Τεύχος 721 & The Health Book

721 ολα για την αθηνα! δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ. κυκλοφορει καθε πεμπτη

free press 31.3.2022

WEATHER ENGINES: ΜΙΑ ΈΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΣΤΗ ΣΤΈΓΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΊΟ /// ΣΩΤΉΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ: Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ ΜΟΎ ΈΔΩΣΕ ΈΝΑ ΆΛΛΟΘΙ ΖΩΉΣ /// ΤΟ PTX ΖΩΝΤΑΝΕΎΕΙ ΤΗΝ ΠΛΑΤΕΊΑ ΘΕΆΤΡΟΥ /// ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΚΟΣ: «ΟΙ ΔΥΟ ΝΑΟΙ» ΣΤΗΝ ΓΚΑΛΕΡΙ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ /// H MAΡΓΑΡΙΤΑ ΖΟΡΜΠΑΛΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ///20 ΛΕΠΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ANDI XHUMA

2 lifo – 31.3.22

8 ΣΤΗΛΕΣ

index721

βασιλική σιουτη

πολιτικο επταημερο γιάννησ πανταζόπουλοσ

talking points

νικολασ σεβαστακησ

ασκησεισ αναπνοησ δεσποινα τριβολη

footnotes

βιβιαν στεργιου

no filter

ΣΩΤΉΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ: Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ ΜΟΎ ΈΔΩΣΕ ΈΝΑ ΆΛΛΟΘΙ ΖΩΉΣ

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα media project director Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας αρχισυνταξία podcasts Μερόπη Κοκκίνη διευθυντρια ampa.lifo.gr Χριστίνα Γαλανοπούλου –––––– ε μ π ο ρ ι κο τμ ημ α senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς

24

creative director Χρήστος Τζοβάρας advertising manager Άννα Λαπαρδάγια

στο εξωφύλλο: Στέφανος Ρόκος, «Μια φάλαγγα φαντασμάτων, 2021» από την έκθεση «Οι δύο ναοί» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη

Weather

20

direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Ευθύμης Παχής advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr)

Engines

senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος

Μια έκθεση για το περιβάλλον στη Στέγη και στο Αστεροσκοπείο

ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου ––––––

PTX 26

digital campaign manager Γιώργος Γιαννή ––––––

σ υ ν τα ξ η συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Ματίνα Καλτάκη, Ματούλα Κουστένη, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Τίνα Μανδηλαρά, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Γιώργος Ψωμιάδης –––––– αrt director Βανέσσα Φερλέ, Μαργαρίτα Καμαριώτη ατελιέ αssistant art director Μπιάνκα Σαμαρά φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie F., Γιώργος Αδάμος διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά

28

31

διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου ––––––

Η ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ ΖΟΡΜΠΑΛΆ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε 31.3.22 – lifo

3

Feedback

ΌΣΚΑΡ 2022: Ένα ηχηρό χαστούκι στο πρόσωπο του Χόλιγουντ

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

Στο μεταξύ, το «ξέπλυμα» της Σαουδικής Αραβίας συνεχίζεται μια χαρά

pageviews

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ

Μουσικός και ραδιοφωνικός παραγωγός, μάνατζερ, κινηματογραφιστής, δημοσιογράφος, συγγραφέας, ερευνητής, ο πολυπράγμονας Στέλιος Ελληνιάδης έχει γράψει τη δική του ιστορία τόσο στον χώρο της ελληνικής μουσικής όσο και σε αυτόν της ενημέρωσης. Συντάκτης της εφημερίδας «Ο δρόμος της αριστεράς», αρθρογράφος στην «Αυγή» και παραγωγός της ραδιοφωνικής εκπομπής «Ένα ντέφι που πάει παντού», αφότου άρχισε ο πόλεμος στην Ουκρανία αφιερώνει όλες σχεδόν τις θεματικές του σε αυτόν, με έμφαση στην εκεί ελληνική ομογένεια και με πόνο ψυχής, εμφανή και στην κουβέντα μας, για το δράμα που συντελείται σε έναν τόπο που αγάπησε σαν άλλη πατρίδα.

4 lifo – 31.3.22

LiFO.gr

Στέλιος Ελληνιάδης: «Να βοηθήσουμε την ομογένεια στην Ουκρανία να ορθοποδήσει»

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

Σ ΥΝΕΝΤΕΥ ΞΗ

podcasts που αξίζει να ακούσετε

Μια τελετή που επισκιάστηκε άδοξα και ολοκληρωτικά από μια εύφλεκτη στιγμή που κάνει το μπέρδεμα με τους φακέλους του «Moonlignt» και του «La La Land» να μοιάζει με showbiz πταίσμα.

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΟΛΙΤΑΚΗ

Έχουν μια περίεργη, δυστοπική ατμόσφαιρα τα νυχτερινά γκραν πρι της Φόρμουλα 1, όχι μόνο επειδή οι πίστες μοιάζουν με ένα γιγαντιαίο φουτουριστικό βενζινάδικο που λάμπει επιβλητικά στο απέραντο σκοτάδι, δημιουργώντας την αίσθηση ότι ο αγώνας διεξάγεται σε ένα απόκοσμο συνθετικό σκηνικό στη μέση του πουθενά, αλλά και επειδή γίνονται συνήθως σε μέρη που λιγότερο ή περισσότερο αποτελούν υποδείγματα ανισότητας, αυταρχισμού και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μέρη όπως η Σιγκαπούρη, το Μπαχρέιν, το Άμπου Ντάμπι και η Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας (ένα από τα πιο φριχτά καθεστώτα στο σύμπαν), όπου έγινε το πρόσφατο γκραν πρι.

5

TALK OF THE TOWN

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

1

Λίθοπες: Τα παχύφυτα που μοιάζουν με ζωντανά βότσαλα «ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ» ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΑΣΟ ΜΠΡΕΚΟΥΛΑΚΗ & ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ

Ιστορική η 94η τελετή απονομής των Όσκαρ: για πρώτη φορά μια streaming πλατφόρμα κατακτά το βραβείο της καλύτερης ταινίας, συγκεκριμένα για το CODA, που προβάλλεται αποκλειστικά από την AppleTv+. Η Αριάνα ντε Μπόουζ γίνεται η πρώτη Αφρολατίνα με αγαλματίδιο. Και στην αντίστοιχη κατηγορία του δεύτερου ρόλου, ο Τρόι Κάτσουρ, ο πρώτος κωφός άνδρας με Όσκαρ, τριάντα επτά χρόνια μετά τη νίκη της συμπρωταγωνίστριάς του στην ταινία Μάρλι Μάτλιν. Η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, μαζί με εκείνη των κωφών, είχε την τιμητική της, με εμφατικές αναφορές από την Ντε Μπόουζ και την Τζέσικα Τσαστέιν, η οποία μίλησε και για την κοινωνική μάστιγα της αυτοκτονίας, καθώς και με την επιλογή το Όσκαρ Σκηνοθεσίας να πάει στην Τζέιν Κάμπιον, το μοναδικό της βραδιάς για την Εξουσία του Σκύλου, ένα γουέστερν που ανατρέπει τα δεδομένα του είδους και στηλιτεύει την τοξική αρρενωπότητα. Τι ειρωνεία! Αυτή ακριβώς η αυτοκαταστροφική, εξαιτίας του κοινωνικού πλαισίου, ή επιθετική κακοποιητική συμπεριφορά εξελίχθηκε στον αδιαμφισβήτητο πρωταγωνιστή μιας απονομής αφιερωμένης στην αγάπη και στην ομόνοια. Ο Κρις Ροκ ανέλαβε την παρουσίαση του βραβείου για το ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους και ένιωσε την ανάγκη να υπερασπιστεί την ιδιότητά του ως stand up κωμικού, έστω και σύντομα, προσθέτοντας κι εκείνος το δικό του χιούμορ στην επιστροφή σε παλιές και ανάλαφρες τελετές. Αφού δοκίμασε ένα joke προς τον Χαβιέ Μπαρδέμ και την Πενέλοπε Κρουζ που έπιασε τόπο (το κοινό γενικά μπήκε ορεξάτο στο Dolby Theater και το διασκέδαζε από το ξεκίνημα), στράφηκε προς τον Γουίλ Σμιθ και την Τζέιντα Πίνκετ, που καθόταν αυτοκρατορικά δίπλα του, σίγουροι και οι δυο για την πρώτη του νίκη για το King Richard στην τρίτη του υποψηφιότητα. Στο αστείο για το ξυρισμένο κρανίο της, που παραπέμπει στη φανταρίνα J.I.Jane, η Τζέιντα γούρλωσε με αποστροφή τα μάτια της, ο Γουίλ αρχικά γέλασε και όταν το καλοσκέφτηκε ανέβηκε στη σκηνή και έσκασε έναν ξεγυρισμένο φούσκο στον άναυδο, αλλά ακόμη χαμογελαστό Ροκ. «Μόλις μου έσκασε μια σφαλιάρα που μου γύρισε το κεφάλι» διαπίστωσε, και ο άνθρωπος που κάποτε υποδύθηκε με οσκαρική πειστικότητα τον Μοχάμεντ Άλι επέστρεψε στη θέση του με σταθερό βήμα, σαν να μη συνέβη αυτό μπροστά σε ένα δισεκατομμύριο θεατές. Και για να βεβαιωθούν ακόμα και οι τελευταίοι άπιστοι, που ενδεχομένως θεώρησαν πως το σκηνικό είναι στημένο, επανέλαβε δις μια βροντερή απειλή, καθήμενος πάντα, πως δεν επιτρέπει να ξαναπιάσει στο γ… στόμα του το όνομα της γυναίκας του και το δικό του. «Ίσως παρακολουθήσατε τη μεγαλύτερη στιγμή στην ιστορία της live τηλεόρασης», μονολόγησε ο Κρις Ροκ και εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησε τι ακριβώς είχε διαμειφθεί, πάγωσε και μηχανικά πέρασε στους πέντε υποψηφίους και στον νικητή.

ΥΓΕΙΑ & ΣΩΜΑ Άυπνος στην Αθήνα: Πώς είναι να μην κοιμάσαι 11 συνεχόμενα βράδια; Τρία άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τον ύπνο περιγράφουν τις εμπειρίες τους και δύο ειδικοί προσεγγίζουν το φαινόμενο της αϋπνίας που λαμβάνει αυξανόμενες διαστάσεις εξαιτίας της γενικευμένης ανασφάλειας που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια.

2

Radio Plays «Δύο ηθοποιοί για ένα ρόλο» του Théophile Gautier ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

3

Η σφυρίχτρα: Ώρα για ποδόσφαιρο «ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ ΣΤΟ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ» ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΣΕΡΓΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ

4

Η σκληρή αλήθεια για τον Μιχάλη Ασλάνη «ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΨΩΜΙΑΔΗ

Τις μέρες αυτές o 28χρονος Δημήτρης περνά μία από τις πιο δύσκολες περιόδους της ζωής του. Το άγχος για τη δουλειά τον καταβάλλει ήδη από την ώρα που θα πέσει για ύπνο. Το να μπορέσει να κοιμηθεί είναι στο μυαλό του μια υποχρέωση. Εάν δεν το καταφέρει, ο πονοκέφαλος την επόμενη μέρα θα είναι μεγάλος, η απόδοσή του θα πέσει δραματικά θα ακολουθήσει ο ίδιος φαύλος κύκλος. Κατά τη διάρκεια της νύχτας φοβάται να κοιτάξει το ρολόι, η στιγμή όμως που θα δει ότι η ώρα πέρασε και πάλι έχασε τον ύπνο του μοιάζει τρομακτική. Τις πρωινές ώρες, μόλις αρχίζει να ξημερώνει, συχνά κοιμάται ελαφρά. Μερικά βράδια χτυπάει την πόρτα του συγκατοίκου του και κοιμάται στο δωμάτιό του. Έτσι νιώθει μια ασφάλεια που τον κάνει να κλείνει τα μάτια πιο εύκολα.

5

15 χορογράφοι που άλλαξαν τον χορό «ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗ

31.3.22 – lifo

5

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

στεφανος ροκος «οι δυο ναοι»

iLoveAthens

Αντλώντας έμπνευση από το σύντομο ταξίδι του στην Ιαπωνία, ο Στέφανος Ρόκος ετοιμάζει την ατομική του έκθεση «Οι δύο ναοί». Ζωγραφικά έργα μεικτής τεχνικής σε χαρτί και καμβά, δύο ξυλογραφίες, ένα animation αλλά και το ομότιτλο βιβλίο (εκδόσεις Στερέωμα) θα παρουσιαστούν στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Κεντρικό χαρακτηριστικό των έργων του αποτελούν οι αντιθέσεις. Όπως οι δύο ναοί του βουδισμού και του σιντοϊσμού αντιπαρατίθενται, έτσι έχουν αντιθετικά στοιχεία και τα δημιουργήματα του καλλιτέχνη, τα οποία, όπως αναφέρει ο ίδιος, εκφράζουν και «τα φαντάσματα του μυαλού του».

6 lifo – 31.3.22

7/4-7/5, γκαλερί Ζουμπουλάκη, Κριεζώτου 6, Κολωνάκι Εγκαίνια: 7/4, 17:00-21:00. Ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ. & Παρ. 11:0020:00, Τετ. & Σάβ. 11:00-15:00

«kasuga taisha & todayi, nara -the 2 temples» |«kasuga taisha & todayi, nara-οι 2 ναοί» 2020 / μεικτή τεχνική σε χαρτί | mixed media on paper / 70 x 100 εκ. cm

7/4-7/5 Γκαλερί Ζουμπουλάκη

31.3.22 – lifo

7

talkofthetown

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Η ουκρανική κρίση επηρεάζει το πολιτικό τοπίο και στην Ελλάδα Οι πολιτικές εξελίξεις της εβδομάδας που πέρασε.

31 ΜΑΡΤΙΟΥ— 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2022 Νο 721 • Η Ουκρανία θα αποδειχτεί το Αφγανιστάν του Πούτιν • Δύο Ρεαλισμοί • Το παράδοξο στην αρρωστημένη υπόθεση της Πάτρας • Το παράδειγμα των Pussy Riot και άλλων Ρώσων αντιφρονούντων 8 lifo – 31.3.22

απ ό τ h βασι λ ι κη σιου τ η

Με τρόπο κατηγορηματικό έκλεισε στην αρχή της εβδομάδας ο πρωθυπουργός το θέμα των πρόωρων εκλογών, έτσι που πολύ δύσκολα πια θα επιχειρήσει κανείς να το ξανασυζητήσει, στα σοβαρά τουλάχιστον, μέχρι και το καλοκαίρι. Με τον ίδιο κατηγορηματικό τρόπο απέκλεισε και την αλλαγή του εκλογικού νόμου επί το ευνοϊκότερο για την κυβέρνηση. Προανήγγειλε ότι οι εκλογές θα γίνουν την άνοιξη (και όχι το καλοκαίρι) του 2023 και δήλωσε ότι στους επόμενους δεκαπέντε μήνες που απομένουν η κυβέρνηση θα υλοποιήσει το υπόλοιπο 20% των προεκλογικών δεσμεύσεων, καθώς, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, το 80% το έχει υλοποιήσει ήδη. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις κατέδειξαν αύξηση της κυβερνητικής φθοράς, όχι ραγδαία αλλά αισθητή, η οποία έχει ως συνέπεια και τη μείωση της διαφοράς της Νέας Δημοκρατίας από τον ΣΥΡΙΖΑ, που όμως εμφανίζεται στάσιμος, χωρίς να μπορεί να ενισχύσει την πολιτική του επιρροή. Το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής υποχωρεί ελαφρώς, σύμφωνα με τις ίδιες μετρήσεις της κοινής γνώμης, και μοιάζει να του κόβεται λίγο η φόρα. Το ξεφούσκωμά του, πάντως, αποτελεί στρατηγική επιδίωξη τόσο της Νέας Δημοκρατίας όσο και του ΣΥΡΙΖΑ, που προεκλογικά θα ξαναπαίξουν το παιχνίδι της πόλωσης για να συσπειρώσουν το κοινό τους. Παλαιό και έμπειρο στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας υποστηρίζει ότι μια μικρότερη δημοσκοπική διαφορά με τον ΣΥΡΙΖΑ τους συμφέρει περισσότερο, διότι η μεγάλη διαφορά καθησυχάζει, ειδικά όσους τους ψήφισαν το 2019 για να μη βγει ο ΣΥΡΙΖΑ. «Εάν η διαφορά είναι μεγάλη και οι ψηφοφόροι του ’19 θεωρούν ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ, θα αναπτυχθούν φυγόκεντρες δυνάμεις και προς τα αριστερά και προς τα δεξιά. Άρα χρειαζόμαστε την “απειλή ΣΥΡΙΖΑ” για να κρατήσουμε συσπειρωμένες τις δυνάμεις που μας στήριξαν στις τελευταίες εκλογές» λέει και εξηγεί

31.3.22 – lifo

9

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη

talkofthetown

Tην ώρα που ο κόσμος βιώνει μια διεθνή γεωπολιτική κρίση, στην Ελλάδα ο δημόσιος διάλογος μεταξύ των πολιτικών δεν αφορά την αναζήτηση των καλύτερων τρόπων αντιμετώπισής της ή κάποιο εθνικό σχέδιο αλλά το αν η κρίση είναι εισαγόμενη.

10 lifo – 31.3.22

ότι ένα ενισχυμένο ΠΑΣΟΚ θα ήταν εμπόδιο στον σχεδιασμό του κυβερνώντος κόμματος για την κατάκτηση της αυτοδυναμίας. Στη Νέα Δημοκρατία έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχει μια τάση εξόδου δεξιών ψηφοφόρων, γι’ αυτό και έγινε η πρόσφατη επιχείρηση «τάξη και ασφάλεια» στο κέντρο της Αθήνας, όπου υπήρχαν πολλές διαμαρτυρίες για την αύξηση της μικροεγκληματικότητας. Στη Νέα Δημοκρατία γνωρίζουν επίσης ότι αν το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής σταθεροποιηθεί στα υψηλά ποσοστά που εμφάνισε τελευταία, ενδεχομένως να προσελκύσει τους κεντρώους που τους ψήφισαν επειδή είναι αντισύριζα και όχι επειδή ανήκουν ιδεολογικοπολιτικά εκεί. Άλλωστε ο διπλασιασμός των ποσοστών του μετά την εκλογή της νέας ηγεσίας εν πολλοίς οφείλεται (και) σε ψηφοφόρους της Νέας Δημοκρατίας, γεγονός που σήμανε συναγερμό και αλλαγή της γραμμής αντιμετώπισής του.

Η

ίδρυση της πολιτικής κίνησης «Εθνική Συμφωνία» του Κωνσταντίνου Μπογδάνου δεν πέρασε απαρατήρητη από την κυβέρνηση, αν και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα αυτή την ώρα αν θα βλάψει ή θα ωφελήσει τελικά τη Νέα Δημοκρατία στην περίπτωση που αποφασίσει να συμμετάσχει στις εθνικές εκλογές, όπως συζητείται. Ο Κ. Μπογδάνος λέει ότι απευθύνεται στον φιλελεύθερο-συντηρητικό χώρο. Στην εκδήλωση που προετοιμάζει θα προσκαλέσει παλιούς νεοδημοκράτες που έχουν απομακρυνθεί, ενώ, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, εξετάζεται το ενδεχόμενο συνεργασίας με τον Θάνο Τζήμερο και τον Φαήλο Κρανιδιώτη. Ο Κ. Μπογδάνος, πάντως, ασχολείται επιμελώς και με τις διεθνείς επαφές του. Πρόσφατα βρέθηκε σε συνέδριο του συντηρητικού πολιτικού χώρου που έγινε στις Βρυξέλλες, το οποίο συνδιοργάνωσε το αμερικανικό think tank Edmund Burke. Στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας για την ώρα υπάρχει μόνο το κόμμα του Κυριάκου Βελόπουλου, με το οποίο –ακόμα και αν κάποιοι το σκέφτονταν ως λύση ανάγκης για τη δύσκολη ώρα– δεν υπάρχει καμία πιθανότητα συνεργασίας στο τοπίο που διαμορφώθηκε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ο Κ. Μητσοτάκης, άλλωστε, πριν από λίγες μέρες, στη Βουλή, περίπου ταύτισε τον Κ. Βελόπουλο με το ρωσικό λόμπι. Η όχι αμελητέα επιρροή που διατηρεί ο έγκλειστος χρυσαυγίτης Ηλίας Κασιδιάρης είναι επίσης κάτι που απασχολεί και ανησυχεί. Γενικά πολλοί εδώ και καιρό διαπιστώνουν πως η μετακίνηση του Μητσοτάκη προς το κέντρο αφήνει ακάλυπτο έναν χώρο στα δεξιά, στον οποίο προς το παρόν «παίζουν» μόνο ακροδεξιοί λαϊκιστές και χρυσαυγίτες. Το θέμα, λοιπόν, είναι ποιοι θα καλύψουν αυτό το κενό. Η ουκρανική κρίση και όσα ανέδειξε έχει παίξει κι αυτή τον ρόλο της στις παρασκηνιακές εξελίξεις. Αν ο Κ. Μπογδάνος καταφέρει να χτίσει ένα δεξιό κόμμα με αξιώσεις και πιθανότητα να μπει στη Βουλή, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό σενάριο για τη Νέα Δημοκρατία, στην περίπτωση που χρειαστεί εταίρο μετά τις εκλογές και τον βρει σε αυτόν. Από την άλλη, δεν μπορεί κανείς, για χάρη αυτού του συλλογισμού, να απορρίψει εκ των προτέρων ότι ένα δεξιό κόμμα Μπογδάνου ίσως θα αφαιρούσε κάποιες ψήφους από τη Νέα Δημοκρατία. Στον ΣΥΡΙΖΑ προσπαθούν να διατηρήσουν το αφήγημα ότι έχουν ρεύμα, παρότι οι δημοσκοπήσεις δεν το ευνοούν αυτό. Αλλά στον ΣΥΡΙΖΑ δεν πιστεύουν τις δημοσκοπήσεις, καθώς θεωρούν ότι είναι στημένες ώστε να ευνοούν την κυβέρνηση. Κάποιοι από αυτούς μάλιστα έχουν πειστεί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει περάσει μπροστά και είναι πλέον πρώτο κόμμα. Στέλεχος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ανέφερε ως ένδειξη της, κατ’ αυτούς, ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ τη μαζική συμμετοχή που είχε η συναυλία ειρήνης, όπου τραγούδησαν καλλιτέχνες όπως ο Γ. Νταλάρας, η Γλυκερία, ο Μ. Μητσιάς και άλλοι. Η συναυλία αυτή δεν ανακοινώθηκε ποτέ ως «συναυλία ΣΥΡΙΖΑ», παρότι ο κομματικός μηχανισμός του τη στήριξε και τη προώθησε, αλλά ως ανεξάρτητη πρωτοβουλία. Η συγκεκριμένη συναυλία, στην οποία έδωσαν το «παρών» όλα τα στελέχη της Κουμουνδούρου, έγινε αντικείμενο αντιπαράθεσης και κριτικής από τη Νέα Δημοκρατία, μέλη της οποίας άφηναν υπονοούμενα για το «ποιος τη χρηματοδότησε», ενώ κατηγορήθηκε ότι δεν ήταν αρκούντως καταδικαστική προς τον εισβολέα και αλληλέγγυα προς τον ουκρανικό λαό. Τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ δήλωσαν πολύ ικανοποιημένα από τη συμμετοχή του κόσμου, την οποία κάποιοι από αυτούς ερμήνευσαν και ως αντικυβερνητική διαδήλωση. Ο Κώστας Ζαχαριάδης, εκφράζοντας το κλίμα που επικρατεί στο κόμμα του, δήλωσε ότι ο Κ. Μητσοτάκης «δεν έχει καμία νομιμοποίηση να συνεχίσει να κυβερνά δίχως εκλογές», διότι «άλλη εντολή πήρε το καλοκαίρι του 2019. Έλεγε για καλύτερους μισθούς και καλύτερη καθημερινότητα. Δεν τα είδαμε». Ο Νίκος Παππάς ισχυρίστηκε ότι «στον κ. Μητσοτάκη έχουν πάει τα δημοσκοπικά μαντάτα, γι’ αυτό έπαψε να μιλάει για αυτοδυναμία» και ότι ο πρωθυπουργός «βλέπει παντού και τη φθορά και την πολιτική του απομόνωση». Στέλεχος των λεγόμενων προεδρικών διαβεβαίωνε ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πρώτο κόμμα και θα κάνει συμμαχική κυβέρνηση από τις πρώτες εκλογές». Στο ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής η προτεραιότητα του προέδρου του Νίκου Ανδρουλάκη αυτή την εβδομάδα ήταν το χτίσιμο του ευρωπαϊκού σοσιαλιστικού του προφίλ και της «κυβερνησιμότητας» του κόμματός του. Αυτόν τον σκοπό εξυπηρέτησε και η πρώτη επίσημη επίσκεψη με το επιτελείο του στην Πορτογαλία και η συνάντηση με τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό Αντόνιο Κόστα στην έδρα του πορτογαλικού σοσιαλιστικού κόμματος. Η επίσκεψη αυτή ήταν κατά κάποιον τρόπο και μια υπενθύμιση στον ΣΥΡΙΖΑ ποιον αποδέχονται ως εκπρόσωπο των σοσιαλιστών στην Ελλάδα οι άλλοι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές. Κατά τα άλλα, την ώρα που ο κόσμος βιώνει μια διεθνή γεωπολιτική κρίση με συνέπειες σε όλους τους τομείς, στην Ελλάδα ο δημόσιος διάλογος μεταξύ των πολιτικών δεν αφορά την αναζήτηση των καλύτερων τρόπων αντιμετώπισής τους ή κάποιο εθνικό σχέδιο αλλά το αν η κρίση είναι εισαγόμενη, όπως λέει η κυβέρνηση, ή είναι «κρίση Μητσοτάκη», όπως λέει η αξιωματική αντιπολίτευση. Ο πρωθυπουργός, πάντως, αυτή την εβδομάδα, στο πλαίσιο του forum του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», δήλωσε ότι το Σύμφωνο Σταθερότητας θα αλλάξει και «θα ξεφύγουμε από τους ασφυκτικούς κανόνες του Μάαστριχτ», χωρίς να μπορούμε να παραγνωρίσουμε, όπως είπε, ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα με υψηλό χρέος το οποίο πρέπει να αρχίσει να μειώνεται μέσω της ανάπτυξης της οικονομίας, η ίδια όμως «πρέπει να είναι σε θέση και να παράγει μικρά, πλην όμως όχι αμελητέα πρωτογενή πλεονάσματα, ώστε να συνεισφέρει με τον τρόπο της στη μείωση του χρέους». Ο πρωθυπουργός φωτογράφισε και το δίλημμα που θα θέσει στις επόμενες εκλογές που θα γίνουν σε δεκαπέντε μήνες, όπως υποστήριξε, όταν δήλωσε ότι ο «στόχος είναι η δυνατότητα να παίρνουμε αποφάσεις γρήγορα και να μπορούμε να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά κρίσεις, διότι οι κρίσεις φοβάμαι ότι θα είναι μια πραγματικότητα που θα είναι μαζί μας».

TALKING POINTS

NATHALIE TOCCI «Η Ουκρανία θα αποδειχτεί το Αφγανιστάν του Πούτιν» α π ό τ ο ν γ ι ά ν ν η π α ν τα ζ ό π ουλο

Η κορυφαία Ιταλίδα αναλύτρια μιλά στη LiFO για τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, λίγες μέρες πριν παρευρεθεί στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών (6 ως 9 Απριλίου). Πώς θα είναι η Ευρώπη και ο κόσμος μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία; Κατά τη γνώμη μου, η Ουκρανία θα αποδειχτεί το Αφγανιστάν του Πούτιν. Νομίζω ότι η εισβολή αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα την πτώση ενός στρατιωτικού δικτάτορα, όπως είναι ο Ρώσος Πρόεδρος, και πιθανώς θα οδηγηθούμε σε μια νέα διαδικασία πολιτικής αλλαγής. Άλλωστε, όλα όσα παρακολουθούμε συνιστούν παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου αλλά και της εδαφικής κυριαρχίας της Ουκρανίας. Επίσης, θεωρώ ότι είναι μονόδρομος η ευρωπαϊκή προοπτική της Ουκρανίας. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να βοηθήσουμε σε όλους τους τομείς προς την κατεύθυνση αυτή, είτε ανθρωπιστικά, είτε στρατιωτικά, είτε όσον αφορά τις προσφυγικές ροές. Σε ποιες ενέργειες πρέπει να προβεί η Ε.Ε. όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία; O πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Οι διπλωματικές προσπάθειες, όμως, πρέπει να συνεχιστούν προκειμένου να καταλήξουμε σε μια εκεχειρία. Οι κυρώσεις θα έχουν σύντομα αντίκρισμα, αλλά πιστεύω ότι πρέπει να συνεχιστεί ο επιτυχημένος συντονισμός ανάμεσα στην Ε.Ε., τις ΗΠΑ και τη Βρετανία προκειμένου να ληφθούν περαιτέρω αποφάσεις για κλιμάκωση των κυρώσεων. Στην εποχή μας ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, θα σας έλεγα αναμφίβολα την κλιματική κρίση. Πρόκειται για μια γιγαντιαία πρόκληση, όπως είναι και η διερεύνηση των ορθών τρόπων για μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Πώς κρίνετε την κατάσταση στη γειτονική Τουρκία; Ως προς τα εσωτερικά, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, είναι δύσκολο να δούμε πώς η Τουρκία μπορεί να αλλάξει πορεία, από τη στιγμή που η σημερινή ηγεσία παραμείνει στην εξουσία. Ίσως, αν αλλάξει κάτι μελλοντικά σε ηγετικό επίπεδο, θα μπορέσουμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Τώρα, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με την Ε.Ε., είναι σημαντικό να διατηρηθούν ανοιχτοί δίαυλοι, ώστε πάνω απ’ όλα να μπορέσουμε να επανασυνδεθούμε ουσιαστικά όταν αλλάξουν οι εσωτερικές πολιτικές συνθήκες. Οι κανόνες στη μεταξύ μας σχέση είναι απαραίτητοι και παράλληλα είναι σημαντικό να οικοδομηθεί μια εταιρική σχέση κινούμενη σε ένα πνεύμα συνεργασίας. Επομένως, αν πορευτούμε αποφασιστικά και βασιζόμενοι στους διεθνείς κανόνες, η σχέση με την Τουρκία είναι πλέον επιβεβλημένη. Και όσο πιο γρήγορα το συνειδητοποιήσουν οι Ευρωπαίοι αυτό, τόσο το καλύτερο. Απουσιάζουν σήμερα οι μεγάλοι ηγέτες; Και αν ναι, γιατί συμβαίνει αυτό;Ναι, τουλάχιστον στη Δύση αυτό είναι οφθαλμοφανές. Νομίζω ότι η πρώην Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ήταν η πιο πρόσφατη σημαντική ηγέτις, που όμως εγκατέλειψε το αξίωμά της. Αναμφίβολα θα χρειαστεί αρκετός χρόνος για να δούμε κάποιον στο ύψος της.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο lifo.gr.

31.3.22 – lifo

11

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Δύο Ρεαλισμοί

Το μοντέλο σκέψης και η διεθνής στάση της χώρας, «τι μας συμφέρει», «τι παίρνουμε» και «τι δίνουμε».

α π ό τον ν ικόλα σ εβα σ τά κη

Α

πό μια άποψη, καλό είναι να είμαστε ρεαλιστές, εάν με αυτόν τον όρο εννοεί κανείς να υπολογίζουμε την πολυπλοκότητα των διεθνών και εθνικών συγκρούσεων, να «διαβάζουμε», όσο μπορούμε, τις μεγάλες δυναμικές και να μην παραγνωρίζουμε τα οικονομικά και γεωπολιτικά ρήγματα που έχουν αναστατώσει τον κόσμο μας. Σε αυτή την περίπτωση, ρεαλισμός είναι απλώς μια ματιά ευαίσθητη στις λεπτομέρειες. Ένα βλέμμα που δεν μένει μόνο στις αξίες και τα ιδεολογικά πάθη αλλά ενδιαφέρεται και για τα συμφέροντα, τις συμμαχίες, τις στρατιωτικές και οικονομικές πλευρές της πραγματικότητας. Όμως, από τη στιγμή που ξεκίνησε η εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία έχουμε γίνει μάρτυρες και ενός «άλλου», καθόλου αυτονόητου ρεαλισμού. Όσοι τον διαφημίζουν επαναλαμβάνουν ένα μοντέλο σκέψης που το είδαμε και στο διάστημα της πανδημικής κρίσης. Αυτό το μοντέλο μάς απευθύνεται με το περιβόητο πια «δεν ξέρετε εσείς, ω αφελείς, τι παίζεται πραγματικά εκεί». Μη βλέπετε, λένε, τις εικόνες στη Μαριούπολη, στο Χάρκοβο, σε δρόμους και χωριά. Μην κοιτάτε τα καιόμενα ερείπια και τους χιλιάδες πρόσφυγες και τις καταστροφές, όλα αυτά είναι μια παραπλανητική σκηνοθεσία, μια επιφάνεια που συγκαλύπτει τη μεγάλη, αφανή σκηνή. Έτσι, ο ρεαλισμός προβάλλει ως αποκλειστικός διακινητής μιας βαθύτερης, κρυμμένης και προφανώς καταπιεσμένης αλήθειας για την Ουκρανία, τη Ρωσία και τον κόσμο μας. Ισχυρίζεται επιπλέον ότι όσοι/-ες βλέπουμε σε αυτή την τερατώδη εισβολή τη σύγκρουση με έναν αναθεωρητικό, αυταρχικό μεγαλοϊδεατισμό έχουμε πέσει θύμα μιας αυταπάτης: μιας αυταπάτης ή και μιας απάτης με όχημα τα μέσα ενημέρωσης και τους διαύλους της ιδεολογικής και πολιτισμικής υπεροπλίας της Δύσης. Το παραπάνω μοντέλο σκέψης διαδόθηκε τα προηγούμενα δυο χρόνια, ελέγχοντας τα «μυστικά της πανδημίας», και τώρα γνωρίζει δόξες στο στόμα κάποιων ρεαλιστών σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δείχνει να υποτιμάει τη νοημοσύνη όλων όσοι συμπαρατάχθηκαν με τον αγώνα των Ουκρανών. Τους παρουσιάζει ως θύματα ενός αφελούς συναισθηματισμού, αν όχι σαν δακρύβρεχτους φιλελεύθερους υποκριτές ή ενεργούμενα μιας προπαγανδιστικής εκστρατείας που, βεβαίως, βλάπτει τα εθνικά μας συμφέροντα. Γιατί για το μεγαλύτερο μέρος των ρεαλιστών (και αυτή είναι, νομίζω, μια διαφοροποίησή τους από κάποιους μαρξιστές ριζοσπάστες εξηγητές της κατάστασης) το πρόβλημα είναι «τι συμφέρει το ελληνικό κράτος» στην αρένα των διεθνών συγκρούσεων. Έτσι τουλάχιστον παρουσιάζονται, ως υπερασπιστές των δικών μας συμφερόντων απέναντι σε αλλοεθνείς, παγκοσμιοποιημένες και «αμερικανοκίνητες» εκστρατείες. Η αλήθεια είναι πως αυτός ο συμφεροντολόγος ρεαλισμός είναι αρκετά διαδεδομένος. Ειδικά σε καθημερινές συζητήσεις και στο πώς σκέφτονται πολλοί συμπατριώτες μας που δηλώνουν κατά τεκμήριο «γνώστες». Σε ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο άλλωστε αποτυπώθηκε και στις έρευνες , η διεθνής στάση της χώρας πρέπει να υπακούει αυστηρά στο «τι μας συμφέρει» ή «στο τι παίρνουμε και τι δίνουμε». Μάλιστα, αυτή η άποψη έχει και μια πιο ακραία εκδοχή, όταν υπάρχουν πολιτικοί και οπαδοί τους που υποστηρίζουν στα σοβαρά ότι από τους διεθνείς θεσμούς ή τις συμμαχίες μας αυτό που έχει νόημα είναι πόσα κερδίζουμε χωρίς να δίνουμε κάτι. Γι’ αυτούς, αν ήταν να μην προσφέρουμε τίποτα παρά μόνο να είχαμε εισπράξεις και απολαβές, αυτό θα ήταν το απόγειο της εθνικής επιτυχίας. Και η συγκεκριμένη στάση έχει πολλούς θιασώτες στη χώρα. Τη συναντάς σε ψηφοφόρους της αριστεράς αλλά και σε πολλούς συντηρητικούς ή και ακροδεξιούς. Παρατηρώντας, μάλιστα, τον τρόπο που πολιτεύεται τώρα η ερντογανική Τουρκία σε σχέση με την Ουκρανία, έχω την εντύπωση πως «εφαρμόζει» αυτήν ακριβώς τη συνταγή, την οποία συστήνουν και για τη χώρα μας οι δικοί μας ρεαλιστές: να μη δεσμεύεσαι, να παίζεις σε πολλά επίπεδα και ταμπλό, να μην αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως Δύση αλλά ως τα πάντα, ανάλογα με τη στιγμή. Και

12 lifo – 31.3.22

αν είναι δυνατό, να παίρνεις τον χρωματισμό του εκάστοτε συνομιλητή σου σαν ένα είδος χαμαιλέοντα της επιβίωσης και της κουτοπονηριάς. Αυτή είναι η πρακτική πολιτική τους ηθική. Συνέβη όμως το εξής τον μήνα αυτού του πολέμου. Αυτός ο ρεαλισμός με τις φορτικές του υποδείξεις και τις υποσχέσεις του για τη «βαθύτερη αλήθεια που μας κρύβουν» έχει λάβει μια πραγματικά αποκρουστική μορφή. Από τις πρώτες μέρες καλεί τους Ουκρανούς να αποδεχτούν την ήττα τους, τον αυτοχειριασμό τους. Στο όνομα της επιβεβαίωσης της Ρωσίας, οι «ρεαλιστές» απαιτούν την παραίτηση των Ουκρανών από τα δικά τους συμφέροντα και τα δικά τους δίκαια. Αυτό που δεν καταλαβαίνουν όμως αυτοί οι όψιμοι σύμβουλοι της υποταγής είναι ότι στη συγκεκριμένη σύγκρουση οι περισσότεροι είναι με την Ουκρανία και «από συμφέρον» (ας πω κι εγώ τη λέξη που τους συναρπάζει). Γιατί συμφέρον δεν είναι μόνο το φυσικό αέριο, η ροή κεφαλαίων, η εξασφάλιση πόρων ή όσα διατυμπανίζουν στρατιωτικοί αναλυτές και διάφοροι άλλοι θαυμαστές της πουτινικής μηχανής. Συμφέρον δεν είναι αυτά που σπεύδει τώρα να κάνει ο Ερντογάν, καλώντας τους ολιγάρχες να «επενδύσουν στη χώρα», κίνηση που είμαι βέβαιος πως θα την παρουσιάσουν ως δείγμα ανεξάρτητης και ρεαλιστικής πολιτικής. Το δικό μας συμφέρον είναι η ήττα ενός μεγαλοϊδεάτικου αναθεωρητισμού που επιχειρεί να επαναφέρει ένα παλιό μοντέλο «αυτοκρατορίας». Το να ηττηθεί ή, έστω, το να μην περάσει το σχέδιο της Ρωσίας σε αυτήν της την επιθετική κίνηση δεν είναι λοιπόν μόνο θέμα συναισθημάτων και ηθικής έγνοιας. Οι ρεαλιστές που ζητούν την ουκρανική υποταγή πρέπει να ξέρουν πως δεν υπάρχει ένας μόνο ρεαλισμός. Η άποψή τους πως η «φιλοδυτική» ουκρανική επιλογή είναι μια φιλελεύθερη, ιδεαλιστική αφέλεια είναι τελείως λάθος. Για να θυμηθούμε τον Χέγκελ, το οικουμενικό και το γενικό υπάρχουν με ενεργό τρόπο (και όχι ως αφηρημένες αρχές) όταν ενσαρκώνονται σε συγκεκριμένους λαούς. Στη συγκεκριμένη περίσταση ο ουκρανικός λαός δεν εκφράζει μόνο τη δίκαιη αντίστασή του ή ένα υποκειμενικό δίκιο. Μας φανερώνει, με τον τρόπο του και τα μαρτύριά του, την ευρύτερη ιδεολογική, πολιτική και πολιτισμική σύγκρουση της εποχής με τις δυνάμεις του αντιδραστικού, αναθεωρητικού αυταρχισμού. Στον εθνικό και πολιτικό αγώνα των Ουκρανών αναγνωρίζεται έτσι μια ευρύτερη κοινότητα συμφερόντων και πεποιθήσεων. Και όσες αντιρρήσεις και ενστάσεις κι αν έχει κανείς για τα δυτικά πράγματα, προτιμούμε αυτή την κοινότητα συμφερόντων και πεποιθήσεων από το φαντασιακό «αυτοκρατορικό» σχέδιο της πουτινικής Ρωσίας. Έχουμε άραγε «συμφέρον» ως Έλληνες να είμαστε μέρος αυτής της σύγκρουσης; Πολλοί, δεξιά και αριστερά, πιστεύουν ότι το κόστος είναι μεγαλύτερο από τα οφέλη. Στέκονται ιδίως στην ενεργειακή κρίση και στο μεγάλο κύμα ακρίβειας που πιέζει αφάνταστα τον κοινωνικό ιστό και τις προοπτικές της ανάκαμψης μετά τα διαρκή κύματα κρίσεων. Ξεχνούν όμως όχι μόνο την αυτοδύναμη ηθική σημασία της αλληλεγγύης στα θύματα μιας εισβολής αλλά και το νόημα που θα έχει στους καιρούς που έρχονται η απερίφραστη αποδοκιμασία των τυχοδιωκτικών και αναθεωρητικών πειρασμών απ’ όπου κι αν προέρχονται. Είμαστε σε μια στιγμή όπου τα πράγματα στη διεθνή ζωή είναι πιο πολύπλοκα από ποτέ και όμως, αυτή ακριβώς τη στιγμή, γνωρίζουμε ποιος είναι ο κακός της Ιστορίας: αυτός που απειλεί κι άλλα έθνη, γιατί δεν έχει λύσει το υπαρξιακό πρόβλημά του με τα αυτοκρατορικά απωθημένα του παρελθόντος του. Το να έχουμε επίγνωση των συμφερόντων δεν σημαίνει πως πρέπει να περιφρονούμε πολιτικές αξίες και ηθικές διαισθήσεις. Δεν μας μετατρέπει σε επιτήδειους ουδέτερους ή ακόμα χειρότερα σε απολογητές ενός δεσποτισμού που ισοπεδώνει χωριά και φιμώνει την ίδια του την κοινωνία. Αν ρεαλισμός είναι η ωμή ή πιο κομψή απολογητική του τυράννου, προτιμούμε, εν πλήρη συνειδήσει, να είμαστε με τους απειλούμενους. Με αυτούς, εν τέλει, που δεν επιζητούν να υποδουλώσουν κανέναν παρά μόνο να υπάρξουν ελεύθερα και με ασφάλεια στις εστίες τους.

Παρατηρώντας, μάλιστα, τον τρόπο που πολιτεύεται τώρα η ερντογανική Τουρκία σε σχέση με την Ουκρανία, έχω την εντύπωση πως «εφαρμόζει» αυτήν ακριβώς τη συνταγή, την οποία συστήνουν και για τη χώρα μας οι δικοί μας ρεαλιστές: να μη δεσμεύεσαι, να παίζεις σε πολλά επίπεδα.

31.3.22 – lifo

13

FOOTNOTES

NO FILTER

Το παράδοξο στην αρρωστημένη υπόθεση της Πάτρας

Το παράδειγμα των Pussy Riot και άλλων Ρώσων αντιφρονούντων

Ό

Ο

Όταν γύρω σου χτίζεται καθεστώς που θέλει να σβήσει κάθε μορφή αντίστασης.

Δύο μήνες τώρα το κοινό παρακολουθεί με μανία το αγαπημένο του ριάλιτι.

α π ό τη δ ε σποι να τρ ι β ολη

talkofthetown

Η κάλυψη της υπόθεσης δεν είναι απλώς δημοσιογραφικά κακή. Είναι άθλια. Τα παιδιά έχουν χάσει πλέον την ανθρώπινη υπόστασή τους, αποτελούν μια ξεχασμένη υποσημείωση σε ένα κακόγουστο ριάλιτι.

14 lifo – 31.3.22

λα ξεκίνησαν τη μέρα που ακολούθησα ένα μεγάλο σάιτ για γονείς στο Facebook.

Eίχα μπει μια-δυο φορές για να κοιτάξω για παιδικές εκδηλώσεις και μου φάνηκε ενδιαφέρον. «Δηλώσεις της Ρούλας για όσα ακούγονται εναντίον της – Ο ρόλος της χαρτορίχτρας – Τα μηνύματα αγάπης του ζευγαριού» ήταν η πρώτη είδηση που βγήκε στο timeline μου. «Πάτρα: Ο Μάνος Δασκαλάκης είχε πάει σε οντισιόν του X-Factor δύο μήνες πριν από τον θάνατο της Τζωρτζίνας» η δεύτερη. Έκανα scroll στο newsfeed τους. Μία στις τρεις ειδήσεις αφορούσε τον θάνατο των τριών παιδιών στην Πάτρα. Έχουν περάσει δύο μήνες από όταν ξεκίνησε ο θόρυβος γύρω από την υπόθεση. Στις 9 Φεβρουαρίου, λίγο μετά την κηδεία της μεγαλύτερης κόρης, άρχισαν τα πρώτα ρεπορτάζ για το «μεγάλο δράμα» της «οικογένειας που έχασε και τα τρία της αγγελούδια σε τρία χρόνια». Με την πρώτη εισαγγελική έρευνα ξεκίνησαν τα πρώτα υπονοούμενα. Σχεδόν δύο μήνες μετά, έχουμε ξεχάσει πλέον ότι μιλάμε για τρία νεκρά παιδιά – μέχρι και ολόγραμμα παιδιού είδαμε δίπλα σε δημοσιογράφο για να βγει «πιο ζωντανή» η εκπομπή. Η κάλυψη της υπόθεσης δεν είναι απλώς δημοσιογραφικά κακή. Είναι άθλια. Τα παιδιά έχουν χάσει πλέον την ανθρώπινη υπόστασή τους, αποτελούν μια ξεχασμένη υποσημείωση σε ένα κακόγουστο ριάλιτι ευρείας κατανάλωσης στο οποίο πρωταγωνιστούν ιατροδικαστές, «δημοσιογράφοι», χαρτορίχτρες και γειτόνισσες, ανάμεσα σε διαφημίσεις για γαριδάκια και γιαούρτια. Το έγκλημα πουλάει περισσότερο από ποτέ. Διεθνώς οι true crime σειρές σκίζουν: από φτηνές αναπαραστάσεις αληθινών εγκλημάτων που παίζουν αργά το βράδυ σε δευτεροκλασάτα αμερικανικά κανάλια και high-budget ντοκιμαντέρ για σίριαλ κίλερ (σαν το Μaking a Μurderer του Netflix), μέχρι τη σχεδόν αλλόκοτη μόδα με make-up artists που διηγούνται πραγματικά εγκλήματα ενώ βάφονται (η σειρά «Μurder, Mystery and Makeup» της Βailey Sarian είναι η πιο γνωστή). Το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα. Οι ιστορίες με εμβληματικά εγκλήματα, κυρίως ξεχασμένες δολοφονίες, σπάνε διαχρονικά τα κοντέρ των ελληνικών σάιτ, 4 από τα 20 τοπ ελληνικά podcast αφορούν αληθινές εγκληματικές ιστορίες και οι τηλεοπτικές εκπομπές που ασχολούνται με εγκλήματα –όσο πιο νοσηρό και ταμπού το έγκλημα τόσο το καλύτερο– σκίζουν στις ακροαματικότητες. Τα εγκλήματα μας αρέσουν γιατί μας εξιτάρουν, γιατί απολαμβάνουμε σε μικρές δόσεις τον φόβο – αλλά εδώ μάλλον συμβαίνει κάτι άλλο. Θα ήθελα να πιστεύω πως όλη αυτή η μανία με τα εγκλήματα δεν αφαιρεί κάτι από τη μνήμη των θυμάτων, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρη. Προφανώς, άλλο τα ντοκιμαντέρ του Νetflix, άλλο οι ελληνικές μεσημεριανές εκπομπές, αλλά δεν νομίζω ότι μπορείς να τιμάς τη μνήμη ενός παιδιού που έχει δολοφονηθεί όταν διηγείσαι με λεπτομέρειες τον φόνο του την ώρα που βάζεις eyeliner. Ούτε και πιστεύω πως η εμμονική «κάλυψη» του θανάτου τριών παιδιών βοηθά οποιονδήποτε – την αστυνομία, την οικογένεια, τη μνήμη των θυμάτων. Κυρίως βέβαια αναρωτιέμαι ποιο είναι αυτό το κοινό που καταναλώνει με μανία την υπόθεση της Πάτρας, σαν ένα ακόμα τηλεοπτικό προϊόν. Ένα βράδυ καθημερινής πριν από κάποιους μήνες, κατεβαίνοντας την Κηφισίας, συναντήσαμε κίνηση. Παραξενεύτηκα γιατί ήταν αργά και οι δρόμοι ήταν έρημοι. Πλησιάζοντας, είδαμε πως είχε γίνει ένα σοβαρό ατύχημα κάτω από μια γέφυρα – πολλοί οδηγοί είχαν σχεδόν παρατήσει τα αμάξια τους στην Κηφισίας για να σκαρφαλώσουν στο διάζωμα και να βγάλουν φωτογραφίες, την ώρα που κάποιος ήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα στην άσφαλτο και περίμενε το ασθενοφόρο. «Μα τι είδους άνθρωποι βλέπουν ατύχημα και η πρώτη τους σκέψη είναι “ας βγάλω μια φωτογραφία;”» αναρωτήθηκα δυνατά. Τώρα μάλλον ξέρω.

απ ό τ η β ι β ι αν στ εργ ι ου

Όταν η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται, συνήθως οι πρώτες που την πληρώνουν είναι οι πιο ενοχλητικές φωνές. Στην αρχή καταπιέζεται η έκφραση των καλλιτεχνών που δήθεν προσβάλλουν ή «γκρινιάζουν» υπερβολικά.

Η Βίβιαν Στεργίου είναι συγγραφέας και νομικός.

ι Pussy Riot από νωρίς προκάλεσαν προβλήματα στο καθεστώς Πούτιν. Δημιούργησαν μουσική και περφόρμανς που σε καλούν να τα βάλεις με την αστυνομία και την εξουσία, να αμφισβητήσεις και να αντισταθείς. Τώρα ο κόσμος βλέπει αυτές και το αναρχοπάνκ γκρουπ τους ως προφήτισσες που δικαιώθηκαν. Τελικά, ήταν πολύ κακός ο Πούτιν. Δεν σταμάτησε στις «ακραίες» φεμινίστριες που ήθελαν «να μας τρίβουν το μήνυμά τους στη μούρη». Ούτε στην εκκαθάριση του έθνους από τους εσωτερικούς εχθρούς σταμάτησε. Τελικά, ήταν άτοπη η προσδοκία να εκφράζονται οι αντιρρησίες ήρεμα και όμορφα, ψιθυριστά αν γινόταν, σε κάποια συνάντηση για τσάι και ακίνδυνη πολιτική κουβεντούλα. Προφανώς οι Pussy Riot είναι υπερβολικές. Φυσικά, καλλιτεχνική έκφραση είναι. Ποια περφόρμανς δεν αξιοποιεί την υπερβολή; Άλλωστε πολύ συχνά η περφόρμανς είναι τέχνη που κρίνει το τώρα, αναμετριέται με τη σύγχρονη πραγματικότητα και αξιοποιεί το γεγονός ότι τραβάει τα βλέμματα στο σώμα του/της καλλιτέχνη/-ιδας για να αφυπνίσει συνειδήσεις. Πώς γίνεται να μη θίξεις μέσω της τέχνης σου το μεγαλείο του Πούτιν, όταν γύρω σου «χτίζεται» καθεστώς που θέλει να σβήσει κάθε μορφή αντίδρασης; Τι είδους καλλιτεχνική ευαισθησία είναι αυτή που δεν τολμά από νωρίς να προειδοποιήσει για τον μαρασμό; Τα πράγματα στη Ρωσία δεν εκτροχιάστηκαν ξαφνικά – εδώ και χρόνια το να είσαι στην αντιπολίτευση είχε γίνει επικίνδυνο. Το παράδειγμα των Pussy Riot είναι ενδεικτικό. Μας διδάσκει αυτό που ξέρουμε απ’ τα μαθήματα Ιστορίας: συνήθως οι Πούτιν δεν σταματούν στα πρώτα θύματα. Επιδεικνύουν την ισχύ τους. Την εγκαθιδρύουν. Και προχωρούν. Όταν η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται, συνήθως οι πρώτες που την πληρώνουν είναι οι πιο ενοχλητικές φωνές. Στην αρχή καταπιέζεται η έκφραση των καλλιτεχνών που δήθεν προσβάλλουν (την Εκκλησία, το πολιτικό σύστημα, τις πατροπαράδοτες αξίες) ή «γκρινιάζουν» υπερβολικά. Στη συνέχεια, διευρύνεται το (κατασκευασμένο) πεδίο των «ακραίων στοιχείων», ώστε να περιλαμβάνει όλο και περισσότερα άτομα και ομάδες. Δημιουργείται ένα πλαίσιο ώστε να φαίνεται λάθος/εγωιστική/επικίνδυνη/ προδοτική επιλογή που οι Pussy Riots κάθε χώρας διαλέγουν την αντίδραση, αντί να κάνουν την παρουσία τους αθόρυβη, άοσμη και καθόλου ενοχλητική για την κυρίαρχη εξουσία. Μετά, αν η καταπίεση δεν σταματήσει, σταδιακά φιμώνονται όλο και περισσότερες φωνές. Είναι το περίφημο επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς (slippery slope) κατά των περιορισμών στην ελευθερία της έκφρασης. Ξεκινάμε με φίμωτρο στις ενοχλητικές αναρχοπάνκ βλαμμένες και καταλήγουμε να είναι η έκφραση μια πράξη ηρωισμού. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκονται εδώ και καιρό οι Ρώσοι που διαδηλώνουν κατά του Πούτιν. Ρισκάρεις τη ζωή σου, για να μιλήσεις. Όλες οι περίπλοκες δικαιολογίες που επιστρατεύονται για να περιορίζεται η έκφραση είναι ουσιαστικά τρόποι για να πει κανείς ότι δεν θέλει κριτική, παρόλο που ανάληψη εξουσίας σημαίνει ότι αποδέχεσαι πως θα σου κάνουν κριτική. Ουσιαστικά αυτό που λένε οι φωνές που ενοχλούνται με τις εκάστοτε Pussy Riot είναι ότι οφείλουμε να καθόμαστε φρόνιμες. Είναι αίτημα συντήρησης, κάλεσμα να μείνουν τα πάντα ως έχουν, μια φαντασίωση αντιδημοκρατική. Οι Ρώσοι που τρώνε ξύλο επειδή μίλησαν μας θυμίζουν πόσο σπουδαίο είναι να εκφέρεις λόγο. Δεν είναι μόνο ήρωες στην πατρίδα τους, έχουν σημασία για κάθε πολίτη που πιστεύει στα δικαιώματα. Η ελευθερία της έκφρασης είναι εύθραυστη και κινδυνεύει και αλλού (φυσικά, στην περίπτωση των δημοκρατιών οι κίνδυνοι είναι άλλης κλίμακας!). Εν τω μεταξύ, η συζήτηση για την ελευθερία του λόγου στην προνομιούχα Δύση είχε φτάσει σε ένα πολύ ξενέρωτο σημείο. Είχε καταντήσει μια μάχη για τα tweets και το ενδεδειγμένο λεκτικό στα εταιρικά περιβάλλοντα (που από τη δομή τους είναι ιεραρχικά). Στη συζήτηση κυριάρχησαν διάφοροι χρήστες που προσβάλλονται και άλλοι, ακόμα πιο υπερφίαλοι, που διεκδικούν το δικαίωμά τους να προσβάλλουν τους πρώτους ανενόχλητοι, χωρίς κανείς να τους εγκαλεί, γιατί το politically correct τους φιμώνει κ.λπ. Τώρα, με βίαιο, απότομο τρόπο, γυρίζουμε στα στοιχειώδη της κοινής μας συνύπαρξης: στο αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα άσκησης κριτικής σ’ αυτούς που έχουν εξουσία, στη σιγουριά ότι η ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση έχει αξία. Τα δικαιώματα αυτά στερούνται οι Ρώσοι. Τα μέλη των Pussy Riot αντιστάθηκαν από νωρίς στον Πούτιν. Τρόλαραν τον Τραμπ, την αστυνομία, την πατριαρχία. Τώρα γελάνε με το metaverse (και φτιάχνουν το δικό τους pussyverse). Μια κοινωνία που δεν επιτίθεται σε όσα την καταπιέζουν είναι μια κοινωνία χωρίς φαντασία, με ανθρώπους που έχουν χάσει την ικανότητα να οραματίζονται τη ζωή τους αλλιώς. Χρειαζόμαστε περισσότερες καλλιτέχνιδες τύπου Pussy Riot παντού.

«My Career» της NN Hellas Το καινοτόμο πρόγραμμα «My Career» της NN Hellas φέρνει τους Έλληνες μαθητές πιο κοντά στην αγορά εργασίας.

Γ

φόρμα περιλαμβάνει τεστ αυτογνωσίας, τεστ επαγγελματικών ενδιαφερόντων, πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με μια ευρεία γκάμα επαγγελμάτων, καθώς και έρευνες σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Το υλικό εμπλουτίζεται με ενημερωτικά βίντεο εθελοντών εργαζομένων της NN Hellas, οι οποίοι προσφέρουν στα παιδιά τη δική τους εμπειρία και οπτική, μιλώντας για την επαγγελματική τους διαδρομή. Το πρόγραμμα «My Career» έρχεται να συμπληρώσει μια σειρά δράσεων που υλοποιούμε από το 2015 σε συνεργασία με το Junior Achievement Greece. Πρόκειται για έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, μέλος του παγκό-

σμιου φορέα Junior Achievement Worldwide που ιδρύθηκε πριν από 100 χρόνια. Υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα στην Ελλάδα, τα οποία εστιάζουν στον οικονομικό εγγραμματισμό και στην εισαγωγή της μαθητικής κοινότητας στις βασικές έννοιες της επιχειρηματικότητας μέσα από μια βιωματική μαθησιακή διαδικασία. Η στήριξη της νεανικής επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και της ενίσχυσης των εκπαιδευτικών ευκαιριών μέσα από πρωτοβουλίες όπως το πρόγραμμα «My Career» αποτελούν για εμάς στην NN Hellas προτεραιότητα στην προσπάθειά μας να συμβάλουμε σε ένα πιο αισιόδοξο αύριο για τη νέα γενιά.

νωρίζοντας πόσο σημαντική είναι η κατάλληλη καθοδήγηση των μαθητών, ώστε να επιλέξουν κατεύθυνση για τη μελλοντική σταδιοδρομία τους, παρέχουμε στους νέους το καινοτόμο πρόγραμμα σχολικού επαγ γελματικού προσανατολισμού «My Career», το οποίο έχουμε αναπτύξει σε συνεργασία με το Junior Achievement Greece (JA Greece). Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Μάιο του 2019 και μέχρι σήμερα έχει στηρίξει 2.879 μαθητές σε 444 δημόσια σχολεία της ελληνικής περιφέρειας. Η ένταξη στη σύγχρονη αγορά εργασίας αποτελεί ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον υψηλών απαιτήσεων. Οι μαθητές συχνά δυσκολεύονται να διακρίνουν τις δεξιότητές τους και να επιλέξουν την επαγγελματική σταδιοδρομία που τους ταιριάζει καλύτερα. Τo πρόγραμμα «My Career» τους βοηθά να κατανοήσουν τις δυνατότητες και τα ταλέντα τους και ταυτόχρονα επιχειρεί να γεφυρώσει την απόσταση μεταξύ της εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας. Αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες, η πλατ-

31.3.22 – lifo

15

20 με τον

Andi Xhuma α πο τον γ ιώργο ψωμιάδη φ ω τογραφιε ς: π αρισ ταβιτιαν

Ένα από τα πιο πρόσφατα ινστραγκραμικά sensations είναι τα χορευτικά βίντεο του Andi σε διάφορα σημεία της πόλης. Αδιαμφισβήτητα ένα από τα πιο feelgood πράγματα που μπορείς να δεις τώρα.

16 lifo – 31.3.22

κάθε μέρα ο αndi βγαίνει από το σπίτι του και περπατά στην αθήνα αναζητώντας ένα σημείο, μια εικόνα, ένα σκηνικό στο οποίο θα ξεδιπλώσει τις επόμενες χορευτικές κινήσεις του· άλλοτε μια χιονισμένη ταράτσα, άλλοτε έναν τηλεφωνικό θάλαμο ή μια παρέα από καλλιτέχνες του δρόμου, μπροστά στους οποίους δημιουργεί αυθόρμητα μια χορογραφία. Η μουσική δίνει τον ρυθμό, το outfit δένει με το background και όσα παρεμβαίνουν, από σκύλους που μπαίνουν στο πλάνο μέχρι αυτοκίνητα και ηλικιωμένους, γίνονται κι αυτά ζωντανά στοιχεία της δημιουργίας του.

31.3.22 – lifo

17

20 λεπτά με τον Andi Xhyma

Instagram https://www. instagram.com/ andixhuma/

talkofthetown

YouTube https://www. youtube.com/c/ IMAPRODUCTIONS

18 lifo – 31.3.22

Το προφίλ του Andi στο Instagram κάθε μέρα έχει ένα νέο βίντεο, έτσι έχει αρχίσει να γίνεται αναγνωρίσιμος, σε σημείο που μερικοί περαστικοί σταματούν εκεί που τον πετυχαίνουν για να παρακολουθήσουν την περφόρμανς του. Διαδοχικές σπασμωδικές κινήσεις των οποίων η ταχύτητα εναλλάσσεται ανάλογα με τον ρυθμό της μουσικής συνδυάζονται με οπτικά στοιχεία του χώρου και γεννούν μια ζωντανή στιγμή έκφρασης γεμάτη χρώμα. «Κάποιες φορές μπορεί απλώς να περπατήσω για ένα δίωρο σε σημεία της πόλης μέχρι να βρω αυτό που χρειάζεται ή να είμαι πάνω στη μηχανή και να έχω μόνιμα τα μάτια ανοιχτά μήπως δω ένα φως ή μια ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονικά γωνία, οτιδήποτε λειτουργεί, έναν συνδυασμό κίνησης, φωτός, γωνίας λήψης και μουσικής. Παράλληλα, αυτό που κάνω λέει μια ιστορία που δεν είναι πάντα πολύ φανερή. Πιστεύω πολύ στους συμβολισμούς. Μπορεί το κομμάτι της ημέρας να ονομαστεί από το πώς νιώθω εκείνη τη στιγμή, να συνδέεται τυχαία με την τοποθεσία που επέλεξα. Είναι πολύ ενστικτώδες, γι’ αυτό μου είναι πολύ δύσκολο να το περιγράψω». Ο Andi ξεκίνησε να ασχολείται με τον χορό από μικρή ηλικία. Μπήκε σε σχολή όταν ήταν δώδεκα ετών και μετά από μια παύση συνέχισε ενεργά στα δεκαέξι του. Όπως μου εξηγεί, τα πράγματα άρχισαν να συμβαίνουν τυχαία. Γνώρισε μια δασκάλα που του μίλησε για την Κρατική Σχολή Χορού και έδωσε εξετάσεις εκεί, αποφασίζοντας να μη δώσει Πανελλήνιες. «Δεν χρησιμοποιούσα ποτέ κάμερα, μέχρι που πήρα μία και σιγά σιγά άρχισα να τραβάω πράγματα με αυτή. Ανέπτυξα το κομμάτι αυτό για να μπορώ να κινηματογραφώ και να μοντάρω, να είμαι ουσιαστικά αυτόνομος». Μου λέει ότι το πρότζεκτ είναι καθημερινό, γι’ αυτό κάποιες μέρες υπάρχει τεράστια πίεση. «Μια μέρα έτυχε να βρέχει, κάτι που κάνει πολύ δύσκολη τη διαδικασία του βίντεο. Είχα περπατήσει ήδη καμιά ώρα και δεν έβρισκα τίποτα. Με είχε πιάσει απελπισία μέχρι που βρήκα τελικά μια στοά στην Αθήνα που δεν βρεχόταν και κατά τύχη το τραγούδι που έπαιζε εκείνη τη μέρα λεγόταν “Unstoppable”. Είπα ότι αφού βρήκα το σημείο αυτό, θα έβγαζα από μέσα μου ό,τι μπορούσα κινητικά. Εκείνη τη μέρα ένιωσα φοβερά που κατάφερα να το κάνω και τα πράγματα πήγαν μαγικά, ενώ είχα τεράστια άρνηση μέσα μου». Κατά πόσο γίνονται οι συνθήκες αφορμή για το εκάστοτε concept; «Οι συνθήκες σού δημιουργούν κατευθείαν την ανάγκη. Και η ανάγκη αργότερα σου δημιουργεί όλο το θέμα σου. Είναι κάποιες μέρες που μπορεί να είμαι έξω, να έχει συννεφιά και κρύο, και να ακυρωθούν δυο-τρεις τοποθεσίες επειδή ενδιάμεσα ξεκίνησε να βρέχει», λέει. «Μόνο όταν δουλεύω με άλλους ανθρώπους χορογραφούμε και αυτό γίνεται επί τόπου. Όλα τα υπόλοιπα που κάνω μόνος μου είναι αυτοσχεδιασμοί, προσαρμόζονται στην εκάστοτε τοποθεσία. Κάνω αυτά που αισθάνομαι, αλλά όλα αυτά έχουν μια δομή και μια βάση ανάλογα με το πού βρίσκομαι και τη μουσική που έχω. Προσπαθώ να είναι όσο πιο ενστικτώδες και αυθόρμητο γίνεται αυτό που κάνω». Ένα από τα βίντεο που ξεχωρίζουν στο προφίλ του Andi βασίζεται στη μουσική μιας παρέας που παίζει λαϊκά τραγούδια στον δρόμο. Εκείνος μπαίνει στο πλάνο και αξιοποιεί τον ρυθμό τους για να στήσει το χορευτικό του concept. «Τους είχα ξαναδεί και το σκεφτόμουν. Δεν ήξερα τι θα έλεγαν,

αλλά με χαιρέτησαν μόνοι τους. Τους πλησίασα και τους ζήτησα να χορέψω λίγο μαζί τους. Έστησα την κάμερα και ξεκινήσαμε. Ήταν τόσο άμεσο. Με τον κόσμο προσπαθώ να μην υπάρχει τίποτα στημένο, να είναι όσο πιο αληθινό και ανθρώπινο γίνεται, κι αυτό καμιά φορά έχει κόστος. Δεν γίνεται να κάνεις πολλές λήψεις. Μπορεί για ολόκληρο το βίντεο να χρειαστούν μια-δυο». Από τους τηλεφωνικούς θαλάμους μέχρι τους ακάλυπτους σε διάφορα σημεία της πόλης, τα σημεία που διαλέγει ποικίλλουν, όπως και οι παρεμβάσεις σε αυτά. «Προσπαθώ πάντα να βρω κάτι με το οποίο ένα ανθρώπινο σώμα μπορεί να αλληλεπιδράσει, κάτι που να συνδυάζει όσο περισσότερους παράγοντες γίνεται, ρυθμό, αρχιτεκτονική, φως φυσικό ή από μια λάμπα. Μπορεί να είναι με κίνηση ή χωρίς. Είναι όλα κάπως ανοιχτά σε ένα φάσμα που μπορεί να συμπεριλάβει όσο πιο πολλά πράγματα γίνεται. Κάποιες μέρες μπορεί να έχει ήλιο και το κάδρο να είναι τέλειο ή να έχεις ωραία πράγματα μόνο στην αρχιτεκτονική και τη μουσική και να δουλέψεις με αυτά. Καμιά φορά αλλάζω τον φακό στην κάμερα οπότε αυτό και μόνο δημιουργεί μια συνθήκη με την οποία μπορείς να φτιάξεις κάτι. Το ιδανικό είναι να τα βρεις όλα μαζί. Μέσα σε αυτά υπάρχει και ο ανθρώπινος παράγοντας ή κάποιο ζώο που παρεμβαίνει. Τις προάλλες κάποιος απλώς πέταξε ένα μπαλάκι στο σκυλί του τη στιγμή που έπρεπε να μπει η μουσική. Είναι σαν να συντονίζονται όλα από το σύμπαν σε μια συγκεκριμένη στιγμή. Η αλληλεπίδραση με τον κόσμο έχει πλάκα. Στην αρχή δεν ήξεραν αυτό που κάνω, οπότε ήμουν ο τρελός που χορεύει όπου βρει. Τώρα που το πρότζεκτ είναι στις εβδομήντα και βάλε μέρες, με σταματάνε και μου λένε “σε βλέπω”. Ήταν πάντα θετική η στάση τους, απλώς τώρα είναι πιο εκδηλωτικοί. Από κει που κοιτoύσαν για να δουν τι περίεργο συμβαίνει, τώρα μερικοί σταματάνε, περιμένουν να τελειώσω και μου λένε “τι ωραία που χορεύεις”». Η αγάπη του για τα ρούχα είναι εμφανής και τα outfits που επιλέγει συνδυάζονται με το φόντο και τον χώρο ιδανικά, ενώ με την αδερφή του περιμένουν τη σωστή στιγμή για να ξεκινήσουν το δικό τους brand. «Μου άρεσε πάντα να συνδυάζω ρούχα. Είναι το πρώτο πράγμα που κάνω το πρωί. Ξυπνάω και σκέφτομαι τι θα βάλω για το συγκεκριμένο βίντεο και καμιά φορά αυτό είναι και το σημείο αναφοράς. Αν έχω βάλει, για παράδειγμα, ένα κόκκινο πουκάμισο, αμέσως ψάχνω κάτι που θα δημιουργήσει αντίθεση με αυτό. Οπότε, καμιά φορά ο συνδυασμός ρούχων της ημέρας κατευθύνει τη ροή του βίντεο». Στο «ημερολόγιο» του Andi, λοιπόν, υπάρχουν μέρες που το αποτέλεσμα δεν είναι ιδανικό. Η ικανοποίηση που νιώθει, όμως, όταν κοιτάει κάθε βίντεο ξεχωριστά μετά από καιρό και το γεγονός ότι κατάφερε να δημιουργήσει κάτι καινούργιο μέσα στις συνθήκες της εκάστοτε ημέρας τον κάνουν να νιώθει όμορφα. «Τα βίντεο που έχω κρίνει ως κακά τη μέρα που τα έκανα και που μπορεί για οποιονδήποτε λόγο να μη βγήκαν όπως τα ήθελα, τα εκτιμώ πολύ περισσότερο όταν τα ξαναβλέπω μετά από κάνα 20ήμερο. Ξέρω τι έχω περάσει εκείνη τη μέρα και κάπως τα βλέπω με στοργή». Στόχος του Andi είναι το πρότζεκτ να τρέχει 365 μέρες τον χρόνο. Δεν ξέρει αν θα τα καταφέρει, όμως είναι πρόθυμος να το δει να εξελίσσεται και να βγαίνει ακόμη και έξω από την Αθήνα, με χορογραφίες και σκηνικά σε όλη την Ελλάδα που θα γίνουν η βάση για επόμενες, νέες δημιουργίες.

«Προσπαθώ πάντα να βρω κάτι με το οποίο ένα ανθρώπινο σώμα μπορεί να αλληλεπιδράσει, κάτι που να συνδυάζει όσο περισσότερους παράγοντες γίνεται, ρυθμό, αρχιτεκτονική, φως φυσικό ή από μια λάμπα. Μπορεί να είναι με κίνηση ή χωρίς».

Swatch X Centre Pompidou: Έξι εμβληματικά έργα τέχνης στον καρπό μας Η Swatch ανοίγει την πόρτα μίας από τις μεγαλύτερες συλλογές μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης στον κόσμο με τη συνεργασία «Swatch X Centre Pompidou».

Π

ώς συνδέεται ο κόσμος της τέχνης με την έννοια του χρόνου; Και πώς μπορούν τα πιο σπουδαία έργα τέχνης να γίνουν προσιτά σε όλους; Οι απαντήσεις στα δύο αυτά ερωτήματα βρίσκονται στη νέα συλλογή ρολογιών «Swatch X Centre Pompidou», μια πολύ ξεχωριστή συνεργασία της εταιρείας με το διάσημο παριζιάνικο μουσείο. Φέτος, λοιπόν, η Swatch άνοιξε την πόρτα μίας από τις μεγαλύτερες συλλογές μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης στον κόσμο και παρουσίασε έξι εμβληματικά έργα τέχνης τα οποία επαναδιατυπώθηκαν σε ρολόγια εμπνευσμένα από έργα των Frida Kahlo, Amedeo Modigliani, Robert Delaunay, Vassily Kandinsky και Piet Mondrian. Η συνεργασία αυτή αποτελεί κομμάτι μιας ιδιαίτερης πρωτοβουλίας της Swatch που ξεκινά από το 1985, με μια ευρεία συλλογή αποκλειστικών ρολογιών Swatch Art Special, και έχει σκοπό να κάνει την τέχνη πιο προσιτή σε όλους. Κάπως έτσι η Swatch φέρνει την τέχνη στον καρπό και το Centre Pompidou φέρνει την τέχνη πιο κοντά στο ευρύ κοινό. Το «Portrait of Dedie» του Amedeo Modigliani, τα «Carousel» και «Eiffel Tower» του Robert Delaunay, το «The Frame» της Frida Kahlo, το «Red, blue and white» του Piet Mondrian και το «Blue Sky» του Vassily Kandinsky γίνονται πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Τα έξι αυτά εμβληματικά έργα τέχνης, που αποτυπώνονται στη σειρά ρολογιών, διατηρούν όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία τους αλλά και τις λεπτομέρειες που τα κάνουν μοναδικά. Μια «έκρηξη» χρώματος και κουλτούρας πάνω στον καρπό μας. Η special συλλογή «Swatch X Centre Pompidou» με έξι διαφορετικά σχέδια είναι διαθέσιμη online και στα καταστήματα, ενώ διατίθεται και στην μπουτίκ του Centre Pompidou και στο www.centrepompidou.fr

Για περισσότερες πληροφορίες www.swatch.com και στο τηλέφωνο 210 9565656

31.3.22 – lifo

19

Superflux, Window View_1

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

20 lifo – 31.3.22

WEATHER

ΜΙΑ Έ

ΈΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΣΤΗ ΣΤΈΓΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΊΟ

ΚΑΛΛΙΤΈΧΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΗΤΈΣ ΤΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΕΎΕΤΑΙ ΤΑ ΤΡΟΜΕΡΆ ΕΠΊΚΑΙΡΑ ΖΗΤΉΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΉΣ ΚΡΊΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΌΤΗΤΑΣ ΜΙΛΟΎΝ ΓΙΑ ΤΑ ΈΡΓΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΈΓΓΙΣΉ ΤΟΥΣ. ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ

ENGINES

31.3.22 – lifo

21

Α

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

πό την 1η Απριλίου στη Στέγη και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ο καιρός πρωταγωνιστεί σε ένα ταξίδι σε πολλά επίπεδα. Η συζήτηση γύρω από τον καιρό, την επίδρασή του στην ανθρώπινη δραστηριότητα, τις δραματικές αλλαγές του κλίματος μέσα στον χρόνο, την εξαφάνιση φαινομένων και την εμφάνιση άλλων, ακραίων, που πρέπει να αντιμετωπίζουμε, γίνεται επιτακτική αλλά και καθημερινή, επηρεάζοντας τη ζωή μας. Οι επιμελητές Δάφνη Δραγώνα και Jussi Parikka φέρνουν τον καιρό στο προσκήνιο με το «Weather Engines», προτρέποντάς μας να προβληματιστούμε πάνω στην ποιητική, τις πολιτικές και την τεχνολογία του περιβάλλοντος, αντιμετωπίζοντάς το ως περίπλοκο σύστημα, ως αντικείμενο παρατήρησης και ελέγχου και ως βιωμένη εμπειρία. Καλούν καταξιωμένους και ανερχόμενους διεθνείς και Έλληνες καλλιτέχνες που παρουσιάζουν τα έργα τους παράλληλα με ένα πρόγραμμα ομιλιών, περφόρμανς και εργαστηρίων, θίγοντας την ανάγκη για «κλιματική δικαιοσύνη» και περισσότερο «ανθρώπινους» κόσμους. «Γι’ αυτή την έκθεση η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μάς ζήτησε να έχουμε στον νου μας στόχους βιωσιμότητας στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, για παράδειγμα την αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων και τον περιορισμό των αεροπορικών μεταφορών. Τα τελευταία χρόνια πολλοί πολιτιστικοί οργανισμοί αλλάζουν ριζικά τον τρόπο λειτουργίας τους και προτρέπουν και το κοινό τους να αλλάξει συνήθειες, λαμβάνοντας υπόψη το πιθανό κόστος για το περιβάλλον. Αυτή είναι ασφαλώς μια σημαντική λεπτομέρεια: ένα πράγμα είναι να συζητάς για το τι μπορεί να γίνει και διαφορετικό να προσπαθείς συνειδητά να αναλάβεις κάποια δράση για να προκαλέσεις την αλλαγή. Ο κόσμος της τέχνης, για να ασχοληθεί και να καταπολεμήσει αποτελεσματικά την κλιματική αλλαγή, χρειάζεται να πάψει να αυτοαναιρείται. Εάν, για παράδειγμα, ταξιδεύουμε αεροπορικώς για να παρακολουθήσουμε εκθέσεις και εκδηλώσεις σχετικά με τη διάσωση του περιβάλλοντος, το παιχνίδι είναι χαμένο. Χρειάζεται να επανεξετάσουμε

WEATHER

22 lifo – 31.3.22

το πώς δουλεύουμε και κινούμαστε στο πεδίο των τεχνών, να επανεξετάσουμε τι είναι πραγματικά απαραίτητο και τι όχι», λέει η Δάφνη Δραγώνα, ενώ ο Jussi Parikka σημειώνει ότι «η σύγχρονη τέχνη, οι καλλιτέχνες, καθώς και οι πολιτιστικοί οργανισμοί αποτελούν συνολικά μέρος του ίδιου κόσμου της κλιματικής αλλαγής, της πολιτικής της οικολογίας καθώς και άλλων θεματικών που θίγονται σε αυτή την έκθεση. Δεν ισχυριζόμαστε ότι η τέχνη είναι η λύση στα σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, αλλά χρειάζεται να είναι μέρος της ενασχόλησής μας με πολλά από τα φλέγοντα προβλήματα. Γι’ αυτό και παρουσιάζουμε καλλιτεχνικά πρότζεκτ που δεν αναπαριστούν απλώς την κλιματική αλλαγή αλλά δείχνουν και τη διαδικασία παραγωγής της επιστημονικής γνώσης σχετικά με το κλίμα. Από την άλλη, πολλά πρότζεκτ έχουν ενσωματωμένη μια ισχυρή αίσθηση ελπίδας –πιθανοί μελλοντικοί διαφορετικοί κόσμοι, προσαρμοσμένοι στους μη ανθρώπινους ζωντανούς οργανισμούς– και θίγουν ζητήματα δικαιοσύνης, η οποία έχει κεντρική θέση σε αυτό που θα θέλαμε να κατανοήσει, να σκεφτεί και να νιώσει το κοινό. Αλλά και οι καλλιτεχνικοί οργανισμοί χρειάζεται να αναλογιστούν τον τρόπο λειτουργίας τους: ποιο είναι το οικολογικό τους αποτύπωμα και πώς μπορούν να οικοδομήσουν έναν πιο βιώσιμο τρόπο λειτουργίας». Μια έκθεση που ασχολείται με την κλιματική αλλαγή είναι ένα κάλεσμα να ξανασκεφτούμε τον σύγχρονο τρόπο ζωής σε διαφορετικά επίπεδα, αφού η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα, έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο σε κάποιους πληθυσμούς απ’ ό,τι σε άλλους. Συνεπώς, εκτός από τη συζήτηση για τις τρέχουσες απειλές και ανησυχίες σχετικά με το περιβάλλον και την ευαισθητοποίηση του κόσμου, εντοπίζονται και σημειώνονται ασυμμετρίες και ανισότητες ανάμεσα σε πληθυσμούς και γεωγραφίες. «Ταξιδεύοντας και ερχόμενοι σε επαφή με μακρινές τοποθεσίες εμείς οι καλλιτέχνες γινόμαστε μάρτυρες του βαθμού της αλλαγής που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας. Αυτό το πλεονέκτημα συνεπάγεται μια τεράστια ευθύνη, η οποία συνίσταται στο να μεταδώσουμε με δυνατή φωνή αυτές τις ιστορίες και να κατα-

Μια έκθεση που ασχολείται με την κλιματική αλλαγή είναι ένα κάλεσμα να ξανασκεφτούμε τον σύγχρονο τρόπο ζωής σε διαφορετικά επίπεδα.

1

δείξουμε τα θύματα. Τα θύματα αυτά είναι οι κοινότητες, ανθρώπινες και μη, που είναι πιο εκτεθειμένες και συνήθως ζουν στα πιο πλούσια από πλευράς φύσης, αλλά οικονομικά πιο μειονεκτικά περιβάλλοντα. “Παρότι είναι παράδοξο το να στρέφεις μια φωτογραφική κάμερα προς ένα βουνό, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα είναι γεμάτο από τα ορυκτά εκείνα που απαιτούνται για την κατασκευή μιας τέτοιας συσκευής, με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουμε πώς να αγκαλιάζουμε την αντίφαση και να δημιουργούμε με αυτήν, αντί απλώς να την αποφεύγουμε”, λέει ο Felipe Castelblanco που παρουσιάζει μια ταινία-δοκίμιο με τίτλο Rio Arriba [Upriver], το αποτέλεσμα εκτεταμένης δουλειάς πεδίου και στενής συνεργασίας με αυτόχθονες κοινότητες, όπως αυτές των Inga και Kamêntsa, και με τα εδάφη τους στην περιοχή της κολομβιανής Αμαζονίας. Πρόκειται για εδάφη όπου η ακραία βία κατά των ανθρώπων και της φύσης έχει παγιώσει μια μορφή ελέγχου βασισμένου στην τρομοκρατία, στην παραγωγή κοκαΐνης, στους αεροψεκασμούς παρασιτοκτόνων, στις εξορύξεις και στις γεωτρήσεις πετρελαίου. «Με αυτή την ταινία θέλω οι θεατές να σκεφτούν την τεράστια έκταση πάνω και κάτω από το δάσος του Αμαζονίου ως έναν τόπο διεκδικούμενο, αλλά εξίσου προσεγγίσιμο» λέει, τονίζοντας πως «μπορεί για κάποιους η τέχνη να είναι σαν ένα ντεκόρ ή μια ασήμαντη χειρονομία απέναντι σε μια τεράστια πολιτική και βιομηχανική πρόκληση, όπως η κλιματική αλλαγή, είμαι πεπεισμένος όμως ότι η τέχνη επηρεάζει εν τέλει αυτό που μπορεί να μας βοηθήσει να αλλάξουμε πολιτικές και βιομηχανικές πρακτικές, το οποίο είναι η κουλτούρα». «Το έργο που παρουσιάζω στην έκθεση ονομάζεται “Anagram” (“Orgic Clouds, Litho Droughts”) και είναι ένα γλυπτό μαρμαροθέτημα που για μένα λειτουργεί ως αποτροπαϊκή αφιέρωση στα ακραία καιρικά φαινόμενα της Γης», λέει ο Πέτρος Μώρης. Στο κέντρο του έργου βρίσκεται ένα ποιητικό ανάγραμμα που αναπτύσσεται σε δύο μέρη, αναφερόμενο σε δύο όψεις της κλιματικής αλλαγής, τις πλημμύρες και τις ξηρασίες. Τα γράμματα αποκόπτονται από την επιφάνεια του μαρμάρου και επανατοποθετούνται σε νέες θέσεις, γεγονός

που διαταράσσει μεν το φυσικό μοτίβο του πετρώματος, αλλά καθιστά τις λέξεις αναγνώσιμες. Με το “Anagram” ήθελα να διερευνήσω το πώς η γεωλογία, ο καιρός και ο πολιτισμός διαπλέκονται σε ένα ενοποιημένο σύστημα. Η γραφή μπορεί να θεωρηθεί εδώ ως μια αρχετυπική τεχνολογία, το ίχνος της αναδιοργανώνει το σώμα της Γης με έναν τρόπο που αντανακλά τη βίαιη δράση του εξορυκτικού πολιτισμού αλλά και τα περιβαλλοντολογικά αποτελέσματά του». « Ένα έργο για το κλίμα, κατά τη δική μου οπτική, συνομιλεί με την τρέχουσα και μελλοντική συνθήκη αλλά και με την ιστορική διάσταση αυτού που ονομάζουμε “καιρό”. Θα λέγαμε, δηλαδή, ότι εμπεριέχει την ιστορία της Γης με κάποιον τρόπο. Καλλιτεχνικά, αυτό οδηγεί πίσω, σε μια γενεαλογία αναπαραστάσεων που σχετίζονται με τα φυσικά στοιχεία, τη γεωγραφία και τον χρόνο του καιρού. Μια αρχαιολογία του κλίματος που έρχεται σε διάλογο με τις σύγχρονες τεχνολογικές απεικονίσεις του καιρού του μέλλοντος», λέει η Στεφανία Στρούζα, που με το γλυπτό «Altepetl» αναφέρεται στην ιστορία της Πόλης του Μεξικού και τη σχέση της με το νερό, την αποικιοκρατία και την κλιματική αλλαγή. Το έργο μιλάει για τον καιρό όχι ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως μια υλική και πολιτισμική διαδικασία σε διάλογο με το σώμα, ανθρώπινο και μη. Η αφήγηση του «Altepetl» μας πηγαίνει αιώνες πίσω, αντιπαραβάλλοντας αυτόχθονες μορφές γνώσης με τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό. Μέσα από την περίπτωση της Πόλης του Μεξικού καλείται κανείς να εστιάσει στην έννοια του κλίματος σε σχέση με τις ιστορικές συνθήκες και τις κοσμολογίες του παρελθόντος. «Νομίζω ότι η κουλτούρα ενός τόπου διαμορφώνεται συχνά από το κλίμα που επικρατεί εκεί. Για παράδειγμα, η θερμοκρασία ενός τόπου καθορίζει τι πρέπει να φοράει κανείς (παλτά, μπουφάν, μάλλινα, βαμβακερά κ.λπ.) και τι να τρώει, κι αυτό από μόνο του επηρεάζει τη μόδα, την κουζίνα και τον τρόπο ζωής», λέει ο Kent Chan που παρουσιάζει το «Heat Waves», ένα βίντεο με μοντάζ που συνδυάζει κινηματογραφημένα πλάνα από την ιστορία της τέχνης, τα δελτία καιρού και τα πάρτι στον δρόμο σε ένα εκλεκτικό, δυναμικό μείγμα που προβάλλει το πλαίσιο και την πολιτική της αι-

σθητικής της θερμότητας μέσα από πολλαπλά πρίσματα. «Αυτό σημαίνει ότι το ίδιο το κλίμα έχει πολλές αποχρώσεις και ερμηνείες σε διαφορετικά πλαίσια και αισθητικές. Για μένα, σήμερα, η δημιουργία ενός έργου σχετικά με το κλίμα είναι μια μάλλον επιτακτική ανάγκη και αφορά το πόσο πολύ ή λίγο χρόνο έχουμε για να ασχοληθούμε με την καταστροφή του μέλλοντος. Νομίζω ότι θα είναι ενδιαφέρον για τους θεατές να δημιουργήσουν τις συνδέσεις μεταξύ κλίματος και κουλτούρας, να δουν το πώς η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται μια αλλαγή και στην κουλτούρα. Αλλά για να το κάνουν αυτό χρειάζεται να κατανοήσουν τις ιστορίες και το πλαίσιο των διαφορετικών τύπων κλίματος και της κουλτούρας τους». Σε αυτούς τους ταραγμένους καιρούς που ζούμε, με τις αυξανόμενες πολυπλοκότητες, μέσα από τις οποίες αναδύεται η κλιματική κρίση, η οποία συγχρόνως συγχωνεύεται, διασταυρώνεται και εξελίσσεται μαζί με οικολογικές και κοινωνικές κρίσεις, χρειάζονται πολλές προοπτικές και καλλιτεχνικά έργα για να θιγούν όλες οι αποχρώσεις και οι κλίμακές της. Εντάσσω την πρακτική μου στο καλλιτεχνικό κίνημα της Βαθιάς Οικολογίας, που αμφισβητεί το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των κλιμάτων, ατμοσφαιρικών και κοινωνικών. Κίνητρό μου είναι η εύρεση νέων κατευθύνσεων και η επαναφορά παλαιότερων τρόπων απόκτησης της γνώσης, για ένα πιο οικολογικό παρόν και μέλλον», λέει η Sybille Neumeyer. Όταν έμαθε πως τα έντομα έχουν την ικανότητα να αισθάνονται εκ των προτέρων τις καιρικές αλλαγές, διότι αντιλαμβάνονται με μεγάλη ευαισθησία το περιβάλλον τους, άρχισε να μελετά τις λιβελούλες ως ένα είδος που καιροφυλακτεί για τυχόν μεταβολές. « Έμαθα πολλά πράγματα όχι μόνο για τον τεχνολογικό τρόπο παρακολούθησής τους αλλά και για την πολιτισμική τους σημασία και την αναγνώριση αυτής της ικανότητάς τους ως προάγγελων του καιρού σε άλλες κουλτούρες» λέει, ενώ επιχειρεί να μας κάνει να εστιάσουμε την προσοχή μας στα βασικά στρώματα που δημιουργούν τον κόσμο και διαμορφώνουν τα διαφορετική είδη κλίματος. Μεγάλο μέρος του πρόσφατου καλλιτεχνικού έργου της Susan Schuppli διερευνά τους τρόπους με τους οποίους η γνώση για

ENGINES

φωτο 1. Hypercomf, Benthic Terrazzo, 2021 2. Thomas Wrede_ Rhonegletscher II, 2018 3. Hydromancy_ Matterlurgy 4. Zissis Kotionis Barometer and Aerographs, 2022 5. Listening space_ handheld antenna_ decoding

την κλιματική αλλαγή εμπεριέχεται σε διάφορες μορφές έκφρασης, από τοπικές ιστορίες και τραγούδια έως επιστημονικά γραφήματα, μοντέλα και σύνολα δεδομένων. Το έργο της «Cold Cases» αφορά την πολιτική του «κρύου» που παρουσιάζεται μέσα από μια σειρά περιπτώσεων και πλαισίων στα οποία οι διαφορετικές εμπειρίες και οι επιπτώσεις της θερμοκρασίας μπλέκονται με νομικά ζητήματα, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και αξιώσεις για κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. «Μέσα από την ανάλυση μιας σειράς σύγχρονων αλλά και παλαιότερων υποθέσεων, των οποίων η διερεύνησή έχει “παγώσει”, το έργο μου ερευνά τον στρατηγικό ρόλο της θερμοκρασίας και κάνει εικασίες σχετικά με την ανάδυση μιας νέας θερμοπολιτικής που θα καθορίζεται από το κρύο. Οι τρεις υποθέσεις που παρουσιάζω στην έκθεση με τη μορφή μονοκάναλων βίντεο προσκαλούν τους θεατές να στοχαστούν πάνω στο βιωματικό σθένος της θερμοκρασίας καθώς αυτή αλληλεπιδρά και συγχρόνως εργαλειοποιείται από θεσμούς, σώματα, υλικά και περιβάλλοντα», λέει. «Για τη δική μας έκθεση έμπνευση αποτέλεσαν σύγχρονες μελετήτριες και μελετητές που κινούνται στη διατομή φεμινιστικών και περιβαλλοντικών σπουδών, όπως η Astrida Neimanis ή η Rosi Braidotti, που μελετούν την κλιματική αλλαγή σε σχέση με τα σώματα, ανθρώπινα και μη, καθώς και σε σχέση με τους τρόπους που ζούμε και αναπνέουμε», λέει η Δάφνη Δραγώνα. «Θέλαμε επίσης πάρα πολύ να εντάξουμε στην έκθεσή μας τις τρέχουσες συζητήσεις σχετικά με τις υποσχέσεις και τις προκλήσεις της γεωμηχανικής, ιδίως το τι σημαίνει μια πλανητικού επιπέδου παρέμβαση. Και το σημαντικότερο, θέλαμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να το δούμε αυτό ως μια ευκαιρία να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας τις πραγματικές μηχανές αυτού του πλανήτη, π.χ. τα δάση και τους ωκεανούς, που δίνουν ζωή. Στην έκθεση “Weather Engines” παρουσιάζουμε αυτές τις κατευθύνσεις, φέρνοντας πλάι πλάι διαφορετικές πολιτισμικές προοπτικές, χρονικότητες και κοσμοθεωρίες».

3

INFO «Weather Engines» Έκθεση, λέξεις και σκέψεις για το περιβάλλον σε επιμέλεια Δάφνης Δραγώνα και Jussi Parikka 1/4-15/5 Στέγη Ιδρύματος Ωνάση Μικρή Σκηνή, Εκθεσιακός Χώρος -1 (Συγγρού 107) Από 1/4 Τετ.-Παρ. 16:00-22:00, Σάβ. & Κυρ. 12:0022:00 Είσοδος ελεύθερη με προκράτηση θέσης στο onassis.org Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Λόφος Νυμφών, Θησείο Από 3/4 Τετ., Παρ., Σάβ. (και τις Κυριακές 3/4 και 15/5) 17:00-22:00 Είσοδος ελεύθερη Δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα των δράσεων στο https:// www.onassis.org/el/ whats-on/weatherengines

5

4

2 31.3.22 – lifo

23

ΒΙΒΛΙΟ

Σ Ω Τ Ή Ρ Η Σ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ: Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ

ΜΟΎ ΈΝΑ Ζ Ω

ΈΔΩΣΕ ΆΛΛΟΘΙ Ή Σ

Μια δυνατή, εκ βαθέων συνέντευξη με έναν από τους κορυφαίους σύγχρονους συγγραφείς μας για τη λογοτεχνία, τη γλώσσα, τις μνήμες, τις παραδόσεις, τους κοινωνικούς μύθους και το αποτύπωμά τους στο σήμερα με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ουρανός απ’ άλλους τόπους» (εκδόσεις Πατάκη). ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ. ΦΩΤΌ: ΠΑΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΑΝ

24 lifo – 31.3.22

— Σας δυσκόλεψε πράγματι το τελευταίο σας διήγημα; Πολύ, βασικά λόγω της ιδιωματικής του γλώσσας, κι ας είχα τέτοια ακούσματα. Ήταν πολύ δυσκολότερο από άλλα διηγήματα που έχω γράψει στη νέα ελληνική. Αυτός ο δημώδης τρόπος της γλώσσας που δεν ομιλείται σήμερα, πλην όμως είναι η βάση της νεοελληνικής, είναι πολύ απαιτητικός, καθότι ζυμωμένος μέσα στους αιώνες από μυριάδες ανθρώπους, οπότε είναι ένα γλωσσικό απόσταγμα το οποίο έχει τρομερή ακουστική και ηχητική αισθητική.

—Μιλάει πολύ με εικόνες αυτή η γραφή. Ναι, είναι εικονοφόρος. Και ενώ φαίνεται ότι από άνθρωπο σε άνθρωπο και από χωριό σε χωριό ήταν μεγάλες οι διαφορές, εντούτοις έχει δομηθεί πάνω σε μια κοινή πλατφόρμα, έτσι που η παραμικρή λάθος λέξη ή τοποθέτηση σε ρίχνει στον γκρεμό του κακού ήχου και της αντιαισθητικότητας. Θέλει τρομερό σεβασμό. Φανταστείτε τις λέξεις αυτές σαν τα γλειμμένα βότσαλα της ακροποταμιάς. Επειδή όμως είναι τελειωμένη γλώσσα, είναι τεράστια η δυσκολία προσέγγισής της. Ενώ η καθομιλούμενη νεοελληνική είναι εν τω γίγνεσθαι, δεν έχει τελειωθεί.

—Εντυπωσιάζει, πάντως, το ότι ενώ ζούσατε στην επαρχία και δεν είχατε γονείς μορφωμένους ή κάποιες ιδιαίτερες σπουδές, αποκτήσατε ένα τόσο πλούσιο λεξιλόγιο. Είναι ανεξήγητο. Θυμάμαι μάλιστα ότι από μικρό παιδί τα αδέλφια μου και ο περίγυρός μου αντιμετώπιζαν τη γλωσσική μου ιδιαιτερότητα μεταξύ κοροϊδίας και θαυμασμού. Τους έλεγα κι εγώ κάτι ελληνικούρες…

— Τις οποίες πού τις βρίσκατε; Απλώς άρχιζα να μιλάω και έλεγα διάφορα στην απλή καθαρεύουσα. Μυστήριο πού τα έβρισκα, προφανώς κάπου τα άκουγα. Τα αδέλφια μου το αποδίδουν στη μητέρα μας, που είναι και η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου και αποτελεί όντως μια γλωσσική μήτρα εκθαμβωτικής παραγωγής.

—Ναι, λέγατε ότι έχει ένα ιδιαίτερο ταλέντο στον λόγο. Ναι, παρότι αμόρφωτη γυναίκα, με μια-δύο τάξεις... Προφανώς όμως η γλώσσα δεν έχει να κάνει με εγκύκλια μόρφωση. Τη ρίζα, τώρα, πώς να τη γνέψεις; Σε όλα τα μεγάλα της ζωής, όπως είναι η ψυχή, η γλώσσα, η διάνοια, όσο βαθιά και να μπεις στην αναζήτηση αιτίων, συναντάς ένα χάος. Είναι ανεξήγητα, και θα παραμείνουν. Πάντως, αγάπη πρωτογενής για τις λέξεις υπήρχε, και μάλιστα χάρη σε αυτές έβγαλα το γυμνάσιο, διότι κατά τα άλλα ήμουν πολύ αδιάφορος, με το ίδιο τετράδιο πήγαινα όλο τον χρόνο. Έγραφα όμως τουλάχιστον «καλές» εκθέσεις και η εκάστοτε φιλόλογος πάντα μεσολαβούσε στους άλλους καθηγητές, λέγοντας «περάστε το αυτό το παιδάκι!». Σε μια συνέντευξή σας είχατε πει ότι την ντοπιολαλιά την κράτησαν ζωντανή οι γυναίκες, καθώς οι άνδρες φεύγανε μετανάστες. Μήπως η συντήρηση της γλώσσας, μαζί με την οργάνωση των νοικοκυριών και των κοινοτήτων από γυναίκες, αποτέλεσε μια πρόσκαιρη «επιστροφή» στη μητριαρχία; Ωραία παρατήρηση, πράγματι έτσι ήταν. Οι γυναίκες με τα χέρια τους έκαναν όλη τη βιοτή, από τα ψωμιά μέχρι τα ρούχα τους. Διέθεταν δεξιότητες απίστευτες σε πολλά πεδία, καθώς το έτοιμο δεν υπήρχε, δεξιότητες οι οποίες θέλανε πλάσιμο νέων φράσεων και μάλιστα ευρηματικών για να απεικονιστούν, διότι ήταν μέσα στη φύση και έπρεπε να αντα-

ποδώσουν ως αντίδωρο τον δικό τους φυσικό γλωσσικό τρόπο, που όφειλε να είναι επίσης όμορφος. Νέες φράσεις, νέες δεξιότητες, ήταν ένα συνεχές αλισβερίσι. Οι δεξιότητες είναι σώμα και γι’ αυτό έχει μια απτότητα αυτή η γλώσσα, ήταν σχεδόν σωματική και είχε μια ταπεινή πίστη προς τα ουράνια, περιχυμένη με αυτό το φως που της έδινε μια αύρα θαλπωρής, μια ποιητικότητα μυστήρια. Και από την άλλη, στα ισκιώματα γύρω από το χωριό κατοικούσαν μάγισσες, βρικολάκοι, ξωτικά, όλες αυτές οι προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες.

—Θυμάμαι μικρός, που η γιαγιά μου, όταν πηγαίναμε στο χωριό, με έλεγε «νέραϊδο», επειδή ήμουν άτακτος. Σας πηγαίνει το «νέραϊδος», ωραία η γιαγιά, βρήκε έναν πολύ έξυπνο τρόπο να μην πει τη λέξη «άτακτος»! Οπότε, ναι, η μεταφυσική από τον ουρανό και η δεισιδαιμονία από το περιβάλλον μπόλιαζαν τη ζωή με μια μαγικότητα. Δηλαδή οι άνθρωποι, ενώ εξωτερικά ήταν πολύ φτωχή η ζωή τους, βίωναν έναν πλούτο ταραχής εσωτερικής, ένα γλυκό μυστήριο. Έλεγε, ας πούμε, η μία γυναίκα στην άλλη ότι είδε στην τάδε σκιά τον δείνα πειρασμό και της είπε αυτά ή ότι είδε σε όνειρο τον Άι-Γιώργη να της λέει «φτιάξε τη σκεπή, θα μπει βροχή». Και την πίστευαν άπαντες σαν μικρά παιδιά! Φανταστείτε ότι αυτό το πράγμα πλουταίνει, υψώνει και γεμίζει την ψυχή με μια ποιητική υγρασία. Σε τι, αλήθεια, μας ωφέλησε ο ορθολογισμός; Στέγνωσε η ψυχή. Εντάξει, προχώρησε η επιστήμη, ψυχικά όμως δεν νομίζω ότι είμαστε σε καλύτερη μοίρα από τον χωριάτη των παλιών καιρών.

—Κάτι που συνέβαινε παλιότερα στην επαρχία και ακόμα και στις πόλεις είναι ότι επιδίωκαν την αυτάρκεια, η δε ανακύκλωση ήταν κανόνας, δεν πετούσαν τίποτε, ούτε αγόραζαν κάτι που οι ίδιοι μπορούσαν να φτιάξουν. Το DIY που σήμερα παρουσιάζεται ως κάτι πολύ προχωρημένο το εφάρμοζαν στην πράξη. Ακριβώς. Και τα σπίτια τους ήταν κι αυτά άκρως ταπεινά και ενσωματωμένα στη φύση, «σπίτι όσο χωρείς και χωράφι όσο θωρείς» λέγανε. Και ήταν μεν ταπεινή εξωτερικά και η ζωή, όμως υποθέτω ότι εφόσον είχαν τον ουρανό, τον «μαγικό» περίγυρο και τις δεισιδαιμονίες, είχαν και μια τρομερή εσωτερική γλυκιά ταραχή. Ζούσαν δηλαδή μαγευτικά. Το τώρα γι’ αυτούς, η κάθε στιγμή ήταν πολύ μεγεθυσμένη, η μια τους μέρα ήταν ένας μήνας.

—Ήταν και οι αποστάσεις διαφορετικές. Η γιαγιά μου στα νιάτα της για να κατέβει από το χωριό στην πόλη ήθελε εξίμισι ώρες με το γαϊδούρι. Φανταστείτε πόσες διασταυρώσεις και εμπειρίες ζωής αποκόμιζε αυτές τις εξίμισι ώρες! Τώρα πάμε αεροπορικώς στην Αμερική, γυρνάμε μετά από είκοσι μέρες και δεν έχουμε την ανάγκη να διηγηθούμε ταξιδιωτικές εμπειρίες διότι δεν είδαμε κάτι πολύ διαφορετικό. Τότε πήγαινε μέχρι το αμπέλι η θεία ή η γιαγιά και γυρνώντας είχε ένα σωρό πράγματα να διηγηθεί. Υπήρχε πλούτος γιατί η ζωή ήταν χειρόλατη και ποδήλατη.

—Μιλάμε νοσταλγικά για εκείνες τις εποχές, υπήρχαν όμως και οι σκοτεινές πλευρές τους. Δεν ήταν εύκολο να διαφέρεις, να πηγαίνεις κόντρα στον κανόνα. Για τις γυναίκες ήταν επίσης δύσκολα. Κοιτάξτε, συχνά η μάνα μου, όταν μου διηγούνταν πράγματα και καταστάσεις που δεν έχω ζήσει και τα εξιδανικεύω καμιά φορά, μου έλεγε «να μην έρθουν πίσω αυτά τα χρόνια». Τις γυναίκες,

ιδίως, τις θυμάμαι σε κάτι παλιές φωτογραφίες κακοντυμένες, αδύνατες, άσχημες από τις κακουχίες και την καταπίεση. Προφανώς δεν έκαναν καλή ζωή, όχι μόνο οι γυναίκες, όλοι τότε. Ούτε η διαφορετικότητα ήταν ανεκτή, η ζωή ήταν μια μορφή τελετουργίας και δεν μπορούσες να πας πέρα από αυτή. Σήμερα, βέβαια, φτάσαμε στον αντίποδα, να μιλάμε μόνο για ελευθερίες. Αναρωτιέμαι αν μπορεί να βρεθεί μια μέση οδός μεταξύ τελετουργίας και ελευθερίας. Δύσκολο. Ή, όπως θα έλεγε και η Αλέξω, «για όλα τα ανθρώπινα τώρα που συζητάμε... ο άνθρωπος δεν έχει αφαλό», δηλαδή δεν έχει κέντρο, δεν έχει ευχαριστημό. Ό,τι και να του τύχει θα θέλει κάτι άλλο.

—Κάτι άλλο ενδιαφέρον με το βιβλίο είναι ότι διαδραματίζεται σε μια πολυτάραχη μεθοριακή περιοχή που γνώρισε πολέμους, Εμφύλιο, μετανάστευση εξωτερική κι εσωτερική. Γίνονται επίσης αναφορές στη δράση των Τσάμηδων στην Κατοχή –θα ξέρετε ότι οι απόγονοί τους υποστηρίζουν ότι άδικα διώχθηκαν στο τέλος του πολέμου– αλλά και των ανταρτών. Στην Ήπειρο και κυρίως στη Θεσπρωτία οι Τσάμηδες ασκούσαν τρομοκρατία και σε αυτό όλοι οι χριστιανοί ντόπιοι ήταν απόλυτοι, κατηγορηματικοί. Επρόκειτο για μουσουλμάνους Αλβανούς –«Τούρκους» τους αποκαλούσαν– που εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών του ’22. Αυτοί, λοιπόν, συνέχισαν να διαφεντεύουν τον τόπο και πράγματι στον πόλεμο πολλοί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Έκαναν τέρατα στην Παραμυθιά, στον κάμπο του Φαναρίου και αλλού, έκαψαν χωριά, λεηλάτησαν, διέπραξαν δολοφονίες. Στο χωριό μου μόνο είχαν σκοτώσει πέντε-έξι άτομα. Οι αρχηγοί τους δικάστηκαν μεταπολεμικά από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων ερήμην, γιατί είχαν διαφύγει ήδη στην Αλβανία. Χίλια εννιακόσια άτομα είχαν καταδικαστεί, αλλά, όχι, δεν τους έδιωξε ο Ζέρβας, έφυγαν μόνοι τους, φοβούμενοι αντίποινα. Εγκλήματα έπειτα κατά αμάχων έκαναν στον Εμφύλιο και οι αντάρτες, αυτά είναι γνωστά πράγματα.

—Η ιδιωματική γλώσσα που χρησιμοποιείτε στην αφήγηση παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, πόσο όμως θα προσέλκυε ένα τέτοιο ανάγνωσμα ένα νέο παιδί που δεν έχει καθόλου τέτοιες μνήμες ή αναφορές; Όταν γράφω, δεν σκέφτομαι καθόλου ποιος θα με διαβάσει και ποιος όχι. Όμως ναι, απ’ όσα ακούω μπορεί άνετα και ένας νέος να παρακολουθήσει το βιβλίο, ίσως επειδή μια γλώσσα που μιλιόταν επί αιώνες δεν μπορεί να μην άφησε κάποια ίχνη. Έπειτα δεν νομίζω ότι αλλάζουν δραστικά οι θεματικές από γενιά σε γενιά. Κουβαλάμε όλοι μέσα μας και περασμένα πράγματα.

—Όταν λέτε «Ουρανός απ’ άλλους τόπους», πώς εννοείτε αυτόν τον ουρανό; Εννοώ τον ουρανό μιας νοσταλγίας για κάτι «αθώο» και ανεπιστρεπτί χαμένο. Με τα καλά του και τα κακά του, όπως είπαμε, αλλά κατά βάση τα πρώτα, διότι δεν έκαναν πλάνα, τους καθοδηγούσε το μεροδούλι-μεροφάι. Είχαν το αλεύρι του μήνα; Ήταν ευτυχισμένοι! Σήμερα όλοι κάνουμε πλάνα, μικροί-μεγάλοι, ο χρόνος δεν μας φτάνει για τίποτα και όταν κατορθώσουμε να εκπληρώσουμε κάτι, δεν νιώθουμε καμιά απόλαυση. Και ξαφνικά φτάνουμε σε μια στιγμή που λέμε, «πότε στο διάολο πέρασε κι αυτό το πράγμα;». Είμαστε, νομίζω, λίγο παγιδευμένοι. Υπάρχει μια ωραία παροιμία επ’ αυτού, παροιμιόμυθος. Ήταν, λέει, ένας γέρος

και μια γριά σ’ ένα καλύβι και ξαφνικά βάζει τα κλάματα ο γέρος. «Γιατί κλαις;» του λέει η γριά. «Να», της λέει, «κρέμασες το τσεκούρι έξω από την εξώπορτα. Η κόρη μας στην πόλη θα παντρευτεί, θα γεννήσει, θα έρθει το εγγόνι μας εδώ, θα κάνει να μπει στην καλύβα, θα πέσει το τσεκούρι και θα το σκοτώσει!». Σήμερα ζούμε διαρκώς σε ένα επικίνδυνο αύριο. Δεν είμαστε ποτέ στο τώρα.

— Εσείς οικογένεια και παιδιά δεν θελήσατε; Όχι, καθόλου.

— Από επιλογή; Μεταξύ επιλογής και τύχης. Ουδέποτε είχα πατρικό ένστικτο, ούτε μια στιγμούλα στη ζωή μου δεν είπα «αχ, να είχα ένα παιδάκι». Αντιθέτως, το θεωρώ μεγάλο πρόβλημα. Αν μου είχε συμβεί, θα είχα τσακίσει σαν ξερό χορτάρι στο πρώτο στρίμωγμα. Εδώ μπορεί να έχουν κάποιο πρόβλημα τα ανίψια μου, οι γονείς τους να κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου κι εγώ να μην κλείνω μάτι! Μερικοί άνθρωποι απλώς δεν κάνουν για όλα αυτά, είναι πολύ εύθραυστοι. Άρα είναι μια μορφή επιλογής. Γιατί θα μπορούσα, είχα κι εγώ τις ευκαιρίες μου νεότερος.

— Δεν είχατε ούτε πάθη δυνατά; Αμέ, πώς δεν είχα! Σάπιες σανίδες έχω πατήσει άπειρες από τότε που γεννήθηκα και το πληρώνω αδρά. Και δυστυχώς τις αφήνει η κοινωνία στον δρόμο σου αυτές τις σανίδες, γιατί δεν θέλει να είναι ο άνθρωπος σωματικά ευτυχισμένος, τον προτιμά εγκλωβισμένο. Ναι, πολλά πάθη, πάντα εξάλλου με είλκυε η απόκλιση. Μισώ την κανονικότητα γιατί σε αυτή το σώμα νεκρώνεται, η απόκλιση είναι που το ξυπνάει.

—Είχατε πει κάποτε ότι «η πιο μεικτή ανάσα της νιότης καταβάλλεται με τόκους στο γήρας». Πώς το εννοείτε; Βλέπω τώρα δα τη μάνα μου. Το γήρας δεν είναι απλή αρρώστια, είναι σφαγή. Απίστευτη φθορά. Δεν έχεις ούτε σωματικές, ούτε ψυχικές, ούτε πνευματικές δυνάμεις. Βλέπεις στους άλλους όχι τον οίκτο, κάτι ακόμα χειρότερο, ένα «τι θέλεις τώρα εσύ εδώ;». Όταν, λοιπόν, συναντώ νέους ανθρώπους να είναι έτσι πολύ σκεφτικοί και βλοσυροί, σκέφτομαι «αχ, να ήξεραν τι τους περιμένει στο γήρας!». Θα έπρεπε να είναι ευτυχισμένοι μόνο και μόνο που είναι νέοι και έχουν αυτή την πλήρη ανάσα της νεότητος που σε γεμίζει από τα νύχια μέχρι την τρίχα και την οποία, αλίμονο, θα έρθει η στιγμή που θα την αποδώσεις στο ταμείο του γήρατος με πολύ μεγάλο τόκο. Πόσο να ζήσει κανείς; Ογδόντα, ενενήντα χρόνια μάξιμουμ, δεν αντέχεται για παραπάνω. Άντε, φόρα το παντελόνι σου μόλις σηκωθείς το πρωί, άντε βγάλ’ το το βράδυ, την άλλη μέρα πάλι το ίδιο, ρουτίνα καταντάει!

—Σήμερα, πάντως, όλοι, γυναίκες και άνδρες, προσπαθούμε με κάθε τρόπο να δείχνουμε νέοι και υπερδραστήριοι, μας πανικοβάλλει η ιδέα των γηρατειών, της ανημπόριας, της απλής απραξίας. Πώς το βλέπετε αυτό; Εμένα δεν με πανικοβάλλει καθόλου, γιατί θεωρώ σπουδαίο να έχει βρει ο άλλος ένα μονοπάτι στη ζωή. Ποτέ δεν έκανα πράγματα, υπήρξα γενικά άνθρωπος αδρανής, κλασική «χελώνα». Πάντα κλοτσούσα ευκαιρίες, διότι δεν ήμουν γρήγορος, και, όπως λέει η ωραία παροιμία, «την πρώτη φορά η ευκαιρία έχει πλούσια κόμη, τη δεύτερη δεν έχει καθόλου μαλλιά». Πώς θα την πιάσεις λοιπόν; Ευτυχώς που ήρθε στον δρόμο μου η λογοτεχνία και μου έδωσε ένα άλλοθι ζωής. Ένα διαβατήριο ότι έκανα και εγώ κάτι στο μερίδιό μου.

31.3.22 – lifo

25

ΠΟΛΗ

26 lifo – 31.3.22

ΤΟ

ΖΩΝΤΑΝΕΎΕΙ ΤΗΝ ΠΛΑΤΕΊΑ ΘΕΆΤΡΟΥ Ο πολυχώρος που άνοιξε πρόσφατα είναι το νέο queer hot spot της Αθήνας. απο τη μαρια παππα φωτο: παρισ ταβιτιαν Tο PTX είναι ένας νέος πολυχώρος που εμφανίστηκε πριν από μερικές εβδομάδες στην πλατεία Θεάτρου. Στεγάζεται στον χώρο του θρυλικού Guru Bar και οι παλιοί θαμώνες του θα βρουν ελάχιστα στοιχεία να το θυμίζουν. Η νοσταλγία δεν είναι η λέξη-κλειδί εδώ πέρα. Βασικός στόχος του PTX είναι η ποικιλομορφία, η εκπροσώπηση και μια ασυμβίβαστη προσέγγιση στην πολιτισμική παραγωγή κι αυτό είναι κάτι που φάνηκε από τα πρώτα του βήματα. Η αγγελία για την πρόσληψη προσωπικού έδινε προτεραιότητα σε queer και trans άτομα που θα έκαναν αίτηση. «Για μας, ποικιλομορφία είναι να υπολογίζεις άτομα, είδη και ιδέες στα οποία διαφορετικά δεν θα έδινες σημασία», λέει ο Jordan, που μαζί με τον Σάββα έφτιαξαν τον χώρο. «Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι είμαστε ένα εξειδικευμένο μαγαζί, αλλά στην πραγματικότητα το γεγονός ότι ασχολούμαστε με τόσα πράγματα μάς κάνει το ακριβώς αντίθετο. Θέλω να δείξω στους ανθρώπους ότι εκεί έξω υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα, ένας μεγαλύτερος κόσμος. Αν και είμαστε ένα μικρό venue, θα προσπαθήσουμε να το δείξουμε αυτό στην Αθήνα, όπου το εύρος των επιλογών είναι μικρό. Τα κλαμπ είναι ελάχιστα και δεν ξεχωρίζουν πολύ το ένα από το άλλο. Πάντοτε έβρισκα ενδιαφέρουσα την ιδέα της πολιτισμικής μετανάστευσης και το να εκτίθεσαι ταυτόχρονα σε διαφορετικά πράγματα». Το PTX χωρίζεται σε τέσσερα επίπεδα. Στο ισόγειο μπορεί να πιει κανείς καφέ από τις εννιά το πρωί, ενώ μετά τις εννιά το βράδυ θα μετατρέπεται σε μπαρ και χώρο συναυλιών. Το υπόγειό του θα χρησιμοποιείται ως γκαλερί, έξτρα κλαμπ χώρος ή dark room, ανάλογα με το event που θα φιλοξενεί κάθε φορά. Το mezzanine, o δεύτερος όροφός του, είναι ιδανικός για να δουλέψεις με το laptop σου ή να χαλάρωσεις και ο τρίτος λειτουργεί ως κλαμπ. Υπάρχει και μια ταράτσα, η οποία θα ανοίξει προσεχώς. Αυτή την εβδομάδα διοργανώνει σε όλους τους χώρους του το Exist Festival, ενώ κάθε Παρασκευή και Σάββατο προσκαλεί μουσικούς και παραγωγούς από το εξωτερικό και το εσωτερικό για τις χορευτικές βραδιές του. https://www.instagram.com/ ptxathens/?hl=el Προσεχώς έχουν κλείσει ονόματα όπως οι Mumdance, Dis Fig, Lechuga Zafiro, Low Jack, Shannen SP κ.ά.

31.3.22 – lifo

27

20.000 νέους, βρέθηκαν εκεί ως πολιτικοί πρόσφυγες, ήταν στον Δημοκρατικό Στρατό, από παιδιά στο βουνό, και έφυγαν μετά την ήττα των αριστερών. Όλα αυτά σήμερα φαίνονται και μακρινά και κοντινά, είναι ένα παράξενο συναίσθημα, γιατί οι ιστορίες επαναλαμβάνονται. Εκεί μεγαλώσαμε και εγώ και ο αδερφός μου με το όνειρο της επιστροφής στην Ελλάδα.

q Ο πατέρας μας, που καταγόταν από το Μικρό Χωριό της Ρούμελης, δεν σταματούσε να μιλά για την Ελλάδα και η μητέρα μας επέμενε να μάθουμε ελληνικά, να διαβάζουμε και να μιλάμε στο σπίτι ελληνικά. Όλο το σκηνικό ήταν «μην ξεχνάτε ότι η πατρίδα μας είναι αλλού και θα επιστρέψουμε μια μέρα». Ποτέ δεν τέθηκε ζήτημα να μείνουμε για πάντα εκεί.

q Οι γονείς μου ήταν πολύ φίλοι με τον Μίκη και κάθε φορά που ερχόταν στη Ρωσία επίσκεψη, ερχόταν και στο σπίτι μας. Τον Μίκη τον ήξερα από παιδάκι. Τον θυμάμαι να μπαίνει στο σπίτι μας, αλλά με άκουσε να τραγουδάω όταν ήμουν δεκαεφτά χρονών. Η μητέρα μου ήταν ηθοποιός και τραγουδούσε, και είχε φτιάξει ένα συγκρότημα, τη Ρωμιοσύνη, με το οποίο τραγουδούσαν μόνο ελληνικά σε συναυλιακούς χώρους και αίθουσες πολύ ωραίες, θεατρικές. Δίπλα σε αυτό το συγκρότημα μεγάλωνα κι εγώ και στα δεκατέσσερα βγήκα κι εγώ στη σκηνή. Εκεί δεν υπήρχαν μουσικές σκηνές, δεν συνηθιζόταν να τραγουδάς και να τρώει κόσμος. Αυτό το συνάντησα εδώ και μου έκανε μεγάλη εντύπωση όταν το είδα πρώτη φορά.

q Ο Μίκης με άκουσε στο σπίτι μου το πατρικό, σε μια οικογενειακή σύναξη, και μου είπε «δεν τραγουδάει μόνο η μαμά σε αυτό το σπίτι, τραγουδάει και η κόρη». Είχα μάθει ένα τραγούδι του Μίκη, έπιασα το ακορντεόν στα χέρια μου και είπα «Το τρένο φεύγει στις οκτώ». Αυτό ήταν το διαβατήριο, μια άτυπη οντισιόν, γιατί μόλις τελείωσα μου είπε «έχω έναν κύκλο τραγουδιών, έψαχνα για μια γυναικεία φωνή εδώ και καιρό και σήμερα τη βρήκα. Θα πεις τις μπαλάντες σε ποίηση Μανόλη Αναγνωστάκη». Εγώ δεν πίστεψα τίποτα, γιατί ήμασταν εκεί, δεν είχαμε ούτε χαρτιά να επιστρέψουμε, απαγορευόταν να γυρίσουμε τότε. Λύθηκαν αυτά πολύ γρήγορα, πρώτα επέστρεψαν οι γονείς μου και μετά ήρθαμε εγώ με τον αδελφό μου. Συναντηθήκαμε στο Βραχάτι με τον Μίκη –ήταν η πρώτη συνάντηση– και κάναμε και πρόβα το 1975.

q Η μουσική του Θεοδωράκη, που η δική μου γενιά την άκουσε στην Ελλάδα κυρίως στη Μεταπολίτευση, για εμάς ήταν το μουσικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε. Στο σπίτι ακούγαμε κυρίως Θεοδωράκη και λίγο Χατζιδάκι και Ξαρχάκο. Μάλιστα μας έστελνε παρτιτούρες με τραγούδια του που μάθαινε το συγκρότημα της μητέρας μου, το οποίο είχε Ρώσους μουσικούς που έπαιζαν τα ελληνικά τραγούδια και γύριζαν όλη τη Σοβιετική Ένωση με αυτά – ήταν δικτατορία στην Ελλάδα τότε και υπήρχε το πνεύμα του αντιδικτατορικού αγώνα.

q Θυμάμαι πως όταν φτάσαμε στην Αθήνα, η εικόνα της δεν ήταν πολύ ωραία. Ανεβήκαμε από την παλιά Συγγρού, που ήταν χάλια, σαν χωματόδρομος, έκαναν απεργία οι οδοκαθαριστές και ήταν βουνά τα σκουπίδια. Ακουγόταν και ένα τραγούδι τότε, το «Όχι θα κάτσω να σκάσω», που δεν το καταλάβαινα. Δεν είχα ξανακούσει τέτοια τραγούδια. Στην Αθήνα μείναμε στου Γκύζη, σε ένα μικρό διαμέρισμα, πολύ γρήγορα όμως αρχίσαμε να βγαίνουμε εκτός Αθηνών και εκεί λάτρεψα την Ελλάδα. Πηγαίναμε στο χωριό της μητέρας μου, στον Αλμυρό Βόλου, και στου πατέρα μου. Τότε είπα ότι είχαν δίκιο οι γονείς μου, είναι μια πολύ όμορφη χώρα.

Τραγουδίστρια. Γεννήθηκε στην Τασκένδη, ζει στην Κύπρο και επιστρέφει στην Ελλάδα τα καλοκαίρια.

ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ ΖΟΡΜΠΑΛΆ

q Γεννήθηκα στη Ρωσία, στην Τασκένδη, που σήμερα ανήκει στο Ουζμπεκιστάν. Οι γονείς μου, μαζί με περίπου

q Ηχογραφήσαμε τον δίσκο και επιστρέψαμε στη Μόσχα με τη μητέρα μου, γιατί έπρεπε ο αδελφός μου να τελειώσει το γυμνάσιο και ήταν λίγο άγριο να αλλάξει σχολείο τελευταία χρονιά και να πάει σε ένα στην Αθήνα. Εγώ πήγα στο Πανεπιστήμιο, στο Λομονόσοφ, να σπουδάσω ισπανική φιλολογία. Μου άρεσαν τα ισπανικά, η ισπανόφωνη λογοτεχνία, ήμουν τρελαμένη τότε με τον Λόρκα, τα ποιήματα, τη μουσική, όλο το πακέτο. Έτσι τον δίσκο μού τον έστειλαν και τον άκουσα εκεί. Δεν τελείωσα τις σπουδές μου, επιστρέψαμε ξανά στην Ελλάδα. Ήμουν δεκαοκτώ χρονών και φύγαμε με τον Μίκη για μια παγκόσμια περιοδεία που διήρκεσε δύο χρόνια.

q Σε εκείνη την ηλικία δεν σκέφτεσαι τίποτα, είσαι ο άρχοντας του κόσμου. Είσαι ανέμελη, έχεις νιάτα, όλο το μέλλον μπροστά σου. Αντιλαμβανόμουν ότι κάτι μεγάλο συμβαίνει, αλλά το ξέχναγα, ήμουν παιδάκι νομίζω. Το κατάλαβα αυτό αργότερα, όταν επιστρέψαμε από την περιοδεία αυτή, γιατί η προσαρμογή ήταν δύσκολη. Αυτά τα χρόνια με δυνάμωσαν. Νομίζω ότι δεν ήμουν πολύ γνωστή, πάντα το πίστευα αυτό, όχι επειδή δεν ήμουν εμπορική τραγουδίστρια αλλά επειδή ό,τι έκανα ήταν επιλογή μου. Ήταν δύσκολη περίοδος γιατί είχα αποκοπεί από τους φίλους μου, το περιβάλλον μου, την ηλικία μου, αναγκάστηκα να μεγαλώσω γρήγορα και σε διαφορετικό περιβάλλον και αυτό ήταν ακόμα πιο ζόρικο. Τελικά, η ενασχόλησή μου με το τραγούδι, οι δίσκοι, οι περιοδείες, ήταν η ψυχική μου σωτηρία, μου έδωσαν δύναμη και σιγουριά, μπόρεσα να σταθώ στα πόδια μου, να αποκτήσω φίλους, να βελτιώσω τα ελληνικά μου, γιατί ντρεπόμουν που δεν τα μιλούσα καλά, γι’ αυτό δεν ανοιγόμουν. Μάλιστα, στην αρχή κυκλοφορούσε η φήμη για μένα ότι ήμουν σνομπ επειδή δεν μιλούσα, κάτι που συνέβαινε επειδή ντρεπόμουν.

ΟΙAΘΗΝΑΊΟΙ

q Στη δραματική σχολή του Εθνικού, μάλιστα, γι’ αυτόν τον λόγο πήγα, μετά από προτροπή της Ελένης Ζαφει-

28 lifo – 31.3.22

ρίου και του Νότη Περγιάλη βέβαια. Ήμασταν μαζί στο Αθήναιον, το θερινό θέατρο, και παίζαμε στο Τραγούδι του νεκρού αδερφού. Καθόμασταν μέσα στη ζέστη και λέει ο Περγιάλης στη Ζαφειρίου «δεν την ετοιμάζεις για το Εθνικό;». Σε μένα είπε «είσαι πολύ καλή, έχεις μια θεατρικότητα, είναι κρίμα να μη σπουδάσεις». Με το ζόρι με τράβηξαν και έκανα τα χαρτιά μου.

q Υπάρχει μια ιστορία σχετικά με αυτό, δεν την έχω πει πουθενά. Όταν έδωσα στο Εθνικό, ήμουν στη Λύρα, τη δισκογραφική. Διευθυντής ήταν ο Αλέκος Πατσιφάς, που με αγαπούσε και με στήριζε πολύ. Επίσης, αγαπούσε πολύ το θέατρο, και μάλιστα έγραφε και θεατρικά. Το έμαθε ότι έδωσα εξετάσεις – δεν είχα πει τίποτα γιατί είχα συμβόλαιο, εμφανίσεις και δεν ήξερα πώς θα του φαινόταν. Με φώναξε κάποια μέρα και σκέφτηκα θα έτρωγα κατσάδα. Γυρίζει, όμως, και μου λέει «τα ’μαθα, έδωσες εξετάσεις ε; Πέρασες πρώτη, πήρες υποτροφία». Εγώ έμεινα άφωνη, δεν το ήξερα καν, κάτι ψέλλισα, «πώς θα ζήσω;». Και μου είπε «μην ανησυχείς, θα σου δώσω προκαταβολή και πήγαινε να σπουδάσεις, δεν θέλω ούτε δίσκους ούτε τίποτα». Έτσι πήγα στο Εθνικό, πάλι για το τραγούδι, δεν υπολόγιζα ότι θα παίξω στο θέατρο, για να μάθω τη γλώσσα, λεξιλόγιο μέσα από τα κείμενα, για να βεβαιωθώ ότι πατάω σωστά και ορθοφωνικά και για να απελευθερωθώ κινησιολογικά, να μην είμαι μπροστά σε ένα μικρόφωνο ακίνητη.

q Το «Πάμε σαν άλλοτε» και ο «Εξαίρετος κύριος Γιαννίδης» ήταν μια ιδέα του Γιώργου Παπαστεφάνου. Όταν μου το είπε αντέδρασα, έλεγα ότι είμαι νέα και δεν έχω σχέση με αυτά τα τραγούδια, δεν μπορούσα να τα πω, δεν τα ήξερα, δεν τα ακούγαμε εκεί που μεγάλωσα. Είχε δίκιο όμως, κάτι είδε και σωστά έγινε αυτό το πάντρεμα. Τον Γιώργο τον θεωρώ δάσκαλό μου, όπως και τους καθηγητές που συνάντησα στο Εθνικό, τη Χατζηαργύρη, τον Βόκοβιτς, τον Τζόγια, την Αρώνη, που με βοήθησαν πάρα πολύ.

q Ο Χατζιδάκις ήταν μεγάλος δάσκαλος και άλλο ένα κεφάλαιο της ζωής μου. Ο Μίκης με σύστησε σε αυτόν, με κάλεσε στον Ζόναρς για να μου δώσει μια κασέτα με καινούργια τραγούδια. Μπήκα και σε ένα τραπεζάκι ήταν με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Νίκο Γκάτσο. Καθόμουν και κοίταζα σαν χαζή. Ήταν τρία πρόσωπα μυθικά μπροστά μου, μαζί,

απο την αργυρω μποζωνη φωτογραφιeσ: παρισ ταβιτιαν

γιατι δεν μιλασ; Στην αρχή κυκλοφορούσε η φήμη για μένα ότι ήμουν σνομπ επειδή δεν μιλούσα, κάτι που συνέβαινε επειδή ντρεπόμουν.

31.3.22 – lifo

29

q Έκανα κάποιους ποπ δίσκους που με ευχαριστούσαν πολύ, γιατί μέσω αυτών βρισκόμουν με κάποιους ανθρώπους όπως ο Λάκης Παπαδόπουλος και η Μαριανίνα Κριεζή που ήμασταν κοντινοί σε ηλικία και αυτό το ζητούσα, το ήθελα. Για κάποιο διάστημα εκείνη την εποχή αντιστάθηκα. Ας πούμε, κάναμε πολύ μεγάλες περιοδείες το καλοκαίρι και τον χειμώνα την έβγαζα με κάτι εμφανίσεις σε διάφορα μέρη με ένα πιάνο, στην επαρχία και στη Θεσσαλονίκη. Κάποια στιγμή άρχισα να μην αντέχω οικονομικά και πήγα με τη Μαρινέλλα στη Νεράιδα, που είχε στήσει ένα πολύ ωραίο πρόγραμμα, το οποίο δεν ήταν μπουζούκια, ήταν πίστα, είχε μια φαντασμαγορία. Αυτό ήταν σχολείο για μένα, έμαθα πώς μπορείς να τραβήξεις το βλέμμα, την προσοχή του κόσμου. Έμαθα πολλά από τη Μαρινέλλα, είναι απίστευτη επαγγελματίας και δεν είναι τίποτα τυχαίο.

q Σίγουρα δεν ήταν ο χώρος μου οι πίστες, αλλά σκληραγωγήθηκα εκεί, γιατί αναγκάστηκα να βάλω δύναμη και ενέργεια, δεδομένου ότι το μάτι και το αυτί του κόσμου «φεύγουν», ασχολούνται με άλλα πράγματα, κι εγώ έβαζα πάντα στοίχημα «θα σας κάνω να με κοιτάζετε». Από κει έμαθα να το μεταφέρω αυτό σε κάθε σκηνή και σε χώρους όπου δεν υπάρχει αυτή η ατμόσφαιρα. Μπορεί να μη μου άρεσε, είναι λίγο άγρια η νύχτα, αλλά εκπαιδεύτηκα. Όπως έκανα και θέατρο για λίγες σεζόν και μετά έφυγα.

q Επέλεξα συνειδητά να φύγω και από τη χώρα και από το τραγούδι σε μια ηλικία που η πορεία μου ήταν ανοδική. Το θέμα ήταν ότι άρχισα να νιώθω ότι δεν εκφράζομαι, ότι δεν είμαι σωστή, ότι τις περισσότερες φορές βγαίνω στη σκηνή και είμαι ένα ρομπότ. Δημιουργικά μαράζωνα και συρρικνωνόμουν, ένιωθα ότι πρόδιδα και το κοινό και αυτό που αγαπούσα και αγαπώ, το τραγούδι.

q Αγάπησα έναν άνθρωπο από την Κύπρο –φέτος κλείνουμε τριάντα χρόνια μαζί– και έδεσε όλο το πράγμα, έτσι αποφάσισα να τον ακολουθήσω. Στην Κύπρο τραγουδώ ασταμάτητα όλα αυτά τα χρόνια, οι Κύπριοι ξέρουν την πορεία μου καλύτερα από τους Έλληνες και πιστεύω ότι εκεί εξελίχθηκα πολύ, χωρίς να περιαυτολογώ. Όταν έρχομαι στην Ελλάδα ξαφνιάζονται, αν και το κοινό μου δείχνει μεγάλη αγάπη.

q Στην Κύπρο έκανα παύση, απέκτησα καινούργιους φίλους, διάβαζα, άκουγα άλλη μουσική σε ένα περιβάλλον πολύ πιο μαζεμένο και ήρεμο. Γνώρισα ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση με την τέχνη, παρέες ωραίες που τραγουδούσαν, ανθρώπους εγγράμματους που δεν είχαν σχέση με την κοσμική ζωή, τη δημοσιότητα. Και μέσα από αυτές τις παρέες, που είναι καλλίφωνοι –γιατί η Λεμεσός είναι η πόλη της καντάδας, μετά τα Επτάνησα εκεί ακούς την καντάδα φουλ, καταπληκτικές τετραφωνίες–, άρχισα κι εγώ να τραγουδάω μαζί τους. Αυτό ήταν το φάρμακό μου, έτσι γιατρεύτηκα, έτσι άρχισα να έχω όρεξη για το τραγούδι, καθάρισαν η ψυχή και το μυαλό μου και το θέλω μου. Από κει και πέρα άρχισα να κάνω αυτό που ήθελα, να είμαι ερασιτέχνης με όλη τη σημασία της λέξης, να κάνω μόνη μου τις παραγωγές και να στήνω το πράγμα όπως το ήθελα και όπως το πίστευα από την αρχή μέχρι το τέλος. Αυτά άρχισα να παρουσιάζω στην Κύπρο και τα εξελίσσω μέχρι και σήμερα.

ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ Μαργαρίτα Ζορμπαλά

ταυτόχρονα, να μιλάνε, να λένε πράγματα αστεία και κάποια πολύ σοβαρά ζητήματα. Θυμάμαι, καθόμουν αμίλητη και κοίταζα αυτά τα θηρία γύρω μου. Μετά με ζήτησε ο Χατζιδάκις, δεν είχα καταλάβει καν αν με συμπαθεί. Ήταν αυστηρός, αλλά δουλέψαμε καταπληκτικά στην ηχογράφηση που ήταν live στο στούντιο, το «Μεθυσμένο Κορίτσι». Τώρα τελευταία ανακάλυψα μια ηχογράφηση του Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα που μιλάει για εμένα με ωραία λόγια, δεν το ήξερα, δεν είχα ιδέα.

q Δεν είχα σκεφτεί ποτέ να διδάξω, αν και μου λένε ότι θα ήμουν καλή δασκάλα. Υπάρχουν καταπληκτικά μουσικά σχολεία στην Κύπρο, έτσι το καλοκαίρι θα κάνω μια δουλειά στην οποία θα συμπράξω με εκατό και παραπάνω παιδιά από το γυμνάσιο και το λύκειο της Πάφου. Αυτό που νιώθω τώρα είναι ότι θέλω να μεταδώσω στις νέες γενιές ό,τι έμαθα και ό,τι έζησα, να τους πω τις ιστορίες. Θα τραγουδήσουμε Θεοδωράκη και μετά, με την ορχήστρα και τη χορωδία, θα κάνουμε και περιοδεία σε όλη την Κύπρο. Η καινούργια γενιά, που είναι πολύ καλοί μουσικοί, έχει καταπληκτικές φωνές που προέρχονται από τα μουσικά σχολεία της Κύπρου και της Ελλάδας, που είναι σπουδαία.

q Νομίζω ότι αν θέλεις να ασχοληθείς σοβαρά με τη μουσική, μπαίνεις σε έναν δρόμο που δεν σταματάς να ψάχνεις και να ερευνάς. Εγώ δεν είχα τραγουδήσει ποτέ Λοΐζο, αλλά αποφάσισα να γνωρίσω αυτόν τον καταπληκτικό συνθέτη και όταν ασχολήθηκα σοβαρά με τα τραγούδια του, με τον ίδιο, τα πιστεύω και τον ήχο του, που ήταν πολύ μπροστά, με τους στίχους που διάλεγε και έγραφε και ίδιος, άνοιξε ένας ολόκληρος κόσμος. Κάναμε μια εξαιρετική παράσταση με τον Νεοκλή Νεοφυτίδη, στην οποία έπαιξαν εκπληκτικοί μουσικοί, όλοι από μουσικά σχολεία. Οπότε, τώρα, στις αποσκευές μου έχω έναν ακόμα μεγάλο συνθέτη και αυτό το πρόγραμμα με τον Απόστολο Ρίζο που μου έδωσε μεγάλη ενέργεια, γιατί είχα να κάνω με πολύ νεότερα άτομα. Με αυτήν τη δουλειά άλλαξα γνώμη και για τις διασκευές των τραγουδιών, που δεν τις προτιμούσα παλιότερα. Κατάλαβα όμως ότι αν η διασκευή γίνει σωστά, με αγάπη, ωραίο τρόπο, ταπεινότητα, όταν όλες οι νότες είναι εκεί –αν όχι, γράψε δικό σου τραγούδι–, αξίζει τον κόπο και ανανεώνει και το είδος.

q Ξέρετε, κατηγορούν πολλές φορές τη νεολαία ότι τα παραλλάζει τα τραγούδια – αυτός είναι ένας τρόπος, ο τρόπος των νέων. Ο Μίκης μου έμαθε κάτι που δεν ξεχνώ ποτέ, ότι τα τραγούδια για να ζουν πρέπει να τραγουδιούνται. Εμείς, η δική μας η γενιά, σιγά σιγά θα φύγουμε και πρέπει τα τραγούδια να πάνε στα χέρια των επόμενων κάπως αλλιώς, έτσι μπορεί οι νεότεροι να επιστρέψουν σε αυτά, να τα ακούσουν ξανά. Θα συνεχίσουν να ζουν όμως. Αν δεν το κάνουμε, το τραγούδι θα γίνει ένα μουσειακό είδος και θα χαθεί, όπως χάθηκαν, ξεχάστηκαν μέσα στα χρόνια πολλά τραγούδια, πολλά από αυτά σπουδαία. Εκτιμώ πολύ τους ανθρώπους που αγωνίζονται για τη μουσική, να μην προδώσουν τα πιστεύω τους, με κίνδυνο πολλές φορές να βρεθούν έξω από τη δουλειά.

q Στην Ελλάδα μού αρέσει να επιστρέφω τα καλοκαίρια, ο τόπος μου είναι η Κύπρος. Μου αρέσει να επιστρέφω για να τραγουδήσω, όπως τώρα, με τον Μανώλη Μητσιά, που θα βρεθούμε μετά από τριάντα χρόνια στον Παρνασσό με ένα πρόγραμμα που είναι συναρπαστικό, αν σκεφτεί κανένας τα τραγούδια που ερμηνεύσαμε, τις μυθικές αυτές συνεργασίες με τον Μίκη και πόσο κινητοποιούν ακόμα και σήμερα τη συλλογική μνήμη.

q Σήμερα, αν με ρωτήσετε, λέω είμαι εκτός δουλειάς και εννοώ τη δέσμευση να εμφανίζεσαι διαρκώς

ΙNFO

Μανώλης Μητσιάς – Μαργαρίτα Ζορμπαλά «Αν θυμηθείς το όνειρό μου» - Τέσσερα ρεσιτάλ αφιερωμένα στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 1-2 & 8-9 Απριλίου, 20:30

30 lifo – 31.3.22

Σίγουρα δεν ήταν ο χώρος μου οι πίστες, αλλά σκληραγωγήθηκα εκεί, γιατί αναγκάστηκα να βάλω δύναμη και ενέργεια, δεδομένου ότι το μάτι και το αυτί του κόσμου «φεύγουν», ασχολούνται με άλλα πράγματα, κι εγώ έβαζα πάντα στοίχημα «θα σας κάνω να με κοιτάζετε».

ή να κάνεις δισκογραφία τακτικά. Είμαι σε μια ηλικία που έχω την ωριμότητα να κάνω αυτά που πιστεύω και έργα στα οποία σκύβω με προσήλωση, με αγάπη, χωρίς να νιώθω ότι ξοδεύομαι, κάνοντας τις επιλογές που έχω ονειρευτεί. Μου αρέσει να ακούω καινούργιους συνθέτες, καινούργιες φωνές, αλλά νιώθω χορτάτος άνθρωπος, δεν μου λείπει το να είμαι στα πράγματα όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Αλλά θα ήθελα να σημειώσω, στον βαθμό που μπορώ να παρακολουθώ τα πράγματα, ότι τα τελευταία χρόνια έχει μεγάλο ενδιαφέρον η γυναικεία μουσική σκηνή. Η αίσθησή μου είναι ότι τα κορίτσια, με τις φωνές και τη συνθετική δουλειά τους, έχουν βγει μπροστά με δύναμη, έχουν πολλές ιδέες και τσαγανό και χαίρομαι για το φύλο μου. Είναι μια σημαντική στιγμή, νομίζω, δεν είναι τυχαίο και το ΜeΤoo, ήταν η ώρα του – που μακάρι να γινόταν νωρίτερα και να μην είχαν συμβεί όλα αυτά τα φοβερά. Στο εξής οι γυναίκες θα έχουν τη δύναμη να εκφράζονται άφοβα.

721

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Vera Lutter «Fragments of Τime Ρast», 7/4-28/5, Gagosian Η διακεκριμένη καλλιτέχνις Vera Lutter, έπειτα από πρόσκληση των «New York Times», επισκέφτηκε χώρους με αρχαιοελληνικές δημιουργίες, ώστε να τις απαθανατίσει. Στην έκθεσή της «Fragments of Time Past» παρατίθενται φωτογραφίες που αποτυπώνουν την αρχαία αρχιτεκτονική της Αττικής, τους ελληνικούς ναούς της Ποσειδωνίας στην Κάτω Ιταλία και κλασικά γλυπτά που στεγάζονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των έργων της είναι η φωτεινότητα που ενισχύεται μπροστά από ένα πολύ σκοτεινό σκηνικό. Το φωτογραφικό υλικό της που θα παρουσιαστεί στην γκαλερί Gagosian αποτελεί ένα σχόλιο πάνω στην ιστορία της ανθρώπινης δημιουργικότητας και στην ανθεκτικότητα των δομημένων κατασκευών.

7/4-28/5, Gagosian, Αναπήρων Πολέμου 22, Κολωνάκι Εγκαίνια: 7/4, 18:00-21:00 Ώρες λειτουργίας: Τρ.-Σάβ. 11:00- 19:00, Τετ.

11:00-20:00 .

32

THE WEEK Όσα ξεκινάνε αυτή την εβδομάδα

34

ΣΙΝΕΜΑ Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

36

ΒΙΒΛΙΟ Φοίβος Βλάχος: «Πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα πώς θα κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη του αναγνωστικού κοινού»

38

ΒΙΒΛΙΟ Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ: «Ο ρατσισμός είναι βαριά ψυχική ασθένεια»

40

ΘΕΑΤΡΟ Το «Θείο Τραγί» επιστρέφει ανανεωμένο, δέκα χρόνια μετά, στη σκηνή του Bios

vera lutter,detail of columns, acropolis: august 26, 2021, 2021 unique gelatin silver print, 24x20 in, 61x50.8 cm

31.3.22 – lifo

31

που δημιουργεί η σημερινή κρίση. Η αναζήτηση, η σύνδεση και η μνήμη αποτελούν σημεία-κλειδιά του πρωτότυπου αυτού έργου.

2/4-29/5, Θέατρο Ροές, Ιάκχου 16, Γκάζι, Αθήνα, είσοδος: 8-12 ευρώ

5 ΜΟΥΣΙΚΗ Γκοτιέ Καπισόν και Ζερόμ Ντικρός Την πρώτη Κυριακή του Απριλίου το Μέγαρο Μουσικής παρουσιάζει μια μεσημεριανή συναυλία στην οποία πρωταγωνιστούν ο Γκοτιέ Καπισόν, ένας από τους πιο προβεβλημένους σύγχρονους τσελίστες, και ο Ζερόμ Ντικρός, αγαπημένος φίλος του και αντάξιος πιανίστας και συνθέτης. Το πετυχημένο αυτό δίδυμο θα ερμηνεύσει κομμάτια του Ντεμπισί, του Μπραμς, του Ντβόρακ και πολλών ακόμη διαχρονικών συνθετών.

3/4, Μέγαρο Μουσικής, λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας, Αθήνα, είσοδος: 8-25 ευρώ

31 μ αρ τιου - 6 απρ ιλιου 20 22

the week

6 ΜΟΥΣΙΚΗ Μιχάλης & Παντελής Καλογεράκης, «Ρεμπώτικα» STOEP TH PR ES S

ΘΕΑΤΡΟ Irène Bonnaud, «Μέρα Σάββατο»

1 ΦΕΣΤΙΒΑΛ Exist Festival 2022

3 ΘΕΑΤΡΟ Φιλ Πόρτερ, «Blink»

Ένα φεστιβάλ με μουσική, ομιλίες, προβολές και άλλες εκπλήξεις, που διοργανώνεται σε συνεργασία με το ολοκαίνουργιο κλαμπ και κοινωνικό χώρο PTX. Θα διαρκέσει δύο μέρες και θα φιλοξενήσει Έλληνες και ξένους μουσικούς με επιρροή στον χώρο της χορευτικής μουσικής και του πειραματικού ήχου. Κάποια από τα ονόματα που θα συμμετάσχουν είναι οι CCL, Drew McDowall, Hiro Kone, Morah, Jay Glass Dubs, Zoe Mc Pherson, Ciarra Black, Odai Masri, Nadeem Ghareeb και Kujo.

Το θεατρικό έργο του Φιλ Πόρτερ, απόλυτα σύγχρονο, πραγματεύεται τη σχέση δύο νέων που ζουν στον εικοστό πρώτο αιώνα. Αναδεικνύει την αδυναμία τους να επικοινωνήσουν ικανοποιητικά χωρίς την παρεμβολή κάποιου ηλεκτρονικού μέσου. Πόσο κοντά μπορούν να έρθουν εν τέλει, όταν έχουν τα τείχη των οθονών ανάμεσά τους; Σκοπός του έργου είναι να διερευνήσει τον τρόπο που οι ανθρώπινες σχέσεις γίνονται προβληματικές στην εποχή μας, στο πλαίσιο μιας απρόσωπης μεγαλούπολης.

31/3-1/4 PTX, πλατεία Θεάτρου 10, είσοδος: 1525 ευρώ

2 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Το «Maman» της Louise Bourgeois στο ΚΠΙΣΝ

απο tη μαρκελλα μιχαηλ

32 lifo – 31.3.22

Απόλυτα ανατριχιαστικό, το «Maman» της Louise Bourgeois (1999), μια μπρούντζινη αράχνη στο μέγεθος ενός κτιρίου, έρχεται και στην Αθήνα. Το έργο, που αποτέλεσε φόρο τιμής στη μητέρα της καλλιτέχνιδος και θυμίζει κάπως τα πλάσματα του Νταλί, μεταφέρθηκε από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην Καλλιθέα σε μια κοινή προσπάθεια περαιτέρω αναγνώρισης της σύγχρονης τέχνης. Το «Maman», με ύψος πάνω από 10 μέτρα, δημιουργήθηκε το 2000 και, σύμφωνα με την καλλιτέχνιδα, συμβολίζει τη μητέρα της, η οποία ύφαινε και αποκαθιστούσε ταπισερί. Έχοντας δέκα μαρμάρινα αυγά στην κοιλιά-κλωβό, το γλυπτό υποδηλώνει τη μητρική προστασία, ενώ με τα πελώρια λεπτά πόδια της προκαλεί φόβο και υποδηλώνει παγίδευση.

31/3-6/11, Εσπλανάδα ΚΠΙΣΝ, είσοδος ελεύθερη

1/4-17/4, Θέατρο του Νέου Κόσμου, Αντισθένους 7 & Θαρύπου, Αθήνα, είσοδος: 5-15 ευρώ

4 ΘΕΑΤΡΟ «Απουσία το σώμα» Την ατμόσφαιρα του σουρεαλισμού που επικρατεί τα δύο τελευταία χρόνια λόγω του αναπάντεχου ξεσπάσματος της πανδημίας έρχεται να εκφράσει η παράσταση της ομάδας Πλεύσις σε συνεργασία με το κουκλοθέατρο Αγιούσαγια και το θέατρο μαριονέτας Ανταμαπανταχού. Σε μια περφόρμανς όπου το σωματικό θέατρο και το κουκλοθέατρο συνδυάζονται, γίνεται λόγος για τη μοναξιά, την απουσία σωματικής επαφής και τις γενικότερες αντιξοότητες

Η παράσταση Μέρα Σάββατο της Γαλλίδας σκηνοθέτιδας Irène Bonnaud θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όπου και δημιουργήθηκε, μετά την περιοδεία της στη Γαλλία. Το διήγημα του Δημήτρη Χατζή Σαμπεθάι Καμπιλής (από τη συλλογή διηγημάτων Το τέλος της μικρής μας πόλης) αλλά και οι μαρτυρίες Εβραίων επιζώντων της έχουν αποτέλεσαν πηγή έμπνευσής της. Επίκεντρό της ο εκτοπισμός της εβραϊκής κοινότητας από τα Ιωάννινα στο Άουσβιτς. Την παράσταση συνοδεύει η φωνή της Φωτεινής Μπάνου, ενώ τη σκηνογραφία συνθέτουν έντεκα μικρά γλυπτά που δημιούργησε η Κλειώ Μακρή. Η μουσική ενισχύει την αφήγηση, καθώς απαρτίζεται από ρωμανιώτικα, σεφαραδίτικα και ηπειρώτικα τραγούδια, καθώς και από «τραγούδια του στρατοπέδου», αυτά που χρησιμοποιούσαν οι εξόριστοι για να επικοινωνούν μεταξύ τους και να εκφράζονται.

19/3-17/4, Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α, είσοδος: 5-14 ευρώ

Αντλώντας έμπνευση από την παράνομη σχέση του Ρεμπώ με τον Βερλέν, οι Μιχάλης και Παντελής Καλογεράκης ετοιμάζουν μια πρωτότυπη βραδιά, συνδυάζοντας την αλληλογραφία των δύο εραστών με ρεμπέτικη μουσική. Η πρωτόγνωρη αυτή σύζευξη επιφυλάσσει σε όσους σκοπεύουν να παρευρεθούν μια άκρως ενδιαφέρουσα εμπειρία.

3/4, six d.o.g.s, Aβραμιώτου 6-8, είσοδος: 15 ευρώ

7 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Martin Belou, «Vessels» Τα έργα του Γάλλου καλλιτέχνη Martin Belou αποτελούν πρωτόγνωρο συνδυασμό μινιμαλισμού και αγριότητας της φύσης. Αυτά που θα συναντήσει ο περιπλανώμενος επισκέπτης στις αίθουσες της γκαλερί Bernier/Eliades θυμίζουν τελετουργικά σκεύη και πιθανό να κρύβουν μυθολογικές αναφορές, αποτελώντας ταυτόχρονα μια γόνιμη πηγή ανάλαφρου στοχασμού.

31/3-12/5, γκαλερί Bernier/Eliades, Επταχάλκου 11, είσοδος ελεύθερη

8 ΜΟΥΣΙΚΗ Katia & Marielle Labèque στο Μέγαρο Μουσικής Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Άνοιξης, προσφέρει στους λάτρεις της κλασικής μουσικής κομμάτια των πλέον γνωστών συνθετών, μοναδικά εκτελεσμένα από τις Γαλλίδες αδελφές Λαμπέκ που αποτελούν κορυφαίο πιανιστικό δίδυμο εδώ και μισό αιώνα. Παγκοσμίως αναγνωρισμένες, έρχονται και στην Αθήνα, φέρνοντας στο κοινό το ιδιαίτερα φινετσάτο παίξιμό τους και την άριστη τεχνογνωσία τους.

31/3, Μέγαρο Μουσικής, Ευζώνων, Αθήνα, είσοδος: 11-60 ευρώ

9 ΘΕΑΤΡΟ Παύλος Μάτεσις, «Αφροδίτη»

ΠΑΡΤΙ

Blend presents Adam Beyer & Joseph Capriati Στο άλλοτε αθλητικό κέντρο Tae Kwon Do στο Φάληρο το Blend προετοιμάζει ένα Σαββατόβραδο με πρωταγωνιστές τους DJs Adam Beyer και Joseph Capriati. Με εμφανίσεις σε κλαμπ και φεστιβάλ του κόσμου στο παλμαρέ τους και τη συνοδεία των resident DJs του Blend, Mikee & Manolaco, υπόσχονται στους Αθηναίους μία ακόμη γεμάτη «ηλεκτρονική» νύχτα.

2/4, Κλειστό Γυμναστήριο Φαλήρου, Μωραϊτίνη 2, Παλαιό Φάληρο, είσοδος: 35-480 ευρώ

Η νουβέλα του Παύλου Μάτεσι Αφροδίτη θα μεταφερθεί για πρώτη φορά στο θέατρο σε σκηνοθεσία Κατερίνας Κλειτσιώτη και Σοφίας Κορώνη. Η πλοκή ακολουθεί μια γυναίκα, μητέρα δύο παιδιών και εργάτρια σε βιοτεχνία πουκαμίσων, που την πνίγουν οι πιέσεις της καθημερινότητας. Εγκαταλειμμένη από τον άνδρα της και έχοντας τσακωθεί με το αφεντικό-εραστή της και τον γιο της, δεν αντέχει άλλο τη ζωή της. Η απελευθέρωση που επιλέγει, όμως, είναι απρόσμενη. Σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, όπου όλοι έχουν συνηθίσει την καταπίεση και τον εξευτελισμό, οι ήρωες ρεαλιστικά, αλλά ποιητικά, περιγράφουν την αντιξοότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η παράσταση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους.

the week

EKΔΗΛΩΣΕΙΣ

Chaputs

Η μαγεία της Ανατολής σε μια μοναδική συλλογή.

2/4-8/5, Bios, Πειραιώς 84, Γκάζι, είσοδος: 1215 ευρώ

10 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ομαδική έκθεση «Ephemeral» Στον χώρο σύγχρονης τέχνης FokiaNou θα παρασταθεί το έργο δύο συνεργαζόμενων καλλιτέχνιδων, της Ιωάννας Τερλίδου και της Piyi Wong. Η ιδιαιτερότητα της έκθεσης έγκειται στο ότι οι δύο δημιουργοί χρησιμοποιούν διαφορετικά καλλιτεχνικά μέσα. Ο χώρος συνολικά θα καλύπτεται από τη μια από υφά-

σματα, βελόνες και ανθρώπινες μορφές και από την άλλη από φωτογραφικά πορτρέτα βοτανικής, που θα διαμορφώνουν τελικά ένα αρμονικό σύνολο. Η έκθεση αυτή ταιριάζει τόσο στις ψυχές με καλλιτεχνικές ανησυχίες όσο και στους λάτρεις της φιλοσοφίας, καθώς η Piyi Wong αντλεί την έμπνευσή της και από την αρχαία κινέζικη φιλοσοφία.

31/3-16/4, FokiaNou Art Space, Φωκιανού 24, Παγκράτι, είσοδος ελεύθερη

11 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Κατερίνα Καλούδη, «Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών μου»

Τ

ΧΟΡΟΣ All that matter or notes on performing friendship, από τους arisandmartha Οι χορευτές, περφόρμερ και δημιουργοί Άρης Παπαδόπουλος και Μάρθα Πασακοπούλου, οι arisandmartha, που συνεργάζονται από το 2016, δημιούργησαν από κοινού μια περφόρμανς που επικεντρώνεται στα θέματα της φιλίας, της συνεργασίας, της σχέσης και της σκηνικής συνύπαρξής τους. Παρότι το έργο τους αντλεί έμπνευση από το κοινό παρελθόν τους, παραμένει ανοιχτό σε ερμηνείες.

31/3-3/4, Πρώην Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥΦΑ, Κορυτσάς 39, Βοτανικός, είσοδος: 8-10 ευρώ

www.chaputs.com, email: kokkonis.g61@ gmail.com

α Chaputs είναι μια ολόκληρη ιστορία βγαλμένη από την Ανατολή. Τα χειροποίητα αυτά υφάσματα με την περίτεχνη πλέξη και τα παραμυθένια μοτίβα υπήρχαν πολύ πριν η μηχανή κατακτήσει την κλωστοϋφαντουργία και ταξίδευαν με τους νομάδες από την κεντρική Ασία ως την Ανατολία. Κάθε νήμα λέει μια ιστορία ή ακόμα και μια ευχή και αυτές οι αφηγήσεις αποτυπώνονται μέχρι σήμερα στα χρωματιστά προϊόντα της Chaputs. Πετσέτες θαλάσσης ή μπάνιου, peshtemal, ριχτάρια και μπουρνούζια δημιουργούνται από βαμβάκι ανώτερης ποιότητας και κάτω από τις πιο αυστηρές προδιαγραφές ποιοτικού ελέγχου. Η συλλογή της Chaputs ακολουθεί τις σύγχρονες τάσεις της μόδας χωρίς να αλλοιώνει τη φιλοσοφία της και η διαδικασία είναι ξεχωριστή για κάθε παραγγελία. Αφού επιλέξεις ανάμεσα στα προϊόντα, γίνεται έλεγχος των χρωμάτων, των νημάτων, των ετικετών και όλων των λεπτομερειών. Αμέσως μετά, αν επιθυμείς, μπορείς να λάβεις σε φωτογραφία ένα δείγμα και εφόσον είσαι σύμφωνος, ξεκινάει η παραγωγή. Κόψιμο, τύπωμα, πλέξιμο, πλύσιμο σε κάποιες περιπτώσεις, είναι τα στάδια μέχρι την ολοκλήρωση της παραγγελίας, η οποία περνάει από ποιοτικό έλεγχο πριν γίνει η αποστολή της. Εννοείται πως κάθε προϊόν συνοδεύεται από τα αντίστοιχα έγγραφα και σε περίπτωση οποιουδήποτε προβλήματος μπορείς να επικοινωνήσεις και να ζητήσεις μια εναλλακτική λύση – θα την έχεις άμεσα! Η Γ. Κοκκώνης και ΣΙΑ ΕΕ που αντιπροσωπεύει αποκλειστικά τη Chaputs στην Ελλάδα τιμά αυτήν τη συνεργασία με κάθε τρόπο και το αποδεικνύει τόσο μέσα από την άψογη συλλογή όσο και μέσα από τη συνέπεια στον χρόνο παράδοσης και τον τρόπο εξυπηρέτησης των επαγγελματιών σε κάθε B2B επικοινωνία. Στο site www.chaputs.com μπορείς να ανακαλύψεις όλη τη συλλογή με τα μοναδικά προϊόντα Chaputs και να αφεθείς στη μαγεία της παράδοσης που έρχεται από τη μαγική Ανατολή!

Έμπνευση για την πρωτότυπη αυτή έκθεση έδωσε ένα τραγικό γεγονός της ζωής της φωτογράφου. Η Κατερίνα Καλούδη, μετά τον θάνατο της μητέρας της, έπρεπε να περάσει τον συναισθηματικό γολγοθά του αδειάσματος του σπιτιού των γονιών της. Η τέχνη αποτέλεσε μέσο έκφρασης και διοχέτευσης ποικίλων συναισθημάτων που προέκυψαν από αυτήν τη διαδικασία. Οι φωτογραφίες συνοδεύονται από τις καταγεγραμμένες σκέψεις της, σχηματίζοντας έναν χώρο μελαγχολίας και πικρής ομορφιάς.

31/3-22/5, Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, Αθήνα, είσοδος: 3-6 ευρώ 31.3.22 – lifo

33

Σινεμά

γίνεται μια προσπάθεια να ενωθεί με έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα. Ο Τζάρεντ Λίτο, κατ’ εξαίρεση, δεν επιδίδεται σε ακροβατική μεταμόρφωση για τις ανάγκες μιας ακόμη βιογραφίας. Αρκείται σε μια λιτή σύσταση του χαρακτήρα του που, από την παρατεταμένη βαρυχειμωνιά της έρευνάς του για αυτοΐαση, περνά γρήγορα στην καυτή αγωνία της επιβίωσης. Ο Σουηδο-χιλιανός σκηνοθέτης Ντάνιελ Εσπινόζα (Child 44, Life) δεν άφησε χώρο για πρωτότυπη δράση ή εμβάθυνση σε έναν καινούργιο χαρακτήρα που χρειαζόταν ψυχή για να σταθεί απέναντι στον σκληρό ανταγωνισμό των αιμοσταγών βαμπίρ που γράφουν κινηματογραφική ιστορία εδώ και έναν αιώνα (100 χρόνια συμπληρώθηκαν από τον Νοσφεράτου του Μουρνάου, που αναφέρεται ως όνομα πλοίου μέσα στην ταινία) αλλά και στην οικογένεια της Marvel, όπου και τυπικά ανήκει.

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

VILLAGE RENTI 4,7,8,20–VILLAGE MALL 2,4,7,12,14– VILLAGE PAGRATI 4,5–VILLAGE AG.DIMITRIOS 2,4,5– ODEON ESCAPE 1,5–ΑΕΛΛΩ 1,3–ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1–ΑΙΓΛΗ 4–ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ 1–CINERAMA–WEST CITY 1–ΕΛΛΗ– ΚΗΦΙΣΙΑ 1–ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ 2–ΝΑΝΑ 3,4,5–ΣΙΝΕ ΧΟΛΑΡΓΟΣ– ΣΠΟΡΤΙΓΚ 2–TOWN CINEMAS 1,2–ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 1– ΑΡΤΕΜΙΣ–ΖΕΑ–ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

Πατέρας OTAC

Morbius

ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Ο Τζάρεντ Λίτο σε νέες περιπέτειες. ΣΥΝΟΨΗ: Στην προσπάθειά του να θεραπευτεί από

μια σπάνια αρρώστια που απειλεί τη ζωή του, ο δρ. Μόρμπιους παίρνει ένα απεγνωσμένο ρίσκο. Ενώ αρχικά φαντάζει ριζοσπαστική επιτυχία, την ίδια στιγμή απελευθερώνει μια μυστική δύναμη μέσα του. Θα καταφέρει το καλό να νικήσει το κακό;

Ο

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο Κακό

34 lifo – 31.3.22

Μόρμπιους είναι ένας ακόμη δόκτωρ που αποκτά το δικό του κινηματογραφικό σύμπαν, τουλάχιστον προς το παρόν, και αντίθετα από τον επιρρεπή σε φανταστικά ταξίδια και θεαματικά επινοητικό στο παζλ του χρόνου Dr. Strange μένει εγλωβισμένος σε μια πεζή, ζοφερή πραγματικότητα. Καθηλωμένος από την παιδική του ηλικία λόγω εκφυλιστικής ασθένειας, ο νεαρός Αμερικανός δεν γεύεται χαρά και ελευθερία, βρίσκοντας μοναδική ανακούφιση στη φιλία του με τον Λονδρέζο Λούσιεν (τον φωνάζει χαϊδευτικά Μάϊλο), ο οποίος βασανίζεται από την ίδια σπάνια πάθηση του αίματος και νοσηλεύεται επίσης σε μια κλινική στην Κέρκυρα. Ο Μάικλ Μόρμπιους εξελίσσεται σε έναν αντισυμβατικό επιστήμονα (αρνείται το βραβείο Νόμπελ, απορρίπτοντας ταυτόχρονα μεγάλες επιχορηγήσεις), βοηθά παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας, ενώ ψάχνει καινοτόμο τρόπο θεραπείας για το δικό του πρόβλημα. Τον βρίσκει, με τη μέθοδο του διακυτταρικού βαμπιρισμού, μια γενετική διασταύρωση του ανθρώπινου γονιδίου με εκείνο της νυχτερίδας. Με λίγα λόγια, γίνεται βαμπίρ που οι περιστάσεις το φέρνουν να τραφεί για πρώτη και βίαιη φορά με αίμα (αμετανόητα κακών) ανθρώπων, αν και δεν ήταν στις προθέσεις του, και να συντηρείται με ήπιο και ειρηνικότερο τρόπο, πίνοντας τεχνητό αίμα που εκείνος εφηύρε. Η διάρκεια της ισχύος του

μαγικού ελιξιρίου δεν είναι αρκετή, η κατανάλωση αληθινού αίματος ξυπνά δολοφονικές ορμές και καταστροφικές συνέπειες. Το δίλημμα οξύνεται όταν ο πλούσιος και ετοιμοθάνατος Μάιλο ανακαλύπτει τι έχει μετατρέψει τον πάλαι ποτέ πελιδνό παλιόφιλο σε σφριγηλό, εντελώς υγιή άνδρα, και, μετά από μια ζωή μίζερης στέρησης, θέλει κι αυτός! Ο Doctor Who, πρίγκιψ Φίλιππος στο Crown και Τζακ, ο προαγωγός της δόλιας Άνια Τέιλορ Τζόι στο Συνέβη στο Σόχο, Ματ Σμιθ, ζει το όνειρο που απώθησε και το διεκδικεί με εκδικητική μανία και ανεξέλεγκτη ζωηράδα, εμβολιάζοντας με αιχμή και σπίθα σε κάθε του κίνηση μια μονότονη, χωρίς εκπλήξεις ιστορία βρικολάκων. Σε αντίθεση με τον ταπεινής καταγωγής Blade, που γεννήθηκε με την κατάρα της συγγένειας με έναν βδελυρό Δράκουλα και ορκίστηκε να εκδικείται πάντα τους απειλητικούς για το ανθρώπινο βρικόλακες (και σύμφωνα με τα αρχικά κόμικ των ’70ς και τον Μόρμπιους), ο επιστήμονας με το κυνικό χιούμορ και τη γενναιόδωρη καρδιά μετάγγισε την κατάρα με δική του ευθύνη στο σώμα του και έθεσε την ηθική του σε διαθεσιμότητα, αδυνατώντας να βρει μια δόκιμη λύση στη μετάδοση της τεχνητής επιδημίας στην απέλπιδα κατάσταση στην οποία περιήλθε – η αρραβωνιστικιά του είναι με το μέρος του, αλλά καταζητείται από τις Αρχές και κινδυνεύει από τον πιο έμπιστο συνοδοιπόρο στη ζωή του. Τα εφέ της δραματικής περιπέτειας είναι αναμενόμενα, η μείξη ήχου εντελώς αποτυχημένη για τόσο μεγάλη παραγωγή και η διχοτόμηση του ήρωα θυμίζει πολλές άλλες, με πιο κοντινή εκείνη του Βένομ, μείον το βεβιασμένο χιούμορ – όχι κακό σημάδι, για να είμαστε ειλικρινείς. Στο εκτεταμένο σύμπαν της Marvel αυτήν τη στιγμή ο Morbius δεν έχει σαφή τοποθέτηση, αν και

Σρνταν Γκολούμποβιτς Μπογκντάν

ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟYΝ: Γκόραν

Ένας εργάτης και πατέρας δύο παιδιών υποχρεώνεται να παραχωρήσει την επιμέλεια των παιδιών του στην πρόνοια, όταν, εξαιτίας της πείνας και της κακουχίας, η σύζυγός του αναγκάζεται να διαπράξει μια απεγνωσμένη πράξη. Για να μπορέσει να ανακτήσει την επιμέλεια των παιδιών του, ο άντρας πρέπει να καταφέρει να βρει εργασία από την οποία να εξοικονομεί τους απαραίτητους πόρους για την ανατροφή τους. ΣΥΝΟΨΗ:

INFO MORBIUS ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Ντάνιελ Εσπινόζα ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟYΝ:

Τζάρεντ Λίτο, Ματ Σμιθ

Αποκαμωμένος πριν καν ξεκινήσει τον υπερμαραθώνιο των 300 χιλιομέτρων από το χωριό του ως το Βελιγράδι, για να αποδείξει ενώπιον του δικαστηρίου πως δεν είναι κακός πατέρας, ο Νίκολα διασχίζει αγροτιά και φτώχεια, εγκατάλειψη και μυριάδες εμπόδια σε ένα μοναχικό δράμα κοινωνικού ρεαλισμού που εκτυλίσσεται ως ταινία δρόμου και εμπνέεται από αληθινά γεγονότα. Αν και η πρώτη σκηνή, με τη σύζυγό του να αυτοπυρπολείται μπροστά στα παιδιά τους (και να διασώζεται την τελευταία στιγμή) γιατί ο Νίκο δεν έχει πληρωθεί μισθούς και αποζημίωση μετά την απόλυσή του από το εργοστάσιο, είναι εξαιρετικά δυνατή, στην εντελώς αντιστικτικού τόνου συνέχεια ο Πατέρας διατηρεί τη χαμηλόφωνη απελπισία που καθρεφτίζεται στο ηττημένο βλέμμα του πρωταγωνιστή. Η θέση του είναι δεινή: χρήματα δεν έχει, παραμένει άνεργος τα τελευταία χρόνια και οι κοινωνικές υπηρεσίες απομακρύνουν τον γιο και τη μικρή του κόρη από την επίβλεψή του, αφού η μητέρα νοσηλεύεται σε ψυχιατρική κλινική κι εκείνος δεν διαθέτει τα μέσα να τους συντηρήσει μόνο με προσωρινή ή μερική απασχόληση. Η γραφειοκρατία είναι ανάλγητη, η διαφθορά διάσπαρτη και οι λίγοι Σαμαρείτες δεν φτάνουν για να καλύψουν τις ανάγκες,

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ απλά για να δώσουν ένα χεράκι ως την πρωτεύουσα. Ο σκηνοθέτης Σρνταν Γκολούμποβιτς διαχωρίζει εύκολα τους καλούς από τους άπονους και δεν χρειάζεται να βιαστεί για μια υπόθεση χωρίς εύκολες λύσεις. ΑΣΤΥ

Γυναίκες Μαχήτριες Η τριπλή απελευθέρωση

υποδύεται, γιατί η ταινία θα προβληθεί αποκλειστικά μεταγλωττισμένη.

VILLAGE RENTI 1,7,12,14–VILLAGE MALL 1,3,5,12– VILLAGE PAGRATI 3–VILLAGE AG.DIMITRIOS 2,5–ODEON ESCAPE 1,2–ODEON OPERA 1–ΑΕΛΛΩ 4–ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ 2–WEST CITY 3–ΚΗΦΙΣΙΑ 1–ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ-ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ 2–ΝΑΝΑ 1–ΝΙΡΒΑΝΑ 1–ΣΠΟΡΤΙΓΚ 2–TOWN CINEMAS 1–ΑΘΗΝΑ–ΑΡΤΕΜΙΣ– ΣΙΝΕΑΚ

Cunningham (3D) ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ: Άλα

ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Κόβγκαν

Λεωνίδας Βαρδαρός Ένα τρισδιάστατο αφιέρωμα στον θρυλικό αβανγκάρντ χορογράφο Μερς Κάνινγχαμ (1919-2009), ο οποίος δημιούργησε καινοτόμες τεχνικές και εξύμνησε την κίνηση ως δήλωση του να είσαι άνθρωπος και να είσαι ζωντανός. ΣYΝΟΨΗ:

ΣYΝΟΨΗ:Οι

γυναίκες στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες του εικοστού αιώνα, στη μάχη της επιβίωσης, στον δρόμο της φυλακής, της εξορίας και του εκτελεστικού αποσπάσματος. Τιμωρημένες για τον αγώνα τους για μια καλύτερη ζωή, για τον αγώνα τους ενάντια στους κατακτητές, για τον αγώνα τους για εθνική ανεξαρτησία και δημοκρατία. Το ντοκιμαντέρ που, όπως λέγεται, αποτελεί μόνο το πρώτο μέρος του οράματος του Λεωνίδα Βαρδαρού, ασχολείται με την περίοδο από το 1930 ως το 1949, αποτελείται από προσωπικές μαρτυρίες γυναικών που έζησαν τότε και στόχο έχει να αναδείξει τη γυναικεία εμπειρία της εποχής και κατ’ επέκταση της Κατοχής. Κεντρική αφήγηση για να δώσει στιβαρή σπονδυλική στήλη στο εγχείρημα δεν υπάρχει, το υλικό παρατίθεται ελαφρώς αταξινόμητα, με τις μαρτυρίες να πηγαινοέρχονται στον χρόνο, επειδή όμως πολλά απ’ όσα έχουν να αφηγηθούν αυτές οι γυναίκες είναι ενδιαφέροντα και στο είδος του ντοκιμαντέρ συχνά το θέμα έχει μεγαλύτερη σημασία από τις κινηματογραφικές αρετές, οι Γυναίκες Μαχήτριες δεν θα απογοητεύσουν εκείνον που θα θελήσει να ακούσει τις εξιστορήσεις τους, παρά την ελαφρώς μεγάλη διάρκειά τους.

Aπό τον Γιάννη Βασιλείου ΤΡΙΑΝΟΝ

Sonic: H Tαινία 2 SONIC THE HEDGEHOG 2

Τζεφ Φάουλερ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟYΝ: Τζέιμς Μάρντσεν, Τζιμ Κάρεϊ

ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Αφού εγκαταστάθηκε στο Γκριν Χιλς, ο Σόνικ θέλει να αποδείξει πως είναι αληθινός ήρωας. Η ώρα για να δοκιμαστεί φτάνει με την επιστροφή του δρα Ρομπότνικ, ο οποίος αναζητά ένα σμαράγδι που έχει τη δύναμη να αφανίζει πολιτισμούς. Ο Σόνικ θα πρέπει να το βρει πρώτος, προκειμένου να σώσει τον κόσμο. ΣΥΝΟΨΗ:

Αν και αρνείται να ενηλικιωθεί, ο λούτρινος σκαντζόχοιρος Σόνικ επιχειρεί για μια φορά να σώσει τον κόσμο σε μια πολύ παιδική, αφελή και πλημμυρισμένη από μονοδιάστατο διαχωρισμό του καλού από το κακό κωμική περιπέτεια. Ξεχωρίζει με άνεση ο υπερ-villain Ρομπότνικ, είναι κρίμα όμως που οι Έλληνες θεατές θα δουν, αλλά δεν θα ακούσουν τον Τζιμ Κάρεϊ που τον

Γεννημένος στην Ουάσινγκτον το 1919, ο χορογράφος Μερς Κάνινγχαμ θα μπει στη χορευτική ομάδα της θρυλικής Μάρθα Γκράχαμ στην ηλικία των είκοσι, θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τον συνθέτη Τζον Κέιτζ, με τον οποίο θα παραμείνουν σύντροφοι και μόνιμοι συνεργάτες τα χρόνια που θα ακολουθήσουν, και θα ιδρύσει την ομάδα χορού Μερς Κάνιγχαμ, μέσω της οποίας θα αναδειχθεί σε μία από τις σημαίνουσες φιγούρες του μοντέρνου χορού κατά τον εικοστό αιώνα.Ο ίδιος ήθελε απλώς να τον αποκαλούν χορευτή, όπως ακούγεται να λέει σε ένα ηχητικό απόσπασμα από συνέντευξη στο Cunningahm (3D). Αυτή η αφαίρεση και η εστίαση στα απολύτως βασικά έμελλαν να αποτελέσουν το σήμα κατατεθέν του. Τον Κάνινγχαμ δεν τον ενδιέφεραν οι συμβολισμοί και η αναφορά της χορογραφίας σε κάποιο συναίσθημα, κάποια διάθεση και, γενικά, σε οτιδήποτε άλλο πέρα από τον ίδιο τον χορό. Ο χορός ήταν αυτοσκοπός, με το ανθρώπινο σώμα να έρχεται στο προσκήνιο. Στα μάτια του δεν υπήρχε ανθρώπινη κίνηση που να μην μπορεί να αποτελέσει υλικό για χορογραφία, από την απόλυτη ακινησία μέχρι την πιο εξεζητημένη και υπερβολική κίνηση που μπορούμε να φανταστούμε. Το φιλμ βάζει χορευτές να αναπαραστήσουν χορογραφίες που ο Κάνιγχαμ συνέλαβε από το 1942 μέχρι το 1972, ενώ παράλληλα διατρέχει την καριέρα του το διάστημα εκείνο μέσω πλούσιου αρχειακού υλικού. Ο λόγος συνοδεύεται από την εικόνα και ο συσχετισμός με τη δεύτερη ενισχύεται μέσω του τρισδιάστατου format. Έχοντας πάρει μαθήματα από τον Βέντερς, που επιχείρησε κάτι αντίστοιχο πριν από περίπου μια δεκαετία με το ντοκιμαντέρ του για την Πίνα Μπάους, η Άλα Κόβγκαν αξιοποιεί το βάθος πεδίου, αντί να εκτοξεύει αντικείμενα προς το μέρος του θεατή, ενώ ελαττώνει την ταχύτητα των κινήσεων του φακού και τον απομακρύνει ελαφρά όποτε το ανθρώπινο στοιχείο πλησιάζει προς αυτόν, αποφεύγοντας έτσι τη θολούρα. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και επιτυγχάνει να κατατοπίσει επαρκώς όχι τόσο γύρω από τα διαφορετικά στάδια της ζωής του όσο κυρίως σχετικά με όσα αφορούσαν την τέχνη του. Κι αυτό το κατορθώνει λιγότερο μέσω της πληροφορίας και περισσότερο μέσω της εμπειρίας.

Talk Show

Η συναρπαστική καφκική κωμωδία τηλεοπτικής (υπο)κουλτούρας «μεταδίδεται» κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο Αποθήκη!

O

Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Δευτ.-Τρ. 21:00 Θέατρο Αποθήκη, Σαρρή 40, Ψυρρή, 210 3253153

Γιώργος Κουτλής και ο Βασίλης Μαγουλιώτης, μετά τη συνεργασία τους στη sold out παράσταση Παίχτες του Ν. Β. Γκόγκολ, παρουσιάζουν, ο πρώτος ως σκηνοθέτης και ο δεύτερος ως συγγραφέας (με το συγγραφικό ετερώνυμο Suyako), ένα συγκλονιστικό late-night talk show επί σκηνής με τους ηθοποιούς Στέλιο Ιακωβίδη, Άρη Μπαλή και Πανάγο Ιωακείμ. Ο οικοδεσπότης εκκεντρικός, οι εκπλήξεις πολλές, τα παιχνίδια ξεκαρδιστικά και τα δώρα αμέτρητα! Το μόνο πρόβλημα είναι ο καλεσμένος. Ένας καλεσμένος που δεν ξέρει για ποιον λόγο βρίσκεται εκεί και, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν του είναι καθόλου εύκολο να καταλάβει την πραγματική αιτία! Ο οικοδεσπότης τραγουδάει Βob Dylan: «Something is happening here, but you don’t know what it is... Do you, Mr. Jones?» Ο καλεσμένος τον κοιτάει απορημένος. Ακόμη. Μέσα από μια φαινομενικά ακίνδυνη τηλεοπτική συγκυρία βουτάμε σε ένα μυστηριώδες και συγχρόνως κωμικό πανδαιμόνιο πληροφοριών μέχρι να γκρεμιστούν όλα και να μείνει μόνο το κουκούτσι: Γιατί είμαι εδώ; Τι είναι εδώ; «Τι συναισθήματα σου προκαλεί η θέα ενός αναποδογυρισμένου χρυσομπάμπουρα στο μπαλκόνι σου μες στο κατακαλόκαιρο;» Συντελεστές παράστασης: Κείμενο: Suyako Σκηνοθεσία: Γιώργος Κουτλής Σκηνικά - Kοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα Μουσική: Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης Βίντεο - Φωτογραφίες - Αrtwork: Χρήστος Συμεωνίδης Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Κουτσιούμπα Βοηθός σκηνογράφου - ενδυματολόγου: Αγγελική Βασιλοπούλου Καμπίτση Παραγωγή: Olympia Culture

Aπό τον Γιάννη Βασιλείου ΔΑΝΑΟΣ 2

31.3.22 – lifo

35

φωτο: παρισ ταβιτιαν

Βιβλίο

Φοίβος Βλάχος: «Πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα πώς θα κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη του αναγνωστικού κοινού» Ένας τριαντάρης κάνει το δικό του βήμα στο βιβλίο, επαναφέροντας έναν τίτλο με ιστορία και επιδραστικό τυπογραφικό αποτύπωμα. Πρόσφατα ολοκλήρωσε τον κατάλογο της πρώτης διαδρομής των εκδόσεων Κείμενα, προκειμένου το θρυλικό εκδοτικό στίγμα εκείνης της εικοσαετίας να μείνει ζωντανό, ενώ παρακολουθούμε τις επιλογές με τις οποίες χαράζει τη δική του πορεία.

Σ

απο τη ζωη παρασιδη

36 lifo – 31.3.22

τον χώρο του βιβλίου, o Φοίβος Βλάχος νιώθει άνετα. Λογικό μου ακούγεται, γνωρίζει καλά τους ανθρώπους του και τις λειτουργίες του, μια και μεγάλωσε μέσα σε αυτόν. Πατέρας του ο Φίλιππος Βλάχος, ο οποίος μετά την επιβολή της δικτατορίας συλλαμβάνεται και φυλακίζεται λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. Σταματά την ενασχόλησή του με το θέατρο. Λέγεται ότι βγάζει Τα Τουφέκια της κυρίας Καρράρ του Μπρεχτ στο παράνομο τυπογραφείο του Πατριωτικού Μετώπου. Το 1969 ξεκινάει τις εκδόσεις Κείμενα και οι πρώτοι τίτλοι που εκδίδει είναι η νουβέλα Η Τιμή και το χρήμα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του οποίου το έργο ανατύπωσε και πρωτοτύπωσε σχεδόν στο σύνολό του. Αμέσως μετά ακολούθησαν τα Ποιήματα του Μπρεχτ σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη, για πρώτη φορά στα ελληνικά. Συνέχισε εκδίδοντας μελέτες του Παναγή Λεκατσά, πεζά του Δημήτρη Χατζή και σύγχρονη ποίηση – Σαχτούρη, Δημουλά, Σκαρίμπα, Κακναβάτο, Αλεξάνδρου. «Οι εκδόσεις αυτές, στοιχειοθετημένες οι περισσότερες με

το χέρι, με ιδιαίτερη τυπογραφική φροντίδα (παλιά στοιχεία, κοσμήματα κ.λπ.), σε συνδυασμό με την ποιότητα του εκδιδόμενου κειμένου, θεωρούνται απαράμιλλες από αισθητικής άποψης και ορισμένες αποτελούν ήδη συλλεκτικά αντικείμενα», όπως διαβάζουμε στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007), στο λήμμα για την πρώτη διαδρομή των εκδόσεων. Δεν έχει μνήμες από εκείνα τα, θρυλικά πλέον, Κείμενα, η πορεία των οποίων διακόπηκε απότομα το 1989 με τον πρόωρο θάνατο του εκδότη τους. Ο Φοίβος Βλάχος τα γνωρίζει μέσα από αφηγήσεις, μεγαλώνοντας με τη μητέρα του και επιμελήτρια εκδόσεων Βάσω Κυριαζάκου και τον εκδότη Σάμη Γαβριηλίδη, των ομώνυμων εκδόσεων, στις οποίες και εργάστηκε. Παράλληλα, από την παιδική του ηλικία μπήκε στον χώρο της μουσικής, τη σπούδασε, εργάστηκε σε διάφορους τομείς της και ίσως ήταν ο μόνος άλλος δρόμος που θα μπορούσε να ακολουθήσει. «Στην τυπογραφία υπάρχει κάτι εμμονικό και οριακά ασκητικό, το οποίο με ελκύει όσο τίποτε άλλο.

Ωστόσο, η μουσική και η τυπογραφία έχουν πολλά κοινά στοιχεία, τα οποία επηρεάζουν και διαμορφώνουν την αισθητική μου». Όταν αποφάσισε να ανοίξει τον δικό του εκδοτικό οίκο, του φάνηκε απόλυτα φυσικό να αναβιώσει τα Κείμενα, μια και ήταν ένα όνομα που τον ακολουθούσε καθώς μεγάλωνε. Είδε κόσμο που γνώριζε την πρώτη περίοδο των εκδόσεων να υποδέχεται την επανέναρξή τους με αγάπη και συγκίνηση. «Ελπίζω να ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες τους», θα μου πει. Στα τριάντα του χρόνια άρχισε να τρέχει ένα όνομα με υπεραξία. Τον ρώτησαν πολλοί και πολύ από τη μέρα που μαθεύτηκε ότι ο τίτλος θα επανεμφανιστεί στις προθήκες των βιβλιοπωλείων: ποιο θέλει να είναι το εκδοτικό του στίγμα, πού θέλει να εστιάσει; Απαντάει με τον ίδιο τρόπο τα τελευταία τρία χρόνια: «Στο καλό βιβλίο. Το αν το πετυχαίνουμε ή θα συνεχίσουμε να το πετυχαίνουμε, θα το δείξει μόνο ο χρόνος. Στηρίζομαι στους συγγραφείς και στους μεταφραστές που μας εμπιστεύονται τα έργα τους και που εμείς με τη σειρά μας τα πιστεύουμε και θέλουμε να τα υπηρετήσουμε. Ακούω με μεγάλη προσοχή τις προτάσεις τους και τις απόψεις τους, αφού επιδιώκω τη δημιουργία μιας εκδοτικής οικογένειας η οποία θα διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες για μια σοβαρή πορεία μέσα στον χρόνο». Τον Οκτώβριο του 2019, δευτερεύοντα ρόλο για την απόφασή του να «κάνει ποδαρικό» με την Κόρκυρα της Κατερίνας Χανδρινού έπαιξε η κοινή τους καταγωγή από την Κέρκυρα και διάφορα κοινά βιώματα. «Τον αποφασιστικό ρόλο όμως έπαιξε η εξαιρετική πένα της, η αυθεντικότητα της γραφής της και το ίδιο το τόσο μοναδικό βιβλίο που είχα τη χαρά να εκδώσω». Δεύτερος τίτλος ήταν το Αγάπη και ξενιτιά του διεθνούς συγγραφέα Θοδωρή Καλλιφατίδη. «Θεώρησα σημαντικό τα δύο πρώτα βιβλία να ανήκουν σε Έλληνες συγγραφείς,

απόδοσης των δικαιωμάτων, η προκαταβολή φόρου κάθε χρόνο, η ραγδαία αύξηση της τιμής του χαρτιού οδηγούν στον οικονομικό στραγγαλισμό των μικρών εκδοτικών. Όλα τα προγράμματα και οι επιχορηγήσεις πηγαίνουν κυρίως σε startup ή τεχνολογικές εταιρείες. Βρισκόμαστε σε έναν αγώνα αντοχής, το ποιος θα μείνει όρθιος στο τέλος του προσπαθώ να μην το σκέφτομαι». Τον Μάιο του 2021 σφραγίζεται άλλη μία συνεργασία που χαρακτηρίζει «τιμητική», η επανέκδοση του ποιητικού και μεταφραστικού έργου ενός κορυφαίου ποιητή, του Χριστόφορου Λιοντάκη. Ξεκίνησε με το Ένεκεν της ανωνυμίας σου, το τελευταίο ποίημα που έγραψε πριν αποβιώσει, και μέσα στο ίδιο έτος επανεκδόθηκε η κλασική πλέον μετάφρασή του τού έργου Μια εποχή στην κόλαση του Arthur Rimbaud. Επανεκδίδει T.S. Eliot σε μετάφραση του βραβευμένου ποιητή Γιάννη Αντιόχου, το Έρημη Χώρα, Προύφροκ, Κούφιοι άνθρωποι. Την ίδια εποχή κυκλοφόρησε το τελευταίο αστυνομικό μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη Το κίνημα της αυτοκτονίας, καθώς και το ψυχολογικό θρίλερ Τρεις του Ισραηλινού Dror Mishani σε μετάφραση της Χρυσούλας Παπαδοπούλου. «Αυτό το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Diogenes μετά από πρόταση του Πέτρου Μάρκαρη, και κατέγραψε ξέφρενη πορεία σε αρκετές πλέον χώρες παγκοσμίως. Ο Mishani, που διδάσκει αστυνομική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο, θεωρείται από πολλούς πνευματικό παιδί του Georges Simenon. Είμαι πολύ χαρούμενος που το πρώτο του βιβλίο εδώ κυκλοφόρησε από εμάς και θα ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα βιβλία του φυσικά». Στέκεται στο Πολιτισμός είναι το σώμα του Tadashi Suzuki σε μετάφραση του Αναστάση Ροϊλού, «ο οποίος δούλεψε σκληρά και απέδωσε εκπληκτικά στην ελληνική γλώσσα, για πρώτη φορά, τα κείμενα του Suzuki πάνω στο θέατρο αλλά και στη ζωή γενικότερα. Με αυτήν τη συνεργασία οι εκδόσεις έκαναν την είσοδό τους στον κόσμο του θεάτρου, και αυτό είναι ένα εγχείρημα για το οποίο θα δουλέψουμε συγκεντρωμένα και με συνέπεια τα επόμενα χρόνια». Χαίρεται τη διαδικασία της παραγωγής ενός βιβλίου, το στήσιμο του κειμένου, τον σχεδιασμό του εξωφύλλου, τις εκτυπώσεις στο τυπογραφείο, «με αποκορύφωμα όταν πιάνω στα χέρια μου το τυπωμένο βιβλίο και βλέπω ότι έχουμε υπηρετήσει με αξιοπρέπεια και συνέπεια το περιεχόμενό του – εκείνη η στιγμή είναι μοναδική». Τι θα ήθελε να δει να αλλάζει στον χώρο των εκδόσεων και του βιβλίου και κατά πόσο πιστεύει ότι αυτό είναι εφικτό; «Δύο πράγματα πρέπει να αλλάξουν, κατά τη γνώμη μου: η βραχυπρόθεσμη σκέψη και η μετάβαση ευθυνών. Ο χώρος των εκδόσεων και του βιβλίου έχει μεγάλη ευθύνη για τη συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού. Μπορεί το μεγαλύτερο μερίδιο να το έχουν το Netflix, τα social media, γενικότερα η τεχνολογία και το πώς επιδρά στη διαδικασία της ανάγνωσης, αλλά ας κοιτάξουμε λίγο και τι κάνουμε εμείς». Τα τελευταία πολλά χρόνια παρατηρείται μια υπερπαραγωγή βιβλίων. «Τη βρίσκω αδιανόητη. Αυτή η υπερπαραγωγή έχει αναγκαστικά επίπτωση ιδιαίτερα στην ποιότητα της μετάφρασης και της επιμέλειας, μιας και οι μεταφραστές και επιμελητές επιβαρύνονται με πάρα πολλά βιβλία ταυτόχρονα. Επίσης έχουμε πέσει στην παγίδα να αγοράζουμε διαρκώς δικαιώματα για τίτλους από το εξω-

Ο χώρος των εκδόσεων και του βιβλίου έχει μεγάλη ευθύνη για τη συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού. Μπορεί το μεγαλύτερο μερίδιο να το έχουν το Netflix, τα social media, γενικότερα η τεχνολογία και το πώς επιδρά στη διαδικασία της ανάγνωσης, αλλά ας κοιτάξουμε λίγο και τι κάνουμε εμείς».

τερικό, είναι δεν είναι καλοί. Εισαγωγές πάρα πολλών ξένων βιβλίων που, καλώς, συνοδεύονται από επιχορηγήσεις, αλλά πολλές φορές δεν φαίνεται να έχει γίνει διεξοδική μελέτη για το αν έχουν ουσιαστική απεύθυνση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Γεμίζουμε με εκατοντάδες νέους τίτλους κάθε μήνα τους πάγκους των βιβλιοπωλείων, απαιτώντας από τους δημοσιογράφους να τους διαβάζουν αμέσως και να γράφουν γι’ αυτούς, από τους βιβλιοπώλες να τους πουλάνε όλους και από τους αναγνώστες να “τρώνε” ό,τι και να τους σερβίρουμε. Πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα πώς θα κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη του αναγνωστικού κοινού και θα χαράξουμε μια νέα πορεία, τόσο από άποψη λειτουργίας όσο και από άποψη αισθητικής. Αυτό πιστεύω πως είναι εφικτό, ειδικά από τα νέα πρόσωπα του χώρου. Κάποιοι εκδοτικοί οίκοι που εκτιμώ βαθιά ήδη το κάνουν». Με τον Φοίβο Βλάχο είμαστε συνομήλικοι. Αυτό που μου έκανε από την πρώτη στιγμή καλή εντύπωση σε εκείνον είναι το coolness του. Το γεγονός ότι, παρά το βάρος της «φανέλας» που έχει να σηκώσει, αν και έχει αποφασίσει να ασχοληθεί με μια δουλειά που έχει το δικό της στάτους, τη συζητά με μια χαλαρότητα που συμβαδίζει με την ηλικία του. Τον ρώτησα αν υπάρχει κάποια στερεοτυπική εικόνα για τους ανθρώπους του βιβλίου την οποία θέλει να αλλάξει. « Ίσως τον ελιτισμό που προβάλλουμε κάποιες φορές. Γενικά, το να παίρνει κανείς πολύ σοβαρά τον εαυτό του είναι πρόβλημα. Εργαζόμαστε στον πολιτισμό, στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, και κάνουμε ό,τι μπορούμε υπηρετώντας το βιβλίο. Μέχρι εκεί, δεν είμαστε ούτε ανώτεροι από τους άλλους ούτε χρειάζεται να διώξουμε με τη συμπεριφορά μας κι άλλο κόσμο από το ήδη μειωμένο αναγνωστικό κοινό». Εκτός του ότι είναι ένας πολύ νέος άνθρωπος στο βιβλίο, αφορμή γι’ αυτή μας τη συνάντηση στάθηκε το γεγονός ότι μόλις ολοκλήρωσε τον κατάλογο της πρώτης διαδρομής των εκδόσεων Κείμενα. «Τον μελετάω χρόνια, όπως και άλλους καταλόγους ιστορικών εκδοτικών οίκων, κυρίως της Μεταπολίτευσης αλλά και παλαιότερους. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον το βρίσκω συνολικά στις επιλογές των τίτλων εκείνης της περιόδου. Μέσα στη χούντα εξέδωσαν τα έργα του Μπρεχτ, τα διηγήματα του Χατζή ακόμα και τη Φαιά Πανούκλα: δοκίμιο πάνω στο φασισμό του Γκερέν. Βιβλία που αποτελούν δηλώσεις, τίτλοι επίκαιροι, ριζοσπαστικοί, που διαμόρφωναν άποψη και χαρακτήρα. Είναι μεγάλη η αλλαγή πλεύσης του εκδοτικού τοπίου από τη δεκαετία του ’90 και μετά. Από τη γνώση και την άποψη οδηγηθήκαμε σε μεγάλο βαθμό στη φτηνή και επιφανειακή ψυχαγωγία». Ο κατάλογος αυτός είναι ανεβασμένος στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου και περιλαμβάνει κάθε τίτλο που είχε εκδοθεί από το 1969 έως το 1989, με ένα μικρό απόσπασμα και πολύτιμες πληροφορίες για την κάθε έκδοση. Πού αποσκοπεί με όλη αυτή την παράλληλη δουλειά που έκανε; «Η μελέτη τέτοιων καταλόγων είναι πολύτιμη διότι η γνώση της ιστορίας ενός κλάδου σού δίνει τα εφόδια για να τον διαμορφώσεις και να τον εξελίξεις στη δική σου εποχή. Αυτός ήταν και ο λόγος που ήθελα να ψηφιοποιήσω ολόκληρο τον κατάλογο της πρώτης διαδρομής. Ήθελα κάθε ενδιαφερόμενος να έχει δωρεάν πρόσβαση στην ιστορία ενός εκδοτικού οίκου. Αν μπορούσα, θα το έκανα για πάρα πολλούς εκδοτικούς οίκους, όχι μόνο για τα Κείμενα».

φωτό: πατροκλοσ σκαφιδασ

πιστεύω στον πλούτο της ελληνικής λογοτεχνίας, στη σημασία του να εστιάσουμε ξανά σε Έλληνες λογοτέχνες». Ακολούθησε η ψηφιακή έκδοση της ανθολογίας ποιημάτων του Hugo von Hofmannsthal σε επιλογή, μετάφραση και επίμετρο της ποιήτριας και μεταφράστριας Αγγελικής Κορρέ, «μίας από τις πιο ταλαντούχες νέες φωνές στα ελληνικά γράμματα». Την έκδοση πρότεινε ο ποιητής Αλέξανδρος Λαβράνος, μια και τα περισσότερα ποιήματα δεν είχαν μεταφραστεί ξανά στα ελληνικά. Πάνω στον προγραμματισμό της έκδοσης ήρθε η πανδημία και το βιβλίο αυτό κυκλοφορούσε δωρεάν, επί έναν μήνα, σε διαδικτυακή μορφή. Η έντυπη έκδοση κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2020. «Την άνοιξη του ίδιου έτους ήρθε το μεγαλύτερο δώρο στις εκδόσεις αλλά και σε μένα προσωπικά. Η εμπιστοσύνη του Πέτρου Μάρκαρη να συνεχίσουμε μαζί την εκδοτική μας πορεία και να εκδώσω το Ο φόνος είναι χρήμα. Σχέση οικογενειακή, που σφραγίστηκε με την επιστροφή του συγγραφέα στο “πρώτο του σπίτι”, όπως μου είπε, αφού και οι πρώτες του μεταφράσεις έργων εκδόθηκαν από τον Φίλιππο Βλάχο το 1970». Ο δημοφιλής συγγραφέας είναι και ο «νονός» του διακριτικού τίτλου «Κείμενα», που σε αυτήν τη δεύτερη ζωή τους εκδίδουν τα νέα του αστυνομικά μυθιστορήματα και επανεκδίδουν τους παλαιότερους τίτλους του. Έπειτα ήρθαν το 548 ημέρες με άλλο όνομα, η μαρτυρία της Ροζίνα Ασσέρ-Πάρδο, που ρίχνει φως στην περίοδο των διωγμών των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, η συνεργασία αλλά και η φιλία με τον καθηγητή Φιλοσοφίας, ποιητή και μεταφραστή Νίκο Ερηνάκη. «Με τίμησε με την εμπιστοσύνη του να εκδώσουμε το φιλοσοφικό του δοκίμιο Αυθεντικότητα και αυτονομία: Από τη δημιουργικότητα στην αυτονομία, και τον επόμενο χρόνο επανεκδώσαμε το σπουδαίο μεταφραστικό του έργο Σκοτεινή αγάπη μιας άγριας γενιάς, ανθολογία ποιημάτων του Georg Trakl, και την ποιητική του συλλογή Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά, που είχε κυκλοφορήσει το 2013. Σε λίγες μέρες, έπειτα από εννέα χρόνια ποιητικής σιωπής, θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις μας η νέα του συλλογή με τίτλο Ακόμα βαφτιζόμαστε». Επόμενος τίτλος, η βραβευμένη με το T.S. Eliot ποιητική συλλογή του Roger Robinson Ένας φορητός παράδεισος, σε μετάφραση του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου. «Την ανακάλυψα το 2019 και αμέσως κίνησα τις διαδικασίες ώστε να εκδοθεί στα ελληνικά αυτή η τόσο πρωτοποριακή, σύγχρονη και σπουδαία συλλογή». Μετά τις επανεκδόσεις του Φάουστ του Γκαίτε σε μετάφραση του Πέτρου Μάρκαρη, το Νυχτερινό Δελτίο του ίδιου και τη νέα του τότε συλλογή διηγημάτων Η τέχνη του τρόμου, εκδόθηκε η Αυτοχειρία του Εντουάρ Λεβέ σε μετάφραση της Κατερίνας Χανδρινού, η οποία μεταφράζει τώρα το βιβλίο Τα έργα του ίδιου συγγραφέα. Σελιδοποίηση, διορθώσεις, εξώφυλλα, χρόνος στο τυπογραφείο, επικοινωνία και διανομή στα βιβλιοπωλεία, στήσιμο διαφήμισης και προώθησης, λογιστικά. Αυτή είναι η καθημερινότητα σε ένα μικρό εκδοτικό σχήμα, «multitasking και αντοχή», όπως την περιγράφει o Φοίβος Βλάχος. «Αυτή ακριβώς είναι και η δυσκολία που αντιμετωπίζουμε. Για την πανδημία, την ακρίβεια και τον πόλεμο δεν χρειάζεται κάτι να πω, τα βιώνουμε όλοι μας. Μέσα σε όλα αυτά αντιμετωπίζουμε το δύσκολο φορολογικό περιβάλλον της Ελλάδας. Το ΦΠΑ της παραγωγής αλλά και της

Βιβλίο

ΕΚΔΟΤΕΣ

INFO Βρείτε το online βιβλιοπωλείο των εκδόσεων και τον κατάλογο της πρώτης τους διαδρομής εδώ: www. keimenabooks.gr Ασκληπιού 37, Αθήνα 10680, 210 8104514 31.3.22 – lifo

37

Βιβλίο

Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ: «Ο ρατσισμός είναι βαριά ψυχική ασθένεια» Ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο μιλάει στη LiFO για το τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, το «Προσκλητήριο Ηρώων», για τα μυστικά των νουάρ ηρώων του, για τα πολιτικά αδιέξοδα, την Ιστορία και τα φαντάσματα της εποχής μας.

Ε

απο την τινα μανδηλαρα

38 lifo – 31.3.22

ίναι όντως χρήσιμο η λογοτεχνία να παρεμβαίνει ή να μπερδεύεται όσο μπορεί με την πραγματικότητα και να αποκαθιστά τη χαμένη αίσθηση της δικαιοσύνης», μας λέει ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ο δεύτερος ή Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, όπως είναι γνωστός, για να μη συγχέεται με τον συνονόματο πατέρα του, έχοντας βιώσει τα πιο δραματικά γεγονότα της μεταπολεμικής ιστορίας από πρώτο χέρι και έχοντας γράψει την πιο απολαυστική νουάρ ισπανόφωνη λογοτεχνία της εποχής του. Φεύγοντας λίγο πριν κλείσει τα δέκα του χρόνια από την Ισπανία, όπου γεννήθηκε, ο Τάιμπο ΙΙ, γόνος μιας μορφωμένης οικογένειας δημοσιογράφων και συγγραφέων κυνηγημένων από το καθεστώς του Φράνκο, μεγάλωσε στους σκονισμένους δρόμους της Πόλης του Μεξικού, μαθαίνοντας από τον παππού του πως «οι συγγραφείς είναι η φωνή των μουγγών και το αυτί των κουφών», μια φράση που έμελλε να γράψει στην ψυχή του. Αγάπησε το Μεξικό σαν πατρίδα του και μεγάλωσε διδάσκοντας τους αναλφάβητους εργάτες και τον κόσμο που είχε ανάγκη. Μέσα από τις ιστορίες του –χάρη στις διαφορετικές γλώσσες στις οποίες μεταφράστηκαν τα βιβλία του– το αναγνωστικό κοινό σε όλο τον πλανήτη έμαθε λε-

πτομέρειες όχι μόνο για το αιματοβαμμένο σκηνικό στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’60 αλλά απόλαυσε και τις νουάρ περιπέτειες των φανταστικών ηρώων του, οι οποίοι συνομιλούν ιδανικά με πραγματικούς ήρωες της Ιστορίας. Ο Τάιμπο έχει γράψει πάνω από πενήντα βιβλία, τα περισσότερα από τα οποία κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα και Έρμα, ενώ η μνημειώδης βιογραφία του για τον Τσε Γκεβάρα κυκλοφορεί από τον Κέδρο. Επίσης, εκτός από παγκοσμίου φήμης συγγραφέας και δημοσιογράφος, είναι καθηγητής πανεπιστημίου στο Τμήμα Ιστορίας και Ανθρωπολογίας και πρόεδρος της AIEP (Asociacion Internacional de Escritores Policiacos). Σημαντική θέση στο έργο του Τάιμπο έχουν τα δραματικά γεγονότα του ’68, «μιας χρονιάς που σίγουρα δεν θα φύγει ποτέ από τη μνήμη μας», όπως λέει χαρακτηριστικά. Πρόκειται για το περίφημο «El ’68», το οποίο όχι μόνο υπάρχει ως φόντο στα περισσότερα βιβλία του αλλά επιστρέφει ως εμμονή, όπως στο πρόσφατα εκδοθέν στα ελληνικά Προσκλητήριο Ηρώων από τις εκδόσεις Έρμα, όπου οι σκόρπιες σκέψεις και αναφορές ανασυστήνουν, μέσα από την τέχνη της επιστολογραφίας, τα τεκταινόμενα της εποχής: «Η

pάκο ιgνάcιο τάιbο ιι Προσκλητήριο Ηρώων Μτφρ.: Δήμητρα Σταυρίδου Εκδόσεις Έρμα Σελ.: 168

αλήθεια είναι πως η οπτική μου αλλά και η φαντασιακή αφήγηση που διαπερνά το Προσκλητήριο Ηρώων δεν προέρχεται άμεσα από το γεγονός της σφαγής των φοιτητών στην πλατεία της συνοικίας Τλατελόλκο από τον στρατό και την αστυνομία αλλά συνολικότερα από τις 123 ημέρες που προηγήθηκαν της εξέγερσης. Πρόκειται για μια συγκλονιστική, καταλυτική εμπειρία με πολλαπλές μαζικές επιπτώσεις και τεράστιο αντίκτυπο», εξηγεί ο Τάιμπο. Μάλιστα, στο βιβλίο ο Νέστορ Ρίκα, όπως λέγεται το alter ego του, προκειμένου να ανατρέψει το καθεστώς του Ντίας Ορντάς καλεί για βοήθεια όλους τους φανταστικούς και πραγματικούς ήρωες, από τους Τρεις Σωματοφύλακες έως τους Τίγρεις της Μαλαισίας, τον αγαπημένο του Τάιμπο Σέρλοκ Χολμς, αλλά και τον Μάου Μάου(!), ένα κλασικό μοτίβο που συναντάμε πολύ στα βιβλία του Τάιμπο. Αντίστοιχα στο Με τέσσερα χέρια (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα) είχαμε δει να συνυπάρχουν μοναδικά ο μάγος Χουντίνι με τον Πάντσο Βίγια και τον Τρότσκι, αυτές οι παράξενου τύπου οργιώδεις ταυτίσεις φανταστικού και πραγματικού που χαρακτηρίζουν τα καταιγιστικά αφηγήματά του: «Τολμώ να πω πως το πιο ξεκάθαρα δημοκρατικό πράγμα στον κόσμο είναι το ασυνείδητο και όλα αυτά που απασχολούν τα παιδικά μας διαβάσματα» μας λέει με κάθε ειλικρίνεια. Είναι τα κομμάτια του παζλ των ηρώων του αλλά και της δικής του ζωής, ανόθευτης εσωτερικά και επαναστατικής ως προς τα αιτήματά της. «Η αλήθεια είναι ότι ήμασταν πολλοί, ηρωικοί, άξιοι, υπεύθυνοι, αλληλέγγυοι, συμπονετικοί, κόκκινοι, ιλιγγιώδεις. Τουλάχιστον αυτό πιστεύαμε, ή θέλαμε να πιστεύουμε για τους εαυτούς μας, ή θέλαμε οι εχθροί και οι επικριτές και οι γονείς μας να πιστεύουν» γράφει χαρακτηριστικά

στο Προσκλητήριο Ηρώων, περισσότερο ως ένα ολοζώντανο κάλεσμα στους σημερινούς πολίτες και όχι ως ένα νοσταλγικό χρονικό μιας περασμένης δεκαετίας. Γι’ αυτό ο ίδιος δεν πιστεύει ότι η λογοτεχνία πρέπει να αναπολεί νοσταλγικά τα γεγονότα ή να προσπαθεί να τα ανασυστήσει αλλά να επινοεί μια ιστορία που θα υπακούει στις αρχές της αφηγηματικότητας και στους νόμους του συγγραφέα. Οι δικοί του νόμοι έχουν να κάνουν κυρίως με την αγάπη για τους ανθρώπους που έμειναν στο περιθώριο της Ιστορίας, τους παντοτινούς αποσυνάγωγους: «Δεν πιστεύω αναγκαστικά ότι ο συγγραφέας πρέπει να έχει βρεθεί στο επίκεντρο των γεγονότων ή να έχει ζήσει τις εμπειρίες που έχω βιώσει εγώ για να γράψει καλή λογοτεχνία. Το αντίθετο, θα έλεγα. Οι χαρακτήρες μου δεν είναι τέκνα καμίας βιογραφίας μου, ούτε πραγματικά μου τέκνα. Αυτό που τους κάνει συναρπαστικούς, αν μπορεί κανείς να τους πει έτσι, είναι ότι είναι αιρετικοί, αναζητούν διαρκώς και με κάθε τρόπο τα όριά τους, εναντιώνονται στους κανόνες που συνηθίζουν να τους βάζουν τα αριστερά κόμματα ή να τους επιβάλλουν οι ομάδες τους και αναπτύσσουν το δικό τους, μοναδικό στυλ, οποιοδήποτε και αν είναι αυτό», λέει κατηγορηματικά, διαχωρίζοντας τα υλικά της λογοτεχνίας από αυτά της ζωής. Αυτοί οι αποσυνάγωγοι ήρωες είναι που δεσπόζουν και στους περίφημους Αρχαγγέλους (μτφρ. Δήμητρα Σταυρίδου, εκδ. Έρμα), αφού πιστεύει ότι η «επίσημη αφήγηση της Ιστορίας συνήθως λησμονεί ή παραλείπει

σπουδαίες προσωπικότητες. Αυτές είναι που με εμπνέουν και με απασχολούν. Δεν χρειάζεται να σας πω ποιοι είναι οι δικοί μου ήρωες, οι ήρωες της νεανικής μου ηλικίας, αφού μπορείτε να τους φανταστείτε: ένας Τούρκος ποιητής, μια Βιεννέζα πριγκίπισσα, ένας εκθρονισμένος Μαλαισιανός πρίγκιπας, ένας Εβραίος συγγραφέας της Νέας Υόρκης, μια σκλάβα από τη Θράκη, ένας μαύρος βασιλιάς Ζουλού, ένας αρχηγός των Απάτσι, μια Παριζιάνα ηθοποιός. Δεν μπορώ να φανταστώ συγγραφείς και γενικότερα ανθρώπους που σκέφτονται ρατσιστικά και με βάση τα σύνορα, αυτό είναι έξω από κάθε λογική. Ο ρατσισμός είναι, κατά τη γνώμη μου, η πιο βαριά ψυχική ασθένεια απ’ όλες». Η αλήθεια είναι πως όταν δινόταν αυτή η συνέντευξη δεν είχε ακόμα ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, οπότε δεν είχαμε την ευκαιρία να ρωτήσουμε τον κορυφαίο ισπανικής καταγωγής Μεξικανό λογοτέχνη τη γνώμη του για ένα ακόμα τραγικό συμβάν της Ιστορίας. Πάντως, παρότι τα σπουδαία ιστορικά γεγονότα δείχνουν να δεσπόζουν στα βιβλία του, ο ίδιος δεν πιστεύει ότι οι λογοτέχνες πρέπει να είναι στρατευμένοι ή να έχουν ιστορική συνείδηση για να γράψουν καλή λογοτεχνία. «Δεν πιστεύω ότι είναι υποχρεωτικό ένας λογοτέχνης να έχει ιστορική συνείδηση. Δεν πειράζει αν δεν έχει. Αν το καλοσκεφτείς, δεν έβλαψε ποτέ κάτι τέτοιο τη λογοτεχνία», λέει ένας άνθρωπος που είναι γνωστό ότι λάτρεψε εξίσου τον Τσε Γκεβάρα και τον Σέρλοκ Χολμς. Μην ξεχνάμε τι έπαθαν από διάφορους, άκρως συνειδητο-

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά Φουαγέ Δοκιμές

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά παρουσιάζει την κολεκτίβα καλλιτεχνών Medea Electronique για δύο ακόμη Κυριακές στο Φουαγέ του ΔΘΠ.

Δεν χρειάζεται να σας πω ποιοι είναι οι δικοί μου ήρωες, μπορείτε να τους φανταστείτε: ένας Τούρκος ποιητής, μια Βιεννέζα πριγκίπισσα, ένας εκθρονισμένος Μαλαισιανός πρίγκιπας, ένας Εβραίος συγγραφέας της Νέας Υόρκης.

ποιημένους πολιτικάντηδες κεντρικοί του ήρωες, όπως ο Σεμπάστιαν Σαν Βισέντε ή ο άλλος, ο αναρχικός και μονόφθαλμος Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν (πρωταγωνιστές σε σειρές νουάρ βιβλίων που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα). Ο αθεόφοβος Τάιμπο, που ξέρει τι σημαίνει σαρωτική επέμβαση στα σημαίνοντα συμβάντα της Ιστορίας, δεν διστάζει να κάνει ακραίο χιούμορ ακόμα και στις πιο δραματικές περιστάσεις, αποδεικνύοντας πως το κωμικό είναι το ιδανικό συμπλήρωμα του δραματικού στοιχείου. Μάλιστα, γελώντας και πάλι μας επισημαίνει πως «είναι υποχρεωτικό για έναν Μεξικανό συγγραφέα να έχει καλή αίσθηση του χιούμορ» γιατί απλώς πιστεύει ότι δεν γίνεται αλλιώς. «Βέβαια, είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι ιδανικές δόσεις, ώστε κάτι τέτοιο να λειτουργήσει, και η λογοτεχνία πρέπει να διαχωρίζεται από την Ιστορία. Μπορεί να είχα πει κάποτε ότι γράφω μυθιστορήματα για να αποκαταστήσω την ανικανότητα της Ιστορίας να στήσει μια καλή αφήγηση, αλλά διαχωρίζω τα δύο αυτά είδη. Γράφω μυθιστορήματα και αφηγούμαι πραγματικές ιστορίες χρησιμοποιώντας λογοτεχνικά μέσα. Πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα». Κάποτε, επίσης, του θυμίζω ότι είχε πει πως, ως άνθρωπος, «θέλει να είναι σοβαρός όσο ζει και να πεθάνει χαρούμενος» και δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω αν αυτό παραμένει το απόλυτο μότο του. «Όχι, με τίποτα. Γιατί να είναι σοβαρό το να ζει κανείς;» απαντά ρωτώντας με τον πάντοτε περιπαικτικό τρόπο του. Αυτός σίγουρα ξέρει καλύτερα από τον καθένα.

Βιβλίο

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Τ Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, λεωφ. Ηρώων Πολυτεχνείου, 210 4143310

ο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά προσκάλεσε την κολεκτίβα καλλιτεχνών Medea Electronique, η οποία παρουσιάζει στο Φουαγέ του θεάτρου την περφόρμανς Δοκιμές. Με βάση τη σύμπραξη και την a priori ανοιχτότητα, η ομάδα επιχειρεί να αναπτύξει το λεξιλόγιό της στις παραστατικές τέχνες και να δοκιμάσει καινούργιες συνεργασίες με νέους καλλιτέχνες. Οι Δοκιμές διανύουν μια αντίστροφη πορεία από αυτήν του παραδοτέου έργου σε συγκεκριμένο χρόνο και κάνουν λόγο για την ανάγκη του έργου, δηλαδή μιας διαδικασίας μακρόχρονης, άλλοτε ελλειπτικής, άλλοτε όχι, που εκκινεί από την ανάγκη για στοχασμό ακριβώς επάνω στον τρόπο που δημιουργούμε τέχνη στις μέρες μας.

TRIAL

Σημείο εκκίνησης της video art performance αποτελεί το περίφημο γλυπτό του Μιχαήλ Άγγελου «Το ξύπνημα του σκλάβου». Λέγεται πως ο καλλιτέχνης έστελνε έναν μαθητή του για να αναζητήσει τα αγάλματά του μέσα στις πέτρες. Ο μαθητής έπρεπε ανάμεσα σε σκόρπια κομμάτια μαρμάρου να εντοπίσει τα δυνάμει έργα, που, εγκλωβισμένα μέσα στην κυρίαρχη ύλη, ανέμεναν την απελευθέρωσή τους από τον καλλιτέχνη. Μια εργασία αφαίρεσης και αναζήτησης της τελειότητας, που αναμφισβήτητα υπάρχει. Κυριακή 3/4/22, ώρα 13:00, Medea Electronique & Γιάννης Νικολαΐδης, Αγγελική-Κρηναία Μπεβεράτου, Νίκος Παπαδημητρίου, Michael Tebinka

Η ΔIΚΗ

Η περφόρμανς επιχειρεί, μέσα από την κριτική παρουσίαση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης και ευθυνών, να μιλήσει για την ανάγκη επανεφεύρεσης του κοινού χώρου διαπραγμάτευσης (διαπροσωπικής και συλλογικής). Εξερευνά την κατασκευή ηρώων και εξιλαστήριων θυμάτων, την πολιτική ευθύνη σε καιρούς μετα-δημοκρατίας και το ιερό δικαίωμα στην απολογία. Κυριακή 10/4/22, ώρα 13:00, Medea Electronique & Γιώργος Βαλαής

31.3.22 – lifo

39

ΠΡΕΜΙΕΡΑ

Θέατρο

Το «Θείο Τραγί» επιστρέφει ανανεωμένο, δέκα χρόνια μετά, στη σκηνή του Bios Η πρωτοποριακή μουσική παράσταση του Άρη Μπινιάρη, βασισμένη στο «αναρχικό» διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα, φρεσκάρεται με την προσθήκη ενός DJ και ενός video artist της νέας γενιάς και ανεβαίνει για οκτώ βραδιές στον χώρο που ξεκίνησε.

Ό

απο ton m. hulot

40 lifo – 31.3.22

ταν ανέβηκε για πρώτη φορά το Θείο Τραγί πριν από δέκα χρόνια ήταν μια απρόσμενη παράσταση, και όχι μόνο για τον ανατρεπτικό τρόπο που είχε ανέβει στη σκηνή του Bios. Το εκκεντρικό αυτό αντι-μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαρίμπα, «αναρχικό» για τη δεκαετία του ’30, είχε παρουσιαστεί όπως του άρμοζε, ως μια πανκ μουσική παράσταση με κιθάρες και ντραμς στη διαπασών και τον Άρη Μπινιάρη στον ρόλο του «κοσμογυριστή, στρατοκόπου και αλήτη» ήρωα, να απαγγέλλει χορικά σε καθαρεύουσα. Ντυμένος με το κίτρινο T-shirt με το logo των Motorhead, αφηγείται την ιστορία του Γιάννη, του περιπλανώμενου ταξιδευτή που φτάνει στον επιβλητικό πύργο μιας οικογένειας φορτωμένης ευτυχία, η οποία όμως υστερεί σε ένα σημείο: «H κυρία δεν κάνει παιδιά». Ο μυστήριος ξένος θα πιάσει δουλειά στον πύργο και θα το βάλει σκοπό να αφήσει ο ίδιος έγκυο τη γυναίκα. Άξεστος, διαβολέας ή απλώς κομιστής της ζωής, ο αντι-ήρωας στο Θείο Τραγί του Σκαρίμπα είναι το όχημα πολλών κοινωνικών και πολιτικών προεκτάσεων. Το Θείο Τραγί είναι ένα σχόλιο με βάθος και μια σπουδή στη μουσική μεταγραφή λογοτεχνικών κειμένων. Δέκα χρόνια μετά, και αφού ο δημιουργός του έχει διαγράψει μια ολόκληρη πορεία στο ελληνικό θέατρο, το Θείο Τραγί επανέρχεται για οκτώ παραστάσεις στη σκηνή του Bios, απ’ όπου ξεκίνησε. «Πριν από δύο μήνες περίπου βρέθηκα τυχαία, όπως νόμισα στην αρχή, ξανά με τον Άρη Μπινιάρη. Μέχρι που μου είπε “ξέρεις, πέρασαν δέκα χρόνια από τότε που ανεβάσαμε για πρώτη φορά παρέα το Θείο Τραγί”», λέει ο Βασίλης Χαραλαμπίδης, ιδιοκτήτης του Bios. «Η παράσταση, την εποχή που ανέβηκε, δεν ήταν καθόλου αναμενόμενη, ούτε και για εμάς. Περάσαμε αμέτρητες ώρες συζητώντας πώς θα λειτουργούσε μια παράσταση με ένα σχήμα “συναυλιακό”. Όταν ξεκίνησε, δεν θα ξεχάσω ποτέ το κοινό που παρακολουθούσε με απορία

τον εκστασιασμένο θίασο πίσω από τα ροκ όργανα και τον μυσταγωγικό MC Άρη, όπως και το ότι τις πρώτες μέρες έφευγε απορημένο στη μέση της παράστασης. Και εκεί, ξαφνικά, πριν προλάβει να μας καταβάλει η κατάσταση αυτή, το κλίμα αντιστράφηκε, η αίθουσα άρχισε να πλημμυρίζει με ένα άλλο κοινό, ανήσυχο και ενθουσιώδες, και έτσι απρόσμενα νομίζω αυτή η παράσταση έβαλε το λιθαράκι της στο νέο ελληνικό θέατρο. Ο χρόνος πέρασε και οι δρόμοι μας χώρισαν με τον Άρη, αλλά αυτή η παράσταση και η φόρμα της παρέμειναν. Ξανανέβηκε πολλές φορές το Τραγί στις σκηνές της Αθήνας και το μουσικό σχήμα ενσωματώθηκε σε πολλές άλλες παραστάσεις ως πρωταγωνιστής. Τώρα είμαστε δέκα χρόνια μετά. Το κείμενο αυτού του σάτυρου που ζει ανάμεσά μας είναι επίκαιρο. Ο αντιήρωας αυτός αλωνίζει, ακόμα και σήμερα ζει ανάμεσά μας, είναι εμείς και διαμορφώνει τη ζωή και τον κόσμο γύρω μας. Έναν κόσμο τόσο παράδοξο και κυνικό». Αυτήν τη φορά στο Θείο Τραγί έχουν προστεθεί νέα στοιχεία, ένας DJ και ένας video artist, παιδιά της νέας γενιάς καλλιτεχνών, που της δίνουν ένα «χρώμα» σημερινό, πιο σύγχρονο. «Η πρώτη καινούργια προσθήκη αφορά το μουσικό σώμα της παράστασης», λέει ο Άρης Μπινιάρης. «Στη μουσική που έχουν συνθέσει και εκτελούν ζωντανά εδώ και χρόνια οι Πάνος Σαρδέλης (τύμπανα) και Βίκτωρας Κουλουμπής (μπάσο) έρχεται ο Joseph Mouzakitis (ATH KIDS) να προσθέσει νέους ηλεκτρονικούς ήχους. Η δεύτερη καινούργια προσθήκη είναι στα video της παράστασης, που αυτήν τη φορά τα έχει αναλάβει ο KELLOGGS. Ο Βασίλης έριξε την ιδέα της συνεργασίας με τα παιδιά και μου ακούστηκε ενδιαφέρουσα, γιατί προσδίδει στο εγχείρημα περισσότερο την αίσθηση μιας γιορτής παρά μιας απλής επανάληψης. Παρόλο που έχουν μεσολαβήσει πολλά τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό πεδίο και παρόλο που οι εξωτερικές-κοινωνικές συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές από εκείνες

INFO «Το θείο τραγί 2022, 10 χρόνια μετά» feat.

ATH KIDS + KELLOGGS, βασισμένο στο διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα, Bios, Πειραιώς 84, 7-17/4, είσοδος: €15

του ’12, η γοητεία που μου ασκεί το κείμενο του Σκαρίμπα ολοένα και αυξάνεται. Επειδή μέσα στα χρόνια έχω παρουσιάσει κι άλλες φορές την παράσταση, μπορώ να σου πω με σιγουριά πως είναι μια σχέση σε εξέλιξη. Όπως μετακινούμαι εγώ αλλά και η κοινωνία γύρω μου μέσα στα χρόνια, έτσι μετακινείται και η σχέση μου με το κείμενο. Κι ενώ η παράσταση δεν αλλάζει ριζικά σε εξωτερικό επίπεδο, αλλάζει κάτι μέσα μου ως προς την κατανόησή του κειμένου. Μοιάζει περισσότερο με μια περαιτέρω γνωριμία». «Στη σκηνή εμφανιζόσουν με κιθάρες και ντραμς. Πόσος χώρος υπάρχει για έναν DJ; Μπορεί να συνυπάρξουν τα beat με τον “βρόμικο” ήχο που είχε η παράσταση;». «Ο ήχος της παράστασης παραμένει ακατέργαστος και διατηρεί τα ηλεκτρικά χαρακτηριστικά του. Οι ήχοι που φέρνει ο Joseph εντείνουν περαιτέρω το “σκοτεινό κλίμα”, ενώ προσφέρουν ατμόσφαιρες πιο απόκοσμες. Οι εικόνες του KELLOGGS, όπως και οι προηγούμενες εικόνες που είχαμε, λειτουργούν περισσότερο συνειρμικά. Σαν ένα αισθητικό τοπίο που λειτουργεί παράλληλα με τη ροή της ιστορίας. Το πολιτικό σχόλιο, που υπάρχει ούτως ή άλλως στο κείμενο του Σκαρίμπα, ενισχύεται περισσότερο με τα εμβόλιμα “τραγούδια” σε στιχοπλοκή δική μου, αφού πρώτα άντλησα υλικό από το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής κατά την οποία γράφτηκε το μυθιστόρημα». «Είναι το ίδιο επίκαιρη η θεώρηση της ζωής τώρα με την εποχή που ανέβαζες για πρώτη φορά το έργο; Τι μας δείχνει ο ήρωας του Σκαρίμπα σήμερα»; «Αν αναλογιστούμε ότι επί δύο και πλέον χρόνια, λόγω της πανδημίας, έχει ενισχυθεί ένας ούτως ή άλλως υφέρπων συντηρητισμός που προϋπήρχε, μοιάζει καλή εποχή ένα θείο τραγί να μας αφηγηθεί πάλι την ιστορία του». «Η πρόκληση να “ντυθεί” αυτό το έργο ήταν αρκετά μεγάλη, μια και η “ντουλάπα” με τις επιλογές ήταν άδεια, διότι όλα τα ρούχα ήταν βρόμικα. Οπότε η επιλογή ήταν να ντυθεί από τα άπλυτα», λέει ο KELLOGGS. «Τα βίντεο που έχω φτιάξει απεικονίζουν τους δρόμους της Αθήνας, τις “άπλυτες” γειτονιές, το urban culture, σε συνδυασμό με καλλιτεχνικές επεμβάσεις (κολάζ, film photography και σκίτσα), με σκοπό η απλυσιά να σπάσει με λίγο άρωμα». «Το να γράψω μουσική για θεατρικό έργο ήταν κάτι που δεν είχα ξανακάνει», λέει ο Joseph Mouzakitis, ο DJ της παράστασης, «αλλά λόγω της ομάδας μου, της ATH KIDS, και της προσωπικής εμπειρίας είχα την τριβή και μου άρεσε η επιμέλεια και η παραγωγή, είτε αφορούσε ένα μουσικό βίντεο είτε ένα live show. Τώρα αφορά μια παράσταση. Παρατηρώντας το έργο και βλέποντας τον Άρη να το δουλεύει, μπήκα πολύ γρήγορα στο νόημα και πιστεύω ότι έδεσε το όλο εγχείρημα. Αυτό που πρόσθεσα στην παράσταση είναι επιπλέον χάος και συναίσθημα μέσω πρόσθετων κομματιών και ήχων πάνω από τα live όργανα, δημιουργώντας μια διαφορετική ατμόσφαιρα. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση στο έργο είναι ότι ενώ είναι στην καθαρεύουσα και διαδραματίζεται σε μια άλλη εποχή, μιλώντας από την πλευρά ενός σάτυρου, που τον υποδύεται ο Άρης με πολύ πάθος, είναι ταυτόχρονα το ίδιο σκοτεινό αλλά και ευχάριστο. Όλοι μας έχουμε μια καλή και μια κακή πλευρά και το πώς συμπεριφερόμαστε εξαρτάται από τη δική μας κρίση. Μ’ αρέσουν τα άτομα που δεν φοβούνται να βγουν έξω από το “κουτί” και να εκφραστούν ελεύθερα, γι’ αυτό και το εκτιμώ που είμαι κι εγώ πια μέλος αυτού του έργου».

721

PERSONAL SHOPPER ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ

ΑΠΟ ΤΑ «ΒΡΟΜΙΚΑ» ΣΤΑ ΓΚΟΥΡΜΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ NEW AGE ΣΤΑ ΕΝΤΕΛΩΣ «ΚΛΑΣΙΚΑ», ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ.

16 ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΜΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟ ΤΕΛΕΙΟ ΣΑΝΤΟΥΙΤΣ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΓΕΥΤΟΥΝ ΑΥΤΟ ΤΟ «ΘΑΥΜΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΔΥΟ ΨΩΜΑΚΙΑ».

ΣΆΝΤΟΥΙΤΣ, ΤΟ ΑΓΑΠΗΜΈΝΟ

31.3.22 – lifo

41

ΓΕΥΣΗ

από τη δώρα μάστορα

Γ

42 lifo – 31.3.22

ια το αγαπημένο τους σάντουιτς μας μίλησαν δεκαέξι λάτρεις του φαγητού που το υπηρετούν από διαφορετικά πόστα. Έχει ενδιαφέρον το ότι όλες οι απαντήσεις είχαν κοινό παρονομαστή το καλό ψωμί, ενώ οι περισσότερες κυμαίνονταν στη φιλοσοφία του «λίγου, αλλά ποιοτικού» περιεχομένου. Ο Νίκος Θωμάς, chefpatron του Simul και F&B manager του «MasterChef», συνήθιζε να πηγαίνει μετά τη δουλειά στη γνωστή καντίνα Johnie, στη Συγγρού. Εκεί ζητούσε πάντα σάντουιτς με βραστό λουκάνικο, μαγιονέζα, τσένταρ και πατάτες. Το ίδιο ακριβώς απολαμβάνει μέχρι σήμερα, αλλά οι επισκέψεις του στην καντίνα είναι πολύ πιο αραιές. Στο σπίτι έχει πάντα ψωμάκι μπριός και ο αγαπημένος του συνδυασμός είναι μορταδέλα με αυγό βραστό. Μάλιστα, έχει πάρει και το εργαλείο που κόβει λεπτές φέτες το αυγό, για να του θυμίζει πιο έντονα το καντινιάρικο σάντουιτς. Η μερακλού σεφ Γωγώ Δελογιάννη, που μας έχει κάνει όλους να αναστενάξουμε πάνω από τα δικά της σάντουιτς στο Γαλιάντρα, έχει μια μυστική διεύθυνση για επικό, καθαρό «βρόμικο». Πρόκειται για την καντίνα του Ανδρέα στον Ταύρο, Χρυσοστόμου Σμύρνης 52. Εκεί ο Ανδρέας ρίχνει κάρβουνα και ψήνει τα σουβλάκια του. Σε κάθε σάντουιτς βάζει δύο σουβλάκια, χοιρινό ή κοτόπουλο. Ακόμα, σου

δίνει την επιλογή να βάλεις ένα χοιρινό και ένα κοτόπουλο. Στο ψωμάκι μπαίνει ψιλοκομμένο λάχανο-καρότο, μουστάρδα και φρέσκια πατάτα που τηγανίζει πιο δίπλα, σε μια φριτέζα. Στο σπίτι η Γωγώ έχει πάντα στην κατάψυξη ψωμί από το Kora Bakery για ένα σπέσιαλ σάντουιτς με τυρί, γαλοπούλα, αυγά βραστά, μαγιονέζα και ντοματίνια. Ο σεφ Ηλίας Σκουλάς, μετρ του street food και αρχηγός των απανταχού μπέργκερ, δεν θα μπορούσε παρά να έχει μια δυνατή πρόταση για σάντουιτς. Βέβαια, θα αναγκαστούμε να ταξιδέψουμε λίγο βόρεια, αφού το αγαπημένο του σάντουιτς βρίσκεται στο Γερμαντικό Αλλαντοποιείο Ochsenkopf στη Θέρμη Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια ακραία, πληθωρική πρόταση με χειροποίητη leberkäse, κρεατοφραντζόλα που κόβεται σε παχιά κομμάτια, μέσα σε χωριάτικο, τραγανό ψωμί, συντροφιά με μια μουστάρδα, πιο απαλή από την ντιζόν. Στο σπίτι συνηθίζει να φτιάχνει διάφορες ευφάνταστες τορτίγιες. Ξεκινά με την πίτα που φτιάχνει με λευκό καλαμπόκι, αλάτι και ελαιόλαδο, την οποία ψήνει σε μαντεμένιο τηγάνι. Πάνω της ρίχνει ένα μείγμα από φέτα και ανθότυρο αντί για queso fresco, δύο τηγανητά αυγά με ρευστούς κρόκους, σάλτσα καυτερή sriracha, ψιλοκομμένο Swan και, επίσης, ψιλοκομμένο λάχανο. Στα βόρεια και σε παλιότερες εποχές μας πά-

ει και ο Ανέστης Ζαμανόπουλος της Blame The Sun, που τον θυμόμαστε χρόνια στη νύχτα, πίσω από μπάρες. Ο Ανέστης έχει να θυμάται το σάντουιτς των νεανικών του χρόνων στον Μαύρο, στους Αμπελόκηπους Θεσσαλονίκης. Εκεί κατέληγε με την παρέα του μετά από κάθε πανκ ή ροκ συναυλία, για να σβήσουν το αλκοόλ και να απολαύσουν ένα από τα πιο φανταστικά σάντουιτς του κόσμου. Κρέας ψημένο στα κάρβουνα (πανσέτα, σουβλάκι, μπιφτέκι) που βρεχόταν καθώς ψηνόταν με μαρινάδα σε πλαστικό spray σε συνδυασμό με ό,τι μπορείς να φανταστείς από αλοιφές: μελιτζανοσαλάτα, ουγγαρέζα, ρώσικη, τζατζίκι και πολλές ακόμη. Ο Ανέστης στο σπίτι δεν φτιάχνει σάντουιτς και τώρα πια δεν τα αναζητά ούτε έξω. Όταν θέλει να φάει κάτι ανάλογο, πηγαίνει στο Guarantee, στο Κουκάκι. Η αρτοποιός Ελισάβετ Κουλούρη του Betty’s Bakery, που ξέρει να αναγνωρίζει το καλό ψωμί από μακριά, αγαπάει το vegan σάντουιτς του αρκετά νέου και πολύ διάσημου Black Salami: προζυμένιο ψωμί τύπου φοκάτσια, μελιτζάνες, πιπεριές, χούμους, αγγουράκι και λιαστή τομάτα. Για το σπιτικό της σάντουιτς επιλέγει το εξαιρετικά θρεπτικό προζυμένιο και πολύσπορο ψωμάκι με κουρκουμά και καπνιστό μπούκοβο Φλωρίνης, το οποίο συνδυάζει με τη μαλακή μυζήθρα «Αμάρι» και φέτες αβοκάντο. Η σεφ Αργυρώ Κουτσού, επίσης μερακλού

και ιντριγκαδόρισσα της γεύσης, πριν ξεκινήσει την κετογενική διατροφή ήταν πιστή στο σαντουιτσάδικο «Βούτα» στην Αργυρούπολη. Το συγκεκριμένο μαγαζί είχε ξεκινήσει την πορεία του ως καντίνα πάνω στη Βουλιαγμένης, στο σημείο όπου συνηθιζόταν να γίνονται κόντρες με αυτοκίνητα, γι’ αυτό και είχε πάντα κόσμο. Τα σάντουιτς, που εξακολουθεί να φτιάχνει όπως παλιά, είναι επιεικώς αμαρτωλά: αφράτο σταρένιο ψωμί, μορταδέλα, καπνιστό χοιρινό, ζαμπόν, πάριζα, ένταμ, μαγιονέζα, αυγό, ντομάτα, τυροσαλάτα, πατάτες τηγανητές και γύρω-γύρω σαλάμι αέρος, για να διατηρείται στη θέση του το περιεχόμενο. Στο σπίτι η Αργυρώ συνηθίζει να φτιάχνει δικό της ψωμί από αλεύρι αμυγδάλου, λιναρόσπορο και σουσάμι. Το αλείφει λάδι και σκόρδο, βάζει επάνω τριμμένη ντομάτα, προσθέτει αβοκάντο, σαλάμι Λευκάδας σε μεγάλες, παχιές φέτες, λαδοτύρι Ζακύνθου και μελάτους κρόκους αυγού. Ο vegan σεφ Άλκης Μιχαήλ, που μένει στα νότια προάστια, αγαπάει πολύ το Περί Γης στη Βούλα και συγκεκριμένα την τορτίγια με χούμους, ντομάτα, αγγούρι, αβοκάντο και καρότο. Εναλλακτικά, απολαμβάνει τη γλυκιά τορτίγια με φιστικοβούτυρο, μπανάνα και maple syrup. Και τα δύο τα συνδυάζει με φρέσκο χυμό παντζάρι, καρότο και τζίντζερ που στο Περί Γης τον φτιάχνουν φανταστικά. Για το σπιτικό σάντουιτς έχει πάντα τσάτνεϊ μάνγκο που, όπως λέει, πάει με όλα, μουστάρδα ντιζόν με κόκκους, ντομάτα, ρόκα, cream cheese, sriracha, ψητές πιπεριές σε βάζο, αγγουράκι και κρεμμύδι τουρσί και για πρωτεΐνη τόφου, ή τέμπε, ή σεϊτάν, ή γαλοπούλα vegan. Η food editor Ζωή Παρασίδη έχει βρει στο Kora Bakery το σάντουιτς που γαληνεύει τις ηρωικές και αμέτρητες ώρες δουλειάς στο γραφείο. Πρόκειται για τη φοκάτσια με μορταδέλα, κρεμώδη burrata, relish από κόκκινες πιπεριές, κονφί ντομάτα και beurre noisete με φιστίκι Αιγίνης. Έτσι εξηγείται η έμπνευση. Η αρτοποιός και head baker στο Line Φαίδρα Μαυροειδή-Σβανά αγαπάει ιδιαίτερα τη Γωγώ Δελογιάννη και εμπιστεύεται τυφλά τη γεύση της. Έτσι, παρόλο που τις περισσότερες μέρες τα γεύματά της είναι vegan ή vegetarian, όταν βρίσκεται στη Γαλιάντρα δεν αντιστέκεται στο σάντουιτς με κεφτεδάκια, ντομάτα και τσαλαφούτι. Στο σπίτι, αν θέλει να ευχαριστηθεί ένα σάντουιτς, θα κόψει φέτες προζυμένιου ψωμιού, θα βάλει σπιτικό πέστο ρόκας, θα προσθέσει τσένταρ και γκούντα, θα το πασαλείψει με μπόλικο βούτυρο και θα το ψήσει στο τηγάνι, όπως κάναμε παλιά με το grilled cheese. Ο Τάσος Μπρεκουλάκης, διευθυντής της έντυπης LiFO που πρόσφατα συνέγραψε με τη Μαρίνα Πετρίδου το βιβλίο Σουβλάκι, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, έχει έντονη τη μνήμη ενός ιστορικού σαντουιτσάδικου. Πρόκειται για το Οικογενειακό Τοστ που βρισκόταν στην Στουρνάρη από το 1969, στην κάτω πλευρά της Πατησίων. Ένα μαγαζάκι με τεράστια δυναμική που σύστησε στην Αθήνα το λεγόμενο «αμερικάνικο σάντουιτς» και έκλεισε πολλές δεκαετίες αργότερα, το 2010. Τέσσερις τοστιέρες και τρεις-τέσσερις υπάλληλοι που δούλευαν νύχτα-μέρα για να προλάβουν να ικανοποιήσουν τις ουρές πελατών που περίμεναν απέξω. Τεράστια ποικιλία προϊόντων, που έφταναν τα ογδόντα, με τυριά και αλλαντικά απ’ όλη την Ελλάδα και ψωμάκι που έφτιαχναν μόνοι τους. Ο Τάσος θυμάται να προτιμά σάντουιτς με κασέρι Βόλου, μπέικον, αυγό, ψητό κοτόπουλο, ντομάτα, ροκφόρ και σπιτικά τουρσιά.

Όλη η Αθήνα, κοσμική και μη, περνούσε από το Οικογενειακό Τοστ. Λέγεται πως πουλούσαν γύρω στα 5.000 σάντουιτς τη μέρα! Σήμερα ο Τάσος επιλέγει το Derty Harry από το Big Mouth με λουκάνικο, κεφτέ, μανιτάρια σοτέ, τσένταρ, ντομάτα και Big Mouth Sauce. Στο σπίτι θα φτιάξει κάτι με ζυμωτό ψωμί, κασέρι Ξάνθης και ντοματίνια. Η food blogger Madame Ginger έχει ζήσει τις μεγάλες στιγμές του Everest και θυμάται ακόμη να παραγγέλνει σάντουιτς με διπλό τυρί, διπλό μπέικον, ουγγαρέζα, καλαμπόκι, πατατάκια και, σε περίπτωση μεγάλου ξενυχτιού, με αυγό βραστό. Σήμερα είναι vegan και όλα είναι διαφορετικά. Η αγάπη της, όμως, για τα σάντουιτς παραμένει μεγάλη. Έτσι, όταν θέλει να φάει κάτι νόστιμο και χορταστικό, προτιμά το Vegan Vandal και συγκεκριμένα το Crispy Cauli Sandwich με τραγανές μπουκιές παναρισμένου κουνουπιδιού, που μοιάζουν εντελώς με κοτόπουλο και της θυμίζουν το Chicky’s sandwich που έτρωγε παλιά στα Goody’s, με σος μουστάρδας, πίκλες αγγουριού, ντομάτα και iceberg. Στο σπίτι, αν δεν έχει μπαγκετούλα από το Τρομερό Παιδί, στηρίζει με πάθος το κλασικό, σωστό και πρόστυχο λευκό ψωμί του τοστ. Τρεις φετούλες, τις οποίες αλείφει με ντοματοπελτέ, τις αλατοπιπερώνει, προσθέτει έτοιμη μαγιονέζα vegan, τριπλό τυρί και γενναία δόση φυτικού βουτύρου και μετά τις ψήνει στην τοστιέρα μέχρι να «ξερογκαγκανιάσουν», όπως χαρακτηριστικά μας είπε. Το συγκεκριμένο σάντουιτς, μάλιστα, το απολαμβάνει για πρωινό, μεσημεριανό ή βραδινό και δεν έχει κανένα πρόβλημα να φάει και δεύτερο, αν οι περιστάσεις το απαιτούν. Η Μαρούλα Μαυρογιαννοπούλου, wine expert του notenexpert.gr, έχει αγαπημένο σάντουιτς από τα παιδικά της χρόνια και αυτό επιλέγει πάντα, ξανά και ξανά, χωρίς δεύτερη σκέψη. Το βρίσκει στα Ιμαλάια, στον Πειραιά, όπου σερβίρεται, όπως μας είπε, το πιο καθαρό «βρόμικο» της πόλης. Με αφράτο ψωμάκι, λουκάνικο σε jumbo μέγεθος, λάχανο, καρότο, καραμελωμένο κρεμμύδι, μαγιονέζα και μουστάρδα. Τεράστιο και μπαμπάτσικο, ικανό να χορτάσει πείνα και καρδιά. Στο σπίτι, πάλι, το ψυγείο είναι εξοπλισμένο για να καλύψει κάθε ανάγκη, ακόμη και σε περίπτωση πολέμου. Αγαπημένοι συνδυασμοί της Μαρούλας το ψωμί μπριός με κασέρι Σοχού, σαλάμι Λευκάδας, ή χοιρομέρι με χειροποίητο τσάτνεϊ πιπεριάς Φλωρίνης, ή τσιαπάτα με chevre, coppa με ντοματίνια και ρόκα. Ο σεφ του Aleria Γκίκας Ξενάκης αγαπούσε ιδιαίτερα και μνημονεύει ακόμα το γκουρμέ σαντουιτσάδικο Σαν Φρανσίσκο. Το ίδιο αγαπάει και το Guarantee στο Κουκάκι, που όταν το επισκέπτεται δεν μένει ποτέ σταθερός σε μια γεύση. Ξέρει ότι όλα τα υλικά είναι εξαιρετικής ποιότητας και του αρέσει πάντα να κάνει καινούργιους συνδυασμούς. Στα πλεονεκτήματα του μαγαζιού προσθέτει το κορυφαίο ψωμάκι που παίζει καθοριστικό ρόλο στη γεύση. Για το σπίτι διαλέγει ένα καλό προζυμένιο ψωμάκι, το οποίο εμπλουτίζει με αβοκάντο, γαύρο μαρι-

νάτο και πάστα ψητής πιπεριάς. Μάλιστα, το συγκεκριμένο είναι το αγαπημένο και του γιου του. Ο οινογράφος Δημήτρης Κούμανης του wine bar Heteroclito έχει να θυμάται πολλά διαφορετικά σάντουιτς, αφού τα πρώτα χρόνια της ζωής του ήταν κρεατοφάγος – πλέον είναι vegetarian εδώ και πολλά χρόνια. Σταθερή επιλογή του είναι το Guarantee στο Κουκάκι, όπου δεν επιλέγει κάτι συγκεκριμένο, αλλά κάνει τυχαίους συνδυασμούς την ώρα της παραγγελίας. Πιστεύει στην ποιότητα του μαγαζιού και εκεί βρίσκει πάντα καλά τυριά, ντόπια ή εισαγωγής. Ιδιαιτέρως αγαπάει τα ανοιχτά σάντουιτς των Δανών, τα Smorrebrod, και του αρέσουν οι συνδυασμοί με ψάρι που συνηθίζουν στη σκανδιναβική χώρα. Για το σπίτι προτιμά την μπαγκέτα από το Τρομερό Παιδί και το ψωμί σικάλεως από το Kora Bakery. Αυτό τον καιρό τού αρέσει να δοκιμάζει διάφορες γκοργκοντζόλες, μουστάρδες γαλλικές και πίκλες σε διάφορες μορφές. Αν και τα αγαπημένα του τυριά είναι τα γαλλικά, η καλή και στην εποχή της πρέντζα Ζακύνθου καθώς και τα παλαιωμένα σε μούστο τυριά του οινοποιού Κωνσταντίνου Μακρυδημήτρη διεκδικούν το ενδιαφέρον του. Η food blogger Μαριάννα Γκιτσάκη ή, αλλιώς, Surtuko, αγαπάει ιδιαίτερα το σάντουιτς The Forest που βρίσκει στο Talking Breads στα Εξάρχεια. Με αφράτο ψωμάκι που μοσχοβολάει βούτυρο, μανιτάρια σoτέ, μοτσαρέλα, παρμεζάνα, άρωμα τρούφας και σπιτική κέτσαπ – συνοδεύεται με μεγάλες τηγανητές πατάτες. Για το σπίτι φροντίζει να έχει ψωμί από το Kora Bakery ή το Τρομερό Παιδί, αν περάσει από τη γειτονιά του. Για το περιεχόμενο προτιμά αβοκάντο, αυγό, κόλιανδρο, sriracha σος, καραμελωμένα κρεμμύδια και Μετσοβόνε. Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί επική την απλή επιλογή του προζυμένιου ψωμιού, αλειμμένου με βούτυρο αγελάδας και πασπαλισμένου με ανθό αλατιού. Η αρτοποιός και ψυχή του Kora Bakey Ιάνθη Μιχαλάκη είναι λογικό να έχει μεγάλη αγάπη και στο ψωμί αλλά και σε εκείνους που φτιάχνουν το δικό τους, όπως συμβαίνει στο

Ο Τάσος θυμάται να προτιμά σάντουιτς με κασέρι Βόλου, μπέικον, αυγό, ψητό κοτόπουλο, ντομάτα, ροκφόρ και σπιτικά τουρσιά. Όλη η Αθήνα, κοσμική και μη, περνούσε από το Οικογενειακό Τοστ. Λέγεται πως πουλούσαν γύρω στα 5.000 σάντουιτς τη μέρα!

Marketta. Γι’ αυτό και το δικό της αγαπημένο σάντουιτς είναι από αυτό το μικρό εμπνευσμένο μαγαζί με τις τέλειες γεύσεις. Συγκεκριμένα, επιλέγει το σάντουιτς με σπιτική φοκάτσια, τόνο, κρεμμύδι πίκλα, φύτρες, μαγιονέζα και πράσινη σαλάτα. Όπως λέει, είναι ό,τι πρέπει για το lunch break στη δουλειά, γιατί έχει το indulgence του take-out, αλλά της επιτρέπει να συνεχίζει να δουλεύει μετά, κάτι που δεν θα συνέβαινε στην περίπτωση ενός μπέργκερ που θα τη βάραινε πολύ. Στο σπίτι η Ιάνθη τρώει μετά μανίας τοστ, κάθε μέρα στάνταρ για πρωινό, και υπάρχουν στο ψυγείο της, πάντα, όλα τα υλικά. Μάλιστα, για το τοστ της προτιμά το ψωμί για τοστ του εμπορίου χωρίς κόρα και δεν έχει κανένα πρόβλημα με αυτό. Η αγαπημένη της εκδοχή περιλαμβάνει τυρί γκούντα και φέτες κοτόπουλο καπνιστό.

31.3.22 – lifo

43

MARKET RESEARCH

PERSONAL SHOPPER î

L’Oréal Paris

î

Avène

Κραγιόν από τη συλλογή L’Oréal Paris x Elie Saab.

Υφασμάτινη μάσκα A-Oxitive.

Στα καταστήματα καλλυντικών

Στα φαρμακεία

î

Sky Premium Life Συμπλήρωμα διατροφής Vitamin C. Στα φαρμακεία

Μια κοινή αποστολή: Η παρουσίαση των BIOCERAMIC MoonSwatch Η OMEGA συνεργάστηκε με τη Swatch για να δημιουργήσει μια παιχνιδιάρικη έκδοση του εμβληματικού χρονογράφου Speedmaster. Αυτή η σχεδιαστική συνεργασία, που γίνεται για πρώτη φορά τόσο για την OMEGA όσο και για τη SWATCH, ακολουθεί μια δημοφιλή τάση συνεργασίας luxury brands με street brands για τη δημιουργία νέων, πρωτότυπων προϊόντων με τα καλύτερα στοιχεία και από τους δύο κόσμους. Οι δύο μάρκες άντλησαν τη σχεδιαστική τους έμπνευση από το Διάστημα και δημιούργησαν 11 Swatches που πήραν το όνομά τους από διάφορα πλανητικά σώματα, από γιγαντιαία αστέρια στο κέντρο του ηλιακού συστήματος μέχρι πλανήτες νάνους γύρω από αυτό. Τα Swatches είναι διαθέσιμα μόνο σε επιλεγμένα καταστήματα Swatch.

Το νέο εργοστάσιο της Vitex Με στόχο την περαιτέρω ενδυνάμωση της ηγετικής της θέσης στον κατασκευαστικό κλάδο ξεκίνησε η παραγωγή του νέου εργοστασίου έτοιμων σοβάδων του συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης VitexΤherm στην Αγία Παρασκευή Ασπροπύργου. Η επένδυση για την ενίσχυση της παραγωγικής και αποθηκευτικής δυναμικότητας του VitexTherm είναι συνολικού ύψους 5 εκατ. και εκτείνεται σε χώρο συνολικής έκτασης 4.500 τ.μ. Το σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης Vitextherm, με σημαντικό μερίδιο στην αγορά της μόνωσης, έρχεται να καλύψει την ολοένα αυξανόμενη σχετική ζήτηση με πλήρως αυτοματοποιημένη παραγωγή έτοιμου σοβά, δυναμικότητας 33τόνων/βάρδια. Το αναβαθμισμένο Logistic Center έκτασης 3.150 τ.μ. διαθέτει επαρκή αποθηκευτική ικανότητα για να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς σε υλικά όπως σοβάδες, θερμομονωτικά υλικά κ.ά.

ñ

New Balance Παπούτσι Fresh Foam 880 v12. www.newbalance.gr

ó

Apivita

ö

G-Star RAW Πουκάμισο Officer. Σε επιλεγμένα καταστήματα

Ενυδατικό γαλάκτωμα σώματος με μέλι & αλόη από τη σειρά Bee My Honey. www.apivita.com

î

SOPHIA Enjoy Thinking Live Βάζο Hermes. www.sophia.com.gr

î

Nuxe Κρέμα νυκτός Nuxuriance Ultra. Στα φαρμακεία

44 lifo – 31.3.22

This is a Vans Art Project: Ένας μήνας γεμάτος έμπνευση και τέχνη στην καρδιά της πόλης και ένα closing event που συγκέντρωσε τις δημιουργικές κοινότητες της Αθήνας «Off the wall» δημιουργίες από πηλό που εκφράζονται φορώντας Vans shoes, street art έργα τέχνης στους τοίχους της γκαλερί, tattoo sketches εμπνευσμένα από τη χαρακτηριστική checkerboard φιλοσοφία του brand και ιστορίες αποτυπωμένες σε βίντεο και φωτογραφία από action sports στους δρόμους της Αθήνας ήταν όλα όσα μπορούσε να δει κανείς τις τελευταίες εβδομάδες στην Alibi Gallery, στο πλαίσιο του ιδιαίτερου This is a Vans Art Project! Η Vans εμπνεύστηκε και διοργάνωσε και η Alibi Gallery φιλοξένησε 5 creative workshops και τα έργα που δημιουργήθηκαν σε καθένα από αυτά στην αγαπημένη καλλιτεχνική γειτονιά της Αθήνας, στου Ψυρρή. Έτσι και στο closing event του πρότζεκτ οι μαθητές-δημιουργοί των έργων, σπουδαστές από διάφορες σχολές που σχετίζονται με την τέχνη, οι specialists που ανέλαβαν να μεταφέρουν την εμπειρία τους στα workshops αλλά και το κοινό της δημιουργικής Αθήνας βρέθηκαν στην γκαλερί σε ένα μοναδικό πάρτι για να γιορτάσουν τη δημιουργικότητα και την προσωπική έκφραση.

ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ Πάνος Σκάρλος Dreamer

Πάνο, πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με το modeling; Η αλήθεια είναι πως το modeling μπήκε τυχαία στη ζωή μου, στα δεκαοχτώ, όταν ήρθα στην Αθήνα με σκοπό τις σπουδές. Μια κοπέλα που ήταν make up artist, αρκετά επιτυχημένη στον χώρο, με ρώτησε αν ήμουν μοντέλο (κάτι που μου φάνηκε αστείο στην αρχή), αλλά τελικά ανταλλάξαμε στοιχεία επικοινωνίας και με βοήθησε να μπω σε ένα πρακτορείο. Έπειτα από σχεδόν τέσσερα χρόνια και συνεχίζοντάς το ως freelance model μπορώ πλέον να πω ότι είναι κάτι που με γεμίζει και το κυνηγάω όσο μπορώ.

Τι φοράς σήμερα και πόσο κοστίζει; Το σημερινό outfit είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου από το Ministry of Concrete, με μια πινελιά από vintage shops. Το κόστος δεν το θυμάμαι καθόλου (γέλια). Πού πηγαίνεις τώρα; Επειδή έχει πολύ ωραία μέρα, θα πάω βόλτα στο κέντρο για καφέ και να δω φίλους. @panoskarlos Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο lifo.gr.

από τηn αφροδιτη σακκα

φωτο: παρισ ταβιτιαν

Τι σε εκφράζει στυλιστικά; Θα έλεγα ότι στυλιστικά με εκφράζει από ένα μείγμα από κουλτούρες. Σίγουρα η ραπ μουσική, που ακούω σε μεγάλο βαθμό, με επηρεάζει προς ένα πιο streetstyle και στοιχεία από τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 με κάνουν να νιώθω το vintage style οικείο.

31.3.22 – lifo

45

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Πολύ ευοίωνο το

τη Νέα Σελήνη στο ζώδιό σας την Πρωταπριλιά, ανοίγοντας νέες προοπτικές. Ο Δίας παραμένει στον τομέα της ιδιωτικής ζωής και σας ενθαρρύνει να θεραπεύσετε τραύματα που σας προκαλούν στασιμότητα καθώς και να αυξήσετε τα αντανακλαστικά σας. Η διαίσθηση και η ψυχική σας ικανότητα θα είναι αυξημένες, οπότε θα πρέπει να επικεντρωθείτε στα όνειρά σας. Στις 5/4 εισέρχεται και η Αφροδίτη στους Ιχθύς και μέχρι τις 2/5 θα είστε πιο ανήσυχοι σχετικά με την ερωτική σας ζωή, ενώ παράλληλα θα προσπαθήσετε να επιλύσετε κάποιο πρόβλημα, καθώς μπορεί να εμφανιστεί ένα πρόσωπο από το παρελθόν με το οποίο είχατε κρυφή σχέση. Την ίδια μέρα, η σύνοδος του Άρη με τον Κρόνο θα προκαλέσει απογοητεύσεις όσον αφορά τις φιλίες σας ή μια συνεργασία και θα σας ωθήσει να κάνετε ένα ξεσκαρτάρισμα.

την Πρωταπριλιά σάς ανοίγει μια πόρτα όσον αφορά την πνευματική ανάπτυξη και σας ωθεί να προχωρήσετε σε θέματα που αφορούν τα μέσα ενημέρωσης, τα ταξίδια και τις σπουδές. Εάν θέλετε να ακολουθήσετε κάτι καινούργιο, οι επόμενες μέρες θα είναι ευνοϊκές, ειδικά στις 3/4 που πραγματοποιείται η σύνοδος του κυβερνήτη σας Ήλιου με τον Ερμή. Ο Δίας υπόσχεται οικονομική υποστήριξη και αν αναζητήσετε επιχειρηματικά κεφάλαια, υποτροφία ή δάνειο να αναμένετε αίσια αποτελέσματα. Με την είσοδο της Αφροδίτης στους Ιχθύς στις 5/4 η ανάγκη σας για αύξηση του εισοδήματός σας θα σας ωθήσει στην αναζήτηση μιας νέας πηγής εσόδων, ενώ θα ενισχύσει την ερωτική σας διάθεση. Την ίδια μέρα η σύνοδος Άρη - Κρόνου θα ωθήσει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο να δώσουν τέλος σε αδύναμες σχέσεις.

ξεκίνημα του μήνα με τη Νέα Σελήνη στον Κριό και καθώς φωτίζει τον τομέα της δημιουργίας και του ρομαντισμού είναι ιδανική στιγμή για να ξεκινήσετε μια ερωτική σχέση ή τη δημιουργία οικογένειας. Στις 3/4 η σύνοδος Ήλιου - Ερμή θα στηρίξει τις προσπάθειές σας και οι ελεύθεροι θα πρέπει να δώσετε έμφαση στο φλερτ. Ο κυβερνήτης σας Δίας συνεχίζει την πορεία του στον τομέα της οικιακής ζωής και από τις 5/4, που εισέρχεται σε αυτόν και η Αφροδίτη, θα είναι μια καλή εποχή για σύσφιξη σχέσεων και τη φροντίδα των αγαπημένων σας προσώπων. Εμπορικές υποθέσεις και ό,τι αφορά την επικοινωνία θα συναντήσουν προκλήσεις στις 5/4 με τη σύνοδο Άρη - Κρόνου που θα επηρεάσει κυρίως τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Πρέπει να είστε προνοητικοί.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Με τη Νέα Σελήνη

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Με τη Νέα Σε-

στον Κριό την Πρωταπριλιά ξεκινάει ο μήνας και σας υπενθυμίζει πως ήρθε η εποχή που πρέπει να χαλαρώσετε και να σκεφτείτε πώς θέλετε να πορευτείτε από δω και στο εξής. Ο Δίας στους Ιχθύς συνεχίζει να δίνει ευκαιρίες για καινούργιες γνωριμίες και μέσω των επαφών με άτομα με τα οποία θα έχετε κοινά ιδανικά θα διευρύνετε τον κοινωνικό σας κύκλο. Στις 5/4 εισέρχεται ο κυβερνήτης σας, η Αφροδίτη, στους Ιχθύς και μέχρι τις 2/5 θα έχετε πολλές συναντήσεις με φίλους και έντονη κοινωνική ζωή. Διαδικτυακά ραντεβού ή η εύρεση συντρόφου μέσω του κοινωνικού σας δικτύου θα ευνοήσουν τους ελεύθερους. Στις 5/4 προσέξτε οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο για πιθανή αναβολή ενός επιχειρηματικού σχεδίου. Η σύνοδος Άρη - Κρόνου θα προκαλέσει έκρυθμη κατάσταση που θα πρέπει να λάβετε υπόψη.

λήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά επικεντρώνεστε σε οικονομικά θέματα που αφορούν κοινούς πόρους και οφειλές και είναι μια καλή στιγμή να επανεξετάσετε τον προϋπολογισμό σας, να ζητήσετε οικονομική υποστήριξη και να αλλάξετε τον τρόπο διαχείρισης των χρημάτων σας. Μια πολύ καλή μέρα για φλερτ και έναρξη μιας ερωτικής σχέσης είναι στις 3/4 με τη σύνοδο του Ήλιου με τον κυβερνήτη σας Ερμή. Στις 5/4 εισέρχεται η Αφροδίτη στους Ιχθύς, ενδυναμώνοντας τον τομέα των σχέσεων. Μέχρι τις 2/5 θα δοθεί πολλή έμφαση στη δέσμευση και μπορεί να ξεκινήσετε μια καλή συνεργασία ή να επισφραγίσετε τον δεσμό σας. Την ίδια μέρα η σύνοδος του Άρη με τον Κρόνο θα φέρει αύξηση ευθυνών στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο και αν νιώσετε πως το επάγγελμά σας δεν καλύπτει πλέον τις προσδοκίες σας, θα αναζητήσετε νέα κατεύθυνση.

starfax

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Ο Απρίλιος ξεκινάει με ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Η Νέα Σελήνη στον Κριό

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Με τη Νέα Σελήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά ξεκινάει ο μήνας, φέρνοντας νέες ιδέες και ευκαιρίες για να τις βάλετε σε εφαρμογή. Μπορεί να νομίσετε πως κάποιος σας κάνει φάρσα, αλλά θα είναι πολύ σοβαρή η πρόταση για μια πολλά υποσχόμενη συνεργασία. Μια δυνατή μέρα για την προώθηση ενός σχεδίου είναι στις 3/4 με τη σύνοδο Ήλιου και Ερμή. Ο Δίας παραμένει για αρκετό διάστημα στους Ιχθύς και στηρίζει τις φιλοδοξίες σας – αν κυνηγήσετε την τύχη σας, θα βγείτε κερδισμένοι. Η Αφροδίτη εισέρχεται επίσης στους Ιχθύς στις 5/4 και μέχρι τις 2/5 θα είστε πολύ γοητευτικοί, η καριέρα και η φήμη σας θα έχουν ανοδική πορεία και θα ικανοποιήσετε κάποια επιθυμία σας. Προσέξτε οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο στις 5/4 πώς θα διαχειριστείτε κάποια εμπόδια που θα προκαλέσει η σύνοδος Άρη - Κρόνου.

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Η Νέα Σελήνη του μήνα την Πρωταπριλιά στον Κριό ενεργοποιεί τον τομέα της οικιακής σας ζωής, ανοίγοντας μια πόρτα στην ευτυχία. Αν σκοπεύετε να μετακομίσετε, αυτή η διέλευση μπορεί να σας φέρει τον τέλειο χώρο διαβίωσης ή συγκάτοικο. Μια πολύ καλή μέρα για διαπραγματεύσεις σχετικά με την αγορά ή την ενοικίαση ενός ακινήτου είναι στις 3/4, με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή. Στις 5/4 εισέρχεται η Αφροδίτη στους Ιχθύς και μέχρι τις 2/5 η επικοινωνία με οικείους θα είναι πιο ευχάριστη, οι μετακινήσεις και η προώθηση των υπηρεσιών σας θα αποδώσουν καρπούς και γενικά θα είστε πιο πρόθυμοι για νέες συνεργασίες. Ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των οικονομικών σας. Στις 5/4 η σύνοδος Άρη - Κρόνου θα προκαλέσει αναταραχή στην παγκόσμια οικονομία και πρέπει να αποφύγετε τα ρίσκα και τις περιττές δαπάνες.

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Με τη Νέα Σελήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά ξεκινάει ο μήνας, η οποία θα σας κάνει να εστιάσετε περισσότερο στη συγγραφή, στη διαφήμιση ή στη δημιουργία επωνυμίας. Ιδανική εποχή για να ενημερώσετε τον ιστότοπό σας, να ξεκινήσετε ένα podcast ή να υπογράψετε ένα σημαντικό συμβόλαιο. Πολύ καλή μέρα για προώθηση υπηρεσιών και προϊόντων είναι στις 3/4, που πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή. Η Αφροδίτη, με την είσοδό της στους Ιχθύς στις 5/4, φέρνει περισσότερη αφθονία και κέρδη, ταυτόχρονα όμως θα εντείνει την ανάγκη σας για απόκτηση αγαθών και μπορεί να βγείτε πολύ εύκολα εκτός προϋπολογισμού. Διαχειριστείτε με σύνεση τους πόρους σας, καθώς η περίοδος που διανύουμε είναι ασταθής και απρόβλεπτη. Την ίδια μέρα η σύνοδος Άρη - Κρόνου στο ζώδιό σας μπορεί να σας προκαλέσει απογοήτευση και αδυναμία να ασχοληθείτε με τους προσωπικούς ή επαγγελματικούς σας στόχους.

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Ο μήνας ξεκινά με τη Νέα Σελήνη στον Κριό και καθώς ενεργοποιεί τον τομέα των σχέσεων, φέρνει νέες ευκαιρίες για συνεργασίες και συσπείρωση δυνάμεων με άτομα με τα οποία θα ξεκινήσετε από κοινού μια επαγγελματική προσπάθεια. Επίσης, αποτελεί εξαιρετική στιγμή για γάμο. Πολύ καλή μέρα για διαπραγματεύσεις είναι στις 3/4 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή. Ο κυβερνήτης σας, η Αφροδίτη, εισέρχεται στις 5/4 στους Ιχθύς, φέρνοντας αρμονία στον τομέα της εργασίας, και ως τις 2/5 θα μπορούσατε να δείτε μεγάλη ανάπτυξη στα επαγγελματικά. Την ίδια μέρα η σύνοδος Άρη Κρόνου θα προκαλέσει αναταράξεις στην ερωτική ζωή των γεννημένων το 3ο δεκαήμερο ή κάτι σχετικά με τα παιδιά, έτσι η η ανησυχία σας θα κορυφωθεί.

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Πολύ ευοίωνο ξε- ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Με τη Νέα Σε-

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

46 lifo – 31.3.22

κίνημα του μήνα με τη Νέα Σελήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά που, καθώς φωτίζει τον τομέα της καριέρας και της φήμης, οι εξελίξεις και οι επιτυχίες που θα φέρει θα είναι πέραν των προσδοκιών σας. Εξαιρετική μέρα για επαφές με πρόσωπα εξουσίας ή ένα νέο επαγγελματικό ξεκίνημα είναι και στις 3/4, που πραγματοποιείται η σύνοδος Ήλιου - Ερμή. Ο Δίας στους Ιχθύς συνεχίζει να τονώνει τον τομέα της πνευματικής σας ανάπτυξης, ευνοώντας τις σπουδές και τις επαφές με το εξωτερικό. Με την είσοδο της Αφροδίτης επίσης στους Ιχθύς στις 5/4 σας δίνεται η ευκαιρία πραγματοποίησης ενός ταξιδιού κατά τη διάρκεια του οποίου θα κάνετε μια γνωριμία που θα βελτιώσει την ερωτική σας ζωή. Την ίδια μέρα, η σύνοδος Άρη - Κρόνου θα δοκιμάσει τη σχέση των γεννημένων το 3ο δεκαήμερο.

λήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά δίνεται έμφαση στον τομέα της απασχόλησης, της καθημερινής σας ρουτίνας και της υγείας σας. Ιδανική εποχή για να βρείτε μια νέα δουλειά ή να αναλάβετε περισσότερες αρμοδιότητες. Επίσης, μπορείτε να ξεκινήσετε διατροφή και άσκηση για να τονώσετε τη φυσική και ψυχική σας ευεξία. Μια πολύ καλή μέρα για να στείλετε βιογραφικά ή να δώσετε συνέντευξη είναι στις 3/4, με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή. Στις 5/4 εισέρχεται η Αφροδίτη στους Ιχθύς και η ερωτική σας ζωή θα ανθίσει. Οι ελεύθεροι πρέπει να βγαίνετε περισσότερο, καθώς μπορεί να βρείτε το ιδανικό ταίρι. Όσοι είστε ήδη σε σχέση θα απολαμβάνετε στιγμές με τον άνθρωπό σας και θα ευνοηθεί η απόκτηση ενός παιδιού. Την ίδια μέρα η σύνοδος Άρη - Κρόνου θα προκαλέσει αστάθεια στις αγορές ακινήτων, επηρεάζοντας τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Νέες ευκαιρίες φέρνει

Sudoku No 721 7

3 5 3 8 9 7 9 1 6 9 4 3 2 9 8 2 7 6 5 2 4 7 8 6 2 4 6 5

Η λύση του προηγούμενου 3 8 6 5 2 1 4 9 7

9 1 5 4 8 7 3 6 2

2 7 4 6 3 9 5 1 8

7 4 1 3 6 8 2 5 9

5 2 8 1 9 4 7 3 6

6 9 3 2 7 5 1 8 4

4 6 7 9 1 3 8 2 5

1 5 2 8 4 6 9 7 3

8 3 9 7 5 2 6 4 1

η Νέα Σελήνη στον Κριό την Πρωταπριλιά και, απ’ ό,τι φαίνεται, ο μήνας ξεκινάει με θετικό πρόσημο για τα οικονομικά σας. Τώρα είναι η εποχή που πρέπει να βάλετε τα δυνατά σας για να αυξήσετε το εισόδημά σας και να εξοικονομήσετε κάποια χρήματα. Δυνατή μέρα για να ζητήσετε αύξηση αποδοχών στη δουλειά σας είναι στις 3/4 με τη σύνοδο Ήλιου - Ερμή. Ο Δίας συνεχίζει την πορεία του στο ζώδιό σας και από τις 5/4 που εισέρχεται και η Αφροδίτη θα πρέπει να εστιάσετε στις απολαύσεις, την ομορφιά και τον ρομαντισμό. Η γοητεία σας θα είναι στα ύψη, τονώνοντας την ερωτική σας ζωή. Βελτιώστε την εμφάνισή σας, δοκιμάστε ένα νέο look στα μαλλιά και αγοράστε ρούχα και αξεσουάρ, αποφεύγοντας τις υπερβολές με τα χρήματα. Έντονες τάσεις εσωστρέφειας θα προκαλέσει η σύνοδος Άρη - Κρόνου στις 5/4.

31.3.22 – lifo

47

he The ealthHealth ook Book

1– 4-6 8 10-11 12 14-15 16-17

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Μίνα Γκάγκα: Κανένας ασθενής, παιδί ή ενήλικος, ασφαλισμένος ή ανασφάλιστος, χωρίς τη φροντίδα που χρειάζεται

Ζωή Ράπτη: Βαριά η σκιά της πανδημίας στην ψυχική υγεία σε κάθε ηλικία

22

24

26 28

30-31 32

34 36-37 38

40-41 42

44

46-47

48-49 50-51

52-53 54-56

60

Μάριος Θεμιστοκλέους : Προσεγγίζουμε το σημείο που η λοίμωξη του κορωνοϊού δεν θα διαταράσσει την καθημερινότητά μας

61

Ευάγγελος Φιλόπουλος: Είναι στο χέρι μας να προστατευτούμε από τον καρκίνο

63

ΕΥΡΩΚΛΙΝΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αντιμετώπιση της κολπικής μαρμαρυγής με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, Δημήτριος Αθανασιάς - Στέλιος Δράγασης

62

Δημήτρης Παρασκευής: Το καλό και το κακό σενάριο και τα μαθήματα της πανδημίας

64-65

Ιωάννα Παυλοπούλου: Το σήμερα και το αύριο των εμβολίων

Μην αφήσετε το γλαύκωμα να σας στερήσει την όραση, Δρ. Δημήτριος Π. Μπεσίνης

66-67 68-69 70-71

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΡΑ

72-73

Ο καρκίνος έμεινε στο περιθώριο στην εποχή της πανδημίας

74

Καρδιοπάθειες, ο μεγάλος εχθρός της υγείας Σπάνιοι ασθενείς, αλλά όχι μόνοι

Μεγεθυντικός φακός η πανδημία για τις ελλείψεις στην περίθαλψη των ασθενών με χρόνια νοσήματα

Νέες μεταλλάξεις, νέες δόσεις εμβολίων και νέα φάρμακα συνθέτουν τη νέα κανονικότητα Η υποπαραλλαγή Ο2 αλλάζει τα δεδομένα στην πανδημία Ιστορίες κοινωνικής επιχειρηματικότητας, με υψηλό αίσθημα ευθύνης

Σε διατροφικά λάθη παρασύρουν τους νέους οι influencers

Πολυβιταμίνες για ενέργεια, ψυχική ισορροπία και κοφτερό μυαλό Εμβολιασμοί ρουτίνας, ο ακρογωνιαίος λίθος της πρόληψης Η Γενετική ανοίγει νέους δρόμους στην Ιατρική

Ισότιμη πρόσβαση όλων των ασθενών με καρκίνο του μαστού σε υψηλής ποιότητας εξειδικευμένες υπηρεσίες Το ψυχοκοινωνικό αποτύπωμα της πανδημίας

Τα εμβόλια, το μεγαλύτερο «όπλο» στη χάραξη των πολιτικών υγείας

Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα «εργαλείο» για την άμεση βελτίωση της δημόσιας υγείας Ιατρικό Περιστερίου - Κέντρο Εκπαίδευσης για τη Νότια Ευρώπη στην αντιμετώπιση των παθήσεων «ταμπού» Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τη νόσο Fabry, συνέντευξη του Χαράλαμπου Βλαχόπουλου

Η πρόληψη του καρκίνου του μαστού σε πρώτο πλάνο

Το «Άλμα Ζωής» χαρτογραφεί τον καρκίνο του μαστού στην Ελλάδα, συνέντευξη της Παρασκευής Μιχαλοπούλου Μεγάλη πρόοδος συντελείται στον μεταστατικό καρκίνο του μαστού, συνέντευξη της δρος Σοφίας Λέββα

75

7 συμπτώματα που δεν πρέπει να αψηφήσεις αν είσαι γυναίκα και έχεις περάσει τα 40, Συρράκος Παναγιώτης

76

Ανεκτίμητη αξία το ωραίο χαμόγελο στη ζωή, στην εποχή των social media, συνέντευξη του ορθοδοντικού Γιώργου Πολυχρονόπουλου

77 78-79

Καλλυντικά, το οπλοστάσιο για υγιή επιδερμίδα Η φωτεινή και η σκοτεινή πλευρά του ήλιου

THE GUIDE

Διευρύνεται η χρήση του αντιικού φαρμάκου remdesivir σε ασθενείς με λοίμωξη Covid-19, συνέντευξη της Κατερίνας Αργυράκη

Η πρώτη προφυλακτική αγωγή για ανοσοκατεσταλμένους με συνδυασμό μονοκλωνικών αντισωμάτων έναντι του κορωνοϊού

Στέλιος Λουκίδης: Η προστασία της πνευμονικής υγείας σε πρώτο πλάνο

2–

18-19

3–

58-59

80

Φυσικοθεραπεία, ο πολύτιμος σύμμαχος της μυοσκελετικής υγείας, συνέντευξη της Γεωργίας Ιατρίδου Κεταμίνη, η μεγαλύτερη επανάσταση στη θεραπεία της κατάθλιψης εδώ και δεκαετίες, συνέντευξη του δρος Γιώργου Μικελλίδη Ανοιξιάτικες αλλεργίες μάς κόβουν την ανάσα

81

Ελιξίριο υγείας για την καρδιά η υδροξυτυροσόλη του ελαιόλαδου

82

Συμπληρώματα διατροφής για υγεία και ευεξία, που ταιριάζουν σε κάθε ανάγκη (Νέα premium σειρά από τη Sky Premium Life®)

83

Η υγεία έχει βελούδινη υφή και πλούσια γεύση

84

Κανόνες υγιεινής για το σπίτι, το γραφείο και κάθε στιγμή της ημέρας

Πρωτοποριακή ψηφιακή πρωτοβουλία για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας

Αντιμετώπιση των παθήσεων της καρδιάς με την Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική του μέλλοντος, στο παρόν

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος γενικός διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ εμπορικη διευθυνση Ρένα Κροκίδα

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

media project director Θανάσης Χαραμής διευθυντής mikropragmata. lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος αρχισυνταξία Αλέξανδρος Διακοσάββας αρχισυνταξία podcasts Μερόπη Κοκκίνη

ΚΕΊΜΕΝΑ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΤΕΎΧΟΥΣ:

ΑΛΕΞΊΑ ΣΒΏΛΟΥ

διευθυντρια ampa.lifo.gr Χριστίνα Γαλανοπούλου παρακαλουμε ανακυκλωστε

εμπ ορικο τμημ α senior advertising manager Ξένια Στασινοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς creative director Χρήστος Τζοβάρας advertising manager Άννα Λαπαρδάγια direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Ευθύμης Παχής advertising executive Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr) senior digital campaign manager Αντώνης Ζωγράφος digital campaign manager Γιώργος Γιαννή

περιεχόμενα

ψηφιακή ανάπτυξη/ προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου –––––– συνταξη συντακτικη ομαδα Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Γιάννης Βασιλείου, Ευτύχης Βαρδουλάκης, Ματίνα Καλτάκη, Ματούλα Κουστένη, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Γιάννης Κωνσταντινίδης, Τίνα Μανδηλαρά, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Γιάννης Πανταζόπουλος, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Αφροδίτη Σακκά, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Βασιλική Σιούτη, Βίβιαν Στεργίου, Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη, Γιώργος Ψωμιάδης

αrt director Βανέσσα Φερλέ, Μαργαρίτα Καμαριώτη ατελιέ αssistant art director Μπιάνκα Σαμαρά φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie F., Γιώργος Αδάμος διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Νινέττα Γιακιντζή, Μαρούσα Θωμά διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

edito

ΑΛΕΞΊΑ ΣΒΏΛΟΥ

Δημοσιογράφος Υγείας

LiFO 31.3.2022

Η πρώτη ειδική έκδοση της LiFO για την υγεία με τίτλο «Health Book» είναι στα χέρια σας. Μια έκδοση που κυκλοφορεί σε κρίσιμες στιγμές καθώς, μετά την απειλή της πανδημίας του κορωνοϊού, ήρθε ένας πόλεμος σε ευρωπαϊκό έδαφος να μας θυμίσει ότι τίποτα στη ζωή δεν είναι δεδομένο. Το ίδιο ισχύει και για την υγεία. Τη θεωρούμε δεδομένη, αλλά δεν είναι. Η υγεία χτίζεται σαν οικοδόμημα, με θεμέλια τις σωστές επιλογές και την έγκυρη ενημέρωση. Είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών των μικρών, καθημερινών και φαινομενικά ασήμαντων πραγμάτων, όπως το να διαλέξουμε για σνακ ένα φρούτο αντί για ένα ντόνατ, να φάμε ένα γιαούρτι αντί μια πάστα, να περπατήσουμε μέχρι το γραφείο, να μην καπνίζουμε, να επιλέξουμε ένα σπορ που χαρίζει δύναμη και ευεξία αντί να κάνουμε ζάπινγκ στον καναπέ. Δεν πρέπει να θεωρούμε τον εαυτό μας άτρωτο, η ζωή δεν είναι ταινία με υπερήρωες, γι’ αυτό οφείλουμε να κάνουμε μία φορά τον χρόνο ιατρικές εξετάσεις και τα εμβόλια που συστήνουν οι ειδικοί. Να ενημερωνόμαστε για όλες τις παθήσεις, λοιμώδεις, χρόνιες, σπάνιες, και να μη θεωρούμε πως δεν θα συμβούν σ’ εμάς. Όταν είμαστε σωστά ενημερωμένοι και τηρούμε τις βασικές αρχές της πρόληψης που όλοι γνωρίζουμε, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα πάντα, με τη βοήθεια και της επιστήμης, που καταγράφει καταιγιστική πρόοδο. Με υγιεινή διατροφή, άσκηση και καλή ψυχική διάθεση –που είναι «κλειδί» για την ευεξία– ως συμμάχους και με τη βοήθεια διαγνωστικών εξετάσεων, καινοτόμων θεραπειών και προηγμένων εμβολίων, η υγεία εξασφαλίζεται και, αν απειληθεί, ανακτάται. Αρκεί να μην κρύβουμε τα προβλήματα κάτω από το χαλί και να δώσουμε στην ψυχική υγεία τη σημασία που της αρμόζει. Το «Health Book» είναι ένας οδικός χάρτης για τους δαιδαλώδεις διαδρόμους που εκτείνονται γύρω μας γεμάτοι παγίδες. Η πανδημία του κορωνοϊού μοιραία πρωταγωνιστεί στις σελίδες του, καθώς δεν μας έχει αφήσει. Με έγκυρη και σωστή πληροφόρηση από κορυφαίους επιστήμονες, με συνεντεύξεις των εκπροσώπων των θεσμικών φορέων της πολιτείας, το «Health Book» απαντά σε ερωτήσεις, προσφέρει συμβουλές, δίνει εκτιμήσεις για τη μετα-Covid-19 εποχή και μας βοηθά να αδράξουμε την επόμενη μέρα, πιο ενημερωμένοι και λίγο πιο σοφοί.

Καλή ανάγνωση

2—

ΜΊΝΑ ΓΚΆΓΚΑ

Aναπληρώτρια υπουργός Υγείας

Καλούμε και τώρα τους υγειονομικούς που δεν έχουν εμβολιαστεί να εμβολιαστούν για να θωρακίσουν τον εαυτό τους έναντι του ιού, όπως έκαναν χιλιάδες συνάδελφοί τους.

LiFO 31.3.2022

4—

Με την πανδημία να μεταβαίνει σταδιακά στο επόμενο στάδιο, τον κορωνοϊό πάντα παρόντα στη ζωή μας και το Εθνικό Σύστημα Υγείας να αναδιαρθρώνεται για να καλύψει τις ανάγκες της επόμενης μέρας ώστε να αποκτήσει η Ελλάδα τα νοσοκομεία του 2030, η αναπληρώτρια υπουργός υγείας Μίνα Γκάγκα απαντά σε όλες τις ερωτήσεις για τη δημόσια υγεία στη μετά-Covid εποχή.

Κανένας ασθενής, παιδί ή ενήλικος, ασφαλισμένος ή ανασφάλιστος, χωρίς τη φροντίδα που χρειάζεται — Τα μέτρα θα αποκλιμακωθούν σταδιακά, μετά τις συστάσεις των ειδικών της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων; Ποια εκτιμάτε ότι θα είναι τα χρονικά ορόσημα σε αυτήν τη διαδικασία; Οι εξελίξεις στην Κίνα μπορεί να την αλλάξουν;

Παρακολουθούμε όλες τις επιστημονικές και επιδημιολογικές εξελίξεις σχετικά με τη νόσο Covid-19, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων, και ακούμε πάντα τους ειδικούς. Η αποκλιμάκωση των μέτρων γίνεται με αργά, πολύ προσεκτικά βήματα και με στενή παρακολούθηση όλων των κρίσιμων επιδημιολογικών δεικτών. Όπως και όλο το προηγούμενο διάστημα, έτσι και τώρα οι αποφάσεις λαμβάνονται με μοναδικό γνώμονα την ασφάλεια των πολιτών και την προστασία της δημόσιας υγείας, συνυπολογίζοντας βέβαια και τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Τα χρονικά ορόσημα καθορίζονται από την επιδημιολογική εξέλιξη. Με τα σημερινά δεδομένα, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το τέλος της πανδημίας. Συνεχίζουμε να προσέχουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας.

— Με το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων ανθρώπων που μπαίνουν στις μονάδες εντατικής θεραπείας να παρουσιάζει μια μικρή, σταδιακή αύξηση, το ερώτημα είναι ποιοι θα χρειαστούν τελικά την τέταρτη δόση και πότε. Προς το παρόν, τέταρτη δόση χορηγείται σε ειδικές ομάδες ανοσοκατεσταλμένων ατόμων, ενώ διεθνώς έχει αρχίσει να συζητείται η πιθανότητα χορήγησης τέταρτης δόσης και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με χρόνια νοσήματα. Τη δεδομένη χρονική στιγμή κανένας οργανισμός ή φορέας πουθενά στον κόσμο δεν συζητά για τέταρτη δόση στον γενικό πληθυσμό. Όσον αφορά το ποσοστό των εμβολιασμένων που μπαίνουν στις μονάδες εντατικής θεραπείας, είναι μικρό, πρόκειται συνήθως για ενθρώπους με σοβαρά συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας.

— Κατά τη διάρκεια της πανδημίας καθυστέρησαν και οι εμβολιασμοί ρουτίνας και τώρα οι παιδίατροι εκφράζουν φόβους ότι θα δημιουργηθεί μεγαλύτερο πρόβλημα λόγω της συ-

5—

νταγογράφησης στον ανασφάλιστο πληθυσμό μόνο από τις δημόσιες δομές υγείας. Επίσης, την Ομοσπονδία των Παιδιάτρων ανησυχούν λοιμώξεις και οξέα περιστατικά που δεν χρήσουν νοσοκομειακής φροντίδας και φτάνουν στο ιατρείο ενός παιδιάτρου, που τώρα δεν θα μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ανασφάλιστων παιδιών. Τι απαντάτε σε αυτές τις ανησυχίες; Η κυβέρνηση και το υπουργείο Υγείας δεν θα αφήσουν κανέναν ασθενή, παιδί ή ενήλικο, ασφαλισμένο ή ανασφάλιστο, χωρίς τη φροντίδα που χρειάζεται. Ήδη υπάρχει πρόνοια και το σύστημα υγείας είναι εδώ για όλους τους πολίτες.

— Με την εμπειρία δύο χρονών πανδημίας και τη δημιουργία των long Covid ιατρείων στα νοσοκομεία, σε τι στάδιο βρισκόμαστε όσον αφορά τη δημιουργία κέντρων αποκατάστασης ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των ασθενών που νόσησαν βαρύτερα και έχουν περισσότερα υπολείμματα;

Ήδη οι ασθενείς που έχουν ανάγκη από αποκατάσταση μετά την ανάρρωσή τους από τη νόσο Covid-19 έχουν τη φροντίδα που χρειάζονται τόσο στις κλινικές Covid όσο και σε κέντρα αποκατάστασης. Ιατρεία long Covid λειτουργούν εδώ και πολύ καιρό στα νοσοκομεία αναφοράς για τον κορωνοϊό. Εκεί παρακολουθούνται όλοι οι ασθενείς μετά την αποθεραπεία τους. Όσοι χρειάζονται ακόμη πιο εξειδικευμένη φροντίδα παραπέμπονται αναλόγως.

— Τον τελευταίο καιρό αντιφατικές έρευνες που έχουν δημοσιευτεί δείχνουν πολύ αυξημένα ποσοστά long Covid στα παιδιά. Υπάρχουν αντίστοιχες δομές στα νοσοκομεία παίδων που να καλύπτουν αυτά τα περιστατικά;

Συνήθως τα παιδιά νοσούν ήπια και ξεπερνούν γρήγορα τη λοίμωξη. Τα πιο ευάλωτα και αυτά που έχουν υποκείμενα νοσήματα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρής νόσου. Δεν έχουμε αναφορές για αυξημένες περιπτώσεις long Covid σε παιδιά. Όπως και να ’χει, τα παιδιατρικά νοσοκομεία και οι παιδιατρικές Covid κλινικές διαθέτουν και την

Μίνα Γκάγκα

Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού είναι ίσως τα μόνα στη σύγχρονη ιατρική ιστορία που χορηγήθηκαν ταυτόχρονα σε τόσα εκατομμύρια ανθρώπους με απόλυτη ασφάλεια και εξαιρετικά αποτελέσματα στην πρόληψη της βαριάς νόσου και της θνητότητας.

LiFO 31.3.2022

εμπειρία και την εξειδίκευση να φροντίσουν τα περιστατικά αυτά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στηρίζοντας παράλληλα και τις οικογένειες.

τη σωστή παρακολούθηση των ασθενών και τη διεπιστημονική συνεργασία, ώστε οποιαδήποτε μετάβαση να γίνεται απλά και ομαλά.

— Υπάρχει ξεκάθαρο πλάνο για το τι θα γίνει με τους μη εμβολιασμένους υγειονομικούς; Θα παραμείνουν ή όχι στο ΕΣΥ;

— Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες του προγράμματος πρόληψης για τον καρκίνο, ο οποίος αποτελεί μεγάλη αιτία νοσηρότητας και θνητότητας στη χώρα μας;

Με απόφαση της κυβέρνησης η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού των υγειονομικών παρατείνεται μέχρι το τέλος του χρόνου. Εξαρχής η απόφαση αυτή βασίστηκε στη βούληση να προστατευτούν πρωτίστως οι ίδιοι οι υγειονομικοί και οι οικογένειές τους και βέβαια οι ασθενείς και η δημόσια υγεία. Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού είναι ίσως τα μόνα στη σύγχρονη ιατρική ιστορία που χορηγήθηκαν ταυτόχρονα σε τόσα εκατομμύρια ανθρώπους με απόλυτη ασφάλεια και εξαιρετικά αποτελέσματα στην πρόληψη της βαριάς νόσου και της θνητότητας. Εκτός όμως από τα εμβόλια νέας τεχνολογίας, έχουμε στη διάθεσή μας και εμβόλια τεχνολογίας ίδιας με τα κλασικά εμβόλια, που όλοι κάνουμε στα παιδιά μας από μωρά. Καλούμε και τώρα τους υγειονομικούς που δεν έχουν εμβολιαστεί να εμβολιαστούν για να θωρακίσουν τον εαυτό τους έναντι του ιού, όπως έκαναν χιλιάδες συνάδελφοί τους από την αρχή της πανδημίας. Οι υγειονομικοί, άλλωστε, ακολουθούν την ιατρική που βασίζεται σε τεκμήρια και τα τεκμήρια αποδεικνύουν ότι ο εμβολιασμός είναι και ασφαλής και αποτελεσματικός.

— Η δημιουργία του νέου εθνικού συστήματος υγείας διευκολύνει την παρακολούθηση των ασθενών, ειδικά εκείνων με χρόνια νοσήματα, που βρίσκονται στο στάδιο μετάβασης από παιδιατρικό σε ενήλικα ασθενή; Ναι, φυσικά. Ο ψηφιακός φάκελος, που θα ξεκινήσει πολύ σύντομα, θα περιέχει το ιστορικό του παιδιού και των εμβολιασμών του. Αυτό θα βοηθήσει πάρα πολύ τη συνεχή φροντίδα των παιδιών καθώς μπαίνουν στην ενήλικη ζωή, καθώς και όλους τους ασθενείς με χρόνια νοσήματα. Το νέο ΕΣΥ περιλαμβάνει βασικές υπηρεσίες και αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών με ενιαία ποιότητα και διαδικασία παντού στην Ελλάδα, θεραπείες και διαχείριση χρόνιων παθήσεων όσο γίνεται πιο κοντά στον τόπο κατοικίας των ασθενών, εντατικά προγράμματα πρόληψης, αγωγής υγείας και προσυμπτωματικού ελέγχου, ισχυρή διασύνδεση κεντρικών - περιφερειακών δομών, ευρεία αξιοποίηση τηλεϊατρικής και νέων τεχνολογιών, άρτια στελέχωση με βάση τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών ανά περιοχή, αρμονική συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, αναβάθμιση των νοσηλευτικών υπηρεσιών και υποδομών. Όλα αυτά αφορούν τόσο τους ενήλικες όσο και τους παιδιατρικούς ασθενείς. Η εισαγωγή του ψηφιακού φάκελου υγείας και οι εφαρμογές του στη διαχείριση των ιατρικών δεδομένων εξασφαλίζουν

6—

Αξιοποιούμε μέρος των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης για προγράμματα πρόληψης διαφόρων μορφών καρκίνου, ξεκινώντας από τον καρκίνο του μαστού με το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά». Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν αγωγή υγείας για μείωση παραγόντων κινδύνου και πρόληψη, προσυμπτωματικό έλεγχο για έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου.

— Θα μπορέσει να υλοποιηθεί ένα πρόγραμμα προσυπτωματικού ελέγχου για τον μεγάλο μαζικό «δολοφόνο», τον καρκίνο των πνευμόνων, σε επιλεγμένες ομάδες πληθυσμού; Είναι κάτι που συζητάμε με τις ιατρικές εταιρείες, την Ελληνική Πνευμονολογική και την Ακτινολογική Εταιρεία, τις ευρωπαϊκές εταιρείες και τον ΕΟΠΥΥ. Αυτό είναι ένα θέμα που απασχολεί και την Ευρώπη, γιατί ο καρκίνος του πνεύμονα είναι πράγματι μια σύγχρονη μάστιγα – και στην Ελλάδα έχουμε πράγματι αρκετά περιστατικά. Στηρίζουμε, λοιπόν, ένα πρόγραμμα πρόληψης που έχει σχέση με την ενημέρωση και την ψυχολογική υποστήριξη των πολιτών με υψηλό ρίσκο για ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Τα προγράμματα για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα προϋποθέτουν λειτουργία κέντρων όπου θα ακολουθούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα για την αξονική τομογραφία, με συγκεκριμένες διαδικασίες και ομάδες ειδικών. Μόνο έτσι μπορούν να αντιμετωπιστούν ολοκληρωμένα και ορθά οι άνθρωποι που εμφανίζουν ευρήματα στις εξετάσεις τους.

Οι δύσκολες περιστάσεις χρειάζονται παρεμβάσεις, για τις οποίες μιλά η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη, αναλύοντας τις δράσεις για τη στήριξη της κοινωνίας.

Βαριά η σκιά της πανδημίας στην ψυχική υγεία σε κάθε ηλικία ΖΩΉ ΡΆΠΤΗ

Υφυπουργός Υγείας, υπεύθυνη του τομέα Ψυχικής Υγείας και Εξαρτήσεων

— Η πανδημία του κορωνοϊού επιδείνωσε την ψυχική υγεία των πολιτών και άφησε ανοιχτές πληγές που θα αργήσουν να επουλωθούν. Ποιες ηλικιακές ή πληθυσμιακές ομάδες υφίστανται τις μεγαλύτερες επιπτώσεις;

Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν επηρεάστηκε από την πανδημία και δεν είναι τυχαίο ότι αυξήθηκαν τα ψυχοφάρμακα και τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονιών. Οι ηλικιωμένοι βιώσαν τη μοναξιά, την ανασφάλεια, την απομόνωση, τον φόβο της νόσησης με Covid-19. Παιδιά και έφηβοι ένιωσαν να βγαίνουν από τα νερά τους. Αισθάνθηκαν ανασφάλεια, άγχος, φόβο μη χάσουν γνώριμα πρόσωπα, ανησυχία για το μέλλον της οικογένειάς τους, ταραχή, απαισιοδοξία. Σε αυτές τις ομάδες ανήκουν και οι άνθρωποι της υγείας που βίωσαν πρωτόγνωρες καταστάσεις, οι συμπολίτες μας που νόσησαν και οι οικογένειες που έχασαν δικούς τους ανθρώπους.

— Πώς επενέβη το υπουργείο Υγείας για να στηρίξει τους ανθρώπους που δοκιμάστηκαν;

Η αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών δεν μπορεί να γίνει μονοσήμαντα, επειδή δεν έχουν όλες οι περιπτώσεις το ίδιο κοινωνικό περίγραμμα και τις ίδιες ψυχολογικές αφετηρίες.

LiFO 31.3.2022

Σηκώσαμε τα μανίκια άπαντες σε μια προσπάθεια να ανταποκριθούμε στις χιλιάδες ανάγκες που δημιουργήθηκαν. Μία από τις πρώτες δράσεις μας ήταν να θέσουμε σε λειτουργία την τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306, η οποία λειτουργεί δωρεάν για όλους και ενισχύθηκε ώστε να υποστηρίζει αποτελεσματικά τις ανάγκες παιδιών και εφήβων. Παράλληλα, υλοποιούμε δράσεις όπως η ψυχολογική υποστήριξη σε ασθενείς με Covid-19 και σε συγγενείς τους, σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις και πάσχοντες από καρκίνο, σε παιδιά και εφήβους, εκπαιδευτικά προγράμματα σε όσους έχουν την επιμέλειά τους και σε επαγγελματίες από τον χώρο της υγείας κ.ά.

— Τα παιδιά δέχτηκαν πολλαπλό πλήγμα, μαζί με την ασύμμετρη εισβολή του διαδικτύου στη ζωή τους. Πώς τα βοηθάμε ώστε αντιμετωπίσουν τους ιντερνετικούς κινδύνους; Το διαδίκτυο αποτελεί τη σύγχρονη εξάρτηση που

8—

εξαπλώνεται με γρήγορους και ύπουλους τρόπους. Σύμφωνα με μελέτες του ΕΚΠΑ, οι συμπεριφορές διαδικτυακής εξάρτησης φτάνουν το 62,7% στον εφηβικό πληθυσμό, έναντι 40% προ καραντίνας, με περίπου το 20% να εκδηλώνει σοβαρή παραίτηση από καθημερινές υποχρεώσεις και δραστηριότητες. Στα μείζονος σημασίας έργα μας περιλαμβάνεται η νέα, επταετής, συνολικού ύψους 84 εκατ. ευρώ, προγραμματική σύμβαση για τη λειτουργία των κέντρων πρόληψης των εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ, διαδίκτυο) στους δήμους, με το υπουργείο Εσωτερικών, την ΕΕΤΑΑ, την ΚΕΔΕ και τον ΟΚΑΝΑ για την υλοποίηση δράσεων που αφορούν ιδιαίτερα παιδιά και εφήβους. Επιπλέον, αναπτύσσουμε πλατφόρμα τηλεψυχιατρικής και τηλεσυμβουλευτικής για όλες τις δημόσιες παιδοψυχιατρικές κλινικές και τα κέντρα ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων σε συνεργασία με το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και την ΗΔΙΚΑ, με στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και θεραπευτικής εξ αποστάσεως.

— Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες εγκλημάτων που δείχνουν τη βαριά ψυχοπαθολογία των δραστών. Υπάρχουν δράσεις που μπορούν να γίνουν ώστε να αντιμετωπιστεί το κύμα της αναίτιας βίας;

Πρώτα απ’ όλα, να ξεκαθαρίσω ότι οι ψυχικά ασθενείς δεν είναι δυνάμει παραβατικοί ή εγκληματίες. Η αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών δεν μπορεί να γίνει μονοσήμαντα, επειδή δεν έχουν όλες οι περιπτώσεις το ίδιο κοινωνικό περίγραμμα και τις ίδιες ψυχολογικές αφετηρίες. Γι’ αυτό και η στρατηγική μας με το σύνολο των πολιτικών που εφαρμόζουμε, από την υπόθεση των εξαρτήσεων και της ψυχολογικής υποστήριξης μέσω ανοιχτής τηλεφωνικής γραμμής μέχρι τις συνεργασίες με τους κοινωνικούς φορείς, τα ιδρύματα αλλά και τη διεθνή κοινότητα, στόχο έχει να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης, προλαβαίνοντας έτσι τυχόν επιδείνωση της ψυχικής τους υγείας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στόχος είναι να μη μένει κανείς αβοήθητος.

Κάνοντας τον απολογισμό του εμβολιαστικού προγράμματος, καταγράφοντας όσα πετύχαμε, μέχρι ποιο σημείο σηκώσαμε τον πήχη της ανοσίας και πόσους θανάτους θα αποφύγουμε κρατώντας την oικονομία ανοιχτή, ο γενικός γραμματέας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και συντονιστής του Εμβολιαστικού Σχεδίου «Ελευθερία» Μάριος Θεμιστοκλέους προχωρά στον επόμενο μεγάλο στόχο, την αναδιάρθρωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, αξιοποιώντας, ανάμεσα σε άλλα, τα διδάγματα της πανδημίας.

Προσεγγίζουμε το σημείο που η λοίμωξη του κορωνοϊού δεν θα διαταράσσει την καθημερινότητά μας ΜΆΡΙΟΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΈΟΥΣ

Γενικός γραμματέας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και συντονιστής Εμβολιαστικού Σχεδίου «Ελευθερία»

LiFO 31.3.2022

10—

— Δεδομένης της κίνησης που έκανε τελευταία η χώρα να προμηθευτεί πρωτεϊνικά εμβόλια γνωστής παλαιότερης τεχνολογίας, ποια προσδοκάτε να είναι η ανταπόκριση του κόσμου που μέχρι τώρα δεν έχει πειστεί να εμβολιαστεί με τα mRNA εμβόλια; Με το εμβόλιο της Novavax, με το οποίο οι εμβολιασμοί ξεκίνησαν αρχές Μαρτίου, έχουν εμβολιαστεί μέχρι στιγμής 2.800 πολίτες και έχουν κλειστεί 1.150 επιπλέον ραντεβού πρώτης δόσης. Όπως αναμενόταν, η ανταπόκριση είναι χαμηλή. Πιστεύω ότι θα συμφωνήσουμε όλοι πως δύο χρόνια μετά την πανδημία και με το 85% του ενήλικου πληθυσμού εμβολιασμένο, η απόφαση να μην εμβολιαστεί κάποιος είναι αρκετά δύσκολο να αλλάξει, καθώς οφείλεται κυρίως σε εσφαλμένες κατά τη γνώμη μου προσωπικές, θρησκευτικές, πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις.

— Ο ετήσιος εμβολιασμός που πιθανόν να χρειαστεί θα γίνεται στα φαρμακεία; Διότι, εκτός από τα αστικά κέντρα, η Ελλάδα έχει απομονωμένα χωριά και νησιά, όπου είναι δύσκολο να στήνεται κάθε χρόνο μια επιχείρηση σαν την «Ελευθερία». Αποδείξαμε στην πράξη ότι έχουμε τη δυνατότητα να εμβολιάσουμε ταυτόχρονα τους κατοίκους κάθε γωνιάς της Ελλάδας. Έχουμε ένα σύστημα που δουλεύει και μπορούμε να προσαρμόσουμε τη δυναμικότητά του ανάλογα με τις συνθήκες. Η συμμετοχή των φαρμακοποιών θα εξαρτηθεί από διάφορες παραμέτρους που αφορούν τις συνθήκες αποθήκευσης και διανομής του εμβολίου. Αν υπάρξει ανάγκη, θα εξεταστεί το ενδεχόμενο συμμετοχής τους.

— Σε τι ποσοστό είναι εμβολιασμένος ο παιδικός και εφηβικός πληθυσμός και ποιος είναι ο στόχος όσον αφορά την επιθυμητή εμβολιαστική κάλυψη σε αυτές τις ηλικίες;

Στην ηλικιακή ομάδα 15-17 έχουν εμβολιαστεί με τουλάχιστον μία δόση 190.400 άτομα, ποσοστό 57,7%. Στην ηλικιακή ομάδα 12-14, 146.600 άτομα, το 44,1%, και στην ομάδα 5-11, 136.900 παιδιά, το 18,7%. Στόχος μας φυσικά παραμένει, όπως και στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, να εμβολιαστούν ακόμα περισσότερα άτομα. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη συμμετοχή και τα ποσοστά εμβολιασμού σε αυτές τις ηλικίες, συγκρίνοντάς τα με αυτά των υπόλοιπων χωρών της Ε.Ε.

— Με τη διασπορά της μετάλλαξης Όμικρον και της υποπαραλλαγής Ο2 είναι διάχυτη η εντύπωση ότι επειδή όλοι κολλούν, λόγω της ανοσιακής διαφυγής, το εμβόλιο δεν «δουλεύει». Μήπως στην πορεία του προγράμματος εμβολιασμού έγιναν επικοινωνιακά λάθη, για παράδειγμα μιλούσαμε για τείχος ανοσίας, ενώ θα έπρεπε να μιλήσουμε για τείχος μη σοβαρής νόσησης;

Τα εμβόλια παρέχουν αδιαμφισβήτητα υψηλή προστασία έναντι σοβαρής νόσησης και θα-

νάτου, παρά το γεγονός ότι λόγω της υψηλής μεταδοτικότητας της Ο2 κολλάνε και οι εμβολιασμένοι. Με το τείχος ανοσίας δεν εννοούμε ότι ο κορωνοϊός θα εξαφανιστεί ως διά μαγείας αλλά ότι θα φτάσουμε στο επιθυμητό εκείνο σημείο που η λοίμωξη δεν θα διαταράσσει την καθημερινότητά μας και δεν θα προκαλείται αυξημένη πίεση στο ΕΣΥ. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, είμαστε πλέον πολύ κοντά σ’ αυτό το σημείο.

— Ποιο είναι το ποσοστό των ανθρώπων που προτιμούν να πληρώνουν ένα πρόστιμο κάθε μήνα παρά να εμβολιαστούν και κατά πόσο αυτή η «κρίσιμη μάζα» μπορεί να ασκήσει σημαντική πίεση στο ΕΣΥ;

Μέχρι στιγμής έχουν καταλογιστεί 317.000 πρόστιμα. Το μέτρο της υποχρεωτικότητας απέδωσε, 230.500 συμπολίτες μας εμβολιάστηκαν λόγω της υποχρεωτικότητας και πάνω από το 91,2 % των συμπολιτών μας άνω των 60 ετών έχει εμβολιαστεί με τουλάχιστον μία δόση, ποσοστό αντίστοιχο του μέσου όρου της Ε.Ε. Δεν μπορώ να εκτιμήσω με ακρίβεια το μέγεθος της πίεσης που θα δεχτεί το ΕΣΥ, μπορώ όμως να σας πω με βεβαιότητα ότι θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία τους.

— Το ζήτημα του υποχρεωτικού εμβολιασμού των υγειονομικών έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις, μάλιστα έχει γίνει και πεδίο αντιπαράθεσης στη Βουλή και επ’ αυτού θα αποφασίσει η ηγεσία του υπουργείου Υγείας. Ως επικεφαλής του προγράμματος «Ελευθερία», που ζήτησε από τους Έλληνες πολίτες να εμβολιαστούν ει δυνατόν στο 90%, ποια είναι η προσωπική σας άποψη; Μπορούν ή, καλύτερα, πρέπει οι δομές του ΕΣΥ να δέχονται ανεμβολίαστους εργαζόμενους; Όσο έχουμε πανδημία και ο κορωνοϊός προκαλεί θανάτους και διασωληνώσεις, όλοι οι υγειονομικοί πρέπει να είναι εμβολιασμένοι.

— Τους προηγούμενους μήνες οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις έλεγαν ότι η μέγιστη εμβολιαστική κάλυψη που θα μπορούσε να πετύχει η Ελλάδα ήταν κοντά στο 68%. Πήγαμε πολύ παραπάνω, όχι μόνο λόγω του προστίμου. Ποιοι πιστεύετε ότι ήταν οι σημαντικότεροι παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτό; Πώς μπορούμε να εξαργυρώσουμε στο εξής, σε επίπεδο δημόσιας υγείας, αυτή την επιτυχία; Χάρη στον εμβολιασμό σώθηκαν περισσότεροι από 20.000 συμπολίτες μας και πολλοί περισσότεροι γλίτωσαν τη βαριά νόσηση. Η επιχείρηση «Ελευθερία» πέτυχε να κρατήσει την οικονομία και την κοινωνία μας ανοιχτή χωρίς lockdown, όπως είχαμε πριν από το εμβολιαστικό πρόγραμμα. Καθοριστικοί παράγοντες για την επιτυχία του είναι η οργάνωση, με προτεραιότητα την παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας στους πολίτες∙ τα ορθά και μελετημένα βήματα της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, που δεν παρασύρθηκε από επικοινωνιακές πιέσεις∙ τα

11—

μέτρα που εφαρμόσαμε ως πολιτεία: voucher, Freedom Pass, data, Covid-pass, διοικητικό πρόστιμο. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και στοχευμένες παρεμβάσεις όπως το πρόγραμμα εμβολιασμού κατ’ οίκον, με το οποίο σας θυμίζω ότι εμβολιάσαμε πάνω από 100.000 άτομα στα σπίτια τους, αλλά και τοπικές δράσεις σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση και την Εκκλησία.

— Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη αναδιάρθρωσης της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) ώστε να αποσυμφορηθούν τα νοσοκομεία και κάθε πολίτης να έχει πρόσβαση, χωρίς καθυστέρηση, σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Με ποια βήματα θα προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις και σε τι χρονικό πλαίσιο; Έχετε δίκιο, η πανδημία ανέδειξε πράγματι την ανάγκη να προχωρήσουμε στη μεταρρύθμιση της ΠΦΥ. Στόχος είναι όλοι οι πολίτες να αποκτήσουν τον προσωπικό τους γιατρό που θα λειτουργεί ως «σύμβουλος υγείας» και θα τους καθοδηγεί από την πρόληψη και την αγωγή υγείας μέχρι τη διάγνωση και τη θεραπεία. Στο νέο μοντέλο είναι απαραίτητη η συνεργασία και η συμμετοχή όλων, και του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ήδη έχουμε ξεκινήσει τις αλλαγές, έχοντας την εμπειρία και τα κεκτημένα του εμβολιαστικού προγράμματος και εφαρμόζουμε άμεσα το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε στον εμβολιασμό για το κλείσιμο ραντεβού στην ΠΦΥ. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση ύψους 300 εκατ. ευρώ για την ΠΦΥ.

H πανδημία ανέδειξε πράγματι την ανάγκη να προχωρήσουμε στη μεταρρύθμιση της ΠΦΥ. Στόχος είναι όλοι οι πολίτες να αποκτήσουν τον προσωπικό τους γιατρό που θα λειτουργεί ως «σύμβουλος υγείας» και θα τους καθοδηγεί από την πρόληψη και την αγωγή υγείας μέχρι τη διάγνωση και τη θεραπεία.

Η λοίμωξη του κορωνοϊού ανέδειξε την πνευμονική υγεία ως το ήμισυ του παντός. Για να μπορούμε να παίρνουμε βαθιές ανάσες και να ζούμε τη ζωή στο έπακρο, πρέπει να έχουμε γερούς πνεύμονες, γι’ αυτό ο καθηγητής Στέλιος Λουκίδης καταγράφει ποια νοσήματα μας απειλούν και τι πρέπει να προσέχουμε.

Η προστασία της πνευμονικής υγείας σε πρώτο πλάνο ΣΤΈΛΙΟΣ ΛΟΥΚΊΔΗΣ

Καθηγητής Πνευμονολογίας στο ΕΚΠΑ, προέδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας

— Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο τον αντίκτυπο των λοιμώξεων στο αναπνευστικό. Τι πρέπει να γίνει από δω κι εμπρός για να έχουμε καλύτερη υγεία;

Πρέπει να στηρίξουμε το δημόσιο σύστημα υγείας με σκοπό να μπορεί να αντεπεξέλθει σε παρόμοιες προκλήσεις. Επιπρόσθετα, πρέπει να χτίσουμε ένα δίκτυο πρωτοβάθμιας φροντίδας με σκοπό την αποσυμπίεση των τριτοβάθμιων νοσοκομείων και παράλληλα την προσφορά ποιοτικών υπηρεσιών υγείας. Τέλος, πρέπει να κάνουμε σχεδιασμό δεκαετίας με σκοπό την ανανέωση του προσωπικού (ιατρικού και νοσηλευτικού), να δώσουμε χώρο στους νεότερους συναδέλφους που από τη θέση του ειδικευόμενου ή του επικουρικού ειδικευμένου έδειξαν ότι πραγματικά αποτελούν την ελπίδα για το αύριο.

— Στη διάρκεια των δύο χρόνων της πανδημίας ένα μέρος της κοινωνίας έδειξε ότι έδωσε βάση σε θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τον ιό και τα εμβόλια. Τι κάναμε λάθος και υπάρχει αυτή η εσφαλμένη άποψη για την επιστήμη, που δεν έχουν οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι;

Να εισαγάγουμε νέα εργαλεία πρόληψης, όπως αυτό της χαμηλής δόσης αξονικής τομογραφίας θώρακος για έγκαιρη αναγνώριση του καρκίνου του πνεύμονα.

LiFO 31.3.2022

Οι άνθρωποι που πίστεψαν στις θεωρίες συνωμοσίας ουσιαστικά έβγαλαν μια αντίδραση σε πολλές κοινωνικές προκλήσεις των τελευταίων ετών. Δεν αντέδρασαν μόνο στην επιστήμη, απλώς σε αυτήν βρήκαν την αφορμή. Η επιστήμη είναι αυτή που έδωσε λύσεις, είναι αυτή που υπερασπίστηκε τη δημόσια υγεία και είναι αυτή που ανακάλυψε φάρμακα, τρόπους αντιμετώπισης και, φυσικά, εμβόλια κατά του ιού. Ποιος έρχεται αντιμέτωπος με την πρόοδο, λοιπόν, και ποιος αντιτίθεται στην προάσπιση της υγείας των πολιτών; Ίσως το λάθος να ήταν η υπερέκθεση της επιστήμης στα ΜΜΕ, που ουσιαστικά είχαν ρόλο πληροφόρησης, με κάποια στοιχεία υπερβολής όμως.

— Η πανδημία ώθησε ανθρώπους που είχαν διακόψει το κάπνισμα να το ξαναρχίσουν. Ποιος είναι ο αντίκτυπος των βασικών νοσημάτων που σχετίζονται με το τσιγάρο στη χώρα μας και τι πρέπει να γίνει για να περιορίσουμε τους θανάτους που σχετίζονται με αυτό και φτάνουν τους 22.000 ετησίως στην Ελλάδα;

12—

Πρέπει να ξαναφέρουμε στην επικαιρότητα την πρόληψη αυτών των παθήσεων και να εντατικοποιήσουμε τις παρεμβάσεις σε αυτές. Να εισαγάγουμε νέα εργαλεία πρόληψης, όπως αυτό της χαμηλής δόσης αξονικής τομογραφίας θώρακος για έγκαιρη αναγνώριση του καρκίνου του πνεύμονα, και να ενεργοποιήσουμε όσα ιατρεία μπορούμε για τη διακοπή του καπνίσματος.

— Ποιο μήνυμα στέλνετε στις γυναίκες για την πρόληψη του καρκίνου των πνευμόνων και για τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η οποία έχει σταματήσει να είναι νόσος των παππούδων; Δυστυχώς, τα τελευταία έτη οι γυναίκες έχουν αυξητικά ποσοστά και στις δύο παθήσεις, οι οποίες σχετίζονται με τη συνήθεια του καπνίσματος που εσφαλμένα αποτελούσε ένδειξη απελευθέρωσης των γυναικών σε προηγούμενες δεκαετίες. Η σημερινή γυναίκα, εργαζόμενη, επιστήμονας, μητέρα, έχει έναν σημαντικό ρόλο στην κοινωνία, που αναδείχτηκε και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Δεν χρειάζεται το κάπνισμα για να αναδείξει την προσωπικότητά της και την αξία της.

— Στη διάρκεια της πανδημίας υπηρετήσατε σε κλινική Covid, συγκεκριμένα στο Αττικό Νοσοκομείο, και εκεί πετύχατε από τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτή η μεγάλη επιτυχία;

Δεν θα ξεχωρίσω το Αττικό Νοσοκομείο ως ανεξάρτητη δομή υγείας. Θα το φέρω, όμως, ως το παράδειγμα νοσοκομείου όπου πολλές ειδικότητες, η νοσηλευτική υπηρεσία και εργαζόμενοι σε πολλαπλά επίπεδα έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους και συνεργάστηκαν αρμονικά με σκοπό την καλύτερη δυνατή αντιμετώπισης της πανδημίας. Εφάρμοσαν σωστά τα θεραπευτικά πρωτόκολλα, προσπαθώντας να αναδείξουν και την προσωποποιημένη θεραπευτική παρέμβαση στους φαινότυπους της νόσου. Πρέπει να κατανοήσουμε όλοι την πολυπαραγοντική φύση της θνητότητας και να καταλάβουμε ότι τα χαμηλά ποσοστά έρχονται μέσα από συνεργασίες, διακλινικές αποφάσεις και ενεργό συμμετοχή όλου του προσωπικού.

ΕΥΆΓΓΕΛΟΣ ΦΙΛΌΠΟΥΛΟΣ

Προέδρος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας

LiFO 31.3.2022

Είναι στο χέρι μας να προστατευτούμε από τον καρκίνο 14—

Το σαρωτικό πέρασμα της πανδημίας δημιούργησε ρωγμές στο τείχος προστασίας για την πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων και έκρυψε τα ογκολογικά νοσήματα κάτω από το χαλί. Όμως, όπως λέει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας Ευάγγελος Φιλόπουλος, «ο καρκίνος δεν είναι παίξε γέλασε» και δεν συγχωρεί τέτοιες παραλείψεις.

— Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, πόσο παραμέλησαν την πρόληψη του καρκίνου οι πολίτες στην Ευρώπη και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού σε κάθε ηλικία;

Είναι γεγονός πως σε όλες τις χώρες με σωστή καταγραφή των ιατρικών δεδομένων διαπιστώθηκε σημαντική μείωση του αριθμού των γυναικών που προσήλθαν για προληπτικές εξετάσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Με βάση υπολογισμούς, στη Μεγάλη Βρετανία εκτιμήθηκε πως την επόμενη πενταετία θα υπάρξει μια αύξηση της τάξης του 7,9-9,6% στον αριθμό των θανάτων λόγω καρκίνου του μαστού εξαιτίας των καθυστερήσεων στη διάγνωση αυτή την περίοδο.

— Ο καρκίνος του μαστού παρουσιάζει ανησυχητική αύξηση τα τελευταία χρόνια στις νέες γυναίκες. Σε ποιες άλλες αιτίες μπορεί να αποδίδεται το φαινόμενο, πέραν της παραμέλησης των προληπτικών εξετάσεων;

Ο καρκίνος του μαστού, σε συχνότητα εμφάνισης, βρίσκεται στην πρώτη θέση σε νεαρές ενήλικες, όπως συμβαίνει και στις άλλες ηλικιακές ομάδες. Αποτελεί, δε, τη συχνότερη αιτία θνησιμότητας σε γυναίκες έως 39 ετών. Σε ορισμένες μελέτες καταγράφεται αύξηση, σε άλλες σταθεροποίηση (σε υψηλά, όμως, επίπεδα) στις νέες γυναίκες. Γι’ αυτό οι γυναίκες δεν πρέπει να αμελούν τον προ-ασυμπτωματικό έλεγχο.

— Ποια προγράμματα προασυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο γενικά σε γυναίκες

και άντρες έχουν αποδείξει την αξία τους με την πάροδο των ετών; Τι πρέπει να γίνει σε ό,τι αφορά την έλλειψη οποιουδήποτε προγράμματος για την πρόληψη για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου των πνευμόνων;

Η χώρα μας, όπως και άλλες χώρες, οφείλει να μειώσει το ποσοστό θνησιμότητας λόγω του καρκίνου του μαστού μέσω των τακτικών προληπτικών ελέγχων. Σημαντική υστέρηση υπάρχει στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τον εμβολιασμό των νέων γυναικών κατά του ιού HPV. Και αυτό είναι κρίμα, γιατί ο εμβολιασμός, σε συνδυασμό με το τεστ ΠΑΠ, είναι σε θέση να εξαλείψει σχεδόν αυτόν τον τύπο του καρκίνου. Επίσης, ο έλεγχος του παχέος εντέρου, μετά τη διαπίστωση ότι τα τελευταία χρόνια προσβάλλει ολοένα και πιο συχνά άτομα ηλικία νεότερης των 50 ετών, έκανε σημαντικές αντικαρκινικές υπηρεσίες και επιστημονικές εταιρείες να προτείνουν την έναρξη της προληπτικής κολονοσκόπησης από την ηλικία των 45 ετών. Σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του πνεύμονα, η αξονική τομογραφία θώρακος με χαμηλή δόση καθιερώνεται ως προληπτικός έλεγχος για καπνιστές/καπνίστριες που καπνίζουν 20 ή περισσότερα χρόνια. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι το υπ’ αριθμόν 1 πρόβλημα καρκίνου στη χώρα μας. Τα επόμενα χρόνια, λόγω της αύξησης του αριθμού των καπνιστριών τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες, αναμένουμε αύξηση στις γυναίκες.

—Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τον κίνδυνο νόσησης από τον καρκίνο του μαστού; Υπάρχουν μικρά καθημερινά μυστικά

σε ό,τι αφορά τον τρόπο ζωής μας;

Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου που μπορούμε οι ίδιοι να τους σταματήσουμε. Πρώτος είναι η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών. Το οινόπνευμα σχετίζεται άμεσα με την καρκινογένεση σε πολλούς τύπους καρκίνου, εντονότερα όμως στον μαστό. Στην Αμερική έχει καταγραφεί αύξηση των καρκίνων μαστού που συνδέονται με τον κρυφό αλκοολισμό της νοικοκυράς, κάτι που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη.

— Πριν από λίγους μήνες ο θάνατος της Φώφης Γεννηματά δημιούργησε σε αρκετές γυναίκες την εντύπωση ότι ένας καρκίνος του μαστού επιστρέφει πάντα ως μεταστατικός και ότι τελικά θα χάσουν τη μάχη. Πόσες πιθανότητες έχει μια ασθενής να βρεθεί αντιμέτωπη με μεταστατικό καρκίνο μαστού;

Η ιδιαιτερότητα του καρκίνου είναι η επανεμφάνισή του, η οποία στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού μπορεί να συμβεί και μετά από 30 και πλέον χρόνια. Το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών με καρκίνο του μαστού δεν θα καταλήξει εξαιτίας της νόσου αυτής. Εκείνο που μας γεμίζει αισιοδοξία είναι η συνεχής βελτίωση των θεραπευτικών αγωγών που επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα και στην περίπτωση μεταστάσεων. Στον καρκίνο του μαστού επιτυγχάνονται σήμερα εξαιρετικά αποτελέσματα στην επιβίωση. Επομένως, το σύνθημα της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, «Τον καρκίνο τον σεβόμαστε - Δεν τον φοβόμαστε» δεν είναι προπαγανδιστικό, είναι η αλήθεια.

Η χώρα μας, όπως και άλλες χώρες, οφείλει να μειώσει το ποσοστό θνησιμότητας λόγω του καρκίνου του μαστού μέσω των τακτικών προληπτικών ελέγχων.

15—

Οι εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου και της ενεργειακής κρίσης είναι καταιγιστικές και ο απόηχός τους σκέπασε την πανδημία, δημιουργώντας την εσφαλμένη εντύπωση ότι τελειώσαμε με τον κορωνοϊό. Ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής διαλύει τα σύννεφα της σύγχυσης και σταχυολογεί τα σημαντικά μαθήματα της πανδημίας.

ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΉΣ

Αναπληρωτής καθηγητής Eπιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του ΕΚΠΑ

LiFO 31.3.2022

Το καλό και το κακό σενάριο και τα μαθήματα της πανδημίας 16—

— Ποιο είναι το καλό και το κακό σενάριο που πρέπει να αναμένουμε κατά την αποκλιμάκωση της πανδημίας;

Προς το παρόν, στη χώρα μας παρατηρείται συνεχόμενη αποκλιμάκωση στους αριθμούς των διασωληνωμένων και των θανάτων και πτωτική τάση στην πορεία των κρουσμάτων. Αυτό είναι συνέπεια της ανοσίας στην κοινότητα, που αυξάνεται σταδιακά μέσω της αναμνηστικής δόσης αλλά και της μόλυνσης με τον ιό. Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του ΕΟΔΥ, η αναμνηστική δόση προσφέρει υψηλά επίπεδα ανοσίας (περίπου 60%) έναντι της μόλυνσης με το στέλεχος Όμικρον. Στο μέλλον αναμένουμε, στην καλύτερη περίπτωση, να συνεχιστεί η αποκλιμάκωση και στη συνέχεια να αντιμετωπίσουμε ένα ήπιο κύμα την υπόλοιπη περίοδο του χειμώνα. Στο χειρότερο σενάριο, μπορεί να κληθούμε να αντιμετωπίσουμε ένα νέο στέλεχος με χαρακτηριστικά διαφυγής που θα μπορεί να μας προκαλέσει εκ νέου σημαντικό αριθμό νοσηλειών και θανάτων. Από την πρόσφατη εμπειρία μας με το στέλεχος Όμικρον το θετικό δεδομένο είναι ότι το εμβόλιο μάς προστατεύει σημαντικά έναντι σοβαρής νόσου και θανάτου, συνεπώς θα πρέπει να πειστούν οι συνάνθρωποί μας, ειδικά όσοι ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, να εμβολιαστούν προκειμένου να αποκτήσουν ανοσία έναντι του κορωνοϊού.

— Με δεδομένη και τη βελτίωση του καιρού στην Ελλάδα, εκτιμάτε ότι θα καταργηθεί στη χώρα μας το μέτρο της επίδειξης των πιστοποιητικών εμβολιασμού για την είσοδο σε καταστήματα λιανικής ή εστίασης;

Αυτό το μέτρο θα συζητηθεί και θα αποφασιστεί κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να αρθεί. Την περίοδο της καλοκαιρινής περιόδου εκτιμάται ότι η κυκλοφορία του ιού στην κοινότητα θα είναι χαμηλή και αν αυτό το σενάριο επαληθευτεί, είναι πολύ πιθανό να γίνει η άρση του μέτρου. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η μη επίδειξη του πιστοποιητικού εμβολιασμού θα πρέπει να ενισχύσει την απόφαση να εμβολιαστούν όσοι παραμένουν ανεμβολίαστοι, προκειμένου να προστατεύσουν τον

εαυτό τους, όχι το αντίθετο. Η διαθεσιμότητα ενός νέου πρωτεϊνικού εμβολίου ελπίζουμε να λειτουργήσει προς αυτήν την κατεύθυνση.

— Ενδεχομένως να μην είναι πια υποχρεωτικά τα πιστοποιητικά ούτε και για να ταξιδεύουμε στο εξωτερικό, τουλάχιστον εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Προς το παρόν, έχει καταργηθεί το PLF και επίσης σε πολλές χώρες έχει αρθεί η ανάγκη πραγματοποίησης διαγνωστικού ελέγχου πριν από το ταξίδι από τη μια χώρα στην άλλη. Αυτό το μέτρο βαδίζει σταδιακά προς αναστολή για όλο και περισσότερες χώρες και εκτός Ευρώπης, ειδικά για τους εμβολιασμένους. Προς αυτήν την κατεύθυνση έχει συμβάλει σημαντικά η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού και η προστασία που παρέχει το εμβόλιο έναντι σοβαρής νόσου.

— Πόσο κοντά είμαστε σε ένα νέο υπερεμβόλιο;

Η ανάπτυξη ενός εμβολίου που θα περιλαμβάνει τον ιό της γρίπης και τον κορωνοϊό είναι στο πλάνο για το άμεσο μέλλον έτσι ώστε να πραγματοποιείται ετησίως και να προστατεύει από τους ιούς του αναπνευστικού τις ευπαθείς ομάδες. Το εμβόλιο αυτό θα διατίθεται πιο εύκολα και θα μπορεί να πραγματοποιείται και εκτός των εμβολιαστικών κέντρων.

— Το self-testing παιδιών και ενηλίκων για τον κορωνοϊό μάς μύησε σε μια νέα φιλοσοφία πολιτικής υγείας;

Οι αυτοδιαγνωστικός έλεγχος μας εξοικείωσε με διαδικασίες που μπορούν να πραγματοποιηθούν εύκολα και γρήγορα απ’ όλους μας, επιτυγχάνοντας τον περιορισμό της διασποράς του παθογόνου μέσω έγκαιρης διάγνωσης και απομόνωσης. Παρόμοιες δοκιμασίες θα είναι διαθέσιμες και για άλλα νοσήματα, επομένως πρόκειται για μια θετική κληρονομιά της πανδημίας. Θα μπορούσε αυτή η λογική να αξιοποιηθεί για το σύνδρομο long Covid ή για το σύνδρομο MISC, ώστε να μπορούν να εντοπιστούν τα άτομα υψηλού κινδύνου.

— Ποια είναι τα πιο πολύτιμα διδάγματα της πανδημίας;

Είναι πολλά τα χρήσιμα μαθήματα που πήραμε όλοι μας από την πανδημία. Θα σταθώ στο ότι οι πολίτες πρέπει να εμπιστεύονται τις έγκυρες πηγές ενημέρωσης, γιατί σε κάθε συγκυρία ανάλογη της πανδημίας υπάρχει, εκτός της διασποράς του ιού, και διασπορά ψευδών ειδήσεων που κατά κανόνα στοχεύουν στην εξαπάτηση της κοινότητας. Οι συνάνθρωποί μας πρέπει να εμπιστεύονται τους ειδικούς και τους εθνικούς ή διεθνείς οργανισμούς που είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση κρίσεων. Αναφορικά με το σύστημα υγείας, παρότι η χώρα μας πέρασε μια μακροχρόνια οικονομική κρίση, αυτό ανταποκρίθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό, γεγονός που φαίνεται από το ότι η υπερβάλλουσα θνησιμότητα (excess mortality), ένας δείκτης που αντικατοπτρίζει πόσο ο συνολικός αριθμός θανάτων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους ανά έτος υπερβαίνει τον αντίστοιχο αριθμό προηγούμενων ετών, δεν διέφερε από άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Αυτός ο δείκτης παρέχει την πιο «αντικειμενική» εικόνα για αντίστοιχες συγκρίσεις. Σε κάθε περίπτωση, κανένα σύστημα υγείας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην πίεση που προκαλεί μια πανδημία και τα μαθήματα που πήραμε σε αυτόν τον τομέα, και μάλιστα εν μέσω κρίσης, θα πρέπει να αξιολογηθούν για την περαιτέρω βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό του.

— Η μάσκα θα εξακολουθήσει να μας συντροφεύει στους εσωτερικούς χώρους και στα μέσα μαζικής μεταφοράς;

Η μάσκα αποτέλεσε ένα σημαντικό όπλο έναντι του κορωνοϊού, ειδικά σε κλειστούς χώρους όπου δεν μπορούσε να αποφευχθεί ο συγχρωτισμός. Η άρση της χρήσης της θα συζητηθεί με γνώμονα το φορτίο στην κοινότητα και τον κίνδυνο που υπάρχει ανά περίσταση. Η μάσκα είναι επίσης μια θετική κληρονομιά από την πανδημία που θα συστήνεται, ειδικά σε περιόδους έξαρσης, σε όσους ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, και όταν κίνδυνος για διασπορά του ιού είναι υψηλός.

Oι πολίτες πρέπει να εμπιστεύονται τις έγκυρες πηγές ενημέρωσης, γιατί σε κάθε συγκυρία ανάλογη της πανδημίας υπάρχει, εκτός της διασποράς του ιού, και διασπορά ψευδών ειδήσεων που κατά κανόνα στοχεύουν στην εξαπάτηση της κοινότητας.

17—

Η πανδημία ανέδειξε με κάθε τρόπο την αξία των εμβολίων και η έρευνα που έγινε με πρωτοφανείς παγκόσμιες συνεργασίες απέδωσε καρπούς, ανοίγοντας νέους δρόμους για την ανάπτυξη εμβολίων νέας γενιάς για κάθε αναδυόμενη υγειονομική απειλή, όπως εξηγεί η καθηγήτρια Ιωάννα Παυλοπούλου.

ΙΩΆΝΝΑ ΠΑΥΛΟΠΟΎΛΟΥ

Καθηγήτρια Παιδιατρικής του ΕΚΠΑ, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών

LiFO 31.3.2022

Το σήμερα και το αύριο των εμβολίων 18—

— Πού χρωστάμε το ότι παρασκευάστηκαν τόσο γρήγορα τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού;

Η ανάγκη για την ανακάλυψη νέων, βελτιωμένων και μη χρονοβόρων τεχνολογιών παρασκευής εμβολίων έχει παρουσιαστεί εδώ και δεκαετίες με την ανάδυση πανδημικών απειλών όπως ο ιός Zika, ο Ebola, o HIV, ο ιός της γρίπης H5N1, H1N1pdm09 και H1N8 και οι κορωνοϊοί, π.χ. ο MERS. Έτσι, οι γνωστές μας πλατφόρμες με mRNA και ιικό φορέα είχαν μελετηθεί ήδη σε κλινικές δοκιμές για παθογόνα όπως o μεγαλοκυτταροϊός, ο ιός της λύσσας και της γρίπης, ο Ebola και άλλοι, εδώ και αρκετά χρόνια. Μετά τη δημοσιοποίηση του γονιδιώματος του SARSCoV-2 στις 11/1/2020, οι νέες πλατφόρμες, τα καλούπια δηλαδή, ήταν έτοιμα και έμενε η επιλογή του κατάλληλου αντιγόνου. Τη θαυμαστή συνέχεια τη γνωρίζουμε. Με παγκόσμια συνεργασία, γενναία κρατική χρηματοδότηση, αφθονία υποψηφίων για τις κλινικές δοκιμές, αφού η πανδημία ήταν σε εξέλιξη, και επίσπευση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, χωρίς έκπτωση στον έλεγχο αποτελεσματικότητας και ασφάλειας, είχαμε μέσα σε λίγους μήνες όχι ένα αλλά περισσότερα εμβόλια για την αντιμετώπιση της νέας απειλής. Τελευταία, για μελλοντικά εμβόλια συζητείται η δυνατότητα ταχύτερης παραγωγής και διάθεσης, μέσα σε εκατό ημέρες.

— Αναμένουμε προσεχώς έγκριση από τις ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές των Covid εμβολίων για ηλικίες κάτω των πέντε ετών; Θα απαιτούνται για την εγγραφή στο σχολείο;

Η δοσολογία του εμβολίου που χορηγείται στους εφήβους είναι 30 mg, ίδια με αυτήν των ενηλίκων, ενώ στα παιδιά από 5 έως 11 ετών είναι 10 mg, μειωμένη δηλαδή κατά το 1/3. Η δόση που μελετήθηκε στις ηλικίες 2-4 ετών είναι ακόμα μικρότερη, 3 mg, και, όπως φάνηκε, ήταν λιγότερο αποτελεσματική ως σχήμα δύο δόσεων. Γι’ αυτό εξετάζεται αν η αποτελεσματικότητα αυξάνει ικανοποιητικά μετά και τη χορήγηση μιας τρίτης δόσης, γεγονός που θα καθορίσει και την προσεχή έγκριση από τους αντίστοιχους οργανισμούς φαρμάκων. Στη συνέχεια, οι επιτροπές εμβολιασμού κάθε χώρας θα αποφασίσουν, αξιολογώντας την ασφάλεια και το όφελος παράλληλα με τα τρέχοντα επιδημιολογικά δεδομένα. Ο εμβολιασμός στα παιδιά είναι προαιρετικός.

— Πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη ενός επικαιροποιημένου εμβολίου, ώστε ο οργανισμός να μη δέχεται διαρκώς το ίδιο «ερέθισμα» από το ίδιο αντιγόνο;

Η πρόκληση αυτοανοσίας αποτελεί διαχρονικό θέμα συζήτησης και έρευνας για όλα τα εμβόλια. Αυτοάνοσες εκδηλώσεις, όπως η θρομβοπενική πορφύρα, το σύνδρομο Guillain-Barré ή η σπειραματονεφρίτιδα, έχουν καταγραφεί εξαιρετικά σπάνια, χωρίς αυτό να αποτελεί τεκμηρίωση, μετά από εμβόλιο γρίπης, MMR, ηπατίτιδας και, τελευταία, μετά από εμβολιασμό για κατά της Covid-19. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, εκτός από το ερέθισμα, δηλαδή το εμβόλιο, για να εμφανιστούν τέτοιες καταστάσεις συνήθως συνυπάρχουν διάφοροι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι ο ίδιος ο κορωνοϊός προκαλεί συχνές, ποικίλες και σοβαρές αυτοάνοσες εκδηλώσεις από διάφορα συστήματα. Από τα δεδομένα που έχουμε φαίνεται ότι η τρίτη δόση είναι ασφαλής, διευρύνει την ανοσία και είναι αποτελεσματική και σε παραλλαγές με σημαντική ανοσοδιαφυγή, όπως η Όμικρον, ενώ η τέταρτη δόση αυξάνει την ανοσολογική απάντηση κυρίως στα άτομα που είχαν χαμηλότερη απόκριση στην τρίτη δόση. Το τελευταίο υποδεικνύει ότι υποψήφιες για επαναληπτικές δόσεις οφείλουν να είναι περισσότερο ευάλωτες, λόγω ηλικίας ή υποκείμενου νοσήματος, ομάδες του πληθυσμού. Το πότε και με τι εμβόλιο, επικαιροποιημένο ή όχι, εξαρτάται από την εξελισσόμενη γνώση για τη διάρκεια προστασίας απέναντι στη σοβαρή νόσο, καθώς και από την επιδημιολογία και τα χαρακτηριστικά του ιού.

— Πού μπορεί να οδηγήσει η mRNA τεχνολογία σε ό,τι αφορά τα θεραπευτικά εμβόλια για χρόνια νοσήματα, τα οποία αλλάζουν την εξελικτική πορεία μιας νόσου;

Με την κωδικοποίηση του κατάλληλου μηνύματος, δηλαδή την επιλογή του κατάλληλου αντιγόνου, η τεχνολογία mRNA ανοίγει ένα τεράστιο πεδίο στην πρόληψη και στη θεραπεία. Έτσι, θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε γενετικές ασθένειες, αναπληρώνοντας στον οργανισμό πρωτεΐνες που δεν εκφράζονται ή δεν είναι λειτουργικές, στην ογκολογία, για εξατομικευμένη, ακόμα και τοπική θεραπεία, ώστε να αποφύγουμε την τοξικότητα, σε καρδιαγγειακά νοσήματα για την προαγωγή της αγγειογένεσης, στην παρασκευή ειδικών θεραπευτικών αντισωμάτων, καθώς και νέων αντιβιοτικών «ακριβείας» με τη μορφή συνθετικής λυσίνης. Στον τομέα της πρόληψης, ήδη βρίσκονται σε κλινική ή προκλινική φάση δοκιμών εμβόλια για τον μεγαλοκυτταροϊό και τον ιό Zika, απλό ή συνδυασμένο, για τον SARSCoV-2 εμβόλιο γρίπης, για τον ιό Epstein- Barr,

τον HIV, τον ιό της λύσσας αλλά και τη φυματίωση και την ελονοσία κ.ά.

— Ποιοι παράγοντες «θρέφουν» το αντιεμβολιαστικό κίνημα στην Ελλάδα;

Η διστακτικότητα απέναντι στον εμβολιασμό είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που δυστυχώς αυξάνεται και δεν αφορά μόνο το εμβόλιο του κορωνοϊού αλλά και τα εμβόλια ρουτίνας. Η παραπληροφόρηση, που ας σημειωθεί ότι γίνεται πάντα με σκοπιμότητα, «μεταδίδεται» ταχύτατα μέσω του διαδικτύου και των άλλων μέσων ενημέρωσης και η έλλειψη παιδείας, που εμποδίζει τους πολίτες να την εντοπίσουν, είναι προφανείς αιτίες που αυξάνουν τον δισταγμό. Επιπλέον, το γεγονός ότι αρκετές φορές παίρνουμε την απόφαση να εμβολιαστούμε με βάση το συναίσθημα και όχι ορθολογικά κριτήρια μάς οδηγεί στο να υποτιμούμε τον κίνδυνο που διατρέχουμε από τη νόσο και να φοβόμαστε περισσότερο τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου, παρόλο που αυτές είναι σπάνιες και συνήθως ήπιες. Επηρεαζόμαστε συχνά από αυτό που κάνουν οι φίλοι μας, από την κουλτούρα και τις πεποιθήσεις μας, εντοπίζουμε αιτιώδη συσχέτιση σε ένα τυχαίο σύμβαμα, επιλέγουμε να βλέπουμε ό,τι πιστεύουμε αντί να πιστεύουμε αυτό που βλέπουμε, προτιμούμε ένα αφήγημα από τα επιστημονικά δεδομένα και δίνουμε μεγαλύτερη σημασία σε μια αρνητική πληροφορία. Αυτό που αναδεικνύεται ολοένα και συχνότερα στις ομάδες αυτές του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το κράτος και τους θεσμούς, με αποτέλεσμα ο μη εμβολιασμός να αποτελεί ευκαιρία για την έκφραση της αντισυστημικότητας και κάθε μορφής δυσαρέσκειας. Για να προσεγγίσουμε αποτελεσματικά τους διστακτικούς και όχι τους αρνητές, διότι οι τελευταίοι δεν θα αλλάξουν γνώμη, χρειάζεται στοχευμένη έρευνα, συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού για τα οφέλη των εμβολίων και τη σημασία της δημόσιας υγείας, με κατανοητό τρόπο, σεβασμό και διαφάνεια, χωρίς υπερβολές και αφορισμούς, εργαλεία τροποποίησης της συμπεριφοράς, ενδυνάμωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, συμμετοχή στην εμβολιαστική εκστρατεία επιστημονικών, κοινωνικών και θρησκευτικών φορέων και ατόμων επιρροής, εκπαίδευση από το σχολείο για την ορθή αξιολόγηση πληροφοριών που έρχονται από το διαδίκτυο και οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.

Για να προσεγγίσουμε αποτελεσματικά τους διστακτικούς και όχι τους αρνητές, χρειάζεται στοχευμένη έρευνα, συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού για τα οφέλη των εμβολίων και τη σημασία της δημόσιας υγείας, με κατανοητό τρόπο.

19—

he The Health ealth Book ook

2–

LiFO 31.3.2022

20—

LiFO

The Health Book

Ο καρκίνος έμεινε στο περιθώριο στην εποχή της πανδημίας

Στην πατρίδα μας υστερούμε και στο ΠΑΠ τεστ που ελάχιστες Ελληνίδες κάνουν και που πλέον μπορεί να υποκατασταθεί ανά τριετία ή πενταετία με το νέο HPV DNA test, ενώ πολύτιμη είναι και η κολονοσκόπηση, που πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 55 ετών και να γίνεται ανά 5 ή 10 χρόνια, ανάλογα με τα ευρήματα.

LiFO 31.3.2022

Ο φόβος της διασποράς του κορωνοϊού, τα περιοριστικά μέτρα, η επικέντρωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας στη λοίμωξη Covid και η ανασφάλεια των πολιτών, που τους κράτησε μακριά από τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, προκαλεί μεγάλες καθυστερήσεις στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου κaι ανησυχεί τους ειδικούς, καθώς θεωρούν ότι θα βρεθούμε μπροστά σε ένα τσουνάμι προχωρημένων και μεταστατικών όγκων τα προσεχή χρόνια. Έρευνα που διεξήγαγε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την επίδραση της νόσου Covid-19 στις μη μεταδοτικές ασθένειες κατέγραψε διακοπή της περίθαλψης ογκολογικών ασθενών σε ποσοστό 42% εντός του 2020. Όπως επισημαίνει ο Βαγγέλης Φιλόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, ο καρκίνος είναι μια πανδημία που ήρθε για να μείνει και δεν συγχωρεί την παραμέλησή του. Στη χώρα μας καταγράφονται ετησίως περίπου 70.000 νέα περιστατικά καρκίνου και 32.000 θάνατοι από τα ογκολογικά νοσήματα. Παρότι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού ακόμα καπνίζει, δεν υπάρχει πρόγραμμα προ-ασυμπτωματικών εξετάσεων για τον καρκίνο των πνευμόνων, που, σύμφωνα με τις Αμερικανικές Κατευθυντήριες Οδηγίες, ως εξέταση επιλογής πρέπει να περιλαμβάνει την αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης. Την εξέταση έχουν συμπεριλάβει στα προγράμματα προ-ασυμπτωματικού ελέγχου το Ισραήλ και η Δανία, ενώ στην Ελλάδα ο καρκίνος του πνεύμονα, που ευθύνεται για 9.000 νέα περιστατικά και 7.700 θανάτους ετησίως, διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο και η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί. Από την Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, ο Ιωάννης Μπουκοβίνας εξηγεί πως ο ΠΟΥ αναμένει αύξηση στα περιστατικά των ογκολογικών περιστατικών έως το 2030 και θυμίζει ότι πρέπει να κάνουμε τις εξετάσεις μας. Από τα προγράμματα προ-ασυμπτωματικού ελέγχου, αυτό που έχει ιδιαίτερη αξία, ειδικά για τη χώρα μας, που ακόμα δεν έχει μητρώα ασθενών με καρκίνο, είναι καταρ-

22—

χάς η ψηφιακή μαστογραφία, που πρέπει να γίνεται ετησίως από την ηλικία των 40 ετών. Στην πατρίδα μας υστερούμε και στο ΠΑΠ τεστ που ελάχιστες Ελληνίδες κάνουν και που πλέον μπορεί να υποκατασταθεί ανά τριετία ή πενταετία με το νέο HPV DNA test, ενώ πολύτιμη είναι και η κολονοσκόπηση, που πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 55 ετών και να γίνεται ανά 5 ή 10 χρόνια, ανάλογα με τα ευρήματα. Ξέρουμε ότι το κάπνισμα ευθύνεται για τον καρκίνο των πνευμόνων και αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για όλα τα ογκολογικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων ο ουροθηλιακός καρκίνος, που στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη αύξηση, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο τα περιστατικά μειώνονται. Ξέρουμε επίσης πως η ανθυγιεινή διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου. Παράλληλα, η παχυσαρκία είναι καρκινογόνος και μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πεπτικού, των ωοθηκών, του ενδομητρίου και υπογονιμότητα. Στο μεταξύ, οι εντατικές έρευνες στον τομέα των μονοκλωνικών αντισωμάτων και των mRNA εμβολίων βοηθούν τις κλινικές μελέτες στην Ογκολογία. Σε αρκετές μορφές καρκίνου ήδη χρησιμοποιούνται μονοκλωνικά αντισώματα ως ανοσοθεραπεία και η γνώση που θα κερδίσουμε από τις ανοσοτροποποιητικές θεραπείες κατά της Covid θα είναι ιδιαιτέρως πολύτιμες.

Καρδιοπάθειες, ο μεγάλος εχθρός της υγείας

Κάθε χρόνο καταγράφονται στην Ελλάδα περισσότερα από 20.000 εμφράγματα του μυοκαρδίου και περισσότερα από 33.000 αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια.

LiFO 31.3.2022

Οι μυοκαρδίτιδες της πανδημίας, ως επιπλοκή της λοίμωξης Covid και πολύ σπανιότερα του εμβολιασμoύ, αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό αν αναλογιστεί κανείς τις παθήσεις της καρδιάς που οφείλονται σε υψηλή χοληστερόλη, υψηλή πίεση, παχυσαρκία, άγχος, κάπνισμα και καθιστική ζωή. Στην πατρίδα μας, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, οι καρδιοπάθειες παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου, ενώ είναι στο χέρι μας να μειώσουμε τη νοσηρότητα, κάνοντας μικρές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας. Κάθε χρόνο καταγράφονται στην Ελλάδα περισσότερα από 20.000 εμφράγματα του μυοκαρδίου και περισσότερα από 33.000 αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Ο καρδιολόγος Δημήτρης Ρίχτερ, διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής της Ευρωκλινικής Αθηνών, προειδοποιεί ότι η γυναικεία καρδιά δεν είναι άτρωτη, όπως τη θέλει ο διαδεδομένος αστικός μύθος, και ότι μετά την ηλικία των 50 ετών τα ποσοστά εμφάνισης σχετικών νόσων στα δύο φύλα εξισώνονται. Ο καρδιοχειρουργός Σωτήρης Πράπας, διευθυντής της Καρδιοχειρουργικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν», εξηγεί ότι η πρωτογενής αγγειοπλαστική έχει επιτελέσει θαύματα στην αντιμετώπιση των εμφραγμάτων του μυοκαρδίου, έτσι λοιπόν δεν βλέπουμε πια τεράστια ανευρύσματα μετά από ένα έμφραγμα. Παλιότερα, στους στεφανιαίους ασθενείς βλέπαμε ραγδαίες εξελίξεις που οδηγούσαν στην καρδιακή ανεπάρκεια, το τελικό στάδιο ενός λαβωμένου από έμφραγμα μυοκαρδίου – σε αυτόν τον τομέα έχουν περιοριστεί οι ανάγκες για μεταμόσχευση. Στην πατρίδα μας υπάρχουν μονάδες εμφραγμάτων, αλλά εκεί που υστερούμε είναι στις μονάδες εγκεφαλικών

24—

που πρέπει να δημιουργηθούν στα δημόσια νοσοκομεία (ελάχιστα έχουν, ευτυχώς υπάρχουν στα ιδιωτικά θεραπευτήρια). Σχετικά με τις μυοκαρδίτιδες που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας και λόγω της πανδημίας, ο κ. Πράπας εξηγεί ότι μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στην καρδιά που να οδηγήσουν σε ανάγκη μεταμόσχευσης, όπως και στην περίπτωση της καρδιακής ανεπάρκειας. Οι μυοκαρδίτιδες προκαλούνται είτε εκ γενετής είτε εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου, δηλαδή πρόκειται για επίκτητες μυοκαρδίτιδες, π.χ. μετά την προσβολή του οργανισμού από ιούς όπως ο κορωνοϊός, διατατική μυοκαρδίτιδα και ισχαιμική μυοκαρδίτιδα. Συνεπώς, ανάγκη για μεταμόσχευση καρδιάς υπάρχει –πάντα θα υπάρχει–, με τα μοσχεύματα να είναι λίγα και τους ασθενείς να περιμένουν με την ελπίδα πως θα έρθει (εγκαίρως) η σειρά τους.

ΜΙΚΡΈΣ ΑΛΛΑΓΈΣ ΜΕ ΜΕΓΆΛΟ ΌΦΕΛΟΣ

Προτού η καρδιά υποστεί σοβαρή βλάβη, υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να τη βοηθήσουμε. Αρχικά, η σωστή διατροφή και η αποφυγή της παχυσαρκίας βοηθούν σημαντικά στη μείωση του κινδύνου για έμφραγμα, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει και η διακοπή του καπνίσματος. Το περπάτημα (περίπου 12.000-15.000 βήματα την ημέρα) βοηθά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, όπως ανέδειξε μελέτη του ομότιμου καθηγητή Ιατρικής Γεώργιου Χρούσου, με την υψηλή αρτηριακή πίεση να είναι καθοριστικός παράγοντας για την εμφάνιση αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Άρα, υιοθετώντας μια υγιεινή διατροφή βασισμένη στη συχνή κατανάλωση ψαριών με καλά λιπαρά, πολλών φρούτων και λαχανικών, στη λελογισμένη κατανάλωση παρθένου ελαιόλαδου, στην αποφυγή του καπνίσματος και του έντονου στρες, σε συνδυασμό με την άσκηση, κάνουμε το πρώτο βήμα για να διατηρήσουμε γερή την καρδιά μας. Το δεύτερο είναι, αν νοσούμε, να παίρνουμε τα φάρμακά μας και να κάνουμε εξετάσεις για να είμαστε «ρυθμισμένοι», καθώς οι μισοί Έλληνες με υψηλή χοληστερίνη δεν παίρνουν κανένα σκεύασμα και οι μισοί υπερτασικοί παραμένουν αρρύθμιστοι.

Σπάνιοι ασθενείς, αλλά όχι μόνοι

Τα περισσότερα σπάνια νοσήματα αντιμετωπίζονται μόνο συμπτωματικά, δηλαδή παίρνουμε φάρμακα για να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα, όχι το αίτιο.

LiFO 31.3.2022

Οι χρόνιες παθήσεις είναι από μόνες τους μια πρόκληση, καθώς ο ασθενής πρέπει να μάθει να ζει μαζί τους. Όταν η πάθηση, εκτός από χρόνια, είναι και σπάνια, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν. Μάλιστα, το διάστημα πριν από τη διάγνωση είναι μια πραγματική οδύσσεια, καθώς η πλειονότητα των ασθενών επισκέπτεται πληθώρα γιατρών μέχρι να βρει τι συμβαίνει. Και επειδή το 80% των σπάνιων νοσημάτων έχει κληρονομικό υπόβαθρο και εκδηλώνεται στην παιδική ηλικία, η οδύσσεια αφορά όλη την οικογένεια, γι’ αυτό οι ασθενείς και οι συγγενείς τους πρέπει να γίνονται ορατοί μέσα από συλλόγους και ομοσπονδίες, ζητώντας δυναμικά όσα δικαιούνται. Υπάρχουν ελάχιστα περιστατικά σπάνιων παθήσεων παγκοσμίως, όπως η έφηβη πλέον Μαριλένα, η δεύτερη ασθενής με το σπανιότατο σύνδρομο Οκαμότο, που ζει στην Ελλάδα, αλλά υπάρχουν και σπάνιες παθήσεις μόνο κατ’ ευφημισμό. Η κυστική ίνωση, η οζώδης σκλήρυνση, η νόσος Fabry, η νωτιαία μυϊκή ατροφία και οι κρυοπυρηνοπάθειες είναι ιατρικές οντότητες που οι γιατροί γνωρίζουν από τα πανεπιστημιακά συγγράμματα αλλά μπορεί να μην έχουν συναντήσει έναν αντιπροσωπευτικό ασθενή. Από κει ξεκινάει το πρόβλημα. Η διάγνωση είναι δύσκολη γιατί το μυαλό του ειδικού δεν πάει εύκολα προς τη σωστή κατεύθυνση και απαιτούνται εξειδικευμένες ιατρικές εξετάσεις που πρέπει να γίνονται σε εξίσου εξειδικευμένα κέντρα από ομάδα γιατρών με εμπειρία. Τα συγκεκριμένα κέντρα δεν είναι δυνατό να βρίσκονται παντού, οπότε ένας ασθενής που ζει σε ένα ορεινό χωριό ή σε ένα μακρινό νησί είναι ακόμα πιο δύσκολο να επωφεληθεί. Αφού ξεπεραστεί ο σκόπελος της διάγνωσης, έρχεται η ώρα της χάραξης της θεραπευτικής αντιμετώπισης. Και εδώ εντοπίζεται ένα ακόμα πρόβλημα. Τα περισσότερα σπάνια νοσήματα αντιμετωπίζονται μόνο συμπτωματικά, δηλαδή παίρνουμε φάρμακα για να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα, όχι το αίτιο. Σε σύνολο 6.000-8.000 σπάνιων παθήσεων υπάρχουν

26—

φάρμακα μόνο για το 5%-6%. Τα φάρμακα αυτά είναι υψηλού κόστους και λέγονται «ορφανά» γιατί και οι παθήσεις αποκαλούνταν «ορφανές», δηλαδή δίχως θεραπεία. Τα τελευταία χρόνια η επιστήμη έχει κάνει τεράστια άλματα σε συγκεκριμένες παθήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γονιδιακές και οι κυτταρικές θεραπείες, οι οποίες ουσιαστικά αντικαθιστούν το «χαλασμένο» ανταλλακτικό μέσα στον οργανισμό. Πρόκειται για θεραπείες ενέσιμες που χορηγούνται άπαξ, σαν αυτόλογη ή ετερόλογη μεταμόσχευση, όπως στην περίπτωση ενός μικρού παιδιού με νωτιαία μυϊκή ατροφία. Ο τρίτος μεγάλος πυλώνας στη μάχη ενάντια στα σπάνια νοσήματα αφορά την πρόληψη. Για να προληφθεί η γέννηση παιδιών με σπάνια νοσήματα θα πρέπει να υπάρχουν ειδικές εξετάσεις που θα γίνονται στους υποψήφιους γονείς, προτού τεκνοποιήσουν, ή στα παιδιά, όταν γεννηθούν. Κάποια σπάνια νοσήματα, όπως η αιμορροφιλία, είναι φυλοσύνδετα (το συγκεκριμένο νόσημα πλήττει μόνο αγόρια), οπότε, αν σε ένα ζευγάρι είναι και οι δύο φορείς του ελαττωματικού γονιδίου, μπορούν να κάνουν παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση με προεμφυτευτικό έλεγχο, όπου επιλέγονται τα έμβρυα του αντίθετου φύλου.

Μεγεθυντικός φακός η πανδημία για τις ελλείψεις στην περίθαλψη των ασθενών με χρόνια νοσήματα

ΚΟΥΤΣΟΓΙΆΝΝΗ ΚΑΤΕΡΊΝΑ

Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας «ΡευΜΑζήν», αντιπρόεδρος Ένωσης Ασθενών Ελλάδας

Η πανδημία λειτούργησε με τέτοιον τρόπο που μας βοήθησε να διαπιστώσουμε τις αδυναμίες του συστήματος υγείας και την αναγκαιότητα για σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές.

LiFO 31.3.2022

Η πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση της πανδημίας της Covid-19 επηρέασε δραματικά τη ζωή των χρόνιων ασθενών, σαφώς άσκησε τεράστια πίεση στα συστήματα υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο και θα αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα και στον τομέα της οικονομίας και της κοινωνίας ευρύτερα. Τα άτομα με χρόνιες παθήσεις είχαν να αντιμετωπίσουν μια «διπλή απειλή». Aπό τη μια ήταν και είναι σαφώς πιο ευάλωτα στον κορωνοϊο, από την άλλη βίωσαν έμμεσες επιπτώσεις στην υγεία τους, καθώς αντιμετώπισαν εμπόδια πρόσβασης στο υγειονομικό σύστημα για τη διαχείριση των παθήσεών τους. Κύρια αίτια ήταν ο φόβος της έκθεσης στον ιό αλλά και η πίεση που ασκήθηκε στο υγειονομικό σύστημα εξαιτίας της περίθαλψης των ασθενών με Covid-19. Το διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2020 η Ένωση Ασθενών Ελλάδας, με την επιστημονική εποπτεία του Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας, πραγματοποίησε μελέτη στην οποία συνολικά συμμετείχαν 2.354 χρόνιοι ασθενείς. Σε αυτήν το 65% δήλωσε ότι αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα στην πρόσβασή του στο σύστημα υγείας, το 29% ότι ακυρώθηκε κάποιο προγραμματισμένο ραντεβού και το 29% είχε πρόβλημα επικοινωνίας με τον θεράποντα ιατρό του. Είναι σημαντικό ότι το 19% των ερωτηθέντων δεν ζήτησε καθόλου ιατρική φροντίδα με τον φόβο της πιθανής έκθεσης και μόλυνσης από τον ιό. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει τεκμηριώσει τη σημαντική μείωση στις νέες διαγνώσεις και στον προσυμπτωματικό έλεγχο σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Η πανδημία λειτούργησε και ως μεγεθυντικός φακός που βοήθησε να διαπιστώσουμε τις αδυναμίες του συστήματος υγείας και την αναγκαιότητα για σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές. Η επόμενη ημέρα αποτελεί τη μεγαλύ-

28—

τερη πρόκληση, καθώς τα χρόνια που πέρασαν ανέδειξαν δυσλειτουργίες και παθογένειες που επηρέασαν σημαντικά το σύστημα υγείας. Η μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας στη χώρα αποτελεί μεγάλο στοίχημα, καθώς η δόμηση ενός συστήματος για την αντιμετώπιση των χρόνιων παθήσεων, η λειτουργία δομών ολιστικής φροντίδας και η ίδρυση και η λειτουργία εξωνοσοκομειακών δομών παρηγορητικής φροντίδας για ασθενείς αλλά και φροντιστές αποτελούν αναπόσπαστους πυλώνες αυτής. Η συγκρότηση ενός συστήματος για την αντιμετώπιση των χρόνιων παθήσεων σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο, καθώς και η ανάληψη και εφαρμογή νομοθετικών και ρυθμιστικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων που βιώνουν οι χρόνιοι πάσχοντες αποτελούν προτεραιότητες ύψιστης σημασίας. Η πανδημία ανέδειξε με τον πιο ηχηρό τρόπο την ανάγκη για συνεργασία, συναίνεση όλων των ενδιαφερόμενων μερών και ενεργή συμμετοχή των ασθενών στην αναδιάρθρωση του συστήματος υγείας. Από την άλλη, ανέδειξε τα γρήγορα αντανακλαστικά και τις δυνατότητες προσαρμογής που διαθέτουμε σε έκτακτες καταστάσεις, τις οποίες οφείλουμε να αξιοποιήσουμε αλλά και να εξελίξουμε. Η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών υγείας, η ολοκλήρωση του ηλεκτρονικού φακέλου των ασθενών, η περαιτέρω ανάπτυξη της τηλεϊατρικής καθώς και η επένδυση στην «εγγραμματοσύνη υγείας» ως εργαλείου ενδυνάμωσης των ασθενών αποτελούν συστατικά στοιχεία αυτής της μεταρρύθμισης.

Νέες μεταλλάξεις, νέες δόσεις εμβολίων και νέα φάρμακα συνθέτουν τη νέα κανονικότητα

Ό,τι έχει έρθει μέχρι στιγμής για να ενισχύσει τη φαρέτρα αφορά πρωιμότερα στάδια της νόσου και απευθύνεται σε ασθενείς που βρίσκονται σπίτι ή νοσηλεύονται σε κλινική Covid.

LiFO 31.3.2022

Το στέλεχος Όμικρον και η υποπαραλαγή Ο2, οι δύο τελευταίες μεταλλάξεις ενδιαφέροντος κατά το ECDC, καθυστερούν το τέλος της πανδημίας και είναι πάντα πιθανός ο κίνδυνος μιας νέας μετάλλαξης, όπως εκτιμά ο καθηγητής Παθολογίας - Λοιμωξιολογίας Σωτήρης Τσιόδρας. Όπως τονίζει η καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Παγώνα Λάγιου, δεν μπορούμε να κάνουμε μακροπρόθεσμες προβλέψεις με την πανδημία, με την Ουκρανία να αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει την επιδημική εξέλιξη, καθώς καταγράφονται μετακινήσεις πληθυσμού με χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού στην Ευρώπη. Οι μεταλλάξεις δεν έχουν τελειώσει, ούτε τα κρούσματα, αλλά ο καθηγητής Παιδιατρικής Θεοκλής Ζαούτης, πρόεδρος του ΕΟΔΥ, μας προετοιμάζει για τη μετάβαση στη νέα κανονικότητα, οπότε δεν θα μετράμε πλέον κρούσματα, μόνο τους σκληρούς δείκτες της πανδημίας. Ένας από αυτούς είναι οι διασωληνώσεις και οι εισαγωγές στις ΜΕΘ, όπου οι ανεμβολίαστοι ασθενείς κάνουν τις βαρύτερες πνευμονίες. Η καθηγήτρια Αναστασία Κοτανίδου εξηγεί ότι οι ασθενείς των ΜΕΘ είναι δύο ταχυτήτων: η πρώτη αφορά άτομα που πάσχουν από πολύ βαριά νοσήματα και κολλούν κορωνοϊό μέσα στο νοσοκομείο, ενώ η δεύτερη αφορά καρδιολογικούς ασθενείς που υφίστανται εμφράγματα.

30—

ΈΓΚΥΟΙ ΣΤΙΣ ΜΕΘ, ΤΟ ΣΚΛΗΡΌ ΠΡΌΣΩΠΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΊΑΣ

Στις ΜΕΘ των νοσοκομείων, δυστυχώς, συναντάμε και εγκύους. Ο καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας, διευθυντής της Γ’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής στο Αττικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πέτρος Δρακάκης και ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας χαρακτηρίζουν αυτή την εικόνα μία από τις δραματικότερες της πανδημίας, λέγοντας πως τα αντιικά φάρμακα που πρόσφατα ενίσχυσαν τη φαρέτρα μας κατά του κορωνοϊού δεν μπορούν να δοθούν στις εγκύους, κι αυτός είναι ένας ακόμα λόγος να εμβολιαστούν, καθώς οι έρευνες δείχνουν πως αν αυτές οι γυναίκες κολλήσουν κορωνοϊό έχουν δεκαπλάσια πιθανότητα να νοσήσουν βαριά και να διασωληνωθούν.

ΜΕΓΑΛΏΝΕΙ ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΌ «ΟΠΛΟΣΤΆΣΙΟ»

Από τα αντιικά σκευάσματα που κυκλοφορούν, έχουν χορηγηθεί ήδη αρκετές χιλιάδες θεραπείες μολνουπιραβίρης στους Έλληνες ασθενείς, ενώ έχουν φτάσει στη χώρα οι πρώτες θεραπείες με τα χάπια της Pfizer, που θα είναι σύντομα διαθέσιμα στην e-πλατφόρμα. Παράλληλα, υπάρχουν και τα μονοκλωνικά αντισώματα της AstraZeneca, που έχουν φανεί αποτελεσματικά έναντι της Όμικρον και της Ο2. Ο συνδυασμός των δύο μονοκλωνικών αντισωμάτων δεν δίνεται θεραπευτικά αλλά ως πρόληψη (χημειοπροφύλαξη) σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς που έχουν υψηλό κίνδυνο βαριάς νόσησης. Τα μονοκλωνικά

αντισώματα που είναι δραστικά έναντι της Όμικρον και της Ο2 αποτελούν ένα συμπληρωματικό «όπλο» για ανθρώπους που είναι τόσο ανοσοκατασταλμένοι, ώστε όσες φορές κι αν εμβολιαστούν δεν θα παραγάγουν ικανοποιητικούς τίτλους εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Όπως εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής Πνευμονολογίας Πέτρος Μπακάκος, πρόσφατα το αντιικό ρεμδεσιβίρη (που χορηγείται σε νοσηλευόμενους ασθενείς) έλαβε έγκριση και για ασθενείς που δεν χρειάζονται συμπληρωματική θεραπεία με οξυγόνο και μπορεί να περνούν τη λοίμωξη σπίτι, εφόσον διατρέχουν κίνδυνο βαριάς νόσησης. Σ’ αυτή την περίπτωση η χορήγηση της ρεμδεσιβίρης είναι τριήμερη και γίνεται στο νοσοκομείο, με τον καθηγητή Πνευμονολογίας - Εντατικής Θεραπείας Θοδωρή Βασιλακόπουλο να προσθέτει πως θα πρέπει να δημιουργηθούν ειδικά κέντρα ώστε αυτοί οι ασθενείς να έχουν πρόσβαση στη θεραπεία χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθούν σε χώρους νοσοκομείου.

ΜΙΑ ΝΈΑ ΤΕΧΝΙΚΉ ΣΤΙΣ ΜΕΘ ΣΏΖΕΙ ΖΩΈΣ

Για τις μονάδες εντατικής θεραπείας και τις πολύ βαριές επιπλοκές της λοίμωξης Covid δεν υπάρχουν καινούργια φάρμακα. Ό,τι έχει έρθει μέχρι στιγμής για να ενισχύσει τη φαρέτρα αφορά πρωιμότερα στάδια της νόσου και απευθύνεται σε ασθενείς που βρίσκονται σπίτι ή νοσηλεύονται σε κλινική Covid. Η καθηγήτρια Αναστασία Κοτανίδου εξηγεί ότι η νέα τεχνική που μπόρεσε να βοηθήσει ανθρώπους που έχουν πολύ δυσμενή εξέλιξη στη ΜΕΘ αφορά την εξωσωματική οξυγόνωση με αντλίες και φίλτρα. Αυτή η τεχνική έχει εφαρμοστεί στον «Ευαγγελισμό» τουλάχιστον σε 20 ασθενείς νεαρής ηλικίας με εξαιρετικά αποτελέσματα. Κάποιοι περιλαμβάνονται στην κατηγορία των παχύσαρκων ατόμων με δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) άνω του 35 και, όπως λέει η Αντωνία Κουτσούκου, καθηγήτρια Πνευμονολογίας και Εντατικής Θεραπείας, διευθύντρια της Α’ Πνευμονολογικής Κλινικής στο νοσοκομείο «Η Σωτηρία», δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκλονιστικό από το να βλέπεις έναν άνθρωπο 29 χρονών, που όταν τον έφεραν στην εντατική χαροπάλευε, να έρχεται μετά από αυτήν τη θεραπεία περπατώντας για να σου πει «ευχαριστώ»!

31—

LONG-COVID ΣΎΝΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΈΝΑΝ ΣΤΟΥΣ ΤΈΣΣΕΡΙΣ ΑΣΘΕΝΕΊΣ

Σε ό,τι αφορά το long Covid σύνδρομο, ο καθηγητής Πνευμονολογίας στην Α’ Πνευμονολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Η Σωτηρία» Πέτρος Μπακάκος εξηγεί ότι μιλάμε για συμπτώματα long Covid αφού περάσουν 12 εβδομάδες από την υποχώρηση των συμπτωμάτων της λοίμωξης. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 20% των νοσούντων θα παρουσιάσει κάποια συμπτώματα και απαιτείται έλεγχος στο τρίμηνο, στο εξάμηνο και αργότερα.

ΕΤΉΣΙΟ ΕΜΒΌΛΙΟ ΜΌΝΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΥΠΑΘΕΊΣ

Τα φάρμακα βοηθούν, αλλά το βασικό μας όπλο έναντι των μολύνσεων και των επαναμολύνσεων είναι ο εμβολιασμός. «Απαραίτητη είναι η τρίτη αναμνηστική δόση για τον γενικό ενήλικο πληθυσμό, που προστατεύει κατά 60% από τον κίνδυνο λοίμωξης και κατά 90% από τον κίνδυνο διασωλήνωσης και θανάτου», υπογραμμίζει ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, με την καθηγήτρια Παγώνα Λάγιου να ξεκαθαρίζει πως η τέταρτη δόση προκρίνεται κυρίως για τους ηλικιωμένους και τους ευπαθείς. Οι καθηγητές Σωτήρης Τσιόδρας και Θεοκλής Ζαούτης αφήνουν να υπονοηθεί ότι οι ετήσιες αναμνηστικές δόσεις που θα γίνονται στο μέλλον με τα τροποποιημένα εμβόλια (για τον κορωνοϊό και τη γρίπη) θα αφορούν μόνο τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου.

Κι εκεί που θεωρούσαμε την πανδημία παρελθόν, ο κορωνοϊός αντεπιτίθεται με τη νέα υποπαραλλαγή Ο2, που είναι ακόμα πιο μεταδοτική.

Η υποπαραλλαγή Ο2 αλλάζει τα δεδομένα στην πανδημία

Ο νέος πονοκέφαλος για τους ειδικούς δεν είναι μόνο η υποπαραλλαγή Ο2 αλλά και η πιθανότητα εμφάνισης μιας άλλης μετάλλαξης, με διαφορετικά χαρακτηριστικά.

LiFO 31.3.2022

Μετά την εκτόξευση των κρουσμάτων κορωνοϊού στην Κίνα και το Χονγκ-Κονγκ, η ανοδική τροχιά που καταγράφουν τα ημερήσια κρούσματα εξαιτίας της ραγδαίας εξάπλωσης της υποπαραλλαγής Ο2 γίνεται αισθητή και στη χώρα μας, επιβεβαιώνοντας την ανθεκτική παρουσία του κορωνοϊού στη ζωή μας. Μάλιστα, από την 28η Οκτωβρίου έως τη 14η Μαρτίου τα ημερήσια κρούσματα του κορωνοϊού αυξήθηκαν κατά 34%, αλλάζοντας για ακόμα μία φορά τα πανδημικά δεδομένα. Ο συνήθης ύποπτος για την ανησυχητική αύξηση στους αριθμούς των νέων διαγνώσεων είναι η υποπαραλλαγή Ο2, η οποία, σύμφωνα με τον καθηγητή Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκο Τζανάκη αντιπροσωπεύει πλέον στην Ελλάδα το 70% των νέων κρουσμάτων. Έχοντας και αυτή έντονο το χαρακτηριστικό της ανοσιακής διαφυγής, όπως και το «ξαδελφάκι» της, η Όμικρον, σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να προκαλέσει από μόνη της ένα νέο σαρωτικό πανδημικό κύμα, όμως οι ειδικοί εκτιμούν ότι μπορεί να δώσει διάρκεια και ένταση στο υπάρχον κύμα, που ενώ βρισκόταν σε πορεία αποκλιμάκωσης, άρχισε να φουσκώνει ξανά. Τα προβλεπτικά μοντέλα του καθηγητή Νίκου Τζανάκη εκτιμούν ότι πιθανώς θα ξαναδούμε αριθμούς που θεωρούσαμε πως παρήλθαν, για παράδειγμα 50.000 νέα κρούσματα μέσα σε μία ημέρα. Η υποπαραλλαγή

32—

Ο2 δεν φαίνεται να είναι πιο λοιμογόνος από την Όμικρον. Ωστόσο φαίνεται να είναι αρκετά πιο μεταδοτική, με τα προβλεπτικά μοντέλα να της αποδίδουν από 30% έως 50% μεγαλύτερη μεταδοτικότητα. Ο κίνδυνος και σ’ αυτή την περίπτωση αφορά πρωτίστως τα άτομα μεγάλης ηλικίας, δηλαδή τους 60 ετών και άνω που δεν έχουν εμβολιαστεί και εκτιμώνται σε 300.000 συμπολίτες μας, με την καθηγήτρια Μαρία Θεοδωρίδου, πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών να υπογραμμίζει πως η εμπειρία από την πανδημία του κορωνοϊού δείχνει ότι η ηλικία αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την πορεία της λοίμωξης. Ο νέος πονοκέφαλος για τους ειδικούς δεν είναι μόνο η υποπαραλλαγή Ο2 αλλά και η πιθανότητα εμφάνισης μιας άλλης μετάλλαξης, με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο κίνδυνος αυτός είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα γεγονότα και τις εξελίξεις στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή, καθώς, με τους βομβαρδισμούς και τη μαζική φυγή των κατοίκων, στα σύνορα επικρατεί πλέον μεγάλος συνωστισμός που, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το εμβολιαστικό πρόγραμμα έχει μείνει στον αέρα, δημιουργεί συνθήκες ιδανικές για να προκύψει μια νέα μετάλλαξη, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Αιματολογίας και πρύτανης του ΕΚΠΑ Αθανάσιος Δημόπουλος.

Ιστορίες κοινωνικής επιχειρηματικότητας, με υψηλό αίσθημα ευθύνης

Αν οι διασωληνωμένοι ασθενείς και οι θάνατοι ήταν και παραμένουν οι σκληροί δείκτες της πανδημίας, η κοινωνική ευαισθησία της επιχειρηματικότητας αποτελεί τον ανθρώπινο δείκτη που μας θυμίζει ότι μαζί μπορούμε καλύτερα και πως όλα αξίζουν περισσότερο όταν επιστρέφουμε το καλό στην κοινωνία.

LiFO 31.3.2022

Όταν η κοινωνία δοκιμάζεται, οι επιχειρήσεις βάζουν «πλάτη» και στηρίζουν τους πολίτες, ειδικά αυτούς που έχουν ανάγκη, μέσα από πρωτοβουλίες οι οποίες αμβλύνουν τις ανισότητες στην υγεία. H περίοδος της πανδημίας, μεταξύ άλλων, άμβλυνε με δραματικό τρόπο τις ανισότητες στην υγεία και ανέδειξε σαν μεγεθυντικός φακός τις αδυναμίες του Εθνικού Συστήματος Υγείας, την ώρα που περιθώρια σταδιακής βελτίωσης δεν υπήρχαν. Τότε, στην πιο κρίσιμη στιγμή και προτού γίνουν διαθέσιμα τα εμβόλια κατά της Covid, εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, ιδρύματα και οργανισμοί ανέλαβαν να καλύψουν με fast track διαδικασίες και γενναίες δωρεές τις ελλείψεις που υπήρχαν στα νοσοκομεία, ώστε να ενδυναμωθεί η πρώτη γραμμή άμυνας κατά του κορωνοϊού, οι κλινικές Covid και οι ΜΕΘ. Οι εντατικές, όπως λέει χαρακτηριστικά η καθηγήτρια Εντατικής Θεραπείας Αναστασία Κοτανίδου, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας και διευθύντρια της μεγαλύτερης ΜΕΘ της Ελλάδας στον «Ευαγγελισμό», δεν είναι απλώς η «καρδιά» του νοσοκομείου. Στις νοσοκομειακές κλινικές, το ζητούμενο είναι η θεραπεία. Στις εντατικές είμαστε ένα βήμα παραπέρα, πρώτα καλούμαστε να φέρουμε πίσω τον ασθενή που αντιμετωπίζει πολύ υψηλό κίνδυνο θανάτου, ώστε μετά να τον κάνουμε καλά. Δρώντας γρήγορα και αποτελεσματικά, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις εξασφάλισαν τον απαιτούμενο εξοπλισμό και την οικονομική ενίσχυση ώστε τα δημόσια νοσοκομεία να αποκτήσουν περισσότερες κλίνες ΜΕΘ, ώστε να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες για νοσηλεία, συσκευές high flow μη επεμβατικού αερισμού, που υπήρξαν πραγματικά ο game changer παράγοντας στη νοσηλεία ασθενών βαριά νοσούντων, ώστε να αποφευχθεί η διασωλήνωση, αντισηπτικά, μάσκες και ό,τι άλλο χρειάστηκε σε αυτόν τον πόλεμο με έναν αόρατο και άγνωστο τότε εχθρό. Αν οι διασωληνωμένοι ασθενείς και οι θάνατοι ήταν και παραμένουν οι σκληροί δείκτες της πανδημίας, η κοινωνική ευαισθησία της επιχειρηματικότητας αποτε-

34—

λεί τον ανθρώπινο δείκτη που μας θυμίζει ότι μαζί μπορούμε καλύτερα και πως όλα αξίζουν περισσότερο όταν επιστρέφουμε το καλό στην κοινωνία. Το μάθημα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για την αντιμετώπιση της πανδημίας χαράχτηκε στο μυαλό όλων μας και η κοινωνική προσφορά έγινε μεταδοτική. Με την υγεία να αποτελεί το πιο ανεκτίμητο αγαθό, αλλά και το πιο ευάλωτο σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό οδηγούν τις εξελίξεις στην εταιρική υπευθυνότητα, βάζοντας με κάθε τους δράση τον πήχη ψηλότερα και στέλνοντας το μήνυμα πως οι κοινωνικές πρωτοβουλίες δεν κοιμούνται ποτέ. Στον χώρο της υγείας η εταιρική υπευθυνότητα γίνεται πράξη από φαρμακευτικές εταιρείες, ιδιωτικά θεραπευτήρια, διαγνωστικά κέντρα, ασφαλιστικές εταιρείες, ιδρύματα, συλλόγους ασθενών, μονογονεϊκών οικογενειών και παιδιών καθώς και οργανώσεις που παίρνουν υπό την προστασία τους ηλικιωμένους, χρονίως πάσχοντες, παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας ή θύματα κακοποίησης και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού που κινδυνεύουν από περιθωριοποίηση, όπως οι φτωχοί, οι άνεργοι, οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών, οι αλκοολικοί και τα άτομα που έχουν προσβληθεί από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (οροθετικοί και ασθενείς με ηπατίτιδες). Επίσης, το πεδίο δράσης τους περιλαμβάνει τις κοινωνίες απομακρυσμένων ή δυσπρόσιτων περιοχών, οι οποίες βρίσκονται πολύ μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, την προστασία του περιβάλλοντος, την αειφορία, την αυτονομία στις πρώτες ύλες και τη στήριξη της νεανικής επιχειρηματικότητας.

Καλλυντικά, το καθημερινό οπλοστάσιο για υγιή επιδερμίδα

Ισχυρισμοί ότι «διώχνουν 10 χρόνια από πάνω σας» ή «εξαφανίζουν όλα τα σημάδια του γήρατος» είναι πολύ καλοί για να είναι αληθινοί, καθώς τα αντιγηραντικά προϊόντα δεν αποτελούν πανάκεια.

LiFO 31.3.2022

Τα καλλυντικά είναι το οπλοστάσιο που έχουμε για να διατηρήσουμε την επιδερμίδα μας υγιή και νεανική. H σημαντικότερη κατηγορία τους περιλαμβάνει τα αντιρυτιδικά προϊόντα, με τους ειδικούς να εκτιμούν ότι το 2029 η παγκόσμια αγορά καλλυντικών με αντιγηραντικές ιδιότητες θα ξεπεράσει σε ετήσια αξία τα 170 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι ρυτίδες αποτελούν τον στόχο των περισσότερων κοσμετολογικών προϊόντων και, όπως εξηγεί ο δερματολόγος-αφροδισιολόγος Μάρκος Μιχελάκης, η ρυτίδωση του δέρματος καθορίζεται από τα γονίδια, ενώ επηρεάζεται και από ορισμένες συνήθειες που κυμαίνονται από την έκθεση στον ήλιο και το κάπνισμα έως την κατανάλωση ζάχαρης και το απότομο αδυνάτισμα. Για να θωρακίσουμε την επιδερμίδα μας ενάντια στον χρόνο και τα σημάδια του, η Αμερικανική Ακαδημία Δερματολογίας συνιστά να χρησιμοποιούμε καθημερινά ενυδατική κρέμα με ενσωματωμένο αντηλιακό ευρέος φάσματος, ανθεκτικό στο νερό, με δείκτη αντηλιακής προστασίας SPF 30 ή υψηλότερο. Αν, εκτός από τις ρυτίδες, πρέπει να καταπολεμήσουμε κι άλλα προβλήματα, καλό είναι να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει προϊόν που να αντιμετωπίζει όλα τα σημάδια της γήρανσης μαζί. Επιπλέον, αν χρησιμοποιούμε πολλά αντιγηραντικά προϊόντα ταυτοχρόνως, υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουμε ερεθισμό. Για να αποφύγουμε τους ερεθισμούς, τη γυαλάδα και τη λιπαρότητα πρέπει να επιλέγουμε καλλυντικά που ταιριάζουν στον τύπο του δέρματός μας. Επίσης, όταν αγοράζουμε καλλυντικά, πρέπει να διαβάζουμε προσεκτικά τις ετικέτες, όπως κάνουμε και με τα τρόφιμα, και να προτιμάμε όσα αναγράφουν πως είναι υποαλλεργικά (άρα έχουν μειωμένο κίνδυνο αλλεργικής αντίδρασης), μη-φαγεσωρογόνα, μη ακμογόνα (δηλαδή δεν προκαλούν απόφραξη των πόρων και ακμή) και επιπροσθέτως αναγράφουν τη Γραμμή Καταναλωτή. Προσοχή: Η ένδειξη «κλινικά αποδεδειγμένο» σημαίνει απλώς πως τα συγκεκριμένα καλλυντικά έχουν δοθεί σε καταναλωτές για να τα δοκιμάσουν και όχι ότι

36—

έχουν αποτελέσει αντικείμενο κλινικής μελέτης και έγκρισης από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) ή ο αμερικανικός (FDA). Όταν χρησιμοποιούμε καλλυντικά είναι σημαντικό να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες. Ισχυρισμοί ότι «διώχνουν 10 χρόνια από πάνω σας» ή «εξαφανίζουν όλα τα σημάδια του γήρατος» είναι πολύ καλοί για να είναι αληθινοί, καθώς τα αντιγηραντικά προϊόντα δεν αποτελούν πανάκεια και δεν μπορούν να φθάσουν την αποτελεσματικότητα ενός λίφτινγκ. Οποιοδήποτε καλλυντικό αγοράζουμε το δοκιμάζουμε πρώτα στην περιοχή του καρπού και του δίνουμε χρόνο για να δράσει. Οι ενυδατικές κρέμες χαρίζουν άμεσα απαλότητα στο δέρμα, αλλά τα περισσότερα αντιρυτιδικά προϊόντα χρειάζονται 6 εβδομάδες για να φανούν τα αποτελέσματά τους. Όταν χρησιμοποιούμε καλλυντικά με βιταμίνη Α δεν πρέπει να εκτίθεται η επιδερμίδα στον ήλιο. Επίσης δεν πρέπει να διακόπτουμε τη χρήση του προϊόντος μόλις δούμε τα πρώτα αποτελέσματα. Χρησιμοποιούμε πάντα τη συνιστώμενη ποσότητα του προϊόντος και όχι περισσότερη, όχι για να κάνουμε οικονομία αλλά για να μην επιβαρύνεται η επιδερμίδα, όποτε μπορεί να δημιουργηθούν πρηξίματα, σακούλες και σπυράκια.

37—

Η φωτεινή και η σκοτεινή πλευρά του ήλιου

Ενώ ζούμε σε μια ηλιόλουστη χώρα, αρκετές ηλικιακές ομάδες, ειδικά τα μικρά παιδιά και οι μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικες, έχουν έλλειψη βιταμίνης D. LiFO 31.3.2022

Ο ήλιος είναι το ισχυρότερο αντικαταθλιπτικό στον κόσμο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως παραμένει ένας άσπονδος φίλος του δέρματος και της υγείας εν γένει. Δεν πρέπει, λοιπόν, να παρασυρόμαστε και να μένουμε εκτεθειμένοι σε αυτόν χωρίς αντηλιακό. Η ανάγκη να αφεθούμε στο ζεστό άγγιγμα του ήλιου είναι απόλυτα φυσιολογική, ειδικά μετά τον βαρύ και παρατεταμένο χειμώνα που ζήσαμε, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όσο ανοιχτότερο φωτότυπο έχουμε τόσο πιο γρήγορα θα τσουρουφλιστούμε στις πρώτες βόλτες στη λιακάδα. Οι ειδικοί της Ελληνικής Δερματολογικής και Αφροδισιολογικής Εταιρείας θυμίζουν ότι το αντηλιακό είναι απαραίτητο για την προστασία από τον καρκίνο του δέρματος, τα περιστατικά του οποίου παρουσιάζουν αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια. Απ’ όλες τις μορφές καρκίνου το μελάνωμα είναι η πιο απειλητική, με περίπου 200 νέες διαγνώσεις να καταγράφονται ετησίως στην Ελλάδα, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Δερματολογίας Δημήτρης Ρηγόπουλος. Η συστηματική χρήση αντηλιακού με δείκτη προστασίας SPF 30 και άνω μειώνει κατά το ήμισυ τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του δέρματος και ειδικότερα του μελανώματος, που συνήθως εκδηλώνεται σε προϋπάρχουσα ελιά (δερματικό σπίλο), με την εξαλλαγή της. Για να μειώσουμε περαιτέρω τον κίνδυνο αποφεύγουμε τα επαναλαμβανόμενα ηλιακά εγκαύματα και προστατεύουμε από αυτά κυρίως τα παιδιά και τους έφηβους, καθώς τα εγκαύματα που συμβαίνουν σε αυτές τις ηλικίες οκταπλασιάζουν την πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος. Ακόμα πιο καταλυτική είναι η επίδραση του solarium, του οποίου η ακτινοβολία είναι ξεκάθαρα καρκινογόνα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, έξω από κάθε καμπίνα solarium θα έπρεπε να υπάρχει σήμανση σχετικά με τον καρκίνο, όπως στα πακέτα των τσιγάρων!

38—

Η ΒΙΤΑΜΊΝΗ ΤΟΥ ΉΛΙΟΥ

Ο ήλιος, πέρα από την αντικαταθλιπτική του δράση, παίζει καθοριστικό ρόλο στη σύνθεση της βιταμίνης D που είναι σημαντικός ρυθμιστής του ανοσοποιητικού συστήματος και απαραίτητη για τη σκελετική υγεία. Στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί το παράδοξο, ενώ ζούμε σε μια ηλιόλουστη χώρα, αρκετές ηλικιακές ομάδες, ειδικά τα μικρά παιδιά και οι μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικες, να έχουν έλλειψη βιταμίνης D σε ποσοστό άνω του 67% επειδή αποφεύγουν την έκθεση στον ήλιο. Γι’ αυτόν τον λόγο θα πρέπει να επιτρέπουμε στον εαυτό μας 15 λεπτά την ημέρα ήπια άσκηση, όπως το περπάτημα, φορώντας ένα T-shirt ή ένα μπλουζάκι με τιράντες και χωρίς αντηλιακό, ώστε να μπορέσει η επιδερμίδα μας να συνθέσει την ποσότητα βιταμίνης D που χρειάζεται. Τα άτομα που έχουν μεγάλες ελλείψεις θα πρέπει να συζητήσουν με τον γιατρό τους τη λήψη συμπληρώματος διατροφής με βιταμίνη D, καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνται μεγαλύτερες δοσολογίες που δεν μπορούν να επιτευχθούν με μια απλή βόλτα στη λιακάδα.

ΦΩΤΟ-ΑΛΛΕΡΓΊΕΣ

Ένα από τα προβλήματα που δημιουργούνται μετά την έκθεση στον ήλιο είναι οι φωτοδερματίτιδες που εκδηλώνονται με κοκκίνισμα, σπιθουράκια στην επιδερμίδα και έντονη φαγούρα. Συχνά προκαλούνται από τη χρήση ενός καλλυντικού (άρωμα, ακόμα και αντηλιακό, αν έχει υψηλή περιεκτικότητα σε χημικά φίλτρα). Οι φωτο-αλλεργίες αντιμετωπίζονται με συνδυασμό φαρμακευτικών αλοιφών. Μάλιστα, όσο διαρκεί η θεραπεία, εφόσον οι κρέμες που χρησιμοποιούμε περιλαμβάνουν κορτιζόνη, πρέπει να καθόμαστε στη σκιά.

Σε διατροφικά λάθη παρασύρουν τους νέους οι influencers

Η καθηγήτρια Άρτεμις Τσίτσικα εξηγεί πως η ορθορεξία αντικατοπτρίζει μια παθολογική σχέση με την υγιεινή διατροφή, σε σημείο που η αναζήτησή της γίνεται εμμονή.

LiFO 31.3.2022

Νέες παγίδες παραμονεύουν στο διαδίκτυο μετά το συναισθηματικό τσιμπολόγημα μπροστά στην οθόνη, που μας φορτώνει με περιττά κιλά. Εκτός από την αύξηση του σωματικού βάρους λόγω της μείωσης της δραστηριότητας και της δυσανάλογης αύξησης του χρόνου που περνάμε σε ψηφιακή άρα και καθιστή εργασία και ψυχαγωγία, οι έφηβοι και οι νέοι έχουν να αντιμετωπίσουν τα λανθασμένα διατροφικά πρότυπα που δημιουργούν οι influencers του Instagram και του TikΤok. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε έφηβους μαθητές, το 30% ακολουθούσε διατροφή με χαρακτηριστικά ορθορεξίας, όπως επισημαίνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ Άρτεμις Τσίτσικα, επιστημονικά υπεύθυνη προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του ΕΚΠΑ, των Προγραμμάτων Κατάρτισης του υπουργείου Υγείας και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής. Η καθηγήτρια εξηγεί πως η ορθορεξία αντικατοπτρίζει μια παθολογική σχέση με την υγιεινή διατροφή, σε σημείο που η αναζήτησή της γίνεται εμμονή. Αυτή η συμπεριφορά οφείλεται στην έκθεση των εφήβων σε πρότυπα και lifestyle influencing μέσω του διαδικτύου και στην εξοικείωσή τους με ακραίες διατροφικές επιλογές (ακραίους vegan, αυστηρούς χορτοφάγους κ.λπ.). Επίσης, υπάρχει η περίπτωση των ορθορεκτικών κηδεμόνων που υιοθετούν άκαμπτα και επικίνδυνα διατροφικά μοτίβα, φτάνοντας σε σημείο να απαγορεύουν λιχουδιές στα παιδιά, να «μαλώνουν» τη γιαγιά όταν τους δίνει σοκολάτα ή να αποφεύγουν να τα πηγαίνουν σε παιδικά πάρτι για να μη φάνε τα κλασικά γιορτινά εδέσματα! Οι ορθορεκτικές οικογένειες έχουν συσχετιστεί με ανάπτυξη διαταραχών πρόσληψης τροφής των παιδιών στην εφηβεία. Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη ορθορεκτικής συμπεριφοράς στους εφήβους είναι η απουσία των σκληρά εργαζόμενων γονέων, το υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η αποχή από το κάπνισμα και η άθληση.

40—

Η ορθορεξία παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με διαταραχές όπως η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία όσον αφορά το στοιχείο της εμμονής, με τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και την εμμονή με τα τρόφιμα και την υγεία. Βασική της διαφορά από την ψυχογενή ανορεξία είναι ότι στην τελευταία στόχος είναι ο έλεγχος του σωματικού βάρους, ενώ στην ορθορεξία κάτι τέτοιο δεν αποτελεί τον βασικό στόχο. Σύμφωνα με έρευνες του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, οι πληθυσμιακές ομάδες στις οποίες παρατηρούνται πιο συχνά υψηλότερα ποσοστά είναι οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, ιδιαίτερα αυτοί που γυμνάζονται σε γυμναστήρια, οι φοιτητές διατροφολογίας (60%) και ιατρικής (40%) και άλλοι επαγγελματίες υγείας. Η παρέμβαση είναι σημαντική σε ακραίες ορθορεκτικές συμπεριφορές και είναι παρόμοια με αυτή που πραγματοποιείται για την αντιμετώπιση άλλων διαταραχών πρόσληψης τροφής. Εξατομικεύεται και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα όταν είναι διεπιστημονική και εμπλέκει την/τον έφηβη/-ο στη διαδικασία με κινητοποίηση, ψυχοεκπαίδευση και συναισθηματική ενδυνάμωση. Στην πατρίδα μας δεν πρέπει να ξεχνάμε πως έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκία στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες, φαινόμενο που επιδεινώθηκε την εποχή της πανδημίας, καθώς μειώθηκε πολύ η δυνατότητα για σωματική δραστηριότητα όχι μόνο κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων αλλά και μετά, όταν πολλοί γονείς από φόβο δίστασαν να αφήσουν τα παιδιά τους να κάνουν ομαδικά σπορ και περιόρισαν και οι ίδιοι την άσκησή τους.

41—

Πολυβιταμίνες για ενέργεια, ψυχική ισορροπία και κοφτερό μυαλό

Καύσιμα για να τρέξουμε στο ράλι της καθημερινότητας μας προσφέρει η διατροφή, αλλά μερικές φορές ούτε οι επιλογές είναι σωστές ούτε τα γεύματα επαρκούν.

LiFO 31.3.2022

Η πολλή δουλειά, το διάβασμα για το σχολείο και το πανεπιστήμιο, οι εξωσχολικές δραστηριότητες, τα σπορ, οι οικογενειακές και κοινωνικές υποχρεώσεις αποστραγγίζουν τα αποθέματά μας σε ενέργεια, ενώ συμπτώματα όπως αυτά του long Covid συνδρόμου (για όσους νόσησαν) εντείνουν την κούραση και το burn out. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στο τοξικό κλίμα της πανδημίας ήρθαν να προστεθούν η ανασφάλεια και ο φόβος λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και της ενεργειακής κρίσης. Σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες καλούμαστε να είμαστε κάθε μέρα ο καλύτερος εαυτός μας, κι αυτό είναι δύσκολο. Καύσιμα για να τρέξουμε στο ράλι της καθημερινότητάς μας προσφέρει η διατροφή, αλλά μερικές φορές ούτε οι επιλογές είναι σωστές ούτε τα γεύματα επαρκούν. Μπορεί να μας δίνουν θερμίδες, δεν μας εξασφαλίζουν όμως πάντα τα μικροθρεπτικά συστατικά που χρειαζόμαστε για καλή υγεία. Γι’ αυτό, κατά περιόδους μικροί και μεγάλοι καταφεύγουμε σε βιταμινούχα συμπληρώματα που μας προσφέρουν τις πολύτιμες ουσίες των φρούτων, των λαχανικών, των ψαριών και των superfoods (π.χ. οι σπόροι σε καθαρή μορφή και στη δόση που χρειαζόμαστε). Η λίστα των ωφέλιμων συστατικών είναι μακρά και περιλαμβάνει τη βιταμίνη C, που προστατεύει τον οργανισμό από τις ελεύθερες ρίζες και το οξειδωτικό στρες και βοηθά στην ταχύτερη ανάρρωση από τις ιώσεις, ενώ διεγείρει και τον σχηματισμό κολλαγόνου στο δέρμα· τη βιταμίνη Α, σύμμαχο του ανοσοποιητικού συστήματος, μαζί με την επίσης αντιοξειδωτική βιταμίνη Ε· τη βιταμίνη D, που είναι πολύτιμη για το μυοσκελετικό και την πρόληψη αρκετών μορφών καρκίνου, ενώ πρόσφατες έρευνες

42—

φανερώνουν ότι αποτελεί και ρυθμιστή του ανοσοποιητικού συστήματος. Ευτυχώς, πολλά γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνη D, οπότε μπορούμε να την προσλάβουμε από διάφορες τροφές, ενώ περιέχεται και σε συμπληρώματα με ασβέστιο για την πρόληψη της οστεοπενίας και της οστεοπόρωσης. Σημαντικό είναι και το σύμπλεγμα των βιταμινών B, που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, τη σωστή διαχείριση του άγχους από τον οργανισμό, την ψυχική υγεία και τον μεταβολισμό των τροφών σε ενέργεια. Επίσης τα προβιοτικά, δηλαδή τα φιλικά βακτηρίδια που αποκαθιστούν τις διαταραχές του μικροβιώματος, το οποίο απαρτίζεται από τρισεκατομμύρια βακτηρίδια που ζουν στο έντερο και πρόσφατες έρευνες φανερώνουν ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων, από την παχυσαρκία και τον διαβήτη μέχρι την άνοια και την κατάθλιψη. Τα προβιοτικά βρίσκονται σε γιαούρτια και ροφήματα γιαουρτιού, ενώ περιέχονται και σε συμπληρώματα διατροφής ώστε να διασφαλίσουν την καλή πέψη και συνεπώς την καλή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών των τροφών. Τέλος, τα ιχνοστοιχεία, όπως το σελήνιο και ο χαλκός, που βοηθούν στην τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος, και, φυσικά, τα ω3 λιπαρά οξέα από το λάδι της μουρούνας που πολλές μελέτες έχουν αναδείξει σε πολυφάρμακο για γερό ανοσοποιητικό σύστημα, γερή όραση, γερά οστά, νεανικές αρθρώσεις, νεανικό δέρμα και μυαλό ξυράφι.

Εμβολιασμοί ρουτίνας, ο ακρογωνιαίος λίθος της πρόληψης

Ήδη η πανδημία προκάλεσε μεγάλη υστέρηση στους εμβολιασμούς ρουτίνας, σε κάποιες περιπτώσεις οι εμβολιασμοί σε παιδιά και εφήβους μειώθηκαν κατά 40% ή και περισσότερο.

LiFO 31.3.2022

Ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη το προλαμβάνειν αποδεικνύεται καλύτερο και πολύ πιο οικονομικό από το θεραπεύειν, με τα βασικά μέτρα της πρόληψης σε επίπεδο υγείας να περιλαμβάνουν εμβολιασμούς ρουτίνας, τακτικό τσεκάπ, υγιεινή διατροφή, διακοπή του καπνίσματος και συστηματική άσκηση. Αν σε αυτά προσθέσουμε τη σωστή ενυδάτωση, τον καλό και επαρκή ύπνο και τη διαχείριση του στρες, έχουμε όλα τα μυστικά που εξασφαλίζουν καλή υγεία σε κάθε ηλικία. Η επιχείρηση «γερός οργανισμός» με υγιές και δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα ξεκινά από τις μικρές ηλικίες. Ειδικά στα νήπια και στα παιδιά ακρογωνιαίος λίθος της πρόληψης αποδεικνύεται ο εμβολιασμός με τα εμβόλια ρουτίνας. Η πανδημία προκάλεσε σοβαρή υστέρηση στον εμβολιασμό έναντι του HPV για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και συνολικά 10 μορφές καρκίνου, της μηνιγγίτιδας Β και άλλων τύπων και της διφθερίτιδας. Τώρα, μία ακόμα απειλή αναδύεται, εφόσον οι ιδιώτες παιδίατροι δεν θα μπορούν να συνταγογραφούν φάρμακα και εμβόλια για τα ανασφάλιστα παιδιά. Όπως εξηγεί η πρόεδρος της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής Σοφία Σάνι, σύμφωνα με το νέο μέτρο, που προκαλεί ντόμινο προβλημάτων, μόνο οι γιατροί των δημόσιων δομών υγείας θα μπορούν να συνταγογραφούν φάρμακα και εμβόλια ρουτίνας σε ανασφάλιστους, παρότι υπάρχει ειδικό κονδύλι με κλειστό προϋπολογισμό για τα εμβόλια από τότε που εξαιρέθηκαν από τη φαρμακευτική δαπάνη, καθώς δεν τίθεται θέμα προκλητής συνταγογράφησης. Στην εποχή του Covid οι δημόσιες δομές είναι αδύνατο να αντεπεξέλ-

44—

θουν στις ανάγκες συνταγογράφησης που θα προκύψουν συνολικά, καθώς οι ανασφάλιστοι πολίτες θα πρέπει να επικοινωνούν με τις δομές και να κλείνουν ραντεβού λόγω των πρωτοκόλλων προστασίας από τον κορωνοϊό. «Καταρχάς, ως παιδίατροι παρακολουθούμε παιδιά ανασφάλιστων οικογενειών, κάποιες από τις οποίες δεν μιλούν ελληνικά, οπότε δεν τους είναι εύκολο να συνεννοηθούν. Αυτοί μέχρι τώρα έρχονταν στο ιατρείο για κάθε ανάγκη, π.χ. για να τους γράψουμε τα εμβόλια ρουτίνας των παιδιών τους. Ήδη η πανδημία προκάλεσε μεγάλη υστέρηση στους εμβολιασμούς ρουτίνας, σε κάποιες περιπτώσεις οι εμβολιασμοί σε παιδιά και εφήβους μειώθηκαν κατά 40% ή και περισσότερο. Τώρα θα καταγραφεί ακόμα μεγαλύτερη υστέρηση και θα διαρραγεί το τείχος ανοσίας της κοινότητας, ενώ πρώτα θα κινδυνεύσουν τα παιδιά των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων. Μιλάμε διαρκώς για τη σημασία του εμβολιασμού κατά του Covid, τι θα γίνει όμως με τα άλλα εμβόλια; Θα υπάρξει κίνδυνος επανεμφάνισης ξεχασμένων ασθενειών…» λέει η παιδίατρος Σοφία Σάνι. Από τη μεριά του το υπουργείο Υγείας έδωσε παράταση στη συνταγογράφηση των ιδιωτών γιατρών για τους ανασφάλιστους ασθενείς μέχρι τα τέλη Απριλίου, ενώ αναμένεται να υπάρξουν εξαιρέσεις από το μέτρο. Εκτός από τους εμβολιασμούς ρουτίνας, κλυδωνισμοί καταγράφηκαν και με περιστατικά παιδιών που προσέρχονταν σε ιατρείο παιδιάτρου με μια οξεία λοίμωξη, π.χ. μια στρεπτοκοκκική αμυγδαλίτιδα, και ο γιατρός έπρεπε να συνταγογραφήσει ένα αντιβιοτικό μέσα στο βράδυ και δεν μπορούσε.

Η Γενετική, οι γονιδιακές εξετάσεις και οι θεραπείες συνθέτουν την επόμενη ημέρα της Ιατρικής και ανοίγουν νέους δρόμους για την αντιμετώπιση χρόνιων και σπάνιων νοσημάτων. Ο Κωνσταντίνος Στρατάκης μας ξεναγεί σε αυτόν τον νέο κόσμο που «ξεκλειδώνει» τα μυστικά του DNA για να εξασφαλίσει καλύτερη υγεία.

Η Γενετική ανοίγει νέους δρόμους στην Ιατρική ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΣΤΡΑΤΆΚΗΣ

Γενετιστής ενδοκρινολόγος, διευθυντής Ιατρείου Γενετικής του «Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center»

— Στην επόμενη ημέρα της Ιατρικής οι γονιδιακές θεραπείες και τα γενετικά τεστ θα πρωταγωνιστήσουν;

Σήμερα τροποποιούμε τη θεραπεία κάποιων μορφών καρκίνου ανάλογα με τον γενετικό χαρακτήρα των καρκινικών κυττάρων, όπως ήδη γίνεται στον καρκίνο του μαστού ή του προστάτη. Κάτι τέτοιο στο μέλλον θα γίνεται σε πολλές νόσους και θα εφαρμόζεται στην πρόληψη. Ήδη μερικές ελέγχονται γενετικά στο πλαίσιο του προγεννητικού αλλά και του νεογνικού ελέγχου και συγκεκριμένες θεραπείες ξεκινούν πριν η νόσος επηρεάσει την υγεία του παιδιού, όπως γίνεται σε πολλά μεταβολικά νοσήματα. Στο μέλλον τέτοιες εφαρμογές στην πρόληψη θα είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής ιατρικής πράξης: δεν θα δίνουμε ένα φάρμακο χωρίς να ξέρουμε αν ο ασθενής μπορεί να απαντήσει με βάση το γενετικό του υλικό. Τέλος, βλέπουμε για πρώτη φορά ευρείες εφαρμογές στη γονιδιακή θεραπεία, την αντικατάσταση ή την προσθήκη γενετικού υλικού όπου υπάρχει πρόβλημα, π.χ. στη δρεπανοκυτταρική και στη μεσογειακή αναιμία και στη γενετική τροποποίηση κυττάρων που χρησιμοποιείται στις λευχαιμίες.

— Πόσο κοντά είμαστε στο να μπορεί κάθε άνθρωπος να κάνει γενετικά τεστ για την πρόληψη ογκολογικών νοσημάτων και άλλων παθήσεων;

Τα γενετικά τεστ για την πρόληψη όγκων και άλλων παθήσεων γίνονται ήδη σε περιορισμένη κλίμακα. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει συγκεκριμένες γενετικές αλλαγές που προδιαθέτουν για έναν σπάνιο τύπο καρκίνου του θυρεοειδούς, γίνεται θυρεοειδεκτομή σε νεαρά ηλικία προκειμένου να αποφευχθεί μεταστατικός καρκίνος του θυρεοειδούς. Στον καρκίνο του μαστού, η μαστεκτομή μπορεί να προλάβει την εμφάνιση του συγκεκριμένου καρκίνου,

LiFO 31.3.2022

46—

εφόσον υπάρχουν συγκεκριμένες αλλαγές στο γενετικό υλικό, ενώ συστήνεται προληπτικά συγκεκριμένη δίαιτα και φάρμακα σε άτομα με γενετική προδιάθεση για αυξημένη χοληστερίνη, ειδική θεραπευτική αγωγή σε άτομα με γενετική προδιάθεση για ορισμένα νευρολογικά νοσήματα κ.λπ. Στο μέλλον η εξατομίκευση της πρόληψης και θεραπευτικών επιλογών θα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.

— Σε ποιον τομέα της Γενετικής ειδικεύεστε και τι ακριβώς κάνετε στο νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν»;

Έχω ειδικευτεί στη Γενική Ιατρική Γενετική και Δυσμορφολογία. Για χρόνια η κλινική μου στις ΗΠΑ ήταν γνωστή για τη γενετική των ενδοκρινολογικών νοσημάτων, τη γενετική διερεύνηση του καρκίνου και τη γενετική συμβουλευτική ογκολογικών νοσημάτων, καθώς και για τη διάγνωση συνδρόμων στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία και στην ανάπτυξη του σκελετού. Το Ιατρείο Γενετικής στο «Ερρίκος Ντυνάν» θα προσφέρει αυτές ακριβώς τις υπηρεσίες στη γενετική διαγνωστική και στη συμβουλευτική.

— Αν διαλέγατε νοσήματα μη ιάσιμα για τα οποία θα μπορούσε να αναπτυχθεί γονιδιακή θεραπεία, ποια θα ήταν αυτά;

Καρκίνους καθώς και νευρολογικά νοσήματα. Τον καρκίνο του παγκρέατος, τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες άνοιες, διάφορες μορφές παράλυσης και γενετικά μεταβολικά νοσήματα, τα οποία είναι από τα πρώτα για τα οποία εμφανίζονται γονιδιακές θεραπείες.

— Η Γενετική βοήθα και στην ανάπτυξη εμβολίων, προφυλακτικών και θεραπευτικών, για χρόνια και λοιμώδη νοσήματα;

Οι γενετικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν στην κατασκευή των εμβολίων εναντίον του κορωνοϊού θα έχουν κι άλλες εφαρμογές, τόσο σε

εμβόλια όσο και στην κατασκευή φαρμάκων που θα κάνουν την αντιμετώπιση λοιμωδών νοσημάτων πιο αποτελεσματική. Επίσης, ο έλεγχος του γενετικού υλικού των ασθενών πριν από τη χορήγηση ενός αντιβιοτικού (φαρμακογενετική) θα μας επιτρέψει να δώσουμε τα αντιβιοτικά μόνο στους ασθενείς που θα μπορούν να απαντήσουν στα φάρμακα αυτά.

— Το κόστος όλων αυτών των διαγνωστικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων θα γίνει προσιτό για όλους;

Το κόστος συνήθως πέφτει, όσο αυξάνεται η χρήση και γενικεύεται η εφαρμογή μιας τεχνολογίας. Οπότε και στην Ιατρική Ακριβείας θα συμβεί το ίδιο. Σημαντικό ρόλο στη μείωση του κόστους θα παίξουν τα εθνικά συστήματα υγείας: όσο πιο γρήγορα υιοθετήσουν τη γενετική ιατρική και την Ιατρική Ακριβείας, τόσο πιο γρήγορα το κόστος θα υποχωρήσει. Για τα συστήματα υγείας μακροπρόθεσμα θα υπάρξει σημαντική απόσβεση του κόστους, καθώς θα υπάρχει εξοικονόμηση από την εφαρμογή πιο αποτελεσματικών θεραπειών.

— Ποιοι είναι οι σταθμοί στην εξέλιξη της Γενετικής μέχρι σήμερα;

Υπήρξαν δύο σημαντικές εξελίξεις στον χώρο της Ιατρικής Γενετικής. Η πρώτη ήταν η ανακάλυψη της μεθόδου της PCR τη δεκαετία του 1980, που επέτρεψε την ευρεία διερεύνηση του γενετικού υλικού στους ασθενείς μας. Η δεύτερη ήταν η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Μαζί τα δύο αυτά γεγονότα επέτρεψαν τον εντοπισμό των γονιδίων για χιλιάδες παθήσεις σήμερα σε σχέση με μερικές δεκάδες πριν από 40 χρόνια. Σήμερα συντελείται μία ακόμα «επανάσταση» στον χώρο της Γενετικής, αυτή της χρήσης τεράστιων

βάσεων δεδομένων που και με την ανάπτυξη μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης θα βοηθήσει στην εύρεση γενετικής προδιάθεσης για πολλές νόσους, στον σχεδιασμό της πρόληψης σε σχέση με το πώς ο οργανισμός μας απαντά στο περιβάλλον, στις φαρμακευτικές και άλλες θεραπείες, στην κατανόηση της εξέλιξης των νόσων σε μοριακό επίπεδο κ.λπ.

— Στα νοσήματα πώς μπορεί να βοηθήσει η Γενετική;

Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους η γονιδιακή θεραπεία βοηθά ένα νόσημα που προκαλείται από ένα γονίδιο: αντικαθιστά ένα ελαττωματικό γονίδιο, προσθέτει ένα καινούργιο γονίδιο ή απλώς καταστέλλει τη λειτουργία ενός «κακού» γονιδίου. Καθένας από αυτούς τους τρόπους μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στα πολυγονιδιακά ή ακόμα και στα πολυπαραγοντικά νοσήματα, αρκεί ένα γονίδιο να έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο στο νόσημα. Για παράδειγμα, σπάνια ένα γονίδιο είναι υπεύθυνο για την εξέλιξη ενός μεταστατικού όγκου. Μια τέτοια επέκταση της νόσου είναι πολυγονιδιακή και πολυπαραγοντική. Ωστόσο, γνωρίζουμε σήμερα ότι φαρμακευτικοί αναστολείς συγκεκριμένων μορίων μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της νόσου. Έτσι, γονιδιακές θεραπείες που αφορούν ένα τέτοιο συγκεκριμένο μόριο/ γονίδιο είναι χρήσιμες στην καταπολέμηση αυτής της πολυγονιδιακής κατάστασης. Δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι στο μέλλον μπορεί να χορηγούνται και μείγματα γονιδιακών θεραπειών για τέτοιες πολυγονιδιακές καταστάσεις.

47—

Οι γενετικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν στην κατασκευή των εμβολίων εναντίον του κορωνοϊού θα έχουν κι άλλες εφαρμογές, τόσο σε εμβόλια όσο και στην κατασκευή φαρμάκων που θα κάνουν την αντιμετώπιση λοιμωδών νοσημάτων πιο αποτελεσματική.

Η δρ. Φιορίτα Πουλακάκη περιγράφει την επόμενη ημέρα στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού, καθώς και τις πρωτοβουλίες που υλοποιούνται ώστε να έχουν όλες οι γυναίκες ισότιμη πρόσβαση σε πιστοποιημένες υπηρεσίες.

Ισότιμη πρόσβαση όλων των ασθενών με καρκίνο του μαστού σε υψηλής ποιότητας εξειδικευμένες υπηρεσίες Δρ. ΦΙΟΡΊΤΑ ΠΟΥΛΑΚΆΚΗ

MD, PhD, FEBS, CEBS, διευθύντρια Κλινικής Μαστού στο Ιατρικό Αθηνών

Στην πατρίδα μας ένας στους τέσσερις πολίτες θα νοσήσει από ένα ογκολογικό νόσημα και ο καρκίνος του μαστού είναι το πιο συχνά εμφανιζόμενο, με περισσότερα από 7.500 νέα περιστατικά ετησίως. Χάρη στην επιστημονική πρόοδο που έχει συντελεστεί, στην πλειονότητά τους τα περιστατικά είναι ιάσιμα, με την προϋπόθεση ότι αντιμετωπίζονται σωστά, σε μια οργανωμένη κλινική μαστού, που διαθέτει εμπειρία και τεχνογνωσία.

— Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τον σύγχρονο χειρουργό μαστού;

O σύγχρονος χειρουργός μαστού θα πρέπει να συνδυάζει εμπειρία, γνώσεις και πιστοποίηση της εξειδίκευσής του. Πλέον υπάρχουν διεθνείς εξετάσεις και ακολουθούν πιστοποιήσεις [FEBS (European Board of surgery) και CEBS (European certification of Breast Surgical Oncology)], οι οποίες εγγυώνται εξειδίκευση υψηλού επιπέδου στη χειρουργική του μαστού.

— Ο καρκίνος του μαστού είναι το πιο συχνά εμφανιζόμενο νεόπλασμα στον γυναικείο πληθυσμό, μαζί με τον καρκίνο του πνεύμονα. Πώς αντιμετωπίζεται μια ασθενής που έρχεται με κάποιο σύμπτωμα στην Κλινική Μαστού του Ιατρικού Κέντρου και ποια είναι τα οφέλη για εκείνη; Το πρότζεκτ της Κλινικής Μαστού στο Ιατρικό Αθηνών είναι η παροχή πιστοποιημένων υπηρεσιών υγείας με την μορφή της One Day Multidisciplinary Breast

LiFO 31.3.2022

Clinic, όπου την ίδια μέρα της προσέλευσης της ασθενούς γίνεται η κλινική εξέταση από εξειδικευμένο χειρουργό μαστού, η διενέργεια των κατάλληλων απεικονιστικών εξετάσεων από το εξειδικευμένο ακτινολογικό εργαστήριο και η ιστολογική ταυτοποίηση του ευρήματος με παρακέντηση ή core biopsy (τα αποτελέσματα της οποίας είναι

48—

διαθέσιμα σε δύο ημέρες). Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο χρόνος αναμονής της ασθενούς και όλες οι δυσάρεστες επιπτώσεις. Η αντιμετώπιση είναι αποτελεσματικότερη, χωρίς ταλαιπωρία και καθυστερήσεις στη διάγνωση. Στο πλαίσιο της διεπιστημονικής οργάνωσης της κλινικής, η ασθενής μπορεί να λάβει γονιδιακή συμβουλευτική, γυναικολογική εκτίμηση για τη διατήρηση της γονιμότητας ή την ορμονική κατάστασή της, ψυχολογική υποστήριξη από εξειδικευμένο ψυχολόγο και πλαστική αποκατάσταση, εφόσον υπάρχει αναγκαιότητα. Όλα αυτά λειτουργούν σε συνδυασμό προς όφελος της ασθενούς, η οποία αντιμετωπίζεται από μια ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για εκείνη, μια διάγνωση καρκίνου του μαστού, λόγω της οποίας καλείται να επιλύσει ταυτόχρονα πολλά προβλήματα.

— Μιλήστε μας για το όραμα και το έργο του Ιδρύματος «Build a Βridge». Πόσο δύσκολο είναι να διαγνώσει εγκαίρως και να αντιμετωπίσει σωστά τον καρκίνο του μαστού μια ασθενής που ζει σε ένα απομονωμένο χωριό ή σε ένα μακρινό ακριτικό νησί και πόσο δύσκολο είναι να αμβλυνθούν αυτές οι ανισότητες σε σχέση με τους κατοίκους των πόλεων;

Η καθημερινή ενημέρωση για νέες τεχνολογίες και υλικά, σε συνδυασμό με τις συνεχείς επενδύσεις του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών σε βιοϊατρικό εξοπλισμό, μας επιτρέπει να διαθέτουμε στα νοσοκομεία του ομίλου ό,τι πιο σύγχρονο όσον αφορά τη χειρουργική του μαστού.

Το Ίδρυμα «Build a Bridge» είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός. Ιδρύθηκε τον Μάιο 2021, σε συνεργασία με τον γυναικολόγο-ογκολόγο κ. Γιώργο Μάριο Μακρή. Το όραμά μας είναι να γεφυρωθούν οι ανισότητες στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού και των γυναικολογικών κακοηθειών για τους ασθενείς που δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας. Το «Build a Bridge» δημιουργήθηκε για να βοηθήσει ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, κατοίκους ακριτικών νησιών, άπορους ασθενείς και ανασφάλιστους να αντιμετωπιστούν σε πιστοποιημένες ιδιωτικές μονάδες υγείας στην Αθήνα, δωρεάν, από εξειδικευμένους γιατρούς.

— Ο προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού σε συνδυασμό με τις πιστοποιημένες υπηρεσίες υγείας αποτελούν τα «κλειδιά» για την πρόληψη του πιο συχνά εμφανιζόμενου καρκίνου. Πώς συμμετέχει ο ευρωπαϊκός οργανισμός της Europa Donna στην επίτευξη αυτών και άλλων στόχων; Ποιοι είναι οι δικοί σας στόχοι ως αντιπροέδρου πλέον αυτού του ευρωπαϊκού οργανισμού; H Europa Donna είναι ο Ευρωπαϊκός

49—

Οργανισμός για τον Καρκίνο του Μαστού, έχει 47 κράτη-μέλη, περιλαμβάνει τις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. και εδρεύει στο Μιλάνο. Εργάζεται για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον καρκίνο του μαστού και την κινητοποίηση των Ευρωπαίων γυναικών ώστε να πιέσουν για καλύτερη εκπαίδευση και δημιουργία πιστοποιημένων υπηρεσιών υγείας, κατάλληλο προσυμπτωματικό έλεγχο, βέλτιστη θεραπεία και αυξημένη χρηματοδότηση στην έρευνα. Η Europa Donna εκπροσωπεί τα συμφέροντα των Ευρωπαίων γυναικών σχετικά με τον καρκίνο του μαστού στις τοπικές και εθνικές αρχές καθώς και σε ιδρύματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθώς και σε επιτροπές κλινικών μελετών, υπερασπιζόμενη επίσης τα συμφέροντα των ασθενών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Είχα την τιμή να εκλεγώ μέλος του Δ.Σ. του ευρωπαϊκού οργανισμού το 2019 και τον Ιανουάριο 2022 ανέλαβα χρέη αντιπροέδρου, εξαιρετικά τιμητική διάκριση με πολλές υποχρεώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

— Είναι κοινό μυστικό ότι ο κορωνοϊός επισκίασε εδώ και δύο χρόνια τα πάντα, ωθώντας πολλούς ανθρώπους να παραμελήσουν την πρόληψη και τις προληπτικές εξετάσεις. Τι πρέπει να γίνει τώρα για να καλυφθεί το κενό και να μη βρεθούμε μπροστά σε μια «χιονοστοιβάδα» καθυστερημένων διαγνώσεων ογκολογικών νοσημάτων;

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι ακόμη και στη δύσκολη περίοδο που βιώνουμε δεν θα πρέπει να παραμελούμε ποτέ την υγεία μας. Στον Όμιλο Ιατρικού Αθηνών, πέραν της παροχής υπηρεσιών υγείας υψηλού επιπέδου, κορυφαία προτεραιότητα παραμένει η ασφάλεια των ασθενών, του προσωπικού και των γιατρών του. Για τον σκοπό αυτό εφαρμόζονται πλήρως τα αυστηρά μέτρα και πρωτόκολλα εισαγωγής και παραμονής που έχουν θεσπιστεί, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής διενέργειας μοριακού ελέγχου για τον ιό όλων των ασθενών και των συνοδών τους. Η καθημερινή ενημέρωση για νέες τεχνολογίες και υλικά, σε συνδυασμό με τις συνεχείς επενδύσεις του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών σε βιοϊατρικό εξοπλισμό, μας επιτρέπει να διαθέτουμε στα νοσοκομεία του ομίλου ό,τι πιο σύγχρονο όσον αφορά τη χειρουργική του μαστού. Παράλληλα, και μέσα από τη συνεργασία της Διεπιστημονικής Ομάδας, είμαστε σε θέση να προσφέρουμε την πλέον εξατομικευμένη και ακίνδυνη λύση για κάθε περίπτωση, όσο σύμπλοκη και αν είναι.

Το ψυχοκοινωνικό αποτύπωμα της πανδημίας

ΛΊΛΗ ΠΈΠΠΟΥ

Ψυχολόγος και συντονίστρια της Μονάδας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχοκοινωνικής Φροντίδας του ΕΠΙΨΥ

Η πανδημία του κορωνοϊού σάρωσε σαν ορμητικό κύμα τον τρόπο ζωής μας, παρασύροντας και την ψυχική υγεία, έναν τομέα με τον οποίο κανείς δεν ασχολούνταν αρχικά. Ώσπου τον Ιούνιο του 2021 το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ) και το Ινστιτούτο Πολιτικής Υγείας διενήργησαν, με την υποστήριξη της πρωτοβουλίας Breathe, συγχρονική μελέτη με σκοπό την αποτύπωση της επίδρασης της πανδημίας της Covid-19 στην ψυχική υγεία του πληθυσμού. Η επιστημονική ομάδα που ανέλαβε να φωτίσει αυτήν τη σκοτεινή πτυχή αποτελείται από τους Κυριάκο Σουλιώτη, Λίλη Πέππου, Θεόδωρο Γιαννούχο, Μυρτώ Σαμαρά και Μαρίνα Οικονόμου. Δύο εξ αυτών, ο Κυριάκος Σουλιώτης, καθηγητής Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, και η Λίλη Πέππου, ψυχολόγος και συντονίστρια της μονάδας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχοκοινωνικής Φροντίδας του ΕΠΙΨΥ, μας αποκαλύπτουν τα ευρήματα.

— Τι έδειξε η μελέτη; ΚΥΡΙΆΚΟΣ ΣΟΥΛΙΏΤΗΣ Καθηγητής Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Μεταξύ 2020 και 2021 διαπιστώθηκε σημαντική αύξηση των ατόμων που εμφανίζουν στρες, άγχος και κατάθλιψη μέτριου προς σοβαρό βαθμό, δηλαδή που χρήζει παρέμβασης, είτε φαρμακευτικής είτε ψυχολογικής, από ειδικό ψυχικής υγείας. Ειδικότερα, το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού που εμφάνιζε στρες μέτριου προς σοβαρό βαθμό το 2020 ήταν 12,7% ενώ το 2021 ανήλθε σε 22,5% (μια αύξηση της τάξεως του 77%). Τα αντίστοιχα ποσοστά για το άγχος είναι 15,1% το 2020 και 26,4% το 2021 (αύξηση 74%) και για την κατάθλιψη 21,2% το 2020 και 29% το 2021 (αύξηση της τάξεως του 37%).

— Ο εμβολιασμός μπορεί να αλλάξει τον αντίκτυπο την πανδημίας στην ψυχική υγεία;

Στη μελέτη διερευνήθηκε, επίσης, η συσχέτιση εμβολιασμού και ψυχικής υγείας των ατόμων. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο εμβολιασμός σχετίζεται με την ψυχική υγεία, ακόμα και όταν ληφθούν υπ’ όψιν και άλλες μεταβλητές. Ειδικότερα, όσοι είχαν εμβολιαστεί και όσοι είχαν φυσική ανοσία εμφάνισαν τα χαμηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης συγκριτικά με όλες τις ομάδες (μερικός εμβολιασμός, αρνητές και αναβλητικοί). Ακόμα και ο μερικός εμβολιασμός οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα στρες και άγχους συγκριτικά με τον μη εμβολιασμό. Όσον

LiFO 31.3.2022

50—

αφορά τους ανεμβολίαστους, όσοι ανέβαλαν τον εμβολιασμό είτε από φόβο για το εμβόλιο είτε επειδή δεν μπορούσαν στη συγκεκριμένη φάση να εμβολιαστούν είχαν χαμηλότερα επίπεδα άγχους, στρες και κατάθλιψης από τους αρνητές. Πιθανώς οι αρνητές να έχουν επιβαρυμένη ψυχική υγεία και εξαιτίας του θυμού και της περιθωριοποίησης που βιώνουν λόγω των απαγορεύσεων που υφίστανται.

— Τι πιστεύουν τελικά οι πολίτες για την πανδημία;

Είναι αξιοσημείωτο ότι το ποσοστό όσων υιοθετούν την άποψη ότι «ο ιός είναι κατασκευασμένος και η διασπορά του εξυπηρετεί κάποιον σκοπό» σημειώνει αύξηση από 24,4% το 2020 σε 28,8% το 2021. Επίσης, ενώ τον Απρίλιο του 2020 το 40,4% δήλωνε ότι η εμπιστοσύνη του στο κράτος και στους θεσμούς του που σχετίζονται με την πανδημία είχε αυξηθεί από την έναρξή της, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους το 52% δήλωνε ότι αυτή είχε μειωθεί, ενώ τον Ιούνιο του 2021 αυτό το ποσοστό είχε φτάσει στο 61,6%. Η τάση αυτή αντανακλά την κόπωση της κοινωνίας από την πανδημία, η οποία δεν φαίνεται να περιορίζεται όσο θα αναμενόταν από το εμβολιαστικό πρόγραμμα, το οποίο αξιολογείται θετικά από το 53,4% του πληθυσμού που συμμετείχε στη μελέτη. Μία ακόμα αντίφαση αποτελεί το ότι έναν χρόνο μετά την έναρξη των εμβολιασμών το 8,3% δηλώνουν «αρνητές του εμβολίου», ποσοστό μεγαλύτερο από το αντίστοιχο που κατέγραψε η μελέτη που διενεργήθηκε πριν από την πραγματοποίησή τους (6,1%). Σημαντικό είναι και το σχόλιο της καθηγήτριας Ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ Μαρίνας Οικονόμου, επιστημονικά υπεύθυνης της μονάδας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχοκοινωνικής Φροντίδας του ΕΠΙΨΥ: «Η ελληνική κοινωνία είναι αντιμέτωπη με διαδοχικές κρίσεις, οι οποίες έχουν εξαντλήσει τα ψυχικά αποθέματα του πληθυσμού. Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις είναι ανησυχητικές, όπως διαφαίνεται και από την απουσία κοινωνικής συνοχής με την έξαρση των περιστατικών βίας και την εδραίωση του κοινωνικού στίγματος. Οι κρίσεις αυτές υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα μιας παρέμβασης για την άμβλυνση των ψυχοκοινωνικών συνεπειών, η οποία θα περιλαμβάνει επιστημονική ενημέρωση του πληθυσμού, καταπολέμηση του στίγματος, ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου και καλλιέργεια της συλλογικής ψυχικής ανθεκτικότητας».

Η τάση αυτή αντανακλά την κόπωση της κοινωνίας από την πανδημία, η οποία δεν φαίνεται να περιορίζεται όσο θα αναμενόταν από το εμβολιαστικό πρόγραμμα, το οποίο αξιολογείται θετικά από το 53,4% του πληθυσμού που συμμετείχε στη μελέτη.

51—

Πρωτοποριακή ψηφιακή πρωτοβουλία για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας ΤΑΤΙΆΝΑ ΜΠΛΆΤΝΙΚ

Ιδρύτρια της πρωτοβουλίας «Breathe»

Ενώ η Ελλάδα βιώνει τις συνέπειες της πανδημίας, τις παράπλευρες απώλειες στην απασχόληση, το εισόδημα και την κοινωνικοποίηση και ζει με το άγχος που δημιουργεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ψυχική υγεία των πολιτών της καταρρακώνεται. Όμως χωρίς ψυχική ισορροπία είμαστε λειψοί. Η Τατιάνα Μπλάτνικ, παρακινούμενη από τις ψυχικές επιπτώσεις του κορωνοϊού, δημιούργησε μια πρωτοβουλία, ένα κίνημα για καλύτερη ψυχική υγεία, που βάφτισε «Breathe», καθώς έτσι ξεπερνάμε και τις κρίσεις πανικού, παίρνοντας βαθιές ανάσες. Η πρωτοβουλία για την οποία μας μιλά η ιδρύτρια του κινήματος είναι διαθέσιμη δωρεάν για όλους σε ψηφιακή μορφή και βρίσκεται ήδη σε λειτουργία.

— Σε τι ακριβώς αποσκοπεί το κίνημα «Breathe»; Να καταγράψει τα προβλήματα, να δημιουργήσει ψηφιακά εργαλεία για την αντιμετώπιση ή και την πρόληψή τους, να φέρει κοντά ανθρώπους με κοινές εμπειρίες;

Παρότι η Ελλάδα έχει το ωραιότερο φως και τον πιο λαμπερό ήλιο που ζεσταίνει τις ψυχές μας, έχει διαπιστωθεί ότι οι κάτοικοί της αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, που ακόμα θεωρούνται ταμπού. Στόχος του «Breathe» είναι να προσφέρει εντελώς δωρεάν σε όλους καθημερινά εργαλεία που προάγουν την ψυχική μας υγεία και ευεξία. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που έχει στόχο να ανοίξει διάλογο για τις σχετικές παθήσεις, να καταρρίψει το στίγμα που τις περιβάλλει και να προωθήσει την αυτο-βοήθεια και εκπαίδευσή μας ώστε να τις αντιμετωπίζουμε σωστά. Η ευαισθητοποίηση, η αύξηση της πρόληψης καθώς και η τοποθέτηση

LiFO 31.3.2022

52—

της ψυχικής υγείας στο επίκεντρο της ατζέντας και της προσοχής όλων παραμένει προτεραιότητα για το «Βreathe». Προσδοκάμε να φέρουμε μια νέα εποχή μέσα από την εύχρηστη και περιεκτική online πλατφόρμα που είναι γεμάτη εργαλεία και πρακτικές οι οποίες βοηθούν και εκπαιδεύουν το κοινό σχετικά με την ψυχική υγεία.

— Οι δράσεις του κινήματος «Breathe» αφορούν όλες τις περιοχές της Ελλάδας; Βεβαίως. Γι’ αυτό και όλες οι υπηρεσίες προσφέρονται διαδικτυακά, ώστε να μπορούν όλοι, όπου κι αν βρίσκονται, να έχουν πρόσβαση σε αυτές. Στόχος του «Breathe» είναι να κάνει το πρώτο βήμα και να μεταμορφώσει τη χώρα μας σε ένα hub πρότυπο για τη στήριξη της ψυχικής υγείας, που θα στέκεται δίπλα στους πολίτες, χωρίς διαχωρισμούς. Ένα hub όπου η συναισθηματική ηρεμία και γαλήνη θα είναι δεδομένα και όχι ζητούμενα, βοηθώντας κάθε άτομο ξεχωριστά στη διαδρομή του προς την ψυχική ευεξία.

— Πώς το καταφέρνει αυτό;

Το «Breathe» έχει διασφαλίσει στρατηγικές συνεργασίες προκειμένου να παρέχει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας μέσα από τα εξειδικευμένα εκπαιδευτικά εργαλεία που βρίσκονται στην online πλατφόρμα και δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να εξερευνήσει εύκολες τεχνικές για τη βελτίωση της ευεξίας του αλλά και να δεχτεί ψυχολογική υποστήριξη από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό εντελώς δωρεάν. Συγκεκριμένα, μιλάμε για το Μilamou.gr και το Peak State. Το πρώτο είναι η διαδικτυακή

πλατφόρμα του Σάκη Τανιμανίδη και του Μίλτου Καμπουρίδη, που δημιουργήθηκε εν μέσω πανδημίας. Πρόκειται για μια πλατφόρμα προσφοράς και επικοινωνίας, όπου οι χρήστες μπορούν να κλείνουν ηλεκτρονικά ραντεβού και να επικοινωνούν ανώνυμα και δωρεάν με έναν εθελοντή επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αντίστοιχα, το Peak State προσφέρει τεχνικές εκπαίδευσης για συναισθηματική ευεξία και «πνευματική εκγύμναση», με όλα τα υλικά να είναι διαθέσιμα στα ελληνικά! Οι ιδρυτές του, Nathan Jones και David Wiseman, είναι βετεράνοι πολέμου και έχουν μετρήσει εκατοντάδες ημέρες υπηρετώντας την πατρίδα τους. Επιστρέφοντας από τη γραμμή του καθήκοντος και οι δύο ήρθαν αντιμέτωποι με ψυχικά τραύματα και διαταραχές που συνοδεύουν το δύσκολο έργο τους, έτσι ένωσαν τις δυνάμεις τους ώστε να δημιουργήσουν μια πηγή συστημικής αλλαγής και προσφοράς στο κοινό.

— Υπάρχει κάποια ηλικιακή ομάδα που έχει προτεραιότητα στις δράσεις σας ή στα εργαλεία που θα αναπτύξετε;

Κανένα φύλο, καμία ηλικία και κανένα χαρακτηριστικό δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο ευάλωτο απέναντι στις παθήσεις της ψυχικής υγείας. Ήδη υπάρχουν στοιχεία από πρόσφατες έρευνες που δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι, οι νεαροί ενήλικες και οι μεσήλικες έχουν δεχτεί μεγάλη επιβάρυνση, το ίδιο παρατηρήθηκε όμως και στα παιδιά και τους έφηβους. Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί πως το 82% των ατόμων που κάνουν το πρώτο βήμα προς την ψυχική ευεξία, καλώντας το Μίλα Μου, είναι γυναίκες και μόνο το υπόλοιπο 18% άντρες, γεγονός που

αποκαλύπτει το στίγμα που ακολουθεί το ανδρικό φύλο σε σχέση με την προστασία της ψυχικής του υγείας. Ταυτόχρονα, έχουμε παρατηρήσει πως η ηλικιακή ομάδα 18-24 απευθύνεται περισσότερο στο Μίλα Μου, καθώς αποτελεί το 37% των ραντεβού. Επομένως, βλέπουμε πως το ενδιαφέρον ξεκινά από αρκετά μικρή ηλικία, πράγμα το οποίο εμείς θεωρούμε πολύ θετικό, γιατί έτσι ξεκινά ένας διάλογος που σταδιακά θα καταρρίψει το ταμπού γύρω από την ψυχική υγεία.

— Ποια είναι τα επόμενα σχέδια στον τομέα της στήριξης της ψυχικής υγείας;

Αν και είμαστε εξαιρετικά υπερήφανοι για την τωρινή του όψη, το «Breathe» είναι στο ξεκίνημά του. Επομένως, ναι, η ανάπτυξη είναι μέσα στα άμεσα σχέδιά μας και θα συνεχίσει να είναι για μεγάλο διάστημα. Συγκεκριμένα, διερευνούμε περισσότερες συνεργασίες με διακεκριμένους ειδικούς και εξέχοντες οργανισμούς, με τους οποίους μοιραζόμαστε το πάθος για την εκδημοκρατικοποίηση της ψυχικής φροντίδας και ευεξίας. Μέσα από αυτές τις συνεργασίες ελπίζουμε να διευρύνουμε πολύ σύντομα τις υπηρεσίες που προσφέρουμε σε κάθε πολίτη, ώστε να μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση σε αυτό που αναζητούν μέσω μιας ευρύτατης γκάμας εργαλείων και τεχνικών. Η ψυχική υγεία είναι πολύτιμη για όλους και το Breathe ήρθε για να βοηθήσει προς την κατεύθυνση της διατήρησής της. Ας αναπνεύσουμε, λοιπόν, όλοι μαζί, λίγο πιο ελεύθερα!

53—

Στόχος του «Breathe» είναι να κάνει το πρώτο βήμα και να μεταμορφώσει τη χώρα μας σε ένα hub πρότυπο για τη στήριξη της ψυχικής υγείας, που θα στέκεται δίπλα στους πολίτες, χωρίς διαχωρισμούς.

Ο καρδιοχειρουργός Αθανάσιος Αντωνίου από την Ευρωκλινική Αθηνών καταγράφει τα πλεονεκτήματα της νέας προσέγγισης που αποτελεί το μέλλον της καρδιοχειρουργικής.

Αντιμετώπιση των παθήσεων της καρδιάς με την Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική του μέλλοντος, στο παρόν

ΑΘΑΝΆΣΙΟΣ ΑΝΤΩΝΊΟΥ

Καρδιοχειρουργός, διδάκτωρ του ΕΚΠΑ και μέλος του Αμερικανικού Κολλεγίου Χειρουργών

WHO IS WHO

Ο κ. Αθανάσιος Αντωνίου έλαβε πολυετή ειδίκευση σε αναγνωρισμένα καρδιοχειρουργικά κέντρα του εξωτερικού, όπως το St Thomas’ Hospital και το Bart’s Heart Centre στο Λονδίνο και το Mount Sinai Hospital στη Νέα Υόρκη. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 2019 και έκτοτε εργάζεται στην Ευρωκλινική Αθηνών, όπου πραγματοποιεί επεμβάσεις που αφορούν την αντιμετώπιση του συνόλου των καρδιακών παθήσεων και πιο συγκεκριμένα τη θεραπεία της στεφανιαίας νόσου, των βαλβιδικών νόσων με έμφαση στην επιδιόρθωση (βαλβιδοπλαστική) αυτών, των ανευρυσμάτων, συγγενών καρδιοπαθειών ενηλίκων κ.ά. Από το 2021, πρωτοπορώντας, εφαρμόζει την ενδοσκοπική προσπέλαση, τεχνική που εφαρμόζεται σε ελάχιστα κέντρα σε όλο τον κόσμο. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να δείτε στο website: www.cardio-antoniou.gr.

LiFO 31.3.2022

Οι καρδιοπάθειες αποτελούν την πρώτη αιτία νοσηρότητας και θνητότητας στον κόσμο –και στην πατρίδα μας– και συγκαταλέγονται στις παθήσεις εκείνες για τις οποίες επιβάλλεται χειρουργική επέμβαση. Η Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική, χάρη στις μικροσκοπικές τομές της, βοηθά στον περιορισμό των επιπλοκών και την ταχύτερη ανάρρωση των ασθενών.

— Σε τι διαφέρει η Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική από την κλασική χειρουργική προσέγγιση;

Η Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική συνιστά την Καρδιοχειρουργική του εικοστού πρώτου αιώνα. Συνδυάζοντας την πρόοδο στον τομέα της βιοτεχνολογίας, την επιτυχή εφαρμογή της ενδοσκόπησης σε άλλες ειδικότητες αλλά και τον διακαή πόθο να μη γίνονται οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις με μέση στερνοτομή, εγγυάται τη διενέργεια των επεμβάσεων καρδιάς μέσα από μικρές τομές. Ονομάζεται «keyhole surgery», δηλαδή «χειρουργική της κλειδαρότρυπας», και πραγματοποιείται μέσω μιας τομής 2-3 εκ. στο πλάγιο θωρακικό τοίχωμα, διά της οποίας εισάγονται όλα μας τα εργαλεία, και μέσω μιας δεύτερης τομής 1 εκατοστού, διά της οποίας εισάγεται το ενδοσκόπιο, μια βιντεοκάμερα υψηλής ανάλυσης που απεικονίζει τις καρδιαγγειακές δομές σε μια οθόνη 3D-4K. Έτσι, το σύνολο της καρδιοχειρουργικής επέμβασης, σε αντίθεση με την κλασική καρδιοχειρουργική, επιτυγχάνεται μέσα από μικρές τομές και κοιτάζοντας την οθόνη, η αποφυγή των εκτεταμένων τραυμάτων, δε, οδηγεί σε μια ανεπίπλεκτη ανάρρωση του ασθενούς, ταχεία έξοδό του από το νοσοκομείο και άμεση επιστροφή του στην κανονικότητα.

54—

— Σε ποιες παθήσεις εφαρμόζεται, ποια είναι η πιο συχνή εφαρμογή της και ποιας ηλικίας είναι κατά κανόνα οι ασθενείς;

Οι παθήσεις που δύνανται να αντιμετωπιστούν ενδοσκοπικά είναι όλες οι βαλβιδικές παθήσεις των ενηλίκων (αορτική, μιτροειδής, τριγλώχινα), είτε αυτές αφορούν επιδιόρθωση είτε αντικατάσταση των βαλβίδων, οι όγκοι της καρδιάς (π.χ. μυξώματα), οι επικοινωνίες (π.χ. μεσοκολπικές), δηλαδή τρύπες στο διάφραγμα που χωρίζει τη δεξιά από την αριστερή καρδιά, οι παχύνσεις του διαφράγματος, π.χ. στην περίπτωση της υπερτροφικής μυοκαρδιοπάθειας, και οι καρδιακές αρρυθμίες (π.χ. κολπική μαρμαρυγή). Το ηλικιακό φάσμα των παθήσεων είναι ευρύ, αλλά κάποιες εξ αυτών εμφανίζονται σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, στα 20, και κυμαίνονται μέχρι τα 50.

— Ποια είναι τα οφέλη για τον ασθενή;

Τα οφέλη είναι ποικίλα: άριστο κοσμητικό αποτέλεσμα (αντί μιας τομής 30 εκατοστά, με την τεχνική αυτή έχουμε μια τομή 2-3 εκ. και μια δεύτερη 1 εκ.) και καλύτερο χειρουργικό αποτέλεσμα. Οι στοχευμένες κινήσεις που πραγματοποιούνται μέσω της 3D-4K απεικόνισης σχεδόν αυξάνουν στο απόλυτο τις πιθανότητες επιτυχίας της επέμβασης. Υπάρχει μηδενική αναγκαιότητα για μετάγγιση αίματος, ελάχιστος κίνδυνος λοιμώξεων, ελάχιστη παραμονή στη μονάδα εντατικής θεραπείας (6 ώρες αντί 2 ημερών που χρειάζονται με την κλασική καρδιοχειρουργική), ταχεία έξοδος του ασθενούς από το νοσοκομείο (3-4 ημέρες αντί 8 με την κλασική καρδιοχειρουργική), ταχεία επιστροφή του ασθενούς σε πλήρη φυσική δραστηριότητα (10-14 ημέρες αντί 2-3 μηνών

55—

με την κλασική καρδιοχειρουργική) και ελάχιστος κίνδυνος δημιουργίας συμφύσεων.

— Οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις στα ιδιωτικά θεραπευτήρια καλύπτονται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον ΕΟΠΥΥ. Οι παθήσεις που αντιμετωπίζονται πόσο συχνές είναι στην πατρίδα μας;

Οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις θα γίνονται ολοένα και με πιο minimal τρόπο, ενώ ταυτόχρονα η ποιότητα και η διάρκεια ζωής των υλικών (π.χ. οι προσθετικές βαλβίδες) θα βελτιώνονται όλο και πιο πολύ, ώστε να αποφεύγονται μελλοντικές επανεπεμβάσεις.

LiFO 31.3.2022

Παγκοσμίως τα καρδιοαγγειακά συμβάντα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου. Μάλιστα, η συχνότητα των βαλβιδικών παθήσεων που επί του παρόντος αποτελούν το κύριο πεδίο δράσης της ενδοσκοπικής καρδιοχειρουργικής υπολογίζεται περίπου στο 3% στον γενικό πληθυσμό, και αυξάνεται με την ηλικία. Οι βαλβιδικές παθήσεις που χρήζουν χειρουργικής παρέμβασης, δε, αντιπροσωπεύουν το 35% του συνόλου των καρδιοχειρουργικών επεμβάσεων.

— Πώς οδηγηθήκαμε στην Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική και πόσο σημαντικό είναι οι επεμβάσεις αυτές να γίνονται σε ένα πολύ οργανωμένο κέντρο με άριστο εξοπλισμό και υψηλή τεχνογνωσία;

Η Καρδιοχειρουργική είναι μια ειδικότητα με σύντομη ιστορία μεν, αλλά με σημαντικά επιτεύγματα στην πορεία της, έχοντας συμβάλει αποφασιστικά στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Στο πλαίσιο της συνεχούς εξέλιξής της επιδιώκει, πέραν της βελτίωσης του επιπέδου της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των επεμβάσεων, οι επεμβάσεις αυτές να είναι λιγότερο «επώδυνες» για τους ασθενείς, μειώνοντας σημαντικά την άμεση μετεγχειρητική νοσηρότητα και θνητότητα αλλά και τον χρόνο που απαιτείται για την επιστροφή των ασθενών στη φυσιολογική τους ζωή. Η Ενδοσκοπική Καρδιοχειρουργική υλοποιεί σε απόλυτο βαθμό τις προσδοκίες αυτές. Θα πρέπει, όπως πολύ

56—

εύστοχα αναφέρατε, οι επεμβάσεις αυτές να πραγματοποιούνται σε ένα οργανωμένο κέντρο, με εκπαιδευμένο κατάλληλα προσωπικό και με τον απαραίτητο εξοπλισμό. Στην Ευρωκλινική Αθηνών έχουμε επενδύσει στο πρόγραμμα αυτό. Πραγματοποιούμε ενδοσκοπικές επεμβάσεις σε συστηματική βάση, σύμφωνα με τα διεθνή πρωτόκολλα, και είμαστε σε στενή συνεργασία με δύο καταξιωμένα παγκοσμίως καρδιοχειρουργικά κέντρα, το Berlin Heart Institute και το Blackpool University Hospital.

— Ποιο είναι το επόμενο βήμα της καρδιοχειρουργικής;

Κοιτάζοντας κανείς το παρελθόν της καρδιοχειρουργικής μόνο με αισιοδοξία μπορεί να ατενίζει το μέλλον. Πρώτα απ’ όλα, η Καρδιοχειρουργική και η Καρδιολογία πορεύονται συνεργαζόμενες στενά και αυτή η κοινή τους πορεία θα συνεχιστεί πιο έντονα τα προσεχή χρόνια με στόχο την ολιστική θεραπεία των ασθενών. Δεύτερον, οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις θα γίνονται ολοένα και με πιο minimal τρόπο, ενώ ταυτόχρονα η ποιότητα και η διάρκεια ζωής των υλικών (π.χ. οι προσθετικές βαλβίδες) θα βελτιώνονται όλο και πιο πολύ, ώστε να αποφεύγονται μελλοντικές επανεπεμβάσεις. Σημαντικές όμως αναμένονται και οι εξελίξεις στον τομέα της αντιμετώπισης ασθενών που πάσχουν από τελικού σταδίου καρδιακή ανεπάρκεια, καθώς η πρόσφατη μεταμόσχευση καρδιάς από γενετικά τροποποιημένο χοίρο γεννά πολλές ελπίδες για το μέλλον.

The Health Book

3–

Διευρύνεται η χρήση του αντιικού φαρμάκου remdesivir σε ασθενείς με λοίμωξη Covid-19 Με περισσότερα όπλα στη φαρέτρα και πολύ μεγαλύτερη εμπειρία οι γιατροί της πρώτης γραμμής βοηθούν τους ασθενείς να νικήσουν τη λοίμωξη του κορωνοϊού. Για τα θεραπευτικά πρωτόκολλα και το ιατρικό οπλοστάσιο που διαρκώς διευρύνεται, χάρη στην πρόοδο της επιστήμης, μιλά η Κατερίνα Αργυράκη, παθολόγος-λοιμωξιολόγος, επιμελήτρια Α' στην Κλινική Λοιμώξεων Covid Α' του Νοσοκομείου «Η Σωτηρία».

— Η διετής πλέον εμπειρία στη μάχη με την πανδημία βοήθησε να βελτιωθούν τα νοσοκομειακά πρωτόκολλα; Τα πρωτόκολλα έχουν βελτιωθεί σημαντικά σε σχέση με το πρώτο κύμα. Σήμερα ξέρουμε ποιοι ασθενείς κινδυνεύουν περισσότερο, πότε ένας ασθενής πρέπει να νοσηλευτεί. Για τα άτομα που δεν χρειάζονται νοσηλεία, αλλά έχουν παράγοντες κινδύνου για σοβαρή νόσηση σήμερα είναι στη διάθεσή μας και από του στόματος αντιικά φάρμακα που μπορούν να δοθούν και στο σπίτι στους ασθενείς αυτούς. Για όσους χρειάζονται νοσηλεία και έχουν αναπνευστική ανεπάρκεια, οπότε χρειάζονται χορήγηση συμπληρωματικού οξυγόνου (οξυγονοθεραπεία), χορηγείται ενδοφλέβια δεξαμεθαζόνη για 10 ημέρες, καθώς και ρεμδεσιβίρη (remdesivir). Η ρεμδεσιβίρη έχει νόημα να δίνεται σε ασθενείς που έρχονται έγκαιρα στο νοσοκομείο και όχι μετά από πολλές μέρες νό-

σησης. Επίσης, δίνεται θρομβοπροφύλαξη με ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους. Σε ασθενείς που επιδεινώνονται και έχουν αυξημένους δείκτες φλεγμονής με σοβαρή νόσο και ανάγκη για οξυγόνο σε υψηλή ροή μπορούν ανά περίπτωση να δοθούν και βιολογικοί παράγοντες (baricitinib ή tocilizumab ή anakinra). Στη ΜΕΘ δίνεται η ρεμδεσιβίρη για συνέχιση νοσηλείας που έχει ξεκινήσει στο τμήμα Covid, όχι αν κάποιος ασθενής εισαχθεί κατευθείαν στην Εντατική. Τέλος, αναμένουμε τα μονοκλωνικά αντισώματα που να είναι αποτελεσματικά και έναντι του στελέχους Όμικρον, καθώς δεν είναι ακόμα διαθέσιμα.

— Ποιες είναι οι σημαντικότερες βελτιώσεις που έφερε η ανάπτυξη νέων φαρμάκων, η εμπειρία και άλλοι παράγοντες; Ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί οι παράγοντες; Πλέον βλέπουμε πιο ήπια περιστατικά με μικρότερης διάρκειας νοσηλείες λίγων ημερών, που αφορούν κυρίως εμβολιασμένους ασθενείς που περνούν

Συνέντευξη της

ΚΑΤΕΡΊΝΑΣ ΑΡΓΥΡΆΚΗ,

παθολόγουλοιμωξιολόγου, επιμελήτριας Α’ στην Παθολογική Κλινική Λοιμώξεων Α’ Covid-19 του Νοσοκομείου «Η Σωτηρία»

LiFO 31.3.2022

58—

τη νόσο πιο ήπια. Προφανώς, σε αυτό βοηθούν και τα φάρμακα και τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας, κυρίως όμως έχει βοηθήσει ο εμβολιασμός. Επίσης το ότι έχουμε πλέον στη φαρέτρα πολλά όπλα, και μάλιστα για διαφορετικά στάδια της νόσου, ανάλογα με τους παράγοντες κινδύνου του ασθενούς. Έτσι μπορούμε να εξατομικεύσουμε τη θεραπεία. Σε γενικές γραμμές, εφαρμόζονται οι οδηγίες της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων, που είναι εύκολα προσβάσιμες στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων (https://

www.loimoxeis.gr/covid-19-info-banner/) και του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας.

— Η ρεμδεσιβίρη είναι το πρώτο αντιικό φάρμακο που εγκρίθηκε για χρήση σε νοσηλευόμενους ασθενείς. Πρόσφατα η χρήση της επεκτάθηκε και εκτός νοσοκομείου, με βάση τις νέες κατευθυντήριες οδηγίες. Πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί με αυτόν τον τρόπο; Η ρεμδεσιβίρη μπορεί να χορηγηθεί και σε ενήλικες που νοσούν από Covid-19 ήπια έως μέτρια, δεν χρειάζονται νοσηλεία και έχουν

παράγοντες κινδύνου για εξέλιξη σε σοβαρή νόσο (για παράδειγμα ηλικιωμένοι, ανοσοκατεσταλμένοι κ.λπ.), δηλαδή ως πρώιμη θεραπεία για την αποφυγή της προόδου σε σοβαρή νόσο. Στην περίπτωση αυτή το σχήμα είναι τριήμερο. Επειδή το φάρμακο είναι ενδοφλέβιο, δίνεται μόνο εντός του νοσοκομείου, άρα ο ασθενής πρέπει να έρθει σε τμήματα βραχείας νοσηλείας για τη χορήγησή του. Δηλαδή η ρεμδεσιβίρη, με την επέκταση της ένδειξης που έλαβε, μπορεί να χορηγηθεί στον ίδιο πληθυσμό που δίνονται και τα από του στόματος αντιικά δισκία νιρματρελβίρη/ριτοναβίρη και μολνουπιραβίρη που συστήνονται σε ασθενείς με ήπια-μέτρια νόσο και παράγοντες κινδύνου για εξέλιξη, κατόπιν αιτήσεως από τον θεράποντα ιατρό στην ειδική πλατφόρμα. Άρα ο ασθενής με παράγοντες κινδύνου μπορεί να πάρει τα αντιικά δισκία στο σπίτι, με εντολή γιατρού. Επίσης, το τριήμερο αυτό σχήμα μπορεί να δοθεί σε ενήλικες ασθενείς υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσηση, που νοσηλεύονται ήδη για άλλη αιτία εκτός της λοίμωξης Covid-19, υπό τον όρο ότι νοσούν ήπια-μέτρια και έχουν παράγοντες κινδύνου για πρόοδο σε σοβαρή νόσο.

59—

Ειδικά τμήματα για τη χορήγηση της ρεμδεσιβίρης Καθώς το σχήμα χορήγησης της ρεμδεσιβίρης σε μη νοσηλευόμενους ασθενείς είναι τριήμερο και απαιτεί μεταφορά τους στο νοσοκομείο, ο καθηγητής Πνευμονολογίας - Εντατικής Θεραπείας του ΕΚΠΑ Θοδωρής Βασιλακόπουλος επισημαίνει την ανάγκη δημιουργίας ειδικών τμημάτων εκτός νοσοκομείων για τη χορήγηση του ενδοφλέβιου φαρμάκου, χωρίς να απαιτείται μεταφορά των ασθενών στο νοσοκομείο και βραχεία νοσηλεία την εποχή της πανδημίας.

Τα άτομα που έχουν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό έναντι της Covid-19 νοσούν πολύ πιο ήπια.

Η πρώτη προφυλακτική αγωγή για ανοσοκατεσταλμένους με συνδυασμό μονοκλωνικών αντισωμάτων έναντι του κορωνοϊού Το θεραπευτικό οπλοστάσιο έναντι της Covid-19 ενισχύεται με την πρώτη προφυλακτική θεραπεία που χορηγείται σε ιδιαιτέρως ευπαθή άτομα προτού εκτεθούν στον κορωνοϊό, ως «συμπλήρωμα» του εμβολιασμού, αποτελώντας τη μοναδική εγκεκριμένη από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA) θεραπεία που είναι αποτελεσματική και έναντι του στελέχους Όμικρον και έναντι της υποπαραλλαγής Όμικρον 2, όπως δείχνουν ανεξάρτητες μελέτες. Η αγωγή, που μπορεί να δοθεί και ως χημειοπροφύλαξη στα ανοσοκατεσταλμένα άτομα, αποτελείται από τον σταθερό συνδυασμό μονοκλωνικών αντισωμάτων μακράς δράσης AZD7442 (150 mg tixagevimab συσκευασμένο μαζί με 150 mg cilgavimab) της AstraZeneca, που, σύμφωνα με έρευνες, εξασφαλίζει προστασία έναντι του κορωνοϊού για χρονικό διάστημα άνω των 6 μηνών, έως και 1 χρόνο. Στην πατρίδα μας, βάσει των στοιχείων της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας, εκτιμάται ότι υπάρχουν τουλάχιστον 40.000 ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς (μεταμοσχευμένα άτομα, καρκινοπαθείς υπό χημειοθεραπεία, άνθρωποι που πάσχουν από ανοσοανεπάρκειες κ.λπ.), οι οποίοι δεν προστατεύονται επαρκώς από τον εμβολιασμό έναντι του κορωνοϊού, ακόμα κι αν τους έχουν χορηγηθεί οι αναμνηστικές δόσεις, καθώς ο οργανισμός τους δεν μπορεί να παραγάγει ικανοποιητικό τίτλο εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Γι’ αυτούς τους τουλάχιστον 40.000 ασθενείς, παρότι υπάρχουν τα εμβόλια και μια σειρά φαρμάκων τα οποία δίνονται βάσει των θεραπευτικών πρωτοκόλλων μετά τη μόλυνση (δηλαδή μετά το θετικό εργαστηριακό τεστ), παραμένει μια σοβαρή ρωγμή στο τείχος προστασίας τους, αφού μέχρι τώρα δεν έχει εγκριθεί άλλη προφυλακτική αγωγή. Η χώρα μας δεν έχει προμηθευτεί ακόμα δόσεις του σταθερού συνδυασμού των μονοκλωνικών αντισωμάτων της AstraZeneca που έλαβε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης στις ΗΠΑ στις 8 Δεκεμβρίου 2021 για την προφύλαξη πριν από την έκθεση (πρόληψη) στην Covid-19 ενηλίκων και εφήβων (ηλικίας 12 ετών και άνω που ζυγίζουν 40 κιλά ή περισσότερο) με μέτρια έως σοβαρή ανοσογονική ανεπάρκεια λόγω ιατρικής κατάστασης ή ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, οι οποίοι ενδέχεται να μην έχουν επαρκή ανοσολογική απόκριση στον εμβολιασμό κατά τoυ κορωνοϊού. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός απευθύνεται και στα άτομα στα οποία δεν συνι-

LiFO 31.3.2022

στάται ο εμβολιασμός κατά της Covid-19 λόγω ιστορικού σοβαρής ανεπιθύμητης αντίδρασης. Πολλαπλές ανεξάρτητες μελέτες ζωντανών ιών και ψευδοϊών έδειξαν ότι το AZD7442 διατηρεί εξουδετερωτική δράση έναντι της παραλλαγής Όμικρον και όλων των παραλλαγών ειδικού ενδιαφέροντος του SΑRS-CoV-2, συμπεριλαμβανομένης της υποπαραλλαγής Όμικρον 2. Μετά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, η AstraZeneca θα προμηθεύσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ με 1,7 εκατομμύρια δόσεις του συνδυασμού αντισωμάτων συνολικά. Αυτός ο συνδυασμός είναι επίσης εξουσιοδοτημένος για χρήση έκτακτης ανάγκης κατά της Covid-19 σε πολλές άλλες χώρες, ενώ πρόσφατα εγκρίθηκε και στη Μ. Βρετανία για την πρόληψή της. Στα τέλη του Μαρτίου αναμένεται και η έγκρισή του από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), ώστε να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για την προμήθεια δόσεων στα ευρωπαϊκά κράτη.

60—

H AstraZeneca θα προμηθεύσει τις ΗΠΑ με 1,7 εκατ. δόσεις του συνδυασμού αντισωμάτων συνολικά.

Αντιμετώπιση της κολπικής μαρμαρυγής με τη χρήση των νέων τεχνολογιών ΕΥΡ Ω Κ ΛΙΝ ΙΚΗ ΑΘΗ Ν ΩΝ Η πρόοδος της τεχνολογίας έχει φέρει την επανάσταση στην αντιμετώπιση της κολπικής μαρμαρυγής που αποτελεί την πιο συχνή αρρυθμία παγκοσμίως, με υψηλή θνητότητα και θνησιμότητα. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ασθενών που πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή κυμαίνεται στα 30-35 εκατομμύρια παγκοσμίως. Η θεραπεία εστιάζεται κυρίως στη χορήγηση αντιπηκτικών για την πρόληψη των θρομβοεμβολικών επεισοδίων, καθώς και αντιαρρυθμικών φαρμάκων για τη διατήρηση του φυσιολογικού καρδιακού (φλεβοκομβικού) ρυθμού. Πλέον, στη σύγχρονη θεραπευτική φαρέτρα βρίσκεται και η λεγόμενη κατάλυση της κολπικής μαρμαρυγής (ablation). Κατάλυση ή ablation Η επέμβαση της κατάλυσης της κολπικής μαρμαρυγής επιμηκύνει την επιβίωση των ασθενών με κολπική μαρμαρυγή και καρδιακή ανεπάρκεια. Κατά συνέπεια, είναι σαφές ότι είναι πιο αποτελεσματική από τη φαρμακευτική θεραπεία για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και τη μείωση των υποτροπών της αρρυθμίας. Κατάλληλοι υποψήφιοι για επέμβαση κατάλυσης είναι οι ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή που είτε παραμένουν συμπτωματικοί παρά τη φαρμακευτική αγωγή είτε δεν ανέχονται τη θεραπεία με ένα ή περισσότερα αντιαρρυθμικά φάρμακα. Επιπλέον, σύμφωνα με τις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, η κατάλυση της κολπικής μαρμαρυγής μπορεί να εφαρμοσθεί και ως θεραπεία πρώτης γραμμής, ακόμα και πριν από την έναρξη αγωγής με αντιαρρυθμικά φάρμακα, σε ασθενείς με παροξυσμική κολπική μαρ-

μαρυγή και συμπτωματικές παύσεις (σύνδρομο ταχυκαρδίας-βραδυκαρδίας), εφόσον δεν έχουν μόνιμο βηματοδότη, καθώς και σε επαγγελματίες αθλητές με κολπική μαρμαρυγή που συμμετέχουν σε υψηλού επιπέδου ανταγωνιστικά αθλήματα. Επιπλέον, η κατάλυση πρέπει να γίνεται σε ασθενείς με συμπτωματική κολπική μαρμαρυγή που πρόκειται να υποβληθούν σε καρδιοχειρουργική επέμβαση, είτε πρόκειται για αντικατάσταση βαλβίδας είτε για αορτοστεφανιαία παράκαμψη, ανεξαρτήτως προηγούμενης ή μη χρήσης αντιαρρυθμικών. Η πιθανότητα επιτυχίας της επέμβασης όπως αυτή ορίζεται με τη διατήρηση του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού για τουλάχιστον έναν χρόνο μετά την επέμβαση (εξαιρώντας πάντα το πρώτο τρίμηνο, το οποίο δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν) κυμαίνεται στο 70% για τους ασθενείς με βραχέα επεισόδια κολπικής μαρμαρυγής (διάρκειας ωρών έως λίγων ημερών). Παράγοντες όπως η υπέρταση, η διάμετρος του αριστερού κόλπου και η παχυσαρκία έχουν συσχετιστεί σημαντικά με την υποτροπή όλων των μορφών της κολπικής μαρμαρυγής. Κατά συνέπεια, η απώλεια βάρους (για τους υπέρβαρους ασθενείς), η φυσική δραστηριότητα και ο αποτελεσματικός έλεγχος της υπέρτασης σε συνδυασμό με την επέμβαση κατάλυσης αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο στην πρόληψη των υποτροπών της κολπικής μαρμαρυγής. Νέες τεχνολογίες Η χρήση ραδιοϋψίσυχνου ρεύματος αποτελεί συχνή μέθοδο στην κατάλυση της κολπικής μαρμαρυγής και κατά κανόνα συνδυάζεται με τη χρήση

ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΆΣ

Καρδιολόγος, διευθυντής ΑιμοδυναμικούΗλεκτροφυσιολογίας και Βηματοδότησης στην Ευρωκλινική Αθηνών

ΣΤΈΛΙΟΣ ΔΡΆΓΑΣΗΣ

Καρδιολόγοςεπεμβατικός αρρυθμιολόγος στην Ευρωκλινική Αθηνών

61—

τρισδιάστατων συστημάτων ηλεκτροανατομικής χαρτογράφησης. Άλλη εναλλακτική πηγή ενέργειας είναι η λεγόμενη «κρυοπηξία». Ενώ τα κύματα ραδιοσυχνοτήτων προκαλούν μόνιμες βλάβες μέσω της υπερθέρμανσης του ιστού, στην κρυοπηξία οι βλάβες της κατάλυσης προκαλούνται από το «πάγωμα» του ιστού μέσω ειδικού μπαλονιού, το οποίο εφαρμόζεται φουσκωμένο στα στόμια των πνευμονικών φλεβών, στα επίπεδα των -30 με -55˚C, προκαλώντας τον σχηματισμό πάγου και τη μη αναστρέψιμη βλάβη της κυτταρικής μεμβράνης και των ενδοκυττάριων οργανιδίων. Σε γενικές γραμμές, η επέμβαση έχει την ίδια αποτελεσματικότητα με τα κύματα ραδιοσυχνοτήτων, ενώ διαρκεί λιγότερο χρόνο. Η εξέλιξη των σύγχρονων συστημάτων ηλεκτροανατομικής χαρτογράφησης έχει φέρει ουσιαστική επανάσταση στην καθημερινή διαχείριση των περιστατικών που υποβάλλονται σε επεμβάσεις κατάλυσης κολπικής μαρμαρυγής. Με τη βοήθεια των συστημάτων αυτών δημιουργείται μια τρισδιάστατη ανακατασκευή της καρδιακής δομής (εν προκειμένω του αριστερού κόλπου), πάνω στην οποία επιπροβάλλονται σε ζωντανό χρόνο οι καθετήρες και εκτελείται η κατάλυση χωρίς τη χρήση ακτινοσκόπησης. Η πιο ουσιαστική συνεισφορά των συστημάτων αυτών, εκτός από την ακριβή αναπαράσταση της ανατομίας και της θέσης των καθετήρων, είναι η δυνατότητά τους να βοηθούν στην κατανόηση του μηχανισμού των αρρυθμιών με τη συγχώνευση ανατομικών και ηλεκτροκαρδιογραφικών δεδομένων και, τελικά, να αυξάνουν τα ποσοστά επιτυχίας της κατάλυσης.

Μην αφήσετε το γλαύκωμα να σας στερήσει την όραση Το γλαύκωμα θεωρείται «κλέφτης» της όρασης γιατί εξελίσσεται σιωπηλά, χωρίς να δίνει προειδοποιητικά συμπτώματα. Για να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο σχετικά με αυτήν τη νόσο που οδηγεί στην τύφλωση, η Παγκόσμια Ένωση Γλαυκώματος (World Glaucoma Association) καθιέρωσε την Παγκόσμια Εβδομάδα Γλαυκώματος, η οποία αποτελεί ετήσιο θεσμό, που φέτος διήρκεσε από τις 6 έως τις 12 Μαρτίου. Ο όρος «γλαύκωμα» περιγράφει ένα σύνολο παθήσεων που ως κοινό χαρακτηριστικό έχουν τη σταδιακή απόπτωση των νευρικών ινών του οπτικού νεύρου με αποτέλεσμα τον περιορισμό του οπτικού πεδίου και την απώλεια όρασης. Σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι το γλαύκωμα είναι το κυριότερο αίτιο μη αναστρέψιμης απώλειας της όρασης. Μέχρι σήμερα, η αντιμετώπισή του στοχεύει στη σταθεροποίηση της βλάβης, με σκοπό τη διατήρηση της οπτικής ικανότητας του ασθενούς για το υπόλοιπο της ζωής του. Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε εκ νέου τις νευρικές ίνες που έχουν καταστραφεί, οπότε δεν μπορούμε να επαναφέρουμε το τμήμα του οπτικού πεδίου που έχει χαθεί λόγω του γλαυκώματος.

Ο μόνος παράγοντας που μπορούμε να ρυθμίσουμε ώστε να μην εξελιχθεί η νόσος είναι η ενδοφθάλμια πίεση. Σε γενικές γραμμές, πρέπει να είναι τόσο χαμηλή, ώστε να μην εξελίσσεται η βλάβη στο οπτικό νεύρο, και αυτό διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Η θεραπευτική αντιμετώπιση του γλαυκώματος στηρίζεται σε τρεις άξονες. Δηλαδή μπορούμε να ρυθμίσουμε το γλαύκωμα φαρμακευτικά, με τη χρήση laser και με χειρουργικές επεμβάσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται, βέβαια, συνδυασμός αυτών των επιλογών. Η ρύθμιση του γλαυκώματος με κολλύρια ήταν εδώ και πάρα πολλά χρόνια η πρώτη επιλογή. Η αντιμετώπιση γίνεται με ενστάλαξη σταγόνων σε καθημερινή βάση, από μία έως τρεις φορές την ημέρα, ανάλογα με το σκεύασμα. Στο πεδίο αυτό νεότερες εξελίξεις δείχνουν ότι μπορεί να γίνει χρήση ενθεμάτων βραδείας αποδέσμευσης, δηλαδή φαρμακευτικών συσκευών που θα τοποθετούνται σε συγκεκριμένο τμήμα του οφθαλμού, ώστε ο ασθενής να μη χρειάζεται να χρησιμοποιεί κολλύρια. Παράλληλα, πρόσφατα δεδομένα υποστηρίζουν τη χρήση laser, συγκεκριμένα την εκλεκτική τραμπεκουλοπλαστική SLT

Δρ. ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ

Π. ΜΠΕΣΊΝΗΣ

Χειρουργός γλαυκώματος, επιστημονικός υπεύθυνος Τμήματος Γλαυκώματος της οφθαλμολογικής κλινικής «Η Υπαπαντή»

LiFO 31.3.2022

62—

(Selective Laser Trabeculoplasty) ως αρχική θεραπεία. Όμως οι μεγαλύτερες μελέτες και έρευνες που γίνονται στον τομέα της αντιμετώπισης του γλαυκώματος έχουν εστιαστεί πλέον στην κατηγορία των επεμβάσεων που λέγονται MIGS (Minimally Invasive Glaucoma Surgery). Στόχος αυτών των επεμβάσεων, που γίνονται με τη χρήση ενθεμάτων ή χωρίς, είναι η αντιμετώπιση του γλαυκώματος σε πρωιμότερα στάδια, ώστε να κερδηθεί πολύτιμος χρόνος. Τέτοιες επεμβάσεις μπορούν να συνδυαστούν και με επέμβαση καταρράκτη. Από πλευράς ενθεμάτων, στην Ελλάδα είναι διαθέσιμα το iStent inject W (Glaukos, USA) και το XEN (Allergan, USA), το μόνο που μιμείται την κλασική επέμβαση της τραμπεκουλεκτομής. Διαθέσιμα είναι επίσης η ενδοσκοπική κυκλοφωτοπηξία ECP (BVI, USA) και οι γωνιοτόμοι Kahook Dual Blade (New World Medical, USA) και TrabEx (MST, USA). Είναι πολύ σημαντικό ότι σήμερα, με όλες τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές, ένας ασθενής με γλαύκωμα μπορεί να διατηρήσει την όρασή του, εάν βέβαια παρακολουθηθεί σωστά και η πάθηση αντιμετωπιστεί εγκαίρως.

Τα εμβόλια, το μεγαλύτερο «όπλο» στη χάραξη των πολιτικών υγείας Οι προληπτικοί εμβολιασμοί είναι μία από τις πιο επιτυχημένες και οικονομικά αποδοτικές παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας για τη μείωση του φορτίου των μολυσματικών ασθενειών και η δεύτερη πιο αποτελεσματική μετά το καθαρό νερό. Εκτιμάται πως αν αυξανόταν το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης έναντι της γρίπης στο 75% μεταξύ των ηλικιωμένων και των ευπαθών, κάτι που αποτελεί στόχο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα οφέλη στη δημόσια υγεία και την οικονομία θα ήταν σημαντικά, καθώς θα μειώνονταν δραστικά οι δαπάνες για τη δημόσια υγεία με 31.400 λιγότερες νοσηλείες, 1.015.100 λιγότερες εργάσιμες ημέρες να χάνονται ετησίως, 1,7 εκατομμύρια λιγότερα συμβάντα σχετικά με γρίπη, 767.800 λιγότερες επισκέψεις σε γιατρούς και 14.300 λιγότερους θανάτους. Επίσης, έρευνα έδειξε ότι, εάν επιτυγχανόταν ποσοστό κάλυψης 100% έναντι της γρίπης σε ασθενείς με παράγοντες κινδύνου στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ισπανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα εξοικονομούνταν 1,59 δισεκατομμύρια ευρώ από τη μείωση των νοσηλειών και 39,45 εκατομμύρια ευρώ λόγω μειωμένων ιατρικών επισκέψεων. Και όμως παρά την αδιαμφισβήτητη αξία του προληπτικού εμβολιασμού, δεκάδες ασθένειες που μπορούν να προληφθούν, όπως η γρίπη, ο πνευμονιόκοκκος, η ιλαρά και εσχάτως ο κορωνοϊός, εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική αιτία νοσηρότητας και πρόωρων θανάτων μεταξύ των ενηλίκων. Ο εμβολιασμός κατά του SARS-CoV-2 καταγράφει ευτυχώς αυξητική τάση, με μεγάλες όμως αποκλίσεις μεταξύ των χωρών και μεταξύ των περιφερειών μιας χώρας. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήθηκε μείωση της εμβολιαστικής κάλυψης σε όλες τις ηλικίες με τα εμβόλια ρουτίνας, όπως ενάντια στον πνευμονιόκοκκο και στον μηνιγγιτιδόκοκκο κ.λπ. Γιατί; Είτε γιατί ο κόσμος έμεινε μακριά από γιατρούς και δομές υγείας, είτε επειδή προκλήθηκε σύγχυση σχετικά με τη δυνατότητα συγχορήγησης αυτών των εμβολίων με το εμβόλιο του κορωνοϊού. Για να διαλυθεί η σύγχυση, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών έδωσε οδηγίες για τον χρόνο πραγματοποίησης των εμβολιασμών ρουτίνας σε σχέση με τον εμβολιασμό κατά της Covid-19. Ειδικότερα αναφέρεται πως τα εμβόλια Covid-19 τεχνολογίας mRNA συστήνεται να χορηγούνται με μεσοδιάστημα 7-14 ημερών από τα άλλα εμβόλια. Ωστόσο, εάν ο γιατρός θεωρήσει σκόπιμο να διενεργηθούν άμεσα οι εμβολιασμοί ρουτίνας, τότε αυτοί διενεργούνται κανονικά, χωρίς καθυ-

στέρηση. Ειδικότερα ο εμβολιασμός ενάντια στον πνευμονιόκοκκο είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την πρόληψη της πνευμονίας και αποζημιώνεται για όλα τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Το 13δύναμο εμβόλιο γίνεται άπαξ και δεν επαναλαμβάνεται. Ας έχουμε κατά νου πως ο αντι-πνευμονιοκοκκικός εμβολιασμός δεν έχει εποχικότητα, όπως ο αντιγριπικός, και ότι κάλλιστα μπορεί να διενεργηθεί σε ευάλωτες ομάδες ασθενών την άνοιξη και το καλοκαίρι, ώστε να αποφεύγεται και ο συνωστισμός των ευπαθών ατόμων τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες. Ένα παράπλευρο όφελος από τον εμβολιασμό ενάντια στον πνευμονιόκοκκο είναι πως συμβάλλει στη μείωση της μικροβιακής αντοχής που ειδικά στα νοσοκομεία αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Οι προληπτικοί εμβολιασμοί δεν πρέπει να καθυστερούν και το παράδειγμα της Συρίας, όπου την εποχή του πολέμου επανεμφανίστηκε η πολιομυελίτιδα γιατί μειώθηκε δραματικά η εμβολιαστική κάλυψη έναντι της νόσου, αποδεικνύει ότι τα εμβόλια όχι μόνο δεν πρέπει να αμελούνται αλλά πρέπει να έχουν απόλυτη προτεραιότητα στη χάραξη πολιτικών υγείας.

63—

Ο αντιπνευμονιοκοκκικός εμβολιασμός δεν έχει εποχικότητα και μπορεί να διενεργηθεί σε ευάλωτες ομάδες ασθενών την άνοιξη και το καλοκαίρι.

Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα «εργαλείο» για την άμεση βελτίωση της δημόσιας υγείας Στο Πανελλήνιο Συνέδριο Δημόσιας Υγείας για το 2022, σε μια συζήτηση με συντονίστρια την καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) Αναστασία Μπαρμπούνη και συμμετέχοντες τον καθηγητή Καρδιολογίας του ΕΚΠΑ Ιγνάτιο Οικονομίδη, τον καρδιολόγο Δημήτρη Ρίχτερ, διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής στην Ευρωκλινική Αθηνών, τον Σουηδό καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας Karl Fagerström, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας για την Έρευνα για τον Καπνό και τη Νικοτίνη (Society for Research on Nicotine and Tobacco), και τον Πολωνό καθηγητή Andrzej M. Fal, πρόεδρο Δημόσιας Υγείας στην Πολωνία, κεντρικό θέμα ήταν οι τέσσερις μεγάλες αιτίες θνητότητας παγκοσμίως και πώς θα μπορέσουν να μειωθούν η νοσηρότητα και οι θάνατοι. Πρωταγωνιστές αναδεικνύονται οι καρδιαγγειακές παθήσεις, που ετησίως κοστίζουν τη ζωή σε 17,9 εκατ. ασθενείς, αριθμός που αντιστοιχεί στο 50% των πρόωρων θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακολουθούν οι καρκίνοι, με 9,3 εκατ. θανάτους (και πιο φονικό τον καρκίνο των πνευμόνων), οι αναπνευστικές παθήσεις με 4,1 εκατ. θανάτους και ο σακχαρώδης διαβήτης με 1,5 εκατ. θανάτους. Οι τέσσερις αυτές κατηγορίες παθήσεων αντιστοιχούν στο 80% των πρόωρων θανάτων, πολλοί από τους οποίους έχουν κοινό παρονομαστή το κάπνισμα. Παγκοσμίως, αυτές οι τέσσερις αιτίες νοσηρότητας κοστίζουν σε ετήσια βάση 100 δισ. δολάρια, ένα σημαντικό ποσό που μπορεί να προληφθεί αν μειωθεί η βλάβη που προκαλεί το κάπνισμα στην υγεία – οι πόροι που θα εξοικονομηθούν, μάλιστα, μπορούν να διοχετευτούν αλλού. Το σημαντικότερο εργαλείο στην πολιτική της υγείας είναι η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, που είναι εφικτή χάρη στην κυκλοφορία των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων. Τα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος Χάρη στο παράδειγμα της Σουηδίας, η οποία εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιεί ένα προϊόν που μοιάζει με μασώμενο καπνό και λέγεται Snus, για του οποίου την επίδραση στην υγεία υπήρχαν κλινικά δεδομένα από το 1970, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε τους ισχυρισμούς περί μειωμένης βλάβης που συνοδεύουν το προϊόν, δείχνοντας έναν νέο τρόπο χάραξης πολιτικών υγείας. Αυτός ενισχύθηκε αφότου ο FDA αδειοδότησε το συγκεκριμένο προϊόν θέρμανσης καπνού ως προϊόν

LiFO 31.3.2022

μειωμένης έκθεσης του οργανισμού στις τοξικές ουσίες που παράγονται από το τσιγάρο. Όπως επισημαίνει ο καρδιολόγος Δημήτρης Ρίχτερ, στις ΗΠΑ ο FDA, ως ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή, έχει υπό την εποπτεία του και τα καπνικά προϊόντα, που για να λάβουν άδεια κυκλοφορίας θα πρέπει να αποδείξουν ότι προκαλούν λιγότερη βλάβη απ’ όσα ήδη κυκλοφορούν. Τα νέα καπνικά προϊόντα εξασφαλίζουν στον χρήστη που δεν μπορεί ή δεν θέλει να διακόψει το κάπνισμα μειωμένη έκθεση στις τοξικές ουσίες που εκλύονται με το αερόλυμα σε σύγκριση με το παραδοσιακό τσιγάρο, και αυτό αποδεικνύεται με πληθώρα κλινικών μελετών. Η καθοριστική διαφορά των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων από το τσιγάρο είναι πως αυτά δεν καίνε, απλώς θερμαίνουν τον καπνό, οπότε το αερόλυμα είναι πολύ λιγότερο επιβαρυντικό για την υγεία από το μείγμα των τοξικών και δυνητικά καρκινογόνων ουσιών που εκλύονται με τον καπνό του συμβατικού τσιγάρου. Ωστόσο, για να πούμε με σιγουριά ότι τα εναλλακτικά προϊόντα μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ασθενειών στους χρήστες, θα χρειαστεί να περάσουν δεκαετίες. Είναι λοιπόν σημαντικό οι ιθύνοντες να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους όλες αυτές τις παραμέτρους, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος ή η ευκαιρία για καλύτερες εναλλακτικές για τους καπνιστές. Στην Ιαπωνία το κάπνισμα τσιγάρων έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια λόγω της μετάβασης των καπνιστών σε εναλλακτικά καπνικά προϊόντα. Από τα πρόσφατα ιατρικά αρχεία της χώρας, τα πρώτα δεδομένα για τη μείωση της ανάγκης νοσηλείας από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι εντυπωσιακά. Άλλο ένα παράδειγμα, αυτό της Μεγάλης Βρετανίας, έδειξε ότι από το 36% των καπνιστών που επιχείρησαν να κόψουν το κάπνισμα σε ένα έτος το 91% δεν τα κατάφερε. Παράλληλα, η στροφή των καπνιστών στα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα ενισχύει την άποψη

64—

ότι η νικοτίνη δεν είναι η βασική βλαβερή ουσία που απελευθερώνεται με το κάπνισμα. Το ερευνητικό έργο του διακεκριμένου Βρετανού καθηγητή Mike Russell επιβεβαίωσε πως οι καπνιστές καπνίζουν για τη νικοτίνη (αυτή είναι η εθιστική ουσία), αλλά νοσούν εξαιτίας άλλων ουσιών που υπάρχουν στον καπνό του τσιγάρου. Συνεπώς, η αξιοποίηση του εργαλείου της μειωμένης βλάβης είναι πολύ σημαντική, με τον καθηγητή Ιγνάτιο Οικονομίδη να συμφωνεί με τον Δημήτρη Ρίχτερ πως η πολυφωνία που επικρατεί στην Ευρώπη, όπου κάθε χώρα επιλέγει τα δικά της μέτρα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων, δεν βοηθά στην καλύτερη αξιοποίηση αυτού του

σημαντικού εργαλείου. Η Ελλάδα έχει αυστηρή αντικαπνιστική νομοθεσία και στο πλαίσιο αυτό έχει θεσπίσει μια διαδικασία παρόμοια με αυτήν του FDA για την επιστημονική αξιολόγηση των εναλλακτικών προϊόντων. Υπογραμμίστηκε από τους επιστήμονες ότι το παράδειγμα αυτό θα πρέπει να υιοθετήσει κάποια αντίστοιχη ανεξάρτητη ευρωπαϊκή ρυθμιστική αρχή ώστε να διαδραματίσει έναν συγκεντρωτικό ρόλο που θα επιταχύνει τις διαδικασίες, βοηθώντας έτσι στη βελτίωση της δημόσιας υγείας των Ευρωπαίων πολιτών. Κάπνισμα & φορολογία O Πολωνός καθηγητής Andrzej M. Fal ανέφερε

κατά τη διάρκεια του συνεδρίου πως το κόστος για το σύστημα υγείας από τις ασθένειες που συνδέονται με το κάπνισμα αυξάνεται ραγδαία κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ανέρχεται σε 330 δισ. δολάρια ετησίως, εκ των οποίων 170 δισ. προέρχονται από την άμεση περίθαλψη των ενήλικων ασθενών και τα 160 δισ. από τη μείωση της παραγωγικότητας, λόγω των διαφόρων ασθενειών που προκαλεί το κάπνισμα. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η επένδυση στην υγεία μέσω της πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης, της υιοθέτησης νέων στρατηγικών, όπως η μείωση της βλάβης, και της αναζήτησης άλλων πηγών χρηματοδότησης του συστήματος, που να περιλαμβάνουν και τον ιδιωτικό τομέα. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το φορολογικό σύστημα της χώρας του, ο κ. Fal ανέφερε ότι κύριες πηγές εσόδων είναι οι άμεσοι και έμμεσοι φόροι, με τους έμμεσους φόρους να κυμαίνονται μεταξύ 65% και 75%. Το 21% των έμμεσων φόρων προέρχεται από τη φορολογία στα τσιγάρα. Συνεπώς, όπως ανέφερε, οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τα μέτρα μείωσης του καπνίσματος, γιατί φοβούνται ότι θα χάσουν πολλά εκατομμύρια ευρώ. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο ειδικός φόρος κατανάλωσης ανά πακέτο ανέρχεται στο 54% στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, στο 39% στις χώρες με μεσαίο ΑΕΠ και στο 34% στις χώρες με χαμηλό ΑΕΠ. Ωστόσο, παρά την υψηλή φορολογία και τον ειδικό φόρο κατανάλωσης, το πρόβλημα δεν έχει επιλυθεί και το ποσοστό

65—

των ατόμων που καπνίζουν σε χώρες όπως η Πολωνία παραμένει αμετάβλητο τα τελευταία χρόνια, γύρω στο 20%. Έχει παρατηρηθεί ότι μια αύξηση της φορολογίας κατά 10% δεν οδηγεί σε αντίστοιχη πτώση της κατανάλωσης, καθώς η μείωση δεν ξεπερνά το 4% στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, ενώ παράλληλα έχει αποδειχτεί ότι η αύξηση των φόρων ενθαρρύνει τη μαύρη αγορά και τις παράνομες εισαγωγές τσιγάρων. Όμως η αύξηση της φορολογίας στα τσιγάρα με ταυτόχρονη μείωση της φορολογίας στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού δυνητικά μειωμένης βλάβης για την υγεία των χρηστών θα μπορούσε να δώσει ένα ακόμα κίνητρο στους καπνιστές που θέλουν να διακόψουν, γιατί έτσι, εκτός του ότι θα διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο, θα έχουν και οικονομικό όφελος. Ωστόσο, σε κάποιες χώρες η φορολογία ανά γραμμάριο καπνού μέχρι στιγμής είναι σχεδόν ίδια και στις δύο κατηγορίες προϊόντων. Συνεπώς, ο καταναλωτής δεν έχει απολύτως κανένα οικονομικό κίνητρο να πάψει να καπνίζει τσιγάρα και να στραφεί σε εναλλακτικές επιλογές.

Στην Ιαπωνία το κάπνισμα τσιγάρων έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια λόγω της μετάβασης των καπνιστών σε εναλλακτικά καπνικά προϊόντα.

Κέντρο εκπαίδευσης για τη Νότια Ευρώπη στην αντιμετώπιση των παθήσεων ταμπού ΙΑΤ Ρ ΙΚΌ ΠΕΡΙΣ ΤΕΡΊΟΥ Πρωτοπορεί πανευρωπαϊκά το Ιατρικό Περιστερίου, και μάλιστα σε μια κατηγορία παρεξηγημένων νοσημάτων που για χρόνια παραμελούνταν σε μεγάλο βαθμό και εξακολουθούν και στις ημέρες μας να θεωρούνται ταμπού. Πλέον, η Χειρουργική Κλινική του Ιατρικού Περιστερίου, υπό τη διεύθυνση του δρος Αναστάσιου Ξιάρχου, γενικού χειρουργού, καθίσταται κέντρο εκπαίδευσης για τη Νότια Ευρώπη στη νέα επαναστατική μέθοδο E-RaFisTura για τις παθήσεις των αιμορροΐδων, του συριγγίου και της κύστης κόκκυγος. Η νέα, πρωτοποριακή συνδυαστική μέθοδος, η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στη Χειρουργική Κλινική του Ιατρικού Περιστερίου, αντιμετωπίζει οριστικά τις παθήσεις αυτές. Μάλιστα, το Ιατρικό Περιστερίου αποτελεί το μοναδικό κέντρο εκπαίδευσης στη συγκεκριμένη τεχνική στην Ελλάδα και ένα από τα λίγα στην Ευρώπη. Η Χειρουργική Κλινική του Ιατρικού Περιστερίου πιστοποιήθηκε από την εταιρεία F Care Systems με έδρα στο Βέλγιο, έχοντας ήδη στο ενεργητικό της έναν μεγάλο αριθμό επιτυχημένων επεμβάσεων με τη μέθοδο E-RaFisTura. Σύμφωνα με τη Διεθνή Πιστοποίηση, η κλινική πληροί όλα τα απαραίτητα κριτήρια, ώστε να προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης που θα απευθύνεται σε χειρουργούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

ΠΙΣΤΟΠΟΊΗΣΗ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΉΣ ΚΛΙΝΙΚΉΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΎ ΠΕΡΙΣΤΕΡΊΟΥ ΩΣ ΚΈΝΤΡΟΥ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΘΌΔΟΥ E-RAFISTURA, ΓΙΑ ΤΗ ΝΌΤΙΑ ΕΥΡΏΠΗ.

LiFO 31.3.2022

66—

Πρωτοποριακή λύση για άμεση αποκατάσταση και αποφυγή επιπλοκών Κεντρική καινοτομία αυτής της επαναστατικής μεθόδου είναι η χρήση της εξελιγμένης τεχνολογίας των ραδιοσυχνοτήτων σε συνδυασμό διαφορετικών, δοκιμασμένων και ελάχιστα επεμβατικών μεθόδων ανά πάθηση, και συγκεκριμένα της μεθόδου Endoscopic Pilonidal Sinus Treatment (EPSiT), Video-assisted Anal Fistula Treatment (VAAFT) & Trilogy. Ο συνδυασμός αυτός και η εξελιγμένη μέθοδος των ραδιοσυχνοτήτων Rafaelo αποτελούν τη νέα καινοτόμο τεχνική που δίνει οριστική λύση σε παθήσεις που μέχρι πρόσφατα ήταν ταμπού για ένα πολύ μεγάλο κομμάτι πληθυσμού. Μέσα σε ελάχιστο χειρουργικό χρόνο ο ασθενής αποκομίζει όλα τα οφέλη που έχουν οι ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές. Ανώδυνα και αναίμακτα βρίσκει λύση στο πρόβλημα που τον ταλαιπωρεί και επιστρέφει άμεσα στην καθημερινότητά του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη ιατρική πρωτοπορία της κλινικής έχει δημοσιευτεί ήδη σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και έρχεται ως αναγνώριση του πολυετούς επιτυχημένου έργου της στο κομμάτι της Γενικής Χειρουργικής Εμπειρία και εξειδίκευση, το συγκριτικό πλεονέκτημα των οργανωμένων νοσοκομειακών δομών Ακόμα και σε εποχές πανδημίας δεν πρέπει να παραμελούμε την υγεία μας, κι αυτό είναι το μήνυμα που στέλνουν οι επιστήμονες, καθώς τα τελευταία δύο χρόνια ο κορωνοϊός έχει επισκιάσει τα πάντα. Όμως η πρόληψη των σοβαρών προβλημάτων της υγείας δεν μπορεί να εξαντληθεί στην προστασία και στην αντιμετώπιση της λοίμωξης Covid, καθώς τα υπόλοιπα νοσήματα δεν μπορούν να «εξαφανιστούν». Όταν, λοιπόν, η ασθένεια μάς χτυπά την πόρτα, η επιλογή μας για τη θεραπεία θα πρέπει να βασίζεται σε παραμέτρους όπως η εμπειρία και η εξειδίκευση του γιατρού και της ομάδας του, το ευρύτερο νοσοκομειακό περιβάλλον, οι οργανωμένες δομές και, κυρίως, η εξατομικευμένη αντιμετώπιση του ασθενούς, όπως αυτές υφίστανται και εφαρμόζονται σε κάθε κλινική του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών. Παράλληλα, και μέσα από τη συνεργασία της διεπιστημονικής ομάδας, οι ιατρικές ομάδες του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών είναι σε θέση να προσφέρουν την πλέον εξατομικευμένη λύση για κάθε περίπτω-

ση, όσο σύμπλοκη και αν είναι. Κατά τη διάρκεια της τελετής πιστοποίησης που πραγματοποιήθηκε στο Ιατρικό Περιστερίου, ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών κ. Χρήστος Αποστολόπουλος δήλωσε, μεταξύ άλλων: «Ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών, μέσα από νέες και πρωτοποριακές τεχνικές, παρέχει υπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου, οι οποίες έχουν άμεσο αντίκτυπο στον Έλληνα ασθενή. Η συγκεκριμένη διάκριση για το Ιατρικό Περιστερίου αποτελεί την έμπρακτη απόδειξη αλλά και τη δέσμευσή μας προς όλους ότι θα συνεχίσουμε να βρισκόμαστε πάντα ένα βήμα μπροστά». Παράλληλα, ο δρ. Αναστάσιος Ξιάρχος, γενικός χειρουργός, διευθυντής της Χειρουργικής Κλινικής του Ιατρικού Περιστερίου, ανέφερε: «Η συγκεκριμένη πιστοποίηση αναδεικνύει την εξειδίκευση του ιατρικού προσωπικού, την πρωτοπορία του ομίλου σε επίπεδο υλικοτεχνικής υποδομής τελευταίας τεχνολογίας αλλά και την προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας σε όλες τις πτυχές της χειρουργικής φροντίδας. Κάνοντας χρήση των συνδυαστικών μεθόδων, εξελισσόμαστε και βρισκόμαστε σε θέση να προσφέρουμε ελάχιστα επεμβατικές λύσεις, αντιμετωπίζοντας οριστικά παθήσεις που έως τώρα αποτελούσαν ταμπού για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Από πλευράς μας δεσμευόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να καινοτομούμε και να μεταλαμπαδεύουμε τη γνώση, προσφέροντας στον ασθενή ιατρικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου». Μετατρέποντας το brain drain σε brain gain Η ανάδειξη των νοσοκομειακών δομών σε κέντρα εκπαίδευσης και κέντρα αριστείας έχει άμεσα ευεργετικό αντίκτυπο και σε ό,τι αφορά την ενίσχυση του επιστημονικού δυναμικού της πατρίδας μας, με τη μετατροπή του φαινομένου του brain drain σε brain gain. Τέτοια κέντρα προσελκύουν γιατρούς που έφυγαν στο εξωτερικό και δίνουν κίνητρο σε νέους επιστήμονες να μείνουν στην πατρίδα μας και να εργαστούν εδώ, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία που μετά οδηγεί σε διεπιστημονικές συνεργασίες και χτίζοντας το νέο μοντέλο της νοσοκομειακής περίθαλψης, στο πλαίσιο του οποίου κάθε ασθενής αντιμετωπίζεται εξατομικευμένα από ομάδα ειδικών που θεραπεύουν τον άνθρωπο, όχι απλώς τη νόσο.

67—

ΣΤΙΓΜΙΌΤΥΠΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΤΕΛΕΤΉ ΠΙΣΤΟΠΟΊΗΣΗΣ. ΑΠΌ ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΠΡΟΣ ΤΑ ΔΕΞΙΆ: Κ. ΧΡΉΣΤΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΌΠΟΥΛΟΣ, ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΌΣ ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ ΟΜΊΛΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΎ ΑΘΗΝΏΝ, ΔΡ. ΑΝΑΣΤΆΣΙΟΣ ΞΙΆΡΧΟΣ, ΓΕΝΙΚΌΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΌΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΉΣ ΚΛΙΝΙΚΉΣ, ΙΑΤΡΙΚΌ ΠΕΡΙΣΤΕΡΊΟΥ, MR. MICHAEL PIERRE, GENERAL MANAGER, F CARE SYSTEMS

Ανώδυνα και αναίμακτα, ο ασθενής βρίσκει λύση στο πρόβλημα που τον ταλαιπωρεί και επιστρέφει άμεσα στην καθημερινότητά του.

Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τη νόσο Fabry Η νόσος Fabry είναι μία από τις σπάνιες παθήσεις που προκαλεί σημαντικές βλάβες στην καρδιά. Ο Χαράλαμπος Βλαχόπουλος μας καθοδηγεί σε ένα ταξίδι γνώσης σχετικά με αυτές τις όχι και τόσο προβεβλημένες ασθένειες και απαντά στις ερωτήσεις «τι είναι η νόσος Fabry;», «πώς την αναγνωρίζω;», «πώς θεραπεύεται;».

— Πόσο «σπάνιες» είναι οι σπάνιες παθήσεις; Αν ρωτήσετε έναν τελειόφοιτο της Ιατρικής τι είναι η νόσος Fabry, θα σας απαριθμήσει όλα τα δεδομένα που την αφορούν, αν όμως ρωτήσετε πόσοι γιατροί αντιμετώπισαν στη διαδρομή τους έστω και μία περίπτωση αυτής της νόσου, δε θα βρείτε πάνω από μερικές δεκάδες. Είναι λοιπόν τόσο λίγοι οι ασθενείς με νόσο Fabry ή μήπως αρκετούς δεν τους διαγιγνώσκουμε αποτελεσματικά; Γιατί, πράγματι, οι σπάνιες παθήσεις δεν είναι και τόσο σπάνιες. Μια ασθένεια ορίζεται ως σπάνια όταν επηρεάζει λιγότερους από 1 στους 2.000 ανθρώπους. Όμως, ενώ κάθε μεμονωμένη ασθένεια είναι σπάνια, αθροιστικά οι σπάνιες παθήσεις είναι πολλές (περισσότερες από 6.000 είναι γνωστές) και επηρεάζουν περίπου το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αν, λοιπόν, όλοι αυτοί οι άνθρωποι ήταν συγκεντρωμένοι σε μια χώρα, θα «δημιουργούσαν» την τρίτη μεγαλύτερη χώρα του κόσμου. Αν και αρχικά δεν υπήρχαν διαθέσιμες θεραπείες (γι’ αυτό και οι σπάνιες παθήσεις ονομάστηκαν «ορφανές»), τα τελευταία χρόνια

τα βήματα στον τομέα της θεραπείας αυτών των παθήσεων έχουν μετατραπεί σε άλματα.

— Τι είναι η νόσος Fabry; Είναι μια σπάνια, κληρονομική και απειλητική για τη ζωή νόσος, η οποία οφείλεται στην πλήρη έλλειψη ή στη μειωμένη δραστικότητα του ενζύμου α-γαλακτοσιδάση Α στα λυσοσώματα, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση συγκεκριμένων λιπιδίων που ονομάζονται γλυκοσφιγγολιπίδια στα λυσοσώματα των κυττάρων του σώματος. Προσβάλλει πολλά συστήματα, μεταξύ αυτών την καρδιά, τους νεφρούς, τα νεύρα, το δέρμα, τους οφθαλμούς και το γαστρεντερικό σύστημα. Η νόσος περιγράφηκε ταυτόχρονα από τον Γερμανό δερματολόγο Johannes Fabry και τον Άγγλο χειρουργό William Anderson το 1898.

— Πώς εκδηλώνεται; Η καρδιά επηρεάζεται; Η καρδιά επηρεάζεται στη νόσο Fabry, και όχι μόνο. Ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται η νόσος εμφανίζει ποικιλομορφία. Στην κλασική μορφή της τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στην παιδική ηλι-

Συνέντευξη του

ΧΑΡΆΛΑΜΠΟΥ ΒΛΑΧΌΠΟΥΛΟΥ, καθηγητή Καρδιολογίας του ΕΚΠΑ, υπεύθυνου Μονάδας Κληρονομικών και Σπάνιων Καρδιαγγειακών Παθήσεων της Α’ Καρδιολογικής Κλινικής του ΕΚΠΑ

LiFO 31.3.2022

68—

κία, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας. Τους μικρούς ασθενείς ταλαιπωρούν κρίσεις πόνου, υποϊδρωσία, γαστρεντερικές διαταραχές, το αγγειοκεράτωμα (μικρές δερματικές βλάβες κόκκινου χρώματος) και η δυσανεξία στη ζέστη και το κρύο. Στην εφηβεία και κατά την ενηλικίωση μειώνεται προοδευτικά η νεφρική λειτουργία, η καρδιά υπερτρέφεται και εμφανίζονται αρρυθμίες. Δυστυχώς, συχνά οι ασθενείς εκδηλώνουν εμφράγματα του μυοκαρδίου και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (παροδικά ή μη). Η καρδιαγγειακή νόσος είναι η κύρια αιτία θανάτου στη νόσο Fabry. Η προσβολή της καρδιάς παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας, με την εμφάνιση των συμπτωμάτων περίπου δέκα έτη νωρίτερα στους άντρες συγκριτικά με τις γυναίκες.

Η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια συνιστά την κύρια καρδιολογική εκδήλωση στην πλειονότητα των ασθενών. Συνεπώς, ο έλεγχος για νόσο Fabry πρέπει να πραγματοποιείται συστηματικά σε όλους τους ασθενείς με υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, συμπεριλαμβανομένου και του γονιδιακού ελέγχου στο γονίδιο GLA. — Στη διάγνωση της νόσου Fabry ποιος είναι ο ρόλος των Ειδικών Κέντρων Σπανίων Νοσημάτων; Μόνο ένα μικρό ποσοστό ασθενών με σπάνιες παθήσεις είναι ταυτοποιημένο στον ελληνικό πληθυσμό. Όσον αφορά τη νόσο Fabry, με βάση τα επιδημιολογικά δεδομένα που έχουμε από καταγραφές σε άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., υπολογίζεται πως στην Ελλάδα σήμερα έχει διαγνωσθεί λιγότερο από το 5% των ασθενών. Η διάγνωση της νόσου μπορεί να γίνει αρκετά χρόνια μετά την εκδήλωση του πρώτου συμπτώματος. Πρόσφατα είχαμε στη μονάδα μας την περίπτωση ενός ασθενούς με νόσο Fabry, που καθυστέρησε δεκαπέντε χρόνια να διαγνωστεί

επειδή οι γιατροί δεν είχαν υποψιαστεί ότι έπασχε από τη συγκεκριμένη νόσο. Για να γίνει η διάγνωση μια σπάνιας πάθησης απαιτείται κλινική εγρήγορση και ενημέρωση του κοινού και των γιατρών σχετικά με τα ειδικά σημεία και συμπτώματα (red flags) που τη συνοδεύουν. Επίσης, για τη διάγνωση των σπάνιων παθήσεων απαιτείται η ύπαρξη Εξειδικευμένων Κέντρων Σπάνιων Παθήσεων. Ασθενείς με συμπτώματα και σημεία που δεν μπορούν άμεσα να αποδοθούν σε κοινά νοσήματα πρέπει να ελέγχονται σε τέτοια ειδικά κέντρα, όπου υπάρχει κλινική εμπειρία στη διαχείριση σπάνιων νοσημάτων. Άλλωστε, η διάγνωση των σπάνιων παθήσεων απαιτεί εξειδικευμένη γνώση και ειδικά διαγνωστικά εργαλεία, όπως είναι οι νέες απεικονιστικές τεχνικές (π.χ. μαγνητική τομογραφία καρδιάς) και ο γενετικός έλεγχος, από προσωπικό κατάλληλα εκπαιδευμένο στη διενέργεια και ερμηνεία των εξετάσεων αυτών. O έλεγχος μπορεί να γίνει από εξειδικευμένο καρδιολόγο, νευρολόγο, νεφρολόγο, δερματολόγο ή οφθαλμίατρο και διενεργείται σε βιοχημικό και γενετικό επίπεδο. Η καρδιακή απεικόνιση, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης μαγνητικής τομογραφίας καρδιάς, είναι πολύτιμη στη διάγνωση της νόσου Fabry αλλά και στην παρακολούθηση του ασθενούς.

— Θεραπεύεται η νόσος Fabry; Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες, γι’ αυτό η έγκαιρη διάγνωση είναι σημαντική. Οι θεραπείες αυτές επιβραδύνουν την εξέλιξη των βλαβών, σταθεροποιούν τη λειτουργία των οργάνων και βελτιώνουν τα συμπτώματα. Στη θεραπεία ενζυμικής υποκατάστασης (αγαλσιδάση άλφα και βήτα), το ανασυνδυασμένο λειτουργικό ένζυμο χορηγείται ενδοφλεβίως μία φορά κάθε δύο εβδομάδες. Μια πιο πρόσφατη εξέλιξη στη θεραπευτική διαχείριση της νόσου Fabry είναι η μιγαλαστάτη, η πρώτη και μοναδική από του στόματος εγκεκριμένη θεραπεία για τους ασθενείς με νόσο Fabry και συγκεκριμένες μεταλλάξεις επιδεκτικές θεραπείας. Η μακροχρόνια χορήγηση μιγαλαστάτης οδηγεί σε σταθεροποίηση της νεφρικής λειτουργίας και μείωση της καρδιακής υπερτροφίας. Πλεονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι το φάρμακο χορηγείται από του στόματος μία

69—

φορά κάθε δύο ημέρες. Η έγκαιρη διάγνωση της νόσου οδηγεί στην έναρξη της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής και αυτή με τη σειρά της στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της επιβίωσης των ασθενών.

— Πού πρέπει να απευθυνθούν οι ασθενείς: Στη Μονάδα Κληρονομικών και Σπάνιων Καρδιαγγειακών Παθήσεων (ΕΚΚΑΝ, www.ekkan. gr, 210 7231780) του ΕΚΠΑ, που λειτουργεί στην Α’ Καρδιολογική Κλινική με διευθυντή τον καθηγητή Κωνσταντίνο Τσιούφη και επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Χαράλαμπο Βλαχόπουλο. Εκεί, μια ομάδα ειδικά καταρτισμένων επιστημόνων παρέχει εξειδικευμένη ιατρική φροντίδα, συνολική υποστήριξη και συμβουλευτική των ασθενών και των οικογενειών με κληρονομικά καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως είναι η νόσος Fabry, οι μυοκαρδιοπάθειες, η αμυλοείδωση, τα αρρυθμιολογικά σύνδρομα και οι αορτοπάθειες.

Στην κλασική μορφή της τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στην παιδική ηλικία, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας.

Η πρόληψη του καρκίνου του μαστού σε πρώτο πλάνο Τμήμα Απεικόνισης Μαστού στο Affidea Central, με τεχνολογία αιχμής στην υπηρεσία κάθε γυναίκας Στο Διαγνωστικό Κέντρο Central του Ομίλου Affidea η πρόληψη του καρκίνου του μαστού αποτελεί πρώτη μας προτεραιότητα. Στην καρδιά του κέντρου λειτουργεί το Τμήμα Απεικόνισης Μαστού, το οποίο δημιουργήθηκε με γνώμονα την κάλυψη των αναγκών κάθε σύγχρονης γυναίκας. Καλύπτει τον τακτικό προληπτικό απεικονιστικό έλεγχο, αλλά δίνει και απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν από αυτόν, ώστε μέσα από εξειδικευμένες διαγνωστικές και επεμβατικές προσεγγίσεις να επιτυγχάνεται άμεση και ακριβής διάγνωση. Το συγκεκριμένο τμήμα αποτελείται από μια ομάδα εξειδικευμένων γιατρών και τεχνολόγων που καλύπτουν όλο το φάσμα των απεικονιστικών εξετάσεων πρόληψης και διάγνωσης παθήσεων του μαστού. Με τη συμβουλευτική καθοδήγηση ενημερώνεται η εξεταζόμενη για τη διαχείριση των αποτελεσμάτων και για τα πιθανά αναγκαία επόμενα βήματα. Με τη χρήση μηχανημάτων τελευταίας τεχνολογίας παρέχονται υπηρεσίες που αφορούν τον απει-

κονιστικό και διαγνωστικό έλεγχο των μαστών, όπως ψηφιακή μαστογραφία, 3D μαστογραφία - τομοσύνθεση, υπερηχογράφημα υψηλής ευκρίνειας, ελαστογραφία, μαγνητική μαστογραφία, FNA, βιοψία υπό υπερηχογραφική (core biopsy). Το Τμήμα Απεικόνισης Μαστού του Affidea Central παρέχει την εγγύηση ποιότητας του κορυφαίου ιδιωτικού φορέα παροχής ιατρικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην Ευρώπη. Ο επιστημονικός διευθυντής του Διαγνωστικού Κέντρου Affidea Central, αγγειολόγος-ακτινολόγος δρ. Νικόλαος Λιάσης, αναφέρει: «Στο Affidea Central, εκτός των άλλων, παρέχουμε εξατομικευμένη ολιστική φροντίδα για την υγεία του μαστού με δυνατότητα πραγματοποίησης όλων των απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων σε μία μόνο επίσκεψη. Γρήγορα και χωρίς ταλαιπωρία, κάθε γυναίκα μπορεί να λάβει την καλύτερη περίθαλψη, προσαρμοσμένη στις δικές της ανάγκες, ενώ είμαστε δίπλα της σε κάθε της βήμα». Ποιοι είμαστε Ο Όμιλος Affidea σήμερα

Στο Affidea Central παρέχουμε εξατομικευμένη ολιστική φροντίδα για την υγεία του μαστού.

70—

LiFO 31.3.2022

αποτελεί τον κορυφαίο ιδιωτικό φορέα παροχής ιατρικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα λειτουργεί από το 2005 με στόχο την παροχή ολοκληρωμένων πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας υψηλής ποιότητας για όλους. Στο πλαίσιο της διαρκούς αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών του δημιούργησε ένα Πανελλαδικό Δίκτυο Διαγνωστικών Κέντρων σε πρότυπους ιατρικούς χώρους, εξασφαλίζοντας τα υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας. Όλα τα κέντρα του Ομίλου Affidea είναι πιστοποιημένα κατά το διεθνές πρότυπο ISO 9001 και τα βιοπαθολογικά εργαστήρια διαπιστευμένα από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης κατά το ISO 15189.

Ο καρκίνος του μαστού είναι το πιο συχνά εμφανιζόμενο ογκολογικό νόσημα στον γυναικείο πληθυσμό και στην πατρίδα μας καταγράφονται ετησίως περισσότερα από 7.200 νέα περιστατικά. Η πρόληψή του με προσυμπτωματικό έλεγχο αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας και για να γίνει η πρόληψη πράξη απαιτείται η δημιουργία κέντρων μαστού με απεικονιστικά μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας και διαγνωστικές εξετάσεις ακριβείας, όπως η τομοσύνθεση, η οποία αποτελεί το νέο «όπλο» στη φαρέτρα, που έρχεται να δώσει λύσεις σε εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες η ψηφιακή μαστογραφία δεν επαρκεί.

Τομοσύνθεση, η τεχνολογική εξέλιξη της ψηφιακής μαστογραφίας Στην προσπάθεια έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού κυρίαρχη θέση έχει η ψηφιακή μαστογραφία που, όπως κάθε μέθοδος, εμφανίζει περιορισμούς, καθώς εμφανίζει χαμηλή ευαισθησία στην ανίχνευση ύποπτων ευρημάτων στους πυκνούς μαστούς, δηλαδή δυσκολεύεται να τα ξεχωρίσει από τον γειτονικό φυσιολογικό αδενικό ιστό, αλλά και χαμηλή ειδικότητα, δηλαδή αδυνατεί να χαρακτηρίσει με ευκολία τη φύση τους. Στο ζήτημα αυτό έρχεται να δώσει σημαντική βοήθεια η τομοσύνθεση ή, αλλιώς, η τρισδιάστατη μαστογραφία, που αποτελεί εξέλιξη της ψηφιακής μαστογραφίας. Στην τομοσύνθεση, κατά τη διάρκεια της εξέτασης η λυχνία του μαστογράφου κινείται ώστε να λαμβάνονται εικόνες από τομές σε διαφορετικά επίπεδα πάχους ενός χιλιοστού. Οι πολλαπλές αυτές εικόνες στη συνέχεια ανασυντίθενται ψηφιακά, ώστε να προκύπτει ένα αποτέλεσμα που μας δίνει την τρισδιάστατη απεικόνιση του μαστού. Μελετώντας στη συνέχεια τις αλλεπάλληλες τομές, έχουμε τη δυνατότητα να εξετάζουμε έναν μαστό με

ακρίβεια, ακολουθώντας διαδικασία παρόμοια με το ξεφύλλισμα ενός βιβλίου. Στη συνέχεια, υπάρχει η δυνατότητα, μέσω της ψηφιακής ανασύνθεσης όλων των τομών, να αποτυπώνονται σε ένα φιλμ οι δομές του μαστού, χωρίς όμως να υπάρχουν τα γνωστά προβλήματα επιπροβολής στοιχείων που αντιμετωπίζουμε στη δισδιάστατη ψηφιακή μαστογραφία. Τα πλεονεκτήματα της τομοσύνθεσης Μέσω της τομοσύνθεσης και της τρισδιάστατης απεικόνισης του μαστού διευκρινίζεται αμέσως αν ένα εύρημα είναι αληθές ή είναι αποτέλεσμα επιπροβολής στοιχείων του μαστού από διαφορετικά επίπεδα. Συνεπώς, δεν είναι αναγκαίες οι επιπλέον ειδικές διαγνωστικές λήψεις του μαστού στις οποίες καταφεύγουμε μετά τη δισδιάστατη μαστογραφία, οι οποίες αφενός συμβάλλουν στη δημιουργία άγχους και ανασφάλειας στην εξεταζόμενη, αφετέρου αυξάνουν και την ποσότητα της παρεχόμενης ακτινοβολίας. Παράλληλα, έχει αποδειχτεί ότι η τομοσύνθεση εμφανίζει σημαντικά αυξημένα ποσοστά ανίχνευσης ύποπτων ευρημάτων σε μετρίως πυκνούς μαστούς σε σχέση με τη δισδιάστατη μαστογραφία. Ειδικά σε περιπτώσεις ευρημάτων που φαίνεται ότι έλκουν ή απωθούν τους γειτονικούς ιστούς, διαταράσσοντας έτσι

τη φυσιολογική αρχιτεκτονική των μαστών, η 3D μαστογραφία διευκρινίζει με ακρίβεια τη θέση τους, κάτι που αδυνατούν να πραγματοποιήσουν οι υπόλοιπες διαγνωστικές μέθοδοι. Η διαχείριση των ευρημάτων αυτών, από τη στιγμή που φαίνονται μόνο στην τομοσύνθεση, πρέπει να γίνεται με καθοδήγηση από αυτήν τη μέθοδο. Πραγματοποιείται, λοιπόν, βιοψία με καθοδήγηση από την τομοσύνθεση, επιτυγχάνοντας έτσι με ακρίβεια και ταχύτητα την ιστολογική ταυτοποίηση της περιοχής ενδιαφέροντος. Από την άλλη πλευρά, στους πολύ πυκνούς μαστούς θεωρείται πολύ χρήσιμη η συμπληρωματική υπερηχογραφική εξέταση των μαστών. Όσον αφορά τις μικροαποτιτανώσεις που εντοπίζονται στις εικόνες που προκύπτουν από την ανασύνθεση των τομών, είναι πολύ εμφανείς και με την πρόοδο της τεχνολογίας ανιχνεύονται στα σύγχρονα μηχανήματα με μεγαλύτερη ακρίβεια απ’ ό,τι στη 2D μαστογραφία. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι είναι πάντα απαραίτητη η μελέτη των αποτιτανώσεων με ειδικές μεγεθυντικές μαστογραφικές λήψεις, ώστε να αξιολογηθεί η φύση τους και η πιθανή ανάγκη για περαιτέρω αντιμετώπισή τους. Συμπερασματικά, η τομοσύνθεση αποτελεί το επόμενο βήμα στη μαστογραφική απεικόνιση και είναι ζήτημα χρόνου να αποτελέσει την ενδεδειγμένη μέθοδο για τον προληπτικό έλεγχο των μαστών.

Η τομοσύνθεση εμφανίζει σημαντικά αυξημένα ποσοστά ανίχνευσης ύποπτων ευρημάτων.

71—

Το Άλμα Ζωής χαρτογραφεί τον καρκίνο του μαστού στην Ελλάδα Στα μέσα Μαρτίου, έπειτα από μια πορεία 34 ετών, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» διοργάνωσε το 1ο Συνέδριο Ασθενών με Καρκίνο του Μαστού με τίτλο «Ο καρκίνος του μαστού στην Ελλάδα σήμερα».

κίνο του μαστού, την επανένταξη των ασθενών στην εργασία και την ανταλλαγή καλών πρακτικών με συλλόγους ασθενών για τον καρκίνο του μαστού στην Ελλάδα και τον κόσμο. Το συνέδριο είναι διαθέσιμο μέσα από την επίσημη σελίδα του συλλόγου στο Facebook.

— Τι διαφορετικό έχει αυτή η δράση; Στόχος μας είναι, μέσα από τη διοργάνωση αυτή, ο καρκίνος του μαστού να γίνει προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία, καθώς επηρεάζει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, μπορεί να αποτελέσει μια ασθένεια-πρότυπο ως προς την αντιμετώπισή της για πολλά άλλα νοσήματα. Μέσα από το επιστημονικό πρόγραμμα του συνεδρίου έγινε προσπάθεια να αναδειχθούν διαφορετικές πτυχές της διαχείρισης και της αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού στην Ελλάδα σήμερα, να σκιαγραφηθεί το πώς συνεχίζεται η ζωή των ασθενών μετά τη διάγνωση και τη θεραπεία. Παράλληλα, μέσα από εποικοδομητικό διάλογο με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, συζητήθηκαν προτεινόμενοι τρόποι επίλυσης των προβλημάτων που προκύπτουν στη διαχείριση της ασθένειας και έγιναν προτάσεις προς βελτίωση των συνθηκών, με επίκεντρο πάντα τις ανάγκες και προτιμήσεις των ασθενών. Οι βασικοί τομείς δράσης για τη διαχείριση της ασθένειας στην Ελλάδα αφορούν το Εθνικό Μητρώο Ασθενών με Καρκίνο Μαστού, το Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον Καρκίνο του Μαστού, τα Κέντρα Μαστού Ολοκληρωμένης Φροντίδας, τις γυναίκες υψηλού κινδύνου, το σχέδιο φροντίδας κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των θεραπειών (survivorship), τον μεταστατικό καρ-

— Πώς επηρέασε η πανδημία τη διαχείριση της νόσου στη χώρα μας; Επηρέασε την πρόληψη, τη θεραπεία και την παρακολούθησή της. Λόγω της έλλειψης ενός εθνικού αρχείου νεοπλασιών και προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου στην Ελλάδα, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τα ποσοστά έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού, ούτε και τα ακριβή στοιχεία για την ασθένεια την περίοδο αυτή. Μέσα από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» και την ΕΛΛΟΚ, όμως, γνωρίζουμε πως ο φόβος οδήγησε σε σημαντικές καθυστερήσεις στη διενέργεια των προληπτικών ελέγχων συνολικά. Επιπλέον, ο αριθμός των θανάτων από τη νόσο προβλέπεται να αυξηθεί σημαντικά το επόμενο διάστημα. Για τις ασθενείς που βρίσκονταν ήδη σε θεραπεία ή έπρεπε να πραγματοποιήσουν τον τακτικό τους επανέλεγχο, η έρευνα έδειξε πως υπήρξαν σημαντικές καθυστερήσεις στην επικοινωνία με τον γιατρό, ιδιαίτερα στην επαρχία, λόγω προσωπικού φόβου των ασθενών και των αυξημένων λιστών αναμονής εξαιτίας της πανδημίας. Συγκεκριμένα, 5 στις 10 ασθενείς που είτε είχαν αρχική δυσκολία να προσεγγίσουν τον γιατρό τους είτε αντιμετώπισαν καθυστέρηση στο

Συνέντευξη της

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΎΛΟΥ, προέδρου του Δ.Σ. του Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής»

LiFO 31.3.2022

72—

χειρουργείο ή τη θεραπεία αντιμετώπισαν επιπλέον καθυστέρηση στη διενέργεια του τακτικού επανελέγχου. Οι ασθενείς διακατέχονταν από ανησυχία και άγχος, ενώ η προσωπική τους πρόβλεψη είναι ότι η πανδημία θα επηρεάσει σημαντικά την ψυχική τους υγεία. Επιπλέον, αυξήθηκε η οικονομική επιβάρυνση των ασθενών που βρίσκονταν σε θεραπείες για πρώιμο ή μεταστατικό καρκίνο μαστού λόγω των απαραίτητων διαγνωστικών εξετάσεων για την Covid-19 πριν από κάθε θεραπεία.

— Τι απασχολεί τις ασθενείς και ποιoς ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των προβληματισμών; Το μεγάλο πρόβλημα είναι ο κατακερματισμός της ογκολογικής περίθαλψης και φροντίδας. Πολλές ασθενείς έρχονται αντιμέτωπες με τις επιπτώσεις της ασυνέχειας της φροντίδας, όπως το μεγάλο διάστημα μεταξύ της αρχικής διάγνωσης και της έναρξης της θεραπείας, η γραφειοκρατία των ραντεβού, το αυξημένο άγχος λόγω ελλιπούς και αποσπασματικής ενημέρωσης, η οικονομική επιβάρυνση. Η λειτουργία κέντρων μαστού ολοκληρωμένης φροντίδας, στελεχωμένων από διεπιστημονική ομάδα των αναγκαίων ειδικοτήτων, είναι η βάση για ισότιμη, ποιοτική, αποτελεσματική και ολοκληρωμένη φροντίδα. Ιδιαίτερη προσέγγιση απαιτεί η ομάδα γυναικών υψηλού κινδύνου. Στο επίκεντρο της

Τη διεκδίκηση ποιοτικής φροντίδας για κάθε ασθενή έφερε στο προσκήνιο το 1ο Συνέδριο Ασθενών με Καρκίνο του Μαστού. Το συνέδριο διοργάνωσε ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» και υλοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Απεικόνισης Μαστού (ΕΕΑΜ), της Ελληνικής Εταιρείας Παθολόγων Ογκολόγων Ελλάδος (ΕΟΠΕ), της Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας Μαστού (ΕΧΕΜ) και της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ). Στόχοι του συνεδρίου με τίτλο «Ο καρκίνος του μαστού στην Ελλάδα σήμερα» είναι να αναδειχθούν οι πτυχές της διαχείρισης του καρκίνου του μαστού στην Ελλάδα σήμερα, να χαρτογραφηθεί το πώς συνεχίζεται η ζωή των ασθενών μετά τη διάγνωση και τη θεραπεία και να συζητηθούν τρόποι βελτίωσης της διαχείρισης της ασθένειας απ’ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. συζήτησης ήταν και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών, οι μακροχρόνιες παρενέργειες από τις θεραπείες, η γονιμότητα και η σεξουαλικότητα. Πολυσύνθετο είναι το θέμα της εργασιακής επανένταξης, ενώ αναδείχθηκαν η αναγκαιότητα ύπαρξης μητρώου ασθενών με καρκίνο μαστού και η σημασία ενός εθνικού προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστού.

— Γιατί είναι απαραίτητη μια εθνική στρατηγική για τη νόσο του καρκίνου στη χώρα μας και ποια βήματα πρέπει να γίνουν; Μέσα από το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Καταπολέμηση του Καρκίνου προτείνονται δέκα εμβληματικές πρωτοβουλίες που θα βοηθήσουν τα κράτη-μέλη να αναστρέψουν την κατάσταση. Θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο η Ελλάδα να εναρμονιστεί με τις δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάληψη δράσης κατά του καρκίνου. Το Εθνικό Σχέδιο

Info: https://almazois.gr/, https://almazois.gr/brca-conference2022/

Δράσης θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της ασθένειας σε όλη της την πορεία, ξεκινώντας από δράσεις για την προαγωγή της υγείας, την προώθηση της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης για τον καρκίνο, την ισότιμη και καθολική πρόσβαση του γενικού κοινού στην έγκαιρη ανίχνευση, την πρόσβαση των ασθενών στην καλύτερη διαθέσιμη θεραπεία καθώς και για την απαραίτητη παρηγορητική φροντίδα. Επιπλέον, θα πρέπει να προβλέπει ένα πλάνο επιβίωσης σύμφωνα με τα θεραπευτικά πρωτόκολλα και να διασφαλίζει τη συνέχεια της παρεχόμενης φροντίδας ολοκληρωμένα, σε πιστοποιημένα κέντρα μαστού, όλα βασισμένα και τεκμηριωμένα βάσει της συλλογής δεδομένων μέσω του Μητρώου Καρκίνου του Μαστού. Με την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών υγείας και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών θα αναπτυχθούν η έρευνα και η καινοτομία με στόχο την καταπολέμηση των ανισοτήτων, την ποιότητα ζωής των ασθενών και τη μείωση της θνησιμότητας.

73—

ΜΙΧΑΛΟΠΟΎΛΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ: ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΊΟΥ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΜΕ ΚΑΡΚΊΝΟ ΜΑΣΤΟΎ «ΆΛΜΑ ΖΩΉΣ» / ΚΩΤΣΙΌΠΟΥΛΟΣ ΙΩΆΝΝΗΣ: ΓΕΝΙΚΌΣ ΓΡΑΜΜΑΤΈΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΏΝ ΥΓΕΊΑΣ, ΥΠΟΥΡΓΕΊΟ ΥΓΕΊΑΣ / ΔΕΡΕΚΕΝΆΡΗ ΚΟΎΛΑ: ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΜΕ ΚΑΡΚΊΝΟ ΜΑΣΤΟΎ «ΆΛΜΑ ΖΩΉΣ» Ν.ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ / ΒΕΝΙΖΈΛΟΣ ΒΑΣΊΛΗΣ: ΧΕΙΡΟΥΡΓΌΣ ΜΑΣΤΟΎ, ΠΡΟΈΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΉΣ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ ΜΑΣΤΟΎ (ΕΧΕΜ), ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΚΈΝΤΡΟΥ ΜΑΣΤΟΎ METROPOLITAN / ΚΟΥΦΌΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ: ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ ΑΠΕΙΚΌΝΙΣΗΣ ΜΑΣΤΟΎ (EEAM) / ΓΑΒΡΙΗΛΊΔΟΥ ΚΛΕΟΠΆΤΡΑ: ΠΡΏΗΝ ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΊΟΥ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΜΕ ΚΑΡΚΊΝΟ ΜΑΣΤΟΎ «ΆΛΜΑ ΖΩΉΣ» / ΣΤΕΦΑΝΆΚΗ ΑΓΓΕΛΙΚΉ: ΠΡΌΕΔΡΟΣ Δ.Σ. ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΜΕ ΚΑΡΚΊΝΟ ΜΑΣΤΟΎ «ΆΛΜΑ ΖΩΉΣ» Ν. ΑΧΑΐΑΣ, ΤΑΜΊΑΣ Δ.Σ. ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΊΑΣ ΚΑΡΚΊΝΟΥ (ΕΛΛΟΚ) / ΜΉΤΣΗ ΧΡΙΣΤΙΆΝΑ: ΨΥΧΟΛΌΓΟΣΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΎΤΡΙΑ, ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΏΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΆΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΊΟΥ ΣΥΛΛΌΓΟΥ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΜΕ ΚΑΡΚΊΝΟ ΜΑΣΤΟΎ «ΆΛΜΑ ΖΩΉΣ»

Μεγάλη πρόοδος συντελείται στον μεταστατικό καρκίνο του μαστού Ο καρκίνος του μαστού είναι το πρώτο σε συχνότητα ογκολογικό νόσημα που εμφανίζεται στον γυναικείο πληθυσμό της Ελλάδας και στο 30% των περιστατικών η νόσος θα επιστρέψει με τη μορφή του μεταστατικού καρκίνου του μαστού, που έχει σημαντικές διαφορές από την πρώιμη ασθένεια. Η βασικότερη διαφορά είναι πως δεν μπορεί να ιαθεί, όμως η πρόοδος που συντελείται τα τελευταία χρόνια είναι ιδιαίτερα σημαντική και αλλάζει το τοπίο σε ό,τι αφορά την επιβίωση και την ποιότητα ζωής των ασθενών. Νέες θεραπείες, για τις οποίες μιλά η ογκολόγος-παθολόγος δρ. Σοφία Λέββα από το Τμήμα Παθολογικής Ογκολογίας της Βιοκλινικής Θεσσαλονίκης, χαρίζουν την ελπίδα πως και ο μεταστατικός καρκίνος του μαστού θα μετατραπεί σε ελέγξιμο χρόνιο νόσημα, όπως έχει συμβεί και με άλλες μορφές καρκίνου, με την mRNA τεχνολογία να ανοίγει νέους δρόμους στη θεραπευτική αντιμετώπιση των νεοπλασματικών νοσημάτων.

— Πόσο συχνός είναι ο μεταστατικός του καρκίνος μαστού και πόσο διαφορετικά αντιμετωπίζεται από τον πρωτοεμφανιζόμενο αντίστοιχο καρκίνο; Ο καρκίνος του μαστού παραμένει η πιο συχνή κακοήθεια και ο πιο θανατηφόρος καρκίνος στις γυναίκες παγκοσμίως. Περίπου 6% των γυναικών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού βρίσκεται σε μεταστατικό στάδιο, ενώ σχεδόν το 30% των γυναικών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού σε πρώιμο στάδιο αναπτύσσει μεταστατική νόσο. Στα αρχικά στάδια της νόσου

η αντιμετώπιση περιλαμβάνει το χειρουργείο, τις περισσότερες φορές την ακτινοθεραπεία και τη συστηματική θεραπεία, η οποία διαφέρει ανάλογα με τον υπότυπο του καρκίνου, και περιλαμβάνει τη χημειοθεραπεία, την ορμονοθεραπεία και τις βιολογικές ή στοχεύουσες θεραπείες. Ο μεταστατικός καρκίνος του μαστού αντιμετωπίζεται σχεδόν αποκλειστικά με συστηματική θεραπεία. Μολονότι μέχρι και σήμερα η θεραπεία του είναι απίθανη, έχουν παρατηρηθεί σημαντικές βελτιώσεις στα ποσοστά επιβίωσης, που οφείλονται στην εισαγωγή νεότερων συστηματικών θεραπειών.

— Ποια όπλα έχουμε στη φαρέτρα για τη θεραπεία του μεταστατικού καρκίνου του μαστού και σε ποιους τύπους καρκίνου έχει συντελεστεί η μεγαλύτερη πρόοδος; Την τελευταία δεκαετία έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος στο θεραπευτικό τοπίο του μεταστατικού καρκίνου του μαστού, προσφέροντας όχι μόνο μεγαλύτερη επιβίωση στις ασθενείς μας αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής. Η στόχευση του HER2 στον HER2 θετικό καρκίνο του μαστού με τα δύο μονοκλωνικά αντισώματα σε ασθενείς με νεοδιαγνωσθέντα μεταστατικό καρκίνο του μαστού, η οποία μάλιστα εδώ και λίγους μήνες διατίθεται και σε υποδόρια μορφή και στη χώρα μας, έχει ως αποτέλεσμα οι μισές ασθενείς μας να είναι εν ζωή στην πενταετία. Επίσης, η ανοσοθεραπεία στον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού έχει δώσει ελπίδα σε ασθενείς των οποίων η πρόγνωση ήταν μέχρι πρόσφατα πολύ κα-

Συνέντευξη της δρος

ΣΟΦΊΑΣ ΛΈΒΒΑ, ογκολόγου-παθολόγου του Τμήματος Παθολογικής Ογκολογίας της Βιοκλινικής Θεσσαλονίκης & του Ιατρικού Διαβαλκανικού Κέντρου Θεσσαλονίκης

LiFO 31.3.2022

74—

κή. Τέλος, στους ορμονοευαίσθητους όγκους, η συνδυασμένη θεραπεία με CDK4/6 αναστολείς και ορμονοθεραπεία έχει βελτιώσει την επιβίωση ανεξάρτητα από την ηλικία των ασθενών, καθυστερώντας αρκετά τη χορήγηση χημειοθεραπείας.

— Τα νέα θεραπευτικά όπλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αντιμετώπιση άλλων μορφών καρκίνου; Η φαρμακευτική στόχευση του HER2 έχει δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα και σε άλλους τύπους καρκίνου, όπως ο καρκίνος του στομάχου και του παχέος εντέρου, αλλά και σε ορισμένους γυναικολογικούς καρκίνους. Από την άλλη μεριά, η ανοσοθεραπεία εφαρμόζεται στους περισσότερους καρκίνους σήμερα, έχοντας αυξήσει την επιβίωση των ασθενών μας. Οι CDK4/6 αναστολείς έχουν περιορισμένη εφαρμογή σε άλλους τύπους καρκίνου και ακόμα βρίσκονται στο στάδιο των κλινικών μελετών.

— Πιστεύετε πως η εμπειρία από την mRNA τεχνολογία των Covid εμβολίων θα ανοίξει νέους δρόμους για τα αντικαρκινικά φάρμακα γενικά και ειδικότερα για τον καρκίνο μαστού; H ανάπτυξη της Βιοτεχνολογίας αδιαμφισβήτητα έχει συνδράμει στην πολύ μεγάλη εξέλιξη των φαρμάκων στην Ογκολογία και της θεραπευτικής του καρκίνου γενικότερα. Η mRNA τεχνολογία δοκιμάζεται ήδη στο πλαίσιο κλινικών μελετών σε ασθενείς με κακοήθη νεοπλάσματα και η επιστημονική κοινότητα αναμένει με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματα.

7 συμπτώματα που δεν πρέπει να αψηφήσεις αν είσαι γυναίκα και έχεις περάσει τα 40 Μετά την ηλικία των 40 ετών είναι φυσιολογικό oι γυναίκες να νιώθουν πιο συχνά κουρασμένες, καθώς αυξάνονται οι υποχρεώσεις στη δουλειά και στην οικογένεια. Όμως, τα συμπτώματα που εμφανίζονται ξαφνικά ή είναι πολύ έντονα και διαρκούν αρκετά μπορεί να αποτελούν «καμπανάκι κινδύνου» για καταστάσεις που χρειάζονται διερεύνηση και ιατρική αντιμετώπιση και δεν σχετίζονται απλώς με την καταπόνηση. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε το σώμα σας και να απευθύνεστε στον γιατρό σας όταν νιώθετε ότι κάτι δεν πάει καλά.

Τι να προσέξετε παρατηρώντας το σώμα σας και τη λειτουργία του

Αλλαγές στους μαστούς: Αλλαγές στο μέγεθος, το δέρμα, την όψη ή και την αίσθηση κατά το άγγιγμα των μαστών πρέπει να σας κινητοποιήσουν. Κάποιες από αυτές τις αλλαγές μπορεί να τις παρατηρείτε κάθε μήνα λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια της περιόδου. Προσέξτε τυχόν πρωτόγνωρα σημάδια και συμβουλευτείτε τον γιατρό σας. Επίσης, μην ξεχνάτε την ετήσια μαστογραφία και τον υπέρηχο μαστών. Ξαφνική κολπική αιμορραγία: Τις περισσότερες φορές δεν πρόκειται για κάτι ανησυχητικό, πρέπει όμως να ελέγχεται από τον γυναικολόγο. Η ξαφνική κολπική αιμορραγία, ειδικά εάν συνοδεύεται από πόνο κατά τη διάρκεια του σεξ ή συμβαίνει μετά την εμμηνόπαυση, θα μπορούσε να αποτελεί σύμπτωμα καταστάσεων που χρειάζονται έγκαιρη διάγνωση και ιατρική αντιμετώπιση. Η ετήσια εξέταση με τεστ Παπανικολάου και ενδεχομένως υπερηχογράφημα είναι απαραίτητη για την πρόληψη λοιμώξεων

και σοβαρών παθήσεων. Ξαφνική μεταβολή βάρους: Αν μέσα σε λίγο διάστημα το βάρος αυξηθεί ή μειωθεί αρκετά, θα πρέπει να αναζητηθεί ιατρική συμβουλή. Ο γιατρός θα συστήσει μια σειρά από εξετάσεις, αιματολογικές και άλλες, ώστε να αποκλειστούν τυχόν προβλήματα υγείας και να εντοπιστούν οι αιτίες που οδήγησαν στην αλλαγή αυτή. Οι παθήσεις του θυρεοειδούς συχνά βρίσκονται πίσω από τη μεταβολή του σωματικού βάρους. Για τον έλεγχο λειτουργίας αυτού του αδένα διενεργούνται εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις. Ο έλεγχος αυτός συστήνεται σε τακτική βάση στη μέση ηλικία των γυναικών. Επίμονος πόνος στο πόδι: Ο πόνος στα πόδια είναι συνήθως αποτέλεσμα κούρασης, όμως ο έντονος πόνος στο ένα πόδι πρέπει να διερευνηθεί, καθώς μπορεί να αποτελεί το πρώτο σημάδι βλάβης στα αγγεία. Η ανάγκη ιατρικής διερεύνησης γίνεται πιο επιτακτική αν ο πόνος συνοδεύεται από πρήξιμο του άκρου καθώς και αν υπάρχουν παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο προβλημάτων στα περιφερικά αγγεία (κάπνισμα, παχυσαρκία, καθιστική ζωή, εγκυμοσύνη κ.ά).

Συμπτώματα που σχετίζονται με την καρδιά και την αναπνοή

Αίσθημα παλμών (ταχυκαρδία): Η ταχυκαρδία μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή και εξαιτίας πολλών παραγόντων (κούραση, τρέξιμο, στρες, χειρωνακτική εργασία). Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι «αθώα» και ο καρδιακός ρυθμός επανέρχεται μέσα σε λίγα λεπτά. Αν

ΣΥΡΡΆΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ

Γυναικολόγος, συνεργάτης Ομίλου ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ

75—

όμως το αίσθημα παλμών διαρκεί πάνω από 15 λεπτά, είναι καλό να ζητηθεί ιατρική συμβουλή, ειδικά αν συνοδεύεται από ζαλάδα, δύσπνοια ή τάση λιποθυμίας. Εξάλλου, μετά την ηλικία των 40 ετών είναι απαραίτητος ο καρδιολογικός έλεγχος, με υπέρηχο, καρδιογράφημα, μελέτη του καρδιακού ρυθμού ή και τεστ κοπώσεως. Ο καρδιολόγος θα αποφασίσει ποιος είναι ο κατάλληλος καρδιολογικός προληπτικός έλεγχος. Λαχάνιασμα ή δύσπνοια: Η ένταση και η διάρκεια του λαχανιάσματος μπορεί να εξαρτάται από τη γενική φυσική κατάσταση και το σωματικό βάρος. Αν όμως μια γυναίκα λαχανιάζει χωρίς ιδιαίτερη σωματική προσπάθεια ή αισθάνεται δύσπνοια χωρίς προφανή λόγο, είναι καλό να απευθυνθεί στον γιατρό της. Σε περίπτωση τέτοιων συμπτωμάτων, είναι σκόπιμο να πραγματοποιείται έλεγχος τόσο της αναπνευστικής όσο και της καρδιακής λειτουργίας. Αλλαγές στη λειτουργία του εντέρου: Οι γυναίκες βιώνουν αλλαγές στη λειτουργία του εντέρου για πολλούς λόγους, όπως η αλλαγή περιβάλλοντος, το στρες, η σωματική κόπωση, η αλλαγή ωραρίου στη δουλειά, η τροποποίηση του προγράμματος ύπνου, ή εγκυμοσύνη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λειτουργία του εντέρου αποκαθίσταται ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα. Αν όμως αυτά τα συμπτώματα δεν σχετίζονται με κάποια αλλαγή στον τρόπο ζωής και δεν υποχωρούν σε διάστημα μερικών εβδομάδων, τότε θα πρέπει να διερευνηθούν. Ο τακτικός προληπτικός έλεγχος του πεπτικού συστήματος συνίσταται να ξεκινά στην ηλικία των 50 ετών, εκτός αν υπάρχουν λόγοι που τον επιβάλλουν νωρίτερα.

Ανεκτίμητη αξία το ωραίο χαμόγελο στη ζωή, στην εποχή των social media Η καλύτερη ένεση αυτοπεποίθησης στη ζωή είναι ένα ωραίο χαμόγελο. Η σύγχρονη ορθοδοντική διαφέρει πολύ από θεραπείες με τα παραδοσιακά σιδεράκια, προσφέρει μεγάλα πλεονεκτήματα στον ασθενή και στον γιατρό, ενισχύει τη συνεργασία τους και εξασφαλίζει άψογο αποτέλεσμα, όπως εξηγεί ο ορθοδοντικός Γιώργος Πολυχρονόπουλος.

— Η ορθοδοντική θεραπεία με διαφανείς νάρθηκες έχει ηλικιακούς περιορισμούς; Αυτή η θεραπεία είναι κατάλληλη για παιδιά και ενήλικες. Στην περίπτωση των παιδιών πρέπει να συμπληρώνονται οι απαραίτητες ώρες χρήσης των ναρθήκων, δηλαδή 22 ώρες/ημέρα. Εάν οι νάρθηκες χρησιμοποιούνται λιγότερες από τις προβλεπόμενες ώρες, η θεραπεία είναι αδύνατο να προχωρήσει, εφόσον όμως το παιδί συνεργαστεί, η θεραπεία εξελίσσεται σωστά. Μάλιστα μελλοντικά οι διαφανείς νάρθηκες μπορεί να αντικαταστήσουν σε μεγάλο βαθμό την ορθοδοντική με τα παραδοσιακά σιδεράκια. Στους ενήλικες προσέχουμε πρωτίστως την περιοδοντική κατάσταση, δηλαδή την υγεία των ούλων. Οι διαφανείς νάρθηκες, σε αντίθεση με τα σιδεράκια, προάγουν το επίπεδο της στοματικής υγιεινής κατά τη διάρκεια της ορθοδοντικής θεραπείας και είναι πιο εύκολοι στη χρήση, επειδή είναι αόρατοι.

— Ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της μεθόδου; Το βασικό πλεονέκτημα είναι η ευκολία. Η δυνα-

τότητα αφαίρεσης των ναρθήκων όταν κάποιος τρώει ή πλένει τα δόντια του είναι εξαιρετικά σημαντική και αυτό το γνωρίζουν καλά όσοι έχουν βάλει σιδεράκια, όπου δεν υπάρχει αυτή η επιλογή. Επίσης, σημαντική είναι η άνεση κατά τη διάρκεια της θεραπείας, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν συμβάντα αποκόλλησης ή ενόχλησης από τα σύρματα, όπως συμβαίνει με τα σιδεράκια. Συνήθως οι ασθενείς προσαρμόζονται ταχύτατα και η θεραπεία εξελίσσεται απολύτως ομαλά. Επειδή η θεραπεία με διαφανείς νάρθηκες οργανώνεται ψηφιακά, υπάρχουν κάποια επιπλέον πλεονεκτήματα. Αφενός για τον ασθενή, που έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει όλα τα στάδια της θεραπείας του μέχρι το τελικό αποτέλεσμα και μπορεί να κάνει λιγότερες και ταχύτερες επισκέψεις στο ιατρείο. Αφετέρου για τον γιατρό, που μπορεί ευκολότερα να αρχειοθετήσει και να αποθηκεύσει τα περιστατικά, να κάνει ψηφιακό έλεγχο και μετρήσεις, να προβλέψει το αποτέλεσμα και να μεταφέρει το ηλεκτρονικό αρχείο ενός ασθενή σε άλλον γιατρό σε περίπτωση που κάποιος επιθυμεί να συνεχίσει αλλού τη θεραπεία του.

— Πόσο σημαντική είναι η ορθοδοντική θεραπεία στην ψυχολογία, στην κοινωνική και ακαδημαϊκή ζωή των εφήβων και των νέων και στην επαγγελματική αποκατάσταση; Το να μην μπορείς να χαμογελάσεις ελεύθερα είναι καταπιεστικό και επιβλαβές για την ψυχική υγεία. Ένα όμορφο χαμόγελο χαρίζει αυτοπεποίθηση στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή. Επίσης, ο καθένας έχει σήμερα

Συνέντευξη του ορθοδοντικού

ΓΙΏΡΓΟΥ ΠΟΛΥΧΡΟΝΌΠΟΥΛΟΥ

(οrthodontist DDS, MOrth)

LiFO 31.3.2022

76—

τη δυνατότητα να προβάλλει την εικόνα του σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα, με αποτέλεσμα το ζήτημα της εμφάνισης να έχει κυρίαρχο ρόλο. Σημαντικό στοιχείο της εμφάνισης, αν όχι το σημαντικότερο, είναι αναμφισβήτητα το χαμόγελο. Η ορθοδοντική βοηθά να έχουμε ένα όμορφο, φυσικό, υγιές χαμόγελο.

— Οι ορθοδοντικές θεραπείες αυτής της κατηγορίας τι προβλήματα αντιμετωπίζουν; Η θεραπεία έχει ισόβια διάρκεια; Η ορθοδοντική θεραπεία με διαφανείς νάρθηκες δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ολόκληρο το φάσμα των ορθοδοντικών προβλημάτων, όπως η αφαίρεση δοντιών ή τα περιστατικά με έγκλειστους κυνόδοντες. Η επιτυχία μιας ορθοδοντικής θεραπείας με διαφανείς νάρθηκες σχετίζεται με τη σωστή επιλογή των περιστατικών. Σχετικά με τη διατήρηση του αποτελέσματος, ο πλέον αξιόπιστος τρόπος για να υπάρχει σταθερότητα είναι η τοποθέτηση μόνιμης ακινητοποίησης, όπου αυτό είναι εφικτό. Η μόνιμη ακινητοποίηση είναι ένα λεπτό ορθοδοντικό σύρμα που συγκολλάται απευθείας επάνω στην εσωτερική όψη των έξι προσθίων δοντιών. Η μόνιμη ακινητοποίηση είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος γιατί δεν απαιτεί τη συνεργασία του ασθενούς. Αντίθετα, οι διαθέσιμες εναλλακτικές, δηλαδή οι νάρθηκες ή τα μασελάκια συγκράτησης, είναι πολύ δύσκολο να χρησιμοποιηθούν μακροπρόθεσμα, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις τα δόντια να ξαναστραβώνουν και να αναζητείται επαναληπτική ορθοδοντική θεραπεία.

Φυσικοθεραπεία, ο πολύτιμος σύμμαχος της μυοσκελετικής υγείας Η καθιστική εργασία, η ενασχόληση με ψηφιακές συσκευές, τα σπορ και οι καθημερινές δραστηριότητες μπορούν να προκαλέσουν κακώσεις στο σώμα που δημιουργούν έντονο πόνο και μυοσκελετικές στρεβλώσεις, οι οποίες υπονομεύουν την ποιότητα ζωής, την αποδοτικότητα και την ευεξία. Όλα αυτά τα προβλήματα αντιμετωπίζονται επιτυχώς με τις πιο προηγμένες φυσικοθεραπευτικές τεχνικές τις οποίες αναλύει η φυσικοθεραπεύτρια Γεωργία Ιατρίδου, ιδρύτρια του Κέντρου Φυσικοθεραπείας «Physiospot».

τενοντοπάθεια θα πρέπει να αξιολογηθεί σωστά και να ληφθεί υπόψη τόσο η αιτία όσο και το στάδιο της παθολογίας του τένοντα. Είναι διαφορετικό το να μιλάμε για χρόνιο φορτίο στον τένοντα και διαφορετικό για οξύ φορτίο. Και οι δύο περιπτώσεις σχετίζονται με την εμφάνιση τενοντοπάθειας, στην πλειονότητα των περιπτώσεων όμως η εμφάνισή της οφείλεται στην υπέρχρηση των τενόντων. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως για να αντιμετωπιστεί σωστά μια τέτοια παθολογία θα πρέπει πρώτα να εξαλειφθεί το αίτιο που την προκαλεί, διαφορετικά η θεραπεία δεν μπορεί να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να τροποποιήσουμε ή να μειώσουμε τα φορτία που δέχεται ο τένοντας, αρχικά μέσα από τη συμβουλευτική προσέγγιση του ασθενούς. Επόμενο βήμα είναι η μείωση του πόνου και της ευερεθιστότητας του τένοντα με την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών, όπως η θεραπεία ραδιοκυμάτων, ο κρουστικός υπέρηχος (shockwave therapy), ο βελονισμός κ.ά., και παράλληλα ο σχεδιασμός ενός εξειδικευμένου προγράμματος ασκήσεων με στόχο τη σταδιακή αύξηση της αντοχής του τένοντα. Το πρόγραμμα της αποκατάστασης μπορεί να διαρκέσει από 6 εβδομάδες έως 6 μήνες, ανάλογα με τον τένοντα που αφορά και το στάδιο της παθολογίας του.

— Η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση αύξησαν τα μυοσκελετικά προβλήματα; Αρκετοί παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης μυοσκελετικών προβλημάτων και σχετίζονται με το εργασιακό περιβάλλον αυξήθηκαν κατά την πανδημία. Ο κυριότερος είναι η έλλειψη ειδικά διαμορφωμένου χώρου εργασίας και εργονομικού εξοπλισμού. Κάπως έτσι αναπτύχθηκαν πολλά προβλήματα, κυρίως στη σπονδυλική στήλη και στα άνω άκρα. Παράλληλα, η σημαντική αλλαγή στον τρόπο άσκησης των ανθρώπων προκάλεσε επίσης την εμφάνιση διαφόρων μυοσκελετικών προβλημάτων που δεν συναντούσαμε συχνά πριν. Για παράδειγμα, αρκετός κόσμος ξεκίνησε outdoor δραστηριότητες, όπως το τρέξιμο, χωρίς να έχει τη σωστή καθοδήγηση, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν πολλοί τραυματισμοί στα κάτω άκρα.

— Ποιες είναι οι κορυφαίες θεραπείες του κέντρου φυσικοθεραπείας Physiospot; Το κέντρο μας εξειδικεύεται στην αποκατάσταση μυοσκελετικών παθήσεων, αθλητικών κακώσεων και στη μετεγχειρητική αποκατάσταση μετά από χειρουργικές επεμβάσεις. Κορυφαία θεραπεία στη μυοσκελετική αποκατάσταση αποτελεί η τεχνολογία ραδιοκυμάτων INDIBA, η οποία κα-

Συνέντευξη της

ΓΕΩΡΓΊΑΣ ΙΑΤΡΊΔΟΥ,

φυσικοθεραπεύτριας, διδάκτορος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μετεκπαιδευθείσας στην Αγγλία (University of Essex)

ΕΔΡΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟΥ: ΝΈΟ ΨΥΧΙΚΌ

— Οι παθήσεις των τενόντων παρουσιάζουν έξαρση. Με ποιους τρόπους αντιμετωπίζονται; Οι τενοντοπάθειες έχουν πολύπλοκη παθολογία. Για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μία

77—

τέχει σημαίνουσα θέση στην παγκόσμια ιατρική καινοτομία γιατί προσφέρει γρήγορη επούλωση των τραυματισμένων ιστών, άμεση μείωση του πόνου και μπορεί να εφαρμοστεί από την επόμενη ημέρα ενός τραυματισμού ή ενός χειρουργείου. Από τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες στον χώρο της αποκατάστασης, η οποία έχει δώσει οριστική λύση σε πολλά μυοσκελετικά προβλήματα, είναι και ο κρουστικός υπέρηχος. Πρόκειται για μια ανώδυνη, μη-χειρουργική λύση στις χρόνιες παθήσεις των μυών και των τενόντων. Είναι η πλέον ασφαλής και αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης επώδυνων καταστάσεων, όπως η ασβεστοποίηση τενόντων, η άκανθα πτέρνας, η επικονδυλίτιδα αγκώνος, η θυλακίτιδα, η πελματιαία απονευρωσίτιδα κ.ά., προσφέροντας άμεση ανακούφιση και βελτίωση της κίνησης από τις πρώτες εφαρμογές της. Επιπλέον, το επιστημονικό προσωπικό του κέντρου μας προσφέρει εξειδικευμένες και ολοκληρωμένες λύσεις για την καλύτερη προσέγγιση και αντιμετώπιση οξείων και χρόνιων μυοσκελετικών παθήσεων, με σημαντικότερες αυτές του βιοϊατρικού βελονισμού, του manual therapy και της χειροπρακτικής. Η καλύτερη συντήρηση για τον ασθενή είναι η άσκηση. Για τον λόγο αυτό το κέντρο μας διαθέτει ειδικές υπηρεσίες θεραπευτικής άσκησης, όπως η διορθωτική άσκηση (corrective exercise) και το clinical pilates. Επίσης, κάθε ασθενής που ολοκληρώνει τις θεραπείες του στο κέντρο μας λαμβάνει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων, το οποίο αναδιαμορφώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα μετά την επαναξιολόγηση που γίνεται με ειδικά μέσα και εργαλεία αξιολόγησης, όπως ο διαγνωστικός υπέρηχος και το Functional Movement Screen Test.

Κεταμίνη, η μεγαλύτερη επανάσταση στη θεραπεία της κατάθλιψης εδώ και δεκαετίες ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ Η κατάθλιψη αποτελεί μια παγκόσμια επιδημία και οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναφέρουν ότι το 2030 θα αποτελεί την 3η αιτία νοσηρότητας παγκοσμίως. Η κατάθλιψη καταρρακώνει τον ασθενή και μετά από δύο χρόνια πανδημίας τα περιστατικά κατάθλιψης μοιραία αυξάνονται ανησυχητικά. Τα ευχάριστα νέα ωστόσο είναι πως η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται πλέον ακόμα και στα δύσκολα περιστατικά που δεν ανταποκρίνονται στα συνήθη σκευάσματα, με τον δρα Γιώργο Μικελλίδη να εξηγεί πως η θεραπεία με κεταμίνη έρχεται να καλύψει το θεραπευτικό κενό και να δώσει λύση για τους ασθενείς που δεν αντιμετωπίζονται αλλιώς.

— Ποιος είναι ο αντίκτυπος της κατάθλιψης στη δημόσια υγεία; Η κατάθλιψη είναι μια κοινή ψυχική διαταραχή που επηρεάζει περισσότερα από 300 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, ανεξαρτήτως ηλικίας. Οι κλινικά αποτελεσματικές θεραπείες πρώτης γραμμής περιλαμβάνουν τη φαρμακοθεραπεία και την ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, το 30% των ασθενών με κατάθλιψη δεν ανταποκρίνεται στην αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή και λαμβάνει διάγνωση για ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη. Στις μέρες μας προσφέρονται θεραπευτικές επιλογές σε αυτά τα άτομα, όπως η θεραπεία με κεταμίνη και η θεραπεία της επαναλαμβανόμενης διακρανιακής μαγνητικής διέγερσης (rTMS).

Συνέντευξη του δρος ΓΙΏΡΓΟΥ ΜΙΚΕΛΛΊΔΗ, ψυχιάτρου, κλινικού επίκουρου καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, διδακτορικού ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ της Ολλανδίας και επιστημονικού υπεύθυνου στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης Cyprus rTMS

LiFO 31.3.2022

ΑΛΕΞΊΑ Σ ΒΏΛΟΥ

— Σε τι ακριβώς συνίσταται η θεραπεία με κεταμίνη; Η χορήγηση κεταμίνης σχετίζεται με γρήγορες και ισχυρές αντικαταθλιπτικές επιδράσεις περίπου στο 75% των ασθενών στους οποίους τα αντικαταθλιπτικά έχουν αποτύχει. Σύμφωνα με πληθώρα μελετών, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, της διπολικής διαταραχής, των αγχωδών διαταραχών, του ιδεοψυχαναγκασμού και του μετατραυματικού στρες, ενώ έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στις αυτοκτονικές τάσεις. Η αποτελεσματικότητά της έχει επιβεβαιωθεί από πανεπιστήμια όπως το Yale, το Stanford, το Harvard, το UCLA, το USC και το NYU των ΗΠΑ. Ο Thomas Insel, πρώην διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ, αποκαλεί την κεταμίνη «τη ση-

78—

μαντικότερη πρόοδο στην ψυχική υγεία τα τελευταία πενήντα χρόνια». Η ουσία χρησιμοποιείται ως αναισθητικό εδώ και δεκαετίες ακόμα και σε μικρά παιδιά, ενώ πρόσφατα έλαβε έγκριση από τον FDA να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της ανθεκτικής κατάθλιψης. Μπορεί να χορηγηθεί ενδοφλέβια, ενδορρινικά, στοματικά, υποδόρια και ενδομυϊκά. Στη Βόρεια Αμερική λειτουργούν ήδη εκατοντάδες κλινικές κεταμίνης, σε αντίθεση με την Ευρώπη, όπου ο αριθμός είναι ακόμα περιορισμένος.

— Ποια είναι η εμπειρία σας με τη συγκεκριμένη θεραπεία; Στο κέντρο μας εδώ και τρία χρόνια προσφέρουμε θεραπείες με κεταμίνη χαμηλής δόσης για κατάθλιψη ως έγχυση ή μέσω της ενδομυϊκής οδού

ΝΕΥΡΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΠΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΕΤΑΜΙΝΗ ΟΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΣΥΝΔΕΣΕΩΝ

στους ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στα αντικαταθλιπτικά.Τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να χρειαστούν εβδομάδες για να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα. Η θεραπεία με κεταμίνη είναι γρήγορη, μερικές φορές σε λίγες μόνο ώρες, και παρέχει σημαντική ανακούφιση από τα συμπτώματα. Οι περισσότεροι ασθενείς αισθάνονται σημαντική διαφορά εντός μίας-δύο ημερών από τη δεύτερη θεραπεία, χωρίς τις σημαντικές δυσάρεστες παρενέργειες των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν απώλεια λίμπιντο και αύξηση βάρους.

— Με ποιον τρόπο δρα η κεταμίνη; Η κεταμίνη έχει μηχανισμό δράσης διαφορετικό από των κοινών αντικαταθλιπτικών, στον οποίο οφείλεται και η εντυπωσιακή της αποτελεσματι-

κότητα. Οι βιοχημικές διεργασίες που ακολουθούν τη χορήγησή της οδηγούν σε αύξηση της νευροπλαστικότητας, αλλαγή της μορφολογίας και της πυκνότητας των νευρικών κυττάρων και ενίσχυση της επικοινωνίας των νευρικών δικτύων μεταξύ τους.

— Πόσες φορές πρέπει να χορηγηθεί η κεταμίνη; Μια πλήρης πορεία θεραπείας αποτελείται από μια σειρά έξι-οκτώ ενέσεων που γίνονται μέσα σε τρεις-τέσσερις εβδομάδες, με κάθε συνεδρία θεραπείας να διαρκεί σαράντα-σαράντα πέντε λεπτά. Ο ασθενής παρακολουθείται για δύο ώρες, ενώ μετά επιστρέφει στις δραστηριότητές του.

— Ποια άλλη εναλλακτική υπάρχει για τους ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στα συμβατικά φάρμακα; Η διακρανιακή μαγνητική διέγερση, μια μη επεμβατική μέθοδος διέγερσης του εγκεφάλου που χρησιμοποιεί την επαναλαμβανόμενη χορήγηση ηλεκτρομαγνητικών παλμών σε στοχευμένες περιοχές του εγκεφάλου για τη ρύθμιση της νευρικής δραστηριότητας.

— Τι προκύπτει από την έρευνα γι’ αυτές τις θεραπείες; Μια μελέτη μας που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό «Frontiers in Psychiatry» έδειξε ότι και οι δυο θεραπείες, τόσο της κεταμίνης όσο και της διακρανιακής διέγερσης, οδήγησαν σε σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης και ταυτόχρονα δεν υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο πειραματικών ομάδων.

— Πώς έχουν δει οι ασθενείς την επίδραση της θεραπείας και την αλλαγή στη ζωή τους; Σας μεταφέρω τα λόγια ενός ασθενούς που έλαβε θεραπεία κεταμίνης στο κέντρο μας: «Όσον αφορά τη θεραπεία συνολικά, ναι, σίγουρα λειτουργεί. Είμαι πίσω στον κόσμο των ζωντανών, με λίγα λόγια, και όχι μια έκδοση του εαυτού μου απαθής, όπως συμβαίνει με τα αντικαταθλιπτικά. Αν όλοι ζούμε στη φυλακή του μυαλού μας, η κατάθλιψη είναι μια απομονωμένη φυλακή υψηλής ασφαλείας. Αυτή η θεραπεία ίσως είναι ένα από τα κλειδιά για να απελευθερωθείς».

79—

ΑΣΘΕΝΗΣ ΕΝ ΩΡΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Μια πλήρης πορεία θεραπείας αποτελείται από μια σειρά έξι-οκτώ ενέσεων που γίνονται μέσα σε τρειςτέσσερις εβδομάδες.

Ανοιξιάτικες αλλεργίες μάς κόβουν την ανάσα Την άνοιξη, μαζί με τη βλάστηση, φουντώνουν και οι αλλεργίες του αναπνευστικού συστήματος, που εκδηλώνονται με μπουκωμένη μύτη, φτάρνισμα, δακρύρροια και βαρύ κεφάλι. Την ίδια περίοδο εντείνεται το βρογχικό άσθμα, που εκδηλώνεται με δυσκολία στην αναπνοή, από το οποίο πάσχουν παιδιά και ενήλικες σε ποσοστό 10% και 8% αντίστοιχα. Όπως επισημαίνει η παιδο-ωτορινολαρυγγολόγος Ανατολή Παταρίδου, οι αλλεργίες δεν είναι μόνο εποχικές, μπορεί να διαρκούν όλο τον χρόνο και οποιοσδήποτε άνθρωπος σε οποιαδήποτε ηλικία μπορεί να εμφανίσει αλλεργία, ακόμα κι αν δεν υπήρξε ποτέ αλλεργικός, λόγω της υπερέκθεσης σε αλλεργιογόνα. Τα άτομα που υποφέρουν από αλλεργίες του αναπνευστικού συστήματος εκδηλώνουν μεγαλύτερη ευπάθεια σε όλες τις αναπνευστικές λοιμώξεις, άρα και στον κορωνοϊό, ενώ όσοι είναι διαγνωσμένοι με άσθμα πρέπει να παίρνουν την αγωγή τους ακόμα και αν δεν έχουν παροξύνσεις, ώστε να κρατούν τη νόσο υπό έλεγχο, όπως εξηγεί ο καθηγητής Πνευμονολογίας και Εντατικής Θεραπείας Θοδωρής Βασιλακόπουλος. Για να μειώσουμε την έκθεση στα αλλεργιογόνα και να προστατευτούμε από τις αναπνευστικές αλλεργίες ξεκινάμε από τον καλό αερισμό του σπιτιού νωρίς το πρωί και αργά το βράδυ, όπως επισημαίνει η αλλεργιολόγος Καλλιόπη Κόντου-Φίλη. Οι αναπνευστικές αλλεργίες αντιμετωπίζονται με αντιαλλεργικά εμβόλια, δηλαδή με μια μορφή ανοσοθεραπείας που εκπαιδεύει τον οργανισμό να μην αντιδρά στο αλλεργιογόνο. Έκζεμα από την κατάχρηση αντισηπτικών Η πανδημία του κορωνοϊού μας υποχρέωσε να γίνουμε υπερβολικά σχολαστικοί με την υγιεινή των χεριών και το καθάρισμα επιφανειών και των αντικειμένων, με τους ειδικούς να προειδοποιούν ότι η κατάχρηση απολυμαντικών μπορεί να οδηγήσει σε έξαρση των αναπνευστικών προβλημάτων, ειδικά στα άτομα με άσθμα, καθώς πρόκειται για διαλύματα με υψηλή συγκέντρωση πτητικών ερεθιστικών ουσιών. Μάλιστα ισχύει ότι όσο πιο έντονο το άρωμα (λουλουδιών, βοτάνων, φρούτων) του αντισηπτικού, τόσο πιο επιβλαβές είναι για το αναπνευστικό σύστημα. Σε ό,τι αφορά τα αντισηπτικά τζελ, ο δερματολόγος-αφροδισιολόγος Μάρκος Μιχελάκης

LiFO 31.3.2022

θυμίζει ότι δεν αντικαθιστούν το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό, που αποτελεί τον παραδοσιακό τρόπο διατήρησης της υγιεινής των χεριών, και πρέπει να τα χρησιμοποιούμε μόνο όταν βρισκόμαστε κάπου όπου δεν έχουμε πρόσβαση σε σαπούνι και νερό. Ο ανοιξιάτικος ήλιος είναι «φάρμακο» για τις δερματικές αλλεργίες και όλα τα φλεγμονώδη νοσήματα του δέρματος, αρκεί να τον απολαμβάνουμε στις σωστές δόσεις και να μη μένουμε απροστάτευτοι από τη UV ακτινοβολία. Αλλεργίες στα μάτια, κολλύρια και οθόνες Οι ανοιξιάτικες αλλεργίες ταλαιπωρούν τα μάτια μας, που έχουν επιβαρυνθεί ήδη από τις ατελείωτες ώρες που περνάμε μπροστά σε μια οθόνη. Η υπερβολική χρήση της ήδη από την παιδική ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης του πρώιμου καταρράκτη, ενώ η κατάχρηση κολλυρίων με κορτιζόνη για την αντιμετώπιση των οφθαλμικών αλλεργιών μπορεί να αυξήσει την ενδοφθάλμια πίεση και να οδηγήσει στην εμφάνιση γλαυκώματος, προειδοποιεί ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Παντελής Παπαδόπουλος.

80—

Ο ανοιξιάτικος ήλιος είναι «φάρμακο» για τις δερματικές αλλεργίες και όλα τα φλεγμονώδη νοσήματα του δέρματος.

T HE HEA LT H BO O K PUBLI

Ελιξίριο υγείας για την καρδιά η υδροξυτυροσόλη του ελαιόλαδου Το ελαιόλαδο αποτελεί τον πυρήνα της μεσογειακής διατροφής και έχει σημαντικές φαρμακολογικές ιδιότητες, υπολιπιδαιμικές, αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις, όπως σημειώνει η καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας Ιωάννα Ανδρεάδου. Στο στόχαστρο των ερευνητών βρίσκεται η υδροξυτυροσόλη του ελαιόλαδου, ένα μόριο ειδικού ενδιαφέροντος για τη φαρμακοβιομηχανία λόγω της αντιφλεγμονώδους και αντιοξειδωτικής δράσης του κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων και του μεταβολικού συνδρόμου, της νευροπροστασίας που παρέχει και της χημειοτροποποιητικής δράσης κατά των όγκων. Την υδροξυτυροσόλη δεν τη βρίσκουμε μόνο στο ελαιόλαδο –ιδανικά σε μια ποσότητα 5 mg/ημέρα– αλλά και σε συμπληρώματα διατροφής για όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα με καρδιαγγειακές παθήσεις. Τα πλεονεκτήματα του ελαιόλαδου και των πολυφαινολών, όπως η υδροξυτυροσόλη και η ελευρωπαΐνη που υπάρχουν στα φύλλα και στον καρπό της ελιάς, ενισχύοντας την υγεία και προλαμβάνοντας τις καρδιαγγειακές παθήσεις, αποτέλεσαν το αντικείμενο της συζήτησης του πρώτου webinar που οργάνωσε το Ελληνικό Κέντρο Καρδιολογίας (ΕΛΙΚΑΡ) με την υποστήριξη της φαρμακοβιομηχανίας InterMed. Ο καθηγητής Καρδιολογίας στη Β’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Αττικόν» Ευστάθιος Ηλιοδρομίτης, που συντόνισε το διαδικτυακό συνέδριο, τονίζει ότι η μεσογειακή διατροφή αποδεδειγμένα μπορεί να ωφελήσει το καρδιαγγειακό σύστημα. Ο καθηγητής του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων στο τμήμα Φαρμακευτικής Λέανδρος Σκαλτσούνης επισημαίνει πως βάσει ερευνών οι πολυφαινόλες του ελαιόλαδου συμβάλλουν στην προστασία των λιπιδίων του αίματος από το οξειδωτικό στρες. Για να ισχύει όμως αυτό, στα 20 mg ελαιόλαδου πρέπει να περιέχονται 5 mg υδροξυτυροσόλης (περίπου 20 πράσινες ελιές) και παραγώγων της. Αυτή την εποχή το ΕΚΠΑ εκπονεί ένα ερευνητικό πρόγραμμα αναφορικά με την ανάλυση του ελαιόλαδου με την ονομασία OLIVENET. Από τη δική του μεριά, ο διατροφολόγος Χάρης Δημοσθενόπουλος, προϊστάμενος του Λαϊκού Νοσοκομείου, υπογραμμίζει ότι το ενδιαφέρον για την υδροξυτυροσόλη έχει οδηγήσει σε ευρεία έρευνα σχετικά με τη βιολογική της δράση, τα ευεργετικά της αποτελέσματα στον άνθρωπο και στη σύνθεση νέων

μορίων. Η τυροσόλη, η υδροξυτυροσόλη και η ελαιοευρωπαΐνη είναι από τις κύριες φαινολικές ενώσεις σε φρούτα, στο φύλλο και στο έλαιο του ελαιόδεντρου. Λόγω της βιοδιαθεσιμότητας των χημικών ιδιοτήτων, της εύκολης σύνθεσης και της έλλειψης τοξικότητας, η υδροξυτυροσόλη θεωρείται ένα εξαιρετικό συμπλήρωμα διατροφής από τις βιομηχανίες διατροφής και τροφίμων. Μελέτη του 2017 της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) δείχνει τη θετικότητα και την ασφάλεια της υδροξυτυροσόλης ως καινούργιου διατροφικού στοιχείου. Η σύγχρονη βιομηχανία προσθέτει την υδροξυτυροσόλη σε μια σειρά τροφίμων, όπως λίπη ψαριών, κρέατα, μαργαρίνες, δίνοντας μάλιστα και μια λίστα γραμμαρίων για παιδιά, ενήλικες και ηλικιωμένους. «Η υδροξυτυροσόλη προστατεύει το καρδιαγγειακό σύστημα, αρκεί να λαμβάνουμε αυτά τα 5 mg που είναι η μίνιμουμ ποσότητα, αλλά ασφαλής», καταλήγει ο Χάρης Δημοσθενόπουλος.

81—

Το ελαιόλαδο και οι πολυφαινόλες του ενισχύουν την υγεία και προλαμβάνουν τις καρδιαγγειακές παθήσεις.

Συμπληρώματα διατροφής για υγεία και ευεξία, που ταιριάζουν σε κάθε ανάγκη ΝΈΑ P REM IUM Σ ΕΙΡΆ ΑΠ Ό ΤΗ SKY PREM IUM LIFE®

Ευτυχώς, η εποχή που η ομορφιά ήταν κάτι επιβεβλημένο που δεν λάμβανε υπόψη της την υγεία έχει περάσει –ας ελπίσουμε ανεπιστρεπτί– και πλέον είναι ξεκάθαρο σε όλους πως το πρότυπο της ομορφιάς καθορίζεται από την υγεία που εκπέμπουν το πρόσωπο και το σώμα σου. Οι δημιουργοί της Sky Premium Life® γνωρίζουν πολύ καλά ότι προτεραιότητα της σύγχρονης καθημερινότητας είναι η ευεξία και με βάση αυτή την αξία δημιούργησαν την πρώτη luxury σειρά συμπληρωμάτων διατροφής. Οι τρεις δημιουργοί κατάφεραν να μετουσιώσουν την έκρηξη, τη σύνεση και την εφευρετικότητα –στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν– σε προϊόντα στα οποία πρωταγωνιστούν η υψηλή ποιότητα των πρώτων υλών και οι αυστηρές προδιαγραφές σε κάθε στάδιο της παραγωγής. Η επιλογή των κατάλληλων θρεπτικών συστατικών μέσα από επιστημονική έρευνα, ο σωστός συνδυασμός τους και η μελετημένη περιεκτικότητά τους σε αυτά οδήγησαν στη δημιουργία μιας σειράς από μοναδικές φόρμουλες με βιταμίνες και βότανα για κάθε ανάγκη του οργανισμού, καθώς και μιας οικογένειας βασικών συμπληρωμάτων premium ποιότητας. Το ανοσοποιητικό σου σύστημα βρίσκει τον σωματοφύλακα που χρειάζεται στο Bodyguard. Με Σαμπούκο και έναν συνδυασμό εκχυλισμάτων, βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων λειτουργεί ως ασπίδα, αντιμετωπίζοντας το κοινό κρυολόγημα και το συνάχι, ενώ ενισχύει τα επίπεδα ενέργειας και μειώνει το αίσθημα κούρασης. Το Queen Venus γίνεται ένας πραγματικός σύμμαχος για τη σύγχρονη γυναίκα, καθώς συμβάλλει στην ενίσχυση της λίμπιντο, επαναφέρει τη χαμένη ενέργεια και ταυτόχρονα βοηθά στη ρύθμιση των ορμονών και στην ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Από τη σειρά της Sky Premium Life® δεν θα μπορούσε να λείπει ένα ολοκληρωμένο συμπλήρωμα διατροφής αποκλειστικά για τις ανάγκες του άνδρα. Το King Eros ενισχύει τη λίμπιντο και υποστηρίζει την καλή σεξουαλική υγεία.

LiFO 31.3.2022

Η φυσιολογική λειτουργία οστών και χόνδρων, η ευλυγισία των αρθρώσεων, η επαρκής απορρόφηση ασβεστίου και φωσφόρου είναι εκείνα στα οποία συμβάλλει το Osteodome με τη μελετημένη σύνθεσή του με γλυκοζαμίνη, χονδροϊτίνη, MSM, βιταμίνες, μέταλλα και εκχυλίσματα. Αν νιώθεις ότι η μνήμη σου σε προδίδει, το Brainlit είναι η νέα εξειδικευμένη φόρμουλα που ενισχύει τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου και τις νοητικές λειτουργίες, ενώ το Prostatium βοηθά στην καλή υγεία του προστάτη και στην ανακούφιση των συμπτωμάτων καλοήθους υπερπλασίας του. Όποια κι αν είναι η δική σου ανάγκη, θα βρεις τη φόρμουλα που σου ταιριάζει στη σειρά Sky Premium Life®. Άλλωστε, η φροντίδα της Αναζήτησε υγείας είναι η μοναδική τη σειρά Sky κίνηση ομορφιάς που Premium έχει τα πιο ουσιαστικά Life® στα φαρμακεία. και μακροχρόνια αποτελέσματα.

82—

Η επιλογή κατάλληλων θρεπτικών συστατικών δημιούργησε φόρμουλες και βασικά συμπληρώματα premium ποιότητας.

Το γιαούρτι ΔΩΔΩΝΗ Στραγγιστό αναβαθμίζει την καθημερινή μας διατροφή.

Η υγεία έχει βελούδινη υφή και πλούσια γεύση ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ:

ΛΊΝ Α ΙΝ ΤΖΕΓΙΆ Ν Ν Η

Με πάνω από μισό αιώνα ζωής και ιστορίας, η ΔΩΔΩΝΗ έχει καταφέρει να εξελιχθεί σε μία από τις κορυφαίες εταιρείες στην Ελλάδα, έχοντας κερδίσει τη δική της μοναδική θέση στην καρδιά και στο τραπέζι των Ελλήνων αλλά και των διεθνών καταναλωτών. Παράλληλα, ενισχύει σταθερά το προϊοντικό της χαρτοφυλάκιο, στοχεύοντας στην ικανοποίηση των νέων τάσεων στις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών, με την κατηγορία του στραγγιστού γιαουρτιού να βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο. Τι το κάνει όμως τόσο ξεχωριστό; Το Γιαούρτι ΔΩΔΩΝΗ Στραγγιστό αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά προϊόντα της εταιρείας με μοναδική υφή και πλούσια γεύση, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη και την προτίμηση των Ελλήνων καταναλωτών, αποτελώντας μια ιδανική, υγιεινή και νόστιμη επιλογή για όλες τις ώρες της ημέρας. Παρασκευάζεται εδώ και χρόνια με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο: με 100% φρέσκο ελληνικό γάλα, χωρίς την προσθήκη συντηρητικών. Με ελαφριά γεύση και υψηλή θρεπτική αξία, το γιαούρτι ΔΩΔΩΝΗ Στραγγιστό είναι μια ιδανική τροφή για όλη την οικογένεια. Κι αυτή η γεύση, η γεύση του γιαουρτιού ΔΩΔΩΝΗ Στραγγιστό, είναι που θα συντροφεύει όλες εκείνες τις στιγμές της ζωής που επιθυμούμε να απολαύσουμε ακόμα και τα πιο απλά πράγματα, παίρνοντας χαρά από υπέροχες γευστικές εμπειρίες, κρατώντας πάντα το καλύτερο. Με τον σημερινό καταναλωτή να ζητά συνεχώς νέες προτάσεις και γεύσεις που θα αναμειχθούν με το παραδοσιακό ελληνικό γιαούρτι, η ΔΩΔΩΝΗ διευρύνει διαρκώς την γκάμα των στραγγιστών γιαουρτιών της, λανσάροντας νέα προϊόντα και νέες γεύσεις. Πρόσφατα, μάλιστα, η εταιρεία μάς σύστησε τα νέα ΔΩΔΩΝΗ με φρούτα, φράουλα και ροδάκινο, προσφέροντας μια αληθινή εμπειρία φρούτου που ενισχύει τον οργανισμό θρεπτικά. Παράλληλα, αναγνωρίζοντας την τάση που κυριαρχεί για κατανάλωση προϊόντων χωρίς λακτόζη, η ΔΩΔΩΝΗ κυκλοφορεί στην αγορά το γιαούρτι ΔΩΔΩΝΗ χωρίς λακτόζη στραγγιστό, προσφέροντας έτσι μια ολοκληρωμένη γκάμα προϊόντων με διαρκή στόχο την αναβάθμιση της διατροφής και της ποιότητας ζωής των καταναλωτών.

83—

Τα νέα ΔΩΔΩΝΗ με φράουλα και ροδάκινο προσφέρουν μια αληθινή εμπειρία φρούτου.

Κανόνες υγιεινής για το σπίτι, το γραφείο και κάθε στιγμή της ημέρας Η προστασία της υγείας ξεκινά από την υγιεινή των χεριών και των χώρων όπου ζούμε. Φροντίζοντας την ατομική μας υγιεινή και διατηρώντας καθαρούς τους χώρους στο σπίτι, στο γραφείο και στο σχολείο, έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο. Γιατί ανά πάσα στιγμή μάς περιτριγυρίζουν εκατομμύρια αόρατα παθογόνα που μπορούν να κρύβονται σε κάθε γωνιά του σπιτιού και να «φωλιάζουν» στον καναπέ του σαλονιού, στην επιφάνεια του γραφείου, στο πληκτρολόγιο, στο τηλεκοντρόλ της τηλεόρασης, στο στρώμα του κρεβατιού, στο μαξιλάρι του σκύλου, στο χαλί, στα πουφ, στα τάμπλετ, στα πόμολα και στη λεκάνη της τουαλέτας. Κάποια φαινομενικά καθαρά και «αθώα» μέρη του σπιτιού, όπως ο αναπαυτικός καναπές του σαλονιού, συγκεντρώνουν στην επιφάνειά τους 12 φορές περισσότερα μικρόβια από τη λεκάνη της τουαλέτας! Από τα πλέον βρόμικα μέρη του σπιτιού είναι το πληκτρολόγιο και το ποντίκι του υπολογιστή, τα πόμολα και η οθόνη του κινητού μας τηλεφώνου. Η υγιεινή των χεριών είναι υπόθεση ατομική, οικιακή, επαγγελματική και, προφανώς, σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας. Η επιχείρηση «καθαρά χέρια» αποτελεί το πρώτο βήμα στα νοσοκομεία για την καταπολέμηση της πιο μεγάλης πανδημίας, αυτής της μικροβιακής αντοχής, δηλαδή των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά μικροβίων που ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους μέσα στα νοσοκομεία. Τα καθαρά χέρια και το καθαρό σπίτι, όπως και το καθαρό γραφείο και οι καθαρές σχολικές αίθουσες αποτελούν εχέγγυα για μια καλύτερη και ασφαλέστερη ζωή, ειδικά τους μήνες που ακόμα κάνει κρύο και περνάμε πολλές ώρες σε εσωτερικούς χώρους. Η υγιεινή του σπιτιού είναι υπόθεση ατομικής ευθύνης κάθε μέλους της οικογένειας ξεχωριστά και τα απολυμαντικά/αντισηπτικά προϊόντα έγιναν «φετίχ» στη διάρκεια της πανδημίας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ανάγκη να υπάρχουν σε μορφή portable προϊόντος που χωρά στην τσάντα και θα έχουμε διαρκώς μαζί μας στο αυτοκίνητο, στη βόλτα, στα ψώνια και στον καφέ. Εκτός από τα χέρια, στο σπίτι απολυμαίνουμε και τις επιφάνειες: τις ψηφιακές συσκευές που χρησιμοποιούν μικροί και μεγάλοι για τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, ψηφιακή ψυχαγωγία και επικοινωνία με Skype. Στο σαλόνι μπορούμε να καθαρίζουμε με απολυμαντικά σε σπρέι καναπέδες, πολυθρόνες, κουρτίνες και τραπέζια. Στην κουζίνα, είναι χρήσιμα

LiFO 31.3.2022

για να καθαρίζουμε τις επιφάνειες κοπής, τον νεροχύτη, τα μάτια της κουζίνας, τον φούρνο, τη βρύση και την πόρτα του ψυγείου ώστε να αποφύγουμε και τον κίνδυνο γαστρεντερίτιδων και δηλητηριάσεων από τις λεγόμενες διασταυρούμενες επιμολύνσεις κατά την προετοιμασία του φαγητού. Στο υπνοδωμάτιο εστία μόλυνσης αποτελούν τα ακάρεα και άλλα μικρόβια, γι’ αυτό πρέπει να απολυμαίνουμε το στρώμα του κρεβατιού και τα μαξιλάρια, ενώ όλες οι επιφάνειες στο μπάνιο και στο WC χρειάζονται επίσης απολύμανση. Η ζωή είναι πιο ξέγνοιαστη όταν είναι bug-free!

84—

Τα καθαρά χέρια και οι καθαροί χώροι διαβίωσης γενικά αποτελούν εχέγγυα για μια καλύτερη ζωή.

The The Health Health BookBook