Τεύχος 796

POWERED BY

AITS 796

FREE PRESS

21.12.2023

ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ! ΔΩΡΕΑΝ ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΠΕΜΠΤΗ

PORT

2024

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος chief executive officer Μιχάλης Μιχαήλ chief operating officer/commercial director Θανάσης Χαραμής σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος

ANΑΣΚΟΠΗΣΗ 02 CULTURE ATZENTA 30 PORTRAITS 40

διευθυντησ συνταξης Αλέξανδρος Διακοσάββας διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής εντυπης εκδοσης Τάσος Μπρεκουλάκης διευθυνση newsroom και social media Χριστίνα Γαλανοπούλου υπευθυνη πολιτικου ρεπορταζ - ερευνασ Βασιλική Σιούτη αρχισυνταξία Γιάννης Πανταζόπουλος αρχισυνταξία podcasts Μερόπη Κοκκίνη συντονισμοσ υλησ Νινέττα Γιακιντζή –––––– ε μ πο ρ ι κ ο τμ η μ α advertising director Ξένια Στασινοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Άννα Λαπαρδάγια direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Ευθύμης Παχής advertising manager Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr) head of creative Βασίλης Καψάσκης

digital campaign manager Γιώργος Γιαννή junior advertising executive Χριστίνα Καλλή –––––– ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου –––––– σ υ ν τα ξ η Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Γιάννης Βασιλείου, Ίωνaς Καλλιμάνης, Ντίνα Καράτζιου, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Τίνα Μανδηλαρά, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Ζωή Παρασίδη, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Κορίνα Φαρμακόρη n e ws r o om αρχισυνταξια Ρούλα Βλασσοπούλου, Σόφη Ζιώγου συντακτικη ομαδα Σωτήρης Βαλάρης, Κυριάκος Κουζούμης, Μάνος Χατζηγιάννης social media Ιωάννα Ζέρβα, Τατιάνα Τζινιώλη ––––––

128

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ POWERED BY

138

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ

σκηνη απο την τηλεοπτικη σειρα «milky way»

στο εξωφύλλο: H Στεφανία Γουλιώτη φωτογραφίζεται από τον Πάρι Ταβιτιάν. Headpiece: Adriana Braga-Peretzki

branded content manager Φιλιώ Ράγκου

ατελιέ αrt director Βανέσσα Φερλέ, Μαργαρίτα Καμαριώτη αssistant art director Μπιάνκα Σαμαρά φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie F., Γιώργος Ξανθινάκης, Νίκος Κατσαρός διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Μαρούσα Θωμά, Ελπισία Σπαθάρη επιμελεια κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639

παρακαλουμε

ανακυκλωστε

LiFO 21.12.23

1

Βασιλική Σιούτη

REVIEW 2023 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗ ΜΕΡΟ

Υποκλοπές

Το 2023 ξεκίνησε με την πολυσυζητημένη υπόθεση των υποκλοπών σε εξέλιξη, για την οποία είχαμε συνεχείς αποκαλύψεις αλλά και fake news, και μέχρι τώρα, που τελειώνει η χρονιά, ακόμα δεν έχει διαλευκανθεί. Η κυβέρνηση δεν έχει δώσει σαφείς απαντήσεις, με το Μέγαρο Μαξίμου να ισχυρίζεται –κάτι που δεν γίνεται εύκολα πιστευτό– ότι δεν είχε γνώση και αναμένει κι αυτό τις απαντήσεις από την έρευνα της Δικαιοσύνης που, ως γνωστόν, αργεί πολύ. Έχουν μιλήσει, ωστόσο, για «ρυπαρά δίκτυα» και παρακολουθήσεις που έγιναν από «παράκεντρα της ΕΥΠ, τα οποία κληρονόμησαν και λειτουργούσαν ανεξέλεγκτα», χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις, επικαλούμενοι το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας. Σε αντίθεση με την κυβέρνηση όμως, που προσπάθησε να το υποβαθμίσει, ο ΣΥΡΙΖΑ, ως αξιωματική αντιπολίτευση, όχι μόνο το ανήγαγε σε μέγα σκάνδαλο αλλά πόνταρε σε αυτό, εκτιμώντας ότι μπορούσε να γίνει ο πολιορκητικός κριός με τον οποίο θα έριχνε την κυβέρνηση.

Σύγκρουση της κυβέρνησης με την ΑΔΑΕ

Οι κατηγορίες εναντίον του προέδρου της ΑΔΑΕ, Χρήστου Ράμμου, από κυβερνητικά στελέχη με υπονοούμενα για επιδίωξη πολιτικού ρόλου ήταν μια επιθετική συμπεριφορά μακριά από τον σεβασμό με τον οποίο όφειλε η εκτελεστική εξουσία να του απευθύνεται, αλλά και η στάση του κ. Ράμμου εξέπληξε (χωρίς αυτό να δικαιολογεί την κυβερνητική συμπεριφορά) όταν συνάντησε τον Αλέξη Τσίπρα για να του δώσει ευαίσθητα στοιχεία από παρακολουθήσεις τρίτων προσώπων, τα οποία την επόμενη μέρα έγιναν φέιγ βολάν. Ο κ. Ράμμος, στενός φίλος του Βαγγέλη Βενιζέλου που τον πρότεινε για τη θέση αυτή, για την οποία τον είχε ψηφίσει και η Νέα Δημοκρατία με εισήγηση Γεραπετρίτη, συνήθιζε να είναι τυπικός και να τηρεί αποστάσεις από την πολιτική εξουσία σε αντίστοιχες περιπτώσεις, όπως συνέβη λίγους μήνες μετά την πρώτη εκλογική νίκη της Νέας Δημοκρατίας, τον Νοέμβριο του 2019, όταν, σε ακρόασή του στη Βουλή για τα πεπραγμένα του 2017-2018, είχε αποκαλύψει ότι οι επικοινωνίες στην Ελλάδα ήταν διάτρητες και ότι η Αρχή δεν ήταν καν σε θέση να υπολογίσει πόσα συστήματα παράνομων παρακολουθήσεων υπήρχαν στη χώρα. Ο κ. Ράμμος, δηλαδή, δεν είχε επιδείξει μεροληπτική συμπεριφορά αλλά είχε αναδείξει το πρόβλημα, χωρίς τα κόμματα να δώσουν κάποια σημασία ή συνέχεια εκείνη την περίοδο. Και έφτασε το 2023 με την ΕΥΠ να έχει άλυτα και μεγεθυμένα τα προβλήματα, όπως κατέδειξαν όσα έγιναν γνωστά για τη λειτουργία της τη χρονιά που πέρασε.

Η δίκη και η καταδίκη του Νίκου Παππά

Το 2023 ξεκίνησε με τη δίκη του Νίκου Παππά στο Ειδικό Δικαστήριο σε εξέλιξη και τον Φεβρουάριο ανακοινώθηκε η απόφαση με την οποία κρίθηκε ομόφωνα ένοχος για παράβαση καθήκοντος. Ομόφωνα ένοχος κρίθηκε επίσης ο επιχειρηματίας Χρήστος Καλογρίτσας, ο οποίος δικάστηκε ως συνεργός του για την υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών. Ο Νίκος Παππάς ισχυρίστηκε ότι η δίωξή του ήταν πολιτική. Κατά τη διάρκεια της δίκης παρουσιάστηκαν στοιχεία των οποίων η εγκυρότητα επιβεβαιώθηκε και μαρτυρίες που δεν διαψεύστηκαν, που περιέγραφαν πράξεις αντίθετες στα καθήκοντα ενός υπουργού. Η κατάθεση του εφο-

πλιστή Βαγγέλη Μαρινάκη, για παράδειγμα, όχι μόνο δεν διαψεύστηκε αλλά χαρακτηρίστηκε και ως συνεπής από τον συνήγορο του Νίκου Παππά. Η γραμματέας του Χρήστου Καλογρίτσα κατέθεσε ως μάρτυρας και μίλησε για τσάντες και φακέλους με χρήματα που έφευγαν για τον ΣΥΡΙΖΑ και για δημοσιογράφους οι οποίοι συνεργάζονταν μαζί του για το κανάλι. Είπε ακόμα ότι ζητούσαν από τον Χρήστο Καλογρίτσα να βοηθήσει το κόμμα για να στηθεί ο τηλεοπτικός σταθμός που θα έλεγχε ο Νίκος Παππάς.

Πρόταση δυσπιστίας Ο Τσίπρας στο Ζάππειο

Τον Ιανουάριο, ο Αλέξης Τσίπρας κατέθεσε πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης για το ζήτημα των παρακολουθήσεων και η Βουλή, όπως αναμενόταν, την καταψήφισε. Μετά από αυτό δήλωσε ότι αποφάσισε να μεταφέρει «την πρόταση δυσπιστίας στον λαό, τον ανώτατο κριτή, γιατί στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα» και πήγε στο Ζάππειο, όπου ανακοίνωσε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα απέχει από τις ψηφοφορίες στη Βουλή, ζητώντας την άμεση προκήρυξη εκλογών μέσα στον Φεβρουάριο, ώστε «ο λαός και όχι οι 156 βουλευτές να αποφασίσει αν θέλει τη δημοκρατία ή την εκτροπή».

Επίσκεψη Μπλίνκεν

Στις 20 Φεβρουαρίου την Αθήνα επισκέφτηκε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, ο οποίος συναντήθηκε με την πολιτική ηγεσία της χώρας (και την αξιωματική αντιπολίτευση) σε θερμό κλίμα. Είχε προηγηθεί ταξίδι του στην Τουρκία, όπου προσπάθησε για άλλη μια φορά να κατευνάσει τον Ταγίπ Ερντογάν προκειμένου να συναινέσει στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Είναι από τους πολιτικούς που θεωρούν τον ρόλο της Τουρκίας πολύ σημαντικό και από τους αρχιτέκτονες των «ήρεμων νερών» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Το σοκ του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών

Στο τέλος του Φεβρουαρίου ο θάνατος δεκάδων νέων ανθρώπων στο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη προκάλεσε σοκ, συγκίνηση και συλλογικό πένθος στην ελληνική κοινωνία. Η έλλειψη ασφάλειας, η αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά του ΟΣΕ, όλα αυτά ήταν γνωστά εδώ και χρόνια, αλλά κανείς δεν είχε φροντίσει να τα αλλάξει. Η ανεπάρκεια των πολιτικών εμπόδισε την αποκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης, έτσι η χώρα είχε επιστρέψει στην εποχή του σταθμάρχη με χειρότερους όρους απ’ ό,τι στο παρελθόν, καθώς είχαν μεσολαβήσει οι περικοπές προσωπικού που επέβαλαν στον οργανισμό οι πολιτικές των μνημονίων. Το βασικότερο πρόβλημα στο θέμα της ασφάλειας, όπως φάνηκε, ηταν οι συμβάσεις που δεν προχωρούσαν και οι εργολάβοι που δεν ολοκλήρωναν τα έργα, έτσι αυτή έφτασε να εξαρτάται από έναν ακατάλληλο σταθμάρχη αμφίβολης εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση βρέθηκε αντιμέτωπη με το ισχυρότερο πλήγμα που υπέστη κατά τη διάρκεια της θητείας της, το οποίο αποκάλυψε με τον πιο οδυνηρό τρόπο το πώς λειτουργούν ακόμα και σήμερα οι δημόσιοι οργανισμοί που ποτέ δεν εκσυγχρονίστηκαν στην πράξη. Το έργο της σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης έπρεπε να είχε παραδοθεί από το 2016, αλλά καμία από τις δύο κυβερνήσεις δεν κατάφερε να ολοκληρώσει ένα έργο που μπορούσε να έχει ολοκληρωθεί μέσα σε λίγους μήνες. Ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, Κώστας Αχ. Καραμαν-

ΟΣΑ ΖΗΣΑΜΕ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.

2

LiFO

ΜΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΧΡΟΝΙΑ

21.12.23

LiFO 21.12.23

3

Βασιλική Σιούτη

REVIEW 2023 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗ ΜΕΡΟ

λής, παραιτήθηκε, προκαλώντας ωστόσο την οργή των οικογενειών των θυμάτων με την εκ νέου υποψηφιότητά του και την επανεκλογή του ως βουλευτή λίγους μήνες μετά.

Υπόθεση Γεωργούλη

H πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μέτσολα, ανακοίνωσε τον περασμένο Απρίλιο, αιφνιδιάζοντας την Ολομέλεια, την ύπαρξη αιτήματος άρσης της βουλευτικής ασυλίας του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξη Γεωργούλη από την εισαγγελία του Βελγίου, χωρίς να αναφέρει άλλες πληροφορίες. Το μόνο που έγινε γνωστό αρχικά ήταν ότι αφορούσε κατηγορίες για αδικήματα που έγιναν πριν από τρία χρόνια. Την 1η Ιουνίου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά από σχετικές συστάσεις από την Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων, ψήφισε την άρση της ασυλίας του και η υπόθεση βρίσκεται στη Δικαιοσύνη.

Οι εκλογές του Μαΐου

Οι εκλογές του Μαΐου κατέγραψαν μια μεγάλη νίκη για τη Νέα Δημοκρατία και μια μεγαλύτερη ήττα για τον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς η τεράστια πτώση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ήταν ένα σπάνιο πολιτικό φαινόμενο. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέφυγε να αναλύσει τα αίτια, με την αιτιολογία ότι θα πήγαιναν σε δεύτερο γύρο εκλογών και δεν ήταν η κατάλληλη περίοδος να συζητάνε για τα λάθη και τις ευθύνες. Ο Αλέξης Τσίπρας, στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής που έγινε στις 26 Μαΐου, παραδέχθηκε ότι το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν ένα οδυνηρό σοκ.

Η ροζ Ροδόπη

Η μόνη περιοχή που δεν βάφτηκε γαλάζια στον χάρτη των αποτελεσμάτων την πρώτη Κυριακή των εκλογών ήταν η Ροδόπη, και η διαφοροποίησή της προκάλεσε ερωτήματα. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ όμως, αλλά και μειονοτικά στελέχη από άλλους πολιτικούς χώρους, είχαν καταγγείλει ότι ήταν το παρεμβατικό προξενείο στη Θράκη που αναμείχθηκε, στηρίζοντας τον υποψήφιο του ΣΥΡΙΖΑ Οζγκιούρ Φερχάτ, και έτσι έγινε η Ροδόπη ροζ, κάτι που η Κουμουνδούρου αρνήθηκε. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης σήκωσε το θέμα ψηλά για λόγους εκλογικής σκοπιμότητας, ζητώντας από τους δύο μειονοτικούς βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ να απαντήσουν αν θεωρούν τη μειονότητα μουσουλμανική, όπως αναφέρει η Συνθήκη της Λωζάνης, ή τουρκική, όπως την αποκαλεί η Τουρκία, αφήνοντας αιχμές για σχέσεις με την Τουρκία και αναφορές της ΕΥΠ που είπε ότι ήταν εις γνώσιν του Αλέξη Τσίπρα, προκαλώντας την αντίδρασή του.

Το ναυάγιο της Πύλου

Το αλιευτικό πλοίο ενός κυκλώματος διακίνησης που βυθίστηκε στα ανοιχτά της Πύλου, οδηγώντας στον θάνατο άγνωστο αριθμό μεταναστών και προσφύγων (επέζησαν 104 άνδρες), ήταν άλλο ένα τραγικό γεγονός που συγκλόνισε την κοινή γνώμη στο διάστημα μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, οπότε η κυβέρνηση ήταν υπηρεσιακή. Η έρευνα της Δικαιοσύνης για τα αίτια του ναυαγίου αλλά και για τυχόν λάθη και παραλείψεις των λιμενικών αρχών που δεν κατάφεραν να τους σώσουν όλους είναι σε εξέλιξη. Ο επικεφαλής της Frontex, Χανς Λάιτενς, είχε δηλώσει τότε ότι οι Έλληνες συνάδελφοί του έκαναν ό,τι μπορούσαν για να σώσουν ζωές, ωστόσο από πολλές οργανώσεις και πολιτικούς ασκήθηκε δριμεία κριτική. Πέρα από τις πολιτικές σκοπιμότητες, αναδείχθηκαν μερικά εύλογα ερωτήματα για τις πολλές ασάφειες και τα κενά στις εξηγήσεις του Λιμενικού, για τα οποία ακόμα δεν έχουν δοθεί απαντήσεις. Η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ιωάννη Σαρμά τοποθετήθηκε ως εξής: «Δεν υπάρχει ένδειξη ότι έγινε κάτι έκνομο, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτό το έχει αναλάβει η Δικαιοσύνη και όλα θα διερευνηθούν».

4

LiFO

Οι εκλογές της 25ης Ιουνίου και η κυριαρχία Μητσοτάκη

Η νίκη της Νέας Δημοκρατίας τον περασμένο Ιούνιο έφερε την πολιτική κυριαρχία του Κυριάκου Μητσοτάκη, την οποία δεν θα μπορούσε ούτε να φανταστεί κανείς μετά τα Τέμπη. Η κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ αποδεκατίστηκε, ενώ το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να διατηρήσει την αύξηση των ποσοστών του που κατέγραψε τον Μάιο. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου, με την Πλεύση Ελευθερίας, πέτυχε την είσοδό της στη Βουλή, ενώ το κόμμα του Βαρουφάκη έμεινε εκτός. Οι εκλογές της 25ης Ιουνίου έβαλαν στη Βουλή άλλα δύο κόμματα, το συντηρητικό χριστιανικό κόμμα της Νίκης και το ακροδεξιό κόμμα των «Σπαρτιατών» που είχε την υποστήριξη του έγκλειστου νεοναζί Ηλία Κασιδιάρη.

Η παραίτηση του Αλέξη Τσίπρα

Το βράδυ των δεύτερων εκλογών ο Αλέξης Τσίπρας απέφυγε να αναφερθεί στα αίτια της εκλογικής συντριβής και στο γιατί από το 31% βρέθηκαν στο 17%. Υποστήριξε ότι, παρά τη σοβαρή εκλογική ήττα, αποφεύχθηκε ο κίνδυνος της κατάρρευσης του ΣΥΡΙΖΑ και χαρακτήρισε το εκλογικό αποτέλεσμα «αρνητικό για την κοινωνία και τη δημοκρατία». Εκείνο το βράδυ δήλωσε ότι ένας κύκλος έκλεινε για να ανοίξει ένας καινούργιος και ότι θα έθετε ξανά τον εαυτό του στην κρίση των μελών του κόμματος. Τρεις μέρες μετά, όμως, άλλαξε γνώμη και εμφανίστηκε στο Ζάππειο για να παραιτηθεί. « Έχω πια την εμπειρία αυτές τις αποφάσεις να μην τις λαμβάνω εν θερμώ. Να τις παίρνω στο μαξιλάρι μου και να τις βασανίζω. Να αποφασίζω με ψυχραιμία. Και αυτό έκανα για τρία εικοσιτετράωρα», είπε.

Ο πνιγμός του 36χρονου και η παραίτηση Βαρβιτσιώτη

Ο πνιγμός του 36χρονου ήταν άλλο ένα περιστατικό βίας και ανομίας, μετά τα επεισόδια στον Έβρο, τους Κροάτες χούλιγκαν που διέσχισαν τη χώρα ανενόχλητοι και τους επιχειρηματίες που καταλάμβαναν παράνομα τις παραλίες το καλοκαίρι, εμποδίζοντας την πρόσβαση των κατοίκων και των επισκεπτών σε αυτές. Όλα τα παραπάνω συνετέλεσαν σε ένα κακό ξεκίνημα της δεύτερης θητείας της κυβέρνησης Μητσοτάκη, που είχε υποσχεθεί «κανονικότητα» και «νόμο και τάξη». Μετά τον θάνατο του 36χρονου στον Πειραιά, πολλοί κατήγγειλαν ότι στη διοικητική αλυσίδα του Λιμενικού κανείς δεν έκανε σωστά τη δουλειά του και ήταν προφανές πως υπήρξαν μοιραίες παραλείψεις. Λίγες μέρες μετά ο πρωθυπουργός ζήτησε και έλαβε την παραίτηση του αρμόδιου υπουργού Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη.

Ο Στέφανος Κασσελάκης πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ

Ο Στέφανος Κασσελάκης, που μπήκε στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ σε μη εκλόγιμη θέση τον Μάιο ως «ανακάλυψη» του Παύλου Πολάκη και μέχρι τότε ήταν άγνωστος, έκανε την έκπληξη τον Σεπτέμβριο, διεκδικώντας και κερδίζοντας την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ και αφήνοντας στα «κρύα του λουτρού» το φαβορί που ήταν η Έφη Αχτσιόγλου. Ο στρατηγός της νίκης του, ο Παύλος Πολάκης, πήρε έτσι τη δική του ρεβάνς, ενώ ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα τότε ήταν και ο Αλέξης Τσίπρας που του είχε δώσει το πράσινο φως και μερικούς συνεργάτες του. Από τότε όμως άλλαξαν πολλά. Ο Κασσελάκης, που έχει πάρει τα κλειδιά του

21.12.23

LiFO 21.12.23

5

Βασιλική Σιούτη

REVIEW 2023 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗ ΜΕΡΟ

κόμματος, άρχισε να αυτονομείται, σκορπώντας τον τρόμο στο πολιτικό κατεστημένο του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο μελετά τις κινήσεις που θα κάνει το επόμενο διάστημα για να τον ελέγξει. Ένα ορόσημο θα είναι το συνέδριο, αλλά η επόμενη μέρα των ευρωεκλογών θα κρίνει το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ.

Αυτοδιοικητικές Εκλογές Μια νίκη που έπληξε την παντοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας

Η Νέα Δημοκρατία κέρδισε και τις αυτοδιοικητικές εκλογές, όπως αναμενόταν, όμως οι λίγες, αλλά σημαντικές απώλειες που κατέγραψε έπληξαν το γόητρο του «πανίσχυρου νικητή». Αυτό ήταν το πρώτο μήνυμα δυσαρέσκειας για την κυβέρνηση Μητσοτάκη, το οποίο αφορούσε βεβαίως και τις επιλογές της στην αυτοδιοίκηση. Σημαντικά κερδισμένο από τις αυτοδιοικητικές εκλογές βγήκε το ΠΑΣΟΚ, αφού στους δήμους της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κέρδισαν οι υποψήφιοί του. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης παραδέχθηκε ότι η δεύτερη κάλπη των αυτοδιοικητικών εκλογών «δεν ήταν ιδιαίτερα καλή για τη ΝΔ» και απέδωσε τα αρνητικά αποτελέσματα σε αντισυσπείρωση δυνάμεων απέναντι στους δικούς τους υποψήφιους και στη χαμηλή συμμετοχή. Παρά τις εξηγήσεις που έδωσαν δημόσια, στο Μαξίμου αντιλήφθηκαν ότι το εκλογικό αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου περιείχε και ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα. Όπου οι κυβερνητικές επιλογές δεν θεωρήθηκαν πετυχημένες και οι πολίτες θεώρησαν ότι είχαν εναλλακτική, την επέλεξαν, στέλνοντας έτσι και το μήνυμά τους. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας ήταν η διαμαρτυρία για την αντιμετώπιση των πλημμυρών, στην Περιφέρεια του Βόρειου Αιγαίου η διαχείριση του μεταναστευτικού. Οι αυτοδιοικητικές εκλογές δεν κλόνισαν την κυριαρχία Μητσοτάκη, αλλά προειδοποίησαν ότι οι ψηφοφόροι δεν είναι δεδομένοι, ακόμα κι αν έτσι νομίζουν στην κυβέρνηση επειδή δεν υπάρχει ισχυρή αξιωματική αντιπολίτευση.

Ο Ρίσι Σούνακ ακύρωσε τη συνάντηση με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Ο πολιτικά ευάλωτος, χωρίς τη λαϊκή νομιμοποίηση, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Ρίσι Σούνακ, ακύρωσε λίγες ώρες πριν από την πραγματοποίησή της την προγραμματισμένη συνάντηση που είχε με τον Έλληνα πρωθυπουργό στα τέλη Νοεμβρίου στο Λονδίνο από φόβο μη βρεθεί μπροστά σε κάποια δυσάρεστη έκπληξη σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα, που θα τον εξέθετε στο συντηρητικό κοινό που δεν συμφωνεί με την επιστροφή τους. Ο Σούνακ ισχυρίστηκε ότι είχε συμφωνηθεί να μη γίνουν δηλώσεις για τα Γλυπτά και ενοχλήθηκε όταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης έδωσε συνέντευξη στο BBC και μίλησε για το θέμα, φέρνοντας το παράδειγμα της μισής Μόνα Λίζα, που πήρε αρκετή δημοσιότητα. Το Μέγαρο Μαξίμου αρνήθηκε ότι υπήρχε τέτοια συμφωνία και η αλήθεια είναι ότι αυτή θα μπορούσε να υπάρξει μόνο για τις κοινές τους δηλώσεις. Σε αυτού του επιπέδου τις συναντήσεις υπάρχει πάντα μια προετοιμασία μεταξύ συνεργατών για το τι θα συζητηθεί, αλλά το περιεχόμενο των συναντήσεων αυτών δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Ο Σούνακ θα μπορούσε να ζητήσει να μην αναφερθούν κατά την κοινή τους συνέντευξη σε κάποιο θέμα, αλλά δεν θα μπορούσε να απαγορεύσει στον Έλληνα πρωθυπουργό να μιλάει για τα Γλυπτά στις συνεντεύξεις του. Άλλωστε, για το θέμα των Γλυπτών ρωτήθηκε από δημοσιογράφο και δεν μπορούσε να μην απαντήσει. Τελικά, το περιστατικό αυτό λειτούρ-

6

LiFO

γησε μάλλον εναντίον του Ρίσι Σούνακ στη χώρα του, αφού τον έκανε να φανεί αδύναμος, και δέχτηκε έντονη κριτική από τα περισσοτερα βρετανικά ΜΜΕ.

Ο αιφνιδιασμός με την επιστολική ψήφο

Λίγο πριν κλείσει η χρονιά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης αιφνιδίασε ανακοινώνοντας την επιστολική ψήφο, την οποία παρουσίασε ως «ιστορική μεταρρύθμιση» που θα βαθύνει τη δημοκρατία και θα βελτιώσει τη ζωή των πολιτών. Διατυπώθηκαν, ωστόσο, σοβαρές ενστάσεις και πολλές επιφυλάξεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η κυβέρνηση είχε αναφέρει ότι θα επιδίωκε την καθιέρωση της επιστολικής ψήφου, αλλά μόνο για τους απόδημους, όχι σε καθολικό επίπεδο.

Και εγένετο Νέα Αριστερά

Ο Αλέξης Τσίπρας προσπάθησε να αποτρέψει την αποχώρηση της ομάδας Αχτσιόγλου - Χαρίτση (κάτι που δεν έκανε για Τσακαλώτο και Σκουρλέτη), αλλά δεν τα κατάφερε. Οι συνολικά έντεκα βουλευτές, μαζί με όσους τους ακολούθησαν, έφυγαν από τον ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να ακούσουν την παραίνεσή του να παραμείνουν μέχρι τις ευρωεκλογές που θα έκλεινε ο κύκλος του Κασσελάκη (ο ίδιος δήλωσε πρόσφατα ότι θα μείνει). Δημιούργησαν νέα κοινοβουλευτική ομάδα με την ονομασία «Νέα Αριστερά» και έθεσαν επικεφαλής τον Αλέξη Χαρίτση – με το σχήμα αυτό σχεδιάζουν να πάρουν μέρος και στις Ευρωεκλογές. Σε εκδήλωση που πραγματοποίησαν στις αρχές Δεκεμβρίου, μετά την αποχώρησή τους, ανέφεραν ότι δεν μπορούσαν να μείνουν στον ΣΥΡΙΖΑ, που μεταλλάσσεται σε ένα άλλο κόμμα, το οποίο δεν τους εκφράζει.

Μια επίσκεψη Ερντογάν χωρίς απρόοπτα

Ο Τούρκος Πρόεδρος άφησε στην άκρη το «Μητσοτάκης γιοκ», ήρθε στην Αθήνα, υπέγραψε διακήρυξη φιλίας και προσπάθησε να είναι όσο το δυνατό πιο συγκρατημένος. Απρόοπτα δεν υπήρξαν και αυτή ήταν η είδηση. Ούτε η ελληνική ούτε η τουρκική πλευρά μετακινήθηκε από τις θέσεις της και οι δυο τους περιορίστηκαν στη λεγόμενη θετική ατζέντα με τα ανώδυνα θέματα.

Η τροπολογία για νομιμοποίηση μεταναστών που αναστάτωσε τη Νέα Δημοκρατία

H κυβέρνηση τη σχεδίαζε καιρό, αλλά ήθελε να την περάσει λίγο πριν κλείσει η χρονιά, όσο πιο αθόρυβα γινόταν, για να μην υπάρξουν αναταράξεις και από τον φόβο του πολιτικού κόστους, καθώς οι ευρωεκλογές δεν είναι μακριά και γνώριζε ότι θα δυσαρεστούσε τη δεξιά πτέρυγα. Αν ο Αντώνης Σαμαράς δεν είχε αντιδράσει τόσο θορυβωδώς, μπορεί να κατάφερνε να την περάσει χωρίς να γίνει φασαρία. Ο πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας όμως αποφάσισε να παρέμβει και να ζητήσει την απόσυρση της τροπολογίας για τη νομιμοποίηση μεταναστών, αίτημα που δεν εισακούστηκε. Τουλάχιστον 5-6 βουλευτές, όμως, συμφώνησαν μαζί του, όπως προέκυψε από τον προβληματισμό που εξέφρασαν, αλλά δεν τόλμησαν να καταψηφίσουν, αφού το Μαξίμου έκανε σαφές ότι μόνο από τον Αντώνη Σαμαρά θα ανεχόταν διαφοροποίηση.

21.12.23

LiFO 21.12.23

7

Νικόλας Σεβαστάκης

REVIEW 2023 ΑΣΚ ΉΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΉΣ

Κάθε φορά που μιλάμε για μια χρονιά που τελειώνει μάς αιχμαλωτίζουν τα εκατοντάδες αφιερώματα με τη σάρωση των πλέον σημαντικών γεγονότων. Κι ας ξέρουμε πια καλά πως υπάρχει μια ρευστή ζώνη μεταξύ των συμβάντων, πρόσωπα και καταστάσεις που στάθηκαν απλώς παράμερα και σε κάποια διακριτική απόσταση από τους επίσημους απολογισμούς. Αν, πάντως, χρειαζόμασταν έναν τίτλο για τη χρονιά, αυτός νομίζω πως θα ταίριαζε στην όλη ιστορική συγκυρία και όχι μόνο στους δώδεκα μήνες του ’23. Μάθαμε, για παράδειγμα, ότι αυτός ο χρόνος ήταν ο πιο θερμός των τελευταίων χιλιάδων ετών και πως συντελέστηκε μια τόσο γρήγορη τήξη των πάγων ώστε αιφνιδιάστηκαν ακόμα και οι πιο υποψιασμένοι από τους επιστήμονες. Να, λοιπόν, το ακραίο ή εκτός ορίων γεγονός που διαπιστώθηκε και καταγράφηκε, δίχως, παρ’ όλα αυτά, να προκαλέσει στοιχειωδώς ανάλογη αντίδραση. Ας πούμε, η Διάσκεψη για το Κλίμα στο Ντουμπάι (COP 28) έβγαλε μια έκκληση για τη μελλοντική υπέρβαση των ορυκτών καυσίμων, προτρέποντας απλώς τις χώρες να «συμβάλουν στη μείωση του διοξειδίου του άνθρακα». Δεν ξεφεύγουμε έτσι από τη συνηθισμένη δόση ασάφειας, μπακαλίστικης λογιστικής και πονηρών υποχωρήσεων που ακολουθούν, με παραβιάσεις των υπεσχημένων. «Ακραίες προκλήσεις και από την άλλη μέτριες ή άστοχες αποκρίσεις», αυτός θα ήταν λοιπόν ο γενικός τίτλος. H υπόθεση του κλίματος είναι μια τέτοια πρόκληση και, χωρίς αμφιβολία, καθοριστική για τους πάντες. Σε αντίθεση όμως με τον ΟΗΕ ή τους άλλους διεθνείς οργανισμούς και τις πολυήμερες διασκέψεις τους, βλέπουμε πως επιμέρους κράτη και κυβερνήσεις μπορούν να απαντούν «σθεναρά» στους εχθρούς τους. Πιθανότατα αυτό το «σθένος» να κρύβει μια άλλη αδυναμία, αλλά αυτό σκεπάζεται από το μπαράζ των βομβών ή τις αποφασιστικές ανακοινώσεις των στρατιωτικών επιτελείων. Παράδειγμα ο πόλεμος στη Γάζα μετά την επίθεση-σφαγή από μέλη της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς στις 7 Νοεμβρίου. Αυτό που συνέβη στη συνέχεια είναι ότι το ισραηλινό κράτος απάντησε με σφοδρότητα. Η απόκριση, δηλαδή, δεν ήταν καθόλου αναιμική και χλωμή, αλλά πήγε στο άλλο άκρο: μετατράπηκε σε δυσανάλογη και εμφανώς αδιέξοδη εκστρατεία. Ταυτίζοντας μια εδαφική επικράτεια και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους με μια συγκεκριμένη οργάνωση και τις βάναυσες και τρομοκρατικές πρακτικές της, η ισραηλινή ηγεσία έπεσε στην «παγίδα της ασυμμετρίας», όπως είπε ο σοφός φιλόσοφος Μάικλ Γουόλτσερ. Μένει έτσι κανείς με την εντύπωση ότι όποια «επιχειρησιακή» κατάληξη και αν έχει αυτή η πολεμική εκστρατεία, πολιτικά και ιδεολογικά ώθησε τον απλό Παλαιστίνιο πιο κοντά στην ισλαμική Χαμάς, φούντωσε έναν ιδεολογικά μονοκόμματο αντισιωνισμό σε μεγάλα τμήματα φιλελεύθερων και αριστερών της Δύσης, ενώ έδωσε και ευκαιρίες στον Νετανιάχου να βαθαίνει τη συμμαχία του με τις πιο αντιδραστικές δυνάμεις στον πολιτικό χάρτη της χώρας του. Άλλωστε, ένα συμπέρασμα θα μπορούσε να εξαχθεί από πολλές άλλες εμπειρίες του προηγούμενου αιώνα: ο μεγαλόστομος πατριωτισμός που μιλά για εκδίκηση και υπόσχεται τη λυτρωτική αντίδραση φέρνει συνήθως εθνικές ήττες. Η ρητορική περί εξόντωσης των εχθρών (όπως αυτή τώρα στο στόμα του Νετανιάχου) γεννά τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που υπόσχεται. Το ’23 γίναμε επίσης μάρτυρες και μιας μεγάλης τεχνολογικής επιτάχυνσης. Όποιος ασχολείται με ζητήματα αξιών και διάγνωσης των τάσεων του παρόντος είναι αδύνατο να προσπεράσει την αστραπιαία διασπορά των εφαρμογών της generative A.I., της δημιουργικής (ή παραγωγικής) τεχνητής νοημοσύνης. Δεν μιλάμε μόνο για το πρώτο και πολυσυζητημένο ChatGPT αλλά και για τα κατοπινά μοντέλα και τους ανταγωνιστές του. Γιγαντώθηκε το πεδίο όπου αγγίζουμε πια νοήμονα (sentier) chatbots, δεκάδες υπηρεσίες για δημιουργία εικόνων από περιγραφές και προσαρμογή μεγάλων γλωσσικών μοντέλων σε ένα πλήθος επιχειρηματικές και λειτουργικές δραστηριότητες. Και μαζί με αυτά κάποιες ανακαλύψεις που προκαλούν οίστρο στις ποπ συζητήσεις, όπως αυτό το «πρόγραμμα που μπορείς, λέει, να συνομιλήσεις με το άβαταρ των αγαπημένων σου νεκρών» και άλλες πικάντικες σος μέλλοντος. Θα πω μόνο ότι οι δικές μου αγωνίες δεν συναντήθηκαν καθόλου με τις ενθουσιαστικές και έκθαμβες αφηγήσεις πολλών δημοσιογράφων ή κάποιων συναδέλφων από τις άλλες επιστήμες. Φοβάμαι ότι ξαναζούμε την παλιά, αφελή αντίληψη για την τεχνολογία, που της αναθέτουμε τώρα να λύσει το κοινωνικό, το περιβαλλοντικό ή ακόμα και το βιολογικό ζήτημα των ανθρώπων. Κάποιες στιγμές, μάλιστα, διαβάζοντας άρθρα ή ακούγοντας podcasts εκλαϊκευτών και επιχειρηματιών, είχα την εντύπωση πως άκουγα κάτι παλιούς μαρξιστές λενινιστές που προέβλεπαν την αταξική κοινωνία της αφθονίας και την υπερνίκηση της σπάνης και των ελλείψεων ή, έστω, κάποιους διαφημιστές της δεκαετίας του ’50 με μια φιλοσοφία της ευτυχίας πίσω από τα ψυγεία και τις ηλεκτρικές σκούπες της εποχής (τα οποία, για να λέμε την αλήθεια, έβγαζαν τον κόσμο από τα ζόρια μιας στερημένης

και δύσκολης μεταπολεμικής ζωής). Προφανώς, η στάση μου επηρεάζεται από τις πηγές της πολιτικής σκέψης: δεν μπορώ δηλαδή να παραβλέψω το γεγονός ότι η επέκταση και γιγάντωση της εξουσίας των αλγορίθμων πάει μαζί με την απογείωση του πλούτου και της ολικής ισχύος κάποιων δεκάδων διευθυντικών στελεχών και ενός παγκόσμιου «χωριού» λίγων χιλιάδων μηχανικών και τεχνικών. Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι το ’23 ήταν μια καλή χρονιά για όλους αυτούς; Δείχνουν, μάλιστα, να πετυχαίνουν και άλλες σημαντικές νίκες, όπως, ας πούμε, η απόρριψη των δικαστικών προσφυγών για θέματα πνευματικών δικαιωμάτων εναντίον της OpenAI, ηγετικής εταιρείας του χώρου. Παρ’ όλα αυτά, στέκομαι και στις θετικές ειδήσεις για το θέμα, ας πούμε στα όσα πέτυχαν με τον αγώνα τους οι συγγραφείς και σεναριογράφοι στο Χόλιγουντ απέναντι στις αθέμιτες χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης από τα μεγάλα στούντιο. Ή στην Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη που συμφώνησαν Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 8 Δεκεμβρίου. Ακόμα και αν κάποιες χώρες (και η Γαλλία του Μακρόν μάλιστα) αντιδρούν στην «υπερρύθμιση» στο όνομα του ανταγωνισμού, είναι κάπως ανακουφιστικό που αυτή η Ευρώπη μπορεί να βάζει κάποιους όρους στους αποτρελαμένους μεσσίες της Σίλικον Βάλεϊ και να μην παραλύει από φόβο για την κινεζική τεχνολογική μυστικοπάθεια. Αναρωτιέμαι, όμως, μήπως, μιλώντας γι’ αυτά τα κάπως υψηλά και πλανητικά θέματα, προσπερνάμε τις δικές μας μικρές ανθρώπινες κλίμακες και τα ελληνικά πάθη. Πώς να ξεχάσει κανείς τα Τέμπη και όσα το τρομερό σιδηροδρομικό δυστύχημα υπενθύμισε; Ήταν το πιο πικρό σήμα της χρονιάς, το τραύμα που έφερε ξανά τον θυμό στη χώρα, όχι όμως για πολύ, όπως αποδείχτηκε. Είναι, πάντως, μια παρηγοριά ότι μετά τα Τέμπη και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία αρχίσαμε να μιλάμε περισσότερο για τις βασικές υποδομές και την αντοχή τους, για το φοβερό κόστος της διαφθοράς και των τρύπιων συμβάσεων και για το ευάλωτο του βίου, για τους τυχαίους θανάτους που δεν είναι πάντοτε «φυσικοί» παρά βαθύτερα και ανεξάλειπτα κοινωνικοί. Φέρνω τώρα στον νου μου τον Αύγουστο, λίγο καιρό προτού ανοίξουν οι ουρανοί στη Θεσσαλία, όταν βγάζαμε οικογενειακές φωτογραφίες στη Μηλίνα στο νότιο Πήλιο. Κατηφορίζοντας στο παραλιακό χωριό από τον τόπο του παραθερισμού μας, τον πέτρινο άρχοντα Λαύκο, νιώσαμε, όπως πάντα, τον πειρασμό να απαθανατίσουμε ξανά το λαμπρό ηλιοβασίλεμα, κοροϊδεύοντας κι από πάνω τον εαυτό μας για την έλξη αυτής της καρτ-ποσταλικής ομορφιάς του δύοντος ηλίου στον Παγασητικό. Πού να φανταστούμε πως αυτά τα ίδια μέρη θα γίνονταν κομμάτια κάτω από το νερό και τις λάσπες, πως το ειδυλλιακό θα έσπαγε με τέτοιο τρόπο; Όσο και αν δοκιμάζω να αντισταθμίσω τις οδυνηρές εικόνες στην οθόνη και τα λόγια των ανθρώπων, να τα μετριάσω με τα μικρά αντίδοτα της τέχνης ή τις χαρές του επαγγέλματος, όσο και αν ευγνωμονώ την παρουσία των αγαπημένων μου, το ’23 είχε εν τέλει τη γεύση όλων των κινδύνων: ο πόλεμος, η κακοποιημένη φύση, οι απώλειες για «λάθη και παραλείψεις», όπως τις αποκαλεί συνήθως η γλώσσα των εμπειρογνωμόνων. Θα μπορούσε να ήταν καλύτερα. Για όσο, τουλάχιστον, περνάει από το χέρι μας, από τις συλλογικές μας αποφάσεις και τις προσωπικές μας επιλογές. Πλησιάζοντας στο τέλος της χρονιάς, οι ευχές γίνονται εξ ανάγκης η μοναδική μας βεβαιότητα. Μαζί με την ελπίδα και κάποια αναπόφευκτα σχέδια για τους επόμενους μήνες (σπανίως για περισσότερο). Χωρίς αυτά τα σχέδια, σπορές της λογικής και της ουτοπίας, μικρών και μεγαλύτερων ονείρων, γινόμαστε απλώς ναυαγοί του καιρού μας. Ας μην το δεχτούμε.

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΑΠΛΩΣ ΠΑΡΑΜΕΡΑ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΗΜΟΥΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥΣ.

8

LiFO

ΑΚΡΑΊΕΣ ΠΡΟΚΛΉΣΕΙΣ, ΧΛΩΜΈΣ ΑΠΟΚΡΊΣΕΙΣ

21.12.23

LiFO 21.12.23

9

Γιάννης Παντελάκης

REVIEW 2023 ΑΚΡΟΒΑΤΏ ΝΤΑΣ

Η σύγκρουση ενός τρένου που εκτελεί ένα συνηθισμένο καθημερινό δρομολόγιο κοστίζει πενήντα επτά ζωές και δεκάδες τραυματίες, επιβεβαιώνοντας ότι ζούμε καθαρά από τύχη και δεν υπάρχει προστασία πουθενά. Πολλές πυρκαγιές καταστρέφουν ανθρώπινες ζωές, ισοπεδώνουν τεράστιες εκτάσεις και προκαλούν την εκκένωση πολλών οικισμών, ακόμα και νοσοκομείων. Μεγάλες βροχές και πλημύρες παρασύρουν στο πέρασμά τους τα πάντα, ανθρώπους, ζώα και τεράστιες περιουσίες. Ένα ναυάγιο στέλνει στον βυθό της θάλασσας ανοιχτά της Πύλου περίπου επτακόσιους πενήντα καταραμένους, οι οποίοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη. Η χώρα γνωρίζει δυο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται μια μεγάλη συντηρητική στροφή της κοινωνίας. Το δεύτερο(;) σε δύναμη κόμμα της Βουλής αναζητεί έναν Μεσσία που θα το βγάλει από τα αδιέξοδα και την κρίση που βιώνει. Αν υπάρχουν κάποιες χρονιές που ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες, όχι απαραίτητα με θετικό πρόσημο, το 2023 διεκδικεί βάσιμα μια θέση ανάμεσα σε αυτές, το αξίζει. Ήταν μια χρονιά γεμάτη μεγάλα, σημαντικά, συχνά συγκλονιστικά και αρνητικά γεγονότα, που δεν μας άφησε ποτέ να πλήξουμε. Συμβαίνει όμως κάτι παράδοξο με αυτά. Λόγω της μεγάλης συχνότητάς τους και ενδεχομένως λόγω μειωμένων αντανακλαστικών, η κοινωνία δυσκολεύεται να τα παρακολουθήσει και να τα ιεραρχήσει όπως τους αρμόζει. Έχουν τόση δύναμη, συμβαίνουν τόσο συχνά και μεταδίδονται με τόσο μεγάλη ταχύτητα που οι άνθρωποι αδυνατούν ακόμα και να τα επεξεργαστούν, να βγάλουν συμπεράσματα, να τα κατατάξουν σε μια αξιολογική κλίμακα και, τελικά, όταν πηγαίνουν στην κάλπη, αυτά απουσιάζουν από τη σκέψη και τη συνείδησή τους. Μόλις ολοκληρώνεται ένα γεγονός το διαδέχεται ένα δεύτερο, πάλι ιδιαίτερης σημασίας, και συμβαίνει συχνά όλα αυτά να περνάνε στο συλλογικό μας υποσυνείδητο σχεδόν ακατέργαστα, χωρίς να προλαβαίνουμε να σκεφτούμε και να κάνουμε μια ορθολογική εκτίμηση η οποία θα μας δώσει τη δυνατότητα να κρίνουμε αντικειμενικά, όσο αυτό είναι εφικτό. Έτσι, σχεδόν ασυνείδητα, διαμορφώνονται συμπεριφορές με βάση το θυμικό, παραστάσεις της στιγμής, την αναζήτηση του μικρότερου κακού· με έναν τρόπο εθιζόμαστε στο να ζούμε με ιδιαίτερα χαμηλές προσδοκίες και αυτό μας αρκεί. Σε όλα αυτά συμμετοχή έχουν και πολλά μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τηλεοπτικά, που μεταδίδουν όσα συμβαίνουν με έναν περιγραφικό και επιδερμικό τρόπο, αρκεί αυτός να εντυπωσιάσει τους αποδέκτες. Αρκετά από αυτά αποφεύγουν την έρευνα και την παράθεση στοιχείων που θα βοηθήσουν να καταλάβουμε γιατί συνέβη ό,τι συνέβη, αποφεύγουν να δώσουν συνέχεια σε ένα σημαντικό γεγονός, εμποδίζοντας, όσους ενδιαφέρονται, να δουν τη μεγάλη εικόνα. Έτσι, αρκούνται στις μικρές και εντυπωσιακές. Σύντομα, όσα συνέβησαν και με τον τρόπο που συνέβησαν μοιάζει να αποτελούν μακρινό παρελθόν. Άλλωστε, ένα νέο, μεγάλο γεγονός μάς περιμένει προσεχώς, που θα σκεπάσει το προηγούμενο, δεν έχουμε χρόνο να σκεφτούμε τα παλιά και ας συνέβησαν πριν από λίγους μήνες και ας προκάλεσαν μικρές ή μεγάλες τραγωδίες. Μέσα από όλα αυτά τα μεγάλα που έγιναν το 2023 δοκιμάστηκαν τα κόμματα και το πολιτικό προσωπικό, οι θεσμοί, δοκιμάστηκε η χώρα σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, δοκιμάστηκε κυρίως η ίδια η κοινωνία, η οποία έκανε τη δική της αξιολόγηση, με βάση την οποία λειτουργεί σήμερα. Αν σκεφτεί κάποιος τη συμπεριφορά αν όχι της πλειονότητας αλλά σίγουρα ιδιαίτερα μεγάλης μερίδας του κόσμου, θα βγάλει ένα ασφαλές συμπέρασμα: τα ενδιαφέροντά της (και) λόγω της καθημερινής προσπάθειας για επιβίωση περιορίζονται στα τρέχοντα και όσα αφορούν την προσωπική ζωή.

Η ανησυχία για όσα συμβαίνουν γύρω μας περιορίζεται, το ατομικό κυριαρχεί έναντι του συλλογικού: οι επιστήμονες θα μιλούσαν για την αρχή της παρακμής μιας κοινωνίας. Όλες οι μετρήσεις που καταγράφουν τη διάθεση της κοινής γνώμης δείχνουν ότι οι δύο πόλεμοι που βρίσκονται σε εξέλιξη απασχολούν πια ως γεγονότα πολύ λίγους και όχι στον βαθμό που αντικειμενικά πρέπει να απασχολούν οι πόλεμοι· ένα μεγάλο σκάνδαλο, όπως αυτό των υποκλοπών, θεωρείται άνευ ιδιαίτερης σημασίας· η μεγάλη απαξίωση και υποβάθμιση θεσμών όπως οι ανεξάρτητες αρχές δεν κρίνεται ως κάτι σημαντικό, το ότι χάθηκαν επτακόσιες πενήντα ζωές μεταναστών αντιμετωπίζεται συχνά με μια φράση που συνοψίζει μια σχεδόν κυνική πολιτική στάση: «Κρίμα, αλλά προέχουν τα δικά μας». Έτσι, ή κάπως έτσι, πορεύεται η ελληνική κοινωνία όχι μόνο τη χρονιά που κλείνει αλλά και τα χρόνια που προηγήθηκαν, άλλωστε η κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά είναι άθροισμα βιωμάτων μεγάλου χρόνου. Στην πορεία της αυτή η κοινωνία δείχνει μεγάλα περιθώρια ανοχής ακόμα και για όσους την επηρέασαν αρνητικά, εκφράζει μεγάλους φόβους, και ως μηχανισμούς άμυνας επιλέγει την ιδιωτικότητα και μικρούς περίκλειστους κόσμους, κινείται πιο συντηρητικά γιατί θεωρεί ότι αυτό τής δίνει ασφάλεια, μοιάζει παραδομένη σε όσα συμβαίνουν και δεν αντιδρά. Προτιμά την ησυχία της, που όμως τη βυθίζει πιο βαθιά. Τη χρονιά που πέρασε επιβεβαιώθηκε, για παράδειγμα, η πολιτική βούληση της κυβέρνησης να απαξιώσει περισσότερο θεσμούς όπως οι ανεξάρτητες αρχές που θα λειτουργούσαν ως αντίβαρο σε μια μικρή ομάδα υπερεξουσιών που έχει συγκεντρωθεί στο Μέγαρο Μαξίμου και προσπαθεί να επηρεάσει, εκτός από τους θεσμούς, τα ΜΜΕ, ακόμα και τη Δικαιοσύνη. Στην περίπτωση των υποκλοπών αποδείχτηκαν με έναν χαρακτηριστικό τρόπο οι κυβερνητικές παρεμβάσεις, ο ίδιος ο πρωθυπουργός επιτέθηκε στην ΑΔΑΕ και τον πρόεδρό της, ενώ με υπόγειους ή ακόμα και ευθείς τρόπους αυτή η επίθεση εκφράστηκε και από τα προσκείμενα στην κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης. Ο Χρήστος Ράμμος, ένας κατά κοινή ομολογία ακέραιος δικαστής, αναγκάστηκε να καταγγείλει την ολιγωρία της Δικαιοσύνης για το σκάνδαλο και αυτό είχε κόστος για τον ίδιο. Αυτό είναι απλώς ένα παράδειγμα ενδεικτικό, το οποίο αναφέρεται στο παρόν σημείωμα περισσότερο για να αναδειχθεί η παθητική στάση μεγάλου μέρους της κοινωνίας σε σχέση με ένα μεγάλο σκάνδαλο, όπως αυτό των υποκλοπών, που αφορά την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας. Είμαστε ελαστικοί στην κριτική μας, δεν μας απασχολεί ιδιαίτερα το αν η κεντρική εξουσία προσπαθεί να επιβάλει την επιρροή της σε όποιους θεσμούς μπορεί να λειτουργήσουν ως αντίβαρο σε όποιες κυβερνητικές αυθαιρεσίες· ακόμα, δεν δείχνουμε να μας αγγίζει ένα μεγάλο δράμα, όπως αυτό με τους μετανάστες που πνίγηκαν ανοιχτά της Πύλου. Με τον τρόπο αυτό, και αρκετούς άλλους, έχει δημιουργηθεί ένας σύγχρονος ανθρωπότυπος ο οποίος θέλει απλώς την ησυχία του. Δεν εκφράζει όλους, εκφράζει σίγουρα πολλούς. Η κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να τρίβει τα χέρια της από ικανοποίηση, οι μειωμένες προσδοκίες μας την εξυπηρετούν. Κάπως έτσι, όμως, οι εξουσίες, χρησιμοποιώντας νόμιμα ή στα όρια της νομιμότητας μέσα, καταφέρνουν να ροκανίζουν τις δημοκρατίες. Δύο σημαντικοί καθηγητές του Χάρβαρντ, οι Steven Levitsky - Daniel Ziblatt, το όχι και τόσο μακρινό 2018, επισήμαναν αυτούς τους κινδύνους. Σε ένα βιβλίο που είχε τον ιδιαίτερα ανησυχητικό τίτλο Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες αναφέρουν πως «από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι περισσότερες δημοκρατικές καταρρεύσεις προκλήθηκαν όχι από στρατηγούς και στρατιώτες αλλά από τις ίδιες τις εκλεγμένες κυβερνήσεις». Μελέτησαν ένα μεγάλο πρόβλημα των καιρών μας που αφορά την υιοθέτηση αυταρχικών πολιτικών και την υπονόμευση των δημοκρατιών μέσα από διαδικασίες ελέγχου των θεσμών που λειτουργούν στο πλαίσιο των δημοκρατιών. Οι δυο καθηγητές βασίστηκαν στη μελέτη δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων που άσκησαν ή ασκούν αυταρχικές πολιτικές και αναφέρουν ως χαρακτηριστικά παραδείγματα τη Γεωργία, την Ουγγαρία, την Πολωνία (κρίνοντας το καθεστώς πριν από τις πρόσφατες εκλογές), τη Ρωσία κ.ά., δηλαδή χώρες με τις οποίες θα ήταν εντελώς αδόκιμο να συγκριθεί η δική μας. Η Ελλάδα δεν είναι Ουγγαρία και ο Μητσοτάκης δεν είναι Όρμπαν. Όμως οι ελαστικές συνειδήσεις, οι μειωμένες προσδοκίες, οι χαμηλές απαιτήσεις για το συλλογικό καλό, ο περίκλειστος κόσμος μας, αποτελούν τις ιδανικές συνθήκες για να μπει και η χώρα μας σε επικίνδυνους δρόμους. Αναρωτιέμαι, όταν έρθει η ώρα της κυβερνητικής φθοράς, ποιος θα την εισπράξει; Σίγουρα όχι ο Κασσελάκης που ισχυρίζεται ότι διεκδικεί μια θέση ως ο δεύτερος πόλος της εξουσίας. * Steven Levitsky - Daniel Ziblatt, «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες», εκδόσεις Μεταίχμιο

ΤΟ 2023 ΔΟΚΙΜΑΣΤΗΚΕ ΚΥΡΙΩΣ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΚΑΝΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ.

10

Η ΧΡΟΝΙΆ ΠΟΥ ΑΠΟΚΆΛΥΨΕ ΜΙΑ ΧΏΡΑ

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

11

ΠΟ(Ρ)ΝΟΓΡΑΦΊΑ *

Άκρα της καύλας σιωπή στην πόλη βασιλεύει. Νοίκια, ΔΕΗ, λογαριασμοί, ευρώ δεν περισσεύει. Όχι όμως για τον Δυτικό, που εδώ μεταναστεύει. Στέκει ο λόκαλ ο καλός παράμερα και κλαίει. « Έρμο δυάρι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι; Νοίκι μου μού ’γινες βαρύ, και ο τουρίστας ξέρει». Ο Δεκέμβρης με τον Έρωτα κρυώνουν και πεινάνε, κι όσα είναι τα airbnb, φώτα λαμποκοπάνε. Ερμού κι η λαοθάλασσα φέρνει μεγάλο κύμα, άμα σπρώξεις κανέναν τους, θα παίξουνε το θύμα. Βλέπουν πως τρέχεις για δουλειά μέσα στις διακοπές τους, είσαι άλλο ένα σουβενίρ, εσύ και ο φραπές τους. Τρέχει ο μαγαζάτορας, τρέχει η αστυνομία να κάνουν το καλύτερο για την οικονομία. «Ας μην περνούσες από δω», «ας ήσουν καθωσπρέπει», η Αθήνα έχει πρόστιμο, ο στόχος είναι η τσέπη. Τριάντα οι Απρίληδες, τη νιότη μας βαραίνουν, τριάντα και τα χρόνια για τη σύνταξη, δεν βγαίνουν. Ανάθεμά τα τα μετρό, Εξάρχεια, Κυψέλη, μας ’διώξαν τους αρκούδους μας, μαγάρισαν το μέλι που γλύκαινε τη γλώσσα μας μες στον βαρύ χειμώνα. Τις μέλισσες κυνήγησαν με κλομπ και δακρυγόνα. Πολύτεκνοι και άτεκνοι, μόνοι και παντρεμένοι, ένα πρωί ξυπνήσαμε όλοι εξευγενισμένοι. «Όποιος νοικιάζει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει».

Κλαίει η Αθήνα και θρηνεί τον άλλοτε εαυτό της. «Εμένα που με βλέπετε, ήμουν μεγάλη ντάνα, είχα αξιοθέατα αρχαία μες στη φύση, είχα παρκάκια λαϊκά, για λαϊκό γαμήσι, φτηνά τσιγάρα και ποτά και προσιτά ενοίκια και ψωνιστήρια μπόλικα. Τώρα, για να με βρίζετε, θα ’χετε κάποια δίκια».

* ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΌ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΊΑΣ

Ερωφίλη Κόκκαλη

REVIEW 2023 Κοίτα πώς παρελαύνουν από την Αδριανού στην Πλάκα. Θα πλήρωναν μια σέλφι στους αστέγους του Μουστάκα. Δεν θέλουν να μας βλέπουν καν, η πόλη τούς ανήκει. Η πόλη που μας έδιωξε για ένα μεγάλο νοίκι. «Εγώ κανέναν δήμαρχο δεν ήθελα νταβά μου, εσείς μου τους ψηφίζατε να φτιάξουν τα στραβά μου και όλο με στολίζανε σαν κέρδιζαν καρέκλα, μα ύστερα το ρίχνανε στη μάσα και στη ρέκλα». Οι δήμαρχοί σου ανέραστοι, αυτό κι αν είναι κρίμα, ογδονταένας κάλπικοι και μία δημαρχίνα. «Παιδιά μου, να τσεκάρετε τις τελευταίες τάσεις, η Αθήνα έχει την πρωτιά, τρέχα να την προφτάσεις. Τα like, οι καρδούλες σας και οι κοινοποιήσεις σάς έκαναν πελάτες μου χωρίς δικαίωμα χρήσης. Άμα τολμάτε σβήστε για έναν μήνα τις οθόνες, να δείτε την Αθήνα σας και άλλες πόλεις μόνες». Άκρα της καύλας σιωπή στην πόλη βασιλεύει. Η πόλη μας άλλαξε και εμάς, με τόσες φωταψίες, είχαμε μάθει στα φιλιά, όχι στις χειραψίες. Τα λέγαμε στις κολλητές, τώρα στις συνεδρίες, άγνωστοι από τα σόσιαλ, γνωστοί από τις πλατείες.

ΠΟΛΥΤΕΚΝΟΙ ΚΑΙ ΑΤΕΚΝΟΙ, ΜΟΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΝΤΡΕΜΕΝΟΙ, ΕΝΑ ΠΡΩΙ ΞΥΠΝΗΣΑΜΕ ΟΛΟΙ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΕΝΟΙ.

12

LiFO

ΕΛΕΎΘΕΡΟΙ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΈΝΟΙ

21.12.23

LiFO 21.12.23

13

Xάρης Καλαϊτζίδης

REVIEW 2023 ΙΛΕΚ ΤΡΊΣΙΤ Υ

Κάθε χρονιά τα ίδια. Κάθε χρονιά εκπτώσεις, μπαζάρ και δώρα, εκδηλώσεις, οι δέκα χιλιάδες μορφές που παίρνει ένας κουραμπιές, δέντρο ψηλό στο Σύνταγμα και ένστολοι να το φυλάνε. Ύστερα, οι μέρες μικραίνουν, το κρύο μεγαλώνει, η δουλειά παγώνει, οικογενειακά τραπέζια φυτρώνουν στην πλάτη της εβδομάδας και τα κανάλια δείχνουν συμπόσια και σόου. Τέλος, φτάνουν τα κάλαντα, αποχωρούν τα τάλαντα, κάτι πυροτεχνήματα να χαίρεται ο κοσμάκης, ευχές σβησμένες με προπόσεις στις άκρες των χειλιών, ποτά. Κι ύστερα, πάλι δουλειά ως την Αποκριά. « Ίσως για κάποιους να ’ναι ακόμα γιορτή / μα ποιοι είναι αυτοί; / Ζουν σε θερμοκοιτίδες ή σε χωριά;».1 Τι πια σημαίνουν αυτά τα τελετουργικά; Τι απομένει από τις γιορτινές επαναλήψεις; Ένα καλό λάδωμα στα γρανάζια της οικονομίας; Μια άγαρμπη νεκρανάσταση της σφαίρας της κυκλοφορίας; Το πνεύμα των Χριστουγέννων, που δεν θυμίζει εκείνα που επισκέφτηκαν τον Σκρουτζ, μα πλαισιώνει άρτια σποτάκια Coca-Cola; Σίγουρα. Οι χριστουγεννιάτικες γιορτές κυριαρχούν ως θέαμα και εμπόρευμα και ως τέτοια ορίζουν για λίγες μέρες τις ζωές μας. Παράλληλα, όμως, με όλα αυτά, οι ίδιες οι γιορτές ως μια μορφή επαναληψιμότητας συνιστούν ακμαίο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο συνηθίζουμε να διαμελίζουμε τον χρόνο. «Γι’ αυτό μισώ τις πρωτοχρονιές με καθορισμένη ημερομηνία, που μετατρέπουν τη ζωή και το ανθρώπινο πνεύμα σε μια εμπορική επιχείρηση, με τον ωραίο τους απολογισμό, με τον ισολογισμό τους και την πρόβλεψη για το νέο διαχειριστικό έτος».2 Το εορταστικό ημερολόγιο (όπως και το μηνιαίο και το εβδομαδιαίο) είναι ένας τρόπος να τιθασεύσουμε την κατ’ ουσίαν ανήμερη φύση της διάρκειας, μια απόπειρα να τεμαχίσουμε σαν βασιλόπιτα τον χρόνο: ο οποίος είναι ατέλειωτος και μη γραμμικός, ανομοιογενής κι απόκοσμος, ασύλληπτος και βίαιος∙ ο οποίος προχωράει με απότομα τινάγματα κι αργόσυρτους κυματισμούς, γλιστράει και πέφτει άγαρμπα, τρέχει και λαχανιάζει∙ ο οποίος διαβρώνει αδιάφορα κάθε ανθρώπινη τάξη. Μόνο με την ημερολογιακή αφέλεια που βοηθά τις γραφειοκρατικές υποθέσεις και τους υπολογισμούς –μα που μας αποκόπτει απ’ την πραγματική χρονικότητα των πραγμάτων– μπορούμε να πιστέψουμε ότι κάτι αλλάζει από χρονιά σε χρονιά, μπορούμε να κάνουμε ευχές ή resolutions. «Κρυφή η αιτία, λίγο πριν κοιμηθούν / μήπως τον άλλο μήνα, αύριο πουν / “από αύριο ορίζω τη ζωή μου”./ Κι έτσι τους φεύγει η αϋπνία / και το χρήμα».3 Τα New Year’s Resolutions αποτελούν τη βουνοκορφή της ημερολογιακής μας ανοησίας. Στη ρίζα τους εδρεύει η υπόθεση μιας ριζικής –μα πάντοτε αυστηρά προσωπικής– αλλαγής από χρονιά σε χρονιά, έτσι που ο καθένας επιτρέπει στον εαυτό του να κάνει όνειρα και πλάνα. Το αποτέλεσμα είναι εν μέρει γελοίο και εν όλω αποδυναμωτικό: όλοι γνωρίζουν πως κανείς δεν τα τηρεί∙ τα ηλίθια ανέκδοτα με συνδρομές στο γυμναστήριο τον Γενάρη είναι αρκετά για να μας το θυμίσουν. Resolution είναι η άλλη όψη της παράλυσης, με τον ίδιο τρόπο που η ανακοίνωση μιας αλλαγής είναι ένας βέβαιος τρόπος για να την ξεδοντιάσεις. «Κι εγώ αυτό που έχω πάθει / είναι πως κάνω λάθη / κάθε μήνα του χρόνου / κάθε χρόνο ξανά».4 Μέσα σ’ όλα αυτά, οι γιορτές είναι και κάτι άλλο. Ακόμα κι όταν δεσπόζουν ως η επιτομή της ημερολογιακής εξημέρωσης του χρόνου, η ίδια τους η συνθήκη αναιρεί τη ρουτίνα της εβδομάδας και, ως εκ

τούτου, την επίπλαστη χρονικότητα που έχουμε δομήσει. Ως διακοπή της εργασίας, οι γιορτές αποτελούν μια ανάσα από τα άγχη και τις τυπικότητες της καθημερινής φθοράς. Δομούν έναν άλλο ρυθμό, μια αλληλουχία που στέκεται πιο κοντά στο ανοιχτό συνεχές, μια περίοδο όχι ακριβώς αεργίας, μα μάλλον διαφορετικών μορφών δραστηριότητας και νέων συσχετίσεων στο πλαίσιό της. Τα πρόσωπα των ανθρώπων είναι πιο φωτεινά στις γιορτές, το ανέμελο παιχνίδισμα του σώματος σαλεύει. «Μία θαλπωρή / μία ανάπαυλη / μία πολύ ωραία κατάσταση»5 – για λίγο. Σύντομα οι γιορτές τελειώνουν και η εργασία ξαναρχίζει. Η προϋπόθεση της παύσης της δουλειάς είναι η εντονότερη συνέχισή της. Με τον ίδιο τρόπο που τα μεσαιωνικά καρναβάλια αφήναν τους υπηκόους να γελοιοποιήσουν τους μονάρχες έτσι ώστε να υποταχθούν ακόμα εντονότερα σ’ αυτούς την άλλη μέρα, έτσι και οι διακοπές αποτελούν μόνο μια στάση στην αέναη γραμμή παραγωγής που είναι οι ζωές μας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη της νωθρότητας του κοινωνικοπολιτικού μας συστήματος από τα πικραμένα, παραιτημένα βλέμματα των ανθρώπων στο τέλος των διακοπών. Συμπλήρωμά τους, η αρρωστημένη απόλαυση που αντλούμε από τον πόνο όσων γυρίζουν, όπως κι εμείς, στην εργασία: το «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του» είναι μια συλλογική αυτοχειρία. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια άλλη έκβαση των πραγμάτων∙ θα μπορούσαμε να επωμιστούμε μια άλλη χειρονομία, η οποία εμπνέεται από το αχρονικό πνεύμα των γιορτών και προσπαθεί να το διατηρήσει. Μια διακοπή που δεν υπάγεται στην ανανέωση της κυρίαρχης χρονικότητας, που δεν προετοιμάζει την άχαρη επιστροφή της, ένα καρναβάλι το οποίο προχωρά –όλο και πιο παράξενο–, χωρίς φανερό τέλος. Μια ανάκτηση του ωκεανού του χρόνου ενάντια στην αυθάδεια η οποία τον κομματιάζει: να βρούμε ή να εφεύρουμε ένα συνεχές στο οποίο θα επιλέγουμε οι ίδιοι τα διαλείμματα, τα ξεκινήματα, τους απολογισμούς μας, αντί να μας επιβάλλονται, σύμφωνα με τις επιταγές μιας μουχλιασμένης παράδοσης που βαραίνει τους ώμους – αυτό θα ήταν ένα αξιόλογο, καθημερινό resolution. Πολλά έχουν γραφτεί για τους αγωνιστές της Γαλλικής Επανάστασης, οι οποίοι είχαν βγει στις πλατείες και, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, ρίχνανε στα καμπαναριά, «πυροβολούσαν τις πλάκες των ρολογιών για να σταματήσουν τη μέρα».6 Τότε, όπως και σήμερα, η ουτοπική ενόρμηση ή ροή παραμένει κοινή: «Η μεγάλη αιμομικτική επιθυμία είναι να κυλάμε, ένα με τον χρόνο, να σμίγουμε τη σπουδαία εικόνα του επέκεινα με το εδώ και τώρα».7

1 2 3 4 5 6 7

Φοίβος Δεληβοριάς, «Χριστούγεννα» Αντόνιο Γκράμσι, «Γιατί μισώ την Πρωτοχρονιά» Λένα Πλάτωνος, «Τι νέα ψιψίνα;» Μαρώ Μαρκέλλου, «Ο γαΜάης» Τα Παιδιά της Παλαιότητας, «(μία ανάπαυλη)» Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας» Χένρι Μίλερ, «Ο Τροπικός του Καρκίνου», μτφρ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΧΡΟΝΟ ΤΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ.

14

LiFO

ΠΟΙΟΣ ΈΚΛΕΨΕ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΎΓΕΝΝΑ;

21.12.23

Σινέ Ελευσίς

Ένας ιστορικός χώρος πολιτισμού ανοίγει ξανά τις πόρτες του.

στιγμιότυπο από το κόψιμο της κορδέλας των εγκαινίων. διακρίνονται (από αριστερά) ο αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της ελληνικα πετρελαια κ. κωνσταντίνος πανάς, η υπουργός πολιτισμού κ. λίνα μενδώνη, η διευθύνουσα σύμβουλος της «2023 ελευσίς» πολιτιστική πρωτεύουσα της ευρώπης κ. νανά σπυροπούλου και ο δήμαρχος ελευσίνας κ. νίκος βιλλιώτης.

Σ

τηρίζει τον πολιτισμό με όλη της την ενέργεια και το αποδεικνύει έμπρακτα. Η HELLENiQ ENERGY, μέσω της θυγατρικής της εταιρείας ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ, δίνει ξανά πνοή σε ένα τοπόσημο της πολιτιστικής ζωής της Ελευσίνας. Το Σινέ Ελευσίς πρόβαλε την πρώτη του ταινία το 1963 και από τότε ψυχαγώγησε χιλιάδες Ελευσίνιους. Έχοντας υπάρξει για 25 χρόνια τόπος αναφοράς και συνάντησης των κατοίκων της πόλης, το 1988 έκλεισε τις πόρτες του οριστικά, ώσπου τον Δεκέμβριο του 2022 το ιστορικό αυτό κτίριο παραχωρήθηκε στον δήμο. Η HELLENiQ ENERGY ανέλαβε την πρωτοβουλία να δώσει νέα πνοή στο Σινέ Ελευσίς και να συνεισφέρει με αυτόν τον τρόπο στην αναβίωση της πολιτιστικής ζωής της πόλης με αφορμή την ανακήρυξη της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023. Τον Ιούνιο του 2023 κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη των εργασιών ανακατασκευής του κτιρίου και σε χρόνο ρεκόρ (μόλις 6 μήνες) ο πρώτος κλειστός πολυχώρος πολιτισμού στην Ελευσίνα επί των οδών Ελ. Βενιζέλου και Σωτηρίου είναι πλέον γεγονός! Με συνολικό εμβαδόν 1.109 m2 και χωρητικότητα πάνω από 800 θεατές, το Σινέ Ελευσίς είναι έτοιμο να στεγάσει θεατρικά, κινηματογραφικά, χορευτικά και παντός είδους πολιτιστικά δρώμενα που θα συναρπάσουν τόσο τους κατοίκους της Ελευσίνας και της Δυτικής Αττικής όσο και τους επισκέπτες της ιστορικής πόλης. Στο πλαίσιο του έργου ανακατασκευής, πέρα από τις στατικές ενισχύσεις που πραγματοποιήθηκαν από εξειδικευμένο συνεργείο, δημιουργήθηκαν βοηθητικοί χώροι σύμφωνα με τις αυξημένες απαιτήσεις των σύγχρονων πολυχώρων πολιτισμού. Με γνώμονα τη διατήρηση της ιστορικής ταυτότητας του κτιρίου πραγματοποιήθηκαν εκτενείς αισθητικές παρεμβάσεις, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, που ανέδειξαν περαιτέρω τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του, ενώ υλοποιήθηκαν παρεμβάσεις με στόχο τη μείωση κατανάλωσης της ενέργειας του κτιρίου. Επιπλέον, οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις και τα συστήματα κλιματισμού, θέρμανσης, εξαερισμού και πυρόσβεσης εκσυγχρονίστηκαν πλήρως, ακολουθώντας τα διεθνή και εθνικά πρότυπα. Η εκ νέου παράδοση του κτιρίου στην πόλη της Ελευσίνας γιορτάστηκε με μια λαμπρή εκδήλωση εγκαινίων τη Δευτέρα 11 Δεκεμβρίου, την οποία τίμησαν με την παρουσία τους η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, οι βουλευτές Δυτικής Αττικής Ευάγγελος Λιάκος και Αθανάσιος Μπούρας, ο αντιπεριφερειάρχης Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής Ελευθέριος Κοσμόπουλος, ο δήμαρχος Ελευσίνας Νίκος Βιλλιώτης και ο αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Κωνσταντίνος Πανάς, ενώ χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Μεγάρων και Σαλαμίνος Κωνσταντίνος. Οι παρευρισκόμενοι απόλαυσαν την παιδική χορωδία του δήμου Ελευσίνας και μία χορευτική παράσταση που απέδιδε την ιστορία του κτιρίου, την ακμή, την παρακμή και τη νέα πνοή που προσφέρεται στον χώρο χάρη στη χορηγία της ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ. Το Σινέ Ελευσίς ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μακρόχρονη ιστορία του και ξεκινά νέες πολιτιστικές διαδρομές, καθώς η πρώτη εκδήλωση που θα φιλοξενήσει θα είναι η τελετή λήξης της «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Δηλώνοντας έμπρακτα τη στήριξή της στις τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιείται, η HELLENiQ ENERGY είναι σταθερά παρούσα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελευσίνας και θα συνεχίσει να συμβάλλει στην προσπάθεια διάσωσης της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης, στοχεύοντας στη διεύρυνση και αναβάθμιση της κοινωνικής της ζωής, ανανεώνοντας ριζικά το προφίλ της.

LiFO 21.12.23

15

Δέσποινα Τριβόλη

REVIEW 2023 FOOTNOTES

Ένα απόγευμα πριν από μερικές εβδομάδες περπατούσα σε ένα στενό στο Γκάζι, ανάμεσα σε γάτες, lofts και χαμόσπιτα. Χάζευα ένα ακόμα κόκκινο ηλιοβασίλεμα, όταν μύρισα κάτι που μου φάνηκε γνώριμο: ήταν μια ανθισμένη νεραντζιά. Για λίγα δευτερόλεπτα, σαν τον σκύλο του Παβλόφ, σκέφτηκα ότι πλησιάζει το Πάσχα και μετά συνειδητοποίησα πως ήταν τέλος Νοέμβρη και είχε 22 βαθμούς. Χρόνια πριν, κάτι συμφοιτήτριές μου από τη Νότια Καλιφόρνια, μου έλεγαν πως έχουν περίπου τον ίδιο καιρό δώδεκα μήνες τον χρόνο. Το είχα βρει φοβερά εξωτικό, σκεφτόμουν πως ζούνε σε μια ατέλειωτη ανθισμένη άνοιξη. Μεγαλώνοντας, καταλάβαμε ότι κάποια στιγμή μπορεί να έρθει η κλιματική αλλαγή, αλλά πιστεύαμε πως αυτό θα γινόταν σταδιακά, σε ένα πολύ μακρινό μέλλον. Υπάρχει κάποιος που να τρέφει πλέον τέτοιες ψευδαισθήσεις μετά το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2023; Εκτός από τις αφύσικα υψηλές θερμοκρασίες, οι βιβλικές εικόνες από τη φωτιά στον Έβρο τον Αύγουστο (τη μεγαλύτερη σε όλη την Ευρώπη από το 2000), οπότε 935.000 στρέμματα έγιναν στάχτη, αλλά και οι τόνοι πηχτής λάσπης, τα κατεστραμμένα σπίτια, τα νεκρά ζώα από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία τον Σεπτέμβριο δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία γι’ αυτό που έρχεται. Προφανώς, η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Ένα πρόσφατο άρθρο των «New York Times» εξηγούσε πώς αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας το άγχος των ασθενών τους για την κλιματική κρίση και πώς και οι ίδιοι εκπαιδεύονται από την αρχή για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν ένα τόσο πολυσύνθετο ζήτημα. Την ίδια ώρα, το διεθνές περιβάλλον μοιάζει με κινούμενη άμμο. Όλα αλλάζουν ταχύτατα: ζούμε ακόμα με το μετα-

τραυματικό στρες της πανδημίας, ο πόλεμος στην Ουκρανία σύντομα κλείνει δύο χρόνια, ενώ το νέο μέτωπο του Ισραήλ στη Γάζα, η φθορά των διεθνών οργανισμών και η πιθανή δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ εντείνουν τη διεθνή ανησυχία. Η τεχνητή νοημοσύνη, πέρα από τον φόβο του αγνώστου και την απώλεια θέσεων εργασίας που πιθανόν να επιφέρει, μας φέρνει μπροστά σε ένα σχεδόν υπαρξιακό τρόμο: αν μπορεί να κάνει ό,τι κάνουμε, αλλά καλύτερα, εάν εκπαιδεύεται αέναα στο να φτάσει και να ξεπεράσει κάθε ανθρώπινη δημιουργία, ποιο ακριβώς είναι το νόημα της ύπαρξής μας; Στο βιβλίο της The Αge of Ιnsecurity η Καναδή ακτιβίστρια Astra Taylor μιλά για την ανασφάλεια ως το νέο συναίσθημα της εποχής. Η Taylor υποστηρίζει πως η ολοένα αυξανόμενη ανισότητα, η κλιματική κρίση και η φθορά της δημοκρατίας είναι αποτέλεσμα ενός συστήματος που επωφελείται από αυτήν τη γενικευμένη ανασφάλεια. Στην πραγματικότητα, η ανασφάλεια επεκτείνεται όλο και περισσότερο σε κάθε κοινωνική και οικονομική πτυχή της καθημερινότητάς μας. Ζούμε πλέον σε καιρούς στεγαστικής κρίσης. Η στέγαση δεν είναι προσιτή για όλους, τουλάχιστον στα αστικά κέντρα. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζουμε μια άνευ προηγουμένου επισιτιστική κρίση – οι τιμές των βασικών αγαθών αυξήθηκαν κατά 25-30% μέσα σε ενάμιση χρόνο. Φυσικά, αυτές είναι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν πολλές δυτικές κοινωνίες. Στη χώρα μας, βέβαια, η ανασφάλεια έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όχι μόνο επειδή, ενώ έχουν αυξηθεί ιλιγγιωδώς τα ενοίκια και τα τρόφιμα, οι μισθοί παραμένουν κολλημένοι στα ίδια επίπεδα και η μεσαία τάξη εξαφανίζεται, αλλά και επειδή έχει διαρραγεί η σχέση μας με το κράτος. Ο κόσμος δεν εμπιστεύεται την αστυνομία, τη Δικαιοσύνη, το σύστημα υγείας ή παιδείας. Νιώθει πως αντιμετωπίζει καθημερινά αδικία και ατιμωρησία, πως ζει κατά τύχη. Η θλιβερότερη απόδειξη αυτής της επώδυνης πλέον σχέσης είναι το δυστύχημα στα Τέμπη – θάνατοι για το τίποτα, στην τύχη, εκεί που δεν φταίει κανείς και τελικά φταίνε οι πάντες. Όσο για την περίφημη ψηφιοποίηση του κράτους, ναι, είναι εξαιρετικά σημαντική, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την έλλειψη οράματος και κοινωνικής συνοχής όταν τα πάντα είναι υπό διάλυση.

To βιβλίο της Τaylor έχει τον υπότιτλο «Coming together as things fall apart». « Ένα πράγμα που μου αρέσει στην έννοια της ανασφάλειας είναι ότι μας δίνει το έναυσμα για να βρούμε κοινό έδαφος», υποστήριξε η Taylor σε μια συνέντευξή της στο «New Yorker». «Ενώ η ανισότητα μάς ενθαρρύνει να δούμε τις αντιθέσεις, να σκεφτόμαστε π.χ. τους πάμπλουτους σε αντίθεση με τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που δεν έχουν τίποτα, η ανασφάλεια μας ενθαρρύνει να κοιτάξουμε τι κοινό μπορεί να έχουμε με τους ανθρώπους, ακόμα κι αν αυτοί έχουν κάτι περισσότερο από εμάς ή ακόμα και πολύ περισσότερα από εμάς. Η ανισότητα είναι πολύ σημαντική και είναι βασικό να αναλύουμε το περιβάλλον μας με αυτούς τους όρους. Αλλά αν συνειδητοποιήσει κανείς πως ακόμα και κάποιος που κατάφερε να ξεχρεώσει και να συγκεντρώσει μια προκαταβολή για ένα σπίτι δεν μπορεί να νιώσει ασφαλής έτσι όπως είναι δομημένο το οικονομικό σύστημα, αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση για ένα κίνημα αλληλεγγύης». Και εδώ είναι το πρόβλημα: όσο προστατευμένος κι αν είσαι, όσα λεφτά κι αν έχεις, η πραγματικότητα της ανασφάλειας πάντα θα σε βρίσκει, ειδικά σε έναν πλανήτη που καίγεται και πνίγεται. Μόνη λύση, όσο ουτοπικό κι αν ακούγεται αυτό, παραμένει η αλληλεγγύη και το κοινό όραμα.

ΟΣΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΜΕΝΟΣ ΚΙ ΑΝ ΕΙΣΑΙ, ΟΣΑ ΛΕΦΤΑ ΚΙ ΑΝ ΕΧΕΙΣ, ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΣΕ ΒΡΙΣΚΕΙ, ΕΙΔΙΚΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΠΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΝΙΓΕΤΑΙ.

16

LiFO

H ΧΡΟΝΙΆ ΤΗΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΑΝΑΣΦΆΛΕΙΑΣ

21.12.23

LiFO 21.12.23

17

Δημήτρης Πολιτάκης

REVIEW 2023 SHORTCUT

Λίγες μέρες μόνο έμειναν μέχρι τα Χριστούγεννα και, παρότι μοιάζει στατιστικά αδύνατο, ακόμα δεν έχω χάσει στο διαδικτυακό παιχνίδι που λέγεται «Whamageddon» – όρος που προκύπτει από τον συνδυασμό των λέξεων «Wham» (το αείμνηστο ποπ ντουέτο που φέτος μας έκανε να νοσταλγήσουμε την εφηβεία μας μέσω του ομώνυμου ντοκιμαντέρ στο Netflix) και «Αρμαγεδδών». Οι κανόνες του παιχνιδιού που σέρνεται εδώ και καμιά δεκαετία στα social media είναι πολύ απλοί. Ο στόχος είναι να καταφέρεις (διότι περί κατορθώματος πρόκειται) να μην ακούσεις πουθενά το «Last Christmas» από την 1η μέχρι την 25η Δεκεμβρίου και, αν αποτύχεις, όπως είναι και το πιο πιθανό, οφείλεις να το δηλώσεις, αποδεχόμενος την ήττα σου, στην προσωπική σου σελίδα σε οποιαδήποτε πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Οι διασκευές του τραγουδιού επιτρέπονται. Ίσως επειδή δεν έχω βγει και πολύ τελευταία, ούτε ακούω ραδιόφωνο, δεν το έχω πετύχει το κομμάτι φέτος. Ούτε καν στο σούπερ μάρκετ, που είναι περίεργο. Ο πειρασμός να διαπράξω αυτοχειρία και να πάω να το βάλω μόνος μου στο YouTube είναι μεγάλος. Μου είναι πάντα ευχάριστο ως τραγούδι –παρά τη μοιρολατρική απόγνωση που εκφράζουν οι στίχοι– και ένας από τους λιγότερο δυσάρεστους ψυχαναγκασμούς των γιορτών. Θα χάσω στο «Whamageddon», αλλά αυτός είναι με διαφορά ο πιο ασήμαντος και άκακος Αρμαγεδδών από όσους μας τσάκισαν φέτος, πραγματικούς ή εικονικούς – από τα Τέμπη και την Πύλο ως το Ισραήλ και τη Γάζα, κι ακόμα παραπέρα και παντού. Σ’ ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε πριν από λίγο καιρό στον «New Yorker» με τον νεολογισμό «Assholocene» («Assholόκαινος» κατά το «Ανθρωπόκαινος») στον τίτλο του, αναζητείται ένας νέος όρος που θα συμπεριλαμβάνει αθροιστικά τις συμφορές των τελευταίων ετών, το δέος που προκαλεί η χαοτική ιστορική στιγμή μας, κάτι που να ανακαλεί άμεσα «την πανικόβλητη ασυναρτησία της ζωής μας τον τελευταίο καιρό». Προ δεκαετίας, πάντως, ο «προφήτης» της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας Γουίλιαμ Γκίμπσον είχε προτείνει στο μυθιστόρημά του The Peripheral τον ηπίως σαρκαστικό όρο «τζάκποτ» για μια περίοδο διασταυρούμενων αποκαλυπτικών κρίσεων στο άμεσο μέλλον, όπου όλα τα κακά μοιάζουν να συμβαίνουν ταυτόχρονα. Στο ίδιο άρθρο φιλοξενούνται οι απόψεις του ιστορικού και συγγραφέα Άνταμ Τουζ, ο οποίος έκανε πριν από έναν χρόνο το ντεμπούτο του ως αρθρογράφος στους «Financial Times» με ένα κομμάτι που είχε τίτλο «Καλωσήρθατε στον κόσμο της πολυκρίσης». Η ανθρωπότητα δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ κάτι παρόμοιο, λέει, με τον σημερινό συνδυασμό της κλιματικής αλλαγής, της ανόδου μιας εξαιρετικά ισχυρής βιομηχανοποιημένης Κίνας και της «πλήρους κατάρρευσης του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος». «Πρόκειται για ένα μη επαναλαμβανόμενο μοτίβο – πρόκειται για μονόδρομο προς τη ριζική αποσταθεροποίηση», γράφει, σπεύδοντας πάντως να ξεκαθαρίσει ότι δεν είναι πεσιμιστής per se. «Δεν είμαστε στο σημείο ενός Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου, δεν το νομίζω. Πολυκρίση σημαίνει

στην πραγματικότητα ότι δεν μπορούμε να ξανακοιμηθούμε ήσυχοι – επιδιδόμαστε σε έναν ατελείωτο, ξέφρενο αγώνα για να συμβαδίσουμε με τον ρυθμό των αλλαγών». «Κι αν έχει χαθεί το κέντρο βάρους;» αναρωτιέται ο Τουζ, αλλά είναι μάλλον ρητορικό το ερώτημα. «Δεν υπάρχει πλέον αυτή η αγκύρωση που υπήρχε στον μακρύ 20ό αιώνα, ένα είδος τελεολογίας της προόδου – είναι σαν να παρασυρόμαστε σε μια μόνιμη κατάσταση ανισορροπίας». Αρνείται πάντως να χαρακτηρίσει σκοτεινή την εποχή μας, που σύμφωνα με την κατακλείδα του άρθρου μπορεί να μην είναι καν «εποχή», επειδή μια γραμμική, πεπερασμένη περίοδος ιστορικού χρόνου μπορεί να είναι ένα ξεπερασμένο πλαίσιο για την τρέχουσα πραγματικότητά μας, η οποία τελικά ίσως να μη χρειάζεται όνομα. Πρέπει απλώς να τη ζήσουμε. Να τη ζήσουμε χωρίς να ασχολούμαστε και πολύ πλέον με το ποια χρονιά μπαίνει και ποια βγαίνει, από τη στιγμή που, έτσι κι αλλιώς, ειδικά από την πανδημία και μετά, τα χρόνια και οι ημερομηνίες μπερδεύονται στο μυαλό μας. Το οποίο δεν είναι και στα καλύτερά του υπό τις τρέχουσες συνθήκες διαρκούς άγχους και μόνιμης διέγερσης. Σ’ ένα από τα πιο ενδιαφέροντα άρθρα της χρονιάς, το οποίο δημοσιεύτηκε στους «New York Times» και είχε θέμα την ακινησία της σύγχρονης κουλτούρας και καλλιτεχνικής παραγωγής σε σχέση με τις πρωτοπορίες του πρόσφατου παρελθόντος (ο τίτλος του άρθρου είναι «Why culture has come to a standstill»), ο κριτικός της εφημερίδας Jason Farago φτάνει στο συμπέρασμα ότι, πέρα από οικονομικούς ή άλλους παράγοντες, «το πιο κρίσιμο απ’ όλα δεν μπορεί παρά να είναι αυτό που μας συνέβη στις αρχές αυτού του αιώνα: πρώτα, η καταβύθιση μέσω των οθονών μας σε μια απεραντοσύνη πληροφοριών· αμέσως μετά, η υποταγή μας στις υποδείξεις των αλγοριθμικών μηχανών και στο σύστημα επιτήρησης που τις τροφοδοτεί».

«Yποδεχτήκαμε με θέρμη τα ψηφιακά μας εργαλεία», συνεχίζει, «τα οποία αναγγέλθηκαν ως καταλύτες μιας απεριόριστης προόδου, αλλά δημιούργησαν μια τέτοια χρονολογική σύγχυση που η ίδια η πρόοδος μοιάζει πλέον να μην έχει νόημα. “Πρόκειται για την ίδια Γη”, έγραφε η μυθιστοριογράφος Stacey D’Erasmo το 2014, “τώρα όμως υποβαστάζεται από ένα ελαστικό στρώμα μη χρόνου, άγριου χρόνου, που μοιάζει με ένα παγκόσμιο συλλογικό ασυνείδητο, όπου το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον καταλαμβάνουν ένα αδιαμεσολάβητο πεδίο”. Σ’ αυτό το σκοτεινό δάσος, το σήμερα και το χθες είναι δύσκολο να διακριθούν. Τα χρόνια είναι μόνο ημερολογιακές σφραγίδες. Τα αντικείμενα χάνουν τις διαστάσεις τους». Κατόπιν όλων αυτών, ο χριστουγεννιάτικος Αρμαγεδδών του «Last Christmas» μοιάζει αθώο φαντασματάκι. Του χρόνου, πάντως, φαντάζομαι ότι θα είναι αδύνατο να το αποφύγει κανείς, αφού θα συμπληρωθούν σαράντα χρόνια από την κυκλοφορία του, τον Δεκέμβρη του 1984 – μια εποχή που μοιάζει όχι απλά μακρινή αλλά σαν να ανήκει σε μια άλλη πραγματικότητα.

ΑΣ ΠΑΕΙ ΚΙ ΑΥΤΗ ΣΤΟ ΚΑΛΟ.

18

ΠΟΙΑ ΧΡΟΝΙΆ ΕΊΧΑΜΕ ΦΈΤΟΣ, ΕΊΠΑΜΕ; Α ΝΑΙ, 2023…

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

19

ANΑΣΚΟΠΗΣΗ 2023 ΤΑ ΓΕΓΟΝΌΤΑ ΠΟΥ ΣΗΜΆΔΕΨΑΝ ΤΗ ΧΡΟΝΙΆ ΠΟΥ ΦΕΎΓΕΙ

Το newsroom της LiFO σταχυολογεί την κορυφαία διεθνή και εγχώρια ειδησεογραφία του 2023.

20

LiFO

ΓΡΆΦΟΥΝ ΟΙ: ΡΟΎΛΑ ΒΛΑΣΣΟΠΟΎΛΟΥ, ΣΌΦΗ ΖΙΏΓΟΥ, ΣΩΤΉΡΗΣ ΒΑΛΆΡΗΣ, ΜΆΝΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΆΝΝΗΣ, ΚΥΡΙΆΚΟΣ ΚΟΥΖΟΎΜΗΣ, ΠΈΝΝΥ ΜΑΣΤΟΡΆΚΟΥ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΎΛΟΥ

21.12.23

LiFO 21.12.23

21

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

«Ποδαρικό» με την πολυσυζητημένη (παγκόσμια) κυκλοφορία της αυτοβιογραφίας του πρίγκιπα Χάρι με τίτλο Spare (Ρεζέρβα). Για πρώτη φορά ο δούκας του Σάσεξ αρθρώνει τη δική του αλήθεια για τη βασιλική οικογένεια και για το πώς είναι να ζεις μια ζωή ως «ρεζέρβα».

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

ΤΕΜΠΗ: ΤΟ ΦΡΙΧΤΟ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ ΜΕ ΤΟΥΣ 57 ΝΕΚΡΟΥΣ Αργά το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου η αμαξοστοιχία Intercity 62, που εκτελούσε τη διαδρομή Αθήνα - Θεσσαλονίκη, συγκρούεται μετωπικά στα Τέμπη με εμπορικό τρένο που έκανε δρομολόγιο από τη Θεσσαλονίκη προς τη Λάρισα. Ακολουθούν σκηνές φρίκης και χάους, καθώς ξεσπά φωτιά. Συνολικά 57 άνθρωποι σκοτώνονται στο σιδηροδρομικό δυστύχημα και δεκάδες τραυματίζονται. Κηρύσσεται τριήμερο εθνικό πένθος, αλλά το σοκ και την οδύνη διαδέχεται η οργή. Για ημέρες, χιλιάδες πολίτες διαδηλώνουν, σε όλη την Ελλάδα, απαιτώντας απαντήσεις και απόδοση ευθυνών. Μία ημέρα μετά το δυστύχημα, παραιτείται ο υπουργός Μεταφορών Κώστας Αχ. Καραμανλής. Ποινικές διώξεις ασκήθηκαν σε σταθμάρχες και στελέχη του ΟΣΕ. Προφυλακίστηκαν ο σταθμάρχης Λάρισας που δούλευε την ώρα που έγινε το πολύνεκρο δυστύχημα και ο επιθεωρητής του ΟΣΕ, που τον έβαλε στη νυχτερινή βάρδια. Άλλοι δύο σταθμάρχες και ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Σιδηροδρομικών Συστημάτων του ΟΣΕ αφέθηκαν ελεύθεροι με περιοριστικούς όρους. Στα τέλη Νοεμβρίου συγκροτείται η Eξεταστική Eπιτροπή της Βουλής για το δυστύχημα στα Τέμπη. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία κατέληξε στην άσκηση κακουργηματικής δίωξης σε βάρος 23 ατόμων. Οι 18 είναι δημόσιοι υπάλληλοι.

ΜΑΡΤΙΟΣ

Ο Ντόναλντ Τραμπ γίνεται ο πρώτος Πρόεδρος των ΗΠΑ που κατηγορείται για κακούργημα. Η υπόθεση αυτή −που αφορά χρήματα που έλαβε η Στόρμι Ντάνιελς− είναι μόνο μία από τις δικαστικές περιπέτειες του Τραμπ, που μεταξύ άλλων κατηγορείται για απάτη και απόπειρα ανατροπής του εκλογικού αποτελέσματος. Στις 17 Μαρτίου το «Maestro» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη κάνει πρεμιέρα στο Netflix και γίνεται η πρώτη ελληνική παραγωγή που προβάλλεται στην παγκόσμια πλατφόρμα. Στη λίστα του Netflix, το «Maestro» βρέθηκε τον Δεκέμβριο στην 403η θέση ανάμεσα σε 18.214 τίτλους παγκοσμίως, με τις ώρες παρακολούθησης να φτάνουν τις 41.100.000.

ΙΟΎΝΙΟΣ

ΠΥΛΟΣ: 500+ ΨΥΧΕΣ ΜΕΝΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΣΤΟΝ ΒΥΘΟ Αξημέρωτα της 14ης Ιουνίου βυθίζεται ανοιχτά της Πύλου αλιευτικό σκάφος με περίπου 750 μετανάστες. Η ευρύτερη περιοχή ζει στιγμές απόγνωσης και φρίκης. Διασώζονται 104 άνθρωποι, ανασύρονται 82 νεκροί. Μέχρι σήμερα αγνοούνται όλοι οι υπόλοιποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά που οι διακινητές κρατούσαν στα αμπάρια του αλιευτικού. Το Andrianna –έτσι λεγόταν του πλωτού τάφου− είχε ξεκινήσει από τη Λιβυή 4 μέρες πριν με προορισμό την Ιταλία.

13 Ιουνίου, οι ελληνικές αρχές και η Frontex λαμβάνουν σήμα από την Ιταλική Ακτοφυλακή για σκάφος σε άμεσο κίνδυνο. Ενώ μέχρι σήμερα υπάρχει διεθνής προβληματισμός για τη θέση που κράτησε το ελληνικό Λιμενικό Σώμα, από την πλευρά του τονίζεται ότι προσφέρθηκε βοήθεια, την οποία απέρριψαν καπετάνιος και ναυαγοί. Την ίδια στάση επιβεβαιώνουν και εμπορικά πλοία που επιχείρησαν να προσεγγίσουν το υπερφορτωμένο αλιευτικό. Βέβαια, ρεπορτάζ του ΒΒC (και στη συνέχεια έρευνες από το σύνολο του ευρωπαϊκού Τύπου) αμφισβήτησε την εκδοχή της Ελληνικής Ακτοφυλακής, που υποστήριξε ότι το αλιευτικό έπλεε προς Ιταλία χωρίς πρόβλημα και έτσι δεν χρειάστηκε επιχείρηση διάσωσης. Μαρτυρίες επιζώντων αναφέρουν ότι σκάφος του Λιμενικού Σώματος επιχείρησε να ρυμουλκήσει το αλιευτικό και λίγα λεπτά αργότερα το Andrianna πήρε επικίνδυνη κλίση, ανατράπηκε και βυθίστηκε, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους εκατοντάδες ανθρώποι, ανάμεσά τους περίπου 100 παιδιά. Για τις συνθήκες του ναυαγίου βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα από τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ισίδωρο Ντογιάκο, ενώ σειρά ερωτημάτων, σε μια προσπάθεια να μην κλείσει έτσι η υπόθεση του τραγικού πολύνεκρου ναυαγίου, έχουν τεθεί και από τον απεσταλμένο του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη Μεσόγειο όσο και από οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για το πλέον πολύνεκρο ναυάγιο σε ελληνικά χωρικά ύδατα συνελήφθησαν 9 άτομα, τα οποία κρίθηκαν προφυλακιστέα μετά τις απολογίες τους και με τις κατηγορίες της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης που αφορά παράνομη διακίνηση παράτυπων μεταναστών, της πρόκλησης ναυαγίου από αμέλεια και της έκθεσης ζωής σε κίνδυνο. Μέχρι σήμερα, η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προσπαθούν να κρατήσουν «ζωντανή» την υπόθεση και να δοθούν πειστικές απαντήσεις για όσα συνέβησαν δύο ώρες μετά τα μεσάνυχτα εκείνης της 14ης Ιουνίου.

ΜΆΙΟΣ

Τρία χρόνια από την εμφάνιση του κορωνοϊού, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κηρύσσει στις 5 Μαΐου το τέλος της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, ισχυριζόμενος ότι πλέον η κατάσταση ελέγχεται επαρκώς. Στις 6 Μαΐου, σε μια μεγαλειώδη τελετή στο Αβαείο του Γουέστμινστερ, πραγματοποιείται η στέψη του βασιλιά Καρόλου Γ’ και της συζύγου του Καμίλα. Ο Κάρολος ανακηρύσσεται βασιλιάς τον Σεπτέμβριο του 2022, μετά τον θάνατο της μητέρας του, βασίλισσας Ελισάβετ Β’. Η Σουηδία είναι η νικήτρια του 67ου διαγωνισμού της Eurovision και το «Tattoo» της Loreen το νικητήριο τραγούδι. Αυτή ήταν η δεύτερη νίκη της τραγουδίστριας, που είχε κατακτήσει την πρώτη θέση και το 2012.

ANΑΣΚΟΠΗΣΗ 22

LiFO

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ «OCEAN TITAN» Πέντε βαθύπλουτοι άνδρες δίνουν ραντεβού θανάτου στον Ατλαντικό Ωκεανό, σε βάθος 4.000 μέτρων. Ξεκίνησαν για να επισκεφτούν τα συντρίμμια του Τιτανικού με το υποβρύχιο «Ocean Titan» στις 14 Ιουνίου στις 8 το πρωί. Μία ώρα και σαράντα πέντε λεπτά μετά την κατάδυση, η επαφή χάνεται και ξεκινά ένα χολιγουντιανών προδιαγραφών θρίλερ. Πέντε μέρες αργότερα εντοπίζονται τα συντρίμμια

21.12.23

Japan Tobacco International ΣΤΑΘΕΡΉ ΕΜΠΙΣΤΟΣΎΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΕΣ ΕΠΕΝΔΎΣΕΙΣ

Το νέο «ταξίδι» της JTI στον κόσμο της τεχνολογίας και της καινοτομίας βάζει την Ελλάδα ψηλότερα ως επενδυτικό προορισμό.

Γ

γεωργία καρούντζου, διευθύντρια εταιρικών υποθέσεων και επικοινωνίας της jti

έφυρα στον νέο κόσμο των προϊόντων δυνητικά μειωμένου κινδύνου ρίχνει η JTI παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα, συνδέοντας την πλούσια κληρονομιά της με τη σύγχρονη εναλλακτική επιλογή στην απόλαυση του καπνού. Το μεγάλο «στοίχημα» για τη στρατηγική χάραξη της πορείας της JTI θα δοθεί τα επόμενα χρόνια με την ισορροπημένη συνύπαρξη της παράδοσης, της καινοτομίας και της τεχνολογίας στον κόσμο των καπνικών, με ιδιαίτερη έμφαση στις πρωτοποριακές λύσεις στην κατηγορία των προϊόντων θερμαινόμενου καπνού, ο οποίος σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κεφαλαίου στην εξέλιξη της εταιρείας. Έχοντας ως στέρεη βάση στην Ελλάδα την παραγωγική και εξαγωγική μονάδα της ΣΕΚΑΠ, ένα εργοστάσιο ευρωπαϊκών προδιαγραφών που την τελευταία διετία έχει αυξήσει την παραγωγή κατά 112%, με το 76% των προϊόντων να προορίζεται για εξαγωγές σε 9 χώρες της Ε.Ε., η JTI συνεχίζει να γράφει την επόμενη σελίδα της επιτυχημένης της ιστορίας στην Ελλάδα, δικαιώνοντας τους τίτλους του «Νο1 ξένου επενδυτή και παραγωγού προϊόντων καπνού στη Β. Ελλάδα» και του συνεπούς υποστηρικτή των Ελλήνων καπνοκαλλιεργητών, από τους οποίους αγοράζει κάθε χρόνο το 1/3 της παραγωγής τους. «Η απόφαση της JTI διεθνώς να συμπεριλάβει την Ελλάδα στην πρώτη δεκάδα των ευρωπαϊκών χωρών στις οποίες προτείνεται το καινοτόμο Ploom, που εκπροσωπεί την εταιρεία στην αγορά των προϊόντων δυνητικά μειωμένου κινδύνου, αντικατοπτρίζει την εμπιστοσύνη με την οποία συνεχίζουμε να περιβάλλουμε την ελληνική οικονομία, ενώ μας δικαιώνει και για την επιτυχημένη μας διαδρομή μετά την απόκτηση της ΣΕΚΑΠ το 2018», αναφέρει η κ. Γεωργία Καρούντζου, διευθύντρια Εταιρικών Υποθέσεων και Επικοινωνίας της JTI Ελλάδας, η οποία εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η εταιρεία προχώρησε στη νέα αυτή επενδυτική της διαδρομή: «Η επένδυση αυτή αποτελεί μέρος της μεγάλης παγκόσμιας επένδυσης της JTI, η οποία αναμένεται να αγγίξει τα 3 δισ. ευρώ την επόμενη τριετία και, φυσικά, σχετίζεται και με την αποδοχή την οποία επιφυλάσσουν ήδη οι ενήλικες Έλληνες καταναλωτές στην κατηγορία προϊόντων θερμαινόμενου καπνού. Η κατηγορία αυτή είναι ανερχόμενη και υπάρχει χώρος για ένα πραγματικά σύγχρονο, καινοτόμο και τεχνολογικά άρτιο προϊόν. Η JTI αναγνωρίζει την αξία της τεχνολογίας και της καινοτομίας και συστήνει στον καταναλωτή το Ploom, τη δική της καλαίσθητη και τεχνολογικά άρτια πρόταση στην κατηγορία των προϊόντων θερμαινόμενου καπνού. Η νέα αυτή στρατηγική απόφαση καταδεικνύει ότι η επιχειρηματική επιτυχία, η καινοτομία και η τεχνολογία μπορούν να συμβαδίζουν συμπληρωματικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τη δημιουργία βιώσιμων πρακτικών». Πρόκειται για ένα σύγχρονο, καινοτόμο προϊόν που χρησιμοποιεί την τεχνολογία θέρμανσης Heatflow. Αυτό σημαίνει ότι έχει σχεδιαστεί με ροή αέρα για τη θέρμανση της ράβδου από το εξωτερικό προς το εσωτερικό, παράγοντας λιγότερη μυρωδιά και βελτιωμένη γευστική εμπειρία καθ’ όλη τη διάρκεια της συνεδρίας. «Στην JTI πυξίδα μας είναι πάντα οι καταναλωτές και ο προσανατολισμός μας ακολουθεί τις καταναλωτικές τάσεις. Γι’ αυτό προχωράμε το επενδυτικό μας πλάνο και στην αγορά των προϊόντων θερμαινόμενου καπνού, προσφέροντας νέες επιλογές στους ενήλικες καταναλωτές», υπογραμμίζει η κ. Καρούντζου για να καταλήξει ωστόσο ότι η επένδυση αυτή δεν αποτελεί απλώς μια επέκταση στην κατηγορία των προϊόντων θερμαινόμενου καπνού για την εταιρεία, αλλά συνιστά και μια δυναμική εξέλιξη της στρατηγικής της JTI προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας και της καινοτομίας σε όλη την αλυσίδα παραγωγής.

LiFO 21.12.23

23

ANΑΣΚΟΠΗΣΗ 2023

του υποβρυχίου στον βυθό και σε απόσταση 1.600 μέτρων από τον Τιτανικό.

Στο Titan επέβαιναν ο Βρετανός δισεκατομμυριούχος Χάρις Χάρντινγκ, ο πακιστανικής καταγωγής Βρετανός επιχειρηματίας Σαχζάντα Νταγιούντ με τον 19χρονο γιο του Σουλεϊμάν και ο Γάλλος ωκεανογράφος και πρώην αξιωματικός του Ναυτικού Πολ-Ανρί Ναρζολέ. Πιλότος του σκάφους ήταν ο Βρετανός Στόκτον Ρος, ιδρυτής της OceanGate. Ο προπάππους και η προγιαγιά της συζύγου του πνίγηκαν στο ναυάγιο του Τιτανικού το 1912. Το υποβρύχιο «Titan» παρέσυρε στον θάνατο τους πέντε επιβάτες του μέσα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Το φαινόμενο της «ενδόρρηξης» ευθύνεται για την ολική καταστροφή του βαθυσκάφους.

ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ

ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ: 17 ΝΕΚΡΟΙ, ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΝΕΚΡΑ ΖΩΑ ΚΑΙ ΑΝΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΖΗΜΙΕΣ Λίγες μόλις εβδομάδες μετά τις φωτιές, από τις 4 έως τις 12 Σεπτεμβρίου, η κακοκαιρία Daniel επελαύνει, προκαλώντας καταστροφικές πλημμύρες, ιδίως στη Θεσσαλία, ενώ αφήνει πίσω της 17 νεκρούς αλλά και περισσότερα από 220.000 νεκρά ζώα. Βόλος, Πήλιο, Λάρισα, Τρίκαλα και πολλές άλλες περιοχές «βουλιάζουν» στα λασπόνερα. Χιλιάδες πολίτες μένουν για μέρες δίχως νερό και ρεύμα. Μόνο στην ευρύτερη περιοχή της Καρδίτσας, οι πλημμυρισμένες εκτάσεις ανέρχονται σε 870.000 στρέμματα, η πλειοψηφία των οποίων είναι αγροτικές. Σημειώνονται μεγάλες καταστροφές σε αρκετά τμήματα του οδικού και του σιδηροδρομικού δικτύου, ανυπολόγιστες υλικές ζημιές, χωράφια αλλά και σπίτια χάνονται κάτω από το νερό, ενώ οι κάτοικοι μετρούν μέχρι και σήμερα τις πληγές τους.

ΙΟΎΛΙΟΣ

Ο καύσωνας Κλέων διαρκεί 15 ημέρες, έως τις 26 Ιουλίου. Είναι ο μεγαλύτερος σε διάρκεια καύσωνας που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Η πιο θερμή ημέρα ήταν η 23η Ιουλίου, με θερμοκρασίες άνω των 40°C. Το «Κίνημα της Πετσέτας» έρχεται στο προσκήνιο τον Ιούλιο, όταν μια συλλογικότητα πολιτών της Πάρου διεκδικεί ενεργά ελεύθερη πρόσβαση στις παραλίες. Η δράση αυτή έρχεται σε σύγκρουση με επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται παραλίες, ενώ βρίσκει μιμητές και σε άλλα νησιά και παράκτιες περιοχές της χώρας, προκαλώντας την παρέμβαση της Δικαιοσύνης. Μετά από 50 χρόνια μουσικής πορείας, ο Έλτον Τζον αποχαιρετά τους εκατομμύρια θαυμαστές του, στην τελευταία του συναυλία στις 8 Ιουλίου στη Στοκχόλμη. Ο κορυφαίος καλλιτέχνης κατά τη διάρκεια της καριέρας του κέρδισε πέντε Grammy, πούλησε πάνω από 250 εκατομμύρια δίσκους και πραγματοποίησε σχεδόν 4.600 εμφανίσεις σε όλον τον κόσμο. Η Ινδία γίνεται επίσημα η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, την 1η Ιουλίου η χώρα είχε 1.428.627.663 κατοίκους. Πλέον η Κίνα είναι δεύτερη (1.425.671.352). Προβλέπεται ότι η Ινδία θα έχει 1,7 δισ. κατοίκους το 2064.

ΑΎΓΟΥΣΤΟΣ

ΤΑ ΑΙΜΑΤΗΡΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΟΠΑΔΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Τα μεσάνυχτα της 7ης Αυγούστου, περίπου 200 Κροάτες χούλιγκαν, αφού διασχίζουν ανενόχλητοι οδικώς τη χώρα, φτάνουν στη Νέα Φιλαδέλφεια και πριν από την αναμέτρηση της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με την ΑΕΚ χτυπούν όποιον βρουν μπροστά τους και σκοτώνουν εν ψυχρώ τον οπαδό της ΑΕΚ, Μιχάλη Κατσουρή. Ακολουθούν 105 συλλήψεις και προφυλακίσεις, ενώ οι 40 από τους Κροάτες ήδη έχουν αφεθεί ελεύθεροι. Ο δολοφόνος του Μιχάλη Κατσουρή δεν έχει βρεθεί ακόμα. Λαμβάνονται μέτρα για την οπαδική βία, αλλά τον Δεκέμβριο νέα επεισόδια στου Ρέντη καταλήγουν με έναν 31χρονο αστυνομικό πολύ σοβαρά τραυματισμένο από ναυτική φωτοβολίδα. Ένας 18χρονος οπαδός συλλαμβάνεται, η κυβέρνηση εξαγγέλλει νέα μέτρα και αποφασίζεται τα ποδοσφαιρικά ματς να διεξάγονται χωρίς θεατές για 2 μήνες. Η Virgin Galactic πραγματοποιεί στις 10 Αυγούστου την πρώτη τουριστική πτήση στο Διάστημα από το Νέο Μεξικό. Η πτήση της εταιρείας του Ρίτσαρντ Μπράνσον μεταφέρει τρεις τουρίστες. Φτάνει σε ύψος 89 χιλιομέτρων από τη Γη και μετά από λίγα λεπτά προσγειώνεται με ασφάλεια. Η Ινδία πραγματοποιεί την πρώτη επιτυχημένη προσεδάφιση στον νότιο πόλο της Σελήνης. Η αποστολή Chandrayaan-3 εκτοξεύεται στις 14 Ιουλίου και προσεδαφίζεται στη Σελήνη στις 23 Αυγούστου. Διεξάγει σειρά πειραμάτων και κατόπιν τίθεται σε κατάσταση αναστολής λειτουργίας. Στις 20 Αυγούστου οι Ισπανίδες κατακτούν το Μουντιάλ Γυναικών, αλλά ο πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας Λουίς Ρουμπιάλες προκαλεί σάλο. Στην απονομή, φιλάει την Τζένιφερ Ερμόσο στο στόμα χωρίς τη συγκατάθεσή της. Μετά από ημέρες σφοδρών αντιδράσεων, τελικά παρεμβαίνει η FIFA και ο Ρουμπιάλες παραιτείται.

24

LiFO

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΡΥΩΤΗ Στις 5 Σεπτεμβρίου, δύο μέλη του πληρώματος του πλοίου «Blue Horizon», που εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς - Κρήτη, ρίχνουν στη θάλασσα τον 36χρονο Αντώνη Καρυώτη, με αποτέλεσμα να βρει ακαριαίο θάνατο. Ο 36χρονος έτρεχε για να προλάβει το πλοίο την ώρα που αυτό ήταν έτοιμο να αποπλεύσει. Παρότι προλαβαίνει να ανέβει στον καταπέλτη, δύο μέλη του πληρώματος τον σπρώχνουν δύο φορές. Τη δεύτερη, καταλήγει στη θάλασσα. Οι ιατροδικαστές αποδίδουν τον θάνατό του σε πνιγμό. Ωστόσο, εξαιτίας των κακώσεων στο κεφάλι έχασε τις αισθήσεις του και πνίγηκε. Ο καπετάνιος, ο ύπαρχος, ο αξιωματικός καταστρώματος και ο λοστρόμος αντιμετωπίζουν την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από κοινού, μεταξύ άλλων κατηγοριών. Έχουν αφεθεί ελεύθεροι, με περιοριστικούς όρους... Στις 24 Σεπτεμβρίου, στη δεύτερη εσωκομματική εκλογική αναμέτρηση, ο Στέφανος Κασσελάκης αναδεικνύεται νέος αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ, μετά την αποχώρηση Τσίπρα. Έκτοτε ξεκινούν οι αποχωρήσεις μελών σε δόσεις, μέσα σε κλίμα έντασης και αλληλοκατηγοριών. Τελευταίο πλήγμα, η δημιουργία της Νέας Αριστεράς, της Κ.Ο. που δημιούργησαν Τσακαλώτος, Αχτσιόγλου, Χαρίτσης και άλλα πρώην στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Οι εχθροπραξίες στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ξεκινούν μετά τις αλληλοκατηγορίες Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για συγκέντρωση στρατευμάτων. Στις 19 Σεπτεμβρίου οι Αζέροι εξαπολύουν στρατιωτική επίθεση. Έπειτα από σχεδόν 24 ώρες το Μπακού δηλώνει νικητής, η αυτοανακηρυχθείσα κυβέρνηση της περιοχής διαλύεται, ενώ οι πρόσφυγες στην Αρμενία ξεπερνούν τους 100.000.

To 2011 o Κυνόδοντας άνοιξε την πόρτα των Όσκαρ στον Γιώργο Λάνθιμο. Φέτος, το ιδιόρρυθμο παραμύθι του, Poor Things, τον τοποθετεί στο βάθρο. Στις 9 Σεπτεμβρίου ο Λάνθιμος κερδίζει τον Χρυσό Λέοντα στο 80ό Φεστιβάλ Βενετίας. Στις 11 Δεκεμβρίου κερδίζει επτά υποψηφιότητες στις Χρυσές Σφαίρες.

21.12.23

LiFO 21.12.23

25

ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΙΣΡΑΗΛ – ΧΑΜΑΣ: ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΦΡΙΚΗ Στις 7 Οκτωβρίου το Φεστιβάλ Supernova βάφεται με αίμα. Η Χαμάς εξαπολύει επιθέσεις με ρουκέτες σε αμάχους και πραγματοποιεί αιφνιδιαστικές επιδρομές επί ισραηλινού εδάφους. Σκοτώνονται 1.200 ανθρώποι και 240 κρατούνται όμηροι. Σε απάντηση, το Ισραήλ εξαπολύει αρχικά ευρεία αεροπορική επίθεση στη Γάζα, ενώ στις 28 Οκτωβρίου προχωρά και σε χερσαίες επιχειρήσεις. Ήδη οι νεκροί στη Λωρίδα της Γάζας ξεπερνούν τους 19.000, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Υγείας του θύλακα που ελέγχεται από τη Χαμάς. Στις 24 Νοεμβρίου συμφωνείται ολιγοήμερη εκεχειρία και απελευθερώνονται 105 όμηροι. Οι Παλαιστίνιοι κατηγορούν τις ισραηλινές δυνάμεις για πολύνεκρα χτυπήματα σε υποδομές, όπως νοσοκομεία και εκκλησίες, ενώ το Ισραήλ αντιτείνει πως τα μέλη της Χαμάς χρησιμοποιούν αμάχους για ανθρώπινες ασπίδες και ότι βρίσκουν καταφύγιο σε τούνελ κάτω από αυτές τις υποδομές. Έπειτα από σχεδόν 3 μήνες εχθροπραξιών η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα διογκώνεται, καθώς ελάχιστη είναι η βοήθεια που παραδίδεται στον θύλακα από το πέρασμα της Ράφα. Διαρκείς είναι οι εκκλήσεις του ΟΗΕ και άλλων διεθνών παραγόντων για ανθρωπιστική παύση πυρός. Σε επίπεδο διπλωματίας, συνεχής είναι η παρουσία Αμερικανών αξιωματούχων στην περιοχή, ενώ Κατάρ και Αίγυπτος έχουν αναλάβει τον ρόλο των διαμεσολαβητών σε επαναλαμβανόμενες προσπάθειες να βρεθεί λύση. Παράλληλα, υπάρχει ανησυχία για πιθανή επέκταση της σύγκρουσης στην ευρύτερη περιοχή. Από την αρχή του πολέμου έχουν εμπλακεί τόσο η Χεζμπολάχ, με χτυπήματα στα σύνορα Ισραήλ - Λιβάνου, όσο και οι αντάρτες Χούτι της Υεμένης με επιθέσεις σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Στη φετινή απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας «νικητές» αναδεικνύονται ο «μινιμαλισμός» και ο «υπερνατουραλισμός» που εντοπίζονται στα έργα του συγγραφέα Γιον Φόσε, ο οποίος καταφέρνει να αλλάξει ριζοσπαστικά το τοπίο της νορβηγικής δραματουργίας.

ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ

ΕΞΤΡΕΜΙΣΤΕΣ ΟΙ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΟΙ, ΚΑΤΑ ΠΟΥΤΙΝ Λίκνο της παγκόσμιας ομοφοβίας εδώ και μία δεκαετία η Ρωσία: στις 17 Νοεμβρίου προχώρησε σε ακόμα μία εχθρική ενέργεια προς το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα, με το ρωσικό υπουργείο Δικαιοσύνης να ανακοινώνει ότι κατατέθηκε αγωγή στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας προκειμένου να τεθεί εκτός νόμου το «διεθνές ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα» ως «εξτρεμιστικό». Μετά και από αυτή την εξέλιξη, που θεωρείται μακράν η επιθετικότερη απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα, οι ρωσικές αρχές εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό σε γκέι μπαρ, με μερίδα των ρωσικών media να αναφέρεται σε συλλήψεις και σε βασανισμούς των ατόμων που συνελήφθησαν. Εκτιμάται ότι το επόμενο διάστημα οι εχθρικές ενέργειες εναντίον της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας της χώρας θα ενταθούν στο πλαίσιο της εκστρατείας του Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν για τη διατήρηση των «παραδοσιακών οικογενειακών αξιών». Το λογοτεχνικό βραβείο Booker απονέμεται στον Ιρλανδό συγγραφέα Πολ Λιντς για το δυστοπικό μυθιστόρημα Prophet Song. Πρώτη φορά ήταν υποψήφιος για το βραβείο με το πέμπτο του μυθιστόρημα, μια σκοτεινή αφήγηση για τη ζωή μιας μητέρας, η ζωή της οποίας ανατρέπεται σε μια Ιρλανδία βυθισμένη στην τυραννία.

26

ANΑΣΚΟΠΗΣΗ 2023

LiFO

10 ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 2023

(ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΟΝΤΑΝ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΓΡΑΜΜΕΣ) 22/1: Νίκαια – 50χρονος στραγγαλίζει την 54χρονη σύζυγό του, αφού πρώτα την είχε κακοποιήσει. «Ελάτε, σκότωσα τη γυναίκα μου», είναι οι πρώτες του λέξεις στο τηλεφώνημα στην αστυνομία. Είχε παρελθόν ενδοοικογενειακής βίας.

3/4: Χαλκηδόνα – 34χρονος εκτελεί με καραμπίνα την 71 ετών μητέρα του. Μαρτυρίες έκαναν λόγο για οικονομικές διαφορές μητέρας και γιου. Κατά τη σύλληψή του ο 34χρονος ισχυρίστηκε ότι η μητέρα του τού ζητούσε «να τη λυτρώσει».

22/5: Στρατονίκη Χαλκιδικής – 36χρονος εκτελεί μπροστά στον 8χρονο γιο τους την 39χρονη σύζυγό του και στη συνέχεια αυτοκτονεί. Η 12χρονη κόρη τους βρισκόταν στη γιαγιά της. Η γυναίκα είχε ζητήσει διαζύγιο και προσπαθούσε να φύγει από κοντά του.

22/5: Κοζάνη – 61χρονος δέρνει μέχρι θανάτου την 89χρονη μητέρα του. Κάλεσε ο ίδιος το ΕΚΑΒ, λέγοντας ότι βρήκε τη μητέρα του αναίσθητη. Κατά το παρελθόν είχε απασχολήσει τις Αρχές με τη βίαιη συμπεριφορά του.

12/6: Κως – Βιάζουν και δολοφονούν άγρια την 27χρονη Αναστάζια Ρουμπίνσκα από τη Ρουμανία. Εντοπίζεται σε βαλτώδες σημείο, μέσα σε σακούλα. Για το φρικτό έγκλημα, μετά από μέρες ερευνών, συλλαμβάνεται 32χρονος εποχικός εργαζόμενος. Λόγω μη επαρκών στοιχείων, αναμένονται εξελίξεις σε προανακριτικό στάδιο.

10/7: Άγιος Παντελεήμονας – 35χρονος κατακρεουργεί τη 46χρονη Άννα Ιβάνκοβα, τρανς γυναίκα και δραστήριο μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Συλλαμβάνεται 9 ημέρες μετά, ύστερα από ανθρωποκυνηγητό. Φέρεται να διατηρούσε σχέση με την Ιβάνκοβα και να τη σκότωσε ύστερα από καβγά.

20/6: Χαλκίδα – 88χρονος πυροβολεί και σκοτώνει εξ επαφής την 84χρονη σύζυγό του. Ο δράστης ομολογεί το έγκλημα με την κυνική φράση «τη σκότωσα γιατί δεν περνούσα καλά μαζί της».

12/9: Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη – 38χρονος αστυνομικός πυροβολεί και σκοτώνει τη 42χρονη πρώην σύζυγό του, λίγο αφότου τα παιδιά τους έφυγαν για το σχολείο. Αυτοκτονεί μετά τη γυναικοκτονία. «Το παιδί ήταν τρελά ερωτευμένο μαζί της», λέει ο πατέρας του.

24/10: Συκιές, Θεσσαλονίκη – 69χρονος στραγγαλίζει τη 42χρονη κόρη του, η οποία υπέφερε από σκλήρυνση κατά πλάκας και μετακινούνταν με αμαξίδιο. Ο πατέρας της ισχυρίστηκε πως έκανε ό,τι έκανε «γιατί δεν μπορούσε να τη βλέπει να υποφέρει».

5/12: Σαλαμίνα – 71χρονος εκτελεί με καραμπίνα τη 43χρονη σύντροφό του. Η γυναίκα ήταν μητέρα ενός παιδιού από προηγούμενο γάμο και είχε καταγγείλει τον δράστη για ενδοοικογενειακή βία. Ο ηλικιωμένος δήλωνε αμετανόητος μέχρι και τη στιγμή της προφυλάκισής του.

ΚΑΛΠΕΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΚΑΛΠΕΣ Κατεξοχήν εκλογική χρονιά η φετινή, καθώς οι Έλληνες πολίτες προσήλθαν −ή τουλάχιστον κλήθηκαν να το πράξουν− τέσσερις φορές στις κάλπες. Ο Μάιος και ο Ιούνιος ήταν οι μήνες των βουλευτικών εκλογών. Στις κάλπες της 21ης Μαΐου −με το σύστημα της απλής αναλογικής− η ΝΔ συγκέντρωσε το 40,79% και ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη βαριά ήττα, με το ποσοστό του να διαμορφώνεται στο 20,07%. Κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε αυτοδυναμία, οι Κυριάκος Μητσοτάκης, Αλέξης Τσίπρας και Νίκος Ανδρουλάκης δεν παρέλαβαν τις διερευνητικές εντολές, έτσι ο Ιωάννης Σαρμάς ορίστηκε υπηρεσιακός πρωθυπουργός και η χώρα μπήκε σε τροχιά δεύτερων εκλογών. Στις εκλογές της 25ης Ιουνίου, που διεξήχθησαν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, η ΝΔ πήρε ισχυρή εντολή για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης, συγκεντρώνοντας το 40,56%. Ο ΣΥΡΙΖΑ, από την άλλη, υπέστη νέα βαριά ήττα, με ποσοστό 17,83% και άρχισε το ντόμινο των εξελίξεων που οδήγησε στην αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα, στην εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη και τελικά στη διάσπαση του κόμματος.

21.12.23

LiFO 21.12.23

27

Για δεύτερη φορά στην ιστορία, στη Βουλή μπήκαν οχτώ κόμματα, ενώ προβληματισμό προκάλεσε το ποσοστό της αποχής στις δεύτερες εκλογές − το μεγαλύτερο στη Μεταπολίτευση: μόλις το 53,74% των ψηφοφόρων προσήλθε στις κάλπες. Με μια μικρή ανάπαυλα, στήθηκαν ξανά κάλπες, στις 8 και 15 Οκτωβρίου, για τις αυτοδιοικητικές εκλογές, οι οποίες αποτέλεσαν ένα «ταρακούνημα» για τη ΝΔ τη δεύτερη Κυριακή. Στις 5 από τις 6 περιφέρειες που πήγαν στον δεύτερο γύρο το κυβερνών κόμμα ηττήθηκε και μάλιστα από γαλάζιους «αντάρτες», ενώ, στον αντίποδα, σημαντικές νίκες πέτυχε το ΠΑΣΟΚ στην Αθήνα (με τον Χάρη Δούκα) και στη Θεσσαλονίκη (με τον Στέλιο Αγγελούδη). Ανησυχητική ήταν η αποχή των πολιτών και σε αυτή την εκλογική διαδικασία. Στα αρνητικά συμπεράσματα των αυτοδιοικητικών εκλογών ήταν και το γεγονός ότι στους 332 δήμους της χώρας εξελέγησαν μόλις 22 γυναίκες δήμαρχοι και στις περιφέρειες καμία.

ΦΩΤΙΕΣ: 1,7 ΕΚΑΤ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΕΓΙΝΑΝ ΣΤΑΧΤΗ Καταστροφικές ήταν οι φωτιές που ξέσπασαν στην Ελλάδα το 2023. Το καλοκαίρι τα μηνύματα από το 112 ηχούσαν σχεδόν καθημερινά, η Πυροσβεστική επιχειρούσε νυχθημερόν, ενώ ενισχύθηκε και από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι φωτιές άφησαν πίσω τους νεκρούς −μεταξύ των οποίων οι δύο πιλότοι του Canadair που συνετρίβη, ενώ επιχειρούσε στην Κάρυστο− και τεράστιες καταστροφές. Σύμφωνα με το Εθνικό Παρατηρητήριο Δασικών Πυρκαγιών, κάηκαν συνολικά 1,7 εκατ. στρέμματα, εκ των οποίων 1,2 εκατ. στρέμματα τον Αύγουστο. Στον Έβρο μόνο −όπου η φωτιά έκαιγε για ημέρες− κάηκαν περισσότερα από 900.000 στρέμματα, ενώ η πυρκαγιά στο δάσος της Δαδιάς χαρακτηρίστηκε ως μία από τις μεγαλύτερες στην Ε.Ε. Σε Ρόδο, Κέρκυρα, Πάρνηθα και Μαγνησία, μεταξύ άλλων περιοχών, οι φλόγες για μέρες κατέστρεφαν ό,τι έβρισκαν στο διάβα τους.

ΟΠΗΣΗ ΜΕΤΆΛΛΙΑ ΠΑΝΤΟΎ 23

Η χρονιά σημαδεύτηκε από πολλά περιστατικά οπαδικής βίας, ωστόσο ο ελληνικός αθλητισμός είχε και άφθονες καλές στιγμές. Ένα από τα πρόσωπα της χρονιάς ήταν ξανά ο Μίλτος Τεντόγλου, που αναδείχθηκε πρωταθλητής Ευρώπης μήκους στον κλειστό στίβο και κόσμου στον ανοιχτό. Στο παγκόσμιο πρωτάθλημα η Αντιγόνη Ντρισμπιώτη κατέκτησε το χάλκινο στα 35 χλμ. βάδην. Πολύ δυνατές στιγμές χάρισε ξανά και η Εθνική Ομάδα Πόλο των ανδρών. Οι διεθνείς του Βαγγέλη Βλάχου κατέκτησαν το ασημένιο στο παγκόσμιο πρωτάθλημα, έπειτα από ήττα στα πέναλτι από την Ουγγαρία στον τελικό. Ιστορία έγραψε το 2023 ο Αλέξανδρος Γκιννής. Με το αργυρό μετάλλιο που κατέκτησε στην τεχνική κατάβαση, στο Κουρσεβέλ, έγινε ο πρώτος Έλληνας που ανεβαίνει στο βάθρο του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Αλπικού Σκι. Ο Λευτέρης Πετρούνιας συνέχισε να συλλέγει μετάλλια, αφού ο «άρχοντας» των κρίκων κέρδισε το χάλκινο στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ενόργανης Γυμναστικής τον Μάρτιο και το ασημένιο στο Παγκόσμιο τον Οκτώβριο. Στη σκοποβολή, ο Μάκης Μίτας αναδείχθηκε παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκιτ. Η Άννα Κορακάκη κέρδισε το χρυσό στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα και το ασημένιο στο Παγκόσμιο, στα 10 μ. αεροβόλο πιστόλι. Παγκόσμιος πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Αντώνης Τσαπατάκης στα 100 μ. πρόσθιο SB4, και στο καράτε ο Στέφανος Ξένος (-60 κ. Kumite). Στο τένις, ο Στέφανος Τσιτσιπάς έφτασε στον τελικό του Australian Open, αλλά ο Νόβακ Τζόκοβιτς ήταν εκείνος που σήκωσε το τρόπαιο. Τέλος, στα ομαδικά σπορ, η ΑΕΚ στο ποδόσφαιρο και ο Ολυμπιακός στο μπάσκετ έκαναν το νταμπλ, κατακτώντας πρωτάθλημα και κύπελλο. Ευρωπαϊκό Κλειστού Στίβου: Εμμανουήλ Καραλής (ασημένιο, επί κοντώ), Νίκος Ανδρικόπουλος (ασημένιο, τριπλούν) Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκοποβολής: Μάκης Μίτας, Χαράλαμπος Χαλκιαδάκης, Νίκος Μαυρομμάτης (ασημένιο, ομαδικό σκιτ), Εμμανουέλα Κατζουράκη (χάλκινο, σκιτ) Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ξιφασκίας: Δέσποινα Γεωργιάδου (ασημένιο, σπάθη), Δώρα Γκουντούρα (χάλκινο, σπάθη) Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Κολύμβησης 25άρας πισίνας: Άννα Ντουντουνάκη (χρυσό, 50 μ. πεταλούδα, χάλκινο, 100 μ. πεταλούδα), Ανδρέας Βαζαίος (χάλκινο, 100 μ. μεικτή ατομική), Απόστολος Παπαστάμος (χάλκινο, 400 μ. μεικτή ατομική), 4x50 μ. ελεύθερο (χάλκινο/ Γκολομέεβ, Μπίλας, Χρήστου, Βαζαίος)

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 10 Τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος, 83 ετών 13 Λίσα-Μαρί Πρίσλεϊ, 54 ετών, τραγουδίστρια και μοναχοπαίδι του Έλβις Πρίσλεϊ 16 Τζίνα Λολομπρίτζιτα, 95 ετών, ηθοποιός 22 Νίκος Ξανθόπουλος, 89 ετών, ηθοποιός και τραγουδιστής

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 3 Πάκο Ραμπάν, 88 ετών, σχεδιαστής μόδας 11 Γιώργος Μπόμπολας, 95 ετών, εκδότης 15 Ράκελ Γουέλς, 82 ετών, ηθοποιός 18 Δέσποινα Γερουλάνου, 65 ετών, διευθύντρια μουσείου και καλλιτέχνιδα 25 Χάρι Μπελαφόντε, 96 ετών, τραγουδιστής, ηθοποιός και πολιτικός ακτιβιστής

ΜΑΡΤΙΟΣ 15 Μίμης Παπαϊωάννου, 81 ετών, παλαίμαχος ποδοσφαιριστής

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 3 Ρένα Κουμιώτη, 82 ετών, τραγουδίστρια 15 Κατερίνα Χέλμη, 83 ετών, ηθοποιός

ΜΑΪΟΣ 2 Σούλη Σαμπάχ, 91 ετών, ηθοποιός και τραγουδίστρια 15 Γιάννης Βογιατζής, 88 ετών, ηθοποιός και τραγουδιστής 24 Τίνα Τέρνερ, 83 ετών, τραγουδίστρια

ΙΟΥΝΙΟΣ 6 Γιάννης Φλωρινιώτης, 76 ετών, τραγουδιστής και ηθοποιός 10 Γιάννης Μαρκόπουλος, 84 ετών, μουσικοσυνθέτης 12 Σίλβιο Μπερλουσκόνι, 86 ετών, πολιτικός και επιχειρηματίας 23 Βάσω Σταματίου, 97 ετών, η τελευταία Ελληνίδα επιζήσασα του Άουσβιτς 29 Άντζελα Ζήλεια, 88 ετών, ηθοποιός και τραγουδίστρια

ΙΟΥΛΙΟΣ 5 Γιώτα Γιάννα, 95 ετών, δεξιοτέχνιδα της φυσαρμόνικας 21 Τόνι Μπένετ, 96 ετών, τραγουδιστής 24 Μαριάννα Βαρδινογιάννη, 80 ετών, ευεργέτιδα και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα του παιδιού 26 Σινέντ Ο’ Κόνορ, 56 ετών, τραγουδίστρια

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 11 Λιζέτα Νικολάου, 74 ετών, τραγουδίστρια

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 4 Γιάννης Ιωαννίδης, 78 ετών, προπονητής και πολιτικός 6 Μαίρη Χρονοπούλου, 90 ετών, ηθοποιός και τραγουδίστρια 17 Αίας Μανθόπουλος, 61 ετών, ηθοποιός 21 Σερ Μπόμπι Τσάρλτον, 86 ετών, παλαίμαχος ποδοσφαιριστής και προπονητής 23 Χρόνης Αηδονίδης, 95 ετών, μουσικός 28 Μάθιου Πέρι, 54 ετών, ηθοποιός

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 7 Νίκος Γιούτσος, 81 ετών, παλαίμαχος ποδοσφαιριστής 8 Κάτια Νικολαΐδου, 59 ετών, ηθοποιός 10 Σπύρος Φωκάς, 86 ετών, ηθοποιός 29 Χένρι Κίσινγκερ, 100 ετών, διπλωμάτης, βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης 30 Βασίλης Βασιλικός, 90 ετών, συγγραφέας και βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 8 Ράιαν Ο’Νιλ, 82 ετών, ηθοποιός 12 Κώστας Νεστορίδης, 93 ετών, παλαίμαχος ποδοσφαιριστής 16 Γιώργος Μιχαλακόπουλος, 85 ετών, ηθοποιός

Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Πάλης: Νταουρέν Κουρουγκλίεβ (χρυσό, 86 κ.), Γιώργος Κουγιουμτσίδης (ασημένιο, 79 κ.), Μαρία Πρεβολαράκη (χάλκινο, 53 κ.)

28

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

29

EΙΚΑΣΤΙΚΑ/ΜΟΥΣΙΚΗ/ΠΑΡΤΙ/ ΠΕΡΦΟΡΜΑΝΣ/ΜΠΑΛΕΤΟ/ΘΕΑΤΡΟ

30

LiFO

CULTURE ATZENTA

ΜΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΟΣΑ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΙΟΡΤΕΣ.

ΓΡAΦEI Ο IΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ

21.12.23

LiFO 21.12.23

31

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Μάρκος Καμπάνης: Έργα 1990-2020 Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου έως τις 18 Φεβρουαρίου ένα αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του χαμηλόφωνου δημιουργού Μάρκου Καμπάνη. Ζωγραφική, χαρακτική, εκκλησιαστική τέχνη και βιβλία συλλειτουργούν, ξεδιπλώνουν την προσωπικότητά του και ρίχνουν φως σε μια γόνιμη και σταθερή καλλιτεχνική παραγωγή τριών δεκαετιών.

15/12-18/2, Αίθριο 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, ΚΠΙΣΝ, Δευτ.-Κυρ. 09:30-20:00, είσοδος ελεύθερη

ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ / URBANOGRAPHY: Η ζωή της πόλης τις δεκαετίες 19501970 Η έκθεση «Η ζωή της πόλης τις δεκαετίες 19501970» παρακολουθεί τρεις δεκαετίες ραγδαίου μετασχηματισμού της μεταπολεμικής Ελλάδας και επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην αστικοποίηση και τον τρόπο που ο άνθρωπος συμμετέχει ή αντιστέκεται στη νέα συνθήκη που του υπαγορεύει το ολοένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον του. Για την ανίχνευση της ανθρώπινης εμπειρίας του αστικού βιώματος η έκθεση φέρνει σε συνομιλία τις εικαστικές τέχνες –ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, εγκαταστάσεις, φωτογραφία, σχέδια και αφίσες– με αποσπάσματα από τον δημοφιλή ελληνικό κινηματογράφο, τις ταινίες κριτικού ρεαλισμού και τις έκκεντρες αφηγήσεις, παρουσιάζοντας 79 δημιουργούς, 202 εικαστικά έργα και 21 ταινίες. Έως 3/3/24, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Βασ. Κωνσταντίνου 50, Πέμ.-Δευτ. 10:0018:00, Τετ. 10:00-20:00, είσοδος από 5 ευρώ

Oμαδική έκθεση «ink and stone» στην γκαλερί Zουμπουλάκη Η γκαλερί Ζουμπουλάκη φιλοξενεί τη νέα ομαδική έκθεση με τίτλο «Ink and Stone» σε επιμέλεια Γεωργίας Λιάπη, η οποία εξετάζει τον διαχρονικό διάλογο μεταξύ της γλώσσας του σχεδίου και της γλυπτικής και φέρνει δημιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών κοντά με ιστορικά έργα από τη συλλογή της γκαλερί.

15/12-20/1, γκαλερί Ζουμπουλάκη, πλατεία Κολωνακίου 20, Τρ., Πέμ., Παρ. 11:00-20:00, Τετ., Σάβ. 11:0015:00

«ΝοΗΜΑΤΑ Προσωποποιήσεις και αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα» Το Μουσείο της Ακρόπολης υποδέχεται μια μοναδική τετραλογία η οποία περιλαμβάνει ποικίλα έργα, αγάλματα, ανάγλυφα και αγγεία, νομίσματα, κοσμήματα, εικόνες και πίνακες ζωγραφικής, ενώνοντας για πρώτη φορά την αρχαιότητα με το Βυζάντιο, την Αναγέννηση και τη νεότερη τέχνη. Μια πανδαισία έργων από μάρμαρο, πηλό, μέταλλο, καμβά και χρώμα, τα περισσότερα από τα οποία ταξιδεύουν για πρώτη φορά και τα οποία μας κάνουν να σκεφτούμε ταυτόχρονα το έργο του Ζωγράφου του Μειδία όπως απεικονίζεται σε ένα αγγείο του Βρετανικού Μουσείου, τον Κρόνο-Χρόνο που τρώει τα παιδιά του (έργο του Ρούμπενς από το Πράδο της Μαδρίτης), την προσωποποιημένη ζωγραφική του Bourdon (από ιδιωτική Συλλογή της Ρώμης) και το χάλκινο αγαλμάτιο του Ύπνου (από το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης).

4/12-14/4, Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, Μουσείο Ακρόπολης, Διονυσίου Αρεοπαγίτου 15 Δευτ.-Πέμ.

09:00-17:00, Παρ. 09:00-22:00, Σάβ.Κυρ. 09:00- 20:00

Αλέξης Κυριτσόπουλος, αναδρομική έκθεση «Παράλληλα»

32

LiFO

9/12-11/2, Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Λεωνίδου & Μυλλέρου, πλ. Αυδή, Τρ.-Σάβ.

11:00-19:00, Κυρ. 10:0016:00, είσοδος ελεύθερη

Από τις 17 Δεκεμβρίου 2023 έως και τις 11 Φεβρουαρίου 2024, η 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης εγκαινιάζει τη νέα εποχή του ανακαινισμένου εργοστασίου ΙΡΙΣ με το «Μυστήριο 111 - Ο Πήλινος Στρατός της Ελευσίνας» του διεθνούς καλλιτέχνη Juan Esteban Sandoval. Το έργο εμπλέκει ενεργούς και συνταξιούχους εργάτες διαφορετικών εργοστασίων, για καθέναν από τους οποίους θα δημιουργηθεί ένα χειροποίητο κράνος από πηλό, πάνω στο οποίο θα είναι χαραγμένα συμβολικά λέξεις ή στοιχεία αντιπροσωπευτικά του ατόμου στο οποίο ανήκει το αντικείμενο.

17/12-11/2, ΙΡΙΣ, Αθανασίου & Αναστασίου Μουρίκη, Τετ.-Παρ. 17:0020:00, Σάβ.-Κυρ. 13:00-20:00

«Μυστήριο 151 - A Rave Down Below» Η έκθεση «Μυστήριο 151 - A Rave Down Below», σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου, εξερευνά την πολιτική δυναμική του σώματος που εκκινεί από το υπέδαφος, το γεωλογικό και το πολιτισμικό. Η αφήγηση της έκθεσης διαρθρώνεται μέσα από τους μύθους και την ιστορική πρόσληψη της πόλης της Ελευσίνας και των Μυστηρίων, μέσα από τον χορό ως μέσο κορύφωσης, ιεροτελεστία και μέθοδο προσέγγισης των εννοιών του θανάτου και της απώλειας, και τη σχέση του με το σώμα που νοσεί ή ακόμα και μέσα από τον ίδιο, παίρνοντας τη μορφή είτε της ασθένειας είτε της θεραπείας.

18/11-28/1, Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας, Κανελλoπούλου 1, Τετ.-Παρ.

17:00-20:00, Σάβ.-Κυρ. 13:00-20:00

«Μυστήριο 87 - Εγώ το θαλάσσιο ταξίδι, εγώ η κατάληψη της γης» Στο Παλαιό Ελαιουργείο παρουσιάζεται και το Μυστήριο 87, η νέα γλυπτική εγκατάσταση της Στεφανίας Στρούζα με τίτλο «Εγώ το θαλάσσιο ταξίδι, εγώ η κατάληψη της γης». Η δυναμικά ανερχόμενη εικαστικός που απέσπασε πρόσφατα το βραβείο της Art Athina για νέους καλλιτέχνες μιλάει για την οικολογική καταστροφή που βιώνει ο πλανήτης σήμερα, έχοντας ως σημείο εκκίνησης την παράκτια ζώνη της Ελευσίνας.

15/12-11/2, Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας, Κανελλοπούλου 1,Τετ.-Παρ.

17:00-20:00, Σάβ.-Κυρ. 13:00-20:00

«Μυστήριο 110 - Ορφέας» Η βραβευμένη ντοκιμαντερίστρια Εύα Στεφανή παρουσιάζει μια απόκοσμη οπτικοακουστική εγκατάσταση στη βιτρίνα του παλιού κινηματογράφου Ορφέας, σε επιμέλεια Γιώργου Μπεκιράκη, φέρνοντας περαστικούς και επισκέπτες αντιμέτωπους με τη μετάβαση του ανθρώπου από το σκοτάδι στο φως, από τον ξύπνο στον ύπνο και από τη ζωή στον θάνατο.

15/12-14/1, πρώην Κιν/φος Ορφέας, Δήμητρος 4, Τετ.-Κυρ. 17:00-21:00

CULTURE ATZENTA

ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ

ΑΛΈΞΗΣ ΚΥΡΙΤΣΌΠΟΥΛΟΣ

Ο Χριστόφορος Μαρίνος επιμελείται μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για τα 60 χρόνια πορείας του εικαστικού Αλέξη Κυριτσόπουλου, ακολουθώντας τον δημιουργό από τα πρώτα του βήματα με τα σκιτσάκια σε εφημερίδες και περιοδικά και τις σπουδές του στο Παρίσι το 1967 μέχρι την επιστροφή του με τη Μεταπολίτευση στην Ελλάδα και τις θρυλικές συνεργασίες του με τον Διονύση Σαββόπουλο και μερικούς από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες.

ΕΛΕΥΣΊΝΑ X 4

«Μυστήριο 111 - Ο Πήλινος Στρατός της Ελευσίνας»

21.12.23

Κι όμως, υπάρχει τρόπος να ανακουφιστούμε από τους πόνους της περιόδου και τον λένε «Eva Intima» Επιλέξτε τη συνδυαστική δύναμη των Eva Intima Menofix & Eva Intima Probio pads κι αφήστε πίσω τις άβολες μέρες του μήνα.

Α

ν αισθάνεσαι πόνους και δυσφορία κατά τη διάρκεια της περιόδου, μην ανησυχείς, σίγουρα δεν είσαι η μόνη. Η αλήθεια είναι πως η δυσμηνόρροια είναι το πιο συχνό πρόβλημα σχετικά με την εμμηνόρροια. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, άλλωστε, που η Ισπανία καθιέρωσε άδεια εμμήνου ρύσεως από τη δουλειά ή που ο John Guillebaud, καθηγητής Αναπαραγωγικής Υγείας στο University College του Λονδίνου, την περιγράφει ως εξίσου επώδυνη με μια καρδιακή προσβολή. Ανήκω στην κατηγορία που η φράση «δύσκολες μέρες του μήνα» μπορεί να μην έχει βγει πολλές φορές από το στόμα μου, αλλά έχει αντηχήσει αμέτρητες φορές στο μυαλό μου, ειδικά τις πρώτες μέρες της περιόδου, οπότε βιώνω πραγματικά κάθε φορά ένα roller-coaster συμπτωμάτων: κράμπες στην κοιλιά, ναυτία, εξάντληση, συναισθηματικές διαταραχές – η λίστα δεν έχει τελειωμό. Κι αυτό που έχω διαπιστώσει είναι πως, δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλά που μπορείς να κάνεις για να ξεχάσεις διαπαντός τους πόνους περιόδου. Ευτυχώς, όμως, υπάρχει τρόπος να ελαττώσεις τα συμπτώματα και το μόνο που χρειάζεσαι είναι δύο εξαιρετικά (και εγγυημένα σωτήρια) προϊόντα της Eva Intima που πάντα μου προσφέρει την πιο εξειδικευμένη φροντίδα καθαρισμού της ευαίσθητης περιοχής.

EVA INTIMA® MENOFIX Το αυτοκόλλητο θερμαινόμενο επίθεμα Eva Intima® Menofix είναι η καλύτερη λύση όταν θέλω άμεση και ασφαλή ανακούφιση από τους πόνους της περιόδου χαμηλά στην περιοχή της κοιλιακής χώρας ή της μέσης. Η μακράς διάρκειας δράση του (μέχρι και 8 ώρες), το ιδιαίτερο σχήμα καρδιάς και το διακριτικό του μέγεθος το καθιστούν ιδανικό για χρήση κάθε φορά που υπάρχει ανάγκη, χωρίς να απαιτείται πρόσθετη παροχή ενέργειας. Tο μόνο που κάνω είναι να το τοποθετώ απλώς πάνω από το εσώρουχο, and the rest is history. Μάλιστα, χάρη στην πούδρα σιδήρου που επικαλύπτει την επιφάνεια, αποδίδει αποτελεσματική θερμοκρασία (50-60°C).

EVA INTIMA® PROBIO PADS Σερβιέτες υπάρχουν πολλές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι όλες ίδιες, κι εδώ οι μικρές λεπτομέρειες είναι που κάνουν τελικά τη μεγάλη διαφορά. Τα Eva Intima Probio Pads είναι οι πολυλειτουργικές σερβιέτες περιόδου νέας γενιάς, αφού δεν προσφέρουν μόνο άνεση και ανακούφιση αλλά διασφαλίζουν, χωρίς καμία έκπτωση, γρήγορη και υψηλή απορροφητικότητα ακόμα και σε μεγάλη ροή και προστασία από διαρροές. Την ίδια στιγμή, χάρη στα φυσικά στελέχη προβιοτικών Lactobacillus acidophilus που περιέχουν, προσφέρουν υψηλούς πληθυσμούς ωφέλιμων μικροοργανισμών που ενισχύουν την τοπική άμυνα και ενδυναμώνουν το μικροβίωμα της ευαίσθητης περιοχής. Κι όλα αυτά με ένα ιδιαίτερα απαλό και υποαλλεργικό κάλυμμα και τη δέσμευση ποιότητας και καταλληλότητας της Eva Intima: χωρίς χλώριο, φωσφορικά, άρωμα.

LiFO 21.12.23

33

ΕΜΣΤ: «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» Για τους επόμενους επτά μήνες, καλλιτέχνιδες καταλαμβάνουν όλους τους χώρους του ΕΜΣΤ, κάνοντάς το το πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης στον κόσμο που προτείνει και υλοποιεί ένα τόσο φιλόδοξο εγχείρημα. Σε ανοιχτό διάλογο με την επανέκθεση της μόνιμης συλλογής του μουσείου, με έργα αποκλειστικά γυναικών δημιουργών και τίτλο «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;», φιλοξενείται στον τρίτο όροφο η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της πρωτοπόρου της περφόρμανς Λήδας Παπακωνσταντίνου, μια εκτενής παρουσίαση του έργου της καταξιωμένης δημιουργού Χρύσας Ρωμανού καθώς και η πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της Βελγο-ελληνίδας καλλιτέχνιδας Δανάης Ανεσιάδου με τίτλο «D-Posessions». Από 14/12, ΕΜΣΤ, λεωφ. Καλλιρρόης & Αμβρ. Φραντζή, Τρ.-Κυρ. 11:00-19:00, Πέμ. 11:00-22:00, είσοδος από 4 ευρώ

Γιώργος Χατζημιχάλης: Β’ Μέρος, Έργα από το 1966 έως το 2022 Το Μουσείο Μπενάκη συνεχίζει με το Β Μέρος τη μεγαλειώδη του αναδρομή στην πορεία του σημαντικού καλλιτέχνη Γιώργου Χατζημιχάλη. Σημείο εκκίνησης είχε το Α’ Μέρος, το έτος 1966 και τα πρώτα έργα που φιλοτέχνησε σε ηλικία 12 ετών. Το δεύτερο μέρος ολοκληρώνεται με το πρόσφατο έργο του «Μια έκθεση πορτρέτων αφιερωμένη στο έργο “Ο Άγιος Ιερώνυμος στο αναγνωστήριό του” (π. 1475) του Antonello da Messina» που παρουσίασε το 2022 στην Eleftheria Tseliou Gallery. Η έκθεση περιλαμβάνει έργα που έχουν εκτεθεί τα προηγούμενα χρόνια στην Ελλάδα και το εξωτερικό αλλά και μεμονωμένα έργα και ενότητες που παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά.

23/11-14/1, Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, Πέμ., Κυρ. 10:00-18:00, Παρ.Σάβ. 10:00-22:00, είσοδος από 2,5 ευρώ

Alexandros Vasmoulakis, Theo Michael στην γκαλερί Alouche Benias

14/12-13/1, Alouche Benias Gallery, Κανάρη 1, Τρ.-Παρ. 11:00-19:00 μ.μ., Σάβ. 11:00-17:00

Ρένα Παπασπύρου «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης» Η έκθεση «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης - Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη» έχει ως σημείο εκκίνησης το έργο «Balbeeks» που ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου και δείχνει μια γυναικεία μορφή να αναδύεται στον χώρο. Παρουσιάζονται έργα της Ρένας Παπασπύρου που αντιπροσωπεύουν όλα τα στάδια της δουλειάς της από το 1976 μέχρι σήμερα και περιλαμβάνει δύο νέα έργα που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση.

12/12-16/6, Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Δευτ.Κυρ. 10:00-18:00, Τρ. κλειστά, Τετ.

10:00-20:00, είσοδος από 5 ευρώ

«Κανονικότητες στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα» Η γκαλερί Crux και η Θετική Φωνή παρουσιάζουν μια all-star ομαδική έκθεση με τίτλο «Κανονικότητες στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα» σε επιμέλεια του Φοίβου Σακαλή. H έκθεση αναγνωρίζει και επιχειρεί να προσεγγίσει ένα εσωτερικό πρόβλημα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, αυτό της μη αποδοχής της ταυτότητας φύλου και των σεξουαλικών πρακτικών των διαφορετικών υποσυνόλων της. Τα έργα που θα παρουσιαστούν φωτίζουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι απολαμβάνουν το σεξ και αντιλαμβάνονται την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους, και αναζητούν τρόπους για να καταπολεμήσουμε τις διαφορετικές εσωτερικές προκαταλήψεις μας.

την εικαστική του διαδρομή.

8/12-14/1, Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας, Τρ.-Σάβ. 10:00-9:00

«Unboxing Callas» Με αφετηρία τη δωρεά της συλλογής του Δημήτρη Πυρομάλλη στο Αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο Βασίλης Ζηδιανάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ATOPOS cvc, μας καλεί να ανακαλύψουμε εκ νέου τη μυθική divina μέσα από ένα εικαστικό unboxing. Στον 2ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος θα εκτεθεί το σύνολο της συλλογής του Δημήτρη Πυρομάλλη. Επιπλέον, θα παρουσιαστούν ντοκουμέντα από το Ιστορικό Αρχείο της ΕΛΣ.

26/11-10/1, 2ος όροφος Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος & Φουαγέ ΕΛΣ, ΚΠΙΣΝ, 10:00-21:00, είσοδος ελεύθερη

«Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» H νέα έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.» προσεγγίζει ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της ελληνικής αρχαιότητας, τη Μάχη της Χαιρώνειας, που έφερε στην πολιτική σκηνή τον Μέγα Αλέξανδρο και έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία του σύγχρονου κόσμου. Μέσα από περίπου 260 αντικείμενα, τα οποία προέρχονται από 27 μουσεία και ιδρύματα του εσωτερικού και τέσσερις ιδιωτικές συλλογές, η έκθεση εξετάζει τους δύο κόσμους που συγκρούστηκαν και μας φέρνει πιο κοντά από ποτέ σε μια στιγμή που άλλαξε τον ρου της Ιστορίας.

14/11-31/3, Μέγαρο Σταθάτου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, Δευτ., Τετ., Παρ., Σάβ.

10:00-17:00, Κυρ. 11:00-17:00, Πέμ.

10:00-20:00, είσοδος από 12 ευρώ

15/12-20/1, γκαλερί Crux, Σέκερη 4, Πεμ.-Παρ. 17:00-21:00, Σάβ. 13:0017:00

ΜΟΥΣΙΚΗ

Κώστας Μπασάνος: «Working Title (Προσωρινός τίτλος)»

Επετειακή συναυλία Lost Bodies / 35 χρόνια

Το «μαυρόχολο σκοτάδι» μοιραία διαποτίζει την έκθεση στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, η οποία δίνει έμφαση στη διαδικασία παραγωγής των έργων. Ο «προσωρινός τίτλος» αφήνει να εννοηθεί ότι αυτό που θα συναντήσει ο θεατής δεν είναι μια παράθεση ολοκληρωμένων έργων αλλά περιλαμβάνει υλικό που αναδεικνύει τον άξονα της σκέψης του καλλιτέχνη, δίνοντας έτσι στους θεατές τη δυνατότητα να αποκρυπτογραφήσουν

Οι Lost Bodies θα εμφανιστούν ζωντανά στο ΙΛΙΟΝ plus την Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου σε ένα επετειακό προρεβεγιόν για τα 35 χρόνια από τις πρώτες δύο κασέτες τους το 1988, «Δο Ντίεση» και «Αναρρόφηση τροφής». Σε αυτήν τη συναυλία θα ανέβουν μαζί τους στη σκηνή και παλιότερα μέλη όπως ο Μιχάλης Παπαδημητρίου, ο Νίκος Βελιώτης και η Σίλια Κόη.

29/12, ΙΛΙΟΝ plus, Koδριγκτώνος 17 & Πατησίων, 21:30, είσοδος από 8 ευρώ

34

LiFO

CULTURE ATZENTA

ΧΑΙΡΏΝΕΙΑ

THEO MICHAEL

ALEXANDROS VASMOULAKIS

Η διεθνής γκαλερί Alouche Benias φιλοξενεί την έκθεση «Eyes Compound» του εικαστικού Theo Michael, παρουσιάζοντας μια σειρά από ετερόκλητα έργα του διαφορετικών τεχνικών (ψηφιδωτά, σχέδια και κολάζ). Παράλληλα, φιλοξενείται και η έκθεση «Smashing Games» του Αλέξανδρου Βασμουλάκη, του τρομερού παιδιού της αθηναϊκής σκηνής που άφησε πίσω του τις μεγάλες εκρηκτικές τοιχογραφίες που λατρεύτηκαν, για να κάνει στροφή προς τα «μέσα» και να

επιστρέψει στις τελευταίες του εκθέσεις με έργα μιας πολύ μεγαλύτερης πνευματικότητας.

21.12.23

LiFO 21.12.23

35

Solmeister & Marseaux «Να τα πούμε» 2023

Paco Osuna live στο Oddity Club

Street Outdoors Klubnight 03

Solmeister και Marseaux, ένα από τα πιο δημιουργικά δίδυμα της νέας ελληνικής σκηνής, συναντιούνται ξανά στο stage του Fuzz για ένα επετειακό live όπου θα παρουσιάσουν τις πιο πρόσφατες δισκογραφικές τους δουλειές μαζί με αγαπημένα κομμάτια από όλη την πορεία τους.

Ο εμβληματικός Paco Osuna, με μια σημαντική καριέρα και παρουσία 25 χρόνων στη σκηνή, έρχεται στο Oddity Club για μια βραδιά pure techno και tech-house με τη σφραγίδα του Blend Athens. Τη βραδιά ολοκληρώνουν τα δυναμικά sets των Mikee και Manolaco.

Το Street Outdoors παρουσιάζει ένα ξεχωριστό χριστουγεννιάτικο club event στο ολοκαίνουργιο ZED στο κέντρο της Αθήνας, με 2 stages και 3 διαφορετικά DJ set με guest τους: DJ Gregory (Faya Combo, Africanism - Paris), Bengoa και Street Outdoors Soundsystem.

29/12, Fuzz Club, Πειραιώς 209 & Πατρ. Ιωακείμ 1, 20:00, είσοδος από €15

23/12, Oddity Club, Ηρακλειδών 61, 23:59, είσοδος από 20 ευρώ

23/12, ZED, πλατεία Θεάτρου 10, 23:00, είσοδος 10 ευρώ

Velocity Arena x I Hate Models, Lucia Lu, και Nur Jaber

Χριστουγεννιάτικη Συμφωνία

Athens Cocktails Party στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης

Η αινιγματική υπερδύναμη της techno, ο I Hate Models, ο Γάλλος σούπερσταρ που κατέρριψε τους κανόνες του είδους, επιστρέφει στην Αθήνα για να μεταφέρει στο dancefloor το μοναδικό ηχητικό του roller-coaster γεμάτο industrial beats, high-res rhythms και γρήγορα BPMs. Στο stage και η πολυτάλαντη Nur Jaber με τα μεθυστικά beats και τα ιδιαίτερα φωνητικά που απηχούν τις λιβανέζικες ρίζες της, καθώς και η Βερολινέζα Lucia Lu, το νέο απόλυτο ανερχόμενο αστέρι στον χώρο της ηλεκτρονικής μουσικής.

30/12, Κλειστό Γήπεδο Μπάσκετ OAKA, Κηφισίας 37, 23:00, είσοδος από 40 ευρώ

Βήτα Πεις & Δωδέκατος Πίθηκος Ο Δωδέκατος Πίθηκος συναντά το πάντα επίκαιρο και διαχρονικό συγκρότημα Βήτα Πεις για μια πολυαναμενόμενη κοινή εμφάνιση στο ΟΑΚΑ.

27/12, ΟΑΚΑ, Open Air, Κηφισίας 37, 19:00, είσοδος από 12 ευρώ

Mazoha Ο Μazoha καλωσορίζει το 2024 στην Αθήνα και το Death Disco με ένα live δυόμισι ωρών με τραγούδια από όλη του τη δισκογραφία αλλά και νέα ακυκλοφόρητα από το επόμενο άλμπουμ του.

6/1, Death Disco, Ωγύγου 16, 21:00, είσοδος από 10 ευρώ

Unsilent Night 2: Αγία Φανφάρα Το πιο έξαλλο χριστουγεννιάτικο βαλκανικό υπερθέαμα επιστρέφει στο Εμπρός ανήμερα των Χριστουγέννων για μια βραδιά θορυβώδη και σουρεαλιστική με live βαλκανικές μουσικές, DJ sets και πολύ χορό.

25/12, ελεύθερο αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο Εμπρός, Ρήγα Παλαμήδου 2, 22:00, είσοδος ελεύθερη

Με μια λαμπερή και γιορτινή συναυλία συνεχίζεται ο κύκλος «Συμφωνικές βραδιές» της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας Αθηνών στο Αμφιθέατρο Ιωάννης Δεσποτόπουλος του Ωδείου Αθηνών. Βαλς, πόλκες, ουγγρικοί αλλά και ελληνικοί συμφωνικοί χοροί από την ορχήστρα, μαζί με μελωδικά, υποβλητικά αποσπάσματα από όπερες, υπό τη διεύθυνση του προέδρου της Νίκου Μαλιάρα, θα αποτελέσουν το πρώτο μέρος της βραδιάς, ενώ έπειτα θα ακολουθήσει η Ακαδημαϊκή Χορωδία Νέων Αθηνών (ΑΧΝΑ) με μεγαλοπρεπή χορωδιακά κομμάτια.

22/12, Αμφιθέατρο Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Ωδείο Αθηνών, Βασ. Γεωργίου B’ 17-19, 20:30, είσοδος από 10 ευρώ

Nalyssa Green - Δεσποινίς Τρίχρωμη - Logout Η Nalyssa Green, η Logout και η Δεσποινίς Τρίχρωμη έρχονται για να συνομιλήσουν μουσικά πάνω στη σκηνή της Death Disco σε ένα εορταστικό live με επιλογές κομματιών από τη δισκογραφία της καθεμιάς και διασκευές που κάνουν η μία σε κομμάτια της άλλης, για να γιορτάσουν ακόμα μία χρονιά που φτάνει στο τέλος της.

27/12, Death Disco, Ωγύγου 16, 21:00, είσοδος από 10 ευρώ

33 Lovers live στην Death Disco Οι 33 Lovers, το πνευματικό παιδί του frontman και τραγουδοποιού Στράτου Κύρη, παρουσιάζουν για πρώτη φορά live, με full band, το ντεμπούτο-άλμπουμ τους «Ghost Flower» την Πέμπτη 28 Δεκεμβρίου στην Death Disco, σε ένα live που θα εξελιχθεί σίγουρα σε μεγάλη γιορτή.

28/12, Death Disco, Ωγύγου 16, 21:00, είσοδος από 8 ευρώ

ΠΑΡΤΙ

Τα Athens Cocktails διοργανώνουν ένα cocktail party υπό την αιγίδα των Reverb Sessions την Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης. Από τις 15:30 έως στις 23:30 οι παρευρισκόμενοι θα έχουν την ευκαιρία να γευτούν τα προτεινόμενα από επαγγελματίες του χώρου κοκτέιλ υπό τους freestyle, space disco, new wave και ’80s ήχους των DJs George Apergis, Analog Trip, Zaq και Mighty Robot.

22/12, Δημοτική Αγορά της Κυψέλης, Φωκίωνος Νέγρη 42, 15:30-23:30, είσοδος ελεύθερη, 6 ευρώ/κοκτέιλ

Qreclaim x Ρομάντσο Τα ξωτικά του Qreclaim προσγειώνονται στο Ρομάντσο για μια ηλεκτρισμένη βραδιά Χριστουγέννων με 3 διαφορετικά stages και περισσότερους από 12 μοναδικούς DJs. 25/12, Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3-5, 00:00-9:00, είσοδος από 18 ευρώ

Trashland Xmas Party Η Μαράια η Κάρεϊ ξεπάγωσε, τα Χριστούγεννα βρίσκονται προ των πυλών και η Death Disco υποδέχεται ένα τρας πάρτι με τις συγκλονιστικότερες cult επιτυχίες από τα ’80s, τα ’90s, τα Y2K καθώς και τα πιο κοντινά μας ’10s και ’20s.

22/12, Death Disco, Ωγύγου 16, 00:00, είσοδος από 6 ευρώ

Blend x Seds XMAS with Miss Monique Η σούπερ σταρ DJ, Miss Monique, με περισσότερες από 85.000.000 προβολές στο YouTube και ένα φανατικό κοινό σε ολόκληρο τον κόσμο, προσγειώνεται το βράδυ της 24ης Δεκεμβρίου για ένα ηλεκτρισμένο set στο Oddity Club.

24/12, Oddity Club, Ηρακλειδών 61, 23:59, είσοδος από 20 ευρώ

100% Techno στο Ρομάντσο

Οι 1000mods κλείνουν με καταιγιστικό τρόπο τη μουσική χρονιά, με ένα μεγάλο live την Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου, στο Floyd. Η κορυφαία heavy rock μπάντα δίνει την τελευταία της συναυλία για το 2023, κλείνοντας την επιτυχημένη παγκόσμια περιοδεία της στην Αθήνα. Tη βραδιά θα ανοίξουν οι Mystic Tension.

TYPEO, Mosh Beat, China, Plagger, υπόσχονται μια μοναδική εμπειρία χριστουγεννιάτικου rave, από soft σε σκληρό techno στο -1 του Ρομάντσου.

29/12, Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3-5, 00:00, είσοδος: €8

SOLMEISTER

1000Mods

I HATE MODELS

29/12, Floyd, Πειραιώς 117, 20:00, είσοδος από 17 ευρώ

36

LiFO

CULTURE ATZENTA

21.12.23

LiFO 21.12.23

37

Charlie στη Βαρβάκειο Ο Charlie, σε συνεργασία με το γνωστό The bar in front of the bar, υποδέχεται το αθηναϊκό κοινό σε μια μοναδική βραδιά house μουσικής με ένα δυναμικό line-up από αγαπημένους DJs της πόλης στη θρυλική Βαρβάκειο Αγορά.

7/1, Βαρβάκειος Αγορά, Αθηνάς 55, 17:00, είσοδος από 10 ευρώ

Strange by Stegi.Radio Τέσσερις νέοι επιμελητές επιλέγουν για τέσσερις βραδιές αναπάντεχους ήχους που αντανακλούν το μέλλον της εγχώριας μουσικής σκηνής. Αντλώντας έμπνευση από ένα πλήθος διαφορετικών πεδίων που εκτείνονται από τη χορευτική ηλεκτρονική μουσική και τον πειραματισμό έως το χιπ-χοπ, ο Βασίλης Παξινός, η KOKETAMC, η Saber Rider και ο Whystine θα προσκαλέσουν καλλιτέχνες της αθηναϊκής μουσικής σκηνής να παρουσιάσουν ένα ανατρεπτικό οπτικοακουστικό αποτέλεσμα. Το event παρουσιάζει η EvelinaEgw. 22, 23, 29, 30/12, -1 Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107, Παρ.-Σάβ. 22:00-1:00, είσοδος από 5 ευρώ

EON NYE Από τη 01:00 έως τις 11:00, στην καρδιά του EON Warehouse, υποδεχόμαστε το νέο έτος με ένα πρωτότυπο fusion house και techno ήχων, επιμελημένο από δέκα από τους καλύτερους DJs της πόλης. Line up: Cirkle x a.metz, ClubKid, K.atou x Maria Politi, Katra x Nikitas GRS, Roman x Saradis Bull, και The Dreamer.

31/12, EON Athens, Εμμανουήλ Παππά 13, 23:59, είσοδος από 15 ευρώ

EDEN NYE presents RED AXES Το επιτυχημένο electronic duo των Red Axes έρχεται στην Αθήνα στο πλαίσιο των EDEN parties με ένα set-δυναμίτη για όσους επιλέξουν να περάσουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στο Ωδείο Αθηνών. Μαζί τους η Elena Colombi, από τις πιο δυναμικές και καταξιωμένες DJs των τελευταίων ετών, καθώς και η μοναδική Odile Nyx, σε έναν μουσικό μαραθώνιο 9 ωρών γεμάτο ενέργεια, techno, house και electro ήχους.

31/12, Ωδείο Αθηνών, Βασ. Γεωργίου Β 17, 23:30, είσοδος από 50 ευρώ

Μετά την ακύρωση του CHAOS 2023, προς απογοήτευση των fans του είδους, αυτό επιστρέφει στη βάση του, τον χώρο του Temple, για ένα δωδεκάωρο NYE πάρτι που θέλει να ξορκίσει τη χρονιά που πέρασε και να καλωσορίσει αυτήν που έρχεται.

31/12, Temple, Ιάκχου 13, 23:45, είσοδος από 15 ευρώ

AUDYSEY Festival, Genesis pt.1 Αυτή την παραμονή Χριστουγέννων ο εμβληματικός χώρος του ΟΑΚΑ φιλοξενεί το πρώτο του ολονύκτιο event ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής, μια ηχητική οδύσσεια που θα επιχειρήσει να σβήσει τα όρια ανάμεσα σε psy #trance, #techno και hard techno σε μια βραδιά με σημαντικούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες που έρχεται απευθείας από το μέλλον του ελληνικού clubbing scene.

24/12, Κλειστό Γήπεδο Μπάσκετ OAKA, Κηφισίας 37, 21:00, είσοδος από 32 ευρώ

ΠΕΡΦΟΡΜΑΝΣ Hypothetical Fluid: Ιnstant compositions for vision, sound & movement Η 7 μελής ομάδα Hypothetical Fluid παρουσιάζει στο ΚΕΤ μια εξερευνητική και αυτοσχεδιαστική παράσταση στην οποία μουσική, χορός, φωτισμός και κινηματογράφος συμπράττουν και ενώνονται πάνω στη σκηνή.

22/12, Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α, 21:00, είσοδος από 8 ευρώ

ΜΠΑΛΕΤΟ Ο «Καρυοθραύστης» του Κωνσταντίνου Ρήγου στην ΕΛΣ Ο Καρυοθραύστης, το αριστούργημα του Πιοτρ-Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, ένα από τα δημοφιλέστερα μπαλέτα του ρεπερτορίου, επιστρέφει για εννέα μοναδικές παραστάσεις στην εντυπωσιακή χορογραφία του διευθυντή του Μπαλέτου της ΕΛΣ Κωνσταντίνου Ρήγου. Στη νέα εποχή ο Καρυοθραύστης αναδεικνύει τη σκοτεινή αλλά και τη φωτεινή, φαντασμαγορική πλευρά του γνωστού παραμυθιού, μιλώντας για όλα εκείνα τα παιδιά που νιώθουν ότι βρίσκονται στο περιθώριο και είναι αναγκασμένα να δημιουργήσουν τα δικά τους όνειρα σε έναν κόσμο που νιώθουν πως «διέλυσαν οι μεγάλοι».

«Ζιζέλ» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Το Mπαλέτο της Εθνικής Όπερας της Οδησσού έρχεται στο Μέγαρο για να παρουσιάσει το αριστούργημα του Αντόλφ Αντάμ, Ζιζέλ. Η Ζιζέλ, μια νεαρή χωρική που είναι ερωτευμένη με τον αριστοκράτη Άλμπρεχτ, χάνει τα λογικά της όταν ανακαλύπτει ότι ο αγαπημένος της είναι αρραβωνιασμένος με κάποια άλλη. Με ραγισμένη καρδιά, παίρνει το σπαθί του Άλμπρεχτ και αυτοκτονεί. Ως ξωτικό πια, ενώνεται με άλλες πληγωμένες κοπέλες που εκδικούνται τους άντρες, κάνοντάς τους να χορεύουν μέχρις εξαντλήσεως.

18-28/12, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 16:00, 20:00, είσοδος από 18 ευρώ

ΘΕΑΤΡΟ Ο Γιάννης Αγγελάκας και η Όλια Λαζαρίδου φέρνουν τη «Nέκυια» της «Οδύσσειας» στη Στέγη Οι Γιάννης Αγγελάκας, Χρήστος Παπαδόπουλος και Όλια Λαζαρίδου συναντιούνται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης για να μας μεταφέρουν στο πιο απόκοσμο, μυστικιστικό και σχεδόν αποκρυφιστικό ομηρικό τοπίο: εκείνο της ραψωδίας λ, στο οποίο περιγράφεται η κάθοδος του Οδυσσέα στον Άδη. Μαζί τους δύο μουσικοί, τέσσερις γυναικείες φωνές και ο ηχητικός σχεδιασμός του Coti Κ. δημιουργούν μια «surround» κατάβαση στον Άδη, στο θυμικό και στον εαυτό μας.

21/12-28/1, Κεντρική Σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, Πέμ.-Κυρ. 20:30, είσοδος από 10 ευρώ

«Βαρυπενθούσα» 2ος χρόνος Το Βαρυπενθούσα unplugged του Ιώκο Ιωάννη Kοτίδη επιστρέφει για δεύτερη χρονιά στη Σφίγγα, μεταφέροντάς μας ιστορίες και τραγούδια για «έρωτες μακαρίτες» των Χατζηλαζάρου, Μοσκώφ, Ρεβενιώτη, Παπαδάκη, Κορτάσαρ, Ιωάννου, Μπόρχες και άλλες σπουδαίες πονεμένες ψυχές.

22, 23, 29, 30/12, Σφίγγα, Σφιγγός 45, Νέος Κόσμος, Παρ. 21:00, Σάβ.

18:00

LiFO

CULTURE ATZENTA

NΈΚΥΙΑ

23/12-14/1, ΕΛΣ, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, 19:30, Κυρ.

18:30, είσοδος από 10 ευρώ

RED AXES

38

Chaos NYE party

21.12.23

LiFO 21.12.23

39

AITS

LIFO PORTRA POWERED BY

BARRICE-BEYOND-ZEN, BEATS PLIZ,ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΓΕΩΡΓΌΠΟΥΛΟΣ, ΠΆΝΟΣ ΓΙΑΝΝΙΚΌΠΟΥΛΟΣ, ΣΤΕΦΑΝΊΑ ΓΟΥΛΙΏΤΗ, ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΓΡΈΓΟΥ, ΕΚΔΌΣΕΙΣ GUTENBERG (ΓΙΏΡΓΟΣ & ΚΏΣΤΑΣ ΔΑΡΔΑΝΌΣ, ΓΙΆΝΝΗΣ ΜΑΜΆΗΣ), ΓΙΏΡΓΟΣ ΖΑΝΝΆΚΗΣ, ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΙΆ ΚΑΡΑΜΠΈΤΗ, ΜΑΡΊΑ ΚΑΤΣΙΚΑΔΑΚΟΥCYBER, ΣΟΦΊΑ ΚΌΚΚΑΛΗ, ΓΙΆΝΝΟΣ ΚΟΥΡΆΓΙΟΣ, ΒΑΣΊΛΗΣ ΛΟΎΡΑΣ, ΜΆΡΙΟ ΜΠΑΝΟΎΣΙ, ΜΑΡΊΑ ΝΑΥΠΛΙΏΤΟΥ, ΚΟΡΊΝΝΑ ΝΤΟΥΛΛΆΑΡΤ, PAN PAN, ΑΦΡΟΔΊΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΆΚΟΥ, ΜΑΡΊΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΊΟΥ, ΛΉΔΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΥ, ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΠΑΠΟΎΛΙΑ, ΡΈΝΗ ΠΙΤΤΑΚΉ, ΕΥΔΟΚΊΑ ΡΟΥΜΕΛΙΏΤΗ, ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΤΊΓΚΑΣ, ΠΡΌΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΌΣ, ΣΥΡΑΓΏ ΤΣΙΆΡΑ & ΑΝΕΞΆΡΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΊΑ

ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΏΜΑΤΟΣ: ΜΙΧΆΛΗΣ ΜΙΧΑΉΛ, ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ, M. HULOT ΚΕΊΜΕΝΑ: M. HULOT, ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ, ΓΙΆΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ, ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ, ΖΩΉ ΠΑΡΑΣΊΔΗ, ΘΟΔΩΡΉΣ ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟΣ, ΤΊΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΆ, ΘΟΔΩΡΉΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΤΟΎΛΑ ΚΟΥΣΤΈΝΗ, ΊΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΆΝΗΣ, ΜΙΧΆΛΗΣ ΓΕΛΑΣΆΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ, FREDDIE F., ΌΛΓΑ ΔΈΙΚΟΥ, ΕΒΊΤΑ ΣΚΟΥΡΛΈΤΗ, ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΌΜΤΣΗΣ, ΈΛΤΟΝ ΠΈΤΡΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΌΣ: ΝΙΝΈΤΤΑ ΓΙΑΚΙΝΤΖΉ ΜΑΚΙΓΙΆΖ-ΜΑΛΛΙΆ: ΈΦΗ ΑΡΓΥΡΟΠΟΎΛΟΥ, ΖΈΦΗ ΣΙΆΤΟΥ

2024

ΜΟΥΣΙΚΗ—ΚΟΜΙΚΣ

PORTRAITS 2024

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΖΩΉ ΠΑΡΑΣΊΔΗ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

PAN

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΜΠΑΡ ΦΆΛΑΙΝΑ, ΑΣΚΛΗΠΙΟΎ 39.

42

LiFO

PAN

21.12.23

LiFO 21.12.23

43

Aν ένα κομμάτι ξέφυγε φέτος από την εναλλακτική σκηνή της Αθήνας και βγήκε σε ένα πιο ευρύ κοινό, αυτό είναι η «Ανισόπεδη Ντίσκο» του, που χορεύτηκε από ένα μπαρ στη μικρή Δονούσα μέχρι και σε γάμους. Ο ίδιος είναι ευτυχής που η δουλειά του πήγε πολύ πιο πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε να την πάει μόνος του, και ξέρει πως είναι πια στο στάδιο που κάποιοι ίσως δεν αντέχουν να ξανακούσουν το τραγούδι του.

T

PAN 44

LiFO

PORTRAITS 2024

ο Spotify, που όλους μας φακελώνει, μου πέταξε στην επισκόπηση της χρονιάς το μήνυμα «Δεν χόρταινες να ακούς “Ανισόπεδη Ντίσκο”», ενώ μήνα μέγιστης ακρόασης Pan Pan μου έβγαλε τον Οκτώβρη, δηλαδή τον μήνα που το καλοκαίρι μου δεν μπορεί άλλο να παραταθεί και κάνω ό,τι μπορώ για να το φέρω πίσω, βάζοντας τα ακουστικά μου, ας πούμε. Κάποια κομμάτια τα συνδέουμε με μια συγκεκριμένη στιγμή. Είναι μέσα του Αυγούστου, μπαίνει το εν λόγω κομμάτι στο μοναδικό μπαρ που ξενυχτάει στο νησί και παρότι στο dancefloor σκάμε από την υψηλή θερμοκρασία και τον ελάχιστο κλιματισμό, όσοι επιμένουμε να καθόμαστε εκεί χορεύουμε και τραγουδάμε στίχο—στίχο. Τότε κάποιος από την παρέα φωνάζει «ρε, δεν το αντέχω, δεν το μπορώ. Τη βλέπεις αυτήν τη φλέβα στο πόδι μου; Ούτε αυτή το μπορεί». Γέλασα, και συνέχισα να τραγουδάω. Είναι μέσα Οκτωβρίου όταν λαμβάνω ένα δελτίο Τύπου το οποίο με κάνει να ανοιγοκλείσω τα μάτια μου από έκπληξη. «Με την ιδιότητα του μουσικού, του comic artist και του εικονογράφου, ο πολυδιάστατος Pan Pan γνωρίζει πολύ καλά πώς να εισβάλλει στον ψυχισμό των ανθρώπων μέσω εικόνας και ήχου, γεμίζοντάς τους με sweet & sour vibes. Τα τραγούδια της τριλογίας των albums του με τίτλο “Φαντασμαγορία” ακούγονται κυριολεκτικά παντού: από τα social media μέχρι τα ραδιόφωνα, από τις πλατείες μέχρι τα clubs και από τα home parties και τα μεγάλα φεστιβάλ. Η underground “Ανισόπεδη Ντίσκο” με τους synth νοσταλγικούς ήχους είναι το τραγούδι που ξεχώρισε και αγαπήθηκε όσο κανένα άλλο το φετινό καλοκαίρι. Ένα τραγούδι που εκφράζει όλες τις ηλικίες και που έντυσε μουσικά όλες τις καλοκαιρινές στιγμές και αναμνήσεις που κοινοποιήθηκαν σε TikTok και Instagram… Η “Ανισόπεδη Ντίσκο”, με τα 1,4 εκατομμύρια Spotify streams και τα 1 εκατομμύριο YouTube views, συμπεριλαμβάνεται στο album “Φαντασμαγορία Τρία” που κυκλοφορεί σε όλα τα ψηφιακά καταστήματα και τις streaming υπηρεσίες από τη Minos EMI, a Universal Music Company». Δεν παρακολουθώ τι παίζει στο TikTok, γι’ αυτό μου έκανε εντύπωση το δελτίο. Το ότι είχε κάνει χαμό μεγαλύτερο από το breakthrough κομμάτι του «Χτύπα με σαν ρεύμα στην πίστα» το ήξερα, αλλά σίγουρα δεν είχα πάρει χαμπάρι ότι το επόμενο μεγάλο του χιτ έχει παίξει πολύ εκεί. Διαβάζω ότι φιλοξενήθηκε σε πάνω από 4.000 posts, βρέθηκε και στις πρώτες θέσεις του ντόπιου Shazam chart. Ο δημιουργός του, πάντως, έκανε TikTok account για να προλάβει να κατοχυρώσει το @postnoise και για να παρακολουθήσει μερικά βίντεο. Είδε να το συνδυάζουν με καταστάσεις άσχετες από αυτές που είχε στο μυαλό του γράφοντάς το, με βουτιές ας πούμε, αλλά δεν έχει ποστάρει: «Εντάξει, πλάκα έχει όλο αυτό, δεν μπορείς να ζητάς το κομμάτι σου να πάει παραπέρα και να ντύνει μόνο βιντεάκια με κουλ σκεϊτάδες και γκραφιτάδες. Δεν το πιάνω πώς λειτουργεί, ίσως κάποτε να ασχοληθώ, ίσως μέχρι να το κάνω να υπάρχει κάποιο άλλο σόσιαλ. Νιώθω όμως ότι ποστάρουν πιο πιτσιρίκια από μένα και αν μπω κι εγώ σε αυτό θα νιώθω σαν τον θείο που κάθεται με τη νεολαία, και δεν το θέλω». Του περιγράφω το σκηνικό στη Δονούσα, ότι η «Ανισόπεδη Ντίσκο» εξόργισε σχεδόν κάποιον, και το αντιμετωπίζει με ειλικρινές coolness, ξέρει ότι στην επιτυχία έχεις κάποιους μαζί σου και κάποιους απέναντι. « Ήταν τρεις βδομάδες που έπαιζε το “Χτύπα με σαν ρεύμα στην πίστα” και μου έστειλε μια φίλη, “έλα, Παναγιώτη, τα κατάφερες, έβαλαν το κομμάτι σου στο διπλανό μπαρ και ένας είπε “αν το ακούσω άλλη μια φορά θα πεθάνω”. Μέρος του παιχνιδιού είναι και αυτό, και η γόνιμη κριτική και το αναίτιο hate. Θα δεχτείς το ένα, θα δεχτείς και το άλλο». Τον ρωτάω αν έχει πρόβλημα που έχω ζητήσει να παίξει ένα τραγούδι του στο πάρτι του γάμου μου, αλλά μετά από αυτό μπορεί να έμπαινε και Britney Spears. «Τέλειο δεν είναι αυτό; Γάμος χωρίς “Ανισόπεδη Ντίσκο” δεν στεριώνει, όλοι το ξέρουν». Νομίζω, συμφωνούμε όλοι πως η μουσική του μπαίνει κάτω από την ομπρέλα της ποπ. Ωστόσο, τα εφηβικά του ακούσματα, η μουσική του αφετηρία, είναι το χιπ—χοπ, και αυτό που κάνει τώρα τέτοιο είναι, για εκείνον τουλάχιστον, ως προς τον τρόπο που το προσεγγίζει στο μυαλό του, που «πατάει» για να δημιουργήσει τους ρυθμούς του και ενορχηστρώνει, που φτιάχνει κάτι, το λουπάρει και προσπαθεί να το χαλάσει λίγο σαν να ξανασαμπλάρει τον εαυτό του. «Στο μεθεπόμενο άλμπουμ νιώθω ότι θα γυρίσω ακόμα πιο κοντά σε αυτό το πράγμα». Το επόμενο, αυτό που περιμένουμε στα μέσα Ιανουαρίου από την Black Caramel Records, θα έχει καθαρά ηλεκτρονικό ήχο, θα λέγεται «Λύκοι στον Άρη» και το έχει κάνει με τον Years of Youth, τον Γιάννη Αναγνωστόπουλο, με τον οποίο είναι φίλοι πάνω από 20 χρόνια και μουσικοί συνοδοιπόροι στα Echo Tides τα τελευταία έξι. Και οι γυναικείες φωνές που επέλεξε στα προηγούμενα άλμπουμ του, η Nalyssa Green, η Melentini και η Καλλιόπη Μητροπούλου, μεταξύ άλλων, είναι πρώτα φίλες του. « Ήθελα να αποδείξω ότι μπορώ να φτιάξω κάτι με μηδενικά μέσα, με ό,τι έχω στα χέρια μου και με τους ανθρώπους που ξέρω, ότι δεν χρειάζεται ένα σούπερ στούντιο για να παραγάγεις μουσική που θα φτάσει στον κόσμο, πως αν γράψεις κάτι που λέει την αλήθεια θα βρει κάπως τον τρόπο να πάει παραέξω, και στάθηκα τυχερός, γιατί θα μπορούσε αυτήν τη μουσική να καταλήξουμε να την ακούμε εγώ και οι φίλοι μου». Όπως και η τριλογία της «Φαντασμαγορίας», έτσι κι αυτό θα αφηγείται με τα κομμάτια του μια ιστορία, θα είναι ένα sci—fi άλμπουμ που, ταξιδεύοντας πίσω στο 1987, θα μιλάει για κάποιους που πάνε να εξερευνήσουν τον Άρη «και κάπου στραβώνει η φάση, τους βλέπουμε πως μένουν εκεί να αναπολούν τη ζωή τους στη Γη, να εκτιμούν ανθρώπους και απλά πράγματα που άφησαν πίσω τους. Αν του αφαιρέσεις το context της επιστημονικής φαντασίας, είναι και ένα ανθρωποκεντρικό άλμπουμ για τα θέλω, τις ματαιώσεις και τις ελπίδες». Κατά κάποιον τρόπο, είναι ένα κόμικ σε δίσκο, που από το πρώτο του single, τα «Ροζ Φώτα», μας χάρισε ονειρικές, σουρεαλιστικές εικόνες — είναι το νέο μου αγαπημένο

21.12.23

κομμάτι. Ως κομίστας, ο Παναγιώτης Πανταζής μόλις κυκλοφόρησε στις εκδόσεις Διόπτρα τον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη, ένα graphic novel σε σχέδιο και σενάριο δικό του. Στο φεστιβάλ των δύο ημερών και των δύο σκηνών όπου έδωσαν τα indie kids ραντεβού μετά τις διακοπές τους, το Αγοραφοβικό, που στήθηκε στα τέλη του φετινού Σεπτέμβρη στο ΠΛΥΦΑ, έχοντας συγκεντρώσει στο line up του την crème de la crème της εγχώριας εναλλακτικής σκηνής, η μέρα που εκείνος ήταν headliner είχε γίνει sold out από μέρες — καμία έκπληξη. Όμως πια δεν παίζει μόνο για ένα κοινό που ανήκει σε υποκουλτούρες, που απολαμβάνει και κυνηγάει το niche. Ο Pan Pan κάθεται στο τραπέζι με τους μεγάλους παίκτες, του ζητάει το άλμπουμ του μια μεγάλη δισκογραφική και ένας μεγάλος εκδοτικός τού επιτρέπει εν λευκώ να αποδώσει με τον δικό του τρόπο ένα κλασικό έργο. «Εκείνοι ήρθαν σε μένα, εγώ απλώς φρόντιζα να κάνω τη δουλειά μου όσο πιο καλά μπορούσα, περιμένοντας να συμβεί κάποτε αυτό το πράγμα. Είναι ανακουφιστικό να φτάνεις σε ένα σημείο όπου νιώθεις ότι υπάρχουν άνθρωποι που θα σου κάνουν τη ζωή πιο εύκολη, που θα σου δώσουν τα κανάλια ώστε να πάει η δουλειά σου πιο πέρα από εκεί που θα μπορούσες να τη φτάσεις μόνος σου». Δεν φοβάται την ταμπέλα του mainstream, «αυτό βέβαια σημαίνει ότι σε ξέρουν και οι πέτρες, κάτι από το οποίο απέχω, αλλά, αν έρθει, σε καμία περίπτωση δεν το θεωρώ κακό. Εμείς το χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε την ποιότητα, ενώ, στ’ αλήθεια, είναι απλώς ποσοτικός χαρακτηρισμός». Ούτε αν τον πει κάποιος φασέο παρεξηγείται, «αλλά είναι χαζομάρα, δεν γίνεται να με λες φασέο από τη στιγμή που περνάω το 90% του χρόνου στο σπίτι μου, πηγαίνοντας το μεγάλο μου παιδί στα αγγλικά ή διαβαζοντάς το. Φασέος είναι αυτός που τον βλέπεις παντού, ακόμα και κάπου που δεν γουστάρει». Μας διακόπτει ένα τηλεφώνημα, ζητάει συγγνώμη, είναι για δουλειά. Aφορά τα μαθήματα σχεδίου κόμικ για ενηλίκους που παραδίδει στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, σε μια προσπάθεια να αποδείξει ότι δεν είναι θέμα ταλέντου, «πως αν σου δείξω δυο πράγματα, θα δεις ότι μπορείς να το κάνεις. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει τέχνη και να νιώθει χαρούμενος». Εκείνος δεν καταπιάστηκε με την αρχιτεκτονική που σπούδασε, για να αφιερωθεί σε όσα κάνει σήμερα, και δεν μετανιώνει λεπτό. Και τώρα η μουσική του τραβάει μπροστά τα σχέδιά του. Όχι πολύ καιρό πριν, το 2019, είχε πει στον M. Hulot ότι το κοινό που στηρίζει τα κόμικς είναι μικρό και το κομμάτι από την πίτα που του αντιστοιχεί είναι ακόμα μικρότερο, ωστόσο του δίνει «δύναμη και χαρά». Τώρα πια έχουν αλλάξει τα κόζια. Για μένα, μία από τις πιο αισιόδοξες επαγγελματικές ιστορίες είναι αυτή που ο Φράνσις Φορντ Κόπολα γύρισε τη Συνομιλία, που λογαριάζει ως την πιο προσωπική απ’ όλες τις ταινίες του, με τα λεφτά που έβγαλε κάνοντας τον Νονό, που δεν το ήθελε καθόλου. Θα μου πει και ο Παναγιώτης κάτι παρόμοιο, ότι δεν καιγόταν να ασχοληθεί με τα Μυστικά του βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα πριν από μερικά χρόνια. Αλλά, έχοντας βγάλει αυτό την περίοδο που και ο Γιώργος Γούσης εικονογράφησε τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου, το Μέρες Λατρείας που συνυπέγραψαν λίγο αργότερα πήγε πολύ καλύτερα απ’ ό,τι θα συνέβαινε υπό άλλες συνθήκες. Θα μας διακόψει και ένα κορίτσι που θα περάσει μπροστά από τη Φάλαινα των Εξαρχείων και θα τον χαιρετήσει, λέγοντας τραγουδιστά το καλλιτεχνικό του όνομα. Εκείνος θα γυρίσει να δει αν την γνωρίζει — δεν τη γνώριζε. Γυρίζω πίσω στο δονουσιώτικο dancefloor, εκεί όπου χορεύαμε στίχους όπως «Μα όσο κι αν θέλω να χορεύω σαν να μη με νοιάζει / ξέρω πως έχω ένα βαρίδι που πλακώνει την ψυχή μου» και «τι ζωή είναι αυτή που ζούμε τώρα / ήθελα να σου δώσω ό,τι έχω και δεν έχω / μα αυτό που έχω είναι άγχος για το αύριο / για το τώρα, για το χτες / κατά μήκος και καθ’ ύψος». Ακούγοντάς τους ξανά με την επιστροφή μου στην πόλη, μέχρι να κατέβω στη δουλειά και ενώ περνάω μπροστά από κλούβες που παρκάρουν στα Εξάρχεια, άρχισα να μαθαίνω απέξω και το επόμενο κουπλέ που νιώθω να ταιριάζει στη διαδρομή που ακολουθώ. Είναι ένα κομμάτι που περιγράφει τις προσωπικές ήττες και τις ματαιώσεις του δημιουργού του, «τα όσα μας έχει φορέσει η πατριαρχία στο κεφάλι κανονικά». Για το αύριο τον αγχώνουν εκατό πράγματα, «αν θα βρεθούμε μια μέρα να είμαστε πρόσφυγες, η κλιματική αλλαγή, αν θα μπορέσω να βοηθήσω τα παιδιά μου να αντεπεξέλθουν σε όσα δύσκολα θα συναντήσουν — θες να τελειώσουμε σήμερα ή να συνεχίσω; Υπάρχουν φορές που με παραλύουν όλα αυτά και γι’ αυτό κάνω ό,τι κάνω δημιουργικά, για να έχω την αίσθηση ότι είμαι ζωντανός, πως έχω τον έλεγχο». Και ενώ ο Πάρις μαζεύει τους φωτογραφικούς του φακούς, πιάνουμε οι τρεις μας μια κουβέντα που ξεκίνησε από το αν μπορούμε να βρούμε έστω έναν λόγο που ένα σπίτι στο κέντρο αξίζει να στερηθείς κάτι για να το πληρώνεις εφτακόσια ευρώ και το ότι το τυλιχτό έχει πάει στα 4,20 και έφτασε μέχρι το ότι τέλειος νέος γονιός δεν υπάρχει, υπάρχει όμως αυτός που ζητάει συγγνώμη. Μιλάμε για μια Αθήνα του τώρα, γι’ αυτή την «πόλη που σαν θάλασσα μας πνίγει μια μέρα». Mainstream ή όχι, φασέικα ή μη, underground ή viral, γι’ αυτή την πόλη κι εκείνους που την κατοικούν και του μοιάζουν μιλάει και ο Pan Pan, κι εγώ είχα καιρό να με δω σε τόσα κομμάτια ενός μόνο καλλιτέχνη.

PAN Ήταν απόγευμα στο αμάξι και ακούγαμε Pulp Και σκεφτόμουν ότι θέλω να Σου γράψω ένα τραγούδι Να ακούς όταν πηγαίνεις στη δουλειά το πρωί Όταν κολλάς στην Κηφισίας λίγο Πριν το δαχτυλίδι Μα όσο κι αν θέλω να χορεύω Σαν να μη με νοιάζει Ξέρω πως έχω ένα βαρίδι που Πλακώνει την ψυχή μου Κι έτσι δε μπορώ να ανέβω στη Σκηνή ή έστω σε καμιά Ταράτσα να τα πω πωπω τι ζωή Είναι αυτή που ζούμε τώρα Ήθελα να σου δώσω Ό,τι έχω και δεν έχω μα αυτό που Έχω είναι άγχος για το αύριο για Το τώρα, για το χτες Κατά μήκος και καθ' ύψος Τι να κάνω τον εαυτό μου χάνω Είναι νωρίς δε θέλω ύπνο και Δε θέλω να πεθάνω τον εαυτό μου βρίσκω Σ' αυτή την ανισόπεδη ντίσκο Και στις ταράτσες που καθόμουν αφελώς Κι έκανα όνειρα για έναν κόσμο που γυρίζει Τώρα οι μπάτσοι δένουν κόσμο και φοράν Κουκούλες για να νιώθουν ασφαλείς εκείνοι Που μας πήραν τη σειρά μας Και έχουν μούτρα να μιλάνε Που μας βλέπουν και γυρνάνε και μας φτύνουν Και το δάχτυλο κουνάνε Μας ρωτάνε αν τα κάναμε σωστά Δηλαδή αν είμαστε κανονικά παιδιά Κι εγώ που είμαι άντρας Cis και straight λευκός Σχετικά καλός μαθητής και φοιτητής Πήγα στρατό και σε παντρεύτηκα Σε μια εκκλησία Βαφτίσαμε και το παιδί μας σε άλλη μία Μια ζωή απλός, μέτριος, κοινωνικός Καμιά φορά μα συνήθως λίγο πιο κλειστός Δεν προκάλεσα και ήμουν σχετικά αποδεκτός Μα δεν ένιωσα ούτε μια φορά κανονικός Τι να κάνω τον εαυτό μου χάνω Είναι νωρίς δε θέλω ύπνο και Δε θέλω να πεθάνω πού και πού Τον εαυτό μου βρίσκω πού Σ' αυτή την ανισόπεδη ντίσκο Ήταν απόγευμα στο αμάξι και ακούγαμε ΚόρεΎδρο Accra Minoa, My Wet Calvin The Boy, Nalyssa Green, Νefeli, Walking Undercover, ΛΕΞ, Melentini, Spectralfire, Τάκι Τσαν, Πέρα στα όρη, Χωρίς περιδέραιο, Toquel, Διάφανα Κρίνα, Larry Gus, Τουρνά, bonebrokk, Χατζιδάκι, Χατζηνάσιο Καρβέλα, Βισσή, Βόσσου, Μαντώ, Dolly Vara, Cappette, Metro Decay, Felizol, Ριφιφί, Ρακιντζή, Μοσχολιού, Τρίχρωμη, Στέρεο Νόβα, Ημισκούμπρια, Ντακότα, Ευριπίδη, Τρύπες, Σπαθιά, Μωρά στη φωτιά Echo tides echo tides echo tides echo tides

LiFO 21.12.23

45

ΑΦΡΟΔΊΤΗ

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΩΝΑΣΗ ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΛΕΓΑΚΗ, ΣΤΟΥ ΡΕΝΤΗ.

46

LiFO

21.12.23

ΠΑΝΑΓΙΩΤΆΚΟΥ

PORTRAITS 2024

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

ΠΡΌΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΌΣ LiFO 21.12.23

47

Φέρνοντας τα ψηφιακά Plásmata στα Ιωάννινα, η Στέγη απέδειξε πως μια καλλιτεχνική διοργάνωση μεγάλης κλίμακας μπορεί να αφορά και την περιφέρεια. Η διευθύντρια Πολιτισμού και ο διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση προαναγγέλλουν πως η διάθεση για εξωστρέφεια οδηγεί σταδιακά τις δράσεις τους και σε άλλες πόλεις, και άλλες Αθήνες.

«Δ

εν είναι επαρχιακή πόλη τα Γιάννενα! Είναι μια πόλη της περιφέρειας», μου λέει με νόημα η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καθώς συζητάμε τη σημασία, τις προκλήσεις και το ρίσκο μιας καλλιτεχνικής διοργάνωσης μεγάλης κλίμακας όπως ήταν τα φετινά Pl smata σε μια πόλη εκτός Αθήνας. Έχοντας μεγαλώσει κι εγώ στη (νησιωτική) περιφέρεια, γνωρίζω καλά ότι ένα βασικό —ίσως το βασικότερο— κομμάτι στο οποίο υπολείπεται η ζωή εκεί είναι ο σύγχρονος πολιτισμός. Ήταν σπουδαίο, λοιπόν, που το Ίδρυμα Ωνάση αποφάσισε φέτος η μεγάλη καλοκαιρινή του έκθεση ψηφιακής τέχνης, η δεύτερη της σειράς Pl smata, να αποκεντρωθεί και να βρεθεί στην περιφέρεια, και συγκεκριμένα στον τόπο καταγωγής της διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος. Το είδαμε το πρώτο τριήμερο των εγκαινίων στα μάτια των κατοίκων που κοντοστέκονταν, στην αρχή με περιέργεια και σταδιακά με ενδιαφέρον και θαυμασμό, για να γνωρίσουν τα ψηφιακά Πλάσματα που θα μεταμόρφωναν για έναν μήνα την παραλίμνια διαδρομή, μετατρέποντάς τη μάλιστα, για πρώτη φορά, σε μια διαδρομή μόνο για πεζούς. Το ακούσαμε από τα στόματά τους. Διόλου τυχαία η επιλογή της πόλης βέβαια. Οι προσωπικοί δεσμοί που διατηρεί η Αφροδίτη Παναγιωτάκου με τα Γιάννενα επέτρεψαν στο Ίδρυμα να ακολουθήσει τον Νο1 κανόνα που είχαν θέσει εξαρχής, και τον τόνισαν πολλές φορές κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων και των συνεντεύξεων: δεν ήθελαν να προσγειωθούν (όχι μόνο οι καλλιτέχνες και τα έργα τους αλλά και η τεράστια ομάδα που δούλεψε για πάνω από έναν χρόνο), να επιβληθούν στην πόλη για όσο διάστημα θα βρίσκονταν εκεί. Στόχος ήταν να υπάρξει μια αμοιβαία οικειοποίηση του χώρου, των καλλιτεχνών και των έργων. Το κατάφεραν, εντοπίζοντας καλλιτέχνες και άλλους επαγγελματίες που ένιωσαν την πόλη, δούλεψαν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνέλεξαν data και τα μετέφεραν στους αλγορίθμους τους, φτιάχνοντας έργα από και για τα Γιάννενα, όπου το παραδοσιακό και το σύγχρονο στοιχείο, το αναλογικό και το ψηφιακό, η παρατήρηση και η εμβύθιση μπλέκονταν οργανικά. «Ξέρεις κάτι; Σε μέρη σαν κι αυτά σε βλέπει όλη η πόλη. Είσαι απόλυτα εκτεθειμένος. Δεν θα σε δουν απλώς κάποιοι, ενώ άλλοι θα σε αγνοήσουν και μερικοί δεν θα φτάσουν ποτέ σε σένα. Θα πρέπει να κάνεις το καλύτερό σου», επισημαίνει η Αφροδίτη Παναγιωτάκου που είχε την καλλιτεχνική διεύθυνση της διοργάνωσης. «Επίσης, δεν δείξαμε εμείς την πόλη. Η πόλη έδειξε τον εαυτό της και τις δυνατότητές της, και σ’ εμάς. Αυτή ήταν η ουσία», συμπληρώνει ο Πρόδρομος Τσιαβός που είχε την επιμελητική διεύθυνση. Καθώς ανακαλούμε εκείνη την ημέρα του Ιουνίου που εγκαινιάστηκε η έκθεση με τη δημοσιογραφική ξενάγηση, ο διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση θυμάται —τι άλλο!— την ασταμάτητη βροχόπτωση που αρχικά φάνηκε πως θα μας δυσκόλευε όλους στο να απολαύσουμε τα 30 «συμβάντα» που βρίσκονταν διάσπαρτα στο Παραλίμνιο, όμως τελικά τη μετέτρεψαν σε μια αξέχαστη, απόκοσμη εμπειρία, απόλυτα ταιριαστή με την ατμόσφαιρα της πόλης. « Έμεινα δεκατέσσερα χρόνια στο Λονδίνο, τέτοια ασταμάτητη βροχή δεν είχα ξαναδεί. Η ξενάγηση με τις ομπρέλες ήταν το πιο απίθανο πράγμα που έχουμε ζήσει. Και μόλις σταμάτησε η βροχή κατέβηκε όλος ο κόσμος από την πόλη στην έκθεση. Νόμιζα ότι είχα τρελαθεί!». Από την πλευρά της, η Αφροδίτη Παναγιωτάκου θυμάται βέβαια και τη στιγμή που η μητέρα της ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με το έργο «ΜΑΝΑ» που δημιούργησε η ίδια, σε συνεργασία με τον Μανώλη Μανουσάκη, ένα από τα αδιαμφισβήτητα highlights της διοργάνωσης, μια εμπειρία με πολύ προσωπικά-οικογενειακά στοιχεία που εκτυλισσόταν στις σήραγγες ενός παροπλισμένου καταφυγίου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Θυμάμαι τις γυναίκες της οικογένειας, τη μάνα μου, την αδελφή της και την αδελφή μου, βουρκωμένες μέσα σε ένα από τα δωμάτια του καταφυγίου και μετά, μπροστά στο ραδιόφωνο που είχαμε στήσει, να χορεύουν συμμαθητές μου από το γυμνάσιο με συναδέλφους μου από τη Στέγη, μαζί με τα παιδιά μας. Και το βράδυ, έξω από το καταφύγιο να λαμπυρίζουν πυγολαμπίδες και να

ΑΦΡΟΔΊΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΆΚΟΥ — ΠΡΌΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΌΣ

48

LiFO

21.12.23

με ρωτάνε αν είναι μέρος του έργου». Μια άλλη στιγμή, όμως, που έφερε τα πάνω κάτω στην ψυχολογία όλων των εργαζόμενων της Στέγης ήταν η ξαφνική απώλεια, λίγες μέρες πριν από τα εγκαίνια, του Κώστα Αλεξίου, επικεφαλής μηχανικού φωτισμού της Στέγης, στον οποίο αφιερώθηκαν τα «Pl smata II: Ioannina». «Οι παραστάσεις, τα εικαστικά, οι κινηματογραφικές παραγωγές έχουν πολλούς τεχνικούς από πίσω», μου υπενθυμίζουν. «Για εμάς, βέβαια, όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που είναι επίσης καλλιτέχνες, δεν είναι “από πίσω”. Το μπροστά το δικό μας αυτό είναι. Η απώλεια του Κώστα άφησε ένα σημάδι σε όλους μας στη Στέγη. Τίποτα δεν είναι ίδιο. Η χρονιά φεύγει για εμάς με κόμπο στον λαιμό, αλλά η ζωή πάντα νικάει. Ή, έστω, πρέπει να νικάει». Η σχέση της Στέγης με τα Ιωάννινα δεν τελείωσε, φυσικά, με τα Pl smata. Το Ίδρυμα απέκτησε πρόσφατα ένα ακίνητο στην πόλη που θα γίνει σημείο συγκέντρωσης νέων και δημιουργικών ανθρώπων, ενώ μια σειρά από στοχευμένες ενέργειες σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών, την Αρχιτεκτονική και άλλους φορείς εκτυλίσσονται μετά το πέρας της έκθεσης. «Δεν φύγαμε ποτέ από τα Γιάννενα. Γιατί να φύγουμε, αφού βρέχει ωραία!». Σηματοδότησαν όμως τα «Pl smata II: Ioannina» μια αρχή που θα επεκταθεί και σε άλλα σημεία της περιφέρειας; «Κοίταξε, αυτά τα πράγματα βγαίνουν συναισθηματικά, όχι στρατηγικά. Αυτήν τη στιγμή ξέρουμε ότι για εμάς εξωστρέφεια είναι άλλα σημεία της Ελλάδας πέραν της Αθήνας, αλλά εξωστρέφεια είναι και άλλες γειτονιές της Αθήνας, πέραν των αυτονόητων περιοχών. Άρα εξωστρέφεια είναι ό,τι κάνεις για να συνομιλήσεις με όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους και να τους δείξεις μήπως αυτό που αρέσει σε σένα αρέσει και σε κείνους. Πολύ σπάνια χρησιμοποιώ αναφορές, αλλά αυτός ο στίχος του cummings, που τον λέω συχνά, “since feeling is first / who pays any attention / to the syntax of things”, είναι ο δρόμος», απαντά η Αφροδίτη Παναγιωτάκου. Σε μία από αυτές τις γειτονιές έχουμε βρεθεί για τις ανάγκες της φωτογράφισης, στο κτίριο της οδού Λεγάκη στου Ρέντη, που έχει περάσει τα τελευταία χρόνια στην ιδιοκτησία του Ιδρύματος και έπειτα από μερικές μεμονωμένες πιλοτικές δράσεις πλέον ανακατασκευάζεται για να λάβει προσεχώς την τελική του μορφή. Στην (εντελώς) βιομηχανική ζώνη του Ρέντη, σε ένα σποτ μακριά —αλλά όχι και τόσο— από τη στέγη της Στέγης, αυτό το κτίριο σύντομα θα αποτελέσει έναν νέο πυρήνα δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής παραγωγής. «Άλλωστε, η Αθήνα δεν είναι μία. Είναι αι Αθήναι, οι Αθήνες». Ως ένα «εργοστάσιο εμπειριών» μού παρουσιάζουν το πρότζεκτ της Λεγάκη λοιπόν: « Ένα εργοστάσιο που δεν μολύνει το περιβάλλον και φιλοδοξούμε να γίνει ένας χώρος όπου θα μπορούν να δημιουργήσουν και να προβάρουν πράγματα σε κλίμακα που δεν θα μπορούσαν αλλού, σε άλλους χώρους. Θέλουμε να είμαστε “radically social”, είτε μέσα σε κτίριο είτε όχι. Αλλά σίγουρα επειδή το κτίριο δυσκολεύει την έννοια του δημόσιου χώρου, θα κυκλοφορούμε σε αυτόν ριζοσπαστικά και ευγενικά μαζί. Αλλά εδώ μέσα θα γίνει της τρελής! Το περιμένουμε πώς και πώς. Επιμείναμε πολύ στην ηχομόνωση των εξωτερικών τοίχων για να μην ενοχλούμε τη γειτονιά —άρα θα γίνεται πολλή φασαρία εδώ μέσα— και στην ηχομόνωση των εσωτερικών τοίχων, ώστε να μπορούμε να ζούμε διαφορετικά πράγματα από υπόγειο σε υπόγειο. Επιπλέον, θα υπάρχει αυτή η διπλή εμπειρία τού να λούζει ένα μεγάλο κομμάτι του κτιρίου το φυσικό φως και ένα άλλο να μην το βλέπει ποτέ! Είναι απαραίτητα και τα δύο — άλλωστε, για να καταλάβεις τη σημασία του φωτός, πρέπει να δεις το σκότος. Και μετά βγαίνεις στην ταράτσα και από κει βλέπεις το Προπονητικό Κέντρο του Ολυμπιακού, τον Παρθενώνα, τη Βιομηχανική Ζώνη τριγύρω, το νταμάρι σε σχήμα καρδούλας στην Πετρούπολη, το Allou! Fun Park, τον δρόμο από το Koyaanisqatsi, απ’ όπου περνάνε τα φορτηγά —γιατί εδώ είναι άλλου τύπου η κυκλοφορία—, βλέπεις όλες αυτές τις Αθήνες που κάνουν τις Αθήνες όπου ζούμε να ζούνε. Από κάπου έχουν έρθει τα πράγματα που φοράμε, τρώμε, καταναλώνουμε, και μερικές φορές αρκεί να ανέβεις στην ταράτσα για να τα δεις. Σίγουρα αυτές οι γειτονιές θα είναι γειτονιές μας. Δεν θα είμαστε μόνοι μας σε αυτό το κτίριο, δεν θέλουμε να είμαστε ένα νησί», καταλήγουν η Αφροδίτη Παναγιωτάκου και ο Πρόδρομος Τσιαβός, καθώς μου περιγράφουν με ενθουσιασμό τα επόμενα βήματα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση εκτός Στέγης. «Νομίζω ότι αυτό είμαστε τελικά, ένα queer εργοτάξιο!». Και για το μέλλον των Πλασμάτων τι έχουν να πουν; «Μα έχουν ήδη αρχίσει να βγαίνουν σε μια άλλη Αθήνα. Εκεί που κάνουμε βόλτες τελευταία. Δεν θα πούμε κάτι άλλο!»

Στην (εντελώς) βιομηχανική ζώνη του Ρέντη, σε ένα σποτ μακριά —αλλά όχι και τόσο— από τη στέγη της Στέγης, αυτό το κτίριο σύντομα θα αποτελέσει έναν νέο πυρήνα δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής παραγωγής. «Άλλωστε, η Αθήνα δεν είναι μία. Είναι αι Αθήναι, οι Αθήνες».

PORTRAITS 2024

LiFO 21.12.23

49

ΡΈΝΗ ΠΙΤΤΑΚΉ

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΜΑΤΟΎΛΑ ΚΟΥΣΤΈΝΗ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

PORTRAITS 2024

ΘΕΑΤΡΟ

50

LiFO

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΡΈΝΗΣ ΠΙΤΤΑΚΉ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗ «ΤΡΕΙΣ ΨΗΛΈΣ ΓΥΝΑΊΚΕΣ» ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΠΕΙΡΑΙΆ. ΤΟ ΜΑΚΙΓΙΑΖ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΠΙΜΕΛΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΚΑΙ OLGA FALEICHYK.

21.12.23

LiFO 21.12.23

51

ΚΉ

Εδώ και σχεδόν έξι δεκαετίες δουλεύει ασταμάτητα και χαρίζει την υποκριτική της δεινότητα σε κορυφαίους Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες. Η Ρένη Πιττακή είναι ένας πραγματικός θησαυρός στα χέρια των σημαντικότερων δημιουργών μας. Ξέρει τη θεατρική γλώσσα των πιο καταξιωμένων και μαθαίνει θαυμαστά γρήγορα τους κώδικες των πιο νέων, τολμηρών συνεργατών της. «Γηράσκω αεί πολλά διδασκομένη», μου λέει σήμερα, γελώντας, επικαλούμενη τον Σόλωνα.

A

ν κάτσει και μετρήσει κανείς τα χρόνια της Ρένης Πιττακή στο ελληνικό θέατρο, δύσκολα θα βρει χρονιά που να έλειπε το όνομά της από τις «σημειώσεις» του θεατρικού κοινού. Oι ρόλοι που επέλεγε, οι συνεργασίες με τους σκηνοθέτες, ο τρόπος που αναδείκνυε τα κείμενα ήταν πάντα εμπειρίες που δεν ήθελες να χάσεις. Εξήντα περίπου χρόνια στο θέατρο, τα σαράντα από αυτά με θρησκευτική αφοσίωση στο Θέατρο Τέχνης, η Ρένη Πιττακή υπήρξε πάντα από μόνη της ένας λόγος να κατέβεις τα σκαλιά του Υπογείου, να τραβηχτείς ως την Επίδαυρο, να δεις έργα ολοκαίνουργια, γραμμένα πάνω της, αλλά και κλασικά χιλιοπαιγμένα κείμενα που εκείνη ξέρει καλύτερα από τον καθένα να φωτίζει. «Η σκηνή πάντα με ταξίδευε. Οι ψευδαισθήσεις ενίοτε ήταν ευεργετικές. Φίλτραρα τη ζωή μου μέσα από τους ρόλους. Έβλεπα τα πάντα μέσα από το πρίσμα της τέχνης. Δεν έχω μάθει αλλιώς. Αν είχα τη δυνατότητα να ήμουν τυχοδιώκτρια, λίγο πιο απατεώνισσα ή αδίστακτη, αν είχα κάνει δέκα γάμους, ληστείες και φόνους, δεν θα είχα ανάγκη το θέατρο. Το σανίδι ήταν ο τρόπος μου να γνωρίσω τον κόσμο και να ζήσω στα άκρα. Επειδή στην πραγματικότητα δεν μπορούσα να γίνω μια άλλη, έγινα με τους ρόλους χίλιες άλλες γυναίκες», μου είχε πει κάποτε όταν τη ρώτησα αν μετάνιωσε γι’ αυτήν τη συγκινητική αφοσίωση που έχει δείξει στο θέατρο. Από τον Κάρολο Κουν, που την υποδέχτηκε κοριτσάκι στο Θέατρο Τέχνης, και τον Λευτέρη Βογιατζή, με τον οποίο μας άφησαν ιστορικές παραστάσεις, ως τον Μιχαήλ Μαρμαρινό και, φυσικά, τους πιο ξεχωριστούς της νεότερης γενιάς, όπως ο Δημήτρης Καραντζάς, δεν υπάρχει κανείς που να μην επιθυμεί συνοδοιπόρο στη σκηνή αυτήν τη σπάνιας πειθαρχίας και ευγένειας γυναίκα. Προφανώς μπορεί κανείς να καταλάβει τι είναι αυτό που τους οδηγεί σε μια ηθοποιό που στο παρελθόν τα έχει βγάλει πέρα με όλα τα ιερά τέρατα του ελληνικού θεάτρου. Την ίδια, όμως, τι είναι αυτό που τόσα χρόνια μετά την κινητοποιεί και παραμένει τόσο ενεργή; «Στην πρώτη μου συνέντευξη έλεγα ότι για μένα το θέατρο είναι ένα παιχνίδι, μια απόδραση στο όνειρο και μια κραυγή ενάντια σε κάθε στέρηση και καταπίεση. Ακόμη το πιστεύω αυτό. Μια νίκη επί του θανάτου, μια παρτίδα σκάκι από την Έβδομη Σφραγίδα. Σήμερα δεν ξέρω αν παραμένω τόσο ενεργή, σίγουρα όμως είμαι παρούσα». Στη σκηνή η Ρένη Πιττακή έχει μια υπέροχη απλότητα και στην κατ’ ιδίαν επαφή σε κερδίζει με τη ζεστασιά, το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό, τη φιλοσοφημένη ανάγνωση της ζωής. Δεν παραμυθιάζεται, δεν νοσταλγεί, είναι μια ακαταπόνητη εργάτρια του θεάτρου, ένα αδιανόητο υποκριτικό ταλέντο που δεν σπαταλήθηκε ποτέ αλλά και ποτέ δεν επαναπαύθηκε στα «υποκριτικά του όπλα». «Μπορεί και να υπάρχουν φορές που χρησιμοποίησα τα γνωστά μου όπλα. Όταν όμως μου δίνεται η ευκαιρία τ’ αφήνω στη βιτρίνα και κάνω τη βουτιά μου στα θεατρικά κείμενα με φόβο και πάθος. Το να αράζει κανείς στις όποιες δάφνες του, θεωρώντας τα όποια προσόντα του “όπλα”, είναι σαν να παραιτείται». «Ηθοποιός με ανεπτυγμένη αίσθηση των ιδιαιτεροτήτων και δυσκολιών της ζωντανής επικοινωνίας, με βαθιά καλλιεργημένη την αίσθηση του μέτρου, της θερμοκρασίας του σανιδιού και της δράσης, της χημείας των σωμάτων, της μουσικότητας και ρυθμικότητας κάθε αρθρωμένης λέξης, της σημαίνουσας σιωπής και της επίσης σημαίνουσας παύσης, προσεκτική στην κάθε λεπτομέρεια, χαρισματική, με εύπλαστο υποκριτικό φορτίο, αγάπησε το σανίδι όπως και αυτό την αγάπησε πολύ. Και ο κόσμος της πλατείας ακόμα πιο πολύ». Με αυτά τα λόγια η Ελληνική Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών παρουσίασε πριν από λίγες εβδομάδες το σκεπτικό βάσει του οποίου της απένειμε το Μεγάλο Βραβείο Θεάτρου. Αλλά τι παραπάνω να πουν τα βραβεία, όταν υπάρχουν οι μαρτυρίες του θεατρικού σανιδιού; Τον περασμένο χειμώνα την είδαμε στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου να υποδύεται την παραμάνα της Ιουλιέτας, τη Νένα, στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα του Σαίξπηρ. Σε αυτήν την αίθουσα δεξιώσεων που ο Δημήτρης Καραντζάς παρουσίασε ως έναν υπαρξιακό τόπο όπου ανθούν η βία, η πατριαρχία και η επιβολή, η Ρένη Πιττακή, με αυτήν την έξοχη ελαφρότητά της, πρόσθετε στο θεατρικό της κοντέρ μία ακόμα σημαντική ερμηνεία. Άλλωστε, μην παραβλέπουμε πως ο Δημήτρης Καραντζάς είναι ο άνθρωπος που την έπεισε να επιστρέψει στην Επίδαυρο μετά από 20 χρόνια, ερμηνεύοντας πέρυσι το καλοκαίρι την Άτοσσα, την «ψυχρή ευγενική φωνή της εξουσίας» στους Πέρσες που ανέβηκαν στην Επίδαυρο. Υπάρχει, άραγε, κάτι που θεωρεί ότι λείπει από τους νέους σκηνοθέτες; «Μου αρέσει να συνεργάζομαι με νέους σκηνοθέτες, αναζητώντας τη φρέσκια ματιά τους. Μπορεί να τους λείπει η πείρα, αλλά η τόλμη, όταν δεν πρόκειται για απλή επιδίωξη εντυπωσιασμού, και η γλώσσα

52

LiFO

PORTRAITS 2024

21.12.23

της εποχής έχουν την αξία τους, όπως και ο ριζοσπαστισμός χωρίς ποίηση. Η νεότητα δεν είναι πάντα θέμα ηλικίας. Τελευταία, συνεργάστηκα με έναν νέο 82 ετών...». Ο νέος αυτός είναι, φυσικά, ο Μπομπ Γουίλσον, αυτός ο κορυφαίος Αμερικανός φορμαλιστής, χάρη στον οποίο την απολαμβάνουμε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά να αναστοχάζεται τη ζωή της ως μία από τις Τρεις Ψηλές Γυναίκες. Υπηρετώντας το εικονοκλαστικό σύμπαν του Γουίλσον με το γνώριμο μακιγιάζ-μάσκα, φορώντας κρινολίνο και περούκα, η Πιττακή υποδύεται μια γυναίκα στο τέλος του βίου της, η οποία επιχειρεί μια αδυσώπητη ανασκόπηση. Θυμάται τη ζωή της με ένα μείγμα ντροπής, ευχαρίστησης, λύπης και ικανοποίησης. Η παιδική της ηλικία, ο πρόωρος γάμος, η χαμένη αισιοδοξία, ο θάνατος του συζύγου της, η αποξένωση του γκέι γιου της, τα υπαρξιακά αδιέξοδα, οι νίκες και οι πανωλεθρίες της μπαίνουν πια στις πραγματικές τους διαστάσεις, ενώ οι άλλες δυο γυναίκες που την περιβάλλουν, μια νοσηλεύτρια γεμάτη νεανική αυτοπεποίθηση (Λουκία Μιχαλόπουλου) και μια κυνική δικηγόρος (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη), παίρνουν τη μορφή του νεότερου εαυτού της. Δυσκολεύτηκε, άραγε, να μπει σε αυτόν τον ιδιαίτερο και αποστασιοποιημένο κόσμο του Αμερικανού σκηνοθέτη; «Τηρουμένων των αναλογιών, της εποχής και της ιδιοσυγκρασίας, είχα μια εξοικείωση δίπλα στον Κάρολο Κουν όταν ανεβάζαμε Ιονέσκο ή Μπέκετ. Στον Γουίλσον, βεβαίως, ο φορμαλισμός είναι ακραίος και το κέντρο βάρους είναι μετατοπισμένο στην όψη. Οι πρόβες ήταν και δύσκολες και κουραστικές. Αλλά η μαριονέτα των πρώτων ημερών που ο ίδιος αποφάσισε πως θα φωτίσει και θα κινήσει, επιβάλλοντας τους δικούς του τόνους και ρυθμούς στην εκφορά του λόγου, αδιαφορώντας για το νόημα, απέκτησε σιγά-σιγά τη δική της ανάσα και υπόσταση, έσπασε τα νήματα. Έτσι, πλέον, μπορώ να πω ότι το διασκεδάζουμε, όπως άλλωστε ήθελε κι εκείνος». Στις Τρεις Ψηλές Γυναίκες ο Άλμπι βάζει στο τραπέζι ζητήματα όπως η αυτογνωσία, οι διαπροσωπικές σχέσεις, το αποτύπωμα του χρόνου, η νομοτέλεια της φθοράς, οι εκκρεμότητες που έχουμε με τον παλιότερο εαυτό μας. Τη Ρένη Πιττακή, σήμερα, ποιο από όλα αυτά τη συγκινεί περισσότερο και γιατί; «Αυτό που με αγγίζει περισσότερο είναι η αποστασιοποίηση προς το τέλος, όταν οι δύο μεγαλύτερες γυναίκες αναφέρονται στην παρακμή, στη βαθμιαία κατάπτωση, στο τέλος. Ίσως αυτό με κράτησε, όταν σε ένα τραγικό γεγονός της ζωής μου κατάφερα να έχω το βλέμμα του παρατηρητή... να είμαι έξω από τον εαυτό μου, να κοιτώ από το πλάι». Επίσης στο κείμενο, κάποια στιγμή, η μεσήλικη εκδοχή της ηρωίδας αναρωτιέται ποια ήταν «η πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής της» και μόνη της απαντά: «Το τώρα! Το τώρα πρέπει να είναι η πιο ευτυχισμένη στιγμή». Δεν μπορώ, λοιπόν, να μην τη ρωτήσω σε ποια περίοδο της ζωής της θα ήθελε πολύ να επιστρέψει και ποια σίγουρα θα απέφευγε. «Ούτε νοσταλγώ ούτε επιστρέφω, και δεν με νοιάζει ν’ αποφύγω αυτό που έχει περάσει. Ανήκω στο τώρα με όλες τις συνέπειες. Τα πάνω και τα κάτω έχουν την αξία τους, που αποτιμάται αλλιώς σε κάθε ηλικία». «Και κάτι ακόμα, πριν κλείσουμε την κουβέντα μας: οι τρεις αυτές γυναίκες είναι στην πραγματικότητα ο ίδιος άνθρωπος σε τρεις διαφορετικές φάσεις της ζωής του. Εσείς, κοιτώντας τη νεαρή ή τη μεσήλικη Ρένη, τι θέλετε να της πείτε;» «Bye bye, love!».

«Το σανίδι ήταν ο τρόπος μου να γνωρίσω τον κόσμο και να ζήσω στα άκρα. Επειδή στην πραγματικότητα δεν μπορούσα να γίνω μια άλλη, έγινα με τους ρόλους χίλιες άλλες γυναίκες», μου είχε πει κάποτε όταν τη ρώτησα αν μετάνιωσε γι’ αυτήν τη συγκινητική αφοσίωση που έχει δείξει στο θέατρο.

Η ΡΕΝΗ ΠΙΤΤΑΚΗ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΤΗΣ ΡΟΛΟ ΩΣ ΡΟΥΘ ΣΤΟΝ «ΓΥΡΙΣΜΟ» ΤΟΥ ΧΑΡΟΛΝΤ ΠΙΝΤΕΡ. ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΡΟΛΟΥ ΚΟΥΝ, 1966.

ΡΈΝΗ

LiFO 21.12.23

53

ΚΟΡΊΝΝΑ

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΆΒΒΑΣ ΦΩΤΟ: FREDDIE F.

PORTRAITS 2024

THΛΕΟΡΑΣΗ

54

LiFO

ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ 21.12.23

ΝΤΟΥΛΛΆΑΡΤ

ΓΕΩΡΓΌΠΟΥΛΟΣ

LiFO 21.12.23

55

Δυο ταλαντούχα πρωτοεμφανιζόμενα πλάσματα της GenZ υποδύθηκαν με ευαισθησία δυο απόλυτα σύγχρονους και ρεαλιστικούς χαρακτήρες στην πολυσυζητημένη τηλεοπτική –μα εντελώς κινηματογραφική στην ουσία και στην αισθητική της– μίνι σειρά «Milky Way» του Βασίλη Κεκάτου: μια έφηβη που επιλέγει να κάνει έκτρωση και ένα queer αγόρι που επιλέγει να εκφράζεται χωρίς φόβο. Δύο ελεύθερα σώματα.

Τ

ο έκτο και το έβδομο επεισόδιο του «Milky Way» με τσάκισαν συναισθηματικά, σε σημείο που έπιανα τον εαυτό μου να κλαίει σε διάφορες σκηνές: η εξέλιξη της σχέσης του πατέρα της Μαρίας (Ανδρέας Κωνσταντίνου) με τη δασκάλα του (Σοφία Κόκκαλη), η κατά μέτωπο σύγκρουσή του με τη γυναίκα του (Γιούλικα Σκαφιδά) σε μια διαλογική σκηνή-υπόδειγμα σεναριακής ανάπτυξης, ο τρόπος που συνδέεται η γιαγιά (Θέμις Μπαζάκα) με τον νεκρό άντρα της (Αργύρης Μπακιρτζής), η ήσυχη στήριξη που βρίσκει ο Τζο από τον δικό του πατέρα (Ακύλλας Καραζήσης) —και βέβαια αυτές είναι μόνο οι περιφερειακές υποπλοκές. Αν πάμε στον πυρήνα, στην ιστορία της Μαρίας και της άμβλωσης που πρόκειται να κάνει, εκεί η συγκίνηση προκαλείται εκ των πραγμάτων και από τη δράση και από τον θαυμασμό για όλα όσα έχει καταφέρει ο Βασίλης Κεκάτος να χωρέσει στο τηλεοπτικό του ντεμπούτο. Δυο μέρες πριν προβληθεί το μεγάλο φινάλε της σειράς που άλλαξε μια για πάντα το τηλεοπτικό τοπίο της ελληνικής μυθοπλασίας, συναντιέμαι με την Κορίννα Ντουλλάαρτ και τον Κωνσταντίνο Γεωργόπουλο, τους νεαρούς φωτογενείς πρωταγωνιστές που υποδύονται τη Μαρία και τον Τζο — έχουν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από την πρώτη μας γνωριμία στο backstage ρεπορτάζ που είχαμε κάνει τον Φεβρουάριο του 2022. Τότε είχα μπροστά μου δυο αρκετά συνεσταλμένα παιδιά — ειδικά η Κορίννα, που μόλις είχε τελειώσει τη σχολή, δεν είχε καμία προηγούμενη εργασιακή εμπειρία. Δυο χρόνια μετά, έχουν διανύσει πλέον όλο το ταξίδι των εξαιρετικά απαιτητικών και πολύμηνων γυρισμάτων, της προώθησης της σειράς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, του μίσους και των φοβικών σχολίων που συγκέντρωσε προτού ακόμα κάνει πρεμιέρα, αλλά κυρίως των διθυράμβων και της τρομερής αγάπης και αναγνώρισης που έλαβε, ιδίως από τις νεαρές ηλικίες και από τον καλλιτεχνικό κύκλο. «Για μένα το “Milky” ήταν σαν σχολή σε speed run», μου λέει η Κορίννα. «Πήρα πάρα πολλά από τον Βασίλη σχετικά με το πώς προσεγγίζεις ένα τέτοιο παίξιμο. Επί έναν χρόνο ήμουν πιο πολύ ο ρόλος παρά ο εαυτός μου, επειδή είχα καθημερινά γυρίσματα μακριά από το σπίτι μου. Ήταν μια εμπειρία που δύσκολα πιστεύω ότι μπορεί να έχει κάποιος στην Ελλάδα σε αυτή την έκταση. Είναι εμπειρία ζωής να αναπνέεις μέσα από ένα άλλο πρόσωπο — είχα διαβάσει γι’ αυτήν τη δημιουργική διαδικασία μόνο σε συνεντεύξεις ηθοποιών στην Αμερική. Μου ήταν πολύ δύσκολο να αποχωριστώ τη Μαρία όταν τελείωσαν τα γυρίσματα. Ένιωσα πραγματικά σαν να είχε πεθάνει ένα κομμάτι μέσα μου. Όλα μου φαίνονται εύκολα μετά από αυτά που ζήσαμε». Και ο Κωνσταντίνος συμφωνεί πως ήταν σαν να μπήκε σε μια δεύτερη σχολή. «Στη Δραματική κάνουμε θέατρο, έχουμε μόνο ένα μάθημα κινηματογράφου, οπότε έμαθα πολλά πράγματα για το σινεμά και το acting on camera. Εμένα αυτό με μετατόπισε πολύ ως ηθοποιό, με έψησε και με εξέλιξε, μου έδωσε εμπειρία σε πολύ διαφορετικές σκηνές, ερωτικές, κωμικές, δραματικές, δράσης, σε μια ποικιλία συναισθημάτων. Παράλληλα, κάποιοι άνθρωποι του χώρου με αντιλήφθηκαν, σαν να μου είπαν “I see you now”». Πέρα από την τεχνική υπεροχή και την πρωτόγνωρη αισθητική, σεναριακά το «Milky Way» άγγιξε θεματικές που ούτε που ονειρευόμασταν ότι θα μπορούσαν να βρουν θέση με αυτόν τον τρόπο στην ελληνική prime time τηλεόραση. Και το πραγματικά μεγάλο κατόρθωμα είναι ότι ενώ, αν σε πρώτη φάση διάβαζε κανείς τη σύνοψη, μπορεί να θεωρούσε ότι το σενάριο κινήθηκε με γνώμονα τα checkboxes της εποχής (βάζουμε τα πάντα στο μίξερ, χρειαζόμαστε εκπροσώπηση για όλα — αυτό που κάνουν πλέον σχεδόν όλες οι σειρές του Netflix, για παράδειγμα), ο Βασίλης κατάφερε να εντάξει σε αυτό όσα τον απασχολούν με τόσο οργανικό και smooth τρόπο, που συνέχισε να μας εκπλήσσει σε κάθε σκηνή με αυτά που ήθελε να πει. Γυναικεία αυτοδιάθεση, θρησκοληψία, ο εγκλωβισμός της ζωής στην επαρχία και οι τάσεις φυγής, οι δεύτερες ευκαιρίες, η πατριαρχία και οι αγκυλώσεις της, οι έμφυλοι ρόλοι και τα στερεότυπα, η αστυνομική βία, η queer ταυτότητα και η αποδοχή της, όλα τα χώρεσε στο σενάριο, και όλα είχαν νόημα και απεύθυνση. Όμως και οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες της Μαρίας και του Τζο, έτσι όπως γράφτηκαν και σκηνοθετήθηκαν από τον Κεκάτο, και έτσι όπως αναπτύχθηκαν και ενσαρκώθηκαν από την Κορίννα και τον Κωνσταντίνο, ήταν επίσης μοναδικοί για την ελληνική τηλεόραση. Η 17χρονη Μαρία είναι μια σύγχρονη Παναγία που παίρνει τη ζωή στα χέρια της επιλέγοντας την έκτρωση σε μια χρονική στιγμή που είναι απλώς τερατώδες το πόσο πίσω έχουμε γυρίσει παγκοσμίως στη συζήτηση γύρω από το εδώ και δεκαετίες αυτονόητο δικαίωμα στην άμβλωση. Μιλώντας πάντα για mainstream τηλεόραση, βλέπουμε σε τηλεοπτικές παραγωγές όπως το «And just like that…» του HBO να κάνουν λόγο για «other option», να μην τολμούν καν

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ SHOWROOM ΤΗΣ SITE— SPECIFIC ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΌΡΦΩΣΗ.

ΆΑΡΤ 56

LiFO

21.12.23

να μιλήσουν για την άμβλωση με το όνομά της — πόσο οξύμωρο ότι αυτό το προϊόν είναι η συνέχεια του «Sex and the City» που πριν από δύο και βάλε δεκαετίες μίλησε για όσα απασχολούν τη σύγχρονη γυναίκα με ευθύτητα, ειλικρίνεια και τρόπο που δεν είχε ξαναγνωρίσει η μικρή οθόνη. «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι συζητιούνται ξανά τέτοια θέματα σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, το αν μια γυναίκα έχει δικαίωμα να κάνει κάτι τέτοιο ή όχι, το αν χρειάζεται τη συγκατάθεση άλλου επειδή μπορεί να είναι ανήλικη. Το δίλημμα “υπέρ ή κατά των εκτρώσεων” είναι ισοδύναμο με το “υπέρ ή κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”», εξηγεί η Κορίννα. «Στην Ελλάδα υπάρχει αυτό το τεράστιο θρησκευτικό υπόβαθρο που κρατά τη χώρα πολλά χρόνια πίσω σε ζητήματα που αφορούν τις γυναίκες ή τα queer άτομα. Ταμπού και στερεότυπα εμποδίζουν τους ανθρώπους να είναι αυτό που θέλουν να είναι. Η πατριαρχία πάει χέρι χέρι με τη θρησκεία και επηρεάζει όχι μόνο τις γυναίκες αλλά και τους άνδρες. Είναι μια βαθιά μολυσμένη ρίζα που πρέπει να ξεριζωθεί». Και το «Milky Way» ξεμπροστιάζει όχι μία αλλά πολλές μορφές πατριαρχίας: από τον πατέρα της Μαρίας και τις προσδοκίες που έχει η οικογένειά του και ο ίδιος από τον εαυτό του ως την αναπάντεχα όμορφη αποδοχή του Τζο από τον πατέρα του (Ακύλλας Καραζήσης) και, βέβαια, την πατριαρχία στην GenZ μέσα από τον χαρακτήρα του Τάσου, του αγοριού της Μαρίας που υποδύεται ο επίσης καταπληκτικός Νικολάκης Ζεγκίνογλου. Ο Τζο, από την άλλη, είναι ο πρώτος γνήσια και σύγχρονα queer χαρακτήρας της ελληνικής τηλεόρασης, που τα περισσότερα ελληνικά media δεν ήξεραν καν πώς να τον περιγράψουν: θηλυπρέπεια και αρρενωπότητα και όλο το ενδιάμεσο φάσμα, εκρηκτική σεξουαλικότητα, ρευστότητα στις επιλογές, sassiness, χιούμορ σύγχρονο που ξεφεύγει εντελώς από τα πατροπαράδοτα καλιαρντά, μια ομορφιά! Ο αναμενόμενος οχετός δεν άργησε να ξεσπάσει στα ελληνικά social media, όταν πήρε χαμπάρι η ελληνική (θεσμική και μη) ακροδεξιά ένα teaser που είχε κυκλοφορήσει πριν από την πρεμιέρα. Το περίμεναν και ο Κεκάτος και όλοι οι συντελεστές της σειράς, αλλά σε ποιον βαθμό ήταν προετοιμασμένος ειδικά ο Κωνσταντίνος; «Εγώ καραγούσταρα. Την αντίδραση την περίμενα φουλ. Ίσως χρειάζεται για να ανοίξει η συζήτηση. Όταν κάποιος πει ότι αυτό δεν επιτρέπεται, θα πει μετά ο άλλος “γιατί δεν επιτρέπεται;”. Γιατί σε ενοχλεί, σε προκαλεί, σε θίγει; Και, κυρίως, τι σχέση έχεις εσύ με αυτό που σε ενοχλεί και δεν το θέλεις; Δεν το θες στη ζωή σου; Δεν θες να το έχεις εσύ; Γιατί όμως κρίνεις και τους άλλους που θέλουν να το έχουν; Ή το “γιατί προβάλλετε τέτοια πρότυπα;”, πόσο φοβικό! Λες και η σεξουαλικότητα και η έκφρασή της μπορεί να γίνει μόδα και ένα παιδί να ακολουθήσει έναν προσανατολισμό χωρίς να τον νιώθει πραγματικά. Σαν να θεωρούμε ακόμα ότι η σεξουαλικότητα είναι επιλογή, κάτι που έρχεται και φεύγει, είναι ντροπή. Η πρωτιά δεν ήταν ο queer χαρακτήρας. Το queer είναι ευρεία έννοια που δεν αναφέρεται απαραίτητα στη σεξουαλικότητα. Μπορεί και μια γιαγιά να είναι queer. Η Θεοπούλα στο “Παρά Πέντε” είναι queer χαρακτήρας με έναν τρόπο. Η πρωτιά είναι ότι βλέπουμε έναν γκέι χαρακτήρα να είναι σεξουαλικός. Αυτό που ενόχλησε περισσότερο δεν είναι ότι ο Τζο είναι το γκέι αγόρι-φίλος της πρωταγωνίστριας, αστείος, sassy, το αλατοπίπερο, αλλά ότι βλέπουμε και τη δική του προσωπική ζωή, ότι κάνει σεξ, ερωτεύεται, φλερτάρει, έχει δικά του όνειρα, ότι είναι μια πολυεπίπεδη προσωπικότητα παρότι είναι 17 χρονών, δεν είναι απλώς ο αστείος τύπος που διασκεδάζει τους άλλους επειδή είναι γκέι. Αυτό νομίζω πως δεν το αντέχει η κοινωνία μας, που είναι φοβική με την έκφραση της σεξουαλικότητας των θηλυκοτήτων. Οι θηλυκότητες δεν θέλουμε να είναι σεξουαλικές, θέλουμε να τις μειώνουμε, δεν θέλουμε να μιλάνε για το σεξ. Οι γυναίκες πρέπει να είναι συμμαζεμένες και τα γκέι αγόρια δεν μπορούν να λένε ότι γουστάρουν το σεξ». Όση ώρα φωτογραφίζονται και όση ώρα μού μιλούν, ξεδιπλώνεται η χημεία τους, που υφίσταται και στην πραγματικότητα, παρότι προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα — δεν είναι καν στην ίδια ηλικία. Μου λένε πως η Κορίννα έχει λίγο Τζο, τον τσαμπουκά και τη σπίντα του, και ο Κωνσταντίνος λίγη Μαρία, τη νωχελικότητα και την ονειροπόλησή της. Τους ζητώ να θυμηθούν από μια αξέχαστη ανάμνηση από το ταξίδι του «Milky Way». «Η σκηνή με τον Τάσο στο τελευταίο επεισόδιο ήταν πολύ απαιτητική. Είχε τόσο κρύο, το χιόνι έφτανε οριακά μέχρι τα γόνατά μας, δεν μπορούσαμε να ζεσταθούμε με κανέναν τρόπο. Έτρεχα μες στο χιόνι, είχε μπει στα παπούτσια μου, ήταν σαν να είχα τριπάρει σε άλλο επίπεδο. Στην αρχή πανικοβλήθηκα, δεν μπορούσα να καταλάβω τι συνέβαινε: σαν να βρισκόμουν εκεί και κάπου αλλού ταυτόχρονα και να παρακολουθώ αυτό που γίνεται. Όμως τελικά αυτή η φάση μού έδωσε έξτρα επίπεδα στον ρόλο. Ακραίο σκηνικό», περιγράφει η Κορίννα. «Εγώ θυμάμαι όλο το session στο σπίτι του πατέρα. Ήταν οι τελευταίες μέρες των γυρισμάτων, το location φανταστικό, με τα άλογα, τα ζώα, όλη αυτή την ηρεμία, και κάπως ηρεμήσαμε κι εμείς όλοι, ήρθαμε πιο κοντά, διασκεδάσαμε πιο πολύ. Μου έχει λείψει η συναναστροφή με τα άλογα», καταλήγει ο Κωνσταντίνος.

What’s next για τους δύο αστέρες του γαλαξία του Βασίλη Κεκάτου, που ελπίζουμε πως μόνο διάττοντες δεν θα είναι; Ο Κωνσταντίνος Γεωργόπουλος παίζει στη μεγάλου μήκους ταινία του Κωστή Χαραμουντάνη με τίτλο Κιούκα, που μόλις ολοκλήρωσε τα γυρίσματα, δίπλα στην Έλσα Λεκάκου. Επίσης, συμμετέχει στη Δωδέκατη Νύχτα του Σαίξπηρ που ανεβαίνει στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης από τον Γιάννη Κακλέα. Η Κορίννα παίζει στην παιδική παράσταση Η συμμορία του μεσονυκτίου στο θέατρο Άνεσις και σκοπεύει σύντομα να κάνει κάποια μακρινά ταξίδια για να ανακαλύψει τον κόσμο. Shine bright, rising stars!

PORTRAITS 2024

«Ταμπού και στερεότυπα εμποδίζουν τους ανθρώπους να είναι αυτό που θέλουν να είναι. Η πατριαρχία πάει χέρι χέρι με τη θρησκεία και επηρεάζει όχι μόνο τις γυναίκες αλλά και τους άνδρες. Είναι μια βαθιά μολυσμένη ρίζα που πρέπει να ξεριζωθεί».

ΓΕΩ

LiFO 21.12.23

57

O ΒΑΣΊΛΗΣ ΛΟΎΡΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΉΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΊΘΟΥΣΑ ΕΚΔΗΛΏΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΎ ΚΤΙΡΊΟΥ ΤΟΥ ΩΔΕΊΟΥ ΑΘΗΝΏΝ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΏΣ 35, ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ. ΕΚΕΊ Η ΚΆΛΛΑΣ ΈΚΑΝΕ ΤΙΣ ΣΠΟΥΔΈΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΒΊΡΑ ΝΤΕ ΙΝΤΆΛΓΚΟ, ΑΠΌ ΤΟ 1939 ΚΑΙ ΜΕΤΆ ΠΟΥ ΞΕΚΊΝΗΣΕ ΣΤΟ ΩΔΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ. ΣΤΗΝ ΑΊΘΟΥΣΑ ΑΥΤΉ ΈΚΑΝΕ ΤΙΣ ΠΡΏΤΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΥΛΊΕΣ, ΣΤΟ ΠΛΑΊΣΙΟ ΤΟΥ ΩΔΕΊΟΥ, ΤΟ 1940.

PORTRAITS 2024

58

LiFO

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΕΊΜΕΝΟ: M. HULOT ΦΩΤΟ: FREDDIE F.

21.12.23

ΒΑΣΙΛΗΣ

ΛΟΥΡΑΣ

LiFO 21.12.23

59

Το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Tα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Βασίλης Λούρας είναι μια συναρπαστική ταινία για την Κάλλας που αποκαθιστά την αλήθεια για τα χρόνια της στην Ελλάδα αλλά και για τη θυελλώδη σχέση της με τη χώρα που η μεγάλη ντίβα θεωρούσε πατρίδα.

H

ταινία Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας που έφτιαξε ο Βασίλης Λούρας ως φόρο τιμής στην 100ή επέτειο από τη γέννηση της Ελληνίδας ντίβας ήταν μια μεγάλη, ευχάριστη έκπληξη λίγο πριν από το τέλος της χρονιάς. Το συναρπαστικό, και συγκινητικό σε αρκετά σημεία, ντοκιμαντέρ που έκανε την πρεμιέρα του στην Εθνική Λυρική Σκηνή προέκυψε μετά από επίπονη ερευνητική δουλειά δύο τουλάχιστον χρόνων και ξεκίνησε από μια ιδέα του Βασίλη, καλλιτεχνικού συμβούλου Προγραμματισμού και Επικοινωνίας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο οποίος έγραψε το σενάριο και το σκηνοθέτησε μαζί με τον Μιχάλη Ασθενίδη. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί όλες οι αντιδράσεις είναι θετικές, και από τον ελληνικό Τύπο αλλά και από το κοινό που είδε την ταινία στην πρεμιέρα», λέει. « Έως τώρα στον ξένο Τύπο είναι πολύ θετική η ανταπόκριση από τις μεγάλες γαλλικές εφημερίδες, “Le Monde”, “Le Figaro”, “La Croix””, τη γερμανική “Frankfurter Allgemeine”, αλλά και σε μεγάλα websites για τη μουσική και την όπερα, όπως το diapason, το olyrix κ.ά. Το 2023 ήταν μια μονοθεματική χρονιά, αποκλειστικά αφιερωμένη στην Κάλλας. Έβλεπα, άκουγα, διάβαζα μόνο ό,τι είχε σχέση μαζί της. Ακόμα και στο πρωινό μου τρέξιμο άκουγα στα ακουστικά όλες τις συνεντεύξεις της, για να βρω έστω και μια φράση που να δίνει μια απάντηση στα ερωτήματά μου. Προσπάθησα να αποκτήσω πρόσβαση σε κάθε διαθέσιμη πηγή, να διαβάσω ό,τι έχει γραφτεί και να αναζητήσω κάθε βίντεο που υπάρχει online. Είμαι ευγνώμων για τη βοήθεια που μου έδωσαν όλοι όσοι μίλησα μαζί τους. Μια λέξη, ένας αριθμός τηλεφώνου, ένα όνομα, κάθε πληροφορία με οδηγούσε σε έναν καινούριο δρόμο που έπρεπε να τον περπατήσω. Ήταν μια απολύτως εμμονική διαδικασία, η οποία με κρατούσε σε εγρήγορση, αφού, μετά τον ενθουσιασμό για οτιδήποτε καινούργιο έβρισκα, στη συνέχεια ένιωθα ματαίωση για όλα όσα δεν κατάφερα να βρω. Τέλος Ιουλίου μπήκαμε με τον Μιχάλη Ασθενίδη στο μοντάζ της ταινίας, μια πολύ δημιουργική και δύσκολη διαδικασία, με ανατροπές και αναποδιές, η οποία ολοκληρώθηκε το πρωινό της 2ας Δεκεμβρίου, δηλαδή λίγες ώρες πριν από την πρεμιέρα της ταινίας! Η συγγραφή του σεναρίου τελείωσε μέσα στην ησυχία της άδειας αυγουστιάτικης Αθήνας και ενώ είχαν ολοκληρωθεί όλες οι συνεντεύξεις που έγιναν στο πρώτο μισό της χρονιάς. Παράλληλα, όλο αυτό το διάστημα είχαμε να αντιμετωπίσουμε με την παραγωγό Στέλλα Αγγελέτου και το νομικό κομμάτι, όλο αυτό το βουνό των διαπραγματεύσεων για τα δικαιώματα χρήσης των βίντεο, των ηχογραφήσεων, των φωτογραφιών και των εγγράφων που θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε στο ντοκιμαντέρ. Ενδεικτικό είναι ότι την ηχογράφηση της Λευκάδας καταφέραμε να την εξασφαλίσουμε στα μέσα Νοεμβρίου, λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα της ταινίας, ενώ παράλληλα, έως και την τελευταία εβδομάδα, προσθέταμε και αφαιρούσαμε υλικό. Φυσικά, το 2023 η Κάλλας δεν ήταν μόνο παρούσα στη διαδικασία της δημιουργίας του ντοκιμαντέρ αλλά και στο σύνολο των εκδηλώσεων που έκανε η ΕΛΣ για τα 100 χρόνια από τη γέννησή της υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιώργου Κουμεντάκη. Η σπουδαία συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη, την οποία δώρισε στην ΕΛΣ, η συμπαραγωγή μας με τη Μετροπόλιταν Όπερα για τη Μήδεια του Κερουμπίνι, το μεγάλο εικαστικό πρόγραμμα “Unboxing Callas”, το γκαλά στο Ηρώδειο με όλα όσα τραγούδησε εκεί στις τρεις ιστορικές εμφανίσεις της, το πρόγραμμα “Visualizing the voice of Maria Callas” και το βίντεο-ρεσιτάλ σε επιμέλεια Άρη Χριστοφέλλη για το άγνωστο ρεπερτόριο της Κάλλας στη GNO TV — όλα αυτά θεωρώ πως πρόσφεραν στο κοινό μια ουσιαστική εικόνα για όλα όσα δώρισε στην τέχνη της όπερας η Μαρία Κάλλας». Το ντοκιμαντέρ είχε ενθουσιώδη σχόλια από όλους, γενική αποδοχή, κι αυτό είναι σπάνιο για ελληνική ταινία, δεδομένου ότι αφορά ένα μυθικό πρόσωπο που είχε πάντα φανατικό κοινό αλλά και αρκετούς εχθρούς, ειδικά στην Ελλάδα. «Δεν το περίμενα καθόλου αυτό», διευκρινίζει. «Είχα έναν τεράστιο φόβο για το αν και κατά πόσο θα καταφέρναμε να ανταποκριθούμε στο ύψος των περιστάσεων, δηλαδή απέναντι σε ένα μυθικό πρόσωπο όπως η Μαρία Κάλλας. Από την πρώτη στιγμή που το πρότεινα στον Γιώργο Κουμεντάκη και αρχίσαμε να το συζητάμε με τον Μιχάλη, τρόμαζα στη σκέψη ότι θα βρεθούν κάποιοι και θα πουν “με ποιο δικαίωμα τολμούν να ακουμπήσουν την Κάλλας”. Πλέον, αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι η δουλειά που κάναμε έγινε με πολύ μεγάλη αγάπη και σεβασμό απέναντί της». Το ντοκιμαντέρ φωτίζει άγνωστες πτυχές από τη ζωή της Κάλλας στην Αθήνα, από τη στιγμή που ήρθε από την Αμερική το 1937 μέχρι το 1945, οπότε έφυγε πάλι για την Αμερική πικραμένη, αλλά έτοιμη λυρική τραγουδίστρια και αποφασισμένη να κατακτήσει τον κόσμο. Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, ανέκδοτες ηχογραφήσεις, συνεντεύξεις και ηχητικά ντοκουμέντα, το ντοκιμαντέρ επιχειρεί να αφηγηθεί τη μυθιστορηματική ιστορία των πρώτων ετών της Κάλλας, μια ιστορία θριάμβου της θέλησης, του ταλέντου, της εργατικότητας και της αφοσίωσής της, και ταυτόχρονα μια ιστορία αντίστασης σε κάθε δυσκολία και κακοποιητική συμπεριφορά. «Νομίζω ότι η Κάλλας υπέστη έντονο κακοποιητικό λόγο κατά τα χρόνια της ενηλικίωσής της στην Αθήνα», εξηγεί ο Βασίλης. «Αυτό μου φανερώθηκε ξεκάθαρα όταν ξεκίνησα να ακούω τις κασέτες με τις συνεντεύξεις που έκανε τη δεκαετία του ’90 ο Νίκος Πετσάλης-Διομήδης σε συναδέλφους, φίλους και συγγενείς της Κάλλας για το βιβλίο του Η άγνωστη Κάλλας. Εκεί μπορεί να ακούσει κανείς, χωρίς καμία ωραιοποίηση, τα γεγονότα όπως ακριβώς συνέβησαν. Η Μαρία ήταν ένα διαφορετικό παιδί όταν στα 14 της έφθασε στην Ελλάδα. Ήταν παχουλή, είχε μεγάλη μυωπία, δεν ήξερε καλά ελληνικά —γιατί μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη—, δεν γνώριζε την ελληνική συμπεριφορά, ήταν φτωχή. Όλα αυτά, παράλληλα με το γεγονός ότι η φωνή της ήταν εντυπωσιακή και η πρόοδός της ιλιγγιώδης, την έκαναν από πολύ νωρίς στόχο μεγάλων επιθέσεων. Με τα σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε ότι αυτό που βίωσε ήταν ένα συνεχές bullying, όχι μόνο στο

ΟΥΡΑΣ 60

LiFO

21.12.23

Ωδείο ή στη Λυρική αλλά και στον ευρύτερο κύκλο της οικογένειάς της. Φυσικά, ένα άλλο μεγάλο θέμα τα χρόνια εκείνα ήταν η κακοποίηση που υπέστη από τη μητέρα της. Ήταν μια πολύ δύσκολη σχέση, η οποία δυστυχώς εξελίχθηκε ακόμα χειρότερα κατά τη διάρκεια της μεγάλης της καριέρας, όταν η μητέρα της κυκλοφόρησε ακόμα και βιβλίο εναντίον της. Ευτυχώς που η Ελβίρα ντε Ιντάλγκο λειτούργησε και ως δεύτερη μητέρα της εκτός από δασκάλα της, κάτι που της έδωσε πολύτιμα εφόδια και μεγάλη δύναμη». Αν και με την άφιξή της στην Αθήνα το 1937 η δεκατετράχρονη Μαρία Καλογεροπούλου πρωτοσυστήνεται ως Μαίρη στους συμμαθητές της στο Εθνικό Ωδείο, εντούτοις υπογράφει ως Μαριάννα στο πρώτο της συμβόλαιο με τη νεοσύστατη τότε Λυρική Σκηνή το 1940. Τον Μάρτιο του 1945, λίγο πριν φύγει για τη Νέα Υόρκη, εμφανίζεται σε συναυλία ως Mary Callas, καθώς ήδη ετοιμάζεται να ανοίξει τα φτερά της για τη μεγάλη καριέρα, οπότε θα γίνει διάσημη στα πέρατα του κόσμου ως Maria Callas. Στην πρώτη της επιστροφή στην Αθήνα το 1957, ως παγκόσμια πλέον σταρ της όπερας, εμφανίζεται στο Ηρώδειο ως Μαρία Μενεγκίνι-Κάλλας. Αν και το τραύμα του πολέμου θα την ακολουθήσει μέχρι το τέλος της ζωής της, καθίσταται σαφές ότι στα δύσκολα χρόνια που έζησε στην Αθήνα μπήκαν οι βάσεις για τη μετέπειτα καλλιτεχνική της πορεία. Δεν είναι μόνο ότι στην Αθήνα θα λάβει την καλλιτεχνική της εκπαίδευση από την Ελβίρα ντε Ιντάλγκο αλλά και ότι θα αποκτήσει μια σημαντικότατη σκηνική και ερμηνευτική εμπειρία από τις παραστάσεις που θα δώσει με την ΕΛΣ. Επιπλέον, σε προσωπικό επίπεδο, τα οκτώ εκείνα χρόνια θα βρει την εσωτερική δύναμη να μετατρέψει κάθε δυσκολία, κάθε πρόκληση, κάθε επίθεση σε εφόδιο και δύναμη για τη μετέπειτα ζωή της. «Η Καλογεροπούλου της Αθήνας και αργότερα η Κάλλας του πλανήτη νομίζω πως είναι, και θα είναι πάντα, ένα σύμβολο δύναμης για τους φοβισμένους, γι’ αυτούς που είναι διαφορετικοί, για τα παιδιά εκείνα που μεγαλώνουν δύσκολα», συνεχίζει ο Βασίλης. «Το κορίτσι εκείνο που ενηλικιώθηκε μέσα στην Κατοχή, έχοντας τους πάντες και τα πάντα εναντίον του, κατάφερε να βρει, μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες, την εσωτερική δύναμη, την εργατικότητα και τη στοχοπροσήλωση να σταθεί στα πόδια του και να καταφέρει να πατήσει στις πιο ψηλές κορυφές. Η αίσθησή μου —και αυτό που με στενοχωρεί πιο πολύ απ’ όλα— είναι ότι, δυστυχώς, έζησε πάντα μόνη της και ήταν πάντα απροστάτευτη. Όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ζωής της αλλά, ακόμα περισσότερο, και μετά τον θάνατό της. Και η φετινή χρόνια μάς το θύμισε ξανά αυτό. Παράλληλα με τις σοβαρές προσπάθειες να τιμηθεί και να γίνει γνωστό το έργο της στις νεότερες γενιές, είδαμε να συμβαίνουν τέρατα, τα οποία απλώς επιβεβαιώνουν ότι ακόμα και σήμερα το όνομα, ο μύθος της και η καλλιτεχνική κληρονομιά της είναι εντελώς απροστάτευτα».

ΒΑΣΙΛΗ

PORTRAITS 2024

«Η Καλογεροπούλου της Αθήνας και αργότερα η Κάλλας του πλανήτη νομίζω πως είναι, και θα είναι πάντα, ένα σύμβολο δύναμης για τους φοβισμένους, γι’ αυτούς που είναι διαφορετικοί, για τα παιδιά εκείνα που μεγαλώνουν δύσκολα».

LiFO 21.12.23

61

PORTRAITS 2024

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

ΛΗΔΑ

Η ΛΗΔΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΜΣΤ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ «OH GODDARD» (1966).

62

LiFO

21.12.23

ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ LiFO 21.12.23

63

Η Λήδα Παπακωνσταντίνου, μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα,δεν σταμάτησε να παρατηρεί και να πειραματίζεται, να αμφισβητεί και να αναδεικνύει με την καλλιτεχνική της πρακτική καίρια ζητήματα γύρω από άξονες όπως η έμφυλη ταυτότητα, η κοινωνική διάσταση του έργου τέχνης, η προσωπική και συλλογική μνήμη, η σχέση λόγου και σωματικότητας.

H

PORTRAITS 2024

μεγάλη ασπρόμαυρη φωτογραφία με το εντυπωσιακά όμορφο πρόσωπο της Λήδας Παπακωνσταντίνου, στα κλειστά βλέφαρα του οποίου είναι ζωγραφισμένα μεγάλα μάτια, υποδέχεται τους επισκέπτες στο -1 του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που την τιμά με μια μεγάλη, εξαιρετικά επιμελημένη αναδρομική έκθεση που διατρέχει τη ζωή και το έργο της. Η φωτογραφία προέρχεται από την περφόρμανς «Deaf and Dumb» που έκανε το 1971 στο Maidstone College of Art, στο Λονδίνο. Η έκθεση δανείζεται τον τίτλο από το έργο της «Χρόνος στα χέρια μου» που είναι τοποθετημένο στον σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι από το 2010 και προέρχεται από μια φωτογραφία της προβολής του βίντεο «Τα βέλη είναι του έρωτα» πάνω σε τοίχο των οθωμανικών Λουτρών Μπέη Χαμάμ στη Θεσσαλονίκη. Περιηγούμενοι στο έργο μίας από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα, καταλαβαίνουμε ότι δεν επαναπαύθηκε ποτέ. Ανέπτυξε ένα πολυσχιδές έργο για σχεδόν πέντε δεκαετίες που περιλαμβάνει περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις και ζωγραφική, διερευνά, δε, θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα. Οι Σπέτσες, τόπος κρίσιμος για το έργο της, όπως μου λέει, προέκυψαν «τυχαία» στη ζωή της. Γεννημένη το 1945 στον Αμπελώνα Λάρισας, το πρώην Καζακλάρ, μεγάλωσε σε μια περίοδο που οι κάτοικοι της ελληνικής υπαίθρου προσπαθούσαν να επουλώσουν τις πληγές του πολέμου. Οι γονείς της, παντρεμένοι κατά τη διάρκειά του, μετακόμισαν στη Σαλαμίνα για να είναι κοντά στον ναύσταθμο — ο πατέρας της υπηρετούσε στο Πολεμικό Ναυτικό. Η ανάμειξή του στο Κίνημα του Ναυτικού τον οδήγησε στη φυλακή∙ πέρασαν δεκαετίες για να αποκατασταθούν το όνομα και η δράση του. « Ήμουν τριών ετών και θυμάμαι τον μπαμπά μου στο δικαστήριο», λέει, κι αυτή είναι μία από τις πρώτες της αναμνήσεις, οπότε βίωσε την απίστευτη διχόνοια του Εμφυλίου. «Είμαι σίγουρη ότι η κοινωνική μου εμπλοκή και ο τρόπος που την πλέκω ως ιστορία μέσα στα έργα μου έχει να κάνει με την οικογένειά μου, μια οικογένεια δημοκρατική, που όλοι έκαναν φυλακή ή εξορία. Το άλλο που φροντίζω και λατρεύω και εξυμνώ στους ανθρώπους είναι αυτά τα τραύματα —αν τα βιώσουν ως έχθρες, δεν θα τους επιτρέψουν να ζήσουν— που φροντίζουν —και αυτό το κάνουν οι γυναίκες, όχι οι άντρες— να τα πραγματεύονται και να τα κάνουν καθημερινότητά τους. Οι γυναίκες του Αμπελώνα, που οι μισές είχαν βιαστεί από τους μεν και οι άλλες μισές από τους δε, κατάφεραν να ζήσουνε σαν φίλες, το έζησα αυτό από κοντά. Τι το έκανε αυτό εφικτό; Ήρθαν στην Αθήνα και διατήρησαν αυτήν τη σχέση και με τον τόπο τους και μεταξύ τους∙ η μία γιάτρεψε την άλλη. Και βοηθήσανε και τους αρσενικούς. Αυτό το θεωρώ φοβερό επίτευγμα, και γινόταν φανερά». Στον τοίχο, στην είσοδο της έκθεσης, η Λήδα Παπακωνσταντίνου έχει απλώσει με χρωματιστά νήματα το χρονολόγιο της οικογενειακής της ιστορίας. Αφορά τους γονείς της: τη μητέρα της, που της έμαθε τα χρώματα και τις μυρωδιές, και τον πατέρα της, που της έμαθε τα σχήματα ΛΉΔΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΥ, και το σύμπαν. Πρόκειται για δυο δημιουργικούς και ελεύθερους ανθρώπους που το ταξίδι της «ΚΩΦΆΛΑΛΗ», 1971, ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ ζωής τούς έφερε στις Σπέτσες. Εκεί εγκαταστάθηκαν, πρόκοψαν ως χειροτέχνες και η Λήδα τους ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΕΡΦΌΡΜΑΝΣ. MAIDSTONE τίμησε σε μια έκθεση με αρχεία από τη ζωή τους, κομμάτια από το εργαστήρι τους, αντικείμενα, COLLEGE OF ART, ΜΈΙΝΤΣΤΌΟΥΝ ΚΑΙ εργαλεία, βιβλία τους, μαζί και ορισμένα δικά της έργα σε μια συγκινητική νοητική συνάντηση ΔΗΜΌΣΙΟΙ ΧΏΡΟΙ. ΠΕΡΦΌΡΜΕΡ: ΛΉΔΑ των τριών Παπακωνσταντίνου: του Θοδωρή, της Λίτσας και της ίδιας. Η νεαρή Λήδα δεν έγινε ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΥ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ: ROY φιλόλογος, ξανασκέφτηκε, όπως της ζήτησαν οι γονείς της, αν ήθελε να γίνει ηθοποιός και βρέTUNNICLIFFE. ΕΥΓΕΝΙΚΉ ΠΑΡΑΧΏΡΗΣΗ ΤΗΣ θηκε να σπουδάζει στη Σχολή Δοξιάδη∙ έγινε γραφίστρια για να έχει ένα επάγγελμα και να βιοΚΑΛΛΙΤΈΧΝΙΔΑΣ. πορίζεται. «Αυτές οι σπουδές ήταν ένα highlight της ζωής μου», λέει. « Ήταν μια καταπληκτική σχολή, με καταπληκτικούς δασκάλους. Ο καλύτερος για μένα ήταν ο Ηλίας Δεκουλάκος, αυτός μου είπε “είσαι ζωγράφος, Λήδα”. H Σχολή Δοξιάδη ήταν η πρώτη που έστελνε τους σπουδαστές για πρακτική εκπαίδευση στην Ασπιώτη-Έλκα. Σκεφθείτε ότι υπήρχε εκεί διευθύντρια και αυτά τα φοβερά μαστόρια, που ήταν και φοβεροί δάσκαλοι. Τελικά, πήγα στην Καλών Τεχνών για μια χρονιά, στο προπαρασκευαστικό, αλλά με απέβαλε ο Νίκος Νικολάου, με διαπόμπευσε. Ήθελε στο προκαταρκτικό να κάνεις μόνο κάρβουνο, εγώ έκανα και χρώμα — είχα δουλέψει στον Δοξιάδη τρία χρόνια σαν σκυλί. Ήταν προς το τέλος της χρονιάς και πήγα με κάτι ακουαρέλες και σχέδια. Και ενώ συνήθως δεν μιλούσε, άρχισε να πετάει τα έργα μου μέσα στο εργαστήριο και να λέει “η δεσποινίς Παπακωνσταντίνου νομίζει ότι είναι ζωγράφος. Αυτή η δουλειά είναι για το “Ρομάντσο” και τον “Θησαυρό””. Εγώ απλώς μάζεψα τα πράγματά μου και βγήκα έξω. Καθόμουν στα σκαλάκια κι έβγαζα καπνούς, και κάποια στιγμή έρχεται η Αρλέτα, που ήταν στο εργαστήριο του Μόραλη, και μου λέει “θέλει να σε δει ο δάσκαλος”». Ο Μόραλης μου είπε “αν θέλετε να εργάζεστε μέχρι το τέλος της χρονιάς, υπάρχει ένα καβαλέτο εδώ”. Τον ευχαρίστησα γιατί δεν με πέταξε από το “σπίτι”. Δεν είναι

ΝΟΥ 64

LiFO

21.12.23

καθόλου τυχαίο ότι ο Μόραλης είναι αυτός που άφησε ιστορία». Η Λήδα Παπακωνσταντίνου ήταν είκοσι χρονών όταν αποφάσισε να πάει στην Αγγλία τον Σεπτέμβριο του 1966.

«Eδώ βρόμαγε μπαρούτι με τα πολιτικά», λέει. Όταν τη ρωτώ πώς διάλεξε την Αγγλία, μου λέει μια ωραία ιστορία. «Η Αγγλία έλαμψε στο κεφάλι μου γιατί δεν ήθελα να πάω στη Γαλλία, αλλά δεν ήξερα και άλλες χώρες. Λάτρευα τη ροκ μουσική και την τζαζ αργότερα, ενώ η γαλλική μουσική μού ήταν αφόρητη και έμοιαζε να υπάρχει και μια αίσθηση μικροαστισμού εκεί, την έπιανα στον αέρα. Επίσης, μιλούσα εγγλέζικα γιατί στο σπίτι μου το πατρικό υπήρχαν μόνο βιβλία, διαβάζαμε όλοι τρελά, διαβάζαμε δυνατά, έτσι έμαθα ποίηση, έτσι έμαθα λογοτεχνία». Όταν βρέθηκε στην Αγγλία, εκεί όπου συνέβαιναν τολμηρά και πρωτοποριακά πράγματα, τα θαυμάσια που σημάδεψαν όσους βρέθηκαν εκεί στην άνθηση της δεκαετίας του ’60, άρχισε σπουδές στο Maidstone College of Art στο Κεντ, ένα κολέγιο προοδευτικό με διδάσκοντες όσους είχαν απορριφθεί από τα συντηρητικά πανεπιστήμια. Εκεί ένιωσε για πρώτη φορά ότι ως καλλιτέχνις μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε, να ασκεί οποιαδήποτε πρακτική χωρίς περιορισμούς, εκεί άρχισε να βρίσκει την καλλιτεχνική της ταυτότητα. Εκεί είχε και την ελευθερία να δηλώνει «καλλιτέχνις» χωρίς να θεωρείται χομπίστρια, κάτι που την εξοργίζει ακόμα και σήμερα όταν το ακούει. Για τη Λήδα Παπακωνσταντίνου η καλλιτεχνική εργασία είναι εξόχως πνευματική και πρέπει να της αφοσιωθείς με προσήλωση, φαντασία, ασύγκριτη δουλειά και επιμονή. Από πολύ νωρίς, όταν ξεκίνησε τη ζωή της στην Αγγλία, άρχισε να δημιουργεί έργα που αναφέρονταν εξαρχής στο ανθρώπινο σώμα και την έμφυλη ταυτότητα. Κατέγραφε συστηματικά τα αισθητηριακά και ψυχικά ερεθίσματα που σχετίζονται με τη μνήμη και τον χρόνο, με τις δράσεις της να αποκτούν σταδιακά μια πολυεπίπεδη επικοινωνιακή λειτουργία. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά τη χούντα, που είχε διαλύσει το πολιτισμικό δυναμικό της χώρας, βρέθηκε ανάμεσα σε καλλιτέχνες που ποθούσαν να εκφραστούν, να ανοιχτούν στο καινούργιο και να δημιουργήσουν. Σε αυτό το περιβάλλον υπήρξε από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που πειραματίστηκαν με το τότε αναδυόμενο καλλιτεχνικό μέσο της περφόρμανς, με το οποίο ασχολούνταν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Σήμερα, βλέποντας το έργο της να καταλαμβάνει τον χώρο του -1 του ΕΜΣΤ, μπορούμε να το διαβάσουμε ως ένα έργο όχι μόνο πρωτοποριακό αλλά και εξόχως πολιτικό. Η Λήδα Παπακωνσταντίνου μιλά για το φύλο και την ταυτότητα, εστιάζοντας απαρέγκλιτα στην κοινωνία και τις συνθήκες που επικρατούν. Το αποδεικνύει στα φιλμ και τις περφόρμανς των ετών 1969-1971, στις πρώτες εγκαταστάσεις στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 και στις μεγάλης κλίμακας βίντεο-εγκαταστάσεις των τελευταίων δεκαετιών, όπου αναπλαισιώνει καίρια ζητήματα της πρακτικής της, έχοντας ως άξονες τις κοινωνικές διαστάσεις του έργου, της μνήμης, του λόγου και του σώματος. Το διάστημα 19751979 δημιούργησε στις Σπέτσες ένα κοινοτικό «φτωχό» θέατρο, το Σπετσιώτικο Θέατρο, με ντόπιους οι οποίοι ήθελαν να συμμετέχουν σε κάτι που ανέτρεπε τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν το θέατρο. Στα έργα της είναι εμφανές ότι δεν έπαψε ποτέ να παρατηρεί τη ζωή των γυναικών, του τόπου της, τις ζωές των άλλων. Οι παρατηρήσεις που κάνει είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κοινωνικό πλαίσιο. «Δεν έχει σημασία ο τόπος που πατάω αλλά ο τρόπος που βρίσκομαι μέσα σε αυτόν», λέει. Και αυτός ο τρόπος κάνει τον άλλο, αυτόν που δεν μιλά την ίδια γλώσσα με κείνη, να αισθάνεται, να διαισθάνεται και να συνδέεται με το έργο της. «Λέω πάντοτε ότι το κομμάτι το δικό μου που έχει σχέση με τους θεατές είναι πολύ ευχαριστημένο, έχω εισπράξει αγάπη και σεβασμό όπου και να έχω δείξει τη δουλειά μου. Είναι το μεγαλύτερο, το καλύτερο που θα μπορούσα να νιώσω». Η Λήδα Παπακωνσταντίνου έχει τον αέρα μιας αιώνια ανήσυχης έφηβης με πνευματική ενάργεια και ενσυναίσθηση που νιώθει την έννοια του θηλυκού υποκειμένου, οσμίζεται τις πολύ λεπτές, αδιόρατες πολλές φορές πατριαρχικές δομές και ιεραρχικές σχέσεις, τις αμφισβητεί αδιάκοπα μέσα στο έργο της, άλλοτε κρυπτικά και άλλοτε φανερά. Στην αναδρομική της έκθεση έχει πολλά να ανακαλύψει ο επισκέπτης μέσα από ένα έργο που μετρά δεκαετίες και μοιάζει να δημιουργήθηκε σήμερα, «στον χρόνο που κρατά στα χέρια της».

ΈΡΓΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΝΌΤΗΤΑ «ΔΙΆΦΑΝΑ», 1995 (ΧΡΏΜΑ ΣΕ PVC ΚΑΙ ΞΎΛΙΝΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ).

Στα έργα της είναι εμφανές ότι δεν έπαψε ποτέ να παρατηρεί τη ζωή των γυναικών, του τόπου της, τις ζωές των άλλων. Οι παρατηρήσεις που κάνει είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κοινωνικό πλαίσιο.

ΛΗΔ

LiFO 21.12.23

65

66

LiFO

21.12.23

BARRICEBEYOND-ZEN ΜΟΥΣΙΚΗ

ΚΕΊΜΕΝΟ: M. HULOT ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟΝ ΧΏΡΟ ΤΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ «LIFE IN SPACE» ΣΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΣΤΟ ΓΟΥΔΊ.

LiFO 21.12.23

67

Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, μουσικός παραγωγός που άλλαξε τον ήχο στην Ελλάδα. Με όποια ιδιότητα και να τον δεις, ο Barrice είναι ξεχωριστός και το 2023 είχε μια δίκαιη επιτυχία. Τα κομμάτια του σημάδεψαν τον urban ελληνικό ήχο και με το νέο του πρότζεκτ, που τιτλοφορείται «ΖΕΝ», ετοιμάζεται να κάνει τον παραδοσιακό ήχο γνωστό και εκτός συνόρων.

Ο

Barrice είναι μουσικός και παραγωγός. Δεν ξέρω ποια ιδιότητα θα προτιμούσε να μπει πρώτη: είναι τραγουδιστής και τραγουδοποιός, αλλά η τεράστια επιτυχία ήρθε με την παραγωγή που έκανε τα τελευταία χρόνια σε μεγάλα ονόματα της urban μουσικής, ράπερ και ποπ τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Το 2023 ήταν η χρονιά του για πολλούς λόγους. Είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την επιτυχία της Lila (της πιο επιτυχημένης τραγουδίστριας το 2023 στην Ελλάδα), του Sidarta, του Rack, του «1111», του εξαιρετικού άλμπουμ του Toquel και πολλών άλλων — σε όλα αυτά εμφανίζεται ως Beyond. Ο Barrice έχει καταφέρει να φτιάξει ήχο δικό του και αναγνωρίσιμο, κι αυτό είναι μεγάλο κατόρθωμα, ειδικά μια εποχή που όλοι δανείζονται ήχους και στυλ από το εξωτερικό. «Αυτό δεν το αναγνωρίζω εγώ, το αναγνωρίζουν οι άλλοι. Το άκουσα φέτος σε συζητήσεις με άκυρο κόσμο που δεν περίμενα ποτέ να μου πει κάτι τέτοιο, έχει συμβεί ένα σωρό φορές να μου πουν “ακούω αυτό που μπαίνει και λέω είναι Barrice”», λέει. «Δεν επικεντρώνομαι σε αυτό και δεν μπορώ να το καταλάβω, αλλά, απ’ την άλλη, για να το λένε, θα ισχύει. Πολλές φορές μού το έχουν πει και για κομμάτια που δεν έχω κάνει εγώ, αλλά φαίνεται ότι έχουν επιρροές από πράγματα δικά μου. Overall όμως, με το “Beyond”, που είναι μια συλλογική προσπάθεια, έχουμε καταφέρει να βάλουμε τον πήχη ψηλά και αυτό που κάνουμε να ξεχωρίζει — δεν είναι κάτι προσβάσιμο σε όλους. Ένα mixmaster μπορείς να το κάνεις και πολύ φτηνά, υπάρχουν στούντιο που το κάνουν με 20 ευρώ, αυτό που επέλεξα εγώ όμως είναι να επικεντρώνομαι σε συγκεκριμένα πρότζεκτ, κι ας κάνω λιγότερες δουλειές, τιμολογώντας τες με τρόπο που θα μου επιτρέψει να τους αφιερώσω χρόνο. Μπορεί να θυσίασα ένα cash flow που υπήρχε, αυτό όμως, σιγά-σιγά, μου έδωσε τη δυνατότητα να βγάλω καλές δουλειές. Πιτσιρικάς είχα ένα όνειρο, έλεγα “δεν μου αρέσει αυτό που ακούω, με ενοχλεί ως ηχόχρωμα, δεν μπορώ να ακούσω την ελληνική μουσική” — ήταν δικό μου πρόβλημα, η μουσική μπορεί να ήταν μια χαρά. Φέτος όμως ένιωσα ότι έχει αλλάξει αυτό και ήθελα κι εγώ να κάνω κάτι για να το αλλάξω. Έβλεπα παραγωγούς τότε που είχαν μεγάλο legacy και έφερναν ήχο, όπως ο Φοίβος, ο Timbaland, ο Pharrell, και ήθελα πολύ να πετύχω κι εγώ κάτι τέτοιο.

Tο 23 είναι ένας από τους αγαπημένους μου αριθμούς, λόγω και του Michael Jordan. Για αρκετό καιρό έλεγα ότι τα 23 ήταν η καλύτερη ηλικία μου. Φέτος κατάλαβα ότι τώρα ζω την καλύτερη ηλικία μου, την καλύτερη φάση της ζωής μου, το 2023 ήταν μια πάρα πολύ αποδοτική χρονιά, δημιουργική και ωραία από πολλές απόψεις. Η τελευταία δουλειά που έκανα ήταν ο δίσκος “1111” με τον Toquel, ένα aged well άλμπουμ που βγήκε αυθόρμητα. Είναι λες και όλο τον προηγούμενο χρόνο μάζευα εμπειρίες και tools — μέσα σε ενάμιση μήνα γράψαμε επτά καινούργια κομμάτια και δουλέψαμε πολύ εκτός ωραρίου, δεν το είδαμε απλά ως δουλειά. Φέτος ήρθε και η πολύ μεγάλη επιτυχία με τη Lila, κάναμε το κομμάτι της χρονιάς, το “Déjà vu”, με τον Rack. Είναι η γυναίκα της χρονιάς σε νούμερα, είχε στο Spotify το μεγαλύτερο grow που έχει γίνει ποτέ και ήταν το κομμάτι που έγινε πιο γρήγορα από κάθε άλλο διαμαντένιο, αλλά, όπως και να ’χει, αυτό το κορίτσι αξίζει όσα κατάφερε γιατί έχει δώσει τα πάντα και προσπαθεί πολλά χρόνια στο music industry. Τα πρότζεκτ της έχουν αγάπη και ταλέντο. Η χρονιά είχε πολλά κομμάτια με τον Sidarta, κι επειδή το “ΙΠΙΖΜΕ”, το άλμπουμ του, βγήκε στα μέσα Νοέμβρη, στην πραγματικότητα άνθησε το ’23, και είχε επίσης κομμάτια με τον Rack, όπως το “Oulala”, είχε Φουρέιρα, και ετοιμάζουμε και καινούργιο υλικό. Πέρα από το επαγγελματικό κομμάτι, όλη αυτή η επιτυχία μού έδωσε ένα boost γενικότερα και είδα πολύ διαφορετικά τα πράγματα. Έτσι συνειδητοποίησα ότι τώρα ξεκινάει η ζωή. Όταν μιλάς για ήχο, συνήθως μιλάς για τους τραγουδιστές ή τους ράπερ και όχι για τον παραγωγό, ενώ έχει πολύ μεγάλη σημασία. Στην Αμερική τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, εδώ τα αφήνουμε όλα λίγο στην τύχη. Εκεί, επειδή οι άνθρωποι βγάζουν πολλά λεφτά, κάποια στιγμή πληρώνουν κάποιον να μην αφήνει τίποτα στην τύχη. Ο Dr. Dre, ο Kanye West θα φανούν έτσι όπως πρέπει, κι ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι παραγωγοί μεγάλου βεληνεκούς, όπως ο Pharrell, ο Kanye, ο David Guetta, ο Timbaland —πάω λίγο πίσω, στη δική μου γενιά—, οι οποίοι είναι πραγματικά καλλιτέχνες, αυτοί είναι τα δικά μου πρότυπα. Με όποιες δισκογραφικές συνεργάζομαι ζητάω από τους υπευθύνους να μπουν σωστά τα credits — το όνομα του καλλιτέχνη δεν θα το γράψουν σωστά; Η συμμετοχή μου σε ένα κομμάτι μπορεί να ξεκινήσει από 10% και να φτάσει μέχρι και το 60%, αυτό έχει να κάνει ξεκάθαρα με κάθε πρότζεκτ. Αυτό που είναι πολύ δυνατό στοιχείο σε ένα κομμάτι είναι το finalize. Η δουλειά του παραγωγού είναι να φτιάξει το πλαίσιο που χρειάζεται για να μπορεί ο καλλιτέχνης να συνδεθεί όσο περισσότερο γίνεται με τη δημιουργία, να το κάνει αυτό απολαυστικό. Δεν έχουμε προσεγγίσει τις ιδανικές συνθήκες στην ελληνική μουσική βιομηχανία, ίσως παλιότερα να ήταν καλύτερα. Υπήρχαν παραγωγοί που ήταν μέσα στις εταιρείες και ασχολούνταν με καλλιτέχνες, αυτό το πράγμα είχε εξαφανιστεί τελείως τα τελευταία χρόνια, τώρα αρχίζει να φαίνεται πάλι».

BARRICEBEYOND-ZEN

68

LiFO

21.12.23

Όσο και να εμπλέκεται στη δημιουργία ενός τραγουδιού στο στούντιο, όση συμμετοχή και να έχει σε μια επιτυχία, η καλλιτεχνική φύση του Barrice 100% φαίνεται στο νέο πρότζεκτ που ετοιμάζει ως ΖΕΝ, ένα άλμπουμ με εφτά κομμάτια που θα κυκλοφορήσει το 2024, μια μεγάλη έκπληξη ακόμα και για τον κόσμο που τον ξέρει καλά. Ξεκίνησε πριν από κάνα δυο χρόνια με κάποιες διασκευές σε ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια για να καταλήξει σε εφτά original κομμάτια που αποκαλύπτουν τον εσωτερικό του κόσμο. Ανατριχιαστικά, αληθινά, σύγχρονα δημοτικά με στοιχεία από την Ελλάδα αλλά και την πατρίδα που άφησαν πίσω οι δικοί του, τη γεωργιανή παράδοση και την ποντιακή, ακόμα και τη σλάβικη. Ένας δίσκος που έχει τίτλο «Ζητάω ένα νόημα». «Όταν ξεκίνησα να γράφω αυτόν τον δίσκο, όταν αποφάσισα ότι αυτό θέλω να κάνω ως τραγουδιστής, σκέφτηκα ότι θέλω να ενώσω την παράδοση και τα πιο γήινα ακούσματά μου με τον ήχο που βγάζω στις σύγχρονες παραγωγές, οπότε ο ήχος είναι Beyond», λέει. «Ειδικά τον ήχο Beyond τώρα ξεκινάω να τον δουλεύω με καλλιτέχνες. Στο “1111” τον ακούμε πολύ, τα συνθεσάιζερ, η νοσταλγία που υπάρχει στον ήχο, μια σκληρότητα όσον αφορά τα ντραμς, όλο αυτό είναι περισσότερο Beyond απ’ οτιδήποτε άλλο, και αυτό προϋπήρχε στο ΖΕΝ. Λίγο-πολύ, είναι ένα κράμα από παραδοσιακούς ήχους και μελωδίες οι οποίες προέρχονται από την παράδοση με μια αλητεία στα beats, τα οποία είναι χιπ-χοπ πάντα. Είναι ένα περίεργο μείγμα. Πολλοί φίλοι μου μού λένε “τα έχεις μπερδέψει, κάνεις το ένα πράγμα και το άλλο”. Aφού αυτό είμαι, τι να κάνω; Όσον αφορά τη θεματολογία, υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι που μιλάει για κάτι που έχω αφήσει πίσω, δηλαδή έναν τύπο χαμένο που προσπαθεί να βρει μια άκρη για να ξεκινήσει να έχει νόημα η ζωή του, οπότε αυτός ο δίσκος είναι ένα stage one ουσιαστικά. Ζητάω ένα νόημα, εξού και ο τίτλος. Είναι μια αναζήτηση για το πώς θα πορευτούμε. Το ψάχνω από δω, το ψάχνω από κει, το ψάχνω στους ανθρώπους, στις σχέσεις, παντού. Αυτό είναι λίγο-πολύ το ΖΕΝ και είμαι πολύ χαρούμενος γιατί θα γίνουν βίντεο σε όλα τα κομμάτια. Το πρώτο θα βγει τέλος Γενάρη με αρχές Φλεβάρη. Η μουσική δεν είναι αυτό που ήταν κάποτε, μια δραστηριότητα στη ζωή των ανθρώπων: πηγαίναμε σπίτι και βάζαμε το CD, το βινύλιο, την κασέτα, αφιερώναμε πολύ χρόνο. Τώρα πλέον αυτό το κάνουν πολύ λίγοι άνθρωποι. Παρ’ όλα αυτά, επειδή η μουσική είναι αυτό που είναι, η ανώτερη όλων των τεχνών, κατά την άποψή μου, καταφέρνει να τρυπώνει και να υπάρχει στη ζωή μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτή. Η μουσική είναι αντικατοπτρισμός της κοινωνίας και της ψυχολογίας των ανθρώπων και των εθνών, ένα σκιαγράφημα του σύγχρονου ανθρώπου. Υπ’ αυτή την έννοια μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί ο σημερινός ήχος είναι όπως είναι. Έχει ένα πολύ μεγάλο εύρος, ένα μεγάλο φάσμα, υπάρχει πάρα πολλή ελευθερία, ένα χάος τα τελευταία χρόνια, και τώρα νομίζω ότι είναι η καλύτερη ευκαιρία για να φτιαχτούν καινούργιες δομές, καινούργιες ιδέες, καινούργια είδη, καινούργιες αναπαραστάσεις. Οπότε, επειδή είμαι λίγο ρομαντικός, θέλω να πιστεύω ότι όλο αυτό το χάος είναι μια ευκαιρία και για τον ήχο. Η ελληνική μουσική δεν κατάφερε να βγει προς τα έξω γιατί παραγωγικά δεν φτάσαμε στο επίπεδο να ερεθίσουμε το αυτί ούτε των γειτόνων μας. Οι Αλβανοί, οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι ακούγανε λίγο Ελλάδα, αλλά ο ήχος δεν θα μπορούσε να πάει στην Ιταλία, η οποία είναι δέκα χρόνια πιο μπροστά, τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξε από τις “μαμάδες” της ηλεκτρονικής μουσικής, μαζί με τη Γερμανία. Όταν όμως έφεραν την επανάσταση ο καινούργιος ήχος, ραπ-τραπ, η Capital, ο Υποχθόνιος, σιγά-σιγά διείσδυσε όλο αυτό στην ελληνική μουσική. Με παίρνουν λαϊκοί τραγουδιστές τώρα και μου λένε “θέλω αυτό που κάνεις”, τους λέω “είναι δύσκολο, δεν είναι αυτό που νομίζεις”. Έχουμε χρόνο ακόμα, γιατί η Ελλάδα έχει έναν πλούτο που ακόμα δεν έχει γίνει export στην ουσία. Η Αλβανία το έχει πετύχει για διάφορους λόγους και θεωρώ ότι είναι όπως η αραβική μουσική, η οποία συνορεύει με τη βυζαντινή και έχει δύο πολύ μεγάλα κέντρα: το ένα πάει ανατολικά, απ’ όπου προέρχεται κιόλας, και το άλλο, μέσω της Αφρικής, πάει Ανδαλουσία, Ισπανία, Αλγερία, Μαρόκο και Γαλλία, με τη μετανάστευση φτάνει στη Γερμανία, όπου υπάρχουν πάρα πολλοί Τούρκοι, πάρα πολλοί Μαροκινοί κ.λπ., οπότε όλο αυτό το πράγμα φτάνει και στην Ευρώπη. Εμείς φτάναμε μόνο μέχρι κάπου εδώ κοντά, μέχρι τους γείτονες το πολύ, ενώ οι Αλβανοί πήγαν προς τα πάνω και η μουσική τους πέρασε κι αλλού. Η Ελλάδα θέλει να είναι Αμερική, οπότε αντιγράψαμε πάρα πολύ τον ήχο της. Πήραμε από κει το κομμάτι της παραγωγής πιο πολύ και δεν ασχοληθήκαμε με την ανανέωση των κύριων συστατικών που είναι η σύνθεση, η μελωδία και ο στίχος. Αυτό, λοιπόν, που γίνεται τα τελευταία χρόνια σιγά-σιγά, και είμαστε πρωτοπόροι ως Beyond, συνεπώς και οι καλλιτέχνες με τους οποίους δουλεύουμε, είναι ότι ασχολούμαστε πρωτίστως με τη σύνθεση και με τις μουσικές ιδέες, ώστε να είναι παγκόσμιες και ταυτόχρονα να έχουν χρώμα Ελλάδας. Μετά αρχίζουμε να προχωράμε με το πλαίσιο της παραγωγής. Και σταδιακά, ακολουθώντας το παράδειγμα των γειτόνων μας, αυτό το πράγμα διαδίδεται και μεγαλώνει. Είμαστε ακόμα στην αρχή, αλλά δεν μπορώ να χωνέψω ότι μια χώρα σαν την Τζαμάικα, η οποία είναι πιο μικρή απ’ την Ελλάδα, κατάφερε και έκανε ένα export τεράστιο κι εμείς έχουμε μείνει ακόμα στο export που έγινε στα ’60s και στα ’70s από τους Aphodite’s Child και τη Νάνα Μούσχουρη. Αργήσαμε πολύ, αλλά τώρα θα τα καταφέρουμε. Και νομίζω ότι γίνεται· και ο Light έχει κάνει συνεργασίες με εξωτερικό, και ο Toquel κάνει, και ο Sidarta και ο Snik, οπότε κάτι αρχίζει να γίνεται. Πάντα θα υπάρχουν οπισθοδρομικοί, αλλά πάντα θα υπάρχουν κι αυτοί που κοιτάνε μπροστά. Εμείς είμαστε Beyond και κοιτάμε το μέλλον. Αποδέχομαι αυτό που συμβαίνει, αποδέχομαι τον κάθε πιτσιρικά και μαθαίνω απ’ αυτόν. Γουστάρω πάρα πολύ να δουλεύω με πιτσιρικάδες κι ένα από τα σχέδιά μου είναι και η ανάδειξη καινούργιων ατόμων, καινούργιων παιδιών. Υπάρχουν κάποιοι πιτσιρικάδες που πιστεύω ότι θα αφήσουν εποχή».

PORTRAITS 2024

Είμαστε ακόμα στην αρχή, αλλά δεν μπορώ να χωνέψω ότι μια χώρα σαν την Τζαμάικα, η οποία είναι πιο μικρή απ’ την Ελλάδα, κατάφερε και έκανε ένα export τεράστιο κι εμείς έχουμε μείνει ακόμα στο export που έγινε στα ’60s και στα ’70s από τους Aphodite’s Child και τη Νάνα Μούσχουρη.

LiFO 21.12.23

69

ΜΑΡΙΑ

70

LiFO

21.12.23

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΜΙΧΆΛΗΣ ΓΕΛΑΣΆΚΗΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

PORTRAITS 2024

ΜΟΥΣΙΚΗ

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ LiFO 21.12.23

71

Τα νέα της κομμάτια, οι διασκευές, οι συναυλίες, η κοινωνική της στάση αλλά και το εκρηκτικό αφιέρωμα στον Θάνο Μικρούτσικο έκαναν τη Μαρία Παπαγεωργίου να ξεχωρίσει σε μια πλούσια για εκείνη χρονιά όπου «ο κόσμος (της) ξημερώνει».

E

ίναι μία από τις ερμηνεύτριες του σήμερα που έχτισε την πορεία της αργά και σταθερά, ξεκινώντας από μικρές μουσικές σκηνές αλλά και ταβέρνες για το χαρτζιλίκι. Τη γνωρίσαμε ως ερμηνεύτρια στις εμφανίσεις του τραγουδοποιού Αλέξανδρου Εμμανουηλίδη, που ήταν και ο πρώτος που της έγραψε τραγούδια. Έχει περάσει πάνω από μία δεκαπενταετία από τότε και η άλλοτε ντροπαλή κοκκινομάλλα —αλλά πάντα δυναμική στη σκηνή— έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες τραγουδίστριες της γενιάς των σημερινών 40άρηδων. Η χρονιά που φεύγει ήταν πλούσια για τη Μαρία Παπαγεωργίου, με νέες προκλήσεις, νέες συνεργασίες, νέο πρόγραμμα, νέα τραγούδια, νέες παραστάσεις. Όλα ήταν καινούργια για εκείνη φέτος, αλλά όχι αποκομμένα από τη μέχρι τώρα πορεία της. Η άνοδός της ήταν εντυπωσιακή, μέσα σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον που δυσκολεύεται πολλές φορές να βρει προσωπικό στίγμα και καθαρή φωνή. «Το κορίτσι με την κόκκινη κιθάρα», όπως έχει γραφτεί για εκείνη, που βγαίνει στη σκηνή συνήθως ξυπόλυτη, κατάφερε όχι μόνο να τη συζητάει ο χώρος του τραγουδιού και πολλοί να θέλουν να συνεργαστούν μαζί της αλλά και να διευρύνει το κοινό της, παίζοντας ένα μη ασφαλές για κάτι τέτοιο ρεπερτόριο. Το 2023 η Παπαγεωργίου καθιερώθηκε ως μία από τις σημαντικότερες παρουσίες στο ελληνικό τραγούδι του παρόντος. Και δεν εννοώ μόνο φωνητικά αλλά ευρύτερα καλλιτεχνικά. Ο πολύπλευρος κόσμος της σχηματίζει μια πυραμίδα στέρεη, ιδιοσυγκρασιακή, με τη δυνατότητα να λειτουργήσει παράλληλα και ως καταφύγιο αισθημάτων για τον ακροατή που θέλει κάτι παραπάνω από αυτό που απλώς θα βρεθεί μπροστά του.

To Facebook, το Instagram, το YouTube και το Spotify είναι οι βασικές πηγές διάδοσης των καλλιτεχνικών και μη μηνυμάτων της. Βέβαια, δεν λείπουν και οι συνεντεύξεις της στα μέσα, που γενικά της έχουν φερθεί με καλοσύνη. Το ποδαρικό της στη χρονιά που φεύγει ήταν μια νέα προσέγγιση στο τραγούδι του Παύλου Παυλίδη «Λευκή Καταιγίδα». Μας έχει παρουσιάσει άλλες δύο διασκευές σε κομμάτια του Παυλίδη, το «Μόχα» και τον πολυδιασκευασμένο «Κηπουρό», που στη δική της εκδοχή ακούγεται τα τελευταία χρόνια στο YouΤube περισσότερο και από το πρωτότυπο. «Δεν ξέρω τι με ενώνει τόσο καρμικά με την τραγουδοποιία του Παύλου Παυλίδη, ποια είναι αυτή η αστερόσκονη που πέφτει στα δάχτυλά μου και τη φωνή μου κάθε περίπου τρία χρόνια. Μετά το καλοκαίρι του “Μόχα”, το φθινόπωρο του “Κηπουρού”, ήρθε ο χειμώνας της “Λευκής Καταιγίδας”», δηλώνει η ίδια. Τέλος Γενάρη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Παλλάς, έπειτα από πρόσκληση της Τάνιας Τσανακλίδου, στο αφιέρωμα που επιμελήθηκε για τον συνθέτη Γιάννη Σπανό. Ήταν η δεύτερη φορά, μετά το Ηρώδειο, που συμμετείχε στο αφιέρωμα. Τότε ακούστηκε ότι είχε γίνει συζήτηση μήπως οι δυο τους συνεργάζονταν σε ένα κοινό πρόγραμμα. Η συνεργασία δεν ευοδώθηκε, αλλά δεν αποκλείεται να γίνει στο μέλλον, αφού και διατηρούν φιλική σχέση και η φωνή της Τσανακλίδου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, υπάρχει στα live της Παπαγεωργίου. Εκτός από τα τραγούδια της, η Μαρία Παπαγεωργίου κοινοποιεί συχνά και τις κοινωνικοπολιτικές θέσεις της για διάφορα θέματα, κυρίως μέσα από τα social media. «Με αφορμή και τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών, δηλαδή των δικαιωμάτων τους στην ισότητα, κατεβαίνουμε (για πολλοστή φορά) με τους συνεργάτες μου στη συγκέντρωση στο κέντρο», είχε γράψει. Τον Φεβρουάριο ξεκίνησε μια μίνι περιοδεία με live που προγραμμάτισε στη Θεσσαλονίκη και μερικές επαρχιακές πόλεις. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας της συνέβη η τραγωδία στα Τέμπη. «Ξημερώσαμε την πρώτη μέρα της Άνοιξης μέσα σε βαθιά θλίψη. Σε ελάχιστη ένδειξη σεβασμού στα θύματα της τραγωδίας και τις οικογένειές τους, οι συναυλίες μας στον Βόλο και τη Θεσσαλονίκη αναβάλλονται». Λίγες μέρες αργότερα ανακοινώνει παραστάσεις στην Κεντρική Σκηνή του Σταυρού του Νότου: «Είμαστε από τους τυχερούς που μπορούμε να επιστρέφουμε στο “σπίτι” μας, ζωγραφίζοντας μια Άνοιξη που δεν νιώσαμε». Ακολούθησε η δημοσίευση του βιντεοκλίπ με τη διασκευή της στο τραγούδι που έχουμε αγαπήσει με τη φωνή του Θάνου Ανεστόπουλου “ Έγινε η απώλεια συνήθειά μας”. Το αφιέρωσε στη μνήμη των θυμάτων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος. Οι συναυλίες της πηγαίνουν όλο και καλύτερα, το κοινό όλο και μεγαλώνει, ο ορίζοντας όλο και διευρύνεται. Παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα, η Μαρία Παπαγεωργίου εργάζεται και

PORTRAITS 2024

ΓΙΟΥ 72

LiFO

21.12.23

ως δασκάλα φωνητικής και φροντίζει τη γερασμένη Ρακήλ, που δεν λέει ποτέ όχι για μια βόλτα στο Παγκράτι και στις κροκέτες κοτόπουλο. Η κεντρική καλοκαιρινή της συναυλία είχε γίνει στον Κήπο του Μεγάρου. Εκεί καταλάβαινες ότι κάτι έχει αλλάξει για εκείνη. Διαφορετικός ήχος, μετατοπισμένη λογική προγράμματος, άλλα πατήματα. Για κάποιον που την παρακολουθεί από το ξεκίνημά της ήταν εμφανές ότι βρισκόταν σε μια στιγμή σιγουριάς και καλλιτεχνικής ωριμότητας. Δεν είναι και εύκολο για έναν ερμηνευτή αυτής της ποιότητας και με αυτήν τη στάση στα πράγματα να καταφέρει να κόψει το νήμα σε έναν τέτοιο προσωπικό μαραθώνιο. Παράλληλα, εδώ και 15 χρόνια συμμετέχει σποραδικά στις παραστάσεις της Παιδικής Θεατρικής Ομάδας Κοπέρνικος και παραδίδει σεμινάρια με την Αποστολία Παπαδαμάκη που προσανατολίζονται στην εναρμόνιση του σώματος και της φωνής. Συμμετέχει σε παραστάσεις μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους ως βοκαλίστρια και περφόρμερ. Η τελευταία ήταν το καλοκαίρι του 2023 στους Δελφούς. Επίσης, μέσα στο 2023 εξαντλήθηκε ακόμα μία έκδοση του βιβλίου της Μια χαραμάδα πανικού, με την εντελώς προσωπική της κατάθεση για τις κρίσεις άγχους μέσα από μία ημερολογιακού τύπου αφήγηση. Στα νέα της τραγούδια έδωσε τον τίτλο «Ο τελευταίος αναλογικός έρωτας». Ήταν η δισκογραφική της επιστροφή έπειτα από 4 χρόνια, με σταθερή την πίστη της στη λογική του κύκλου τραγουδιών, όπως συνέβαινε κάποτε. Λίγο καιρό νωρίτερα είχε δώσει αποκλειστικά στη LiFO το βιντεοκλίπ ενός τραγουδιού του δίσκου. « Ένας ψηφιακός κόσμος με ρωτάει συνεχώς, σαν ένας γιγάντιος διακόπτης, αν περνάει ρεύμα από την καρδιά μου ή όχι, παίζει μέσα μου προκλητικά με ένα on ή ένα off, το ένα ή το μηδέν μου. Εκπέμπω τραγούδια, σκέψεις και φθόγγους, πριν σωπάσει ο κόσμος που μεγάλωσα· ξεγελιέμαι πάνω στο τεντωμένο σκοινί, πιστεύοντας πως κάνω την πιο μεγάλη επανάσταση που έχει απομείνει — να περπατήσω ξυπόλυτη στο κεραμιδί χώμα, να παραμείνω γήινη, να σφίξω ένα ζεστό χέρι, να δώσω μια αναλογική ματιά και ένα ακόμα, τελευταίο, αναλογικό φιλί», δήλωνε τότε. Οι πλημμύρες στη Θεσσαλία τη βρίσκουν θυμωμένη και σαστισμένη: «Ανοιγοκλείνω τις πόρτες του σπιτιού μου, τις ντουλάπες με τα ρούχα, τα ράφια με τα τρόφιμα· “κάνε κάτι, Μαρία” μονολογώ, κλείνω τα ράφια και τις ντουλάπες, νιώθω ότι θα ήταν τελικά καλύτερο να κάνω κάτι μέσα από τη μουσική μου ιδιότητα για τους συνανθρώπους μου. Συλλογίζομαι πως αν είχα μια συναυλία αυτές τις μέρες, θα παίρναμε στην ομάδα ο ένας τον άλλον τηλέφωνο για το τι θα κάνουμε. Αφού κανένας ιθύνων δεν παίρνει ποτέ ευθύνη σε αυτήν τη ρημαγμένη χώρα, οι άνθρωποι της Τέχνης προσπαθούν να αφουγκραστούν την ψυχολογική ισορροπία των κατοίκων της, ακυρώνοντας τις περισσότερες φορές τις εργασίες τους, αφού το πένθος και η καταστροφή σε αυτόν τον τόπο δεν έχει άλλο πάτο. Συναυλία δεν έχω αυτές τις μέρες, ανοίγω ξανά τα συρτάρια, γεμίζω τις κούτες και πηγαίνω —με πολλούς, ελπίζω, από εσάς— στις συναυλίες του Δεληβοριά, της Ζαμάνη, του Γραμμένου και άλλων συναδέλφων, που θα μετατρέψουν τις συναυλίες τους σε βραδιές ελπίδας και συγκέντρωσης ειδών ανάγκης για τους ανθρώπους της Θεσσαλίας». Λίγες μέρες νωρίτερα είχε παρουσιάσει ένα νέο τραγούδι σε στίχους και μουσική του Ορέστη Ντάντου και το είχε αφιερώσει στον Αντώνη Καρυώτη. Όλοι θυμόμαστε πως κάποιος που ήθελε να λέγεται άνθρωπος τον πέταξε στα απόνερα του πλοίου με τον τρόπο που είδαμε. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να αφήσει και την ίδια ασυγκίνητη: «Ψάχνω την αγάπη στα υπόγεια των πόλεων, κάπου παρασυρμένη από τα απόνερα της νεροποντής, της σκληρότητας και της ασυδοσίας. Γίναμε έτσι οι άνθρωποι ή πάντα έτσι ήμασταν; Αυτό το νέο τραγούδι μιλάει για την αγριότητα του ανθρώπου που δεν βλέπει πια τον πόνο γύρω του. Το έγραψε ο Ορέστης Ντάντος και θέλησα να το ανεβάσω σήμερα στο YouTube, την ώρα που παρατηρούμε όλες τις αντιφατικές εικόνες γύρω μας, και να το αφιερώσω στον Αντώνη Καρυώτη, που τον σκότωσαν και τον εγκατέλειψαν στα 36 του». Τέλη Σεπτέμβρη, ύστερα από πρόσκληση του Δεύτερου Προγράμματος 103.7, η Μαρία Παπαγεωργίου δίνει μια συναυλία στα στούντιο της ελληνικής ραδιοφωνίας, που μεταδίδεται σε όλη την Ελλάδα. Ακολούθησε η έκδοση σε βινύλιο της «Αλληλογραφίας», της δικής της ματιάς σε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, και ύστερα από λίγο μάς ενημέρωσε πως μπήκε στον μακρινό για κείνη κόσμο των gamers, διασκευάζοντας και ενορχηστρώνοντας εκ νέου το «Coalescence Returns» του Χρήστου Χριστοδούλου στο παιχνίδι «Risk of Rain». «Η γενιά μου ήταν η γενιά του Game Βoy και των ΜS— DOS. Κάθε video game αγαπιόταν και για τις μουσικές του, που παίζανε στο κεφάλι μας για χρόνια ολόκληρα, από το Tetris και το Super Mario. Τα γραφιστικά και οι μουσικές των video games εξελίχθηκαν πολύ μέσα στα χρόνια, οι δε μουσικές τους ενώνουν εκατομμύρια ανθρώπων ανά τον κόσμο και φτιάχνουν μια ολόκληρη κοινωνία γύρω από αυτά τα ακούσματα, η οποία ήταν άγνωστη μέχρι πρότινος σε μένα. Πρόσφατα γνωρίστηκα με τον ταλαντούχο Έλληνα ΣΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ παραγωγό των περισσοτέρων από αυτές τις μουσικές, τον Χρήστο ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Η ΜΑΡΙΑ Χριστοδούλου, ο οποίος με εμπιστεύτηκε για τη συμπαραγωγή και ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΟΡΑΕΙ τη συνενορχήστρωση ενός εμβληματικού για τους video gamers ΡΟΥΧΑ ΚARAVAN (WWW. κομματιού, που επανεκτελείται μετά από 10 χρόνια».

KARAVANCLOTHING.COM). Το αποκορύφωμα της χρονιάς που φεύγει για την Παπαγεωργίου ήταν η sold out παράσταση—αφιέρωμα στον MAKE UP & HAIR ARTIST: συνθέτη Θάνο Μικρούτσικο στο θέατρο Ολύμπια. H σημαντική τραγουδοποιός και μουσικός τού σήμερα παρουσίασε ΖΈΦΗ ΣΙΆΤΟΥ ένα συγκινητικό και ουσιαστικό αφιέρωμα στον συνθέτη που άφησε το ισχυρό αποτύπωμά του στη μουσική μας. Η Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ Μαρία Παπαγεωργίου κατάφερε να εμφανίσει το δυναμικό και πολυδιάστατο σύμπαν του ξανά μπροστά μας, μέσα από ΘΈΑΤΡΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΎ. το δικό της τηλεσκόπιο. Καταχειροκροτήθηκε από το κοινό, που μέσα στη συγκίνησή του σηκώθηκε όρθιο στο τέλος της παράστασης, την οποία και ευελπιστούμε να δούμε ξανά. *Η Μαρία Παπαγεωργίου το 2024 θα εμφανιστεί στο Gazarte και στην Κεντρική Σκηνή του Σταυρού του Νότου, ενώ παράλληλα σχεδιάζει και την έκδοση του νέου της βιβλίου.

ΜΑΡΙ

Τη γνωρίσαμε ως ερμηνεύτρια στις εμφανίσεις του τραγουδοποιού Αλέξανδρου Εμμανουηλίδη, που ήταν και ο πρώτος που της έγραψε τραγούδια. Έχει περάσει πάνω από μία δεκαπενταετία από τότε και η άλλοτε ντροπαλή κοκκινομάλλα —αλλά πάντα δυναμική στη σκηνή— έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες τραγουδίστριες της γενιάς των σημερινών 40άρηδων.

LiFO 21.12.23

73

ΒΙΒΛΙΟ

PORTRAITS 2024

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΤΊΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΆ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΙΓΚΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΥΣ.

74

LiFO

21.12.23

ΣΤΙΓΚΑΣ

LiFO 21.12.23

75

Είκοσι χρόνια σχεδόν στην ελληνική ποίηση το όνομα του Γιάννη Στίγκα έχει διαγράψει ανοδική πορεία, τολμώντας την κάθοδο προς την κόλαση η οποία είχε ως κατάληξη την επίγεια μορφή που πήρε στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Η υπαρξιακή ποιητική συλλογή του, «Sonderkommando», όπου μιλάει πρωτοπρόσωπα για το απόλυτο κακό της Σοά, δεν τον καθιστά μόνο πρόσωπο της χρονιάς αλλά δείχνει ότι η ποίηση έχει πάντα τον δικό της τρόπο να επιβάλλεται.

A

πό την πρώτη του κιόλας εμφάνιση στην ποίηση με την Αλητεία του Αίματος, ο Γιάννης Στίγκας έδειξε ότι αναπνέει στο εσωτερικό των στίχων σπέρνοντας θύελλες και ανέμους —τα στοιχεία της φύσης παίζουν πάντα ρόλο στην πρωταρχική συνθήκη κάθε δημιουργού—, βουτώντας ακόμα και στην πιο σκληρή κυριολεξία, στοιχειωμένος καθώς είναι από τη διαρκή αναζήτηση του χαμένου νοήματος. Μετατρέποντας τη δυναμική της προσωπικής και πολιτικής αναταραχής σε οσμή, άγγιγμα του δέρματος και της πληγής, έγινε αρχικά ο ιχνηλάτης αυτού που άφησε πίσω ο προφήτης Ρεμπό, ο αντάρτης Μαντελστάμ, ο βέβηλος ευσεβιστής Καρούζος. Ήταν ήδη σαφές ότι δεν έγραφε με την πένα αλλά με κάτι εξαιρετικά αιχμηρό. «Ξυράφι, ψαλίδι, μαχαίρι, νυστέρι. Η αλήθεια είναι ότι από το πρώτο μου βιβλίο μέχρι και τώρα που σου γράφω έτσι χρησιμοποίησα την πένα μου. Ως κάτι αιχμηρό. Να κόβω και να κόβομαι. Άλλοτε λυσσαλέα, άλλοτε πιο ψύχραιμα, σχεδόν χειρουργικά, θα έλεγα. Αναλόγως με τη φύση του βιβλίου και την εκάστοτε ψυχοδιανοητική μου κατάσταση. Η ποίηση, ακόμα κι όταν ξεκινά ως παιχνίδι, γρήγορα γίνεται κάτι αιματηρό, κάτι μοβόρικο. Θέλει αίματα. Εμ, δεν γίνεται αλλιώς, που λέει κι Μάριος Χάκκας στο Τρίτο Νεφρό, ορίζοντας τέλεια τη σχέση — τη δική μου σχέση— με τη γραφή». Συμφωνεί μαζί μου ότι ο Ρεμπό και ο Καραβάτζιο είναι, τελικά, «οι δυο σεσημασμένοι μου άγγελοι», όπως τους αποκαλεί. «Ξέρεις, μαχαίρωναν διαφορετικά. Δεν είναι μόνο ζήτημα σωματοδομής, έχει να κάνει και με κάτι υποθέσεις ψυχικές, που έλεγε κι ο κόμης Διονύσιος. Σκέφτομαι ακόμα τον Τζο Πέσι στο Καζίνο του Σκορσέζε που σφάζει έναν ψευτονταή σ’ ένα μπαρ, για την ακρίβεια τού κόβει την καρωτίδα μ’ ένα στιλό. (Ορίστε και μια εικόνα για όσους αγαπούν την κυριολεξία)». Ήταν αυτή ακριβώς η αιματηρή συνθήκη και η βιωματική ένταση των ποιημάτων του Γιάννη Στίγκα που έκανε τους Εξαρχειώτες να χαράξουν τα ποιήματά του στους τοίχους της πόλης: σε κάποιον υπάρχει ακόμα ο στίχος «Τη φωνή μου, ρε, κι ας μην έχω να φάω». Αλλά ο ίδιος δεν έμεινε εκεί. Χρησιμοποίησε αυτή την ηλεκτρισμένη αίσθηση της πρωτόγνωρης αντίληψης, σύμφυτη στους ανθρωπολόγους, τους ποιητές και τους προφήτες, για να εμπλουτίσει το εύρος των αντιλήψεών μας για τη μετά θάνατον ζωή και τα αδιέξοδα της κόλασης. «“Νομίζετε ότι κάνετε ποίηση όταν έχετε το αίμα καλά σιγουρεμένο στις φλέβες σας;” έγραφε ο Νίκος Καρούζος» είναι η αυθόρμητη απάντησή του στην ερώτησή μου για το πώς γράφει. «Μοιραία, σκέφτομαι πάντα τη Νέκυια. Ο Όμηρος μάς λέει ότι ο Οδυσσέας θυσίασε ένα κριάρι για να μιλήσει με τους νεκρούς. Εκείνο που δεν μας λέει είναι ότι την ώρα που του έκοβε τον λαιμό, έκοψε —άραγε κατά λάθος;— και το μικρό του δάχτυλο. Κι οι νεκροί, φυσικά, μυρίστηκαν το αίμα. Κι άρχισαν να κάνουν αυτό που όλοι οι νεκροί γνωρίζουν τέλεια: να επανέρχονται». Οι νύξεις του Στίγκα για μια κοινή δίψα για φως από την άλλη πλευρά του ορθού λόγου, ίσως και από την άλλη όχθη του Αχέρoντα, έφεραν κοντά ζωντανούς και νεκρούς και τους συνέδεσαν εσωτερικά σε στίχους που μιλούσαν για τα ανεπίλυτα οντολογικά ζητήματα της απελπισίας, του πολιτικού τρόμου, της ύπαρξης, ζητήματα που απασχολούσαν αποκλειστικά και μόνο τους μεγάλους ποιητές. Σταδιακά, η εποχή του τραύματος και της όρασης, δηλαδή της αποκάλυψης του κόσμου μέσω των αισθήσεων —δεν είναι τυχαίο ότι το επάγγελμα του Στίγκα είναι γιατρός—, έγινε μεταφυσικός τρόμος με μια απεύθυνση όχι μόνο στους ζώντες και στους τεθνεώτες αλλά και στα αλλόκοτα πλάσματα που στοιχειώνουν τον κόσμο του —δράκους, σειρήνες και μινώταυρους— και που κατάφεραν να τον μεταμορφώσουν (στη συλλογή Βλέπω τον κύβο του Ρούμπικ φαγωμένο). Αλλά σε ένα πολύπλοκο σύμπαν όπου οι πάσχοντες διαθέτουν μια παράξενη σαιξπηρική συνείδηση και συνομιλούν διαρκώς με περίεργα πλάσματα και φαντάσματα χρειάζεται πάντα ένας οδηγός, ένας πιλότος — και αυτός βρέθηκε στο πρόσωπο του Αντουάν Εξιπερί στη συλλογή Εξιπερί σημαίνει χάνομαι (Μικρή Άρκτος). Εδώ, ο Γάλλος συγγραφέας, ποιητής και πιλότος διασχίζει τη στρατόσφαιρα και περνάει στην άλλη διάσταση της ύπαρξης, έξω από τα δεδομένα. Ακολουθώντας το ταξίδι του πιλότου που χάθηκε στο υπερπέραν —ο Εξιπερί δεν βρέθηκε πουθενά— ο ποιητής Στίγκας συναντά, χωρίς να το λέει, για μια ακόμα φορά το καράβι του Ρεμπό που αρμενίζει σε άλλους κόσμους, περνώντας από την τρέλα των ποιητών και των επιστημόνων για να καταλήξει σε μια υπαρξιακή σάτιρα που αποκαλύπτει εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ των γελωτοποιών και των σαδιστών του Σαίξπηρ και του Δάντη και των κεφάτων βασανιστών του Ζαν Ζενέ. Η Κωμωδία, η συλλογή που έγραψε με τον Νικόλα Ευαντινό, ήταν ακριβώς αυτή η συντεταγμένη μεταξύ κόλασης και παράδεισου, παιχνιδιού και δράματος, δίκαιου και άδικου που μόνο οι ποιητές ξέρουν να αποδίδουν με αυτόν τον τρόπο. Η ποίηση του Γιάννη Στίγκα είναι, επομένως, μεγάλη γιατί γράφεται πέρα από σχολές, αναζητώντας, ακριβώς μετά τη δαντική κόλαση, την επίγεια κόλαση, που είναι τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Μετά, δηλαδή, από τους κύκλους του παραδείσου και της κόλασης με οδηγό την καθημερινότητα, που ήταν η Κωμωδία, ο Στίγκας γράφει την κορυφαία του συλλογή, που τον καθιστά τον απόλυτο ποιητή και δημιουργό της χρονιάς που μας πέρασε, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, τη Σοά και τους «Sonderkommando», και μάλιστα μέσα από μια κυκλική πορεία, αφού η συλλογή ξεκινάει με τον κόσμο όπου «πέφτουν τ’ απόνερα του πάνω Κόσμου» και τελειώνει με έναν τόπο «κάτω απ’ τον κάτω Κόσμο/εδρεύει ο κάτω κάτω Κόσμος/—αυτό δεν είναι λογοπαίγνιο—απλώς κοιμάμαι κάπως δαντικά/κι άλλωστε/ αυτός που πέφτει/πέπρωται/να πέσει βαθύτερα». Εξηγώντας μου αυτό το κυκλικό σχήμα, μου επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για την «κυκλικότητα της καθοδικής σπείρας. Κύκλος και πτώση μαζί. Κάτι διπλά αναπόδραστο. Ωστόσο, αν διαβάσεις προσεκτικά, η δική μου κόλαση ίσως δεν είναι αδιέξοδη. Υπάρχει μια υπόνοια εξόδου, μια αδιόρατη καταπακτή, μόνο που απαιτεί από σένα τα πάντα για να φανερωθεί. Οι Sonderkommando την ανατίναξαν με λίγα εκρηκτικά κι ολόκληρη τη ζωή τους. Τα θραύσματα τινάχτηκαν ψηλά, τόσο που θα τους άξιζε να θαφτούν —έστω και στα κρυφά— μαζί με τα κορμιά και τα χειρόγραφα και, φυσικά, το δυσοίωνα λευκό μάτι του Θεού, στο προαύλιο του Άουσβιτς. Σου μιλάω τόση ώρα για μια καταπακτή στην κόλαση και δεν ξέρω αν αυτό την κάνει περισσότερο ή λιγότερο ανυπόφορη. Φαντάσου να περιμένεις εσαεί τον Γκοντό ενώ καθημερινά σου στέλνει τηλεγράφημα: ΕΡΧΟΜΑΙ ΑΥΡΙΟ/STOP. Εσύ που αγαπάς τόσο τον Κάφκα, σκέψου λίγο τη Δίκη. Υπάρχει μια βαριά συγκρουσιακή σχέση μεταξύ του δικού μας πεπερασμένου χρόνου —της αγωνίας μας— και της ατάραχης Αιωνιότητας. Κι όμως, κι όμως, εμείς την Αιωνιότητα — τώρα ο Καμί θα χαμογελούσε. Καταλαβαίνεις τι κάνω; Με ρωτάς για την κόλαση και την ώρα που πάω να βγω, στραβοτιμονιάζω με τον Καμί. Μπορεί, εν τέλει, η έξοδος να μη μου αξίζει, μπορεί και να μου αρέσει να περιφέρομαι εκεί μέσα (αν και σιχαίνομαι την πολυκοσμία)». Γι’ αυτό παραδέχεται ότι πένθησε πολύ το τέλος αυτού του βιβλίου για τους Sonderkommando, δηλαδή τις ειδικές μονάδες εργασίας στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που αποτελούνταν από νεαρούς Εβραίους, οι οποίοι εξανα-

ΤΙΓΚΑΣ 76

LiFO

21.12.23

γκάζονταν να συμμετάσχουν στις θηριωδίες των ναζί και τους οποίους επέλεξε ως πρωταγωνιστές της συλλογής. «Δεν έχει τόση σημασία πώς μου ήρθαν οι Sonderkommando —τα ποιήματα δεν τα διαλέγουμε εμείς, αυτά μας διαλέγουν—, σημασία έχει ότι μου έφυγαν. Τώρα βρίσκονται στα χέρια του καθενός. Ας είναι. Οι λέξεις επιμένουν στη συνάντηση, που έλεγε κι ο Ρίτσος. Α, ο Ρίτσος... ίσως εσφαλμένα τον φθονώ για την ελπίδα του. Τι καρμανιόλα κι αυτή η ελπίδα. Έχει μυριάδες θύματα». Και ας επιμένει ότι η κόλαση μεταφερμένη στο σήμερα δείχνει προς τη Γάζα. Πρώτη φορά, όμως, ένας Έλληνας ποιητής δανείζεται τη φωνή των Sonderkommando γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο, αντικρίζοντας έτσι κατάματα το κακό. Όλο το ποιητικό υλικό —και όχι μόνο κάποια ποιήματα— εκχύνεται σαν λάβα μέσα από τα βάθη και τον φλοιό της γλώσσας, η οποία δείχνει να έχει απορρυθμιστεί εξαιτίας του απώτερου κακού που είναι το Ολοκαύτωμα, στα στρατόπεδα εξόντωσης όπου οι εβραϊκές καρδιές ξεσκίζονται την ώρα που οι ναζί μαζεύουν αμέριμνοι τις φράουλες, όπου τα πτώματα καίγονται μαζικά σε φούρνους, με τη φύση σε πλήρη συμπαιγνία ή αδιαφορία, κάνοντας τον παραδοσιακό λόγο, τις παρομοιώσεις του και τις συνεκδοχές του να μοιάζουν με τραγικό αστείο. Πρόκειται για όλες αυτές τις εξωπραγματικές, απάνθρωπες διαπιστώσεις που έκαναν κορυφαίους στοχαστές όπως ο Αντόρνο να διατρανώσουν, σχεδόν κατηγορηματικά, ότι δεν μπορεί να γραφτεί ποίηση από εκεί και πέρα. Αλλά κάποιοι, όπως ο Στίγκας, τόλμησαν να μπουν στην κόλαση ως θρασύτατοι ερευνητές και να τη δουν κατάματα, σε σημείο που το κακό μοιάζει να τους κατοίκησε. Τουλάχιστον αυτό φαίνεται να συμβαίνει με τους Sonderkommando του και τους υπόλοιπους αδιανόητους πρωταγωνιστές της φρικωδίας, όπως ο Μένγκελε ή η Ίρμα Γκρέζε, ο Λευκός Άγγελος του Θανάτου, όπως ήταν γνωστή, λόγω του ωραίου εξωτερικού παρουσιαστικού και της δαιμονικής της φύσης. Το «Μίλα μου, Ίρμα» ήταν, όπως παραδέχεται, το πιο δύσκολο στη σύλληψη και στην εκτέλεσή του: «Δεν σου κρύβω ότι όταν τελείωσα το ποίημα τρομοκρατήθηκα. Εγώ, που έχω δαμάσει τόσα τέρατα. Μιλάω για το πέμπτο μου βιβλίο, το Βλέπω τον κύβο του Ρούμπικ φαγωμένο. Είμαι βέβαιος πως έχεις εντοπίσει την αντίφαση. Έγραψα ένα βιβλίο για τέρατα και μου βγήκε τρομερά ανθρώπινο. Ίσως επειδή τελικά ο Φρανκενστάιν, η Μέδουσα, ο Κέρβερος, ο Μινώταυρος, είναι συντριπτικά αθώοι μέσα στη μοναξιά και στη δυστυχία τους, όπως και οι Sonderkommando. Υπάρχει μια συγκλονιστική μαρτυρία ενός Sondekommando. Δεν γνωρίζουμε το όνομά του. Καλύτερα έτσι. Η ανωνυμία του κατακτά την οικουμενικότητα. Λέει: “Φυσικά, θα μπορούσα να είχα αυτοκτονήσει ή να με είχαν σκοτώσει. Αλλά εγώ ήθελα να επιζήσω, για να εκδικηθώ και να μεταφέρω τη μαρτυρία. Δεν πρέπει να πιστέψετε ότι είμαστε τέρατα: είμαστε σαν κι εσάς, μόνο πολύ πιο δυστυχισμένοι”». Μιλώντας γι’ αυτά τα ανθρώπινα τέρατα, επιστρέφει αυτομάτως στην Ίρμα: «Φαντάζομαι, συμφωνούμε πως δεν υπάρχει χειρότερο τέρας από δαύτην. Τα μαλλιά της, τα μάτια της έχουν δευτερεύουσα σημασία. Όλο το κακό εκπορεύεται από το στόμα της. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ξέρεις, στον Μεσαίωνα το στόμα θεωρούνταν ακάθαρτο, πηγή αμαρτίας. Τα λέει κι ο Λε Γκοφ αυτά. Γι’ αυτό και η πύλη της κολάσεως συχνά απεικονιζόταν ως ένα πελώριο, ορθάνοιχτο στόμα. Ο Σάββας Μιχαήλ σωστά παρατηρεί για το ποίημα ότι ακόμα και οι λέξεις αλέθονται στα δόντια της Ίρμα, στα δόντια του Άδη. Έτσι είναι, το κακό στην ακραία του μορφή γίνεται άλογο. Η γλώσσα εκπίπτει. Από το σημείο αυτό και πέρα δεν υπάρχει επιστροφή. Μπαίνουμε τρέμοντας σύγκορμοι στο βασίλειο της Φρίκης. Ο Ρεμπό έφτασε εκεί κοντά, κλοτσώντας και βλαστημώντας. Αντίκρισε την Άβυσσο και βουβάθηκε». Δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω πώς μιλάει για τη φρίκη χωρίς τον φόβο της ιερής βεβήλωσης που τρόμαξε ακόμα και τον Ρεμπό. « Έχεις δίκιο που μου λες ότι τρομοκρατήθηκε. Λογικό είναι. Προτίμησε το βασίλειο της Αφρικής και μια σιωπή που σίγουρα τον φαγούριζε. Τον σέβομαι απόλυτα, όπως και κάθε αληθινό ποιητή που σιωπά. Όμως εγώ είμαι πάντα με τις λέξεις, ακόμα και τις παραμορφωμένες, τις κομματιασμένες, τις σμπαραλιασμένες —πώς να σου το πω;—, είναι η φύση μου τέτοια, τρελαίνομαι να τις περιθάλπω. Λοιπόν; Ποιος βεβηλώνει τι; Ένας από τους επιζώντες των στρατοπέδων εξόντωσης μαρτυρεί πως όταν κάψανε το σώμα του Άιχμαν, απέμεινε μια φούχτα στάχτη — μιλάμε για λίγα γραμμάρια. Πολλαπλασίασέ την επί έξι εκατομμύρια, κι εκεί θα δεις βουνοκορφές και λαγκαδιές που έχει η κόλαση. Ποιος βεβηλώνει τι; “All this dust were Ladies and Gentlemen”, λέει η Έμιλι. Εξαιρώ, φυσικά, τον Άιχμαν. Επίτρεψέ μου τώρα να μοιραστώ μαζί σου μια παλιά μου ανάμνηση. Σπούδαζα ιατρική, ήμουν στο εξάμηνο που κάναμε νεκροψίες. Για κάποιον λόγο μια μέρα είχα καθυστερήσει να φύγω, ξέμεινα μόνος μου στο νεκροτομείο. Δηλαδή, σχεδόν μόνος μου, ήταν και ο Πάτρικ, ένα χλωμό πλάσμα με μεγάλα, νυκτόβια μάτια, που οι φακοί των γυαλιών του τα έκαναν ακόμα μεγαλύτερα. Ο Πάτρικ καθάριζε το νεκροτομείο, αυτή ήταν η δουλειά του. Με παρακάλεσε να κουβαλήσουμε μαζί ένα πτώμα. Ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα. Θυμάμαι ότι την έπιασα από τους αστραγάλους κι ο Πάτρικ από τους καρπούς. Μου έκαμε εντύπωση πως το κορμί σακούλιαζε στο ύψος της λεκάνης, σαν όλο του το βάρος να συγκεντρωνόταν εκεί. Το κεφάλι της τραμπάλιζε ανέμελα, όπως στις παιδικές κούκλες. Αυτό μου έκανε λιγότερη εντύπωση. Την πετάξαμε σε μια μεγάλη δεξαμενή γεμάτη φορμαλδεΰδη. Έκανε έναν φοβερό παφλασμό. Ποιος είναι ο βέβηλος, Τίνα; Αλήθεια, ποιος είναι ο Κατακούτελος; Ο Σόλεμ ή ο Λεβινάς (δεν θυμάμαι ποιος από τους δύο) γράφει ότι μετά το Άουσβιτς ο Θεός έχει απολέσει μία από τις δύο βασικές του ιδιότητες. Δεν μπορεί να είναι και παντοδύναμος και πανταχού παρών. Είτε είναι ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ παντοδύναμος αλλά απών, είτε παρών αλλά ανίσχυρος. Σου μίλησα πριν για το δυσοίωνα λευκό μάτι του Θεού, θαμμένο στο Άουσβιτς. Μήπως αν έγραφα “τυφλό”, θα ήμουν σαφέστερος;». Φυσικά, το ξέρει ότι αυτό το σημείο ενέχει απελπισία. «Ναι, πράγματι, αλλά η απελπισία ως συνθήκη έχει μια τέλεια καθαρότητα. Σου προσφέρει μια πανάκριβη θέαση: του εαυτού σου, έστω κουλουριασμένου, έστω γυμνού. Κοίτα να δεις, η καταπακτή που ψάχναμε πρωτύτερα αρχίζει να αχνοφαίνεται. Δεν το λέω αυτό επειδή σκοπεύω να ξεπορτίσω. Θα παραμείνω μέχρι να μάθουν οι πληγές μου να με σέβονται. Απλώς επιστρέφω στην πύλη της κολάσεως. Και τελειώνω εκεί. Εκεί όπου αρχίζει το στόμα της Ίρμα». Από αυτό το φρικαλέο στόμα εκστομίζονται φωνές απαιτητικές προς τον ποιητή στο «Μίλα μου, Ίρμα», που του λένε «δω’μου ένα μήλο ζουμερό/και θα σου δείξω με τα δόντια μου/τι είναι ο Κόσμος/και τι το κάνω το κουκούτσι της συνείδησης/αυτή την άθλια επινόηση των Εβραίων/Δώσε μου μια σελίδα ακόμα/να βγει από τα μέσα μου λυκόσκυλο/Achtung! Pozor! Germania Bubleralles! Δώσε μου μήλο ζουμερό/δώκλε μου μήκλο/πουτάνας γιε/δώκλε μου μια κλεκλίκλα ακλόκλα». Ωστόσο, όπως λέει ο ίδιος: «Ακόμα και το μήλο που μου ζητά, δεν το ζητά για να το φάει, το ζητά για να το συνθλίψει. Φυσικά, δεν της έδωσα. Δεν θα της έδινα ούτε το δαγκωμένο μήλο του Τούρινγκ. Μου ζητάει μία σελίδα ακόμα. Δεν είμαι πρωτάρης, τι τήνε θέλει; Θέλει να επεκταθεί, θέλει να μολύνει κι άλλο, τα κάνει αυτά το κακό. Δεν της την έδωσα. Μάλιστα, τηλεφώνησα στον φίλο και εκδότη μου Σταύρο Πετσόπουλο και του ζήτησα να με βοηθήσει. Του είπα ότι πρέπει, πάση θυσία, να φυλακίσουμε την Ίρμα σε μία μόνο σελίδα. Ο Σταύρος ανταποκρίθηκε. Και τη φυλακίσαμε. Σε μία μόνο σελίδα. (Να μωρέ, τυπογραφία). Αυτή η σελίδα είναι η δική μου δικαιοσύνη, η δική μου εκδίκηση. Θα σε αφήσω εκεί μέσα, Ίρμα, να αντιφάσκεις, να παραληρείς, να φτύνεις, να υστεριάζεις, να Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ γαβγίζεις, να απειλείς, να ξεμπροστιάζεσαι εσαεί. Δικαίως μ’ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΙΓΚΑ αποκαλείς πουτάνας γιο. A dank, Irma, dous is maine kuved.

«SONDERKOMMANDO» ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Στα χλοερά μου γίντις». ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ

PORTRAIT 2024

ΓΙΑΝ

Αν διαβάσεις προσεκτικά, η δική μου κόλαση ίσως δεν είναι αδιέξοδη. Υπάρχει μια υπόνοια εξόδου, μια αδιόρατη καταπακτή, μόνο που απαιτεί από σένα τα πάντα για να φανερωθεί.

LiFO 21.12.23

77

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΊΑ Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΊΟ ΛΕΜΌΝΙ. ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ: ΤΖΟΎΛΙΑ ΤΣΙΑΚΊΡΗ (ΦΩΤΑΓΩΓΌΣ), ΣΠΎΡΟΣ ΞΈΝΟΣ (ΛΕΜΌΝΙ), ΣΠΎΡΟΣ ΒΑΛΤΕΤΣΙΏΤΗΣ (FATA LIBELLI), ΆΓΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΆΔΗΣ ΚΑΙ ΖΩΖΈΤΑ ΑΝΔΡΟΥΛΆΚΗ (LIBROFILO & CO), ΑΡΕΤΉ ΓΕΩΡΓΙΛΉ (FREE THINKING ZONE), ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΑΓΓΈΛΗΣ ΚΑΙ ΣΤΈΛΙΟΣ ΦΑΡΦΑΡΆΣ (LITTLE TREE), ΔΙΑΜΑΝΤΉΣ ΔΙΑΜΑΝΤΊΔΗΣ ΚΑΙ ΟΝΤΊΛ ΜΠΡΕΓΙΈ (ΛΕΞΙΚΟΠΩΛΕΊΟ), ΔΉΜΗΤΡΑ ΕΥΣΤΑΘΊΟΥ (ΧΆΡΤΗΣ), ΚΟΡΊΝΑ ΑΛΙΒΙΖΆΤΟΥ (ΣΠΌΡΟΣ), ΑΝΤΏΝΗΣ ΤΣΌΚΟΣ (ΜΟΝΌΚΛ), ΦΑΝΉ ΧΑΡΙΤΆΚΗ (BOOKTIQUE), ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΎΛΟΥ ΚΑΙ ΣΠΎΡΟΣ ΠΑΠΑΪΩΆΝΝΟΥ (ΜΩΒ ΣΚΊΟΥΡΟΣ), ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΑΝΑΝΙΆΔΗΣ (ΖΆΤΟΠΕΚ), ΜΑΡΊΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΊΟΥ (ΕΠΊ ΛΈΞΕΙ).

PORTRAITS 2024

ΒΙΒΛΙΟ

78

LiFO

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

21.12.23

E

ίναι όμορφα, φιλόξενα, φροντισμένα, ατμοσφαιρικά και πλήρως ενημερωμένα. Τα συναντάς από το Κουκάκι ως τα Βριλήσσια, το Παγκράτι και την Κηφισιά, τον Πειραιά και το Θησείο. Συγκροτούν έναν αναγνωστικό χάρτη εμπλουτισμένο με νησίδες γνώσης, πολιτισμού και σκέψης. Τα χαρακτηρίζουν οι ενδιαφέρουσες ιστορίες, οι μοναδικές συλλογές και η έξοχη αισθητική. Εκεί θα βρεις ποιοτικές προτάσεις, θα ανταλλάξεις απόψεις και θα κάνεις πραγματικότητα την επιθυμία σου να είσαι μέρος μιας κοινότητας. Όλα αυτά συνθέτουν την καθημερινότητα των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων της πόλης. Πλέον, τα βρίσκουμε σχεδόν σε κάθε γειτονιά. Παρά τα εμπόδια και τις προκλήσεις που έχουν κατά καιρούς να αντιμετωπίσουν, όπως η κυριαρχία των πολυκαταστημάτων, τα αυξανόμενα ενοίκια, το γεγονός ότι δεν διαθέτουν το πλήθος των επιλογών των μεγάλων βιβλιοπωλείων, η άνοδος των ηλεκτρονικών βιβλίων, η γρήγορη και εύκολη παράδοση συγγραμμάτων από το διαδίκτυο και οι εκστρατείες μάρκετινγκ, έχουν αντέξει. Οι ιδιοκτήτες τους αποφάσισαν να ρισκάρουν, να δώσουν το προσωπικό τους στίγμα και να επενδύσουν στο ποιοτικό βιβλίο. Και το αποτέλεσμα τους δικαίωσε. Σήμερα, δεν θεωρούνται απλοί χώροι πώλησης αλλά ζωντανοί οργανισμοί και αναπόσπαστα κομμάτια μιας ευρύτερης κοινότητας. Έχουν αποκτήσει σταθερό κοινό και έχουν συμβάλει σημαντικά στη φιλαναγνωσία. Η κατάσταση δεν ήταν πάντα εύκολη. Πριν από περίπου δύο χρόνια, το μέλλον της ανεξάρτητης πώλησης βιβλίων διαγραφόταν ζοφερό. Καθώς η πανδημία είχε αναγκάσει πολλούς επιχειρηματίες να κλείσουν τα μαγαζιά τους, εκατοντάδες ανεξάρτητοι βιβλιοπώλες στη χώρα μας έμοιαζαν καταδικασμένοι. Ο εκδοτικός κλάδος προετοιμαζόταν για ένα πλήγμα το οποίο φαινόταν ότι θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει οριστικά τον τρόπο με τον οποίο οι αναγνώστες ανακαλύπτουν και αγοράζουν βιβλία. Συγχρόνως, ο συντριπτικός ανταγωνισμός από την Amazon και άλλους διαδικτυακούς λιανοπωλητές, ο δισταγμός και οι προβληματισμοί για την ανταπόκριση του κόσμου ήταν οι βασικοί παράγοντες που το φιλόδοξο εγχείρημα του ανοίγματος ή της διατήρησης ενός βιβλιοπωλείου φαινόταν παρακινδυνευμένο. Ωστόσο, το στοίχημα κερδήθηκε και η επιδίωξη να αποτελέσουν εστία πολιτισμού, φιλοξενώντας ποικίλες εκδηλώσεις που θα δεν θα αφορούσαν αποκλειστικά το βιβλίο αλλά και τη μουσική, τα εικαστικά και τη φωτογραφία, γνώρισε θερμή υποδοχή. «Αυτό που απαιτεί το βιβλίο είναι συγκέντρωση και ο μικρός μας χώρος βοήθησε να επικεντρωθούμε στα ουσιώδη που βρίσκονται στις προθήκες του βιβλιοπωλείου μας», λέει ο κ. Σπύρος Ξένος που διατηρεί το βιβλιοπωλείο Λεμόνι στην οδό Ηρακλειδών του Θησείου. Και συνεχίζει: «Πάντα απορούσα γιατί οι συνοικίες της Αθήνας δεν είχαν το δικό τους βιβλιοπωλείο. Αυτό ήταν το σκεπτικό μου. Δεν ήθελα να ανοίξω άλλο ένα βιβλιοπωλείο στο κέντρο της πόλης αλλά το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς του Θησείου. Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία κατάφεραν να δημιουργήσουν αναγνώστες. Υπάρχουν δηλαδή επισκέπτες που έρχονται σε μας, αγοράζουν βιβλία και μας λένε ότι είναι μια νέα συνήθεια που μπήκε στην καθημερινότητά τους». Όπως μου λένε οι περισσότεροι, στόχος τους είναι να μην έρχονται μόνο οι βιβλιόφιλοι στους χώρους αυτούς αλλά και άλλοι άνθρωποι που θα ήθελαν κατά κάποιον τρόπο ιδέες και ευκαιρίες για να βάλουν το βιβλίο στη ζωή τους. Στο σημείο αυτό ρωτώ τη Φανή Χαριτάκη, ιδιοκτήτρια του Booktique, πώς έχουν αντέξει; «Προσαρμοζόμενη, οδεύοντας προς τα μπρος, κοιτώντας και λίγο πίσω, με την ομάδα μου, με την ελευθερία να δημιουργώ μόνη και με άλλους, με ενθαρρυντικές συζητήσεις για το πώς να γίνω καλύτερη, στηρίζοντας ταυτόχρονα βιβλιοπωλεία άλλων. Ε, και με λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και ψυχανάλυση», λέει αστειευόμενη. Από την πλευρά του ο ποιητής Αντώνης Τσόκος, δημιουργός του Μονόκλ, επισημαίνει: «Για να γίνει ανεκτή η πραγματικότητα, πρέπει να την καταδιώκει ένα όνειρο. Η δημιουργία ενός βιβλιοπωλείου υπήρξε η πιο έντονη επιθυμία μου. Το Μονόκλ κυλάει στις ράγες της καθημερινότητας από τον Οκτώβριο του 2021. Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που έχουν παρουσιαστεί, το όνειρο εξακολουθεί να αμφισβητεί την πραγματικότητα. Και είμαι χαρούμενος που συμβαίνει αυτό». Το καλοκαίρι του 2013 η Χριστίνα Χαραλαμποπούλου και ο Σπύρος Παπαϊωάννου περπατούσαν στην Αθήνα και ήταν άνεργοι. Στάθηκαν στην πλατεία Καρύτση και τότε αποφάσισαν να πάρουν το ρίσκο να ανοίξουν ένα μικρό βιβλιοπωλείο. «Ο Μωβ Σκίουρος ξεκίνησε την πορεία του το 2013 αμιγώς ως βιβλιοπωλείο το οποίο, μέσα από τον συγχρωτισμό συγγραφέων, καλλιτεχνών και επισκεπτών, κατέληξε σήμερα σχεδόν να λειτουργεί ως εκδοτικός οίκος, πάντα στην πλατεία Καρύτση. Δέκα χρόνια συνεχούς αγώνα επιβίωσης, με μια πολιτεία που δεν υιοθετεί καμία σοβαρή πολιτική για το βιβλίο, εν αντιθέσει με οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, και σε μια Αθήνα που συνεχώς αλλάζει και κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα μονοθεματικό πάρκο αποκλειστικά για τουρίστες». Ο Σπύρος Βαλτετσιώτης δημιούργησε το Fata Libelli στον Πειραιά, ένα στέκι που θυμίζει την αισθητική των παλιών ευρωπαϊκών βιβλιοπωλείων. «Κύριο χαρακτηριστικό ενός ανεξάρτητου βιβλιοπωλείου ή ενός μαγαζιού γενικότερα είναι ότι θέτει την αξία της ανθρώπινης επαφής σε προτεραιότητα. Μια συνοικιακή επιχείρηση στοχεύει, θέλοντας και μη, και επενδύει στην τοπική κοινωνία, στους ανθρώπους και στις ανθρώπινες σχέσεις που θα δημιουργηθούν από αυτήν και μέσω αυτής. Και σε δύσκολους καιρούς, όταν η κοινωνία δοκιμάζεται, καταλήγει να είναι το θεμέλιό της και, τελικά, το πλεονέκτημά της», αναφέρει στη συζήτησή μας. Το Ζάτοπεκ βρίσκεται πολύ κοντά στον ηλεκτρικό σταθμό της Καλλιθέας και έξω απ’ αυτό υπάρχει ένας όμορφος και σκιερός πεζόδρομος. Ο Δημήτρης Ανανιάδης και η σύζυγός του Εύη Γεροκώστα το διαχειρίζονται. Ποιο είναι το μεγαλύτερο κομπλιμέντο που έχουν ακούσει από τους ανθρώπους που το έχουν επισκεφθεί; «Σας ευχαριστούμε πολύ που μας μάθατε να διαβάζουμε και να ακούμε ωραία μουσική. Αυτό νομίζω ότι είναι ό,τι καλύτερο μπορείς να ακούσεις». Και προσθέτουν: «Είχαμε ένα όνειρο. Εδώ και πολύ καιρό θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν ζεστό και φιλόξενο χώρο, ένα βιβλιο-καφέ που θα συνδυάζει την αγάπη μας για τα βιβλία, την κοινωνική συναναστροφή, την εξωστρέφεια και παράλληλα θα προσφέρει ηρεμία στους θαμώνες. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι δίνουμε ανάσες ποιότητας». Ο Σπόρος, στην οδό Δροσίνη, στον παραδοσιακό οικισμό της Κηφισιάς, έκλεισε εννιά χρόνια λειτουργίας «με την αγάπη και τη στήριξη του κόσμου», δηλώνει η ιδιοκτήτριά του, Κορίνα Αλιβιζάτου. «Με την πάροδο του χρόνου οι πελάτες έγιναν φίλοι και το βιβλιοπωλείο στέκι, σημείο συνάντησης συγγραφέων, καλλιτεχνών και αναγνωστών. Ήταν ένα όνειρο ζωής να δημιουργήσουμε ένα βιβλιοπωλείο ως καταφύγιο και διαφυγή από τους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας αλλά και ως τόπο ανταλλαγής ιδεών». O Άγης Αθανασιάδης και η Ζωζέτα Ανδρουλάκη άνοιξαν τον δικό τους φωτεινό και καλαίσθητο χώρο στο Κουκάκι και παρά το γεγονός ότι είναι ένα νέο σχετικά βιβλιοπωλείο που μετράει δύο χρόνια ζωής, έχει αποκτήσει ένα σταθερό και αυξανόμενο κοινό. Και όπως σημειώνουν: «Εδώ που βρισκόμαστε είναι μία από τις πιο ζωντανές περιοχές του κέντρου που δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το βιβλίο. Μάλιστα, έλειπε ένας χώρος σαν αυτόν μετά το κλείσιμο του βιβλιοπωλείου Πυρσός που υπήρχε τόσα χρόνια. Επίσης, διαθέτουμε μια δυναμική λέσχη ανάγνωσης και φιλοξενούμε άλλη μία και εδώ και έναν χρόνο, ενώ έχουμε και τις δικές μας εκδόσεις που μετρούν ήδη πέντε τίτλους». «Το Free thinking zone απευθύνεται σε εκείνους και εκείνες που ενδιαφέρονται να ανταλλάξουν ελεύθερα απόψεις για κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτιστικά ζητήματα στο πλαίσιο ενός πολιτισμένου δημόσιου διαλόγου», υποστηρίζει η ιδιοκτήτριά του Αρετή Γεωργιλή. Το βιβλιοπωλείο Φωταγωγός είναι καλά κρυμμένο μέσα σε μια στοά του 1928, τη στοά Κουρτάκη, επί της οδού Κολοκοτρώνη. Η δημιουργός του, Τζούλια Τσιακίρη, εξηγεί τους λόγους που αυτό το ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο είναι ταυτισμένο με τη ζωή της: «Μόνο δύο καλά μπορώ να πω για τη φωλιά αυτή που νοείται ως μαγαζί: ένα, ότι κάθε πρωί που ανοίγω την πόρτα και τα φώτα θαυμάζω την ενέργειά της και το μήνυμα που δίνει στον επισκέπτη. Και δύο, ότι τα δέκα αυτά χρόνια έχω γνωρίσει εδώ μέσα ανθρώπους που αξίζει γι’ αυτούς να υπάρχεις και να δουλεύεις μέχρι τελικής πτώσεως». Φυσικά, υπάρχουν παρόμοιοι χώροι που η φήμη τους έχει εξαπλωθεί εκτός Ελλάδας. Για παράδειγμα, το Λεξικοπωλείο συμπεριλήφθηκε στην έκδοση 150 βιβλιοπωλεία που πρέπει να επισκεφθείτε πριν πεθάνετε της Αμερικανίδας συγγραφέως Elizabeth Stamp, όπως μας θυμίζει ο Διαμαντής Διαμαντίδης, ο οποίος τονίζει ότι βασική επιδίωξή τους είναι να «δημιουργούν μια φιλική και οικεία ατμόσφαιρα που σε κάνει να νιώθεις σαν στο σπίτι σου». Η λίστα, φυσικά, είναι ανεξάντλητη, αφού υπάρχουν πλέον πολυάριθμοι καλαίσθητοι χώροι όπως το Little tree, ο Χάρτης, το Bookloft, το Επί λέξει, το Literature House, ο Μετεωρίτης, ο Ναυτίλος, το Pick a book, το Red ‘n’ Noir, η Αργία, το Booktalks και το Bibliothèque. Τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, τελικά, αποδείχθηκαν εξαιρετικά ανθεκτικά. Και το πέτυχαν επειδή μοιράζονται μια κοινή φιλοσοφία: την αφοσίωσή τους στην τοπική κοινωνία και το ποιοτικό βιβλίο. Ίσως να επιβίωσαν και επειδή σε βοηθούν να βρεις το βιβλίο που δεν ξέρεις ότι ψάχνεις.

Παρά τα εμπόδια και τις προκλήσεις, τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία αποδείχθηκαν εξαιρετικά ανθεκτικά, κι έχουν εξελιχθεί σε τόπους συνάντησης των ανθρώπων που αγαπούν το βιβλίο.

LiFO 21.12.23

79

Όταν το high fashio συναντά το πιο prem «

K

intsugi» σημαίνει «embrace your imperfections», γι’ αυτό η φιλοσοφία του ξεπερνά τα όρια μιας απλώς ιδιαίτερης γιαπωνέζικης τεχνικής. Είναι μια κοσμοθεωρία που μας προσκαλεί να δούμε το όμορφο στο ατελές και μετουσιώθηκε στο απόλυτο συλλεκτικό αξεσουάρ των γιορτών, εμπνευσμένο από το premium gin Bombay Sapphire με την υπογραφή της Βάσιας Κωσταρά. Με ένα μοναδικά ντελικάτο αρωματικό προφίλ από 10 βότανα και μια σύνθετη, αλλά παράλληλα απόλυτα ισορροπημένη γεύση, το London Dry Gin Bombay Sapphire είναι αποτέλεσμα της ξεχωριστής διαδικασίας απόσταξης που χρησιμοποιεί (vapour infusion), αποτελώντας ένα τζιν τόσο ευέλικτο που εκτείνεται σε κάθε μορφή πειραματισμού και έκφρασης. Το Bombay Sapphire είναι το premium gin που έχει καταφέρει να αλλάξει τον τρόπο που απολαμβάνουμε το ποτό μας, στηρίζοντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία. Έτσι, φέτος, προχώρησε σε μία ακόμη ανατρεπτική συνεργασία με την επιτυχημένη σχεδιάστρια Βάσια Κωσταρά για να λανσάρουν μαζί μια συλλεκτική συσκευασία που έρχεται στο καλύτερο timing για να γίνει το πιο ξεχωριστό fashion piece και ιδανικό δώρο για κάθε γυναίκα τις φετινές γιορτές. Το ταλέντο της Βάσιας Κωσταρά συνάντησε τη stir creativity φιλοσοφία του Bombay Sapphire, που μαζί μεταφράστηκαν σε ένα μοναδικό, custom ζευγάρι σκουλαρίκια που συνδυάζει το χρυσό με το sapphire blue χρώμα του διάσημου τζιν και περιλαμβάνεται σε μια συλλεκτική εορταστική συσκευασία. Κάθε συσκευασία Bombay Sapphire X Vassia Kostara, που θα κυκλοφορήσει σε περιορισμένο αριθμό, περιέχει μία φιάλη Bombay Sapphire premium gin 700 ml κι ένα ζευγάρι σκουλαρίκια Vassia Kostara limited collections.

«New year, new goals», λοιπόν, κι αυτό ακριβώς έρχεται να αναδείξει αυτή η premium συνεργασία, λίγο πριν από την αυγή του νέου έτους, με τις χρυσές ρωγμές της συσκευασίας να συμβολίζουν τις ευκαιρίες για επούλωση και ανανέωση, ενώ τα «κρακς» μάς υπενθυμίζουν πως μέσα στα παγωμένα τοπία του χειμώνα πάντα θα αναπνέουν η έμπνευση, η ζωή και η δημιουργία, μέχρι να ξανάρθει η άνοιξη.

80

LiFO

* Για περισσότερες πληροφορίες και τα σημεία διάθεσης, μπορείτε να ανατρέξετε στο www. bombaysapphiregreece.gr και στo official IG account του Bombay Sapphire: https://www.instagram.com/ bombaysapphiregin.gr/

21.12.23

on mium gin

LiFO 21.12.23

81

PORTRAITS 2024

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ, ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

IΚΑΤΕΡΙΝΑ IΓΡΕΓΟΥ 82

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

83

Σχεδόν δύο χρόνια από την ημέρα που ανέλαβε τη διεύθυνση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η Κατερίνα Γρέγου κατόρθωσε να δώσει ζωή σε ένα μουσείο που ήταν για χρόνια κλειστό και να φέρει το κοινό πιο κοντά στη σύγχρονη τέχνη.

O

ταν το καλοκαίρι του 2021 η σημερινή διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνα Γρέγου, αποφάσισε να αναλάβει τη θέση, όλα τα μάτια στράφηκαν επάνω της. Το όνομά της συζητιόταν από καιρού εις καιρόν, ωστόσο η ίδια δεν έδειχνε καμία διάθεση να αφήσει την Ευρώπη, την καριέρα και τη ζωή της εκεί για να αναλάβει ένα μουσείο πολύπαθο —για να μην τσιγκουνευόμαστε τις λέξεις— που είχε μεγαλώσει και όχι μόνο δεν ήξερε τι ήθελε να γίνει αλλά ήταν και κλειστό. «Δεν πίστευα ότι θα επέστρεφα ποτέ στην Ελλάδα, μέχρι που η μητέρα μου η Νάντια, με την οποία ήμουν πολύ κοντά, αρρώστησε σοβαρά και τότε ένιωσα την ανάγκη να είμαι κοντά στο “σπίτι μου” με την ευρύτερη έννοια», λέει. Βγαίνοντας από τις νέες εκθέσεις που παρουσίασε το μουσείο αυτόν τον μήνα, σκεφτόμουν ότι είναι οι καλύτερες που οργάνωσε μέχρι σήμερα και αποκαλύπτουν τον προσανατολισμό του μουσείου, συγκροτώντας, μαζί με τις αλλαγές στη μόνιμη συλλογή, ένα σώμα που προκαλεί τον επισκέπτη να το ανακαλύψει, να το δει υπό άλλο πρίσμα, να το συζητήσει, να το θαυμάσει ή να το αμφισβητήσει. Μα αυτό δεν πρέπει να κάνει ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης; Το μουσείο ζωντάνεψε και ακόμα και οι πιο δύσπιστοι αρχίζουν να διακρίνουν τη σκέψη που υπάρχει γύρω από το πώς δημιουργεί κάποιος συζήτηση για τη σύγχρονη τέχνη. Δεν είναι απλώς γεμάτο κόσμο το μουσείο αλλά κάνει εκδηλώσεις και συζητήσεις που τις παρακολουθούμε ακόμα και όρθιοι, γίνεται ένας τόπος συνάντησης και ζύμωσης. Η Κατερίνα Γρέγου είναι πάντα παρούσα, παρακολουθεί τον ρυθμό και συντονίζεται με την πρόκληση της θέσης της, βλέποντας τα περιθώρια που υπάρχουν για να αλλάξει το μουσείο και να κάνει πραγματικά τη διαφορά, κάτι που δεν συμβαίνει με πολλά μουσεία που έχουν παγιωμένες θέσεις. «Πιστεύω στα δημόσια ιδρύματα και στην κοινωνική τους αποστολή. Συν τοις άλλοις, είναι σπάνιο να έχεις τη δυνατότητα να διευθύνεις ένα μουσείο που δεν έχει γράψει ακόμη πλήρως την ιστορία του και να μπορείς να τη διαμορφώσεις. Το όραμά μου για το μουσείο είναι το ίδιο όπως όταν ξεκίνησα: πρώτον, δεν ήθελα να αντιγράψω αυτό που κάνουν άλλα μεγάλα μουσεία, δεύτερον, ήθελα να διαμορφώσω μια ξεχωριστή ταυτότητα για το ΕΜΣΤ και, τρίτον, να το βάλω στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής της Αθήνας και των πολιτών της με ένα πρόγραμμα που πραγματεύεται τα σημαντικά κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά θέματα της χώρας μας, της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής αλλά και παγκόσμια. Για το μουσείο, η τέχνη και ο οπτικός πολιτισμός αποτελούν σημαντικό παράγοντα μετασχηματισμού της εκπαίδευσης, της παραγωγής γνώσης, των εναλλακτικών αφηγήσεων και σημαντικό όχημα για την υπεράσπιση και την προώθηση αξιών προόδου και χειραφέτησης στην κοινωνία», διευκρινίζει. Έχοντας στο βιογραφικό της μια επιμελητική προσέγγιση πολύ συγκεκριμένη, εδώ και 25 χρόνια εμμένει σταθερά στον κοινωνικοπολιτικό άξονα. «Το μουσείο εστιάζει σε πρακτικές που εξετάζουν με κριτικό βλέμμα συνολικά την κοινωνία και τις πολιτικές της προτεραιότητες και πραγματεύονται κεντρικά ζητήματα της εποχής μας όπως η δημοκρατία, η διακυβέρνηση, η ισότητα, η οικονομία, το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχίας της τεχνολογίας, αναδεικνύοντας τη σημασία του δημόσιου διαλόγου και των “κοινών”». Γυρίζουμε λίγο πίσω, στην εποχή που ανέλαβε ένα μουσείο κλειστό, με πολύ συγκεκριμένα έργα, με αδυναμία να αγοράσει σε μια αποδεκατισμένη από την κρίση αγορά που ούτως ή άλλως ήταν μικρή. Πώς ξεκινά, λοιπόν, κανείς σε αυτό το τοπίο και σε μια χώρα που δίνει πολύ λίγη σημασία στην ενίσχυση της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας; «Το βασικότερο που έπρεπε να γίνει ήταν να ενισχυθεί η θέση του μουσείου στον χώρο του καλλιτεχνικού επαγγελματικού πεδίου, που είναι έτσι κι αλλιώς ισχνό στην Ελλάδα. Άρα οι πρώτες αποφάσεις που έπρεπε να παρθούν ήταν σε αυτή την κατεύθυνση. Ορίσαμε, για πρώτη φορά ως δημόσιος φορέας, έναν πλήρη οδηγό καλών πρακτικών, ο οποίος περιλαμβάνει τις δίκαιες αμοιβές όλων των καλλιτεχνών, επιμελητών, συγγραφέων και θεωρητικών που συμμετέχουν στις εκθέσεις και στο δημόσιο πρόγραμμά μας. Επιπλέον, ξεκινήσαμε ένα συστηματικό πρόγραμμα αγορών νέων έργων. Τέλος, ενταχθήκαμε στις χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και έχουμε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα φιλοξενίας διεθνών επιμελητών μέσω του οποίου επιδιώκουμε την καλύτερη δικτύωση και τη δημιουργία ευκαιριών για Έλληνες καλλιτέχνες και επαγγελματίες του χώρου», εξηγεί. Δεν μπορώ παρά να ρωτήσω πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός δημόσιου φορέα, αν η «ελευθερία» του μπορεί να προσκρούσει σε πιέσεις ή να αναχαιτιστεί από τα περίπλοκα γραφειοκρατικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν συχνά οι δημόσιοι φορείς. «Δεν θα δεχόμουν ποτέ αυτήν τη θέση αν δεν ήταν δεδομένη η απόλυτη καλλιτεχνική ελευθερία», απαντά. «Ενώ είμαστε ένα 100% δημόσιο μουσείο, δεν υπάρχει καμία παρέμβαση στο καλλιτεχνικό έργο. Σήμερα στα μουσεία κατά κύριο λόγο οι παρεμβολές από τους ιδιώτες χρηματοδότες, τα ιδρύματα και την αγορά είναι αυτές που αλλοιώνουν το καλλιτεχνικό περι-

84

LiFO

PORTRA 2024 Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΡΕΓΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΜΣΤ, ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΠΟΥ ΦΙΛΟΞΕΝΕΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «THE HERMIT» ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ VIRON EROL VERT.

21.12.23

AITS 4

εχόμενο και υπονομεύουν τον προγραμματισμό. Ευτυχώς, στην Ελλάδα πλέον ο καλλιτεχνικός προγραμματισμός των δημόσιων φορέων πραγματοποιείται σε συνθήκες ελευθερίας. Όσο για τα γραφειοκρατικά εμπόδια, ευτυχώς το μουσείο διαθέτει μια πολύ έμπειρη διοικητική-οικονομική διευθύντρια, την Αθηνά Ιωάννου, με προϋπηρεσία σε δημόσιους φορείς (απαραίτητο για έναν τόσο μεγάλο οργανισμό όπως το ΕΜΣΤ) και μαζί συνεχώς και με επιμονή φροντίζουμε να διεκδικούμε συστηματικά την επίλυση των προβλημάτων». Το μουσείο βρίσκεται στο κέντρο μιας πόλης αναμφίβολα ενδιαφέρουσας, με πολλούς καλλιτέχνες πια, Έλληνες και ξένους, να δουλεύουν εδώ, και εκπέμπει επιτέλους ένα σήμα που για την Κατερίνα Γρέγου προσδίδει κοινωνική συνείδηση. « Ένα μουσείο κοσμοπολίτικο, ανοιχτό, φιλόξενο, συμπεριληπτικό, γενναιόδωρο, που αναλαμβάνει 100% τον ρόλο του ως τόπου πολιτισμού και παιδείας. Είναι ένα σημείο στο οποίο συναντιούνται πολλές διαδρομές της πόλης αλλά και όλες οι εκφάνσεις της σύγχρονης τέχνης, όχι μόνο τα εικαστικά αλλά και η μουσική, ο χορός, ο κινηματογράφος κ.ά.» λέει. Στην προβολή της ταινίας Όλη η ομορφιά και η αιματοχυσία σχηματίστηκαν ουρές. Κάποιοι από τους επισκέπτες έρχονταν για πρώτη φορά στο μουσείο και ανακάλυπταν έναν τόπο που έμεινε για χρόνια στη σκιά. Στήθηκαν οθόνες για να παρακολουθήσει ο κόσμος που δεν χωρούσε στις αίθουσες τις εκδηλώσεις για το περιβάλλον, για την κληρονομιά των έργων τέχνης, για τον φεμινισμό, και το ΕΜΣΤ μπήκε επιτέλους στο trend, αν θέλετε, ή, αλλιώς, στη συζήτηση για τη δημιουργία μιας κουλτούρας που θέλει το μουσείο να υπάρχει ως οργανισμός παλλόμενος και ζωντανός στη ζωή των Αθηναίων κυρίως επισκεπτών του. «Είμαι πολύ χαρούμενη γιατί έχουμε αναπτύξει ένα νέο κοινό, πολύπλευρο, που δεν υπήρχε πριν», λέει η κ. Γρέγου. «Αλλά κυρίως είμαι χαρούμενη για δύο ομάδες επισκεπτών, τους νέους ανθρώπους και τους ξένους επισκέπτες που όλο αυξάνονται. Το δημόσιο πρόγραμμά μας, που είναι πάντα δωρεάν για το κοινό, έχει συμβάλει στο να γίνει το μουσείο πιο προσιτό και να διερευνήσει όψεις του προγράμματός μας που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να καλυφθούν από τις εκθέσεις μας. Το γεγονός, επιπλέον, ότι λειτουργούν πια το καφέ και το εστιατόριο, η μοναδική ταράτσα με θέα την Ακρόπολη, όλα αυτά έχουν συμβάλει στο να γίνει το μουσείο τόπος καθημερινής εμπειρίας». Η Κατερίνα Γρέγου, με την ανάληψη των καθηκόντων της, τόνισε τη σημασία τού να γίνονται αλλαγές στη μόνιμη συλλογή, ώστε να μπορούμε να επανεξετάζουμε τα έργα σε άλλο πλαίσιο, να τα ξαναβλέπουμε με νέες προσθήκες, πράγμα που ενθαρρύνει τον επισκέπτη να βλέπει άλλες αίθουσες και κάτι νέο κάθε φορά, αλλά και για να βγουν από τις αποθήκες έργα, κάτι που βλέπουμε ως χρέος απέναντι στους καλλιτέχνες που τα δημιούργησαν. Με παράδειγμα τη δωρεά της συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου, τη μεγαλύτερη που έχει γίνει ποτέ στο ΕΜΣΤ, υποστηρίζει ότι οι συνέργειες με ιδιώτες γίνονται μόνον εάν είναι μέσα στο πνεύμα και στο πρόγραμμα του μουσείου. Τα έργα της συλλογής Δασκαλόπουλου έχουν ενταχθεί ήδη στην επανέκθεση και ανανέωση της έκθεσης της συλλογής με τον τίτλο «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί», αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβει κανείς ποια έργα ανήκουν στη δωρεά και ποια προϋπήρχαν στη συλλογή του ΕΜΣΤ. «Η αποδοχή αυτής της δωρεάς έγινε με γνώμονα την πολιτική αγορών που έχουμε διαμορφώσει», λέει. Την πολιτική μπορεί ο καθένας να τη βρει στην ιστοσελίδα του μουσείου. « Έως τώρα», προσθέτει, «οι συνέργειες με ιδιώτες αφορούν το καλλιτεχνικό περιεχόμενο. Δεν είμαι ιδεοληπτικά εναντίον της συνέργειας και σε οικονομικό επίπεδο, με τη μορφή χορηγιών ας πούμε, αλλά μόνον εάν διασφαλίζεται στο ακέραιο η καλλιτεχνική αυτονομία μας. Επιπλέον, το μουσείο έχει ίδια έσοδα, τα οποία αυξάνονται συνεχώς, από τα εισιτήρια, το καφέ, το εστιατόριο και το κατάστημα, και ελπίζουμε σύντομα να μπορέσουμε να ενεργοποιήσουμε τους Φίλους του Μουσείου, μόλις περάσει το κτίριο στην κυριότητά μας από την Αττικό Μετρό, κάτι που περιμένουμε εδώ και καιρό». Η κ. Γρέγου ανυπομονεί να μιλήσει για το πρόγραμμα του ΕΜΣΤ και δικαίως, αφού σχεδόν όλο το 2024 θα παρουσιαστούν 15 εκθέσεις αποκλειστικά με έργα γυναικών. Είναι η πρώτη φορά διεθνώς που ένα μουσείο δίνεται καθ’ ολοκληρίαν σε καλλιτέχνιδες, όχι απλώς διοργανώνοντας εκθέσεις με φεμινιστικό περιεχόμενο αλλά δίνοντας ριζικά τον λόγο σε γυναίκες. «Το ερώτημα που θέτουμε στον νέο κύκλο εκθέσεων του μουσείου είναι αφορμή για έναν ευρύτερο προβληματισμό. Τι θα γινόταν, πραγματικά, αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; Και τι μορφή θα είχαν τα μουσεία αν οι γυναίκες είχαν καταλάβει τη θέση που τους αναλογούσε στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης; Πρόθεση και στόχος μας είναι να υπερβούμε την κυρίαρχη αφήγηση και να ανατρέψουμε συμβολικά, και όχι μόνο, την πραγματικότητα της χρόνιας υποεκπροσώπησης των γυναικών δημιουργών σε όλα τα πεδία της τέχνης», σημειώνει. Το πρόγραμμα, που έχει τον γενικό τίτλο «What if women ruled the world», δηλώνει κάτι παραπάνω από την απλή παράταξη καλλιτέχνιδων. «Δηλώνει κυρίως τη δύναμη αλλαγής και την πολιτική σημασία μιας κοινότητας που βασίζεται στην εμπειρία του φύλου, σε ένα εκθεσιακό πρόγραμμα που θα πλαισιωθεί από δράσεις, συναντήσεις, περφόρμανς και ημερίδες» σημειώνει, με την ίδια να επιμελείται μαζί με την Ελένη Κούκου την επανέκθεση της συλλογής «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί», σε χώρους που είναι κάτι παραπάνω από μεταμορφωμένοι. «Δεύτερη σημαντική έκθεση, σε επιμέλεια της Τίνας Πανδή, η από καιρό οφειλόμενη αναδρομική έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου, ίσως της σημαντικότερης καλλιτεχνικής φυσιογνωμίας στην Ελλάδα τον τελευταίο μισό αιώνα. Τρίτη έκθεση, σε επιμέλεια της Ελένης Κούκου και του Δημήτρη Τσουμπλέκα, είναι η μεγάλη παρουσίαση του έργου της Χρύσας Ρωμανού, μιας καλλιτέχνιδας που δεν της αποδόθηκαν ποτέ εν ζωή οι τιμές που της άξιζαν. Τελευταία του πρώτου κύκλου, σε επιμέλεια της Ιόλης Τζανετάκη, η έκθεση “D Possesions” της Δανάης Ανεσιάδου, μιας Ελληνίδας καλλιτέχνιδας της διασποράς η οποία παρουσιάζει την πρώτη της μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα σε συμπαραγωγή με το WIELS στις Βρυξέλλες».

ΚΑΤΕΡ ΓΡΕΓΟ

Είμαι πολύ χαρούμενη γιατί έχουμε αναπτύξει ένα νέο κοινό, πολύπλευρο, που δεν υπήρχε πριν», λέει η κ. Γρέγου. «Αλλά κυρίως είμαι χαρούμενη για δυο ομάδες επισκεπτών, τους νέους ανθρώπους και τους ξένους επισκέπτες, που όλο αυξάνονται.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΜΣΤ ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ.

LiFO 21.12.23

85

H

Το «Goodbye, Lindita» και η «Taverna Miresia» ήταν δύο από τις παραστάσεις της χρονιάς, έργα που συζητήθηκαν πολύ και έκαναν τον νεαρό Μάριο Μπανούσι το πιο ελπιδοφόρο όνομα στο ελληνικό θέατρο. Τα βραβεία και οι υποτροφίες ήρθαν να επιβεβαιώσουν τις προβλέψεις ότι το μέλλον τού ανήκει. πρώτη επίσημη παράσταση του Μάριο Μπανούσι στο θέατρο, το Goodbye, Lindita που ανέβασε τον Φεβρουάριο στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού, ήταν ένα δυνατό talk of the town, ένα έργο για την απώλεια και το πένθος που έφτιαξε για να αποχαιρετήσει και να τιμήσει τη Λιντίτα, τη δεύτερη γυναίκα του πατέρα του, η οποία πέθανε τρεις μέρες πριν από εκείνον. Βασισμένο σε προσωπικά στοιχεία και χωρίς καθόλου λόγο, το Goodbye, Lindita ήταν μια παράταση καθηλωτική, μέσα στην οποία μπορούσε ο καθένας να βρει ένα κομμάτι της ζωής που είναι αδύνατο να αποφύγει: τον θάνατο των οικείων του. Ο τρόπος που τον βιώνουν όσοι μένουν πίσω, τσακισμένοι και με ανείπωτο πόνο, κοινός για όλους, αλλά και ο αποχαιρετισμός του νεκρού που βασίζεται στις βαλκανικές παραδόσεις και όχι στον αποστασιοποιημένο τρόπο που έχουν επιβάλει τα νέα ήθη, έκαναν την παράσταση μια πολύ δυνατή εμπειρία. Για τον Μάριο το Goodbye, Lindita ήταν ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα που, εκτός από την ενθουσιώδη υποδοχή των θεατών και της κριτικής, του χάρισε και ένα διπλό βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Bitef στο Βελιγράδι (στον ίδιο και στο Εθνικό): το Ειδικό Βραβείο Bitef «Jovan Ćirilov» για σπάνια συνεισφορά στη θεατρική τέχνη και το βραβείο «Politika» καλύτερης σκηνοθεσίας. Το 2023 δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερο για τον Μάριο, που το αποχαιρετά στο Παρίσι, υπότροφος του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου του Παρισιού, σε ένα residency στο οποίο αντλεί υλικό για το επόμενο έργο του. Επιπλέον, έχει λάβει υποτροφία και από τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση για το 2023-24. «Το 2023 ήταν για μένα σαν ένα μεγάλο κύμα που ήρθε κι έφερε πολύ ωραία πράγματα», λέει. «Είναι η αρχή του Goodbye Lindita, γιατί η προετοιμασία είχε ξεκινήσει πιο πριν. Θα τη θυμάμαι για πάντα αυτήν τη χρονιά, γιατί ήρθαν πολύ μεγάλες αλλαγές στη ζωή μου, είχε πάρα πολλές δυνατές στιγμές. Η πρεμιέρα θα μου μείνει αξέχαστη, γιατί ήταν η πρώτη παράσταση που ανέβαζα στο θέατρο, με κοινό, σε σκηνή, γιατί η προηγούμενη, η Ραγάδα, είχε ανέβει πρώτα στο Φεστιβάλ ROOMS από την γκαλερί Kappatos και ύστερα στο Θέατρο στη Σάλα, που είναι στην ουσία ένα σπίτι. Το 2023 έκανα δύο παραστάσεις, το Goodbye, Lindita και την Taverna Miresia, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, βγήκε η ταινία του Νίκου Πάστρα Τα μπάσταρδα και σκηνοθέτησα ένα αναλόγιο με τον Νίκο Κουρή στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, αλλά είμαι και υπότροφος της Στέγης. Είναι μια πολύ δημιουργική φάση, και το Παρίσι όπου βρίσκομαι είναι μια μοναδική και γεμάτη εμπειρία. Είμαι σε ένα residency και προετοιμάζω την ιδέα της επόμενης δουλειάς μου. Η υποδοχή του Goodbye, Lindita από το κοινό με ξάφνιασε, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα να πάρω κάτι από την παράσταση, είχα πολύ μεγάλο άγχος για το πώς θα ανταποκριθεί ο κόσμος και συγκεκριμένα τα άτομα που τα αφορά ιδιαίτερα το θέμα, πώς θα τη δουν και πώς θα τη νιώσουν. Αυτό με ενδιέφερε, δεν με άγχωσε το αν θα γίνει επιτυχία ή όχι. Η επιτυχία έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το αν είσαι ειλικρινής, με κάποιον τρόπο αυτό βρίσκει ανταπόκριση. Παίζουν σίγουρα και πολλά άλλα ρόλο, προφανώς, πέρα από τη θεματική. Σε πολλούς άρεσε εικαστικά, άρεσε το ύφος της παράστασης, ωστόσο θεωρώ ότι η ειλικρίνεια είναι από τα πιο σημαντικά συστατικά. Το πώς αποχαιρετάς έναν νεκρό σε μια εποχή που ξορκίζεται ο θάνατος προκάλεσε ένα είδος λύτρωσης στους θεατές. Μια πολύ δυνατή στιγμή ήταν όταν, πριν από ένα δίμηνο, ήρθε μια μητέρα η οποία έχει χάσει το παιδί της και μου είπε “την ώρα που πλένατε το σώμα της κοπέλας ένιωσα σαν να πλένω το σώμα του παιδιού μου, κάτι που δεν έκανα, αλλά ένιωσα μια λύτρωση, σαν να το κάνω εγώ στο παιδί μου”. Οπότε κάποιοι το είδαν και λίγο έτσι, σαν να κλαίνε και να πενθούν τον δικό τους άνθρωπο, πέρα από αυτό που βλέπουν στην παράσταση. Η Taverna Miresia είναι μια παράσταση την οποία αδίκησα πολύ μέσα μου, ήμουν πολύ αυστηρός. Αφού είδα το βίντεο και άκουσα σημαντικούς για μένα ανθρώπους να μου μιλάνε γι' αυτή, συνειδητοποίησα πως πραγματικά έχει κάτι να πει. Το κοινό ήταν εξίσου εμπλεκόμενο όπως και στη Lindita, για να μην πω ακόμα πιο πολύ, παρότι ήταν μια παράσταση που παίχτηκε μόνο για τρεις μέρες. Αυτό είναι το κρίμα με την Taverna και γενικά με το Φεστιβάλ, ότι φτιάχνεις μια παράσταση και αυτή παίζεται ελάχιστα. Έγινε soldout σε μία μέρα και υπήρχε πολύς κόσμος που ήθελε να τη δει, γιατί μπορεί να είχαν κοινό κώδικα και έναν κοινό κόσμο, αλλά ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό από τη Lindita και αυτό το χάρηκα πάρα πολύ, με έναν άλλον τρόπο. Εμείς αδημονούμε να την ξαναπαίξουμε. Προς το παρόν, συζητάμε με θέατρα και φεστιβάλ εκτός Ελλάδας». Αν στο Goodbye, Lindita ο Μάριο αποχαιρετά τη μητριά του, στο Taverna Miresia αποχαιρετά για πάντα τον πατέρα του και τον χώρο που τον περιείχε, βάζοντας στις αποσκευές του την έννοια του οριστικού τέλους. «Θα έλεγα ότι υπάρχει όλος μου ο εαυτός στις δουλειές μου», λέει, «γιατί μέχρι τώρα και στις τρεις παραστάσεις που έχω κάνει καταπιάνομαι άμεσα με καθετί, όπως το σκηνικό και η υφή που θέλω να ’χει αυτό. Είμαι δοσμένος ολοκληρωτικά σε αυτό που κάνω, δεν σκέφτομαι τίποτε άλλο. Είμαι επί σκηνής και στα τρία έργα, παρών, οπότε αυτόματα είναι εκεί και το σώμα μου, πέρα από την ψυχή μου. Δουλεύω πολύ εικαστικά. Πέρα από τη θεματική, η οποία είναι πολύ σημαντική και την ξεκοκαλίζω, η αισθητική παίζει τεράστιο ρόλο, κι αυτή την ξεκοκαλίζω, γιατί νιώθω ότι λείπει πολύ από την εποχή μας. Όχι απαραίτητα από το θέατρο, γενικά από τη ζωή μας. Νιώθω ότι η αισθητική κάπως συσχετίζεται με την επιφάνεια, ενώ είναι ακριβώς το αντίθετο, κατ’ εμέ ξεκάθαρα πηγάζει από κάτι που βγαίνει σιγά-σιγά προς τα έξω. Αυτές οι δύο παραστάσεις άλλαξαν πάρα πολλά για μένα. Πέρα από το ότι νιώθω ότι με μεγάλωσαν κατά κάποιον τρόπο μέρα με την ημέρα, αυτές οι παραστάσεις και οι πρόβες ήταν ένα τεράστιο μάθημα για μένα. Άλλαξαν και πολλά πράγματα στην προσωπική μου ζωή, φάνηκαν κάποιες σχέσεις, ποιοι άνθρωποι είναι κοντά μου, ποιοι όχι. Αυτήν τη στιγμή είμαι σε τρομερά δημιουργική φάση, ετοιμάζω την επόμενη δουλειά μου και την ψυχογραφώ. Προς το παρόν, θέλω να δω άτομα, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, χορευτές, να γνωρίσω κόσμο δημιουργικό, γιατί δεν έχω προλάβει να γνωρίσω όσα θα ήθελα...»

ΜΆΡΙΟ 86

LiFO

21.12.23

PORTRAITS 2024

ΘΕΑΤΡΟ

Ο ΜΑΡΙΟ ΜΠΑΝΟΥΣΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΟ IRISH CHAPLAINCY ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ.

ΚΕΊΜΕΝΟ: M. HULOT ΦΩΤΟ: ΕΛΤΟΝ ΠΕΤΡΗ

ΜΠΑΝΟΎΣΙ

LiFO 21.12.23

87

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

PORTRAITS 2024

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

88

LiFO

ΓΙΑΝΝΟΣ

21.12.23

ΚΟΥΡΆΓΙΟΣ Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΊΟ ΠΑΎΛΟΥ ΚΑΙ ΑΛΕΞΆΝΔΡΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ.

LiFO 21.12.23

89

Ο σημαντικός Έλληνας αρχαιολόγος είναι ο άνθρωπος που διευθύνει την ανασκαφή στο Δεσποτικό Κυκλάδων και με την ομάδα του έχουν ανακαλύψει το μεγάλο αρχαϊκό λατρευτικό κέντρο του Αιγαίου, ενώ φέτος έφεραν στο φως ένα από τα καλύτερα σωζόμενα γλυπτά που έχουν αποκαλυφθεί τα τελευταία χρόνια. ο Δεσποτικό είναι ένα μικρό ακατοίκητο νησί το

T

οποίο ανήκει στις Κυκλάδες και είναι γνωστό ως η δεύτερη Δήλος λόγω της σημαντικής ιστορίας και των ανεξάντλητων αρχαιολογικών θησαυρών του. Τα τελευταία χρόνια, όταν πλησιάζεις στο πληροφοριακό κέντρο που βρίσκεται στην είσοδο του υπήνεμου κόλπου του Αγίου Γεωργίου, στη δυτική ακτή της Αντιπάρου, συναντάς τουρίστες που επιθυμούν να περάσουν απέναντι για να θαυμάσουν από απόσταση τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Ο αρχαιολογικός χώρος στο Δεσποτικό Κυκλάδων, ο οποίος βρίσκεται στη θέση Μάντρα, ανασκάπτεται συστηματικά για περισσότερο από είκοσι χρόνια και μέχρι σήμερα οι συνεχείς έρευνες έχουν φέρει στο φως ένα εκτεταμένο ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, για την ύπαρξη του οποίου δεν γίνεται αναφορά σε επιγραφικές ή άλλες φιλολογικές πηγές της αρχαιότητας. Το ιερό του Δεσποτικού αποτελεί μοναδική περίπτωση στον χώρο του Αιγαίου. Η ακμή του χρονολογείται στον 6ο αι. π.Χ., αλλά, σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες, τα πρωιμότερα ίχνη λατρείας ανάγονται στον 8ο αι. π.Χ. Η αποκάλυψη του ιερού άλλαξε ριζικά το λατρευτικό τοπίο των αρχαϊκών Κυκλάδων, αφού πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση ιερό μετά από αυτό της Δήλου. Την ίδια στιγμή, η φετινή ανασκαφή ανέδειξε πολλά εντυπωσιακά αρχαιολογικά ευρήματα. Μεταξύ άλλων, ήλθε στο φως ένας ακέφαλος ανδρικός κορμός του αυστηρού ρυθμού που τεχνοτροπικά παραπέμπει στο παιδί του Κριτίου και μπορεί να χρονολογηθεί αμέσως μετά το 480 π.Χ. Είναι έργο εξαιρετικής ποιότητας από παριανό μάρμαρο, με λεία και στιλπνή επιδερμίδα. Επίσης, βρέθηκαν τμήματα αρχαϊκών κούρων εντοιχισμένα ως οικοδομικό υλικό. Ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από την ανακάλυψη των σπουδαίων ευρημάτων είναι ο διευθυντής της ανασκαφής και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Γιάννος Κουράγιος. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957, σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και έλαβε δίπλωμα συντήρησης αρχαιοτήτων από την ιδιωτική σχολή «Lo Sprone». Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο στις Κυκλάδες και κυρίως στο ιερό του Δεσποτικού και στην τοπογραφία, την οργάνωση, τη θρησκεία και την καλλιτεχνική παραγωγή της Πάρου στους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους. Για τον ίδιο η ανασκαφή στον αρχαιολογικό χώρο του Δεσποτικού αποτελεί έργο ζωής. Τον συναντώ στους χώρους του Μουσείου Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου, το οποίο, όπως μου λέει, «ξεχωρίζει για τη σπουδαία συλλογή του από αρχαίους και βυζαντινούς θησαυρούς που αναδεικνύουν τη διαχρονικότητα και την αδιάσπαστη ενότητα της ελληνικής τέχνης». Πώς ξεκίνησε, όμως, η σχέση του με το Δεσποτικό; «Πριν από πολλά χρόνια», επισημαίνει. Πράγματι, το 1996 είναι μια ημερομηνία-σταθμός στο προσωπικό του ημερολόγιο, αφού τότε επισκέφθηκε το Δεσποτικό για πρώτη φορά μαζί με την Ντόλυ Γουλανδρή, την ιδρύτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία του υπέδειξε τη θέση Μάντρα. Εκεί διέκρινε εντοιχισμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονταν από δωρικό ναό και ορατούς τοίχους. «Η Ντόλυ Γουλανδρή ήταν εκείνη που με ενθάρρυνε να ξεκινήσω την έρευνα στο νησί κι έτσι σε έναν χρόνο ξεκινήσαμε την ανασκαφική διαδικασία. Έως το 2000 είχε σωστικό χαρακτήρα και δουλεύαμε λίγες μέρες κάθε καλοκαίρι, με κάποιους εργάτες, από το πρωί έως το βράδυ. Οι πρώτες έρευνες πραγματοποιήθηκαν µε πολύ μεγάλες δυσκολίες λόγω του δύσβατου της περιοχής, αφού δεν υπήρχε µόλος, ο οποίος κατασκευάστηκε τελικά το 2002», θυμάται. Μέχρι σήμερα, έπειτα από περισσότερα από είκοσι χρόνια συστηματικών ερευνών, έχουν αποκαλυφθεί είκοσι πέντε κτίρια και δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς έως τους κλασικούς χρόνους. Αποτέλεσμα των ανασκαφικών εργασιών είναι η ανασύσταση της άρτιας οργάνωσης του ιερού, της αρχιτεκτονικής των λατρευτικών και μη κτιρίων και του πλούτου των αναθημάτων του, όλα ενδεικτικά της αίγλης και της μεγάλης εμβέλειας ενός πολύ σημαντικού θρησκευτικού κέντρου. Παράλληλα, εκτός από τον Απόλλωνα, πιθανότατα στο ιερό λατρευόταν και η αδερφή του Άρτεµις, ενώ, κατά την κλασική περίοδο, και η θεά Εστία µε το επίθετο Ισθµία. «Τα πολυπληθή ευρήματα από τον ναό επιβεβαιώνουν τον πλούτο του ιερού. Εξακόσια αντικείμενα κυκλαδικής, κορινθιακής, ανατολικο-ιωνικής, κυπριακής και αιγυπτιακής προέλευσης βρέθηκαν κάτω από τις πλάκες του δαπέδου του. Πρόκειται για μια πλούσια και ποικίλη συλλογή αντικειμένων τόσο ως προς το είδος όσο και ως προς το υλικό, που παλιότερα είχαν προσφερθεί στο ιερό και “θάφτηκαν” κατά την ανέγερση του αρχαϊκού ναού ώστε να προστατευτούν. Το σημαντικότερο από τα ευρήματα είναι το τμήμα δαιδαλικού ειδωλίου γυναικείας μορφής που χρονολογείται γύρω στο 675-650 π.Χ. και ταυτίζεται με το αρχικό λατρευτικό είδωλο», επισημαίνει. Φέτος, για επτά εβδομάδες, από τις 22 Μαΐου έως τις 14 Ιουλίου, εργαζόταν πυρετωδώς μαζί με την ομάδα του στη Μάντρα προκειμένου να εμπλουτίσουν τα υπάρχοντα στοιχεία για την τοπογραφία της θέσης και την ιστορία της από την πρώιμη εποχή του σιδήρου έως και την Ύστερη Αρχαιότητα. Τι σηματοδοτεί η φετινή ανακάλυψη του μικρού κούρου; Ο ίδιος εξηγεί: «Η αποκάλυψή του είναι πολύ σημαντική, καθώς πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σωζόμενα γλυπτά που έχουν αποκαλυφθεί στο Δεσποτικό αλλά και στις Κυκλάδες τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, η χρονολόγησή του

ΡΆΓΙΟΣ 90

LiFO

21.12.23

PORTRAITS 2024

στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. δείχνει πως το ιερό ήκμαζε και εκείνη την περίοδο. Μάλιστα, οι κούροι που έχουν βρεθεί έως τώρα χρονολογούνται μέσα στον 6ο αι. π.Χ. Επιπλέον, η παριανή προέλευση του γλυπτού αποδεικνύει, μεταξύ άλλων, την ισχυρή σύνδεση του ιερού του Δεσποτικού με την πόλη της Πάρου, που άλλωστε πρωτοστάτησε στην ίδρυσή του». Χαρακτηριστική της μεγάλης έκτασης του ιερού είναι η ανασκαφή από το 2020 ενός πολύπλοκου συστήματος συλλογής και διαχείρισης υδάτων στις υπώρειες του λόφου νότια του τεμένους του ιερού. Μετά την πλήρη αποκάλυψη της ανατολικής, δυτικής, βόρειας και νότιας πλευράς της μεγάλης δεξαμενής τις δυο προηγούμενες χρονιές, φέτος οι εργασίες επικεντρώθηκαν στη ΝΔ γωνία της, όπου υπήρχε μια μεταβυζαντινή κατασκευή. Η εντυπωσιακών διαστάσεων δεξαμενή είναι κατασκευασμένη από μεγάλους ορθογωνισμένους λίθους γνευσίου προσεκτικά τοποθετημένους, με ελάχιστα κενά στους αρμούς μεταξύ τους. Τόσο όλοι οι τοίχοι της δεξαμενής όσο και ο πυθμένας της ήταν καλυμμένοι με ένα παχύ στρώμα υδραυλικού κονιάματος υπόλευκου χρώματος. Σε απόσταση περίπου ενός μέτρου νότια της μεγάλης δεξαμενής αποκαλύφθηκαν δύο επιμέρους ορθογώνιοι χώροι —προλάκκια—, εντός των οποίων πρέπει να γινόταν το φιλτράρισμα του νερού. Συγχρόνως, κατά το χρονικό διάστημα της φετινής ανασκαφικής περιόδου, αποκαλύφθηκε πλήρως ο πυθμένας της κυκλικής δεξαμενής. Από την επίχωση στο εσωτερικό της προέκυψε θραύσμα υποστατού βάσης πήλινου περιρραντηρίου με ανάγλυφη παράσταση λέοντα που χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ. Φυσικά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα θραύσματα δύο ακόμα κούρων, που βρέθηκαν φέτος εντοιχισμένα ως οικοδομικά υλικά σε τοίχο που είχε προστεθεί στο ιερό σε μεταγενέστερη περίοδο, όταν είχε παύσει η λειτουργία του. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν τοποθετημένα σε παράταξη τρία θραύσματα του ίδιου κούρου: ο άνω και κάτω κορμός και η αποκρουσμένη στην πίσω όψη κεφαλή του που σώζει τμήμα των βοστρύχων της μακριάς κόμης. Πρόκειται για έργο του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα π.Χ. Επιπλέον, βρέθηκε τμήμα των μηρών και της βουβωνικής χώρας δεύτερου κούρου, τμήμα άνω κορμού που πιθανόν συνανήκει με τον προηγούμενο, καθώς και τμήμα βραχίονα και ποδιού. Γιατί, άραγε, είναι τόσο σπουδαίο το μεγάλο αρχαϊκό λατρευτικό κέντρο του Αιγαίου στο Δεσποτικό; Ο κ. Κουράγιος απαντά: «Είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος αρχαϊκό ιερό των Κυκλάδων μετά από αυτό της Δήλου. Έχουν αποκαλυφθεί σε αυτό δεκάδες αρχαϊκά γλυπτά, τα περισσότερα σε αριθμό μετά τη Δήλο. Επιπλέον, η μελέτη των ευρημάτων από εμένα και τους επιστημονικούς συνεργάτες μου ( Ίλια Νταϊφά, Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου, Erica Angliker, Ιφιγένεια Λεβέντη, Αenne Ohnesorg, Δημήτρης Παλαιοθόδωρος κ.ά) έχει καταδείξει ότι η ανάπτυξη της εγκατάστασης στη θέση Μάντρα καθορίστηκε από τις πολιτικο-οικονομικές εξελίξεις στις αρχαϊκές Κυκλάδες, ρίχνοντας φως σε άγνωστες μέχρι πρότινος πτυχές της ιστορίας τους. Τέλος, ο αρχαιολογικός χώρος έχει κάποια μοναδικά χαρακτηριστικά (απουσία νεότερων επεμβάσεων, διατήρηση φυσικού περιβάλλοντος, εύκολη πρόσβαση από την Αντίπαρο) που καθιστούν επιτακτική πολιτιστική ανάγκη την προστασία και ανάδειξή του». Τι είναι αυτό που τον έχει εντυπωσιάσει περισσότερο σ’ αυτή την αρχαιολογική ανασκαφή; «Το ότι κάθε χρόνο μάς επιφυλάσσει μεγάλες εκπλήξεις. Φαίνεται πως ο χώρος κρύβει ακόμα πολλούς θησαυρούς. Κάθε φορά νομίζουμε ότι έχουμε εξαντλήσει ανασκαφικά την περιοχή, αλλά κάθε χρόνο αποδεικνύεται ότι κάθε σπιθαμή της Μάντρας καλύπτεται με κτίρια της λατρευτικής εγκατάστασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μεγάλες δεξαμενές και το κτίριο ΜΝ που αποκαλύφθηκε φέτος», αναφέρει. Η ενασχόλησή του με την αρχαιολογία δεν ήταν μια τυχαία απόφαση. Το πάθος για τη «μελέτη των αρχαίων πραγμάτων» καλλιεργήθηκε σε μικρή ηλικία, αφού, από τότε που θυμάται τον εαυτό του, τον συνάρπαζε η ανασύσταση εικόνων και στιγμών του παρελθόντος. Σήμερα, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχαιολόγους. Έχει διεξαγάγει πλήθος σωστικών ανασκαφών στη γειτονική Πάρο, φέρνοντας στο φως σπουδαία μνημεία της αρχαίας πόλης. Επίσης, έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε αρχαιολογικά περιοδικά, κείμενά του βρίσκονται σε συλλογικές εκδόσεις, ενώ έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις για την Πάρο και το Δεσποτικό σε πολλά αρχαιολογικά συνέδρια και έχει δώσει διαλέξεις σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια αλλά Η ΑΠΟΚΆΛΥΨΉ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ και σε μουσεία. Το βέβαιο είναι ότι εξακολουθεί να μελετά ενδελεχώς τις αρχαίες πηγές, ερμηΚΟΥΡΟΥ, ΈΝΟΣ ΑΠΌ ΤΑ νεύοντάς τες, και να συμπληρώνει το παζλ των αρχαίων περιόδων, ενώ εξακολουθεί να διατηρεί ΚΑΛΎΤΕΡΑ ΣΩΖΌΜΕΝΑ ΓΛΥΠΤΆ αμείωτο το ενδιαφέρον, το πάθος και τον ενθουσιασμό του για την αναζήτηση της γνώσης γύρω ΠΟΥ ΈΧΟΥΝ ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΕΊ ΣΤΟ από τον άνθρωπο και το παρελθόν του. ΔΕΣΠΟΤΙΚΌ ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΣΤΙΣ Λίγο πριν τον αποχαιρετήσω, επιχειρώντας μια αναδρομή στο παρελθόν, υποστηρίζει ότι ΚΥΚΛΆΔΕΣ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ ποτέ του δεν περίμενε πως αυτό το ακατοίκητο νησάκι με τα εκατοντάδες παρδαλά κατσίκια ΧΡΌΝΙΑ. και τις πανέμορφες παραλίες θα έκρυβε έναν πλούτο αρχαιολογικών ευρημάτων. Νιώθει πολύ τυχερός που ηγείται αυτής της έρευνας και εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για τους ανθρώπους που τον έχουν στηρίξει όλα αυτά τα χρόνια, τους πολύτιμούς συνεργάτες του που μαζί αγωνίζονται για την προστασία και την ανάδειξη αυτού του μοναδικού χώρου, τους τεχνίτες, τους εκατοντάδες εθελοντές φοιτητές και, φυσικά, τους χορηγούς της ανασκαφής και της αναστήλωσης (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, Αθανάσιος & Μαρίνα Μαρτίνου, Ίδρυμα Π&Α Κανελλοπούλου, Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, Δήμος Αντιπάρου, Ίδρυμα Ι. Λάτση, Σύλλογος «Οι Φίλοι της Πάρου», Marion & Hlias Stassinopoulos, CYA, και πολλοί άλλοι). Σκάβοντας για πολλά χρόνια το Δεσποτικό, και με την αναστήλωση των τριών λατρευτικών κτιρίων του ιερού να έχει σχεδόν ολοκληρωθεί υποδειγματικά, το μόνο που απομένει πλέον είναι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες από το υπουργείο Πολιτισμού, ώστε σύντομα να ανοίξει ο χώρος και επίσημα τις πύλες του στο κοινό. Μάλιστα, τον περασμένο Αύγουστο πραγματοποιήθηκε με την πρωτοβουλία ενός τοπικού συλλόγου (Σύλλογος Μαρπησαίων και Αρχιλοχιτών) η πρώτη πολιτιστική εκδήλωση στο Δεσποτικό, στην οποία προσήλθαν εκατοντάδες επισκέπτες που απόλαυσαν αρχαιολογικές ομιλίες και ρεσιτάλ πιάνου. Με την οργάνωσή του, ο αρχαιολογικός χώρος στο Δεσποτικό θα εξελιχθεί σε έναν από τους πιο δημοφιλείς αρχαιολογικούς προορισμούς των Κυκλάδων.

Το ιερό του Δεσποτικού αποτελεί μοναδική περίπτωση στον χώρο του Αιγαίου. Η ακμή του χρονολογείται στον 6ο αι. π.Χ. Η αποκάλυψή του άλλαξε ριζικά το λατρευτικό τοπίο των αρχαϊκών Κυκλάδων, αφού πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση ιερό μετά από αυτό της Δήλου.

ΓΙΑΝ

LiFO 21.12.23

91

92

LiFO

21.12.23

PORTRAITS 2024

ΘΕΑΤΡΟ

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

5

ΣΟΦΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΟΥΛΙΑ ΜΑΡΙΑ ΝΑΥΠΛΙΩΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΓΟΥΛΙΩΤΗ ΕΥΔΟΚΙΑ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ

Η ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΘΈΑΤΡΟ ΘΗΣΕΊΟ. ΤΑ HEADPIECES ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΕΡΟΣ ΤΩΝ ΚΟΣΤΟΥΜΙΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Η ADRIANA BRAGAPERETZKI ΓΙΑ ΤΗ «ΜΗΔΕΙΑ». ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΘΕΡΜΑ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΒΟΗΘΕΙΑ.

MHΔΕΙΕΣ Σε μια από τις πιο πολυσυζητημένες παραστάσεις του φετινού Φεστιβάλ Επιδαύρου, την κατά Κάστορφ «Μήδεια», η Μαρία Ναυπλιώτου, η Στεφανία Γουλιώτη, η Ευδοκία Ρουμελιώτη, η Αγγελική Παπούλια και η Σοφία Κόκκαλη προσέγγισαν το πολύπτυχο πρόσωπο της ηρωίδας με ένστικτο, δύναμη, συναίσθημα και πρωτόγνωρη πίστη, εγγράφοντας αλησμόνητες ερμηνείες σε μια ανεπανάληπτη νεωτερική και ποιητική προσέγγιση.

LiFO 21.12.23

93

ΠΑΠΟΥΛΙΑ

ORTRAITS 2024 94

LiFO

21.12.23

ΝΑΥΠΛΙΩΤΟΥ

LiFO 21.12.23

95

ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ 96

LiFO

PORTRAITS 2024

21.12.23

ΚΟΚΚΑΛΗ

LiFO 21.12.23

97

T

ο καλοκαίρι, ο Γερμανός σκηνοθέτης Φρανκ Κάστορφ, ιστορικός διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε, προσκεκλημένος του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, δοκιμάστηκε για πρώτη φορά στο αρχαίο θέατρο. Η κάθοδός του προκάλεσε θερμές συζητήσεις και αντιδράσεις. Ήδη από τη συνέντευξη Τύπου έγινε κατανοητό ότι ο τρόπος που θα αφηγούνταν την πρωτοποριακή για την εποχή που γράφτηκε Μήδεια θα αφορούσε το τι σημαίνει γυναίκα μόνη και διωγμένη. «Τι κάνεις, στ’ αλήθεια, αφού έχεις διαβάσει τη Μήδεια; Το έργο του Ευριπίδη είναι μνημειώδες κι έχει ταξιδέψει στον χρόνο. Είναι σαν το έδαφος που καλλιεργείται ξανά και ξανά», έλεγε. Ως συνεπιβάτιδες σε αυτό το συναρπαστικό ταξίδι επέλεξε πέντε εξαιρετικές Ελληνίδες ηθοποιούς που κατάφεραν έναν άθλο υποκριτικής, φλεγόμενες, με αδιάλειπτη πίστη στα κείμενα του Ευριπίδη, του Χάινερ Μίλερ και του Ρεμπό που ακούστηκαν στην παράσταση, με πρωτόγνωρο πάθος και με την ένταση ενός αιτήματος που έφτανε στα αυτιά των θεατών για περισσότερες από τρεις ώρες ως δήλωση απελευθέρωσης, ελεύθερης και αδέσμευτης σκέψης, μια πρόκληση για τους ίδιους να νιώσουν την ένταση ενός θεάτρου χωρίς βεβαιότητες και να αντιμετωπίσουν στον αιώνα μας τις συνδέσεις και τις όψεις του πολύπλοκου πορτρέτου της Μήδειας. Συναντήσαμε τη Στεφανία Γουλιώτη, τη Σοφία Κόκκαλη, τη Μαρία Ναυπλιώτου, την Αγγελική Παπούλια και την Ευδοκία Ρουμελιώτη πέντε μήνες μετά τις παραστάσεις της Επιδαύρου και τις αλησμόνητες ερμηνείες τους για να μας μιλήσουν για την εμπειρία της συνάντησης με έναν από τους πιο σημαντικούς Ευρωπαίους σκηνοθέτες. «Αυτή η εμπειρία δεν άφηνε χώρο για σκέψη, για μετριότητες, για προσωπικές ερμηνείες, ούτε την πολυτέλεια να βρεις κάτι καλλιτεχνικό. Ήταν σαν να κινδύνευε η ανθρωπότητα και ήσουν εσύ υπεύθυνος με κάθε συλλαβή σου να τη σώσεις!» λέει η Στεφανία, που θυμάται την πρώτη συνάντησή τους ως εξής: «Θα μου μείνει μία ερώτηση που μου έκανε: αν υπάρχει κάτι στο θέατρο που δεν κάνω. Τρόμαξα με την ερώτηση, περιμένοντας να κάνουμε πράγματα που δεν θα ήθελα. Τελικά, είχα τρομάξει με το λάθος πράγμα», λέει. Καθεμιά τους είχε μια πολύ διαφορετική πρώτη εντύπωση όταν έφτασε στην οντισιόν του Κάστορφ. «Στο τέλος της οντισιόν με ρώτησε αν έχω παίξει ποτέ στην Επίδαυρο και αν έχω κάνει ποτέ Μήδεια», θυμάται η Ευδοκία. «Με ρώτησε αν ήθελα να την κάνω και όταν απάντησα όχι, με ρώτησε “γιατί ήρθατε;”. Του απάντησα ότι απέξω με περίμενε ο άντρας μου, που μου είπε: “Πρέπει να πας να συναντήσεις αυτό τον άνθρωπο ακόμα και αν δεν σε πάρει ποτέ”. Έφυγα χωρίς να περιμένω κάτι». «Η μόνη ερώτηση που μου έκανε ήταν αν θα σκότωνα έναν σκηνοθέτη», θυμάται η Αγγελική. «Επειδή έχω βρεθεί και στις δύο πλευρές, του είπα όχι, δεν θα το έκανα, γιατί καταλαβαίνω τη δυσκολία». « Ένας Θεός ξέρει τι ήθελε να μάθει για μένα», λέει η Σοφία, «μιλούσε ο ίδιος περισσότερο και κατάλαβα ότι ήθελε να αφουγκραστεί την παρουσία του άλλου ατόμου, το πώς ακούει, με ποιον τρόπο υπάρχει, κάτι τέτοιο. Το μόνο που γνώριζα είναι ότι κάπως βάζει τους ηθοποιούς να τα κάνουν όλα, ότι φέρουν όλοι την ευθύνη του κεντρικού προσώπου. Εμένα μου άρεσε η ιδέα να είναι τόσο διαφορετικές οι Μήδειες, τα πρόσωπα μεταξύ τους, και κατά τη γνώμη μου επιβεβαιώθηκε η ιδέα του, γιατί αυτό που λέμε “ψυχικό υπόβαθρο”, η δυναμική της Μήδειας υπάρχει σε κάθε γυναίκα, οπότε, από κει και πέρα, καθεμία το αναπαριστούσε και το ενσάρκωνε με τον δικό της τρόπο. Γίνεται πιο υπαρξιακό γιατί αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί οποιοσδήποτε». «Νομίζω ότι μέσα μου μεγεθύνθηκε η αίσθηση της “μελλοθάνατης” και της εξόριστης γυναίκας, της χωρίς τόπο, μιας πλευράς της γυναίκας πρόσφυγα με την οποία τόσο συχνά ταυτιζόμαστε, βλέποντας τους πολέμους γύρω μας», λέει η Στεφανία, ενώ η Μαρία θυμάται ότι το πιο συγκλονιστικό για όλους είναι πως παρακολούθησαν ζωντανά μια ιδιοφυΐα να δημιουργεί. «Αυτό που με συγκλόνισε είναι το πώς ένας άνθρωπος μπορεί να στοχάζεται ελεύθερα πάνω σε ένα κείμενο, το πώς αφήνεις τη φαντασία σου ελεύθερη και αλογόκριτη. Στο έργο ανακάλυψα πράγματα που δεν είχα φανταστεί αλλά και την ελευθερία με την οποία προσέγγισε ο Κάστορφ τον Ευριπίδη και είπε την ιστορία με τον δικό του τρόπο. Μπορεί να ήταν κάτι πολύ δύσκολο, αλλά το να το παρακολουθείς να συμβαίνει ήταν συγκλονιστικό. Έχοντας δουλέψει με τον Μπομπ Γουίλσον, είδα ότι έχουν κάτι κοινό: φτιάχνουν την παράσταση σύμφωνα με το όραμά τους, σύμφωνα με αυτό που βλέπουν, κάνουν περάσματα, δεν σε καθοδηγούν. Αυτό για εμάς και για άλλους Ευρωπαίους ηθοποιούς είναι ένα στοιχείο πρωτόγνωρο, και κάτι πολύ δύσκολο, ριψοκίνδυνο. Πρέπει να το κάνεις μόνος σου σε μια συνθήκη δύσκολη που ήταν και το έργο και η Επίδαυρος». «Η συνεργασία μου με αυτόν τον άνθρωπο άλλαξε όλη την κοσμοθεωρία μου για το πώς θέλω να υπάρχω στον χώρο αυτόν, γιατί, ασχέτως των αντιρρήσεων που μπορείς να έχεις, έχει να πει κάτι για τον κόσμο που λέγεται θέατρο», λέει η Ευδοκία. «Όλο αυτό με έφερε σε μια αναμέτρηση με τον ίδιο μου τον εαυτό, κατάλαβα τι μπορεί να κάνει ένας σκηνοθέτης, τι σημαίνει δόνηση. Κατάλαβα ότι έτσι θέλω να υπάρχω στο θέατρο. Ήρθα για πρώτη φορά αντιμέτωπη με τον ίδιο μου τον εαυτό, με τις δυνατότητές μου, με την αλήθεια μου μέσα από μια διαδρομή πολύ πλούσια. Ενώ ζορίστηκα πολύ, αν με ρωτούσες αν θα το ξαναπέρναγα, θα έλεγα “ναι”». Η λέξη που σκέφτεται η Αγγελική είναι η «ενδυνάμωση». Πήρε την ευθύνη αυτού που έπρεπε να κάνει και αυτό την οδήγησε σε μια πολύ μεγάλη προσωπική μελέτη, επένδυση και ψάξιμο. « Ήταν κάτι πολύ μοναχικό που εκ των υστέρων με ενδυνάμωσε ως καλλιτέχνιδα και ως άνθρωπο σε σχέση με το πώς στέκομαι απέναντι στα πράγματα, σε μια δουλειά, τι περιμένω και τι δεν περιμένω και πώς παίρνω, τελικά, την αφήγηση αυτής της παρτιτούρας επάνω μου, εντελώς, με έναν δικό μου τρόπο και ένα δικό μου βλέμμα». « Ήταν όντως μια πρωτόγνωρη εμπειρία, που στην αρχή μάς ξένισε, χρειάστηκε όμως μια βαθιά ανάσα και μια βουτιά για να την εμπιστευτούμε και να δούμε πως το βασικό χαρακτηριστικό της μεθόδου ήταν η εμπιστοσύνη που μας έδειξε. Δεν έχουμε συνηθίσει να μας εμπιστεύονται τόσο, αλλά ούτε και να εμπιστευόμαστε την αφιλτράριστη έμπνευση μιας ιδιοφυΐας», θυμάται η

MHΔΕΙΕΣ

PORTRAITS 2024 98

LiFO

21.12.23

Στεφανία, ενώ η Ευδοκία αυτό που κατάλαβε γρήγορα ήταν ότι ο Κάστορφ δεν ζητούσε έτοιμους ηθοποιούς πάνω στη σκηνή. « Ήθελε τη στιγμή σου, να είσαι εκεί 100% και με έναν τρόπο τροφοδοτούσε αυτή σου την ανασφάλεια, το να μην ξέρεις απόλυτα τι κάνεις. Έλεγε “εγώ δεν είμαι από τους σκηνοθέτες που κάνουν έξι μήνες πρόβα γιατί θα σταμπιλάρετε τα πάντα, θα γίνετε νεκροί, θέλω την αλήθεια σας” και αυτό ήταν πολύ φοβιστικό και απρόοπτο, αλλά ήσουν εκατό τοις εκατό εκεί, ήσουν μια φωτιά. Ήταν μια καθοριστική εμπειρία». «Είναι γνωστό ότι αυτός ο άνθρωπος δεν έκανε πολλές πρόβες, έφτιαξε την παρτιτούρα των σκηνών και της παράστασης και μετά ο καθένας κάπως έπρεπε να τη γεμίσει μόνος του. Εγώ αυτό προσπάθησα να κάνω. Στην αρχή με τρόμαξε αυτός ο τρόπος, μετά τον υιοθέτησα με πολύ μεγάλη ευθύνη και σοβαρότητα. Έπρεπε να αναμετρηθώ χωρίς την ασφάλεια των προβών που, ούτως ή άλλως, δεν ήθελε και αυτό μου προκάλεσε μια απελπισία. Νομίζω ότι ήθελε να την έχω, να νιώθω ότι πέφτω στον γκρεμό. Σε οδηγεί σε μια εξάρθρωση, μια λέξη-κλειδί για μένα που έχει να κάνει με τον χαρακτήρα της Μήδειας, και με τον εαυτό μου», λέει η Αγγελική και η Σοφία συμφωνεί ότι κανένας τους στον θίασο δεν είχε ξανακάνει τόσο λίγες πρόβες και αυτό τις τρόμαξε και τις γέμισε ανασφάλεια. « Έπρεπε να εμπιστευτείς, δεν είχε καμία σημασία τι είχες εσύ ανάγκη. Προς το τέλος, μπορεί να υπήρχε μεγαλύτερη αγωνία, αλλά ήταν προσωπική, του καθενός μας ξεχωριστά. Εννοώ ότι αυτός ήξερε τι ήθελε να κάνει, να φτιάξει μια Μήδεια δική του. Αυτό που κατάλαβα ήταν ότι ήθελε να περιφρουρήσει τους ηθοποιούς, να τους κάνει να αισθάνονται σαν να κάνουν κάθε φορά ένα πρώτο βήμα, να μην επαναλαμβάνονται. Μπορεί να δημιουργεί ανασφάλειες αυτή η προσέγγιση, αλλά ήμουν εντάξει με αυτό. Και όντως, με έναν μαγικό τρόπο δημιούργησε στην Επίδαυρο κάτι πολύ ζωντανό και επείγον». «Αυτό που έχει μείνει από αυτή την εμπειρία είναι σίγουρα η αίσθηση του επείγοντος: επείγον να ειπωθούν οι ιστορίες, να εμπιστευτείς το άγνωστο, να είσαι ακραίος, να μείνεις άνθρωπος, να αφεθείς σε έναν άνθρωπο ιδιοφυή, να μη χάσεις στιγμή ή νόημα απ’ όσα λέγονται, να είσαι μαζί με τους άλλους», λέει η Στεφανία. «Αισθανόμασταν λιγάκι σαν μαχητές, ήταν κάτι όντως πολύ υψηλό αυτό που συνέβαινε, το συναίσθημα που μας δημιούργησε. Αλλά ήταν τόσο έντονο αυτό που βιώσαμε που η κριτική, ως μια υποκειμενική θέση ανθρώπων που γνωρίζουν φυσικά, δεν έχει μεγάλη σημασία. Δεν σε επηρεάζει σε κανέναν βαθμό όταν έχεις βιώσεις κάτι τόσο υψηλό, τόσο τρομακτικά δύσκολο, και έχεις καταφέρει να σταθείς στα πόδια σου για να το πραγματοποιήσεις μαζί με την ομάδα. Αν ξαναπαιχτεί η παράσταση, θα πρέπει να είσαι έτοιμος να κάνεις ξανά πρωταθλητισμό», λέει η Μαρία. Η Σοφία πιστεύει ότι η σημασία αυτής της εμπειρίας ήταν μεγάλη και όσο περνά ο χρόνος παίρνει μέσα της μια θέση πολύ σημαντική. «Η εμπειρία έχει ταξινομηθεί μέσα μου ως ένας τρελός μαραθώνιος, νιώθω καλά που αναμετρήθηκα με αυτό, που ήταν δύσκολο, και σε συνδυασμό με το κοινό έφτιαχνε μια πολύ έκρυθμη κατάσταση μέσα σου, μια ωραία εμπειρία που ήταν ωραία να τη ζεις. Δεν ξέρω αν θα το ξανάκανα». «Σημασία στο θέατρο τελικά δεν έχει να καταλάβεις αλλά να συγκινηθείς, κάτι μέσα σου να δονηθεί, να μετακινηθεί. Όλα τα άλλα, τα νοήματα, οι έξυπνοι σκηνοθέτες, η απόσταση από τα πράγματα είναι ενδιαφέροντα, αλλά δεν σημαίνουν τίποτα», λέει η Μαρία. «Ο Κάστορφ δονείται ο ίδιος, είναι ένας διανοούμενος του θεάτρου, αλλά ό,τι κάνει γίνεται με αίσθημα και φαντασία. Αυτό είναι το μεγαλείο του και είναι πολύ δύσκολο να το ακολουθήσεις, αλλά σου συμβαίνει μία φορά στη ζωή».

«Ήταν κάτι πολύ μοναχικό που εκ των υστέρων με ενδυνάμωσε ως καλλιτέχνιδα και ως άνθρωπο σε σχέση με το πώς στέκομαι απέναντι στα πράγματα, σε μια δουλειά, τι περιμένω και τι δεν περιμένω και πώς παίρνω, τελικά, την αφήγηση αυτής της παρτιτούρας επάνω μου, εντελώς, με έναν δικό μου τρόπο και ένα δικό μου βλέμμα».

LiFO 21.12.23

99

BEATS

ΚΕΊΜΕΝΟ: M. HULOT ΦΩΤΟ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΤΌΜΤΣΗΣ

PORTRAITS

100

LiFO

ΜΟΥΣΙΚΗ

21.12.23

PLIZ LiFO 21.12.23

101

T

Το «Arte Povera» είναι πολύ περισσότερα από ο 2023 ο Θεσσαλονικιός ένα ραπ άλμπουμ που συνδυάζει πρωτότυπη Beats Pliz (aka Φώτης Γεωργιάδης) κατάφερε κάτι συμφωνική μουσική και ραπ — είναι ένα μοναδικό στα ελληνικά ολοκληρωμένο πρότζεκτ χωρίς προηγούμενο μουσικά χρονικά. Αρχικά, ηχογράφησε το πρώτο ελ- και ο θρίαμβος ενός Σαλονικιού συνθέτη ληνικό ραπ άλμπουμ που βασίζεται σε δικές του και παραγωγού που, κόντρα σε όλες τις κλασικές συνθέσεις, με τη δυσκολίες, έκανε πραγματικότητα το όνειρό συμμετοχή ονομάτων που δύσκολα θα μαζευτούν ξανά του φτιάχνοντας ένα ραπ ντοκιμαντέρ, έναν σε ένα άλμπουμ, έφτιαξε το δίσκο με συμμετοχές σημαντικών ονομάτων πρώτο ραπ ντοκιμαντέρ με το χρονικό της δημιουργίας της ελληνικής ραπ σκηνής αλλά και δύο του δίσκου, το οποίο βγήκε στις αίθουσες τον Απρίλιο ως (κυριολεκτικά) ανεπανάληπτα live-σταθμούς προπομπός του, και έκλεισε για την ελληνική μουσική. τον κύκλο του «Arte Povera»

με δύο μεγαλειώδεις συναυλίες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, χαρίζοντας στο κοινό στιγμές που δεν είχαν προηγούμενο στην Ελλάδα. Το «Arte Povera» είναι το έργο ενός μουσικού παραγωγού-συνθέτη και σκηνοθέτη που είδε το όνειρο που είχε από τα παιδικά του χρόνια να γίνεται πραγματικότητα μετά από σκληρή δουλειά χρόνων (δεκατρία χρόνια μάζευε τα λεφτά για το budget, που ισοδυναμεί με το budget δέκα τουλάχιστον άλμπουμ) και απανωτά ταξίδια προκειμένου να πείσει σημαντικές ορχήστρες της Ευρώπης σε Πράγα, Βουδαπέστη και Σόφια να παίξουν τη μουσική που συνέθεσε, πολυμελείς χορωδίες να συμμετέχουν και μεγάλα στούντιο να του επιτρέψουν να ηχογραφήσει. Το υλικό που προέκυψε το χρησιμοποίησε ως βάση για να δομήσει πάνω του τα beats που το συνοδεύουν και να δημιουργήσει έναν ήχο που δεν είχαμε ξανακούσει στην Ελλάδα, ένα συγκινητικό μουσικό έργο με το ραπ σε πρωταγωνιστικό ρόλο, κάτι σαν drill ορατόριο χωρίς τις θρησκευτικές αναφορές. Το live της 14ης Οκτωβρίου στο Θέατρο του Λυκαβηττού ήταν μια ανεπανάληπτη στιγμή για το ελληνικό ραπ, κορυφαία, το ίδιο και στις 4 Νοεμβρίου στο Θέατρο Γης — ο Beats Pliz έγραψε ιστορία. «Το 2023 ήταν μια μεγάλη χρονιά απ’ όλες τις απόψεις», λέει. «Ξεκίνησε με ασταμάτητη δουλειά για το ντοκιμαντέρ και τον δίσκο και με ανυπομονησία να τελειώσουν όλες οι διαδικασίες και να κυκλοφορήσει. Τελειώνει έχοντας δώσει τεράστιο feedback, και αυτό είναι κάτι που με γεμίζει πολύ. Ήταν ένας μαραθώνιος με ρυθμούς sprint. Σκεπτόμενος όλα όσα συνέβησαν με το πρότζεκτ, δεν μπορώ να συνειδητοποιήσω το πόσο γρήγορα πέρασε. Οι στιγμές που κρατάω είναι σίγουρα οι πρώτες κάθε κομματιού: της προβολής του ντοκιμαντέρ, της κυκλοφορίας του δίσκου, της παρουσίασης του live. Καθεμία από αυτές είχε τόσο ενθουσιασμό και ανυπομονησία που θα μου μείνουν αξέχαστα. Είχε και πολύ δύσκολες στιγμές, ειδικά όσον αφορά τη δουλειά, το άγχος και το τρέξιμο που χρειάστηκαν, αλλά ήταν τόσο σημαντικό και μεγάλο κομμάτι της διαδικασίας που, όσο δύσκολο ή ατελείωτο κι αν φαινόταν όλο αυτό, δεν θα ήθελα να τις ξεχάσω ποτέ. Το “Arte Povera” ως ιδέα ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν. Ενθουσιαζόμουν και εντυπωσιαζόμουν τρομερά κάθε φορά που άκουγα συμφωνικά parts σε rap παραγωγές που ως ακροατής έψαχνα σαν τρελός. Έψαχνα συνεχώς να βρω παραγωγές με samples ή συνθέσεις κλασικής μουσικής μέσα σε rap κομμάτια και σπανίως τα κατάφερνα. Ήθελα πάρα πολύ να βρω έναν δίσκο ή έναν καλλιτέχνη, είτε rapper είτε μουσικό παραγωγό, που να έχει φτιάξει κάτι συνδυάζοντας αυτά τα δύο είδη με οποιονδήποτε τρόπο και να το κυκλοφορήσει ως μια ολοκληρωμένη δουλειά, αντί για μεμονωμένα κομμάτια. Δεν έβρισκα πουθενά, οπότε αποφάσισα να το δοκιμάσω εγώ. Έκανα μουσικές παραγωγές από πολύ μικρή ηλικία και άλλαζα μουσικά είδη συνεχώς, έτσι ώστε να παίρνω εμπειρία και πληροφορίες απ’ όσα είδη μπορούσα. Κάποια στιγμή ασχολήθηκα έντονα και με τη συμφωνική μουσική, οπότε είχα κάποια ιδέα από τη σύνθεση αυτού του είδους. Ξεκίνησα να κάνω μερικές απόπειρες με beats που είχα δώσει σε rappers χρησιμοποιώντας συμφωνικά όργανα και συνθέσεις. Κάποια παραδείγματα είναι το “Goodfella” (Light, Strat VLOSPA), το “Big Moves” (VLOSPA), το “Hooligans” (Sadam) και άλλα πολλά. Βλέποντας την πορεία αυτών των beats, πήρα την απόφαση και είπα “θα το δοκιμάσω”. Η μεγαλύτερη δυσκολία σε όλο αυτό, βέβαια, ήταν το budget που χρειαζόταν για να υλοποιηθεί αυτή η ιδέα ακριβώς όπως την είχα φανταστεί, δηλαδή για να ηχογραφηθούν αυτές οι συνθέσεις από μεγάλες και έμπειρες συμφωνικές ορχήστρες, με μεμονωμένα groups οργάνων και σε μεγάλα και κατάλληλα εξοπλισμένα στούντιο, κάτι που αναγκαστικά μπόρεσα να βρω μόνο στο εξωτερικό. Το πρώτο email σε στούντιο το έστειλα πριν από τέσσερα χρόνια και, λαμβάνοντας το τιμολόγιο για την ηχογράφηση των εγχόρδων μόνο, κατάλαβα ότι θα χρειάζονταν αρκετά χρόνια δουλειάς ακόμα για να μαζέψω το συνολικό budget. Η δεύτερη δυσκολία αφορούσε τα αρκετά πόστα που θα έπρεπε να αναλάβω μόνος μου κατά τη διάρκεια της παραγωγής όλου του πρότζεκτ, αφενός γιατί δεν είχα την οικονομική άνεση να πληρώσω μια ομάδα παραγωγής και αφετέρου γιατί επρόκειτο για ένα πρότζεκτ το οποίο κι εγώ θα ανακάλυπτα φτιάχνοντάς το, χωρίς να μπορώ να δώσω σαφείς οδηγίες εκ των προτέρων, μια και δεν είχα κάποιο blueprint να ακολουθήσω, αφού δεν είχα δει κάποια άλλη παρόμοια δουλειά. Αυτό, βέβαια, όσο εξαντλητικό κι αν ήταν, μου έδωσε την ευκαιρία να μάθω και να ανακαλύψω πολλά πράγματα, τα οποία δεν θα μάθαινα αλλιώς, όπως και να φτιάξω το πρότζεκτ με μια ενιαία αισθητική σε όλο, μια και όλα έγιναν ακριβώς όπως τα είχα στο μυαλό μου. Θεωρώ ότι μια αλυσίδα με πολλούς κρίκους οδηγεί σε καλύτερο αποτέλεσμα σχεδόν τα πάντα, εκτός αν πρόκειται για τέχνη. Σε οποιαδήποτε τέχνη, οι πολλές καλλιτεχνικές και αισθητικές απόψεις τείνουν να περιπλέκουν το αποτέλεσμα. Από την άλλη, μια ομάδα που δουλεύει σαν καλολαδωμένη μηχανή φτάνει πολύ πιο γρήγορα στον στόχο της απ’ ό,τι ένας άνθρωπος μόνος του, που προσπαθεί να καλύψει όλα τα κενά. Γι’ αυτό και μου πήρε ακριβώς έναν χρόνο από το πρώτο ταξίδι στην Πράγα μέχρι και την παράδοση και κυκλοφορία του δίσκου. Ίσως να μην είναι μεγάλο το διάστημα, αν εξαιρέσεις ότι αφιέρωσα πολλά χρόνια κάνοντας μουσική και βίντεο, τόσο ερασιτεχνικά όσο και επαγγελματικά. Το πρότζεκτ, αφού είχα φτιάξει ένα τεράστιο mindmap για το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί, ξεκίνησε γράφοντας όσα rap beats μπορούσα. Μόλις τα ολοκλήρωσα, πήρα τις συνθέσεις από κάθε μελωδία καθενός beat και ξεκίνησα να τις μετατρέπω σε συμφωνικές. Δηλαδή άρχισα να σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να επενδύσω κάθε μελωδία με τον ήχο μιας ολόκληρης συμφωνικής ορχήστρας με πολλά έγχορδα, πνευστά και χορωδία. Χρησιμοποίησα όποιο δωρεάν virtual studio technology μπορούσα ώστε να ακούσω ψηφιακά samples από ορχήστρες και να φτιάξω μια εικόνα για το αν φτάνει, έστω κι έτσι, στο αποτέλεσμα που φανταζόμουν. Έπειτα, διάλεξα τις ορχήστρες και τα στούντιο όπου θα

PORTRAITS 2024

ATS Ο BEATS PLIZ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

102

LiFO

21.12.23

μπορούσα να ηχογραφήσω αυτές τις συνθέσεις και ξεκίνησα το ταξίδι. Λίγο πριν, είχα ζητήσει στον εδώ και χρόνια φίλο και συνεργάτη μου Βασίλη Μπαραχάνο να έρθει μαζί μου να τραβήξουμε τα πάντα βίντεο ώστε να τα έχω να τα θυμάμαι, μια και ήμουν σίγουρος ότι δεν θα είχα πολλές ευκαιρίες στη ζωή μου να ζήσω μια τέτοια εμπειρία. Ήθελα να έχω τα πάντα κρατημένα σε αρχείο, είτε για να τα χρησιμοποιήσω ως promo είτε για να τα θυμάμαι. Μόλις τελείωσαν οι ηχογραφήσεις και τα ταξίδια, ξεκίνησα να μιξάρω τις ηχογραφήσεις που έκαναν οι ορχήστρες με τα rap beats και με μια αρχική μίξη κατάλαβα ότι η μουσική του δίσκου βρισκόταν ήδη σε ένα αρκετά καλό επίπεδο ώστε να φέρω στο στούντιο τους rappers να ακούσουν το υλικό. Είπα ξανά στον Βασίλη να τραβήξουμε βίντεο τη διαδικασία αυτών των studio sessions για να έχω υλικό και από αυτά. Βλέποντας τις αντιδράσεις των rappers, τους οποίους θαυμάζω και άκουγα προτού καν ξεκινήσω τον δίσκο, κατάλαβα δύο πολύ σημαντικά πράγματα: ότι αυτός ο δίσκος μπορεί όντως να γίνει πραγματικότητα και ότι όλος αυτός ο ενθουσιασμός δεν ήταν κάτι που είχα μόνο εγώ. Και αυτό το λέω γιατί όλο αυτό το ταξίδι το ξεκίνησα χωρίς να ξέρω αν θα πετύχει η απόπειρα, πόσο μάλλον αν αυτοί οι καλλιτέχνες θα ήθελαν να συμμετάσχουν σε κάτι τέτοιο. Είχα ξεκινήσει το ταξίδι με μεγάλο ρίσκο. Όλο αυτό μπορούσε πολύ εύκολα να αποτύχει και όλη αυτή η προσπάθεια να καταλήξει σε ένα beat tape που θα έμενε στο ράφι. Οπότε, το να βλέπω αυτούς τους καλλιτέχνες να αντιδρούν δίνοντας τόσο έντονα θετικό feedback, ήταν πάρα πολύ σημαντικό για μένα. Ήταν η στιγμή που πίστεψα ότι δεν είμαι τρελός. Το δεύτερο ήταν η σημασία όλου αυτού του αρχείου με βίντεο. Συνειδητοποίησα τι αξία έχουν αυτές οι στιγμές βιντεοσκοπημένες, μια και εγώ, ως ακροατής, δεν μπόρεσα ποτέ να παρακολουθήσω την backstage διαδικασία παραγωγής ενός ελληνικού rap άλμπουμ κι αυτό ήταν κάτι που έψαχνα πάντα να δω. Τότε ήταν που μου ήρθε η ιδέα να κινηματογραφήσω τα πάντα σε σημείο που να μπορώ να ολοκληρώσω ένα ντοκιμαντέρ για τον δίσκο. Έχοντας φτάσει στο στάδιο όπου όλοι οι rappers ήθελαν να συμμετάσχουν και έπρεπε να πάρουν τον χρόνο τους για να γράψουν τους στίχους τους πάνω στη μουσική, εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία ώστε να ξεκινήσω να δουλεύω εντατικά το ντοκιμαντέρ, φτιάχνοντας μια σκαλέτα με τρία parts για τη δομή του, το πιάνο που θα ντύνει όλο το πρότζεκτ, γυρίζοντας τις έξτρα σκηνές που θα γέμιζαν το ντοκιμαντέρ με όλες τις πληροφορίες που χρειαζόταν ο θεατής για να καταλάβει κάθε λεπτομέρεια, καθώς και τις σκηνές με έξτρα music video αισθητική που θα ολοκλήρωναν την εικόνα που ήθελα να δώσω. Στη συνέχεια, ξεκινήσαμε τις ηχογραφήσεις των rappers, όπου παράλληλα μόνταρα και κάθε session για να κουμπώνει με το υπόλοιπο ντοκιμαντέρ. Μόλις τελείωσαν οι ηχογραφήσεις, κατά τη διάρκεια του mix & master ολοκλήρωσα το μοντάζ και έγιναν οι πρώτες κινήσεις για την κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ στους κινηματογράφους. Στις πρώτες προβολές του ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε και το master του δίσκου που κυκλοφόρησε 22 μέρες μετά την πρεμιέρα. Παράλληλα, ολοκλήρωσα και την instrumental version με τον τίτλο “The Soundtrack”, που κυκλοφόρησε ενάμιση μήνα μετά και περιείχε όλα τα τραγούδια χωρίς τα rap φωνητικά, στην πρωταρχική version των συμφωνικών beats. Έπειτα από λίγους μήνες πήραμε την απόφαση να γίνει live παρουσίαση του δίσκου στο Θέατρο του Λυκαβηττού στην Αθήνα και στο Θέατρο Γης στη Θεσσαλονίκη. Και οι δύο συναυλίες είχαν τρομερή στήριξη από τον κόσμο, γι’ αυτό έγιναν τα sold-out». Παρακολουθώντας τη διαδικασία παραγωγής του άλμπουμ και ξέροντας τους λόγους που αποφάσισε να το φτιάξει, τις δυσκολίες του εγχειρήματος αλλά και τον τρόπο που συνεργάστηκε με τους εννιά ράπερ που συμμετέχουν στα κομμάτια [επτά Βόρειοι, κυρίως Θεσσαλονικείς (ΛΕΞ, Sadam, Mikros Kleftis, Bloody Hawk, Hawk, Wang, VLOSPA) και δύο Αθηναίοι, ο Εthismos και ο Dani Gambino], δεν σου μένει καμία αμφιβολία για το έργο που συνοψίζει σε σχεδόν 37μισι λεπτά τον drill ήχο που άνθησε στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια. Το «Arte Povera» είναι ένας θρίαμβος της σκηνής της πόλης, κι ας έχει και αθηναϊκές συμμετοχές, με την «αλητίλα» του drill να συναντιέται στο stage του live με τους μπαρόκ ήχους της κλασικής μουσικής και τον λυρισμό της χορωδίας και της υψιφώνου, μιας εξωγήινης φιγούρας που θύμιζε τη σοπράνο από το Πέμπτο Στοιχείο του Λικ Μπεσόν, σε ένα σύνολο που κάποιες στιγμές ήταν συγκλονιστικό. Αν το άλμπουμ ήταν ένα μοναδικό επίτευγμα, το live ήταν πραγματικά one of a kind. Και όχι μόνο για την Ελλάδα. «Δεν περίμενα καθόλου τέτοια ανταπόκριση από το κοινό», λέει. «Πραγματικά, δεν ήξερα τι να περιμένω από κάθε κομμάτι του πρότζεκτ, αφού τα πάντα ήταν αρκετά πρωτότυπα για να έχω ένα reference και να προετοιμαστώ. Ήθελα πάρα πολύ να πάει καλά το ντοκιμαντέρ, ώστε να ανοίξει η πόρτα των κινηματογράφων για το ελληνικό rap και για να δει ο κόσμος και να καταλάβει τι ακριβώς είναι όλο αυτό που δοκιμάζω. Είχα αρχίσει να φοβάμαι ότι μπορεί εν τέλει αυτό που είχε φτιάξει ο κόσμος στο μυαλό του, μέσω του τρομερού feedback που είχα για το ντοκιμαντέρ, να μην ήταν αυτό που θα άκουγε στον δίσκο. Τρεις εβδομάδες μετά, από τις πρώτες κιόλας ώρες της κυκλοφορίας, άκουγα τα αμάξια στις γειτονιές που μένω να blast-άρουν τον δίσκο, τα ηχειάκια στα πάρκα και στις αλάνες να παίζουν τα κομμάτια, τα μηνύματα να είναι άπειρα, ανθρώπους που θαυμάζω να μου δείχνουν τη στήριξή τους και να μου λένε όμορφα λόγια, έβλεπα τους συνεργάτες μου ευτυχισμένους και το Spotify να βάζει τον δίσκο στα παγκόσμια charts. Μερικούς μήνες μετά, όταν τελείωσε η live παρουσίαση του δίσκου και είδα ένα κατάμεστο ιστορικό θέατρο να χειροκροτεί την όλη προσπάθεια, κατάλαβα για τα καλά ότι ταυτίστηκε, κι αυτό σημαίνει τα πάντα για μένα. Το ότι έγινε πραγματικότητα ένα τέτοιο live ήταν κάτι παράτολμο και εξαιρετικά δύσκολο.

Το «Arte Povera» είναι ένας θρίαμβος της σκηνής της πόλης, κι ας έχει και αθηναϊκές συμμετοχές. Αν το άλμπουμ ήταν ένα μοναδικό επίτευγμα, το live ήταν πραγματικά one of a kind. Και όχι μόνο για την Ελλάδα.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΟΥ BEATS PLIZ ΣΤΟΝ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ.

«Το 2023 ήταν μια μεγάλη χρονιά απ’ όλες τις απόψεις. Ξεκίνησε με ασταμάτητη δουλειά για το ντοκιμαντέρ και τον δίσκο και με ανυπομονησία να τελειώσουν όλες οι διαδικασίες και να κυκλοφορήσει».

PLIZ

Ήθελα το καθετί, κάθε δευτερόλεπτο, να γίνει ακριβώς όπως το είχα στο μυαλό μου και ήξερα ότι αυτό θα απαιτούσε πολλή δουλειά. Είχα την τύχη να έχω συνεργάτες τους μοναδικούς ανθρώπους που θα μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο πραγματικότητα όσον αφορά το τεχνικό κομμάτι, οπότε τίποτα δεν θα γινόταν χωρίς αυτούς. Κάθε κομμάτι χρειάστηκε μήνες προετοιμασίας και μελέτης, γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να επαναληφθεί. Νομίζω ότι αυτές οι δύο συναυλίες ήταν το πιο ιδανικό κλείσιμο του πρότζεκτ, ολοκληρώνοντας κάθε πτυχή του όπως ακριβώς την είχα φανταστεί, οπότε πλέον δεν έχω κάτι άλλο να του δώσω και το πιο σωστό για μένα θα ήταν να μείνει εκεί. Τη μεγαλύτερη διαφορά στα δύο lives την έκαναν οι δυο εβδομάδες που μεσολάβησαν. Μου έκανε τρομερή εντύπωση το πόσο γρήγορα ταξίδεψε η πληροφορία και πόσο άλλαξε η αντίδραση του κόσμου από το πρώτο live στο δεύτερο. Το πρώτο είχε πολύ έντονο το στοιχείο της έκπληξης και το κοινό αντιδρούσε με μεγάλο ενθουσιασμό σε οτιδήποτε γινόταν καθ’ όλη τη διάρκειά του, μην ξέροντας τι ακριβώς θα έβλεπε και θα άκουγε. Αυτό συνέβη γιατί ήθελα πολύ να υπάρχει η αίσθηση της έκπληξης, γι’ αυτό και η αφίσα δεν έδινε καμία πληροφορία πέρα από έμενα, τη λέξη “live”, τον χώρο και την ημέρα. Αυτό λειτούργησε εξαιρετικά και η αντίδραση του κοινού κάθε λεπτό ήταν εκπληκτική, σε βαθμό που ξεπερνούσε κάθε άλλο κοινό που έχω συναντήσει. Κάθε πληροφορία που δεν μοιράστηκα πριν από το live όμως ταξίδεψε ακαριαία μέσω των βίντεο που ανέβηκαν στα social media και στο δεύτερο live το κοινό δεν ήταν απλώς προετοιμασμένο, ήταν και καλά διαβασμένο. Ξέρανε τι θα γίνει κάθε λεπτό, τι να απαντήσουν στο speakage της ρομποτικής φωνής, πότε σκάνε οι φωτιές, πού κατέληγε κάθε εισαγωγική μελωδία του πιάνου πριν ξεκινήσει το κομμάτι, ποιος rapper θα έβγαινε μετά. Ήρθαν προετοιμασμένοι και δώσανε μια εκπληκτική ενέργεια, αλλά τελείως διαφορετική από αυτήν του κοινού της πρώτης συναυλίας. Ήταν ένα ακραίο συναίσθημα και στις δύο περιπτώσεις, και θα μου μείνει για πάντα αξέχαστο».

LiFO 21.12.23

103

ΜΑΡΊΑ ΚΑΤΣΙΚΑΔΆΚΟΥ-

104

LiFO

21.12.23

BIΒΛΙΟ

PORTRAITS 2024

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΘΟΔΩΡΉΣ ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

'H

ταν και παραμένει ένα κορίτσι αλλιώτικο από τα άλλα και όχι μόνο λόγω του ερωτικού της προσανατολισμού. Δραστήρια, διορατική, πολυτάλαντη, επίμονη και αψιά καμιά φορά, αλλά μονίμως ευαίσθητη και αγαπησιάρα, κέρδισε από μικρή με το σπαθί της την ελευθερία να σκέφτεται, να κυκλοφορεί και να γουστάρει όπως εκείνη επιθυμεί και από πολύ νωρίς θέλησε να το μοιραστεί και να μιλήσει γι’ αυτό όμορφα και ακομπλεξάριστα, αδιαφορώντας για το κόστος, ακόμα και σε καιρούς που δεν ήταν καθόλου αμελητέο. Το βιβλίο-ντοκουμέντο Μια λεσβιακή ζωή, που κυκλοφόρησε φέτος το καλοκαίρι, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το magnum opus της, κι ας μην το έγραψε ακριβώς η ίδια — ήταν τα φιλενάδια της Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη και Ειρήνη Δαφέρμου που «αποκωδικοποίησαν» και έβαλαν σε μια σειρά τις «υπέροχες, αστείες, συγκινητικές» της αφηγήσεις, η Αφροδίτη Παναγιωτάκου της Στέγης που συνέδραμε διακριτικά και, βέβαια, η Τζούλια Τσακίρη των εκδόσεων Το Ροδακιό που τόλμησε μια τέτοια έκδοση, και μάλιστα με ένα εξώφυλλο που δεν χαριζόταν. Κάπως έτσι, και διανθισμένο με δεκάδες φωτογραφίες, της Μαρίας οι περισσότερες, προέκυψε ένα σπάνιο όσο και πολύτιμο τεκμήριο λεσβιακής ορατότητας και όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα, που είναι πραγματικός θησαυρός. «Κοντά σαράντα χρόνια λεσβία και ακτιβίστρια, τι σου έμεινε, τι θα κρατούσες περισσότερο;» την είχα ρωτήσει σε μια πρόσφατη συνέντευξη. «Τη μεγάλη καύλα που είχα να ανακαλύπτω καινούργια πράγματα και να τα φέρνω στον τόπο μου. Δεν με ενδιέφερε απλώς να αποκτώ νέες γνώσεις και εμπειρίες, ήθελα και να τις μοιράζομαι!» ήταν η επιγραμματική απάντησή της. Πράγματι, το «κακό», ατίθασο αυτό κορίτσι, που ήδη από την πανκ εφηβεία του συνειδητοποίησε ότι του άρεσαν τα άλλα κορίτσια, και, αντί να νιώσει ενοχές, βίωσε ως ευλογία αυτή την «αποκάλυψη», έμελλε να γίνει μία από τις πρώτες και πιο αναγνωρίσιμες λεσβίες ακτιβίστριες στην Ελλάδα, επιστρατεύοντας στην υπόθεση της λεσβιακής και της ευρύτερης ΛΟΑΤΚΙ+ απελευθέρωσης όλα τα ταλέντα και τις σπουδές της: φωτογραφία, γραφιστική, web design και σινεμά. Έχοντας περάσει από το ΑΚΟΕ και τις πρώτες λεσβιακές ομάδες που δημιουργήθηκαν στην Αθήνα, ξεκίνησε τις δράσεις της τη δεκαετία του ’90 με τα θρυλικά, πλέον, Cyberdyke parties και άλλα queer δρώμενα, διοργάνωνε επίσης ή συμμετείχε σε Pride events πολύ πριν καθιερωθούν τα σύγχρονα Athens Pride. Το 2000 δημιούργησε τη μεγαλύτερη διαδικτυακή πύλη για λεσβίες στην Ελλάδα, το lesbian.gr, για να ακολουθήσει το 2007 το Outview Film Festival - Athens International LGBTQI Film Festival, στο πλαίσιο του οποίου και μέχρι το 2019, οπότε έριξε αυλαία, πρόβαλε εκατοντάδες queer ταινίες απ’ όλο τον κόσμο, προσκάλεσε πολλούς σκηνοθέτες/-ιδες και πρωταγωνιστές/-ιες, διοργάνωσε παρουσιάσεις και συζητήσεις, έθεσε επίκαιρες προβληματικές — η έλλειψη ενός διεθνώς καταξιωμένου ΛΟΑΤΚΙ+ κινηματογραφικού φεστιβάλ σαν εκείνο είναι σήμερα παραπάνω από αισθητή στην πόλη μας. Δοκιμάστηκε, μάλιστα, και η ίδια στην πορεία ως σκηνοθέτιδα — έχει γυρίσει επτά ταινίες μικρού μήκους που προβλήθηκαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Δεν περιορίστηκε, ωστόσο, σε αυτά. Έχοντας ήδη από τα ’90s δική της εκπομπή στο δημοτικό ραδιόφωνο του Νέου Ηρακλείου, δημιούργησε το 2007 το mindradio.gr, το πρώτο διαδραστικό webradio της Ελλάδας, που τον επόμενο χρόνο κέρδισε το Ermis Gold Award, κατέγραφε δε υψηλές ακροαματικότητες επί σειρά ετών. Χάρη στο μεράκι, το τσαγανό αλλά και τις εμπειρίες που αποκόμισε από τα ταξίδια της στο εξωτερικό, έγινε από τις πρώτες Ελληνίδες που μίλησαν ανοιχτά και θαρραλέα για τη γυναικεία και ιδιαίτερα τη λεσβιακή σεξουαλικότητα, για το φεμινιστικό/λεσβιακό πορνό, τους έμφυλους ρόλους, τη «σιωπηλή και αποσιωπημένη», αλλά τόσο πλούσια και σημαντική επιτελεστικότητα του αιδοίου, για τις τρανς αρρενωπότητες επίσης. Έτρεξε τρεις ακόμα πρωτοποριακές διοργανώσεις, το Gay & Lesbian Pornographic Art Film Festival (2005), το Berlin Porn Festival και το Gender Fest (2017-19), και ήταν η πρώτη που προσκάλεσε στην Ελλάδα τρανς άντρες καλλιτέχνες και ακτιβιστές, μυώντας, παράλληλα, το αθηναϊκό κοινό στα drag king shows: « Έφερα όλα αυτά τα χρόνια 152 ΛΟΑΤΚΙ+ προσωπικότητες συνολικά, από τις οποίες οι 35 ήταν τρανς άντρες». Όταν το 2010 διαγνώστηκε με διαβήτη, δεν το έβαλε κάτω. Χάρη στην πρότερη πλούσια εμπειρία της με τα κοινά, έστησε το glykouli.gr, το μεγαλύτερο ελληνικό portal για άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, που δεν έχει μόνο συμβουλευτικό αλλά και αλληλέγγυο, ακτιβιστικό χαρακτήρα, έκανε και δύο βιωματικά ταινιάκια σχετικά. Δεν λύγισε ούτε όταν την πόρτα της χτύπησε αργότερα ο καρκίνος, κι ας της δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη ζωή — τον αντιμετωπίζει το ίδιο θαρραλέα, ξεκινά κιόλας μια σειρά podcasts στη LiFO, στοχεύοντας στη στήριξη των καρκινοπαθών και των αναπήρων, στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας απέναντί τους και στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. «Είμαι λεσβία, διαβητική και καρκινοπαθής!» δήλωνε με φλέγμα σε μια άλλη της συνέντευξη, στη Μαρία Λούκα. Ακόμα και την ασθένεια την είδε ως ευκαιρία να αναστοχαστεί, να οργανώσει το προσωπικό της αρχείο, να βάλει μπρος το βιβλίο της και να στήσει την ιστοσελίδα mariacyber.com, όπου βρίσκεις τα πάντα γι’ αυτή. Και μπορεί δύσκολα να γίνεται κανείς «προφήτης» στον τόπο του, δεν ισχύει όμως αυτό όταν υπερβαίνει τα στενά όριά του. Τον Οκτώβριο του 2021 η Γαλλική Δημοκρατία τής απένειμε σε ειδική τελετή στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος το μετάλλιο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών, την υψηλότερη διάκριση που έχει λάβει, με την Ελληνίδα ομόλογή της να σφυρίζει αδιάφορα! Δεν επαναπαύθηκε, εντούτοις, η «ιππότισσα» στις δάφνες της — σεμνή και προσγειωμένη, παρ’ όλο το εκρηκτικό της ταμπεραμέντο, αποφεύγει ακόμα και να αναφέρεται σε αυτή την τόσο σημαντική διάκριση. Παρότι μάλιστα δεν είναι οροθετική, συμμετείχε σε καμπάνιες κατά

Το βιωματικό βιβλίοντοκουμέντο «Μια λεσβιακή ζωή» που κυκλοφόρησε φέτος το καλοκαίρι είναι πραγματικός θησαυρός, καθώς αποτελεί ένα σπάνιο όσο και πολύτιμο τεκμήριο λεσβιακής ορατότητας.

CYBER

του HIV στίγματος και τον Οκτώβριο του 2022 έδωσε αλληλέγγυο «παρών» στο πάνελ του «I’m positive» της Θετικής Φωνής στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μαζί με τη μητέρα της, για την οποία έχει να λέει πόσο καλά την έχει «εκπαιδεύσει» από τότε που έκανε το coming out της! Η Λεσβιακή Ζωή, το επιστέγασμα όλης αυτής της λατρεμένα ξέφρενης πορείας —γιατί η Μαρία δεν κρύβει ότι έζησε στα άκρα, χωρίς να μετανιώσει ποτέ γι’ αυτό—, έλαβε σάρκα και οστά με εκείνη να μπορεί να κάνει πολύ λιγότερα πράγματα απ’ όσα είχε συνηθίσει σε καθημερινή σχεδόν βάση για πολλά πολλά χρόνια: «Σκέφτομαι τώρα κάποια πράγματα που έκανα στα 19 και λέω: “Θεέ μου, τι έκανα;”. Έκλεινα τα μάτια μου για να δω πόση ώρα μπορώ να οδηγήσω με κλειστά τα μάτια τη μηχανή. Έβαζα χρονόμετρο και υπολόγιζα πόσο θα αυξήσω την ταχύτητα. Σήμερα το λέω και ανατριχιάζω ολόκληρη», έχει πει στον M. Hulot. Άπραγη, όμως, δεν έμεινε ποτέ και ούτε πρόκειται όσο αναπνέει, όχι μόνο γιατί είναι φύση ανήσυχη και πολυπράγμων αλλά και γιατί «είμαστε σε πόλεμο, σε πολλά επίπεδα… Το βλέπεις και σε μας, τους ΛΟΑΤΚΙ+. Από τη μια έχουμε πετύχει μια πρωτοφανή αναγνώριση, ορατότητα και αποδοχή συγκριτικά με το παρελθόν, από την άλλη έχει αναδυθεί απέναντί μας ένας τρομερός νεο-συντηρητισμός. Γι’ αυτό χρειάζεται να είμαστε πιο αλληλέγγυοι, ώστε να οργανώσουμε καλύτερα τις αντιστάσεις μας, να μην τρωγόμαστε μεταξύ μας για ασημαντότητες. Αυτό που μένει τελικά και που μπορεί να μπει ανάχωμα στον φόβο, στην απογοήτευση, στην παραίτηση —και δεν αναφέρομαι μόνο στη δική μας κοινότητα αλλά και σε όσους ανθρώπους σκεφτόμαστε και ζούμε διαφορετικά—, είναι η αγάπη» μου έλεγε στην ίδια εκείνη συνέντευξη. Χαίρε, Μαρία!

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ ΤΗΣ ΜΑΡΊΑΣ ΚΑΤΣΙΚΑΔΆΚΟΥCYBER ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΊ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΚΔΌΣΕΙΣ TO ΡΟΔΑΚΙΌ ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΉ ΤΗΣ ΣΤΈΓΗΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΩΝΑΣΗ.

LiFO 21.12.23

105

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΊΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΆΝΗΣ ΦΩΤΟ: FREDDIE F.

PORTRAITS 2024

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΠΆΝΟΣ

106

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

107

Διοργάνωσε μερικές από τις πιο πετυχημένες εκθέσεις εικαστικών μέσα στη χρονιά, δίνοντας κι αυτός με τον τρόπο του την ευκαιρία σε ένα μεγάλο κοινό να έρθει σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη. Λίγους μήνες πριν από τη συμμετοχή του στην 60ή Μπιενάλε της Βενετίας, ο επιδραστικότερος επιμελητής της γενιάς του κάνει έναν απολογισμό της φετινής, πολύ παραγωγικής χρονιάς του.

Ε

να από τα νεότερα μεγάλα αστέρια της εικαστικής σκηνής της Αθήνας κάθεται απέναντί μου. Περίμενα κάποιο υπερφίαλο πλάσμα της τέχνης, έναν άνθρωπο ιδρυματοποιημένο και αμήχανο μπροστά σε ιδέες, θεωρίες και μεγάλα «ζητήματα». Ο Πάνος Γιαννικόπουλος, όμως, είναι δεν έχει καμία σχέση με αυτό. Η περίπτωσή του είναι αυτή ενός ευγενικού ακροβάτη μέσα σε ένα σύστημα κλειστό, που ορισμένες φορές μοιάζει σχεδόν να ασφυκτιά στο ναρκισσιστικό και χωρίς οξυγόνο μικροκλίμα του. Είναι ένας ακούραστος επιμελητής που το 2023 προσπάθησε να αφήσει πίσω του τον «καλό μαθητή» και να αγκαλιάσει μια πιο funky και παιχνιδιάρικη εκδοχή του, ψάχνοντας μέσα από τις πολλαπλές εκθέσεις που έχει επιμεληθεί τα όρια και τις ραφές του προστατευμένου μαγικού κήπου μέσα στον οποίο απλώνει τη ζωή του. Είναι αδιαμφισβήτητα ο πιο επιδραστικός επιμελητής της γενιάς του και ένας από τους ανθρώπους που δουλεύουν ώστε να μπορούμε να μιλάμε πράγματι για μια ενεργή και δημιουργική νέα γενιά καλλιτεχνών. Κι αυτό το καταφέρνει είτε μέσα από τις επιμέλειές του είτε μέσα από τη σχεδόν ιεραποστολική δουλειά που κάνει τα τελευταία έξι χρόνια ως συντονιστής προγράμματος στην αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ARTWORKS, η οποία κυρίως ασχολείται με το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (SNF Artist Fellowship Program) που μέχρι σήμερα έχει παράσχει πολύτιμη και έμπρακτη υποστήριξη σε περισσότερους από 390 καλλιτέχνες και επιμελητές. Για τον ίδιο η φετινή χρονιά ήταν λιγάκι σαν να μπήκε σε τρανς και οι έννοιες του χρόνου ή του ύπνου να έχασαν κάθε νόημα, αφού, μεταξύ άλλων, επιμελήθηκε, μαζί με τη Γεωργία Λιάπη, τη μεγαλειώδη ομαδική έκθεση «This current between us» στο εγκαταλελειμμένο και παράξενης ομορφιάς εργοστάσιο της ΔΕΗ, την ομαδική έκθεση «A scattering of salts» στο Deree, το πρόγραμμα «Performances» της φετινής έκδοσης της Art Athina καθώς και μια έκθεση την οποία ακόμα μπορείτε, και αξίζει να επισκεφτείτε, το Μυστήριο 151 - A Rave Down Below στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας. Μια έκθεση που βλέπει τον χορό ως παρεκτόπιση της κοινωνικής εξάντλησης, ως απόδραση και αντίδραση, και φέρνει την απόλαυση σε πρώτο πλάνο, βάζοντας τη θεωρία στην άκρη, για να βγουν μπροστά η έκσταση και ένα νέο είδος διεκδικητικότητας, ηδονικό και ενεργητικό αυτήν την φορά. Το μεγαλύτερό του στοίχημα για φέτος υπήρξε το άνοιγμα σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό, η έξοδός του από τον κλειστό κόσμο του αθηναϊκού art-crowd και η πορεία του προς το μεγάλο κοινό. Όπως μου εξηγεί, το να κινείσαι στο art-scene της Αθήνας αφορά την αναζήτηση της ασφάλειας, την ανάγκη της συνύπαρξης με ανθρώπους-συγγενείς οι οποίοι παραμένουν εντός ενός άτυπου τείχους προστασίας. Αλλά με τις εκθέσεις που επιμελήθηκε φέτος είναι λιγάκι σαν να φύσηξε και να έσπασε το τζάμι που γράφει πάνω του πως η τέχνη είναι ένας niche χορός τον οποίο καλλιτέχνες και επιμελητές στήνουν μαζί για να αυτοεπιβεβαιωθούν και να παίξουν τα θεωρητικά παιχνίδια τους. Η διαδικασία αυτή τον γείωσε και τον βοήθησε να ξεφύγει και από τα δικά του όρια και θεωρητικά κολλήματα, χωρίς όμως να κάνει εκπτώσεις. «Είναι ωραίο και σημαντικό να έρχεται κάποιος που δεν έχει σχέση με την Ιστορία της Τέχνης ή την κριτική θεωρία και να ενεργοποιεί τα έργα με έναν διαφορετικό τρόπο. Ορισμένες φορές αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τα έργα που θα δείξεις ίσως είναι πιο statement ή πιο flashy, και κάποιος μπορεί να σε κατηγορήσει ότι αυτό τα τοποθετεί στην ομάδα των έργων που φτιάχνονται για να καταλήξουν στο Instagram. Αλλά στην έκθεση στη ΔΕΗ προσπαθήσαμε ακόμη και τα έργα που καταλάμβαναν μεγαλύτερο χώρο να διατηρούν πάντα μια λεπτότητα και να παραμένουν δυνατά, ενδεχομένως αποκτώντας μεγαλύτερη απεύθυνση». Η χρήση της λέξης «ακροβάτης» παραπάνω δεν ήταν καθόλου τυχαία, καθώς το παιχνίδι της τέχνης στην Αθήνα απαιτεί γερά νεύρα για όσους ζουν από αυτό. Οι πηγές χρηματοδότησης είναι μετρημένες στα δάχτυλα, ενώ το 99% των απαντήσεων στις προτάσεις που κατατίθενται είναι, όπως μου λέει ο ίδιος, αρνητικές. Ο Πάνος Γιαννικόπουλος μεγάΟ ΠΑΝΟΣ λωσε στη Νίκαια και οι γονείς του ήταν δάσκαλοι. Παρότι δεν είχε ποτέ ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ τρομερά βιώματα γύρω από την τέχνη, από πολύ μικρός ερωτεύτηκε τα ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ μουσεία και αποφάσισε να γίνει αρχαιολόγος, μια επιλογή για την οποία ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ μετάνιωσε πολύ, αφού η πραγματική του αγάπη, ήδη από το γυμνάσιο ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ. και την πρώτη έκθεση που είδε στο τότε δίχως στέγη ΕΜΣΤ, υπήρξε η σύγχρονη τέχνη. Σήμερα, όμως, αναγνωρίζει ότι οι πιο συντηρητικές βάσεις τις οποίες έλαβε στη σχολή του τον βοήθησαν στη συνέχεια σε επίπεδο μεθοδολογίας. Ξεκίνησε να εργάζεται από τα 18 του, πρώτα στην εστίαση κι έπειτα στην Greenpeace, γιατί, για να κυνηγήσει το όνειρο της ανεξάρτητης επιμέλειας, ήξερε πως έπρεπε να καταφέρει να έχει μια σταθερή δουλειά. Έτσι, έφτασε να κάνει την πρακτική του στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), όπου παρέμεινε για πέντε πολύ δημιουργικά χρόνια, και μπόρεσε με αυτόν τον τρόπο να χρηματοδοτήσει το πρώτο του πρότζεκτ με τίτλο «Χωρογραφίες, σημεία φυγής» στην πλατεία Αμερικής του 2014. Όσον αφορά την κατάσταση της αθηναϊκής σκηνής, επιλέγει να βλέπει τα πράγματα αισιόδοξα, και αναφορικά με τον τωρινό οργασμό τέχνης στην Αθήνα, μου λέει: «Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί πάρα πολλά artist-run και project spaces τα οποία στην πραγματικότητα δημιουργούν την αφήγηση του τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στην πόλη. Όλοι αυτοί οι χώροι παράγουν έναν πολύ σημαντικό έργο και δείχνουν πως υπάρχει μια ενεργή σκηνή εδώ. Γιατί η ουσιαστική παραγωγή δεν έρχεται από τα πάνω, αντίθετα προκύπτει από αυτά τα μικρότερα πρότζεκτ, τα οποία, έπειτα,

ΟΥΛΟΣ 108

LiFO

21.12.23

ΠΆΝΟΣ

τα ιδρύματα και οι επιμελητές τα μεταφέρουν σε διοργανώσεις μεγαλύτερων διαστάσεων, “υιοθετώντας” τα μερικές φορές, όχι πάντα με θετικό τρόπο. Ορισμένες φορές γίνεται κι ένα καπέλωμα των grassroots διαδικασιών από τα ιδρύματα. Πώς προσεγγίζουμε το queerness όταν αυτό μπαίνει σε ένα πολύ flashy περιτύλιγμα, δηλαδή πώς μπορεί να παραμείνει πολιτικό σε αυτήν τη συνθήκη; Γι’ αυτό είναι ωραίο κάποια πράγματα να παραμένουν στο ενδιάμεσο, δηλαδή να μπαίνεις στο πλαίσιο που έχει ένα σύστημα και να το αναταράσσεις. Η δουλειά μας είναι να μπαίνουμε σαν ιοί σε αυτούς τους χώρους, να αλλάζουμε τον τρόπο που κινούνται, χωρίς να επιτρέπουμε να μας αλλάζουν αυτοί. Είναι ίσως λίγο ουτοπικό σκεπτικό, αλλά πιστεύω ότι μπορείς να μπεις κάπου και να λειτουργήσεις κριτικά, γιατί στο τέλος θες και τα χρήματα, και τον χώρο, και το πλαίσιο, και να κάνεις ό,τι θες! Θεωρώ ότι με αυτή την ταραχή που δημιουργούμε όλοι μαζί ως ομάδα κάτι μπορεί να βγει που θα κάνει τη σκηνή λίγο καλύτερη. Το στοίχημα είναι να υπάρξει και μια πιο σταθερή μορφή υποστήριξης, γιατί παραμένουμε όλοι πολύ επισφαλείς σε αυτό το επάγγελμα, είτε μιλάμε για τους καλλιτέχνες είτε για οποιονδήποτε άλλον εργαζόμενο στον χώρο της τέχνης». Η Joan Didion γράφει εξαιρετικά εύστοχα «we tell ourselves stories in order to live» και σκέφτομαι μήπως η τέχνη είναι η δική του ψευδαίσθηση, η αφήγηση την οποία έχει επιλέξει για τον εαυτό του, ώστε να συνεχίζει να βρίσκει ένα νόημα στη ζωή του. Αναρωτιέμαι, κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, τι είναι τελικά αυτό που αναζητούμε όλοι οι άνθρωποι που παρακολουθούμε τα εικαστικά δρώμενα, όταν αντιμετωπίζουμε συχνά έργα που αδυνατούμε να καταλάβουμε ή και να δικαιολογήσουμε, νεύουμε καταφατικά από άγχος μη φανούμε άσχετοι και φεύγουμε ακόμα πιο μπερδεμένοι, αλλά τουλάχιστον ικανοποιημένοι που παίξαμε κι εμείς το ρολάκι μας σε αυτό το παράλογο παιχνίδι χωρίς οδηγίες χρήσεως. Εκείνος βλέπει τα πράγματα λιγάκι πιο ρομαντικά: «Δεν ξέρω αν είναι τόσο αναγκαία όλα αυτά, αλλά για μένα, αν έβγαζες το κομμάτι της τέχνης εκτός, θα ήταν σαν να ακύρωνες ένα κομμάτι ευχαρίστησης. Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την αισθητική απόλαυση —που παραμένει πολύ σημαντική, γιατί πιστεύω πολύ στην απόλαυση—, αλλά είναι ένας ολόκληρος τρόπος να βλέπεις τον κόσμο και να φιλτράρεις την πραγματικότητα. Η τέχνη με κάνει να σκέφτομαι διαφορετικά, να αντιμετωπίζω την καθημερινότητα διαφορετικά, τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και μη ανθρώπων, τον τρόπο που διαχειριζόμαστε την υλικότητα ή ερχόμαστε αντιμέτωποι με το περιβάλλον. Ταυτόχρονα με βάζει στη διαδικασία να σκεφτώ πώς και τι παράγουμε, αλλά και πώς διαχειριζόμαστε τον χρόνο μας. Είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε πράγματα που δεν είναι χρήσιμα, κι εγώ δεν θέλω να βλέπω την τέχνη ως κάτι χρήσιμο, θέλω να διεκδικήσω τη μη χρησιμότητά της». Μιλώντας για τα επιτεύγματα του 2023, δεν γίνεται να παραλείψουμε την ανάληψη της επιμέλειας από την ελληνική συμμετοχή στην 60ή Μπιενάλε της Βενετίας με την εγκατάσταση «Ξηρόμερο/ Dryland», μια ανάθεση από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με εθνικό επίτροπο και φορέα υλοποίησης το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. «Με προσέγγισαν οι καλλιτέχνες που δούλευαν ήδη κάποια χρόνια σε ερευνητικό επίπεδο ένα πρότζεκτ, από το οποίο προέκυψε το Margaroni Residency, και αφορά την έννοια του πανηγυριού, με αφετηρία τη θρυλική τραγουδίστρια των πανηγυριών προηγούμενων δεκαετιών Κική Μαργαρώνη· με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση δημιουργήθηκε ένα σώμα δουλειάς. Η καλλιτεχνική ομάδα συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του δημιουργού διαμεσικών έργων και συνθέτη Θανάση Δεληγιάννη και του δραματουργού και ερευνητή Γιάννη Μιχαλόπουλου, που συνέλαβαν και την ιδέα. Στην ομάδα συνδημιουργών του έργου είναι η video artist και εικαστικός Έλια Καλογιάννη, ο φωτογράφος και κινηματογραφιστής Γιώργος Κυβερνήτης, ο σχεδιαστής ήχου και ηχολήπτης Κώστας Χαϊκάλης και ο εικαστικός και αρχιτέκτονας Φώτης Σαγώνας. Καλλιτεχνικοί συνεργάτες του πρότζεκτ είναι η ηθοποιός Φωτεινή Παπαχριστοπούλου και το Studio Precarity (Βασιλική-Μαρία Πλαβού και Μάριος Σταμάτης). Η καλλιτεχνική ομάδα με κάλεσε να παρακολουθήσω τη δουλειά τους και να τους πω αν με ενδιέφερε να καταθέσω πρόταση ως επιμελητής για το ελληνικό περίπτερο. Αναπτύχθηκε, λοιπόν, η έρευνά τους αλλά και η πρόταση του περιπτέρου που θα οδηγήσει στην εγκατάσταση που θα παρουσιαστεί. Υποστήριξα το έργο από την αρχή λόγω του τρόπου που προσέγγιζε τη σχέση παράδοσης-παρόντος, γιορτής και πένθους και τη σχέση κοινωνικής συμμετοχής ή αποκλεισμού. Η έννοια του εορτασμού, του χορού και κατ’ επέκταση του πανηγυριού στο ελληνικό πλαίσιο, με την κοινωνική και πολιτική σημασία που φέρει, με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Ήταν κάτι που διερεύνησα και σε μια σειρά άλλων εκθέσεων που είχα επιμεληθεί, όπως το “It moves and it shouts” στο Haus N Athen, το “Dancing Plague” στο GAMeC ή το πρόσφατο “A rave down below” στην Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, θεωρώντας τη διασκέδαση και τον εκστατικό χορό ως μέσο αντίδρασης, διαφυγής και αντίστασης, και σκεπτόμενος την εμπορική εκμετάλλευσή τους, τις σχέσεις εργασίας, την έννοια της παύσης». Μιλώντας με τον Πάνο Γιαννικόπουλο, καταλαβαίνω πως το 2023 υπήρξαν για εκείνον λίγο δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ευτυχίας και επιτυχίας. «Δεν είμαι σίγουρος αν η ύπαρξη του ενός εξασφαλίζει πάντα και το άλλο. Μέσα σε μια συνθήκη που δουλεύουμε και κάνουμε πράγματα συνεχώς, μια στιγμή ευτυχίας είναι το ότι μπορώ να βρω χρόνο για να χορέψω με τους φίλους μου ή να πάω μία εβδομάδα σε ένα νησί και να είμαι στην παραλία όλη μέρα. Χάρηκα σίγουρα παρά πολύ που θα πάμε και στην Μπιενάλε. Όπως χαίρομαι και με κάθε έναρξη έκθεσης, κάθε φορά που ένα πρότζεκτ εγκρίνεται. Σίγουρα το 2023 δεν ήταν μια χρονιά παρατεταμένης ευτυχίας, γιατί όλα αυτά συνοδεύονται από τρομερό άγχος. Οπότε νομίζω πως μετά τη Βενετία θα έρθει και μια διεκδίκηση διαφορετικών χρόνων παραγωγής, περισσότερου χρόνου στην παραλία και περισσότερου χρόνου για κάθε πρότζεκτ. Γιατί, τελικά, διεκδικούμε πράγματα μέσω των έργων και των εκθέσεων και η ερώτηση είναι: κυνηγάμε και στη ζωή αυτά που συζητάμε και πραγματευόμαστε; Ή συμμετέχουμε απλώς σε μια συνθήκη ανελέητης παραγωγής;. Η όμορφη περίπτωση του Πάνου Γιαννικόπουλου θα μπορούσε να λειτουργήσει ως οδηγός ζωής για όλους τους νέους ανθρώπους που θέλουν να ασχοληθούν με τον κόσμο της τέχνης. Αρχικά, γιατί η πορεία του έχει υπάρξει καθαρή και γραμμική, δίχως ανεξήγητα άλματα ή ύποπτες προσπεράσεις, πράγμα σπάνιο. Έπειτα, γιατί η έμφυτη ευγένεια και συστολή του δείχνουν πως ο δρόμος για την επιτυχία δεν χρειάζεται να περνά απαραίτητα από τη φάση του θηρίου, λειτουργώντας ισοπεδωτικά και τυχοδιωκτικά. Αντιθέτως, είναι μέσα από αυτήν ακριβώς την ανάγκη συλλογικότητας και συνεργασίας, στην οποία επιστρέφει συνεχώς κατά τη συζήτησή μας, που δυναμώνει ο ήχος της ζωής του. «Το νόημα, τελικά, είναι να καταφέρνεις να επιβιώνεις ο ίδιος και να βοηθάς όσους είναι μαζί σου να επιβιώνουν κι εκείνοι. Να λες ότι, οk, είναι άλλη μία μέρα που είμαστε όλοι εδώ. Την ίδια στιγμή δεν κάνουμε καμία έκπτωση σε αυτά που πιστεύουμε κι αν τελικά μας πετάξει έξω το σύστημα, μας πέταξε».

PORTR 202

Η δουλειά μας είναι να μπαίνουμε σαν ιοί σε αυτούς τους χώρους, να αλλάζουμε τον τρόπο που κινούνται, χωρίς να επιτρέπουμε να μας αλλάζουν αυτοί. Είναι ίσως λίγο ουτοπικό σκεπτικό, αλλά πιστεύω ότι μπορείς να μπεις κάπου και να λειτουργήσεις κριτικά, γιατί στο τέλος θες και τα χρήματα, και τον χώρο, και το πλαίσιο, και να κάνεις ό,τι θες!

LiFO 21.12.23

109

ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΙΆ

110

LiFO

21.12.23

PORTRAITS 2024

ΘΕΑΤΡΟ

H

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΘΟΔΩΡΉΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ: ΕΒΊΤΑ ΣΚΟΥΡΛΈΤΗ

Η συγκλονιστική ερμηνεία της στη «Φόνισσα» ήταν άλλη μία απόδειξη της εκρηκτικής σχέσης που έχει η σπουδαία ηθοποιός με τον φακό.

ΚΑΡΑΜΠΈΤΗ

Καρυοφυλλιά Καραμπέτη δεν εγκατέλειψε ποτέ το σινεμά. Απλώς, η αφοσίωσή της στο θέατρο και η δέσμευσή της στους ρόλους που τελικά έπαιξε ήταν τέτοιες που χρονικά δεν της άφηναν το περιθώριο να ακολουθήσει την περιοδικότητα της κινηματογραφικής καριέρας που όλοι υποψιαστήκαμε μετά τον Μελισσοκόμο του Αγγελόπουλου, την Ελεύθερη Κατάδυση του Γιώργου Πανουσόπουλου, το Blackout του Μενέλαου Καραμαγγιώλη και τον Εργένη του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Τελικά, δεν έχει και τόση σημασία πόσους και ποιους ρόλους προσπέρασε στη μεγάλη οθόνη για χάρη του Τσέχοφ, του Φορντ, του Γουέμπστερ, του Βέντεκιντ, του Σαίξπηρ και, φυσικά, του εντυπωσιακού αριθμού αρχαίων τραγωδιών που έχει υπηρετήσει. Όσοι την πρωτοείδαμε στο θέατρο, στο Κρίμα που είναι πόρνη και τη Λούλου, και αργότερα τη θαυμάσαμε στην Επίδαυρο και στις περιοδείες των κλασικών έργων, έχουμε να το λέμε. Ώσπου επέστρεψε στις οθόνες: δεκαπέντε χρόνια μετά την Έλλη Λόντου (Λαμπέτη) στην «Τελευταία Παράσταση», και αφού αρχικά δίστασε να αντικρίσει ξανά τον φακό, ήρθαν οι τηλεοπτικές Διαμαντώ στην «Αγάπη Παράνομη» και Κυβέλη στο «Φλόγα και Άνεμος». Και, φυσικά, δυο γηραιές ηρωίδες, εμβληματικές, αταλάντευτες και αντισυμβατικές. Προηγήθηκε, εκτός από ένα σύντομο πέρασμα στον Άνθρωπο του Θεού (έχει τονίσει πως ποτέ δεν την ενδιέφερε η έκταση ή ο πρωταγωνιστικός αναγκαστικά χαρακτήρας των ρόλων, μόνο τα ίδια τα έργα), η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, στην ταινία που θεωρητικά απευθυνόταν σε έναν κόσμο προσηλωμένο στα περασμένα και στα παλιά, αλλά γοήτευσε απρόσμενα ένα πολύ νεότερο κοινό — δεν εξηγούνται αλλιώς τα 600.000 και πλέον εισιτήρια που έκοψε στα τέλη του 2019. Εκεί, η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη μοιράστηκε τον ρόλο της θρυλικής στιχουργού Παπαγιαννοπούλου με την Κάτια Γκουλιώνη και φέτος, και πάλι σε σενάριο της Κατερίνας Μπέη, ανέλαβε το μεγαλύτερό της στοίχημα στη μεγάλη οθόνη, τη μεταμόρφωσή της σε μια εντελώς διαφορετική «γριά», με πολλά μεταφυσικά στρώματα κάτω από το βαρύ μακιγιάζ. Η απόκοσμα οργισμένη Φόνισσα ψάχνει σημάδια από ψηλά για να δικαιολογήσει τις αποτρόπαιες πράξεις της, να λυτρώσει μια και καλή, και πριν να είναι αργά, προτού δηλαδή τα «μαγαρίσουν», τα κορίτσια που έρχονται στον κόσμο για να «βασανιστούν». Άλλα όνειρα είχε η παιδική ψυχή της Χαδούλας, διαφορετική γυναίκα έγινε η Φραγκογιαννού, απ’ όταν η μητέρα της τη μέτρησε στυγνά πριν να την παραδώσει, κορίτσι ακόμη, στο δεύτερο σπίτι της. Η Καρυοφυλλιά συνέλαβε τη ρήξη και μαζί με τη Μαρία Πρωτόπαππα, που υποδύεται τη μητέρα της, συνδιαλέγονται σε ένα πλαίσιο εφιαλτικού τραύματος πέρα από τον χρόνο, σαν να κυνηγά η μία το φάντασμα της άλλης, στο δράμα που η Εύα Νάθενα είχε αρχικά προτείνει στον Αλεξάντερ Πέιν να το σκηνοθετήσει. Εκείνος φλέρταρε με την ιδέα με την προϋπόθεση να μάθει πρώτα καλά ελληνικά και τελικά της αντιπρότεινε να το αναλάβει η ίδια, διακρίνοντας πως το έχει δουλέψει σε τόσο προχωρημένο και οριστικό βαθμό ώστε να το κατέχει απόλυτα, παρότι δεν είχε ξαναπιάσει κάμερα στα χέρια της μέχρι τότε. Η Καρυοφυλλιά διάβασε ξανά, προσεκτικά, το κείμενο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, συμβουλεύτηκε ειδικούς για τη στάση του σώματος μιας ετοιμόγεννης εκείνης της εποχής και αντίστοιχα τις απαραίτητες κινήσεις της μαίας που θα τη βοηθούσε, και πέρασε ατελείωτες ώρες ακούγοντας τις οδηγίες της μέτζο σοπράνο Άννας Παγκάλου για την τοποθέτηση της φωνής καθώς και της υπεύθυνης κινησιολογίας Κατερίνας Φωτιάδη για τον συντονισμό με δονήσεις και ενέργειες κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, με σκοπό την υποκριτική ομοιογένεια όλου του καστ. Πρωταγωνίστρια με χαρακτηριστικά υπεραθλήτριας στην αντοχή και στην ένταση που καλείται να προσδώσει στους ρόλους και θιασώτρια του method acting, όσο αυτό μπορεί να τηρηθεί στα ελληνικά στάνταρ του περιορισμένου χρόνου προετοιμασίας και των δεδομένων παραγωγής και υποστήριξης, η Καραμπέτη δεν παραλείπει να ερευνά τα βαθύτερα κίνητρα ενός χαρακτήρα σαν τη Φραγκογιαννού και να τα αποτυπώνει στην ερμηνεία της. Μιλώντας μαζί της με την αφορμή της εξόδου της ταινίας, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στον συνεχιζόμενο, συχνά θανάσιμο σεξισμό που υφίσταται στην ελληνική κοινωνία, στο victim blaming που υπενθυμίζει τις στέρεες διαστάσεις ενός ανδροκρατικού status quo αλλά και στις ηλικιακές διακρίσεις. «Είμαι 65 ετών, να το λέμε αυτό, να λέμε την ηλικία μας», τόνισε χαμογελώντας με υπερηφάνεια και σημασία σε έναν χώρο που, διεθνώς και όχι μόνο στα καθ’ ημάς, τείνει να δοξολογεί συλλήβδην τη νεότητα και να εκτιμά μυωπικά ή μόνο κατά περίπτωση την πείρα. Από την αφίσα κιόλας, οι πρώτες εντυπώσεις από την Ευτυχία και τη Φραγκογιαννού είναι αυτές ανήμερων θεριών προχωρημένης ηλικίας, δυο γυναικών που δεν το έχουν σε τίποτα να αναμετρηθούν με όποιον ανακόψει τη θέλησή τους, παράταιρων και αταξινόμητων, αλλεργικών στις ψευτοευγένειες και

στις ανούσιες κουβεντούλες, περιχαρακωμένων σε ένα ασυνήθιστο κάλεσμα. Αντί στη Φόνισσα να υιοθετήσει τη μονοδιάστατη επιθετικότητα μιας εγκληματικής φυσιογνωμίας (διότι τυπικά παρανομούσε, δολοφονώντας ανυπεράσπιστα πλάσματα), στην ανάπτυξη της πλοκής αναφερόταν νοερά στο κληρονομημένο κακό, στη μνήμη της κακοποίησης που δέχθηκε όταν ήταν μικρή και ανυπεράσπιστη, και στο συνεχές, ανθρώπινο δίλημμα μιας συζύγου, μάνας και μαίας για το αν η ανίερη πράξη της συγχωρείται άνωθεν ή αν αυτό που κάνει κατά συρροή ελέγχεται όχι από τις Αρχές που αναπόφευκτα την καταδιώκουν αλλά από τη συνείδηση και την ίδια της τη συμπόνια. Αν ήμασταν στην Αμερική, αυτό θα ήταν ένα σίγουρο Όσκαρ α’ γυναικείου ρόλου, πριν καν ανακοινωθούν οι υποψηφιότητες — μαζί με ένα Tony για τις Τρεις Ψηλές Γυναίκες του Έντουαρντ Άλμπι, που απέσπασαν εγκώμια και παίχτηκαν στο sold out Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, με τη Ρένη Πιττακή και τη Λουκία Μιχαλοπούλου στους άλλους δύο ρόλους και τον Μπομπ Γουίλσον στη σκηνοθεσία. Στη χώρα μας δεν είναι και μικρό κατόρθωμα που αυτή η βασικά γυναικεία υπόθεση, με θέμα βαρύ κι ασήκωτο, χωρίς καν τις ανάσες, το χιούμορ και τα τραγούδια της Ευτυχίας, είχε τέτοια απήχηση σε βραβεία και κυρίως στο ευρύ κοινό που την αντάμειψε με 300.000 εισιτήρια μέχρι το τέλος της χρονιάς — άνετα το μεγάλο ελληνικό hit της σεζόν και μία από τις σπάνιες φορές που στην πρόσφατη ιστορία της εγχώριας παραγωγής η εμπορική ανταπόκριση ισορροπεί με την κριτική αποδοχή. Η Φόνισσα οφείλει πολλά στην Καρυοφυλλιά. Κι ευτυχώς που η Καρυοφυλλιά ξεπέρασε τους ενδοιασμούς της και αναθέρμανε τον εκρηκτικό της δεσμό με τον φακό.

LiFO 21.12.23

111

ΕΚΔΌΣΕΙΣ

112

LiFO

21.12.23

GUTENBERG

Σ

ε μια εποχή που οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι κυνηγούν τις εφήμερες επιτυχίες και θέλουν να εκδίδουν μόνο βιβλία που θα μπουν στις λίστες των ευπώλητων, οι εκδόσεις Gutenberg όχι μόνο αντιστέκονται αλλά με τη στάση τους επιβραβεύονται. Αναμφίβολα το 2023 ήταν η χρονιά τους, αφού στη συλλογή τους, μόνο για φέτος, μετρούν ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας, δύο Booker και ένα Pulitzer. Για περισσότερο από μισό αιώνα οι συγκεκριμένες εκδόσεις έχουν παρουσιάσει χιλιάδες αξιόλογους τίτλους και έχουν καταξιωθεί στην εγχώρια βιβλιοπαραγωγή. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι εξακολουθούν, μετά από τόσα χρόνια, να αντιμετωπίζουν τα βιβλία όπως τη μέρα που ξεκίνησαν, το μακρινό 1964: ως λειτούργημα και όχι ως εμπορική διαδικασία. Οι εκδόσεις Gutenberg μάς έχουν συνηθίσει σε βιβλία αναφοράς, μνημειώδεις εκδόσεις, κλασικά κείμενα, αξιόλογες μεταφράσεις, κορυφαίους τίτλους της παγκόσμιας λογοτεχνίας, καλαίσθητες σειρές και εξώφυλλα, και χρηστικά επιστημονικά εγχειρίδια. Όλα αυτά είναι τα πνευματικά εργαλεία που συνθέτουν τη μακρά προσφορά τους στα γράμματα και τις επιστήμες. Από την πρώτη στιγμή που περνώ το κατώφλι τους στην οδό Μαυρομιχάλη 36, συνειδητοποιώ τη φροντίδα, την αφοσίωση και την αγάπη που έχουν αυτοί οι άνθρωποι για την τέχνη της τυπογραφίας. Δεν θεωρούν τα βιβλία απλώς ως φορείς ιδεών, σκέψεων και προβληματισμών αλλά ως μια κατάθεση ψυχής, ένα πνευματικό έργο τέχνης. Στα γραφεία του εκδοτικού οίκου συναντώ τον ιδρυτή, Γιώργο Δαρδανό, τον γιο και συνεχιστή του, Κώστα (διευθύνει πλέον τον εκδοτικό μαζί με την αδελφή του Δανάη) και τον επικεφαλής του σχεδιαστικού τμήματος Γιάννη Μαμάη. Παντού υπάρχουν τεράστιες βιβλιοθήκες και στις προθήκες είναι τοποθετημένες όλες οι ιστορικές εκδόσεις. «Για μας παραμένει αδιαπραγμάτευτη αξία το γεγονός της γέννησης και της δημιουργίας ενός βιβλίου. Από τον εικαστικό σχεδιασμό του εξωφύλλου, την ποιότητα του χαρτιού και τη γραμματοσειρά μέχρι τη σελιδοποίηση, η οποία γίνεται όλη στο χέρι, ακολουθούμε όλους τους κανόνες της παραδοσιακής τυπογραφίας», επισημαίνει ο Κώστας Δαρδανός. Και συνεχίζει: «Υπάρχουν βιβλία εμπνευσμένα που αντέχουν στον χρόνο, και υπάρχουν κι εκείνα που τα σαρώνει ο χρόνος. Εμείς πιστεύουμε ότι το ελληνικό κοινό έχει ανάγκη να διαβάζει ποιοτικά βιβλία. Ο ρόλος του εκδότη είναι καίριος, γιατί υποχρεούται να συστήνει τα σημαντικά κείμενα. Για παράδειγμα, αν δεν έχεις διαβάσει Ντοστογιέφσκι ή Σαίξπηρ, δεν διαθέτεις κριτική σκέψη και είναι πιο εύκολο να γίνεις υποχείριο. Η ζωή, όμως, είναι μικρή. Κι εμείς οφείλουμε να επιλέγουμε εκείνα τα κείμενα που ξεπερνούν την εποχή τους, που αγγίζουν τον πυρήνα της ύπαρξης και δίνουν μια διαχρονική απάντηση στα καθολικά ζητήματα της ζωής». Μεταξύ άλλων, φέτος εξέδωσαν τον εμβληματικό Σαίξπηρ του Χάρολντ Μπλουμ (ήδη από τις εκδόσεις κυκλοφορεί ο Δυτικός Κανόνας), ένα βιβλίο-σταθμό για τη μελέτη του αγγλικού και του παγκόσμιου θεάτρου αλλά και του θαυμαστού κόσμου ενός απ’ τους σημαντικότερους δραματουργούς· το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημα του Σέχαν Καρουνατίλακα, Τα εφτά φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα, ένα λογοτεχνικό επίτευγμα αλλά και μια άρτια και επιβλητική σύνθεση που καταλύει τα όρια όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών ειδών αλλά και μεταξύ ζωής και θανάτου, σώματος και πνεύματος, Ανατολής και Δύσης· το μυθιστόρημα Οι Νετανιάχου, που έχει βραβευτεί με Pulitzer και βασίζεται σε αληθινά περιστατικά που εκμυστηρεύτηκε o Χάρολντ Μπλουμ, λίγο πριν από τον θάνατό του, στον συγγραφέα Τζόσουα Κόεν σχετικά με την οικογένεια του πρωθυπουργού του Ισραήλ Μπένγιαμιν Νετανιάχου· το μυθιστόρημα Το άλλο όνομα του Νορβηγού συγγραφέα Γιον Φόσε, ο οποίος έλαβε το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας· τέλος, το δυστοπικό μυθιστόρημα Prophet Song του Ιρλανδού συγγραφέα Πολ Λιντς, που κέρδισε το φετινό βραβείο Booker, αναμένεται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά, στη σειρά Aldina, στις αρχές του 2024. Όταν τους ρωτώ αν υπάρχει συνταγή επιτυχίας, η απάντηση που λαμβάνω είναι εξαιρετικά απλή. Ο Κώστας Δαρδανός εξηγεί: «Εκδώσαμε τα βιβλία του Τζόσουα Κόεν γιατί είναι μια σημαντική φωνή στη σύγχρονη αμερικανική πεζογραφία — δεν είναι τυχαίο ότι τα μυθιστορήματά του τα είχε ξεχωρίσει και ο Χάρολντ Μπλουμ. Εκδίδουμε τα βιβλία του νομπελίστα Γιον Φόσε διότι είναι από τους σπουδαιότερους εν ζωή Ευρωπαίους λογοτέχνες, ένας άνθρωπος που σήμερα ζει στο Grotten, μια κατοικία που του έχει παραχωρήσει ο βασιλιάς της Νορβηγίας ως τη σημαντικότερη προσωπικότητα του πολιτισμού της χώρας. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε σαράντα γλώσσες, τα θεατρικά του ανεβαίνουν από σπουδαίους σκηνοθέτες και έχει τιμηθεί με τα σημαντικότερα βραβεία. Είναι δυνατό να μην εκδώσουμε αυτούς τους συγγραφείς; Την κακή λογοτεχνία τη διαβάζεις για να ξεχαστείς ή για να αυτοεπιβεβαιωθείς. Η καλή λογοτεχνία, αντιθέτως, σε αναστατώνει και σε ξεβολεύει». «Πρέπει να ομολογήσουμε ότι ο μέσος Έλληνας έχει κακή σχέση με το βιβλίο. Για πολλούς η τελευταία φορά που πήραν ένα στα χέρια τους ήταν ως μαθητές στο σχολείο. Δυστυχώς, παραμένει χαραγμένη βαθιά στη μνήμη μας η σκηνή με το κάψιμο των βιβλίων στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς», υποστηρίζει με τη σειρά του ο Γιώργος Δαρδανός και παίρνει από τη βιβλιοθήκη του γραφείου του ένα τόμο που έχει επιμεληθεί ο ίδιος και φέρει τον τίτλο Η σχηματική σκέψη - Το ένα και μοναδικό βιβλίο και οι ανύπαρκτες βιβλιοθήκες στην ελληνική εκπαίδευση. «Είμαστε η μοναδική χώρα που δεν έχει βιβλιοθήκες στα σχολεία της. Πώς θα έρθουν οι νέοι σε επαφή με ρεύματα της τέχνης και του στοχασμού, με τις νέες ιδέες και τον πολιτισμό; Μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες καταφέραμε κάποια στιγμή να ιδρύσουμε τις πρώτες πεντακόσιες βιβλιοθήκες,

PORTRAITS 2024

ΒΙΒΛΙΟ

αλλά δεν εμπλουτίστηκαν ποτέ, δεν άνοιξαν τις πόρτες τους στην κοινωνία, οι περισσότερες κατέληξαν αποθήκες με σπασμένα θρανία και παλιούς υπολογιστές». Στη συζήτησή μας παρεμβαίνει ο Γιάννης Μαμάης, ένας από τους ελάχιστους παλιούς μάστορες τυπογράφους της Ελλάδας που δεν εγκατέλειψαν τον κόσμο του βιβλίου όταν ήρθε η λαίλαπα της φωτοσύνθεσης. Στη συνομιλία μας τονίζει: «Ανήκω στην πλευρά της κλασικής γραμμής ως προς την τυπογραφική επιμέλεια. Επιμένω στη λιτότητα, στην αποστροφή για το κραυγαλέο και στην έγνοια για το αβίαστο ταίριασμα. Τυπογραφία για μας είναι η αισθητική αρτιότητα και η αρμονία. Η μέριμνα για τις πιο καλοσχεδιασμένες γραμματοσειρές και ο σεβασμός στις θεμελιώδεις αρχές της σελιδοποίησης. Κυρίως για οτιδήποτε δεν “πικραίνει” το μάτι».

H νέα χρονιά είναι κομβική για την ιστορία του εκδοτικού οίκου, αφού συμπληρώνουν εξήντα χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας στον χώρο του βιβλίου. Ετοιμάζουν νέες εκδόσεις υψηλής ποιότητας, όπως η αυτοβιογραφία του Π. Νερούδα και το Τάδε έφη Ζαρατούστρα του Νίτσε, πάντα κινούμενοι στη λογική τού να πορεύονται κόντρα στα σημεία των καιρών. Όπως μου εκμυστηρεύονται, θα εξακολουθήσουν να προωθούν την κλασική λογοτεχνία, τους μεγάλους ποιητές, την αρχαία γραμματεία, την ιστορία, τη φιλοσοφία, το δοκίμιο και τα συγγράμματα τέχνης, αντιβαίνοντας στους νόμους της αγοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομα του Γουτεμβέργιου κυριαρχεί στον τίτλο των ιστορικών εκδόσεων, θυμίζοντας ότι ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εφευρέτες στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο οποίος έφερε επανάσταση στον χώρο της τυπογραφίας. Φεύγοντας από την οδό Μαυρομιχάλη, ο Κώστας Δαρδανός μου υπενθυμίζει ότι «η ανάγνωση είναι μια άσκηση αυτογνωσίας». Και καταλήγει: «Να μην ξεχνάμε ότι το βιβλίο είναι ένα διαβατήριο για μια χώρα που ουσιαστικά είναι η πραγματική πατρίδα σου».

Συναντήσαμε τους ανθρώπους του ιστορικού εκδοτικού οίκου που συμπληρώνει εξήντα χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας στην εγχώρια βιβλιοπαραγωγή και φέτος μετρά στη συλλογή του ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας, δύο Booker και ένα Pulitzer.

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΓΙΆΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

LiFO 21.12.23

113

Σε μία από τις πιο μικρές κουζίνες της Θεσσαλονίκης γνωρίσαμε έναν μάγειρα με τεράστιο ταλέντο, που παραμένει χαμηλών τόνων, ενώ προσφέρει πιάτα ουσιαστικά και μεγάλα, σαν τα dumplings με γίδα στον ζωμό της, που μπορεί και να γράψουν ιστορία.

K

ανείς δεν τσιγκουνεύεται τα κομπλιμέντα για τον Γιώργο Ζαννάκη, ούτε από τη μεριά του κοινού των εστιατορίων ούτε από τον κύκλο των μαγείρων. «Ναι μεν, αλλά» για το φαγητό του δεν έχω ακούσει και αυτό δεν είναι το πιο σύνηθες πια· έχουμε φάει πολύ, παντού, μεταφερόμαστε από τη μια νέα άφιξη στην άλλη, έχουμε άλλα στάνταρ και απαιτήσεις. Και είναι δύσκολο, όταν όλοι σε παινεύουν, να παραμένεις ταπεινός όπως εκείνος. Όμως έχει στόφα μεγάλου, ενώ κρατάει ένα από τα πιο μικρά εστιατόρια της πόλης του. Βεριτάμπλ Θεσσαλονικιός, βρέθηκε να σπουδάζει Βιβλιοθηκονομία, παρότι ήταν απόλυτα βέβαιος ότι δεν θα ακολουθούσε αυτήν τη δουλειά. Παράλληλα δούλευε σέρβις σε ταβέρνες και εστιατόρια από τα δεκαεπτά του και, απ’ όταν πρωτομπήκε στα μαγαζιά, ήθελε να μπει και στις κουζίνες, «έχουν άλλη ένταση». Ωστόσο, στις αρχές του 2000 η μαγειρική δεν ήταν δουλειά που χάριζε status, «νομίζω ότι οι περισσότεροι μάγειρες που γνώρισα εκείνη την εποχή ήταν είτε αποφυλακισμένοι είτε άνθρωποι που δεν έβρισκαν κάτι άλλο να κάνουν. Τώρα πια είναι ένα επάγγελμα με ανταγωνισμό και φιλοδοξίες, έχει να σου προσφέρει άλλες συγκινήσεις». Φεύγει κάποια στιγμή για τη Ζάκυνθο, προκειμένου να δουλέψει στο μαγαζί ενός φίλου του που ήταν σαν τη μύγα μες στο γάλα στην περιοχή του Λαγανά. Εκεί βρήκε ένα κουζινάκι —«του λέω “άσε, θα μπω εγώ”»—, και σε αυτό έβγαζε τηγανιές ριγανάτες και κεφτεδάκια για τη ρακή. Μέχρι τότε δεν είχε τα λεφτά που χρειαζόταν για να γραφτεί σε σχολή μαγειρικής που τόσο ήθελε. Πήρε όσα μάζεψε οκτώ μήνες δουλεύοντας εκεί και έκανε δύο χρόνια μαγειρική, άλλα δύο χρόνια ζαχαροπλαστική. Του πρότειναν να αναλάβει και ρόλο καθηγητή στους πρωτοετείς, έμεινε λοιπόν άλλα δύο χρόνια. Έπειτα πέρασε από διάφορα μπιστρό και έκανε τρία καλοκαίρια στους Λειψούς μαζί με τη σύντροφό του, τη Βάσια Γκαμπράνη, αλλά ονειρεύονταν για χρόνια ένα δικό τους μαγαζί. Μέχρι που τον πήρε τηλέφωνο ο Γιάννης Λουκάκης και του πρότεινε να γίνει μέρος της Μούργας, του εστιατορίου που αποτελεί σημείο αναφοράς για τη γαστρονομική σκηνή της Θεσσαλονίκης και για μια γενιά μαγείρων που εδώ και μερικά χρόνια δοξάζονται — όλοι θέλουν να φάνε από αυτούς, γεμίζουν τα γαστροκαφενεία, οι γαστροταβέρνες και τα νεο-μαγειρεία τους ή όπως αλλιώς λέγονται τα εγχειρήματά τους. Ο Ζαννάκης ανδρώθηκε στην κουζίνα του Λουκάκη, εκεί άρχισαν να ξεκαθαρίζουν τα πράγματα που είχε στο κεφάλι του, βλέποντας την καλή και ντόπια πρώτη ύλη που δίνει κάθε εποχή να υπερέχει στα πιάτα και να αφήνεται να μιλήσει μόνη της χωρίς πολλά πολλά να την καλύπτουν, δίχως επεξεργασία και μετατροπές. Έμαθε να δουλεύει σε μια ομάδα της οποίας δεν ηγείται ένας σεφ, δίπλα σε κόσμο που προτιμά τον τίτλο του μάγειρα.

114

LiFO

ΓΙΏΡΓΟΣ Αυτό το πρώτο πληθυντικό που χρησιμοποιεί είναι για την Ηλιόπετρα, για τη δική του πια κουζίνα των λίγων τετραγωνικών, στην οποία τώρα δουλεύουν συνολικά τρεις άνθρωποι· είναι ο ένας από αυτούς και δεν κάνει απουσίες, όσες φορές το έχω επισκεφθεί τον βρίσκω πάντα εκεί, προφανώς εγώ είμαι τουρίστρια στη Θεσσαλονίκη, αλλά μου το επιβεβαιώνουν και οι μόνιμοι της κάτοικοι της πόλης. «Είναι δικό μου σκάλωμα το ότι θέλω να είμαι εδώ, τολμώ να πω ότι ο Στελλάκης και ο Γιώργος μπορεί να είναι και καλύτεροι από μένα ως μάγειροι, απλώς είμαι ανασφαλής, δεν θέλω να λείπω». Την πρώτη φορά που βρέθηκα στο μαγαζί, στη δεύτερη επανεκκίνηση της εστίασης μετά τη μεγάλη καραντίνα που περάσαμε, εκείνος μαγείρευε ολομόναχος για τα τέσσερα τραπέζια που μπορούσαν να βγάλουν έξω, πράγμα που μου φάνηκε εξωπραγματικό. Κοιτάμε πλέον περισσότερο από ποτέ πόσα δίνουμε έξω για να φάμε, δεν μας παίρνει για ρίσκο. Και η Ηλιόπετρα του Γιώργου και της Βάσιας, που έχει μια κουζίνα καθαρή σαν κόσμημα και μια σάλα σαν φιλικό σαλόνι για εμάς που τρώμε έξω, έχει στα πιάτα τιμές που έχουμε ξεχάσει καιρό τώρα, «έχουμε αντιληφθεί ότι λεφτά δεν πρόκειται να βγάλουμε ποτέ πολλά, ας γουστάρουμε τουλάχιστον αυτό που κάνουμε για να βγάζουμε το μεροκάματό μας». Το μαγαζί πήρε φόρα χωρίς να διαφημιστεί, και δεν είναι ότι βρίσκεται σε κάποια πιάτσα, λειτουργεί στις παρυφές της Άνω Πόλης, στον ήσυχο δρόμο της Αισχύλου. «Αν ήταν στην Τσιμισκή θα έκανε χαμό», θα μου πει, ενώ τρώμε μαζί εκεί, η Μαρία που είναι καλοφαγού και ξέρει πώς κινούνται οι Θεσσαλονικείς. Λίγο πριν έχω κάτσει με τον Γιώργο σε ένα μικρό γραφείο που μόλις έπιασε δίπλα στο εστιατόριο, το ραδιόφωνο παίζει Δεύτερο Πρόγραμμα και δεν το κλείνει, ενώ μου λέει πως όσο του το επιτρέπουν οι συνθήκες και οι ιδιοκτήτες δεν πρόκειται να αλλάξει χώρο γιατί η γειτονιά έχει κάτι το καλτ — δεν το μπορεί το πολύ στημένο. Ο μέντοράς του στη σχολή θαύμαζε τον τρόπο των Ιαπώνων στο φαγητό και του τη μετέδωσε αυτή την αγάπη. Το πρώτο μενού της Ηλιόπετρας που έπιασα στα χέρια μου μού φάνηκε αλλοπρόσαλλο, δεν το περίμενα αυτό που τελικά είδα, ένα φαγητό ουσιαστικό και βαθιά νόστιμο που απλώς παντρεύει διάφορα ετερόκλητα μερικές φορές υλικά που αρέσουν στον εμπνευστή του. Αρχικά, όταν είδα κάποιες ασιατικές πινελιές στα πιάτα του, αναρωτήθηκα «γιατί». Και αυτήν τη στιγμή μπορώ να πω ότι αυτά τα dumplings που σερβίρει με γίδα στον ζωμό της είναι το πιάτο της χρονιάς, στο τραπέζι μας μάλιστα ακούστηκε η φράση «μα τι κάνει ο άνθρωπος;» ενώ τα γευόμασταν. «Πιο εύκολα θα δοκιμάσει γίδα βραστή έτσι ένα παιδί είκοσι χρονών, και αν του τη φέρουν να τη φάει σε ένα χωριό θα του είναι γνώριμη η γεύση της». Μπορώ να βάλω και το χέρι μου στη φωτιά για το ότι το φαγητό του δεν μπορεί να απογοητεύσει. Το τελευταίο μας τραπέζι εκεί γέμισε με κουνουπίδι ψητό και μια κρέμα από αυτό με αυγό ποσέ, sobrasada στο φλόγιστρο και chips γαρίδας στο ίδιο πιάτο, πιτάκι χειροποίητο με παστουρμά και κατσικίσιο κορμό, γαρίδα και σουπιά με νουντλς σε γάλα καρύδας, χελιδονόψαρο φρικασέ, γενικά με πιάτα που δεν αντιγράφουν άλλα παρά έχουν να μας πουν κάτι καινούργιο, που είναι και καινοτόμα και δοσμένα για να τα νιώσουμε comfort, είναι πολύ πιθανό να ξεκινήσουν μια νέα σχολή, και βγαίνουν από μάγειρες χωρίς πόζα. Σχετικά με το κλισέ που θέλει τα πιάτα που μας αρέσουν να έχουν γίνει με αγάπη, ο Γιώργος Ζαννάκης θα μου αποκαλύψει πως μπορεί να έχουν φτιαχτεί και με τα πιο αρνητικά συναισθήματα. Πως όσο εμείς γεμίζαμε χαρά με το φαγητό του εκείνος βυθιζόταν στη στενοχώρια, στον θυμό που προκαλεί η αδικία. Πως, όπως κάποια λουλούδια έχουν τη δύναμη να ανθίζουν μέσα από πέτρες, έτσι υπάρχουν και κάποιοι εκεί έξω που δουλειά τους είναι να μας ευχαριστήσουν τη στιγμή που οι ίδιοι παλεύουν με τους δικούς τους σκοπέλους. «Τα τελευταία δύο χρόνια έχασα τρία πολύ αγαπημένα μου πρόσωπα-σταθμούς στη ζωή μου. Δεν σου κρύβω ότι μου είχε περάσει από το μυαλό να κλείσω το μαγαζί, σε τέτοια κατάσταση ήμουν. Το καλοκαίρι το πέρασα μέσα στην τουαλέτα της αποθήκης, μαγείρευα και μετά πήγαινα και κλεινόμουν εκεί, μέχρι που μια μέρα μού χτύπησε την πόρτα ο Λουκάκης, έκατσε μαζί μου δυο ώρες και μου μιλούσε. Ευτυχώς, είχα πολύ κόσμο που με στήριξε, που με βοήθησε να σταθώ στα πόδια μου. Δεν είμαι καλά ακόμα και δεν ξέρω πότε θα γίνω, αλλά υπήρξαν άνθρωποι που κατάφεραν να κρατήσουμε το μαγαζί, οπότε θέλω να τους ευχαριστήσω από την καρδιά μου όλους». Το ’24 από την Ηλιόπετρα περιμένουμε να προσθέσει άλλα τέσσερα τραπέζια στα δέκα που έχει αυτήν τη στιγμή — θα το μεγαλώσουν λίγο το μαγαζί. «Εγώ από το ’24 δεν περιμένω πολλά πράγματα, ούτε άρθρα ούτε φωτογραφίες, θέλω απλώς να είμαι στην κουζίνα μου, να μαγειρεύω και να μνημονεύω εκείνους που έφυγαν».

21.12.23

PORTRAITS 2024

ΓΕΥΣΗ

ΗΛΙΌΠΕΤΡΑ, ΑΙΣΧΎΛΟΥ 5, ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ 2314 055 553

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΖΩΉ ΠΑΡΑΣΊΔΗ ΦΩΤΟ: ΌΛΓΑ ΔΈΙΚΟΥ

ΖΑΝΝΆΚΗΣ

LiFO 21.12.23

115

ΣΥΡΑΓΏ

116

LiFO

21.12.23

PORTRAITS 2024

EIKAΣΤΙΚΑ

ΚΕΊΜΕΝΟ: ΑΡΓΥΡΏ ΜΠΟΖΏΝΗ ΦΩΤΟ: ΠΆΡΙΣ ΤΑΒΙΤΙΆΝ

Η Εθνική Πινακοθήκη υπό τη διεύθυνση της Συραγώς Τσιάρα δείχνει τον δρόμο της εξωστρέφειας, των διαθεματικών εκθέσεων, του ανοίγματος νέων χώρων και της ανανέωσης των συλλογών της, της διεύρυνσης του ερμηνευτικού πλαισίου μέσα από τη συνάντηση διαφορετικών τεχνών. Στην «Αστυγραφία» για πρώτη φορά είδαμε τη φωτογραφία ισότιμα δίπλα στη γλυπτική και τη ζωγραφική, ενώ το άνοιγμα του Ενδιάμεσου Χώρου προτείνει νέες αναγνώσεις σε έργα σύγχρονων καλλιτεχνών.

Σ

ΤΣΙΆΡΑ

τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, ακόμα και όταν της απευθυνόμαστε στον πληθυντικό, αναφερόμαστε με το μικρό της όνομα, που αποκλείεται να το μπερδέψεις με άλλο. Η Συραγώ Τσιάρα, μετά από είκοσι χρόνια στη Θεσσαλονίκη, όπου διετέλεσε διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, διευθύντρια της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και έως το 2022 διευθύντρια του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης-MOMus, αποδέχθηκε την πρόταση να γίνει η νέα διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου το καλοκαίρι του 2022. «Αν δεν επρόκειτο για την Εθνική Πινακοθήκη, δεν νομίζω ότι θα κατέβαινα στην Αθήνα. Δεν ξέρω πώς ακούγεται, αλλά είναι αλήθεια» λέει, μιλώντας για την απόφαση που πήρε πριν από δεκαέξι μήνες, φέρνοντας τεράστια ανατροπή στην προσωπική της ζωή, αφού άφησε το σπίτι της και τον χώρο όπου δούλευε επί 22 χρόνια. Είχε περάσει έναν χρόνο στην Αθήνα το 2019, όταν συνέδραμε τον Δημήτρη Αντωνακάκη στη διεύθυνση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ώστε να ανοίξει για το κοινό. Παρά τις φήμες που την έδειχναν ως τη νέα διευθύντρια του μουσείου, η ίδια το είχε αποκλείσει κατηγορηματικά. «Δεν μου είχε περάσει από το μυαλό το να μείνω στην Αθήνα», λέει. «Όταν όμως μου έγινε η πρόταση για την Πινακοθήκη, δεν το σκέφτηκα πολύ. Ήταν μια προοπτική και μια ιδέα που μου φάνηκε ελκυστική τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο όσον αφορά την εξέλιξη της δουλειάς μου, ήταν μια μεγάλη πρόκληση που αποδέχτηκα ευχαρίστως. Παρά τη συναίσθηση της μεγάλης ευθύνης, ήμουν πολύ ανοιχτή σε αυτό που επρόκειτο, και ήθελα να συμβεί». Έχοντας αναλάβει έναν οργανισμό που έχει κομβική σημασία στην Ελλάδα σε μουσειακό επίπεδο, συνειδητοποίησε από την πρώτη στιγμή κάποια πράγματα που ήξερε, ενώ κάποια τα ανακάλυψε στην πορεία, π.χ. την αντίληψη των περισσοτέρων ότι η Εθνική Πινακοθήκη δεν είναι μόνο ό,τι βλέπουμε στο γνωστό μας κτίριο, αλλά κάτι πολυδιάστατο. Υπάρχει η Γλυπτοθήκη, το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης και τέσσερα παραρτήματα στην περιφέρεια, αλλά δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε αυτά, λόγω ελλιπούς προβολής του έργου τους. «Νομίζω ότι έχει αρχίσει ο σταδιακός μετασχηματισμός της Εθνικής Πινακοθήκης σε έναν χώρο όπου οποιοσδήποτε θα νιώθει ευπρόσδεκτος, ανεξαρτήτως προέλευσης, σε έναν τόπο φιλικό όπου η τέχνη θα τον προσελκύει και θα τον παροτρύνει να αισθανθεί, να βιώσει, να μάθει περισσότερα πράγματα. Ο στόχος μου και η σκέψη μου από την πρώτη στιγμή είναι πώς θα επικαιροποιήσουμε το περιεχόμενο μιας ιστορικής συλλογής και πώς αυτό θα έρθει καλύτερα στο σήμερα, ώστε να νιώσουμε ότι έχει μεγαλύτερο νόημα για εμάς», λέει η Συραγώ Τσιάρα

LiFO 21.12.23

117

Η επιμελητική πρακτική της έχει κάποιες κατευθύνσεις που αφορούν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε ένα έργο τέχνης όχι ως αυτοτελές αντικείμενο με καλλιτεχνική αξία αλλά ως φορέα αντιλήψεων και συναισθημάτων, ως έναν χώρο νοήματος και αξιών που συνδέεται με την κοινωνία και την Ιστορία. «Αυτό που με ενδιαφέρει να προωθήσουμε ως αντίληψη για την Εθνική Πινακοθήκη είναι και αυτό που ονομάζω “διασταύρωση των βλεμμάτων”, δηλαδή να ανοίξουμε το ερμηνευτικό πλαίσιο μέσα από τη συνάντηση διαφορετικών τεχνών, να δούμε και να ερμηνεύσουμε μια τέχνη μέσα από μια άλλη. Δεν πιστεύω στα στεγανά και στις απόλυτες διαχωριστικές γραμμές και αυτό το δοκιμάσαμε στην πρώτη περιοδική έκθεση που επιμελήθηκα, την “Αστυγραφία”, φέρνοντας τη φωτογραφία στο ίδιο επίπεδο —αυτονόητο για μένα, αλλά όχι για το παρελθόν της Εθνικής Πινακοθήκης— με τη ζωγραφική και τη γλυπτική και βλέποντάς τες ως παράλληλες πηγές ανάγνωσης και ανοίγοντας συγχρόνως έναν διάλογο με την τέχνη του κινηματογράφου. Εδώ συμβαίνει η διασταύρωση των βλεμμάτων και έχουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες μέσα από τις οποίες μπορείς να εξετάσεις ένα ζήτημα όπως αυτό της αστικής ανάπτυξης και των διαφορετικών επιπέδων της στην ελληνική πόλη. Με ενδιαφέρει αυτό που λέγεται βιωματική προσέγγιση και παρουσιάζεται μπροστά στον επισκέπτη ως αφήγημα να τον αφορά είτε ως παρελθόν, είτε ως βίωμα, είτε ως πρόταση για το μέλλον, ή να δείχνει τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο». Πιστεύει ότι η ελευθερία του/της εκάστοτε διευθυντή/διευθύντριας ενός δημόσιου οργανισμού είναι συνάρτηση της οργανωτικής δομής και του επιπέδου ανάπτυξής του ώστε να λειτουργεί σωστά, για να μπορεί, σε συνεννόηση και συνεργασία με τους ανθρώπους γύρω του, να προχωρήσει μπροστά. «Το όραμα που έχει όποιος βρίσκεται σε μια τέτοια θέση δεν μπορεί να είναι μόνο προσωπικό. Αν δεν είναι συλλογικό, αν δεν πιστέψει μια ομάδα, δεν πρόκειται να προχωρήσει», συνεχίζει. «Αν τα οργανωτικά και θεσμικά δεν είναι τακτοποιημένα ζητήματα που αφορούν τον τρόπο λειτουργίας και συναλλαγής σε επίπεδο διαχείρισης των συλλογών, αν δεν λειτουργεί με μια “κανονικότητα” η οργάνωση της εκπαίδευσης και της έρευνας, είναι δύσκολο το όραμα να εφαρμοστεί στην πράξη, να εμπνεύσει και να πείσει. Για να προχωρήσουμε στο μέλλον με μια πιο σύγχρονη αντίληψη, πρέπει να πείσουμε αφενός τους ανθρώπους γύρω μας να συμπορευτούν, αφετέρου μια πλειοψηφία ότι αυτό έχει νόημα να το υποστηρίξουμε όλοι». Παρά τις αντιρρήσεις που πολλές φορές έχουν διατυπωθεί για το κτίριο, τον τρόπο που βλέπουμε τις συλλογές και την οργάνωση του χώρου της, η Πινακοθήκη είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και αγαπητά τοπόσημα στο κέντρο της Αθήνας, με μεγάλη και διαρκώς αυξανόμενη επισκεψιμότητα. Είναι το πρώτο μέρος που πολλοί επισκέπτονται ώστε να ενημερωθούν για την πορεία της ελληνικής τέχνης. Η νέα διευθύντριά του το οραματίζεται ως ένα σύγχρονο, συμπεριληπτικό ίδρυμα, ανοιχτό σε διαφορετικές προσεγγίσεις, στις οποίες μπορεί να δώσει χώρο για να καλλιεργηθούν. «Η Πινακοθήκη στηρίζει έμπρακτα τη διαχρονία και με τον ίδιο σεβασμό που βλέπει την τέχνη του 18ου, του 19ου και του 20ού αιώνα, που είναι πια Ιστορία, βλέπει και αυτό που συμβαίνει σήμερα» λέει. «Η αποστολή της Εθνικής Πινακοθήκης δεν σταματά στο παρελθόν, αυτό που συμβαίνει σήμερα σε κάποιες δεκαετίες θα είναι ιστορία. Οφείλουμε να ιστορικοποιούμε το παρόν μας, να το καταγράφουμε, να το παρακολουθούμε και να εμπλουτίζουμε τις συλλογές μας με τη σημερινή τέχνη. Βλέποντας τι συνέλεγαν ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Ιακωβίδης, ο Καλλιγάς και ο Παπαστάμος —μάλιστα, αυτά που συνέλεγε ο Παπαστάμος ήταν μια πολύτιμη μαγιά για την “Αστυγραφία”—, βλέπουμε παράλληλα τι άφησαν απέξω. Είναι ένα ζήτημα που αφορά και το σήμερα, το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας. Είναι πάντα ενδιαφέρον να εξετάζουμε τι έχουμε και τι δεν έχουμε». Η Πινακοθήκη αρχίζει να αποκτά κινητικότητα με τις παράλληλες δράσεις που οργανώνει (περφόρμανς, μουσικές εκδηλώσεις και εκδηλώσεις λόγου), δίνοντας την ευκαιρία στο κοινό να επισκέπτεται ξανά και ξανά ένα μέρος που θέλει να τον αφορά, αντλώντας ερεθίσματα από την κοινωνία. «Με ενδιαφέρει να συμβάλει η Εθνική Πινακοθήκη στη δημιουργία ενός πεδίου ανταλλαγής απόψεων και να θέτει ζητήματα μέσα από το έργο των καλλιτεχνών, αναδεικνύοντας και διερευνώντας τις αναζητήσεις και όχι επιβάλλοντας κάποιες θέσεις», εξηγεί η κ. Τσιάρα που ετοιμάζει τη νέα μεγάλη περιοδική έκθεση «Δημοκρατία», αντιμετωπίζοντάς την ως μια έκθεση που αφορά όχι μόνο το παρελθόν αλλά και το παρόν ενός πολιτεύματος που χρειάζεται τροφοδότηση ως έννοια, υπεράσπιση και διαρκή προβολή των αξιών του. «Δεν κοιτάζουμε στο παρελθόν για να μάθουμε και να καλλιεργήσουμε τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα αλλά και για να δούμε πού βρισκόμαστε και ποια νοήματα φτάνουν στο σήμερα. Αυτό που συμβαίνει στον κόσμο με την άνοδο της ακροδεξιάς αφορά και το ζήτημα της λειτουργίας της δημοκρατίας. Σε αυτόν τον διάλογο, σε αυτή την υπεράσπιση της έννοιας των ενεργών πολιτών θέλουμε να συμβάλει η Εθνική Πινακοθήκη», λέει. Οι αλλαγές στη μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης απασχόλησαν από την πρώτη στιγμή τη Συραγώ Τσιάρα. Θα ξεκινήσουν από τον τρίτο και, όπως λέει, «ήδη δουλεύουμε τις έννοιες και τις κατευθύνσεις. Θα τη δούμε μαζί αυτή την αλλαγή που θα ολοκληρωθεί στις αρχές του 2025, και λέω “όλοι μαζί” γιατί κάποια στάδια της διαδικασίας θα είναι ορατά στο κοινό. Το εφαρμόσαμε αυτό στα εργαστήρια ανοιχτής τέχνης, φέρνοντας σε επαφή τους επισκέπτες με τα έργα που αποκαθίστανται. Eπρόκειτο για μια εξαιρετική δράση που επαναλήφθηκε πάνω από 25 φορές λόγω μεγάλης ζήτησης, διαπιστώνοντας πόσο ενδιαφέρεται το κοινό για το τι συμβαίνει προτού ένα έργο ανέβει στον τοίχο». Η κ. Τσιάρα είχε ως πρώτο μέλημα η δημόσια χρηματοδότηση να φτάσει στο επίπεδο που απαιτείται για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού. Χαρούμενη για την ανταπόκριση του ΥΠΠΟΑ, σημειώνει ότι σήμερα ο προϋπολογισμός καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες της Πινακοθήκης. «Αυτή είναι η βάση. Από κει και πέρα, οφείλει κάποιος να αυξήσει τα έσοδά του και να αναπτυχθεί οικονομικά. Θέλω η Πινακοθήκη να έχει αυτό το επίπεδο της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας στη λειτουργία της, να προσελκύσει χορηγίες, χωρίς να εξαρτάται από αυτές» διευκρινίζει. Πριν από λίγες ημέρες εγκαινιάστηκε ο Ενδιάμεσος Χώρος της Πινακοθήκης με την έκθεση της Ρένας Παπασπύρου, ο οποίος στη συνέχεια θα συμπεριλάβει κι άλλες δράσεις. Η κ. Τσιάρα ερευνά και άλλους χώρους εντός και εκτός του κτιρίου για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ενώ σχεδιάζει να ενισχύσει με τη μεταφορά κάποιων έργων από τις αποθήκες τη διασύνδεση γλυπτικής και ζωγραφικής. Το 2024 θα είναι ένας χρόνος εσωτερικής αναδιάρθρωσης με πράγματα που δεν φαίνονται, αλλά είναι σημαντικά για τη συνέχιση της λειτουργίας της Πινακοθήκης, που το προσωπικό της τα τελευταία χρόνια έχει συρρικνωθεί, ενώ οι ανάγκες της μεγάλωσαν. Κάνοντας έναν μικρό απολογισμό, η Συραγώ Τσιάρα δηλώνει ευχαριστημένη. «Μέσα σε αυτόν τον χρόνο βάλαμε όλοι τα δυνατά μας και λειτουργούμε αρκετά καλά εσωτερικά, το πιο σημαντικό για μένα είναι αυτό», λέει. «Υπάρχει μεγάλη ανταπόκριση σε όλα τα ανοίγματα που κάνουμε, κάτι που δεν συνηθιζόταν στην Πινακοθήκη. Οι κάτοικοι της Αθήνας μάς δείχνουν ότι τους ενδιαφέρει και τους αφορά η Εθνική Πινακοθήκη, θέλουν τον διάλογο που ανοίγουμε. Θα ήθελα να μιλήσω και για την ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη των ανθρώπων με τους οποίους εργαζόμαστε. Με ενδιαφέρει να τους ενδυναμώσω και να συμβάλω όσο μπορώ στο να αισθάνονται ότι υπάρχουν σε ένα περιβάλλον που τους καταλαβαίνει και τους υποστηρίζει».

Η ΣΥΡΑΓΏ ΤΣΙΆΡΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΉΘΗΚΕ ΣΤΟΥΣ ΧΏΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΉΣ ΠΙΝΑΚΟΘΉΚΗΣ. ΣΤΟ ΦΌΝΤΟ ΤΟ ΈΡΓΟ ΤΗΣ ΡΈΝΑΣ ΠΑΠΑΣΠΎΡΟΥ «BAALBEKS», ΜΕΛΊΣΣΙΑ ΑΤΤΙΚΉΣ, ΙΟΎΛΙΟΣ 1986, ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΜΈΡΟΣ ΤΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ «ΡΈΝΑ ΠΑΠΑΣΠΎΡΟΥ: “ΕΠΙΦΆΝΕΙΕΣ, ΟΔΗΓΊΕΣ ΧΡΉΣΗΣ*”» ΣΤΟΝ ΕΝΔΙΆΜΕΣΟ ΧΏΡΟ ΤΗΣ ΕΠΜΑΣ.

«Η αποστολή της Εθνικής Πινακοθήκης δεν σταματά στο παρελθόν, αυτό που συμβαίνει σήμερα σε κάποιες δεκαετίες θα είναι ιστορία. Οφείλουμε να ιστορικοποιούμε το παρόν μας, να το καταγράφουμε, να το παρακολουθούμε και να εμπλουτίζουμε τις συλλογές μας με τη σημερινή τέχνη».

118

LiFO

21.12.23

Δύο νέα συγκλονιστικά βιβλία από τις εκδόσεις της Lifo.

Βρασίδας Καραλής

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

ΣΤΟΝ

ΡΟΜΠΕΡΤ

&

ΕΠΙΣΤΟΛΈΣ

ΠΡΟΣ

ΕΥΣΤΑΘΙΟΝ

ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ & ΣΤO lifoshop.gr LiFO 21.12.23

119

796

ΠΑΡΤΙ

Strange

by Stegi.Radio Τέσσερις νέοι επιμελητές επιλέγουν για τέσσερις βραδιές, από μία ο καθένας, αναπάντεχους ήχους που αντανακλούν το μέλλον της εγχώριας μουσικής σκηνής. Αντλώντας έμπνευση από ένα πλήθος διαφορετικών πεδίων που εκτείνονται από τη χορευτική ηλεκτρονική μουσική και τον πειραματισμό έως το χιπ-χοπ, ο Βασίλης Παξινός, η KOKETAMC, η Saber Rider και ο Whystine θα προσκαλέσουν καλλιτέχνες της αθηναϊκής μουσικής σκηνής να παρουσιάσουν ένα ανατρεπτικό οπτικοακουστικό αποτέλεσμα. Το event παρουσιάζει η EvelinaEgw. 22, 23, 29, 30/12, -1 Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107, Παρ.-Σάβ. 22:0001:00, είσοδος από 5 ευρώ

122

ΣΙΝΕΜΑ Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

124

ΒΙΒΛΙΟ

Τα μαθήματα ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη στη Χίο έρχονται στο φως

126

ΜΟΥΣΙΚΉ

$ulee

Piano Days στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

120

LiFO

21.12.23

LiFO 21.12.23

121

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ

Σινεμά

απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Ο Καπετάν Μιχάλης Η μεταφορά του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη από τον Κώστα Χαραλάμπους. ΣΥΝΟΨΗ: Κρήτη, 1889, η χρονιά της επανάστασης.

Ο καπετάν Μιχάλης, ένας ασυμβίβαστος Κρητικός, συναντά την Εμινέ, γυναίκα του αδελφοποιτού του, Νουρήμπεη, τον κυριεύει ένας πειρασμός που δεν τον αφήνει σε ησυχία και τον αποσπά από αυτό που θεωρεί ιερό καθήκον, την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους.

Β

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο Κακό

122

LiFO

ασισμένη στο ομώνυμο ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, η ταινία Καπετάν Μιχάλης καταγράφει την προσπάθεια των Κρητών να απελευθερωθούν από τον ζυγό της οθωμανικής αυτοκρατορίας μέσα από μια σειρά γεγονότων που θα κλιμακώνονταν στην Επανάσταση του 1889, ενώ παράλληλα αποτυπώνει χαρακτήρες αντιπροσωπευτικούς του φλογερού κλίματος και της εποχής μιας επιτακτικής αλλαγής. Ο σκηνοθέτης Κώστας Χαραλάμπους σέβεται τον Καζαντζάκη, τους βασικούς άξονες και τους χαρακτήρες του έργου, το πνεύμα αναταραχής και ανάτασης, τον συχνά τραχύ λόγο αλλά και την αισθηματική πλοκή, με τον καπετάν Μιχάλη (Χειλάκης) να σαγηνεύεται από την Εμινέ (Καζάκου), τη γυναίκα του αδελφοποιτού του, Νουρήμπεη (Συσσοβίτης), η οποία τον απατάει με τον καπετάν Πολυξίγκη (Μπουγιούρης), μετά τον τραυματισμό του σε μονομαχία, που τον αφήνει ανίκανο. Λίγο πριν από τον γάμο της με τον Πολυξίγκη, την απάγουν για αντίποινα. Ο ήρωας, κατ’ ουσίαν το πρόσωπο του πατέρα του Καζαντζάκη, όπως το εξιδανίκευσε ο συγγραφέας στο βιβλίο που έγραψε στην τελευταία φάση της λογοτεχνικής του πορείας, όντως παρουσιάζεται σαν θεριό ανήμερο, ανυπότακτος και ασυμβίβαστος, σύμβολο και όραμα, βαρύ φορτίο στους ώμους του Αιμίλιου Χειλάκη, ο οποίος προσηλώνεται στην αγριάδα του και περιφρονεί όποιον δεν συμφωνεί με τις αξίες και τις αρχές του, ακόμη και τη δική του αδυναμία έλξη του προς τη

φιλήδονη Εμινέ. Αντιστικτικά, ο Παναγιώτης Μπουγιούρης διατηρεί μια ευελιξία στη συμπεριφορά του Πολυξίγκη, δείχνοντας την πιο ανάλαφρη πλευρά της κρητικής θυμοσοφίας. Οι δυο ηθοποιοί μονοπωλούν το ενδιαφέρον στις σκηνές τους, σε μια ταινία που ωστόσο αυτοπεριορίζεται σε κλίμακα, μακρηγορεί στους διαλόγους, δείχνει να μην απορροφά τις διαφορετικές της υφές και ελάχιστα αποδίδει την επική διάσταση και το δραματικό σασπένς που περιγράφουν τα γεγονότα.

VILLAGE RENTI 5,11,16 - VILLAGE MALL 6,9,13 VILLAGE PAGRATI 3 - VILLAGE AG.DIMITRIOS 3 OPTIONS ILION 2,4,7 - TOWN CINEMAS 2,4 - ΝΙΡΒΑΝΑ CINEMAX 1 - ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX 3 - ΝΑΝΑ CINEMAX 1,3 - ΑΕΛΛΩ CINEMAX 1,2 - ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ 1,2 - ΒΑΡΚΙΖΑ 1 CINERAMA - WEST CITY 1,2,3 - ΔΑΝΑΟΣ 1,2 - ΙΝΤΕΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΘΕΑΤΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ-ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ 1,2 - ΣΠΟΡΤΙΓΚ 1,2 - ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 1,2 - ΑΘΗΝΑ - ΑΛΙΚΗ ΑΡΤΕΜΙΣ

Οι παραβατικοί THE DELINQUENTS

ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ: Ροντρίγκο Μορένο ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΥΝ: Ντάνιελ Ελίας, Εστεμπάν Μπι-

λιάρντι, Χερμάν Ντα Σίλβα ΣΥΝΟΨΗ: Ένας υπάλληλος τραπέζης καταστρώνει

σχέδιο ώστε να κλέψει αρκετά χρήματα για να μη χρειαστεί να ξαναδουλέψει. Έπειτα, ομολογεί το έγκλημα και μπαίνει φυλακή, ενώ ο συνεργάτης του κρύβει τα χρήματα. Τι γίνεται, όμως, όταν ο τελευταίος αρχίσει να πιέζεται από την αστυνομία; Με την Αργεντινή να έχει κηρύξει πτώχευση τρεις φορές μέσα στον εικοστό πρώτο αιώνα και αρκετούς αναλυτές να προβλέπουν τέταρτη μέσα στο επόμενο

INFO Ο ΚΑΠΕΤΆΝ ΜΙΧΆΛΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Κώστας Χαραλάμπους ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟYΝ:

Αιμίλιος Χειλάκης, Παναγιώτης Μπουγιούρης, Αλέκος Συσσοβίτης, Τζένη Καζάκου

διάστημα, είναι επόμενο οι Αργεντινοί κινηματογραφιστές να τηρούν στάση δυσπιστίας απέναντι στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και στο σύστημα γενικότερα. Ωστόσο, οι Παραβατικοί, που, όχι τυχαία, ξεκινούν με μια ληστεία τράπεζας, αποκτούν σύντομα καθολικό ενδιαφέρον, καθώς αφηγούνται την προσπάθεια δυο υπαλλήλων τραπέζης να απεμπλακούν από τον συστημικό ρόλο τους και να αποκτήσουν την «ελευθερία» τους – μια προσπάθεια που θα μπορούσε να αφορά οποιαδήποτε χώρα του «ελεύθερου», ανεπτυγμένου κόσμου. Ο ένας θα υπεξαιρέσει από την τράπεζα όσα χρήματα θα αποκτούσαν μέχρι να βγουν στη σύνταξη και θα προτείνει στον άλλο να τα φυλάξει τριάμισι χρόνια, όσο διάστημα υπολογίζει ότι θα μείνει μέσα λόγω καλής διαγωγής. Κλέβει τόσα επειδή δεν θέλει να πλουτίσει, θέλει απλά να εξαγοράσει την ελευθερία του, προτιμώντας λίγα χρόνια στη φυλακή παρά είκοσι χρόνια εργασίας στην τράπεζα, αναμετρώμενος με αριθμούς στο κομπιουτεράκι του. Μόνο που και στη φυλακή η στολή του έχει έναν αριθμό επάνω της. Όπως θα διαπιστώσει, υπάρχουν δεσμά πέρα από εκείνα του ρόλου με τον οποίο συνεισφέρει στο ΑΕΠ, τα οποία είναι δύσκολο να σπάσουν – ο έρωτας, για παράδειγμα. Ακόμα και τα ονόματα των χαρακτήρων τηρούν αυστηρούς κανόνες, είναι φτιαγμένα από τα ίδια γράμματα – ένα από τα πολλά ευρήματα της ταινίας που υπερβαίνουν τα όρια του κωμικού γκαγκ και αποκτούν συγκεκριμένη σημειολογία. Και ο ίδιος ο Ροντρίγκο Μορένο ξεκινά υπηρετώντας το είδος του heist movie και σταδιακά αποκλίνει, σπάει τη φόρμα, προσπαθεί να ελευθερωθεί από τα «δεσμά» της heist αφήγησης, απαρνείται τους σύγχρονους κινηματογραφικούς ρυθμούς και επιχειρεί μια απρόσμενη ρομερική στροφή κατά το δεύτερο μέρος. Φυσικά, είναι ένας εγκεφαλικός, πιο «ακαδημαϊκός» τρόπος για να υπηρετήσει τη θεματολογία του, συχνότερα κερδίζει πόντους στην εκτίμησή σου παρά σε κατακλύζει με το ίδιο συναίσθημα που εκλύουν οι συνθέσεις του Άστορ Πιατσόλα που ακούγονται στην ταινία, ας πούμε. Ίσως, βέβαια, και αυτές οι μελωδίες να παραπέμπουν σε μια ιδεατή εικόνα για τον κόσμο, αδύνατη να προσεγγιστεί, και να λειτουργούν ταυτόχρονα με έναν σαρκαστικό τρόπο. Για να απολαύσεις την ταινία θα πρέπει να παραμερίσεις την (σε περιπτώσεις σαν ετούτη, εγγενή) αυταρέσκεια της υπέρογκης διάρκειάς της και να συγχρονιστείς με τη ραθυμία της. Οι κοενικές συμπτώσεις και οι γενναίες ενέσεις deadpan χιούμορ βοηθούν, αρκεί να σε αγγίζουν ως θεατή – αν, για παράδειγμα, δεν γελάσεις στο γκαγκ με το παιδάκι που ζητάει νερό, μάλλον δεν είναι μια ταινία για σένα. Αν, πάλι, το ιδίωμά της είναι συμβατό με τις κινηματογραφικές προτιμήσεις σου, είναι στιγμές που θα αποδράσεις μέσα της, λαμβάνοντας ένα δείγμα από την αίσθηση ελευθερίας που επιδιώκουν οι ήρωες. Η τέχνη, άλλωστε, είναι από τα λιγοστά άβατα ελευθερίας στον κόσμο που πλάσαμε. Συμφωνεί και ο Μορένο.

Aπό τον Γιάννη Βασιλείου ΑΝΔΟΡΑ - ΑΣΤΟΡ

21.12.23

Orimasis

Στο γιορτινό τραπέζι χρειάζεσαι μόνο μια premium κοπή και τη διάθεση να την απολαύσεις.

Α

www.orimasis.com Facebook: Orimasis Instagram: orimasis_dry_aged

υτές τις μέρες που όλοι θέλουμε κάτι ιδιαίτερο να γευτούμε, ή να ετοιμάσουμε για να γευτούν οι καλεσμένοι μας, ψάχνουμε μανιωδώς γιορτινές συνταγές, εξασκούμαστε σε περίπλοκες τεχνικές και προσπαθούμε να αποκτήσουμε τη μαεστρία έμπειρου σεφ σε λίγες μέρες. Κι όμως, τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά. Γιατί η αληθινή γεύση κρύβεται στην πρώτη ύλη κι αυτή, τις περισσότερες φορές, δεν χρειάζεται πολλά «στολίδια» για να αναδείξει όλα της τα χαρακτηριστικά. Στο Orimasis όλα ξεκινούν και τελειώνουν με την κορυφαία ποιότητα των κρεάτων που δεν θα βρεις αλλού. Άλλωστε, μιλάμε για εταιρεία με περισσότερα από 30 χρόνια εμπειρίας στον χώρο του κρέατος –το πρώτο κρεοπωλείο δημιουργήθηκε στην Παλαιά Φωκαία– που γράφει τη δική της ιστορία, προσφέροντας premium κοπές από την Ελλάδα αλλά και από τις κορυφαίες φάρμες όλου του κόσμου. Έπειτα, όπως λέει και το όνομά της, η Orimasis γνωρίζει καλά την τέχνη του dry aging και διαθέτει το δικό της ωριμαντήριο όπου καταφθάνουν τα διαλεχτά ζώα, χωρίζονται σε μέρη και καθένα ακολουθεί τον δρόμο της ξηρής ωρίμανσης που του ταιριάζει. Αυτό σημαίνει από λίγες μέρες έως τρεις μήνες αφύγρανσης με μια απολύτως φυσική τεχνική ώστε να μείνει στο τέλος ένα πεντανόστιμο, μεστό κομμάτι κρέας που μπορεί να κάνει το γιορτινό γεύμα αξέχαστο. Από rib eye και black angus μέχρι wagyu beef και iberico pork, το eshop της Orimasis έχει ό,τι μπορείς να φανταστείς – και κάποια κρέατα που δεν φαντάζεσαι τη γεύση τους, όπως το περίφημο Kobe Ιαπωνίας. Δεν είναι τυχαίο ότι, ξεκινώντας από το Κρεοπωλείο ο Μάκης, αυτή η εταιρεία, με τη δεύτερη γενιά στο τιμόνι πλέον, έχει καταφέρει να προμηθεύει τα καλύτερα εστιατόρια και deli όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε χώρες του εξωτερικού. Το ηλεκτρονικό κατάστημα παραδίδει το κρέας που επιλέγεις όπου κι αν βρίσκεσαι – και, αλήθεια, δεν χρειάζεσαι κάτι περισσότερο για να κλέψεις τις εντυπώσεις των καλεσμένων σου. Αν, μάλιστα, θέλεις να κάνεις ένα πραγματικά πρωτότυπο δώρο σε κάποιον αγαπημένο σου foodie που ξέρει από premium γεύσεις –και να τις απολαμβάνει αλλά και να τις μαγειρεύει–, στο orimasis.com θα βρεις ένα φανταστικό κουτί δώρου για να βάλεις μέσα την κοπή που θέλεις να προσφέρεις. Κι αυτό μπορεί να σου χαρίσει φέτος το βραβείο του καλύτερου γιορτινού δώρου.

LiFO 21.12.23

123

ΜΕΛΕΤΗ

Βιβλίο

Τα μαθήματα ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη στη Χίο έρχονται στο φως Η απομαγνητοφώνηση μιας σειράς μαθημάτων για την ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής που παρέδωσε ο σπουδαίος ζωγράφος στο Ιωνικό Κέντρο του νησιού το 1981 σε ένα πολύτιμο ντοκουμέντο από τις εκδόσεις Άγρα.

Ν

απο τον γιάννη πανταζόπουλο

124

LiFO

α μου πείτε αν μ’ ακούτε, ε; Ακούτε τη φωνή μου; Γιατί είμαι βραχνός. Ακούτε αρκετά καλά; Και οι πίσω-πίσω;» Είναι Τρίτη 7 Ιουλίου του 1981 και ο Γιάννης Τσαρούχης ξεκινά τη διδασκαλία του σεμιναρίου «Ιστορία Τέχνης: Ελληνική Ζωγραφική, Ανατολή και Δύση» στο Ιωνικό Κέντρο της Χίου. Οι παραδόσεις πραγματοποιούνταν κάθε πρωί στις δέκα στη Βιβλιοθήκη της Χίου και ηχογραφήθηκαν από το Τρίτο Πρόγραμμα, ενώ ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις έγιναν και από το κοινό. Αυτή την άγνωστη πτυχή της διαδρομής του σπουδαίου Έλληνα ζωγράφου και σκηνογράφου έρχεται να αναδείξει ένα νέο βιβλίο με τίτλο Μαθήματα Ζωγραφικής, 1981 που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα. Ο Γιάννης Τσαρούχης δεν ήθελε να τον ηχογραφούν όσο μιλούσε. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί αυτό το υλικό, καθώς είχε δεχθεί να ηχογραφηθούν οι διαλέξεις του. Έδωσε αυτά τα μαθήματα σε ηλικία 71 ετών, έχοντας πίσω του την εμπειρία του πολέμου, της δικτατορίας και πολλά χρόνια ειρήνης και ζωγραφικής, κι έχοντας ζήσει στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Είναι η μοναδική φορά που δέχτηκε τον τίτλο

του δασκάλου, τον οποίο πάντοτε αρνιόταν, θέλοντας να τονίσει τη δυσκολία της ζωγραφικής ως τέχνης. Η επιμέλεια και οι σημειώσεις είναι της Ευφροσύνης Δοξιάδη (όπως και η εισαγωγή) και του Αχιλλέα Τζάλλα. Όπως σημειώνει η εικαστικός, ερευνήτρια και συγγραφέας στο εισαγωγικό της κείμενο για τα συγκεκριμένα μαθήματα: «Επανέρχεται διαρκώς στα τεχνικά ζητήματα που τον απασχολούσαν, στις εκδηλώσεις των γενικών ζωγραφικών προβλημάτων στην ελληνική τέχνη αλλά και στα στοιχεία της διαχρονικής της ενότητας». Και προσθέτει: «Ακούγοντάς τον να μιλάει, μετέχει κανείς στη δική του σφαιρική εικόνα του κόσμου. Είναι σαν να βλέπεις έναν θόλο αστεροσκοπείου που περιέχει όλες του τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις, όλες του τις αγάπες: τη ζωγραφική, το θέατρο, με τα σκηνικά και τα κουστούμια του, τον Καραγκιόζη και βέβαια τον Πειραιά, το σκηνικό μέσα στο οποίο μεγάλωσε». Το βιβλίο αποτελεί μια σπάνια αρχειακή μαρτυρία στην οποία ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει τις επιρροές του Τσαρούχη, να ανιχνεύσει τα μυστικά της τέχνης και το απόσταγμα της εμπειρίας του καλλιτέχνη. Δι-

γιαννης τσαρουχης Μαθήματα ζωγραφικής

Επιμέλεια: Ευφροσύνη Δοξιάδη & Αχιλλέας Τζάλλας Εκδόσεις Άγρα Σελ. 544 + 64 εικονογραφικό ένθετο Κυκλοφορεί τις προσεχείς ημέρες

ακρίνει το χιούμορ και την ποιητική της ζωγραφικής του, και απολαμβάνει τις ακριβείς και πρωτότυπες διαπιστώσεις του. Είναι ενδεικτικό ότι ο Μάνος Χατζιδάκις γνώριζε τη σημασία αυτών των μαθημάτων και γι’ αυτό φρόντισε να ηχογραφηθούν, ενώ η γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη ήταν εκείνη που επιδίωξε με επιμονή την έκδοσή τους. Οι απομαγνητοφωνήσεις είναι τόσο ζωντανές και πυκνές που ο αναγνώστης νιώθει σαν να είναι κι αυτός μαθητής του. Παρακολουθούμε τον Γιάννη Τσαρούχη να ανατέμνει τα τεχνικά χαρακτηριστικά της μινωικής, της αρχαϊκής και της μυκηναϊκής ζωγραφικής, να διεισδύει και να αναλύει ειδικότερες πτυχές της Ιστορίας της Τέχνης, όπως οι λόγοι για τους οποίους επηρέασε η Αίγυπτος την οργάνωση του βυζαντινού πολιτισμού, και να εξετάζει τις χρωματικές κλίμακες της νεότερης ζωγραφικής. Να μιλά για την τεχνική του μωσαϊκού στην ελληνική τέχνη και στην αγιογραφία, για την αρχαία και τη νεότερη σκηνογραφία, για τον εξωτισμό στην ευρωπαϊκή τέχνη, για τα λάθη του νεοκλασικισμού, καθώς και να περιγράφει διάφορες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες στα ξεχωριστά κεφάλαια που είναι αφιερωμένα στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και τον Θεόφιλο. Φυσικά, υπάρχουν ενότητες με πιο προσωπικού χαρακτήρα αφηγήσεις, όπως εκείνη που αναφέρεται στο ζεϊμπέκικο. Λέει ο Γιάννης Τσαρούχης: « Ένας σπουδαίος μουσικός του ρεμπέτικου όπως είναι ο Τσιτσάνης ομολόγησε και σ’ εμένα και σε μια συνέντευξη ότι ουδέποτε εδοκίμασε το χασίσι. Επίσης, εγώ, ο οποίος θαυμάζω πολύ τα ρεμπέτικα, δεν έχω πάρει ποτέ χασίσι, ούτε για δοκιμή, ούτε τσιγάρο καν. Όταν το χασίσι βοηθάει στη δημιουργία έργων τέχνης το συγχωρεί κανείς, όταν όμως προϋποθέτει πλήξη και έλλειψη σκοπού στη ζωή, η ίδια η πλήξη και η έλλειψη σκοπού στη ζωή είναι καταδικαστέα ασχέτως του ναρκωτικού». Στο κεφάλαιο για τον έρωτα διαβάζουμε: «Ο έρως είναι σαν ένας ενθουσιασμός, σαν ένα φίλτρο που μπαίνει στο μάτι και βλέπεις τα πράγματα διαφορετικά. Μπορεί να πούμε ότι αυτό γελάει τον άνθρωπο, τον κάνει ανίκανο να δει την αντικειμενικότητα, αλλά τη βλέπει ίσως όπως είναι στο βάθος, καλύτερη και πιο ευχάριστη και πιο αθάνατη κυρίως». Αρχικά, ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν να συμμετάσχει, τέλη καλοκαιριού του 1980, στο εργαστήρι με τίτλο «Για τα τέσσερα χρώματα της αρχαιότητας», το οποίο τελικά δεν πραγματοποιήθηκε επειδή έπρεπε να ταξιδέψει στο Παρίσι, όπου διοργανωνόταν έκθεση προς τιμήν του. Επέλεξε τότε να γράψει ένα άρθρο και να το στείλει στο Ιωνικό Κέντρο της Χίου προκειμένου να διαβαστεί σε όσα από τα φοιτώντα μέλη του κέντρου ενδιαφέρονταν. Είναι σημαντικό ότι και αυτό παρατίθεται αυτούσιο στο παράρτημα του βιβλίου. Στο τέλος του ο Τσαρούχης σημειώνει εμφατικά: «Εάν κανείς έχει καθαρή την ψυχή του, δεν έχει ανάγκη ούτε από γνώση ούτε από τεχνικές. Κι επιλέγω εγώ: τεχνική που δεν εξυπηρετεί μεγάλους και υψηλούς πόθους της ψυχής είναι μάταια δεξιοτεχνία για ν’ απασχολεί αργόσχολους και κατώτερους ανθρώπους. Αμήν». Το βιβλίο, εμπλουτισμένο με ένα 64σελιδο εικονογραφικό ένθετο, διαβάζεται ως ένα ανεκτίμητο αφιέρωμα στο εκπαιδευτικό έργο του μεγάλου στοχαστή και καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια περιήγηση στον πλούτο των γνώσεων και της προσωπικότητάς του που προβάλλει την κληρονομιά ενός ένθερμου μελετητή της Αναγέννησης, θαυμαστή της βυζαντινής αγιογραφίας αλλά και του μοντερνισμού.

21.12.23

LiFO 21.12.23

125

Μουσική

Αλεξία Μουζά

Piano Days στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Το διήμερο φεστιβάλ φέρνει και πάλι στην Αθήνα τη μαγεία του βασιλιά των οργάνων.

Ο

ι PianoDays@Megaron επιστρέφουν και φέτος, φέρνοντας στο επίκεντρο αυτού του μοναδικού φεστιβάλ τον Φραντς Λιστ (1811-1886). Ο ρηξικέλευθος συνθέτης και υπερβατικός πιανίστας –σίγουρα ο μεγαλύτερος της εποχής του–, πρωτοπόρος δημιουργός, σπουδαίος μαέστρος, «εφευρέτης» του σόλο ρεσιτάλ, όπως το ξέρουμε σήμερα, ακάματος συμπαραστάτης και ειλικρινής φίλος με όλους τους κορυφαίους συνθέτες του καιρού του ταιριάζει απόλυτα με το φετινό διήμερο αφιέρωμα στο πιάνο. Αν και ο Λιστ παραμένει κεντρικό θέμα, το Σαββατοκύριακο 27 και 28 Ιανουαρίου το φεστιβάλ είναι γεμάτο διαφορετικές προτάσεις, με στόχο να προσκαλέσει το κοινό σε μια γνωριμία με τον βασιλιά των οργάνων, τη φιλολογία που το αφορά αλλά και τους ερμηνευτές του σε έναν ανοιχτό διάλογο χωρίς στεγανά και

126

LiFO

προκαταλήψεις. Η έναρξη του φετινού διημέρου γίνεται το μεσημέρι του Σαββάτου με το Steinway Spirio που θα βρίσκεται στο Φουαγέ Ισογείου της Αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης. Το κορυφαίο ακουστικό πιάνο θα αναπαραγάγει για πρώτη φορά στην Ελλάδα σπάνιες ηχογραφήσεις των Χόροβιτς, Ρούμπινσταϊν, Όλγα Κερν, Γκλεν Γκουλντ και άλλων. Στις 15:30 ακολουθεί το «Ρεσιτάλ για δυο πιάνα» στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος από τους Θεόδωρο Φιλιππόπουλο και Φίλιππο Κλαψινάκη. Τα δύο δεκατετράχρονα αστέρια διασταυρώνουν τα ταλέντα τους, ερμηνεύοντας εκλεκτά έργα που αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα χαρίσματα και τη σπάνια ωριμότητα των νεαρών σολίστ. Αμέσως μετά, το Φεστιβάλ Piano Days έχει ετοιμάσει για τα παιδιά ηλικίας 6- 10 ετών ένα

παιχνίδι μυστηρίου που θα τα οδηγήσει στην ανακάλυψη της απίστευτης ιστορίας του πιάνου, καθώς περιηγούνται μέσα στους χώρους του Μεγάρου. (Φουαγέ Αίθουσας Αλεξάνδρας Τριάντη, στις 17:00) Στα highlights της φετινής διοργάνωσης είναι το «Chaplin Pianissimo» που θα απολαύσουμε στις 18:30 και 21:00 στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη. O Γιουτζίν Τσάπλιν (γιος του Τσάρλι Τσάπλιν) αφηγείται την ιστορία του πατέρα του με συγκίνηση, αλλά χωρίς συναισθηματισμούς, μέσα από ανέκδοτες ιστορίες, αναμνήσεις και στιγμιότυπα της καριέρας του. Ο Zαν-Πασκάλ Μπεντίς και ο Σιλβάν Μοριζέ, δύο από τους καλύτερους ενορχηστρωτές και διασκευαστές στον κόσμο του κινηματογράφου, τον πλαισιώνουν μουσικά στο πιάνο, μεταγράφοντας τις πιο διάσημες παρτιτούρες του Τσάπλιν σε σουίτες για δύο πιάνα. Στις 19:30 έρχεται η πρώτη από μία σειρά εκδηλώσεις με τίτλο «Ρηξικέλευθο: Η καινοτομία στην επιστήμη, την τέχνη και το επιχειρείν». Ο Στάθης Καλύβας διερευνά την ατομική «χημεία» της καινοτομίας και της δημιουργικότητας, συνομιλώντας με ανθρώπους που ενώ επιχειρούν σε διαφορετικά μεταξύ τους πεδία, έχουν πολλά και απρόσμενα κοινά χαρακτηριστικά. Μαζί τους, ο νεαρός πιανίστας Δανιήλ Κολανιάν, ερμηνεύοντας έργα του μεγάλου

21.12.23

Tο διήμερο φεστιβάλ είναι γεμάτο διαφορετικές προτάσεις, με στόχο να προσκαλέσει το κοινό σε μια γνωριμία με τον βασιλιά των οργάνων, τη φιλολογία που το αφορά αλλά και τους ερμηνευτές του σε έναν ανοιχτό διάλογο χωρίς στεγανά και προκαταλήψεις.

καινοτόμου του πιάνου Φραντς Λιστ. Ακολουθεί το solo του Stefano Bollani στις 20:30, στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης. Το κοινό θα ανακαλύψει τη μαγεία ενός ερμηνευτή που συνδυάζει άψογα την κλασική κομψότητα με το ελεύθερο πνεύμα της τζαζ, και όχι μόνο. Η πρώτη μέρα του Piano Days κλείνει στις 22:30, στην Αίθουσα Banquet, με τον Μάνο Kιτσικόπουλο και τον Νικόλα Αναδολή να παρουσιάζουν τους «Αυτοσχεδιασμούς σε δύο πιάνα», κινούμενοι με άνεση και τόλμη ανάμεσα σε διαφορετικά είδη μουσικής και εξασκώντας το ανήσυχο πνεύμα τους. Την Κυριακή 28 Ιανουαρίου, στις 12:00, η Αίθουσα Banquet γεμίζει με τις ερμηνείες των Αναστάσιου Πάππα και Χρίστου Παπαγεωργίου σε μια συναυλία με τίτλο «Piano Battles». Πιάνο κλασικο-ρομαντικό ή τζαζ; Πιανιστικά έργα που ανήκουν στους δύο αυτούς κόσμους παρατίθενται, αντιτίθενται και συνδυάζονται από τους βιρτουόζους πιανίστες, δημιουργώντας το δικό τους αισθητικό σύμπαν. Στο Φουαγέ Ισογείου της Αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης στήνεται από τις 13:00 έως τις 16:00 ένα λαμπερό concert grand Steinway για να υποδεχθεί μαθητές ωδείων που θα ερμηνεύσουν έργα του πιανιστικού ρεπερτορίου, στήνοντας μια μικρή μουσική γιορτή. Ακολουθεί στις 17:00 το ρεσιτάλ του Δημήτρη Βασιλάκη «Στην κόψη της δεξιοτεχνίας» (Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος). Ο κορυ-

φαίος πιανίστας με μεγάλη καριέρα σε όλο τον κόσμο, σολίστ στο διάσημο Ensemble Ιntercontemporain παίζει Λιστ και Γκοντόφσκι, και το κοινό έχει τη σπάνια ευκαιρία να εξερευνήσει μαζί του τα πιανιστικά Ιμαλάια. Αμέσως μετά, στη σκηνή της ίδιας αίθουσας ανεβαίνουν οι δίδυμες αδελφές Φερχάν και Φερζάν Οντέρ (Ferhan & Ferzan Önder). Δύο ανεξάρτητες και δυναμικές πιανίστριες που μαζί δημιουργούν μια νέα μουσική ταυτότητα. Για το φινάλε, το πιανιστικό ντούο συναντά τον διακεκριμένο σολίστ κρουστών Δημήτρη Δεσύλλα σε μια συναρπαστική ερμηνεία του Μπολερό του Ραβέλ. Το Σαββατοκύριακο, που είναι αφιερωμένο στο πιάνο και στον δαιμόνιο Ούγγρο Φραντς Λιστ, δεν θα μπορούσε να κλείσει πάρα με ένα αφιέρωμα στα έργα του για πιάνο και ορχήστρα. Στη συναυλία θα ακουστούν τρία μικρά σε έκταση έργα του, στα οποία ο λαμπρός ήχος του πιάνου αναμετριέται με τους ανεξάντλητους συνδυασμούς των ορχηστρικών ηχοχρωμάτων. Ερμηνεύουν τρεις λαμπροί Έλληνες δεξιοτέχνες της νεότερης γενιάς, ο Παναγιώτης Τροχόπουλος, ο Μάριος Παντελιάδης και η Αλεξία Μουζά. Οι PianoDays@Megaron έρχονται για μία ακόμα χρονιά να μας συναρπάσουν με τις ερμηνείες μεγάλων καλλιτεχνών και να μας αποκαλύψουν τη μαγεία του πιάνου που πρωταγωνιστεί 27 και 28 Ιανουαρίου στις αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. ©nancy horowitz

Stefano Bollani

Μουσική

©valentina cenni

ΦΕΣΤΙΒΆ Λ

INFO PIANODAYS@ MEGARON 27-28.01.2024

Δημήτρης Δεσύλλας

Φερχάν και Φερζάν Οντέρ

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη 210 7282 333 megaron.gr

LiFO 21.12.23

127

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Προτάσεις για να περάσετε αξέχαστα στην Αθήνα την πιο λαμπερή περίοδο του χρόνου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Από τη Λίνα Ιντζεγιάννη ΦΩΤΟ: Γιώργος Ξανθινάκης, Θάλεια Ιωάννου Εικονογράφηση: Bianka

128

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

LiFO

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

21.12.23

Το οινοποιείο Nestor Wines παρουσιάζει το κρασί των φετινών γιορτών.

nestorwines.gr Facebook: Nestor Wines Instagram: nestor_wines

LiFO 21.12.23

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

η ελλάδα μάς κάνει περήφανους για την οινική της παραγωγή. Κάθε τόσο δοκιμάζουμε ένα νέο κρασί που μας εκπλήσσει με τα χαρακτηριστικά του και την ιδιαίτερη γεύση του. Και καθώς έρχονται γιορτές, η επιλογή του κατάλληλου κρασιού είναι μια απολαυστική διαδικασία που μας ταξιδεύει στα καλύτερα terroirs της χώρας μας. Ανάμεσά τους η εύφορη Τριφυλία της Μεσσηνίας, όπου το μάτι σου χάνεται στους αμπελώνες και στους ελαιώνες. Εδώ, η αμπελουργική δραστηριότητα μετρά αιώνες ζωής και η οινοποιία σε ταξιδεύει πίσω στον χρόνο, αφού σε αυτά τα μέρη οι πρώτες ποικιλίες κρασιού έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα! Σε αυτά τα ξεχωριστά εδάφη καλλιεργείται και η μοναδική, γηγενής και αρχέγονη ποικιλία Φιλέρι που είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας για τους λάτρεις του κρασιού, καθώς θεωρείται πρόγονος του πολύ διαδεδομένου Μοσχοφίλερου, του Μαυροφίλερου και άλλων ποικιλιών! Μία από τις καλύτερες οινοποιητικές εκφάνσεις της θα τη βρούμε στο μοναδικό μονοποικιλιακό Fileri Fumé με ένδειξη ΠΓΕ Τριφυλίας από το οινοποιείο Nestor Wines. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο και ιδιαίτερο κρασί που παραμένει σε δρύινο καπνιστό βαρέλι πρώτης χρήσης για 4 μήνες, ώστε να αναδείξει τα θαυμάσια και πληθωρικά χαρακτηριστικά του. Στη μύτη θα βρούμε έναν βοτανικό χαρακτήρα, μαζί με έντονα καπνικά στοιχεία. Σε δεύτερο επίπεδο θα ανακαλύψουμε την παρουσία εσπεριδοειδών και πυρηνόκαρπων, το άρωμα της κερήθρας και λεπτομέρειες ξηρών καρπών. Το στόμα δεν αποδεικνύεται πολύ διαφορετικό έπειτα από αυτή την πρώτη επαφή, απλώς έχει μια πιο εκρηκτική διάθεση: θα αισθανθούμε αρώματα και γεύσεις από φλούδα πορτοκαλιού, ζουμερά πυρηνόκαρπα, λίγο μήλο και κυδώνι. Αισθητές είναι επίσης οι νότες φουντουκιού και αμυγδάλου, το μέλι, τα φύλλα πούρου, το γιαούρτι και το φρυγανισμένο ψωμί. Ένα ξηρό κρασί με τραγανή οξύτητα και πλούσιο σώμα που δίνει μακρά και πληθωρική επίγευση και ενθουσιάζει ψαγμένους οινόφιλους ή ερασιτέχνες λάτρεις του είδους. Το Fileri Fumé συνοδεύει υπέροχα λιπαρά σκληρά ή ημίσκληρα τυριά, φίνα αλλαντικά αλλά και όσπρια. Ταιριάζει επίσης με καπνιστά ψάρια, λευκά ή κόκκινα κρέατα. Σερβίρεται στους 8°C-11°C και βγαίνει σε περιορισμένες φιάλες, μόλις 3.000. Ένα ιδιαίτερο κρασί που θα κάνει το γιορτινό σου τραπέζι να ξεχωρίζει, παρασύροντας τους καλεσμένους σε μια μοναδική εορταστική εμπειρία.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Fileri Fumé

129

Ark ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Ρεβεγιόν δίπλα στη θάλασσα με γαστρονομικές γεύσεις και live μουσική.

το ark, αυτό το στολίδι στα αστερια της γλυφάδας, γίνεται ακόμα πιο γοητευτικό με τη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση που, όπως κάθε χρόνο, εντυπωσιάζει τους επισκέπτες και ταιριάζει τέλεια με την όλη ατμόσφαιρα. Ο χώρος που μας κάνει κάθε τόσο να κατεβαίνουμε στα νότια της πόλης είναι μια κιβωτός φιλοξενίας και ειδικά για τις γιορτές ετοιμάζει μοναδικές γεύσεις βασισμένες όπως πάντα στην ελληνική κουζίνα και στη δημιουργική ματιά του βραβευμένου σεφ Γιάννη Μπαξεβάνη. To Αrk είναι βραβευμένο εστιατόριο με το βραβείο της Ελληνικής Κουζίνας και βρίσκεται ανάμεσα στα 10 καλύτερα εστιατόρια ελληνικής κουζίνας της Αθήνας. Την παραμονή των Χριστουγέννων το μενού περιλαμβάνει πρασόπιτα με φύλλο από κολοκύθα και μους κατσικίσιου τυριού, γαλοπούλα με Metaxa και μια εκπληκτική γέμιση, δροσερή σαλάτα με αχλάδι και ροκφόρ και για κυρίως καρέ μαύρου χοίρου, τραγανό καραμελωμένο κουνουπίδι και ψιλοκομμένα άγρια μανιτάρια. Η βραδιά κλείνει με έναν εορταστικό κορμό σοκολάτας αρωματισμένο με δενδρολίβανο και σαμπαγιόν με Baileys. Ο σεφ του Ark έχει δημιουργήσει ένα εξαιρετικό μενού και για το πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν με γεύσεις που διαδέχονται η μία την άλλη, προσφέροντας μια απολαυστική γευσιγνωσία υψηλής μαγειρικής τέχνης. Η βραδιά ξεκινά με σούπα κάστανο, άγρια μανιτάρια και κυπριακή κούπα με γαρίδες, μίνι σαλάτα με φρέσκο αστακό και ακολουθεί το κρεμμύδι γεμιστό με ζουμερό χοιρινό. Όλα αυτά σε οδηγούν στο κυρίως πιάτο με short ribs από μοσχαράκι Black Angus και πουρέ κυδώνι, ενώ το τελευταίο γεύμα του χρόνου κλείνει όπως του αξίζει, με ένα κονφί από κολοκύθα, κρέμα κολοκύθα, παγωτό κολοκύθα και ταχίνι αράπικου φιστικιού. Δεν είναι όμως μόνο οι γεύσεις που θα μας εκπλήξουν στο Ark, είναι και η live μουσική που θα συνοδεύσει τις βραδιές των δύο ρεβεγιόν. Από τις 21:00 και μετά –22:00 για την παραμονή της Πρωτοχρονιάς– η φωνή της Αθηνάς Ρούτση, με τον Κάρολο Μαυρογένη στο πιάνο και το τραγούδι και τον Μάριο Βαληνάκη στο σαξόφωνο, θα συνοδεύσει τις πιο όμορφες βραδιές του χρόνου στη μαγική ατμόσφαιρα που έχει ετοιμάσει το Ark γι’ αυτές τις γιορτές.

Γρηγορίου Λαμπράκη 2 210 894 8882 Facebook: Ark Instagram: ark.glyfada www.ark-glyfada.gr

Colonial

Ρεβεγιόν για όλες τις αισθήσεις σε έναν ιστορικό χώρο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

αν δεν έχεις ζήσει την εμπειρία του colonial στο golf γλυφάδας, οι γιορτές είναι μια πολύ καλή αφορμή για να απολαύσεις την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα αυτού του ιστορικού χώρου που απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις. Η γεύση, φυσικά, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και ειδικά για τα γιορτινά ρεβεγιόν έρχεται και η live μουσική να συμπληρώσει τις αξέχαστες στιγμές που ετοιμάζει. Και τις δύο βραδιές ο Άγγελος Τσίγας στο τραγούδι και την κιθάρα και ο Γιώργος Κυριάκος στα πλήκτρα θα συνοδεύουν μετά τις 21:30 τις γαστρονομικές γεύσεις, δημιουργώντας μια μοναδική γιορτινή ατμόσφαιρα. Όσο για τη γαστρονομική απόλαυση, ο σεφ Νικόλαος Δραντάκης μαζί με τον sous chef Μάρκο Πέτρο έχουν ετοιμάσει δυο εξαιρετικά μενού όπως ακριβώς ταιριάζει σε αυτές τις ιδιαίτερες βραδιές. Την παραμονή των Χριστουγέννων το καλωσόρισμα γίνεται με μια βελουτέ κολοκύθας με πούδρα παντζαριού και ακολουθεί η σαλάτα με φύλλα εποχής, αχλάδι ποσέ και flakes Μετσοβόνε. Στα κυρίως πιάτα μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα στην παραδοσιακή γαλοπούλα ή τον μαύρο χοίρο με πουρέ πατάτας, ενώ για επιδόρπιο ο σεφ έχει ετοιμάσει μελομακάρονο με κρέμα λευκής σοκολάτας και φρούτα του δάσους. Το πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν στο Colonial έχει αρώματα γιορτινά και γεύσεις εμπνευσμένες από τις κουζίνες όλου του κόσμου. Τραγανό φύλλο γκιόζα με κολοκύθα, ανθότυρο και δυόσμο για αρχή, βελουτέ πατάτας με καβουρδισμένο φουντούκι και πούδρα από προσούτο στη συνέχεια, για να ακολουθήσουν πολύχρωμα παντζάρια με σάλτσα ταχίνι και ανθότυρο. Για κυρίως, ο σεφ ετοιμάζει φιλέτο μόσχου demi-glace αρωματισμένο με βανίλια και για φινάλε της γευστικής βραδιάς τάρτα κάστανο με κόκκινα φρούτα και σάλτσα σοκολάτας με κάρδαμο. Η απόλαυση στο Colonial γίνεται ξεκίνημα για τον νέο χρόνο, καθώς την πρώτη μέρα του χρόνου θα βρεις ένα brunch μπουφέ από τις 9:00 μέχρι τις 14:00 για να καλωσορίσεις τη νέα χρονιά όπως της αξίζει.

130

LiFO

Τέρμα Κων/ νου Καραμανλή, Γλυφάδα 210 3420002 www.golfprive.gr Facebook: GolfPriveGlyfada Instagram: golfpriveglyfada

21.12.23

Η υψηλή αισθητική γίνεται κομμάτι της καθημερινής ζωής στο σπίτι.

LiFO 21.12.23

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

3ης Σεπτεμβρίου 79, πλατεία Βικτωρίας 210 8254502 maxilara.gr Social: maxilaramaxilara

όχι, η αισθητική δεν έχει να κάνει μόνο με την ομορφιά. Έχει να κάνει με τον πολιτισμό, την καλλιέργεια, την ίδια τη στάση ζωής και τη φιλοσοφία που ακολουθείς. Στη Μαξιλάρα θα βρεις τη δική σου γλώσσα για να εκφράσεις τι είναι η ομορφιά για σένα. Άλλωστε, δεν μιλάμε για ένα ακόμα μαγαζί με είδη για το σπίτι αλλά για έναν χώρο που στέγασε την αγάπη της Δέσποινας Αντωνοπούλου για τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Η ίδια επιλέγει με προσοχή, φροντίδα και νοιάξιμο κάθε αντικείμενο και το παρουσιάζει σε αυτό το μικροσκοπικό κατάστημα που χωράει όμως όλη την ομορφιά του κόσμου. Από το 2001 η Μαξιλάρα σε οδηγεί στην πλατεία Βικτωρίας (ή στο eshop www.maxilara.gr) για να αγοράσεις διακοσμητικά για κάθε γωνιά του σπιτιού, αλλά με μια ιδιαίτερη έμφαση στο τραπέζι. Η art de la table επιστρέφει στη ζωή μας για να μας αποδείξει ότι οι γεύσεις γίνονται ακόμα πιο απολαυστικές σε ένα τραπέζι στρωμένο με φροντίδα και με διαλεκτές λεπτομέρειες. Εξάλλου, οι συναντήσεις στο σπίτι, τα γιορτινά τραπεζώματα και η φιλοξενία των αγαπημένων προσώπων δεν αφορούν μόνο τη νοστιμιά των πιάτων αλλά όλες τις αισθήσεις. Η Δέσποινα εμπνέεται από τις παρεΐστικες βραδιές, τις μυρωδιές στην κουζίνα και τις γεύσεις που ενώνουν τους ανθρώπους γύρω από ένα τραπέζι και δημιουργεί συνδυασμούς και προτάσεις ώστε η καθημερινότητά μας να είναι πιο ενδιαφέρουσα, πιο ελκυστική και να μας φτιάχνει τη διάθεση. Είναι σίγουρο ότι μόλις ανακαλύψεις τη χαρά της διακόσμησης του τραπεζιού, θα τη βάλεις στη ζωή σου όχι μόνο για τα γιορτινά καλέσματα αλλά για κάθε μέρα του χρόνου. Ανάμεσα στα πολλά και ιδιαίτερα αντικείμενα που συλλέγει η Δέσποινα, θα βρεις και δύο μοναδικές εταιρείες με τις οποίες συνεργάζεται ως αποκλειστική αντιπρόσωπος στην Ελλάδα. Η δανέζικη GreenGate κατασκευάζει πορσελάνες κορυφαίας ποιότητας, αποτυπώνοντας μοτίβα που έχουν ζωγραφιστεί στο χέρι πριν από 100 χρόνια και υπήρχαν σε μια σειρά παλιών βιβλίων. Οι συλλογές της είναι ένας μοναδικός απόηχος αριστουργημάτων που κάνουν την art de la table αληθινή τέχνη. Εξαιρετικά και τα αντικείμενα της Wrendale Designs που έχει βραβευτεί από τη βασίλισσα Ελισάβετ και δημιουργεί διακοσμητικά εμπνευσμένα από τη βρετανική ύπαιθρο. Στη Μαξιλάρα όλα αυτά γίνονται κομμάτι του σπιτιού σου και κάνουν την υψηλή αισθητική μέρος της δικής σου προσωπικής κουλτούρας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Μαξιλάρα

131

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Βάρσος

Γιορτές σημαίνουν γλυκά από τον Βάρσο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

οι περισσότεροι μεγαλώσαμε με την ιστορία του άϊ-βασίλη και τα χριστουγεννιάτικα γλυκά του Βάρσου. Αυτά τα δύο πάνε μαζί γιατί συνδέονται με τη χαρά των γιορτών αλλά και μια παιδική αντίληψη γύρω από την ευτυχία. Και παρότι μεγαλώνοντας μάθαμε την αλήθεια για το ποιος φέρνει τα δώρα, τουλάχιστον ο Βάρσος παραμένει μια αληθινή αξία που κάθε φορά στις γιορτές γεμίζει το σπίτι μας με γλυκίσματα και δημιουργίες που μπορείς να μοιράζεσαι με τους αγαπημένους σου. Οι κουραμπιέδες μυρίζουν βούτυρο –όχι οποιοδήποτε, αλλά ένα βούτυρο κορυφαίας ποιότητας που ανεβάζει level στη γεύση– και είναι τραγανοί και ολόφρεσκοι, αφού ψήνονται καθημερινά για να τους απολαμβάνεις στο repeat όλες τις γιορτές. Μαζί τους, φυσικά, έρχονται τα παραδοσιακά μελομακάρονα, μελωμένα με αγνό μέλι ανθέων και πασπαλισμένα με τραγανό καρύδι. Αν ψάχνεις να προσφέρεις σε κάποιο κάλεσμα ένα κουτί με γλυκά που όλοι θα εκτιμήσουν –κάποιοι θα συγκινηθούν κιόλας–, τα χριστουγεννιάτικα γλυκά του Βάρσου είναι μια ανάμνηση από το παρελθόν που στέκεται περήφανα στο παρόν με την ίδια ποιοτική γεύση. Ανάμεσα στα must των ημερών, οι παραδοσιακές δίπλες που φτιάχνονται με υπομονή και μαεστρία, για να σπάνε στο δάγκωμα και να λιώνουν στο στόμα. Ο Βάρσος ετοιμάζει και τη βασιλόπιτα με την οποία θα υποδεχτούμε το νέο έτος. Με μαγιά και φρέσκα υλικά, αυτό το παραδοσιακό γλυκό κρύβει μαζί με το τυχερό φλουρί και μια μοναδική απόλαυση που μοιράζεσαι με τους δικούς σου για να πάει καλά η νέα χρονιά. Οι νοικοκυρές –μικρές και μεγάλες– ξέρουν ότι για την επιτυχία των γλυκών που θα φτιάξουν στο σπίτι η αφράτη σαντιγί του Βάρσου είναι απαραίτητο συστατικό, όπως και η εκπληκτική μαρέγκα που θα σε εμπνεύσει για να ετοιμάσεις μια εντυπωσιακή σπιτική πάβλοβα. Ό,τι κι αν ετοιμάσεις για το γιορτινό τραπέζι, το γλυκό που θα δροσίσει τους καλεσμένους μετά το φαγητό είναι σταθερά το περίφημο γαλακτομπούρεκο που μαγεύει γενιές και γενιές, ενώ η ποικιλία με γλυκίσματα μπορεί να γίνει ένας δίσκος που θα μπει στη μέση για να γευτούν όλοι τη λαχταριστή γεύση τους. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομα «Βάρσος» γράφει μια ιστορία γεύσης εδώ και 130 χρόνια, παραμένοντας προορισμός για όλες τις καθημερινές αλλά και τις γιορτινές μας στιγμές.

132

LiFO

Κασσαβέτη 5, Κηφισιά 210 8012472 www.varsos.gr Facebook: Βάρσος Κηφισιά - Varsos Kifisia Instagram: varsos_ kifisia_1892

21.12.23

THE PASTA PROJECT

Χριστούγεννα με γιορτινή fresh pasta & τον πιο νόστιμο διαγωνισμό!

LiFO 21.12.23

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

www.mailos.gr Facebook: Mailo’s - The Pasta Project Instagram: mailos_pasta

το χριστουγεννιάτικο πνεύμα προσγειώθηκε στα mailo’s και θα παραμείνει εδώ όλες τις γιορτές, θέτοντας το πιο σημαντικό ερώτημα των ημερών: naughty or nice; Μη βιαστείς να απαντήσεις γιατί ό,τι κι αν πεις, θα σημειωθεί πάνω στο κόκκινο χριστουγεννιάτικο Μailo’s cup με τη φανταστική μακαρονάδα που τα τελευταία χρόνια ετοιμάζουν τα Mailo’s σε 35 σημεία σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο. Εδώ, όπου το street food συνδυάστηκε με την υψηλή γαστρονομία, οι pasta lovers βρήκαν τη δική τους προσωπική ευτυχία. Φρέσκα χειροποίητα ζυμαρικά (rigatoni, campanelle, ή casarecce) που παρασκευάζονται μπροστά στα μάτια σου παντρεύονται με τις λαχταριστές homemade σάλτσες που ετοιμάζουν οι σεφ των Mailo’s (περισσότερες από δέκα συνταγές) και, voila! Αμέτρητοι συνδυασμοί για να κάνεις τη δική σου επιλογή γεύσης, απολαμβάνοντας την πιο άπαιχτη, street εκδοχή της. Μην παραλείψεις να ολοκληρώσεις την προσωπική σου συνταγή, προσθέτοντας κάποιο από τα extras του καταλόγου που απογειώνουν τη γεύση. Δίπλα στα λατρεμένα πιάτα, όπως το Beef Rafu με σιγομαγειρεμένο μοσχαράκι, το Parmesan Chicken με κρέμα παρμεζάνας, φρέσκα μανιτάρια και εστραγκόν ή το φημισμένο πλέον Pastitsio σε μορφή μακαρονάδας, που θα σε κάνει να ξεχάσεις την παραδοσιακή του μορφή σε ταψί, η χριστουγεννιάτικη μαγεία φέρνει μια νέα συνταγή που θα απολαύσουμε στο repeat αυτές τις μέρες. Η Xmas Pumpkin Pasta είναι μια άκρως γιορτινή συνταγή με κρέμα κολοκύθας, κομμάτια κολοκύθας, κιμά γαλοπούλας και cranberries και μπορεί να συνδυαστεί με όποιο από τα τρία ζυμαρικά επιθυμείς, ενώ οι naughty της παρέας θα προτιμήσουν τη spicy εκδοχή, προσθέτοντας extra καυτερό που της ταιριάζει άψογα. Η ομάδα των Mailo’s είναι οι Santa Helpers που θα μεταφέρουν το μήνυμα, ανάλογα με το ποια πλευρά του cup σε αντιπροσωπεύει: naughty or nice? Κι επειδή τα Χριστούγεννα σημαίνουν δώρα, τα Mailo’s δεν θα μπορούσαν να αψηφήσουν αυτή την παράδοση. Ο χριστουγεννιάτικος διαγωνισμός σε καλεί να παραγγείλεις (είτε take away είτε delivery μέσω Wolt,) ένα Coca-Cola Xmas Meal (μακαρονάδα ή σαλάτα μαζί με Coca Cola) και να αποκτήσεις το δικό σου golden ticket. Μόλις το ξύσεις θα αποκαλυφθεί ένας κωδικός που πρέπει να καταχωρίσεις στο site www.mailos.gr/GoldenTicket/ για να πάρεις μέρος στην υπερφανταστική γιορτινή κλήρωση με δώρα αξίας 23.000 ευρώ από τα Public. Ο μεγάλος νικητής κερδίζει δωροεπιταγές των 15.000, ο δεύτερος των 5.000 και ο τρίτος των 3.000. Και το πιο σημαντικό: στον Χmas διαγωνισμό των Mailo’s μπορούν να κερδίσουν όλοι, naughty or nice!

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Mailo’s

133

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Nolio

Γιορτινά ρεβεγιόν στο αγαπημένο ιταλικό στέκι.

είναι ωραίο αυτές τις μέρες να πηγαίνεις στα γνώριμα στέκια σου και να τα βρίσκεις στολισμένα με τα γιορτινά τους, έτοιμα να σε υποδεχτούν σαν να μπαίνεις στο σπίτι κάποιου φίλου που έχει κάνει ετοιμασίες για τους καλεσμένους του. Το Nolio, στα Μελίσσια, δεν έχει βάλει απλώς τα γιορτινά του αλλά ανοίγει τις πόρτες του καθημερινά για να σου προσφέρει τα αγαπημένα πιάτα της ιταλικής κουζίνας που δημιουργεί ο σεφ Ανδρέας Μούτσας αλλά και ένα εξαιρετικό μενού για τα γιορτινά ρεβεγιόν. Για τις δύο ιδιαίτερες βραδιές του χρόνου το ιταλικό των βορείων προαστίων έχει δημιουργήσει μια σειρά από πιάτα που υμνούν το πνεύμα των γιορτών και ευχαριστούν τον ουρανίσκο. Την παραμονή των Χριστουγέννων η κάρτα ξεκινά με φοκάτσια και χειροποίητο βούτυρο λευκής τρούφας, σούπα από βιολογική κολοκύθα με κάστανα γλασέ και κρέμα μασκαρπόνε και συνεχίζει με ραγού μοσχαρίσιας ουράς και μοσχαρίσιο φιλέτο γάλακτος που συνοδεύεται από πουρέ κίτρινου καρότου, μαύρες τρομπέτες, κοκκάρια και jus porto. Για το γλυκό φινάλε θα απολαύσεις ένα Μont Βlanc με montée βανίλιας, μαρέγκα, κάστανο, berries και sponge φουντουκιού. Το ίδιο εντυπωσιακό είναι και το μενού του πρωτοχρονιάτικου ρεβεγιόν που ετοιμάζει ο σεφ του Nolio για να υποδεχτούμε τον νέο χρόνο: σούπα αγκινάρας Ιερουσαλήμ με φουαγκρά, αλμυρή πραλίνα φουντουκιού και λάδι εστραγκόν, λινγκουίνι με beurre black και τρούφα, strip loin με ψητή σελινόριζα, κρέμα μανιταριού, κάστανο, κανθαρέλες, χρυσή τρομπέτα και red wine jus. Το μιλφέιγ με montée σοκολάτας, κρέμα καραμέλας και φεγεντίνη κλείνει το γεύμα σου, αφήνοντας τη γεύση που θα θέλαμε να έχει όλο το 2024. Μια γεύση πλούσια και απολαυστική που μοιράζεσαι με φίλους στο αγαπημένο σου μέρος.

Π. Τσαλδάρη 32-34, 211 0134983, Social: nolio.restaurant Ωράριο γιορτών: 24/12 13:00-00:00, 25/12 13:00-00:00, 26/12 15:00-00:00, 31/12 13:00-00:30, 1/1 13:00-00:00

134

LiFO

21.12.23

Το νέο μεζέ-μπαρ στο Παγκράτι έχει ιστορία 135 ετών!

LiFO 21.12.23

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

1888 Athens, Αρχελάου 7, Παγκράτι 210 7227272 Instagram: 1888athens

από τα βασιλικά της λέσβου στο κέντρο της αθήνας, η διαδρομή έχει έναν κοινό παρονομαστή, το μεράκι για την αυθεντική γεύση. Τροφή για την οικογένεια Χατζημανωλάκη ήταν πάντα το μοίρασμα, της γεύσης, των αναμνήσεων, το «μαζί» της παρέας που αναγνωρίζει τη σημασία τού να μοιράζεσαι ένα πιάτο «στη μέση». Αυτή ήταν η φιλοσοφία που ξεχώρισε πριν από 135 χρόνια το ιστορικό καφενείο της στη Λέσβο, καθώς και το μεράκι για ωραίες γεύσεις και τις καλύτερες πρώτες ύλες. «Υπάρχει τόσο όμορφα στο DNA μας αυτό το μεράκι, όπως και η αγάπη για το καλό φαγητό. Έφτασε στον πατέρα μας με το πέρασμα των γενεών, τώρα και σε μας. Ο δυτικός τρόπος ζωής χωρίζει τα γεύματα σε ενότητες και ξεχωριστά πιάτα. Ο δικός μας τρόπος φέρνει στο τραπέζι την παρέα ενωμένη, να μοιράζεται, να απολαμβάνει, να δημιουργεί στιγμές που μένουν για πάντα», είναι τα πρώτα λόγια της Μαρίας Χατζημανωλάκη. Με αυτές τις «πρώτες ύλες», πάντα επιλεγμένες από τους καλύτερους συνεργάτες, η ίδια μαζί με τον αδερφό της, τον Μιχάλη, αποφάσισαν να αναβιώσουν το ιστορικό «1888» της οικογένειάς τους, τόσο στο νησί της Σαντορίνης, όπου διατηρούν το βραβευμένο ξενοδοχείο «Apeiron Blue», όσο και στο κέντρο της Αθήνας. Μαζί τους στο εγχείρημα του Παγκρατίου, που κερδίζει ήδη το κοινό με την αυθεντικότητά του, και ο γνωστός event planner Μάρκος Μαχαιρόπουλος, η υψηλή αισθητική του οποίου είναι εμφανής σε κάθε λεπτομέρεια του χώρου. Τι θα βρει ο επισκέπτης στο μενού του «1888» στο Παγκράτι και πώς αυτό θα διαφοροποιηθεί στις γιορτές; «Το μενού μας αλλάζει κάθε μέρα, αλλά η βάση του είναι σταθερή. Αυθεντικές, ελληνικές γεύσεις, με πρώτες ύλες από κορυφαίους συνεργάτες που διατηρούμε για δεκαετίες ολόκληρες αλλά και από την πιστοποιημένη φάρμα μας με βιολογικά προϊόντα», τονίζουν οι ιδιοκτήτες, περιγράφοντας τα γευστικά πρότζεκτ των Χριστουγέννων. «Όλο τον Δεκέμβριο το μενού μας έχει χριστουγεννιάτικη διάθεση με γευστικές νότες απ’ όλη την Ελλάδα σε μορφή μεζέ που συνδυάζονται με μια ποικιλία από τσίπουρα, ελληνικά κρασιά αλλά και χριστουγεννιάτικα κοκτέιλ. Το Σάββατο πριν από τα Χριστούγεννα θα υπάρχει ένα ξεχωριστό εορταστικό πρωινό που θα περιλαμβάνει αρκετές διαφορετικές πίτες, αυγά από τη φάρμα μας και παραδοσιακά γλυκά με εορταστικές συνταγές, ενώ θα ακουστούν κάλαντα και παραμύθια για ενήλικες από τις Παραμυθοκόρες. Εορταστικό θα είναι το μενού και την παραμονή των Χριστουγέννων, ενώ παραμονή Πρωτοχρονιάς θα είμαστε ανοιχτά από τις 10:00 έως τις 22:00 με ειδικό μενού, γιορτινή διάθεση και εκπλήξεις. Παράλληλα, κάθε Πέμπτη του Δεκέμβρη διοργανώνουμε μουσικές βραδιές όπου όλοι γίνονται μια παρέα. Αυτό δεν είναι και το νόημα;» καταλήγουν.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«1888»

135

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Comet STREET GOURMET

Γεύσεις γαστρονομικού street food όλες τις γιορτινές μέρες.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

οι γιορτινές μέρες σε βρίσκουν έξω από το σπίτι, έξω από τη ρουτίνα και σίγουρα έξω από την κουζίνα και το καθημερινό μαγείρεμα. Γιατί αλήθεια; Ποιος προτιμά να αφήσει το χριστουγεννιάτικο κλίμα της πόλης, τις βόλτες και το shopping και να βρεθεί πάνω από μια κατσαρόλα; Το Comet είναι το street food spot στα Μελίσσια που θα τιμήσουμε δεόντως, αφού το αγαπημένο burger house θα είναι ανοιχτό όλες τις ημέρες των Χριστουγέννων για να προσφέρει τα νόστιμα American style πιάτα του σε μια ατμόσφαιρα που σου φτιάχνει τη διάθεση και σίγουρα δεν σε βγάζει από το Christmas spirit, διαστημικές γεύσεις –δεν είναι τυχαίο το graffiti με τον αστροναύτη στον τοίχο– φτιαγμένες με φρέσκα υλικά και εκπληκτικούς συνδυασμούς που ανεβάζουν το επίπεδο στην κατηγορία street food. Ανάμεσα στα must try είναι το American Μuscle Βurger με ψωμάκι μπριός, μπιφτέκι από 100% μοσχαρίσιο κιμά, τσένταρ, μπέικον, iceberg, ντομάτα και BBQ sauce, αλλά και το εντυπωσιακό Black Mamba No24 με ψωμάκι άνθρακα, μοσχαρίσιο μπιφτέκι, προβολόνε, ρόκα, crispy onions και truffle mayo. Για τις μεγάλες πείνες, η πρόκληση του The Grandburger είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεσαι: μπριός ψωμάκι με διπλό μπιφτέκι, pulled pork, προβολόνε, τσένταρ, μπέικον και BBQ sauce, ενώ οι λάτρεις του κοτόπουλου θα βρουν το δικό τους αγαπημένο πιάτο στο Chicken Μadness Βurger (τηγανητό φιλέτο κοτόπουλο, coleslaw και aioli mayo). Το Comet φροντίζει και για τους vegan της παρέας, προτείνοντας το Farmville με ψωμάκι παντζαριού, χειροποίητο φαλάφελ, ρόκα, μοβ λάχανο πίκλα, μαρμελάδα ντομάτα και vegan mayo. Όλα αυτά και άλλα πολλά θα απολαύσεις στο στέκι των βορείων προαστίων ή, αν προτιμάς την άνεση του σπιτιού σου παρέα με φίλους, μπορείς να τα παραγγείλεις στον χώρο σου μέσω της πλατφόρμας Wolt.

136

Σωκράτους 3, Μελίσσια 210 7001407 Instagram: Comet Street Gourmet Ωράριο γιορτών: 24/12 13:00-22:00, 25/12 13:00-00:00, 26/12 15:00-00:00, 31/12 13:00-22:00, 1/1 13:00-00:00

LiFO

21.12.23

Sweet & sour δημιουργίες, παραδοσιακές γεύσεις και γλυκά που μοιάζουν με έργα τέχνης.

LiFO 21.12.23

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Σ. Βέμπο 29, Άνω Γλυφάδα / Γούναρη 158, Άνω Γλυφάδα / Δαβάκη 52, Καλλιθέα Facebook: Sovolos Instagram: sovolosofficial

η μακρά ιστορία των αρτοζαχαροπλαστείων σόβολος ξεκινάει από το 1979 στην αθήνα. Εκεί, με μεράκι και φροντίδα ξεκίνησαν να πλάθονται αγαπημένες καθημερινές στιγμές αλλά και η θαλπωρή των Χριστουγέννων. Από τις οικογένειες που γέμιζαν τα τραπέζια τους με αρτοποιήματα και παραδοσιακά γλυκά μέχρι τον καθέναν ξεχωριστά που επισκεπτόταν το κατάστημα για να αισθανθεί τη ζεστασιά των εορτών. Ο Σόβολος, με γνώμονα την ιστορία του και τη γνώση της τέχνης της αρτοζαχαροπλαστικής, εξέλιξε τις παρασκευές του με αποτέλεσμα η παράδοση να ομογενοποιείται σε νέες γεύσεις, εικόνες και συναισθήματα, συνδυάζοντας έτσι την παραδοσιακή του φύση και την αγάπη για εκλεκτές και νέες συνταγές και δημιουργώντας έναν συνδυασμό εικόνων, γεύσεων και συναισθημάτων που σε ταξιδεύουν. Πλέον με τρία καταστήματα στην περιοχή της Γλυφάδας και της Καλλιθέας, δίνει την ευκαιρία σε μεγαλύτερο κοινό να γίνει μέρος αυτού του ταξιδιού, να δοκιμάσει τις δημιουργίες από τη sweet & sour boutique αλλά και τις παραδοσιακές γεύσεις από τον φούρνο. Δίνοντας προσοχή στην κάθε λεπτομέρεια, τα γλυκά, που μοιάζουν με έργα τέχνης, και οι πολυτελείς συσκευασίες αποτελούν ένα τέλειο δώρο για τους αγαπημένους σας κάθε στιγμή του έτους. Έχοντας πλέον προσθέσει και τμήμα με πρωινό, brunch και καφέ, αποτελεί ιδανικό προορισμό για κάθε προτίμηση και ηλικία. Μπορείτε να πάρετε μια γεύση από τις δημιουργίες αυτές στα social media.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Σόβολος

137

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Εξαιρετικές επιλογές για φαγητό, ποτό, διασκέδαση και shopping στη γιορτινή Αθήνα.

Από τη Λίνα Ιντζεγιάννη ΦΩΤΟ: Γιώργος Ξανθινάκης, Θάλεια Ιωάννου Εικονογράφηση: Bianka

138

LiFO

21.12.23

Το fashion streetwear στην πιο αυθεντική του έκφραση.

Ιπποκράτους 3 210 7108869 www.fuel.com.gr Facebook: Fuelsneakersshop Instagram: fuel_official

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

υπάρχει περίπτωση καθώς περπατάς στο κέντρο της αθήνας να δεις το λογότυπο του Füel και να εκπλαγείς. Ένα από τα πιο επιδραστικά e-shops στην κατηγορία του fashion streetwear βρίσκεται ως φυσικό κατάστημα στο 3 της Ιπποκράτους κι όμως νομίζεις ότι αυτό που βλέπεις είναι μια εικόνα από το εξωτερικό – η αλήθεια είναι ότι και το ηλεκτρονικό Füel αυτή την εντύπωση δίνει. Κι όμως, το όνομα αυτό, που ξεκίνησε από την Κεφαλονιά, έχει καταφέρει να κάνει τα sneakers όχι απλώς κομμάτι της εμφάνισής μας αλλά και μιας ολόκληρης φιλοσοφίας που πλέον δεν την αλλάζουμε με τίποτα. Η ελευθερία που θέλεις να νιώθεις κάθε στιγμή, η άνεση να είσαι ο εαυτός σου και φυσικά το πάθος για τη μόδα, την τέχνη και τη μουσική, όλα αυτά και άλλα πολλά ενώνουν τους φαν αυτού του ονόματος, που αποτελεί από μόνο του ένα brand. Με ένα mix από εταιρείες που επιλέγονται προσεκτικά, το Füel παρουσιάζει μια συλλογή από fashion streetwear για όποιο άτομο αναζητά να εκφραστεί μέσα από το καθημερινό του ντύσιμο. Άλλος ένας διαχωρισμός που καταρρίπτεται: δεν υπάρχει καθημερινό και επίσημο, αθλητικό και επίσημο. Το προσωπικό σου look είναι ένα και είναι για όλες τις ώρες. Ανάμεσα στις μάρκες που θα βρεις στο Füel υπάρχουν ονόματα όπως Clark’s originals, Dime, Awake NY, Diemme, Emporio Armani Sustainable, Guess originals και Maharishi, για τα οποία έχει την αποκλειστική διανομή σε όλη την Ελλάδα, ενώ διατηρεί την αποκλειστικότητα για τις fashion συλλογές της Nike, της Dickies, της Napapijri, της Puma, της The North Face, της Vans, της A.P.C. και πολλών άλλων σημαντικών brands που χρόνια τώρα κάνουν ένα μοναδικό statement στην παγκόσμια street μόδα. Κι επειδή είμαστε πολλοί όσοι πιστεύουμε ότι τα Χριστούγεννα δεν σημαίνουν στενά, γυαλιστερά φορέματα και κουστούμια με γραβάτα, το Füel είναι η δική μας στάση στο κέντρο για να διαλέξουμε δώρα για τους δικούς μας αλλά και τα ρούχα που θα γίνουν κομμάτι του εαυτού μας. Σε αυτόν τον αυθεντικό εαυτό πιστεύει το Füel και μας το θυμίζει κάθε τόσο με τις συλλογές του που πρεσβεύουν την πιο αληθινή και ταυτόχρονα τολμηρή πλευρά της μόδας. Όχι αυτής που επιβάλλεται, αλλά εκείνης που προκύπτει ως προσωπική ανάγκη.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Füel

139

ΚΕΝΤΡΟ

Nikkei Cueva Γεύσεις που σε ταξιδεύουν σε άλλους πολιτισμούς για να υποδεχτείς τη νέα χρονιά.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

η ιαπωνική και η περουβιανή κουζίνα συναντιούνται σε μια γαστρονομική πρόταση που έχει μέσα της όλη τη φρεσκάδα των ελληνικών πρώτων υλών, ενώ ταυτόχρονα σε ταξιδεύει στον πολιτισμό της Ασίας. Εκεί, οι Περουβιανοί μετανάστες της Ιαπωνίας επανεφηύραν την κουζίνα τους με τα υλικά της χώρας που τους φιλοξενούσε κι έτσι γεννήθηκε μια νέα fusion εκδοχή γεύσης. Αυτή την εκδοχή, την τόσο ιδιαίτερη, φέρνουν στο κέντρο της Αθήνας ο executive chef Νίκος Ψηλός με head chef τον Κλαούντιο Μπαϊράμι. Και όχι μόνο την φέρνουν στις καθημερινές μας στιγμές αλλά και στις γιορτινές μέρες με ένα limited menu Wagyu A5 Kagoshima –το καλύτερο μοσχάρι στον κόσμο– που πρέπει να προλάβεις να δοκιμάσεις για να ζήσεις μια ξεχωριστή εμπειρία. Οι επιλογές που προτείνει το Nikkei Cueva είναι Wagyu A5 anticucho με μανιτάρια shiitake και βούτυρο shiitake, Wagyu A5 και φουαγκρά νιγκίρι με kabayaki sauce, Crispy tempura roll wagyu A5 tartare με χαβιάρι, Wagyu A5 sirloin steak που σερβίρεται με σάλτσα ponzu και Wagyu A5 tataki με καραμελωμένα φουντούκια και πραλίνα ponzu. Εκτός από αυτές τις εξαιρετικές προτάσεις που μπορείς να βρεις κάθε μέρα, αλλά σε περιορισμένη ποσότητα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, το Nikkei Cueva ετοιμάζει ένα μενού ιδιαίτερο για να καλωσορίσεις τον νέο χρόνο. Για αρχή θα απολαύσεις ένα ποτήρι σαμπάνια Deutz Brut Classic και θα ακολουθήσουν τα ορεκτικά με ψητό καλαμπόκι και βούτυρο shiso και τα tacos με tartare rubia και σάλτσα kimchi. Η σαλάτα είναι ένας συνδυασμός από καβούρι με mizuna, καβουρδισμένο σουσάμι και τραγανά κράκερ tapioca, ενώ τα εκπληκτικά nigiri και τα ορεκτικά σε οδηγούν στο κυρίως πιάτο. Εδώ οι σεφ έχουν ετοιμάσει μια επιλογή ανάμεσα σε σιγομαγειρεμένα short ribs με τηγανητό ρύζι και dover sole με βούτυρο τρούφας ponzu και πίκλες shitake. Το επιδόρπιο του πρωτοχρονιάτικου μενού είναι ένα φοντάν σοκολάτας με σάλτσα καραμέλας και παγωτό βανίλια. Το Nikkei Cueva στήνει ένα γιορτινό τραπέζι που θα κάνει τη νέα χρονιά να ξεκινήσει με το βλέμμα στραμμένο στον πολιτισμό της Ανατολής και τις αισθήσεις γεμάτες από γεύσεις που αλλάζουν την εμπειρία του fine dining.

140

Ξανθίππου 10 & Δεινοκράτους 210 7239366 Social: nikkeiathens

LiFO

21.12.23

Ρεβεγιόν σε ένα εστιατόριο που αλλάζει την έννοια της κάβας.

Ερμού 121, Αθήνα 210 3222243 Facebook: Xελώνα - chelona Instagram: chelona.athens

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

το chelona athens, το μπαρ της cava nektar που διαθέτει μια συλλογή από 2.000 ετικέτες αποσταγμάτων, ανοίγει τις πόρτες του στα γιορτινά ρεβεγιόν και σε υποδέχεται σε ένα roof top κάτω από την Ακρόπολη που από μόνο του είναι μια μοναδική εμπειρία. Εδώ μπορείς να δοκιμάσεις περισσότερες από 850 ετικέτες, ανάμεσα στις οποίες υπάρχουν limited editions και σπάνιες εμφιαλώσεις από όλο τον κόσμο, ενώ η ατμόσφαιρα που αποπνέει μια luxury αίσθηση ζεστασιάς φιλοξενεί αυτές τις ξεχωριστές στιγμές του χρόνου. Τα μενού που ετοιμάζει η ομάδα της κουζίνας είναι μια σειρά από πιάτα που γιορτάζουν μαζί με όλες τις αισθήσεις σου. Την παραμονή των Χριστουγέννων θα γευθείς για αρχή βελουτέ σούπας κολοκύθας με crispy προσούτο Ευρυτανίας, κρουτόν με τυρί κρέμα και λάδι κολοκύθας και θα συνοδεύσεις το γεύμα σου με μια σαλάτα με ψητό κουνουπίδι, βραστά χόρτα, τυρί Chèvre και τριμμένο παστέλι. Το παραδοσιακό νιόκι με ποικιλία μανιταριών, τρούφα και ξινομυζήθρα Κρήτης θα σου ανοίξει την όρεξη για το κυρίως πιάτο – έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε ένα κριθαρότο με φρέσκο σολομό σχάρας και σπαράγγια και ένα ρολό χοιρινό iberico με γέμιση κάστανο και σταφίδα και σάλτσα αρωματισμένη με porto. Ο χριστουγεννιάτικος σκούφος Black Forest με biscuit moelleux cacao και cremeux bitter σοκολάτας είναι το επιδόρπιο που θα κλείσει το χριστουγεννιάτικο γεύμα, ενώ μετά τις 23:00 ο Vasilis Koumentakos στα decks θα ανεβάσει την ένταση σε ένα αξέχαστο Xmas after party. Το Chelona, ένας χώρος όπου ο πολιτισμός συνδυάζεται με την αισθητική και το παρελθόν με το παρόν, θα φιλοξενήσει σε μια άκρως εορταστική ατμόσφαιρα το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς. Το καλωσόρισμα έχει βελουτέ σούπα μανιταριών με μπρόκολο ψητό και σαλάτα με σπανάκι, ρόδι, καρύδι, blue orange και burrata. Για ορεκτικό θα απολαύσεις ένα ραβιόλι γεμιστό με γαρίδα και bisque γαρίδας, ενώ στις επιλογές του κυρίως πιάτου θα διαλέξεις ανάμεσα σε οσομπούκο μοσχαρίσιο με πουρέ σελινόριζας ή σπιτικό μαύρο κοτόπουλο με κυδωνάτες πατάτες. Το κλείσιμο γράφεται με ένα γλυκό Mont Blanc με αφράτη μαρέγκα, confit κάστανο με ρούμι και σαντιγί βανίλιας. Εδώ, στην ταράτσα του κέντρου, υποδεχόμαστε με γεύσεις και χαμόγελα τον νέο χρόνο, χαζεύοντας τα πυροτεχνήματα που θα καλωσορίσουν το 2024.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Chelona Athens

141

ΚΕΝΤΡΟ

Kalimeres BISTRO

Ανεβάζει πολλά επίπεδα τη διασκέδαση.

το kalimeres bistro στο κέντρο της αθήνας, στη γραφική γειτονιά του Ψυρρή, σε έναν πανέμορφο πεζόδρομο, έρχεται να κάνει τη διαφορά με την πρόταση ενός χώρου σε πολλά επίπεδα: τον εξωτερικό χώρο με τα μαρμάρινα μαύρα τραπεζάκια στον πολυσύχναστο πεζόδρομο της οδού Τάκη, το ισόγειο με τη μεγάλη μπάρα, τον άνετο δερμάτινο καναπέ και το κεντρικό πάσο που δίνουν την αίσθηση πως βρίσκεσαι στο σαλόνι του σπιτιού σου, τον πρώτο όροφο με το μπαλκόνι, την ανοιχτή κουζίνα με την κεντρική ροτόντα και τους βελούδινους καναπέδες και την ταράτσα με τη θέα στο Αστεροσκοπείο Αθηνών και την πιο urban οπτική της πόλης, που δημιουργεί μια αίσθηση ιδιωτικότητας, αλλά ταυτόχρονα έντονα παρεΐστικο κλίμα. Εδώ δίνουμε ραντεβού για τα φανταστικά κοκτέιλ και το υπέροχο brunch με παραδοσιακή στραπατσάδα πάνω σε φρέσκο ζυμωτό ψωμί, avocado toast και σπανακόπιτα σε κρουασάν. Όμως το Kalimeres μας φέρνει στου Ψυρρή και για φαγητό, με οικείες μοντέρνες γεύσεις που επαναπροσδιορίζουν το κλασικό. Η sharing λογική είναι ιδανική για παρεΐστικες εξόδους, καθώς περνούν από το τραπέζι μας πιάτα που θα αφήσουν τους πάντες ικανοποιημένους. Ο σεφ Δημήτρης Γιαννόπουλος δημιουργεί μια ποικιλία από ταρτάρ σολομού σε crispy rice, κουνουπίδι tempura, κανταΐφι κοτόπουλο με μαγιονέζα τρούφας αλλά και ριζότο σπανάκι με νιβατό και φιστίκι αιγίνης, για να σε γλυκάνει στο τέλος με ένα μοναδικό ρυζόγαλο με αφρό μαστίχας. Σημειώστε ότι η σάλα του πρώτου ορόφου με την ανοιχτή κουζίνα είναι ιδανική για πριβέ βραδιές, ειδικά τις πολύβουες γιορτινές ημέρες. Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς δεν γίνεται να χάσεις το καθιερωμένο after shopping street party του Kalimeres με εορταστικό μενού και ποτά. Και σίγουρα η πρώτη μέρα του χρόνου θα ξεκινήσει απολαυστικά με το πρώτο brunch που θα καλωσορίσει το 2024!

Τάκη 14 211 412 9537 kalimeres.gr Social: kalimeres.bistro

Fogg

Ο γύρος του κόσμου των γεύσεων σε μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ο φιλέας φογκ, ο ήρωας του ιούλιου βερν, έκανε τον γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες και απέδειξε ότι όλα μπορούν να συμβούν αν έχεις αληθινό πάθος για να τα πραγματοποιήσεις. Εμπνευσμένος από αυτήν τη βόλτα στον πλανήτη, το Fogg άνοιξε πριν από λίγες μέρες, βρίσκεται δίπλα στο metro Μοναστηράκι σε έναν χώρο που έχει θέα στην Ακρόπολη και μια ατμόσφαιρα κοσμοπολίτικη, όπως ταιριάζει στην όλη ιδέα.

To Fogg είναι pop-up δημιούργημα του εμβληματικού Roof Top Hyper AstroBar και ήρθε να παρουσιάσει ένα μενού με αναφορές στις κουζίνες του κόσμου, ενώ το ελληνικό στοιχείο διατηρεί τον πρωταγωνιστικό του ρόλο. Ο σεφ Γρηγόρης Γιαννόπουλος δημιουργεί πιάτα που έχουν μια ενδιαφέρουσα οπτική πάνω σε κλασικές γεύσεις και κυρίως βασίζονται στα εποχικά προϊόντα της ελληνικής φύσης και σε τεχνικές της σύγχρονης μαγειρικής τέχνης. Η πατατοσαλάτα με καπνιστό χέλι, αυγά πέστροφας, κατσομπούσι και kewpie mayo, το ραγού με μοσχαρίσιο μάγουλο, μπουγκατίνι, αρσενικό Νάξου και πούδρα φραγκόσυκου, αλλά και γλυκά όπως η μους χαμομηλιού με μέλι, παστέλι και κηρήθρα εσπεριδοειδών είναι ανάμεσα στις γαστρονομικές εκπλήξεις του Fogg που συνοδεύονται από μια εκλεκτή λίστα κρασιών και εξίσου δημιουργικά κοκτέιλ. Ο χώρος, άνετος και φωτεινός, με στοιχεία σκανδιναβικού design και πράσινα φυτά να δίνουν ένταση στις γήινες αποχρώσεις, συμβάλλει ακόμα περισσότερο στην απόλαυση κάθε στιγμής που θα ζήσεις εδώ. Ειδικά τις γιορτινές μέρες το Fogg γίνεται μια πρόταση που έχει όλα όσα επιθυμείς, ενώ ταυτόχρονα σε παρασύρει σε ένα ταξίδι στον κόσμο. Μόνο βιάσου γιατί δεν θα βρίσκεται για πολύ στο κέντρο της Αθήνας.

142

LiFO

Ερμού 78 & Αθηνάς 2 6936 972629 210 3254699

21.12.23

Το νέο all-day στέκι στήνει ένα σαγηνευτικό σκηνικό για τις γιορτινές μέρες.

ΚΕΝΤΡΟ

η salome ήρθε πριν από λίγες μέρες και έφερε στο κέντρο της πόλης τη σαγηνευτική της ατμόσφαιρα. Sophisticated αισθητική με αναφορές σε περασμένες δεκαετίες και γεύσεις για όλη την ημέρα σε καλούν στο 15 της Καλαμιώτου, σε αυτόν τον όμορφο πεζόδρομο, για να απολαύσεις όλα όσα έχει να σου προσφέρει «επί πίνακι».

All-day προορισμός, η Salome θα γίνει πρωινή στάση για έναν ζεστό αρωματικό καφέ ή ένα χειμωνιάτικο τσάι που ταιριάζει με το κλίμα των ημερών. Ο σεφ Αντρέας Μπέλλος δημιουργεί ένα μενού για όλες τις ώρες, ξεκινώντας από το brunch. Εδώ θα απολαύσεις κλασικές συνταγές σε μια δημιουργική εκδοχή τους, που όμως διατηρεί όλη την οικειότητα των γνώριμων γεύσεων – όπως ο παραδοσιακός καγιανάς, που είναι must try. Στις επιλογές lunch και dinner θα βρεις πιάτα της μεσογειακής κουζίνας με μια fusion φιλοσοφία που συχνά θυμίζει κυριακάτικο ελληνικό τραπέζι. Τα μοσχαρίσια μάγουλα γιουβέτσι, το χοιρινό πρασοσέλινο ή το σπανακόριζο θαλασσινών είναι κάποιες από τις προτάσεις που επανασυστήνουν τα κλασικά αγαπημένα μας φαγητά με έναν τρόπο αυθεντικά μοναδικό. Η υπόθεση «οίνος» είναι ένα ακόμα σημαντικό κεφάλαιο για τη Salome, αφού η λίστα περιλαμβάνει περίπου 170 εκλεκτές ετικέτες σχεδόν αποκλειστικά από τον ελληνικό αμπελώνα. Μη διστάσεις να ζητήσεις βοήθεια ώστε να ζήσεις την εμπειρία ενός γευστικού pairing που θα σε ενθουσιάσει. Η Salome μοιάζει να είναι φτιαγμένη για τις γιορτινές μέρες και υποδέχεται τους καλεσμένους της με ένα εξαιρετικό μενού για το χριστουγεννιάτικο ρεβεγιόν. Σούπα σελινόριζας, φουαγκρά με chutney από μήλο και επιλογή από μοσχαρίσιο φιλέτο, φασιανό ή σφυρίδα συνθέτουν την εορταστική κάρτα που κλείνει με namelaka λευκής σοκολάτας. Tο Salome θα ντύνει μουσικά με όλες τις ελληνικές και ξένες επιτυχίες αυτήν τη βραδιά που όλοι θέλουμε να είναι μία από τις καλύτερες του χρόνου. Το νέο all-day restaurant του κέντρου ξέρει να δημιουργεί στιγμές που έχουν κάτι το ξεχωριστό και γίνεται το εορταστικό σκηνικό που αναζητάμε για να δημιουργήσουμε τις αναμνήσεις των φετινών Χριστουγέννων.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Salome

Καλαμιώτου 15 210 3318778 Social: salome_athens

LiFO 21.12.23

143

ΚΕΝΤΡΟ

Flower

Ένα νέο λουλουδάτο στέκι για όλες τις ώρες.

είναι ωραίο να βλέπεις καινούργια μαγαζιά να ανοίγουν μετά από πολλή προσοχή και ψάξιμο. Το Flower, που ήρθε πριν από λίγες μέρες στο Σύνταγμα, Κορνάρου 4, είναι ένας φροντισμένος, all-day χώρος που ήδη μας έχει κερδίσει με όσα προσφέρει – και άλλα τόσα που σχεδιάζει για το μέλλον. Το brunch γίνεται μια απολαυστική στιγμή της ημέρας –για την ακρίβεια πολλές απολαυστικές στιγμές– με γεύσεις νόστιμες και θρεπτικές που σε γεμίζουν ενέργεια. Τα bowls του Flower συνδυάζουν διαφορετικά εκλεκτά υλικά με ευεργετικές ιδιότητες, όπως το Açai yoghurt με ακτινίδιο, κέιλ και μύρτιλα. Αν είσαι λάτρης των overnight oats πρέπει να δοκιμάσεις το banoffee –βρόμη με μπανάνες και ζαχαρούχο γάλα– αλλά και το ομώνυμο Flower με γάλα αμυγδάλου, σπόρους τσία και σιρόπι σφενδάμου που θα λατρέψουν vegan και μη vegan. Τα pancakes σε αλμυρές και γλυκές εκδοχές θα συνοδεύσουν τον πρωινό σου καφέ, ενώ οι αυγοφέτες –γαλλικό τοστ, αλλιώς– με μέλι, κανέλα και φρούτα εποχής ξυπνούν παιδικές αναμνήσεις που τις κάνουν ακόμα πιο λαχταριστές. Το ίδιο προσεγμένο και το βραδινό μενού με comfort επιλογές όπου πρωταγωνιστεί η λατρεμένη πίτσα που μπαίνει στη μέση για να τσιμπήσουν όλοι καθώς απολαμβάνουν το ποτό τους. Vegeterian, Μargarita, Chorizo, όποια κι αν διαλέξεις, τα premium υλικά ξεχωρίζουν σε κάθε μπουκιά. Τα κοκτέιλ του Flower έρχονται να ολοκληρώσουν όλα όσα μπορεί να αναζητάς από τη βόλτα σου. Συνδυασμοί αποσταγμάτων, τεχνικών και γεύσεων δημιουργούν μείξεις που θα σε κρατήσουν μέχρι αργά σε αυτό το καινούργιο στέκι που βρίσκεται στο στενό της Κορνάρου. Τις γιορτινές μέρες θα βρεις κι ένα υπέροχο αρωματικό Glühwein αλλά και το εορταστικό Beaujolais Nouveau το οποίο καλωσορίζει την περίοδο των Χριστουγέννων. Το Flower είναι ένα κουκλίστικο στέκι που ξεχωρίζει από μακριά χάρη στην άνθινη πρόσοψη και ήρθε για να ομορφύνει το κέντρο της πόλης.

Κορνάρου 4, Αθήνα Instagram: flower_athens

Psyche

Το wine bistro που παραμένει πιστό στην ελευθερία της απόλαυσης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

η αμαλία και ο αντώνης είναι μία από τις καλύτερες παρέες για τις γιορτινές μέρες. Βάζω πρώτα τα δικά τους ονόματα γιατί αυτοί είναι που βρίσκονται σε κάθε λεπτομέρεια, σε κάθε γεύση σε κάθε μικρή έκπληξη που σε περιμένει στο Psyche. Το bistro που βρίσκεται στη στοά της Κορνάρου δεν ονομάστηκε τυχαία έτσι κι αυτό το έχει αποδείξει σε όλους όσοι έχουμε βρεθεί στον καταπράσινο κήπο του που είναι ανοιχτός χειμώνα - καλοκαίρι αλλά και στον κλειστό χώρο που μοιάζει με το σαλονάκι των αγαπημένων σου φίλων που θέλουν να σε περιποιηθούν με κάθε τρόπο. Και οι δύο δημιουργοί του Psyche το καταφέρνουν πολύ καλά, προσφέροντας επιλεγμένες ετικέτες κρασιών από μικρά ελληνικά οινοποιεία, γηγενείς ποικιλίες και φυσικούς οίνους που θα αγαπήσεις για την αυθεντική γεύση τους. Μάλιστα, η συλλογή έχει εμπλουτιστεί με περισσότερες από 200 επιλογές που μπορείς να αγοράσεις και για το σπίτι, ώστε να απολαμβάνεις όποτε θέλεις το ταξίδι στον κόσμο του κρασιού. Τα πιάτα που συνοδεύουν την οινογνωσία στο Psyche είναι συνταγές φτιαγμένες για να ολοκληρώνουν την εμπειρία, αλλά και εκεί νιώθεις όλη τη σπιτική φροντίδα ακόμα και στις πιο ψαγμένες επιλογές. Από ένα εξαιρετικό μοσχαρίσιο φιλέτο με βούτυρο και θυμάρι μέχρι το ταρτάρ με ψάρι ημέρας και από το vegan ραβιόλι από παντζάρι γεμιστό με ρεβίθι μέχρι την μπρουσκέτα με γαύρο μαρινάτο, η κάρτα του μενού αποδεικνύει ότι η ουσία κρύβεται στη φρεσκάδα των πρώτων υλών και στην αγάπη που βάζεις στο μαγείρεμά τους. Το Psyche θα είναι ανοιχτό όλες τις γιορτινές μέρες, προσφέροντας όλα αυτά που μας έχουν ενθουσιάσει, αλλά και πιάτα ημέρας φτιαγμένα εξαιρετικά γι’ αυτή την περίοδο. Χωρίς κανέναν περιορισμό στο τι θα φας ή θα πιεις και χωρίς καμία υπόδειξη για το τι σημαίνει γιορτινή γεύση, κυρίως χωρίς τυπικότητες και επίσημες ταμπέλες, το Psyche παραμένει και τις γιορτές αυθεντικό, ειλικρινές και πιστό στη φιλοσοφία του που δεν είναι άλλη από την ελευθερία να περνάς καλά όπως ακριβώς το ζητά η ψυχή σου.

144

LiFO

Κορνάρου 4, Σύνταγμα 210 3221271 www. psychewinebar.gr Social: psychewinebar

21.12.23

Γιορτινές στιγμές με brunch στο στέκι του κέντρου.

ΚΕΝΤΡΟ

στο 33 της ευαγγελιστρίας βρίσκεται το just made 33, αλλά αυτό μάλλον το ξέρεις ήδη, αφού αυτό το γωνιακό στέκι του κέντρου κλείνει σε λίγο 9 χρόνια και ακόμα σου τραβάει το βλέμμα με τον απλό, βιομηχανικό σχεδιασμό αλλά και τις εξαιρετικές γεύσεις του. Η ταμπέλα unique sandwiches and coffee δεν είναι μόνο λόγια αλλά μια ακριβής περιγραφή όσων θα βρεις εδώ και τα οποία μπορείς να απολαμβάνεις καθημερινά από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα. Η συνήθεια του brunch εδώ μετρά αρκετά χρόνια (από το 2015) και το Just Made 33 ήταν από τα πρώτα μαγαζιά που το έκαναν το πιο αγαπημένο γεύμα της ημέρας. Το croque madame με έμενταλ, γαλοπούλα, προσούτο, μπεσαμέλ και 2 αυγά τηγανητά είναι ένα από τα καλύτερα και πιο χορταστικά που έχεις φάει και το Chicken lovers open sandwich ή το Burger με 100% φρέσκο κιμά μπορούν να γίνουν ένα εξαιρετικό γεύμα στο lunch break (αν τα συνοδεύσεις με ένα ποτήρι κρασί θα νιώσεις ακόμα καλύτερα). Εξαιρετικά και τα πιάτα με αυγά, όπως το Benedict Salmon, ο παραδοσιακός καγιανάς, αλλά και το Scrambled eggs sandwich με τυρί και καπνιστό ζαμπόν. Στα κυρίως πιάτα του Just Made 33 ξεχωρίζουν το φρέσκο ελληνικό φιλέτο κοτόπουλο με φρέσκιες πατάτες βραχάκια αλλά και τα μπιφτέκια με καραμελωμένα κρεμμύδια από 100% φρέσκο μοσχαρίσιο κιμά. Η pasta είναι μια κατηγορία που πρέπει οπωσδήποτε να δοκιμάσεις, αφού τα φρέσκα ζυμαρικά κάνουν τη διαφορά –must try το λιγκουίνι με κοτόπουλο, κρέμα γάλακτος και ουίσκι–, ενώ το ριζότο είναι μια κορυφαία εμπειρία γεύσης. Μαζί με τον εκπληκτικό καφέ που έχει προσφέρει στο Just Made 33 τη νίκη σε παγκόσμιο πρωτάθλημα, θα απολαύσεις home made τάρτες ημέρας και φρέσκα γλυκά. Υπάρχει τίποτα καλύτερο για να χαρείς τις γιορτινές βόλτες στην πόλη;

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Just Made 33

Ευαγγελιστρίας 33 215 5258062 Social: justmade33

LiFO 21.12.23

145

ΚΕΝΤΡΟ

L’Amiral

Γιορτινά ρεβεγιόν σε έναν χώρο που εκφράζει ένα κομμάτι της ιστορικής Πλάκας.

τα χριστούγεννα είναι μια περίοδος που πάντα φέρνει στο μυαλό αναμνήσεις από το παρελθόν. Ίσως γι’ αυτό το L’Amiral, που αποπνέει την ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής, να ταιριάζει στο κλίμα των ημερών. Το νεοκλασικό κτίριο του 1870 σε υποδέχεται στολισμένο γιορτινά στη γειτονιά της Πλάκας για μια στάση μετά τα χριστουγεννιάτικα ψώνια ή για κάθε γιορτινή βόλτα με τους αγαπημένους σου. Εκτός από τα πιάτα της μοντέρνας ελληνικής κουζίνας που απολαμβάνουμε συνήθως, το L’Amiral ετοιμάζει τις γιορτινές του κάρτες για τα ρεβεγιόν Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. Το βράδυ πριν από τα Χριστούγεννα το μενού είναι ένας συνδυασμός εκλεκτών γεύσεων που διαδέχονται η μία την άλλη, δημιουργώντας μια εξαιρετική εμπειρία. Η αρχή γίνεται με ντολμάδες με ξινόχορτο, σολομό και σφυρίδα και σαλάτα από baby σπανάκι με ρόδι και φιστίκια. Στο κυρίως πιάτο μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα σε σιγομαγειρεμένη ωμοπλάτη αγριόχοιρου με σπασμένες baby πατάτες ή φιλέτο φαγκρί με χόρτα εποχής. Ο μπαμπάς με αμύγδαλο - λεμόνι, λιμοντσέλο και κρέμα λεμονιού δροσίζει τον ουρανίσκο μετά τις πληθωρικές γεύσεις του μενού και το φινάλε γράφεται με λικέρ και παραδοσιακά μελομακάρονα και κουραμπιέδες. Το ίδιο εντυπωσιακό και ιδιαίτερο είναι και το μενού του πρωτοχρονιάτικου ρεβεγιόν, για το οποίο, όμως, απομένουν λίγα τραπέζια, οπότε πρέπει να βιαστείς. Βελουτέ σούπα με μάραθο και καραβίδα, brioche toast με άγρια μανιτάρια, αρνίσιο μπούτι με κονφί πατάτας ή λαβράκι σοτέ με πουρέ από παστινάκι και κλείσιμο με κέικ σοκολάτας πάνω σε δίσκο μαρέγκας και passion fruit είναι οι γεύσεις με τις οποίες μπορείς να υποδεχτείς τη νέα χρονιά. Το L’Amiral στρώνει το γιορτινό τραπέζι και κάνει τις γιορτές αξέχαστες.

Πανός 6, Πλάκα 210 0100641 www.lamiral.gr Facebook: L Amiral Athens Instagram: lamiralathens

Raraoú CANTINA

Ένα στέκι που γίνεται κομμάτι της καθημερινότητας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

το rarao δεν είναι απλώς ένα μέρος, είναι μέρος του εαυτού σου, της προσωπικότητας και της φιλοσοφίας σου. Το στέκι του κέντρου φιλοξενεί στιγμές καθημερινές, απλές, αυθόρμητες ή κανονισμένες και γίνεται ο δικός σου προσωπικός χώρος όπου διασκεδάζεις ή δουλεύεις. Τα μεγάλα παράθυρα που βλέπουν στη Βαλτετσίου αφήνουν το φως να μπαίνει άπλετο στον χώρο, δημιουργώντας ένα «γραφείο» ονειρεμένο ειδικά για όσους εργάζονται remotely. Τα πρωινά στο Rarao δεν έχουν απλώς το άρωμα του καλοφτιαγμένου καφέ αλλά και τη γεύση των πιάτων που επιμελείται ο σεφ Γιάννης Στανίτσας. Στον ανανεωμένο κατάλογο θα βρεις ένα φανταστικό τσουρέκι που είναι ψημένο με τη γαλλική τεχνική pain perdu –δηλαδή αυγοφέτα– με μπανάνα, πραλίνα φουντουκιού και μους φραμπουάζ με τυρί κρέμα. Στα must try και ο παραδοσιακός καγιανάς πάνω σε ψωμί από χαρούπι με αυθεντικό σύγκλινο Μάνης, κρέμα πικάντικης φέτας και φρέσκο θυμάρι. Το μενού συνεχίζει όλη την ημέρα να προσφέρει πιάτα εμπνευσμένα από την ελληνική παράδοση που μπορείς να συνδυάσεις με κρασάκι ή ένα απόσταγμα στη βραδινή βόλτα. Να δοκιμάσεις οπωσδήποτε το σιγομαγειρεμένο αρνάκι πάνω σε λαδένια πίτα Κιμώλου με κρέμα από ξύγαλο και καπνιστή παπρικάνα που αναδίδει τα αρώματα της κουζίνας μας. Ειδικά για τις γιορτές αλλά και για όλες τις χειμωνιάτικες στιγμές θα βρεις ένα home made Glühwein, αυτό το υπέροχο ζεστό κρασί με σταφίδες, πορτοκάλι και μπαχαρικά. Το Rarao εκφράζει με κάθε τρόπο και τη φιλότεχνη πλευρά του με τις διακοσμητικές αφίσες από ταινίες του Αντονιόνι και του Κακογιάννη αλλά και από δουλειές των ανθρώπων που δουλεύουν εκεί μιας και είναι όλοι του καλλιτεχνικού χώρου. Αυτό το στέκι, όμως, κάνει μία ακόμα δήλωση συμπερίληψης, έχοντας εκπαιδεύσει την ομάδα του στην εξυπηρέτηση ατόμων με προβλήματα όρασης!

146

LiFO

Εμμανουήλ Μπενάκη 69Α 210 330 0237 Social: Raraou

21.12.23

ATHENS

Εμβληματικά cocktails, αυθεντικά burgers και συλλεκτικά αξεσουάρ για rockers και μη.

ΚΕΝΤΡΟ

t ο hard rock cafe athens είναι η απόλυτη σύνδεση της πόλης με μια ολόκληρη κουλτούρα που ξεκινάει από τη μουσική και γίνεται τρόπος ζωής και σκέψης. Οι ήχοι rock ‘n’ roll πρωταγωνιστούν και δημιουργούν μια ολόκληρη ατμόσφαιρα η οποία ολοκληρώνεται με την αισθητική που κάνει αναφορά στις δεκαετίες του παρελθόντος αλλά και με γεύσεις που ταιριάζουν απόλυτα σε αυτό το μαγικό σύμπαν.

Hard Rock cocktails, νόστιμα rockin’ πιάτα και δεκάδες memorabilia από την εμβληματική συλλογή του Hard Rock Cafe συγκεντρώνονται στο νούμερο 52 της Αδριανού, όπου από το 2015 αναδύονται vibes αυθεντικής, american style διασκέδασης. Οι φανατικοί των burgers δεν γίνεται να μην έχουν δοκιμάσει κάποια από τις συνταγές της αμερικανικής κουζίνας που εκπροσωπείται υπερήφανα και, φυσικά, τα signature cocktails της λίστας – ανάμεσά τους ξεχωρίζει το Hurricane, ένα κλασικό ποτό που έρχεται από τη Νέα Ορλεάνη και τα ’40s και παραμένει legendary. Σερβιρισμένα στα συλλεκτικά ποτήρια του Hard Rock Cafe, όλα τα cocktails γίνονται ακόμα πιο classic drinking επιλογές. Μέσα σε αυτόν τον χώρο, τον γεμάτο εμβληματικές λεπτομέρειες, ξεχωρίζει το Rock Shop. Το κατάστημα λιανικής πώλησης αξεσουάρ του Hard Rock Cafe είναι μια ωδή στη rock ‘n’ roll κουλτούρα με αντικείμενα, ρούχα και αξεσουάρ που θα βρεις μόνο εδώ, αφού έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για το μαγαζί της Αθήνας: το κλασικό λευκό T-shirt με το λογότυπο «Hard Rock Cafe» και το όνομα της πόλης μας –ελληνικά ή αγγλικά–, κασκόλ και σκουφάκια, μπλούζες και μπουφάν –δεν γίνεται να αντισταθείς στο χρυσό μεταλλικό bomber– αλλά και ποτήρια ή pins που δίνουν μια rock ‘n’ roll νότα (κυριολεκτικά) στις καθημερινές σου εμφανίσεις. Εδώ θα βρεις και μια συλλεκτική σειρά που μπορεί να δώσει έμπνευση για τα δώρα των γιορτών, όπως άλλωστε και τα ποτήρια, τα κοσμήματα και τα μπρελόκ του Hard Rock Cafe. Επειδή δίπλα στους ενήλικες μεγαλώνουν και οι μικροί ροκάδες, το shop διαθέτει μια συλλογή «Κids» που θα λατρέψεις, έχεις δεν έχεις παιδιά. Οι επόμενοι φαν του ροκ γεννιούνται, αλλά και γίνονται, στον χώρο όπου το rock ‘n’ roll γράφει ακόμα τη δική του ιστορία.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Hard Rock Cafe

Αδριανού 52 210 3245170 hardrockcafe.com Social: hrcathens

LiFO 21.12.23

147

ΚΕΝΤΡΟ

Zillers

Γιορτές στην αγαπημένη ταράτσα του κέντρου.

η γιορτινή αθήνα έχει μια ξεχωριστή ομορφιά κι αυτή την απολαμβάνεις ακόμα περισσότερο από την ταράτσα του Zillers. Εδώ, στην καρδιά του κέντρου, αυτό το rooftop μοιάζει με ένα γιορτινό στολίδι που κρέμεται πάνω από την πόλη και σκορπά τη χρυσόσκονη του χριστουγεννιάτικου πνεύματος. Ο χώρος, που έχει στολιστεί όπως κάθε χρόνο με μια εντυπωσιακή αισθητική, ετοιμάζει και φέτος δύο μοναδικές γευστικές βραδιές για τα ρεβεγιόν των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς με γαστρονομικά πιάτα που δημιουργεί ο σεφ Παύλος Κυριάκης. Το μενού της παραμονής των Χριστουγέννων ξεκινά με μια σαλάτα από σέλερι και χαβιάρι, ένα ορεκτικό με αγκινάρα Ιερουσαλήμ και μαύρη τρούφα, και συνεχίζεται με ριζότο με σπαράγγια και μύδια, ενώ στο κυρίως πιάτο ο σεφ προτείνει φασιανό με πουρέ καπνιστής σελινόριζας και λευκή τρούφα. Η εμπειρία ολοκληρώνεται με το επιδόρπιο Mont Blanc –κάστανο, αχλάδι και καραμελωμένο φιστίκι– αλλά και τη σοκολάτα με tonka παγωτό και αλμυρή καραμέλα. Για την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το Zillers γίνεται το καλύτερο σκηνικό για να υποδεχτείς τη νέα χρονιά. Η γιορτινή κάρτα ξεκινάει με χτένια, κολοκύθα με κάστανα και λευκή τρούφα και στην κυρίως επιλογή πρωταγωνιστούν η πεσκανδρίτσα με χαβιάρι και το ελάφι με σελινόριζα. Το επιδόρπιο Baked Alaska με ανανά, σορμπέ αμυγδάλου και Brugal Gran Reserve 1888 και η σοκολάτα με καραμέλα με κάρι και παρφέ μελιού κλείνουν το ξεχωριστό αυτό δείπνο. Στο Zillers θα βρεις το μενού που θα συνοδεύσει την ημέρα των Χριστουγέννων και την πρώτη μέρα του χρόνου, αφού και ανήμερα των γιορτών η ταράτσα του boutique hotel είναι προορισμός απόλαυσης. Το αστέρι Michelin θα γίνει οδηγός σου για να φτάσεις στο 54 της οδού Μητροπόλεως.

Μητροπόλεως 54, Αθήνα 210 3222277 thezillersathenshotel. com Facebook: The Zillers Athens Boutique Hotel Instagram: thezillersathens

Zillers PASTRY BAR

Ραντεβού για γλυκό στο κέντρο της πόλης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

εκτός από το «πάμε για καφέ;» ’ή «πάμε για ποτό;», υπάρχει και το «πάμε για γλυκό!» Τουλάχιστον αυτό ισχύει από τότε που το Zillers Pastry Bar ήρθε στην Παλαιολόγου Μπενιζέλου για να ξανακάνει το ζαχαροπλαστείο αγαπημένο σημείο συνάντησης και απόλαυσης. Όσο για την τελευταία, ο chef patissier Γιώργος Πλατινός φροντίζει να την προσφέρει απλόχερα με δημιουργίες που μπορείς είτε να πάρεις στο σπίτι είτε να δοκιμάσεις στα τραπεζάκια του Zillers Pastry. Και θα πρέπει να σκεφτείς καλά τι από τα δύο προτιμάς, αφού οι προτάσεις διαφοροποιούνται σε καθεμία περίπτωση. Για τα γλυκά που θέλεις να προσφέρεις σε ένα γιορτινό κάλεσμα ή στους δικούς σου καλεσμένους, οι προτάσεις περιλαμβάνουν μια εκπληκτική τάρτα κάστανο με τραγανό μπισκότο με αχλάδι, κρέμα αμυγδάλου και μαρέγκα πεκάν αλλά και μια Dome Chocolat με σοκολατένια μους, crème brulée, πραλίνα με φεγεντίνη, crostillant και dacquoise με αμύγδαλο.

H υψηλή ζαχαροπλαστική εκπροσωπείται επάξια σε αυτό το bar γλυκών

by Giorgos Platinos που φέρει την ποιότητα στην οποία μας έχει συνηθίσει το όνομα Zillers. Όσο για τις δημιουργίες που μπορείς να απολαύσεις στα τραπέζια του pastry bar –στρωμένα εστιατορικά–, είναι μια συλλογή από προτάσεις που ακολουθούν τις επιθυμίες κάθε στιγμής, αφού το μενού χωρίζεται σε μεσημεριανή και απογευματινή κάρτα. Το παραδοσιακό ρυζόγαλο στην πιο elevated μορφή του αρωματίζεται με γλυκάνισο και βανίλια και συνδυάζεται με compote βερίκοκο και σορμπέ αμύγδαλο. Το vacherin με τυρί κρέμα και αμύγδαλο φιλέ, που συνοδεύεται με φρουτοσαλάτα, είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεσαι στο διάλειμμα από το Christmas shopping, ενώ η τούρτα, που μοιράζεται σε δύο άτομα, γίνεται αφορμή για ραντεβού, στο οποίο το γλυκό πρωταγωνιστεί. Το Zillers Pastry Bar μας θυμίζει ότι αυτά τα ραντεβού δεν ανήκουν στο παρελθόν αλλά στη σύγχρονη καθημερινότητα αυτής της πόλης.

148

LiFO

Παλαιολόγου Μπενιζέλου 6 210 3241651 Social: thezillers.pastrybar

21.12.23

Γεύσεις της ιταλικής κουζίνας σε μια χριστουγεννιάτικη εκδοχή.

ΚΕΝΤΡΟ

το ovio γράφει τη δική του ιστορία στην αθηναϊκή γαστρονομική σκηνή με μια κουζίνα που φέρνει τις γεύσεις της Ιταλίας στη σύγχρονη καθημερινότητά μας. Κι όπως ακριβώς το μενού που υπογράφει ο Πάνος Ιωαννίδης γίνεται αυθόρμητη επιλογή για τις βόλτες στην πόλη, έτσι και την περίοδο των Χριστουγέννων θα βρούμε στο ιταλικό της Απόλλωνος προτάσεις που θα κάνουν τις γιορτές ξεχωριστές. Η ατμόσφαιρα του Ovio, φιλόξενη και ζεστή, όπως αρμόζει στην κουλτούρα της γειτονικής χώρας, αλλά και στη δική μας επιθυμία, στολίζεται γιορτινά για να γίνει ακόμα πιο γοητευτική και φιλοξενεί τις εξόδους μας αυτές τις ιδιαίτερες μέρες. Δίπλα στα πιάτα που έχουμε αγαπήσει, όπως το μοσχαρίσιο ταρτάρ μπολονέζ –αριστοτεχνικό και φινετσάτο–, το ριζότο με σπαράγγια ή οι εξαιρετικές κοπές σαν το striploin από black angus, ο σεφ έχει ετοιμάσει και μια σειρά από πιάτα ειδικά για τις γιορτές, που ταιριάζουν στο κλίμα του ρεβεγιόν των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Βελουτέ γαρίδας με ταρτάρ γαρίδας και φρέσκα βότανα, χτένι στα κάρβουνα με κρέμα από καμένο καλαμπόκι και καπελέτι με μοσχαρίσιο κρέας, μορχέλες και αφρό φουντουκιού είναι κάποιες από τις γιορτινές γεύσεις που θα απολαύσεις αυτές τις μέρες, μαζί με ένα γλυκό-έκπληξη που θα λατρέψεις. Η πίτσα του Ovio παραμένει λατρεμένη και πρωταγωνιστεί σε κάθε περίσταση. Από μια κλασική Margherita που αναδεικνύει μέσα στην απλότητά της την ανωτερότητα των υλικών μέχρι την εξαιρετική Vitello tonnato που συνδυάζει δύο πιάτα της ιταλικής κουζίνας σε ένα, όποια κι αν διαλέξεις γίνεται αφορμή για να συναντηθούν οι παρέες στη μέση του τραπεζιού, τραβώντας ο καθένας το δικό του κομμάτι. Οι ετικέτες κρασιού που συνοδεύουν τα πιάτα και τα γλυκά του Ovio ολοκληρώνουν μια εμπειρία γεύσης που σου θυμίζει ότι το πάθος και η αγάπη γι’ αυτό που προσφέρεις είναι πάντα το βασικό συστατικό της επιτυχίας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ovio

Απόλλωνος 4 211 4115755 www.ovio.gr Social: ovioathens

LiFO 21.12.23

149

ΚΕΝΤΡΟ

Άρτιστον

Χριστούγεννα με παραδοσιακές γεύσεις από όλο τον κόσμο.

το αρτιστον είναι συνώνυμο του κέντρου της αθήνας. Άλλωστε η δική του ιστορία ξεκινά στα 1910 και μέχρι σήμερα αποτελεί στάση για γλυκές και αλμυρές δημιουργίες που όλες έχουν την ίδια σταθερή ποιότητα, η οποία καθιέρωσε αυτό το όνομα. Δεν γίνεται, λοιπόν, οι γιορτές να μην έχουν την τιμητική τους στα τέσσερα καταστήματα (μάλιστα, το κατάστημα στη Σκουφά ανακαινίστηκε και έγινε ακόμα πιο όμορφο) που ετοιμάζουν για όλους εμάς τα πιο χριστουγεννιάτικα γλυκά από τις παραδόσεις όλου του κόσμου. Οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα είναι, φυσικά, οι μεγάλοι πρωταγωνιστές και προσφέρονται σε διαφορετικές εκδοχές για να διαλέξεις κάτι απ’ όλα ή και όλα, αν θέλεις μια αληθινή γιορτινή ποικιλία: κουραμπιέδες με ζάχαρη άχνη αλλά και με σοκολάτα γάλακτος, μελομακάρονα παραδοσιακά, γεμιστά με τριμμένο καρύδι ή με επικάλυψη μαύρης σοκολάτας. Το ίδιο λαχταριστές και μοσχομυριστές είναι οι τραγανές δίπλες με μέλι και καρύδια, που δεν γίνεται να λείπουν από το σπίτι μας αυτές τις μέρες. Το Άρτιστον ετοιμάζει και μια συλλογή από πανετόνε με τη γνήσια ιταλική συνταγή, όπου το προζύμι αργής ωρίμανσης κάνει τη διαφορά. Παραδοσιακό, με κύβους φρουί γλασέ, με σοκολάτα γάλακτος, με σοκολάτα υγείας, με κάστανο και μια συνταγή με σοκολάτα υγείας και κάστανο που πρέπει οπωσδήποτε να δοκιμάσεις. Στις ευρωπαϊκές προτάσεις φιγουράρει και το στόλεν, αυτό το πλούσιο κέικ από τη Γερμανία με ρούμι και φρούτα που έχει τη δική του γιορτινή ιστορία. Όσο για τη βασιλόπιτα της δικής μας παράδοσης, προσφέρεται σε μια version τσουρέκι για τους λάτρεις του είδους, αλλά και σε κέικ με καβουρδισμένα αμύγδαλα ή με πορτοκάλι και κομμάτια σοκολάτας. Ό,τι κι αν διαλέξεις, το Άρτιστον φέρνει τα Χριστούγεννα στο σπίτι σου μέσα από τη γεύση της παράδοσης.

Σπ. Τρικούπη 61 & Μετσόβου 210 8211029 / Χαριλάου Τρικούπη 80 211 1838071 / Σόλωνος 91 210 3629489 / Σκουφά 41 210 3607907 Facebook: Άρτιστον Instagram: artiston.bakery

Beauty Killed The Beast Στον Κεραμεικό για πρωινές γεύσεις και βραδινό cocktail.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

και beauty και beast. αυτές οι δύο έννοιες, που φαίνονται ασύνδετες, παντρεύονται στο αγαπημένο στέκι του Κεραμεικού που πρόσφατα άλλαξε τη σύσταση της ομάδας του και απέκτησε μία ακόμα ταυτότητα άκρως βραδινή. Οι ιδιοκτήτες Παναγιώτης Ζαχαράς, Φοίβος Τσαγκρίδης και τα αδέλφια Γιάννης και Μύρωνας Στρατής (μια έξτρα καρδούλα εδώ) ανοίγουν τις πόρτες του Beauty Killed The Beast από το πρωί και μας περιμένουν μέχρι αργά, προσφέροντας κάθε στιγμή έναν καλό λόγο για να βρεθούμε σε αυτήν τη γειτονιά του κέντρου. Το brunch και ο καλός καφές παραμένουν δυνατό του χαρτί, με πιάτα που εμπνέεται η σεφ Μυρτώ Παπακωνσταντίνου, όπως η ανοιχτή σπανακοτυρόπιτα με χειροποίητο φύλλο Ηπείρου και αυγό τηγανητό, το vegan Tofu Scrambled με κρέμα αβοκάντο, μανιτάρια, κρεμμύδι και ντοματίνια ή οι άπαιχτες αυγοφέτες με σιρόπι αγαύης, άχνη ζάχαρη, κανέλα και μαρμελάδα φρούτων του δάσους. Για όσους αγαπούν τα κέικ μαζί με ένα τσάι ή τον καφέ τους, η σεφ ετοιμάζει ένα φανταστικό carrot cake με ξηρούς καρπούς, frosting από κρέμα τυριού και ρούμι, αλλά και το λαχταριστό Fudgy Choco Cake με αλεύρι αμυγδάλου, σος καραμελωμένης σοκολάτας και χτυπημένη κρέμα. Τα κοκτέιλ κάνουν την εμφάνισή τους από νωρίς με έναν early drinks κατάλογο που μπορεί να συνοδεύσει τα πιάτα του brunch, αλλά το βράδυ η λίστα μεγαλώνει, παρουσιάζοντας μια συλλογή από μείξεις που συνοδεύουν το έξυπνο bar food της κουζίνας. Κάθε εβδομάδα θα πετύχεις διαφορετικά events. Στη νέα του εποχή το Beauty Killed The Beast συνδυάζει τη μέρα και τη νύχτα χωρίς να χάνει τίποτα από την ομορφιά του.

150

LiFO

Παραμυθίας 14, Κεραμεικός 210 5240117 Facebook: Beauty-Killed-theBeast Instagram: beauty_killed_the_ beast

21.12.23

Ρεβεγιόν σε μια γιορτινή ατμόσφαιρα με γεύσεις που μαγεύουν.

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

Φιλελλήνων 16 & Ναυάρχου Νικοδήμου 1 (είσοδος από Ναυάρχου Νικοδήμου) 210 3273170 Facebook: YesHotels Ιnstagram: yeshotelsgroup artlounge_ restaurant

το new hotel έχει βάλει τα γιορτινά του, κι αυτό δεν είναι μια απλή υπόθεση. Ο χώρος, που έτσι κι αλλιώς εντυπωσιάζει με τον σχεδιασμό του, γίνεται ακόμα πιο γοητευτικός με τον χριστουγεννιάτικο στολισμό του και είναι ανοιχτός σε όλους μας για να απολαύσουμε εκλεκτές γεύσεις, elegant ατμόσφαιρα και μια εξυπηρέτηση που φέρνει χαμόγελα οικειότητας. Σε αυτό το τόσο ιδιαίτερο σκηνικό, η παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς γίνεται μια εμπειρία που ξετυλίγεται με φόντο τη φωτισμένη Αθήνα. O Executive Chef του ξενοδοχείου Μπάμπης Κουντούρης και η ομάδα του ετοιμάζουν και για τις δυο βραδιές εξαιρετικά μενού που εκφράζουν την ευχή «love, shine, bloom» για το 2024. Το βράδυ πριν από τα Χριστούγεννα θα απολαύσεις μια διαδοχή πιάτων, ξεκινώντας από τα χτένια σχάρας με νιόκι, φοντί τρούφας και τηγανητή αγκινάρα και τον μπακαλιάρο με κολοκύθι, πράσο γλασέ και μύδια. Για κυρίως πιάτο το μενού έχει πάπια με πουρέ από σπανάκι και ταρτάρ ψητού παντζαριού, ενώ το επιδόρπιο που κλείνει τη γευστική εμπειρία είναι το κουκουνάρι με λευκή σοκολάτα, πεύκο, Roku gin και ελαιόλαδο. Οι μουσικές επιλογές των DJs στα decks του New Hotel συνοδεύουν το ρεβεγιόν των Χριστουγέννων. Όσο για τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, αυτή είναι πραγματικά ξεχωριστή, όπως ταιριάζει στις τελευταίες στιγμές του χρόνου και τις πρώτες του νέου έτους. Η αρχή γίνεται με ένα πιάτο Surf & Turf, ραβιόλι με μοσχαρίσια ουρά, ταρτάρ γαρίδας και πουρέ από κολοκάσι Ικαρίας. Ο αστακός στα κάρβουνα με σπαράγγια ογκρατέν και μπεσαμέλ σε προετοιμάζει για το κυρίως πιάτο, που είναι μοσχαρίσια πλευρά με βελουτέ πατάτας, πιπερόριζα, λάπαθο και σάλτσα μπορντελέζ. Η γεύση ενός Mont Blanc σαμπλέ με κάστανο και βανίλια είναι αυτή που θα σου μείνει καθώς καλωσορίζεις το 2024. Φυσικά, η παραδοσιακή βασιλόπιτα δεν μπορεί να λείπει από ένα τέτοιο gala, όπου οι σύγχρονες γεύσεις δεν ακυρώνουν τις παραδόσεις του τόπου μας. Οι μοναδικές στιγμές στο New Hotel συνεχίζονται και ανήμερα των γιορτών με εορταστικό brunch και το πρωινό που θα σερβίρεται από τις 7:00 έως τις 10:30 την πρώτη μέρα του νέου χρόνου. Δεν υπάρχει περίπτωση να μη λάμψεις τη νέα χρονιά όταν ξεκινάει με αυτόν τον τρόπο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

New Hotel

151

ΚΕΝΤΡΟ

Prac•sitele

Ιταλική γαστρονομία σε έναν χώρο φτιαγμένο για να γιορτάζεις.

η ιταλική φινέτσα σε όλο της το μεγαλείο απλώνεται στο prac•sitele που βρίσκεται στο νούμερο 7 της Πραξιτέλους. Ένας χώρος αριστοκρατικός, φωτεινός, με οικεία στοιχεία bistro που συνδυάζει την εκλεκτή ατμόσφαιρα με την ιταλική κουζίνα. Τα υλικά διαλεχτά, φρέσκα, εποχικά, αντιπροσωπευτικά της πλούσιας μεσογειακής φύσης, συνδυάζονται σε συνταγές που τιμούν την κουζίνα της γειτονικής χώρας και παραμένουν γνώριμες στη δική μας κουλτούρα.

Highlight η πίτσα με το ζυμάρι ωρίμανσης 48 ωρών που μπαίνει στη μέση για μοίρασμα, ενώνοντας επιθυμίες και γούστα στη μοναδική γεύση της. Η γιορτινή ατμόσφαιρα στο Prac•sitele φέρνει δυο μενού που θα ενθουσιάσουν τους ψαγμένους ουρανίσκους και τους λάτρεις της ιταλικής κουζίνας. Την παραμονή των Χριστουγέννων ο σεφ ετοιμάζει παντζάρι με χέλι και εσπεριδοειδή για amuse bouche, μανιταρόσουπα με κάστανο και μαύρη τρούφα, σαλάτα με καβούρι και μπρόκολο, φιλέτο ταρτάρ μοσχάρι, ριζότο με σπαράγγια και μαύρο λάιμ, μοσχαρίσιο φιλέτο με μπροκολίνι και τσίλι και για επιδόρπιο ένα mont blanc με κρέμα βανίλιας. Η παραμονή της Πρωτοχρονιάς μάς βρίσκει και πάλι στο Prac•sitele να απολαμβάνουμε ένα εξαιρετικό μενού, με το οποίο θα υποδεχτούμε τη νέα χρόνια. Amuse bouche με φουαγκρά, πράσινο μήλο και κόκκινα φρούτα, σούπα κολοκύθας με καμένο βούτυρο και ανάμεικτη σαλάτα με γκοργκοντζόλα και κόκκινη γαρίδα, μυλοκόπι με κονσομέ εσπεριδοειδών, ραβιόλι με άγρια μανιτάρια και wagyu με πουρέ κάστανο και μαύρη τρούφα, ενώ στο κλείσιμο σε περιμένει η New Year’s Eve κρέμα bitter σοκολάτας με καραμέλα βουτύρου και κοκτέιλ για να υποδεχτείς τη νέα χρονιά. Το Prac•sitele είναι ο γιορτινός προορισμός όπου το πάθος για τη γαστρονομική τέχνη σε συνοδεύει καθώς μοιράζεσαι τις πιο όμορφες στιγμές με τους αγαπημένους σου.

Πραξιτέλους 7 210 7000720 pracsitele.gr Social: prac.sitele

CAVA ANTHIDIS Κ Ο Λ Ω Ν ΆΚ Ι

Συνθέσεις με premium ετικέτες για ένα ξεχωριστό γιορτινό δώρο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

τα χριστούγεννα είναι η εποχή που όλοι θέλουμε να υψώσουμε το ποτήρι μας και να ευχηθούμε στους αγαπημένους μας ανθρώπους. Ε, αυτό δεν μπορείς να το κάνεις παρά με ένα εκλεκτό κρασί ή ένα premium απόσταγμα που ταιριάζει με το κλίμα των ημερών και κάνει τις γιορτές ακόμα πιο ιδιαίτερες. Η CAVA ANTHIDIS στο Κολωνάκι είναι προορισμός στο κέντρο της Αθήνας για να διαλέξεις μια μοναδική ετικέτα που θα προσφέρεις σε κάποιο γιορτινό κάλεσμα ή για να απολαύσεις στο σπίτι με την παρέα σου. Μέσα σε μια συλλογή από περίπου 1.000 προτάσεις θα βρεις κλασικές αλλά και limited φιάλες καθώς και διαλεκτά deli προϊόντα για να συνδυάσεις, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό δώρο. Στην CAVA ANTHIDIS θα σε κατευθύνουν κατάλληλα για να συνθέσεις ένα μοναδικό καλάθι, ενώ θα βρεις και έτοιμες επιλογές με διαφορετικούς συνδυασμούς που μπορείς να προσφέρεις. Δεν υπάρχει πιο elegant γιορτινό δώρο από ένα παλαιωμένο απόσταγμα ή μια ιδιαίτερη ποικιλία κρασιού. Το wine bar της CAVA ANTHIDIS είναι ένας ακόμα λόγος για να βρεθείς στο 45 της Πατριάρχου Ιωακείμ, αφού εδώ καταλήγουν οι βόλτες στο κέντρο. Κι αν κατά τη διάρκεια του shopping λαχταρήσεις κάτι από αυτά που ψώνισες στην κάβα, μπορείς, με ένα μικρό corkage fee, να το απολαύσεις επί τόπου. Αλλιώς, πάντα θα υπάρχουν οι by the glass προτάσεις σε κρασιά, αποστάγματα και κοκτέιλ από το μπαρ της CAVA ANTHIDIS που είναι μια εξαιρετική επιλογή για χαλάρωση μέσα στο γιορτινό κλίμα του κέντρου. Τα πλατό εκλεκτών τυριών και αλλαντικών συνοδεύουν το κρασί σου και η ατμόσφαιρα σου φτιάχνει τη διάθεση σε αυτόν τον χώρο που είναι αφιερωμένος στην απόλαυση των αισθήσεων.

152

LiFO

Πατριάρχου Ιωακείμ 45, Κολωνάκι 210 7251050 www.anthidis.gr Social: cava.anthidis. kolonaki

21.12.23

Αυθεντικό όσο ένα wine bar.

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

Ναυάρχου Νικοδήμου 5 210 3319966 Social: drunky goat

το drunky goat ήρθε για να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά. Ένα wine bar είναι ένας χώρος αφιερωμένος στο κρασί, που οι γεύσεις απλώς το αναδεικνύουν περισσότερο και όχι το αντίστροφο. Θυμάσαι κάποτε που πηγαίναμε σε μια καλή ταβέρνα για να απολαύσουμε κρασί της; Ε, πάρε αυτό το συναίσθημα, βάλ’ το σε ένα προσεγμένο περιβάλλον, όπου παντρεύεται ο βιομηχανικός σχεδιασμός με τις vintage λεπτομέρειες, και έχεις το νέο στέκι των wine lovers. Στο Drunky Goat θα βρεις μια λίστα από ετικέτες του εγχώριου αμπελώνα που σε πάνε πέρα από τα συνηθισμένα και παρουσιάζουν τις ελληνικές ποικιλίες στα καλύτερά τους. Είτε είσαι γνώστης είτε όχι, είναι σίγουρο ότι θα βρεις αυτό που σου ταιριάζει μέσα από μια οινογνωσία που σε ταξιδεύει στα καλύτερα terroir της χώρας μας. Τα ειδικά διαμορφωμένα wine tasting kits και τα ενημερωτικά βιβλιαράκια που έχει ετοιμάσει η ομάδα του Drunky Goat γίνονται οδηγός σε αυτό το ταξίδι, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποί του είναι πάντα διαθέσιμοι να σε βοηθήσουν να ανακαλύψεις τον μαγικό κόσμο του κρασιού. Για να ευχαριστηθείς ακόμα περισσότερο αυτή την εμπειρία, ο κατάλογος προτείνει συνοδευτικές γεύσεις που αναδεικνύουν κάθε οινικό προφίλ όπως του ταιριάζει. Ιδιαίτερες ποικιλίες ελληνικών τυριών και αλλαντικών, νόστιμες μπρουσκέτες με premium υλικά και το εντυπωσιακό drunky platter που θυμίζει μπουγάδα αλλαντικών δημιουργούν μια ολοκληρωμένη γευστική εμπειρία με πρωταγωνιστή πάντα το κρασί που προσφέρεται σε μπουκάλι, ποτήρι ή ακόμα και σε take-away. Η εμπειρία αυτή είναι ό,τι καλύτερο για να τελειώσεις τη μέρα σου μετά τη δουλειά, σε μια απογευματινή βόλτα. Άλλωστε, το Drunky Goat είναι ιδανικό after office στέκι που σε ξεκουράζει στην οικεία του ατμόσφαιρα και σε κάνει να νιώθεις από την πρώτη στιγμή ότι βρίσκεσαι στο σπίτι ενός καλού φίλου που ξέρει από κρασί. Αυτός ο φίλος έχει πάντα ανοιχτές τις πόρτες του για να δοκιμάσεις μαζί του εκλεκτές ετικέτες χωρίς την επισημότητα της οινογνωσίας αλλά με όλη την απόλαυση που προσφέρει ένα καλό κρασί. Αν, πάλι, θέλεις να δώσεις εκεί το βραδινό σου ραντεβού, καλύτερα να κάνεις κράτηση online, γιατί μπορεί να μη βρεις τραπέζι. Κι επειδή είναι σίγουρο ότι εδώ θα βρεις το κρασί που θα λατρέψεις, το Drunky Goat έχει και μια ταυτότητα κάβας που σημαίνει ότι μπορείς να αγοράσεις όποιο μπουκάλι θέλεις για το σπίτι ή για να το προσφέρεις ως δώρο. Ένα wine bar τόσο αυθεντικό που θα σε κάνει οινόφιλο από την πρώτη στιγμή.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Drunky Goat

153

ΚΕΝΤΡΟ

42

B A R S T R O N O M Y ATHENS Γεύσεις για κάθε στιγμή των γιορτών και privé συναντήσεις σε μια εμπειρία διασκέδασης.

είναι κάποιοι χώροι που συνδέονται με το κέντρο της αθήνας εδώ και χρόνια. Κάθε φορά που θέλεις να απολαύσεις μια βόλτα χωρίς να σκεφτείς πολύ πού θα δώσεις το ραντεβού σου, το 42 είναι από τις πρώτες σκέψεις που σου έρχονται στο μυαλό και κάθε φορά χαίρεσαι γι’ αυτή την επιλογή. Αυτός ο κλασικός, πλέον, all-day χώρος έχει να σου προσφέρει ό,τι επιθυμείς. Οι γεύσεις, εκλεκτές και νόστιμες, ακολουθούν κάθε επιθυμία και όρεξη. Κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή, η απόλαυση ξεκινά από τις 10 το πρωί με συνταγές όπως τα ελληνικά αυγά μάτια με χωριάτικο ψωμί, τα salmon με καπνιστό σολομό, αβοκάντο και κρέμα με χρένο ή τη healthy ομελέτα με ασπράδια, σπαράγγια και ξύσμα λεμονιού. Το 42 φιλοξενεί τα καθημερινά early drinks (από Δευτέρα έως Πέμπτη ανοίγει στις 16:30) αλλά και τις γιορτινές εξόδους για ποτό ή κρασί, που συνοδεύονται από νόστιμα bar bites. Μust try τα mini cheeseburgers αλλά και τα πιάτα με εκλεκτές κοπές, όπως το φιλέτο Sirloin ή το εκπληκτικό T-bone. Η οινική λίστα, με έμφαση στον ελληνικό αμπελώνα, θα σε συντροφέψει όπως αρμόζει στις ημέρες αυτές και τα signature cocktails είναι μια εκρηκτική συλλογή από μείξεις που ικανοποιούν ακόμα και τους πιο απαιτητικούς lovers του είδους. Το Forgive Me Father, το Chily con Pickly ή το 42 Shades of Red είναι κάποιες από τις επιλογές που συνδυάζουν premium αποστάγματα και παρασκευές σε ένα μοναδικό αποτέλεσμα. Οι μουσικές που παίζουν μέχρι αργά από τους DJs που εναλλάσσονται στα decks κάνουν την ατμόσφαιρα ακόμα πιο εορταστική. Αν, πάλι, θέλεις να γιορτάσεις σε ένα πιο privé περιβάλλον, η αίθουσα Angus Hudson που λειτουργεί ανεξάρτητα στον κάτω όροφο θα φιλοξενήσει τους καλεσμένους σου, προσφέροντας υπηρεσίες μπάτλερ. Το 42 ξέρει να δημιουργεί μοναδικές εμπειρίες διασκέδασης και εμείς το απολαμβάνουμε με κάθε τρόπο.

Κολοκοτρώνη 3, Αθήνα 213 0052153 Facebook: 42 Barstronomy.

Athens Instagram: 42_bar. athens

Forget me nωt

Δώρα που δεν ξεχνιούνται στο αγαπημένο μαγαζί της Πλάκας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

το forget me nωt είναι το μαγαζί του κέντρου που ποτέ δεν ξεχνάς όταν θέλεις να διαλέξεις τα δώρα των γιορτών, όχι μόνο εκείνα που θα προσφέρεις στους φίλους και την οικογένεια αλλά και αυτά που θα αγοράσεις για σένα, σαν ένας μικρός Aϊ-Βασίλης του εαυτού σου που ξυπνά μέσα μας αυτές τις μέρες. Στημένο στην Πλάκα, το αγαπημένο μας Forget me nωt συνδέει την ιστορία της πόλης με το σύγχρονο design της χώρας μας και παρουσιάζει μια συλλογή από αντικείμενα –διακοσμητικά, χρηστικά, ακόμα και παιχνίδια– που δεν θα βρεις εύκολα κάπου αλλού. Από κούπες, πιάτα και είδη για την κουζίνα μέχρι printed T-shirts και αξεσουάρ για το γραφείο, όλα όσα φιγουράρουν στα ράφια ή στο e shop www.forgetmenotathens.gr ξεχωρίζουν για το ιδιαίτερο design και τη σύγχρονη, μίνιμαλ αισθητική τους. Και φέτος θα αναζητήσουμε το καθιερωμένο πια ημερολόγιο από το Χαρτοβασίλειο που μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα ακόμα και τις πιο δύσκολες μέρες του χρόνου. Αν ψάχνεις πρωτότυπα δώρα, οι πολύχρωμες, απολύτως κυβιστικές μάσκες για τον τοίχο που αντλούν έμπνευση από διαφορετικούς πολιτισμούς είναι μια συλλογή που θα σου τραβήξει την προσοχή. Ανάμεσα στις ιδέες που θα εκτιμήσουν οι πιο ψαγμένοι φίλοι σου είναι οι ιδιαίτερες εκδόσεις με ελληνική μυθολογία, λαογραφία ή και μαγειρική που, εκτός από το περιεχόμενο, έχουν να επιδείξουν και πολύ καλαίσθητα εξώφυλλα, κι αυτό τα κάνει ιδανικά coffee table βιβλία. Όσο για το Flower Calendar, αυτό το γιαπωνέζικης προέλευσης ημερολόγιο που έχει κερδίσει βραβεία σχεδιασμού, μάλλον θα το κάνουμε δώρο και φέτος στο σπίτι μας για να νιώθουμε ότι κάθε μήνας του νέου χρόνου είναι ένα ακόμα λουλούδι που πρέπει να απολαμβάνουμε με κάθε τρόπο.

154

LiFO

Αδριανού 100, Πλάκα 210 3253740 www. forgetmenotathens. gr Facebook: Forget Me Not Instagram: forgetmenotathens

21.12.23

Μια γαστρονομική περιπέτεια μέσα σε ένα άκρως γιορτινό κλίμα.

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

Αδριανού 31 210 322 2227 www.stoneathens. com Facebook: Stone Athens Instagram: stone_athens

στο stone η γαστρονομική τέχνη συναντά το πάθος για τη μεσογειακή γεύση. Ένας χώρος στην καρδιά της Αθήνας που είναι πολύ περισσότερα από ένα απλό εστιατόριο. Είναι μια γιορτή γεύσεων, πολιτισμών και συνδέσεων. Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να αφεθείς στον κόσμο του, τον γεμάτο ζεστασιά και κομψότητα, για να απολαμβάνεις κάθε στιγμή της ημέρας μια εμπειρία φιλοξενίας. Εδώ το πρωινό είναι μια σοβαρή υπόθεση, αφού κάθε πιάτο είναι ένας συνδυασμός παράδοσης και καινοτομίας. Από τα κλασικά αγαπημένα μέχρι τις δημιουργικές εκδοχές, το μενού είναι μια συλλογή γεύσεων, αρωμάτων και φρεσκάδας. Όλη την ημέρα το μενού του Stone Athens έχει να σου προτείνει συνταγές της μεσογειακής κουζίνας, αφού αυτή η γαστρονομική παράδοση είναι κομμάτι του DNA του. Οι σεφ δημιουργούν πιάτα που αφηγούνται ιστορίες της Μεσογείου, προσφέροντας μια σύνθεση από γνήσια, παραδοσιακά υλικά, πλεγμένα με την πλούσια ιστορία και τον ζωντανό πολιτισμό της. Η γευστική εμπειρία απογειώνεται με την προσεκτικά επιλεγμένη συλλογή από κοκτέιλ και την εκλεπτυσμένη wine list, καθώς η τέχνη της αμπελουργίας μετατρέπει το μπαρ του Stone Athens σε έναν μοναδικό προορισμό για γευσιγνώστες. Αυτό το σημείο του κέντρου θα φιλοξενήσει και τις γιορτινές μας στιγμές με δύο εξαιρετικά μενού που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Παραμονή και ανήμερα τα Χριστούγεννα η κάρτα του Stone Athens περιλαμβάνει πολύχρωμη σαλάτα με παστράμι γαλοπούλας, φιλέτο πάπιας με πουρέ από αγκινάρα Ιερουσαλήμ και για κλείσιμο πάβλοβα με ιταλική μαρέγκα. Όσο για την τελευταία νύχτα του χρόνου, οι γεύσεις περιλαμβάνουν βελουτέ σούπα γλυκοπατάτας, ανάμεικτη σαλάτα με κροκάν φουντουκιού και μενταγιόν αγριογούρουνου με τηγανιά πατάτας. Για κλείσιμο, οι σεφ του Stone Athens ετοιμάζουν μια τάρτα κυδώνι με παγωτό καραμέλας με την οποία θα υποδεχτείς τη νέα χρόνια. Στο Stone κάθε επίσκεψη είναι μια γαστρονομική περιπέτεια γεμάτη αρώματα, γεύσεις και συναισθήματα. Το γιορτινό κλίμα απλώς έρχεται να επιβεβαιώσει ότι αυτό το όνομα συνδέεται με τις πιο σημαντικές στιγμές μας. Εκεί ακριβώς όπου η γαστρονομία και η υψηλή αισθητική συναντιούνται, οι μέρες αυτών των Χριστουγέννων θα σου μείνουν αξέχαστες.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Stone Athens

155

ΚΕΝΤΡΟ

Fillo

Παραδοσιακές πίτες και αρωματικός καφές σού θυμίζουν ελληνικό φίλεμα.

το fillo κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην ελληνική κουζίνα. Είναι εκείνο το ζυμάρι που θυμίζει τη φροντίδα της γιαγιάς, της παλιάς νοικοκυράς που βάζει τα δυνατά της χέρια μέσα στη λεκάνη και ζυμώνει με πάθος για να φτιάξει την πίτα της ημέρας. Όλες αυτές οι εικόνες αναβιώνουν στο Fillo όπου καθημερινά ψήνονται παραδοσιακές πίτες που έρχονται από διαφορετικά μέρη του τόπου μας και περιέχουν αγνά εποχικά υλικά της ελληνικής φύσης. Χορτόπιτα με τσουκνίδες Λάρισας, σπανακοτυρόπιτα Αμπελώνα Λάρισας, κοτόπιτα ζαγορίτικη, κασερόπιτα με φρέσκια τομάτα και ζαμπονοκασερόπιτα Ιωαννίνων, χορτοτυρόπιτα με αρωματικά χόρτα Ιωαννίνων, κολοκυθοτυρόπιτα τριπολιτσότικη και κιμαδόπιτα Φλώρινας είναι κάποιες από τις νοστιμιές που εναλλάσσονται καθημερινά, ανάλογα με την εποχικότητα, στο νούμερο 11 της Βουλής, τη νέα διεύθυνση του Fillo, που σκορπάει τα αρώματά του σε όλο το κέντρο. Μαζί με την πίτα σου θα πιεις απολαυστικό καφέ για ένα τέλειο πρωινό ξεκίνημα ή για το διάλειμμα που θέλεις μέσα στην ημέρα. Μην παραλείψεις να δοκιμάσεις τις γλυκές δημιουργίες που φτιάχνονται στο εργαστήρι του Fillo, όπως η πορτοκαλόπιτα, η μηλόπιτα, η σοκολατόπιτα, το ραβανί, η καρυδόπιτα, ο πολίτικος χαλβάς με κράνμπερις και, φυσικά, το σπιτικό κέικ σε διάφορες γεύσεις. Εκτός από τις πίτες, που είναι σήμα κατατεθέν, οι επιλογές περιλαμβάνουν συνταγές για κάθε γούστο, όπως μπαγκέτες, σαλάτες και healthy bowls για όσους προσέχουν τη διατροφή τους. Κάθε πρόταση έχει μια φροντίδα ξεχωριστή και μοσχομυρίζει αγνότητα και ελληνική παράδοση. Γιατί στη δική μας κουλτούρα κάθε γεύση φέρνει ευχάριστες αναμνήσεις και έχει στόχο να ευχαριστήσει τους καλεσμένους. Αυτή η ιδέα βρίσκεται πίσω από το Fillo και κάνει τη διαφορά σε ό,τι κι αν δοκιμάσεις.

Βουλής 11 210 3215373 Facebook: Fillo στο Σύνταγμα Instagram: fillo_sto_syntagma

Κουκουβάγια

Χριστούγεννα με γλυκά για τους φανατικούς του είδους.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

γίνεται να είσαι λάτρης των γλυκών και να μην ξημεροβραδιάζεσαι στην κουκουβάγια; Το γλυκοπωλείο του κέντρου είναι ένας μικρός ναός που προσκυνάμε όλοι όσοι δεν μπορούμε να διανοηθούμε τη ζωή χωρίς ένα απολαυστικό επιδόρπιο που μας κάνει να χαμογελάμε. Είναι πολλά αυτά που έχουμε αγαπήσει στο μαγαζί που ξεκίνησε από τα Χανιά και ήρθε πριν από λίγα χρόνια στο κέντρο της Αθήνας, φέρνοντας μαζί του συνταγές, παραδόσεις, ταψιά και πολλή πολλή αγάπη για την τέχνη της ζαχαροπλαστικής. Ειδικά για τις γιορτές τα ζεστά γλυκά της Κουκουβάγιας είναι μια πρόκληση στην οποία δεν γίνεται παρά να ενδώσεις – και καλά θα κάνεις. Πρώτο και καλύτερο το Ζουμερό, αυτό το περίφημο χαρακτηριστικό γλυκό της, που μοιάζει με σοκολατόπιτα μόνο στη λαχταριστή εκδοχή με έξτρα δόση ζεστής γκανάς. Μπορείς να το συνοδεύσεις και με παγωτό, αλλά, αν κρυώνεις, απλώς συνδύασέ το με έναν ζεστό καφέ. Η μηλόπιτα βιεννέζικου τύπου με μπισκοτένια τάρτα και κομμάτια μήλου μοσχομυρίζει κανέλα – τοάρωμα του χειμώνα–, ενώ η καρυδόπιτα της Κουκουβάγιας είναι μια old school απόλαυση φτιαγμένη με παραδοσιακή συνταγή από σιμιγδάλι και φρέσκο καρύδι. Στα must των εορταστικών ημερών και το κέικ με μους σοκολάτα, που μοιάζει με το γνωστό σουφλέ, αλλά εδώ σερβίρεται σε μια τριγωνική version σαν τούρτα και αφήνει τη σοκολατένια λάβα να ξεχειλίζει καθώς πας να πάρεις την πρώτη κουταλιά. Τα Χριστούγεννα στην Κουκουβάγια έχουν και άρωμα Ιταλίας χάρη στο παραδοσιακό πανετόνε που, εκτός από την κλασική συνταγή με σταφίδα και πορτοκάλι, προσφέρεται και σε παραλλαγή βανίλια - σοκολάτα για όσους την προτιμούν. Αν βρεθείς –που θα βρεθείς σίγουρα– στον άνετο χώρο της Κουκουβάγιας, μην παραλείψεις να δοκιμάσεις το homemade ζεστό Glühwein που μοσχομυρίζει μπαχαρικά. Τώρα είσαι έτοιμος για να γιορτάσεις τα Χριστούγεννα όπως πρέπει.

156

LiFO

Σκουζέ 1, πλατεία Αγίας Ειρήνης 210 3318700 Facebook: Κουκουβάγια Instagram: koukouvayacafe

21.12.23

Εκεί όπου συναντιέται το παρελθόν με το μέλλον μας υποδεχόμαστε τον νέο χρόνο.

Μητροπόλεως 82 210 3217700 okra.gr Social: okra.athens

LiFO 21.12.23

ΚΕΝΤΡΟ

εκεί ακριβώς όπου η ιστορία της πόλης συναντά τη σύγχρονη μορφή της, εκεί όπου η παράδοση κοιτάζει με περηφάνια το σήμερα, σε αυτό το σημείο όπου η θέα της Ακρόπολης κόβει την ανάσα, το Okra δημιουργεί στιγμές που μένουν αξέχαστες. Ένας χώρος που εκφράζει όλη την ουσία του elegance και σε υποδέχεται για γεύσεις που αντιπροσωπεύουν την ελληνική κουζίνα στην πιο δημιουργική εκδοχή της. Οι σεφ του Okra γνωρίζουν ότι η ουσία της γεύσης βρίσκεται στη φρεσκάδα των υλικών και σε όλα όσα μας χαρίζει η φύση κάθε εποχής. Τα πιάτα εξυμνούν αυτήν τη φιλοσοφία, συνδυάζοντας γη και θάλασσα σε ένα μενού εξαιρετικό που συνοδεύεται επάξια από μια προσεγμένη wine list. Φυσικά, ο μεγάλος πρωταγωνιστής είναι ο ελληνικός αμπελώνας και οι ιδιαίτερες ποικιλίες από διάφορα μέρη του τόπου μας. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, απέριττης αισθητικής, που δίνει έμφαση στην ουσία, θα απολαύσουμε τις γιορτινές μέρες τα μενού που έχει ετοιμάσει η ομάδα της κουζίνας. Για την παραμονή των Χριστουγέννων η κάρτα περιλαμβάνει γαρίδα Κοιλάδας με εσπεριδοειδή, στρείδι τηγανητό, χειροποίητα ψωμιά με καμένο πράσο και ντομάτα, ψητή κολοκύθα με κάστανο, κόντρα Iberico ελληνικής εκτροφής και μια απολαυστική κρέμα κάστανο για επίλογο. Την τελευταία νύχτα του χρόνου το Okra προτείνει κακαβιά με αυγοτάραχο, στρείδι με μανταρίνι και φασολάκια, ραβιόλι με καραβίδα, χριστόψαρο και μοσχάρι βιολογικής εκτροφής και κλείσιμο με custard σοκολάτας με χαρούπι. Στην αλλαγή του χρόνου θα απολαύσεις απο εδώ το μοναδικό θέαμα με πυροτεχνήματα που θα φωτίσουν την Ακρόπολη. Δυο γευστικές βραδιές γεμάτες από γιορτινό κλίμα και vibes που συνδυάζουν την ιστορία με το μέλλον και την ελπίδα για μια καλή νέα χρονιά.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Okra

157

ö

LIFO

Moleskin Σημειωματάριο με μεταξένιο σκληρό εξώφυλλο σε μπορντό απόχρωση.

GOOD

www.moleskin.com

ñ

LI -LA -LO Γυναικεία σκουλαρίκια σε απόχρωση Iris Blue Topaz.

ñ

HARD ROCK

www.lilalo.com

Γυναικείο jacket σε χρυσή μεταλλική απόχρωση. www.hardrock.com

î

Benaki Museum Shop

ï

Γούρι, για το 2024, σχέδιο της Μαρίνας Ζάχου.

Swarovski

www.benakishop.gr

Γυναικείο μπρασελέ με πολύχρωμους λίθους. www.swarovski.com

ô

COLUMBIA Γυναικείο παπούτσι Moritza Shield Omni-Heat.

ΔΩΡΑ

www.columbiasportswear.gr

158

ñ

FÜEL

LiFO

ñ

Φούτερ off-white από οργανικό βαμβάκι με σκούρο κόκκινο λογότυπο.

Φούτερ unisex σε λευκό χρώμα.

www.fuel.com.gr

www.hardrock.com

HARD ROCK

21.12.23

Μπες στο πνεύμα των γιορτών με τους The Simpsons και τη Swatch Η Swatch γιορτάζει αξέχαστες στιγμές των Simpsons με δύο Holiday Specials.

Σ

ε περίπτωση που το χάσατε, η animated τηλεοπτική σειρά «The Simpsons», που ξεκίνησε ήδη να προβάλει την 35η σεζόν της, κατέχει πλέον το ρεκόρ του μακροβιότερου αμερικανικού κωμικού sitcom και προγράμματος κινουμένων σχεδίων όλων των εποχών. Για να γιορτάσει το ορόσημο, η Swatch κυκλοφόρησε τρία ρολόγια με σχέδια εμπνευσμένα από αξέχαστες γιορτινές στιγμές των Simpsons, που θα γίνουν ανάρπαστα στους φαν των Homer, Marge, Bart, Lisa και Maggie, αφού το λογότυπο The Simpsons περιλαμβάνεται σε κάθε σχέδιο με ειδική συσκευασία – ένας παιχνιδιάρικος υπαινιγμός στη διαχρονική σπιρτάδα και γοητεία του σόου. Μετά τα πρώτα γλυκά νέα της συνεργασίας Swatch Χ The Simpsons και ένα ρολόι με έμπνευση το ντόνατ, ήρθε η ώρα, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, να μας παρουσιάσει και τα δύο νέα Holiday Specials που έρχονται να κάνουν ακόμη πιο funky την περίοδο των γιορτών και να γίνουν το τέλειο δώρο για τα φετινά Χριστούγεννα.

WONDROUS WINTER WONDERLAND Τίποτα δεν θυμίζει περισσότερο γιορτές όσο το κόκκινο χρώμα και τα λαχταριστά gingerbread cookies. Αυτό το χριστουγεννιάτικο ρολόι έχει στόχο να μας προσφέρει μια δόση χαράς και κεφιού με ένα χιονισμένο λουράκι γεμάτο μπισκότα με τζίντζερ στο σχήμα χαρακτήρων των Simpsons να χορεύουν κατά μήκος του και όλα αυτά ενώ τα μέλη της οικογένειας Simpson τραγουδούν τρυφερά όλα μαζί στο πολύχρωμο καντράν του ρολογιού.

TIDINGS OF JOY Η καλύτερη επιλογή για όσους αναζητούν ένα ρολόι εμπνευσμένο από τους Simpsons, με πιο ουδέτερα χρώματα, αλλά την ίδια cozy γιορτινή αίσθηση. Στο λουράκι του ρολογιού πρωταγωνιστούν η Marge με τον Homer σε ένα μπλε χιονισμένο σκηνικό, ενώ στο κέντρο του καντράν βρίσκονται οι Bart, Lisa και Maggie, τραγουδώντας. Εκτός από το ότι η σκηνή στο ρολόι είναι εμπνευσμένη από το πρώτο επεισόδιο, οι κόκκινοι δείκτες στο καντράν φωσφορίζουν στο σκοτάδι!

* Τα σχέδια Wondrous Winter Wonderland και Tidings of Joy είναι διαθέσιμα στα καταστήματα Swatch και στο swatch.com.

LiFO 21.12.23

159

ΟΛΑ ΘΑ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ