, αλλά χωρίς τασάκια (για να σβήνεις το αποτσίγαρο με το τακούνι στο παρκέ), ενώ ένας βετεράνος καραφλός DJ έπαιζε περήφανα παλιακές ροκιές. Εκείνη την ώρα γνώριζα κατά βάθος πως αυτό που έκανα ήταν ηλίθιο. Έχω περάσει μήνες που προσέχω μην κολλήσω και έχω ένα παιδάκι δεκάεξι μηνών στο σπίτι, που το προσέχουν παππούδες και γιαγιάδες. Παρ’ όλα αυτά, είχα κάνει την τρίτη δόση πριν από δεκαπέντε μέρες, οπότε είπα ψέματα στον εαυτό μου πως θα ήταν οk. Δεν ήταν.

25/12: ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΓΛΥΚΙΑΣ ΜΙΖΕΡΙΑΣ Oι γονείς μου μας αφήνουν φαγητό έξω από την τζαμαρία της εξώπορτας. Φοράμε όλοι μάσκες και χαιρετιόμαστε αγωνιστικά. Απομακρύνονται για να ανοίξω την πόρτα και να πάρω το φαγητό. Είμαστε και οι δύο απύρετοι και με καλό οξυγόνο (το οξύμετρο έχει γίνει κάτι σαν το απόλυτο γκάτζετ του σπιτιού), αλλά μόνο ασυμπτωματικά δεν το περνάμε. Εγώ έχω ένα παράξενο σφίξιμο στο στήθος, σαν ένα μεγάλο, βαρύ χέρι να μου πατάει αποφασιστικά το στέρνο. Ο Θ. έχει τρομερούς πόνους στην πλάτη και δεν μπορεί να σηκωθεί από το κρεβάτι, να ντυθεί ή να γδυθεί μόνος του. Του βάζω και του βγάζω τις κάλτσες του σαν δούλα σε βιβλική ιστορία. Ντύνουμε τον μικρό με μια στολή Άγιου Βασίλη που του αγόρασε η νονά του και τρώμε ζεσταμένη γέμιση και γαλοπούλα – μια εικόνα γλυκιάς μιζέριας.

talkofthetown

28-30/12: «ΜΙΑ ΓΡΙΠΟΥΛΑ ΕΙΝΑΙ»

14 lifo – 20.1.22

Ο μικρός βγαίνει θετικός. Περνάω τα βράδια στην πολυθρόνα με το μωρό γαντζωμένο πάνω μου σαν κοάλα, να βογκάει από τον πυρετό. Ένα πρωί, δεν θυμάμαι ποιο, γιατί οι μέρες είναι όλες ίδιες, γύρω στις 6, πριν καν χαράξει, με πιάνει απόγνωση. Νιώθω πραγματική απελπισία. Κοντεύει να μου στρίψει από την αϋπνία, την ανησυχία και την κούραση. Αναρωτιέμαι τι ακριβώς εννοούν αυτοί που λένε ότι ο Covid είναι μια γριπούλα ή να κολλήσουμε όλοι να τελειώνουμε. Αυτή η αρρώστια δεν έχει τίποτα το αναμενόμενο, ούτε κάποια γραμμική πορεία. Κάθε μέρα είναι και μια έκπληξη. Πολλές φορές η πορεία της θυμίζει καρδιογράφημα – καλά, λίγο πιο καλά, κακά, χάλια, καλά, μέτρια. Επίσης, αν είναι έτσι ο Covid με τρία εμβόλια, δεν θέλω καν να φανταστώ πως θα ήταν χωρίς εμβόλιο.

απ ό τ η β ι β ι αν στ εργ ι ου

Γιατί να τρομάζεις στη θέα των λογαριασμών του ρεύματος; Καλύτερα τροφή, στέγη και θέρμανση στο πατρικό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια κοινωνία που δεν ενηλικιώνεται, όχι επειδή δεν θέλει αλλά επειδή οι οικονομικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν.

1/1 Είμαστε και οι τρεις καλά, αλλά ακόμα θετικοί. Κανονικά αυτές τις μέρες θα ήμασταν στην Καρδαμύλη σε μια εκδρομή με φίλους, αλλά, αντί γι’ αυτό, ζούμε σε κατ’ οίκον περιορισμό – και τσακωνόμαστε για το τι φαγητό θα παραγγείλουμε. Το μόνο καλό είναι πως ο μικρός έχει ξαναβρεί τον κεφάτο εαυτό του. Σηκώνει θριαμβευτικά ξύλινα παιχνίδια πάνω από το κεφάλι του, σκαρφαλώνει από την πολυθρόνα στην αλλαξιέρα, σπρώχνει πολυθρόνες και μετά κάνει τσουλήθρα. («Το παιδάκι σας έχει πολύ δυνατά χέρια», μου είπε πριν από λίγο καιρό μια παιδαγωγός. «Α, ωραία», ψέλλισα αμήχανα). Σκέφτομαι πόσο παράξενη είναι και αυτή η Πρωτοχρονιά. Αν μου έλεγε κάποιος πέρσι, τέτοια μέρα, ότι μέσα σε έναν χρόνο θα είχα προλάβει να κάνω τρία εμβόλια και να νοσήσω, σίγουρα δεν θα τον πίστευα.

Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.

Ζ

ω σαν φοιτητής», μου έλεγε ένας φίλος, δείχνοντάς μου σε βιντεοκλήση το διαμέρισμά του. Κανείς δεν θα φανταζόταν ότι εργάζεται εδώ και δύο χρόνια υπάλληλος σε εταιρεία: καναπές (φουλ μεταχειρισμένος), κρεβάτι που πιάνει όλο τον χώρο, τραπεζάκι, κουζινάκι και διάφορα φυτά σε γλάστρες ή κρεμασμένα από γάντζους. Κάπου διάβαζα ότι τα άτομα της ηλικίας μας, σχεδόν 30, «επιλέγουν» φυτά και κατοικίδια αντί για παιδιά. Μα φυσικά, αφού «επιλέγουμε» και δουλειές που δεν πληρώνονται καλά και «εκδηλώνουμε μια προτίμηση» για την ανεργία των νέων, που αντίστοιχα συμπιέζει τους ήδη χαμηλούς μισθούς. Αν έβλεπε κανείς το δωματιάκι-διαμερισματάκι των περισσότερων νέων ανθρώπων που πιάνουν την πρώτη τους δουλειά στην Ελλάδα τώρα, θα πίστευε όντως ότι ακόμα σπουδάζουν, ότι κανείς δεν τους πληρώνει για να εργάζονται και ότι γι’ αυτό ζουν στα ελάχιστα τετραγωνικά κάποιας φοιτητικής τρώγλης. Και το ακόμα πιο τρομακτικό είναι ότι επειδή η χώρα μας δεν έχει (για την ώρα) κουλτούρα συγκατοίκησης, πολλοί 25άρηδες και 35άρηδες ίσως «επιλέξουν» το παιδικό τους δωμάτιο αντί γι’ αυτόν τον συνεχόμενο εφιάλτη του ενοικίου του κέντρου. Κι έτσι, αντί για παράταση φοιτητικής ζωής, θα ζήσουν μια παράταση παιδικής ηλικίας. Ειδικά με την τηλεργασία, πολλοί είπαν να κόψουν τα πολλά έξοδα της ανεξαρτησίας. Γιατί να υποφέρεις μια ενηλικίωση που απαιτεί να σέρνεσαι απ’ την παλιοδουλειά στο σούπερ-μάρκετ (ψάχνοντας τις προσφορές) και από το σούπερ-μάρκετ στο σπίτι-τρώγλη, αφού έτσι κι αλλιώς είσαι όλη μέρα στο λάπτοπ και δουλεύεις; Γιατί να τρομάζεις στη θέα των λογαριασμών του ρεύματος; Καλύτερα τροφή, στέγη και θέρμανση στο πατρικό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια κοινωνία που δεν ενηλικιώνεται, όχι επειδή δεν θέλει αλλά επειδή οι οικονομικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν. Οι μισθοί είναι υπερβολικά κοντά στην τιμή του ενοικίου. Αν κάποιος επιλέξει να φάει; Αν επιλέξει να πάει στο γιατρό; Αν επιλέξει να έχει θέρμανση; Απ’ τις πολλές επιλογές, τα χρήματά του θα εξανεμιστούν. Πώς αυτό το πρόσωπο να απεμπλακεί από την οικογένειά του και να ζήσει ως ανεξάρτητος άνθρωπος τη νεότητά του; Και πώς να κάνει όντως τις θεμελιώδεις επιλογές στη ζωή του, που αφορούν το επάγγελμά του, την απόκτηση οικογένειας, τη μόρφωσή του; Αν μπεις σε σάιτ για ενοικιάσεις σπιτιών, νομίζεις ότι έχει πέσει βόμβα. Κάτι στραβοχυμένοι νεροχύτες, κάτι σπασμένα πλακάκια, κάτι θέες στο πουθενά, που όμως κοστίζουν περίπου 400-500 ευρώ τον μήνα. Αυτές είναι οι σχετικά κεντρικές τρώγλες που διατίθενται προς ενοικίαση. Εάν όμως θέλεις ν’ ανοίξει η ψυχή σου, μπες στο Airbnb, που είναι σαν Instagram με σπίτια. Εκεί θα θαυμάσεις παράθυρα που βλέπουν μόνο Ακρόπολη, πόρτες ασφαλείας, κάτι χώρους πολύ cozy δύο λεπτά απ’ το μετρό, που με τα κατάλληλα φίλτρα μοιάζει κι αυτό κουκλίστικο. Όλα αυτά θα γίνονταν δικά σου, εάν ήσουν, για παράδειγμα, κάποιος εργαζόμενος εξ αποστάσεως με μισθό Γερμανίας. Γενικώς, εάν ήσουν κάποιος, Έλληνας ή αλλοδαπός, που εργάζεται σε χώρα με εργασιακά δικαιώματα και μισθούς της προκοπής. Η Ελλάδα έχει παραιτηθεί απ’ αυτές τις παλιομοδίτικες πολιτικές συζητήσεις που κουράζουν άλλες χώρες του δυτικού κόσμου. Εμείς επενδύουμε αλλού τώρα. Το προνόμιο των εισοδημάτων που δεν σχετίζονται με την εργασία ίσως να ήταν λιγότερο προκλητικό εάν η χώρα δεν είχε τόσο μεγάλο πρόβλημα με την ανεργία των νέων και την εισοδηματική ανισότητα. Δεν θα ήταν τόσο προκλητικό εάν υπήρχαν περισσότερες ευκαιρίες για κοινωνική κινητικότητα, δουλειές ή πρόσβαση σε κεφάλαιο για όσους θέλουν να επιχειρήσουν στην αγορά. Κι ούτε θα ήταν τόσο άσχημο οι εισοδηματίες να θέλουν να κερδίσουν από το ακίνητό τους όσο πιο πολλά μπορούν, κάνοντάς το κάποιου είδους ξενοδοχείο, εάν αυτή η αναζήτηση κέρδους δεν μετέτρεπε τις καλλιτεχνικές/εναλλακτικές γειτονιές σχεδόν όλης της Ευρώπης σε Disneyland για τουρίστες, με μέρη απλησίαστα για τους ιθαγενείς, που μετακομίζουν αλλού (gentrification/εξευγενισμός). Πολλοί Έλληνες παρηγορούνται βλέποντας τα ενοίκια σε άλλες χώρες της Ευρώπης, που είναι όντως πολύ υψηλά. Το πρόβλημα, σίγουρα, δεν είναι μόνο δικό μας και η συζήτηση για τα ενοίκια είναι διεθνής. Όμως, εάν σκεφτεί κανείς τι ευκαιρίες για εργασία ή χρηματοδότηση της επιχείρησης/ιδέας του έχει ένας νέος (εκτός κόμματος) εδώ, το πρόβλημα οξύνεται. Πρέπει να αναλογιστούμε σε ποιους απευθύνονται τα μαγαζιά και τα σπίτια στις διάφορες πόλεις. Για ποιους προορίζονται; Οι τιμές ξέρουν και μαρτυρούν πολλά.

συνε ντε υξη: γ ιάννη σ π αν ταζ ό π ουλοσ, φωτ ο γ ραφι εσ: π ροσωπ ι κο αρχ ει ο π α να γ ή γα λι ατ σ άτ ου

60 λεπτα με τον ελληνοαμερικανό επικεφαλής της μονάδας covid-19 του νοσοκομείου johns hopkins

Παναγή Γαλιατσάτο Μια συζήτηση με τον διακεκριμένο επιστήμονα για την πορεία της πανδημίας, τους εμβολιασμούς, τις έρευνες για τον καρκίνο αλλά και τις δύσκολες στιγμές που έχει αντιμετωπίσει ως καθηγητής Πνευμονολογίας στο Johns Hopkins. ο ελληνοαμερικανός επιστήμονας παναγής γαλιατσάτος είναι καθηγητής Πνευμονολογίας και επικεφαλής της μονάδας Covid-19 του νοσοκομείου Johns Hopkins στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Τον συναντώ μέσω Ζoom – στην Ελλάδα είναι αργά το απόγευμα, ενώ στη Βαλτιμόρη μία το μεσημέρι. Ο ίδιος βρίσκεται στο γραφείο του και η συζήτησή μας πραγματοποιείται στο πλαίσιο ενός διαλείμματος από το φορτωμένο του πρόγραμμα. Από την οθόνη του υπολογιστή διακρίνω τα πολυάριθμα βραβεία που έχει πάρει και καλύπτουν τους τοίχους του, μια ελληνική σημαία τοποθετημένη σε εμφανές σημείο αλλά και κάποια προσωπικά αντικείμενα. Τα τελευταία χρόνια έχει διανύσει μια εντυπωσιακή ερευνητική πορεία και θεωρείται αναγνωρισμένος επιστήμονας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην κατανόηση των κοινωνικοοικονομικών μεταβλητών

και στο πώς αυτές επηρεάζουν την υγειονομική περίθαλψη, δημιουργώντας ανισότητες στον τομέα της υγείας. Ωστόσο, τα τελευταία δύο χρόνια, με το ξέσπασμα της πανδημίας, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά του κορωνοϊού. «Ο αόρατος εχθρός επέφερε ένα ισχυρό πλήγμα στην κοινωνική συνοχή και ανέτρεψε όλα όσα γνωρίζαμε», λέει και επισημαίνει ότι ποτέ δεν είχε φανταστεί πως στην ιατρική του διαδρομή θα διαχειριζόταν μια υγειονομική κρίση με συνεχείς μεταλλάξεις, αστραπιαία μεταδοτικότητα και αμέτρητους νεκρούς. Σε όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας μιλά διαρκώς με ενθουσιασμό και πάθος. Είναι ένας ευχάριστος, επικοινωνιακός και χαρισματικός συνομιλητής. Αντιμετωπίζει στωικά την κατάσταση που έχει προκύψει λόγω του κορωνοϊού και ταυτόχρονα φροντίζει να λύνει οποιαδήποτε απορία σχετικά με αυτόν. Μάλιστα, βοηθάει ασθενείς να αναρρώσουν ακόμα και 20.1.22 – lifo

15

60 λεπτά με τον Παναγή Γαλιατσάτο

talkofthetown

twitter.com/panagis21

16 lifo – 20.1.22

με τη μέθοδο της τηλεϊατρικής. Η πανδημία του κορωνοϊού πλήττει την ανθρωπότητα τα τελευταία δύο χρόνια. Τι είναι αυτό που έχει μάθει όλο αυτό το διάστημα; «Ότι ο κυριότερος παράγοντας για να νικήσουμε την πανδημία είναι ο άνθρωπος. Ξέρετε, η υγειονομική κρίση δεν θα λάβει τέλος στο νοσοκομείο αλλά στη γειτονιά μας. Επομένως, δεν χρειαζόμαστε άλλους εγκλεισμούς, αλλά επιχειρήματα. Ο άνθρωπος είναι ο μόνος που μπορεί να σταματήσει την πανδημία. Και, δυστυχώς, αρκετοί συμπολίτες μας, σε μια τόσο κρίσιμη συγκυρία, στάθηκαν απέναντί μας. Δεν εμπιστεύτηκαν τους γιατρούς και τους εμβολιασμούς ως την πρώτιστη επιστημονική λύση για την προστασία της υγείας. Κι αυτό είναι κάτι που με ενοχλεί, διότι πάντοτε το ιατρικό προσωπικό συνυπήρχε αρμονικά με τον πολίτη. Και, ξαφνικά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυτό διαταράχθηκε. Πιστεύω ότι το μεγάλο μάθημα που λάβαμε όλη αυτήν την περίοδο είναι ότι, εκτός από τη χρηματοδότηση για νέες έρευνες σχετικές με μολυσματικές ασθένειες, έχουμε ανάγκη να συζητάμε περισσότερο. Εδώ, στις ΗΠΑ, επισκεπτόμαστε συνεχώς εκκλησίες και σχολεία προκειμένου να απαντάμε σε κάθε ερώτημα, κάθε δισταγμό ή αμφιβολία. Όλη αυτή την περίοδο έχω επισκεφθεί 500 εκκλησίες και 200 σχολεία στη Βαλτιμόρη. Έτσι, αναπτύσσεται μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ γιατρού και πολίτη. Επίσης, σε όλες μας τις ομιλίες συνεργαζόμαστε με τους ιερείς προκειμένου να συμβάλουν κι εκείνοι με τις δικές τους δυνάμεις», υποστηρίζει. Στο σημείο αυτό σπεύδω να τον ρωτήσω τι θα έλεγε σε έναν αρνητή του εμβολίου για να τον πείσει. «“Μίλα μου”, αυτό θα του έλεγα. Πρέπει να μάθουμε να ακούμε, διότι όλοι μαζί θα νικήσουμε την πανδημία. Η ιατρική δεν είναι θρησκεία. Δεν θέλω να με πιστεύουν. Επιθυμώ, όμως, να με εμπιστεύονται. Έχουμε υποχρέωση, ωστόσο, κι εμείς να είμαστε ανοιχτοί σε όλους. Να συναισθανόμαστε αγωνίες και προβληματισμούς και να απαντάμε με σεβασμό. Ουσιαστικά, η θρησκεία του εκάστοτε ανθρώπου πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως η μουσική που προτιμά. Κι εσύ από την πλευρά σου πρέπει να ξέρεις, ουσιαστικά, τι μουσική θα παίξεις στο κοινό σου. Πρόσφατα επισκέφθηκα μια εκκλησία Βαπτιστών στη Βαλτιμόρη και μίλησα για αρκετή ώρα στους πιστούς για τον ιό και δεν διατυπώθηκε καμία διαφωνία ή αντίδραση. Φυσικά, με βοήθησε και ο ιερέας, ο οποίος αναφέρθηκε σε κάποιο απόσπασμα της Βίβλου, συνδέοντάς το με την πανδημία. Αμέσως ενθουσιάστηκαν όλοι μέσα στον ναό και έδειξαν ότι αποδέχτηκαν το μήνυμα, ενώ το ίδιο είχε συμβεί και σε μουσουλμανικό τέμενος, όταν ο υπεύθυνος επικαλέστηκε το Κοράνι για να τους πείσει ότι αυτά που τους έλεγα πρέπει να τα ακολουθήσουν», περιγράφει. Όσον αφορά το επόμενο διάστημα, υπογραμμίζει ότι αυτό που τον ανησυχεί είναι η εμφάνιση νέων μεταλλάξεων. «Από τη στιγμή που πολλοί άνθρωποι δεν έχουν εμβολιαστεί, ειδικά σε χώρες της Αφρικής, αυτό σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή λειτουργούν ως ξενιστές νέων μεταλλάξεων. Γι’ αυτό πρέπει να δίνονται τα εμβόλια σε όλες τις χώρες του κόσμου». Τους τελευταίους μήνες, κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, παρατηρούμε να πληθαίνουν οι αστήρικτες θεωρίες συνωμοσίας και να αυξάνεται το κίνημα των αρνητών. Ποια είναι η άποψή του επ’ αυτού; « Ήταν Δεκέμβριος του 2020 όταν έκανα την πρώτη δόση του εμβολίου. Αναμφίβολα, τα εμβόλια δεν αποτελούν τη μαγική λύση που θα σβήσει τον ιό αλλά είναι μια πολύτιμη ασπίδα προστασίας που επιδρά καταλυτικά ώστε ο ιός να γίνει ενδημικός. Ο κορωνοϊός δεν θέλει να μας σκοτώσει, διότι αν συμβεί αυτό, θα πεθάνει κι αυτός. Αυτό που εμείς μπορούμε να κάνουμε μέσω των εμβολιασμών είναι να αλλάξουμε τον ιό, μετατρέποντάς τον σε ένα απλό κρύωμα. Τα αντισώματα που προσφέρουν τα εμβόλια, λοιπόν, μας οχυρώνουν έναντι καινούργιων παραλλαγών, οι οποίες ενδεχομένως να αποδειχθούν πολύ πιο σοβαρές από την Όμικρον». Πότε βλέπει να επιτυγχάνεται η πολυπόθητη επιστροφή στην κανονικότητα; «Είναι βέβαιο ότι πλέον πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους ιούς και τις πανδημίες. Είναι πιθανόν ο κορωνοϊός να συνεχίσει να υπάρχει, αλλά με τη μορφή της επιδημίας και όχι της πανδημίας. Άλλωστε, όπως τόσα χρόνια έχουμε μάθει να ζούμε με φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί ή οι πυρκαγιές, έτσι πρέπει να εκπαιδευτούμε για να αντιμετωπίσουμε μελλοντικές πανδημίες. Είναι χαρακτηριστικό, πάντως, ότι στην καθημερινότητά μας έχουμε υιοθετήσει συνήθειες που πριν δεν είχαμε, όπως οι μάσκες. Για παράδειγμα, εγώ θεωρώ ότι από δω και πέρα, ακόμα και όταν η Covid-19 θα έχει τιθασευτεί, θα εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε τις μάσκες ως ένα χρήσιμο εργαλείο. Επομένως, το πιθανό τέλος της πανδημίας σε πε-

ρίπου ένα εξάμηνο δεν σημαίνει ότι θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα του 2019 αλλά ότι σε λίγους μήνες θα έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε την πανδημία», παραδέχεται. Όσον αφορά τις επόμενες δόσεις των εμβολίων, ο κ. Γαλιατσάτος σημειώνει: «Είναι βέβαιο ότι για τα επόμενα πέντε χρόνια θα εμβολιαζόμαστε κάθε 6 ή 12 μήνες. Όπως έχουν δείξει παλαιότερες πανδημίες, δεν θα υπάρξει εξαφάνιση του ιού. Θυμηθείτε ότι για την ευλογιά ή την πολιομυελίτιδα χρειάστηκαν τέσσερα ή πέντε χρόνια και πολλές δόσεις εμβολιασμών για να αντιμετωπιστούν. Πιθανολογώ, λοιπόν, ότι τα επόμενα πέντε χρόνια θα πρέπει να εμβολιαζόμαστε μία ή δύο φορές το έτος», προβλέπει. Η συζήτηση οδηγείται στη χρήση των φαρμάκων κατά της Covid-19. Υπογραμμίζει: «Οφείλω να σας πω ότι τα φάρμακα δεν είναι απλά. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι έχουν πολλές παρενέργειες. Προσωπικά, δεν θα τα δώσω έτσι απλά σε έναν ασθενή, παρά μόνο αν γνωρίζω το ιατρικό του ιστορικό. Αντιθέτως, οι παρενέργειες των εμβολίων είναι ελάχιστες συγκριτικά με τα φάρμακα». Συνιστά τον εμβολιασμό για τα παιδιά και τις εγκύους; «Προφανώς. Η μεγάλη μου κόρη είναι οκτώ ετών και εμβολιάστηκε στο σχολείο της. Θέλω να σας πω ότι ο ιός δεν κοιτάζει ηλικίες. Ο εμβολιασμός για τα παιδιά και τις εγκύους είναι ασφαλής. Για την αντιμετώπιση της ευλογιάς οι πρώτοι εμβολιασμοί έγιναν σε παιδιά. Είναι απαράδεκτο που ακούω να λένε: “Εντάξει, τα παιδιά δεν χρειάζονται να εμβολιαστούν γιατί έχουν δυνατό ανοσοποιητικό”. Αυτό ας το πουν στις μητέρες που έχουν χάσει τα παιδιά τους από τον κορωνοϊό. Δεν είναι δυνατό να λέμε: “Λίγα είναι τα παιδιά που έχουν πεθάνει από την πανδημία”. Ακόμη κι ένα παιδί να χάσουμε είναι μια ήττα της επιστήμης. Τώρα, για τις εγκύους, θέλω να πω ότι πρώτα απ’ όλα πρέπει να μιλάνε με τον γυναικολόγο τους. Ωστόσο, δεν σας κρύβω ότι έχω αντιμετωπίσει περιστατικά με εγκύους που προσβλήθηκαν από τον κορωνοϊό χωρίς να έχουν προλάβει να εμβολιαστούν, και στη διάρκεια της γέννας το παιδί έζησε αλλά η μητέρα πέθανε. Ο μαζικός εμβολιασμός των εγκύων είναι επιτακτικός γιατί ο κορωνοϊός έχει σοβαρές επιδράσεις στην εγκυμοσύνη και, φυσικά, προστατεύει το έμβρυο κατά τη διάρκεια της κύησης. Ας μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες που εγκυμονούν θεωρούνται ομάδες υψηλού κινδύνου, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών το ανοσοποιητικό τους εξασθενεί», αναφέρει. Δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω την άποψή του σχετικά με τα εμβόλια mRNA, τα οποία αναμένεται να συμβάλουν στη μάχη εναντίον χρόνιων ασθενειών, όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες και το AIDS. Ο ίδιος είναι ξεκάθαρος: «Πριν έρθω στο J. Hopkins ήμουν στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, όπου είδα τις έρευνες που γίνονται για την αντιμετώπιση πολλών μορφών καρκίνου και θέλω να σας πω ότι είμαστε πολύ κοντά στη δημιουργία των αντίστοιχων εμβολίων». Συμπληρώσαμε ήδη δύο χρόνια από την ημέρα που η πανδημία ανέτρεψε τη ζωή μας. Τι είναι αυτό που έχει συγκρατήσει περισσότερο στη μνήμη του; «Όταν είσαι γιατρός, από τις πρώτες μέρες έρχεσαι αντιμέτωπος με τον θάνατο. Ακόμα και πριν ξεσπάσει η πανδημία, πολλές φορές κάποιοι ασθενείς μας δεν τα κατάφερναν, με αποτέλεσμα να βρίσκομαι στη δυσάρεστη θέση να ανακοινώνω στους συγγενείς τα δυσάρεστα νέα. Στην πανδημία ήταν τόσα τα περιστατικά, που αναγκάστηκα να ζητήσω τη συνδρομή ψυχολόγου. Διότι, κάποια στιγμή “σπας”, δεν αντέχεις με αυτά που βλέπεις. Λυγίζεις. Υπάρχουν στιγμές που δεν μπορείς να τις διαχειριστείς. Ξέρετε, όταν νοσήσεις με Covid-19 και χρειαστεί να εισαχθείς στη μονάδα εντατικής θεραπείας, είσαι μόνος και η οικογένειά σου δεν μπορεί να βρίσκεται δίπλα σου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όλες αυτές τις νύχτες που συγγενείς μού ζητούσαν, μέσω Ζoom, να κρατώ το χέρι του αγαπημένου τους προσώπου μέχρι να φύγει από τη ζωή. Αυτοί είναι οι ήχοι που με συνόδευαν κάθε βράδυ όταν επέστρεφα σπίτι μου. Προσπαθούσα να κοιμηθώ και δεν μπορούσα, επειδή άκουγα ακόμα τα κλάματά τους. Για αμέτρητους ανθρώπους ήμουν και είμαι ο τελευταίος άνθρωπος που βλέπουν πριν πεθάνουν. Αυτό, μετά από κάποιο σημείο, σε διαλύει ψυχικά. Γι’ αυτό και τα χρόνια της Covid-19 είναι τα χειρότερα της ζωής μου. Ευτυχώς, η οικογένειά μου με βοήθησε να μη χάσω το μυαλό μου». Λίγο πριν τον αποχαιρετήσω, τον ρωτώ τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή. «Το τέλος για όλους είναι προδιαγεγραμμένο. Η ζωή είναι μικρή. Ας προσπαθήσουμε να αφήσουμε, λοιπόν, ένα θετικό αποτύπωμα σε αυτόν τον κόσμο. Να τον κάνουμε, όσο μπορούμε, λίγο καλύτερο», καταλήγει.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ όλες αυτές τις νύχτες που συγγενείς μού ζητούσαν, μέσω Ζoom, να κρατώ το χέρι του αγαπημένου τους προσώπου μέχρι να φύγει από τη ζωή. Αυτοί είναι οι ήχοι που με συνόδευαν κάθε βράδυ όταν επέστρεφα σπίτι μου. Προσπαθούσα να κοιμηθώ και δεν μπορούσα, επειδή άκουγα ακόμα τα κλάματά τους.

20.1.22 – lifo

17

Στο επίκεντρο η ψυχική υγεία για τη διαχείριση της νέας, πολύπλοκης κανονικότητας Από την εποχή του Ηράκλειτου μέχρι το αβέβαιο και γεμάτο προκλήσεις μέλλον, μία ήταν πάντοτε η σταθερά, ότι τα πάντα αλλάζουν. Η νέα κανονικότητα διαφέρει απ’ ό,τι γνωρίζαμε ως τώρα και τα νέα δεδομένα είναι πολλά. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε γι’ αυτά και όσο καλύτερα τα κατανοούμε, τόσο πιο έτοιμοι είμαστε για να τα εντάξουμε στη ζωή μας, να προσαρμοστούμε καταλλήλως και να αποκτήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα που απαιτούν.

Σ Από την Αλεξία Σβώλου

18 lifo – 20.1.22

ε έναν κόσμο ρευστό όπου όλα αλλάζουν με υπερβολική ταχύτητα και η σταθερότητα παύει να υπάρχει, η ζωή αναδιαμορφώνεται και όλα μπαίνουν σε καινούργιες βάσεις. Αυτό ακριβώς ήταν και το αντικείμενο ενός ιδιαιτέρως διδακτικού και διαφωτιστικού webinar που διοργάνωσε η Παπαστράτος, με κεντρική ομιλήτρια τη Senior Vice President Communications της Philip Morris International, Marian Salzman, μια παγκοσμίου βεληνεκούς γκουρού της επικοινωνίας, η οποία συνέταξε την έκθεση με τις ετήσιες τάσεις που θα διαμορφώσουν το πλαίσιο στο οποίο θα κυλήσει το 2022 και πιθανότατα οι χρονιές που θα ακολουθήσουν. Η ετήσια έκθεση με τίτλο «22 για το 2022: Αναθεωρώντας όσα νομίζαμε πως ξέραμε» περιλαμβάνει 22 highlights που φωτίζουν με διαφορετικό τρόπο τη ζωή μας και χαράσσουν τις νόρμες στις οποίες θα κινηθούμε τόσο ως κοινωνία όσο και ως άτομα. Σε αυτό το γεμάτο προκλήσεις «new normal» υπάρχουν τρεις κύριες τάσεις, οι οποίες συνθέτουν το πλαίσιο και δίνουν το στίγμα της αναδιαμόρφωσης. Το δομικό αυτό τρίπτυχο περιλαμβάνει τη βασιλεία του χάους, τη νέα κανονικότητα που δημιουργεί και το δυναμικό «παρών» που δίνει η ψυχική υγεία, η οποία συμμετέχει πλέον επίσημα και διάφανα στον δημόσιο διάλογο.

Η ΒΑΣΙΛΕΊΑ ΤΟΥ ΧΆΟΥΣ

Η πανδημία του κορωνοϊού και άλλες απειλές, όπως η τρομοκρατία, η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η ξενοφοβία, η ρητορική του μίσους και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που πυροδοτεί η κλιματική αλλαγή επιβεβαιώνουν τη θεωρία πως το χάος ήρθε για να μείνει και πως η ζωή μας βγαίνει από τη ρουτίνα και εισέρχεται σε μια πολύπλοκη κανονικότητα που δεν μπορούμε παρά να αποδεχτούμε. Η μετατροπή του κόσμου σε ένα χαοτικό περιβάλλον δεν είναι κάτι που έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε, ενώ, παράλληλα, δεν βοηθά το να γίνουμε κι εμείς εξίσου χαοτικοί. Για να αντιμετωπίσουμε το χάος χρειαζόμαστε ένα σημείο σταθερότητας που το βρίσκουμε δημιουργώντας οάσεις ηρεμίας μέσα σε μια ξέφρενη καθημερινότητα. Οάσεις που διαφέρουν για τον καθένα από εμάς: μπορεί να είναι λίγες ώρες ποδήλατο, μια βουτιά στη θάλασσα, η προετοιμασία του κυριακάτικου μεσημεριανού, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, βόλτες με το κατοικίδιό μας, γιόγκα, soul searching ή ό,τι βοηθά τον καθένα να κάνει restart. Στα θετικά της υπόθεσης είναι ότι η πολυπλοκότητα βομβαρδίζει το μυαλό με ερεθίσματα, βοηθά στη δημιουργία νέων εγκεφαλικών συνάψεων και μας ωθεί να γίνουμε πολυμήχανοι όπως ο Οδυσσέας. Αλλά για να εξελιχθούμε και να αναπτύξουμε τις ικανότητές μας θα

πρέπει, σαν χαμαιλέοντες, να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Η σύγχρονη εποχή αναδεικνύει αυτά τα τρία χαρακτηριστικά ως τα συστατικά της επιτυχίας και οι περιστάσεις μάς καλούν να βοηθήσουμε ως γονείς τα παιδιά μας να αναπτύξουν αυτά τα στοιχεία του χαρακτήρα τους, που μαζί με την ψηφιακή εκπαίδευση θα τους δώσουν ένα ισχυρό πλεονέκτημα στη μελλοντική επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή.

ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΕΊΝΑΙ Η ΝΈΑ ΚΑΝΟΝΙΚΌΤΗΤΑ

Η πανδημία, η κλιματική αλλαγή και όλα όσα εισβάλλουν στη ζωή μας και ανατρέπουν τα δεδομένα αυξάνουν, καταρχάς, το άγχος γιατί καταργούν την ασφάλεια και τη σιγουριά. Η διαχείριση της πανδημίας κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών έδειξε ότι ο προγραμματισμός της πολιτείας έχει πλέον δεκαπενθήμερο ορίζοντα, καθώς η αβεβαιότητα που προκαλεί η Covid-19 λειτουργεί σαν μια πυκνή ομίχλη που δεν μας αφήνει να δούμε καθαρά μπροστά, με συνέπεια να εντείνεται καθημερινά το στρες. Οργανικά το σώμα μας αντιδρά σε αυτό παράγοντας κορτιζόλη κι άλλες ορμόνες, οι οποίες μας κάνουν ετοιμοπόλεμους. Γι’ αυτό η παραγωγή τους είναι στο υψηλότερο σημείο τις

πρωινές ώρες, ώστε να μας προετοιμάσουν για τις υποχρεώσεις της ημέρας. Από ιατρικής σκοπιάς, η κορτιζόλη εκκρίνεται σαν ένα κύμα που φτάνει σε μια κορύφωση και μετά υποχωρεί, για να επιτευχθεί η οργανική ισορροπία. Εδώ, λοιπόν, έρχεται το συνεχόμενο άγχος και προκαλεί μια σοβαρή διαταραχή, καθώς δεν επιτρέπει στα επίπεδα κορτιζόλης να πέσουν, με συνέπεια να δημιουργείται ένα τοξικό περιβάλλον στον οργανισμό, που πυροδοτείται από εξωγενείς παράγοντες. Για να αντιδράσουμε πρέπει να διαχειριστούμε το άγχος και να μετατρέψουμε καθετί τοξικό σε δημιουργικό. Το άγχος μπορεί να μας μπλοκάρει, να μας θυμώνει, αλλά μπορεί και να μας κάνει πιο δημιουργικούς. Οι κοινωνίες αντιδρούν στο άγχος είτε με συλλογικό αγώνα για ριζική αλλαγή είτε με τη δημιουργία κινημάτων εναντίωσης σε αυτόν τον αγώνα, σε ατομικό επίπεδο ή μέσω εθνικιστικών οργανώσεων που προσπαθούν να σταματήσουν την πορεία προς την αλλαγή. Η ζωή, όσο ρευστή κι αν είναι, παραμένει πάντα θέμα επιλογών και σε αυτές τις επιλογές το ζητούμενο είναι να παραμένουμε δημιουργικοί, να αφήνουμε πίσω οτιδήποτε τοξικό ή τουλάχιστον να το μετατρέπουμε σε πηγή έμπνευσης.

Η ΨΥΧΙΚΉ ΥΓΕΊΑ ΕΙΣΈΡΧΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΔΗΜΌΣΙΟ ΔΙΆΛΟΓΟ

Στο τρίπτυχο της νέας κανονικότητας η ψυχική υγεία αναδεικνύεται σε κεντρικό στυλοβάτη του νέου σχήματος που θα στηρίξει την κοινωνία. Για πολλά χρόνια κανείς δεν μιλούσε για τις διαταραχές της ψυχικής υγείας, που παρέμεναν λέξεις-ταμπού, παρότι η επιπτώσεις τους στον πληθυσμό διαρκώς μεγάλωναν. Σε αυτό το ζήτημα η πανδημία του Covid διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο, καθώς, λόγω των περιοριστικών μέτρων και της καραντίνας, διόγκωσε τα υποβόσκοντα ψυχικά προβλήματα, ενώ, παράλληλα, δημιούργησε ψυχική ανισορροπία σε όσους μέχρι τότε δεν αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα. Μπροστά σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και οι απλοί πολίτες υποχρεώθηκαν να καταλάβουν πως η ψυχική υγεία δεν είναι μια επιστημονική θεωρία, πως δεν είναι ντροπή να μιλάμε γι’ αυτήν και πως αποτελεί βασικό παράγοντα της υγείας και της ευεξίας. Γι’ αυτό, όταν δεν υπάρχει, τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα. Η αυξανόμενη εμφάνιση ψυχικών νοσημάτων, όπως η κατάθλιψη, αναδείχθηκαν σε ζωτικότατο πρόβλημα της δημόσιας υγείας, κάνοντας αναγκαία τη δημιουργία «εργαλείων» για την αντιμετώπισή τους. Έτσι σχεδιάζονται διαρκώς νέες εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ και υπολογιστές, ενεργοποιούνται τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και δημιουργούνται ψηφιακές πλατφόρμες ή διά ζώσης ομάδες, οι οποίες λειτουργούν προσφέροντας ψυχοθεραπεία και συναισθηματική ενδυνάμωση. Επιπλέον, αναγνωρίζεται η αξία όλων αυτών των εργαλείων σε σχέση με τη σωματική υγεία, την ευεξία και την επαγγελματική απόδοση. Η ανάπτυξή τους, που ουσιαστικά θωρακίζει τον άνθρωπο, κάνοντάς τον ανθεκτικό στις αλλαγές και στις επιθέσεις που δέχεται από εξωγενείς παράγοντες, υλοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο σε τρεις

Για να εξελιχθούμε και να αναπτύξουμε τις ικανότητές μας, θα πρέπει, σαν χαμαιλέοντες, να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα.

άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους που μέσα στην πανδημία είδαν τη ζωή τους να αλλάζει εντελώς, διότι στερήθηκαν το φυσικό τους περιβάλλον, δηλαδή το σχολείο και το πανεπιστήμιο. Σε αυτό το επίπεδο αναπτύσσονται πολλά ψηφιακά εργαλεία και e-πλατφόρμες, καθώς τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν την «i genius γενιά». Πρόκειται για κατοίκους του ψηφιακού κόσμου που είναι εξαιρετικοί γνώστες των νέων τεχνολογιών και μαθαίνουν να μετατρέπουν την εισβολή του διαδικτύου στη ζωή τους από κάτι επικίνδυνο (διαδικτυακός εθισμός, e-εκφοβισμός, e-αποπλάνηση) σε κάτι απολύτως θετικό και ωφέλιμο. Σε δεύτερο επίπεδο υλοποιούνται δράσεις για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι είτε ζούσαν μοναχικά, χωρίς οικογένεια, είτε ζούσαν κοντά στην οικογένεια, αλλά απομονώθηκαν αναγκαστικά στη διάρκεια της πανδημίας. Το στρες που δημιούργησε ο κορωνοϊός στους ηλικιωμένους ήταν συγκρίσιμο με το σύνδρομο μετατραυματικού στρες που εμφανίζουν οι στρατιώτες επιστρέφοντας από τις εμπόλεμες ζώνες, καθώς για μεγάλο χρονικό διάστημα φοβούνταν ότι θα νοσήσουν και ότι θα πεθάνουν μόνοι τους. Στον άξονα στήριξης των «απόμαχων της ζωής» δημιουργούνται τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και άλλου τύπου ψηφιακά «εργαλεία», τα οποία εκπαιδεύουν τους ηλικιωμένους στις ψηφιακές τεχνολογίες. Εδώ η ελληνική οικογένεια έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς τα μέλη της έχουν στενούς δεσμούς, ακολουθώντας ένα μοτίβο πολύ διαφορετικό από αυτό που επικρατεί στις σκανδιναβικές χώρες. Έτσι, συχνά βλέπουμε στα ελληνικά σπίτια τα εγγόνια να δείχνουν στον

παππού και τη γιαγιά πώς να χρησιμοποιούν το Skype, το FaceTime, πώς να στέλνουν μηνύματα και να κάνουν posts. Ο τελευταίος και πολύ σημαντικός άξονας στον οποίο υλοποιούνται οι δράσεις ψυχικής υγείας αφορά τις παραγωγικές ηλικίες, που επίσης δοκιμάζονται και δεν μπορούν να απουσιάζουν από τον μεγάλο διάλογο που έχει ξεκινήσει για τη θωράκιση της ψυχικής υγείας. Έτσι, λοιπόν, σχεδιάζονται ενέργειες σε επίπεδο εταιρειών που βοηθούν τους εργαζόμενους, θεωρώντας πλέον δεδομένο ότι ο ψυχικά υγιής άνθρωπος είναι πιο παραγωγικός στην εργασία του.

TAKE HOME THE MESSAGE

Σε έναν κόσμο που αλλάζει οφείλουμε να αλλάζουμε κι εμείς. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την αλλαγή ούτε να κλειστούμε σε ένα καβούκι ή να βάλουμε το κεφάλι στην άμμο, προσποιούμενοι ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Αλλάζουμε, ενδυναμωνόμαστε, ανακαλύπτουμε ξανά τη δική μας δύναμη και τη δύναμη του «μαζί», συνειδητοποιούμε ότι η ισχύς βρίσκεται εν τη ενώσει και ότι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα. Μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τα αρνητικά, βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο και κάθε δυσκολία σαν μονοπάτι για να πάμε παρακάτω.

Marian Salzman: Senior Vice President Global Communications, Philip Morris International 20.1.22 – lifo

19

J

E

ΣΥΝΑΥΛΙΑ

ΑΎΡΙΟ

M

20 lifo – 20.1.22

ΈΡΧΕΤΑΙ

I

L

L

Ο

F

F

ΘΕΡΙΣΜΌΣ

ΈΝΑ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΚΌ ΣΕΤ ΤΟΥ JEFF MILLS ΣΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΕΡΕΊΠΙΑ ΤΗΣ ΔΉΛΟΥ ΑΠΌ ΤΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ

L

S 20.1.22 – lifo

21

O

ι άνθρωποι που παρευρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου στο πλαίσιο των γυρισμάτων του Tomorrow comes the harvest, στα τέλη του περσινού Οκτώβρη, χαρακτηρίζουν το γεγονός ως εμπειρία ζωής. Ο Jeff Mills, ένας θρύλος της ηλεκτρονικής μουσικής, μαζί με τον Γαλλοϊνδό δεξιοτέχνη της τάμπλα Prabhu Edouard και τον Γάλλο κιμπορντίστα Jean-Phi Dary έπαιξαν ένα μοναδικό σετ πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού της Ίσιδας, ενός από τα ψηλότερα σημεία του νησιού, με τον άνεμο να μην είναι πάντα ο καλύτερος σύμμαχός τους. Ήταν η πρώτη φορά που παρουσίαζαν το συγκεκριμένο πρότζεκτ ζωντανά και μάλιστα χωρίς την παρουσία κοινού, με τους λιγοστούς τουρίστες να προσπαθούν στα κλεφτά να παρακολουθήσουν τι συνέβαινε. Είναι η δεύτερη διοργάνωση βασισμένη σε μια ιδέα του ADD Festival που αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει το Ίδρυμα Ωνάση. Είχε προηγηθεί η απρόσμενη εμφάνιση της Charlotte de Witte στην αρχαία Μεσσήνη που παρακολούθησαν διαδικτυακά εκατομμύρια θεατές σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Δήλος, όμως, είχε μια άλλου βαθμού δυσκολία. Είναι ένα νησί των Κυκλάδων απομονωμένο, όπου κυριαρχούν τα στοιχεία της φύσης. Η διαδρομή με το καραβάκι που σε μεταφέρει εκεί –ο μόνος τρόπος για να την επισκεφτείς–, ακόμη κι αν έχει απλώς φουσκοθαλασσιά, μπορεί να αποδειχτεί τραυματική για όσους έχουν ευαίσθητο στομάχι και τρομακτική όταν τα μποφόρ ανεβαίνουν. Επρόκειτο, επομένως, για μια απαιτητική συναυλία τόσο ηχητικά όσο και σε επίπεδο παραγωγής, την οποία απαθανάτισε ο φακός του Χρήστου Σαρρή και θα προβληθεί σε παγκόσμια πρεμιέρα στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση το βράδυ της Πέμπτης 20 Ιανουαρίου. Η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου αναφέρει σχετικά: «Το οικοσύστημα του Onassis Culture είναι ένας καταλύτης για να γίνονται αλλιώς τα πράγματα, ένας επιταχυντής για να συμβαίνουν εκπλήξεις, μια ομάδα επιμελητών με αντικείμενο τη δημόσια περιέργεια, μια ομάδα αφοσιωμένων συνεργατών που είναι έτοιμοι να απολαύσουν ατρόμητες συναντήσεις. Πώς μπορείς όμως να πολλαπλασιάσεις την εμπειρία τού να βρίσκεσαι στο νησί της Δήλου; Ένα νησί όπου οι άνθρωποι δημιούργησαν έναν τόπο λατρείας, ψυχαγωγίας, διασκέδασης και δημιουργίας. Ένα νησί όπου απαγορευόταν να ταφεί οποιοσδήποτε, έτσι ώστε να μην έχει ποτέ κανείς ιδιοκτησιακά προνόμια. Για να μην ανήκει σε κανέναν. “Αύριο γίνεται ο θερισμός”, είπαν ο Jeff Mills, ο Prabhu Edouard και ο Jean-Phi Dary. Κι εκείνη τη μέρα που μαζευτήκαμε εκεί στη Δήλο και τιμήσαμε με αυτοσχέδιες σπονδές τους αρχαίους Έλληνες θεούς και τους θεούς όλων των θρησκειών, ζητώντας να γίνει μουσικό όργανο ο ίδιος ο δυνατός άνεμος και όχι εμπόδιό μας, να είναι το φως θερμό και τρυφερό, να μας ακούσουν τα αγάλματα, να έχει κύμα πολύ η θάλασσα, έτσι ώστε να μην ξεχάσουμε ποτέ το ταξίδι, εκείνη τη μέρα λοιπόν έγινε ο θερισμός. Κι εμείς ήμασταν εκεί. Και το γιορτάσαμε». Ήταν ένα ταξίδι που έμεινε αποτυπωμένο στη μνήμη των Jeff Mills, Prabhu Edouard και Jean-Phi Dary. Αρκετές ημέρες αργότερα και σε ένα Ζoom meeting τους ρωτάω τι έχουν κρατήσει περισσότερο από αυτό το «κουνημένο» Σαββατοκύριακο. «Τη δύναμη της φύσης. Δεν παίζεις συχνά στην κορυφή

22 lifo – 20.1.22

J

E

PRABHU E

«Οι γεωγραφικές συντεταγμένες και η τοποθεσία, η κατάσταση και ο στόχος είναι πράγματα που δεν θα μπορούσα να θεωρήσω φυσιολογικά. Ήταν ένα ταξίδι που θα μας έκανε τελικά και τους τρεις να εξυμνήσουμε τη φύση, την ιστορία και το υψηλότατο επίπεδο συνείδησης.

ΣΥΝΑΥΛΙΑ

M

& JEAN-P ενός βουνού. Και το καράβι, που ήταν το απόλυτο σουβενίρ του ταξιδιού», αστειεύεται ο Jean-Phi Dary, αλλά είναι κάτι που βρίσκει και τους άλλους δύο σύμφωνους – επίσης, το ότι είναι ένα μέρος με πολλές γάτες που σε έκαναν να αισθάνεσαι ότι είναι οι μοναδικοί κάτοικοι του νησιού, όπως μου αναφέρει ο Prabhu Edouard. Στα σοβαρά, μου μιλούν όλοι για τη μυστηριακή ενέργεια της τοποθεσίας. «Ακόμη κι αν δεν γνωρίζεις την ιστορία, νιώθεις μια ένταση. Μπορούσαμε να αισθανθούμε την τοπογραφία και την άγρια φύση,

τη δύναμη της θάλασσας και του ουρανού. Πιστεύω ότι οι αρχαίοι, άνθρωποι και θεοί, ήξεραν τι έκαναν εδώ». Το Tomorrow comes the harvest ήταν μια ιδέα που ξεκίνησε το 2016, όταν ο σπουδαίος Νιγηριανός ντράμερ και μουσικός διευθυντής του γκρουπ του Fela Kuti, Tony Allen, προσέγγισε τον Mills με σκοπό να συνεργαστούν. Ένας πρωτοπόρος του afrobeat σε σύμπραξη με έναν πρωτοπόρο του Detroit techno ακουγόταν αχτύπητος συνδυασμός. Δεν είναι τυχαίο που ο Allen ήθελε να παίξει μαζί με

I

L

F

F TO M O R R OW C O M E S T H E H A RV E ST

DOUARD

PHI DARY

L

INFO Jeff Mills, Prabhu Edouard & Jean-Phi Dary «Tomorrow comes the harvest» στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου. Παγκόσμια πρεμιέρα: 20/1, 21:00, χωρίς αντίτιμο ή χρονικό περιορισμό.

τον Jeff Mills. Τη δεκαετία του ’80 είχε το ψευδώνυμο «Wizard» και ήταν ιδρυτικό μέλος των Underground Resistance. Μοιάζει να έχουν μια παράλληλη πορεία, αλλά σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικά μουσικά κινήματα. Το έργο του Allen, βαθιά γήινο και σωματικό, βασισμένο στους παραδοσιακούς ρυθμούς της πατρίδας του, είναι διαμετρικά αντίθετο από τον φουτουριστικό χαρακτήρα της δουλειάς του Mills, που χρησιμοποιεί κάθε δυνατή τεχνολογική καινοτομία για να πετύχει έναν ήχο που να σε οδηγεί κατευθεί-

L

αν στα αστέρια. Παρ’ όλα αυτά, ξεκίνησαν μια σειρά από αυτοσχεδιαστικές ζωντανές εμφανίσεις, δημιουργώντας ένα οργασμικό ηχητικό αποτέλεσμα, εντελώς απρόσμενο και afro-tech, που συνδύαζε με εξαιρετικό τρόπο τις αντιθέσεις τους. Εκείνη την περίοδο τούς συνόδευε στα keyboards και ο Jean-Phi Dary, στενός συνεργάτης του Allen. Κατάφεραν να κυκλοφορήσουν ένα άλμπουμ το 2018. Δυστυχώς, ο Tony Allen έφυγε από τη ζωή τον Απρίλιο του 2020. Για τον Mills, όμως, ήταν ένα πρότζεκτ

S

που δεν ήθελε να αφήσει πίσω του, κυρίως για να τιμήσει τη μνήμη του σπουδαίου Νιγηριανού δημιουργού. Ο Jean-Phi Dary συνέχισε στον ίδιο ρόλο, ενώ στην ομάδα προστέθηκε ο Prabhu Edouard στα κρουστά. Η πρόσκληση για τη συγκεκριμένη συναυλία τούς βρήκε κάπως απροετοίμαστους, όπως μου εξηγούν. Αυτό οφείλεται στην πανδημία εν μέρει. Δεν ήταν εύκολο για τον Mills να επισκεφτεί το Παρίσι, όπου μένουν μόνιμα οι Edouard και Dary. Για την εμφάνισή τους στη Δήλο είχαν κάνει μόνο μία τρίωρη πρόβα, κι αυτή στις αρχές του καλοκαιριού. Κι όμως, το σετ που θα παρακολουθήσει ο θεατής δείχνει το ακριβώς αντίθετο, μια σπάνια ωριμότητα από μουσικούς που πατούν σε ένα διαφορετικό επίπεδο επικοινωνίας, αποτέλεσμα της μακροχρόνιας συνεργασίας τους. Δεν φαίνεται καθόλου ότι αυτοσχεδιάζουν και ότι δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο. Ο Mills, ως οδηγός της μουσικής που παράγεται, δίνει τον χώρο και τον χρόνο στον Edouard και στον Dary να είναι ο εαυτός τους. Είναι ένα σχεδόν μαγικό σετ. «Το live στο νησί της Δήλου ήταν μια ονειρική εμπειρία», αναφέρει ο Mills. «Οι γεωγραφικές συντεταγμένες και η τοποθεσία, η κατάσταση και ο στόχος είναι πράγματα που δεν θα μπορούσα να θεωρήσω φυσιολογικά. Ήταν ένα ταξίδι που θα μας έκανε τελικά και τους τρεις να εξυμνήσουμε τη φύση, την ιστορία και το υψηλότατο επίπεδο συνείδησης. Και όπως σε οποιαδήποτε ομάδα εξερευνητών κάθε μέλος της διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο, έτσι κι εδώ συνέβη το ίδιο. Η κοσμική χημεία του ταξιδιού παρέα με τον βετεράνο κιμπορντίστα Jean-Phi Dary και τον δεξιοτέχνη της τάμπλα Prabhu Edouard μετουσιώθηκε σε μια σοφία, την οποία μέχρι τότε είχα μονάχα φανταστεί ως μια επέκταση και συνέχιση αυτού που είχαμε ξεκινήσει εγώ και ο μακαρίτης μέγας ντράμερ Tony Allen. Χωρίς να έχουν προηγηθεί ιδιαίτερες συζητήσεις, οδηγίες ή κατευθυντήριες γραμμές, αυτοσχεδιάσαμε προκειμένου να βρούμε ο καθένας τη θέση του και όλοι μαζί να διαγράψουμε την κοινή μουσική μας διαδρομή, σαν σε ένα μουσικό σκάφος. Και αυτός είναι ο σκοπός του Tomorrow comes the harvest. Είναι ένα μέσο δημιουργικής υπέρβασης, εξερεύνησης και ωρίμανσης, χωρίς συμβιβασμούς ή προειλημμένες απόψεις για το τι χρειάζεται να γίνει. Η όλη ιδέα γύρω από το Tomorrow comes the harvest είναι μια πρόταση ελευθερίας και ανοιχτής σκέψης, έτσι ώστε να μπορέσουν και οι άλλοι να ενταχθούν στην πορεία. Μετά από αυτή την εμπειρία μού είναι δύσκολο να φανταστώ ότι ο καθένας από εμάς είναι (ψυχικά) το ίδιο άτομο που ήταν πριν από το ταξίδι μας στη Δήλο. Δεν είμαι σίγουρος τι ακριβώς άλλαξε, αλλά έχω την αίσθηση ότι κάτι προχώρησε και ανέβηκε επίπεδο», λέει και συνεχίζει σε πιο προσωπικό τόνο. «Όταν ο άνεμος φυσάει συνέχεια και ο ήχος του ακούγεται σε ένα συγκεκριμένο κλειδί ή τόνο, πρέπει να ξεκινάς να παίζεις μαζί του και όχι ενάντια σε αυτόν. Με τις καιρικές συνθήκες να αλλάζουν αδιάκοπα, γίνεσαι πιο προσεκτικός και αρχίζεις να εναρμονίζεσαι με το περιβάλλον, να παρατηρείς και να αξιοποιείς τα πράγματα τριγύρω σου, π.χ. τον ήλιο που ανατέλλει και τη συγκεντρωση κρυστάλλων στο έδαφος, που το κάνουν να λαμπυρίζει. Τα πάντα έχουν μια επίδραση επάνω σου και είναι εύκολο να φανταστείς εκείνη τη στιγμή ότι αν μια μπάντα έπαιζε στο ίδιο σημείο πριν από χιλιάδες χρόνια, αυτά τα στοιχεία μπορεί να έπαιζαν τον ίδιο ρόλο σε αυτό που έκαναν οι μουσικοί, άσχετα από την τεχνολογία που είχαν αναπτύξει εκείνη την εποχή».

20.1.22 – lifo

23

ΕΚΘΕΣΗ EKΘΕΣΗ

Έζησε νωρίς την αναγνώριση μέχρι τη στιγμή που η ψυχική ασθένεια και τα οικογενειακά σκαμπανεβάσματα άλλαξαν για πάντα τη ζωή του, στέλνοντάς τον στο ψυχιατρείο για 14 χρόνια και καταδικάζοντάς τον έπειτα σε μια κλειστή, περιθωριακή ζωή στο νησί της Τήνου. Ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες γλύπτες, ο Γιαννούλης Χαλεπάς δημιούργησε μέσα στο σκοτάδι της ύπαρξής του τα έργα που σήμερα θαυμάζουμε. Σε λιγότερο από έναν μήνα, μία από τις μεγαλύτερες εκθέσεις που έγιναν ποτέ για το έργο του θα ανοίξει τις πόρτες της στη Θεσσαλονίκη, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα. Η γενική διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, η πιο σημαντική μελετήτρια του έργου του Χαλεπά εδώ και τέσσερις δεκαετίες, ξεναγεί τη LiFO στη σημαντική αυτή έκθεση που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εικαστικά γεγονότα του 2022. ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΌΜΤΣΗΣ

δούναι

24 lifo – 20.1.22

Τα κατάστιχα λογαριασμών της πατρικής επιχείρησης μεταφέρθηκαν στην Τήνο μετά τον θάνατο του πατέρα του και τα χρησιμοποίησε ο Γιαννούλης ως χαρτί, επιφάνεια σχεδιασμού. Πρέπει να ήταν πολλά, καθώς από αυτά που σώζονται υπάρχουν στοιχεία για δραστηριότητες σε ολόκληρο σχεδόν το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα.

λαβείν

20.1.22 – lifo

25

EKΘΕΣΗ

Σ

τη βροχερή Θεσσαλονίκη, μπαίνοντας στο Τελλόγλειο, είμαι τυχερή γιατί φτάνω τη στιγμή που έχουν έρθει από το Ίδρυμα Ωνάση κάποια έργα του Γιαννούλη Χαλεπά. Η γενική διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, η πιο σημαντική μελετήτρια του έργου του Χαλεπά εδώ και τέσσερις δεκαετίες, φέρνει πολύ προσεκτικά συσκευασμένο και βγάζει από το κουτί ένα κατάστιχο λογαριασμών. «Δούναι» γράφει η αριστερή σελίδα με έντονα καλλιγραφικά γράμματα, «Λαβείν» η δεξιά, και εκεί καταγράφεται όλη η δραστηριότητα της ανθηρής επιχείρησης του πατέρα του Γιαννούλη, του Ιωάννη Χαλεπά. Από τις σελίδες των κατάστιχων, πάνω από τους λογαριασμούς, ξεπηδούν με ορμή σχέδια του Γιαννούλη, που αποκαλύπτουν πολλές πλευρές του ξεχωριστού αυτού τέκνου της Τήνου. Δίπλα, κάποια γλυπτά σε κουτιά αναπαύονται σε μαλακά χαρτιά, έργα του πνεύματος και των χεριών αυτού του μεγάλου μάστορα της ύλης, του ιδιοφυούς καλλιτέχνη, λίγες ημέρες πριν στηθούν στον εκθεσιακό χώρο του Τελλογλείου, για να τα θαυμάσει από κοντά το κοινό. «Γιαννούλης Χαλεπάς: ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ» είναι ο τίτλος της έκθεσης που οργανώνει το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ και πραγματοποιείται με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση από τις 18 Φεβρουαρίου 2022 έως τις 5 Ιουνίου 2022. Στη μεγάλη αυτή έκθεση για τον Χαλεπά θα υπάρχουν περίπου 150 έργα, γλυπτά και σχέδια, που έρχονται να ρίξουν νέο φως στη ζωή και το έργο του σπουδαίου Έλληνα γλύπτη. Από αυτά, 80 προέρχονται από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση, τα υπόλοιπα από μουσεία στην Ελλάδα και από ιδιωτικές συλλογές. Η Αλεξάνδρα Βουτυρά, επιστρέφοντας από τη Βόννη όπου μόλις είχε τελειώσει το διδακτορικό της, νεαρή αρχαιολόγος, βρέθηκε στην αρχή της καριέρας της να δουλεύει στην Αρχαιολογική Εταιρεία, δίπλα στην αρχαιολόγο Αλίκη Χαλεπά-Μπικάκη, κόρη της Ειρήνης και του Βασίλη Χαλεπά, ανιψιών του Γιαννούλη Χαλεπά, που τον έφεραν στην Αθήνα το 1930. Με πρότασή της επισκέπτεται το σπίτι του Χαλεπά στην οδό Δαφνομήλη και η επίσκεψη αυτή αλλάζει κυριολεκτικά τη ζωή της. Όπως μου αφηγείται, στο σπίτι αυτό ο Χαλεπάς έζησε από το 1930 έως τον θάνατό του το 1938, τα πιο δημιουργικά χρόνια της ζωής του. Στο πρώτο πάτωμα έμενε η γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου, η μεγαλύτερη κόρη της Ειρήνης και του Βασίλη Χαλεπά, στον δεύτερο όροφο έμενε η Λίκα, μεσαία τους κόρη, και στον τρίτο βρίσκονταν τα έργα του Γιαννούλη, απείραχτα, όπως διατηρούνταν στην οικογένεια έως τον θάνατο της Ειρήνης, μαζί με άπειρα σχέδια και ενθυμήματα του «θείου», όπως τον έλεγαν. «Βρέθηκα τότε, στα νιάτα μου, μπροστά σε αυτά τα έργα, προσπαθώντας αρχικά να αναγνωρίσω και να “διαβάσω” τα αρχαία θέματα, αναζητώντας τη θέση τους στη νεότερη γλυπτική. Ο Χαλεπάς έχει μια πολύ δύσκολη γλώσσα που πρέπει να τη μάθει κανείς: πώς δουλεύει, πώς σκέφτεται, πώς αναπτύσσει ένα θέμα, ποιες ιδιαιτερότητες έχει το σχέδιο του γλύπτη και πώς μελετά τον χώρο, τον όγκο, τις όψεις, τι βλέπει τελικά πριν από εμάς». Η Αλεξάνδρα Βουτυρά, κάθε μέρα μετά τη δουλειά της στην Αρχαιολογική Εταιρεία, ανέβαινε τη Δαφνομήλη, φορτωμένη με τα φωτογραφικά της σύνεργα, φωτογραφίζοντας και αντιγράφοντας σχέδια, ατέλειωτες σελίδες στα κατάστιχα, παίρνοντας, όπως λέει, ένα τεράστιο μάθημα. Ο μόχθος αυτός αποτυπώθηκε σε μια εξαιρετική έκδοση του Τελ-

26 lifo – 20.1.22

λογλείου, ένα βιβλίο για τα σχέδια της τρίτης περιόδου του Χαλεπά. Στη συνάντησή μας δεν μπορώ παρά να ζητήσω να μάθω την ιστορία της οικογένειας και των κατάστιχων, το πώς έφτασαν να διασωθούν κάποια από αυτά μέχρι σήμερα.

— Πόσο σημαντική ήταν η οικογένεια του Χαλεπά; Ο πατέρας του Γιαννούλη, ο Ιωάννης Χαλεπάς, είχε ένα από τα μεγαλύτερα εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής του δέκατου ένατου αιώνα, με επιχειρήσεις στο Βουκουρέστι, τη Σμύρνη, την Αθήνα. Παντρεύτηκε την Ειρήνη, κόρη του Νικολάου Μ. Λαμπαδίτη (αρχικά κτηματία και αργότερα επιχειρηματία μαρμάρου) και απέκτησαν έξι παιδιά, τον Γιαννούλη, τον Νικόλαο, τον Αριστοκλή, τον Πραξιτέλη, την Κατερίνα και την Ανεζούλα. Όλα τα αγόρια ασχολήθηκαν με τη μαρμαρογλυπτική. Ο πατέρας του Γιαννούλη συνεργαζόταν με όλες τις Έως το 1916, μεγάλες γνωστές οικογένειες Τηνίων και αυτό που πέθανε το γνωρίζουμε σήμερα από τα κατάστιχα που η μητέρα σώθηκαν. Όταν ο πατέρας του πέθανε, το 1900, δουτου, είναι η λεύοντας στη Μικρά Ασία, ο Γιαννούλης ήταν περίοδος που στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Τα πρώτα συφαίνεται ότι μπτώματα της αρρώστιας του άρχισαν περίπου την περίοδο της «Κοιμωμένης» (1878), ο Γιαννούλης και δεν γνωρίζουμε ποια ήταν ακριβώς (άνοια ζορίστηκε πολύ ήταν ένας γενικός προσδιορισμός), παρά υποαπό την πίεσή θέτουμε από κάποιες πληροφορίες και περιγραφές κοντινών του προσώπων. Έκανε δύο της, καθώς απόπειρες αυτοκτονίας και προσπάθησαν να λέγεται ότι του τον βοηθήσουν με διάφορες θεραπείες της εποχής, θερμά-ψυχρά λουτρά, που δεν ξέρουμε κατέστρεφε και πόσο αποτελεσματικά ήταν. Κάποια στιγτα έργα, μή, όπως διηγείται ο αδερφός του Νικόλαος, θεωρώντας έγινε επιθετικός και ο πατέρας του αποφάσισε να τον κλείσει στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, την τέχνη όπου έμεινε δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια. επικίνδυνη για Ο πατέρας του πέθανε το 1900 και το 1902 η την υγεία του. μητέρα του τον πήρε να ζήσουν στο πατρικό τους πλέον στην Τήνο. Πιστεύω ότι — Τι περίοδος είναι αυτή; Αυτή της Τήνου μερικά γλυπτά είναι η πιο σκοτεινή περίοδος της ζωής του, τα έκρυβε το πιο τραγικό και το πιο ενδιαφέρον ίσως κομμάτι της ιστορίας του μέχρι το 1930. Για μέσα σε άλλα, μένα αυτή η περίοδος έχει αποκτήσει και έναν ίσως και για εντελώς συμβολικό χαρακτήρα μέσα από τη μοναξιά, το κλείσιμο στον εαυτό του, με τους προστασία. γύρω του να μην τον καταλαβαίνουν, να τον εμποδίζουν, να τον κοροϊδεύουν, κάπως σαν τον τρελό του χωριού – η κάθοδος στα τάρταρα. Ο Γιώργος Δεσπίνης, καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο, υπέροχος δάσκαλος και αρχαιολόγος, από τον Πύργο της Τήνου, θυμόταν ότι τα παιδιά τού έδεναν τενεκεδάκια στα πόδια για να κάνει θόρυβο όταν περπατούσε. Ήταν μια δυστυχισμένη μορφή, που τριγυρνούσε στο νησί, ξορκίζοντας, ο Θεός ξέρει ποιους, δαίμονες ή εφιάλτες.

— Τι ξέρουμε γι’ αυτά τα κατάστιχα και το εργαστήριο της οικογένειας; Τα κατάστιχα λογαριασμών της πατρικής επιχείρησης μεταφέρθηκαν στην Τήνο μετά τον θάνατο του πατέρα του και τα χρησιμοποίησε ο Γιαννούλης ως χαρτί, επιφάνεια σχεδιασμού. Πρέπει να ήταν πολλά, καθώς από αυτά που σώζονται υπάρχουν στοιχεία για δραστηριότητες σε ολόκληρο σχεδόν το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα. Μας δίνουν πολύτιμα στοιχεία για τους συνεργάτες της επιχείρησης (Φιλιππότηδες, Λυρίτηδες, Καπαριάδες, Σώχους, Βιδάληδες κ.ά.), για τις εργασίες που αναλάμβανε, κυρίως μεγάλα εκκλησιαστικά γλυπτά (τέμπλα, άμβωνες, θρόνους, προσκυνητάρια κ.ά.), που υπογράφονταν με τον αρχαιοπρεπή τρόπο: ΙΩ. ΧΑΛΕΠΑΣ ΕΠΟΙΕΙ ή ΕΚ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΤΟΥ ΙΩ.ΧΑΛΕΠΑ. Τήνιοι γλύπτες, όπως Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά

οι Γιαννούλης Χαλεπάς, Δημήτριος Φιλιππότης, Λάζαρος Φυτάλης κ.ά., συνεργάζονταν στα επιτύμβια μνημεία του εργαστηρίου, φτιάχνοντας προτομές, αγγέλους ή άλλα γλυπτά. Όπως μου αφηγήθηκε η Κατερίνα Χαλεπά, υπήρχαν στοίβες από αυτά τα κατάστιχα στο σπίτι της Τήνου και κάποια τα χρησιμοποιούσαν για προσάναμμα στο τζάκι. Όταν μετέφεραν τον Χαλεπά στην Αθήνα, τον Αύγουστο του 1930, πήραν μαζί, εκτός από περίπου είκοσι γλυπτά του από την Τήνο, και εννιά κατάστιχα, για να τα έχει μαζί του. Τα υπόλοιπα χάθηκαν, καταστράφηκαν. Συγκλονιστική μαρτυρία, αν σκεφθεί κανείς τι πληροφορίες κρύβονταν κάτω από τα σχέδια του Γιαννούλη. Τα κατάστιχα που μελέτησα ήταν οκτώ, το ένα κατέληξε στην Εθνική Πινακοθήκη. Κάλυπταν την πορεία του εργαστηρίου του Ιωάννη Χαλεπά από το 1859 έως το 1900. Εκτός από τις παραγγελίες για τέμπλα, προσκυνητάρια, θρόνους κ.λπ., αναφέρεται και η «Κοιμωμένη» που ήταν παραγγελία στο εργαστήριο από τον πατέρα της, τον έμπορο Κ. Αφεντάκη. Αναφέρονται ακόμη εργασίες και δοσοληψίες με το Βουκουρέστι, όπου δούλευαν κυρίως οι Λαμπαδίτηδες, τα πεθερικά του Ιωάννη Χαλεπά, ενώ υπήρχε επίσης υποκατάστημα Γαλατσίου, Σύρου, Σμύρνης και Αθήνας. Οι καθημερινές σημειώσεις λογαριασμών σε αυτά τα κατάστιχα έχουν τη γοητεία της αυθεντικότητας, του γνήσιου αδιαμφισβήτητου τεκμηρίου για το εργαστήριο και τη ζωή του, που ζωντανεύουν μπροστά μας με κάθε λεπτομέρεια.

— Πώς παρήκμασε αυτή η οικογένεια, τι συνέβη; Τον Μάιο του 1887 διαλύθηκε το «εταιρικό κατάστημα» του Βουκουρεστίου και χώρισε ο Ιωάννης Χαλεπάς από τους συνεταίρους κουνιάδους του Μάρκο και Δημήτριο Λαμπαδίτη. Για να πληρώσει τα χρέη της επιχείρησης αναγκάστηκε να πουλήσει το σπίτι του στην Αθήνα και το μαρμάρινο έργο του Γιαννούλη «Σάτυρος και Έρως Ι» σε χαμηλή τιμή στον Καραπάνο. Περιορίζεται τότε στο υποκατάστημα του Πειραιώς και η δύσκολη αυτή περίοδος κλείνει με την επιδείνωση της ασθένειας του Γιαννούλη και τον εγκλεισμό του στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας (11/7/1888). Στα κατάστιχα εκείνη την εποχή βρίσκουμε και πολλές παραγγελίες για φάρμακα στον φαρμακοποιό Βλαντή και μια αναφορά του Χαλεπά που γράφει «η νόσος του υιού μου». Όταν πεθαίνει ο Ιωάννης, η γυναίκα του βρίσκεται μόνη με την κόρη της Κατερίνα, η οποία λέγεται ότι είχε επίσης ψυχικά προβλήματα, ο Γιαννούλης ήταν στην Κέρκυρα, ενώ ο γιος της Αριστοκλής είχε αυτοκτονήσει παλιότερα – ίσως τελικά να υπήρχε κάποιο ιστορικό στην οικογένεια. Όλη αυτή η πίεση, οικονομικές και οικογενειακές στενοχώριες, ίσως να επηρέασαν και να επιδείνωσαν την ασθένεια του Γιαννούλη. Στα κατάστιχα σήμερα, μετά από προσεχτική μελέτη των σχεδίων, μπορούμε να διακρίνουμε μια πρώιμη φάση της Τήνου με ταραγμένα σχέδια, επάλληλα, συχνά ακατάληπτα-μουτζούρες, που αποτελούν ίσως τις πρώτες προσπάθειες του Γιαννούλη μετά την επάνοδό του στο νησί. Κάπως έτσι πρέπει να φανταστούμε και τους τοίχους του σπιτιού του –σήμερα Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά στον Πύργο– που, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν ζωγραφισμένοι και κατάγραφοι με κάρβουνο – σχέδια «εσωτερικού μονολόγου» που ασβεστώθηκαν και σήμερα γίνεται προσπάθεια αποκατάστασής τους. Έως το 1916, που πέθανε η μητέρα του, είναι η περίοδος που φαίνεται ότι ο Γιαννούλης ζορίστηκε πολύ από την πίεσή της, καθώς λέγεται ότι του κατέστρεφε τα έργα, θεωρώντας την τέχνη επικίνδυνη για την υγεία του. Πιστεύω ότι μερικά γλυπτά τα

Τα κατάστιχα της Τήνου, τα οποία έφερε η ανιψιά του στην Αθήνα, δεν ήταν μόνον ενθύμια από την Τήνο για τον Γιαννούλη. Είναι βέβαιο ότι τα άνοιγε και ζωγράφιζε σε αυτά και στην Αθήνα, όπως μαρτυρούν κάποια σχέδια σε αυτά, χρονολογημένα από τον ίδιο.

φωτο 1. Προτομή της ανεψιάς του Ευτυχίας, ενυπόγραφο, 1931 Γύψος 62Χ36Χ29 εκ. ΑΘΉΝΑ, ΩΝΆΣΕΙΟ ΊΔΡΥΜΑ

1

INFO «Γιαννούλης Χαλεπάς: ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ» Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση από τις 18/02 έως τις 5/06.

Aγίου Δημητρίου 159Α Θεσσαλονίκη, 2310991610

έκρυβε μέσα σε άλλα, ίσως και για προστασία. Χαρακτηριστικό είναι το γλυπτό του Εκατόγχειρα που έσπασε στον σεισμό του 1980 και μέσα από αυτό αποκαλύφθηκε ένα άλλο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι έκρυβε ο ίδιος κάποια γλυπτά, καθώς και για ένα άλλο έργο υπάρχει αντίστοιχη μαρτυρία. Όταν το «Παραμύθι της Πεντάμορφης», ένα μεγάλο πρώιμο έργο του, χύθηκε στον γύψο, βρήκαν μέσα στον πηλό σπασμένα χέρια και κομμάτια άλλων έργων. Δεν πιστεύω ότι ήταν η έλλειψη πηλού το πρόβλημα, μοιάζει να τα έκρυβε με μια «τρυφερή φροντίδα», σαν να τα προστάτευε από μια καταστροφή.

— Έχετε καταλάβει τι χαρακτήρας ήταν η μητέρα του; Από κάποιες περιγραφές και διηγήσεις έχω την εντύπωση ότι ήταν μια γυναίκα αυστηρή, σκληρή από τη ζωή, καθώς έπρεπε να φροντίσει μια οικογένεια με πολλές δυσκολίες, όταν ο άντρας της έλειπε διαρκώς σε διάφορες εργασίες. Πιστεύω ότι ήταν περήφανη –την έλεγαν ακατάδεχτη, ίσως κρύβοντας έτσι τον πόνο της–, δεν ήθελε να τη λυπούνται, καταγόταν από πλούσια οικογένεια που καταστράφηκε.

— Και ο χαρακτήρας του Γιαννούλη; Οπωσδήποτε είχε κάποιες ιδιαιτερότητες – ήταν τελειομανής. Έσπασε την πρώτη του «Μήδεια» στην Αθήνα, πιθανότατα γιατί δεν τον ικανοποιούσε το αποτέλεσμα. Την εποχή της «Κοιμωμένης», νέος στο εργαστήριο του πατέρα του, γνώρισε πολύ νωρίς την αναγνώριση και τον γενικό θαυμασμό. Αλλά και στις σπουδές του στην Ακαδημία του Μονάχου πολύ νωρίς διακρίθηκε με βραβεία για έναν Σάτυρο και ένα «Παραμύθι της Πεντάμορφης» το 1874. Δυστυχώς, διακόπηκε η υποτροφία του και επέστρεψε στην Ελλάδα. Όλες αυτές οι δυσκολίες φαίνεται πως επιβάρυναν τον ευαίσθητο καλλιτέχνη. Λίγο μετά την «Κοιμωμένη» φάνηκαν τα πρώτα σημάδια της ασθένειας. Πιστεύω ότι είχε απόλυτη συναίσθηση της αξίας του ως καλλιτέχνη, γνώριζε τα όρια της τέχνης του. Δείγμα της τελειομανίας του ήταν η εμμονή του να διορθώνει δικά του έργα αλλά και άλλων. Πίστευε απόλυτα στις αρχές που είχε διδαχτεί στο Μόναχο, έχοντας πάντα στον νου του μεγάλα πρότυπα, όπως ο Μιχαήλ Άγγελος. Με αυτές τις αρχές συνδέονται διάφορες εμμονές του, όπως η προσήλωσή του στη σύνθεση και η αναζήτησή της σε συγκεκριμένα θέματα. Για παράδειγμα, δούλεψε άπειρες φορές το έργο «Σάτυρος και Έρωτας», σώζονται δώδεκα γλυπτά με αυτό το θέμα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και άπειρα σχέδια. Στην έκθεση θα δούμε δέκα από αυτά.

— Πότε αρχίζει ο Χαλεπάς να υπογράφει τα έργα του; Από το 1918, δύο χρόνια μετά τον θάνατο της μητέρας του, υπάρχουν πλέον υπογεγραμμένα έργα. Είναι σαν να περιμέναν τον θάνατό της. Σύμφωνα με μαρτυρίες, τα προηγούμενα χρόνια έτρεχε μόνος του στα βραχοτόπια και βοσκούσε πρόβατα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, ενώ έχουμε ένα εξαιρετικό πορτρέτο της αδερφής του Κατερίνας, δεν σώζεται καμία απεικόνιση της μητέρας του. Ακολουθεί η σταδιακή «ανακάλυψη» του καλλιτέχνη στην Τήνο. Το 1922 τον επισκέπτεται στο νησί ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος και ανακαλύπτει ότι εργάζεται στο υπόγειο του σπιτιού του. Αναλαμβάνει να χύσει στον γύψο αρκετά από τα έργα του, τα οποία εκθέτουν στην Ακαδημία στην Αθήνα το 1925. Από τότε ζει λίγο καλύτερα, από το Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας, αλλά και κάποιοι φιλότεχνοι του δίνουν λίγα χρήματα και το 1927 τον βραβεύει η Ακαδημία με το Αριστείο των Τεχνών. Σίγουρα μπορεί να διακρίνει κανείς μια διαφορά στο έργο του από το 1926-27 και εξής, καθώς αλλάζει κάπως η θλιβερή ζωή του. Τον επισκέπτονται με θαυμασμό και εκτίμηση άνθρωποι του πνεύματος, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, καλλιτέχνες, ο Αντώνης Σώχος και κυρί20.1.22 – lifo

27

EKΘΕΣΗ ως ο Βέλμος, μια εκκεντρική προσωπικότητα, φιλότεχνος και ηθοποιός, ο οποίος το 1927 οργανώνει στην γκαλερί του Άσυλον Τέχνης στην Αθήνα έκθεση γλυπτών και σχεδίων του Χαλεπά. Παράλληλα, του αφιερώνει ολόκληρο τεύχος στο περιοδικό του «Φραγγέλιο» και αγοράζονται στην πρωτεύουσα όλα σχεδόν τα γλυπτά και σχέδια της έκθεσης. Ωστόσο στην Τήνο οι συγγενείς που τον βοηθούσαν δεν είχαν πια τη δυνατότητα να τον φροντίζουν. Έτσι, τον Αύγουστο του 1930, μετά από πολλή σκέψη, τα ανίψια του αποφασίζουν να τον πάρουν να ζήσει μαζί τους στην Αθήνα – είχαν ήδη τρία κοριτσάκια στο σπίτι τους, την Κατερίνα, τη Λίκα και την Αλίκη.

— Πώς ήταν η υποδοχή στην Αθήνα; Ο Χαλεπάς ήταν τότε κοντά 80 ετών, ένας καταπονημένος ηλικιωμένος. Μόλις έφτασε στην Αθήνα, χάλασε ο κόσμος από τη συγκίνηση και η ανιψιά του Ειρήνη ήξερε να χειριστεί τη μεγάλη δημοσιότητα. Επίσκεψη στο Α’ Νεκροταφείο στην «Κοιμωμένη», επίσκεψη στην Ακρόπολη, στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Το σπίτι της Δαφνομήλη γίνεται προσκύνημα, συναντήσεις με ανθρώπους του πνεύματος καθημερινά. Ο Στρατής Δούκας είναι ο πιο τακτικός επισκέπτης. Τα χρόνια που ακολουθούν έζησε για πρώτη φορά τη θαλπωρή ενός σπιτιού με φροντίδα, μικρά κοριτσάκια να παίζουν γύρω του, περιποίηση στο εργαστήριό του. Είναι καταπληκτικό ότι τότε δημιούργησε περίπου άλλα πενήντα έργα μέσα σε οκτώ χρόνια, όσα δεν είχε κάνει σε ολόκληρη τη ζωή του. Όταν έφυγε από τη ζωή τα έργα αυτά τα κληρονόμησε η οικογένεια Βασιλείου Χαλεπά. Τα περισσότερα που πουλήθηκαν αργότερα, π.χ. δέκα έργα της Εθνικής Πινακοθήκης, αγοράστηκαν από αυτήν τη συλλογή. Η γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου φρόντισε πολύ για τη διατήρηση του συνόλου των γλυπτών και σχεδίων, ελπίζοντας στη δημιουργία ενός Μουσείου στην Αθήνα, που δεν έγινε ποτέ. Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε από τους απογόνους της οικογένειας το μεγαλύτερο μέρος αυτής της συλλογής και, μαζί με κάποιες άλλες αγορές, κατέχει σήμερα στη συλλογή του τον μεγαλύτερο αριθμό έργων του καλλιτέχνη.

— Σε αυτή την έκθεση υπάρχει και ένα έργο του Φιλιππότη. Θέλετε να μου πείτε την ιστορία του; Όταν πήγα να τον βρω τον κ. Παπαδημητρίου για την έκθεση αυτή, μου πρότεινε να εκθέσουμε και τον «Θεριστή» του Δημητρίου Φιλιππότη, που ανήκει επίσης στη Συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση. Το δέχτηκα με πολλή χαρά γιατί Χαλεπάς και Φιλιππότης, περίπου συνομήλικοι, έχουν κοινή πορεία και μέσα στο εργαστήριο του Ιωάννη Χαλεπά. Ο Γιαννούλης εκτιμούσε πολύ τον Φιλιππότη, τον οποίο θεωρούσε μέγιστο γλύπτη. Ο «Θεριστής» σε μάρμαρο, του Δημήτριου Φιλιππότη, ένα έργο με ανάπτυξη αθλητή στην κίνηση, θυμίζει το πιο σημαντικό γλυπτό του δημιουργού του, τον «Ξυλοθραύστη», στημένο σήμερα απέναντι από το Στάδιο, έργο που θαύμαζε ιδιαίτερα ο Γιαννούλης. Όταν στην επιστροφή του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας, το 1902, σταμάτησε για λίγο στην Αθήνα, στη μάντρα του Φιλιππότη, τον συνάντησε εκεί ο γλύπτης Θωμόπουλος να θαυμάζει το έργο του συντοπίτη του. Ο θαυμασμός του για το έργο αυτό φαίνεται στα πολλά σχέδια ξυλοθραύστη που συναντούμε στα κατάστιχα της Τήνου αλλά και σε σχέδια της γ’ περιόδου.

— Ποια είναι για εσάς η πιο σημαντική του περίοδος; Δεν μπορεί να ξεχωρίσει κανείς πιο σημαντική ή λιγότερο σημαντική περίοδο στο έργο του. Όλο του το έργο έχει ξεχωριστή ποιότητα και σημασία. Ωστόσο μπορώ να πω ότι η δεύτερη περίοδος της Τήνου είναι η πιο

28 lifo – 20.1.22

φωτο 2. Σε φωτογραφία του 1930 στην Τήνο (τραβήχτηκε από τον ζωγράφο Β. Γερμενή, αρχείο Κ. Καλαϊτζίδη), στο σπίτι του Χαλεπά στον Πύργο.

3. «Απόκρυψη» Εκατόγχειρ.

4. Όρθια κόρη, π. 1870 Γύψος, 113 Χ 36 Χ 30 εκ. ΜΟΥΣΕΊΟ ΓΙΑΝΝΟΎΛΗ ΧΑΛΕΠΆ ΠΎΡΓΟΥ ΤΉΝΟΥ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑ ΠΑΝΌΡΜΟΥ ΤΉΝΟΥ.

5. Γενοβέφα, 1918-1924 Πηλός, 50 Χ 25 Χ 22 εκ. ΑΘΉΝΑ, ΩΝΆΣΕΙΟ ΊΔΡΥΜΑ, S.00088.

2

4

Πιστεύω ότι χρησιμοποιήθηκε πολύ το έργο του Χαλεπά για να διεισδύσουν στη ζωή του, για να ερμηνεύσουν μέσω αυτού την τραγικά μυθιστορηματική ζωή του. Νομίζω ότι σήμερα πρέπει να γίνει το αντίθετο, κι αυτό θέλουμε να κάνουμε σε αυτή την έκθεση, δηλαδή να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του.

3

5

ενδιαφέρουσα. Γιατί εκεί ξαφνικά γίνεται η μεγάλη αλλαγή, η μεγάλη και απότομη τομή στο έργο του. Θα μπορούσα να πω ότι μοιάζει να ασφυκτιά, να ενοχλείται έως την τρέλα από τις δεσμεύσεις του ακαδημαϊσμού, από το «ωραίο ένδυμα» της ακαδημαϊκής σχολής που έχει η «Κοιμωμένη» και το «Σατύρος και Έρωτας Ι» (Καραπάνου) – γι’ αυτό ίσως κατέστρεψε και την πρώτη του «Μήδεια». Στην Τήνο πετάει το ωραιοποιημένο περίβλημα και κρατάει την «ουσία», τη γενική δομή του γλυπτού, πλάθει τα έργα του με γεωμετρικούς όγκους, τα μελετάει επίμονα απ’ όλες τις πλευρές, όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στις σχεδιαστικές μελέτες του. Αυτό που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον, και που δημιουργείται από σύμπτωση νομίζω, είναι ότι συμβαδίζει συχνά με τους προβληματισμούς της μοντέρνας τέχνης της εποχής. Αν με ρωτούσατε με ποιον μοιάζει, θα σας έλεγα με τον Οσίπ Ζαντκίν. Από διαφορετική εσωτερική αναζήτηση και αναγκαιότητα φτάνει σε μοντέρνες λύσεις. Εκεί μοιάζει ο Χαλεπάς να συμπυκνώνει τη μοίρα της νεοελληνικής τέχνης, του νεοέλληνα, που μπορεί να αναγεννάται, να ξεπερνά εμπόδια, να φθάνει σε αξιόλογα επίπεδα όταν δημιουργεί με γνησιότητα, έμπνευση και συνεπή αναζήτηση. Ένα σύμβολο για τον προβληματισμό της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, για το αν και πόσο αυτή μπορεί να προχωρήσει ισότιμα, να έχει θέση στη σύγχρονη διεθνή παραγωγή. Όπως οι Έλληνες καλλιτέχνες του Ματαρόα, που έφτασαν στη Γαλλία και έπρεπε να «φτάσουν» τον μοντερνισμό των Ευρωπαίων, χωρίς τα εφόδια που διέθεταν οι τελευταίοι. Έπρεπε να ενεργοποιήσουν το ένστικτο, την παράδοση, το ταλέντο και την πολλή και σκληρή δουλειά. Γι’ αυτό νομίζω ότι στον Χαλεπά, στο έργο του, δεν μπορείς να αγνοήσεις την τραγική του μοίρα.

— Μιλώντας γι’ αυτό, μπορούμε να διαχωρίσουμε τη ζωή από το έργο του; Πιστεύω ότι χρησιμοποιήθηκε πολύ το έργο του Χαλεπά για να διεισδύσουν στη ζωή του, για να ερμηνεύσουν μέσω αυτού την τραγικά μυθιστορηματική ζωή του. Νομίζω ότι σήμερα πρέπει να γίνει το αντίθετο, κι αυτό θέλουμε να κάνουμε σε αυτή την έκθεση, δηλαδή να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του. Στην έκθεση αυτή θα έχουμε για πρώτη φορά τα δέκα κατάστιχα σχεδίων (στο μεταξύ έχει ανακαλυφθεί και ένα ενδέκατο), θα παρακολουθήσουμε τις σελίδες τους και όπου χρειαστεί, θα έχουμε τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, π.χ. για να πλησιάσουμε καλύτερα τα έργα της Τήνου, προϋπόθεση συχνά για την κατανόηση και τη συνέχειά τους στην παραγωγή της Αθήνας. Θα παρακολουθήσουμε τη εξέλιξη έργων της ίδιας θεματολογίας σε κάθε περίοδο με οδηγό τα σχέδια. Μπορούμε πλέον να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτά τα κατάστιχα της Τήνου, τα οποία έφερε η ανιψιά του στην Αθήνα, δεν ήταν μόνον ενθύμια από την Τήνο για τον Γιαννούλη. Είναι βέβαιο ότι τα άνοιγε και ζωγράφιζε σε αυτά και στην Αθήνα, όπως μαρτυρούν κάποια σχέδια σε αυτά, χρονολογημένα από τον ίδιο.

— Υπάρχουν και κάποια εκμαγεία αρχαίων γλυπτών τα οποία μελετούσε ο Χαλεπάς. Υπάρχουν τρία γύψινα εκμαγεία αρχαίων γλυπτών, που παίζουν καθοριστικό ρόλο στο έργο του. Το ένα είναι η προτομή του Δημητρίου Πολιορκητή, το μαρμάρινο πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στη Νάπολη της Ιταλίας. Ο Χαλεπάς χρησιμοποίησε το έργο αυτό ως πρότυπο σε πολλά γλυπτά του την εποχή της Τήνου, κυρίως σε αμφίπλευρα έργα, όπως ο «Μέγας Αλέξανδρος και η χωριατοπούλα», ο «Μέγας Αλέξανδρος και ο Άγιος Χαράλαμπος», προστάτης της γλυπτικής. Όταν τον ρώτησαν τι παριστάνει, απάντησε «είναι το αρχαίο και η θρησκεία». Πιστεύω ότι στο βάθος αυτό που τον κεντρίζει είναι η αντίθεση των δύο μερών και,

φυσικά, η περίοπτη σύνθεση. Το δεύτερο είναι ένα κεφαλάκι από αττικό επιτύμβιο του 4ου αι. π.Χ., το πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στην Κοπεγχάγη: χρησιμοποιεί τη χαρακτηριστική πεπονοειδή του κόμμωση σε όλα σχεδόν τα γυναικεία γλυπτά της Τήνου («Παραμύθι της Πεντάμορφης», «Αριάδνη» κ.ά.). Το τρίτο είναι το εκμαγείο της Αφροδίτης του Άργους, ένα ελληνιστικό γλυπτό που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο αποτελεί πρότυπο για τη «Μήδεια ΙΙΙ» που έφτιαξε στην Αθήνα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε σε όλα αυτά τον τρόπο που τα μεταπλάθει.

— Πώς προσεγγίζουμε τον Χαλεπά σε αυτή την έκθεση; Θα προσπαθήσουμε να δείξουμε στο κοινό αρκετές «εκπλήξεις», όπως το ότι κρύβει έργα του, ότι χρησιμοποιεί την αρχαιότητα με δικό του τρόπο, ότι σχεδιάζει τις σκέψεις του, την καταγωγή του, τη σχέση του με άλλους καλλιτέχνες και πρότυπα. Τη μεγάλη Συλλογή Έργων του Ιδρύματος Ωνάση συμπληρώνουν έργα από την Εθνική Πινακοθήκη, από μουσεία της Τήνου και από συλλέκτες που αποτελούν κλειδιά κατανόησης του έργου του ή σταθμούς της καλλιτεχνικής του πορείας στην πρώτη, δεύτερη και τρίτη περίοδο, έργα αναφοράς, απαραίτητα για να γίνουν κατανοητές οι αλλαγές στη γλυπτική του και να συμπληρωθεί η εικόνα στο έργο του. Επίσης, θα υπάρχουν εβδομήντα σχέδια από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση και από άλλες συλλογές που θα παρακολουθούν χρονολογικά και θεματικά την πορεία του. Ο επισκέπτης θα μπορεί να δει πώς σκέφτεται ο Χαλεπάς, πώς μελετά το γλυπτό στον χώρο, σχεδιάζοντάς το από διάφορες πλευρές, επιβάλλοντας στη γλυπτική του αυστηρές αρχές, όπως η απόλυτα περίοπτη σύνθεση, χωρίς κενά, με τις οποίες δημιουργεί συγκεκριμένα θέματα που του είχαν δοθεί ήδη την εποχή της Ακαδημίας του Μονάχου. Μάλιστα, επιμένει να ξαναδουλεύει στην ερημιά του στην Τήνο, αναζητώντας το απόλυτο, την ανέφικτη τελικά, λύση. Γιατί αυτό που αναζητεί επίμονα είναι το τέλειο γλυπτό, η τέλεια σύνθεση, κάτι που δεν ξέρω αν ένιωσε ποτέ ότι το ολοκλήρωσε. Μπορούμε να δούμε την εξέλιξη στα έργα που δουλεύει ξανά και ξανά, όπως ο «Σάτυρος και Έρωτας», να ξεκινά επιθετικά με ένα παιχνίδι των μορφών και στο τέλος να ειρηνεύει. Στη «Μήδεια» είναι άξιο θαυμασμού το πώς παίζει με τη δραματική στιγμή, ξεκινώντας στην πρώτη πιο περιγραφικά, έπειτα μετατρέποντάς τη σε μια «κραυγή», με πολύ λιτά μέσα.

— Θέλετε να μου πείτε κάτι που δεν ξέρουμε για τον Χαλεπά; Ήταν τρομερά δεισιδαίμων, είχε πάντα στην τσέπη του μια τράπουλα για το «κακό μάτι». Στα κατάστιχα υπάρχουν φύλλα τράπουλας, ενώ χρησιμοποιεί την κούπα και το σπαθί ως σύμβολα του ανδρικού και του γυναικείου φύλου. Με πολύ αχνό μολύβι, σαν να ντρεπόταν, αποδίδει ερωτικές σκηνές ανάμεσα σε βροχή από κούπες και σπαθιά. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά κάποια σημαντικά έργα, όπως ένα πορτρέτο της ανιψιάς του της Ευτυχίας, μια γυμνόστηθη προτομή, ίσως ένα από τα ωραιότερα πορτρέτα του, με την αυτοπροσωπογραφία του στο πίσω μέρος σε ρεμβασμό, ένα έργο που έμενε κρυμμένο για πολλά χρόνια σε ένα πατάρι. Επίσης, ένα άγνωστο σχέδιο, που παρουσιάζεται στην έκθεση για πρώτη φορά, παριστάνει ένα ειδύλλιο και φέρει την επιγραφή «γιασεμί». Εικονίζει ίσως έναν Ρωμαίο και μια Ιουλιέτα ή σκηνή από το «Παραμύθι» με το γιασεμί να πέφτει σαν χιόνι πάνω στις μορφές. Ξεχωριστά συγκινητικό, καθώς κάτω από ένα τέτοιο γιασεμί καθισμένος στην πόρτα του σπιτιού του, στην Τήνο, καπνίζει και μας κοιτάζει συγκαταβατικά, αδιαφορώντας για τον φακό απέναντί του, κλεισμένος στη σιωπή του.

20.1.22 – lifo

29

Η ΠΑΝΔΗΜΊΑ ΔΕΝ ΈΧΕΙ ΤΕΛΕΙΏΣΕΙ, ΩΣΤΌΣΟ ΟΙ ΝΈΕΣ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΎΡΓΗΣΑΝ ΟΙ

ΚΑΡΑΝΤΊΝΕΣ ΚΑΙ Ο ΦΌΒΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΡΏΣΤΙΑ ΕΊΝΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΈΣ

ΓΙΑ ΌΛΟΥΣ. ΚΥΡΊΩΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΈΠΡΕΠΕ ΝΑ ΣΥΜΒΙΏΣΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΊΣΟΥΝ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΠΡΩΤΌΓΝΩΡΑ.

ΕΡΕΥΝΑ

ΤΙ ΈΚΑΝΕ Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΆ; ΚΕΙΜΕΝΟ: M.HULOT ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ:

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΥΝΤΑΝΗΣ

30 lifo – 20.1.22

Τ

η στιγμή που η χρήση των αντικαταθλιπτικών χαπιών έχει αυξηθεί κατακόρυφα, τέσσερις οικογένειες μοιράζονται την εμπειρία τους από τη ζωή στο σπίτι την εποχή του κορωνοϊού και τη δυσκολία τού να συνυπάρχεις 24/7 ανάμεσα σε τέσσερις τοίχους, ακόμα και με ανθρώπους που αγαπάς. Όταν ξεκίνησε η πρώτη καραντίνα, ο Μάκης ήταν δεκαεφτά χρονών και πήγαινε στη Β’ Λυκείου. Ήταν άριστος μαθητής (την Α’ Λυκείου την τελείωσε με 19,6) και πολύ κοινωνικός, με αρκετούς φίλους και ενδιαφέροντα. Με τον κολλητό του έφτιαχναν μουσική, είχαν συνεχή επικοινωνία με μηνύματα στο Viber και στο Instagram, και έβγαιναν κάθε Σαββατοκύριακο για να διασκεδάσουν. «Τον Μάρτιο του 2020, που ανακοινώθηκε ότι θα κλεινόμασταν στο σπίτι, δεν είχα επίγνωση του τι θα συνέβαινε», λέει. «Στην αρχή ήταν συναρπαστικό όλο αυτό που ζούσαμε, σαν ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά σε ένα σπίτι εξήντα πέντε τετραγωνικών και με δυο γονείς που έχασαν ξαφνικά τη δουλειά τους η κατάσταση άρχισε γρήγορα να δυσκολεύει. Ο πατέρας μου δούλευε σε ένα μαγαζί που έκλεισε, στην αρχή για ένα δίμηνο και μετά για πάντα, η μητέρα μου σταμάτησε να εργάζεται για πολύ καιρό. Τρία άτομα που είχαν συνηθίσει να συναντιούνται μόνο κάθε βράδυ, κλεισμένα σε ένα σπίτι 24 ώρες το 24ωρο, ήταν κάτι ασφυκτικό για μένα. Το σπίτι απέκτησε ακόμα μικρότερες διαστάσεις, αισθανόμουν παγιδευμένος σε ένα δωμάτιο και έβλεπα όλα τα στραβά να μεγεθύνονται. Μετά ήρθε ο φόβος για την αρρώστια, σταμάτησα να βγαίνω έξω για να μην κολλήσω και κολλήσω και τους γονείς μου, όταν σκεφτόμουν ότι μπορεί να πεθάνουν με έπιανε πανικός. Δεν μπορούσα να δω τους φίλους μου για να ξεφύγω λίγο και να μη σκέφτομαι τα άσχημα, δεν μπορούσα να τους μιλήσω στο τηλέφωνο, επικοινωνούσαμε μόνο με γραπτά μηνύματα γιατί αισθανόμουν ότι οι γονείς μου με “κατασκοπεύουν”, δεν μπορούσα να ακούσω μουσική χωρίς ακουστικά, ένιωθα ότι ο προσωπικός μου χώρος εξαφανίστηκε και η ανακούφιση που αισθανόμουν στην αρχή, επειδή σταμάτησα το σχολείο και το φροντιστήριο, έγινε γρήγορα μια κατάσταση ανυπόφορη. Με τη δεύτερη καραντίνα διαλύθηκα εντελώς. Τα οικονομικά μας χειροτέρεψαν ακόμα πιο πολύ, η μητέρα μου δούλευε μια-δυο φορές την εβδομάδα, αλλά δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τα βασικά έξοδα. Άκουγα τους γονείς μου να φωνάζουν και να μαλώνουν κι αυτό επηρέασε κι εμένα. Από μια στιγμή και ύστερα ήταν αδύνατο να μιλήσει ο ένας στον άλλον χωρίς νεύρα. Δεν είχα όρεξη να κάνω μάθημα από μια οθόνη, κάποιες φορές δεν συνδεόμουν με τη δικαιολογία ότι δεν έχω καλό σήμα, και όταν συνδεόμουν, δεν είχα καμία όρεξη να παρακολουθήσω. Το χειρότερο

ήταν ότι σταμάτησα να έχω επαφή με τους φίλους μου, σταμάτησα ακόμα και να γράφω μουσική, έβλεπα όλη μέρα ιστορίες στο TikTok και βίντεο στο YouTube. Αισθανόμουν κούραση και θλίψη χωρίς να ξέρω ακριβώς γιατί, τα βράδια δεν μπορούσα να κοιμηθώ και δεν ήθελα να κάνω απολύτως τίποτα. Τον περασμένο Ιούνιο, και ενώ τελείωσα τη Β’ Λυκείου με 15, η μητέρα μου ζήτησε τη βοήθεια μιας ψυχολόγου σε ένα κέντρο μέριμνας και φροντίδας…» «Στη μαρτυρία του Μάκη συνοψίζονται πολλές ψυχολογικές έρευνες σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο» λέει η Σοφιάνα Μηλιωρίτσα, ψυχολόγος (MA, MSc στη Συμβουλευτική & Κλινική Ψυχολογία). «Το παιδί συνοψίζει με την αφήγηση του βιώματός του τις κυριότερες επιδράσεις της πανδημίας του Covid-19. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται τόσο στην κοινωνική απομόνωση όσο και στον φόβο μετάδοσης, δύο στρεσογόνους παράγοντες που επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την ψυχική υγεία. Το ένα τρίτο των παιδιών ηλικίας 12-18 ετών βίωσε καταθλιπτική και αγχώδη συμπτωματολογία, που σημαίνει ότι τα περιστατικά αυτά διπλασιάστηκαν σε σχέση με την περίοδο προ πανδημίας. Επιπλέον, σημειώθηκαν υψηλά επίπεδα αποξένωσης, τα οποία συνδέονται με κοινωνικό άγχος, κατανάλωση αλκοόλ και αύξηση της παρορμητικότητας». Το τέλος της πρώτης καραντίνας έφερε αύξηση στο ποσοστό των διαζυγίων, όπως και αύξηση στην κατανάλωση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων και αλκοόλ. Ασφαλή νούμερα δεν υπάρχουν, η πανδημία είναι άλλωστε σε εξέλιξη, δεν έχει τελειώσει για να καταλήξουν οι ειδικοί σε έγκυρα συμπεράσματα. Η πρώτη φάση της πανδημίας έφερε, ωστόσο, στην επιφάνεια προβλήματα που υπήρχαν και υπέβοσκαν σε πολλές οικογένειες και η καραντίνα ήταν απλώς η αφορμή για να εκδηλωθούν. «Δεν θα ξεχάσω την πρώτη μέρα της απαγόρευσης κυκλοφορίας, αυτό το φρικτό SMS που έπρεπε να στέλνουμε για να βγούμε από το σπίτι μας» λέει η Ελένη Σ., γραφίστρια. «Είχα μαλώσει με τον σύντροφό μου και, κλαίγοντας, πληκτρολογούσα τις λέξεις για να μου δοθεί η άδεια να βγω από το ίδιο μου το σπίτι. Δεν έστειλα τίποτα, έτρεξα δίπλα στο πάρκο, κρύφτηκα πίσω από κάτι θάμνους και άρχισα να κλαίω με λυγμούς. Δεν έκλαιγα για τον τσακωμό μου. Στην πρώτη καραντίνα η κόρη μου ήταν στην Α’ Δημοτικού. Είχε προλάβει να πάει μόνο πέντε μήνες όταν έκλεισαν τα σχολεία. Ο δάσκαλός της ξεκίνησε να στέλνει στους μαθητές e-mails με ασκήσεις, η μικρή να τις γράφει, να τις βγάζουμε φωτογραφία, να τις στέλνουμε, να μας έρχεται η απάντηση του δασκάλου με διορθώσεις, χαρούμενα αυτοκόλλητα και δύο εμψυχωτικές γραμμές “μπράβο, κορίτσι μου, είδα ότι προσπάθησες πολύ”. Δεν ήταν, όμως, καθόλου εύκολη η τηλεκπαίδευση. Η κόρη μου άρχισε να μου λέει ότι δεν έκανε καλά γράμματα. Μετά ότι δεν καταλά-

βαινε την εκφώνηση των ασκήσεων. Έκλαιγε πολύ. Μίλησα με τον δάσκαλό της. Την έπαιρνε τηλέφωνο και την εμψύχωνε, της μιλούσε με σεβασμό και τρυφερότητα, “αν είναι πολύ κουρασμένη, να μην κάνει όλες τις ασκήσεις”, δεν τον ενδιέφερε να κάνει τέλεια γράμματα, “γράφει τόσο ωραία, ούτως ή άλλως”. Η μικρή ανακουφιζόταν προσωρινά, μετά πάλι τα ίδια. Και μετά τα σχολεία άνοιξαν. Θεωρήσαμε ότι κάπως θα μπουν στη θέση τους τα πράγματα. Δεν ήθελε να πάει. Αυτό που της είχε λείψει όσες μέρες ήταν κλειστό, της προκαλούσε άγχος και αγωνία τώρα που άνοιξε. Ήθελε να μένει σπίτι. Τα πρωινά ήταν μια κόλαση. Κλάματα, φωνές, εμείς να επιμένουμε ότι πρέπει να πάει, ότι θα έβλεπε τους φίλους της, εκείνη να αντιστέκεται και σωματικά πλέον. Ζήσαμε πολύ δύσκολες στιγμές. Δεν γίνεται να σύρουμε το παιδί στο σχολείο, τι θα κάνουμε; Οι φωνές δυνάμωναν, ο θυμός εκατέρωθεν θέριευε, η καθημερινότητα, όπως την ξέραμε, είχε αλλάξει ριζικά. Ζητήσαμε βοήθεια. Απευθυνθήκαμε με τον σύντροφό μου σε παιδοψυχίατρο για να μας συμβουλέψει. “Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε την κόρη μας;” Εμπιστευτήκαμε τη διαδικασία, μιλήσαμε εκ βαθέων και μετά τις δυο-τρεις πρώτες συνεδρίες η ειδικός μας είπε: “Οι αντιδράσεις του παιδιού είναι υγιείς. Δεν ακούω τίποτα που να με ανησυχεί. Δεν χρειάζεται καν να τη δω. Εσείς, όμως, πρέπει οπωσδήποτε να κάνετε συμβουλευτική”. Και το κάναμε. Ο σύντροφός μου ήταν συνήθως ψύχραιμος, υποστηρικτικός απέναντι στη μικρή. Στην αρχή ήμουν κι εγώ πολύ υπομονετική, την εμψύχωνα, την ενθάρρυνα. Σταδιακά, όμως, άρχισα να χάνω την ψυχραιμία μου, να της φωνάζω, να θεωρώ ότι μόνο αν της παρείχαμε ένα σταθερό πλαίσιο, ένα πρόγραμμα, θα καταφέρναμε να επιβιώσουμε ψυχικά σε αυτή την περιοριστική συνθήκη. Έκανα λάθος. Στην πραγματικότητα, ήμουν απολύτως τρομοκρατημένη, ζούσα στο πετσί μου ένα συνεχές, αδιόρατο θανατικό, δεν είχα καμία άμυνα απέναντι στο ενδεχόμενο να νοσήσουν οι γονείς μου και όσοι αγαπώ – θυμίζω ότι ήμασταν σε εποχή προ εμβολίου. Και μια μέρα άκουσα αποσβολωμένη την παιδοψυχίατρο να μου λέει: “Προσέξτε μην καταστρέψετε τη σχέση σας με την κόρη σας”. Σιγά-σιγά το παιδί άρχισε να αποσύρεται από τα μαθήματα. Να μην ανοίγει την κάμερα (“δεν θέλω να με βλέπουν”, να μην ανοίγει το μικρόφωνο, “δεν θέλω να με ακούν”), άκουγα τη δασκάλα από την οθόνη να φωνάζει το όνομά της κι εκείνη να μην απαντά. Τη ρωτούσα αν χρειάζεται κάτι κι εκείνη μου έλεγε “όχι”, ήταν ήδη στο πάτωμα και έπαιζε με τα παιχνίδια της. Η οδηγία της παιδοψυχιάτρου ήταν σαφής: “Αφήστε την κόρη σας ήσυχη”. Και το κάναμε. Σταματήσαμε κάθε παρέμβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία, η σχέση της έπρεπε να χτιστεί απευθείας με τη δασκάλα της, δεν είχαμε καμία δουλειά εμείς και κυρίως έπρεπε

να γίνει απολύτως σαφές στη συνείδηση όλων μας ότι η τηλεκπαίδευση δεν είναι σχολείο. Έβλεπε πλέον και τους φίλους της. Άρχισε να νιώθει καλύτερα. Νομίζω ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχω γίνει καλύτερη μάνα. Προσπαθώ ειλικρινά. Μέσα σε μια πολύ τραυματική συνθήκη μεγάλωσα κι εγώ, εκπαιδεύτηκα –the hard way και χάρη στην πολύ σημαντική βοήθεια της ειδικού– να είμαι καλύτερη για εκείνη, όχι σε σχέση με το το πώς έχω εγώ στο μυαλό μου τη δική μου ιδανική εικόνα. Δεν ξέρω πώς θα “γράψει” αυτό που συμβαίνει στην ψυχή του παιδιού μου. Αλλά, αν μη τι άλλο, θέλω να νιώθει ότι ήμουν στο πλευρό της. Και αυτό για να γίνει θέλει γνώση, τρόπο, δεν φτάνει η αγάπη. Αυτή είναι δεδομένη». «Εδώ και δεκαετίες η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη για το κατά πόσο τα παιδιά συνομήλικα με την πεντάχρονη κόρη της Ελένης θα πρέπει να έχουν επαφή και να διδάσκονται μέσω τεχνολογιών», λέει η κ. Μηλιωρίτσα. «Αυτό όμως που έχει τεράστια σημασία είναι –καθώς δεν χρειάζεται να μπούμε στην επιχειρηματολογία των δύο πλευρών– πως η στάση των γονέων και οι πεποιθήσεις τους όσον αφορά τη χρήση τεχνολογιών για παιδαγωγικούς σκοπούς επηρεάζει ιδιαιτέρως το παιδί. Δηλαδή, αν ο γονέας βιώνει ιδιαίτερη αγωνία ως προς αυτό, είναι πιθανό να καθρεφτιστεί στη στάση του παιδιού. Αυτό, βέβαια, συμβαίνει σε όλους τους τομείς της ζωής του παιδιού. Τα συναισθήματα του γονέα επηρεάζουν το βλέμμα του παιδιού. Επομένως, η αναζήτηση συμβουλευτικής είναι εξαιρετικής σημασίας για τους γονείς, ώστε να επαναπροσδιορίσουν το βλέμμα τους και με μεγαλύτερη καθαρότητα και ελευθερία να πλαισιώσουν το μικρό παιδί σε μια ιδιαίτερη συγκυρία». Οι πληγές που δημιούργησε η πανδημία σε ανθρώπους κάθε ηλικίας είναι σοβαρές και θα κάνουν καιρό να επουλωθούν. Ωστόσο, δεν βίωσαν όλοι κάθε καραντίνα το ίδιο, οι οικονομικές συνέπειες ήταν διαφορετικές ανάλογα με το επάγγελμα, την ηλικία και το κοινωνικό υπόβαθρο. Οι ψυχολογικές συνέπειες ήταν τραυματικές για όλους, αυτό που αλλάζει είναι το μέγεθος και η σοβαρότητα του τραύματος. Η Μαρία Μ., δημοσιογράφος, θυμάται ότι υποδέχτηκαν την πρώτη καραντίνα όπως όλοι σχεδόν, με μια περίεργη χαρά που θα κλεινόμασταν, επιτέλους, για λίγο στο σπίτι με τους αγαπημένους μας ανθρώπους. Όποιοι είχαμε αγαπημένους. «Η πρώτη καραντίνα ήταν μια δημιουργική περίοδος για πολλούς ανθρώπους. Με τον γιο μου κάναμε κάθε μέρα κατασκευές και είχα χαρεί πολύ που θα δούλευα από το σπίτι και θα περνούσα περισσότερο χρόνο μαζί του», λέει. «Μετά ήρθε η δεύτερη καραντίνα και παραιτηθήκαμε, ήρθε η κούραση και η προσωπι-

20.1.22 – lifo

31

ΕΡΕΥΝΑ κή απελπισία. Όλη αυτή η πορεία ήταν πολύ πτωτική, σε σημείο που στην τρίτη καραντίνα άρχισα να μην αισθάνομαι πολύ καλά. Έπρηζα τον άντρα μου, πάρα πολλή γκρίνια, μέχρι που μου είπε “δεν σε αντέχω άλλο, κάνε κάτι, πήγαινε, πες τα αλλού”. Έτσι ξεκίνησα πάλι ψυχολόγο. Φτου κι απ’ την αρχή η ψυχανάλυση που είχα σταματήσει. Αισθάνθηκα μια τρομερή κρίση, το συναίσθημα ήταν ότι τελείωσε η ζωή μου, δηλαδή ό,τι έκανα-έκανα – και τι νόημα είχαν αυτά που έκανα; Μου φαίνονταν όλα λάθος, αισθανόμουν έναν μηδενισμό. Από την πρώτη καραντίνα είχα αφεθεί, δεν έβαφα μαλλιά, κυκλοφορούσα με μια φόρμα όλη μέρα και άλλαζα ρούχα δύο φορές την εβδομάδα, είχα πει “τέλεια, επιστροφή στη φύση, τι νόημα έχουν όλα αυτά τα λούσα; Με δυο ρούχα, ρε παιδί μου, δεν βγαίνει η ζωή; Μήπως είμαστε πολύ καταναλωτικοί;”. Με πήρε πολύ από κάτω ο συνεχής εγκλεισμός, με έκανε να αμφισβητήσω πολύ τα πάντα, και θεωρούσα ότι έφταιγα εγώ γι’ αυτό, έτσι ξαναπήγα σε ψυχολόγο. Γιατί οικονομικά δεν μας επηρέασε η κατάσταση, δεν έχασα τη δουλειά μου, είχα τον μισθό μου, είχα και την οικογένειά μου, άντρα, παιδί και σκύλο, δεν ήμουν μόνη μου, δεν έχασα κανέναν, οπότε έλεγα “γιατί είσαι έτσι; Δεν βλέπεις τι γίνεται γύρω σου; Εί-

σαι απαράδεκτη”. Συνειδητοποίησα ότι το πρόβλημα δεν ήμουν εγώ, αλλά η πανδημία, το καλοκαίρι που πήγα στον Πόρο. Ταξίδεψα μετά από πάρα πολύ καιρό και μόλις πάτησα το πόδι μου εκεί αισθάνθηκα σαν να πήγα στο Διάστημα. Επιτέλους απενοχοποιήθηκα, γιατί πίστευα ότι κάτι δεν πάει καλά μ’ εμένα. Η μεγαλύτερη δυσκολία απ’ όλες ήταν η αδιάκοπη συνύπαρξη όλο το 24ωρο, χωρίς να έχει κανείς τον ιδιωτικό του χώρο. Έκανα γυμναστική, ο άντρας μου δούλευε, ο σκύλος ζητούσε να βγει βόλτα, το παιδί έκανε δίπλα τηλεκπαίδευση… Στην αρχή είχε λίγο πλάκα, μετά ήθελα να σκοτώσω άνθρωπο, παρακαλούσα να φύγουν όλοι, να πάνε δουλειά, σχολείο, να πάρει κάποιος και τον σκύλο και να μείνω λίγο μόνη μου. Δεν άντεχα και τον άντρα μου, από μια στιγμή και μετά ήθελα να πάει παραπέρα, να μην είμαστε μαζί. Το σπίτι έγινε τα πάντα, χώρος δουλειάς, γυμναστήριο, το γραφείο, παιδικός σταθμός και σκεφτόμουν ότι θα πέσει και θα με πλακώσει. Το σεξ ήταν επιστημονική φαντασία, δεν το συζητώ καν, καθολική απουσία σεξουαλικής διάθεσης, όποτε είχε καραντίνα τα πράγματα δεν ήταν καθόλου θετικά. Πριν από ενάμιση μήνα ο γιος μου κόλλησε τον ιό και κυκλοφορούσαμε και μέσα στο σπίτι με μάσκα, παρότι ήμασταν εμβολιασμένοι. Άρχισα να έχω δύσπνοια, δεν μπορούσα, ένιωθα ότι θα πάθω ψυχωτικό επεισόδιο, έτσι πέταξα τη μάσκα στο σπίτι και είπα “ας κολλήσω, δεν με νοιάζει!”. Δεν μπορούσα να λέει το παιδί “αγκαλιά” και να του λέμε “δεν μπορούμε γιατί έχεις Covid”. Για να ξεφύγω πήγα για λίγο σε ένα βιβλιοπωλείο του κέντρου και αισθάνθηκα θαλπωρή, δεν ήθελα να πάω στη φύση, γιατί τον Λυκαβηττό τον έχω σιχαθεί από την πρώτη καραντίνα, που ήμασταν εκεί καθημερινά για ώρες. Ο γιος μου είναι μοναχοπαίδι και ήθελε οπωσδήποτε ένα παιδί για να παίξει. Ήταν πολύ δύσκολο, λόγω της συνθήκης, να βρί-

32 lifo – 20.1.22

Η ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΗ ΔΥΣΚΟΛΊΑ ΑΠ’ ΌΛΕΣ ΉΤΑΝ Η ΑΔΙΆΚΟΠΗ ΣΥΝΎΠΑΡΞΗ ΌΛΟ ΤΟ 24ΩΡΟ, ΧΩΡΊΣ ΝΑ ΈΧΕΙ ΚΑΝΕΊΣ ΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΌ ΤΟΥ ΧΏΡΟ. ΈΚΑΝΑ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΉ, Ο ΆΝΤΡΑΣ ΜΟΥ ΔΟΎΛΕΥΕ, Ο ΣΚΎΛΟΣ ΖΗΤΟΎΣΕ ΝΑ ΒΓΕΙ ΒΌΛΤΑ, ΤΟ ΠΑΙΔΊ ΈΚΑΝΕ ΔΊΠΛΑ ΤΗΛΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ.

σκεται με παιδιά, ήταν μεγάλος ο φόβος στην αρχή. Στην πρώτη καραντίνα με το παιδάκι που έχουμε δίπλα μας μίλαγαν απ’ το παράθυρο, σαν φυλακισμένοι – τότε που ακούγαμε είκοσι κρούσματα και μας έπιανε πανικός. Όσο προχωρούσαν οι καραντίνες αυτά σταμάτησαν, ήμασταν πολύ πιο χαλαροί, στις παιδικές χαρές τα παιδιά έπαιζαν μεταξύ τους και λέγαμε “ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει”, γιατί το παιδί ή θα πάθει Covid ή ψυχολογικό. Με τα σχολεία ήταν κάθε φορά πολύ δύσκολη η προσαρμογή και γινόταν χαμός, τα παιδιά στην αυλή ήταν τρελαμένα, αλλά ο ίδιος πέρσι στον Άγιο Βασίλη είχε ζητήσει να φύγει ο Covid. Με τον καιρό στο παιδί μου βγήκε μια ανασφάλεια, τι θα γίνει, θα πεθάνει κανείς; Υπήρχε μια φοβία, αλλά δεν νομίζω να του έχει μείνει τραύμα. Είναι και νωρίς να δείξει, γιατί ακόμα το περνάμε... Μαθησιακά δεν υπήρξε κάποιο πρόβλημα, αλλά ήμασταν κι εμείς πάνω από το παιδί. Αυτό που μου είπε και η ψυχολόγος ήταν ότι αυτά τα παιδιά θα χρειαστούν εργοθεραπεία σίγουρα, λόγω της δυσκολίας της τηλεκπαίδευσης. Σε ένα παιδάκι της Α’ Δημοτικού, που

πρέπει να δείξεις πώς να πιάνει το μολύβι, η τηλεκπαίδευση δεν μπορούσε να αντικαταστήσει τη φυσική επαφή, ωστόσο έβρισκαν και τους έκαναν ωραία πράγματα οι δάσκαλοι, άρεσε και στα παιδιά η οθόνη, γιατί έχουν εξοικειωθεί μαζί της. Δεν ήταν, όμως, για όλους εύκολο ή το ίδιο. Άλλα παιδιά κοιμόντουσαν, άλλα δεν συμμετείχαν στο μάθημα, άλλα δεν ήθελαν… Ενδοοικογενειακή βία δεν είχαμε, είμαστε όμως της φωνής με τον άντρα μου, οπότε υπήρξαν πολλές εντάσεις. Ήταν φορές που συνειδητοποιούσα ότι φώναζα στο παιδί άνευ λόγου, με το παραμικρό, χωρίς να έχει κάνει κάτι φοβερό. Αυτή η κατάσταση μας πήγε στα άκρα, οπότε κάποιον που είχε μια προδιάθεση μπορεί να τον διέλυσε. Δεν πιστεύω ότι είναι τυχαία όλη αυτή η έξαρση γυναικοκτονιών, κακοποιήσεων κ.λπ., υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη αύξηση στα αντικαταθλιπτικά και πάρα πολλοί που πάνε και ζητάνε τη βοήθεια ειδικού». «Με αφορμή την παραπάνω αφήγηση, θα ήθελα να εστιάσω στις φωνές και την ένταση», σχολιάζει η κ. Μηλιωρίτσα. «Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια εκ νέου τη συζήτηση γύρω

από τον θυμό. Ο θυμός αποτελεί ένα από τα πιο παρεξηγημένα συναισθήματα. Και όμως, είναι μια σημαντικότατη πυξίδα στη ζωή. Μας ειδοποιεί για κάποια απειλή, για κάποιο τραυματικό γεγονός, όταν μας αφαιρούνται επιβραβεύσεις και προσδοκίες. Ο θυμός μάς δυσκολεύει συνήθως όταν εκδηλώνεται ως επιθετικότητα, η οποία είναι ένα από τα παρακλάδια του. Η πανδημία διατάραξε σοβαρά την καθημερινότητά μας και μας γέμισε θυμό. Μπορούμε, άραγε, να μετατρέψουμε τον θυμό σε κάτι δημιουργικό; Ναι, και βέβαια αυτό εξαρτάται και από την ηλικία στην οποία βρισκόμαστε. Ο θυμός μπορεί να είναι εμπόδιο αλλά και εφαλτήριο για αλλαγές σε μια προσπάθεια να επιδιορθώσουμε τα σπασμένα». «Τις πρώτες μέρες της πρώτης καραντίνας ο γιος μου ήταν ενθουσιασμένος που έχανε σχολείο» λέει η Ζωή Κ., υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων σε μεγάλη εταιρεία. «Τις επόμενες μέρες άρχισαν να του λείπουν πολύ οι φίλοι και οι συναναστροφές του, σχολικές και κοινωνικές. Άρχισε να ασχολείται με ηλεκτρονικές συσκευές και παιχνίδια που σου επιτρέπουν να συνδιαλέγεσαι ηλεκτρονικά με τους φίλους σου, οπότε στο σαλόνι μας ακούγονταν συχνά φωνές παιδιών από το υπερπέραν. Προ πανδημίας υπήρχαν όρια στη χρήση μέσων, που καταστρατηγήθηκαν σε πολύ σημαντικό βαθμό. Όσο κυλούσε η πρώτη καραντίνα, αρχίσαμε να κανονίζουμε περιπάτους με στενούς του φίλους. Όσον αφορά το σχολείο, συνέχισε να παρακολουθεί μαθήματα και να συμμετέχει κανονικά. Ολοκλήρωνε τη ΣΤ’ Δημοτικού και έχασε πολλές σημαντικές στιγμές, πάρτι αποφοίτησης, κοινωνικές συναναστροφές, ανεξαρτητοποίηση. Πάνω που είχε αρχίσει να συναντά μόνος του τους φίλους του, αναγκάστηκε να μείνει μέσα και να χάσει τις επαφές του σε έναν βαθμό αλλά και την επιθυμία να ανοίξει μόνος του τα φτερά του. Η δεύτερη καραντίνα ήταν πολύ διαφορετική και τον επηρέασε αρνητικά. Μόλις είχε αρχίσει γυμνάσιο, χωρίς να έχει προλάβει να αντιληφθεί πόσο διαφορετική είναι η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η συμπεριφορά των εκπαιδευτικών και οι απαιτήσεις. Κυρίως δεν πρόλαβε να γνωρίσει τους νέους συμμαθητές και συναναστρεφόταν όσους ήξερε από το δημοτικό. Είναι φοβερό να πηγαίνεις δύο μήνες σχεδόν σε διαφορετικό σχολείο και να μη γνωρίζεις τα πρόσωπα των δασκάλων σου χωρίς μάσκα. Εκπαιδευτικά είχε μεγάλη πτώση, καθώς το webex και τον αποσυντόνιζε και του έδινε την ευκαιρία να μην είναι “παρών” στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι λίγο αστείο, αλλά για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα δεν καταλάβαινε πως κάτι πρέπει να το μελετήσει αν ο καθηγητής δεν τους έλεγε επί λέξει “να διαβάσετε από εκεί ως εκεί”, όπως συνέβαινε στο δημοτικό. Έγινε αόρατος και παραιτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από κάθε είδους μελέτη. Επίσης, ανακάλυψε πως δεν έγινε και κάτι σπουδαίο αν δεν διαβάζεις και πάρεις κακό βαθμό, πράγμα που πριν από την καραντίνα του ήταν άγνωστο, και άλλαξε πάρα πολύ τη σχέση του με το διάβασμα. Τα μεγαλύτερα προβλήματα προέκυψαν στην καραντίνα Νοεμβρίου ’20 - Μαΐου ’21.

Η παράλληλη παρουσία στη δουλειά και η τηλεργασία έκαναν το σπίτι γραφείο και το γραφείο σπίτι, αφήνοντας το παιδί μετέωρο, να αντιμετωπίζει κάποιες στιγμές μόνο του την καθημερινότητά του, με νωχελικότητα και παραίτηση, ενώ παράλληλα απέκτησε μεγάλη εξάρτηση από το PlayStation, το Viber, το TikTok. Η διάσπαση προσοχής ήταν έκδηλη παντού. Οι γονείς βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε μια εργασιακή συνθήκη που απαιτούσε πολύ περισσότερες ώρες εργασίας, καταστρατηγήθηκε τελείως η έννοια “εντός ή εκτός γραφείου”. Τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν ο αποσυντονισμός που προέκυπτε από τις άπειρες παράλληλες δραστηριότητες που γίνονταν μέσα στο σπίτι, τα νεύρα της σχολικής ζωής ή της δουλειάς, που δεν εκτονώνονταν στο ανάλογο περιβάλλον, αλλά μέσα στο σπίτι, η έλλειψη ποιοτικού και προσωπικού χρόνου, η αγωνία για την υγεία και την επιβίωση, το συναισθηματικό roller coaster. Ο γιος μας ήταν εντεκάμισι ετών στην πρώτη καραντίνα. Ακριβώς στην ηλικία που αρχίζει ένας γενναίος απογαλακτισμός από τη γονική εστία, η φάση που τα σημερινά παιδιά αρχίζουν τα βγαίνουν δειλά-δειλά έξω μόνα τους, ανακαλύπτοντας στην αρχή την πολύ στενή γειτονιά και αργότερα την ευρύτερη περιοχή κατοικίας τους. Ήταν μια διαδικασία που διακόπηκε βίαια με την καραντίνα και τον έφερε κλεισμένο μόνο του, χωρίς συνομήλικους, σε ένα δωμάτιο που έγινε ο βωμός του για τα επόμενα δύο χρόνια. Βολεύτηκε σε μια κατάσταση όπου δεν ελλοχεύουν κίνδυνοι, όπως η έκθεση στον ιό ή σε παράξενες συμπεριφορές συνομηλίκων του, ανακόπτοντας την πορεία ανεξαρτησίας του. Αμέσως θωρακίστηκαν πίσω από ομαδικά Viber groups, hang outs και άλλες τέτοιες εφαρμογές, πήραν υπολογιστές, ακουστικά και ό,τι χρειάζεται για να “συνομιλούν” μεταξύ τους. Υπάρχει συχνά θυμός και απογοήτευση, αλλά παράλληλα εξάρσεις αγάπης και ανάγκης συναναστροφής. Επειδή τον γιο μας τον πέτυχε στη μεγάλη μετάβαση μεταξύ δημοτικού και γυμνασίου, είχε σαρωτική επίδραση στην απόδοσή του. Ήταν βασανιστικό γι’ αυτόν να κάθεται συγκεντρωμένος επί πέντε-έξι ώρες μπροστά σε μια οθόνη, να παρακολουθεί πολλά νέα μαθήματα, τα οποία παραδίδονταν όπως ακριβώς θα συνέβαινε αν ήταν στο σχολείο. Η τηλεκπαίδευση θέλει άλλη αντιμετώπιση για να κρατά τα παιδιά σε εγρήγορση, θέλει κάποιου άλλου είδους συμμετοχή, πιο διαδραστική, για να αποδώσει. Η παραδοσιακή παράδοση μαθήματος, που είναι ίδια όπως κάποιες δεκαετίες πριν, δεν μπορεί να έχει καλά αποτελέσματα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον και σε μια γενιά που χειρίζεται τις συσκευές σαν προέκταση του χεριού της. Φέτος έχουμε αναγκαστεί να κάνουμε ιδιαίτερα σε αρκετά μαθήματα για να καλύψει τη χαμένη ύλη, ενώ η αυτοπεποίθησή του και το ενδιαφέρον του για τη μαθητική ζωή συνεχίζουν μια νωχελική πορεία. Επίσης, οι γονείς κληθήκαμε να απεκδυθούμε από τον γονεϊκό μας ρόλο και να λειτουργήσουμε επικουρικά στον ρόλο του παιδαγωγού, κάτι που δεν έφερνε πάντα τα σωστά αποτελέσματα αλλά δημιουργούσε προστριβές και

ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ ΚΛΗΘΉΚΑΜΕ ΝΑ ΑΠΕΚΔΥΘΟΎΜΕ ΑΠΌ ΤΟΝ ΓΟΝΕΪΚΌ ΜΑΣ ΡΌΛΟ ΚΑΙ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΉΣΟΥΜΕ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΆ ΣΤΟΝ ΡΌΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΎ, ΚΆΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΈΦΕΡΝΕ ΠΆΝΤΑ ΤΑ ΣΩΣΤΆ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ ΑΛΛΆ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΎΣΕ ΠΡΟΣΤΡΙΒΈΣ ΚΑΙ ΕΝΤΆΣΕΙΣ.

εντάσεις. Νιώθαμε κάποιες στιγμές να παίζουμε τους παιδονόμους που προσπαθούν να επαναφέρουν τα παιδιά στην τάξη, κάνοντας ξαφνικές εφόδους στο δωμάτιο την ώρα της τηλεκπαίδευσης, ενώ κινητά τηλέφωνα κρύβονταν κάτω από μαξιλάρια σε χρόνο που θα ζήλευε και ταχυδακτυλουργός ακόμα, ή έκλειναν εφαρμογές από έναν μικρό έφηβο ξαπλωμένο στο κρεβάτι, που είχε κληθεί να παρακολουθεί σε webex βίντεο τις γυμναστικές ασκήσεις που τους έδειχνε να κάνουν η γυμνάστρια του σχολείου. Η νέα ζωή μετά από τρεισήμισι καραντίνες είναι πιο μοναχική, πιο θυμωμένη, με πολλές παραινέσεις και διαταγές που δεν έχουν αντίκρισμα. Η χαρά του που πηγαίνει σχολείο είναι πια φανερή, ακόμα και αν γράφει διαγωνίσματα. Έχουν μεγάλη ανάγκη από κοινωνικοποίηση τα παιδιά και είναι τρομερά συγκινητική η ανταπόκρισή τους σε όλες αυτές τις μη κανονικές συνθήκες. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι το παιδί πειθάρχησε απόλυτα, σε βαθμό που δεν περιμέναμε, χωρίς καμία γκρίνια, και μάλιστα πολύ πιο επισταμένως από τους ενηλίκους του σπιτιού. Από τη μια είναι εντυπωσιακό, από την άλλη λίγο στενόχωρο, γιατί σκέφτομαι ότι ίσως είναι κάτι που αντιμετωπίζουν με τόση μεθοδικότητα και πειθαρχία ειδικά τα μοναχοπαίδια, καθώς πάντα υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού τους το άγχος μήπως χάσουν τους γονείς του από μια ασθένεια και μείνουν μόνα τους. Τα τραύματα που έχουν αφήσει πίσω τους οι καραντίνες; Εγώ, που έχω τρομερή μνήμη και θυμάμαι φοβερές λεπτομέρειες για γεγονότα και με ακρίβεια ημερομηνίας και ώρας, έχω τελείως μπερδεμένες στο μυαλό μου εικόνες του 2020 και του 2021. Σαν ο χρόνος να απέκτησε άλλη ροή, σαν να έχασα ένα-ενάμιση χρόνο. Η καραντίνα και οι περιορισμοί μάς έκαναν να έχουμε εξάρσεις μοναχικότητας και κοινωνικοποίησης, μας έλουσαν με ένα φίλτρο φόβου και αγωνίας και μας βάρυναν με κάποια έξτρα κιλά αλλά και άγχη. Το comfort food μπήκε στην καθημερινότητα, η διάσπαση προσοχής έφτασε σε δισθεώρητα ύψη, κλειστήκαμε ο καθένας στο καβούκι του. Ήταν πολύ δύσκολο να τα αντιμετωπίσεις όλα αυτά χωρίς τη βοήθεια ειδικού. Αισθάνθηκα την ανάγκη και το έκανα. Και συνεχίζω». «Στον απόηχο της καραντίνας, θα έλεγα πως πρέπει να εστιάσουμε στην ανθεκτικότητα παιδιών», λέει η κ. Μηλιωρίτσα. «Καλό ιστορικό μεταβάσεων σε νέες καταστάσεις, ασφαλείς και σταθερές σχέσεις με τους γονείς και θετική κατά βάση αυτοεικόνα, αλλά και η ικανότητα διαχείρισης προβλημάτων είναι μερικοί από τους σημαντικότερους παράγοντες που βοηθούν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής. Ανθεκτικότητα δεν σημαίνει δεν δυσκολεύομαι. Σημαίνει δυσκολεύομαι από λίγο έως πάρα πολύ, αλλά σταδιακά προσαρμόζομαι και ξαναβρίσκω τα νοήματά μου, χαίρομαι την επιστροφή στο σχολείο, την επαφή με τους συμμαθητές μου. Έρχομαι σε επαφή με τα σημαντικά περισσότερο από ποτέ. Δώρο της πανδημίας, ανάμεσα σε όλα αυτά που μας πήρε...»

20.1.22 – lifo

33

34 lifo – 20.1.22

Έλενα Σταυροπούλου

Δήμητρα-Βαρβάρα Σταυροπούλου

NEOS KOSMOS

Ν ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ ΠΑΡΑΣΊΔΗ Φ ΩΤΟ: ΠΑΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΑΝ

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΠΑΛΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

makeup artist

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα και τα τελευταία χρόνια ήθελα να μετακoμίσω κοντά στο κέντρο της λόγω των μεγάλων αποστάσεών της. Τον Νέο Κόσμο δεν το είχα σκεφτεί ως επιλογή, δεν ήξερα πολλά γι’ αυτόν. Ωστόσο, αναζητώντας νέο διαμέρισμα βρήκα ένα πολύ όμορφο και γραφικό σπίτι κι έτσι, εδώ και ενάμιση χρόνο, μένω εδώ, σε ένα μέρος που, παρότι βρίσκεται τόσο κοντά στο κέντρο της Αθήνας, με κάνει να βιώνω καθημερινά την αίσθηση που αφήνει μια γειτονιά. Αν και μέχρι πρόσφατα δεν φημιζόταν για τους χώρους εστίασης που διαθέτει, πλέον συναντάς αρκετά εστιατόρια, μαγαζιά για καφέ και ποτό που μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, αλλά όλα έχουν μια χαλαρή και ευχάριστη ατμόσφαιρα. Μερικά από τα αγαπημένα μου είναι το Tέρας και το Svejk. Παράλληλα, δεν μπορώ να κρύψω τη χαρά μου που μένω κοντά στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και τη Στέγη. Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι στην περιοχή, θα έφτιαχνα περισσότερους χώρους πρασίνου.

ΔΉΜΗΤΡΑ-ΒΑΡΒΆΡΑ ΣΤΑΥΡΟΠΟΎΛΟΥ

Τον Νέο Κόσμο τον γνώρισα μετά την πρώτη καραντίνα, δηλαδή όταν μετακόμισα σε αυτόν. Η μοναδική εικόνα που είχα για τη γειτονιά μέχρι τότε ήταν οι προσφυγικές της κατοικίες. Λίγο να τον περπατήσεις, καταλαβαίνεις ότι σ’ αυτό το κομμάτι της πόλης η ζωή έχει ξεκινήσει πολλές φορές από την αρχή. Θα συναντήσεις παλιές πολυκατοικίες, πολλά καταστήματα με ανταλλακτικά αυτοκινήτων, μικρομάγαζα και

ΑΝΈΣΤΗΣ ΝΕΊΡΟΣ

graphic designer - illustrator Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κομοτηνή. Ακολούθησα αυτήν τη δουλειά με παράδοξο τρόπο, μέσω της μουσικής. Έναυσμα ήταν οι Gioumourtzina, η μπάντα που είχαμε τότε με τον Γιάννη Τσελίκα. Στην προσπάθειά μου να ενισχύσω το πρότζεκτ μας γραφιστικά, άρχισα μια διαδρομή που με οδήγησε στο σήμερα. Αυτή την περίοδο ανήκω στην ομάδα του Cinobo. Στον Νέο Κόσμο ήρθα τον Σεπτέμβρη του 2017, μέχρι τότε βρισκόμουν στη Θεσσαλονίκη. Τα πράγματα εκεί δεν πήγαιναν πολύ καλά επαγγελματικά για κανέναν, πόσο μάλλον για έναν graphic designer. Οπότε είπα να κάνω το μεγάλο βήμα. Ο λόγος που βρέθηκα στον Νέο Κόσμο ήταν ο φίλος μου Αντώνης Χανιωτάκης aka Melorman, ο οποίος είχε και το πρώτο σπίτι στο οποίο έμεινα. Δεν είχα κάπως την περιοχή στο μυαλό μου, δεν γνώριζα καν την ύπαρξή της. Άλλες γειτονιές ήταν η πρώτη μου επιλογή. Μη βλέπεις τώρα που δεν το κουνάω ρούπι. Η

ζωή εδώ είναι για μένα ο ορισμός της ζωής σε μια μεγαλούπολη. Είναι απολαυστική, η αισθητική της περιοχής έχει κάτι το underground, ένα αστικό τοπίο που απολαμβάνω και λειτουργεί για μένα ως έμπνευση. Απ’ όταν πρωτομετακόμισα εδώ μέχρι σήμερα δεν μπορώ να μη διακρίνω τεράστια εξέλιξη, αφού ανοίγουν καινούργιοι χώροι και μαγαζιά με χαρακτήρα. Στα τέσσερα χρόνια που ζω εδώ έχω αποκτήσει αγαπημένες συνήθειες και ρουτίνες. Πηγαίνω μεγάλες βόλτες με τον σκύλο, περνώντας από τη Στέγη και τα Προσφυγικά, περπατώντας κατά μήκος της γραμμής του τραμ, φωτογραφίζοντας τα ιδιαίτερα κτίρια και τις αρχιτεκτονικές αντιθέσεις. Αράζω στο Esthetics the brand, στον χώρο που διατηρούμε με τον φίλο Δημογιάννη. Έχω αποκτήσει στέκια, από το Naif, ένα πολύ φρέσκο all-day bar, μέχρι το καφενείο

K

μαιρη χαριτωνιδη

ενδυματολόγος - σκηνογράφος

βιοτεχνίες. Η περιοχή με ενθουσιάζει μέρα με τη μέρα. Βλέπω να ανοίγουν νέα στέκια για φαγητό και ποτό και όλα να έχουν μια ζεστή ατμόσφαιρα που ταιριάζει στη γειτονιά. Ένα από τα μαγαζιά στα οποία χαίρομαι να πηγαίνω μόνη μου ή με παρέα είναι το Τέρας. Όταν έχω όρεξη για γευστικές μπίρες συνοδεία live μουσικής πηγαίνω στο Cobra High. Αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχαγωγίας εδώ είναι η Στέγη και το θέατρο του Νέου Κόσμου. Από την άλλη, το έντονο και ευδιάκριτο τσιμέντο στην περιοχή, όπως και η έλλειψη πάρκων, ποδηλατοδρόμων και πεζοδρομίων για να μετακινούμαστε πιο άνετα, με περισσότερη ασφάλεια, είναι στα μείον της περιοχής.

αγγελοσ οικονομακησ

Ανέστης Νείρος

ΟΙ ΝΕΟΚΟΣΜΊΤΕΣ

ΕΠΤΆ ΠΡΌΣΩΠΑ ΜΑΣ ΜΙΛΆΝΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΏΣ ΕΊΝΑΙ ΝΑ ΖΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΙΟ ΑΝΕΡΧΌΜΕΝΗ ΓΕΙΤΟΝΙΆ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ, ΕΚΕΊ ΠΟΥ Ό,ΤΙ ΚΑΙΝΟΎΡΓΙΟ ΔΕΊΧΝΕΙ ΝΑ ΔΈΝΕΙ ΑΡΜΟΝΙΚΆ ΜΕ ΤΟ ΠΑΛΙΌ.

ΈΛΕΝΑ ΣΤΑΥΡΟΠΟΎΛΟΥ

20.1.22 – lifo

35

δίπλα στο σπίτι μου, στο οποίο οι παππούδες πίνουν τσίπουρο από τις 11 το πρωί και συζητούν για πολιτική. Απολαμβάνω να πηγαίνω στη λαϊκή κάθε Παρασκευή για φρέσκα φρούτα και φυτά, καθώς και για brunch στο Λάλος. Θα ήθελα να υπάρχουν περισσότερα πάρκα και χώροι άθλησης στην περιοχή, καθώς και περισσότερα σημεία στάθμευσης – μη γίνουμε και Παγκράτι.

ΒΑΛΙΆΝΑ ΒΑΡΙΑΝΤΖΆ

φωτογράφος

Γεννήθηκα στην Αθήνα και είμαι φωτογράφος μόδας. Το 2012 μετακόμισα στο Μιλάνο, όπου «ξαναγεννήθηκα», εργάστηκα για επτά χρόνια που μου χάρισαν μεγάλη εμπειρία αλλά και αναμνήσεις, με τις οποίες επέστρεψα στην Ελλάδα και στο μέρος όπου ζούσε ο προπάππους μου, γεννήθηκε η γιαγιά μου και ζει η οικογένειά μου. Είμαι γέννημα-θρέμμα του Νέου Κόσμου. Το σπίτι όπου μεγάλωσα χτίστηκε το 1980, στο πλαίσιο της αντιπαροχής, στην Αθήνα, όταν ο προπάππους μου έδωσε τη μονοκατοικία στην οποία μέχρι τότε έμενε προκειμένου να εξασφαλίσει ένα καλύτερο περιβάλλον για τα παιδιά και τα εγγόνια του. Ο Νέος Κόσμος συνεχίζει να αποτελείται από ένα κράμα διαφορετικών ανθρώπων, τελευταία και αρκετών τουριστών, κάτι που πάντα με γοήτευε. Η καθημερινότητα για τους περισσότερους κατοίκους της περιοχής είναι εύκολη, τα πάντα είναι εύκολα προσβάσιμα. Με τα πόδια μπορεί κανείς να βρεθεί σε λίγα μόλις λεπτά στο ιστορικό κέντρο και την Ακρόπολη. Παράλληλα, μπορεί κανείς να βρει εδώ ό,τι χρειάζεται: μικρο-

36 lifo – 20.1.22

μάγαζα, μπακάλικα, παραδοσιακά μαγειρεία και καφενεία, μοντέρνα εστιατόρια και καφετέριες, θέατρα. Είναι μια γειτονιά «γεμάτη», αλλά ταυτόχρονα ήσυχη, φιλική, καθόλου απρόσωπη. Αγαπώ το να περπατάω στα στενά της και να ψωνίζω στα μαγαζιά της. Θυμάμαι ακόμα τη γιαγιά μου να βγαίνει για τα καθημερινά ψώνια και να σταματάει κάθε λίγα μέτρα για να μιλήσει με τους γείτονες. Αυτή η εικόνα και το γλυκό συναίσθημα που μου προκαλούσε έχει αποτυπωθεί μέσα μου, έτσι είναι κάτι που αποζητώ στην καθημερινή μου συναναστροφή με τους γείτονές μου, που στην πλειοψηφία τους έχουν κι αυτοί τις ρίζες τους εδώ. Παράλληλα, οι γονείς μου διατηρούσαν εδώ μαγαζί με φρέσκα προϊόντα, όποτε περνούσα από μικρή πολλές ώρες εκεί, δουλεύοντας και παρατηρώντας τον κόσμο. Η περιοχή έχει και «κρυμμένες» ομορφιές, όπως τα διατηρητέα αρχαία στα ισόγεια πολυκατοικιών, τα οποία παραμένουν ορατά, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν σκεπαστεί με γυαλί. Το παλιό εδώ δένει αρμονικά με το καινούργιο, με το ΕΜΣΤ και τη Στέγη. Αν έπρεπε να ξεναγήσω κάποιον που επισκέπτεται τον Νέο Κόσμο για πρώτη φορά, θα τον πήγαινα να γνωρίσει τη Ζωή Βενιζέλου, η οποία διατηρεί ένα εργαστήριο ψαθών που άνοιξε το 1850, θα πίναμε καφέ σε κάποιο καφενείο, θα παίρναμε τυρόπιτες από τη Βαγγελιώ, σουβλάκια από τον Αχιλλέα, γλυκά από τον Βομβύλα και ποτό στο Batman. Πριν από το φαγητό θα παίζαμε ένα μονό στο γήπεδο του Πρωτέα. Η έλλειψη πεζοδρομίων για άτομα με αναπηρίες και τους γονείς που χρησιμοποιούν παιδικά καροτσάκια, η δυσκολία στη στάθμευση και η ανεπαρκής συντήρηση των πολλών πλατειών

βαλιανα βαριαντζα

NEOS KOSMOS

Ν

που διαθέτει η περιοχή σίγουρα χρήζουν βελτίωσης, ώστε να γίνει ο Νέος Κόσμος μία από τις πιο ιδανικές περιοχές της πόλης όχι μόνο για τους μόνιμους κατοίκους του όσο και για τους επισκέπτες του, που αυξάνονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια.

ΜΑΊΡΗ ΧΑΡΙΤΩΝΊΔΗ

σχεδιάστρια κοσμημάτων

Ζω μεταξύ Αθήνας και Κοπεγχάγης, είμαι η δημιουργός της ‘HRIAM και συνεργάζομαι με το Ferocious Urbanites. Μεγάλωσα στα βόρεια προάστια και η αλήθεια είναι ότι δεν είχα ιδιαίτερη επαφή με το κέντρο μέχρι τα 15-16 μου χρόνια. Σίγουρα δεν είχα καμία σχέση με τον Νέο Κόσμο, αφού τότε δεν υπήρχε σχεδόν κανένα σημείο που να τον καθιστούσε προορισμό. Πρωτοήρθα στην περιοχή πριν από περίπου δώδεκα χρόνια, όταν γνώρισα τον Άγγελο που έμενε εδώ. Παρόλο που σπούδασα στο Πάντειο, τα κοντινότερα μέρη όπου είχα φτάσει ποτέ στα όρια του Νέου Κόσμου ήταν ο κινηματογράφος Μικρόκοσμος στη Συγγρού και ο Σταυρός του Νότου στην αρχή της Φραντζή. Στην πορεία, η περιοχή έγινε στο μυαλό μου ένα απόκεντρο, μια μεγάλη και ήρεμη γειτονιά στην οποία έμεναν πολλοί φίλοι μας. Το σπίτι μας βρίσκεται στην καρδιά του Φιξ, απέναντι από το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Ζώντας εδώ χαιρετάω τους γείτονες, είμαι δίπλα σε όλα με τα πόδια, νιώθω μια ασφάλεια. Οι συνήθειες που έχω είναι σίγουρα ο πρωινός καφές στο Τέρας, η εβδομαδιαία επίσκεψη στη λαϊκή και μετά οι βραδινές βόλτες εδώ κι εκεί. Αυτό

Είμαι ερευνητής στη ναυτιλιακή Maersk, όπου ασχολούμαι με τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα του στόλου. Έχω μεράκι με τις αναπαλαιώσεις ποδηλάτων, κάνω τριαθλητισμό και διασχίζω χώρες της Ευρώπης ποδηλατώντας με τους φίλους μου. Τα τελευταία χρόνια μοιράζω τη ζωή μου μεταξύ Κοπεγχάγης και Αθήνας. Μεγάλωσα στη Σπάρτη και όταν μπήκα στο ΠΑ.ΠΕΙ. έψαχνα να βρω το διαμέρισμα όπου θα περνούσα τα φοιτητικά μου χρόνια. Ανάμεσα στα Κάτω Πετράλωνα, το Κουκάκι και τα Εξάρχεια επέλεξα τον Νέο Κόσμο, μια γειτονιά με άπλα και φως, απ’ όπου μπορώ να βρεθώ όπου θέλω στο κέντρο με τα πόδια ή το ποδήλατο. Η περιοχή είναι γεμάτη από καταστήματα ανταλλακτικών και ο πατέρας μου είχε συνεργείο αυτοκινήτων στη Σπάρτη, αυτά ήταν λοιπόν η πρώτη μου επαφή με την περιοχή, κι έπειτα το Λοστρέ, το Batman και το πατσατζίδικο απέναντί του, τα ψιλικατζίδικα, το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Δεκαεπτά χρόνια μετά η περιοχή έχει αλλάξει. Αγαπημένο μου σημείο και πέρασμα είναι η πλατεία Κυνοσάργους, στον λόφο πάνω από τον Άγιο Παντελεήμονα. Σε αυτή την πλατεία η προοπτική της Ακρόπολης είναι φοβερή από κάποια σημεία, μοιάζει σαν να στέκεται πάνω σε κτίρια. Το μοναδικό στον Νέο Κόσμο είναι η αίσθηση μιας γειτονιάς που ακόμα δεν έχει χάσει το χαρακτήρα της. Σε αυτό συμβάλλει το ότι οι ιδιοκτήτες των περισσότερων καταστημάτων είναι και κάτοικοι της περιοχής. Έχει ιδανική απόσταση από το κέντρο της πόλης, από δω μπορείς να βρεθείς με τα πόδια στο Παγκράτι, στο Κουκάκι, στην Ακρόπολη, στην Πλάκα, στου Ψυρρή. Έχει μετρό και τραμ και είναι πολύ καλό σταυροδρόμι προς όλες τις κατευθύνσεις. Αν έκανα μια μεγάλη βόλτα κάποιον στον Νέο Κόσμο, θα ήταν Σάββατο μεσημέρι και θα ξεκινούσαμε από το μετρό του Φιξ, θα κάναμε μια επίσκεψη στο ΕΜΣΤ, θα συνεχίζαμε παράλληλα με τις γραμμές του τραμ προς τον δρόμο της Μπακνανά και τη λαϊκή αγορά, ύστερα προς τον λόφο Κυνοσάργους πάνω από τον Άγιο Γεώργιο για πανοραμική θέα όλου του νότιου λεκανοπεδίου και ύστερα θα βρισκόμασταν πάνω από τη Φραντζή για να καταλήξουμε στα παγκάκια της πλατείας Κυνοσάργους.

Eίμαι το 1/2 των Lip Forensics. Μέσα στην καραντίνα ολοκληρώσαμε τον δίσκο μας και ανυπομονούμε να παίξουμε ξανά live. Αποφάσισα να μετακομίσω, ενώ ήμουν κολλημένος στην Καλλιρρόης μια Παρασκευή απόγευμα το 2014. Αφορμή ήταν το μποτιλιάρισμα, αιτία ο άπειρος χαμένος χρόνος μέσα στο αμάξι για να κάνω τη διαδρομή εργασία - σπίτι και αυτό το αίσθημα ασφυξίας που προκαλεί η κίνηση – νομίζω ότι είναι από τις πιο αντικειμενικές δοκιμασίες της ανθρώπινης υπομονής η κυκλοφοριακή συμφόρηση της Αθήνας. Στη γειτονιά είχα βρεθεί τυχαία για ένα πάρτι των φοιτητικών μου χρόνων και κάποιες φορές που επισκέφθηκα το Batman. Σαφώς σε καμία από αυτές τις επισκέψεις δεν αποτυπώθηκε στο μυαλό μου κάτι άλλο πέρα από μια θολή εικόνα του πρωινού ήλιου. Μετακομίζοντας, η περιοχή με κέρδισε ακαριαία. Οποιαδήποτε γειτονιά πληροί το κριτήριο «με τα πόδια στη δουλειά» τη βλέπω με καλό μάτι. Αν έχει και σταθμό μετρό, παίρνει έξτρα πόντους. Ο Νέος Κόσμος κάνει ρελάνς σε αυτά με τις προσφυγικές του κατοικίες και τα μικρά συνοικιακά μαγαζιά με μια αίσθηση οικειότητας και γειτονιάς που τη βρίσκεις συνήθως στις επαρχιακές πόλεις. Την ίδια στιγμή είμαι

ΟΙ ΝΕΟΚΟΣΜΊΤΕΣ

ΆΓΓΕΛΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΆΚΗΣ

ερευνητής μηχανολόγος

ZADE

μουσικός

ένα τέταρτο από τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αγαπημένες μου συνήθειες εδώ είναι η σαββατιάτικη βόλτα στη μεγαλύτερη λαϊκή που έχω δει, το κεμπάπ από τον Τόμας, η περιήγηση στις ανηφόρες και τα σκαλάκια στον λόφο του Αϊ-Γιώργη (aka Κυνοσάργους). Ένα απόγευμα ακολούθησα τις φωνές και τη μουσική από boomboxes. Σαν ακάλεστος σε πάρτι, ανέβηκα σκαλάκια, πέρασα από αυλές παλιών σπιτιών και βρέθηκα στον λόφο πίσω από την ομώνυμη εκκλησία. Υπάρχει ένας βράχος στην κορυφή του, από τη μια βλέπεις τη θάλασσα και από την άλλη κοιτάς στα ίσια τον Παρθενώνα. Στα αξιοθέατα της περιοχής κατατάσσω και την πιτσαρία La Bella Napoli, που ικανοποιεί άλλες αισθήσεις πέρα από την όραση. Τα αρνητικά της περιοχής τα βίωσα σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια των lockdowns. Το μόνιμο πρόβλημα του πάρκινγκ, που τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε, διογκώθηκε και μάλλον σε αυτό συνέβαλε η ακραία ανοικοδόμηση. Δεν είναι εύκολο να βιώνεις καραντίνα και στο διαμέρισμά σου να διασταυρώνονται ντεσιμπέλ από δύο πολυκατοικίες που χτίζονται, μια μονοκατοικία που γκρεμίζεται και μια ανακαίνιση στο από κάτω διαμέρισμα. Ειδικά όταν η μία από τις δύο πολυκατοικίες με θράσος σού τρώει τη θέα του ηλιοβασιλέματος από το μπαλκόνι σου.

K

ZADE

που μου αρέσει στην περιοχή είναι ότι δεν είναι τόσο busy όσο το Κουκάκι ή το Παγκράτι, με τα οποία συνορεύει. Έχουμε άμεση πρόσβαση στη Στέγη και το ΕΜΣΤ, στο καλύτερο για μένα εστιατόριο της πόλης, το Annie Fine Cooking, και στο φανταστικό ΦΙΤΑ. Αξίζει πολύ κι ένα πέρασμα από το Fika και το Rizom Athens. Mε μια βόλτα εδώ συναντάς παλιά cult μπαρ, καφέ και τσιπουράδικα, σουβλατζίδικα, μπιλιαρδάδικα, μεζεδοπωλεία, μαγειρεία, κουτούκια, δισκάδικα, συνεργεία αναπαλαίωσης αυτοκινήτων, ένα μείγμα παλιάς και σύγχρονης Αθήνας. Θα ήθελα να φτιαχτούν αερογέφυρες για να μη λαχταράμε κάθε φορά που διασχίζουμε την Καλλιρρόης, τη Βουλιαγμένης και τη Συγγρού. Δεν θα έβλαπταν μερικά δέντρα ακόμα, όπως και το να βρεθεί μια λύση ώστε να παρκάρουν τα αυτοκίνητά τους οι κάτοικοι χωρίς να μετατρέπονται σε καλντερίμια η Βρεσθένης και η Φωτομάρα. Δεν ξέρω αν το κάνουν κι άλλοι, αλλά εμάς, της γειτονιάς, μας αποκαλώ «Νεοκοσμίτες». Προτείνω το ενδεχόμενο να σκεφτούμε συλλογικά τη μετονομασία της περιοχής σε σκέτο «Κόσμο». Θα μου άρεσε να με ρωτάνε «πού μένεις;» και να απαντάω «στον Κόσμο».

20.1.22 – lifo

37

ΓΕΙΤΟΝΙΑ

BATMAN

ANNIE FINE COOKING

Αχιλλέας

Ένα μικρό εστιατόριο που μας αφήνει την αίσθηση ότι παρακολουθούμε όσα συμβαίνουν σε μια σπιτική, ζηλευτή κουζίνα. Σε αυτήν η Σταυριανή Ζερβακάκου, που μελετά ακατάπαυστα τις τοπικές κουζίνες, μαγειρεύει με γνώμονα την εποχικότητα, τη βιωσιμότητα και την εξαιρετική ποιότητα των υλικών, αναδεικνύοντας τους μικρούς παραγωγούς στο μενού της που αλλάζει καθημερινά, χρησιμοποιώντας τα καλύτερα εγχώρια προϊόντα, τα οποία αποκαλύπτει σε προτάσεις δημιουργικές με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε τα πιάτα της στα οποία παντρεύει το ψάρι με το κρέας. Μεναίχμου 4, 210 9213690

ΑΧΙΛΛΈΑΣ

ΒΟΜΒΎΛΑΣ Τουλουμπάκια, κουρκουμπίνια, καριόκες, πουράκια γεμιστά με ταχίνι και καβουρδισμένο σουσάμι, μαργαρίτες υγείας και ελίτσες είναι μερικά από τα vintage γλυκά που προσφέρει ένα από τα παλιά ζαχαροπλαστεία της Αθήνας που επιβιώνουν ακόμα. Από το 1950, ο Βομβύλας φημίζεται για το υποβρύχιό του και τα λουκούμια μπουκίτσες. Βρεσθένης Θεοδωρήτου 7, 210 9221080

DAPHNIS & CHLOE Στην περιοχή βρίσκεται και η έδρα του brand που συγκεντρώνει ελληνικά μαγειρικά βότανα και αφεψήματα που ταξιδεύουν σε τρεις ηπείρους για να βρεθούν στα ράφια ενημερωμένων ντελικατέσεν και φίνων εστιατορίων. Μεταξύ άλλων, θα βρείτε κρητικό δίκταμο, σουσάμι από τον Έβρο, ρίγανη από τον Ταΰγετο και τα νησιά του Αιγαίου και καπνιστό μπούκοβο, ένα από τα πιο ευπώλητα προϊόντα. Μανδροκλέους 19, Νέος Κόσμος, 210 9241012

ΛΆΛΟΣ Στη νέα πιάτσα που έχει αρχίσει να δημιουργείται στον Νέο Κόσμο ένα all-day μαγαζί προσφέρει το πρωί specialty καφέ, χειροποίητα rolls και συνταγές με αυγά πάνω σε προζυμένιο ψωμί. Το βράδυ, έχοντας ειδίκευση στην

38 lifo – 20.1.22

RIZOM

LA BELLA NAPOLI Ένας Μιλανέζος φτιάχνει την πιο αυθεντική ναπολιτάνικη πίτσα στον Νέο Κόσμο, γι’ αυτό πρέπει να δοκιμάσετε οπωσδήποτε τη μαργαρίτα του. O Marco Zenaboni τα προμηθεύεται όλα, από τις γαρνιτούρες για το ζυμάρι του μέχρι τα αναψυκτικά, τα κρασιά και τις artisanal μπίρες, από την πατρίδα του, φέρνει βιολογικό αλεύρι από την Πάρμα, φρέσκια μοτσαρέλα από τη Νάπολη, buffala από την Καζέρτα και η σάλτσα ντομάτας του είναι από την ποικιλία San Marzano. Η πίτσα θα φτάσει στο τραπέζι σας άκοπη και θα σας προτείνει να τη μοιράσετε στα τέσσερα με το μαχαιροπίρουνό σας. Ρουμπέση 64, 211 1150602

τεκίλα και το μεσκάλ, ο Σπύρος Πανόπουλος φτιάχνει κλασικά κοκτέιλ, Negroni και Campari Spritz, Margarita και Paloma, βάζοντάς τους τα δικά του πολύ μικρά twists. Ευρυδάμαντος 19, 210 9373987

PREMIÈRE Πολυβραβευμένο για τη δημιουργική κουζίνα του, το Première κοιτάζει την Αθήνα από ψηλά κι έχει προνομιακή θέα στην Ακρόπολη, αφού λειτουργεί στον δέκατο όροφο του ξενοδοχείου Athenaeum Intercontinental. Εκεί ο Μιχάλης Νουρλόγλου δουλεύει με φρέσκα μεσογειακά υλικά και τα αξιοποιεί με γαλλικές τεχνικές σε πιάτα που συνθέτουν μια fine dining εμπειρία και συμπληρώνεται από μια εντυπωσιακή λίστα κρασιών από τον τοπικό και τον διεθνή αμπελώνα. Λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 89-93, 210 9206981

NAIF Ή «το μπαρ πίσω από τη Στέγη». Μία από τις πιο πολυσυζητημένες all-day αφίξεις των τελευταίων ετών σερβίρει λίγα και καλά, ξεκινώντας από το πρωί, με ποιοτικό καφέ και μετρημένες προτάσεις για πρωινό, και φτάνοντας μέχρι το βράδυ με aperitivo και κλασικά κοκτέιλ, μια σύντομη αλλά πολύ προσεγμένη λίστα κρασιών και τις πιο νόστιμες κοτομπουκιές. Πιτσαρία μπορεί να μην είναι, αλλά ετοιμάζει ολόσωστες, πολύ νόστιμες πίτσες ως bar food, με ωραίο και όσο πρέπει όξινο ζυμάρι. Λεοντίου 10, 210 9334946

ΤΟΜΑΣ

NEOS KOSMOS

Ν

Με την πρόσοψή του μας μεταφέρει σε μια άλλη εποχή, ενώ με τη γεύση του χειροποίητου γύρου του ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα σουβλατζίδικα της πόλης. Στα ελάχιστα τετραγωνικά του χώρου της Σπινθάρου, τίποτα, εκτός από την πίτα –που προσφέρεται αλάδωτη, ελαφρώς τραγανή απ’ έξω, αφράτη από μέσα, σωστή–, δεν μπαίνει έτοιμο στο μαγαζί. Τα κρέατα ξεκοκαλίζονται εκεί, οι σος είναι σπιτικές. Βάζει μία σούβλα την ημέρα, οπότε, αν τον επισκεφθείτε στις επτάμισι το απόγευμα, το πιθανότερο είναι πως δεν θα βρείτε ούτε κομματάκι. Αν δεν πετύχετε γύρο, λοιπόν, το κρέας του είναι ίδιο με το καλαμάκι του, χωρίς τα μπαχάρια. Σπινθάρου 18, 210 9021391

SVEJK Σε μια κατοικία του ’30 το πρώτο τσεχοσλοβάκικο εστιατόριο της Αθήνας λειτουργεί από το 1982 και έχει πάρει το όνομά του από τον Καλό στρατιώτη Σβέικ και τον ήρωα που εμπνεύστηκε ο Τσέχος συγγραφέας Γιάροσλαβ Χάσεκ. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της τσέχικης κουζίνας; Κυριαρχούν οι άσπρες σάλτσες, το κυνήγι, χρησιμοποιούν πολύ χοιρινό, μοσχάρι και πουλερικά, επικρατούν οι γλυκόξινες γεύσεις, ενώ οι μερίδες είναι γενναιόδωρες. Οι συνταγές του σερβίρονται και σε μικρότερες μερίδες, σαν μεζέδες. Αν θέλετε να το επισκεφθείτε για μια μπίρα, μπορείτε να επιλέξετε από τις 25 διαφορετικές ετικέτες που διαθέτει. Ρουμπέση 8, 210 9018389

ΤΈΡΑΣ Σε μια διώροφη μονοκατοικία του ’30 με μια υπέροχη αυλή ένα ολοήμερο μαγαζί συνδυάζει το design, τις τέχνες, τα ισορροπημένα κοκτέιλ και το προσεγμένο bar food που σερβίρεται από το μεσημέρι. Θα χορτάσετε με προτάσεις που έχουν λατινοαμερικάνικες επιρροές, βρετανικές πινελιές και καλές πρώτες ύλες, θα βρείτε το ιδανικό ποτό για εσάς σε μια cocktail list χωρισμένη ανάλογα με τους αλκοολικούς βαθμούς, θα βρείτε και ποικιλία σε τζιν, ρούμι, ουίσκι και limited ετικέτες craft μπίρας που ανανεώνονται. Στον πάνω όροφο πραγματοποιούνται σεμινάρια, workshops και εκθέσεις. Ρωτήστε αν τρέχει κάτι τη μέρα που θα το επισκεφθείτε.

Τα δωμάτια του ισογείου λειτουργούν παράλληλα και ως showroom του σχεδιαστή επίπλων Χάρη Ρηγάλου. Η ιδέα της κατασκευής τους έχει ως άξονα ένα είδος τεχνικής που οδηγεί σε ένα κολάζ υλικών. Χρησιμοποιώντας ήδη υπάρχοντα αντικείμενα, βιομηχανικά υλικά και νέα μέρη σχεδιασμένα εκ του μηδενός, συναρμολογείται ένα τελικό αντικείμενο-έπιπλο με ξεχωριστή ταυτότητα. Βρεσθένης Θεοδώρητου 45, 211 4180653

BATMAN Σε μία από τις πιο μικρές μπάρες της Αθήνας έχει χτιστεί ο θρύλος ενός αφτεράδικου που από τα σαράντα του τετραγωνικά έχει περάσει όλη η Αθήνα, τραγουδώντας από Στέλιο Καζαντζίδη μέχρι Tom Waits. Κάποτε, κάποιοι γνώριζαν κατά πού πέφτει ο Νέος Κόσμος μόνο και μόνο επειδή έπαιρναν τις μεγάλες ώρες τον ανηφορικό δρόμο που τους έβγαζε εκεί. Βρεσθένης Θεοδώρητου 40, 210 9241585

TΌΜΑΣ

RIZOM

Στο Δουργούτι, με φόντο τις εργατικές κατοικίες, ο Αρμένης Τόμας Χαμπαρτσούμ ζυμώνει από το 1983 καθημερινά τον κιμά του από μοσχάρι και αρνί στο δικό του, περιποιημένο εργαστήριο. Το κεμπάπ του είναι πανάλαφρο και λιώνει στο στόμα, το συνοδεύει μόνο με ντομάτα και κρεμμύδι. Αρνείται να βάλει τηγανητές πατάτες στο τυλιχτό του, αν τις θέλετε τόσο πολύ, θα σας τις δώσει σε μερίδα. Μήτρου Σαρκουδίνου 49, 210 9015981

Φυτά, κεραμικά, χειροποίητες δημιουργίες και αντικείμενα τέχνης ενώνονται σε ένα καλλιτεχνικό πλαίσιο. Οι curators του Θάλεια Παρασκευά και Vincent Theunissen ειδικεύονται στα φυτά εσωτερικού χώρου και εκτός από τα γνωστά και πολύ δημοφιλή, εστιάζουν σε σπάνιες, ιδιαίτερες και δυσεύρετες ποικιλίες. Έχουν αδυναμία στα αροειδή, τους αρέσει να δημιουργούν συνθέσεις, μπουκέτα φυτών και plant installations. Βούρβαχη 3, 210 9229367

GRILL HOUSE VASSILIS Κρυμμένη στο αίθριο μιας εργατικής πολυκατοικίας, αυτή η cult ψησταριά βγάζει τραπεζάκια έξω και ετοιμάζει ωραίο παϊδάκι κοτόπουλο και καλαμάκι χοιρινό. Θα καθίσετε ανάμεσα σε παλιούς και νεοφερμένους κατοίκους της περιοχής που ξέρουν το μυστικό αλλά και σε τουρίστες που βγαίνουν από το κοντινό πεντάστερο ξενοδοχείο. Έχει να υπερηφανεύεται ότι χόρτασε στελέχη του γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας του Λευκού Οίκου κατά την επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα στην Αθήνα το 2016. Φρειδερίκου Σμιθ 14, 210 9234437

UNDERFLOW Σε έναν χώρο της Καλλιρρόης, που έγινε γρήγορα ναός για τους δισκοθέτες και τους vinyl diggers της πόλης, προσφέρει στα ράφια του από εγχώριους indie ήχους μέχρι αβανγκάρντ τζαζ δίσκους, παλιές και νέες κυκλοφορίες και κάποιες σπάνιες εκδόσεις. Παράλληλα, λειτουργεί ως γκαλερί, αφού αξιοποιεί τους τοίχους του, πραγματοποιώντας περιοδικές εκθέσεις. Καλλιρρόης 39, 211 4039926

Annie fine cooking

Underflow

Grill House Vassilis

FIKA

ΜΙΑ ΒΌΛΤΑ ΣΕ 19 ΔΙΕΥΘΎΝΣΕΙΣ

ΤΕΡΑΣ

ΦΙΤΑ

Daphnis & Chloe

λαλοσ

ΦΙΤΑ Το δημιούργημα του Φώτη Φωτεινόγλου και του Θοδωρή Κασσαβέτη έφερε το 2019 έναν άλλο μαγειρικό αέρα στην Αθήνα. Το γαστρομαγειρείο με τη φημισμένη ταραμοσαλάτα, το σπαγγέτι αυγοτάραχο με το δικό τους χειροποίητο ζυμαρικό, που έχει τους φανατικούς του, και το εκλέρ καραμέλα για φινάλε δουλεύει με ό,τι προσφέρει η εποχή και βρίσκεται σε μια διαρκή εξερεύνηση των εγχώριων υλικών, γι’ αυτό και τροποποιεί συνέχεια του μενού του. Δίνει τα ρέστα του με όσα προσφέρει η θάλασσα, έχοντας καταφέρει να γίνει ένα στέκι για προσιτή ψαροφαγία στο κέντρο της πόλης. Δεν αφήνει απέξω το κρέας, αν πετύχετε τις κροκέτες με μοσχαρίσια γλώσσα ή τα μάγουλα μπρεζέ με κοχυλάκι δοκιμάστε τα χωρίς δεύτερη σκέψη. Ντουρμ 1, 211 4148624

K

Χρησιμοποιώντας βιολογικό αλεύρι και προζύμι, η νέα croissanterie της Αθήνας ξεφουρνίζει καθημερινά γλυκές και αλμυρές γεύσεις, κρουασάν αμυγδάλου με κόκκινα φρούτα και λευκή σοκολάτα, με φιστίκι, αλλά και ένα «crois madame» με σπιτική μπεσαμέλ, αυγό, ζαμπόν και παρμεζάνα. Βούρβαχη 6, 210 9226010

HYTRA Στο rooftop της Στέγης ένα εκ των κορυφαίων fine dining εστιατορίων της Αθήνας μάς έχει συνηθίσει σε μια μοντέρνα προσέγγιση της ελληνικής κουζίνας με τον τρόπο που έχουν δείξει στην παγκόσμια γαστρονομική σκηνή οι Σκανδιναβοί. Μόλις άλλαξε σεφ, στο τιμόνι του βρίσκεται πλέον ο νέος και πολλά υποσχόμενος Γιώργος Κατάρας. Λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107-109, 210 3316767

ΨΆΘΕΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑΣ ΒΕΝΙΖΈΛΟΥ Το πρώτο εργαστήριο χειροποίητης βιεννέζικης ψάθας στην Ελλάδα λειτουργεί από το 1850, απ’ όταν η Ελένη Βενιζέλου ταξίδεψε στην Αυστρία, επισκέφθηκε το Café Daum στην Βιέννη και εντυπωσιάστηκε από τα καθίσματά του. Συνεχίζει μέχρι σήμερα να λειτουργεί και να μεταφέρει την παράδοση και την τεχνική από γενιά σε γενιά, δίνοντας σε παλιά έπιπλα με ψάθα που φτάνουν στον Νέο Κόσμο απ’ όλη την Ελλάδα την πρώτη τους μορφή και «τη χαμένη τους αίγλη», όπως λέει η οικογένεια. Ζεύξιδος 22, 210 9235474 20.1.22 – lifo

39

ΓΕΙΤΟΝΙΑ

NEOS KOSMOS 40 lifo – 20.1.22

«ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΑ»

Η ΘΈΑ ΣΤΟΝ ΛΌΦΟ ΠΆΝΩ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΊΑ ΤΟΥ ΑΓΊΟΥ ΓΕΩΡΓΊΟΥ ΚΥΝΟΣΆΡΓΟΥΣ ΑΠΌ ΌΠΟΥ ΒΛΈΠΕΙΣ ΌΛΗ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ Η συνοικία Κυνοσάργους βρίσκεται στα βορειοανατολικά του Νέου Κόσμου. Ονομάστηκε έτσι επειδή από ανασκαφές που έγιναν σε οικόπεδο πίσω από τον ιερό ναό του Αγίου Παντελεήμονος Ιλισού διαπιστώθηκε πως στην αρχαιότητα υπήρχε εκεί το Γυμνάσιο Κυνόσαργες, γυμναστήριο του 6ου π.Χ. αιώνα, όπου γυμνάζονταν

ΣΦΙΓΓΟΣ 8

Ν

Το Δουργούτι ήταν μια περιοχή με χωράφια μέχρι να φτάσουν στην Αθήνα οι πρώτοι Αρμένιοι πρόσφυγες το 1914. Το Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας αγοράζει ένα οικόπεδο κοντά στη λεωφόρο Συγγρού κι έτσι στεγάζεται εκεί το πρώτο κύμα Αρμένιων ρωμαιοκαθολικών προσφύγων που ιδρύουν την Καθολική Αρµενική Εκκλησία και το αρµένικο σχολείο. Η αθηναϊκή οικογένεια Δουργούτη ή Δουρούτη, στην οποία ανήκε η περιοχή, δίνει στον νέο οικισμό το όνομα Δουργούτι ή Αρμένικα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, εγκαθίστανται στην περιοχή Έλληνες από τη Σµύρνη, το Αϊβαλί, τη Σύλλη, την Τραπεζούντα, τη Σαµψούντα και άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας, μαζί με ένα νέο κύμα Αρµενίων, δημιουργώντας μια παραγκούπολη και στήνοντας παραπήγματα σε κάθε ελεύθερο σημείο. Το 1924, με τα λεφτά που δίνει η Ιταλία στην Ελλάδα ως πολεμική αποζημίωση, χτίζονται τα «Ιταλικά», είκοσι τέσσερα πέτρινα µονώροφα σπίτια σε έξι σειρές, όπου κατοικούν 100 οικογένειες προσφύγων. Τη δεκαετία του 1930, σε μια προσπάθεια να κατεδαφιστούν οι παράγκες και οι άνθρωποι να μείνουν σε καλύτερες συνθήκες, χτίζονται οι πρώτες επτά πολυκατοικίες πίσω από το Ιντερκοντινένταλ, γνωστές ως «Βενιζελικά». Οι πρώτες τέσσερις («Α», «Β», «Γ» και «Δ») σχεδιάζονται από τους αρχιτέκτονες Δημήτρη Κυριακό και Κίμωνα Λάσκαρη, ακολουθώντας τις αρχές του κινήματος bauhaus, και συμπληρώνονται αργότερα από τρεις μεγαλύτερες («Ε», «ΣΤ», «Ζ») σε σχήμα Π και Γ από τον Άγγελο Σιάγα. Την περίοδο του Εµφυλίου (1946-49) οι πολιτικά αντιφρονούντες κατέφευγαν στο ∆ουργούτι γιατί η πυκνή κατοίκηση της παραγκούπολης και η δαιδαλώδης δομή της τους

επέτρεπαν να κρυφτούν ευκολότερα. Οι παράγκες άλλαξαν αρκετές φορές ιδιοκτήτες, γιατί κυρίως οι Αρμένιοι επέστρεψαν σταδιακά στη Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας, από το 1926 μέχρι και την κατεδάφισή τους. Στη θέση τους πήγαν φτωχοί επαρχιώτες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Το 1965 ο Γεώργιος Παπανδρέου κατεδαφίζει τις παράγκες και τα «Ιταλικά» και χτίζει συγκροτήματα διαμερισμάτων, ανεγείροντας και τη δεκαώροφη πολυκατοικία της οδού Σφιγγός 8, την τελευταία που κατασκευάζει το κράτος για τους πρόσφυγες της περιοχής. Το 1980 στο Δουργούτι –που ονομάζεται πλέον Νέος Κόσμος– έρχονται εσωτερικοί μετανάστες από την ελληνική επαρχία και νοικιάζουν ή αγοράζουν διαμερίσματα, αλλά και μετανάστες από τα Βαλκάνια και τις αραβικές χώρες. Το 1954 εκεί γυρίζεται η ταινία Μαγική Πόλις του Νίκου Κούνδουρου, η οποία µε ρεαλισµό και ειλικρίνεια δείχνει όλες τις όψεις μιας γειτονιάς που ήταν ταμπού για τους Αθηναίους. Το µοναδικό έργο που έχει πραγµατοποιηθεί στη γειτονιά τα τελευταία χρόνια είναι η ανάπλαση των εξωτερικών όψεων των προσφυγικών πολυκατοικιών στο πλαίσιο των Ολυµπιακών Αγώνων το 2004.

αερογέφυρα Λαγουμιτζή

ΟΙ ΕΡΓΑΤΙΚΈΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΊΕΣ ΣΤΟ ΔΟΥΡΓΟΎΤΙ

Η ΛΑΪΚΉ ΑΓΟΡΆ ΣΑΡΚΟΥΔΊΝΟΥ Η λαϊκή αγορά της οδού Μήτρου Σαρκουδίνου που γίνεται κάθε Σάββατο είναι από τις πιο μεγάλες της Αθήνας (αν όχι η μεγαλύτερη), με μεγάλη ποικιλία εποχικών προϊόντων από παραγωγούς απ’ όλη την Ελλάδα. Το σημείο όπου συναντιούνται όλες οι φυλές της γειτονιάς.

ΤΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΈΝΑ ΓΉΠΕΔΑ ΜΠΆΣΚΕΤ ΣΤΟ ΧΈΛΝΤΡΑΪΧ Τον περασμένο Ιούνιο ο street artist SAME84 και ο εικαστικός Ath1281, με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, μετέτρεψαν σε έργα τέχνης τα δάπεδα των γηπέδων μπάσκετ που βρίσκονται στο 39ο Κέντρο Νεότητας (Σαρκουδίνου & Κασομούλη) και στο 60ό Κέντρο Νεότητας (Χέλντραϊχ, Πάρκο Δουργουτίου). Τα πολύχρωμα τεράστια επιδαπέδια γκράφιτι και ο περίγυρος των γηπέδων άλλαξαν την εικόνα της περιοχής, κάνοντας τον χώρο πιο όμορφο και χαρούμενο.

Η ΑΕΡΟΓΈΦΥΡΑ ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΉ ΤΗΝ ΑΝΆΣΤΑΣΗ Ένα έθιμο που έρχεται από πολύ παλιά και τα τελευταία χρόνια γίνεται θέμα στα social media: Κάθε Ανάσταση, μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», η αερογέφυρα παίρνει κυριολεκτικά

ΚΑΙ ΟΚΤΩ ΤΟΠΟΣΗΜΑ φωτιά από τις κροτίδες, τα βεγγαλικά αλλά και τις μολότοφ που πετούν οι θερμόαιμοι κάτοικοι μπροστά από την εκκλησία της Αναλήψεως. Δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της περιοχής, εδώ όμως συμβαίνει σε υπερβολικό βαθμό και έχει γίνει σχεδόν αξιοθέατο.

ΣΤΈΓΗ ΙΔΡΎΜΑΤΟΣ ΩΝΆΣΗ Από το 2010 η Στέγη είναι το μέρος όπου ο σύγχρονος πολιτισμός συναντά την αισθητική και την επιστήμη, ο χώρος όπου τολμηροί και ανήσυχοι καλλιτέχνες, Έλληνες και ξένοι, βρίσκουν τις ιδανικές συνθήκες για να προβάλουν τη δουλειά τους, αλλά και ένας τόπος όπου πυροδοτούνται συζητήσεις για τα σημαντικά που δεν είναι αυτονόητα. Η Στέγη, το πιο αναγνωρίσιμο και χαρακτηριστικό κτίριο της λεωφόρου Συγγρού, σχεδιασμένη από το γαλλικό αρχιτεκτονικό γραφείο Αrchitecture Studio, έχει φιλοξενήσει και συνεχίζει να φιλοξενεί θεατρικές, χορευτικές, μουσικές, κινηματογραφικές, εικαστικές και ψηφιακές παραστάσεις. Οι δράσεις της, με έδρα την Αθήνα, βγαίνουν πλέον από την περιοχή του Νέου Κόσμου και γίνονται σε κάθε σημείο της πόλης.

ΕΜΣΤ Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), το μοναδικό κρατικό μουσείο στην Αθήνα με αντικείμενο τη σύγχρονη ελληνική και διεθνή

γήπεδα στο Χέλντραϊχ

EMΣΤ

Η ΘΕΑ ΑΠΟ ΤΟν ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΚΥΝΟΣΑΡΓΟΥΣ

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση οι «νόθοι», νέοι που ένας από τους γονείς τους δεν ήταν Αθηναίος. Η λέξη Κυνόσαργες προέρχεται από έναν «κύνα αργόν» (σκύλο λευκό ή ταχύ) που, σύμφωνα με τον μύθο, άρπαξε κομμάτια από το ζώο που προοριζόταν να θυσιαστεί προς τιμήν του Ηρακλή. Στον λόφο του Κυνοσάργους υπάρχει ο ναός του Αγίου Γεωργίου, απ’ όπου έχεις θέα σε όλη την Αθήνα. Ο λόφος δεν είναι και στην καλύτερη κατάσταση, αλλά η πανοραμική θέα σε όλο το λεκανοπέδιο είναι μαγευτική.

K

εικαστική δημιουργία, ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2000. Από το 2106 βρήκε μόνιμη στέγη στο εργοστάσιο ζυθοποιίας Φιξ στη λεωφόρο Συγγρού, του οποίου η ανακατασκευή ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2014. Το κτίριο Φιξ των Τάκη Ζενέτου και Μαργαρίτη Αποστολίδη, μαθητών του Λε Κορμπιζιέ, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα μοντέρνας βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Με την ανάπλασή του δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο μουσείο συνολικής επιφάνειας 20.000 τ.μ. που διατηρεί τον λιτό βιομηχανικό χαρακτήρα του παλιού εργοστασίου.

ΘΈΑΤΡΟ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΉ Από το 1997, η Νέα Σκηνή Τέχνης του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου στεγάζεται στην πρώτη ζυθαποθήκη του ΦΙΞ, ένα διατηρητέο βιομηχανικό κτίσμα των αρχών του εικοστού αιώνα που μετατράπηκε σε ένα λειτουργικό θέατρο, το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Στις τρεις αίθουσές του έχουν ανέβει πολύ σημαντικές παραστάσεις ελληνικής και ξένης δραματουργίας, αναδεικνύοντας πολλούς νέους σκηνοθέτες και ηθοποιούς. Δύο χρόνια πριν, το 1995, στο στενάκι της Θαρύπου άνοιξε ο Σταυρός του Νότου που εδώ και είκοσι επτά χρόνια φιλοξενεί μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης ελληνικής ροκ αλλά και έντεχνης μουσικής σκηνής.

20.1.22 – lifo

41

q Η μουσική είναι κάτι που ήρθε και με βρήκε. Πώς λέει ο Τίτος Πατρίκιος ότι σε βρίσκει η ποίηση; Έτσι. Πολλές φορές, όταν έχεις να επιλύσεις τέτοια ζητήματα, πρέπει να ανατρέξεις στους ποιητές περισσότερο απ’ ό,τι στους ιστορικούς. Ή, τέλος πάντων, ας το ακούσουν αυτό οι ιστορικοί, για να σέβονται λίγο περισσότερο τους ποιητές. Βέβαια, η Λέσχη του Δίσκου δεν ήταν μόνο η μουσική. Ποτέ δεν ήταν μόνο αυτό.

q Χωρίς τους ανθρώπους δεν γίνεται τίποτα, αλλά χρειάζονται οι θεσμοί για να υπάρχει διάρκεια σε όσα κάνουν οι άνθρωποι. Χωρίς εμένα, λοιπόν, και χωρίς τους συνεργάτες μου, που βασικά ήταν δύο, ο Λάζαρος Γεωργιάδης και, μετά τον πρόωρο θάνατό του, ο Σταύρος Μουστάνης, δεν θα υπήρχε η Λέσχη. Αλλά χωρίς τη Λέσχη δεν θα υπήρχαν πολλά άλλα πράγματα, π.χ. η διάρκεια των όσων συνέβησαν και αφορούσαν ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Γιατί η Λέσχη ήταν ένα είδος θεσμού. Ξεκίνησε από περίεργα ιδιωτικά πάθη και έγινε ένας θεσμός κοινωνικός.

q Ήταν, λοιπόν, μουσικό κατάστημα, βιβλιοπωλείο, τυπογραφικό εργαστήριο και εκδοτικός οίκος. Πάντα στην ίδια διεύθυνση, Ακαδημίας 57.

Iδρύτρια της περίφημης Λέσχης του Δίσκου. Γεννήθηκε στον Βόλο και ζει στην Αθήνα.

αυτό αποτέλεσε ένα θλιβερό δημόσιο λουτρό για μένα. Και τώρα, που τα λέω αυτά, ξέρετε πόσες επιφυλάξεις έχω; Αλλά ο βασικός λόγος που το κάνω είναι αυτό που είπα και στην αρχή: για μένα δεν έχουν σημασία οι άνθρωποι αλλά οι θεσμοί. Και γι’ αυτό θέλω να ακουστεί, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, μια κουβέντα για τη Λέσχη. Είμαι ευχαριστημένη που το αρχείο της πηγαίνει στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, γιατί μπορεί να πέσει επάνω του κάποιος, κάποτε, που ίσως θα φορά γυαλάκια και ίσως ψάχνει να στοιχειοθετήσει την ιστορία της μουσικής στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα.

q Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω κάτι που έχω γράψει για τη Λέσχη: «Ο προσανατολισμός του μουσικού καταστήματος ευθύς εξαρχής και σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του, επί 45 χρόνια, από τον Μάρτιο του 1966 μέχρι το 2011, υπήρξε σταθερά η διάδοση όλου του φάσματος της μουσικής δημιουργίας, που περιλαμβάνει τον κλασικό κανόνα της ευρωπαϊκής μουσικής, την παλαιότερη ευρωπαϊκή μουσική του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, τη μουσική του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα, που διατηρεί κληρονομική σχέση με το ιστορικό μουσικό παρελθόν, την τζαζ και την εθνομουσικολογία. Μουσικά, η Λέσχη μπορεί να ισχυριστεί ότι υπηρέτησε, ή ότι διαμόρφωσε, ή ότι επηρέασε την κατεύθυνση και τα ενδιαφέροντα τριών γενεών ακροατών και ότι εκλαΐκευσε με καλαισθησία τον μουσικό πολιτισμό. Με το κλείσιμο της Λέσχης το 2011, που συνέπεσε με το κλείσιμο κι άλλων αθηναϊκών ιστορικών για το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα αναγνωριστικών σημείων –βλέπε βιβλιοπωλεία της Εστίας, Ελευθερουδάκη κ.ά.– υπήρξε διακοπή της συνέχειας, τραύμα, κενό μνήμης. Έσβησαν τα φώτα πορείας. Με τον τρόπο που το μονοπάτι δίνει νόημα στο βουνό, η Λέσχη έδινε κι αυτή νόημα στο αστικό περιβάλλον. Η εναπομείνασα δυάδα (εδώ κάνω λίγη αισθηματολογία, αλλά, μεταξύ μας, δεν πειράζει) των βασικών συντελεστών, εξ ων ένα ιδρυτικό μέλος (εγώ, δηλαδή) και ο άλλος, ο Σταύρος Μουστάνης, σταθερός συνεργάτης στο μεγαλύτερο μέρος της μακρινής διαδρομής, ξυλάρμενοι στην τρίδιπλη νύχτα και την ατρύγητη θάλασσα».

ΈΛΣΗ ΣΑΡΆΤΣΗ

q Κάποτε, σε ένα έντυπο που διάβαζαν πολλοί, παρουσιάστηκα ως «αντιστάρ». Μαζί με όλα τα αντί που έχω,

q Κλείσαμε λόγω κρίσης και πολύ άσχημα. Στη συνέχεια με συναντούσαν τυχαία άνθρωποι στον δρόμο και σε δυο-τρεις περιπτώσεις έκλαιγαν. Δηλαδή, η Λέσχη προκαλούσε έντονα συναισθήματα. Ή μίσος ή έρωτα. Δεν έκανα ποτέ τη στατιστική για να μάθω εάν εκδηλώνονταν σε ίσες ποσότητες. Μπορεί σ’ εμένα να έφτασαν μόνο τα πιο έντονα αισθήματα. Αλλά οπωσδήποτε, όταν κάποιος έχει δημόσιο προφίλ, είναι εκτεθειμένος και στο μίσος και στον έρωτα. Οπότε, πρέπει να τα αντέχει και τα δύο. Και το ένα είναι χειρότερο από το άλλο.

q Γεννήθηκα το 1946 και η ιστορία της Λέσχης ξεκίνησε όταν ήμουν είκοσι χρονών. Είναι πολύ μπερδεμένο για να το εξηγήσω, αλλά ας πω ότι γεννήθηκα στη Θεσσαλία, στον Βόλο, και έζησα μέχρι και τα 17 μου χρόνια στην Καρδίτσα, μια πόλη μικρή, που ίσως τη δεκαετία του ’50 να είχε περίπου είκοσι χιλιάδες κατοίκους ή ούτε καν τόσους. Μεγάλωσα, λοιπόν, σε μια πόλη και σε ένα περιβάλλον που δεν είχε καμία απολύτως σχέση με τη μουσική. Και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν άμουση εντελώς.

q Ο πατέρας μου, βέβαια, ήταν γιατρός και η μητέρα μου δασκάλα. Προέρχομαι, δηλαδή, από το επιστημονικό

ΟΙAΘΗΝΑΊΟΙ

προλεταριάτο. Ήταν δύο άνθρωποι εγγράμματοι, εντονότατα πολιτικοποιημένοι, αριστεροί φυσικά, με ταλαιπωρίες λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων και κάπως, με έναν τρόπο περίεργο, η μητέρα μου, η οποία ήταν μια καλή δασκάλα και παιδαγωγός, σκέφτηκε ότι θα έπρεπε να αποκτήσω μια σχέση με τη μουσική. Άρχισα λοιπόν να μαθαίνω πιάνο. Όμως, δεν ήρθα από εκεί στη μουσική. Στη μουσική ήρθα από την τεχνολογία: κάποτε η θεσσαλική πεδιάδα είχε πρόβλημα νερού και τότε, για να ποτίζεται, έγιναν τα περίφημα έργα του φράγματος του ποταμού Μέγδοβα και της Λίμνης Πλαστήρα. Η εταιρεία που ανέλαβε να φέρει εις πέρας εκείνο το όραμα του Πλαστήρα, ο οποίος καταγόταν από την περιοχή, ήταν γαλλική. Οπότε ήρθαν Γάλλοι μηχανικοί στην Καρδίτσα με τις οικογένειές τους, γιατί τα έργα αυτά θα κρατούσαν καιρό. Κι έτσι είχα μια συμμαθήτρια στο σχολείο, η οποία ήταν γαλλάκι. Η πρώτη μου επαφή με τη μουσική ήταν μέσω εκείνου του κοριτσιού.

42 lifo – 20.1.22

q Το σπίτι τους ήταν κοντά στο δικό μας. Ήταν ένα ωραίο σπίτι, μ’ εκείνον τον λαϊκό νεοκλασικισμό που συνηθιζόταν στη επαρχία. Είχε έναν υπέροχο κήπο με δυο-τρία οπωροφόρα. Το ένα ήταν δαμασκηνιά και έκανε τα περίφημα δαμάσκηνα ρεγκλότα, τα οποία δεν τα βρίσκεις τώρα. Η λέξη «ρεγκλότα» προέρχεται από την παραφθορά των γαλλικών λέξεων «Reine Claude» που σημαίνουν «Βασίλισσα Κλαυδία», λόγω αφιέρωσης της ποικιλίας σε εστεμμένη. Είναι ένα πολύ ωραίο είδος δαμάσκηνων που έχουν κίτρινο χρώμα και σάρκα κρουστή, ιδανικά γλυκιά, δηλαδή όχι πολύ γλυκιά. Επίσης, είναι χυμώδη. Δεν βρίσκεται πια αυτή η γεύση. Επειδή, λοιπόν, εκείνα τα δαμάσκηνα βρίσκονταν εκεί, πήγαινα και έκοβα συνέχεια, μαζί με τη φίλη μου τη Γαλλίδα, με την οποία μιλούσαμε σε μια περίεργη γλώσσα, που δεν ξέρω ποια ήταν. Τυχαίνει λοιπόν και μπαίνουμε κάποια στιγμή στο σπίτι τους και μέσα από ένα δωμάτιο, που η πόρτα του ήταν μισάνοιχτη, ακούω, από ένα ηχητικό συγκρότημα όπως είδα μετά, μια καταπληκτική μουσική που δεν ήξερα τι ήταν – τελικά, ήταν Σοπέν. Μια «Πολωνέζα». Η opus 53, η μεγάλη. Έπρεπε να την ξανακούσω εκείνη τη μουσική. Δεν μπορούσα πια να ζήσω χωρίς να την ξανακούσω. Και ήμουν πολύ μικρή.

q Αυτό ήταν το πρώτο που έπαθα με τη μουσική. Το δεύτερο που έπαθα ήταν πολύ αργότερα. Γυρνώντας ένα απόγευμα από το σχολείο στο περίεργο σπίτι όπου μέναμε, ένα τουρκομπαρόκ τρίπατο σχεδόν, με έναν υπέροχο κήπο τον οποίο φρόντιζε η μάνα μου, που αγαπούσε τα λουλούδια, άκουσα από το Τρίτο Πρόγραμμα, που είχε ιδρυθεί τότε, αλλά μετά δυσκολίας έφτανε μέχρι την Καρδίτσα, με χιλιάδες παράσιτα και καθόλου συνεχές σήμα, το «Ιταλικό Κονσέρτο» του Μπαχ με τον τσεμπαλίστα Ραλφ Κιρκπάτρικ. Αυτό ήταν. Έσβησε όλη η υπόλοιπη μουσική! Πώς; Γιατί;

q Η μουσική για μένα ήταν ένα πεδίο ελευθερίας. Καταναγκαστικό πεδίο, αλλά πεδίο ελευθερίας – ήταν ένας καταναγκασμός ελευθερίας. Εν πάση περιπτώσει, από κει ξεκίνησαν όλα και επειδή συνέβη να αρχίσω και πιάνο και τα πήγαινα πολύ καλά, κάποιες μουσικές σπουδές που διαγράφονταν στον ορίζοντα μπήκαν στην μπάντα, γιατί υπήρχε ασυμφωνία στην οικογένεια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ταυτόχρονα δεν πέθαινα και για το διάβασμα και τη λογοτεχνία, ήδη από

απο τον γιάννη κωνσταντινίδη φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν

τι ηταν η λεσχη Μουσικά, η Λέσχη μπορεί να ισχυριστεί ότι υπηρέτησε, ή ότι διαμόρφωσε, ή ότι επηρέασε την κατεύθυνση και τα ενδιαφέροντα τριών γενεών ακροατών και ότι εκλαΐκευσε με καλαισθησία τον μουσικό πολιτισμό.

20.1.22 – lifo

43

q Η προσήλωσή μου, πάντως, στο πνευματικό προϊόν είναι απόλυτη. Βασικά, αυτό. Καθένας από μας έχει έναν τρόπο να υπάρχει στον κόσμο. Ο ένας είναι στραμμένος από δω, ο άλλος από κει. Εγώ έχω στραφεί σε αυτά τα πράγματα, γιατί δεν θα μπορούσα να στραφώ κάπου αλλού. Ξέρω ποια δύναμη ή ποια αδυναμία με έκανε να βρίσκομαι σε αυτά. Ξέρω όμως και ποιος είναι ο εχθρός... Όχι ο καπιταλισμός, αν και αυτός είναι, όσο να ’ναι. Ο βασικός εχθρός είναι ο χρόνος.

q Διέκοψα τις σπουδές μου στη Φιλοσοφική δύο χρόνια μετά την είσοδό μου στη σχολή. Κανονικά, θα έπρεπε να με ρωτούν πώς την άντεξα τόσο πολύ. Δεν ήταν δυνατό να συνεχίσω. Για μένα ήταν μια ύβρις η λειτουργία της Φιλοσοφικής το 1964 που μπήκα στο Πανεπιστήμιο. Δυστυχώς, ήμουν στην Αθήνα. Επειδή είχα μπει με καλή σειρά, είχα την ευκαιρία να διαλέξω σε ποια απ’ όλες τις σχολές θα ήθελα να γραφτώ. Και προτιμούσα στη Θεσσαλονίκη. Όμως, ο πατέρας μου, ως γιατρός έβρισκε ότι στη Θεσσαλονίκη, λόγω κλίματος, έχει πάντα πολλή υγρασία. Το αποτέλεσμα ήταν να έρθω στην Αθήνα, όπου είχε ένα άλλο είδος «υγρασίας». Όταν τα παράτησα, όλοι έλεγαν ότι κάτι είχα πάθει και άρχισε να κυκλοφορεί η φήμη ότι παραφρόνησα κανονικά. Σε σύγκριση με τις προσδοκίες μου, αυτό που συναντούσα καθημερινά ήταν τόσο απογοητευτικό, που για μένα ισοδυναμούσε με κανονικό θάνατο. Είπα, λοιπόν, το όχι.

q Δεχθήκαμε, κατ’ εξακολούθηση, τον ψόγο ότι στη Λέσχη ήμασταν μια ελίτ. Αυτό, φυσικά, είναι αποτέλεσμα άγνοιας της ιστορίας. Γιατί η μουσική, αυτή που αποκαλούμε κλασική και συνδυάζεται με μια κοινωνική ελίτ, στην πραγματικότητα, στις χώρες όπου γεννήθηκε και καλλιεργήθηκε, είναι λαϊκό είδος. Γιατί δεν γεννήθηκε στην Ελλάδα. Εν πάση περιπτώσει, όλο αυτό είναι μια τεράστια παρεξήγηση. Θέλω να πω ότι, αν πιάσουμε, για παράδειγμα, τον Σούμπερτ ή τον Μπραμς, βλέπουμε ότι οι άνθρωποι αυτοί, μαζί με την ακαδημαϊκή σπουδή και την επιστήμη του να γράφεις κανονική μουσική, τράφηκαν από τις χυμώδεις ρίζες της μελωδίας της λαϊκής μουσικής. Αυτά είναι πράγματα που στην Ελλάδα δεν συνέβησαν με ομαλό τρόπο. Και νομίζω ότι ως απόρροια αυτού του πράγματος και μιας πολύ πρόχειρης ιδεολογικής ευκολίας εκτοξεύονται διάφοροι κόλαφοι και κυρίως το ότι δήθεν ήμασταν μια ελίτ και κινούμασταν σε ένα ορισμένο, δήθεν κοινό.

ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ Έλση Σαράτση

παιδάκι. Είμαι μια πολύ μπερδεμένη σούπα, ξέρετε, και δεν μπορώ να φανταστώ τι θα βγάλετε απ’ όλα αυτά. Εκείνο που εγώ θέλω να τονίσω είναι ότι ως πρόσωπο δεν έχω κανένα ενδιαφέρον.

q Πραγματικά, δεν προσπαθώ να δικαιωθώ προσωπικά. Στ’ αλήθεια… Αδικαίωτη θα περάσω στον άλλο κόσμο. Αυτό που με ενδιαφέρει όμως πραγματικά είναι ότι είχε όλη αυτή η ιστορία μια οντότητα. Γιατί ήταν μια παραγωγή έργου, παρά το ότι αυτό μπορεί να μην προκύψει ποτέ στην ιστορία. Και θα σταθώ ξανά στο ότι το μεγαλύτερο μέρος του μουσικού αρχείου της Λέσχης βρίσκεται ήδη στο ΕΛΙΑ - ΜΙΕΤ και θα ακολουθήσει και το υπόλοιπο. Αυτό είναι σημαντικό. Το κατάφερα με πάρα πολλή δυσκολία, βέβαια, γιατί ομολογώ ότι η μετακόμιση από το σπίτι όπου έμενα σε αυτό που βρίσκομαι τώρα με λύγισε. Όμως, συγκεντρώνοντας όλο εκείνο το υλικό κατάφερα τουλάχιστον να περισώσω ένα μεγάλο μέρος του μουσικό-εκδοτικού μας αρχείου, γιατί υπάρχουν επιστολές ανθρώπων που παίζουν κάποιον ρόλο στην ελληνική κοινωνία, και στον πνευματικό της χώρο, και όλα αυτά πάνε πια εκεί.

q Θέλω να πω και δυο λόγια για τον Λάζαρο Γεωργιάδη, που ήταν ο άνθρωπος με τον οποίο ξεκινήσαμε τη Λέσχη. Ήταν ιδιοφυής, αλλά δυστυχώς πέθανε πολύ νέος – μόλις σαράντα έξι ετών, το 1984. Ζούσαμε μαζί από το 1971 και τα λοιπά, και τα λοιπά. Δεν ήμασταν παντρεμένοι. Ο ιδιοφυής τεχνίτης Λάζαρος δεν ήταν το είδος της μονότονης κλασικής καλλονής. Τον κοσμούσαν πολύτιμα ελαττώματα και ελλείψεις, χωρίς τα οποία ίσως και να μην είχε υπάρξει. Ξεκίνησε πουλώντας στα παλιατζίδικα δίσκους και βιβλία. Είχε ταλέντο. Ζωγράφιζε από μικρός. Διέθετε μια ευαισθησία στο μάτι και στο χέρι, που ήταν εξαιρετικές. Και είχε μια δεξιοτεχνία στα χέρια. Ήταν σπουδαίος χειροτέχνης. Μπορούσε να κάνει τα πάντα με τα χέρια του. Όλα αυτά ήταν μέρος εκείνης της τρομερής ευστροφίας του. Είχε πάθος για το βιβλίο, πάθος για τη μουσική, πάθος για την τυπογραφία. Απ’ όλα αυτά μαζί προέκυψε η ιστορία της Λέσχης και από τη συνεργασία μ’ εμένα βέβαια και τη συνύπαρξη, γιατί κι εγώ είχα περίπου τα ίδια μυαλά. Αλλά δυστυχώς πέθανε πολύ γρήγορα.

q Ήμασταν ένας πολύ μικρός, χειρωνακτικός εκδοτικός οίκος, αλλά είχαμε τρία σπουδαία ονόματα στον κατάλογό μας, τρία Νόμπελ, τον Σεφέρη, τον Μπέκετ και τον Ελύτη, για τον οποίο είχαμε εκδώσει μια ομιλία που είχε κάνει για εκείνον ο Γ.Π. Σαββίδης στο Χάρβαρντ. Καμία από αυτές τις εκδόσεις δεν θα είχε φτάσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό εάν δεν τις είχαμε εκδώσει εμείς – και σας το λέω χωρίς δισταγμό αυτό. Αλλά και πέραν αυτών των τριών προσώπων, θέλαμε να κάνουμε μια εκδοτική σειρά του τύπου «books on music», δηλαδή βιβλίων που δεν είναι μουσικολογικά και επιτρέπουν στο ευρύ κοινό να τοποθετεί ιστορικά τα πρόσωπα του κόσμου της μουσικής που θαυμάζει και να ενημερώνεται για την προσωπική τους ιστορία. Έτσι, το 1978 βγάλαμε το βιβλίο για τον Μάλερ, τότε που δεν τον γνώριζαν καλά-καλά ούτε στη Γαλλία. Θα έπρεπε να ήσουν τρελός για να ξεκινήσεις μια τέτοια εκδοτική σειρά από τον Μάλερ και όχι από τον Μπετόβεν ή τον Σούμπερτ. Όμως αισθανόμασταν ότι ο Μάλερ σφραγίζει τη μουσική του εικοστού αιώνα, άρα από εκείνον θα έπρεπε να ξεκινήσουμε. Αντιστοίχως, έχοντας εκδώσει το βιβλίο με τις μουσικές αναφορές του Σεφέρη, ο οποίος είχε ως θεό τον Ντεμπισί, για τον οποίο δεν υπήρχε βιβλιογραφία στα ελληνικά, βγάλαμε και τη βιογραφία του Ντεμπισί. Υπήρχε μια οδυνηρή αθωότητα στον τρόπο με τον οποίο έρχονταν κάποιοι άνθρωποι στη Λέσχη και ζητούσαν το «Σεληνόφως» του Ντεμπισί, ένα πολύ ωραίο κομμάτι, με μεγάλη μουσική ιστορία χωνεμένη μέσα του, το οποίο ακούγεται πολύ εύκολα. Είναι σχεδόν salon music, αλλά έχει πολύ ψωμί στο βάθος. Και οι άνθρωποι που το ζητούσαν ήταν σαν να έψαχναν κάποιο ορφανό του οποίου αγνοούσαν τον πατέρα. Εκδώσαμε, επίσης, την «Κατάη» του Έζρα Πάουντ στη μετάφραση του Λορεντζάτου, με τον οποίο μας συνέδεε μεγάλη φιλία και εκτίμηση. Ήταν μια ποιητική αναδημιουργία, δεν επρόκειτο για μια απλή μετάφραση.

q Την περίοδο της χούντας ήμασταν αναγκασμένοι να υποβάλουμε στην Υπηρεσία Λογοκρισίας ακόμα

«Εντάξει, η μουσική ήταν ένα πάθος. Τι είναι τα πάθη, δεν ξέρουμε. Εγώ, ας πούμε, δεν ξέρω τίποτα γι’ αυτά. Ούτε πιστεύω ότι ξέρουν οι άλλοι. Κι έτσι, δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί προσηλώθηκα τόσο πολύ σε αυτό το είδος που λέμε κλασική μουσική. Νομίζω πως, αν μπορούσα να δώσω μια απάντηση, θα ήταν σαν να απαντούσα στο ερώτημα αν υπάρχει Θεός ή σε οτιδήποτε άλλο αναπάντητο».

και τον θεματικό κατάλογο των έργων του Μπαχ. Και υπάρχει πάντα η «Βασική Δισκοθήκη», το βιβλιαράκι που βγάζαμε, με τις σφραγίδες της λογοκρισίας και τα λοιπά. Είχαμε και ένα πολύ πρώιμο «τράβηγμα» με την Ασφάλεια, εξαιτίας ενός ζητήματος που σχετιζόταν με τη Μακεδονία. Φέρναμε πάντα δίσκους για το εθνο-μουσικολογικό τμήμα μας. Η UNESCO χρηματοδοτούσε τότε αποστολές σε διάφορα μέρη του κόσμου για να γίνουν εκεί ηχογραφήσεις, προκειμένου να διατηρηθεί ο μουσικός πλούτος των εθνών που δεν έχει καταγραφεί, δεν αποτελεί γραπτό μουσικό μνημείο, παρά μόνο προφορικό. Στις σειρές των δίσκων που κυκλοφορούσαν με εκείνες τις ηχογραφήσεις υπήρχε και ένας στου οποίου το εξώφυλλο έγραφε ότι επρόκειτο για τοπική μουσική της Μακεδονίας. Τι ήτανε να τον φέρουμε, και μάλιστα να τον βάλουμε και στη βιτρίνα; Μια μέρα την είδαμε τρυπημένη από σφαίρα και μια άλλη μας φώναξαν στην Ασφάλεια. Δεν θυμάμαι αν ήταν ακριβώς το 1968, πάντως ήταν την πρώιμη περίοδο της χούντας.

q Ξέρετε, έχω δισκοπάθεια. Ταιριαστή αρρώστια...

44 lifo – 20.1.22

712

ΜΟΥΣΙΚΗ

Το νέο mixtape «Caprisongs» της FKA Twigs Μετά από μια μεγάλη περίοδο περιπετειών με την υγεία και τους συντρόφους της, μετά από χωρισμούς και απώλειες, η FKA Twigs αναζητά τη χαρά και τη διασκέδαση και φτιάχνει ένα mixtape στο οποίο προσπαθεί να διώξει τη θλίψη. Το «Caprisongs» περιέχει δεκαεπτά κομμάτια με όλους τους ήχους που είναι πετυχημένοι αυτήν τη στιγμή, λοξοδρομώντας προς το mainstream. Τραπ, afrobeat, hyperpop, χορωδιακά μέρη και ραπ μέσα από autotune κάνουν το mixtape την πιο περιπετειώδη και προσιτή δουλειά της ως τώρα, χωρίς να χαθεί σχεδόν τίποτα από τη weird ταυτότητά της. Σελ. 53

46

THE WEEK Όσα ξεκινάνε αυτή την εβδομάδα

48

ΣΙΝΕΜΑ Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

50

ΒΙΒΛΙΟ «Εκμηδένιση»: Ένας ανθρώπινος και τρυφερός Μισέλ Ουελμπέκ

52

ΒΙΒΛΙΟ Πόρτο και βότκα

54

ΘΕΑΤΡΟ «Αντόνιο ή το μήνυμα»

20.1.22 – lifo

45

4 ΣΙΝΕΜΑ - ΟΠΕΡΑ ORFEAS2021

the week

απο tην ελενη τζαννατου

20 - 26 ι ανου αρ ιου 2 0 22

STOEP TH PR ES S

ΜΟΥΣΙΚΗ Lighthouse Sessions: Νίκος Ξυδάκης

1 ΕΚΘΕΣΗ Μελίνα Μερκούρη: Να με θυμάσαι και να μ' αγαπάς Μία από τις πιο ακτινοβόλες προσωπικότητες που έβγαλε η Ελλάδα, η Μελίνα Μερκούρη, έχει αφήσει το δικό της δυναμικό στίγμα τόσο στον κινηματογράφο, με ταινίες όπως το Ποτέ την Κυριακή, το Στέλλα και το Τοπ Καπί, όσο και στην πολιτική, έχοντας μείνει κυρίως γνωστή για τη θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού, τη διεκδίκηση των μαρμάρων του Παρθενώνα αλλά και τη θεσμοθέτηση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή της, που ήταν πέρσι, η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη διοργανώνουν μια μεγάλη έκθεση που διόλου τυχαία εγκαινιάζεται στις 18 Ιανουαρίου, μια και το 18 είναι αριθμός που συμβόλιζε πολλά για εκείνη: στις 18 έπεφταν τα δικά της γενέθλια και του Ζιλ Ντασέν, ο γάμος τους έγινε αυτή την ημερομηνία και όλες οι πρεμιέρες τους κανονίζονταν για τις 18 του εκάστοτε μήνα. Η έκθεση, που θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων εκθέματα που έρχονται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας, θα χωρίζεται σε τρεις ενότητες: οι δύο αφορούν την πορεία της Μερκούρη στο θέατρο και τον κινηματογράφο και η τρίτη απαρτίζεται από τεκμήρια γύρω από την πολιτική της δράση.

18/1-11/3, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, Πειραιώς 100, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη, με προκράτηση δελτίων εισόδου

2 ΘΕΑΤΡΟ Κόκκινα Φανάρια Μετά από την πολύ μεγάλη επιτυχία της μεταφοράς του Άνθρωποι και Ποντίκια του Τζον Στάινμπεκ, ο Βασίλης Μπισμπίκης και η Ομάδα Cartel ετοιμάζονται να ανεβάσουν τα Κόκκινα Φανάρια, τα οποία θα ανάψουν σε queer αποχρώσεις. Το έργο, που γράφτηκε αρχικά για το θέατρο από τον Αλέκο Γαλανό και είχε τον τίτλο

46 lifo – 20.1.22

Το σπίτι με τα κόκκινα φανάρια, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1963 από τον Βασίλη Γεωργιάδη, με πρωταγωνίστρια την Τζένη Καρέζη, και στη νέα του εκδοχή γίνεται ακόμα πιο τολμηρό, με τη Μαντάμ Παρί και τα κορίτσια της να ανοίγουν την κουρτίνα του μπαρ τους για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους.

22/1-27/2, Τεχνοχώρος Cartel, Λεγάκη 7, Αγ. Ιωάννη Ρέντη, είσοδος 15-20 ευρώ

3 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ματιές στην ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα

Μια μεγάλη έκθεση που επιχειρεί να συγκεντρώσει μερικούς από τους πιο εμβληματικούς Έλληνες ζωγράφους και γλύπτες του εικοστού αιώνα, προερχόμενους από ένα ευρύ χρονολογικά και ιστορικά φάσμα, αλλά και από διαφορετικές τεχνοτροπίες και κατευθύνσεις διοργανώνει η γκαλερί Σκουφά, ώστε να δει τον εικοστό αιώνα μέσα από τις καλλιτεχνικές του εξελίξεις. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν έργα δεκάδων σημαντικών Ελλήνων εικαστικών, μεταξύ των οποίων οι Αλέξης Ακριθάκης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Νίκος Εγγονόπουλος, Μποστ, Γιάννης Μόραλης, Ευγένιος Σπαθάρης, Γιάννης Τσαρούχης.

20/1-12/2, Γκαλερί Σκουφά, Σκουφά 4, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

Η σειρά συναυλιών Lighthouse Sessions επιστρέφει και φέτος στο ΚΠΙΣΝ για να παρουσιάσει τα μουσικά πορτρέτα εκλεκτών καλεσμένων. Κάθε φορά ο συνθέτης και ντράμερ Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης καλεί μουσικούς σε έναν διπλό διάλογο: από τη μια το μουσικό πάντρεμα ειδών φαινομενικά παράταιρων, όπως τα ρεμπέτικα, η τζαζ και η κλασική μουσική, και από την άλλη οι πραγματικές συζητήσεις γύρω από το μουσικό σύμπαν των καλεσμένων. Στο πρώτο αυτό Lighthouse Session (που θα διεξαχθεί με παρουσία κοινού, αλλά θα μεταδοθεί και διαδικτυακά) καλεσμένος είναι ο γνωστός συνθέτης Νίκος Ξυδάκης, που θα εγκαινιάσει τα sessions, για να ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες ο Ορφέας Περίδης και η Έλλη Πασπαλά.

Τα ΦΥΤΑ, έχοντας ως βάση τον μύθο του Ορφέα, δημιούργησαν μια queer sci-fi βίντεο όπερα που μετά την προβολή της στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης κάνει πρεμιέρα και στην Αθήνα με δύο προβολές. Ο Ορφέας είναι ο πρώτος γκέι πρωθυπουργός της Ελλάδας και, κόντρα στο τσιτάτο «Live your myth in Greece», προασπίζεται τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, έχοντας απέναντί του μια alt-right δυστοπία την εποχή της μετα-αλήθειας. Με όχημα τον πειραματισμό, στοιχεία μπαρόκ μελοδράματος, DIY κολάζ, ποστ-ίντερνετ αισθητικής και εικονικής πραγματικότητας, το «ORFEAS2021» θέλει να πει μια ρετρο-φουτουριστική ιστορία ουτοπικών οραμάτων, ιδεολογικών συγκρούσεων, υπερφυσικών ηγετών και απολυταρχικού θεάματος, επηρεασμένη από τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου (Zackie Oh), στον οποίο και αφιερώνεται η όπερα.

19 & 26/1, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, Αθήνα, είσοδος: 5-7 ευρώ

5 ΣΙΝΕΜΑ I am Afro Greek: Black portraiture in Greece Με την αφροελληνική κοινότητα να έχει γίνει πλέον αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής εθνογραφίας, η Adéola Naomi Adérèmi, που ερευνά ζητήματα γλώσσας, αυτοπροσδιορισμού και ταυτότητας, στράφηκε το 2017 στην εξέταση και έρευνα του όρου «Αφροέλληνας». Έναν χρόνο αργότερα, μαζί με την Jackie Abhulimen προχώρησε σε μια σειρά συνεντεύξεων σε Αφροέλληνες γύρω από τον ρατσισμό, την ταυτότητα αλλά και την οικοδόμηση ενός έθνους με νέους όρους. Από αυτές προέκυψε το ντοκιμαντέρ I am Afro Greek: Black Portraiture in Greece το οποίο και θα προβληθεί διαδικτυακά από το State of Concept, στο πλαίσιο της έκθεσης «Kapwani Kiwanga: Deposits». Μετά την προβολή θα ακολουθήσει διαδικτυακή συζήτηση.

20/1, διαδικτυακά μέσω Facebook, χωρίς αντίτιμο

6 ΣΙΝΕΜΑ «The Runner» - A Boy Harsher Film

23/1, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, Καλλιθέα, είσοδος: 5-10 ευρώ

Για την πέμπτη του δουλειά, το dark wave ντουέτο των Boy Harsher στράφηκε στο σινεμά. Το «The Runner» δεν θα είναι απλώς ένα άλμπουμ, αλλά το soundtrack της ομώνυμης μικρού μήκους ταινίας των Boy Harsher. Η ταινία, που παντρεύει το horror με το αντισυμβατικό ντοκιμαντέρ και καταπιάνεται με τη διαδικασία ηχογράφησης που ακολουθεί το σχήμα, θα προβληθεί για μια βραδιά στην Αθήνα, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.

21/1, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, Αθήνα, είσοδος: 7 ευρώ

ΘΕΑΤΡΟ

Έναν από τους πιο σημαντικούς μεταπολεμικούς ζωγράφους και γλύπτες, τον Ιάσονα Μολφέση, που έζησε και δημιούργησε με βάση του κυρίως το Παρίσι, πρόκειται να ξανασυστήσουν στο κοινό οι Kalfayan Galleries στην Αθήνα με αυτήν την έκθεση αλλά και κάποιες που έπονται. Πρόκειται για την πρώτη ατομική παρουσίαση του έργου του εικαστικού μετά τον θάνατό του. Ο Μολφέσης διακρίθηκε για την εικαστική του πρωτοπορία, μια και η τεχνολογία της εποχής τού κέντρισε το ενδιαφέρον τόσο ώστε να χρησιμοποιήσει στο έργο του τη γλώσσα των υπολογιστών για να δομήσει το δικό του ιδιαίτερο καλλιτεχνικό σύμπαν.

Η «Αυλή των Θαυμάτων», του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη Το κλασικό θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη Η αυλή των θαυμάτων ανεβαίνει σε μια συμπαραγωγή του πολιτιστικού οργανισμού Λυκόφως με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του βραβευμένου με το βραβείο «Κάρολος Κουν» Χρήστου Σουγάρη. Η μουσική είναι του Στέφανου Κορκολή, τους στίχους των τραγουδιών υπογράφει ο Γεράσιμος Ευαγγελάτος και τις χορογραφίες αναλαμβάνει ο Φωκάς Ευαγγελινός, μαζί με έναν 17μελή, προσεκτικά επιλεγμένο θίασο. Το θεατρικό έργο του Καμπανέλλη, που παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 1957 από το Θέατρο Τέχνης, πραγματεύεται τη συνεχή προσπάθεια του Έλληνα να ξεπεράσει τη φτώχεια και να σπάσει τα στενά γεωγραφικά δεσμά που τον ορίζουν μέσα από μια υψηλή ηθογραφία χαρακτήρων.

25/1-6/2, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη 1, Αθήνα, είσοδος: 9-50 ευρώ

«ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ – Από την προϊστορία στην Ελλάδα του σήμερα»

20/1-5/3, Kalfayan Galleries, Χάριτος 11, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

8 ΜΟΥΣΙΚΗ Cosmos: Christian LÖffler & Ergon Ensemble Ο ανήσυχος παραγωγός και συνθέτης Christian Löffler ετοιμάζει τις αποσκευές του για την Αθήνα, για μια εμφάνιση διαφορετική απ’ ό,τι τον έχουμε συνηθίσει, στην οποία θα «παντρευτούν» ετερόκλητοι μουσικοί κόσμοι. Στον πρόσφατο δίσκο του «Parallels», που κυκλοφόρησε στην Deutsche Grammophon, ο Γερμανός έμπλεξε την downtempo αισθητική με συνθέσεις κλασικών δημιουργών, όπως ο Beethoven και ο Bach. Τις χρονικές και αισθητικές αποστάσεις έρχεται να γεφυρώσει ο Löffler και σε αυτή του την εμφάνιση, έχοντας στο πλάι του το Ergon Ensemble, ένα σχήμα που εδώ και 14 χρόνια έχει αφιερωθεί στην παρουσίαση αβανγκάρντ μουσικής του εικοστού και εικοστού πρώτου αιώνα.

24/1, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, Καλλιθέα, είσοδος 10-20 ευρώ

9 ΣΙΝΕΜΑ Αφιέρωμα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο Ακριβώς μία δεκαετία μετά τον άδικο χαμό του Θόδωρου Αγγελόπουλου, το Γαλλικό Ινστιτούτο ετοιμάζει μια βραδιά-φόρο τιμής στον σκηνοθέτη που έκανε γνωστό το ελληνικό σινεμά σε ολόκληρο τον κόσμο στο Auditorium Theo Angelopoulos. Ο Αγγελόπουλος υπήρξε ο πιο σημαντικός Έλληνας σκηνοθέτης που μνημονεύεται ανάμεσα στους σπουδαίους δημιουργούς του παγκόσμιου σινεμά. Άφησε το δικό του αποτύπωμα, καταφέρνοντας μέσα από τον φακό του τη λεγόμενη «χωροποίηση του χρόνου».

24/1, Γαλλικό Ινστιτούτο της Ελλάδος, Σίνα 31, Αθήνα, είσοδος ελεύθερη

ανρί ματίς (1869-1954), τζαζ, λιθογραφία, 38,8 χ 29 εκ., 1947, μουσείο τεριάντ.

7 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ιάσων Μολφέσης (1925-2009)

the week

EKΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΘΕΑΤΡΟ

Μια μοναδική έκθεση που ακολουθεί την πορεία της χάραξης από την προϊστορία ως την Ελλάδα του σήμερα.

Η

Η «Μεταμόρφωση», του Φραντς Κάφκα, σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή Για τρίτη χρονιά ο Τάσος Σαγρής μεταφέρει στο θεατρικό σανίδι τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, ένα από τα πιο εμβληματικά λογοτεχνικά κείμενα που γράφτηκαν ποτέ. Στο έργο ένας υπάλληλος που ζει εδώ και δέκα χρόνια τη «Μέρα της Μαρμότας» δεν μπορεί να συνεχίσει να επαναλαμβάνει τις ίδιες μηχανικές κινήσεις κι έτσι βουλιάζει σε μια απραξία που τον μεταμορφώνει σε παράσιτο. Μέσα από αυτήν τη φαινομενική ακινησία ο Φραντς Κάφκα θέλει τελικά να αντιστρέψει τους όρους και να κάνει την απραξία μέσο αντίστασης σε μια κοινωνική συνθήκη που επιβάλλεται εξαρχής στους ανθρώπους του δυτικού πολιτισμού.

22/1-16/4, Θέατρο Πόρτα, λεωφ. Μεσογείων 59, Αμπελόκηποι, είσοδος: 1011 ευρώ

σπήλαιο niaux (αριέζ), μαύρη αίθουσα – βίσωνας, αρχείο υπουργείου πολιτισμού της γαλλικής δημοκρατίας

Διοργάνωση: Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ) Αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής», Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256, Ταύρος Διάρκεια: Έως 18/2/22

μικρή ταπεινή γραμμή που κάποτε, πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια, ο άνθρωπος χάραξε για πρώτη φορά πάνω σε έναν βράχο είναι η απαρχή της εξάπλωσης της γνώσης σε ολόκληρο τον κόσμο. Γίνεται σχήμα, παίρνει μορφή, γίνεται σύμβολο, γράμμα, γραφή. Εκτυπώνεται, γίνεται έντυπο, βιβλίο. Πολλαπλασιάζεται, εξαπλώνεται παντού. Η τυπογραφία έχει την αφετηρία της στη χαρακτική τέχνη, η οποία προηγείται και ανοίγει τον δρόμο στην τυπογραφική εξέλιξη… Και ο κόσμος αποκτά το μεγάλο πλεονέκτημα της γνώσης. Η έκθεση «Χαρακτική - Από την προϊστορία στην Ελλάδα του σήμερα» βασίστηκε στην ιδέα αυτής της ταπεινής γραμμής που οι εικαστικοί-χαράκτες γνωρίζουν μέσα από τον μόχθο της δουλειάς τους. Μια μεγάλη, μοναδική για τα ελληνικά χρονικά έκθεση, που ακολουθεί την πορεία της χάραξης από την προϊστορία ως την Ελλάδα του σήμερα μέσα από εκθέματα από είκοσι ένα αρχαιολογικά μουσεία και πινακοθήκες. Δίπλα στις βραχοχαράξεις και τα τυπώματα από την Κίνα παρουσιάζονται χαρακτικά έργα του Τουλούζ Λοτρέκ, του Ματίς, του Πικάσο, του Μπρακ και πολλών άλλων Ευρωπαίων μεγάλων ζωγράφων-χαρακτών. Δίπλα στα εγχάρακτα της ελληνικής αρχαιότητας και τις χαλκογραφίες του Αγίου Όρους παρουσιάζονται σημαντικοί Έλληνες χαράκτες που δεν ζουν πια και σηματοδότησαν την ελληνική χαρακτική από το 1885 ως και το 2000, καθώς και χαράκτες της Αντίστασης. Η έκθεση ολοκληρώνεται με 222 έργα από 144 σύγχρονους χαράκτες του τόπου μας, μετά από τουλούζ - λωτρέκ ανρί ντέ (1864-1901), πρόσκληση στα μέλη του αφίσα για το «γιαπωνέζικο ντιβάνι», τετράχρωμη λιθογραφία σε χαρτί, Επιμελητηρίου Εικαστι79,5 χ 59,5 εκ., 1892-1893, εθνική πινακοθήκη/μουσείο αλέξανδρου σούτσου κών Τεχνών Ελλάδος.

20.1.22 – lifo

47

Σινεμά

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο

Κακό

48 lifo – 20.1.22

Το μονοπάτι των χαμένων ψυχών Η νέα ταινία του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο είναι ένας σκοτεινός μύθος για τους ψεύτες και το γιατί πρέπει να τους πιστέψουμε. Ένας φιλόδοξος ακροβάτης τσίρκου με ταλέντο στη χειραγώγηση των ανθρώπων μέσω της χρήσης προσεκτικά επιλεγμένων λέξεων δημιουργεί δεσμό με μια ψυχίατρο, η οποία είναι ακόμα πιο επικίνδυνη από εκείνον. ΣΥΝΟΨΗ:

Τ

ο υποχόνδριο αγόρι από την Γκουανταλαχάρα, που ξόδευε τα εκατό δολάρια, με τα οποία τον φιλοδωρούσε ο επίσης αρρωστοφοβικός πατέρας του, όταν τον συνόδευε στα ταξίδια του στο Τέξας, αποκλειστικά στα κόμικς, ενηλικιώθηκε και δεν έχει ανάγκη πλέον τα τέρατα. Για να είμαστε πιο ακριβείς, εδώ δεν επικαλείται τη φαντασία, αυτό το περίφημο και πολυβραβευμένο κράμα φόβου και αγαλλίασης που έπλασε από το Kronos μέχρι τη Μορφή του Νερού, για να στεγάσει τους μυθιστορηματικούς του ήρωες στις αλληγορικές, συναρπαστικές περιπέτειες απόδρασης από τη σκληρή πραγματικότητα. Στο Μονοπάτι των χαμένων ψυχών ο Στάντον Καρλάιλ (Μπράντλεϊ Κούπερ) δεν μπορεί να πάρει το βλέμμα του από ένα βάζο με ένα έμβρυο με τρία μάτια που βρίσκεται στο ράφι, σε περίοπτη θέση, μαζί με τα υπόλοιπα αξιοπερίεργα «αντικείμενα» που διατηρεί στο αυτοσχέδιο γραφείο του ο Κλεμ (Γουίλεμ Νταφόου), ιδιοκτήτης ενός καρναβαλικού τσίρκου. Έχει κάψει το σπίτι του και όταν το freak του τσίρκου αρρωσταίνει, ο Κλεμ τον προσλαμβάνει για να τον βοηθήσει να βολέψει το δύστυχο και απεχθές geek στο κλουβί του. Σταδιακά, ο Στάντον κολλάει στον θίασο και γίνεται ο τύπος για όλες τις δουλειές, κυρίως όμως προσέχει πώς ο αλκοολικός Πιτ (Ντέιβιντ Στράδερν) και η σύζυγός του, το υποτιθέμενο μέντιουμ Ζίνα (Τόνι Κολέτ), αναπτύσσουν φράσεις με κωδικούς για να προσελκύσουν το κοινό σε

μία από τις πιο δημοφιλείς παραστάσεις. Στο μεταξύ, ο Πιτ πεθαίνει και ο Στάντον παίρνει τη θέση του, ερωτεύεται μια όμορφη κοπέλα του θιάσου, τη Μόλι (Ρούνι Μάρα), εγκαταλείπουν το μπουλούκι και μετακομίζουν στη Νέα Υόρκη, όπου μια νέα καριέρα περιμένει τον σαγηνευτικό καιροσκόπο. Ο αυτοχρισθείς The Great Stanton εργάζεται σε πολυτελείς σάλες της Νέας Υόρκης, με τη Μόλι βοηθό και πασαδόρο στην κωδικοποιημένη επικοινωνία με τους νεκρούς. Εκεί ετοιμάζεται για το μεγάλο κόλπο: ο πανίσχυρος Έζρα Γκριντλ (Ρίτσαρντ Τζένκινς) δίνει γη και ύδωρ για να διώξει τις τύψεις που τον στοιχειώνουν για τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, μια γυναίκα που πέθανε από την έκτρωση που εκείνος της είχε ζητήσει. Ωστόσο, το σοβαρό εμπόδιο στην ανέλιξη του Στάντον είναι η Λίλιθ Ρίτερ (Κέιτ Μπλανσέτ). Αν και τον έχει καταλάβει, η πρώτη ανάγνωση δεν της αρκεί, την ιντριγκάρει το θράσος του και θέλει να τον ψυχαναλύσει. Τον προσκαλεί στο λουσάτο ιατρείο/γραφείο της, σ’ ένα επαναλαμβανόμενο face-off που παραπέμπει ευθέως στο νουάρ που γυρίστηκε το 1947 από τον Έντμουντ Γκούλντινγκ και βασίστηκε επίσης στο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Γκρέσαμ. Προχωρημένο για την εποχή του, το όχημα που είχε επιλέξει τότε με επιμονή, και παρά τις αντίθετες συμβουλές, ο Τάιρον Πάουερ για να επιβεβαιώσει την αλλαγή πλεύσης στην καριέρα του, μετά και το φιλόδοξο Razor’s Edge, βούλιαξε εμπορικά, ίσως εξαιτίας της άκαμπτα σκοτεινής φύσης του μακιαβελικού, αντιφατικού πρωταγωνιστή. Αναδρομικά εξετάζοντάς το, το φιλμ του σκηνοθέτη του Dinner at Eight (ενός ικανότατου εντολοδόχου των στούντιο που εδώ δείχνει αρετές σε διακυμάνσεις του ψυχισμού

INFO NIGHTMARE ALLEY ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ:

Γκιγιέρμο ντελ Τόρο ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΎΝ:

Μπράντλεϊ Κούπερ, Κέιτ Μπλανσέτ, Ρούνεϊ Μάρα, Γουίλεμ Νταφόου

πέρα από τους διαλόγους) διαθέτει δύναμη και πρωτοτυπία, καθώς και οξυδερκέστατη διεύθυνση του Πάουερ, αν και θολώνει από το αταίριαστο φινάλε. Ο Ντελ Τόρο και ο Κούπερ, ο οποίος είναι συμπαραγωγός, επιμένουν στη μεταφορά του μυθιστορήματος του Γκρέσαμ παρά σε remake της προηγούμενης ταινίας, κυρίως επειδή σέβονται το ανοιχτό, «αλύτρωτο» τέλος της ιστορίας, μια αυλαία που ταιριάζει σε έναν άνθρωπο ο οποίος σε μια Αμερική που δεν είχε προλάβει να συνέλθει από το Κραχ και προθερμαινόταν για τον Δεύτερο Παγκόσμιο απηχεί μια βαθύτατη κρίση αξιών, στοχεύει πολύ ψηλά και τρομάζει όταν κοιτάζει με δέος την κατάντια στην οποία μπορεί να περιέλθει ανά πάσα στιγμή. Είναι, κατά βάση, μια χαμένη ψυχή και το μονοπάτι του στηρίζεται στο τέχνασμα. Τεχνικά εντυπωσιακή, κάτι παραπάνω από άρτια, με μοναδική απώλεια την ευδιάκριτη μουσική συμβολή του Αλεξάντρ Ντεσπλά που εδώ απουσιάζει, η εκδοχή του Ντελ Τόρο μοιάζει και είναι γυαλισμένη, αλλά η πατίνα της τελειότητας δικαιολογείται απόλυτα: ο κόσμος του καρναβαλιού στέκει σαν μαγική όαση πρόσκαιρης διασκέδασης και ιδανική κρυψώνα αταίριαστων νομάδων στην περιρρέουσα ανέχεια (σαν να μην υπάρχει τίποτε τριγύρω και να ξεχωρίζει ο πολύχρωμος τροχός, ένα σύμβολο των αλλεπάλληλων σπιράλ της κατάβασης στο ναδίρ), ενώ η πολυτέλεια της Νέας Υόρκης έπεται αμφίσημα, καθώς υποδέχεται τον αλαζόνα Στάντον και την ταπεινή Μόλι στο ονειρικό περιβάλλον μιας ευκαιρίας που παραείναι καλή για να είναι αληθινή, σαν την αχλή μιας υπέροχης απάτης που υφίσταται όσο υπάρχει κοινό εύπιστο και πρόθυμο να παρηγοριέται σε μεταφυσικές πλάνες. Το εφεύρημα του homme fatal είναι ίσως μοναδικό στη μυθολογία του νουάρ, οφείλεται στον συγγραφέα Γκρέσαμ (μια άτυχη φιγούρα των γραμμάτων, που αφαίρεσε τη ζωή του ξεχασμένος και πένης), αναβαθμίζει το παλπ ύφος σε κάτι πολύ πιο σημαντικό σε διάσταση και δραματικότητα από τα υπόλοιπα και αναδεικνύεται ευρύτερα και κινηματογραφικότερα από τον Ντελ Τόρο – σε σχέση με τον Γκούλντινγκ. Η ιδιαιτερότητα της δομής του Nightmare Alley είναι ότι ο άνδρας κυριαρχεί, δεν είναι θύμα, κορόιδο ή γκάνγκστερ, απλώς μπλεγμένος στα δίχτυα μιας αρχετυπικής μοιραίας. Όταν τον συναντούμε για πρώτη φορά, δεν έχει τίποτε να χάσει και το σενάριο (της ζωής του αλλά και της ταινίας) ρίχνει στο διάβα του, σαν χαρτιά ταρό, τρεις πατρικές φιγούρες και τρεις γυναικείες επιλογές. Οι άνδρες στην πορεία του τού παρουσιάζουν τα προβλήματα που οφείλει να λύσει και οι γυναίκες τού προτείνουν τα μονοπάτια που θα μπορούσε να ακολουθήσει (όταν σηκώνει το φύλλο του Κρεμασμένου, η Τόνι Κολέτ δείχνει να το περιμένει, αλλά του θυμίζει πως είναι στο χέρι του να αλλάξει πεζοδρόμιο). Ωστόσο όλη η ταινία ποντάρει στη μέθη της ύβρεως, το high του αμνήμονος ανθρώπου που έλκεται από τα άκρα και το παίζει Θεός, γνωρίζοντας πολύ καλά το μέγεθος του τσαρλατανισμού του αλλά και την ικανότητά του να γοητεύει. Και ενώ ο Μπράντλεϊ Κούπερ διαθέτει τη θεωρία και το παράστημα, στο σύνολο της παράστασης που ανεβάζει (την εξίσωση της ερμηνείας και του show πίσω από αυτήν) υπολείπεται. Είναι σαν να μην αντιμετωπίζει το κενό της ψυχής του με δέος, συνεπώς δεν μας τρομάζει με τα ρίσκα που παίρνει. Η εγγενής «λεβεντιά» του δεν ξεπέφτει στο επίπε-

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ δο που υποδεικνύει ο χαρακτήρας του, ενώ ο επίσης όμορφος και καλοστεκούμενος Τάιρον Πάουερ γλιστρούσε πιο πειστικά σε έναν ζόφο πιο κοντινό στον ρόλο και την εποχή του. Το θεσπέσιο αντιστάθμισμα στην απόδοση του Κούπερ είναι η Λίλιθ Ρίτερ της Μπλανσέτ, ο δυναμικός καταλύτης που ξεγυμνώνει τις κατεσταλμένες επιθυμίες του Στάντον πίσω από την υπολογισμένη συμπεριφορά του, αντιγυρίζοντας την κωδικοποίηση του λόγου με ανοιχτά αινίγματα. Σε κάθε ραντεβού στο υπέρκομψο κολαστήριό της ορκίζεσαι για τη σωματική εμπλοκή τους, αλλά η λαγνεία τους αφορά αποκλειστικά στο μυστήριο του άρρητου. Η δεινή Μπλανσέτ, η δεξιοτεχνία της οποίας δείχνει να μην έχει όρια, κατασκευάζει ένα περίτεχνο συμπίλημα απ’ όλες τις ξανθές fatales του ρεπερτορίου της ασημένιας οθόνης, λούζεται με χρυσαφένια αύρα και αδιαφορεί αυθεντικά, διότι, εκτός από το ότι δεν έχει να χάσει κάτι, δεν περιμένει τίποτα. Είναι το κρυφό τέρας της ταινίας, σχεδόν μη ανθρώπινη, ανεξήγητη, χωρίς περιστροφές και ξεριζωμένη από οποιαδήποτε πραγματικότητα (ο Άντον Σιγκούρ έρχεται στον νου…), ο διάβολος με άψογη περιβολή, ο πιο τρομακτικός από τους πολλούς, απατηλούς καθρέφτες που ορθώνει ο Γκιγιέρμο ντελ Τόρο στη φοβισμένη ανομία του κακόμοιρου Στάντον.

VILLAGE RENTI 4,5,10,19-VILLAGE MALL 7,9,10,12,13-VILLAGE PAGRATI 3,5-VILLAGE AG.DIMITRIOS 1,4-ODEON ESCAPE 3-ΑΕΛΛΩ 4-ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1-ΑΙΓΛΗ 1,2-ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ 1-ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ EUROPA 1-ΑΤΛΑΝΤΙΣ 1-CINERAMA-WEST CITY 2-ΔΙΑΝΑΕΛΛΗ-ΚΗΦΙΣΙΑ 1-ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ 1-ΝΑΝΑ 2,6-ΣΠΟΡΤΙΓΚ 1,2-TOWN CINEMAS 3-ΑΡΤΕΜΙΣ-ΟΝΕΙΡΟ-ΖΕΑ-ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

Έρημη Χώρα THE WASTELAND

ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ: Αχμάντ Μπαχραμί ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΎΝ: Toυράι

Αλβάντ, Αλί Μπαγκερί,

Μαχίντ Φαρχάνγκ ΣΥΝΟΨΗ: Σε ένα απομακρυσμένο παραδοσιακό εργο-

στάσιο οικοδομικών υλικών ένας επιστάτης αποτελεί για χρόνια τον επιτυχημένο ενδιάμεσο μεταξύ του ιδιοκτήτη του και των εργατών. Όταν ανακαλύπτει ότι ο ιδιοκτήτης σκοπεύει να το κλείσει και να αφήσει τους εργάτες στον δρόμο, θα αναγκαστεί για πρώτη φορά να πάρει μια διαφορετική θέση για να προστατέψει τη γυναίκα με την οποία είναι ερωτευμένος. Το φιλμ ξεκινά με τον κεντρικό ήρωα, έναν επιστάτη που εργάζεται σε εργοστάσιο παραγωγής τούβλων, να φέρνει πάγο στους συναδέλφους τους. Να «δροσίζει» ένα άνυδρο τοπίο, αν θέλεις, καθώς αποτελεί ένα σύμβολο καλοσύνης και αλληλεγγύης σε έναν κόσμο σήψης, παρακμής και εκμετάλλευσης, εκτελώντας όλη του τη ζωή τα καθήκοντά του με ταπεινότητα και ανιδιοτέλεια. Αυτός είναι «ένας για όλους», οι «όλοι», όμως, «δεν είναι για εκείνον», ούτε για κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό τους. Ο εργοδότης έχει να κάνει μια ανακοίνωση τη μέρα εκείνη. Λόγω χρεών, το εργοστάσιο πρόκειται να κλείσει και να μεταβιβαστεί στην τράπεζα. Κατά την πρώτη ώρα της ταινίας του Ιρανού Ραχμάντ Μπαχραμί παρακολουθούμε σε επανάληψη τη σκηνή της ανακοίνωσης, τι έκανε κάθε εργαζόμενος πριν και μετά, καθώς και μια προσωπική συνάντησή τους με τον εργοδότη, τον οποίο όλοι αποκαλούν απλώς

«αφεντικό». Μέσα από αυτές τις συναντήσεις το αφεντικό μοιράζει υποσχέσεις, νουθετεί, διαφεντεύει, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται παθογένειες της σύγχρονης ιρανικής κοινωνίας, όπως τις έχουμε γνωρίσει και από άλλες δημιουργίες Ιρανών σκηνοθετών. Πέραν της σκηνής της ανακοίνωσης, που είναι ίδια, οι υπόλοιπες ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους. Παρακολουθούμε κάθε εργαζόμενο να ασκεί τα καθήκοντά του, να συναντά το αφεντικό, συνήθως προσπαθώντας να κερδίσει κάτι για τον εαυτό του και διαβάλλοντας τους άλλους –ιδιαίτερα τον επιστάτη–, να επιστρέφει σπίτι για να συζητήσει τα προβλήματά του με τους οικείους του κι έπειτα να ξαπλώνει ανάσκελα και να σκεπάζεται ολόκληρος με ένα σεντόνι, σαν να ετοιμάζεται για τον θάνατό του. Ναι, κόλαση είναι η επανάληψη και οι εργαζόμενοι ζουν σε μια τέτοια, όπου κάθε μέρα είναι ίδια και θα παραμείνει έτσι μέχρι τον θάνατό τους, όπου η εργοδοσία εκμεταλλεύεται ασύδοτα και ασύστολα το διαπραγματευτικό της πλεονέκτημα και η σύγκρουση μεταφέρεται στην εργατική τάξη και τη διασπά, δικαιώνοντας τη μαρξιστική θεωρία. Διαβάζεις παραλληλισμούς του έργου με το Ρασομόν του Κουροσάβα, εδώ όμως δεν έχουμε μια δημιουργία για τις διαφορετικές εκδοχές της αλήθειας και τη διαρκώς διαφεύγουσα φύση της. Η αλήθεια των εργαζομένων είναι μία και ενιαία, η προαναφερθείσα, μα οι περισσότεροι αδυνατούν να τη διακρίνουν, τυφλωμένοι από τον ολοκληρωτισμό της βιοπάλης και τον επακόλουθο εκφασισμό τους. Mέσω της ομοιότητας, της επανάληψης και των tracking shots o Μπαχραμί φαίνεται να θέλει να ιχνογραφήσει πάνω στον καμβά της πραγματικότητας αυτή την αλήθεια, να υπογραμμίσει με τον φακό του εκείνη την αόρατη, οριζόντια γραμμή που ενώνει όλους αυτούς τους ανθρώπους. Μόνο που, όπως έλεγε και ο συγχωρεμένος ο Ρότζερ Έμπερτ, στο σινεμά μεγαλύτερη σημασία από αυτό που λες έχει ο τρόπος που το λες. Και ο Μπαχραμί το λέει περισσότερο με τον τρόπο ενός εικαστικού, ενός video artist που θέλει να καταθέσει ένα statement διά της επανάληψης, παρά με εκείνον ενός κινηματογραφικού σκηνοθέτη. Είναι δύσκολο να κακίσεις τον θεατή που θα αγανακτήσει με το θέαμα και αντιλαμβάνεσαι τον λόγο για τον οποίο η ταινία, παρά τη βράβευσή της στο τμήμα «Ορίζοντες» του Φεστιβάλ Βενετίας το 2020, στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχει προβληθεί μέχρι στιγμής μόνο στο πλαίσιο φεστιβαλικών εκδηλώσεων. Υπάρχει σαφής βελτίωση μετά την πρώτη ώρα, όπου το φιλμ τρέπεται σε ένα είδος υπαρξιακού εφιάλτη. Η γραφή παραμένει φεστιβαλική, με τους ρυθμούς νωχελικούς, τα πλάνα και τις σκηνές να κρατούν πάντα λίγο παραπάνω και ένα διόλου ευκαταφρόνητο μέρος τους να περιορίζεται στην ανάδειξη του πραγματολογικού στοιχείου. Ο διευθυντής φωτογραφίας κάνει καταπληκτική δουλειά στην τελευταία πράξη, ανακαλύπτοντας διαρκώς νέα κάδρα σε ένα μονότονο τοπίο, ενώ τα ασπρόμαυρα φίλτρα του θα δικαιολογήσουν κατά ένα μέρος τις συγγένειες με το σινεμά του Μπέλα Ταρ που είδε μερίδα της ξένης κριτικής. Τις δικαιολογούν αυτά, καθώς και ο έκδηλος πεσιμισμός του έργου. Η καλοσύνη δεν χωρά σε αυτόν τον κόσμο κι όταν το διαπιστώσει, δεν μπορεί παρά να λάβει τη θέση της κάπου μακριά από αυτόν.

Aπό τον Γιάννη Βασιλείου ΓΑΛΑΞΙΑΣ 1-ΔΙΑΝΑ-ΤΡΙΑΝΟΝ ΘΕΡΙΝΟ-ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ 2

Φώτα, σκιές και χρώμα

Η Artifex παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του σπουδαίου ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου μέσα από πρωτότυπα ψηφιακά παιχνίδια.

Ό

ταν καλούμαστε να δημιουργήσουμε στα παιδιά μια διαφορετική οπτική για τον κόσμο και να τους προσφέρουμε τη δυνατότητα εξέλιξης, η απάντηση είναι πιο συχνά απ’ οτιδήποτε άλλο η Τέχνη. Σε μια περίοδο που η επίσκεψη στους χώρους πολιτισμού δεν είναι δυνατή, η εκπαιδευτική δράση της Artifex είναι μια μοναδική ευκαιρία επαφής με το έργο και τη ζωή του Σπύρου Βασιλείου (1903-1985). Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Dominum Artifex» που διαχειρίζεται το συνολικό αρχείο του γνωστού ζωγράφου της γενιάς του ’30 σχεδίασε και υλοποίησε, σε συνεργασία με την Intelearn, μια σειρά από ψηφιακά παιχνίδια για παιδιά, τα οποία προσφέρονται δωρεάν μέσω της ιστοσελίδας http://edugames. artifex.gr. Αξιοποιώντας το ήδη υπάρχον ψηφιοποιημένο υλικό και τη βιβλιογραφία –στόχος της Artifex είναι να ψηφιοποιηθεί όλο το αρχείο με τα έργα του Σπύρου Βασιλείου–, ο σχεδιασμός των ψηφιακών παιχνιδιών συμβάλλει στη γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη των παιδιών, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής εικαστικής δημιουργίας του εικοστού αιώνα. Η εκπαιδευτική δράση ξεκινά με τη Γραμμή του Χρόνου, όπου παρουσιάζονται η ζωή και η εικαστική πορεία του ζωγράφου μέσα από χαρακτηριστικά έργα του και συνοπτικά κείμενα. Ακολουθεί το Παιχνίδι Ερωτήσεων, που δομείται με τρόπο τέτοιο ώστε τα παιδιά να εκτιμήσουν τον ιδιότυπο συνδυασμό ρεαλισμού και αφαίρεσης στο έργο του Βασιλείου, να ανιχνεύσουν επιδράσεις από τη βυζαντινή τέχνη καθώς και σχέσεις µε καλλιτεχνικούς προβληματισμούς και κινήματα της εποχής του (υπερρεαλισμός, pop art). Στο τέλος τα παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν ψηφιακά παζλ, συμπληρώνοντας έργα σε κομμάτια. Μέσα από αυτό το παιχνίδι καλλιεργούν την παρατήρηση των λεπτομερειών και τελικά βιώνουν την εκφραστική λειτουργία της τέχνης και τη μετατροπή της πραγματικότητας σε καλλιτεχνική δημιουργία. Τα ψηφιακά παιχνίδια απευθύνονται σε παιδιά από 7 ετών καθώς και σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και μπορούν να αξιοποιηθούν ατομικά, ομαδικά αλλά και ως επιπλέον εκπαιδευτικό εργαλείο. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

20.1.22 – lifo

49

Βιβλίο

απο την τινα μανδηλαρα

«Εκμηδένιση»: Ένας ανθρώπινος και τρυφερός Μισέλ Ουελμπέκ Διαβάσαμε την 656 σελίδων «Εκμηδένιση» του Μισέλ Ουελμπέκ που μόλις κυκλοφόρησε και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις από το πολύπλευρο αστυνομικό, πολιτικό, πλην όμως τρυφερό magnum opus του.

Σ

ε περισσότερα από δυο σημεία στην Εκμηδένιση (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας) ο Μισέλ Ουελμπέκ κάνει σαφή αναφορά στην Ανθρώπινη Κωμωδία του Μπαλζάκ, αποκαλύπτοντας, έστω έμμεσα, το δικό του σχέδιο, που δεν είναι άλλο από το να καταθέσει μια ανάλογη αναπαράσταση της σύγχρονης κοινωνίας με όπλο τη λογοτεχνία. Με τη δέουσα μπαλζακική παρατηρητικότητα ο Ουελμπέκ εξερευνά σχολαστικά τις λειτουργίες του κόσμου, στήνοντας αντίστοιχα αντιπροσωπευτικούς χαρακτήρες, με απώτερο σκοπό να διαμορφώσει μια τοιχογραφία της εποχής που μπορεί να μείνει ως παρακαταθήκη στο πέρας των χρόνων. Βαδίζοντας με ακρίβεια στα χνάρια του Μπαλζάκ, με την εκτενή και άκρως σχολαστική ως προς τις εξονυχιστικές λεπτομέρειες Εκμηδένισή του φτιάχνει μια κυκλική αφήγηση του είναι προς τον θάνατο, με τους ήρωές του να βιώνουν διαφορετικά ο καθένας την αντιπαράθεση με το αναπόφευκτο γεγονός του τέλους. Η βαθιά ενάργεια των χαρακτήρων, η φιλοσοφική μελέτη της ανθρώπινης κατάστασης, η αντίληψη του συγγραφέα για την ενέργεια και τη

50 lifo – 20.1.22

βούληση στον σύγχρονο κόσμο, ακόμα και ο τρόπος που λειτουργεί ο κεντρικός του ήρωας Πολ Ρεζόν (το όνομά του συνιστά άλλο ένα φιλοσοφικό κλείσιμο του ματιού) παραπέμπουν άμεσα στο εξαίσιο, με άπειρα στοιχεία science fiction Δέρμα της λύπης του Μπαλζάκ, με σκοπό να συστήσουν ένα φιλοσοφικό αφήγημα απολαυστικής εξιστόρησης με απεύθυνση στο ευρύ κοινό. Είναι, ίσως, η πρώτη φορά που ο Ουελμπέκ στοχάζεται τόσο εσωτερικά, φτιάχνοντας ένα μυθιστόρημα που μπορεί να μην έχει την ένταση και τις εξάρσεις των προηγούμενων βιβλίων του, όπως η Σεροτονίνη, αλλά διαθέτει μια βραδείας και εσωτερικής καύσης δύναμη που σε τελική ανάλυση είναι η ίδια η ζωή. Γνωρίζοντας, μάλιστα, πως οι αναγνώστες θα προβληματιστούν με την απουσία των γνωστών ουελμπεκικών εξάρσεων, ο συγγραφέας βάζει σκόπιμα τον ήρωά του προς το τέλος του βιβλίου να αντιπαραθέτει τον δικό του, σχετικά ανιαρό βίο σε αυτόν του Μεγάλου Ναπολέοντα και να καταλήγει στο συμπέρασμα πως η πλάστιγγα γέρνει σαφώς προς το μέρος του, επειδή κέρδισε το ένα και μοναδικό στοίχημα της αγάπης. Τα έξαλλα βιώματα

μισέλ ουελμπέκ Εκμηδένιση

Μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας Βιβλιοπωλείον της Εστίας Σελ.: 656

και οι μεγάλες νίκες της εξουσίας ελάχιστη σημασία φαίνεται να έχουν, άλλωστε, για τον συγγραφέα, αρκεί να υπάρχει καλό αλκοόλ, που ρέει άφθονο στις σελίδες, και πολλή, πραγματική και ουσιαστική αγάπη. Και αυτή είναι τελικά το πρώτο κινούν ακίνητο της δικής του κοσμοθεωρίας. Αν η αγάπη ήταν η απάντηση στη διάλυση των πάντων στη Σεροτονίνη, εδώ είναι η κινητήριος δύναμη του κόσμου: είναι αυτή που κάνει τον ήρωα να αντιμετωπίζει με γενναιότητα τον θάνατο, που οδηγεί τον ίδιο και τα αδέλφια του στο να απαγάγουν με τη βοήθεια μιας εξτρεμιστικής ομάδας τον ανάπηρο από εγκεφαλικό πατέρα τους από το κέντρο αποκατάστασης για να μπορέσουν, μέσω της αγάπης, να τον κρατήσουν στη ζωή, που φέρνει ξανά μαζί τους ανθρώπους, ακόμα και όταν όλα γύρω τους διαλύονται. Σε ένα βιβλίο όπου τα όνειρα που βλέπει διαρκώς ο πρωταγωνιστής και η ποίηση στην οποία ανατρέχει με σιγουριά μοιάζουν να είναι η απάντηση στο ανεξήγητο του βίου, δεν μπορούσε παρά η τεράστια αυτή δύναμη του θυμικού να κάνει τον ίδιο τον Ουελμπέκ να μοιάζει, και να το διατρανώνει, αν και μισάνθρωπος, πιο ρομαντικός από ποτέ. Όλα ξεκινούν με την προφητική, όπως θα αποδειχτεί εκ των υστέρων, διαπίστωση ότι «κάποιες Δευτέρες στα τέλη Νοεμβρίου ή στις αρχές Δεκεμβρίου, ιδίως όταν είσαι εργένης, έχεις την αίσθηση πως βρίσκεσαι στον προθάλαμο του θανάτου. Οι καλοκαιρινές διακοπές έχουν ξεχαστεί προ πολλού, ο νέος χρόνος είναι ακόμα μακριά: η εγγύτητα του τίποτα είναι ασυνήθιστη». Κάπως έτσι βιώνει ο κεντρικός ήρωας την κατάσταση της σταδιακής διάλυσης του γάμου του με την Πριτάνς, με την οποία συζεί χωρίς να έχουν σχέσεις, κά-

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ τι που, ωστόσο, θα αλλάξει στην πορεία. Για την ώρα, πάντως, η δουλειά του στο πλάι του φιλόδοξου και ικανού υπουργού Εθνικής Οικονομίας Μπρινό, του οποίου τα χαρακτηριστικά παραπέμπουν άμεσα στον σημερινό υπουργό του Μακρόν, Μπρινό Λε Μερ, δεν φαίνεται να του φέρνει τη δέουσα χαρά, παρότι τρέφει αμέριστη συμπάθεια προς το πρόσωπό του. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο πατέρας του, παλιό στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών, παθαίνει εγκεφαλικό που τον αφήνει σχεδόν φυτό. Για μέρες η κατάσταση δεν δείχνει καμία βελτίωση, ωστόσο αυτό το επεισόδιο δίνει την αφορμή στην οικογένεια, δηλαδή την αδελφή του Σεσίλ, τον άνδρα της Εβρέ και στη συνέχεια τον αδελφό τους Ορελιάν να συνυπάρξουν στην πανέμορφη και φιλόξενη περιοχή Σεν Ζοζέφ-αν-Μποζολέ, απ’ όπου κατάγεται ο ήρωας. Στο ωραίο πατρικό με τα τρία σπίτια και τον αχυρώνα θα ξεδιπλωθεί όλο το χρονικό της αναδρομής στην πρότερη ιστορία του Πολ, στην παιδική και εφηβική του ηλικία, ενώ στη συνέχεια θα εξελιχθούν σκηνές ζωής, θανάτου –ακόμα και μιας αυτοκτονίας–, πάθους και έρωτα που θα σηματοδοτήσουν και θα καθορίσουν τα γεγονότα της ιστορίας. Σε ακραία αντίθεση με αυτό το σκηνικό της επιστροφής στο παρελθόν θα προβάλουν οι σκηνές που μοιάζουν να έρχονται από το μέλλον, με τις ηλεκτρονικές τρομοκρατικές επιθέσεις: ενός κινεζικού πλοίου στα ανοιχτά της Λα Κορούνια, μιας δανέζικης τράπεζας σπέρματος(!) στο Άαρχους και πολύ αργότερα ενός σκάφους με μετανάστες μεταξύ Ίμπιζα και Φορμεντέρα. Όλα αυτά μάλιστα συμβαίνουν δύο χρόνια πριν από τις γαλλικές εκλογές του 2027, με εξαίρεση το τελευταίο χτύπημα, που θα πραγματοποιηθεί μια ωραία μέρα του Ιουνίου, στα πεντηκοστά γενέθλια του ήρωα, και θα συνοδευτεί από ένα γεγονός που θα σφραγίσει ανεπανόρθωτα την προσωπική και επαγγελματική του πορεία. Η επιστροφή του πρωταγωνιστή Πολ στο πατρικό του στο Μποζολέ δίνει μια καλή αφορμή στον Ουελμπέκ να αντιπαραθέσει τον πραγματικό κόσμο των αμπελώνων, των ωραίων δειλινών και των εξορμήσεων στη φύση στον ψευδεπίγραφο, φρενήρη βίο των πόλεων, με όλο τον κίνδυνο της αναχρονιστικής αναγωγής αλλά και τη μεγαλόθυμη αλήθεια που κρύβει αυτή η επιστροφή στις ρίζες. Με τις αναφορές στα υψηλά επιτεύγματα των ανθρώπων που ξέρουν να αξιοποιούν το χειρωνακτικό τους ταλέντο, στους καλλιτέχνες του Μεσαίωνα, στους οποίους ομνύει ο ευαίσθητος αδελφός του Πολ, Ορελιάν, στους αμπελουργούς και στους αγρότες, ο συγγραφέας μοιάζει να βρίσκεται στους αντίποδες του παριζιάνικου πνεύματος, το οποίο αποκαλύπτει τα ψευδεπίγραφα αποκυήματα του εκσυγχρονισμού, των διαφόρων ευζωιστών, οπαδών της καλής ζωής και της οικολογίας, των spin doctors και κάθε λογής επικοινωνιολόγων, των βολεμένων στελεχών

του μιντιακού κατεστημένου, τους οποίους φαίνεται ότι απεχθάνεται τα μάλα. Στα μάτια του οι προασπιστές της πολιτικής ορθότητας, από τους οικολόγους μέχρι τους οπαδούς διαφόρων νεοχίπικων εκδοχών, όπως οι οπαδοί της γουίκα(!), στους οποίους ανήκει η γυναίκα του, ή τους ακλόνητους προασπιστές της καθαρότητας, της Γκρέτα Τούνμπερκ και του Αλέν Μπαντιού (δεν είναι τυχαίο ότι αυτούς τους δυο βάζει στην ίδια πρόταση), είναι πιο επικίνδυνοι από τους συντηρητικούς χριστιανούς, οι οποίοι τουλάχιστον, κατά τον Ουελμπέκ, προβληματίζονται με αφορμή τα μεγάλα, ουσιαστικά ερωτήματα του θανάτου και της ζωής. Το Παρίσι είναι ο τόπος των νεκρών και των επιθέσεων –δεν θα μπορούσε άλλωστε ο Ουελμπέκ να μην κάνει αναφορά στο τρομοκρατικό χτύπημα στο «Charlie Hebdo», όπου σκοτώθηκε ο αγαπημένος του φίλος–, των αδιεξόδων και των ναυαγίων, έστω και μασκαρεμένων από την ειρωνεία και την κοινωνική ευπρέπεια, έναντι της καθολικότητας και των αξιακών συστημάτων που εκφράζει η μικρή κωμόπολη του Μποζολέ. Ο Ουελμπέκ είναι ο κατεξοχήν σύγχρονος στοχαστής με τις αναφορές στο βαθύ παρελθόν, στην καρδιά της ρομαντικής σκέψης και των απόλυτων αξιών. Το Παρίσι, αντίθετα, είναι η πόλη της «εκμηδένισης» και της αποθέωσης του εφήμερου, όπου οι μηχανισμοί των αναγκών καταπίνουν στη συντριπτική τους δίνη τις πραγματικές αξίες. Οπότε, τι μένει; Αντιπαρερχόμενος τον κυνισμό κάποιων πολιτικών, όπως από τη μια το ανδρείκελο Μπενζαμέν Σαρφατί, που εκλέγεται Πρόεδρος της Γαλλίας χωρίς να εκφράζει καμία σαφή πολιτική θέση, και από την άλλη διάφοροι φανατισμένοι αναρχοπριμιτιβιστές, που προέρχονται από τις αρχές του Θίοντορ Καζίνσκι, αλλά και την ψευδή θεώρηση της προόδου που «μόνο οι Γάλλοι τρομοκράτες θα μπορούσαν να έχουν», ο Ουελμπέκ μηδενίζει το κοντέρ για να δείξει τις πραγματικές αξίες πέρα από τα νούμερα που εμφανίζουν οι καλοί δείκτες μιας ψευδούς οικονομικής ευμάρειας: τα έργα τέχνης που παρατηρούν οι ήρωές του, μπαινοβγαίνοντας όχι σε κανένα μοντέρνο μουσείο αλλά στις εκκλησίες, και την αγάπη. Με κεντρικές αναφορές στον αγαπημένο του Πασκάλ ο κατά τα άλλα αγνωστικιστής Ουελμπέκ απευθύνει στους αναγνώστες του ένα νέο memento mori, θυμίζοντας τους ότι πρέπει να μάθουν να πενθούν, φροντίζοντας παράλληλα τους συντρόφους τους και δείχνοντας στοργή στους ηλικιωμένους. Κάτω από τη στέγη όλων αυτών βάζει μονάχα την αγάπη που δίνει νόημα στη ζωή, αντιστρέφοντας την ύλη. Και λίγο προτού αποχαιρετήσει, μαζί με τον ήρωά του, τους αναγνώστες, παραπέμπει στην απόλυτη ρήση του Πασκάλ: «Στο τέλος σού ρίχνουν χώμα στο κεφάλι και αυτό ήταν, για πάντα». Γιατί η ζωή τα εμπεριέχει όλα, χαρές και λύπες, αδιέξοδα και αμφιβολίες, αλλά, και κυρίως, την ίδια. Και αυτό ο Ουελμπέκ το ξέρει καλύτερα απ’ όλους.

Ο Ουελμπέκ μηδενίζει το κοντέρ για να δείξει τις πραγματικές αξίες, πέρα από τα νούμερα που εμφανίζουν οι καλοί δείκτες μιας ψευδούς οικονομικής ευμάρειας: τα έργα τέχνης που παρατηρούν οι ήρωές του, μπαινοβγαίνοντας όχι σε κανένα μοντέρνο μουσείο αλλά στις εκκλησίες, και την αγάπη.

ΔΕΥΤΈΡΑ ΚΑΙ 13

ΜΙΑ ΙΔΙΑΊΤΕΡΗ ΣΥΛΛΟΓΉ ΔΙΗΓΗΜΆΤΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΊ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΕΎΜΑΡΟΣ

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εύμαρος: www.evmarosbooks.gr

Σ

ε ένα στόμα φυτρώνει ένα ανθρώπινο χέρι, μια γυναίκα ψάχνει το αγέννητο παιδί της στο δάσος, δυο άγγελοι παρακολουθούν τον γάμο τους. Μια ηλικιωμένη ζητάει να πιει σαμπάνια πριν από την έξοδό της από τον μάταιο τούτο κόσμο, δυο άλλες μόνο στα όνειρά τους πια θα επιστρέψουν στη Σμύρνη. Με τι λέξεις να αποχαιρετήσεις τον έρωτα της ζωής σου; Μια δολοφονία είναι πράξη εκδίκησης ή αποκατάσταση δικαιοσύνης; Είσαι ελεύθερος όταν μπορείς να επιλέξεις τη σκλαβιά σου; Το βιβλίο Δευτέρα και 13 είναι μια ξεχωριστή συλλογή διηγημάτων, αποτέλεσμα της συνεργασίας των εκδόσεων Εύμαρος με την Εθνική Ομοσπονδία Τυφλών. Οι συγγραφείς του έργου είναι άνθρωποι με προβλήματα όρασης οι οποίοι παρακολούθησαν ένα πολύμηνο εργαστήρι δημιουργικής και βιωματικής γραφής με τη συγγραφέα Ειρήνη Δερμιτζάκη και συμμετέχουν στη συλλογική αυτή έκδοση με ένα διήγημά τους. Η εξαιρετική αυτή πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού και αποτελεί μια ιδιαίτερη αναγνωστική πρόταση που θα σε ενθουσιάσει. Συμμετέχουν αλφαβητικά οι συγγραφείς: Τάκης Αλεξανδράκης, Κωνσταντίνα Γκιόκα, Γιώργος Ευφροσυνίδης, Μαρία Θωμάρεη, Σωτήρης Κορφιάτης, Μάνθα Μάκκα, Κατερίνα Μάντεση, Κωστούλα Μπαλάσκα, Ευαγγελία Μπρούστα, Γιώργος Πανόπουλος, Αναστασία Παππά, Μαρία Τζεβελέκου, Όλγα Φλώρου. Η επιλογή κειμένων είναι της Ειρήνης Δερμιτζάκη. Σχεδιασμός εξωφύλλου: Αλίκη Κακουλίδου

20.1.22 – lifo

51

ΔΙΗΓΗΜΑ

Πόρτο και βότκα Ένας Πορτογάλος Δον Κιχώτης που περιπλανιέται στον κόσμο σε μια νουβέλα που μας έρχεται από τη δεκαετία του 1940, με την οποία ανακαλύπτουμε έναν κορυφαίο συγγραφέα, τον Μιγκέλ Τόργκα.

Βιβλίο

απο toν niko μπακουνακη

miguel torga Ο Σενιόρ Βεντούρα

Μτφρ.: Μαρία Παπαδήμα Εκδόσεις Στιγμός Σελ.: 172

52 lifo – 20.1.22

Ο

Δον Κιχώτης είναι αρχετυπικός ήρωας, σαν τον Οδυσσέα ή τον Μάκβεθ. Τον βρίσκουμε, με παραλλαγές, σε πολλές λογοτεχνίες. Δεν θα μπορούσε να λείψει από ένα έργο που μας έρχεται από την Ιβηρική Χερσόνησο, και συγκεκριμένα από την Πορτογαλία. Είναι ο σενιόρ Βεντούρα, ήρωας της ομότιτλης νουβέλας του Πορτογάλου συγγραφέα Μιγκέλ Τόργκα (1907-1995), ένας ορμητικός πλάνητας, που η ζωή του σφραγίζεται άσχημα από μια μοίρα που ο ίδιος τη δημιουργεί και την προκαλεί. Η αναφορά στον Δον Κιχώτη δεν είναι δική μας, δεν είναι αυθαίρετη. Την κάνει ο ίδιος ο συγγραφέας, που έχει και τον ρόλο του αφηγητή στη νουβέλα. Ο δικός του σενιόρ Βεντούρα «είναι ορμητικός από τη φύση του», χωρίς όμως «τη μυστικιστική τρέλα του ιππότη της Ελεεινής Μορφής». Έχει όμως κι αυτός τον Σάντσο του, που ακούει στο όνομα Περέιρα, είναι προφανώς Πορτογάλος, αλλά τον χάνει νωρίς κάπου στα βάθη της ανατολικής Ασίας. Σε αντίθεση με τον Δον Κιχώτη, που ήταν παρθένος, ο σενιόρ Βεντούρα είναι παραδομένος στη λίμπιντο. «Γνωρίζω», γράφει ο συγγραφέας/αφηγητής, «ότι για εμάς τους Πορτογάλους δεν υπάρχει ανδραγάθημα χωρίς τη μοιραία παρουσία της λίμπιντο, κι εφόσον έτσι έχουν τα πράγματα, καλώς καμωμένα». Η λίμπιντο τον οδηγεί στη Δουλτσινέα του, που τη βρίσκει στο πρόσωπο μιας Ρωσίδας πόρνης στο Πεκίνο στη διάρκεια ενός χορού στα σαλόνια του Γκραντ Οτέλ. «Με το κορμί του πλημμυρισμένο στον ιδρώτα μέσα σ’ ένα στενό σμόκιν, τον κοντόχοντρο λαιμό του να πνίγεται μέσα στον κολλαρισμένο γιακά του, καθοδηγούσε με σιδερένια πυγμή το αιθέριο σώμα μιας ωραίας γυναίκας». Την έλεγαν Τατιάνα, την παντρεύτηκε κι έκανε μαζί της ένα παιδί, τον Σέρζιο. Τελικά αυτή η λίμπιντο σφραγίζει τη μοίρα του ήρωα. Και παρόλο που ο συγγραφέας/αφηγητής έχει στο πλάι του, όπως γράφει ο ίδιος με ειρωνεία, τον Φρόιντ και τον Λόρενς, τον δημιουργό του Εραστή της λαίδης Τσάτερλι, η λίμπιντο οδηγεί τον σινιόρ Βεντούρα στην οδό της απωλείας. Ο Μιγκέλ Τόργκα, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του γιατρού Αντόλφο Κορέια Ρόσα, έγραψε αυτήν τη νουβέλα το 1943. Την επεξεργάστηκε πάλι το 1985, για να την καθαρίσει, όπως γράφει στον πρόλογό του, από τις σκουριές και να ξαναχτενίσει τις «παράδοξες συμπεριφορές». Ο Μιγκέλ Τόργκα, που θεωρείται από τους μεγαλύτερους Πορτογάλους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, συστήνεται ουσιαστικά για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό με ένα πλήρες έργο του, τη νουβέλα Ο Σενιόρ Βεντούρα, μέσα από τη μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα, που εκδίδεται από τον νέο εκδοτικό οίκο Στιγμός. Η μεταφράστρια, στη δική της εισαγωγή, μας δίνει μερικά στοιχεία για τις λογοτεχνικές ρίζες του Τόργκα και για τη λογοτεχνική παράδοση στην οποία ο ίδιος ήθελε να ανήκει. Το Μιγκέλ, του ψευδωνύμου του, είναι αναφορά θαυμασμού στον Μιγκέλ ντε Θερβάντες και στον Μιγκέλ ντε Ουναμούνο. Όσο για το επίθετο Τόργκα, είναι η πορτογαλική λέξη για το ρείκι, «με άνθη στο χρώμα του κρασιού και ρίζες γερές και ανθεκτικές, που φυτρώνει ανάμεσα στα βρά-

χια». Διαβάζοντας την εισαγωγή της Μαρίας Παπαδήμα, καταλαβαίνουμε ότι η βιογραφία βαραίνει πολύ στο έργο του Τόργκα. Αγροτικής καταγωγής, μετανάστευσε δεκατριών ετών στη Βραζιλία, όπου εργάστηκε στη φυτεία καφέ ενός συγγενούς του. Ακολούθησαν αργότερα οι σπουδές στην Ιατρική. Όλες αυτές οι εμπειρίες ζωής δημιουργούν το ίζημα του πλούσιου έργου του – ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, δοκίμιο, ημερολόγιο. Τις βρίσκουμε φυσικά και στη νουβέλα Ο Σενιόρ Βεντούρα. Ο σενιόρ Βεντούρα, στα είκοσι χρόνια του, εγκαταλείπει το χωριό του, αφήνει πίσω του «την γκλίτσα του βοσκού και τη χειρολαβή του αρότρου» για να περιπλανηθεί στον κόσμο. Κινείται στον χάρτη της πορτογαλικής αυτοκρατορίας αλλά και πέρα απ’ αυτόν. Έχει, πάντως, σημασία να έχουμε στο μυαλό μας οι αναγνώστες του Τόργκα αλλά και άλλων Πορτογάλων συγγραφέων, με πιο προφανές παράδειγμα αυτό του Πεσσόα, ότι η οικουμενικότητα ως στοιχείο της πορτογαλικής λογοτεχνίας σίγουρα τροφοδοτείται από το αποικιακό παρελθόν της χώρας. Η περιπλάνηση του σενιόρ Βεντούρα αρχίζει από τη Λισαβόνα, όπου κατατάσσεται στρατιώτης σ’ ένα σύνταγμα, με τον αριθμό 158. Γίνεται δημοφιλής, αλλά ο ορμητικός χαρακτήρας του τού δημιουργεί μπελάδες. Του αποδίδεται μάλιστα ένα έγκλημα, το μαχαίρωμα ενός νταή μέσα σε μια ταβέρνα. Και παρόλο που αθωώνεται, τον διατάσσουν να εγκαταλείψει την Πορτογαλία και να υπηρετήσει στο Μακάου, στην πορτογαλική αποικία της νοτιοανατολικής Ασίας. Εκεί κατάλαβε όμως ότι «δεν ήταν πια διατεθειμένος να κοιμάται με τον ήχο της σάλπιγγας». Λιποτάκτησε, και βρήκε καταφύγιο ως ναύτης σ’ ένα πλοίο στη θάλασσα της Κίνας που, ανάμεσα στα άλλα, έκανε και λαθρεμπόριο οπίου. Μια μέρα, που ένας Άγγλος τελωνειακός έφτασε με τη βενζινάκατό του για έλεγχο στο πλοίο, ο σενιόρ Βεντούρα τον κλότσησε βίαια και τον σκότωσε. Μολονότι δεν υπήρχαν μάρτυρες για το ατύχημα, ο θάνατος του

τελωνειακού αποδόθηκε στον Πορτογάλο. Κι έτσι ο σενιόρ Βεντούρα έβαλε τέλος στην καριέρα του ως ναυτικού και μπήκε υπάλληλος σ’ ένα συνεργείο της Φορντ στο Πεκίνο. Στην κινέζικη πόλη γνωρίζεται μ’ έναν συμπατριώτη του, τον Περέιρα, «αλχημιστή» της κατσαρόλας, με τον οποίο μπαίνει σε μια εστιατορική περιπέτεια. Κι ενώ βγάζει λεφτά με χοιρινά ποδαράκια, φασόλια με γουρουνίσιο αυτί, γίδα βραστή και μπακαλιάρο αλά Γκόμες νε Σα, κάποιοι μεθυσμένοι Αμερικανοί ναυτικοί καταστρέφουν «όλη αυτή την ευτυχία». Στο μεταξύ είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στην Εξωτερική Μογγολία και ο σενιόρ Βεντούρα, μαζί με τον Περέιρα, αναλαμβάνει να οδηγήσει προς την έρημο Γκόμπι 200 φορτηγά της Φορντ που είχε αγοράσει για λογαριασμό της η κινεζική κυβέρνηση. Όταν θα ξαναγυρίσει στο Πεκίνο, θα έχει χάσει τον σύντροφό του αλλά θα γνωρίσει την Τατιάνα. Στο Πεκίνο έγινε κάποιος, έγινε εκατομμυριούχος. Έστησε κουλοχέρηδες, άνοιξε μια εταιρεία ταξί, αλλά τελικά καταστράφηκε, ανοίγοντας ένα εργαστήριο ηρωίνης σε μια απόμακρη συνοικία της πόλης. Ο σενιόρ Βεντούρα έπρεπε να εγκαταλείψει την Κίνα μετά την αποκάλυψη του εμπορίου ηρωίνης. Άφησε πίσω την Τατιάνα –έτσι κι αλλιώς ο γάμος τους ήταν διαλυμένος– και τον γιο του Σέρζιο και με τον Υπερσιβηρικό γύρισε πίσω στην Πορτογαλία και στο χωριό του. Αλλά η ιστορία του σενιόρ Βεντούρα δεν τελειώνει εδώ. Ολοκληρώνεται βέβαια ως κύκλος, αλλά είναι ένας κύκλος της κολάσεως, που θα ανακαλύψουν οι αναγνώστες. Το τέλος της νουβέλας είναι από τα ωραιότερα που έχω διαβάσει. Ο Τόργκα μεταμορφώνει στη νουβέλα του όλα τα θεμελιώδη συναισθήματα, τις επιθυμίες, τις ορμές, τις παρορμήσεις της ανθρώπινης συνθήκης. Δεν υπάρχει καλό ή/και κακό, καθώς το ένα κρύβεται μέσα στο άλλο. Η μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα μεταφέρει στα ελληνικά μια «πυρακτωμένη γλώσσα», στην οποία φαντάζομαι ότι γράφει ο Τόργκα, από την οποία δεν λείπουν όμως ο λυρισμός και το χρώμα.

NEA KYKΛΟΦΟΡΙΑ

«Caprisongs»: Ένα σχεδόν τέλειο ποπ άλμπουμ της FKA Twigs Τα «φωτεινά» τραγούδια του νέου mixtape της με τις εντυπωσιακές συμμετοχές και τον σημερινό ήχο του Λονδίνου κρύβουν περισσότερη οδύνη και ενδοσκόπηση απ’ όση αντέχει ένα σημερινό hit.

Τ

ο βίντεο που έβγαλε η FKA Twigs λίγο πριν από την κυκλοφορία του νέου, τρίτου άλμπουμ της «Caprisongs», το οποίο χαρακτηρίζει ως mixtape, δείχνει την ίδια και τις χορεύτριές της να χορεύουν –ή, έστω, να επιχειρούν να χορέψουν– στα σκαλιά ενός κτιρίου υπό τους ήχους του «Ride the dragon», του «ανατολίτικου» κομματιού που ανοίγει το mixtape. Η «ερασιτεχνική», ανέμελη λήψη των κοριτσιών που χορεύουν σε δημόσια θέα και τα διακόπτει συνεχώς ο φύλακας –επειδή «δεν επιτρέπεται ο χορός»– είναι ο ιδανικός τρόπος για να συστήσει το «Caprisongs», το πιο χαλαρό, πιο mainstream και πιο «εύκολο» άλμπουμ που έχει κάνει μέχρι σήμερα, που είναι και το πιο χαρούμενο, όσο χαρούμενο μπορεί να είναι ένα άλμπουμ της FKA Twigs. Ακούγοντας το mixtape προσεκτικά, καταλαβαίνεις ότι, παρότι πατάει σε όλους τους ήχους που κυριαρχούν στο Τop 40 και έχει φτιάξει το πιο φωτεινό και «παιχνιδιάρικο» άλμπουμ της, κάτι δεν το αφήνει να γίνει εύπεπτο και να φτάσει μέχρι τα άκρα της ποπ ελαφρότητας και να βγάλει αβίαστα hits. Πέρασε πολύ δύσκολα η FKA Twigs τα τελευταία χρόνια, αρρώστιες, χωρισμούς, κακοποιητικές σχέσεις, ξεδίπλωσε τη θλίψη της στο «Magdalene», χάρη στο οποίο αναγνωρίστηκε

απ’ όλους η καλλιτεχνική της αξία (κάποιοι την τοποθέτησαν δίπλα στην Kate Bush), ήρθε και η καραντίνα και την αποτελείωσε. Κι όταν πιάνεις πάτο, έχεις δύο επιλογές: ή να γίνεις κομμάτια και να σκορπίσεις στον άνεμο ή να αναστηθείς μέσα από τις στάχτες σου και να κυνηγήσεις ξανά τη χαρά. Ευτυχώς, επέλεξε το δεύτερο και δείχνει να αναγεννήθηκε. Βέβαια, τα συναισθηματικά τραύματα δεν είναι εύκολο να επουλωθούν μέσα σε δύο χρόνια και όσα τραπ και afrobeat τεχνάσματα και να χρησιμοποιεί ως υπόβαθρο, βουτώντας στον σημερινό ήχο του Λονδίνου, η μελαγχολία και η θλίψη παραμένουν, ακόμα και όταν προσπαθεί να δηλώσει χαρούμενη. Φλερτάρει με τον ήχο και τον τρόπο που τραγουδάει η Charlie XCX ή τραγουδούσε η αδικοχαμένη Sophie, και με το τζαμαϊκανό dancehall, μαζί με τη Shygirl, το afrobeat του Νιγηριανού Rema ή του Γκαμπιανού Pa Salieu, το λαμπερό R&B της Jorja Smith, το grime, το χιπ-χοπ, συνεργάζεται με κορυφαίους παραγωγούς, όπως ο El Guincho, ο Kreless, η Arca, ο Fred Again, ο Sega Bodega και φτιάχνει ένα πολύ όμορφο mixtape με όλα τα συστατικά των σημερινών πετυχημένων άλμπουμ, αλλά με περισσότερη οδύνη και ενδοσκόπηση απ’ όση αντέχει ένα σημερινό χιτ. Η αισθητική και η δομή του άλμπουμ με τους ηλεκτρονικούς μικροήχους,

INFO To «Caprisongs» κυκλοφορεί από τη Young Recordings/ Atlantic Recording Corporation.

τις άρπες, τα μουσικά κουτιά και τις χορωδίες (που είναι από τα πολύ δυνατά σημεία των κομματιών) θυμίζουν το «Vespertine» της Björk, που σημαίνει ότι, εν τέλει, δεν είναι καθόλου εύκολο άλμπουμ, όσο κι αν σε ξεγελάει στην αρχή. Το «Caprisongs» ξεκινάει με τον vintage ήχο του κουμπιού ενός κασετοφώνου και τον στίχο «γεια, σας έφτιαξα ένα mixtape, επειδή όταν σας νιώθω, νιώθω εμένα, κι όταν με νιώθω, αισθάνομαι καλά» – μετά το «Ride the dragon» γίνεται ένα R&B «τσιφτετέλι». Οι συνεργασίες είναι εντυπωσιακές, αλλά τα κομμάτια δεν είναι όλα στο ίδιο επίπεδο. Κάποια είναι ανολοκλήρωτα, όπως το «Honda», που ακολουθεί, με τον Pa Salieu να καυχιέται ότι είναι «ένας και μοναδικός» – σαν ερωτική πράξη που δεν κορυφώνεται ποτέ. Το σώζουν τα χορωδιακά μέρη και ο grime ρυθμός, αλλά έχεις την εντύπωση ότι η FKA Twigs πάσχισε να χωρέσει στο άλμπουμ όλες τις συνεργασίες, ακόμα και αν δεν της «βγήκαν» όπως περίμενε. Προφανώς γι’ αυτό το ονόμασε και mixtape. Στο «meta angel», ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια του άλμπουμ, ακούγεται σαν τη Μαντόνα σε στιγμές τρυφερότητας, με το δεύτερο κουπλέ να λέει «μακάρι να είχα βοήθεια από μια βαθύτερη φωνή, κάτι σαν μετα-άγγελο που να μπορούσε να μου ψιθυρίσει όλες τις απαντήσεις, και ίσως η ζωή να γινόταν λίγο πιο αργή, δεν νομίζω ότι αυτό μπορώ να το καταφέρω μόνη μου» – η φωνή της ακούγεται σπαρακτική από το autotune, σαν να «κλαίει» στο ρεφρέν. Στο mega-hit της «Tears in the club», με τη συμμετοχή του Μίδα πλέον The Weeknd και την Arca στην παραγωγή, ξορκίζει την αγωνία και τον συναισθηματικό πόνο με τον χορό στην πίστα – που έχει λείψει σε όλους απ’ την αρχή της πανδημίας. Το «Oh my love», που ακολουθεί, είναι ίσως το πιο ωραίο ποπ κομμάτι που έχει γράψει ποτέ η FKA Twigs, στο οποίο μιλάει για τη ματαιότητα μιας σχέσης την οποία εκείνη θέλει, αλλά ο άλλος δεν… και αναρωτιέται αν αξίζει να επιμένει ή να πάει παρακάτω. Στο «Ρamplemousse» ακούγεται σαν την Charlie XCX σε ένα σύντομο δείγμα hyperpop που ολοκληρώνεται πριν προλάβεις να φτάσεις στο ρεφρέν. Η πιο αναγνωρίσιμη στιγμή της, με πιάνο, την αφόρητη μελαγχολία του «Magdalene» και το χαρακτηριστικό φαλτσέτο στη φωνή είναι το «Lightbeamers», ενώ, όσο ταιριαστό και να ακούγεται το ντουέτο με τη Shygirl, είναι από τις πιο αδύναμες στιγμές του άλμπουμ. Πολύ πιο πετυχημένη είναι η συνάντησή της με τη Jorja Smith και τον Unknown T στο «Darjeeling» και τον Rema στο «Jealousy», σε ένα ρεγκετόν που ήδη ξεχώρισε και έχει προοπτικές να γίνει μεγάλη επιτυχία. Παρόλες τις αδυναμίες του και τις συνεργασίες που δεν βγάζουν το επίπεδο που θα περίμενε κανείς σε όλα τα κομμάτια, το «Caprisongs» είναι ένα πολύ καλό ποπ άλμπουμ. Έχει έναν περίεργο τρόπο η FKA Twigs να συνδέει τα τραγούδια, όσο αταίριαστα και να ακούγονται στην πρώτη ακρόαση, καταφέρνοντας έτσι να δημιουργήσει μια ομοιογένεια στο άλμπουμ που εκτιμάς όλο και πιο πολύ κάθε φορά που το ακούς. Δεν είναι αυτό ακριβώς που θα ήθελε –αν και στη φωτογραφία του artwork έχει «χτυπήσει» τατουάζ στα δόντια της το GOAT (the greatest of all time)–, αλλά και μόνο που προσπάθησε να φωτίσει τη σκοτεινή περίοδο που περνάμε, από κάθε άποψη, είναι παραπάνω από αρκετό…

από τον m. hulot

Μουσική

20.1.22 – lifo

53

ΚΡΙΤΙΚΗ φωτο: αναστασια γιαννακη

«Αντόνιο ή το μήνυμα»: Στο γοητευτικό σύμπαν της Λούλας Αναγνωστάκη Η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων παρουσιάζει, σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη, ένα από τα πρώτα έργα της Αναγνωστάκη στο Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛ.ΥΦ.Α.

Θέατρο

απο τη λουιζα αρκουμανεα

54 lifo – 20.1.22

Γ

ιατί καταφεύγουν τόσο πολλοί άνθρωποι στο σπίτι της Αλίκης; Προσφέρει πράγματι ένα ασφαλές καταφύγιο στους κατατρεγμένους ή μήπως τους χαρίζει απλώς μια ψευδαίσθηση θαλπωρής και ασφάλειας που κινδυνεύει να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή; Ποιος κρύβεται σ’ αυτό το σπίτι και γιατί παρακολουθείται από ένστολους που καραδοκούν στον κήπο; Ποια είναι η Τζούντιθ, η γυναίκα με το παραμορφωμένο πρόσωπο που εισβάλλει ένα πρωί, διεκδικώντας δικαίωση από τον Τσάρλι; Ήταν πράγματι σύντροφοι πριν από δέκα χρόνια; «Γιατί μπήκες σ’ αυτό το σπίτι; Κανείς δεν σε ξέρει», της λέει εκείνος και απειλεί να την παραδώσει στην αστυνομία, ενώ εκείνη πασχίζει να τον συγκινήσει, επιδεικνύοντας το παραμορφωμένο της πρόσωπο. Ποιος είναι ο Αντόνιο και ποια η σχέση του με το μήνυμα; Είναι ο αυτιστικός γιος της Αλίκης, που περνάει τον χρόνο του κλεισμένος στο σπίτι ζωγραφίζοντας ζώα, ή ο διαβόητος επικεφαλής της σημαντικότερης αντιστασιακής οργάνωσης που βρίσκεται στο στόχαστρο των μυστικών υπηρεσιών της χώρας; Ζει εγκλωβισμένος στη μητρική σιαγόνα ή ροβολάει την υφήλιο, «τις μικρές πόλεις και τις μεγάλες πρωτεύουσες», μεταδίδοντας τη φλόγα της ελευθερίας στους ανθρώπους; Είναι «σχεδόν ηλίθιος» ή «ένας ήρωας»; Σε ποια πόλη εκτυλίσσεται η δράση του έργου; Στο Λονδίνο των Συντηρητικών, στην Αθήνα της δικτατορίας (ανέβηκε στο Θεάτρο Τέχνης το 1972) ή σε κάθε μέρος του κόσμου όπου οι πολίτες διώκονται, φυλακίζονται, κακοποιούνται και σακατεύονται από ένα απολυταρχικό καθεστώς; Είναι αλήθεια ότι τα πάρκα γέμισαν σκοτωμένα παιδιά και το πλήθος στριμώχνεται, τρέμοντας από το κρύο και τον φόβο; Ή μήπως τα πάρκα είναι γεμάτα καλοθρεμμένα παιδιά, το πλήθος συνωστίζεται χαρούμενο, τρώγοντας γλυκά και ακούγοντας τους αγαπημένους του δίσκους από τα μεγάφωνα;

Η Αναγνωστάκη αφήνει όλα τα ερωτήματα αναπάντητα. Χτίζει ένα αριστοτεχνικό σύμπαν απόλυτης αμφισημίας και αρνείται πεισματικά να παραδώσει το κλειδί στους θεατές. Επιτυγχάνει έτσι διττό κατόρθωμα: παραβιάζοντας τους κανόνες της γραμμικής αφήγησης, αψηφώντας τις επιταγές της χωροχρονικής συνέπειας, συσκοτίζοντας τα κίνητρα των ηρώων, θρυμματίζοντας τις έννοιες της λογικής και της εμφανούς αιτιότητας, στοιβάζοντας ζοφερές ιστορίες τη μία πάνω στην άλλη, επινοεί έναν επιδραστικό τρόπο αποτύπωσης της παράνοιας που επικρατεί όχι μόνο στην Ελλάδα επί επταετίας αλλά και σε κάθε ιστορική περίοδο που χαρακτηρίζεται από κρατική βία, τρομοκρατία και στραγγαλισμό της δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, ως γνήσια και σπουδαία δημιουργός, καταφέρνει να μετατρέψει τη σκοτεινή αφετηρία της σε πηγή φωτός. Αποτινάσσει την περιρρέουσα (και τη διαχρονική) καταπίεση με μια πράξη άκρατης ελευθερίας: προτείνει ένα εναλλακτικό παράδειγμα δραματουργίας, που αφήνεται ανοιχτό στις ροές και στις αναγνώσεις, ακυρώνει τις οικείες συνισταμένες, διαβρώνει τα παγιωμένα αναγνωριστικά μοτίβα, αυξάνει την ένταση των προσδοκιών και σπάζει την παθητικότητα του θεατή. Ο τελευταίος καλείται τώρα να αναλάβει την ευθύνη της συμμετοχής του, να καταβάλει το νοητικό και συναισθηματικό τίμημα αυτής, να σκεφτεί τη λύση των προσφερόμενων αινιγμάτων, να πάρει στα χέρια του την πλοκή: ποιος είναι ο Αντόνιο και ποιο είναι το μήνυμα; Στερημένος από τα συνήθη πατήματά του, χωρίς κανέναν να του δίνει «οδηγίες», ο θεατής θα βρεθεί αντιμέτωπος με το ίδιο το όριο των αντιληπτικών δυνατοτήτων του. Και μέσα στον λαβύρινθο των πολλαπλών πιθανοτήτων, θα χρειαστεί να πάρει, επιτέλους, μια πρωτοβουλία. «Τι ήρθαμε να κάνουμε εδώ μέσα απόψε; Σας ρωτώ. Τι κάνατε χθες; Τι κάνουμε όλον αυτόν τον καιρό; Τίποτα», θα πει το Κορίτσι Α’ που θα εισβάλει μαζί με μια παρέα νέων παιδιών στο σαλόνι της Αλίκης, στο τρί-

INFO «Αντόνιο ή το μήνυμα» της Λούλας Αναγνωστάκη Δραματουργική επεξεργασία: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου, Κορίνα Χαρίτου, Χρήστος Θεοδωρίδης Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης Παίζουν: Γιώτα Αργυροπούλου, Γιώργος Κισσανδράκης, Ντένης Μακρής, Ελένη Άμπια Νζάγκα, Δημήτρης Παπαβασιλείου, Τατιάνα Πίττα, Πέτρος Σκαρμέας, κ.ά. Πολυχώρος String Theory (Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛ.ΥΦ.Α.) Κορυτσάς 39, Βοτανικός Πέμ.-Παρ. 21:15, Σάβ.-Κυρ. 18:00 & 21:15 Έως τις 23/1

το μέρος του έργου. Είναι σαν η συγγραφέας να απευθύνεται σε όλους εμάς, σ’ εμάς που την ακούμε –αν την ακούμε–, στέλνοντας το σημαντικότερο μήνυμα, πολιτικό, αισθητικό και υπαρξιακό ταυτόχρονα: αυτό που ενσαρκώνεται από το ίδιο το ανυπότακτο σώμα του έργου της. Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης των δυνάμεων εξόντωσης της ζωής, της ζωτικότητας, της σκέψης είναι η επινόηση νέων μορφών δράσης και επικοινωνίας. Πειραματιστείτε. Αλλάξτε τις φόρμες, σπάστε τις δομές: « Ίσως μας χρειάζεται κάτι άλλο. Κάτι που δεν έχει ξαναγίνει ως τώρα», παροτρύνει τους συντρόφους του το Αγόρι Β’. «Πρέπει να βρω άλλους τρόπους να συνεννοούμαι μαζί σου. Καινούργιες λέξεις. Καινούργια νοήματα», λέει η Ελένη στον Αντόνιο. Και είναι αυτή μια κορυφαία μορφή αντίστασης, έτσι όπως αψηφά τις κραταιές αναπαραστάσεις, ανοίγει τα αδιέξοδα πάνω στις πιθανές γραμμές φυγής, τολμά να οραματιστεί νέους σημειολογικούς χάρτες, νέες ενώσεις, νέες δυνατότητες που αποδεσμεύουν την ταυτότητα και την επιθυμία προς αφανείς, απρόβλεπτες κατευθύνσεις. Σαφέστατα τις εντυπώσεις κερδίζει η συναρπαστική σκηνογραφία της Ελίνας Λούκου: ανατρέποντας τα δεδομένα της τυπικής σχέσης θεατών και σκηνής, η σκηνογράφος δημιουργεί έναν χώρο που μας περιέχει και δεν μας περιέχει ταυτόχρονα. Με μια ιδιοφυή αντιστροφή, είναι η υποκειμενική/εσωτερική διάσταση των ηρώων και του έργου που καθίσταται πλήρως προσβάσιμη σε εμάς, ενώ, περιέργως, ο κόσμος της αντικειμενικής πραγματικότητας μένει μισοκρυμμένος, δυσπρόσιτος, μακρινός. Με αυτόν τον τρόπο καλούμαστε να καταλάβουμε –μαζί με τον βουβό Αντόνιο και τους λαλίστατους νεαρούς επαναστάτες – το δωμάτιο της Επιθυμίας, εκεί όπου μπορεί κανείς να υπάρξει αυθεντικά, μόνος ή με τους άλλους, ξεδιπλώνοντας κάθε απωθημένη πτυχή του ψυχισμού του. Το «μήνυμα» –η πρόσκληση να αναδυθούμε σε έναν χώρο ελευθερίας και αλογόκριτης έκφρασης– βρίσκει εδώ, σε αυτήν τη σκηνογραφία, τον ιδανικό εκφραστή του. Αποκτώντας υλική υπόσταση, κείτεται ενώπιόν μας, κρυμμένο και φανερό ταυτόχρονα, σαν το κλεμμένο γράμμα του Πόε και του Λακάν, ορατό μονάχα από όσους μπορούν να το «δουν» και να το εισπράξουν. Το κλίμα θερμαίνεται με την είσοδο των νεαρών επαναστατών: μια δεκαριά αγόρια και κορίτσια εισβάλλουν στην κυρίως αίθουσα και μας σπρώχνουν αφοπλιστικά στο σήμερα. Πρόκειται για άπειρους, πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς (πιθανότατα σπουδαστές ή φρέσκους αποφοίτους δραματικών σχολών), οι οποίοι, αμήχανοι, αλλά τόσο πρόθυμοι, μας μεταδίδουν συγκινητικά την άγουρη αλήθεια τους, έτσι όπως μας υπόσχονται ότι κάθε πρωί θα τους βρίσκουμε μπροστά μας «όρθιους [...] με κατακόκκινα μάτια», και τότε, δίχως να ξέρουμε γιατί, θα τρομάζουμε. Εξαιρετικός ο Γιώργος Κισσανδράκης, κατορθώνει να εκφράσει την εύθραυστη μοναδικότητα του Αντόνιο μέσα από το βλέμμα και το σώμα του, βωβά προσηλωμένος στον ανάπηρο «σκύλο» του, σύντροφο και δημιούργημά του, σύμβολο όλης της λαβωμένης, αλλά αστείρευτα δημιουργικής δυνατότητας που φεγγοβολά εντός του. Η σκηνή του με την Ελένη (Τατιάνα Πίττα) χαράζει στο τέλος μια ήσυχη όχθη, όπου δύο άνθρωποι, απαλλαγμένοι από το προηγηθέν πανδαιμόνιο, μπορούν επιτέλους να συνυπάρξουν αληθινά.

20.1.22 – lifo

55

56 lifo – 20.1.22

712

ΒΙΒΛΙΟ

Στα μονοπάτια της Ακρόπολης Ένα βιβλίο για τα φυτά και τα ζώα του Ιερού Βράχου. Ο Γρηγόρης Τσούνης, βιολόγος, ορνιθολόγος και συγγραφέας, και ο γιος του Λάμπρος, περιβαλλοντολόγος-ωκεανογράφος, MSc και υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Πατρών, στο βιβλίο τους Στα μονοπάτια της Ακρόπολης, γνωριμία με τα σπάνια φυτά και ζώα του Ιερού Βράχου ασχολούνται διεξοδικά με κάθε μορφή ζωής που υπάρχει στην περιοχή, αναφέροντας παράλληλα και το χρονικό της ανακάλυψης της Micromeria acropolitana, ενός φυτού που είναι ενδημικό της Ακρόπολης και μοναδικό στον κόσμο. Ο Γρηγόρης και ο Λάμπρος Τσούνης ανακάλυψαν ότι επανεμφανίστηκε μετά από τουλάχιστον εκατό χρόνια, όταν όλοι το θεωρούσαν εξαφανισμένο είδος. Είναι οι άνθρωποι που κατάφεραν να πιστοποιήσουν ότι είναι η χαμένη μικρομέρια και την έκαναν ξανά γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο, κάνοντας αγώνα, παράλληλα, να την προστατεύσουν. Το βιβλίο «Στα μονοπάτια της Ακρόπολης, γνωριμία με τα σπάνια φυτά και ζώα του Ιερού Βράχου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος

PERSONAL SHOPPER EXEIΣ ΓΟΥΣΤΟ HEALTH 20.1.22 – lifo

57

MARKET RESEARCH

PERSONAL SHOPPER

î

HUAWEI

î

Smartphone Nova 8i. Σε επιλεγμένα καταστήματα

Estée Lauder Άρωμα «Sensuous Stars» από τη Luxury Fragrance Collection. www.esteelauder.gr

ò

September Athens Σκουλαρίκια αυτιά. www.september.gr

ò

ò

Philips Ακουστικά Bluetooth.

Vans Μπουφάν με σχέδιο σκακιέρα

www.kotsovolos.gr

www.newcult.gr

CLEAR: H Swatch ξεκινά τη χρονιά με ξεκάθαρες προθέσεις Η συλλογή Swatch CLEAR αναδεικνύει τη φιλοσοφία back to basics με μια μίνιμαλ παλέτα και ένα θρυλικό look που κάνει comeback από το 1985. Η αξία του χρόνου έγκειται στην αξιοποίησή του, γι’ αυτό και η Swatch θέλει να ξεκινήσουμε το 2022 με καθαρό μυαλό. Η διαφάνεια αυτή δεν είναι μόνο κομμάτι της φιλοσοφίας της εταιρείας για τη φετινή χρονιά αλλά και το βασικό στοιχείο της νέας της συλλογής CLEAR. Άλλωστε, η διαφάνεια, εκτός από ένα από τα μεγαλύτερα trends αυτή την εποχή, είναι και ένα άμεσα αναγνωρίσιμο και θρυλικό look, το οποίο πρωτο-κυκλοφόρησε η Swatch το 1985 σε ένα μοντέλο Gent. Αυτήν τη φορά κάνει ένα εντυπωσιακό comeback σε μοντέλα Big Bold, Gent, New Gent, και SKIN. Η συλλογή Swatch CLEAR βασίζεται στη φιλοσοφία back to basics με την πιο μίνιμαλ παλέτα, η οποία αναδεικνύεται από τα χαρακτηριστικά πρωτεύοντα χρώματα στους δείκτες, ενώ ορισμένα μοντέλα της συλλογής CLEAR είναι κατασκευασμένα από υλικά βιολογικής προέλευσης. Η συλλογή CLEAR είναι διαθέσιμη online και στα καταστήματα Swatch.

ñ

La RochePosay Καθαριστικό Effaclar Cleansing Foaming Gel. Στα φαρμακεία

ñ

Lenco Πικάπ. www.public.gr

î

Amazon Echo Dot 3. www.plaisio.gr

58 lifo – 20.1.22

ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ Ευρυδίκη, ποια ήταν η πρώτη σου επαφή με τη μόδα και την τέχνη; Η πρώτη μου επαφή με τη μόδα συγχρονίστηκε με την πρώτη μου επαφή με το ίντερνετ, καθώς ήταν τα αρχικά ερεθίσματα που δέχτηκα από τον χώρο στην ηλικία των δέκα μέσα από ένα παιχνίδι. Η ανάγκη να εκφράζομαι μέσω του στυλ μού μεταδόθηκε από τη μητέρα μου και υπήρχε μάλλον μέσα μου από πάντα – εκκεντρικά παπούτσια και ιδιαίτερα κομμάτια υπήρχαν στην ντουλάπα μου απ’ όταν ήμουν πολύ μικρή! Η αγάπη μου για την Ιστορία και την ανθρωπολογία με έφερε κοντά στην τέχνη όταν κατάλαβα ότι το να ανακαλύπτω πτυχές της είναι σαν να ανακαλύπτω έναν νέο κόσμο. Πότε ξεκίνησες το μπλογκ σου Chatoyant21 και με ποια αφορμή; Στα δεκαπέντε μου. Αφορμή ήταν η ανάγκη μου να δημιουργήσω έναν προσωπικό χώρο στον οποίο να μπορώ να εκφράζομαι, είτε ενδυματολογικά είτε συναισθηματικά, ελεύθερα, να ξεφεύγω από τη βαρετή καθημερινότητα. Ήταν, και είναι, το δίχτυ ασφαλείας μου, εκεί έχω την ευκαιρία να γράψω τι με απασχολεί και να αναρτήσω ένα ολοκληρωμένο πρότζεκτ χωρίς να με ενδιαφέρουν χαζοί αλγόριθμοι. Τι είναι το #thegreekgirl; Κάτι περισσότερο από ένα hashtag, είναι μια ιδέα, μια φιλοσοφία και η δική μου προσωπική ανάγκη για τη σύνδεση με την πολιτισμική μου κληρονομιά. Δεν πηγάζει από πατριδολατρία ή εθνικισμό, αντιθέτως εισάγει τη μοντέρνα Ελληνίδα σε έναν κόσμο γεμάτο στοιχεία απ’ όλους τους λαούς. Το #thegreekgirl αναφέρεται σε ένα άμορφο πρότυπο μιας σύγχρονης γυναίκας που, εμπνεόμενη από το παρελθόν της, αποδέχεται την παράδοση και οραματίζεται ένα μέλλον δυναμικό. Κομμάτια αυτής της γυναίκας, αυτού του κοριτσιού, είναι πάνω μας, τα αναγνωρίζουμε εμείς πρώτοι κι έπειτα τα εξιστορούμε στους άλλους. Το ηλιοκαμένο δέρμα μας, τα γερά και λαμπερά σκούρα μαλλιά, τα έντονα φρύδια, τα μεγάλα μάτια, το χαμόγελο, η φωνή, το γέλιο, τα πάντοτε βαμμένα νύχια μας και ο τρόπος που φοράμε τα ρούχα μας, άλλοτε με χρώμα και ένταση και άλλοτε λευκά, λιτά, είναι μόνο λίγα χαρακτηριστικά αυτού του άμορφου #thegreekgirl. Ποτέ ξανά τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν αποτυπώθηκαν τόσο συνολικά ώστε να χαρακτηρίσουν την Ελληνίδα ως το νέο it girl, μια μούσα, αν θέλετε, που θα εμπνεύσει τις γυναίκες να πιστέψουν σε αυτά τα χαρακτηριστικά τους και να τα αναδείξουν. Το #thegreekgirl δίνει φωνή στα ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη γυναίκα, οι βιασμοί και οι γυναικοκτονίες γίνονται κομμάτι αυτής της μεγάλης πλέον κοινότητας που μετράει περισσότερες από 5.000 δημοσιεύσεις κοριτσιών και αγοριών στο Instagram, τα οποία το χρησιμοποιούν για να εκφραστούν με τον τρόπο τους.

Ευρυδίκη Κόφφα Content creator / μπλόγκερ

από τηn αφροδιτη σακκα φωτο: παρισ ταβιτιαν

Πάνω σε τι εργάζεσαι αυτόν τον καιρό; Εκτός από τη βασική μου εργασία στην εταιρεία Nidodileda, αυτή την περίοδο κάναμε με τον σύντροφο και συνεργάτη-φωτογράφο μου Αντώνη Αγρίδο το πρώτο μας επιχειρηματικό βήμα, το @ΑΚΑΤΙΟ studio. Πρόκειται για ενα brand που φιλοξενεί vintage αντικείμενα και συνέργειες με ανερχόμενους σχεδιαστές και ταλαντούχους καλλιτέχνες. Τι φοράς σήμερα και πόσο κοστίζει; Φοράω δύο πολύ αγαπημένα μου κομμάτια, ένα vintage βελούδινο μπλέιζερ και αυτή την απόλυτα ’70s παντελόνα από τη Nidodileda, ένα ζιβάγκο και vintage μπότες. Σύνολο 100 ευρώ. Πού πηγαίνεις τώρα; Σινεμά! @yurichat

20.1.22 – lifo

59

HEALTH

Διατήρηση της γονιμότητας και τεκνοποίηση μετά τον καρκίνο Το μήνυμα πως ο καρκίνος δεν είναι το τέλος και δεν επηρεάζει το όνειρο της απόκτησης οικογένειας στέλνει η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), καθώς η πρόοδος της επιστήμης και οι νέες τεχνικές βοηθούν ώστε οι ασθενείς με καρκίνο να διατηρούν τη γονιμότητά τους και, αποθεραπευμένες πλέον, να μπορούν να αποκτήσουν παιδί.

από την αλεξία σβώλου

Κ

άθε χρόνο χιλιάδες γυναίκες ανά τον κόσμο διαγιγνώσκονται με κάποια μορφή κακοήθειας, είτε πρόκειται για καρκίνο του μαστού, είτε για άλλου είδους καρκίνο, όπως αυτός των ωοθηκών, του δέρματος ή του θυρεοειδούς, είτε για αιματολογικές κακοήθειες. Η πιο συνηθισμένη ηλικία για την εμφάνιση κακοηθειών είναι περί την εμμηνόπαυση και μετεμμηνοπαυσιακά, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει, δυστυχώς, την εμφάνιση καρκίνου σε πολύ νεότερες ηλικίες. Συνεπώς, ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών είναι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία και δεδομένης της ολοένα αυξανόμενης τάσης για τεκνοποίηση σε μεγαλύτερες ηλικίες, πολλές από αυτές είναι άτοκες. Με τα πραγματικά θαυμαστά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας πολλές γυναίκες καταφέρνουν να κερδίσουν τη μάχη με τον καρκίνο και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Υπάρχουν, όμως, δυστυχώς παράπλευρες απώλειες σε αυτόν τον αγώνα. Μία από αυτές είναι η γονιμότητα, που δεν μένει ανεπηρέαστη ακόμη και με τη χρήση των πιο σύγχρονων θεραπευτικών μεθόδων. Η χημειοθεραπεία, που αποτελεί την πρωταρχική θεραπεία για την αντιμετώπιση σχεδόν της πλειονότητας των ογκολογικών νοσημάτων, και η ορμονοθεραπεία που μπορεί να ακολουθήσει σε κάποιες περιπτώσεις, όπως ο καρκίνος του μαστού, έχει αποδειχτεί ότι έχουν γοναδοτοξική επίδραση στις ωοθήκες, πράγμα

60 lifo – 20.1.22

που σημαίνει ότι η λειτουργικότητα των ωοθηκών, ακόμη και σε ασθενείς νεαρής ηλικίας, μειώνεται δραματικά ή ακόμη και εκμηδενίζεται μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Στις περιπτώσεις, μάλιστα, που η χημειοθεραπεία συνοδεύεται από ακτινοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία, η διάρκειά τους είναι συνήθως αρκετά μεγάλη με αποτέλεσμα ακόμη και οι νέες ασθενείς να «ανταλλάσσουν» πολύτιμα χρόνια αναπαραγωγικής ηλικίας με χρόνο θεραπείας του καρκίνου. Αναμφίβολα, η προτεραιότητα είναι η αντιμετώπιση της νόσου και η όσο το δυνατό μακρόχρονη εξασφάλιση της επιβίωσής τους. Με την ανεξάντλητη φαρέτρα της επιστήμης, που προσφέρει συνεχώς νεότερες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες, το ποσοστό των γυναικών που όχι μόνο επιβιώνουν άλλα θεραπεύονται πλήρως από διάφορες μορφές καρκίνου είναι υπολογίσιμο. Οι γυναίκες αυτές ανακτούν τον έλεγχο της ζωής τους, της επαγγελματικής και κοινωνικής τους ανέλιξης και καταξίωσης, πολλές από αυτές καταλαμβάνουν νευραλγικές θέσεις στην πολιτική, στην επιστήμη, γενικώς επιστρέφουν πλήρως στην κανονικότητά τους. Όμως, ειδικά για τις άτοκες γυναίκες, το θέμα της γονιμότητας μετά την ίασή τους, είναι το πρώτο που τις απασχολεί. Διέξοδο στον προβληματισμό αυτό δίνει η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με τις μεθόδους διατήρησης της γονιμότητας. Η κατάψυξη ωα-

νίκος βραχνής πρόεδρος εθνικής αρχής ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (εαιυα), αναπληρωτής καθηγητής μαιευτικής-γυναικολογίας εκπα, επισκέπτης καθηγητής μαιευτικής και ιατρικής εμβρύου του πανεπιστημίου saint george του λονδίνου

ρίων και εμβρύων είναι στην πρώτη γραμμή των επιλογών που προσφέρονται, ενώ έδαφος κερδίζει και η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού, καθώς και η in vitro ωρίμανση ωαρίων (IVM). Μακροχρόνιες μελέτες έχουν αποδείξει την ασφάλεια των παραπάνω μεθόδων και των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη διέγερση των ωοθηκών και τη συλλογή των ωαρίων ακόμη και σε γυναίκες με ενεργό ογκολογική νόσο. Η καρκινογένεση είναι θέμα γενετικού υλικού και οικογενειακού υπόβαθρου και όχι χρήσης ορμονικών σκευασμάτων για ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η χρήση αυτών των φαρμάκων σαφώς και πρέπει να γίνεται με λογική και σε δοσολογίες που ορίζονται πλέον από παγκόσμιες κατευθυντήριες οδηγίες. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι μια γυναίκα δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται κάθε μήνα σε διέγερση των ωοθηκών. Από την άλλη πλευρά, αναζητώντας εκείνες τις γυναίκες που ατυχώς εμφάνισαν κάποια μορφή καρκίνου αρκετά χρόνια αφότου υποβλήθηκαν σε κύκλους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, θα δούμε ότι έχουν ένα επιβαρημένο οικογενειακό ιστορικό ή ότι οι ίδιες είναι φορείς γονιδίων που θα εκφράζονταν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη μορφή της κακοήθειας. Εδώ και χρόνια πολλαπλές έρευνες έχουν απορρίψει την υπόθεση ότι η καρκινογένεση οφείλεται στα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και στη διατήρηση της γονιμότητας. Εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο που επιβίωσαν κατάφεραν να γίνουν μητέρες γιατί είχαν σωστή καθοδήγηση και κατέψυξαν νωρίς το γενετικό υλικό τους. Εδώ πρέπει να τονιστεί η τεράστια συμβολή των ιατρών ογκολόγων. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η παραπομπή της ασθενούς στον εξειδικευμένο γυναικολόγο αναπαραγωγής, προτού ξεκινήσει η θεραπεία της για τον καρκίνο. Ο ειδικός ογκολόγος είναι ο πρώτος που θα φιλτράρει ποιες γυναίκες επιτρέπεται και μπορούν να προβούν σε διαδικασία διατήρησης γονιμότητας, ανάλογα με το νόσημα, την ηλικία, το στάδιο της νόσου κατά την αρχική διάγνωση και τις πιθανότητες για ίαση. Αλλά και οι ίδιες οι πάσχουσες μπορούν να ξεκινήσουν αυτήν τη συζήτηση με τον θεράποντα ιατρό τους και να ζητήσουν να παραπεμφθούν στον ειδικό αναπαραγωγής για πλήρη και έγκυρη ενημέρωση. Η διαδικασία της κατάψυξης ωαρίων ή εμβρύων, που είναι πλέον και η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες, αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά την παραπομπή της ασθενούς και διαρκεί περίπου δύο εβδομάδες. Πρόκειται για μια γρήγορη διαδικασία που δεν κοστίζει στον χρόνο της θεραπείας του καρκίνου. Με την παρούσα νομοθεσία ο χρόνος διατήρησης των κρυοσυντηρημένων ωαρίων και εμβρύων μπορεί να φτάσει τα 25 έτη, δίνοντας ένα σημαντικό χρονικό διάστημα στη γυναίκα να ξεπεράσει το πρόβλημά της και ταυτόχρονα να μη χάσει και το δικαίωμά της στη μητρότητα. Στο μυαλό μας πρέπει να κρατήσουμε ότι η διάγνωση του καρκίνου του μαστού ή άλλου ογκολογικού νοσήματος, που αποτελεί φυσικά ένα δυνατό σοκ για την ασθενή, δεν εμποδίζει πια τα όνειρα που κάνει κάθε γυναίκα για τη ζωή, την καριέρα της και την απόκτηση παιδιών. Ήρθε, τελικά, η ώρα να διαλυθεί ο αστικός μύθος που θέλει την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή να αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και τον καρκίνο να μειώνει την πιθανότητα δημιουργίας οικογένειας. Οι σύγχρονες μέθοδοι διατήρησης της γονιμότητας μέσα από τις διαδικασίες της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διασφαλίζουν το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε γυναίκας στη μητρότητα, «παγώνοντας» την ηλικία και δίνοντας στις γυναίκες το δικαίωμα της επιλογής για τεκνοποίηση σε μεταγενέστερο χρόνο.

20.1.22 – lifo

61

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Από τις 20/1, που ει-

ται ο Ήλιος στο ζώδιό σας και ξεκινά η εποχή των γενεθλίων σας. Μέχρι τις 18/2 εστιάστε στους προσωπικούς σας στόχους και επιθυμίες, ξεκαθαρίστε τι ακριβώς θέλετε να κάνετε στη ζωή σας και οργανώστε ένα συγκεκριμένο πλάνο σχετικά με τα επαγγελματικά ή την προσωπική σας ζωή. Στις 23/1, με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή, θα είναι εξαιρετική μέρα για να κάνετε ένα νέο ξεκίνημα που θα έχει ομαλή πορεία και μεγάλη διάρκεια. Από τις 24/1, που εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω, θα είστε πιο εσωστρεφείς και θα κάνετε κάποιες μυστικές επαφές που θα συμβάλουν στην επαγγελματική σας ανάπτυξη, προσέξτε όμως γιατί στις 26/1 τον ακολουθεί και ο ανάδρομος Ερμής και θα δημιουργηθεί έντονο παρασκήνιο. Κρατήστε επαφές με άτομα για τα οποία είστε σίγουροι πως δεν θα σας προδώσουν.

χόου ξεκινά με την είσοδο του Ήλιου στις 20/1 και οι προοπτικές για πνευματική ανάπτυξη και επέκταση των επιχειρήσεών σας είναι πολύ καλές. Η ενέργειά σας και η φυσική σας κατάσταση θα είναι σε υψηλά επίπεδα. Πολύ καλή στιγμή για θέματα σπουδών, νομικές υποθέσεις και επίλυση διαδικαστικών ζητημάτων είναι στις 23/1, οπότε πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή. Οι μαθησιακές σας δεξιότητες θα είναι οξυμένες και η απόδοσή σας θα ικανοποιήσει τις προσδοκίες σας, ενώ θα είστε πολύ δυνατοί στην επικοινωνία. Με την είσοδο του Άρη στον Αιγόκερω στις 24/1 ο τομέας των κοινών σας πόρων παίρνει ιδιαίτερη ώθηση, κάτι που έρχεται να συμπληρώσει ο ανάδρομος Ερμής με την επιστροφή του επίσης στον Αιγόκερω στις 26/1. Ιδιαίτερη προσοχή σε οικονομικές διαπραγματεύσεις.

σέρχεται ο Ήλιος στον Υδροχόο, η προσοχή σας στρέφεται στο δημιουργικό κομμάτι της δουλειάς σας και μέχρι τις 18/2, που θα παραμείνει στον τομέα του έρωτα και των επιτυχιών, θα είστε πολύ παραγωγικοί και τα αποτελέσματα θα είναι αρκετά ικανοποιητικά. Ξεκινήστε ένα νέο έργο στις 23/1 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή ή δοκιμάστε την τύχη σας μέσω νέων επιχειρηματικών προσπαθειών. Επίσης, θα είναι ιδανική μέρα για φλερτ και απόκτηση παιδιού. Στις 24/1 ο Άρης, με την είσοδό του στον Αιγόκερω, σας δίνει την απαραίτητη ενέργεια για να ασχοληθείτε με το σπίτι και τις ανάγκες της οικογένειας, ενώ παράλληλα θα είστε και πολύ καλοί σε διαπραγματεύσεις που θα αφορούν αγοραπωλησίες ακινήτων. Στις 26/1 τον ακολουθεί και ο ανάδρομος Ερμής και καλό θα είναι να τρενάρετε, αν μπορείτε, τις υπογραφές συμβολαίων μέχρι τις 3/2.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Διανύετε μια φάση

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Από τις 20/1, που

που αμφιταλαντεύεστε σχετικά με τις αποφάσεις και τα σχέδιά σας και δεν έχετε ξεκαθαρίσει τι θέλετε. Ωστόσο, από τις 20/1, που εισέρχεται ο Ήλιος στον Υδροχόο, καλό θα είναι να ρίξετε τους ρυθμούς προκειμένου να αναπληρώσετε τις δυνάμεις σας και κυρίως για να ξεκουράσετε το πνεύμα σας, μέχρι τις 18/2 που θα ξεκινήσει η εποχή των γενεθλίων σας. Ο τομέας της κοινωνικής σας ζωής ενεργοποιείται από τις 24/1 που εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω και, εκτός του ότι θα είστε πολύ καλοί στην προώθηση των ιδεών σας, θα διευρύνετε τον κύκλο των γνωριμιών σας, οπότε τα οφέλη θα είναι πολλά. Μια δημιουργική ενασχόληση, ένα χόμπι ή ένα συλλογικό έργο θα φέρει νέα πρόσωπα στη ζωή σας και ακόμα κι εσείς που έχετε γίνει πολύ επιλεκτικοί δεν υπάρχει περίπτωση να μην ενθουσιαστείτε με μια καινούργια γνωριμία.

εισέρχεται ο Ήλιος στον Υδροχόο, και μέχρι τις 18/2 θα ασχοληθείτε με θέματα Δημοσίου και οφειλές, οπότε θα είναι μια καλή εποχή για να βάλετε μια τάξη στον προϋπολογισμό σας. Επίσης, μπορεί να προκύψει ένας νέος έρωτας που θα φέρει αέρα ανανέωσης στη ζωή σας. Αν σκοπεύετε να κάνετε έναν διακανονισμό ή να υπογράψετε ένα συμβόλαιο, περιμένετε μέχρι τις 23/1 που πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή. Ωστόσο, επειδή ο Ερμής είναι ανάδρομος, θα πρέπει να τσεκάρετε πολύ προσεχτικά τους όρους μιας συμφωνίας. Στον τομέα των διαπροσωπικών σας σχέσεων θα γίνουν πολλές επαφές με άτομα που θα σας προτείνουν συνεργασία, καθώς στις 24/1 εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω, κάνοντάς σας πολύ δυνατούς στις διαπραγματεύσεις, ενώ στις 26/1 τον ακολουθεί και ο Ερμής.

starfax

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Στις 20/1 εισέρχε- ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Η εποχή του Υδρο-

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Με την είσοδο του Ήλιου στο ζώδιο της τεχνολογίας και της κοινωνικής σας δικτύωσης στις 20/1 ξεκινά η εποχή του Υδροχόου και μέχρι τις 18/2 θα έχετε πολλές επαφές με φίλους και άτομα με τα οποία θα ενώσετε τις δυνάμεις σας για την υλοποίηση μιας ιδέας. Στις 23/1, που πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή, είναι εξαιρετική μέρα για να προωθήσετε τα σχέδιά σας, αρκεί να έχετε ένα συγκεκριμένο πλάνο. Από τις 24/1, που εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω, και τις 26/1, που επιστρέφει ο ανάδρομος Ερμής επίσης στον Αιγόκερω, όλη σας η ενέργεια θα πέσει σε θέματα καριέρας. Με τον πλανητικό συνωστισμό που θα επικρατεί θα γνωρίσετε σημαντικά πρόσωπα που θα εκτιμήσουν τα ταλέντα σας και θα σας προτείνουν μια συνεργασία που θα σας βάλει σε δίλημμα. Αποφύγετε τις δεσμεύσεις μέχρι τις 3/2.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Με την είσοδο του

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

62 lifo – 20.1.22

Ήλιου στον Υδροχόο στις 20/1 θα εστιάσετε σε μακροπρόθεσμους στόχους και μέχρι τις 18/2 θα σας δοθούν ευκαιρίες για να δοκιμάσετε την τύχη σας σε νέες κατευθύνσεις. Αν κάνετε κάποιες συζητήσεις με εργοδότες ή δυνάμει συνεργάτες, στις 23/1 η σύνοδος Ήλιου - Ερμή, που είναι μία από τις καλύτερες όψεις για επικοινωνία, θα βοηθήσει να κερδίσετε τις εντυπώσεις, μην ξεχνάτε όμως ότι ο Ερμής είναι ανάδρομος, οπότε θα πρέπει να είστε πολύ προσεχτικοί στις συμφωνίες. Στις 24/1 εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω και στις 26/1 τον ακολουθεί και ο ανάδρομος Ερμής για να συμπληρώσει την πολυαστρία που έχει συγκεντρωθεί στον τομέα της πνευματικής σας ανάπτυξης. Είναι σημαντική εποχή για όσους ασχολείστε με τις σπουδές, τις εκδόσεις και τη συγγραφή, καθώς οι προοπτικές είναι πολύ καλές και η πρόοδός σας θα είναι σίγουρη.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Η οικογένεια και θέματα ακίνητης περιουσίας θα αποτελέσουν το επίκεντρο της προσοχής σας από τις 20/1 που μπαίνουμε στην εποχή του Υδροχόου και θα είναι μια καλή εποχή για να κάνετε μια μετακόμιση ή μια ανακαίνιση στο σπίτι ή στην επιχείρησή σας. Μια έρευνα αγοράς είναι απαραίτητη ώστε να εξοικονομήσετε χρήματα. Ημέρα ευκαιριών θα είναι στις 23/1 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή, αλλά θα πρέπει να αποφύγετε τη βιασύνη ώστε να μη μετανιώσετε αργότερα για τις επιλογές σας. Από τις 24/1, που εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω, θα ευνοηθούν οι εμπορικές συναλλαγές, η προώθηση υπηρεσιών και οι μετακινήσεις, ενώ θα είστε και πολύ καλοί στη μεταλαμπάδευση γνώσεων. Στις 26/1 τον ακολουθεί και Ερμής και μέχρι τις 3/2 πρέπει να προσέξετε τον τρόπο με τον οποίο θα επικοινωνείτε.

ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Ήρθε η εποχή που μπο-

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Πολλές επαφές και

ρείτε να αναμένετε αίσιες εξελίξεις αναφορικά με μια συνεργασία και θα δώσετε τον καλύτερό σας εαυτό, καθώς στις 20/1 εισέρχεται ο κυβερνήτης σας ο Ήλιος στον Υδροχόο και θα προσελκύσετε το ενδιαφέρον κάποιων σημαντικών προσώπων. Μέχρι τις 18/2 θα είναι μια καλή εποχή για να αναζητήσετε νέες κατευθύνσεις και στις 23/1, με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή, θα είναι εξαιρετική μέρα για να κλείσετε μια συμφωνία. Στις 24/1 εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω και εντείνει την ανταγωνιστική σας διάθεση, που μπορεί να δημιουργήσει εχθρικό κλίμα στη δουλειά σας. Επίσης, επειδή το άγχος θα είναι αυξημένο, πρέπει να βρείτε τρόπους για να το διαχειρίζεστε. Στις 26/1 επιστρέφει στον Αιγόκερω ο ανάδρομος Ερμής και δεν θα λείψουν κάποιες παρεξηγήσεις.

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Η εποχή του Υδροχόου ξεκινά στις 20/1 με την είσοδο του Ήλιου στον τομέα της εργασίας και της υγείας και μέχρι τις 18/2 θα ασχοληθείτε εντατικά με τα επαγγελματικά σας. Ιδανική εποχή για να στείλετε βιογραφικά, να δώσετε συνέντευξη προς εύρεση εργασίας και για να τακτοποιήσετε εκκρεμείς υποθέσεις. Ξεκινήστε διατροφή και άσκηση και κόψτε βλαβερές συνήθειες. Πολύ καλή στιγμή για υπογραφές συμβολαίων είναι στις 23/1 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή, που θα φέρει τύχη και νέες ευκαιρίες. Ωστόσο, επειδή ο Ερμής είναι ανάδρομος, πρέπει να αποφύγετε τη βιασύνη. Στις 24/1 εισέρχεται ο Άρης στον Αιγόκερω, αυξάνοντας τη γοητεία σας, ενώ στις 26/1 τον ακολουθεί και ο Ερμής. Επιστρατεύστε την ευγένεια και τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες για να γοητεύσετε το άτομο που σας ενδιαφέρει. Οι ελεύθεροι θα έχετε τον απαραίτητο δυναμισμό και δεν θα περνάτε απαρατήρητοι.

μετακινήσεις θα έχετε από τις 20/1 που εισέρχεται ο Ήλιος στον Υδροχόο και θα είστε πολύ καλοί στην προώθηση των υπηρεσιών ή των δεξιοτήτων σας. Μέχρι τις 18/2 εμπορικές διαπραγματεύσεις και συμφωνίες θα ευνοηθούν, καθώς και ό,τι έχει να κάνει με θέματα εκπαίδευσης. Ημέρα κατάλληλη για κλείσιμο μιας συμφωνίας είναι στις 23/1, που πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή. Βάλτε τα δυνατά σας και θα κερδίσετε τις εντυπώσεις αν δώσετε συνέντευξη προς εύρεση εργασίας. Με την είσοδο του Άρη στον Αιγόκερω στις 24/1 ξεκινάει μια περίοδος πολλών συζητήσεων για οικονομικά θέματα και στις 26/1, που τον ακολουθεί και ο ανάδρομος Ερμής, ενδεχομένως να δημιουργηθεί τεταμένο κλίμα με συνεργάτες λόγω οικονομικών διαφορών. Ωστόσο, επειδή είστε η ήρεμη δύναμη και καταφέρνετε να πείθετε δίχως να δημιουργείτε κόντρες, θα φέρετε τις καταστάσεις στα μέτρα σας με θετικά αποτελέσματα.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Η εποχή του

Sudoku No 712 1

5 7 4 8 3 2 4 8 2

9 5 4 3 6 8 9 7 8 5 6

3 6 7 5

8

Η λύση του προηγούμενου 1 6 3 2 5 4

7 5 2 1 9 8

9 4 8 7 3 6

5 1 4 3 7 2

2 8 7 6 1 9

3 9 6 8 4 5

6 3 1 9 8 7

4 2 9 5 6 3

8 7 5 4 2 1

8 4 5 6 3 7 2 1 9 9 3 2 8 5 1 4 7 6 7 6 1 9 4 2 5 8 3

Υδροχόου ξεκινάει στις 20/1, που εισέρχεται ο Ήλιος στον τομέα των οικονομικών σας, και μέχρι τις 3/2 θα ασχοληθείτε με επενδύσεις και τη διευθέτηση εκκρεμοτήτων που σας προκαλούν άγχος. Πολλοί θα αναζητήσετε μια νέα πηγή εσόδων, ενώ παράλληλα θα δώσετε ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των πόρων σας και θα αλλάξετε ορισμένες συνήθειες που σας ωθούσαν σε άσκοπη σπατάλη χρημάτων. Ιδανική μέρα για να κλείσετε μια συμφωνία ή για να κάνετε μια σημαντική αγορά είναι στις 23/1 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή. Όμως, επειδή ο Ερμής είναι ανάδρομος, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεχτικοί με τους όρους ενός συμβολαίου. Στις 24/1 εισέρχεται ο Άρης στο ζώδιό σας και σας δίνει την απαραίτητη αποφασιστικότητα για να κυνηγήσετε τα όνειρά σας, αλλά επειδή τον ακολουθεί και ο Ερμής στις 26/1 ενδεχομένως να μην είστε σίγουροι για τις αποφάσεις σας.

20.1.22 – lifo

63

Ο

JEFF

MILLS

ΣΤΗ

ΔΉΛΟ

TOMORROW COMES THE HARVEST ΜΙΕΡΑ

ΠΑΓ

ΓΚΟΣΜΙ

ΚΟΣΜ

ΠΑ

ΙΑ

●

Ε ΠΡ

Α ΠΡ

Ε ΕΜΙ ΡΑ

● ΒΑ ΣΙ ΣΜΕΝΟ ΣΕ Μ ΙΑ ΙΔΕΑ ΤΟΥ

Μετά τη Charlotte de Witte στην Αρχαία Μεσσήνη, που παρακολούθησαν εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο, το Ίδρυμα Ωνάση καλεί το ανατρεπτικό σχήμα Tomorrow Comes The Harvest του Αμερικανού θρύλου της ηλεκτρονικής μουσικής Jeff Mills, του Γαλλοϊνδού δεξιοτέχνη της τάμπλα Prabhu Edouard και του Γάλλου κιμπορντίστα JeanPhi Dary για μία μοναδική συναυλία με jazz-techno αυτοσχεδιασμούς, και φόντο το ανυπέρβλητο μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, τον μεσογειακό ήλιο και τον αέρα των Κυκλάδων.

Tomorrow Comes The Harvest

ΈΝΑ

Βασισμένη σε μία ιδέα του ADD Festival

Μια παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση

ΥΒΡΙΔΙΚΌ,

Κινηματογράφηση: Χρήστος Σαρρής

ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΌ

Παγκόσμια πρεμιέρα 20/1/2022, 21:00 Onassis Channel στο YouTube

EVENT

ΤΟΠΟΘΕΣΊΑ Φωτογραφίες: Πηνελόπη Γερασίμου Τα δικαιώματα επί των απεικονιζόμενων μνημείων ανήκουν στο υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Ν. 3028/2002). Ο αρχαιολογικός χώρος της Δήλου υπάγεται στην αρμοδιότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

ΑΝΑΠΆΝΤΕΧΗ Περισσότερα στο onassis.org

ΣΕ

ΒΑ Σ Ι Σ ΜΕ ΝΟ Σ Ε ΜΙ Α Ι Δ Ε Α ΤΟΥ

«ΜΕΤΆ ΑΠΌ ΑΥΤΉ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΊΑ, ΜΟΎ ΕΊΝΑΙ ΔΎΣΚΟΛΟ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΏ ΌΤΙ ΕΊΜΑΣΤΕ ΨΥΧΙΚΆ ΤΑ ΊΔΙΑ ΆΤΟΜΑ ΠΟΥ ΉΜΑΣΤΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠΌ ΤΟ ΤΑΞΊΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗ ΔΉΛΟ. ΔΕΝ ΕΊΜΑΙ ΣΊΓΟΥΡΟΣ ΤΙ ΑΚΡΙΒΏΣ ΆΛΛΑΞΕ, ΑΛΛΆ ΈΧΩ ΤΗΝ ΑΊΣΘΗΣΗ ΌΤΙ ΚΆΤΙ ΑΝΉΛΘΕ ΣΕ ΑΝΏΤΕΡΟ ΕΠΊΠΕΔΟ».

–

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟ EVENT ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΕΜΙΕΡΑ (20/1, 21:00) ΣΚΑΝΆΡΟΝΤΑΣ ΤΟ QR CODE

JEFF

MILLS