Τεύχος 800

FREE PRESS

01.02.2024

ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ! ΔΩΡΕΑΝ ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΠΕΜΠΤΗ

ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ

40 ΧΡΟΝΙΑ

2

LiFO

01.02.24

6 ΣΤΗΛΕΣ

index800

βασιλική σιουτη

πολιτικο επταημερο γιάννησ παντελάκησ

akροβατωντασ

νικολασ σεβαστακησ

ασκησεισ αναπνοησ

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. ΒOΥΛΗΣ 22, 105 63 ΑΘΗΝΑ T 210 3254 290 F 210 3249 785 info@lifo.gr

εκδοτης/διευθυντησ

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

chief executive officer Μιχάλης Μιχαήλ chief operating officer/commercial director Θανάσης Χαραμής σύμβουλος σχεδιασμού Γιάννης Καρλόπουλος editor in chief Αλέξανδρος Διακοσάββας διευθυντής εντυπου Τάσος Μπρεκουλάκης διευθυντής συνταξης εντυπου Γιάννης Πανταζόπουλος διευθυντής mikropragmata.lifo.gr Άρης Δημοκίδης διευθυντής ενημερωσησ Μάκης Πολλάτος διευθυνση newsroom και social media Χριστίνα Γαλανοπούλου υπευθυνη πολιτικου ρεπορταζ - ερευνασ Βασιλική Σιούτη

14

40 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ

αρχισυνταξία Ζωή Παρασίδη αρχισυνταξία podcasts Μερόπη Κοκκίνη συντονισμοσ υλησ Νινέττα Γιακιντζή –––––– ε μ π ο ρ ι κ ο τμ η μ α advertising director Ξένια Στασινοπούλου direct sales director Κώστας Μαντάς senior advertising manager Άννα Λαπαρδάγια direct sales Γιώργος Λυκουργιώτης, Ευθύμης Παχής

26

Η ΤΑΜΤΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

advertising manager Δημήτρης Βουκελάτος (dvoukelatos@lifo.gr) advertising coordinator Κατερίνα Κουρμούζη (kkourmouzi@lifo.gr) head of creative Βασίλης Καψάσκης branded content manager Φιλιώ Ράγκου digital campaign manager Γιώργος Γιαννή advertising executive Χριστίνα Καλλή ––––––

στο εξωφύλλο: Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου φωτογραφημένος από τον Julian Mommert.

11

61 ΛΕΠΤΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΎΣ ΤΟΥ ΣΩΤÉ

ψηφιακή ανάπτυξη/προγραμματισμός lifo.gr Άγγελος Παπαστεργίου –––––– σ υντα ξ η Θοδωρής Αντωνόπουλος, Λουίζα Αρκουμανέα, Γιάννης Βασιλείου, Ίωνaς Καλλιμάνης, Ντίνα Καράτζιου, Βάνα Κράβαρη, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, Τίνα Μανδηλαρά, Νίκος Μπακουνάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Αργυρώ Μποζώνη, Σταυρούλα Παπασπύρου, Μαρία Παππά, Χρήστος Παρίδης, Δημήτρης Πολιτάκης, Νικόλας Σεβαστάκης, Φώτης Σεργουλόπουλος, Δέσποινα Τριβόλη, Γιώργος Τσαγκόζης, Κορίνα Φαρμακόρη ne ws r o om αρχισυνταξια Ρούλα Βλασσοπούλου, Σόφη Ζιώγου συντακτικη ομαδα Σωτήρης Βαλάρης, Κυριάκος Κουζούμης, Πέννυ Μαστοράκου social media Ιωάννα Ζέρβα, Τατιάνα Τζινιώλη –––––– ατελιέ αrt director Βανέσσα Φερλέ, Μαργαρίτα Καμαριώτη

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

52 Barbershops

αssistant art director Μπιάνκα Σαμαρά φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Πάρις Ταβιτιάν, Freddie F., Γιώργος Ξανθινάκης, Νίκος Κατσαρός διαμόρφωση ψηφιακής εκδοσης Μαρούσα Θωμά, Ελπισία Σπαθάρη επιμελεια κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου, Μυρτώ Αθανασοπούλου –––––– λογιστηριο οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Νέες 57 Αφίξεις

29

λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Άκης Ιωάννου, Έφη Ηλιοπούλου γραμματεία Βιβίκα Ανδριανάτου –––––– κωδικος εντυπου 7639 –––––– μετοχος/νομιμοσ εκπροσωποσ Ευστάθιος Τσαγκαρουσιάνος

παρακαλουμε

ανακυκλωστε

LiFO 01.02.24

3

Feedback

ΜΕΣΟΓΑIΑΣ ΝΙΚOΛΑΟΣ: Ο πρώην αστροφυσικός που αποδείχθηκε σκέτη απογοήτευση

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

Γιατί οι Αμερικανοί μάς «δωρίζουν» τις αμφιλεγόμενες φρεγάτες τους;

ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΒΑΛΑΡΗ

Αγγελίες της ντροπής, σχόλια για το σώμα και τη σεξουαλικότητα, φιλοδωρήματα βάσει προσόντων και όλη η Ελλάδα του σεξισμού και της υποτίμησης της γυναικείας εργασίας σε ένα 8ωρο (που μπορεί να είναι και 12ωρο), όπως το περιγράφουν τέσσερις σερβιτόρες. Από το 2021 και μετά, κάθε φορά που ακούω τη λέξη «σερβιτόρα», μου έρχεται στο μυαλό εκείνη η (25χρονη τότε) αφανής ηρωίδα που βοήθησε μια 19χρονη να δραπετεύσει από το κύκλωμα μαστροπείας στο οποίο την είχε παγιδεύσει ένας αστυνομικός. Μήπως, όμως, τελικά, όλες οι γυναίκες που δουλεύουν σέρβις στην εστίαση, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είναι κατά κάποιον τρόπο «αφανείς ηρωίδες»;

4

LiFO

LiFO.gr

«Σου άφησα tip, γιατί δεν μου απαντάς στο Instagram;»

Υπάρχουν ιερωμένοι που οι απόψεις τους με αφήνουν αδιάφορο. Για παράδειγμα, ποτέ δεν με ενδιέφεραν τα κηρύγματα μίσους του τέως μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιου, ο οποίος έβαλε τις καμπάνες να χτυπούν πένθιμα για το σύμφωνο συμβίωσης, έχει δηλώσει ότι «είναι καλύτερο να είσαι ναζιστής και φασίστας παρά κατσαπλιάς» και μας έχει προτρέψει να φτύσουμε τα «εκτρώματα της φύσης-ομοφυλόφιλους» – μάλιστα είχε αναφέρει ότι «όλους αυτούς ο Θεός τους σιχαίνεται». Παγερά αδιάφορο με αφήνουν και τα λόγια του μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ, ο οποίος επίσης μας έχει συνηθίσει σε ομοφοβικά παραληρήματα: «Η ομοφυλοφιλία είναι μια παρέκκλιση από την ανθρώπινη σεξουαλικότητα που είναι κάτι ιερό. Δεν υπάρχει πραγματική ομοφυλοφιλία, είναι μία ηθοποιία. Τα πρόσωπα αυτά μετέρχονται το έτερο φύλο. Δεν είναι δυνατό μια έννομη τάξη να έρθει και να περιβάλει με κύρος, όπως ο γάμος, που είναι η διαδικασία για το πρωταρχικό κύτταρο της ζωής που είναι η οικογένεια, αυτή την παρέκκλιση. Για εμάς η ομοφυλοφιλία είναι μια μεγάλη αμαρτία. Είναι μια παράχρηση του ανθρώπινου σώματος που εμπεριέχει τρομακτικές ασθένειες, όπως καρκίνο και θάνατο». Βέβαια, όταν ακούς τέτοια λογύδρια προσπαθείς να κατανοήσεις γιατί αυτοί οι άνθρωποι ασπάζονται τον χριστιανισμό και πώς τον «διαβάζουν» όταν ξεστομίζουν τέτοιες εμπρηστικές δηλώσεις. Αλλά μάλλον μιλάμε για εκπροσώπους της Εκκλησίας που παραπέμπουν σε ιερατείο ορθόδοξου φονταμενταλισμού, όπου πρωτοπορούν εκφράζοντας τις απόψεις ενός δεσποτικού χριστεπώνυμου πλήθους που πορεύεται απέναντι στη λογική και το αυτονόητο. Είναι αλήθεια ότι στις τάξεις της Εκκλησίας υπάρχουν και πεφωτισμένοι ιεράρχες που εμπνέουν σεβασμό, έχουν βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους και η προσφορά τους αναγνωρίζεται από πιστούς και μη. Οφείλω να πω ότι μέχρι πρότινος ξεχώριζα ως μία από τις εμβληματικές μορφές της Εκκλησίας τον σεβασμιότατο μητροπολίτη Μεσογαίας Νικόλαο. Αναμφίβολα, πρόκειται για έναν απ’ τους πιο μορφωμένους ιεράρχες, είναι δημοφιλής, πράος, δραστήριος και με πιστό κοινό, ένας άνθρωπος που διαθέτει εντυπωσιακό βιογραφικό και αποτελεί μια ξεχωριστή φωνή. Τον θυμάμαι να εκφράζει τις απόψεις του με μειλίχιο ύφος σε νεανικές εκπομπές, να μαγνητίζει με τον λόγο του και να έχει ένα ευρύ κοινό που τον ακολουθεί, επιθυμώντας να τονώσει το θρησκευτικό του αίσθημα. Ένας πρώην άθεος ο οποίος αποφάσισε να αφιερωθεί στην Εκκλησία. Πώς γίνεται ένας άνθρωπος με τέτοιες περγαμηνές να συγγράφει μια πολυσέλιδη εισήγηση και να την παρουσιάζει στην τελευταία συνεδρίαση της Συνόδου της Ιεραρχίας, προκαλώντας αλγεινή εντύπωση, αφού χαρακτήρισε εκτροπή την ομοφυλοφιλία; Συγκεκριμένα σημείωσε: «Όταν αυτός ο τύπος ζωής και οικογένειας προβάλλεται ως κάτι σύγχρονο, εύκολα μπορεί να γίνει μόδα και αντί να βοηθήσει κάποιους λίγους που βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση, να πολλαπλασιάσει επικίνδυνα την παρέκκλιση από τη φυσική οδό και εκτροπή». Και συμπλήρωσε: «Το μεγαλύτερο λάθος μας θα ήταν να δεχθούμε ότι η ομοφυλοφιλική πράξη, εκτός από ψυχική διαταραχή, δεν είναι και αμαρτία». Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί ο καθένας: υπάρχει σε αυτά τα λόγια κάτι το εκκλησιαστικό πέρα από τα ιερά άμφια αυτού που τα ξεστομίζει; Ειλικρινά, τι μπορεί να προσφέρει στο πολυπληθές ακροατήριο της Εκκλησίας αυτός ο τοξικός λόγος που θυμίζει ιερωμένους θεοκρατικών καθεστώτων; Πώς μπορεί να πορεύεσαι με καθαρή καρδιά όταν χρησιμοποιείς φρασεολογία και πρακτικές που πόρρω απέχουν από τα κηρύγματα του Ευαγγελίου; Ολόκληρη η εισήγηση του μητροπολίτη Μεσογαίας αποτελεί ένα κράμα αναχρονισμού, παγκόσμιας συνωμοσιολογίας, σκοταδισμού και μεσαιωνικών αντιλήψεων.

Social Media Trends Η εμμονή των 10χρονων κοριτσιών με τις πανάκριβες κρέμες και ο πανικός του γήρατος

pageviews

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ

ti δ ι α β α σ α με αυ τη την εβ δομ α δ α σ το

Ρ Ε Π Ο Ρ ΤΑ Ζ

podcasts που αξίζει να ακούσετε

Τι μπορεί να προσφέρει στο πολυπληθές ακροατήριο της Εκκλησίας αυτός ο τοξικός λόγος που θυμίζει ιερωμένους θεοκρατικών καθεστώτων;

ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ

Είναι σύνηθες η κυβέρνηση να θριαμβολογεί για ένα θέμα, όπως συμβαίνει με τα εξοπλιστικά που θα πάρει η χώρα από τις ΗΠΑ, και από την άλλη πλευρά, στην αντιπολίτευση, κάποιοι να καταστροφολογούν. Πέρα από τη θριαμβολογία και την καταστροφολογία όμως, υπάρχουν ορισμένες εύλογες επισημάνσεις και δεδομένα που προκαλούν προβληματισμό. Ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ αναφέρθηκαν στο έλλειμμα ενημέρωσης των κομμάτων από την κυβέρνηση για τα θέματα άμυνας και εξοπλισμών, επισημαίνοντας ότι ενημερώνονται από τις εφημερίδες, αντί να έχουν υπεύθυνη και θεσμική ενημέρωση. Επίσης, σχεδόν κανείς δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα απόκτησης των προηγμένων μαχητικών F-35, των οποίων την πώληση στην Ελλάδα ενέκρινε το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών.

5

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Ακολουθήστε τα podcasts της LiFO στην Apple, στο Spotify ή στην Google.

1

Βασίλη, είσαι «καλός για τα ελληνικά δεδομένα»; «ΡΩΤΑ ΜΕ Ο,ΤΙ ΘΕΣ» ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΑΝΑ ΚΡΑΒΑΡΗ ΚΑΙ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΑΓΚΟΖΗ

2

Η σκληρή αλήθεια για τον Κωνσταντίνο Πλεύρη «ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ» ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

3

Γάλα αμυγδάλου, βρόμης, σόγιας, καρύδας: Τελικά, είναι τόσο υγιεινά όσο νομίζουμε; «RADIO LIFO» ΜΕ ΤΗ ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ

4

Πώς είναι να μοιράζεσαι τη ζωή σου με 100 και βάλε φυτά; «ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ» ΜΕ ΤΟΝ M.HULOT

Sephora Kids: Μια καταιγίδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στροβιλίζεται γύρω από τον τομέα της ομορφιάς και σπέρνει τον πανικό στα beauty shops. ΤΗΣ ΜΙΝΑΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑ

Έφηβοι και ενήλικες καταναλωτές ανεβάζουν τη μία ανάρτηση μετά την άλλη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαμαρτυρόμενοι ότι κορίτσια κάτω των 12 ετών κατακλύζουν τα καταστήματα ομορφιάς. Το TikTok είναι γεμάτο αναρτήσεις που περιγράφουν συγκρούσεις και διενέξεις, με τους χρήστες να αφηγούνται περιστατικά με νεαρές πελάτισσες οι οποίες ήταν αγενείς προς άλλους πελάτες και τους υπαλλήλους. Ολοένα περισσότερες εταιρείες προσωπικής περιποίησης εμφανίζονται από το πουθενά και απευθύνονται σε παιδιά που δεν ξεπερνούν τα 12 έτη. Η βιομηχανία της ομορφιάς ξαφνικά στοχεύει σε πραγματικά μικρές ηλικίες. Είναι τρελό το ότι υπάρχουν εταιρείες καλλυντικών που απευθύνονται σε παιδιά τριών ετών και αυτοπροσδιορίζονται ως «new school skincare», δηλαδή περιποίηση νέας εποχής.

5

Ευρωεκλογές: Όσα άλλαξαν στην Ελλάδα από την πρώτη μέρα που ψηφίσαμε το 1981 «RADIO LIFO» ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟ

01.02.24

LiFO 01.02.24

5

talkofthetown 1—7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2024 Νο 800

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

Η «επίθεση φιλίας» του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Τουρκία Την ώρα που όλοι αναρωτιούνται αν ο Ερντογάν θα συνεχίσει να επιδεικνύει εγκράτεια τώρα που πήρε την έγκριση των ΗΠΑ για τα F-16, το Μέγαρο Μαξίμου επιλέγει να επενδύσει στην ελληνοτουρκική προσέγγιση.

απ ό τh βασιλ ικη σιουτη

Η επιστολή Μπλίνκεν προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη για τα F-35 το περασμένο Σάββατο και το «πράσινο φως» που άναψαν οι ΗΠΑ για τα F-16 στην Τουρκία άνοιξαν πολλά θέματα, τόσο για το εξοπλιστικό πρόγραμμα της Ελλάδας, το οποίο επανασχεδιάζεται, όσο και για τη σχέση των ΗΠΑ με την Τουρκία και την Ελλάδα αλλά και για τα ελληνοτουρκικά. Εκείνο που κατέστησαν σαφές αυτές τις μέρες ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση κάνει ό,τι μπορεί για να μη διαταράσσονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, προωθεί συνεργασίες σε διάφορους τομείς και έχει αποφασίσει να μη σηκώνει το γάντι στις φραστικές τουλάχιστον προκλήσεις του Ερντογάν, αλλά να συμπεριφέρεται σαν αυτές να μην υπάρχουν. Η Τουρκία έχει σταματήσει εδώ και αρκετούς μήνες τις παραβιάσεις, αν και οι λεκτικές προκλήσεις έχουν αρχίσει ξανά. Πριν από λίγες μέρες, ο Ταγίπ Ερντογάν, μιλώντας σε υποψήφιους του κόμματός του για τις δημοτικές εκλογές στη Σμύρνη, είπε ότι ο αγώνας τους δεν τελείωσε ρίχνοντας τον εχθρό στη θάλασσα, ενώ στις 29 Ιανουαρίου τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας αναφέρθηκαν σε «τουρκική» μειονότητα στη Δυτική Θράκη, της οποίας τον αγώνα για αναγνώριση «τουρκικής εθνικής ταυτότητας» θα συνεχίσουν να στηρίζουν. Την ίδια περίοδο και σε αντίθεση με τις δηλώσεις της τουρκικής ηγεσίας, ο Έλληνας υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, δήλωνε ότι «η Ελλάδα αγοράζει τα όπλα που χρειάζεται για να υπερασπίσει την ανεξαρτησία της και την εθνική της κυριαρχία» και «δεν πρόκειται να επιτεθεί σε οποιαδήποτε χώρα, όπως έχουν ξεκαθαρίσει συλλογικά οι Έλληνες και ο πολιτικός κόσμος». Ο υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, εμφανίζεται παραπάνω από αισιόδοξος αυτή την εποχή, καθώς υποστηρίζει ότι αυτή η περίοδος είναι μια ιστορική ευκαιρία για την ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας με την Τουρκία. «Εάν δεν το πράξω εγώ και δεν το πράξει η σημερινή κυβέρνηση, θα είμαστε υπόλογοι απέναντι στην Ιστορία» είπε πρόσφατα σε μια συνέντευξή του και το επαναλαμβάνει συχνά στους συνομιλητές του.

«ΕΠΙΘΕΣΗ ΦΙΛΙΑΣ»

Ένα Σάββατο… p Η ανασφάλεια, νέα ανελευθερία p

6

LiFO

Το Μέγαρο Μαξίμου, που έχει επενδύσει στη βελτίωση των σχέσεων, συντονίζει εδώ και καιρό μια «επίθεση φιλίας και συνεργασίας» προς την Τουρκία σε διάφορους τομείς, με οικονομικό περιεχόμενο και όχι μόνο. Η Τουρκία είχε κάθε λόγο να είναι δεκτική και να ανταποκρίνεται, αφενός επειδή κερδίζει και από τα μικρότερα, αφετέρου επειδή μέχρι πρότινος είχε λόγους να δείχνει ότι συμμορφώνεται, όσο περίμενε την έγκριση για τα F-16. Βέβαια το παζάρι της συνεχίζεται, καθώς ο δρόμος για τα F-35, που θέλει περισσότερο, παραμένει κλειστός όσο δεν αποσύρει τους ρωσικούς S-400. Πρόσφατα ο υπουργός Ναυτιλίας, Χρήστος Στυλιανίδης, συναντήθηκε στην Άγκυρα με τον

01.02.24

LiFO 01.02.24

7

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΤΑΗΜΕΡΟ

α πό τh βα σι λι κη σ ιου τη

υπουργό Εσωτερικών της Τουρκίας, Αλί Γερλίκαγια, με σκοπό την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης στη θάλασσα, όπως είπε, και αποφασίστηκαν κοινές περιπολίες του ελληνικού Λιμενικού με το τουρκικό. Μετά τη συνάντησή τους ο Χρ. Στυλιανίδης δήλωσε ότι «έγινε μία νέα αρχή στην από κοινού αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών στη θάλασσα» και εντός του Φεβρουαρίου αναμένεται επίσκεψη του Γερλίκαγια στην Αθήνα. Η Τουρκία από την αρχή της κρίσης του μεταναστευτικού προβλήματος και μέχρι τώρα αποτελούσε μέρος του και το χρησιμοποιούσε για να πιέζει και να παίρνει ανταλλάγματα. Αν δεν πρόκειται ξανά για μια αλλαγή στάσης στα λόγια μόνο, θα είναι μια εντυπωσιακή και θετική εξέλιξη. Στην Τουρκία ταξίδεψε πριν από μερικές μέρες και ο διοικητής της ΕΥΠ, Θεμιστοκλής Δεμίρης, όπου συναντήθηκε με τον επικεφαλής της ΜΙΤ και έμπιστο του Ερντογάν, Ιμπραχίμ Καλίν. Κυβερνητικές πηγές αναφέρουν ότι οι δύο συνεργάζονται πολύ στενά τελευταία για θέματα «αντιμετώπισης τρομοκρατίας» και καταπολέμησης των κυκλωμάτων παράνομης διακίνησης μεταναστών. Το περιεχόμενο που δίνουν οι ευρωπαϊκές δυτικές χώρες και η Τουρκία στον όρο τρομοκρατία, βέβαια, είναι εντελώς διαφορετικό, καθώς η δεύτερη εννοεί κυρίως τους γκιουλενιστές και τις κουρδικές οργανώσεις και όχι τους τζιχαντιστές και τον ISIS. Κυβερνητικά στελέχη υποστηρίζουν ότι στο μεταναστευτικό η Τουρκία όχι μόνο έχει αλλάξει στάση, αλλά και ότι πρόσφατα, με εντολή του Καλίν, συνελήφθησαν δεκάδες διακινητές στα τουρκικά παράλια. Πρόκειται ωστόσο για άτυπη ενημέρωση, χωρίς τεκμηρίωση. Στην προσπάθεια ενίσχυσης των διμερών οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με την Τουρκία, τομέα στον οποίο ο πρωθυπουργός δίνει ιδιαίτερη σημασία, εντάσσεται και η πολυπληθής επιχειρηματική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη που πραγματοποιείται σήμερα, με επικεφαλής τον υφυπουργό Εξωτερικών, Κώστα Φραγκογιάννη.

talkofthetown

Ο ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑ

8

LiFO

Για «σημαντική πρόοδο» των ελληνοτουρκικών σχέσεων τους τελευταίους μήνες μίλησε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός στη συνέντευξη που έδωσε την Τρίτη στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ, όπου ανακοίνωσε ότι θα επισκεφτεί την Άγκυρα τον Μάιο, ως απάντηση στην επίσημη επίσκεψη του Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβριο, δηλώνοντας πως «όλοι έχουμε υποχρέωση να διαφυλάξουμε το καλό κλίμα με την Τουρκία που οικοδομήθηκε τους τελευταίους μήνες». Ανέδειξε ως προτεραιότητα να μη διαταραχθούν οι σχέσεις με την Τουρκία και απέφυγε να μιλήσει για όρους που πρέπει να μπουν για την πώληση των F-16, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ μπορούν, όταν θέλουν, να πιέσουν την Τουρκία και ότι αυτό είναι δική τους δουλειά. Μιλώντας γενικότερα, όμως, ανέφερε ότι, στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό, θα ήταν θετικό να εξασφαλίσουμε ότι αμερικανικά όπλα δεν θα χρησιμοποιηθούν εναντίον νατοϊκών συμμάχων. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης υποστήριξε ότι με την υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών έγιναν σημαντικά βήματα, τα οποία έβαλαν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε μια πορεία εξομάλυνσης, χαρακτηρίζοντας τις τελευταίες προκλήσεις του Ερντογάν ως ρητορικές εξάρσεις. Τη σημαντική πρόοδο που θεωρεί ότι έχει πετύχει η κυβέρνησή του την εντοπίζει στη συνεργασία με την Τουρκία για το προσφυγικό, «στις μηδενικές δραστηριότητες της τουρκικής αεροπορίας στο Αιγαίο τους τελευταίους μήνες» και «στη συμφωνία για τη δυνατότητα Τούρκων να ταξιδεύουν στα νησιά μας χωρίς να χρειάζεται να τους χορηγούμε βίζα». Κάτι το οποίο, όπως είπε, «πανηγυρίστηκε από τα δέκα νησιά του Αιγαίου ως μια πολύ σημαντική οικονομική τόνωση της τουριστικής δραστηριότητας».

ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ Αυτή την εβδομάδα η μεγαλύτερη προσοχή στο πλαίσιο του ζητήματος των ελληνοτουρκικών δόθηκε στους ανταγωνισμούς των εξοπλισμών. Οι υπερβολές που ακούγονται πολλές φορές στην Ελλάδα, όπως και στην Τουρκία, είτε για αντιπολιτευτικούς λόγους είτε για επικοινωνιακούς και εντυπωσιασμό, δίνουν συχνά λάθος εικόνα και κρύβουν την ουσία. Διότι ούτε η δυνατότητα αγοράς των F-35 αποτελεί κάποιον θρίαμβο για την Ελλάδα, ούτε η πώληση των F-16 στην Τουρκία είναι καταστροφή. Και τα δύο ήταν αναμενόμενες εξελίξεις. Η αγορά των F-35 από την Ελλάδα είχε συμφωνηθεί στο πλαίσιο

Αυτή την εβδομάδα η μεγαλύτερη προσοχή στο πλαίσιο του ζητήματος των ελληνοτουρκικών δόθηκε στους ανταγωνισμούς των εξοπλισμών. Οι υπερβολές που ακούγονται πολλές φορές στην Ελλάδα, όπως και στην Τουρκία, είτε για αντιπολιτευτικούς λόγους είτε για επικοινωνιακούς και εντυπωσιασμό, δίνουν συχνά λάθος εικόνα και κρύβουν την ουσία.

της ενίσχυσης των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, μετά από δέκα χρόνια κρίσης, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν υπήρχαν πόροι όχι μόνο για ανανέωση του στόλου, αλλά ούτε για ανταλλακτικά σε πολλές περιπτώσεις. Τα F-16 επίσης ήταν γνωστό πως θα τα έπαιρνε η Τουρκία όταν θα συναινούσε στην είσοδο της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και θα τελείωνε το σχετικό παζάρι, ενώ θα ξαναμπεί και στο πρόγραμμα των F-35 αν αποσύρει τους ρωσικούς S-400, όπως διεμήνυσε για άλλη μια φορά αυτή την εβδομάδα η Βικτόρια Νούλαντ. Ο υπουργός Εξωτερικών, Γ. Γεραπετρίτης, είχε προαναγγείλει την είσοδο της Ελλάδας στο πρόγραμμα των F-35 μετά τη συνάντηση Μητσοτάκη - Μπλίνκεν στα Χανιά, δηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται ποιος είναι ο αξιόπιστος περιφερειακός παίκτης. Τις ίδιες μέρες, όμως, ετοιμαζόταν και η αναγγελία για την πώληση των F-16 στην Τουρκία, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι ΗΠΑ καθυστέρησαν με την Ελλάδα, για να περιμένουν το «ναι» της Τουρκίας στη Σουηδία, ώστε να ανακοινώσουν μαζί και τις δύο εξελίξεις, λόγω της ισορροπητικής τακτικής τους. Η κυβέρνηση παρουσιάζει ως επιτυχία της τη συμμετοχή στο πρόγραμμα F-35 –η αγορά των οποίων θα κοστίσει αρκετά δισεκατομμύρια– και ως σημαντική συνεισφορά των ΗΠΑ το «δωρεάν υλικό, που θα ενισχύσει περαιτέρω τις Ένοπλες Δυνάμεις». Το αμυντικό υλικό που προσφέρεται από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα είναι πλεονάζον από τα αποθέματα των αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Δεν είναι και τόσο δωρεάν ωστόσο, καθώς θα πληρωθεί η μεταφορά του στην Ελλάδα, οι προσθήκες που θα χρειαστούν καθώς και η συντήρησή τους, που σημαίνει χρόνια δέσμευση με την κατασκευάστρια εταιρεία. Ο πρωθυπουργός διευκρίνισε ότι υπάρχει η δυνατότητα να αγοράσουμε μέχρι 40 F-35, η αγορά των οποίων δεν θα γίνει μονομιάς, διότι είναι μια πολύ ακριβή προμήθεια. «Έχουμε εξασφαλίσει τον απαραίτητο δημοσιονομικό χώρο για μία Μοίρα F-35 σε πρώτη φάση, με δρομολόγηση παραλαβών από τα τέλη αυτής της δεκαετίας», εξήγησε στη συνέντευξή του στον ΣΚΑΪ. Από όσα είπε, επίσης, έγινε σαφές ότι το Μέγαρο Μαξίμου έχει καθοριστικό λόγο στους εξοπλισμούς και ανέφερε ότι υπάρχει μακροχρόνιος σχεδιασμός για τις αμυντικές δαπάνες, αλλά αυτός επαναξιολογείται διαρκώς, καθώς λαμβάνει υπόψη τους δημοσιονομικούς περιορισμούς.

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ Στις δηλώσεις του πρωθυπουργού και του υπουργού Άμυνας για το θέμα των εξοπλισμών διαφαίνονται συχνά κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις που μαρτυρούν διαφορετική αντίληψη. Μετά τη συνάντησή του με τον Κύπριο ομόλογό του ο Νίκος Δένδιας αναφέρθηκε στα αμφιλεγόμενα παράκτια περιπολικά πλοία LCS που δίνονται στην Ελλάδα από το πλεονάζον αμυντικό υλικό των ΗΠΑ, λέγοντας ότι θα εξεταστούν ως «ενδιάμεση λύση» για την κάλυψη των άμεσων αναγκών του στόλου. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης όμως παρουσίασε ως επίτευγμα της κυβέρνησης το προσφερόμενο πακέτο των ΗΠΑ «διότι δεν έχουν όλες οι χώρες πρόσβαση σε δωρεάν αμυντικό υλικό από τις Ηνωμένες Πολιτείες», όπως είπε, λέγοντας επιπλέον ότι συζητάνε και «για τέσσερα πλοία, τις φρεγάτες LCS», τις οποίες χαρακτήρισε «σχετικά σύγχρονα πλοία, τα οποία με σχετικά περιορισμένους πόρους μπορούν να γίνουν πλοία τα οποία να καλύπτουν απόλυτα τις ανάγκες του ελληνικού Ναυτικού». Τα αμερικανικά LCS είχαν προταθεί και για αγορά όταν η ελληνική κυβέρνηση εξέταζε ποιες φρεγάτες θα πάρει και κατέληξε στις γαλλικές Μπελαρά, οι οποίες ήταν πρώτες στην κατάταξη της αξιολόγησης του Πολεμικού Ναυτικού, σε αντίθεση με τα LCS που ήταν τελευταία ως προς την καταλληλότητα. Επειδή όμως οι ελλείψεις στο ΠΝ παραμένουν τεράστιες και οι ΗΠΑ ήθελαν να τα «διώξουν», θεωρήθηκε ότι με κάποιες προσθήκες που δεν θα στοιχίσουν πολύ ίσως μπορέσουν να αξιοποιηθούν ως «ενδιάμεση λύση». Για τα F-35 ο Νίκος Δένδιας δήλωσε ότι είναι η πιο εξελιγμένη πλατφόρμα που υπάρχει και ότι η Πολεμική Αεροπορία έχει απόλυτη γνώση του πώς θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τα υπάρχοντα συστήματα που έχει. Όσο για τον αριθμό των F-35 που θα πάρει η Ελλάδα και τη δαπάνη που θα χρειαστεί, δήλωσε πως «οποιοσδήποτε αναφέρει ποσά κάνει λάθος, γιατί δεν υπάρχουν ακόμα», καθώς «όταν προμηθεύεσαι ένα εξελιγμένο σύστημα από μια χώρα, αυτή είναι που καθορίζει τι δυνατότητες είναι αυτές που θα σου δώσει». Είπε ότι η κυβέρνηση θέλει το πιο εξελιγμένο, αλλά τελικά και αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τις ΗΠΑ.

01.02.24

LiFO 01.02.24

9

AKΡΟΒΑΤΩΝΤΑΣ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Ένα Σάββατο…

Η ανασφάλεια, νέα ανελευθερία

Πολεμικά αεροσκάφη ή ασθενοφόρα; Ιδού η απορία. α πό τον γ ι ά νν η πα ν τελά κη

talkofthetown

Τα 8,2 δισ. ευρώ θα δοθούν σε βάρος της παιδείας, της αντιμετώπισης της φτώχειας που θερίζει αυτόν τον καιρό λόγω της ακρίβειας, των υποδομών που λείπουν, της υγείας, τελικά σε βάρος των ασθενοφόρων που δεν είναι εύκολα διαθέσιμα ένα Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πόλης.

10

LiFO

Τ

ο περασμένο Σάββατο, που θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε Σάββατο, συνέβησαν δυο γεγονότα φαινομενικά εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Το πρώτο ήταν μια πομπώδης ανακοίνωση της κυβέρνησης με την οποία πανηγύρισε γιατί οι ΗΠΑ ενέκριναν την πώληση στη χώρα μας των περίφημων υπερσύγχρονων πολεμικών αεροσκαφών F-35, παράλληλα με άλλα οπλικά συστήματα, με το συνολικό κόστος να φτάνει τα 8,2 δισ. ευρώ. Ο πρωθυπουργός, από το Μέγαρο Μαξίμου, εμφανίστηκε μέσω βίντεο ενθουσιασμένος και χαρακτήρισε την ημέρα σημαντική για την εθνική μας άμυνα και για την ελληνική διπλωματία. Υπουργοί μοιράστηκαν τον ενθουσιασμό του. Με ανάλογο ενθουσιασμό τηλεοπτικοί σταθμοί φιλοξένησαν τις επόμενες ώρες και ημέρες σε εκπομπές και δελτία ειδήσεων δημοσιογράφους, απόστρατους και στρατιωτικούς αναλυτές (ένα είδος που έχει μεγάλη ζήτηση) οι οποίοι έλεγαν πως η χώρα τώρα δεν έχει να φοβάται τίποτε από τους γείτονες, τους επιθετικούς γείτονες, όπως τόνιζαν. Ένας από αυτούς, δημοσιογράφος, όχι απόστρατος, ύψωσε λίγο περισσότερο τη φωνή του, έστρεψε το βλέμμα του από τους υπόλοιπους, κοίταξε τον τηλεοπτικό φακό και απευθύνθηκε στον Ερντογάν –ναι, στον ίδιο τον Ερντογάν–, λέγοντας περίπου: «Τώρα, ας έρθετε νύχτα, κύριε Πρόεδρε, όπως μας απειλούσατε, για ελάτε…». Οι υπόλοιποι στο πάνελ χαμογέλασαν. Προσποιητά, με την ευγένεια των καλεσμένων, δεν έχω ιδέα – πάντως χαμογέλασαν. Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας μια δημοσιογράφος γίνεται αυτόπτης μάρτυρας ενός τροχαίου που συμβαίνει στο κέντρο της πολύβουης πρωτεύουσας. Συμβολή Βασιλέως Γεωργίου και Κωνσταντίνου, πιο κέντρο δεν γίνεται. Ένα νέο ζευγάρι που επιβαίνει σε μοτοσικλέτα, μετά από ελιγμό αυτοκινήτου που έσπευσε να εξαφανιστεί από το σημείο (εγκατάλειψη, όχι και τόσο σπάνιο φαινόμενο), σωριάζεται στο έδαφος· η κοπέλα σηκώνεται, ο νεαρός παραμένει στην παγωμένη άσφαλτο με τη μισή μηχανή επάνω του και το αίμα να πλημυρίζει τον δρόμο. Περαστικοί –ευτυχώς ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τον διπλανό– τον βοηθούν όπως μπορούν, δίνουν πρώτες βοήθειες και καλούν ασθενοφόρο. Περνάει περισσότερο από μισή ώρα και αυτό δεν έρχεται, γίνονται επανειλημμένως κλήσεις με ένταση λόγω αγωνίας για την ανθρώπινη ζωή που κινδυνεύει, αλλά δεν έρχεται. Κάποιος από τους συγκεντρωμένους λέει πως αυτό είναι σύνηθες, δεν έχει οδηγούς το ΕΚΑΒ, τα ασθενοφόρα είναι παλιά και χαλάνε αρκετά συχνά. Οι κουβέντες του δεν ξαφνιάζουν κανέναν από όσους έχουν συγκεντρωθεί γύρω από τον τραυματία, απολύτως κανέναν. Έχουν ακούσει δεκάδες φορές ειδήσεις που μιλάνε για το μεγάλο έλλειμμα ασθενοφόρων και προσωπικού στο δημόσιο ΕΚΑΒ. Κάποιοι έχουν πεθάνει γι’ αυτόν τον λόγο. Για καλή τύχη του τραυματισμένου νεαρού, από το σημείο περνάει ένα ιδιωτικό ασθενοφόρο. Τον παίρνει αυτό και τον μεταφέρει στο νοσοκομείο. Άκουσα την πρώτη είδηση σε όλους τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς (ήταν πρώτη είδηση εκείνη την ημέρα) και τη διάβασα σε όλες τις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Δικαιολογημένα, ακόμα και αν είναι αποκρουστικό το εμπόριο πατριωτισμού από διάφορους στρατόκαυλους δημοσιογράφους – αντικειμενικά, είναι μια είδηση που κρίνεται σημαντική, αφορά την άμυνα της χώρας. Περιττό να σημειώσω την αξιολόγηση του δεύτερου γεγονότος, δεν υπήρχε πουθενά. Επίσης δικαιολογημένα όμως. Ναι, το γεγονός ότι Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πρωτεύουσας, γύρω από το οποίο βρίσκονται αρκετά νοσοκομεία, ένα ασθενοφόρο καθυστερεί τουλάχιστον μισή ώρα ανεξαρτήτως του πόσο μπορεί να κινδυνεύει μια ανθρώπινη ζωή, είναι σημαντικό, αλλά δεν είναι ένα τόσο σπάνιο για να έχει μια θέση στην ειδησεογραφία, έστω λίγο πριν από το δελτίο καιρού. Απλώς συμβαίνει, αυτά συμβαίνουν, το συνηθίσαμε. Αν δεν υπήρχε η δημοσιογράφος να το καταγράψει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν θα το μαθαίναμε καν. Η καταγραφή των δυο γεγονότων έχει μόνο σημειολογική σημασία. Σαν να θέλει να φωνάξει για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Τα 8,2 δισ. ευρώ θα δοθούν σε βάρος της παιδείας, της αντιμετώπισης της φτώχειας που θερίζει αυτόν τον καιρό λόγω της ακρίβειας, των υποδομών που λείπουν, της υγείας, τελικά σε βάρος των ασθενοφόρων που δεν είναι εύκολα διαθέσιμα ένα Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πόλης. Αποτελεί άραγε λαϊκισμό μια τέτοια σύγκριση, αυτός ο παραλληλισμός; Πάντα υπήρχαν κάποιοι που είχαν αυτή την άποψη, υπήρχαν όμως και λίγοι που μιλούσαν άλλη γλώσσα. Αναφέρονταν στην εξωτερική πολιτική και στις σχέσεις με την Τουρκία, προτάσσοντας όμως τον διάλογο για τα προβλήματα, την προσπάθεια προσέγγισης του γείτονα με αμοιβαίους, αν χρειαστεί, συμβιβασμούς. Πάντα κυριαρχούσαν οι πρώτοι. Αναρωτιέμαι, τόσα χρόνια μετά, αν θα δικαιωθούν ποτέ…

Η ακροδεξιά θα συνεχίζει να κατατρώει τους λεγόμενους «παραδοσιακούς πυλώνες» της πολιτικής.

απ ό τ ο ν ν ι κόλ α σεβαστάκη

Οι πύραυλοι των Χούθι, οι βόμβες του Πούτιν στην Ουκρανία, η καταστροφική εξέλιξη και η τραγωδία στη Γάζα και η διάχυση στη Μέση Ανατολή, όλα αυτά δεν είναι στατιστικώς αμελητέα για να αισθάνονται δικαιωμένοι οι χαζοχαρούμενοι ιδεολόγοι στις ομιλίες του Νταβός.

Η

άνοδος των νέων δεξιών κινημάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζει να αιφνιδιάζει κάποιους και να «επιβεβαιώνει» τις ζοφερές προφητείες άλλων. Η ουσία είναι ότι σημαντικό μέρος του χώρου της διαμαρτυρίας και της εξέγερσης δεν μιλάει πια τη γλώσσα της αριστεράς αλλά συντονίζεται με πρόσωπα και κόμματα που κινούνται μεταξύ εθνικισμού και ριζοσπαστικού συντηρητισμού. Στις πολλές και αναλυτικές έρευνες για το θέμα πολλοί έχουν εντοπίσει, και επιμένουν, σωστά, σε μία από τις αιτίες: την αύξηση του χάους και της αστάθειας στη διεθνή ζωή και τις εθνικές κοινωνίες, καθώς συνδυάζονται οι συνέπειες πολλών κρίσεων, από την οικονομία μέχρι το κλίμα, από την ψυχική ζωή της GenZ μέχρι την ακρίβεια των τροφίμων. Απλουστεύοντας κάπως, ας πούμε ότι οι πιέσεις του ύστερου καπιταλισμού παράγουν άγχος και υψηλό βαθμό απροσδιοριστίας και σύγχυσης σε άτομα και κοινότητες. Πριν από κάποια χρόνια μπορούσαμε να δούμε στην άρση κάποιων βεβαιοτήτων μια δημιουργική και θετική ώθηση για το δημοκρατικό βίωμα. Πέρα από τις παγιωμένες και απολιθωμένες βεβαιότητες των ολοκληρωτισμών, η ασάφεια και η σύγχυση εμφανίζονταν ως κομμάτι μιας βιωμένης και δημιουργικής ελευθερίας. Αυτή ήταν η ατμόσφαιρα που αντανακλούσε το τέλος του 20ού αιώνα και τις υποσχέσεις μιας νέας, μετα-αυταρχικής εποχής. Τώρα, ωστόσο, αυτή η υπόσχεση έχει υποχωρήσει, αν δεν έχει καταρρεύσει. Η παραπάνω διαπίστωση γίνεται πια από πολλούς· ελάχιστοι δημόσιοι στοχαστές δεν θα αναγνώριζαν τις δυναμικές αποσύνθεσης εκεί που κάποτε έβλεπαν τον θρίαμβο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πολύ λιγότεροι είναι όμως όσοι θα συμφωνούσαν ότι οι δόσεις αστάθειας, περιδίνησης και απρόβλεπτων δυναμικών έχουν γίνει υπερβολικά μεγάλες για να τις αντέξουν οι κοινωνίες και να τις αφομοιώσουν οι δημοκρατικοί θεσμοί· και ότι χρειαζόμαστε μια μεγάλη στροφή και μια νέα πολιτική σκέψη. Ας πούμε, πολλοί παρατηρητές που αγανακτούν ή τρέμουν τον παγκόσμιο τραμπισμό επιμένουν, παρ’ όλα αυτά, ότι πρέπει να προχωρήσουν οι πειραματισμοί του μεσσιανικού τεχνολογικού καπιταλισμού και οι βαθιές κοινωνικές και ψυχικές αναδιαρθρώσεις που τις συνοδεύουν. Παρά τις κριτικές και ηθικές τους παρατηρήσεις, θεωρούν αναπόφευκτη και ανεπίστροφη μια πορεία που παρουσιάζεται ως νόμος της Ιστορίας. Τι συμβαίνει όμως στις κοινωνίες; Εκατομμύρια «απλοί πολίτες» (να ένας απαίσιος όρος) ακούνε καθημερινά πως τελειώνουν, πως θα αντικατασταθούν και πως η όλη ύφανση της πραγματικότητας θα αλλάξει σε τέτοιο βαθμό που στην ουσία σε πέντε ή δέκα χρόνια (στη ζωή και των ίδιων και σίγουρα των παιδιών τους) θα έχουν όλα μεταμορφωθεί εκ βάθρων. Επαγγέλματα και ολόκληροι τομείς της παραγωγικής ζωής ακούνε για τον επικείμενο θάνατό τους δίχως καμία σοβαρή εναλλακτική, πέρα από φουτουριστικές ανοησίες που αφορούν πολύ λιγότερους απασχολούμενους. Την ίδια στιγμή, οι ίδιοι άνθρωποι που διαβάζουν και ακούνε την είδηση του θανάτου τους ξέρουν πως, παρά τη ρητορική της μεταμόρφωσης και τις μελλοντολογικές της πιένες, θα συνεχίσουν να συναντούν τον σκληρό πυρήνα της υλικής απαίτησης: να έχουν επαρκές εισόδημα για την πληρωμή υποχρεώσεων σε μια ακριβή αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Ξέρουν πως πρέπει να εξοφλούν υλικές υποχρεώσεις σε δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, τράπεζες, ταμεία, σε ιατρικές και εκπαιδευτικές ανάγκες. Η αστάθεια και ο μεταμορφισμός εμφανίζονται έτσι «προς τα κάτω» ως μια εμπειρία αποδόμησης που διατηρεί συγχρόνως ακλόνητους τους καταναγκασμούς και την προσταγή της προσαρμογής. Με αυτόν τον τρόπο, ο πλούτος εμπειριών που απελευθερώνονται ή αφηγούνται επικείμενες επαναστάσεις συνδυάζεται κατά βάση με απώλεια θέσεων και εισοδημάτων. Και μάλιστα, παρά τις προβλέψεις, αυτό δεν απειλεί μόνο τους παλαιούς κόσμους της εργασίας – τον αγρότη, τον ανειδίκευτο, τον boomer που δεν μπόρεσε να μπει στην εποχή της τεχνικής. Ο κλονισμός θέσης και ταυτότητας αγγίζει δυνητικά και εντονότερα ένα πολύ μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης: εκπαιδευτικούς, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες και πολλούς άλλους της λεγόμενης δημιουργικής οικονομίας. Ο μετα-αυταρχικός αιώνας διαψεύδεται έτσι και στις δυο του υποσχέσεις. Πρώτον, επειδή ο αυταρχικός και δυναστικός τρόμος έχει διαχυθεί σε μεγάλο μέρος του πλανήτη. Μικροί και μεγάλοι πόλεμοι –παρά τις στατιστικές των φιλελεύθερων οπτιμιστών που βλέπουν την παγκόσμια μείωσή τους– έχουν ποιοτικά σοβαρό αντίκτυπο και μπορεί να επηρεάζουν το παγκόσμιο σύστημα. Οι πύραυλοι των Χούθι, οι βόμβες του Πούτιν στην Ουκρανία, η καταστροφική εξέλιξη και η τραγωδία στη Γάζα και η διάχυση στη Μέση Ανατολή, όλα αυτά δεν είναι στατιστικώς αμελητέα για να αισθάνονται δικαιωμένοι οι χαζοχαρούμενοι ιδεολόγοι στις ομιλίες του Νταβός. Ακόμα και αν οι συγκρούσεις μειώνονται ποσοτικά, η άμορφη, διάχυτη και σποραδικά επικίνδυνη βία δηλητηριάζει τις κοινωνίες μας, ενώ η ανομία και οι μισθοφορικοί και μαφιόζικοι «στρατοί» έχουν καταλάβει την εξουσία σε ολόκληρες περιοχές του πλανήτη. Εκτός, όμως, από τα καθεστώτα ή τα κινήματα του αυταρχικού τρόμου (διότι ο αυταρχισμός μοιράζεται τόσο σε κρατικούς και επίσημους δρώντες όσο και σε «αντάρτικες» ή τρομοκρατικές δυνάμεις που οι εναλλακτικές τους στα καθεστώτα είναι πολιτικά άθλιες), η εποχή διαψεύδεται και ως προς την άλλη μεγάλη της υπόσχεση, την εμπέδωση μιας ασφαλέστερης και πιο δίκαιης ζωής. Αυτό που κερδίζει συνεχώς έδαφος είναι μια τοξική ανασφάλεια ή, για να το πω αλλιώς, μια διαρκής ανισορροπία. Από τα διατροφικά πρότυπα, τα ιατρικά πρωτόκολλα και τις κατασταλτικές λειτουργίες των κρατών μέχρι τις ατομικές συμπεριφορές βλέπει κανείς απορρύθμιση και αλληλοϋπονόμευση. Χωρίς να υποτιμώ, λοιπόν, τις άλλες διαστάσεις, την πολιτική αφλογιστία των κεντρώων ή αριστερών κομμάτων ή τον ρόλο που μπορεί να παίζουν οι δημαγωγικές καμπάνιες, νομίζω ότι η «άνοδος των ακραίων» (κατά τη δημοσιογραφική αργκό) ακουμπάει κυρίως σε έναν παράγοντα: στο ότι ο φιλελευθερισμός γίνεται αισθητός ως εμπειρία ανισορροπίας και περιδίνησης που απελευθερώνει απερίσκεπτες και τυχοδιωκτικές δυνάμεις, ενώ την ίδια στιγμή διατηρεί τη ζωή πολύ στενά εξαρτημένη από παραδοσιακές και ανελαστικές χρεώσεις (για παραγωγή εισοδημάτων και αποτελεσμάτων). Ξέρουμε ότι η ακροδεξιά είναι συνήθως και μια ψευδής και ρηχή υπόσχεση ασφάλειας για τους ανθρώπους. Όσο, λοιπόν, οι άλλες κοινωνικές-πολιτικές δυνάμεις θα είναι ανίκανες ή λίγες για ουσιαστική ρύθμιση του χάους και μείωση των ανισοτήτων τόσο η ακροδεξιά ιστορία θα γνωρίζει μεν εκλογικές υφέσεις και εντάσεις, θα συνεχίζει όμως να κατατρώει τους λεγόμενους «παραδοσιακούς πυλώνες» της πολιτικής.

01.02.24

61'

με τους δημιουργούς του

ΣΩΤÉ

συνεντευξη: μ. hulot φωτογραφιεσ: μενελαοσ μυριλλασ

Ο Γιώργος Γαρεφαλάκης, ο Παναγιώτης Μελίδης (Larry Gus) και ο Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος έφτιαξαν μια αντισυμβατική κωμωδία για τον κόσμο των ριάλιτι μαγειρικής, που είναι από τις σπάνιες στιγμές ενδιαφέρουσας ελληνικής τηλεόρασης.

η σωτηρία βοκάκη (σωτέ), πολυβραβευμένη σεφ με δικό της εστιατόριο στη Βαρκελώνη και δύο αστέρια Μισελέν, λείπει χρόνια από την Ελλάδα. Όταν δέχεται μια πρόταση από την κόρη της, Μαριάννα, να πάρει τη θέση του κριτή, που πεθαίνει από υπερβολική κατανάλωση αρνιού, σε ένα μαγειρικό ριάλιτι, το «Fork Off», το βλέπει ως πρόκληση και επιστρέφει στην Αθήνα. Μάνα και κόρη έχουν να βρεθούν σχεδόν δέκα χρόνια και δεν έχουν και την καλύτερη σχέση, έτσι η εκκεντρική και αφοπλιστικά ειλικρινής σεφ έχει να παλέψει με τον ανταγωνιστή της, Μίλτο, αλλά και να ξαναφτιάξει τη σχέση της με τη Μαριάννα. Παράλληλα, στην πτήση προς Ελλάδα ανακαλύπτει ότι έχει χάσει τη γεύση της. Το πρώτο επεισόδιο του σόου είναι παταγώδης αποτυχία, ο παραγωγός και

LiFO 01.02.24

11

61 λεπτά με τους δημιουργούς του ΣΩΤÉ

talkofthetown

Τα 8 επεισόδια του «ΣΩΤÉ» είναι διαθέσιμα στη streaming πλατφόρμα ΑΝΤ1+.

12

LiFO

η Μαριάννα προσπαθούν να κρατήσουν και τον τελευταίο χορηγό, ενώ το εστιατόριό της στη Βαρκελώνη είναι υπό κατάρρευση. Όλα αυτά και άλλα πολλά εξωφρενικά συμβαίνουν στη σειρά ΣΩΤÉ που προβάλλεται από την πλατφόρμα του ΑΝΤ1+, μια αντισυμβατική κωμωδία καταστάσεων που είναι το ντεμπούτο στην τηλεόραση τριών φίλων, του Γιώργου Γαρεφαλάκη, creative με μεγάλες επιτυχίες στη διαφήμιση, του Παναγιώτη Μελίδη, μουσικού γνωστού ως Larry Gus, και του Κωνσταντίνου Αντωνόπουλου, σκηνοθέτη των (μικρού μήκους) ταινιών Καρτ ποστάλ από το τέλος του κόσμου και Ανορθόδοξος. Ο Κωνσταντίνος σκηνοθετεί τα επεισόδια της σειράς και ο Larry Gus έχει γράψει τη μουσική (ένα από τα πολλά πράγματα που κάνουν τη σειρά να ξεχωρίζει). «Το κοινό που είχαμε στο μυαλό μας όταν σκεφτήκαμε την ιδέα για τη σειρά ήταν αυτό που βλέπει “MasterChef”», λέει ο Παναγιώτης, «εμένα η σκέψη μου αυτή ήταν αρχικά, ποιος θα το έβλεπε. Αφού το “MasterChef” το βλέπει τόσος κόσμος, γιατί να μη δούνε ένα fiction σχετικά με αυτά που συμβαίνουν σε μια τέτοια παραγωγή; Υπήρχε τρέλα με το “MasterChef” τότε, ειδικά στην καραντίνα, όπως και η σκέψη, “τι γίνεται πίσω από αυτό που βλέπουμε, πώς είναι, πώς θα ήταν κάποιος εκεί”». «Εμένα μου έμοιαζε πάντα με δούρειο ίππο η ιδέα να κάνουμε κάτι που διαδραματίζεται στον κόσμο των ριάλιτι μαγειρικής», προσθέτει ο Κωνσταντίνος, «ήταν ο τρόπος να ακούσει την ιδέα ένα κανάλι και να μας επιτρέψει να βάλουμε και όλα τα υπόλοιπα που είχαμε στο μυαλό μας». «Το κάναμε και για τη φάρα μας», συνεχίζει ο Γιώργος. «Το κοινό που θα θέλαμε ιδανικά να δει αυτήν τη σειρά είναι το κοινό που εκτιμάει την κωμωδία, γιατί κι εμείς απ’ την αρχή θέλαμε να κάνουμε κάτι που να περιέχει το κωμικό στοιχείο, και μάλιστα την κωμωδία που δεν πολυβλέπουμε εδώ στην Ελλάδα, η οποία είναι περισσότερο χαρακτήρων, πιο slow burner, δεν έχει punch lines αστεία, γιατί αυτή αρέσει και σ’ εμάς. Είδα χθες ολόκληρη τη σειρά με τη σύντροφό μου και σκεφτόμουν ότι χαίρομαι πολύ που υπάρχει ως φάση, γιατί είναι πιο κοντά σε αυτά που μου αρέσουν». Η σειρά, σε σχέση με τις υπόλοιπες της ελληνικής τηλεόρασης, είναι σχεδόν weird, ένα βραδύκαυστο και με υποδόριο χιούμορ σίριαλ με εξαιρετικές ερμηνείες και την (απίθανη) Δάφνη Λαμπρόγιαννη πρωταγωνίστρια σε έναν κόντρα ρόλο, που μοιάζει ωστόσο να είναι γραμμένος πάνω της. «Δεν είχαμε κάποιον ηθοποιό στο μυαλό μας από την αρχή», λένε, «μπήκαμε στο κάστινγκ ψαχουλεύοντας». «Η Δάφνη, γενικά, ήταν πάντα trooper, ενώ είναι μια ηθοποιός γνωστή και από την τηλεόραση, από την κωμωδία. Είναι ταγμένη ηθοποιός, καλλιτέχνις με όλη τη σημασία της λέξης. Έκανε πάρα πολλή έρευνα, έμαθε ισπανικά και ήταν εκεί, παρούσα, κάθε στιγμή. Κι έχει ενδιαφέρον, γιατί όταν την πρωτοσυναντήσαμε για να συζητήσουμε για τον ρόλο, μας πρότεινε να δούμε κι άλλες ηθοποιούς που πίστευε ότι θα ήταν καλύτερες ως Σωτέ. Άρχισε να μας εξηγεί λεπτομερώς τους λόγους και όσο μίλαγε καταλάβαμε ότι είχε κατανοήσει πλήρως τον ρόλο και ότι δεν θα μπορούσαμε να βρούμε καλύτερη Σωτέ. Η Κατερίνα Μαυρογεώργη, που παίζει τη Μαριάννα, μας εντυπωσίασε από την πρώτη στιγμή που ήρθε για το δοκιμαστικό, ήταν απίστευτη, μας βοήθησε πολύ να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα της Μαριάννας και πρόσφερε πολλά στο σενάριο. Γενικά, ήμασταν τυχεροί που συνεργαστήκαμε με τόσο καλούς ηθοποιούς, τον Βασίλη Κουκαλάνι, που έχει δοκιμαστεί και σε άλλους ρόλους, αλλά του ταιριάζει πολύ η κωμωδία, τον Αντώνη Τσιοτσιόπουλο, την Ιωάννα Κολλιοπούλου, τον Πάνο Παπαδόπουλο, τον Βασίλη Μαγουλιώτη, που δίνει ρεσιτάλ, τον Κώστα Τριαντακωνσταντή, τη Δώρα Μασκλαβάνου, την Αφροδίτη Καποκάκη, τη Βίκυ Κυρακουλάκου, τον Ισπανό σταρ Ρικάρδο Νκόσι. Όλοι, ακόμα και οι μικρότεροι ρόλοι, απογειώθηκαν από ηθοποιούς που τα έδωσαν όλα…» «Κάναμε έρευνα, άπειρες συνεντεύξεις με επαγγελματίες του χώρου», λέει ο Γιώργος, «σε ένα corporate κομμάτι ψάξαμε λίγο περισσότερο τα διακυβεύματα και τη γλώσσα, αυτά τα ντεμέκ αγγλικά, γιατί τα περισσότερα references είναι αγγλικά». «Στα μαγειρικά βοήθησε πάρα πολύ ο Έλβι-Δημήτρης Ζύμπα», λέει ο Παναγιώτης, «τον ξέραμε ως μάγειρα και του ζητήσαμε να μας κάνει το

consulting όσον αφορά το φαγητό, οπότε ένα πολύ μεγάλο μέρος των πραγμάτων που λέγονται, ειδικά όπου έχει μαγειρική, τα έχουμε γράψει με τον Δημήτρη παρόντα – μετά βέβαια τα περάσαμε μέσα από τις προσωπικότητες των χαρακτήρων. Κάναμε συνέντευξη και με έναν floor manager και με ανθρώπους της τηλεόρασης, γενικά ερευνήσαμε πολύ». Το «Σωτέ» είναι μια σειρά με αναφορές σε ξένα σίριαλ, γιατί αυτά είναι που παρακολουθούν οι δημιουργοί της. Αυτό φαίνεται και από την αισθητική και από τον περίεργο, δικό της ρυθμό, που δεν θυμίζει τίποτα ελληνικό. «Συζητάγαμε πολύ για το “Succession”, περί οικογενειακών», εξηγεί ο Γιώργος. «Όταν ήμασταν στα μισά του σεναρίου βγήκε το “Bear”, που έχει να κάνει με μαγειρική και έχει πολλά κοινά με τη δική μας σειρά, π.χ. δείχνει τη ματαιόδοξη και τη φιλόδοξη πλευρά των ηρώων, πώς η δημιουργικότητα ανταγωνίζεται την επιτυχία. Βλέπαμε πώς συνέβαινε εκεί και πώς το είχαμε διαχειριστεί εμείς, και κάποιες φορές ζηλεύαμε λίγο, πόσο ωραία το είχαν βγάλει εκείνοι, αλλά πλέον είχαμε ολοκληρώσει σχεδόν τη σειρά. Η φιλοδοξία μας ήταν να κάνουμε δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας, και αυτό μέχρι έναν βαθμό το καταφέραμε, με διάφορες προσωπικότητες που συμμετέχουν, όπως ο Αρναούτογλου και ο Μποτρίνι, αλλά όχι όσο θα θέλαμε. Για παράδειγμα, θέλαμε να κάνουμε μια ολόκληρη σκηνή που να έχει αληθινά brands, δηλαδή ο σχολιασμός να είναι πάνω σε υπάρχοντα προϊόντα, αλλά η πραγματικότητα της τηλεόρασης δεν το επιτρέπει». «Με το φαγητό τι σχέση έχετε;» «Εγώ είμαι άσχετος με το φαγητό και άσχετος με τα ριάλιτι», λέει ο Κωνσταντίνος. «Με τροφοδοτούσε ένα είδος κομπλεξικής αντίδρασης απέναντι στη μανία που υπάρχει με την κουλτούρα του φαγητού –πού θα πάμε να φάμε, αν το σέρβις ήταν καλό ή όχι– και με τα ριάλιτι. Αυτού του είδους η οργή μπορεί να σε ωθήσει να κάνεις πράγματα». «Μου αρέσει το φαγητό», λέει ο Παναγιώτης. «Ο Νορμ ΜακΝτόναλντ έλεγε ένα αστείο, ότι όλη τη μέρα ασχολείσαι με το φαγητό, απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ. Ενώ έχεις μόλις φάει, σκέφτεσαι τι θα φας μετά και τι ώρα. “Τι φάγαμε; Πόση ώρα έχει περάσει; Το βράδυ τι θα φάμε; Και τώρα που έφαγα, ωχ, βάρυνα”. Μετά ξυπνάς το πρωί και αναρωτιέσαι “πού θα φάμε σήμερα;”, το μεσημέρι και το βράδυ το ίδιο, είναι κάτι που δεν τελειώνει, και όλο αυτό είναι λίγο κουραστικό». «Υπάρχει μια κριτική που αφορά το ηδονιστικό κομμάτι του φαγητού, το περισσότερο πορνογραφικό», προσθέτει ο Γιώργος, «αλλά το φαγητό είναι και ένας τρόπος αυτοπραγμάτωσης σχετικά εύκολος. Δηλαδή εύκολα κάποιος μπορεί να φτιάξει κάτι ωραίο και να νιώσει καλά μ’ αυτό, να το μοιραστεί και να έχει άποψη, δεν είναι ανάγκη να ξέρει πολλά πράγματα. Τώρα, λόγω της παγκοσμιοποίησης, μπορείς να βρεις τα πάντα, όλα τα υλικά, κι αυτό κάτι λέει. Παλιότερα αυτό συνέβαινε με τη μουσική». Το μεγαλύτερο ατού της σειράς, πέρα από τους αληθινούς χαρακτήρες και τους διαλόγους, είναι η ανατομία της γυναικείας ψυχοσύνθεσης που έχουν καταφέρει να κάνουν οι τρεις άντρες. «Η αλήθεια είναι ότι θέματα όπως η αποτυχία, το να σκέφτεσαι αν το ’χεις ή δεν το ’χεις, αφορούν όλους», λέει ο Παναγιώτης, «και όλες οι κουβέντες που κάναμε ξεκινούσαν όχι τόσο από το φύλο όσο από το πώς είναι να αντιμετωπίζεις αυτή την κατάσταση ως άνθρωπος». «Ως διαδικασία γραφής, το σωστό είναι να έχεις έναν χαρακτήρα που μπορείς να του δημιουργήσεις εμπόδια για να εξερευνήσεις τη συμπεριφορά του. Ε, ένας γυναικείος χαρακτήρας συναντά πολύ περισσότερα εμπόδια», λέει ο Γιώργος. «Στην αρχή κάναμε διάφορες σκέψεις και, αν είσαι άντρας και έχεις αντίληψη, καταλαβαίνεις ότι υπάρχει ένα είδος male gaze στα πράγματα που συμβαίνει υποσυνείδητα και ακόμα και αν δεν μπορείς να το καταλάβεις, μπορείς να το παραδεχτείς. Αν θέλεις να καταλάβεις τι συμβαίνει γύρω σου –γιατί ο μισός πληθυσμός είναι θηλυκότητες–, ένας πολύ καλός τρόπος για να το πετύχεις είναι να γράψεις έναν τέτοιον χαρακτήρα. Στην υλοποίηση του συγκεκριμένου έχουν συμβάλει πολλές γυναίκες, και οι συζητήσεις μαζί τους μας άνοιξαν το μυαλό σε βαθμό που δεν περιμέναμε.

Το μεγαλύτερο ατού της σειράς, πέρα από τους αληθινούς χαρακτήρες και τους διαλόγους, είναι η ανατομία της γυναικείας ψυχοσύνθεσης που έχουν καταφέρει να κάνουν οι τρεις άντρες.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο lifo.gr.

01.02.24

UberTaxi

Το είναι στη διάθεσή σου για να σε πάει με το άγγιγμα ενός κουμπιού όπου θέλεις, όποτε θέλεις, χωρίς επιπλέον χρεώσεις. Τόσο απλά.

U

ber: Mια λέξη που σίγουρα έχεις ακούσει και μια εφαρμογή που ακόμη πιο σίγουρα έχεις χρησιμοποιήσει, ειδικά, αν όπως εγώ, λατρεύεις οτιδήποτε μπορεί να σου λύσει τα χέρια, στην προκειμένη περίπτωση να σου προσφέρει τη δυνατότητα να βρεις ταξί σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με ευκολία, άνεση αλλά και ασφάλεια. Προσωπικά, έχω καλέσει Uber σε σχεδόν κάθε πιθανή συνθήκη. Ξημερώματα, μετά από μια βραδιά ατελείωτου clubbing, dressed to the nines για να φτάσω εγκαίρως σε εκείνο το πολύ σημαντικό επαγγελματικό ραντεβού μου, φορώντας κάτι ανάμεσα σε πιτζάμες και φόρμες για να πάω στο σπίτι της κολλητής μου για ανελέητο bingewatching, με το άγχος στο ζενίθ επειδή για ακόμη μία φορά καθυστέρησα να ετοιμαστώ κι έχω ήδη «στήσει» την παρέα πέραν του ακαδημαϊκού τετάρτου – οι ιστορίες που έχω να αφηγηθώ είναι πραγματικά ανεξάντλητες. Κι όχι μόνο εγώ, όποιος ξέρω ότι χρησιμοποιεί Uber. Γιατί αυτό ακριβώς θέλεις στην τελική από την εφαρμογή που χρησιμοποιείς για να βρίσκεις ταξί στην πόλη σου, να είναι εκεί για σένα αδιαπραγμάτευτα. Κάτι σαν την Uber, δηλαδή, που δεν διακρίνει επιβάτες, συμπεριφορές ή συνήθειες – όποια και όποιος κι αν είσαι, ανεξάρτητα από την προέλευση, τον προορισμό ή τον τρόπο ζωής σου, το μόνο βέβαιο είναι πως θα εξυπηρετηθείς άψογα κάθε φορά. Στην Uber είναι, άλλωστε, υπέρμαχοι της ισότητας, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου όλοι είναι ευπρόσδεκτοι και όπου κάθε μέλος της κοινότητας Uber μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα. «Ένα πράγμα είναι σαφές για εμάς: δεν μπορούμε απλώς να ελπίζουμε ότι τα προϊόντα μας από μόνα τους θα συμβάλουν στη βελτίωση της ισότητας και της δικαιοσύνης. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την παγκόσμια εμβέλειά μας, την τεχνολογία και τα δεδομένα μας για να συμβάλουμε στην ταχύτερη επίτευξη αλλαγής, ώστε να αναλάβουμε πιο δραστήριο εταιρικό ρόλο στην καταπολέμηση του ρατσισμού, για να προωθήσουμε την ασφάλεια και την αποδοχή και να εδραιωθούμε ως πιστός σύμμαχος όλων των κοινοτήτων που εξυπηρετούμε», λέει η Sarita Varouch, General Manager της Uber Hellas, και νομίζω πως δεν θα μπορούσε να το εξηγήσει καλύτερα. Και η λέξη «σύμμαχος» συμπυκνώνει όλη τη φιλοσοφία της Uber που μέσα από συγκεκριμένες λειτουργίες και υπηρεσίες, όπως είναι η επαλήθευση της διαδρομής μέσω PIN, το κουμπί βοήθειας έκτακτης ανάγκης, η αμφίδρομη βαθμολογία, η απόκρυψη τηλεφωνικού αριθμού, ο διαμοιρασμός χρέωσης της διαδρομής και η υποστήριξη περιστατικών όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα διασφαλίζει σε όλους τους riders της την απόλυτη εμπειρία ασφάλειας και άνεσης. Με τόσα εργαλεία ασφαλείας και τεχνολογία που μας κρατάει πάντα connected, η Uber φροντίζει την ασφαλή μετακίνησή σου, όσο εστιάζεις σε ό,τι είναι σημαντικότερο για σένα. Επομένως, για διαδρομές που προσφέρουν μια εμπειρία ασφαλή και συμπεριληπτική, κατέβασε σήμερά κιόλας την εφαρμογή της Uber και ανακάλυψε έναν καινούργιο κόσμο, όπου οι μετακινήσεις με ταξί γίνονται εμπειρίες ζωής!

LiFO 01.02.24

13

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Λίγο πριν εμφανιστεί ξανά στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών με το ΙΝΚ, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου κάνει μια αναδρομή σε ολόκληρη την καριέρα του σε μια κουβέντα έξω απ’ τα δόντια με τον Δημήτρη Παπανικολάου, καθηγητή Νεοελληνικών και Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, για το περιοδικό «Dust», την οποία αναδημοσιεύει σε αποκλειστικότητα η LiFO.

14

LiFO

01.02.24

ΙΝΚ (2020). Φωτογραφία απο τις πρόβες, του Julian Mommert

Aυτοπροσωπογραφία (1995). Παστέλ σε χαρτί.

ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ (2001). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου.

Τέσσερις σελίδες από το κόμικς ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΝ (1990). Τέμπερα, γραφίτης, ινδικό μελάνι και παστέλ σε χαρτί. Ακρυλικό σε διαφάνεια.

ΣΑΠΦΩ (1992). Πυρπολώντας την Αθήνα για έμπνευση. Φωτιά η Σταυρούλα Σιάμου.

Screenshots από την κινηματογράφηση του Δημήτρη Βερνίκου.

Σχέδιο με κάρβουνο για το όνειρο της γοργόνας στη ΣΑΠΦΩ (1991).

ΣΑΠΦΩ (1992). Screenshots από την κινηματογράφηση του Δημήτρη Βερνίκου. Κόμικς ΑΝΑΦΗ (1987). Ακρυλικό σε διαφάνεια, δημιουργημένο για το δεύτερο τεύχος του «Κοντροσόλ στο Χάος», του queer/αναρχικού φανζίν του οποίου ο Δημήτρης ήταν συνεκδότης.

Σχέδια για το ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ RICHARD STRAUSS (1990). Γραφίτης σε χαρτί.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ RICHARD STRAUSS (1990). Φωτογραφία του Αλέξη Μπίστικα.

ΣΑΠΦΩ (1992). Screenshots από την κινηματογράφηση του Δημήτρη Βερνίκου.

Σχέδια για το ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ RICHARD STRAUSS (1990). Γραφίτης σε χαρτί.

BINIETA

Σχέδιο για το αρχικό πρόγραμμα της ΜΗΔΕΙΑΣ (1993). Τέμπερα σε χαρτί.

Ιάσονας στη ΜΗΔΕΙΑ (1993). Screenshots από την κινηματογράφηση του Δημήτρη Βερνίκου.

Το σόλο της νεκρής Μέριλιν. ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ (2001). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου.

Σόλο για δυο αρσενικές πρίζες. ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ (2001). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου.

Σχέδια για τη Μίνα του ΔΡΑΚΟΥΛΑ (1997). Παστέλ και ακρυλικό σε διαφάνεια (αριστερά) και παστέλ σε χαρτί (δεξιά).

ΔΡΑΚΟΥΛΑΣ (1997). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου. Μίνα η Αγγελική Στελλάτου.

Γ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

εννημένος στην Αθήνα το 1964, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι ένας πρωτοπόρος καλλιτέχνης-χορογράφος, σκηνοθέτης και visual artist, οι καινοτόμες συνεισφορές του οποίου στον χορό, το θέατρο και τις παραστατικές τέχνες έχουν πλέον διεθνή αναγνώριση. Τα έργα του παρουσιάζονται στα σημαντικότερα φεστιβάλ και θέατρα σε ολόκληρο τον κόσμο. Η τελευταία του δουλειά, το INK, που αυτήν τη στιγμή βρίσκεται σε διεθνή περιοδεία, έχει γίνει δεκτή με ενθουσιασμό από κριτικούς και κοινό. Το 2024, το ΙΝΚ θα παίζεται στο Sadler’s Wells στο Λονδίνο από τις 28 Φεβρουαρίου μέχρι τις 2 Μαρτίου και, πριν καταλήξει στο Παρίσι, στο Théâtre de la Ville (13-15 Μαΐου), θα κάνει μια στάση στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου θα παιχτεί από τις 22 έως τις 26 Απριλίου. Η προπώληση έχει ξεκινήσει ήδη. Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι καθηγητής Νεοελληνικών και Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το τελευταίο του βιβλίο Greek Weird Wave: A cinema of biopolitics κυκλοφορεί από το Edinburgh University Press, ενώ στα ελληνικά κυκλοφορούν τα Σαν κ’ εμένα καμωμένοι και Κάτι τρέχει με την οικογένεια (εκδ. Πατάκη). Γνώριμοι από παλιά, οι δυο τους συναντήθηκαν για να μιλήσουν για τη διαδρομή του Δημήτρη Παπαϊωάννου και το πορτφόλιο που δημιούργησε για το περιοδικό «Dust» με αφορμή την τελευταία του εμφάνιση στη σκηνή με το ΙΝΚ. Ξανακοιτώντας τέσσερις δεκαετίες παραστάσεων, ο Παπαϊωάννου έκανε μια γενναία βουτιά στο αρχείο του και αναζήτησε εικόνες του ίδιου επί σκηνής, τις οποίες έφερε σε διάλογο με καρέ από κόμικς, σχέδια και αφίσες. Το αφιέρωμα αυτό αναδημοσιεύει κατ’ αποκλειστικότητα η LiFO. Για τις ανάγκες της αναδημοσίευσης, ο Παπαϊωάννου επεξεργάστηκε το οπτικό υλικό, προσθέτοντας επιπλέον αδημοσίευτες εικόνες. Σάββατο, 4 Νοεμβρίου. Στο σπίτι του στο Παγκράτι ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ετοιμάζεται για το καινούργιο σκέλος της περιοδείας του ΙΝΚ. Πετάει αύριο για Χονγκ Κονγκ. Μου προσφέρει τσάι όσο κοιτάζω τη μοναδική του θέα προς την Ακρόπολη – σ’ ένα διαμέρισμα που, γελώντας, μου θυμίζει ότι κατάφερε να αγοράσει μόνο μετά τη μεγάλη εισπρακτική επιτυχία της Μήδειας 2. Χαρτιά είναι διασκορπισμένα παντού στο σαλόνι, που είναι ταυτόχρονα και ο βασικός του χώρος εργασίας. Σημειώσεις, σχέδια, κούτες με παλιά έργα ζωγραφικής – μερικά μισοκατεστραμμένα από την υγρασία. Τα έχει απλώσει για να οργανώσει τις συνθέσεις που θα δημοσιευτούν στο «Dust», ταιριάζοντας παλιά σκίτσα με φωτογραφίες του από παραστάσεις τεσσάρων δεκαετιών. Τον έχω ξαναδεί έτσι, να αναδιφά το αρχείο του με συναισθηματική ένταση, φτιάχνοντας συνδέσεις, εμμονικά συνδυάζοντας λεπτομέρειες και αναφορές, δείχνοντάς μου πώς επιστρέφουν οι εικόνες, πώς επανέρχονται οι σκηνές, πώς, στην επιστροφή τους αυτή, αφηγούνται μια ιστορία. «Ξεκινάω από τις εικόνες», μου λέει. «Είναι κουτιά οι εικόνες που έχουν μέσα τους ζωή… κοίταξε πώς αναδύονται, όσο τις κοιτάς, τα σώματα, πώς φαίνονται οι ρυθμοί». Για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου δεν έχω πολλά να πω. Πριν από τριάντα πέντε χρόνια, μικρό γκεάκι στην Αθήνα, έπιασα τυχαία στα χέρια μου τα κόμικς του. Μιλούσαν για επιθυμία, για θάνατο, για AIDS, για φίλους που φεύγουν και φίλους που μένουν. Αλλά και για το αποπνικτικό συναίσθημα του να μεγαλώνεις στην ελληνική οικογένεια, για την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται ώστε να σταθείς απέναντί της και να υψώσεις φωνή. Νόμιζα ότι μου απευθύνονταν, ότι μου έστελναν ένα μήνυμα επιβίωσης εντελώς προσωπικό όσο και εντελώς αναγκαίο. Έκτοτε, δεν έχασα καμιά από τις δουλειές του. Με συγκινούν βαθιά, όλα αυτά τα χρόνια, οι παραστάσεις και τα εικαστικά έργα του Παπαϊωάννου. Άλλοτε, επίσης, με ενοχλούν. Υπάρχουν στιγμές που αισθάνομαι μπουχτισμένος από τον ιδεαλισμό, τον αισθητισμό, τον φορμαλισμό του. Κι έπειτα με βλέπω να επιστρέφω, να μαγεύομαι από την αρχή, να κάνουν οι εικόνες του κατάληψη στο μυαλό μου, ξανά και ξανά. Η παγκόσμια φήμη του τα τελευταία χρόνια –οι sold-out παραστάσεις σε όλο τον κόσμο, η διεθνής αναγνωρισιμότητα, τα αφιερώματα στα μεγάλα διεθνή μίντια– μου θυμίζει ότι τα στρώματα της συλλογικής αυτοβιογραφίας που επιμένω να βρίσκω στη δουλειά του ίσως πλέον να φαντάζουν πολύ προσωπικά, πολύ στενά, πολύ χρονοτοπικά προσδιορισμένα. Καθώς τον παρατηρώ να ξεφυλλίζει τα χαρτιά του αρχείου του με τέτοια ένταση –ήσουν εκεί τότε, σωστά;– σκέφτομαι ότι μάλλον καλά κάνω και επιμένω.

— Δ. Παπανικολάου: Έχεις σκεφτεί ποτέ να φύγεις από την Ελλάδα και να εγκατασταθείς με την ομάδα σου κάπου αλλού; Εννοώ, έχεις αποκτήσει μια διεθνή αναγνώριση που θα σου επέτρεπε να κάνεις κάτι τέτοιο. Δ. Παπαϊωάννου: Τι να πω! Να μετακομίσω σε άλλη χώρα, όχι… Σε ένα ελληνικό νησί, ας πούμε, ναι, θα μπορούσα. Αν και, προφανώς, ποτέ μη λες ποτέ. Καταλαβαίνω όμως τι εννοείς. Ναι, η ταυτότητά μου ως Αθηναίου και ως Έλληνα έχει φτιαχτεί από κομμάτια τυχαίας εμπειρίας που όμως είναι απόλυτα συνδεδεμένα με τον τόπο. Ξανακοιτώντας το έργο μου, τα σκίτσα, τα κόμικς μου ή τα πρώτα χρόνια στην Ομάδα Εδάφους, όπου έκανα τις πρώτες μου παραστάσεις, συνειδητοποιώ ότι η ταυτότητα του Αθηναίου και του Έλληνα

20

LiFO

είναι πάντα παρούσα. Έγινε εντονότερο αυτό όταν, στην ηλικία των 50, με ανακάλυψε η διεθνής σκηνή και άρχισα να ταξιδεύω. Η ελληνικότητά μου έγινε ακόμα πιο ανάγλυφη έξω από την Ελλάδα, και άρχισα να αλληλεπιδρώ με άλλες κουλτούρες και άλλο κοινό.

— Είσαι το αγαπημένο παιδί της διεθνούς σκηνής χορού, αλλά πήρε πολύ χρόνο μέχρι να συμβεί αυτό. Γιατί πιστεύεις ότι καθυστέρησε τόσο; Υπάρχουν πολλοί λόγοι, που ίσως είναι περισσότερο πρακτικοί παρά καλλιτεχνικοί. Δεν είχα δουλέψει ποτέ με μάνατζερ και δεν είχα site στο ίντερνετ μέχρι τα 49 μου. Αρκετά πράγματα άρχισαν να συμβαίνουν ταυτόχρονα εκείνη την περίοδο. Πρώτα, άρχισα να πειραματίζομαι μοντάροντας τις παλιές δουλειές μου, καθώς έμπαινα στον κόσμο των social media, και έμαθα πώς να τις επεξεργάζομαι τεχνικά. Δημιούργησα μερικές ταινίες μικρού μήκους από παραστάσεις και τις πόσταρα στο ίντερνετ. Χωρίς καλά καλά να το καταλάβω, άρχισαν να τραβούν την προσοχή ενός διεθνούς κοινού που ενδιαφέρεται για τις παραστατικές τέχνες και τις βρίσκει συναρπαστικές. Δεν ήξερα πολλά για όλα αυτά εκείνη την εποχή. Και τότε, η οικονομική κρίση χτύπησε την Αθήνα. Γίναμε αίφνης πολύ ελκυστικοί στα μάτια των ξένων curators. Όταν ξεσπάει ένας πόλεμος ή μια κρίση, οι διεθνείς επιμελητές γοητεύονται και προσπαθούν να βρουν καλλιτέχνες να αναδείξουν στις εκθέσεις τους ως μια χειρονομία κοινωνικής ευαισθησίας, κάτι το οποίο είναι και ενδιαφέρον, είναι όμως και παράξενο. Έτσι, όταν τσέκαραν να δουν εάν κάτι ενδιαφέρον συνέβαινε στην Αθήνα, έβλεπαν έναν τύπο που όλα αυτά τα χρόνια έκανε δουλειά. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα, στο Παρίσι, με την Claire Verlet από το Théâtre de la Ville να παρουσιάζει τη δουλειά μου. Από τη στιγμή που με συμπεριέλαβε στο πρόγραμμά της όλα έγιναν αστραπιαία και με έναν απρόσμενο τρόπο. Ένας τρίτος παράγοντας είναι η γνωριμία μου με τον Julian Mommert, αυτόν τον καταπληκτικό νέο που ήταν βοηθός του Μπομπ Γουίλσον όταν τον γνώρισα. Αργότερα ήρθε μαζί μου ως συνεργάτης σε μια μικρή περιοδεία που σχεδίαζα. Εξελίχθηκε σε ιδανικό συνεργάτη που μου επέτρεψε να αισθανθώ ασφάλεια και να σχεδιάσω πιο μεγάλες και πιο απαιτητικές περιοδείες. Η Τίνα Παπανικολάου, παραγωγός μου και βράχος συνεργασίας που αντεπεξήλθε σε όλες τις προκλήσεις που είχαμε αντιμετωπίσει ως τότε (με κορυφαία πίστα την Τελετή Έναρξης στους Ολυμπιακούς), σαν έτοιμη από καιρό οργάνωσε τις παγκόσμιες περιοδείες υποδειγματικά. Δεν χρειάστηκε το παραμικρό – ήμασταν έτοιμοι. Έτσι, η Claire Verlet, ο Julian, η Τίνα και ο ξαφνικός ενθουσιασμός που γεννήθηκε από τα αποσπάσματα της δουλειάς μου που πόσταρα στο ίντερνετ, όλα συνέβαλαν στην κάπως καθυστερημένη διεθνή επιτυχία μου.

— Την τελευταία δεκαετία, και ίσως χάρη σε έναν συνδυασμό λόγων παρόμοιων με αυτούς που μόλις περιέγραψες, η Ελλάδα έχει εισχωρήσει σε μια διεθνή πολιτιστική αγορά με τρόπους που είχαμε χρόνια να δούμε. Λιγότερο ίσως στη λογοτεχνία, αλλά σίγουρα στο σινεμά και στις παραστατικές τέχνες. Συμφωνώ. Για παράδειγμα, υπάρχει η περίπτωση του Γιώργου Λάνθιμου που είναι καλός φίλος και ένας καλλιτέχνης που θαυμάζω πάρα πολύ. Στο χοροθέατρο υπάρχει το παράδειγμά μου, που ακολουθείται από τον Χρήστο Παπαδόπουλο και τον εξαιρετικό Ευριπίδη Λασκαρίδη – και οι δύο φίλοι και πρώην ερμηνευτές μου. Και τώρα έχουμε τον νεαρό Μάριο Μπανούσι, τις αυτοβιογραφικές παραστάσεις του οποίου πρόσφατα ύμνησε η διεθνής κριτική. Είναι λες και μια πόρτα χρειαζόταν να ανοιχτεί. Μερικοί καλλιτέχνες έπρεπε να καταξιωθούν ως νέες φωνές ώστε η ελληνική σκηνή να αποκτήσει δυναμική συνολικά. Η ίδια η χώρα δεν έχει κάνει τίποτα για να μας προωθήσει, αλλά κι αυτό σιγά σιγά αρχίζει να αλλάζει.

— Όχι ότι αυτή η ξαφνική στροφή της διεθνούς ματιάς πάνω μας δεν έχει τα μειονεκτήματά της, φυσικά. Οι Έλληνες συγγραφείς αισθάνονται άβολα με τους όρους «λογοτεχνία της κρίσης» ή «ποίηση της λιτότητας», οι διανοούμενοι θυμώνουν με τον όρο «αριστερή μελαγχολία» και οι σκηνοθέτες του σινεμά και της τηλεόρασης αρνούνται επίμονα την ετικέτα Greek Weird Wave, όσο κι αν αυτός είναι ο όρος που τους έδωσε πρόσβαση σε διεθνή φεστιβάλ και παραγωγές. Σε θυμάμαι να δίνεις μια συνέντευξη σε έναν ευρωπαϊκό τηλεοπτικό σταθμό κάποτε και να ενοχλείσαι που, ξεκινώντας, ο δημοσιογράφος θέλησε να σου βάλει κι εσένα μια ταμπέλα, ρωτώντας εάν ήσουν ο Έλληνας Ντεκουφλέ… Ο Φιλίπ Ντεκουφλέ ήταν ο χορογράφος που είχε κάνει τη Χειμερινή Ολυμπιάδα της Άλμπερτβιλ το 1992, έτσι ο δημοσιογράφος υπέθεσε ότι έκανε συνέντευξη με έναν αντίστοιχο σταρ από τους καλοκαιρινούς Ολυμπιακούς και όχι με έναν πολυσύνθετο δημιουργό. Οι άνθρωποι στο εξωτερικό δυσκολεύτηκαν να καταλάβουν την περίπτωσή μου. Απ’ τη μια πλευρά μπορούσες να με δεις σε σχέση με τις ολυμπιακές τελετές, οι οποίες συχνά θεωρούνται, δικαίως, mainstream, κακόγουστες και εμπορικές, ασχέτως της ποιότητας των δικών μου δημιουργιών σε εκείνο το πλαίσιο. Από την άλλη πλευρά, μπορούσες να προσέξεις την πορεία μου στο underground και την αβανγκάρντ περφόρμανς, κάτι που επίσης ισχύει στη δική μου περίπτωση. Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να αποδεχτούν και τις δύο αυτές πλευρές και μια εύκολη διέξοδος είναι να σκέφτονται ότι σχετίζεσαι είτε με τη μία είτε με την άλλη.

Μίλαγα από την αρχή για την αγριότητα, τη μοναχικότητα, το αδύνατο του επιτεύγματος και το ταξίδι που οδηγεί στη δημιουργική σπίθα. Φυσικά, αυτό απαιτεί ένα κοινό επίσης ανοιχτό στο να κοιτάξει στον δικό του εσωτερικό καθρέφτη.

01.02.24

Σελίδα από το κόμικς ΚΑΛΥΜΝΟΣ (1988), ακρυλικό σε διαφάνεια.

ΤΟ ΑΔΙΑΒΡΟΧΟ (1987). Φωτογραφία του Αλέξη Μπίστικα. Artwork στη σκηνή του Ζάφου Ξαγοράρη.

ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ (2013). Σύνθεση από φωτογραφίες του Μίλτου Αθανασίου. Γυμνό σώμα ο Μιχάλης Θεοφάνους.

Flyer για το ΔΩΜΑΤΙΟ Ι (1988). Μελάνι και ακρυλικό σε διαφάνεια.

ΔΩΜΑΤΙΟ Ι (1998). Φωτογραφία του Πάνου Κοκκινιά.

Αφίσα για το ΔΩΜΑΤΙΟ Ι (1988). Μελάνι και ακρυλικό σε διαφάνεια.

ΣΑΠΦΩ, ανεβασμένη το 1992 στην κατάληψη («Κτίριο των καλλιτεχνών») με την αυθεντική σύνθεση του Γιώργου Κουμεντάκη ΕΡΩΣ ΔΑΙΜΩΝ. Screenshots από την κινηματογράφηση του Δημήτρη Βερνίκου.

Σελίδα από το κόμικς ΕΦΙΑΛΤΗΣ (1989). Τέμπερα και ινδικό μελάνι σε χαρτί.

Η ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (1997). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου.

MaryIin η Κατερίνα Παπαγεωργίου.

Aυτοπροσωπογραφία (1995). Τέμπερα σε χαρτί.

Το σόλο με το βιβλίο που εξανεμίζεται. ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ (2001). Screenshots από την κινηματογράφηση του Γιώργου Λάνθιμου.

Το βιβλίο σχεδίων εκ του φυσικού του 2022, μολύβι σε χαρτί.

BIRTH PLACE (2004) - Αθήνα 2004, τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Φωτογραφία: Σωκράτης Σωκράτους.

THE GREAT TAMER (2017). Screenshots από την κινηματογράφηση του Julian Mommert. Γυμνό σώμα: Χρήστος Στρινόπουλος. ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ (2013). Screenshots από την κινηματογράφηση του Στέφανου Σιταρά. Γυμνό σώμα: Μιχάλης Θεοφάνους.

ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ (2013). Screenshots από την κινηματογράφηση του Στέφανου Σιταρά. Γυμνό σώμα: Μιχάλης Θεοφάνους.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Υπάρχει μια συναρπαστική ιστορία από τότε που ετοιμαζόμουν να εμφανιστώ στο Théâtre de la Ville για πρώτη φορά. Τελείωνα μόλις την Τελετή Έναρξης για τους πρώτους Ευρωπαϊκούς Αγώνες στο Μπακού (2015) και μου ζητήθηκε να αποφεύγω να αναφέρομαι σε αυτή σε συνεντεύξεις, επειδή ίσως θα μας έφερνε σε αμηχανία. Φυσικά, μόλις δημοσίευσα το director’s cut του σόου το έστειλαν παντού για να το παρακολουθήσουν οι curators.

— Αμηχανία επειδή το έβλεπαν ως ένα πολύ εμπορικό, υπερβολικά μεγάλης κλίμακας σόου για την τηλεόραση ή επειδή το χρηματοδότησε η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν; Νομίζω και για τους δύο λόγους. Πρώτον, ένα event για αθλητική διοργάνωση ποτέ δεν θεωρείται ως μια δουλειά άξια του ονόματος ενός σοβαρού καλλιτέχνη. Και δεύτερον, είναι το αμφιλεγόμενο ζήτημα του να έχεις τους πρώτους Ευρωπαϊκούς Αγώνες που έχουν γίνει σε μια χώρα όπως το Αζερμπαϊτζάν, που έχει επικριθεί για τις πολιτικές του στον τομέα του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

— Γιατί το έκανες, τότε; Το έκανα μόνο για τα λεφτά. Ναι, φυσικά, αυτός είναι ο λόγος που το έκανα. Και τις τελετές της Ολυμπιάδας της Αθήνας το 2004 για τα λεφτά τις έκανα. Σίγουρα, η πρόκληση του να δημιουργήσεις κάτι αυτού του μεγέθους είναι τεράστια και μπορεί να είναι φιλοδοξία κάθε καλλιτέχνη να την αναλάβει. Το έκανα επίσης με τεράστια αγάπη προς την ιστορία της πατρίδας μου, αλλά δεν το έκανα από αγάπη. Το έκανα για τα λεφτά με τη μεγαλύτερη στοργή που θα μπορούσα να έχω για την ιστορία της πατρίδας μου, η οποία είναι μεγαλειώδης, όπως την ανακάλυψα ψάχνοντας τον εαυτό μου. Δεν με βλέπω ως απόγονο των αρχαίων Ελλήνων, είναι γελοίο άλλωστε. Ωστόσο, τα κατορθώματα της αρχαιότητας κατέχουν ένα σημαντικό μέρος στην καρδιά μου, όπως και η φύση, το φως και οι αναλογίες της χώρας στην οποία γεννήθηκα.

— Εδώ έγκειται η ειρωνεία: μολονότι και οι δύο τελετές, Έναρξης και Λήξης, των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, έτυχαν πολύ καλής υποδοχής, και ειδικά στην Τελετή Έναρξης έδειξες στο διεθνές κοινό αυτό που ήθελε να δει, με τις αναφορές στην κλασική και στην προκλασική αρχαιότητα, η καριέρα σου δεν απογειώθηκε αμέσως μετά από αυτό. Φυσικό δεν είναι; Μπορείς να ονομάσεις έστω και έναν καλλιτεχνικό διευθυντή Ολυμπιάδας; Οι τελετές έναρξης της Αθήνας και του Μπακού επέδρασαν στη ζωή μου με πολλούς τρόπους. Το οικονομικό όφελος μου επέτρεψε να συντηρήσω την ομάδα μου στις πρώτες μου διεθνείς περιοδείες, αναδεικνύοντας έργα όπως το Still Life και Ο μεγάλος δαμαστής. Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιοδείας δεν έλαβα καμία προσωπική αμοιβή, αντιθέτως έπρεπε να τη στηρίξω οικονομικά, και τα λεφτά ήρθαν από το Μπακού. Δεν θα ήμουν εδώ που είμαι σήμερα και το «Dust» δεν θα με είχε καν ακουστά εάν δεν είχα εξασφαλίσει τους οικονομικούς πόρους να στηρίξω την ανεξάρτητη ομάδα μου στα πρώτα της βήματα σε μια παγκόσμια σκηνή. Όσο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, μου παρείχαν επιτυχία παρά το αρκετά υψηλό ρίσκο της καταστροφής, αν αποτύγχανα. Επιπλέον, μου έδωσαν την ελευθερία να μη δουλεύω για λίγα χρόνια, επιτρέποντάς μου να κερδίσω απόσταση από την πιο πρόσφατη δουλειά μου. Όταν επέστρεψα στις καλλιτεχνικές μου αναζητήσεις και κοίταξα πίσω, κατάλαβα ότι δεν μου άρεσε τόσο πολύ αυτό που είχα φτάσει να κάνω. Έτσι, βαθμιαία ξανασυνδέθηκα με τις βαθύτερες καλλιτεχνικές μου ρίζες και την πηγή της δημιουργικότητάς μου. Αυτή η μεταμόρφωση πήρε μερικά χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς, αλλά νομίζω ότι άλλαξε την τέχνη μου προς το καλύτερο. Μου έδωσε σιγουριά και επέτρεψε σε παραγωγούς να επενδύσουν σε μένα, μου έδωσε όλα όσα χρειαζόμουν για να ακολουθήσω τα επόμενα βήματά μου. Μέχρι που ήρθε η κρίση.

— Είναι ενδιαφέρον πώς πλέον μιλάμε για την Κρίση –με κεφαλαίο Κ– σαν να είναι ιστορική περίοδος. Ελπίζοντας ότι αυτή η εποχή κοινωνικο-οικονομικής αβεβαιότητας στην Ελλάδα έχει τελειώσει πια για τα καλά (προσωπικά δεν είμαι βέβαιος), ακόμη θυμάμαι πόσο πολύ μας έσπρωξε τότε σε μια διάθεση αναστοχασμού. Εκείνη τη δεκαετία που ξεκίνησε το 2010 ήταν σαν να περνούσαμε όλοι μια διαδικασία συλλογικής ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Αυτό που έκανες εκείνη την περίοδο, αυτή η ανάγκη σου να αλλάξεις πορεία, ίσως και να μην ήταν και τόσο συμπτωματική τελικά. Ίσως, ναι. Τείνω να σκέφτομαι όμως ότι έπαιξε ρόλο και το εξής: μπορεί ποτέ να μην πήρα τον εαυτό μου πολύ στα σοβαρά, αλλά την τέχνη μου την πήρα. Πάντα σκεφτόμουν ότι άξιζε να τη διασώσω. Πάντα κρατούσα σχέδια, βίντεο, φωτογραφίες και δημοσιεύσεις. Ποτέ δεν πετάω αυτό το υλικό. Και το μετέφερα από σπίτι σε σπίτι. Έγινε, με τα χρόνια, ένα τεράστιο αρχείο. ­— Ναι, κάθε φορά που σε επισκέπτομαι αυτές τις μέρες υπάρχει πάντα κάτι από το αρχείο σου που έχεις μόλις ξεθάψει ή προσέξει, κάτι για το οποίο θέλεις να ξαναμιλήσεις. Είσαι, που λέμε, σε έναν διαρκή αρχειακό πυρετό και το υλικό που έχεις συγκεντρώσει εδώ για το «Dust» είναι ένα τέλειο παράδειγμα. Αποσπάσματα από τα πρώιμα κόμικς σου, φωτογραφίες από παραστάσεις διαφορετικών περιόδων και πίνακες που έχεις βάλει μαζί σε συνθέσεις τις οποίες, αν δεις ως σύνολο, θυμίζουν κι αυτές τα πρώιμα κόμικς σου. Είμαι 60 χρονών πλέον. Ήδη κάθε μου παράσταση σημαίνει τεράστιο σωματικό πόνο. Νομίζω αυτή η περιοδεία μου με το ΙΝΚ θα είναι η τελευταία μου φορά στη σκηνή. Γι’ αυτό το τεύχος του «Dust», λοιπόν, σκέφτηκα ότι μπορούσα να κοιτάξω στις παλιές παραστάσεις μου, μαζί με σχέδια και ζωγραφιές, και να παρατηρήσω τον νεότερο εαυτό μου.

Όταν γερνάς, ακόμα και οι πλευρές του προηγούμενου εαυτού σου που δεν εκτιμούσες εκείνη την εποχή γίνονται πιο αποδεκτές. Σκέφτομαι: «Δεν ήμουν και τόσο κακός, γιατί ήμουν τόσο δυσαρεστημένος;». Έπειτα, πηγαίνεις ακόμα πιο πίσω στον χρόνο και σκέφτεσαι: «Αυτό ήταν αρκετά καλό. Γιατί ήμουν τόσο δυσαρεστημένος και με αυτό;». Έτσι, βλέπω σε αυτές τις εικόνες μια νεανικότητα, μια συγκεκριμένη φωτογενή ποιότητα, και παρατηρώ ότι, για κάποιον λόγο, δεν ένιωθα κανέναν φόβο.

— Κι αν τη θυμάμαι εκείνη την περίοδο… Την Ομάδα Εδάφους, την κατάληψη καλλιτεχνών στην οποία είχατε μετατρέψει σε σπίτι σας. Τα πάντα, από τα εισιτήρια μέχρι το τύπωμα έξτρα αντιτύπων του προγράμματος, γίνονταν από την ομάδα με αδιανόητη αγάπη. Κάτι πολύ αληθινό συνέβαινε εκεί: χειροτεχνημένο και χειροτεχνικό, υπόγειο, αντικομφορμιστικό, αντικανονιστικό, queer, δικό μας. Προσωπικά, κάπως τα έχασα αυτά αργότερα, όταν σταμάτησες να είσαι «δικός μας» και άρχισες να γίνεσαι «ολωνών». Πάρε την queer πλευρά της δουλειάς σου, για παράδειγμα: στις μετέπειτα παραστάσεις αισθανόμουν λες και την είχες κάπως εξωραΐσει, ότι είχες σιδερώσει τα τσακίσματα, μετατρέποντάς τη σε διάχυτο ομοερωτισμό. Αυτό που είχε υπάρξει και μια κοινωνική, σεξουαλική και ταυτοτική χειρονομία ήταν πλέον κυρίως αισθητική. Εντελώς! Αλλά καθώς κάνεις αυτό το σχόλιο, πρέπει να το συνδέσεις και με την από πολύ νωρίς ειλικρινή και δημόσια στάση μου σχετικά με τη σεξουαλική μου ταυτότητα. Όταν ξεκίνησα, ήμουν από τις ελάχιστες δημόσιες προσωπικότητες που ήταν ανοιχτά γκέι. Αυτό θα έπρεπε να το συνυπολογίσεις. Και έπειτα, μετά τους Ολυμπιακούς, όταν όλοι έμαθαν το όνομά μου στην Ελλάδα, αισθάνθηκα σαν να έκανα coming out ξανά. Αυτό συνέβη στην πραγματικότητα στην πρώτη μου συνέντευξη, αφού έγινα εθνικό πρόσωπο. Επέλεξα να την κάνω με ένα γκέι περιοδικό που ονομαζόταν «10%». Ήξερα ότι όλη αυτή η ξαφνική φήμη δεν θα εξυπηρετούσε κανέναν σκοπό αν δεν τη χρησιμοποιούσα για να βοηθήσω κάποιον. Στην περίπτωσή μου αυτός ο κάποιος ήταν οι νεαροί άντρες και οι γυναίκες που, επιτέλους, θα μπορούσαν να δουν έναν «εθνικό ήρωα» που ήταν ανοιχτά γκέι. Αυτό το περιοδικό ήταν η μόνη πλατφόρμα όπου θα μπορούσα να κάνω καλή χρήση αυτής της, σε διαφορετική περίπτωση, άχρηστης φήμης. Ωστόσο, δεν αισθανόμουν ποτέ άνετα με τους δημοσιογράφους που σχηματοποιούσαν την υποδοχή της τέχνης μου ως οτιδήποτε άλλο από τέχνη χωρίς άλλο προσδιοριστικό, π.χ. ως «γκέι τέχνη». Αντιστεκόμουν σε αυτό επειδή στόχος μου δεν είναι να δημιουργώ αποκλειστικά για ένα συγκεκριμένο κοινό. Ο σκοπός μου ήταν να παραμένω αληθινός ως προς την ταυτότητά μου και να είμαι αυθεντικός καλλιτέχνης, για όποιον ενδιαφερόταν για κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό και διστάζω όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να ορίσουν το νόημα του έργου μου, τα σύμβολά του ή τους μύθους στους οποίους παραπέμπει, ιδιαίτερα μάλιστα πριν παιχτεί μια παράσταση. Η πολιτική της ταυτότητας, επίσης, δεν ήταν τόσο κυρίαρχη κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου. Στην αρχή της καριέρας μου, ενώ παρουσίαζα τη Σαπφώ στην κατάληψη, αναπαριστούσα την αρχαία Ελληνίδα ποιήτρια Σαπφώ, η οποία έδωσε το όνομά της στις ομοφυλόφιλες γυναίκες. Η αντισυμβατική παραγωγή με παρουσίαζε ως Σαπφώ, ντυμένο γυναίκα, η μουσική ήταν του Γιώργου Κουμεντάκη και την ερμήνευε ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης. Αυτά τα στοιχεία συνεισέφεραν στο queerness της παράστασης και στην ομοφυλόφιλη αισθητική της. Αυτή η καλλιτεχνική κατάθεση όμως στέκεται μόνη της και προτιμώ να μην τη χαρακτηρίζω ως γκέι τέχνη ή να μην την κατηγοριοποιώ με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, καθώς αυτές οι ταμπέλες μπορεί να είναι περιοριστικές.

— Είσαι στο επίκεντρο όλων των φωτογραφιών που έχεις συγκεντρώσει για το «Dust». Στις πιο πολλές από αυτές μπορούμε να δούμε τον νεότερο εαυτό σου, με τα μάτια ορθάνοιχτα, να καρφώνει με το βλέμμα. Στην πιο παλιά από αυτές είσαι εσύ, 29 χρονών, ντυμένος Σαπφώ. Παρατηρώ τα μάτια σου, εκείνα τα ίδια μάτια που δέκα χρόνια αργότερα μπορεί να ξαναδεί κανείς στην εμβληματική φωτογραφία του Για πάντα με στρογγυλά γυαλιά, το ίδιο έντονο βλέμμα. Τώρα που μπορείς να δεις αυτό τον άντρα ξανά, τον νεότερο εαυτό σου, μπορείς να διακρίνεις τι είναι τελικά αυτό που βλέπει; Πιστεύω ότι αυτός ο νεαρός άντρας, τον οποίο τώρα αναγνωρίζω όσο κοιτάζω προς τα πίσω, είχε μια βαθιά επιθυμία να ευθυγραμμιστεί με τεράστια αρχέτυπα. Όταν κοιτάζω την ερμηνεία μου στη Σαπφώ και πώς δημιουργήσαμε το μέικ-απ και τους φωτισμούς για την παράσταση, μπορώ να δω τον θαυμασμό μου για τις ταινίες και τους πίνακες που ενσαρκώνουν αυτά τα εντυπωσιακά αρχέτυπα. Δεν ντρεπόμουν να βάλω ένα τόσο σημαντικό στοίχημα· ήταν δικό μου και δεν ήταν με κανέναν τρόπο ταπεινό. Εξέθετα τον εαυτό μου στο κοινό, παίρνοντας ένα ρίσκο, και αναρωτιόμουν εάν θα πετύχω ή όχι. Αλλά υπήρχε μια έμφυτη τόλμη που με έκανε να θέλω να το πάρω. Επίσης, υπήρχε αίσθηση χιούμορ, τελετουργίας, μια δόση παραλογισμού και μια έντονη λαχτάρα για ομορφιά. Οι στόχοι ήταν πολλοί, όσοι και οι αναφορές, αλλά αυτό που ξεχωρίζει περισσότερο για μένα είναι ότι υπήρχε ένα ξέφρενο βέλος που ήθελε να τα πετύχει όλα.

— Αυτό που είναι επίσης εντυπωσιακό είναι πόσο πολύ η πρώιμη δουλειά σου, τα σκίτσα και τα κόμικς που δημοσίευσες σε αντικομφορμιστικά περιοδικά όπως η «Βαβέλ» ή underground σαμιζντάντ όπως το «Κοντροσόλ στο Χάος», περιείχαν όλα εικόνες από παραστάσεις που ήρθαν σε

Eκτιμώ την ομορφιά της ζωής από την οπτική του ζωγράφου και αντιλαμβάνομαι τις αισθήσεις μέσα από 24

LiFO

01.02.24

ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ένα πολύ μεταγενέστερο στάδιο. Ήταν σχεδόν σαν να προσπαθούσες διαρκώς να σχεδιάσεις, να χαρτογραφήσεις το μέλλον. Νομίζω ότι αυτό που λες ισχύει. Πάντα έλεγα ιστορίες για το αλλόκοτο και το καταδικασμένο μιας προσωπικότητας που ενστικτωδώς ήξερα ότι θα ήταν η προσωπικότητα του παθιασμένου δημιουργού που κατέληξα να γίνω. Μίλαγα από την αρχή για την αγριότητα, τη μοναχικότητα, το αδύνατο του επιτεύγματος και το ταξίδι που οδηγεί στη δημιουργική σπίθα. Φυσικά, αυτό απαιτεί ένα κοινό επίσης ανοιχτό στο να κοιτάξει στον δικό του εσωτερικό καθρέφτη.

— Πολύ συχνά, υπάρχει μια σκοτεινή πλευρά στις ιστορίες σου. Είναι ένας αλλόκοτος κόσμος επειδή δεν είμαι βέβαιος εάν είναι φόβος ή ένας εναγκαλισμός του σκότους με τα μάτια ορθάνοιχτα. Νομίζω ότι πάντα κοιτάζω σε αυτό το ανοιχτό κενό, το ανθρώπινο σκοτάδι, και, φυσικά, το φοβάμαι – αλλά ο φόβος είναι ένας πιο περιορισμένος τρόπος να το εκφράσω. Θα προτιμούσα να εστιάσω στην επίγνωση ή στη σύνδεση, αλλά πρέπει να πω ότι είμαι το λιγότερο κατάλληλο πρόσωπο για να μιλήσω για τον εαυτό μου.

— Υποθέτω ότι το κοινό από διαφορετικές χώρες αλληλεπιδρά διαφορετικά με αυτές τις πλευρές του έργου σου, σωστά; Ναι. Για παράδειγμα, έχω μια ισχυρή σύνδεση με την Ιαπωνία, ειδικά μέσω του χορού butoh, μια εκφραστική γιαπωνέζικη φόρμα στην οποία εκπαιδεύτηκα όταν ήμουν νεαρός. Στις παραστάσεις μου αγκαλιάζω τη σιωπή και εξερευνώ το σκοτάδι της ζωής μαζί με την ομορφιά και την αρμονία. Αυτές οι πτυχές έχουν βαθιά απήχηση στο γιαπωνέζικο κοινό. Το θέμα της διαστροφής και της αποδοχής της τους συγκινεί επίσης. Τα πλήθη σε Ασία, Ισπανία, Αμερική και Ιταλία είναι συνήθως ενθουσιώδη. Στο Παρίσι χειροκροτούν με ένα ρυθμικό χτύπημα του ποδιού, αλλά οι Έλληνες είναι οι λιγότερο πρόθυμοι να χειροκροτήσουν όρθιοι. Συχνά οι άνθρωποι μάς χειροκροτούν όρθιοι, συμπεριλαμβανομένων των Βρετανών, αλλά στους Έλληνες, όχι, δεν αρέσει να χειροκροτούν όρθιοι.

— Και η «νεοκλασική» πλευρά του έργου σου; Πώς την υποδέχεται το διεθνές κοινό; Τους Ιταλούς, για παράδειγμα, τους ενθουσιάζει η λατρεία που έχω για την αρχαιότητα. Έχουν δυνατή σύνδεση με αυτήν τη διάσταση του έργου μου και την απολαμβάνουν ειλικρινά. Εκτιμούν τις αναφορές στα στοιχεία της δικής τους κουλτούρας επειδή, όπως γνωρίζουμε, η Ρώμη είχε δεχτεί έντονες επιρροές από την κουλτούρα της αρχαίας Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, οι Ισπανοί είναι οι μόνοι μετά τους Έλληνες που κάνουν τις παραστάσεις sold-out μέσα σε μερικά λεπτά από τη στιγμή που θα ξεκινήσει η προπώληση. Το κοινό μου είναι πολύ νεαρό στην Ισπανία και πολύ φανατικό. Δεν ξέρω ακριβώς με τι συνδέονται. Ξέρω γιατί συμβαίνει με τους Ιταλούς ή τους Γιαπωνέζους, αλλά δεν ξέρω τι γοητεύει τόσο πολύ τους Ισπανούς. Το κοινό είναι γενικά πολύ ευγενικό μ’ εμάς, αλλά πολύ διαφορετικό. Ακόμα και το βήξιμο και η νευρική κίνηση των θεατών κατά τη διάρκεια της παράστασης διαφέρουν από χώρα σε χώρα.

— Στις τελευταίες παραστάσεις σου, ειδικά μετά τον Μεγάλο Δαμαστή, βλέπω να αναπτύσσεται και μια κωμική διάσταση, που κάποτε συνδέεται με το σκοτεινό χιούμορ… Λοιπόν, διαφωνώ μαζί σου επειδή πιστεύω ότι οι απόπειρές μου με το χιούμορ έχουν προκύψει πολύ νωρίτερα στη δουλειά μου. Ωστόσο, δεν είχαν ποτέ αρκετή απήχηση στο ελληνικό κοινό, επειδή έχω καταλάβει ότι οι Έλληνες δεν μπορούν να συλλάβουν ταυτόχρονα το ιερό και το γελοίο. Προτιμούν το χιούμορ να είναι ιερόσυλο, να στέκεται στον αντίποδα του ιερού. Αλλά όταν περιοδεύσαμε με τον Μεγάλο Δαμαστή η πρώτη μας παράσταση εκτός Αθήνας έγινε στο Άμστερνταμ. Το κοινό εκεί γέλαγε και χειροκροτούσε στη μέση της παράστασης κάθε φορά που συνέβαινε μια ανάλογη σκηνή και το έκανε σε όλες τις στιγμές που έπρεπε, π.χ. όταν εμφανιζόταν η εικόνα του Ρέμπραντ ή όταν η γυναίκα με τα δυο αντρικά πόδια έβαζε τα τακούνια και κατάφερνε να περπατήσει. Ήμασταν πολύ ικανοποιημένοι επειδή ο Μεγάλος Δαμαστής ήταν σχεδιασμένος να είναι κάπως σαν αλλόκοτο τσίρκο. Αυτό επαναλήφθηκε και σε άλλες πόλεις. Το διεθνές κοινό είναι πιο ικανό να εκτιμήσει το παράξενο χιούμορ μας από ό,τι οι Έλληνες. Οι Έλληνες έχουν την τάση να είναι λίγο πιο σοβαροί.

— Επομένως, λάτρεψαν την τελευταία σου παράσταση, το ΙΝΚ, ίσως την πιο σκοτεινή δουλειά σου. Από πού στο καλό ήρθε ξαφνικά αυτή η μαύρη τρύπα; Σίγουρα δεν την περίμενα. Πίστεψέ με, δεν έχω ιδέα. Ξέρεις, τα έργα δεν βγαίνουν από μένα ακριβώς όπως θα ήθελα και, μέχρι κάποιο σημείο, πρέπει να τα αποδεχτώ όπως είναι. Ως προς το ΙΝΚ: το έφτιαξα μια πολύ χαρούμενη περίοδο της ζωής μου, ωστόσο, σωστά το λες, είναι ένα από τα πιο σκοτεινά έργα που έχω κάνει ποτέ. Δεν υπήρχε χώρος για χιούμορ, όμως μου αρέσει να γίνομαι αστείος και να κάνω τους ανθρώπους να γελάνε. Το χιούμορ είναι σαν ένας πιο γρήγορος τρόπος για άμεση επικοινωνία. Δυστυχώς, το ΙΝΚ δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Τις αποδέχεσαι τις δουλειές που κάνεις όπως έρχονται. Έρχονται από μέσα σου, αλλά μπορείς μόνο μέχρι ενός σημείου να τους επιβληθείς και να τις αλλάξεις. Τις αποδέχεσαι γι’ αυτό που είναι και τις παραδίδεις με όσο πιο ξεκάθαρο τρόπο γίνεται.

— Από τις πρώτες παραστάσεις τον περσινό Ιανουάριο έχω ακούσει τόσο πολλές θεωρίες για τον τίτλο, το INK, όσοι και οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα. Νομίζω ότι αποδίδουμε περισσότερες διανοητικές συνδέσεις απ’ όσες χωράει αυτός ο τίτλος. Όπως έχω αναφέρει πολλές φορές, το ΙΝΚ είναι ένας τίτλος που δόθηκε από τον ιδιοφυή Άγγελο Μέντη, ο οποίος είναι ο νονός των έργων μου. Περιέχει μια βαθιά πνευματική σύνδεση, επειδή

το όνομα ορίζει το έργο και το μεταμορφώνει καθώς αυτό οδεύει προς την υλοποίηση. Από την Πρώτη Ύλη ο Άγγελος ονομάζει στις δουλειές μου. Του προέκυψε το ΙΝΚ από το μελάνι του χταποδιού, το οποίο είναι σαν μαύρο σπέρμα που παίρνει κανείς και μ’ αυτό γράφει ή ζωγραφίζει, επιτρέποντας στο σαρκικό να μεταμορφωθεί σε πνευματικό μέσα από μια κίνηση αλχημείας. Αμέσως συμφώνησα.

— Πρόσφατα, μία από τις δραστηριότητές σου, που με έχει κάποιες φορές μπερδέψει, είναι η παρουσία σου στα social media. Ποστάρεις συνεχώς για τις παραστάσεις σου και ανεβάζεις αυθεντικά έργα, φωτογραφίες, σκίτσα και πίνακες. Και εμπλέκεσαι απευθείας με τους followers σου, αφιερώνοντας χρόνο ακόμα και για να απαντήσεις σε αρνητικά ή εντελώς ομοφοβικά σχόλια. Το κάνω επειδή υπάρχει πάντα πλεόνασμα υλικού· πολλά πράγματα μου αρέσουν, αλλά δεν είναι όλα αρκετά σημαντικά για να τα συμπεριλάβω σε μια παράσταση. Από τότε που ήμουν νέος λαχταρούσα μια άμεση σύνδεση με τη γενιά μου. Και τώρα, φυσικά, αυτό ανοίγει ένα παράθυρο για όλο και νεότερες γενιές. Είναι μια επιθυμία που είχα καταφέρει να ικανοποιήσω από τα 19 μέχρι τα 30 με τα κόμικς μου: κάθε μήνα, ένα κόμικ στα σπουδαία φανζίν και περιοδικά που κυκλοφορούσαν στο αθηναϊκό underground. Αυτό λειτουργούσε ως σύνδεση με τη γενιά μου, με τους ανθρώπους που δεν θα πήγαιναν, για παράδειγμα, σε μια γκαλερί. Τα κόμικς είναι μια μορφή τέχνης της εργατικής τάξης, προσιτή οικονομικά, προσβάσιμη. Οι άνθρωποι στον κύκλο μου διάβαζαν τις ιστορίες μου –τα αθηναϊκά μπλουζ μου– που είναι ανοιχτά ομοφυλοφιλικές και παρουσιάζουν αστικά τοπία και διάχυτη μελαγχολία. Λειτουργούσαν σαν κάποιου τύπου ημερολόγιο για μένα, μια διαδικασία που ισορροπούσε την ψυχή μου και εξέφραζε την έμφυτη μοναχικότητά μου. Για να επικοινωνήσω με τις νεότερες γενιές τώρα χρησιμοποιώ τα social media ως εργαλεία, ως κύρια πλατφόρμα μέσα από την οποία μοιράζομαι τη δουλειά μου, σκίτσα, πίνακες ή κομμάτια της ζωής μου. Αυτό μειώνει την εξάρτησή μου από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και τους δημοσιογράφους, όταν θέλω να κοινοποιήσω τις ιδέες μου. Μου επιτρέπει να έχω ανοιχτή συνομιλία με μια άγνωστη μάζα ανθρώπων που συναντάω ως μέρος του κοινού μου κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου. Είναι κάτι που απολαμβάνω απόλυτα. ΙΝΚ (2020) — Ένα από τα πράγματα που ανεβάζεις συχνά είναι σκίτσα ανθρώ- 22-26 Απριλίου, 20:00, πων που γνωρίζεις, και σε έχω δει να το κάνεις αυτό και στην καAίθουσα Αλεξάνδρα θημερινή ζωή σου: να γνωρίζεις ανθρώπους και να τους ζητάς να Τριάντη ποζάρουν για σένα αμέσως. Πρόσφατα, που σε παρακολουθούσα, Έναρξη προπώλησης: 1 Φεβρουαρίου με εξέπληξε το πόσοι άνθρωποι έρχονται να σε χαιρετήσουν οι ίδιοι Συμπαραγωγή: θέλοντας και να ποζάρουν για σένα, ξέροντας ότι ίσως θα ποστάΔημήτρης ρεις μετά τη φωτογραφία τους. Γιατί πιστεύεις ότι το τολμάνε; Δεν Παπαϊωάννου - Μέγαρο ξέρω. Νομίζω ότι είναι μέρος της αγάπης που έχουν οι άνθρωποι για τη Μουσικής Αθηνών δουλειά μου. Μου φαίνεται φυσικό. Πλέον το σκιτσάρισμα με ζωντανό Σύλληψη - Σκηνοθεσία μοντέλο είναι η πιο παλιομοδίτικη και φαινομενικά πιο άχρηστη μορφή - Σκηνικά - Κοστούμια τέχνης. Κανείς δεν το κάνει πια στα σοβαρά, να ζωγραφίζει ή να σκιτσά- - Φωτισμοί: Δημήτρης ρει μοντέλα, για μένα όμως είναι κάτι σαν πνευματική άσκηση. Ωστόσο, Παπαϊωάννου υπάρχει μια ειλικρινής τρυφερότητα του κοινού γι’ αυτή την πλευρά της Ντυμένος άνδρας: Δημήτρης δουλειάς μου, κάτι που συχνά οι επιμελητές μάλλον παραβλέπουν. Δεν Παπαϊωάννου καταλαβαίνω γιατί όσοι με προσεγγίζουν θέλουν να τους σκιτσάρω ή Γυμνός άνδρας: γιατί εκτιμούν αυτό που κάνω. Ελπίζω η δουλειά μου να είναι σημαντική Šuka Horn γι’ αυτούς και να κάνει μια σύνδεση, μια επαφή. Ελπίζω να ενθαρρύνει Μουσική: Κορνήλιος μια σχέση με την ομορφιά και να ανοίγει ένα παράθυρο στο υπερβατικό. Σελαμσής Είμαι πολύ ευγνώμων που συμβαίνει αυτό και αφού τα social media Διεύθυνση - εκτέλεση διευκολύνουν αυτή την επικοινωνία, μου δίνουν τη δυνατότητα να κα- παραγωγής & βοηθός ταλάβω τι αντίκτυπο έχει σε όλους. Με κάνει να αισθάνομαι λιγότερο σκηνοθέτη: μόνος και πιο συνδεδεμένος με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Τίνα Παπανικολάου — Μου έστειλες πρόσφατα μερικά εξαιρετικά σκίτσα και φωτογραφίΣυνεργάτης σκηνοθέτης: ες. Κάποιες φαίνεται να έχουν τραβηχτεί αμέσως μετά το σεξ, πάνω Χάρης Φραγκούλης στο κρεβάτι, δίπλα στο σώμα-αντικείμενο του πόθου… Δεν μπορεί Φωτογράφιση να κοιμηθεί κανείς με τον Δημήτρη χωρίς να σκοντάψει πάνω στον κινηματογράφηση: Παπαϊωάννου κάποια στιγμή, σωστά; Άκου, εκτιμώ την ομορφιά της Julian Mommert ζωής από την οπτική του ζωγράφου και αντιλαμβάνομαι τις αισθήσεις μέσα από την οπτική κάποιου που αισθάνεται βαθιά μέσα από το άγγιγμα. Έτσι συνδέομαι εγώ με τη ζωή. Δεν το βλέπω ως βάρος, το θεωρώ ευλογία. Μέρος της ευτυχίας μου όταν συναντάω την ομορφιά της ζωής είναι να μπορώ να την κοιτάξω και να την αποκωδικοποιήσω με τα μάτια ενός ζωγράφου. Έτσι, το να αιχμαλωτίζω εικόνες μέσα από τη φωτογραφία ή το να σκιτσάρω την ομορφιά της ζωής δεν είναι κάτι που μπορεί να σταματήσει ή να μου στερήσει αυτό που βιώνω εκείνη τη στιγμή. Δεν υπάρχει τρόπος να κοιμηθείς μαζί μου χωρίς να κοιμηθείς με τον καλλιτέχνη, ναι. Δεν εννοώ να κοιμηθείς με την καριέρα του καλλιτέχνη αλλά με τον καλλιτέχνη, με την έννοια της ανθρώπινης υπόστασης.

— Αν ήμουν εραστής σου, θα μου είχες μόλις ραγίσει την καρδιά… Έτσι ζουν οι καλλιτέχνες όμως. Δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγεις από αυτό, να το αφήσεις στην άκρη. Για παράδειγμα, ένας μουσικός που έχει πολύ καλό αυτί, δεν μπορεί, κατά τη διάρκεια του σεξ σίγουρα θα βρίσκει τον τόνο κάθε βογγητού.

Τη συνέντευξη μετέφρασε ο Δημήτρης Παπανικολάου, επιμέλεια: M. Hulot

την οπτική κάποιου που αισθάνεται βαθιά μέσα από το άγγιγμα. Έτσι συνδέομαι εγώ με τη ζωή.

LiFO 01.02.24

25

q Περιέργως, θυμάμαι πολύ καλά το κόκκινο χρώμα και τη φιγούρα του Λένιν, παρότι γεννήθηκα λίγα χρόνια πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Ως παιδί λίγα αντιλαμβανόμουν σε σχέση με την πολιτική κατάσταση. Πολύ πιο έντονα θυμάμαι την περίοδο μετά την κατάρρευση. Δεν έχω μνήμες από συνύπαρξη με τον πατέρα μου, οι γονείς μου είχαν χωρίσει και ζούσα με τη μαμά μου. Μεγαλώνοντας, προσπαθώ να ανακαλύψω αν αυτό με έχει τραυματίσει, και δεν με βρίσκω ούτε τραυματισμένη ούτε θυμωμένη. Συμβαίνουν αυτά στη ζωή, η μαμά μου πέρασε δύσκολα, αλλά κάλυψε την πλευρά του μπαμπά μου. Υπήρχαν στιγμές που άλλα κορίτσια μπορεί να έλεγαν «δεν με αφήνει ο μπαμπάς…» για κάτι κι εγώ σκεφτόμουν «μήπως τελικά είμαι τυχερή;». Παιδικές σκέψεις.

Τραγουδίστρια. Γεννήθηκε στην Τιφλίδα, ζει στη Βουλιαγμένη.

q Μέσα σε όλα τα όχι τόσο ωραία της Σοβιετικής Ένωσης, κάποια κομμάτια της παιδείας λειτουργούσαν πολύ καλά.

q Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού γινόμασταν Μικροί Οκτωβριανιστές, φορούσαμε το αστέρι με το κεφάλι του Λένιν. Στις μεγαλύτερες τάξεις τα παιδιά γίνονταν Μικροί Πιονιέροι, φορώντας το κόκκινο φουλάρι. Εγώ δεν το πρόλαβα, αλλά θυμάμαι τη μέρα που έπεσε το καθεστώς όλη την αυλή κατακόκκινη. Έβγαλαν τα φουλάρια, τα έσκισαν και τα πέταξαν. Κοιτούσα από την αίθουσα την αυλή, ήταν όλα κόκκινα, μου έχει μείνει πολύ έντονα αυτή η εικόνα. Μετά ξεκίνησαν οι δυσκολίες, όχι μόνο για εμάς αλλά για ολόκληρο τον γεωργιανό λαό, και για άλλες σοβιετικές χώρες βέβαια, μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα. Έκλεισαν εργοστάσια, η μαμά μου έχασε τη δουλειά της, όπως πολύς κόσμος, ξαφνικά δεν είχαμε καθημερινά είδη πρώτης ανάγκης, ρεύμα, νερό, θέρμανση, υπήρχε έλλειψη σε πολλά προϊόντα, σταμάτησαν οι εισαγωγές. Κάπου εκεί, το ’89, άρχισαν και οι πόλεμοι, στη νότια Οσετία, στην Αμπχαζία, μπήκαμε σε μια καταστροφική φάση, πολιτικά και οικονομικά. Όταν υπάρχουν θέματα επιβίωσης, οι επιπτώσεις στον χαρακτήρα των ανθρώπων είναι φοβερές. Όταν δεν έχεις να ταΐσεις το παιδί σου, αγριεύεις. Είδαμε πολλά πρόσωπα να μεταλλάσσονται. Κοιτώντας πίσω, κατανοώ πολλά. Τότε ήμουν παιδί.

TAMTA

Κάλεσαν τη μαμά μου για να της πουν ότι είμαι καλή στο τραγούδι. Εκείνη δεν ήθελε και πολύ, άρχισε να με γράφει όπου μπορούσε, έτσι βρέθηκα στο παιδικό συγκρότημα Nergebi. Έξι χρονών συμμετείχα στην πρώτη μου συναυλία, παίζαμε κανονικά όργανα και τραγουδούσαμε. Πήραμε μέρος σε φεστιβάλ, ταξιδέψαμε στη Λευκορωσία, στη Ρωσία, η μαμά μου ήταν πολύ υποστηρικτική από την αρχή.

q Καταλαβαίνω, όσο περνάνε τα χρόνια, πως αλλάζουν τα δεδομένα και αναθεωρούμε πολλά. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό που μου συνέβη, ο γάμος στα 14, είναι λίγο σοκαριστικό και μπορεί κάποιος να το χρεώσει στους γονείς μου, στην κοινωνία, σε πολλά. Όμως γινόταν. Στη δική μου περίπτωση, βέβαια, παραέγινε νωρίς, ήταν hardcore, αλλά στα 16-17 δεν ήταν κάτι τόσο τρομερό, αν συμφωνούσαν οι οικογένειες. Εγώ γενικά δεν ήμουν παιδί που φλέρταρε, ήμουν έξω από αυτά, πιο πολύ ασχολιόμουν με το τραγούδι. Από μικρή όμως τραβούσα την προσοχή, πολλά αγόρια έλεγαν ότι ήταν ερωτευμένα, κι εγώ πληγωνόμουν που ήθελα να είμαι απλώς φίλη τους. Κάπως έτσι έγινε και με τον πρώην σύζυγό μου. Ήμουν 14 και εκείνος 16. Κάποια στιγμή η μαμά μου πήρε χαμπάρι ότι ερχόταν στις πρόβες, ότι με ακολουθούσε στο μουσικό θέατρο, στους Nergebi, και του είπε, χωρίς να του απαγορεύσει επί της ουσίας κάτι, να το πάει πιο χαλαρά. Αυτός το πήρε αλλιώς, με βρήκε έξω από το σπίτι μου την ώρα που πήγαινα στην πρόβα και με παρακάλεσε να πάμε κάπου να μιλήσουμε. Είχα διαίσθηση ότι κάτι θα γινόταν. Με κατάφερε; Ήθελα να με καταφέρει; Η περιέργεια της ηλικίας; Δεν με βάλανε ποτέ με το ζόρι στο αμάξι, αλλά το αμάξι δεν σταμάτησε ποτέ για συζήτηση. Πήγαμε σε σπίτι φίλου του έξω από την Τιφλίδα και τότε άρχισαν να μας ψάχνουν. Ήταν κάτι συνηθισμένο να «κλέβονται» τότε. Όταν γινόταν γνωστό ότι μια νύχτα έμεινες σε άλλο σπίτι με ένα αγόρι, ήθελε κότσια για να γυρίσεις πίσω, «είχε γίνει το κακό». Είχα επιλογή, αλλά θα έπρεπε να είμαι έτοιμη για το ότι θα με έδειχναν με το δάχτυλο – είτε είχε γίνει κάτι είτε όχι. Όταν γυρίσαμε, είχα αποφασίσει ότι παντρεύτηκα. Είχα μεγαλώσει και με χωρισμένη μαμά –φυσικά, άκουγα διάφορα κατά καιρούς–, οπότε, παρ’ όλα τα παρακάλια και της ίδιας, είχα πάρει την απόφασή μου και κάπως έτσι έμεινα έξι χρόνια παντρεμένη.

q Μέχρι στιγμής λέω ότι έχω ζήσει τρεις ζωές. Η Άννυ ήρθε μετά από περίπου δέκα μήνες και τότε μπήκα στη δεύ-

ΟΙAΘΗΝΑΊΟΙ

τερη φάση της ζωής μου, όταν έγινα μαμά. Πώς είναι δυνατό να μην κάνω λάθη σε τόσο μικρή ηλικία και σε μια κοινωνία αγριεμένη λόγω της κατάστασης; Από την άλλη, δεν κατηγορώ τον εαυτό μου, δεν υπάρχουν αλάνθαστοι γονείς. Φυσικά, τότε σταμάτησε όλη η καλλιτεχνική ενασχόληση, ήμουν Β’ Γυμνασίου και αναγκαστικά συνέχισα σε νυχτερινό σχολείο. Μεγαλώναμε παράλληλα με την Άννυ, εγώ ήμουν έφηβη και μαμά ταυτόχρονα. Η εφηβεία, η επανάσταση δεν υπήρξε στη ζωή μου ή υπήρξε και απλώς έπρεπε να την καταπιέσω για να είμαι μαμά και σύζυγος. Όταν τελείωσα το σχολείο πέρασα στο Πανεπιστήμιο της Γεωργίας με πολλή επιμονή και σπούδασα ξένες γλώσσες. Άφηνα τη μικρή στο νηπιαγωγείο και πήγαινα στο πανεπιστήμιο. Η μαμά μου είχε αναγκαστεί να φύγει, όπως πολλές γυναίκες κυρίως, λίγο μετά τη γέννηση της Άννυ. Είχε δύο διπλώματα και είχε μείνει εντελώς χωρίς δουλειά, ενώ έπρεπε να συντηρήσει και τον αδελφό μου που είναι έξι χρόνια μικρότερος. Έφτασε στην Αθήνα με λεωφορείο, με τρομερή ταλαιπωρία, τα γνωστά… Οπότε εκείνα τα χρόνια δεν είχα ούτε τη μαμά μου. Από ένα σημείο κι έπειτα είχα αποφασίσει να χωρίσω, αλλά ήταν πολύ δύσκολο. Πώς θα μπορούσε να πάει καλά; Τώρα δεν μπαίνω καν στη διαδικασία να κάνω blame σε οποιονδήποτε. Δεν μπορεί να φταίει κάποιος όταν παντρεύονται δυο παιδιά σε αυτές τις ηλικίες. Ο πρώην άντρας μου δεν ήθελε καθόλου να χωρίσουμε , αλλά εγώ δεν χωρούσα σε αυτή την κατάσταση. Τότε αποφάσισα να έρθω στην Ελλάδα, ήταν δύσκολο να μείνω εκεί τη στιγμή που εκείνος δεν ήθελε να χωρίσει. Η απόφασή μου να έρθω εδώ ήταν καθαρά μια διέξοδος για λόγους επιβίωσης.

26

LiFO

q Είναι απόλυτα λογικό μια γυναίκα να φοβάται, να νιώθει ανασφαλής σε μια τέτοια κατάσταση, να της φαίνεται βουνό όλο αυτό, να νιώθει φόβο ή και να μεγαλοποιεί η ίδια τα πράγματα. Εγώ μιλούσα μόνο σε φίλους, ήθελα να προστατέψω τους δικούς μου –νόμιζα ότι δεν θα έβγαινα ποτέ από αυτή την κατάσταση–, και οι φίλοι με βοήθησαν πάρα πολύ. Είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε, έστω σε έναν άνθρωπο που εμπιστευόμαστε. Αν δεν υπάρχει αυτός ο άνθρωπος, υπάρχουν δομές που μπορούν να βοηθήσουν. Πραγματικά, ο φόβος είναι πάντα πολύ μεγαλύτερος στο κεφάλι μας, όταν τον βιώνουμε μόνες μας. Σε όλες τις αποφάσεις μας, αυτός είναι που μας κρατάει πίσω, η ντροπή και η τάση να κατηγορούμε τον εαυτό μας. Απλά κάντε το. Είναι ok να ζητάμε βοήθεια για οτιδήποτε.

q Καταλαβαίνω ότι όλα αυτά μπορεί να ακούγονται δραματικά –και ίσως να είναι–, αλλά δεν μπορώ να απορρίψω ότι με έχουν φέρει εδώ που είμαι σήμερα. Αν δεν ήταν αυτός ο άνθρωπος, αυτή η κατάσταση, αν δεν είχα την Άννυ, δεν θα βρισκόμουν εδώ. Ό,τι με έχει δυσκολέψει άλλο τόσο με έχει βοηθήσει. Δεν έχω κανένα λόγο να κλάψω ούτε να κλαφτώ. Είμαι πολύ περήφανη για όλη τη διαδρομή μου στη ζωή μέχρι σήμερα.

q Ο ερχομός μου στην Ελλάδα ήταν η τρίτη εκκίνηση της ζωής μου. Για κάποιον λόγο φανταζόμουν την Αθήνα λευκή. Και όντως, όταν την αντίκρισα για πρώτη φορά ήταν πολύ πιο λευκή στην όψη από τις πόλεις όπου είχα ταξιδέψει. Ήρθα με μεγάλη χαρά στη μαμά μου, που μου είχε λείψει τόσο πολύ. Έμενε στους Αμπελόκηπους, σε ένα υπόγειο, είχε ένα υπνοδωμάτιο. Φιλοξενούσαμε και πολλούς Γεωργιανούς, ειδικά τις Κυριακές που έβγαιναν σε ρεπό. Κοιμόμασταν πολλοί άνθρωποι σ’ εκείνο το διαμέρισμα. Η Άννυ ήταν έξι χρονών όταν ήρθαμε. Εγώ χρειάστηκα λίγο χρόνο να προσαρμοστώ, καθώς δεν ήξερα τη γλώσσα. Άρχισα να δουλεύω προσέχοντας μερικές ώρες την ημέρα τον μικρό Παναγιωτάκη. Αυτό κράτησε λίγους μήνες γιατί μετά ήρθε το «Super Idol», από πληροφορία που πήρε η μαμά μου από ένα σπίτι όπου δούλευε, ότι θα γινόταν οντισιόν, και με παρακάλεσε να πάω. Είχα πάει πιο πριν και στις οντισιόν του «Pop Stars», αλλά

απο τον αλέξανδρο διακοσάββα φωτογραφιeσ: freddie f.

01.02.24

τα live στο smut Ανοίγω έναν καινούργιο δρόμο, σαν να κάνω ένα rebranding μου, έχω και η ίδια πολλές απορίες σε σχέση με αυτό που πάω να κάνω – αν και αυτοί που με παρακολουθούν και ενδιαφέρονται γι’ αυτήν τη φάση μου ξέρουν τι να περιμένουν.

LiFO 01.02.24

27

q Πέρασαν δύο χρόνια μέχρι να κυκλοφορήσει το «Φταις» και το πρώτο άλμπουμ μου. Δεν βιαστήκαμε, θέλαμε να καταλήξουμε στον ήχο, είχαμε δυσκολίες με τα ελληνικά μου και μέχρι να το βρούμε πέρασε καιρός. Βγήκα φορώντας όλα αυτά τα χρώματα του ουράνιου τόξου, έξαλλη, με το σγουρό μαλλί, και υπήρξε η εντύπωση ότι όλο αυτό στήθηκε και μου «φορέθηκε» επειδή είμαι ποπ. Προφανώς και υπήρξε στυλιστική κατεύθυνση, αλλά από ένα σημείο κι έπειτα χτίστηκε πάνω μου. Έβαλα χρώμα, καρφίτσες, βραχιόλια, περνούσα τέλεια γιατί είχα πλήρη άγνοια. Τόσα χρόνια μετά, δεν μπορώ να μη σκέφτομαι πλέον «αυτό δεν θα αρέσει», «αυτό δεν θα το καταλάβουν», «έλα να το ρίξουμε λίγο». Προσπαθούσα πάντα να ισορροπήσω, να μη χάνω τον εαυτό μου, αλλά να προσαρμόζομαι, μουσικά και αισθητικά, και στα θέλω του κόσμου. Ήμουν εμπορικό πρόσωπο, έκανα εμπορική μουσική, από αυτό βιοποριζόμουν και εγώ και η οικογένειά μου, δεν μπορούσα να κάνω του κεφαλιού μου. Βρέθηκα, ας πούμε, στα μπουζούκια κατευθείαν, γιατί αυτό ήταν το δεδομένο της χώρας, ήταν μέρος της κουλτούρας εδώ, ενώ πριν δεν είχα πατήσει το πόδι μου, δεν ήξερα τι ήταν. Βέβαια, η πρώτη μου δουλειά ήταν με τον Αντώνη Ρέμο και τον Γιώργο Νταλάρα στο Αθηνών Αρένα, σε καμία περίπτωση η κλασική πίστα. Αν μου άρεσε; Εν τέλει δεν έσκαβα, τραγουδούσα, έκανα αυτό που αγαπώ πάρα πολύ. Μπορεί όχι πάντα ακριβώς αυτό που ήθελα, αλλά τραγουδούσα. Η ουσία είναι ότι είμαι πολύ τυχερή. Χωρίς πολλή σκέψη και ανάλυση πήγα με τα νερά και το σύστημα, καλώς ή κακώς – προσωπικά, θεωρώ καλώς, γιατί αυτή η πορεία με έφερε εδώ. Ερχόταν, ας πούμε η εταιρεία και μου έλεγε «τώρα το ραδιόφωνο παίζει ρεγκετόν, πρέπει να βγάλεις ρεγκετόν». Εγώ γενικά, εκτός λίγων εξαιρέσεων, σιχαίνομαι το ρεγκετόν. Όμως καταλάβαινα ότι έπρεπε να έχω επιτυχία στο ραδιόφωνο για να έχω δουλειά, και δεν ήθελα να κάνω κάτι άλλο. «Πάμε, λοιπόν, να κουμπώσουμε αυτό που θέλει ο κόσμος με αυτό που είμαι εγώ και να ισορροπήσουμε». Όλα αυτά τα είκοσι χρόνια είμαι σε αυτή την προσπάθεια για ισορροπία. Πλέον έχω καταλήξει πως αν έχεις την πολυτέλεια, πρέπει να πηγαίνεις all the way. Εγώ τότε δεν είχα την πολυτέλεια της επιλογής. Πλέον στέκομαι στα πόδια μου, μεγάλωσα το παιδί μου, στέκεται κι εκείνη στα πόδια της, δεν έχω το βάρος και την ανησυχία της επιβίωσης, οπότε μπορώ να πάω all the way. Θέλω να βάλω κέρατα στο κεφάλι μου γιατί έτσι γουστάρω να κυκλοφορώ; Αυτό με εκφράζει; Θα το κάνω. Δεν το καταλαβαίνεις; Δεν χρειάζεται να το καταλαβαίνουν όλοι, και βαριέμαι να το εξηγώ, κάποιος θα καταλάβει. Τώρα είμαι σε αυτήν τη φάση.

ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ Τάμτα

τότε δεν ήξερα καθόλου ελληνικά. Μου είχε πει ο κ. Μουρατίδης ότι δεν μπορούσα να γίνω μέλος ενός ελληνικού γκρουπ χωρίς να μιλάω ελληνικά. «Θα πας και θα δεις», μου είπε η μαμά μου τη δεύτερη φορά, πάντα πολύ σίγουρη, πιο σίγουρη από εμένα για μένα.

q Η Eurovision ήταν επίσης κάτι που έμαθα στην Ελλάδα, με τον Σάκη και την Έλενα – δεν είχα ιδέα, όπως καταλαβαίνεις. Δεν μπορώ να σου πω ότι ήταν ποτέ το όνειρό μου, απλώς καταλάβαινα ότι μπορεί να με βοηθήσει στην καριέρα μου. Γιατί όχι, είπα, τι έχω να κάνω, να πάω να τραγουδήσω – φύγαμε! Πρώτα προσπάθησα το 2007 με το «With Love», αλλά δεν πέρασα τελικά, which was fine. Σίγουρα δεν τραυματίστηκα συναισθηματικά, είμαι εξοικειωμένη με τους διαγωνισμούς και τις οντισιόν, συμμετέχω από μωρό παιδί. Μετά ήρθε το «Unloved», το 2015, που δεν προλάβαμε να το παραδώσουμε εντός προθεσμίας και παρόλο που το πίστευα πολύ, μου έμεινε ένα ωραίο τραγούδι με ένα ωραίο βιντεοκλίπ. Το 2018 ήρθε η πρώτη πρόταση από την Κύπρο για το «Fuego», ήμουν όμως τότε στην τελική ευθεία για το ανέβασμα του Καμπαρέ στο Παλλάς, όπου έπαιζα τη Σάλι Μπόουλς, δύσκολος ρόλος. Είχα μείνει 48 κιλά, δεν θα μπορούσα να την παλέψω και απέρριψα την πρόταση. Την επόμενη χρονιά ξαναήρθαν με το ίδιο μοτίβο, με έτοιμο κομμάτι, το «Replay» αυτήν τη φορά. Σκεφτόμουν ότι τόσα χρόνια συζητιέται το όνομά μου, από την Ελλάδα δεν ερχόταν ποτέ πρόταση, η Κύπρος μου το πρότεινε δεύτερη φορά, ε, δεν θα ερχόταν και το τραγούδι που ονειρευόμουν 100%, «πήγαινε, κορίτσι μου, κάν’ το, ζήσ’ το». Πέρασα πολύ δύσκολα την περίοδο της προετοιμασίας γιατί λίγο πριν γυρίσουμε το βιντεοκλίπ προέκυψε ένα τρομερό θέμα με τη μέση μου. Έχω γεννήσει χωρίς επισκληρίδιο, τέτοιο πόνο δεν έχω νιώσει. Κοιμόμουν 20 λεπτά την ημέρα με το ζόρι, δεν μπορούσα να κάτσω, να ξαπλώσω, έκανα κάθε είδους θεραπεία που μπορείς να φανταστείς για να σταθώ στα πόδια μου. Όλο αυτό με επιβάρυνε πολύ ψυχολογικά. Δεν σκεφτόμουν σε τι θέση θα βγω, ήθελα απλώς να καταφέρω να πάω, το είδα λίγο διαφορετικά. Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα.

q Αντιλαμβάνομαι ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση να κρατηθείς ως ποπ καλλιτέχνις σε ένα level και να έχεις διάρκεια. Υπάρχουν ανηφόρες και κατηφόρες και προφανώς τις έχω περάσει κι εγώ. Εγώ νιώθω ότι είμαι εδώ και είμαι πολύ proud γι’ αυτό. Καθαρόαιμη ποπ δεν θεωρώ ότι υπάρχει στην Ελλάδα, εκτός αν μου διαφεύγει κάτι. Νομίζω πως μιλάμε για ελληνικότροπη, όχι για ελληνική ποπ. Γενικά μ’ αρέσει να είμαι πρωτοπόρος και να τολμάω όταν βλέπω ότι αρχίζω να βολεύομαι. Για παράδειγμα, τα μαγαζιά. Τα αγαπώ, τα σέβομαι, αλλά δεν αλλάζει τίποτα εκεί. Εγώ θέλω εξέλιξη. Η στασιμότητα και το βόλεμα δεν με πάνε πουθενά. Ζηλεύω τους ανθρώπους που δεν τους πειράζει αυτό. Το έκανα, έληξε, θέλω να κάνω κάτι άλλο. Βέβαια, δεν απορρίπτω τίποτα, έτσι; Αυτήν τη στιγμή είμαι σε φάση που μπορώ να στηρίξω κάτι άλλο γιατί δεν έχω τις ίδιες ανάγκες που είχα τα προηγούμενα χρόνια, αλλά η ζωή είναι περίεργη και δεν θα έχω κανένα πρόβλημα και καμία ντροπή να ξαναμπώ στη διαδικασία της επιβίωσης.

q Όσοι έχουν την περιέργεια γι’ αυτό που θα παρουσιάσω στο Smut πρέπει να έρθουν να το δουν

ΙNFO

Η Τάμτα (@officialtamta) θα εμφανιστεί live στο Smut (Βατσαξή 4, Αθήνα, @smutathens) τις Παρασκευές 16/2, 1/3 & 15/3. Guest DJ στο πρώτο live θα είναι ο Die Arkitekt. Το άλμπουμ της «Identity Crisis» επιμελήθηκε ο Θεόφιλος Πουζμπούρης, το έγραψαν οι Αναστάσιος Τσόρδας, ody icons, Dan Kjellberg, APOn, Βαγγέλης Κωνσταντινίδης, Γεράσιμος Ευαγγελάτος και η Τάμτα, και κυκλοφορεί από τη MINOS EMI.

28

LiFO

Ό,τι με έχει δυσκολέψει άλλο τόσο με έχει βοηθήσει. Δεν έχω κανένα λόγο να κλάψω ούτε να κλαφτώ. Είμαι πολύ περήφανη για όλη τη διαδρομή μου στη ζωή μέχρι σήμερα.

από κοντά, γιατί δεν θα δουν τίποτα στα social media! Το Smut είναι ένα techno club, όπου απαγορεύονται οι φωτογραφίες και τα βίντεο. Από την αρχή με συγκλόνισε αυτή η ιδέα, βέβαια μαρκετινίστικα μου έλεγαν ότι είναι δύσκολο το promotion. Ακριβώς όμως αυτό το μυστήριο με τραβάει εκεί, και βέβαια ο χώρος, που ταιριάζει πολύ με τη συγκεκριμένη περίοδο στην οποία βρίσκομαι καλλιτεχνικά. Έτσι αποφάσισα να κάνω αρχικά τρία live και θα ήθελα να κάνω παραπάνω. Θα παρουσιάσω όλο το «Identity Crisis», από την αρχή ως το τέλος, κάτι το οποίο σε άλλους χώρους δεν συνηθίζεται, γιατί πετσοκόβουμε τα κομμάτια. Το concept αυτών των live θα ξεκινά με αυτό το άλμπουμ στο πρώτο μέρος και στο δεύτερο ο χρόνος θα γυρίσει πίσω. Υπήρχε ο ενδοιασμός μήπως κάποια από τα παλιότερα τραγούδια μου δεν ταιριάζουν σε αυτό το club, αλλά όχι! Εγώ αυτή είμαι, αυτά που έχω κάνει τα αγαπώ, νομίζω ότι τα αγαπάει και ο κόσμος που θα έρθει για την Τάμτα. Θα παρουσιάσω έναν ωραίο συνδυασμό όλων των δισκογραφικών μου φάσεων. Ο χώρος προσφέρεται ως σκηνικό από μόνος του, δεν θα αλλάξουμε καθόλου το vibe του μαγαζιού. Το creative direction του περφόρμανς θα το στήσουμε από κοινού με τον Bill Roxenos – δεν μπορώ να μην ανακατεύομαι σε αυτά, όλες οι εικόνες που βλέπετε τα τελευταία τρία χρόνια από μένα είναι αποτέλεσμα της χημείας μας που έχει κουμπώσει και λειτουργεί. Θα υπάρχει μπάντα τριών μουσικών και, βέβαια, ηλεκτρονικά samples και guest DJs που θα αναλάβουν το άνοιγμα και το κλείσιμο της βραδιάς. Μιλάμε για full night! Ρισκάρω, προφανώς, με όλο αυτό, αλλά είναι κάτι τόσο καινούργιο και έχω προσδοκίες. Εύχομαι να συνεχίσω αυτά τα live και στην Αθήνα αλλά και εκτός Αθήνας, και εκτός Ελλάδας. Ανοίγω έναν καινούργιο δρόμο, σαν να κάνω ένα rebranding μου, έχω και η ίδια πολλές απορίες σε σχέση με αυτό που πάω να κάνω – αν και αυτοί που με παρακολουθούν και ενδιαφέρονται γι’ αυτήν τη φάση μου ξέρουν τι να περιμένουν.

q Αγαπώ πολύ το κέντρο της Αθήνας. Δεν έχω μείνει ποτέ εδώ, αλλά γενικά μου αρέσει πολύ να βλέπω διαφορετικές εθνικότητες, οι μυρωδιές, τα φαγητά. Με γεμίζει έμπνευση, ελπίδα, αγάπη το ότι και η Αθήνα γίνεται πολυπολιτισμική. Ανακατεύονται οι εθνικότητες, ζευγαρώνουν νέοι άνθρωποι και απομακρύνονται από τις παλιές νοοτροπίες των κλειστών κοινωνιών, όλο αυτό για μένα μόνο εξέλιξη σημαίνει. Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο lifo.gr.

01.02.24

800

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

«Οι χαλκογραφίες του Αλέκου Φασιανού: Κέντρο Χαρακτικής Αθηνών 1979-2008»: Το δεύτερο μέρος Σε συνέχεια της παρουσίασης του πρώτου σκέλους της έκθεσης που πραγματοποιήθηκε τους προηγούμενους μήνες, το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τις χαλκογραφίες που ο Αλέκος Φασιανός δημιούργησε την περίοδο 1988-2008 σε συνεργασία με το εργαστήριο του Κέντρου Χαρακτικής Αθηνών - Pandolfini & Σιατέρλη.

2-24/2, Etchink Gallery, Αργυρουπόλεως 16 και Κλεφτών & Αρματολών 20, Λυκαβηττός Τετ.-Παρ. 17:00-21:00, Σάβ.11:00 -15:00

30

THE WEEK Όσα ξεκινάνε αυτή την εβδομάδα

32

ΣΙΝΕΜΑ Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

34

αλέκος φασιανός, καβαλάρης, 1989, οξυγραφία και τονική οξυγραφία, 2 μήτρες ψευδαργύρου διαστάσεων 125 x 80 εκ. © κεντρο χαρακτικης αθηνων - pandolfini & σιατερλη α.μ.κ.ε.

ΒΙΒΛΊΟ Τα βιβλία του Φλεβάρη: Ενδιαφέροντα δοκίμια, συναρπαστικά μυθιστορήματα

36

ΒΙΒΛΙΟ Το φλιτζανάκι με τη γούνα

37

ΘΕΑΤΡΟ Η ανυπότακτα κωμική «Καρδιά του σκύλου»

38

ΕΙΚΑΣΤΙΚΆ Χάρης Γαβρήλος: Μια εξαιρετική περίπτωση στην ελληνική ζωγραφική

LiFO 01.02.24

29

the week

πως τα ξέρουν όλα. Η ενδοοικογενειακή βία, η έλλειψη ηθικών αξιών και η απειθαρχία έναντι των νόμων αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά της καθημερινότητας που περιγράφει αυτή η σκληρή κωμωδία αντιθέσεων. Με τους Γιώργο Γιαννόπουλο, Μπέσυ Μάλφα, Βαγγέλη Δαούση και Στεφανία Ζώρα.

2-21/2, Σύγχρονο Θέατρο, Ευμολπιδών 45, Γκάζι, Τετ., Παρ., Κυρ. 21:00, Σάβ. 18:30, είσοδος: 8-18

6 ΠΆΡΤΙ O Paul Kalkbrenner στην Αθήνα Τo σημαντικότερο event της εβδομάδας είναι η εμφάνιση του σούπερ σταρ της γερμανικής techno, Paul Kalkbrenner, στην Αθήνα. Με μια τεράστια καριέρα που μετράει δύο δεκαετίες, 8 άλμπουμ και πάνω από 150 κομμάτια και remixes, υπόσχεται την απόλυτη χορευτική εμπειρία του φετινού χειμώνα, μιξάροντας μοναδικά techno και electronica σε μια βραδιά που θα μείνει αξέχαστη. Τον πλαισιώνουν ο Γερμανός Ηosh και ο δικός μας, Nick JoJo.

STOEP TH S PR ES

ΕΚΔΉΛΩΣΗ

1-7 φεβρου αρ ιου 20 24

1 ΘΈΑΤΡΟ Οι «Δύο χέστηδες» στο Θέατρο Τέχνης

’90 μέχρι τα κινηματογραφικά ηχητικά τοπία των πρόσφατων άλμπουμ του, η επιρροή του Liebing συνεχίζει να επηρεάζει ένα μουσικό είδος που δεν φαίνεται να ξεθωριάζει όσα χρόνια κι αν περάσουν.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ανεβαίνει η φαρσοκωμωδία του Ευγένιου Λαμπίς που σατιρίζει τα κοινωνικά ήθη της εποχής της και θίγει ζητήματα όπως η γυναικεία χειραφέτηση αλλά και τα προβλήματα που προκαλούν στη ζωή και στις σχέσεις μας η υπερβολική ευγένεια και η δειλία. Με τους: Κλέλια Ανδριολάτου, Γιώργο Γλάστρα, Σμαράγδα Κάκκινου, Θέμη Πάνου, Αλέξανδρο Χρυσανθόπουλο. Σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου.

4 ΣΥΝΑΥΛΊΕΣ Maruja

3/2, 23:00, Oddity Club, Ηρακλειδών 61, Αθήνα, είσοδος: από €20

2/2-28/4, Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν, Φρυνίχου 14, Πλάκα, Τετ. 20:00, Πέμ-Σάβ. 21:00, Κυρ.

19:00, είσοδος: €5-20

2 ΠΕΡΦΌΡΜΑΝΣ «Πάταγος» Ο Πάταγος της Σοφίας Μαυραγάνη είναι μια παράσταση στα όρια του χορού. Τα κείμενα που αφηγούνται, οι στίχοι που τραγουδούν και οι ρυθμοί που χορεύουν οι Μαρία Βούρου και Παγώνα Μπουλμπασάκου δεν ακούγονται ποτέ, αντικαθίστανται από τα σώματά τους που φτιάχνουν μια άηχη παρτιτούρα, η οποία «ακούγεται» με τα μάτια.

3/2, 20:30, opbo studio, Φίλωνος 86, Πειραιάς, είσοδος ελεύθερη

3 ΠΆΡΤΙ Blend with Chris Liebing απο th maρια παππα

30

LiFO

Η ομάδα Blend χτυπάει στην καρδιά της techno με πρωταγωνιστή τον ζωντανό θρύλο Chris Liebing. Από τους σκληρούς ρυθμούς της δεκαετίας του

Vinyl Market στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων Για τρεις ημέρες η Τεχνόπολη υποδέχεται το ανανεωμένο Vinyl Market με νέες συλλογές δίσκων, συλλεκτικά κομμάτια, νέες κυκλοφορίες αλλά και με πολλά άλλα μουσικά εκθέματα απ’ όλη την γκάμα της μουσικής.

3/2, 23:00, Γήπεδο Tae Kwon Do, Φάληρο, είσοδος: €35-100

7 ΕΙΚΑΣΤΙΚΆ «I am not a robot» Σε μια ομαδική έκθεση έξι καλλιτέχνες παρουσιάζουν έργα που ανοίγουν διάλογο πάνω στη σχέση της ανθρώπινης δημιουργικότητας με την τεχνητή νοημοσύνη. Συμμετέχουν οι Νίκος Γιαβρόπουλος, Γιάννης Καρδάσης, Γιώργος Λιντζέρης, Μάρθα Παναγιωτοπούλου, Ανθή Παρασκευά Βελουδογιάννη, Χρήστος Τζοβάρας.

2-4/2, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, Πειραιώς 100, Γκάζι, Παρ. 17:00-22:00, Σάβ.-Κυρ. 11:00-22:00

2-11/2, Matchpoint, Αινιάνος 1, Αθήνα, καθημερινές 17:00-22:00, Σάβ.-Κυρ. 14:00-22:00

Ένα βήμα πριν αναγνωριστούν ως το next big thing στην παγκόσμια πειραματική σκηνή, οι Βρετανοί Maruja επισκέπτονται την Ελλάδα για μια one-off εμφάνιση. Το jazz-punk κουαρτέτο από το Mάντσεστερ έχει αποσπάσει αποθεωτικές κριτικές από NME, So Young Mag και BBC Radio 6, μεταξύ άλλων, και έρχεται την ώρα που πρέπει.

8 ΘΈΑΤΡΟ «Η σκέψη» του Λεονίντ Αντρέγιεφ Ο Χάρης Φραγκούλης σκηνοθετεί μια παράσταση βασισμένη στο έργο του κύριου εκπροσώπου του εξπρεσιονισμού στη ρωσική λογοτεχνία, Λεονίντ Αντρέγιεφ. Η Σκέψη μπορεί να γράφτηκε το 1902, αλλά φαντάζει τρομερά επίκαιρη τη σημερινή εποχή. Πρωταγωνιστεί ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης.

3/2, 21:00, Temple Athens, Ιάκχου 16, Αθήνα, είσοδος: €18-23

2/2-10/3, Θέατρο Σφενδόνη, Μακρή 4, Αθήνα, Παρ.-Σάβ. 21:00, Κυρ. 20:00, είσοδος: €12-15

5 ΘΈΑΤΡΟ Ο «Ελέφας» του Κώστα Μποσταντζόγλου

9 ΘΈΑΤΡΟ «Αλίφειρα» του Ανδρέα Στάικου

Ο συγγραφέας με σκληρό χιούμορ μάς περιγράφει μια κοινωνία γεμάτη ρατσισμό και προγονοπληξία. Η ημιμάθεια των ηρώων τούς κάνει να πιστεύουν

Μια πικρή και εξωφρενική κωμωδία για την Αλίφειρα, μια αρχαία πόλη στην Αρκαδία, στα ερείπια της oποίας οι ζωντανοί-νεκροί κάτοικοί της ζουν μέσα στη μοναξιά και σε μια διαρκή και ατέρμονη προ-

01.02.24

σμονή. Παίζουν οι Δημήτρης Πασσάς, Ελένη Ζαραφίδου, Εμμανουέλα Κοντογιώργου, Αιμιλία Μήλιου.

5/2-26/3, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, Ηρώων Πολυτεχνείου, πλησίον πλ. Κοραή, Δευ.-Τρ.

21:00, είσοδος: €6-15

10 ΠΕΡΦΌΡΜΑΝΣ Η Γεωργία Λαλέ στο Bios

ΠΆΡΤΙ

the week

EKΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΘΈΑΤΡΟ «ΣΥΓΓΡΟΎ 33»

Η «Αγρυπνία»

του Δημήτρη Δημητριάδη σε σκηνοθεσία Αντώνη Καλογρίδη εγκαινιάζει τον νέο θεατρικό χώρο.

K-pop Fantasy Night Η ομάδα Young Bros διοργανώνει το δεύτερο event για το 2024 στην Αθήνα με όλα τα μεγάλα χιτ της K-Pop, K-Edm και K-Hiphop και με καλεσμένο τον DJ GeunYoung.

2/2, 23:30, Death Disco, Ωγύγου 16, Γκάζι, είσοδος: €8-15

Η δημιουργός της ροζ σημαίας που συζητήθηκε πολύ παρουσιάζει τις «Αλκυονίδες Μέρες». Ταυτόχρονα, κάνει ανοιχτό κάλεσμα για δωρεά σεντονιών από γυναίκες και θηλυκότητες κατά τη διάρκεια της περφόρμανς – όλα τα μεγέθη, χρώματα και μοτίβα είναι δεκτά. Θερμή μόνο παράκληση να είναι καθαρά. Η εικαστικός θα χρησιμοποιήσει τα σεντόνια για τη δημιουργία έργων κατά της ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας στην Ελλάδα και παγκοσμίως.

3/2, 12:00-17:00, Bios Tesla main, Πειραιώς 84, είσοδος ελεύθερη

11 ΘΈΑΤΡΟ «Αλγό-ρυθμος»

ΜΠΑΛΈΤΟ

Κάρμεν

Η Αλεξάνδρα Καζάζου και η Ελεάνα Γεωργούλη συναντούν τις πρωτότυπες μουσικές του θρυλικού Γιάννη Αγγελάκα και αφηγούνται αληθινές ιστορίες που μπλέκονται με τη μυθοπλασία και αφορούν τον πόλεμο στα Βαλκάνια, τις αντάρτισσες γιαγιάδες και παράδοξες ερωτικές συναντήσεις του παρελθόντος σε ένα κοκτέιλ μνήμης που διαπερνά την πρώην Γιουγκοσλαβία και φτάνει ως τον Λίβανο.

5-27/2, Θέατρο Θησείον, Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, Δευ.-Τρ. 21:00, είσοδος: €15-18

12 ΘΈΑΤΡΟ «Το χρονικό ενός δυσλεκτικού» στο Θέατρο 104

Ο ήρωας μεγαλώνει σε ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου. Ονειρεύεται και ανακαλύπτει τον κόσμο σχεδόν όπως κάθε παιδί, μα ένα «λάθος» που κουβαλάει τον στιγματίζει, τον απομονώνει και την ίδια στιγμή τον πεισμώνει. Η βραβευμένη νουβέλα του Γιάννη Πάσχου μεταφέρεται στο θέατρο. Ερμηνεύει ο Δημήτρης Μαμιός και σκηνοθετεί ο Ντίνος Ψυχογιός.

3/2-28/4, Θέατρο 104, Eυμολπιδών 41, Γκάζι, Σάβ. 21:00, Κυρ. 18:15, είσοδος: €10-14

Το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσιάζει μια νέα παραγωγή της Κάρμεν σε χορογραφία του σπουδαίου Σουηδού χορογράφου Γιόαν Ίνγκερ. Ο Ίνγκερ δημιουργεί μια καινούργια χορογραφία για την ηρωίδα του Μπιζέ, η οποία θεωρείται το σύμβολο του έρωτα και της ελευθερίας, επιχειρώντας μια διαφορετική ανάγνωση της διάσημης ιστορίας και τοποθετώντας στο επίκεντρο τη βία, μέσα από την οπτική ενός παιδιού.

7/2, 10/2, 14/2, 15/2, 18/2, 25/2, 19:30 (Κυριακή: 18:30), Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ΚΠΙΣΝ, Λεωφ. Συγγρού 364, Καλλιθέα, είσοδος: €15-70

Κείμενο: Δημήτρης Δημητριάδης Δραματουργική ανάλυση: Αλέξανδρος Μόρντουντακ Σκηνοθεσία: Αντώνης Καλογρίδης Πρωτότυπη μουσική: Κωνσταντίνος Βήτα Σκηνικά: Αντώνης Καλογρίδης, Βαγγέλης Τάκος Κοστούμια: Λένα Κατσανίδου Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη, Αντώνης Καλογρίδης Παίζουν με σειρά εμφάνισης: Τάκης Σακελλαρίου, Ιωάννα Ασημακοπούλου, Νικολέτα Κοτσαηλίδου, Σταύρος Τσουμάνης, Ντένης Μακρής, Δημήτρης Δρόσος, Νικόλας Χαλκιαδάκης Θέατρο «Συγγρού 33», λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 33

Τ

ο θέατρο «Συγγρού 33» ανοίγει τις πόρτες του τον Φεβρουάριο, παρουσιάζοντας έναν χώρο ιδιαίτερης αισθητικής. Αυτή η νέα σκηνή εγκαινιάζεται με ένα έργο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά. Ο Αντώνης Καλογρίδης σκηνοθετεί την Αγρυπνία του Δημήτρη Δημητριάδη με πρωτότυπο τίτλο Τα δώρα της νύχτας. Σε έναν μηδενικό χωροχρόνο όλα μπορούν να συμβούν. Εκεί όπου η φαντασία συναντά την πραγματικότητα και η ζωή δεν τελειώνει με τον θάνατο. Μια νέα θρησκεία, ο ανεκπλήρωτος έρωτας δύο νέων, μια οικογένεια σε άρνηση. Ένα παιχνίδι σχέσεων, αντιθέσεων και εξουσίας . Ένας κεραυνοβόλος έρωτας μπορεί να σε στιγματίσει για μια ολόκληρη ζωή; Η κοινωνία, η θρησκεία και η οικογένεια είναι έτοιμοι να τον αποδεχτούν; Ακόμα κι αν πρόκειται για άτομα του ίδιου φύλου; Αν μπορούσαμε, έστω για μια φορά, να κοιτάξουμε στα μάτια τον άλλο και να δούμε ποιος πραγματικά είναι, αν μπορούσαμε να μιλήσουμε ειλικρινά και να παραδεχτούμε την αλήθεια μας, ίσως το μέλλον να μην προβλεπόταν τόσο ζοφερό.

Δεν έχει σημασία σε τι Θεό πιστεύεις, δεν έχει καμία σημασία. Αν υπάρχει ή δεν υπάρχει…

LiFO 01.02.24

31

ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΒΟΛΗ

Σινεμά

και όταν ο μικρός προκαλεί την τάξη, γιατί η αδελφή της μητέρας του εξαφανίζεται κι αυτή με τη σειρά της, πρέπει να διασχίσει έναν συναρπαστικό ωκεανό από μορφές που αλλάζουν, όπως η Ιαπωνία στο πέρασμά της από το τραύμα ως την ειρήνη. Σε μια εποχή ανούσιας εμπορευματοποίησης του είδους, το Αγόρι και ο ερωδιός ευτυχώς δεν είναι το πιο ανώδυνο animation, διότι δεν υποτιμά τη συναισθηματική νοημοσύνη κυρίως των ανηλίκων θεατών που προσκαλεί στο τριπ του.

VILLAGE RENTI 2,5 - VILLAGE MALL 6 - VILLAGE PAGRATI 2 - OPTIONS ILION 7 - OPTIONS GLYFADA 4 - WEST CITY 4 - ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX 2 - ΝΑΝΑ CINEMAX 3 - ΑΕΛΛΩ CINEMAX 4 - ΑΙΓΛΗ 4 - ΑΣΤΟΡ - ΒΑΡΚΙΖΑ 2 - CINOBO OPERA 1,2 - ΔΑΝΑΟΣ 2 - ΣΠΟΡΤΙΓΚ 2 - ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΛΑΪΣ 1,2 - ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 2 - ΖΕΑ

Ύποπτος ΑCCUSED

ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ: Φίλιπ Μπαραντίνι ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΥΝ: Σανέιλ Κουλάρ, Νιτίν Γκανά-

τρα, Φράνσις Τόμελτι

Το αγόρι και ο ερωδιός

ΣΥΝΟΨΗ: Ένας άντρας που μπαίνει στο στόχαστρο

Το «Αγόρι και ο ερωδιός» είναι η τρανή και συγκινητική απόδειξη του πόσο απαραίτητη είναι η χρήση κινουμένων σχεδίων έναντι του live action ως καλλιτεχνική προσέγγιση. απο toν θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

ΣΥΝΟΨΗ: Ένα νεαρό αγόρι, ο Μαχίτο, που του λείπει

αφόρητα η νεκρή μητέρα του, επιχειρεί να διεισδύσει σε έναν κόσμο όπου ζωντανοί και νεκροί μοιάζει να συνυπάρχουν. Σε εκείνον τον κόσμο ο θάνατος τελειώνει και η ζωή βρίσκει μια νέα αρχή.

Α

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο Κακό

32

LiFO

πό το συνταρακτικό ξεκίνημα με τον βομβαρδισμό του Τόκιο στην αυλαία του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ως την πολυκύμαντη οδύσσεια του 11χρονου Μαχίτο, που μετακομίζει με τον πατέρα του και τη μητριά του (που τυχαίνει να είναι η μικρότερη αδελφή της μητέρας που έχασε με τραγικό τρόπο) στον πύργο του αδελφού του παππού του και παλεύει με τους ζωντανούς και τα πνεύματα σε έναν κόσμο επικίνδυνο και ομιχλώδη, η επική περιπέτεια ενηλικίωσης του Χαγιάο Μιγιαζάκι είναι μια συνεχής αφύπνιση των αισθήσεων, ένας ύμνος στον παραδοσιακό σχεδιασμό και βέβαια επιβεβαίωση πως το animation, στα καλύτερά του, ξεχειλίζει από δημιουργικότητα και φαντασία, ενίοτε ζημιώνοντας την πλοκή. Το Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων παραμένει το ανυπέρβλητο αριστούργημά του, ένα μάθημα οικονομίας και εκτυφλωτικής υπέρβασης, ενώ εδώ η αφήγηση σκορπίζεται σε κατευθύνσεις που δεν ενώνονται σε ένα πειστικό, συνεκτικό σύνολο. Ακόμη κι έτσι, η εν μέρει αυτοβιογραφική εκδρομή του ορφανού Χαγιάο/Μαχίτο στις θυμωμένες αναμνήσεις ενός ανεξίτηλου τραύματος κι ενός αποκαρδιωτικά μονολιθικού πατέρα, καθώς και το σταδιακό ξεδίπλωμα μιας μετατοπισμένης εφηβείας σε έναν άγριο κήπο, όπου η ειδυλλιακή φύση κρύβει ένα πλουμιστό, εφιαλτικό κουτί της Πανδώρας, διαθέτουν σπάνιες εικαστικές συγκινήσεις και συναισθηματικές εκρήξεις, όπως κάθε φιλμ του 82χρονου Ιάπωνα δάσκαλου, ο οποίος ευτυχώς ανακάλεσε τη συνταξιοδότησή του και τώρα δρέπει δάφνες, με ρεκόρ εισπράξεων στη χώρα του αλλά

και τις ΗΠΑ, μια Χρυσή Σφαίρα και σοβαρή υποψηφιότητα για ένα ακόμη Όσκαρ στην κατηγορία του – μόνο το Spider-Man: Across the Spider-Verse τον απειλεί. Δέκα χρόνια μετά το The Wind Rises έρχεται η ταινία που προετοίμαζε επί μία επταετία, παρά τα θέματα υγείας που έκαναν επιτακτική την παρουσία ενός βοηθού στην επίβλεψη και το σχέδιο, της οποίας τους βασικούς χαρακτήρες ουσιαστικά εμπνεύστηκε από τους καλούς του φίλους, συνοδοιπόρους του εδώ και δεκαετίες και συνιδρυτές του στούντιο Γκίμπλι: ο Μιγιαζάκι είναι το μικρό αγόρι, ο Ισάο Τακαχάτα ο αδελφός του παππού και ο Τόσιο Σουζούκι ο ερωδιός. Θεμέλιος λίθος του Γκίμπλι είναι να μοιράζονται οι δημιουργοί του τις εμπειρίες τους με τον κόσμο – και αυτό έκαναν εδώ, με το πιο διάφανο δραματουργικό τρίγωνο στην ιστορία του. Όπως αποκάλυψε ο Σουζούκι, ο κλονισμένος Μιγιαζάκι περιόρισε την ιστορία του γηραιού κυρίου μετά τον θάνατο του Τακαχάτα το 2018 και ανέδειξε περισσότερο τον ρόλο του ερωδιού. Το γκρι πτηνό λειτουργεί ως πλοηγός σε μια σειρά από απροσδόκητες συναντήσεις με τον Μαχίτο, αψυχολόγητες, συχνά μπουφόνικες παρεμβάσεις και καταλυτικές μεταμορφώσεις. Είναι, κυριολεκτικά, κράχτης της πλοκής αλλά και ένας παραμορφωτικός καθρέφτης των προσδοκιών του θεατή, ο δρόμος προς μια αλλόκοτη διάσταση, όσο αξιοπερίεργο κι αν είναι αυτό το φανταστικό πλάσμα, κράμα άνδρα και πουλιού. Ο πύργος δεν γίνεται να χωρέσει σε μια απλή ανάλυση: φυσικά είναι το ψυχογράφημα ενός αγοριού σε κρίσιμη και εύθραυστη ψυχολογική μετάβαση αλλά και το απροσπέλαστο φρούριο του παλιού πολιτισμού της χώρας με τις πατροπαράδοτες και τις δυτικές τάσεις, τη συγκατοίκηση των νεκρών με τους ζωντανούς, τις δοξασίες και τους φόβους, τους πολύπλοκους θρύλους και τη σκληρή ανάγκη για επιβίωση. Ο αδελφός του παππού έχει χαθεί μέσα σε αυτό το χορταριασμένο κτίσμα

INFO THE BOY AND THE HERON ΣΚΗΝΟΘΕΣIΑ:

Χαγιάο Μιγιαζάκι

των social media πρέπει να βγάλει το βράδυ καθώς το «κυνηγι μαγισσών» φτάνει στην εξώπορτά του. Στο εξαίρετο Βoiling Point ο Φίλιπ Μπαραντίνι έστησε θρίλερ μέσα από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια κουζίνα ακριβού εστιατορίου χάρη σε μια δαιμόνια σεναριακή ανάπτυξη που άφηνε διαφορετικές υποσχέσεις για επικείμενη καταστροφή, με τον θεατή να μην ξέρει ποια και πότε θα εκπληρωθεί και να αγωνιά. Στο Accused αφήνει στην άκρη το εύρημα του μονοπλάνου, μα τοποθετεί και πάλι τη δράση σε περιορισμένο χώρο. Ο ήρωάς μας, ο Χάρι, πέφτει θύμα μιας τυπικής χιτσκοκικής παρεξήγησης, πηγή της οποίας είναι ο θαυμαστός κόσμος των social media, εκεί όπου βρήκαν καταφύγιο τα κατώτερα ένστικτά μας και αναστήθηκε ο πατροπαράδοτος θεσμός του λαϊκού δικαστηρίου. Αρκεί ένα post χρήστη που επισημαίνει την υποτιθέμενη ομοιότητα του Χάρι με τον δράστη μιας βομβιστικής επίθεσης στο Λονδίνο για να πυροδοτήσει μια χιονοστιβάδα αντιδράσεων, με αυτόκλητους υπερασπιστές της δικαιοσύνης να απειλούν πως θα απαντήσουν στο αίμα με το αίμα του Χάρι. Κλεισμένος στο πατρικό του, μια απομονωμένη κατοικία στα προάστια, ο ήρωας καλείται να βγάλει τη νύχτα σε ένα θρίλερ δωματίου, τρομάζει περισσότερο όσο πατά τα πόδια του γερά στη γη και αντλεί τρόμο και αγωνία από το υπερόπλο που βρήκε ο όχλος, το τρομακτικότερο «τέρας» της κινηματογραφικής αλλά και της πραγματικής ζωής, για να εκτονώσει την οργή του: το newsfeed. Η σχεδόν σιωπηρή, μακροσκελής σεκάνς εισβολής επιβεβαιώνει την επιδεξιότητα του Μπαραντίνι στο σινεμά είδους, έστω κι αν η συνέχεια μαρτυρά μια αχρείαστη ανυπομονησία του να περάσει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, πλήττοντας πρωτίστως την αληθοφάνεια και, δευτερευόντως, την αγωνία, χωρίς, όμως, να ακυρώνει την ποιότητα όσων προηγήθηκαν.

VILLAGE RENTI 16 - VILLAGE MALL 1 - OPTIONS ILION 4 ΓΑΛΑΞΙΑΣ 1

01.02.24

Χαλβάς Δραπετσώνας Κοσμίδη-Γαβρίλη

Ο

χαλβάς, ως λέξη, ως γεύση, ως άρωμα, σου δίνει την αίσθηση ότι επιστρέφεις σπίτι μετά από ένα μακρύ ταξίδι σε άλλες χώρες. Γιατί όσο κι αν αγαπάμε τα γλυκά του κόσμου, αυτή η διαχρονική γεύση γίνεται προορισμός που σου ζεσταίνει την καρδιά με τη νοστιμιά του. Ο Χαλβάς Δραπετσώνας Κοσμίδη-Γαβρίλη είναι μια αληθινά παραδοσιακή χαλβαδοποιία που έχει καταφέρει να γίνει σημείο αναφοράς στον χώρο. Ξεκινώντας το 1924 από τη Μικρά Ασία, έκανε τα πρώτα σημαντικά βήματα στη Δραπετσώνα και τον Πειραιά για να φτάσει έναν αιώνα μετά να συνεχίσει να αναπτύσσεται, κατακτώντας το μέλλον της παραδοσιακής γεύσης με το νέο κατάστημα στην περιοχή του Περιστερίου. Στο 17 της Αιμιλίου Βεάκη, 50 μέτρα από τη στάση μετρό Περιστερίου, σε έναν φωτεινό χώρο με όλα τα χαρακτηριστικά της ελληνικής φιλοξενίας, θα απολαύσεις χειροποίητο χαλβά και ταχίνι, συσκευασμένο αλλά και χύμα, σε όλες τις κλασικές και νέες γεύσεις, καθώς και δεκάδες ακόμα προϊόντα ποιότητας, φτιαγμένα με αγνές πρώτες ύλες αλλά και με την αληθινά σπιτική φροντίδα που ο Χαλβάς Δραπετσώνας Κοσμίδη-Γαβρίλη προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια. Χειροποίητα κουλουράκια με ή χωρίς ζάχαρη, αφράτα λουκούμια και τραγανά τουλουμπάκια, σεκέρ παρέ, κουλουράκια red velvet με χυμό ρόδι, κουρκουμπίνια, μπακλαβαδάκια και φυσικά ο φημισμένος χαλβάς Φαρσάλων, πουράκια με ταχίνι, ισλί, φιστικόπαστα, αμυγδαλόπαστα, φουντουκόπαστα και πάστα κάσιους αποκλειστικά από καθαρό καρπό είναι κάποιες από τις λαχταριστές δημιουργίες που θα αγαπήσεις. Οι επιλογές είναι αμέτρητες και όλες νόστιμες, όπως ο σιμιγδαλένιος χαλβάς, η μουσταλευριά, οι μπάρες δημητριακών, τα παστέλια, η κρέμα φουντουκιού, η σπιτική βυσσινάδα, το αγνό χαρουπόμελο αλλά και το πετιμέζι από κορυφαία κορινθιακή σταφίδα, ή τα βιολογικά

μέλια, οι σπιτικές μαρμελάδες χωρίς καθόλου ζάχαρη και τα χειροποίητα παγωτίνια, που μπορείς να απολαμβάνεις όλο τον χρόνο. Αν, πάλι, έχεις κάποιες ιδιαίτερες διατροφικές απαιτήσεις, στο κατάστημα του Περιστερίου θα ανακαλύψεις γευστικά, θρεπτικά προϊόντα χωρίς καθόλου ζάχαρη ή με φυσικές γλυκαντικές ουσίες, όπως ο χυμός από σταφύλι ή ρόδι με τις ευεργετικές ιδιότητες. Ό,τι κι αν επιλέξεις μπορείς να το απολαύσεις και στον χώρο σου, παραγγέλνοντας από το www.e-halvas.gr, ένα άκρως ενημερωμένο eshop που δημιούργησε πριν από δεκαπέντε χρόνια η Κατερίνα Γαβρίλη, ιδιοκτήτρια του Χαλβά Δραπετσώνας στο Περιστέρι, ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν τη γεύση της παράδοσης όσο το δυνατό περισσότεροι λάτρεις του είδους σε όλη την Ελλάδα ή την Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό. Άλλωστε, δεν υπάρχει καλύτερος πρεσβευτής που να μεταφέρει τη γλυκιά πλευρά της χώρας μας σε όλο τον κόσμο.

Γεύση από παράδοση στο νέο κατάστημα του Περιστερίου.

Αιμιλίου Βεάκη 17, Περιστέρι 6976 897624 https://e-halvas.gr Social: kosmidi_gavrili

LiFO 01.02.24

33

Βιβλίο

απο την τινα μανδηλαρα

sarah bernstein

Σπουδή στην υποταγή Μτφρ.: Έφη Τσιρώνη, Διόπτρα

Καναδή στην καταγωγή, αλλά με αγγλοσαξονικό ταμπεραμέντο, η Σάρα Μπέρνσταϊν, ένα από τα σπουδαιότερα ονόματα του περιοδικού «Granta», που έχει πάντα την τάση να αλιεύει τα μεγάλα ταλέντα, δεν απέσπασε τυχαία θερμές κριτικές στην πρώτη της εμφάνιση με το βιβλίο The coming bad days, ενώ η Σπουδή στην υποταγή βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το περσινό βραβείο Μπούκερ. Ακολουθώντας τα βήματα των Ρέιτσελ Κασκ, Έμα Κλάιν και Σόφι Μάκιντος, πολύ σύντομα η συγγραφέας έφτασε να δεσπόζει στην ξεχωριστή ομήγυρη που συνδιαμορφώνει την πιο περίοπτη ομάδα συγγραφέων την εποχή του #metoo. Οι γυναικείες αγωνίες και η ευαίσθητη, λιτή αφήγηση που παραπέμπει στα πιο βαθιά τραύματα που μπορεί να προκαλέσει η βία είναι κυρίαρχη θεματική στα μυθιστορήματά της Μπέρνσταϊν. Είναι σαφές, άλλωστε, ότι η Σπουδή στην υποταγή αναδεικνύει ένα νήμα ατομικής κακοποίησης έως και εξολόθρευσης που ενώνει τις διαφορετικές εκδοχές της βίας που βιώνει η ηρωίδα της. Ως ξένη και παρείσακτη σε μια απομακρυσμένη χώρα του Βορρά, μαθαίνει από πρώτο χέρι τι σημαίνει απομόνωση και εκμετάλλευση, προσπαθώντας να επιβιώσει

σε έναν σκληρό κόσμο. Ακόμα και ο πλούσιος, πρόσφατα χωρισμένος αδελφός της, συμβάλλει κι αυτός στην απόλυτη ακύρωσή της, καθώς τελικά καθίσταται υπεύθυνη για οτιδήποτε ανεξήγητο και μακάβριο συμβαίνει: από το νεκρό αρνάκι που γέννησε μια προβατίνα μέχρι τις αγελάδες που βρέθηκαν σε παροξυσμό. Πρόκειται για ένα από τα πιο πολυσυζητημένα μυθιστορήματα του αγγλοσαξονικού κόσμου, με τη συγγραφέα να μιλάει χωρίς φόβο όχι μόνο για το ξένο αλλά και για το απόκοσμο και το μακάβριο.

paul auster

Αιματοβαμμένο Έθνος Μτφρ.: Ιωάννα Ηλιάδη, Μεταίχμιο

Είναι αδιανόητο, αλλά σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται ως υπερδύναμη έχουν σκοτωθεί από το 1968 περισσότερο από ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι, ανάμεσά τους αθώες ψυχές μέσα σε σχολεία. Πρόκειται για ένα πραγματικά τρελό νούμερο που έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο κίνημα ευαισθητοποίησης απέναντι στο πανίσχυρο λόμπι των προασπιστών της οπλοκατοχής, οι οποίοι φτάνουν να επικαλούνται άρθρα του συντάγματος για να μπορέσουν να διαιωνίσουν την παράλογη αυτή τάση. Αυτή η διένεξη έχει οδηγήσει σε πραγ-

5 βιβλία που διαβάζουμε τώρα Ο νέος χρόνος φαίνεται πολλά υποσχόμενος, αφού έφερε μια σειρά από ενδιαφέροντες τίτλους με κορυφαίους, βραβευμένους μυθιστοριογράφους και διακεκριμένους επιστήμονες.

ματικό διχασμό στην Αμερική, διαμορφώνοντας αντίπαλα στρατόπεδα. Εντρυφώντας στο ιστορικό της οπλοκατοχής, από τον βίαιο εκτοπισμό του γηγενούς πληθυσμού και την καταναγκαστική σκλαβιά μέχρι τον σημερινό άτυπο «εμφύλιο», ο συγγραφέας Πολ Όστερ μετατρέπεται σε συναρπαστικό δοκιμιογράφο και μελετά όλες τις πτυχές του φαινομένου. Η προσωπική του εμπλοκή στο θέμα κρύβει μια οδυνηρή οικογενειακή ιστορία: η γιαγιά του σκότωσε με όπλο τον παππού του, κληροδοτώντας ένα συλλογικό τραύμα στους απογόνους. Συμπαραστάτη στο εγχείρημά του ο Όστερ έχει τον Σπένσερ Όστραντερ και τις συγκλονιστικές φωτογραφίες που έχει τραβήξει από τριάντα και πλέον σημεία που σημαδεύτηκαν από μακελειό· χωρίς να αποκαλύπτει θύτες και θύματα, δείχνει το μέγεθος της φρίκης στη σύγχρονη, κατά τα άλλα, Αμερική.

george saunders

Μέρα Απελευθέρωσης Μτφρ.: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Ίκαρος

Το πρόσφατο πολυαναμενόμενο έργο του Σόντερς δεν θεωρήθηκε τυχαία το καλύτερό του στις ΗΠΑ· ο Μπαράκ Ομπάμα το συμπεριέλαβε στα αγαπημένα του, βιβλιοπωλεία όπως το Strand της Νέας Υόρκης το είχαν διαρκώς στις επίσημες προτάσεις τους και οι «New York Times» το αναφέρουν ακόμα στα μπεστ σέλερ τους. Ο μετρ της μικρής φόρμας καταφέρνει, για μία ακόμα φορά, να μιλήσει

George Saunders

Paul Auster

Sarah Bernstein

34

LiFO

01.02.24

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ με τον δικό του τρόπο για τα αδιέξοδα του αμερικανικού ονείρου, θέτοντας ταυτόχρονα διάφορα ερωτήματα για τα ζητήματα της εξουσίας, της ηθικής και της δικαιοσύνης. Στη συλλογή περιλαμβάνονται μερικά από τα καλύτερα διηγήματα του συγγραφέα όπως το περίφημο The Semplica Girl Diaries, το Love Letter και το Mother’s Day, τα οποία είχαν πρωτοδημοσιευθεί στο «New Yorker» και διαμορφώνουν, μαζί με το Liberation Day, μια ολοκληρωμένη εικόνα του εξωπραγματικού, αν όχι φανταστικού και φασματικού κόσμου του Σόντερς, όπου καταλύονται τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας και οι πιο απόκοσμες εμπειρίες δίνουν απλώς αφορμές σε στοχασμό και –γιατί όχι;– στο γέλιο.

paul cartledge

Θήβα Η ξεχασμένη πόλη της Αρχαίας Ελλάδας Μτφρ.: Γιώργος Μπλάνας, Ψυχογιός

Όταν ο Κάδμος πήγε στο Μαντείο των Δελφών και ρώτησε τον Απόλλωνα πού έπρεπε να χτιστεί η ιερή του πόλη, εκείνος του είπε να ακολουθήσει την πρώτη δαμάλα που θα συναντήσει και εκεί που θα σταματήσει να χτίσει: το σημείο ήταν τελικά η Θήβα, η αγαπημένη πόλη των θεών και των ανθρώπων, τόπος καταγωγής του Διονύσου και του Ηρακλή, εκεί όπου οι τραγικοί ποιητές έστησαν τις ιστορίες του Θηβαϊκού Κύκλου. Δεν ήταν μόνο η εύφορη πεδιάδα με τις λίμνες, περιβαλλόμενη από βουνά όπως ο Παρνασσός, ο Ελικώνας και ο Κιθαιρώνας, που μετέτρεψαν τη Θήβα στον αγαπημένο τόπο θνητών και αθανάτων αλλά και η τεράστια σημασία που είχε στις δοξασίες και τους μύθους του αρχαίου κόσμου. Η Θήβα ήταν η τρίτη σε σημασία πόλη των Αρχαίων, μετά την Αθήνα και τη Σπάρτη, και δεν ήταν τυχαία οι δικοί της, ανίκητοι έως τότε πολεμιστές, όπως οι ιερολοχίτες, που προέταξαν με θάρρος τα στήθη τους στους Μακεδόνες, για να ηττηθούν συντριπτικά στη Μάχη στη Χαιρώνειας. Παρότι ο Φίλιππος τους σεβάστηκε, αποδίδοντας

τις τιμές, η καταστροφή και το μένος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ακολούθησε, έσβησε τη Θήβα από τον χάρτη, καθιστώντας τη την πιο ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας. Αυτό είναι το σημείο που κέντρισε το ενδιαφέρον του σπουδαίου μελετητή της αρχαιότητας Πολ Κάρτλετζ ώστε να ανασυνθέσει μια άλλη εκδοχή της ελληνικής αρχαιότητας, επανασυστήνοντάς μας την άλλοτε ένδοξη αυτή πόλη.

στέφανος τραχανάς

Ο κύκλος Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Ένας επιστήμονας όπως ο Στέφανος Τραχανάς, ειδικός στην κβαντική φυσική και τις διαφορικές εξισώσεις, εξέχον μέλος της διδακτικής ομάδας που έφερε το Πανεπιστήμιο της Κρήτης στην πρώτη γραμμή παγκοσμίως, δεν μπορεί να μην αναρωτιέται τι συμβαίνει και σε μια εποχή θριάμβου της επιστήμης ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στις ψευδοεπιστήμες και τον ανορθολογισμό. Για πρώτη φορά βλέπουμε ακόμα και κατεξοχήν επιστημονικές θεωρίες, όπως η κβαντομηχανική, να γίνονται άθυρμα στα χέρια καιροσκόπων που τη χρησιμοποιούν για να διαφημίσουν τις new age θεωρίες τους και μάλιστα με την υποτιθέμενη στήριξη διαφόρων πανεπιστημιακών εξ Αμερικής. Θέτοντας όλα αυτά επί τάπητος, ο συγγραφέας εξετάζει πώς η μεγάλη επανάσταση των αρχών του 20ού αιώνα αλλά και αυτή που προηγήθηκε τον 17ο σήμερα γνωρίζει την ακύρωση και την αμφισβήτηση από σχετικιστικού τύπου θεωρίες. Κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, θυμίζει ότι την τελευταία φορά που υιοθετήθηκε μαζικά το κίνημα του ανορθολογισμού, σε σχέση με τέτοιες παράδοξες ψευτοεπιστημονικές θεωρίες, ήταν την εποχή της επέλασης του ναζισμού. Συνδέοντας, μάλιστα, τις επιστημονικές αρχές με την επιχειρηματολογία και τον Διαφωτισμό, καταλήγει ότι ο εγγενής σε αυτές ριζικός αντιδογματισμός είναι που ενισχύει τη δημοκρατία σε αντίθεση με τις επικίνδυνα αντιεπιστημονικές θεωρίες που εκμεταλλεύονται την έλλειψη γνώσης και ενδελεχούς σκέψης.

Paul Cartledge

Στέφανος Τραχανάς

LiFO 01.02.24

35

THE HAPPY READER

Βιβλίο

Το φλιτζανάκι με τη γούνα Τα εκατό χρόνια από την έκδοση του «Μανιφέστου του Σουρεαλισμού». Ένα κίνημα που άλλαξε την τέχνη και τις ιδέες. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Απόλλωνάς του. Ο Αντρέ Μπρετόν και η αυτόματη γραφή. Ο Σαντ, σουρεαλιστής στον σαδισμό. Η ερωτική ελευθερία και οι σεξουαλικές ταυτότητες.

«

ï Lobster Telephone, Salvador Dale, 1938 Tate

απο toν niko μπακουνακη

36

LiFO

οποιονδήποτε άλλον τρόπο, η πραγματική λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης εν τη απουσία κάθε έλλογου ελέγχου, μακριά από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα». Πάντως, στη συλλογή Poisson Soluble ο Μπρετόν δείχνει πώς μπορούμε να κάνουμε σουρεαλιστική τέχνη χρησιμοποιώντας την αυτόματη γραφή. Η συλλογή αποτελείται από 32 ποιητικά πεζά που αποτελούν κατά κάποιον τρόπο την «εικονογράφηση» του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού, το οποίο δημοσιεύεται, όπως είπαμε, στον ίδιο τόμο. Στο διάστημα Μάρτιος - Μάιος του 1924 ο Αντρέ Μπρετόν είχε γράψει, με αυτόματη γραφή, καμιά εκατοστή ποιητικές ιστορίες, από τις οποίες επέλεξε τις 32 για τη συλλογή του Poisson Soluble. Στο κέντρο αυτών των ιστοριών είναι η επιθυμία, η γυναίκα, ο έρωτας, το όνειρο, ο μύθος. Είναι μια συλλογή που σίγουρα λειτούργησε επιδραστικά. Και σίγουρα η επιρροή της φαίνεται στη συλλογή των πεζόμορφων ποιημάτων Υψικάμινος του Ανδρέα Εμπειρίκου, που εκδόθηκε το 1935 και θεωρείται η κατεξοχήν έκφραση του σουρεαλισμού, ή υπερρεαλισμού, στην ελληνική λογοτεχνία. Ο τίτλος της συζήτησης του Εμπειρίκου με τη Σκαρπαλέζου, «Μάχομαι διά την απελευθέρωσιν του έρωτα», μας θυμίζει επίσης ότι το κίνημα του σουρεαλισμού απελευθέρωσε τη σεξουαλικότητα και δημιούργησε νέα συνθήκη για τον έρωτα. Παρόλο που ο πρώτος πυρήνας των σουρεαλιστών ήταν λευκοί ετεροφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι άνδρες, το κίνημα άνοιξε τον δρόμο για την αποδοχή των σεξουαλικών αλλά και των φυλετικών ταυτοτήτων. Το διάσημο πλέον έργο της Ελβετίδας Μερέτ Όπενχαϊμ «Πρόγευμα με γούνα» («Luncheon in Fur»), φιλοτεχνημένο το 1936, θεωρείται ότι εκφράζει αυτό τον νέο αισθησιασμό που έφερε ο σουρεαλισμός στην τέχνη και στην καθημερινή ζωή. Το έργο αποτελείται από ένα φλιτζάνι τσαγιού, το πιατάκι του και το κουταλάκι, τυλιγμένα το καθένα σε γούνα γαζέλας. Το έργο, που αρχικά ονομαζόταν «Αντικείμενο», το μετονόμασε ο ίδιος ο Μπρετόν σε «Πρόγευμα με γούνα», θέλοντας έτσι να παραπέμψει στο πασίγνωστο έργο του Λέοπολντ φον Ζάχερ-Μαζόχ Η Αφροδίτη με τη γούνα. Σε αυτή την ονομασία, και στην παραπομπή της, είναι φανερή η σεξουαλική συνδήλωση, ο μαζοχισμός, ακόμη και ο κατά Φρόιντ «γυναικείος μαζοχισμός». Ξαναδιαβάζω τώρα, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων σουρεαλισμού, το Μανιφέστο του Μπρετόν. Τελικά ο Μπρετόν ήταν ένας ανατροπέας, που αγαπούσε όμως την παράδοση. Όλοι μπορούσαν

ï Le déjeuner en fourrure (Object), Méret Oppenheim Paris, 1936 MoMA

ñ «Manifeste du surréalisme Poisson Soluble» Paris, Aux éditions du Sagittaire, chez Simon Kra, 15 Οctobre 1924

ΑΝΤΡΈ ΜΠΡΕΤΌΝ

Σ

υναντήθηκα με ένθεον πλάσμα. Αισθανόμουνα όπως θα αισθάνετο ένας αρχαίος έλλην αν συναντούσε τον Απόλλωνα». Έτσι, αποκαλυπτική, θυμόταν την πρώτη συνάντησή του με τον πατέρα του σουρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν ο Ανδρέας Εμπειρίκος, σε μια συζήτησή του με την ψυχαναλύτρια Ανδρομάχη Σκαρπαλέζου. Η συζήτηση είχε γίνει τον Μάρτιο του 1967 και δημοσιεύτηκε, περίπου δέκα χρόνια αργότερα, στο περιοδικό «Ηριδανός», με τίτλο «Μάχομαι διά την απελευθέρωσιν του έρωτα». Αυτή η αίσθηση της σουρεαλιστικής αποκάλυψης εξακολουθεί να είναι απόλυτα ισχυρή, πολύ περισσότερο που το 2024 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την έκδοση του κειμένου του Αντρέ Μπρετόν Το μανιφέστο του σουρεαλισμού. Το κείμενο αυτό, που αποτελεί την ιδρυτική πράξη του κινήματος του σουρεαλισμού, είναι, μαζί με το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, τα δύο «μανιφέστα» που σημάδεψαν την ιστορία της τέχνης, της λογοτεχνίας και των ιδεών στη νεότερη εποχή. Τα 100 χρόνια του σουρεαλισμού είναι η σημαντικότερη επέτειος του 2024 για τον χώρο των τεχνών, της λογοτεχνίας αλλά και των δικαιωμάτων. Το Μανιφέστο του Μπρετόν, που είχε δημοσιευτεί στις 15 Οκτωβρίου 1924, σε έναν τόμο μαζί με τη συλλογή του Poisson Soluble (Διαλυτός Ιχθύς), ήταν μόνο 24 σελίδες. Υπεραρκετές, παρ’ όλα αυτά, για να δημιουργήσουν ένα παλιρροϊκό κύμα ελευθερίας που απλώθηκε σε όλον τον κόσμο και σε πολλές μορφές δημιουργίας, πέρα από τη λογοτεχνία, στις πλαστικές τέχνες, στη φωτογραφία, στον κινηματογράφο. Ας μην ξεχνάμε την ταινία Ο ανδαλουσιανός σκύλος του Λουίς Μπουνιουέλ, την αισθησιακή φωτογραφία «Το βιολί του Ενγκρ» του Μαν Ρέι ή το γλυπτό «Lobster Telephone» του Σαλβαδόρ Νταλί. Έχοντας πίσω του τον Μαρξ και τον Φρόιντ αλλά και μια μεγάλη λογοτεχνική παράδοση, ο Μπρετόν διακόπτει οριστικά τη σχέση του με τον ντανταϊσμό, που τον θεωρεί άτολμο, και διεκδικεί μια νέα ελευθερία, τόσο δημιουργική/καλλιτεχνική όσο και πολιτική/κοινωνική. Μια ελευθερία που δεν θα περιορίζεται από τον έλεγχο του έλλογου ή από τις κανονιστικές νόρμες της ηθικής και της αισθητικής, που θα υπερβαίνει τη διάκριση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, λογικής και τρέλας, αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας, που θα οδηγεί στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και όχι τόσο στον τρόπο με τον οποίο κάνουμε τέχνη. Σαν άλλος λεξικογράφος, μιμούμενος τον τρόπο του Λαρούς, ο Μπρετόν φροντίζει να δώσει, μέσα στο Μανιφέστο, τον ορισμό του σουρεαλισμού. Γράφει: «Σουρεαλισμός (γ.α.). Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός, με τον οποίο προτείνεται να εκφραστεί, είτε προφορικά είτε γραπτά είτε με

να χωρέσουν στον σουρεαλισμό του. Ας αρχίσουμε από τον Δάντη, γράφει ο Μπρετόν. Σουρεαλιστής μπορεί να θεωρηθεί και ο Σαίξπηρ, στις καλές μέρες του, σχολιάζει. Όσο για τις Νύχτες του Γιουνγκ, είναι σουρεαλιστικές από την αρχή ως το τέλος. Και για ποιους άλλους μιλάει ο Μπρετόν; Γράφει, για παράδειγμα: Ο Σαντ είναι σουρεαλιστής στον σαδισμό, ο Σατωβριάνδρος στον εξωτισμό. Ο Σουίφτ είναι σουρεαλιστής στην κακία, ο Μπενζαμέν Κονστάν στην πολιτική. Ο Ουγκό είναι σουρεαλιστής όταν δεν είναι βλάκας, ο Μποντλέρ στην ηθική. Ο Ρεμπό είναι σουρεαλιστής στο να ζεις αλλού, ο Πόου στην περιπέτεια. Ο Μαλαρμέ είναι σουρεαλιστής στην εξομολόγηση, ο Ζαρί στο αψέντι. Ο Σεν-Τζον Περς είναι σουρεαλιστής από μακριά. Ο Μπρετόν στο Μανιφέστο του «δίνει» ονόματα και από τον χώρο της τέχνης: Πικάσο, Μπρακ, Ντισάν, Πικαμπιά, Ντε Κίρικο, Κλέε, Μαν Ρέι, Μαξ Ερνστ, Αντρέ Μασόν… Πολλές είναι οι εκδηλώσεις και οι εκθέσεις που ετοιμάζονται σε όλον τον κόσμο για τον έναν αιώνα σουρεαλισμού. Στις 21 Φεβρουαρίου ανοίγει στις Βρυξέλλες η έκθεση «Imagine», που οργανώνεται από τα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών του Βελγίου και το Κέντρο Πομπιντού του Παρισιού. Είναι εδώ όλοι οι συνήθεις ύποπτοι: Νταλί, Χουάν Μιρό, Δωροθέα Τάνινγκ, Μαν Ρέι, Λεονόρ Φινί, Μαξ Ερνστ, Τζόρτζιο ντε Κίρικο, και άλλοι. Αλλά δεν είναι μόνο η τέχνη. Ο σουρεαλισμός, που ευνόησε το μοντάζ, το κολάζ, το απόσπασμα, θεωρείται ότι μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο κατανόησης και ερμηνείας της δικής μας ψηφιακής εποχής. Αυτής της νέας συνθήκης που λατρεύει το αποσπασματικό και χρησιμοποιεί το μοντάζ για να κατασκευάσει ψεύτικες, τις περισσότερες φορές, ιστορίες. Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στον Ανδρέα Εμπειρίκο και στο ποίημά του «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο» από τη συλλογή Υψικάμινος. Σας φαίνεται αυτόματη γραφή; «Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Yπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ’ αυτήν την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους. Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη. Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας. Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας και της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευσιν των υπαρχόντων. Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένον δέρας της υπάρξεώς μας».

01.02.24

φωτο: γιώργος καπλανιδησ

Η ανυπότακτα κωμική «Καρδιά του σκύλου» Ως ένα γοτθικό παραμύθι υψηλής αισθητικής συνέλαβε η Έφη Μπίρμπα τη νουβέλα του Μπουλγκάκοφ σε τούτη την άκρως απολαυστική παράσταση.

Τ

ον αστακό του τον συνοδεύει με κρασί Σαν-Ζιλιέν. Αγαπά την όπερα και επισκέπτεται τακτικά το Μπαλσόι, φορώντας ένα μακρύ παλτό αλεπούς. Μυρίζει μανταρίνι, πούρο, άρωμα και κολόνια. Ζει σε πολυτελές διαμέρισμα επτά δωματίων, ένα εκ των οποίων φιλοξενεί το ιατρείο του. Φοράει κόκκινα λαστιχένια γάντια και τεμαχίζει νεκρούς εγκεφάλους τραγουδώντας άριες. Τα εργαλεία κροταλίζουν, οι ασθενείς στοιβάζονται σαν τσαμπιά έξω από την πόρτα του: τον αποκαλούν «μάγο» και «γητευτή», πληρώνουν αμύθητα ποσά για να εξασφαλίσουν κάποια από τις περίφημες θεραπείες αναζωογόνησης που τον έχουν κάνει διάσημο σε όλη τη Μόσχα. Τοποθετεί ωοθήκες μαϊμούς σε μεσήλικη ασθενή με ρυτιδιασμένο λαιμό και εξασφαλίζει νεανικές σεξουαλικές αποδόσεις σε πενηνταπεντάχρονο κύριο που δεν προλαβαίνει να μετράει τις ερωμένες του. Παρά την εδραιωμένη φήμη του, ο καθηγητής Πρεομπραζένσκι δεν επαναπαύεται. Ονειρεύεται τολμηρά κατορθώματα που θα συνεισφέρουν τα μάλα στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, είναι μάλιστα πεπεισμένος ότι, με λίγη τύχη, θα τα υλοποιήσει σύντομα, και, να, αυτό το γλυκύτατο κοπρόσκυλο σε κανέναν δεν θα λείψει, λίγη πάχυνση χρειάζεται μόνο και μετά στο χειρουργείο: αν η μεταμόσχευση πετύχει, τότε ένα νέο πλάσμα θα γεννηθεί, ένα θαύμα της ιατρικής, που θα σπάσει τα όρια, θα αναιρέσει τις διακρίσεις και θα εκτοξεύσει την ανθρωπότητα σε μια απαστράπτουσα τροχιά απρόσμενων κατακτήσεων και ευεργετικών ανατροπών. Η επέμβαση ολοκληρώνεται επιτυχώς, ο ασθενής επιβιώνει, ο Σάρικ γίνεται Σάρικοφ, ο λιπόσαρκος σκύλος αποκτά υπόφυση και όρχεις νεαρού άνδρα, αρχίζει να περπατάει στα δύο πόδια, τα δάχτυλά του ισιώνουν, τα πέλματα μακραίνουν, η μουσούδα υποχωρεί. Δεν είναι όμως όλα τα νέα ευχάριστα. Ο Καθηγητής βιώνει τη μία απογόητευση μετά την άλλη: το δημιούργημά του καθόλου δεν συμμορφώνεται με τις προσδοκίες του. Ο Σάρικοφ δεν διαθέτει ίχνος φινέτσας, μάλλον το αντίθετο. Τι πρέπει να γίνει; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το εργαστηριακό «τέρας»; Υπάρχει

ελπίδα αναμόρφωσής του ή χρειάζονται πιο ριζικές «λύσεις»; Ποιος συνδυασμός βιολογικού και πολιτισμικού προγραμματισμού μπορεί να προκαθορίσει τη συμπεριφορά του ατόμου; Ο Μπουλγκάκοφ παρωδεί αριστοτεχνικά το μεγάλο κοινωνικό πείραμα που διεξάγεται στα τέλη του 1924 στη μετεπαναστατική Μόσχα, όταν τα υψηλά επιτελεία των Μπολσεβίκων συνεργάζονται με επιφανείς επιστήμονες της χώρας, προκειμένου να δημιουργήσουν τον homo Sovieticus, το νέο εξελιγμένο είδος ανθρώπου που θα ενταχθεί απρόσκοπτα και θριαμβευτικά στη ριζικά διαφορετική κοινωνία που οραματίζεται ο κομμουνισμός. Η Καρδιά του σκύλου δεν είναι, όμως, μια απλή αντι-σοβιετική σάτιρα ούτε μια αφελής προειδοποίηση για τις πιθανές ολέθριες συνέπειες της επιστημονικής ύβρεως. Εκατό χρόνια μετά τον Φράνκενσταϊν της Σέλεϊ, το τέρας ξεφεύγει ξανά από τον δημιουργό του. Το τερατώδες σώμα, ως ζωντανό θέαμα, ενσαρκώνει τη διαφορά από τη βασική ανθρώπινη νόρμα: είναι αποκλίνον, μη κανονικό και θέτει τα ίδια ερωτήματα, έστω και υπό την αχλή της κωμωδίας: τι είναι η καρδιά; Είναι κάτι που μεταφυτεύεται; Και αν ναι, είναι επιθυμητό αυτό; Πόση διαφορετικότητα αντέχουμε; Πόσο «άλλο» μπορεί να είναι το παιδί μας; Πόσο πρέπει να μας μοιάζει; Πόσο να μας υπακούει; Ποιο πλάσμα είναι αποδεκτό ως έχει και ποιο χρειάζεται να υποστεί επεμβάσεις; Υπάρχει ανώτερη και κατώτερη μορφή ζωής; Ποιος το αποφασίζει και με ποια κριτήρια; Ως ένα γοτθικό παραμύθι υψηλής αισθητικής που δονείται από κωμικές αναταράξεις συνέλαβαν η Έφη Μπίρμπα και οι συνεργάτες της τη νουβέλα του Μπουλγκάκοφ σε τούτη την άκρως απολαυστική παράσταση. Τέσσερις διαφορετικοί άξονες εμπλέκονται εδώ αρμονικά, στοιχειοθετώντας σταδιακά μια σχέση γόνιμης αντίστιξης: πρώτον, ο γοητευτικά «διχασμένος» σκηνικός χώρος – αριστερά το «ψυχρό», τακτοποιημένο ιατρείο, δεξιά η χαοτική, «θερμή» τραπεζαρία∙ δεύτερον, η αδιάκοπη αίσθηση ρευστότητας∙ τρίτον, η αντιπαράθεση του ελαφρώς γκροτέσκου θέματος και των σουρεαλιστικών στοιχείων του με την αψεγάδιαστη ομορφιά της κλασικής μουσικής που

τυλίγει τα πάντα σε μια ανακουφιστική, εξυψωτική αχλή∙ τέταρτον, η κωμική ιδιοφυΐα του Άρη Σερβετάλη που διαλύει και ταυτόχρονα ενώνει όλα τα προηγούμενα. Ο ασθενής με τα τεράστια δάχτυλα και το πορτοκαλοκεχριμπαρί κάτουρο, η στροβιλιζόμενη και ετοιμόρροπη σοπράνο που αναζητά τις χαμένες οκτάβες της, το γυαλιστερό μπλε πάτωμα που αλλάζει χρώμα και γίνεται σμαραγδί, οι τρεις μακρόστενες φιγούρες με τις γωνιώδεις κινήσεις, εμπνευσμένες από τον ρωσικό κονστρουκτιβισμό, η μακριά ουρά ενός φορέματος από μπροκάρ ύφασμα, που σέρνεται φιδίσια μέσα σε ένα σύννεφο καπνού, το τραπεζομάντιλο της υπερμακρόστενης τραπεζαρίας που μετατρέπεται σε πετσέτα λαιμού, η έλλειψη λογικής συνάφειας μεταξύ λόγου και χειρονομιών στην αφήγηση των τριών υπηρετριών-αφηγητριών, ο αργός ρυθμός με τον οποίο ανεβαίνουν, σαν ένα σώμα, τα σκαλοπάτια της πλατείας, το «Valse Triste» του Sibelius, αναρίθμητες σαγηνευτικές λεπτομέρειες συνενώνονται επί σκηνής για να οικοδομήσουν αυτό το σχεδόν υπνωτιστικό τοπίο που αναδύεται χάρη στη διακριτικά σμιλεμένη και αδιάκοπα εξελισσόμενη χορογραφία σωμάτων, αποχρώσεων και αντικειμένων της παράστασης. Ο Άρης Σερβετάλης καταβροχθίζει τροφές, γλείφει πιάτα, καταπίνει ποταμούς βότκας, ελίσσεται, σπάει και ανασυντίθεται, σκαρφαλώνει στα τραπέζια και χοροπηδά, επιδίδεται σε ξεκαρδιστικά ερωτικά ξεσπάσματα προς τον Καθηγητή, κυνηγάει γάτους στους διαδρόμους, θέτει εαυτόν, ψυχή τε και σώματι, στην υπηρεσία του σκυλανθρώπου Σάρικοφ, χαρτογραφώντας με αβίαστο χιούμορ την εκκολαπτόμενη συνείδηση ετούτου του εργαστηριακά κατασκευασμένου πλάσματος που καλείται να εκπροσωπήσει τις ψευδαισθήσεις της επιστημονικής κοινότητας και της όποιας άλλης μορφής εξουσίας. Γιατί αυτό κάνει το θέατρο: θέτει τα μεγάλα ερωτήματα μέσω των σωμάτων. Μας καλεί να αναλογιστούμε πώς νιώθουμε για το «τέρας». Θεωρούμε κι εμείς ότι το πείραμα απέτυχε και ότι αυτό το παράξενο, μη ταξινομήσιμο ον πρέπει να εξουδετερωθεί; Ο Σερβετάλης δεν χαρίζει στον θεατή αυτονόητες απαντήσεις: ο ήρωας που πλάθει είναι κραυγαλέα «αντιπαθής» και ταυτόχρονα αφόρητα συμπαθής. Στη νουβέλα, όπως και στην παράσταση, η άρνηση του Σάρικοφ να «εκπολιτιστεί» –είτε από τους αστούς φροντιστές του είτε από τους Μπολσεβίκους συντρόφους του– συνιστά καθησυχαστική απόδειξη της ισχύος της ανθρώπινης βούλησης, που επιμένει να χαράζει τη δική της πορεία αψηφώντας τις καλύτερες προθέσεις των ιθυνόντων για την κατασκευή ενός θαυμαστού καινούργιου κόσμου. Το μυστήριο της ανθρώπινης επιθυμίας, το μυστήριο της «καρδιάς του σκύλου», θα παραμείνει, προς το παρόν τουλάχιστον, απαραβίαστο: ούτε η βιολογική παρέμβαση ούτε η κοινωνική εκπαίδευση θα μπορέσουν να ξεριζώσουν ολοκληρωτικά τον απρόβλεπτο και επαναστατικό χαρακτήρα της. Στα πλεονεκτήματα της παράστασης, τέλος, θα συγκαταλεγόταν δίχως αμφιβολία η αβίαστη ερμηνεία του Αντώνη Μυριαγκού ως Καθηγητή και της Ηλέκτρας Νικολούζου ως γκουβερνάντας βγαλμένης από τον κόσμο της χιτσκοκικής Ρεβέκκας. Το μοναδικό μειονέκτημα αφορά ένα μάλλον τεχνικό ζήτημα, αυτό του ήχου, εφόσον αισθανόμαστε διαρκώς ότι πρέπει να καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να καταλαβαίνουμε τα λεγόμενα.

Θέατρο

ΚΡΙΤΙΚΉ

INFO «ΚΑΡΔΙΆ ΤΟΥ ΣΚΎΛΟΥ» Σκηνοθεσία - δραματουργία σκηνογραφία: Έφη Μπίρμπα Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου Διασκευή: Έφη Μπίρμπα, Άρης Σερβετάλης Ερμηνευτές: Άρης Σερβετάλης, Αντώνης Μυριαγκός, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μιχάλης Θεοφάνους, ΧαράΜάτα Γιαννάτου, Αλεξάνδρα Καζάζου, Σπύρος Δέτσικας Θέατρο Κιβωτός Πειραιώς 115, 210 3427426 Τετ., Κυρ. 20:00, Πέμ.-Παρ. 21:00, Σάβ. 18:00 & 21:00

απο τη λουιζα αρκουμανεα

LiFO 01.02.24

37

ΕΚΘΕΣΗ «χωρίς τίτλο», κάρβουνο σε χαρτί,75 x 105 εκ.

Εικαστικά

Χάρης Γαβρήλος: Μια εξαιρετική περίπτωση στην ελληνική ζωγραφική Ένας καλλιτέχνης που πέθανε νέος, αλλά κατάφερε να αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στην ελληνική τέχνη με μια ζωγραφική ρευστή, αέρινη, ρομαντική, σκοτεινή, μελαγχολική και ερωτική.

Η

από thν αργυρω μποζωνη

38

LiFO

έκθεση «Closer» («Εξ επαφής») στη Roma Gallery με έργα του Χάρη Γαβρήλου (1957-1995), που γίνεται σε συνεργασία με τους διαχειριστές του έργου του και σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου, είναι η τρίτη ατομική που διοργανώνεται μετά τον πρόωρο θάνατο του καλλιτέχνη και περιλαμβάνει έργα που αναδεικνύουν την έρευνά του πάνω στη γλώσσα της ζωγραφικής. «Ο τίτλος της έκθεσης είναι δανεισμένος από το άλμπουμ “Closer” των Joy Division που βρέθηκε στη δισκοθήκη του», λέει ο επιμελητής της έκθεσης και σημειώνει πως αν χρησιμοποιούσαμε μουσικούς όρους θα λέγαμε ότι η ζωγραφική του είναι post-punk ή ethereal darkwave. Είναι μια ζωγραφική ρευστή, αέρινη, ρομαντική, σκοτεινή, μελαγχολική και ερωτική, όπως η μουσική που άκουγε ο ίδιος, πιθανότατα ενώ ζωγράφιζε (Suicide, Cabaret Voltaire, Joy Division, Bauhaus, The Sound, Cocteau Twins, Echo and the Bunnymen). Παράλληλα είχε αφομοιώσει όσο λίγοι την αισθητική της εποχής του και τη μεταβόλισε δημιουργικά στο έργο του. Ο γεννημένος το 1957 στην Τρίπολη Χάρης Γαβρήλος σπούδασε ζωγραφική και σχέδιο στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (19781983, Εργαστήριο Δημήτρη Μυταρά και Δημοσθένη Κοκκινίδη) και παρακολούθησε μαθήματα σκηνογραφίας στην ίδια σχολή (1982-83, Εργαστήριο Βασίλη Βασιλειάδη). Πέθανε στην Αθήνα το 1995. Χαρισματικός ζωγράφος, εκπρόσωπος της γενιάς του ’80, μας αφήνει ως παρακαταθήκη την έρευνά του πάνω στη ζωγραφική γλώσσα που διαδέχεται ή αντιμάχεται τη ζωγραφική των δασκάλων του στη ΑΣΚΤ. «Ζωγραφίζω το φως, όχι το λευκό. Προτιμώ το φως-σκοτάδι από το λευκό-μαύρο», γράφει σε αδημοσίευτο

κείμενό του ο καλλιτέχνης, διαχωρίζοντας έτσι την αισθητική του από εκείνη των προκατόχων του. «Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες των δεκαετιών του ’60 και του ’70, δεν τον ενδιαφέρει τόσο ο χώρος (μέσα στον χώρο) όσο ο χρόνος και οι έννοιές του. Η συμφιλίωση με την πολλαπλότητα και τις αναδιπλώσεις του χρόνου έχει άμεσο αντίκτυπο στο σχέδιο του Γαβρήλου, το οποίο χαρακτηρίζεται από αβίαστες γραμμές, όπως στα αγγεία της αρχαιότητας», λέει ο Χριστόφορος Μαρίνος. Ο Χάρης Γαβρήλος δεν μελετά τη ζωγραφική ως μέσο αλλά ως οντότητα και γεγονός, ως δυνατότητα. Η τέχνη του είναι βιωματική, χωρίς όμως να είναι προσωπική: «Ζωγραφίζω εμένα. Αλλά… δεν βλέπω εμένα», γράφει ο ίδιος σε ένα κείμενο για το έργο του του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Διπλή Εικόνα» (Μάιος 1985). «Η ζωγραφική για μένα (και η τέχνη γενικότερα) έχει κάτι μαγικό. Έτσι, ξαφνικά, εμφανίζει μορφές (ή όπως αλλιώς μπορεί να ονομαστούν) χωρίς φαινομενική προέλευση και προορισμό. Εμφανίζονται, χάνονται ή μονιμοποιούνται σε σχήματα χωρίς αρχή και πέρας. Είναι πλαστικές, με απεριόριστη δυνατότητα κίνησης, που συνεχώς μεταμορφώνονται μες στην πρωταρχική δομή τους. Μια δομή που δεν έχει (σταθερές) προδιαγραφές αλλά μπορεί να καταστρέφει και να αναδομεί την περαιτέρω εξέλιξη-αλλοίωσή της με αφετηρία το τυχαίο ή το (απόλυτα) καθορισμένο. Ένα (γενετικό) παιχνίδι χωρίς προκαθορισμένους γενεσιουργούς παράγοντες; Ένα παιχνίδι πλαστικότητας (με την έννοια της ρευστότητας) που μας επιτρέπει να υπερβούμε τη συμβατικότητα της όποιας μορφής; Προσωπικά, δεν θέλω να ονομάσω

INFO Χάρης Γαβρήλος «Closer» 25/1-27/2 Επιμέλεια: Χριστόφορος Μαρίνος Roma Gallery – Ρώμα 5, Αθήνα

τίποτα», έγραφε ο Χάρης Γαβρήλος το 1985. Ήταν ανάμεσα στους νέους Έλληνες καλλιτέχνες που υποστήριξε ο Αλέξανδρος Ιόλας, αγοράζοντας έργο τους. Όπως και στην περίπτωση του Χρήστου Τζίβελου, ο διορατικός συλλέκτης ήταν σε θέση να αναγνωρίσει τη δυναμική του Γαβρήλου. Στις πρώτες του συμμετοχές σε ομαδικές (στην Πινακοθήκη Πιερίδη και αλλού) είχε εκθέσει, μεταξύ άλλων, με τον Γιάννη Αδαμάκο, τον Κώστα Βαρώτσο, τον Στέφανο Δασκαλάκη, τον Μάκη Θεοφυλακτόπουλο, τον Γιάννη Τζερμιά και τον Μανώλη Χάρο. Συμφοιτήτριές του στα εργαστήρια του Δημοσθένη Κοκκινίδη και του Δημήτρη Μυταρά στην ΑΣΚΤ (19781983) ήταν η Βάλλυ Νομίδου και η Ελένη Ζούνη. Καλοί του φίλοι και συνομιλητές υπήρξαν οι ζωγράφοι Γιάννης Αντωνακέας και Απόστολος Γεωργίου και ο συγγραφέας Κωστής Τζερμιάς. Την παρακαταθήκη του Γαβρήλου μπορούμε να την εντοπίσουμε σε νεότερους ζωγράφους, όπως ο Ηλίας Παπαηλιάκης, ο Νίκος Καναρέλης και ο Βασίλης Καρούκ. «Ο Χάρης Γαβρήλος ήταν “σκοτεινός” καλλιτέχνης. Στα έργα του η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν, αμφιρρέπουν συνεχώς, όπως οι δύο πλευρές μιας χαλασμένης ζυγαριάς. Ο ζωγράφος αφήνει τον θεατή να αποφασίσει προς τα πού γέρνει η πλάστιγγα. Στα σχέδια και στους πίνακες που φτιάχνει τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του (1994-95) περιλαμβάνονται σκυμμένες φιγούρες, χέρια που υποβαστάζουν κεφάλια, ξεψυχισμένες μορφές. Εδώ ο Γαβρήλος δημιουργεί χώρους μέσα σε χώρους. Οι φιγούρες πλαισιώνονται από ανοίγματα, χάσματα, πληγές, κατώφλια, περάσματα, τα οποία δίνουν βάθος στην εικόνα. Σε προσκαλούν να μπεις στην εικόνα, να βυθιστείς μέσα της. Ο Γαβρήλος δεν σχεδιάζει αντικείμενα ούτε αναπαριστά κάτι συγκεκριμένο. Αποτυπώνει την αίσθηση των πραγμάτων, την ώρα της αληθινής αίσθησης. Τα σχέδιά του δεν είναι απλά σχέδια ή προσχέδια για πίνακες. Αντιθέτως, λειτουργούν περισσότερο ως πίνακες –έχουν υπόσταση, παρουσία, αυτοτέλεια– και, από την άλλη, οι μεγάλων διαστάσεων πίνακές του μοιάζουν με μεγεθυμένα σχέδια», λέει ο Χριστόφορος Μαρίνος. Οι μορφές που ζωγραφίζει και σχεδιάζει είναι φασματικές, εμβρυακές, ανάερες. «Απροσδιόριστες και ρευστές αρχικά, αυτές οι μορφές είναι τελικά ξεκάθαρες αναφορές σε άλλες αρχέτυπες μορφές με προεκτάσεις στον χώρο-χρόνο, στο βαθύ παρελθόν ή στο απώτερο μέλλον», έχει δηλώσει ο καλλιτέχνης. Δίνοντας έμφαση στη συναισθηματική μνήμη και στο παιχνίδι του φωτός με το σκοτάδι, ο Γαβρήλος επιχειρεί, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, να βρει ισορροπία στον χώρο μέσα από διαφορετικούς χρόνους. Στη ζωγραφική του οι φιγούρες ερωτοτροπούν, κοιμούνται και ανασαίνουν. Άλλοτε μοιάζουν με καμένα σπίρτα, μικρές και εξαχνωμένες, κι άλλοτε είναι ασπόνδυλες, εύπλαστες, σαν λυγισμένα δέντρα. Η τέχνη του Γαβρήλου είναι αισθαντική, ξεχειλίζει από ευαισθησία. H δουλειά του είναι φτιαγμένη in extremis: με την τελευταία πνοή. Ίσως εκεί να βρίσκεται η κρυφή της δύναμη. Ακόμα δεν έχω αποφασίσει αν τη ζωγραφική του πρέπει, ιδανικά, να τη βλέπεις στο σκοτάδι υπό το φως λίγων κεριών ή σε ένα δωμάτιο λουσμένο με ψυχρά φώτα νέον. Το σίγουρο είναι πως η τέχνη αυτή σου ανοίγει τα μάτια και σου χαϊδεύει την καρδιά.

01.02.24

4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ HΜΈΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ KΑΡΚΊΝΟΥ

Η επιστήμη θα γράψει τους τίτλους τέλους στον καρκίνο

Κείμενα & Επιμέλεια: Αλεξία Σβώλου

Κάθε χρόνο η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου αποτελεί αφορμή για να κάνουμε τον απολογισμό του τι πετύχαμε και να δούμε πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διανύσουμε ώστε να μπορέσουμε κάποια στιγμή να περηφανευτούμε πως κερδίσαμε τον πόλεμο με τα ογκολογικά νοσήματα. Πριν από μερικές δεκαετίες μια τέτοια σκέψη θα φάνταζε προκλητική. Σήμερα, με την επανάσταση που συνεχίζει να συντελείται στην Ογκολογία με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, γονιδιακές, κυτταρικές και CRISPR (gene editing) θεραπείες που κάποτε έμοιαζαν με σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλλά πλέον αποτελούν πραγματικότητα, το πεδίο στον καρκίνο αλλάζει και εκατομμύρια ασθενείς κερδίζουν τη λειτουργική τους ίαση ή πολλά ποιοτικά χρόνια ζωής. Εκτός από τα εντυπωσιακά επιτεύγματα, που προκαλούν δικαίως αίσθηση, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση αποτελούν το προσωπικό μας διαβατήριο υγείας και ευεξίας. Υιοθετούμε, λοιπόν, «αντικαρκινική» διατροφή, κάνουμε τις επιβεβλημένες διαγνωστικές εξετάσεις, στεκόμαστε δίπλα στον ογκολογικό ασθενή ως κοινωνία, φροντίζουμε και την παραμελημένη ψυχική του υγεία, που συχνά παραμελείται, και μένουμε up to date, διαβάζοντας το αφιέρωμα Υγείας της LiFO στην Παγκόσμια Ημέρα Καρκίνου, επειδή ο καρκίνος μάς αφορά όλους και μπορεί να νικηθεί.

LiFO 01.02.24

39

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

«Βροχή» τα επιστημονικά επιτεύγματα στην Ογκολογία

Τ

Μόνο ένα ποσοστό 24-25% επωφελείται ανά περίπτωση, αλλά το όφελος είναι τεράστιο σε ατομικό επίπεδο, καθώς ο καρκίνος συρρικνώνεται πολύ ή και εξαφανίζεται!

40

LiFO

α τελευταία χρόνια μπορεί να προβάλλονται περισσότερο στα media τα επιστημονικά επιτεύγματα στον τομέα των λοιμωδών νοσημάτων λόγω της πανδημίας, αλλά όλα τους έχουν ως σημείο αναφοράς την Ογκολογία, καθώς η mRNA τεχνολογία, για την οποία γίνεται τόσος λόγος, αναπτύχθηκε για την θεραπεία των καρκίνων· τα εμβόλια για τον κορωνοϊό τη «δανείστηκαν», μια και ήταν διαθέσιμη, ώστε να αναπτυχθούν γρήγορα και να σώσουν όσο το δυνατό περισσότερες ζωές. Όλα τελικά από κει ξεκινούν και εκεί καταλήγουν, στη μάχη με τον καρκίνο που κερδίζεται βήμα-βήμα μέσα από τα επιτεύγματα της επιστήμης, κάνοντας πραγματικότητα φουτουριστικά science fiction σενάρια. Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας μεγάλη πρόοδος καταγράφηκε το 2023 στην αντιμετώπιση των μη μεταδοτικών ασθενειών, μιας ευρείας κατηγορίας που περιλαμβάνει όλες τις μορφές καρκίνου και τα υπόλοιπα «εκφυλιστικά» νοσήματα, όπως οι καρδιολογικές παθήσεις, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία και οι αρθρίτιδες. Οι καρκίνοι έχουν βαρύνουσα σημασία και λόγω του σοβαρότατου αντίκτυπού τους στην υγεία αλλά και λόγω της πολυπλοκότητάς τους όσον αφορά τη θεραπεία και κυρίως τη λεγόμενη λειτουργική ίαση, δηλαδή τη μετατροπή τους σε χρόνιο νόσημα που δεν απειλεί τη ζωή. Το καρκινικό κύτταρο είναι αθάνατο και πανέξυπνο, ξέρει πώς να κρύβεται από το ανοσοποιητικό σύστημα που προσπαθεί να το εξοντώσει, όπως και κάθε άλλο εισβολέα. Ξέρει να καμουφλάρεται για να αποφύγει την επίθεση, πώς να γίνεται ανθεκτικό στη θεραπεία, πράγμα που σημαίνει ότι η νόσος υποτροπιάζει και ο καρκίνος επιστρέφει ως μεταστατικός. Η μάχη δίνεται σε δύο επίπεδα, τόσο στον πρώιμο όσο και στον μεταστατικό καρκίνο που μέχρι σήμερα στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένει ανίατος. Τα πέντε σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα αφορούν και τους στερεούς όγκους (π.χ., μελάνωμα, καρκίνος πνεύμονα, μαστού, νεφρού, κεφαλής, παγκρέατος) και τους αιματολογικούς καρκίνους (λευχαιμία, λέμφωμα).

ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΊΑ, Η ΜΕΓΆΛΗ ΠΡΩΤΑΓΩΝΊΣΤΡΙΑ Η μεγάλη επανάσταση των τελευταίων ετών στην Ογκολογία ακούει στο όνομα «ανοσοθεραπεία». Πρόκειται κυρίως για μονοκλωνικά αντισώματα που καταστέλλουν τους μηχανισμούς διαφυγής του καρκινικού κυττάρου από την ανοσολογική επιτήρηση. Το καρκινικό κύτταρο φανερώνεται και ο οργανισμός πυροδοτεί επίθεση με τα δικά του κύτταρα-φονείς, τα Τ-λεμφοκύτταρα, για να το εξολοθρεύσει. Η αρχή έγινε στο μελάνωμα, όπου διαπιστώθηκε ότι το μεταστατικό μπορεί να συρρικνωθεί, ακόμα και να εξαφανιστεί, μετά από ανοσοθεραπεία. Η μέθοδος εφαρμόστηκε και σε άλλους καρκίνους με θεαματικά αποτελέσματα

[νεφρά, μαστός, πνεύμονας, ουροδόχος κύστη, κεφαλής και τραχήλου (λαιμού), λέμφωμα ΝonHodgkin] με εξαιρετικά αποτελέσματα, ενώ για να υποβληθεί ένας ασθενής σε ανοσοθεραπεία πρέπει πρώτα να έχει κάνει ειδικές μοριακές εξετάσεις για βιοδείκτες που δείχνουν αν ο όγκος του φέρει τη συγκεκριμένη μετάλλαξη που τον καθιστά ευαίσθητο στην ανοσοθεραπεία. Στην Ελλάδα υπάρχει το παράδοξο ότι ενώ είναι διαθέσιμες οι ανοσοθεραπείες, δεν αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ οι εξετάσεις για τους βιοδείκτες, που είναι αρκετά ακριβές, και για να μπορέσουν να έχουν πρόσβαση στη θεραπεία οι νοσούντες, οι σύλλογοι ασθενών, με τη βοήθεια των φαρμακοβιομηχανιών, καλύπτουν αυτήν τη δαπάνη. Η ανοσοθεραπεία έχει δύο αστερίσκους: αφενός είναι ακριβή και αφετέρου δεν δρα σε όλους τους ασθενείς (γι’ αυτό άλλωστε απαιτείται η διενέργεια των εξετάσεων για τους βιοδείκτες). Μόνο ένα ποσοστό 24-25% επωφελείται ανά περίπτωση, αλλά το όφελος είναι τεράστιο σε ατομικό επίπεδο, καθώς ο καρκίνος συρρικνώνεται πολύ ή και εξαφανίζεται!

ΣΥΖΕΥΓΜΈΝΑ ΑΝΤΙΣΏΜΑΤΑ: Η ΝΈΑ ΆΦΙΞΗ Μια νέα, καινοτόμος θεραπευτική προσέγγιση στον καρκίνο αφορά τα συζευγμένα αντισώματα, δηλαδή φάρμακα που αποτελούνται από ένα μονοκλωνικό αντίσωμα το οποίο έχει πάνω του συζευγμένο ένα μόριο χημειοθεραπείας, εξηγεί ο καθηγητής Θεραπευτικής Παθολογίας Ογκολογίας, Αριστοτέλης Μπάμιας. Πρόκειται για μια ειδική σύνδεση ενός χημειοθεραπευτικού μορίου με ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο στοχεύει, όσο πιο ειδικά γίνεται, τα καρκινικά κύτταρα. Η πρωτοτυπία σε αυτή την περίπτωση έγκειται στο ότι το χημειοθεραπευτικό μόριο είναι συνδεδεμένο στο μονοκλωνικό αντίσωμα και έτσι, ιδανικά, κατευθύνεται μόνο στα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας εν πολλοίς αλώβητα τα φυσιολογικά κύτταρα και ιστούς του οργανισμού («smart-chemo»). Έτσι, θα μπορούσε να φανταστεί κανείς το σύζευγμα αυτό φαρμάκου-αντισώματος σαν ένα «βέλος», του οποίου η κεφαλή συνδέεται με ειδικό τρόπο (σαν κλειδί με κλειδαριά) σε έναν συγκεκριμένο υποδοχέα που εκφράζεται σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό υποδοχέων στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων, ενώ η ουρά του βέλους φέρει μια μικροσκοπική «βόμβα» χημειοθεραπείας που απελευθερώνεται μέσα στο καρκινικό κύτταρο με ειδικό και επιλεκτικό τρόπο. Η σύνδεση του αντισώματος με το φάρμακο γίνεται μέσω μιας ειδικής πρωτεΐνης-συνδέτη, η οποία κατασκευάζεται με μεθόδους βιοτεχνολογίας και μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να υδρολύεται μέσα στο καρκινικό κύτταρο, απελευθερώνοντας το κυτταροτοξικό φάρμακο μέσα στο καρκινικό κύτταρο. Τέτοιου είδους θεραπείες χορηγούνται για την αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα, του παγκρέατος και άλλων κακοηθειών.

01.02.24

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

Tα mRNA εμβόλια πρωτοαναπτύχθηκαν για τη θεραπεία του καρκίνου και όταν μιλάμε για εμβόλια στην Ογκολογία, εννοούμε κυρίως θεραπευτικά εμβόλια που δεν απευθύνονται σε υγιείς αλλά σε ασθενείς.

ΆΛΛΕΣ ΣΤΟΧΕΎΟΥΣΕΣ ΘΕΡΑΠΕΊΕΣ Οι στοχεύουσες θεραπείες περιλαμβάνουν μια ευρεία γκάμα φαρμάκων που αλλάζουν το βιολογικό μονοπάτι του καρκινικού κυττάρου, μπλοκάροντας κυρίως τη διαδρομή που το καθιστά μεταστατικό. Συχνά οι νέες θεραπείες δίνονται συνδυαστικά, δηλαδή ανοσοθεραπεία και μετά στοχεύουσα θεραπεία, ή σε συνδυασμό με ακτινοβολία. Σύνηθες είναι να προηγείται η ακτινοβολία για να συρρικνωθεί ο όγκος. Πλέον, ακριβώς επειδή οι νέες θεραπείες τα καταφέρνουν καλύτερα από τις συμβατικές, δηλαδή την κλασική χημειοθεραπεία, έχουν εγκριθεί ως πρώτης γραμμής και για πρώιμους και για μεταστατικούς καρκίνους.

CELL & GENE & CRISPR ΘΕΡΑΠΕΊΕΣ Και αυτό το πεδίο δράσης είναι άκρως συναρπαστικό, με κυτταρικές, γονιδιακές και crispr θεραπείες που αλλάζουν το ελαττωματικό γονιδίωμα, δηλαδή διορθώνουν τη μετάλλαξη. Αποτελούν τη νεότερη και πιο φουτουριστική αιχμή του δόρατος στη μάχη με τον καρκίνο και αν παρομοιάσουμε τον ανθρώπινο οργανισμό με ένα αυτοκίνητο που έχει ένα χαλασμένο ανταλλακτικό (μια μετάλλαξη σε ένα γονίδιο), τότε μπορούμε να πούμε ότι με αυτές τις θε-

ραπείες, που τις φορτώνουμε πάνω σε έναν ιό, αλλάζουμε το γονιδίωμα, δηλαδή αλλάζουμε το χαλασμένο ανταλλακτικό. Έτσι αφαιρούνται ογκογονίδια ή διορθώνονται ογκογόνες μεταλλάξεις. Ακούγεται σαν ταινία, αλλά συμβαίνει, διεθνώς και στην πατρίδα μας. Αυτές οι θεραπείες είναι απολύτως εξατομικευμένες και πολύ δαπανηρές, φτάνουν τα 2-3 εκατ. ευρώ ανά ασθενή, αλλά εξασφαλίζουν ίαση. Και η ανθρώπινη ζωή είναι ανεκτίμητη.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΆ MRNA ΕΜΒΌΛΙΑ Πάμε τώρα σε έναν τομέα που τον έχουμε όλοι ακούσει έστω και μία φορά λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, τα mRNA εμβόλια. Αυτά, λοιπόν, πρωτοαναπτύχθηκαν για τη θεραπεία του καρκίνου και όταν μιλάμε για εμβόλια στην Ογκολογία, εννοούμε κυρίως θεραπευτικά εμβόλια που δεν απευθύνονται σε υγιείς αλλά σε ασθενείς. Τα θεραπευτικά εμβόλια χορηγούνται σε ανθρώπους που ήδη νοσούν με καρκίνο και στόχος είναι να αλλάξει η πορεία της νόσου ώστε να μην κινδυνεύουν πια. Φυσικά και στον καρκίνο έχουν θέση τα γνωστά προφυλακτικά εμβόλια, αυτά που ξέρουμε από τον παιδιατρικό εμβολιασμό, αλλά μόνο στην περίπτωση που ο καρκίνος έχει ιογενή προέλευση. Μέχρι τώρα γνωρίζουμε ότι αυτό ισχύει για τον ιό HPV και τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας στις

γυναίκες καθώς και για άλλες 9 περίπου μορφές unisex καρκίνων (κεφαλής και τραχήλου, στοματικής κοιλότητας, φάρυγγα, λάρυγγα, ορθού κ.λπ.) που προλαμβάνονται μέσω του HPV εμβολιασμού. Είναι μεγάλη κατάκτηση και για τη χώρα μας το ότι το εμβόλιο HPV χορηγείται δωρεάν και στα αγόρια, όχι μόνο στα κορίτσια. Μέσω της αύξησης της εμβολιαστικής κάλυψης θα μπορέσουμε να διαγράψουμε τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας από τη ζωή μας, όπως κοντεύει να κάνει η Αυστραλία, μια χώρα-πρότυπο στον εμβολιασμό HPV.

INFO: ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ ΨΥΧΙΚΉΣ ΥΓΕΊΑΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟΥΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), πρόοδος συντελέστηκε και στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που είναι τόσο απαραίτητη για τη διατήρηση της συνολικής υγείας. Η ειδική πρωτοβουλία του ΠΟΥ για την ψυχική υγεία και την ευεξία που υλοποιήθηκε τη χρονιά που μας πέρασε εξασφάλισε πρόσβαση σε κοινοτικές υπηρεσίες σε επιπλέον 50 εκατ. ανθρώπους διεθνώς, σε σύγκριση με το 2019. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΠΟΥ, τουλάχιστον 320.000 κορίτσια, αγόρια, γυναίκες και άνδρες, έλαβαν υπηρεσίες ψυχικής υγείας για πρώτη φορά στη ζωή τους.

LiFO 01.02.24

41

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Οι ογκολογικοί ασθενείς χρειάζονται ολιστική στήριξη, μαζί με τη θεραπεία τους Συνέντευξη της Ζωής Γραμματόγλου, προέδρου του Συλλόγου ΚαρκινοπαθώνΕθελοντών-ΦίλωνΙατρών (ΚΕΦΙ)

Η

επιστημονική πρόοδος ενισχύει το ογκολογικό οπλοστάσιο με νέες θεραπείες, αλλά οι ασθενείς χρειάζονται ολιστική στήριξη. Δηλαδή, πέρα από την πρόσβαση στα φάρμακα, έχουν ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη, προσωπικό φροντιστή, περισσότερα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου και δομές ανακουφιστικής φροντίδας, όπως εξηγεί η πρόεδρος του Συλλόγου ΚΕΦΙ, Ζωή Γραμματόγλου.

— Τι πετύχαμε για τους ασθενείς με καρκίνο τη χρονιά που έφυγε; Με την ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας, που έχει προχωρήσει αρκετά, οι ασθενείς, ακόμη και αν δεν χειρίζονται το διαδίκτυο, καταφέρνουν μέσα από τους φροντιστές να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους και αυτό είναι θετικό. Μάλιστα, έχουμε κάνει πρόταση στους διοικητές των νοσοκομείων να δίνεται μια φωτοτυπία με τα δικαιώματα μαζί με το εξιτήριο.

— Πού υστερούμε πολύ; Στην πατρίδα μας, η ψυχολογική και κοινωνική στήριξη για την αποδοχή της διάγνωσης, την αποφυγή της εγκατάλειψης της θεραπευτικής προσπάθειας, την ανάκτηση της αυτοπεποίθησης και τη διαχείριση του άγχους είναι ανύπαρκτη, όπως και η υποστήριξη των οικογενειών και των φροντιστών. Βασική αιτία είναι η υποστελέχωση των δομών σε ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Επίσης, η ανακουφιστική φροντίδα θεωρείται πολυτέλεια. Ασθενείς με απειλητική για τη ζωή τους διάγνωση και ασθενείς τελικού σταδίου στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία ψυχοκοινωνική υποστήριξη – το νοσοκομείο μπορεί και να τους απορρίψει. Ιδιαίτερα στην περίπτωση ασθενών με καρκίνο τελικού σταδίου, τα νοσοκομεία, μη έχοντας τη δυνατότητα παροχής περαιτέρω ανακουφιστικής φροντίδας, υποχρεώνουν τους συγγενείς να συνεχίσουν στο σπίτι τη νοσηλεία. Αυτό δημιουργεί πολλά ψυχοκοινωνικά προβλήματα και στις δύο πλευρές, ασθενείς και οικογένειες, καθώς από τη μια οι οικείοι δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις για να παράσχουν τις αναγκαίες νοσηλευτικές υπηρεσίες, από την άλλη πρόκειται για μια απίστευτα επώδυνη ψυχική διαδικασία. Είναι άμεση η ανάγκη για δημιουργία δομών ανακουφιστικής φροντίδας το συντομότερο δυνατό. Εξίσου γρήγορα πρέπει να κινηθούμε ώστε να διασφαλίσουμε την ευεξία και τη στήριξη των ασθενών.

— Έρχονται νέα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου; Ο προσυμπτωματικός έλεγχος είναι σημαντικός, καθώς η καταγραφή, ανάλυση και αξιολόγηση των στοιχείων από το μητρώο του προγράμματος μπορεί να αποτελέσει τη βάση για επιστημονικά τεκμηριωμένο σχεδιασμό πολιτικών υγείας για τον έλεγχο, τη διαχείριση και την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού στη χώρα μας. Με το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» περισσότερες από 15.000 γυναίκες που πιθανόν να ανακάλυπταν πολύ αργότερα ότι η υγεία τους κινδυνεύει διαγνώστηκαν με ευρή-

42

LiFO

Με το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» περισσότερες από 15.000 γυναίκες που πιθανόν να ανακάλυπταν πολύ αργότερα ότι η υγεία τους κινδυνεύει διαγνώστηκαν με ευρήματα και έλαβαν θεραπεία έγκαιρα.

ματα και έλαβαν θεραπεία έγκαιρα. Επιπλέον, το υπουργείο Υγείας παρέχει τρία προγράμματα προληπτικών ελέγχων. Πρώτο θα είναι εκείνο για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, που περιλαμβάνει Τεστ Παπ, HPV DNA test, κολποσκόπηση και βιοψία, ανάλογα με τα ευρήματα. Ακολουθεί το πρόγραμμα ελέγχου για καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς και το πρόγραμμα για τον καρκίνο του παχέος εντέρου που περιλαμβάνει δωρεάν κολονοσκόπηση και απευθύνεται σε άνδρες και γυναίκες 50-70 ετών. Όλα αυτά τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου είναι εξαιρετικά σημαντικά για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση των πιο διαδεδομένων καρκίνων.

— Οι γυναίκες ασθενείς, που έχουν πολλαπλό ρόλο στην οικογένεια, πώς βιώνουν τον καρκίνο; Ο καρκίνος έχει επιπτώσεις στην εργασία, στην οικονομική ζωή, στην προσωπική της ανάπτυξη, στην εκπαίδευση, στην κοινωνική ζωή. Σε όλα αυτά, η κοινωνική ασφάλιση πρέπει να είναι σύμμαχος, στηρίζοντας τη γυναίκα με καρκίνο, ώστε να μπορέσει να πραγματοποιήσει τις απαραίτητες αλλαγές στη ζωή της και να θωρακίσει τον εαυτό της, προστατεύοντας την υγεία της στο μέλλον. Σε καμία περίπτωση, η προστασία της υγείας και της ζωής των ασθενών δεν μπορεί να είναι

δύο ταχυτήτων, ανάλογα με το εισόδημα ή την ασφαλιστική ικανότητα. Γενικά, βλέπουμε πως όσο λιγότερο μια γυναίκα αποδέχεται την αρρώστια της, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεται τα μηνύματα οίκτου και ενοχλείται από τους γύρω της. Μέσα από τη στήριξη της ομάδας του Συλλόγου και της οικογένειας εξοικειώνεται με την αρρώστια και φθάνει στο σημείο να χειρίζεται με άνεση και χιούμορ τα αρνητικά συναισθήματα.

— Πόσο σημαντικές είναι οι δράσεις «Δικαίωμά μου» και «Μαζί και στο σπίτι» για τους ογκολογικούς ασθενείς; Η δράση «Δικαίωμά μου» δημιουργήθηκε από τον Σύλλογο ΚΕΦΙ για να προσφέρει σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο και τις οικογένειές τους έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με τα δικαιώματά τους. Η πληροφόρηση αφορά τα ποσοστά αναπηρίας, τους κρατικούς οργανισμούς περίθαλψης, τα φάρμακα και τις εξετάσεις, τη νομοθεσία, τα γενικά δικαιώματα των ασθενών, τον κώδικα δεοντολογίας των γιατρών καθώς και τη σωστή διαδικασία προσέγγισης και διεκδίκησης κάθε επιμέρους δικαιώματος. Το πρόγραμμα «Μαζί και στο σπίτι» αποτελεί την υλοποίηση του οράματος για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ογκολογικών ασθενών και των οικογενειών τους, που δεν είναι σε θέση να μετακινηθούν από το σπίτι τους.

01.02.24

LiFO 01.02.24

43

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Η αξία του προσυμπτωματικού ελέγχου σε συχνές μορφές καρκίνου

Η Ελλάδα, σύμφωνα με την Κορίνα Πατέλη-Bell, μπορεί να πάρει τα δεδομένα των πιλοτικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν σε 42 περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και οδήγησαν στη μετατόπιση των ασθενών σε πρωιμότερα στάδια διάγνωσης.

44

LiFO

Τ

α προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου αποτελούν το πιο ανεκτίμητο εργαλείο για την έγκαιρη διάγνωση των πιο διαδεδομένων καρκίνων, όπως είναι του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου. Όμως αυτά δεν αρκούν. Ωρίμασαν πλέον οι συνθήκες ώστε η πατρίδα μας να αποκτήσει αντίστοιχο πρόγραμμα και για τον καρκίνο του πνεύμονα, που έχει υψηλή νοσηρότητα και θνητότητα.

ΚΑΡΚΊΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΎ Στην περίπτωση του πιο διαδεδομένου γυναικείου καρκίνου μιλούν τα δεδομένα: περισσότερες από 15.000 γυναίκες έχουν βρεθεί με πρώιμο καρκίνο στο πλαίσιο του προγράμματος δωρεάν ψηφιακής μαστογραφίας (και υπέρηχου, εφόσον χρειαστεί) «Φώφη Γεννηματά»· οι γυναίκες αυτές έχουν την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν τον καρκίνο σε πολύ αρχικό στάδιο και να θεραπευτούν. Τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου προσφέρουν με ένα SMS στο κινητό τηλέφωνο του πολίτη το μήνυμα-παραπεμπτικό προκειμένου να υποβληθεί εντελώς δωρεάν στις επιβεβλημένες διαγνωστικές εξετάσεις στις συνεργαζόμενες δομές υγείας, χωρίς ταλαιπωρία και χωρίς δική του συμμετοχή. Δηλαδή πηγαίνει το κράτος στον πολίτη, αντί ο πολίτης να ασχοληθεί ο ίδιος με τον προγραμματισμό των προληπτικών εξετάσεων, γνωρίζοντας πως όσο πιο πρώιμος είναι ο εντοπισμός ενός όγκου τόσο πιο ήπια και αποτελεσματική η θεραπευτική παρέμβαση.

ΚΑΡΚΊΝΟΣ ΤΟΥ ΤΡΑΧΉΛΟΥ ΤΗΣ ΜΉΤΡΑΣ

ΠΙΛΟΤΙΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΊΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΎΜΟΝΑ

Ο συγκεκριμένος καρκίνος είναι πρώτος σε θνητότητα στις νεαρές ηλικίες 25-45 ετών και εξελίσσεται σιωπηλά, χωρίς να δίνει συμπτώματα, μέχρι να είναι αργά. Το πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, δηλαδή τεστ ΠΑΠ, τεστ HPV DNA και βιοψία, εφόσον απαιτηθεί, και αναμένεται να ξεκινήσει μέσα στο 2024. Πρόκειται για ένα ακριβό πρόγραμμα, λόγω της πολυπλοκότητάς του και των εξετάσεων που περιλαμβάνει, και σε συνδυασμό με τον HPV εμβολιασμό κοριτσιών και αγοριών θα συμβάλει στην εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, κι αυτό αποτελεί δέσμευση του ΠΟΥ.

Απ’ όλες τις μορφές καρκίνου είναι ο πιο φονικός και έχει μεγάλη επίπτωση στην Ελλάδα λόγω της διάδοσης του καπνίσματος. Κάθε χρόνο μετράμε 10.000 νέα περιστατικά και σχεδόν 8.000 θανάτους. Ήρθε, λοιπόν, η ώρα να μπει ο καρκίνος του πνεύμονα σε πρώτο πλάνο με την έναρξη πιλοτικού προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου σε συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα και ειδικότερα σε καπνιστές ή πρώην καπνιστές ηλικίας άνω των 50 ετών. Για να γίνει αυτό, η Κορίνα Πατέλη-Bell, ψυχή και ιδρύτρια της οργάνωσης FairLife, επισημαίνει πως για να αντιστρέψουμε την εικόνα και να βελτιώσουμε τα στατιστικά, χρειάζεται ο συντονισμός δράσεων με κύρια την εφαρμογή του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα μέσω της αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης ακτινοβολίας (LDCT) σε άτομα υψηλού κινδύνου που έχουν ιστορικό καπνίσματος. Η ένταξη της εξέτασης στο Εθνικό Σχέδιο Πρόληψης σε συνδυασμό με δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης για τη νόσο, διακοπής του καπνίσματος και στήριξης των ανθρώπων που νοσούν είναι ενέργειες που θα δώσουν στον καρκίνο του πνεύμονα την προσοχή που του αναλογεί. Σ’ αυτή την προσπάθεια είναι σημαντικό η πολιτεία να λάβει μέτρα και να υλοποιήσει τις πολιτικές και στρατηγικές επιλογές που απαιτούνται για να αντιμετωπιστεί συνολικά και ολιστικά ο καρκίνος.

ΚΑΡΚΊΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΧΈΟΣ ΕΝΤΈΡΟΥ Τα περιστατικά καρκίνου του παχέος εντέρου αυξάνονται ανησυχητικά καθώς έχουν σχέση με την παχυσαρκία, την ανθυγιεινή διατροφή, το αλκοόλ, το κάπνισμα και την έλλειψη άσκησης. Ήδη οι επιστημονικές εταιρείες έχουν μειώσει το ηλικιακό όριο για την πρώτη κολονοσκόπηση (την ειδική εξέταση) στα 45 έτη για ανθρώπους με παράγοντες κινδύνου, ενώ κάποτε οι εξετάσεις ξεκινούσαν στην ηλικία των 55 ετών. Το πρόγραμμα θα συμβάλει στη διάδοση της αξίας της κολονοσκόπησης που είναι μια ιδιαίτερη εξέταση και σώζει πολλές ζωές γιατί ο συγκεκριμένος καρκίνος, όταν διαγνωστεί αργά, έχει κακή πρόγνωση.

01.02.24

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

Θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα σε ασθενείς με αιματολογικούς καρκίνους

Ο

ι Έλληνες ασθενείς επωφελούνται από την πρωτοποριακή θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα για ανθεκτικές αιματολογικές κακοήθειες στα χημειοθεραπευτικά ή βιολογικά φάρμακα και στην ακτινοβολία. Οι θεραπείες αυτές αποτελούν μια καινοτόμο προσέγγιση, δημιουργούνται εξατομικευμένα για κάθε ασθενή και είναι διαθέσιμες για τους Έλληνες ασθενείς ήδη από την πανδημία, αποδεικνύοντας πως η επιστήμη εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, φέρνοντας την επανάσταση. Η ανοσοθεραπεία κατά του καρκίνου αποτελεί ένα ενεργό, ευρύ πεδίο έρευνας και βασίζεται στη δράση των κυττάρων εναντίον του καρκίνου και όχι στα φάρμακα ή την ακτινοβολία. Η πρώτη μορφή ανοσοθεραπείας που εφαρμόστηκε είναι η μεταμόσχευση μυελού των οστών ή αιμοποιητικών κυττάρων. Με αυτή την κυτταρική θεραπεία εισερχόμαστε στον κόσμο της ιατρικής πρωτοπορίας, όπου μας δίνεται η ικανότητα να επαναπρογραμματίζουμε τα κύτταρα των ασθενών για να μπορέσουμε να επιτεθούμε σε έναν θανατηφόρο καρκίνο. Ιστορικά, η πρώτη εφαρμογή της πρωτοποριακής αυτής θεραπείας έγινε το 2012 σε ένα κοριτσάκι στις ΗΠΑ, την Emily, που έπασχε από ανθεκτική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Η ίασή της σηματοδότησε την έναρξη της κλινικής μελέτης αυτής της θεραπευτικής προσέγγισης και τελικά οδήγησε στην έγκρισή της από τους

Με αυτή την κυτταρική θεραπεία εισερχόμαστε στον κόσμο της ιατρικής πρωτοπορίας, όπου μας δίνεται η ικανότητα να επαναπρογραμματίζουμε τα κύτταρα των ασθενών για να μπορέσουμε να επιτεθούμε σε έναν θανατηφόρο καρκίνο.

αρμόδιους ρυθμιστικούς φορείς στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Στην Ελλάδα η εφαρμογή της θεραπείας ξεκίνησε τη δύσκολη περίοδο της πανδημίας του Covid-19. Τα CAR T-λεμφοκύτταρα (Τ- λεμφοκύτταρα φέροντα χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα chimeric antigen receptor T-cells) αποτελούν μια καινοτόμο ανοσοθεραπευτική προσέγγιση ειδικά των αιματολογικών κακοηθειών. Η τεχνική περιλαμβάνει την αφαίρεση κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος από τον ασθενή, τα οποία τροποποιούνται γενετικώς με σκοπό να αναγνωρίζουν τα καρκινικά κύτταρα και να τους επιτίθενται. Συγκεκριμένα, πραγματοποιείται συλλογή λεμφοκυττάρων από το αίμα των ασθενών τα οποία τροποποιούνται γενετικώς ώστε να εκφράζουν ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους που ονομάζονται χιμαιρικοί αντιγονικοί υποδοχείς (CARs). Οι CARs είναι πρωτεΐνες που επιτρέπουν στα Τ-λεμφοκύτταρα να αναγνωρίζουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη (αντιγόνο) των καρκινικών κυττάρων, να παραμένουν έξυπνα και ενεργά στον οργανισμό ως συζευγμένα με συνδιεγερτικά μόρια. Τα τροποποιημένα CAR T-λεμφοκύτταρα καλλιεργούνται σε μεγάλους αριθμούς στο εργαστήριο και στη συνέχεια χορηγούνται στους ασθενείς εφάπαξ. Οι κυτταρικές θεραπείες με CAR T-λεμφοκύτταρα πραγματοποιούνται σε μεταμοσχευτικά κέντρα, τα οποία έχουν λάβει ειδική πιστοποίηση από τον κάτοχο άδειας κυκλοφορίας του συγκεκριμένου παραγώγου, κατόπιν ειδικής εκπαίδευσης και διαπίστευσης του επιστημονικού προσωπικού της μονάδας, δίνοντας σήμερα ελπίδα στους πάσχοντες από αιματολογικούς καρκίνους, στις οικογένειές τους αλλά και στους ίδιους τους επαγγελματίες υγείας. Πριν από την επανέγχυση των κυττάρων, ο ασθενής λαμβάνει ειδική χημειοθεραπεία που προετοιμάζει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενσωματώσει αρμονικά τα CAR T-λεμφοκύτταρα, τα οποία πολλαπλασιάζονται εντός του οργανισμού και με την καθοδήγηση του τροποποιημένου υποδοχέα αναγνωρίζουν και εξολοθρεύουν τα καρκινικά κύτταρα που φέρουν το

αντίστοιχο αντιγόνο στην επιφάνειά τους. Αυτό το είδος της θεραπείας δημιουργείται ατομικά για κάθε ασθενή. Η προετοιμασία του ασθενούς με χημειοθεραπευτικούς παράγοντες μπορεί να προκαλέσει ουδετεροπενία και λεμφοπενία με επακόλουθο ποικίλες ευκαιριακές λοιμώξεις που μπορούν να αντιμετωπίζονται επιτυχώς. Η νέα αυτή θεραπεία συνοδεύεται από χαμηλά ποσοστά απειλητικών για τη ζωή επιπλοκών. Αξίζει να επισημανθεί πως αφορά ασθενείς οι οποίοι έχουν ήδη λάβει πολλές γραμμές χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας. Οι κυριότερες άμεσες επιπλοκές είναι οι νευρολογικές και το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών. Οι επιπλοκές αξιολογούνται με εξειδικευμένα συστήματα από την ομάδα των θεραπόντων σε συνεργασία με νευρολόγους και εντατικολόγους και αντιμετωπίζονται επιτυχώς με τη χορήγηση ειδικής αγωγής. Για τις θεραπείες αυτές χρησιμοποιούμε πλέον 3 εγκεκριμένα, εμπορικά διαθέσιμα κυτταρικά παράγωγα φάρμακα προηγμένης τεχνολογίας (advanced therapeutic products) ή αλλιώς ζωντανά φάρμακα. Αρχικά, η CAR-T θεραπεία είχε λάβει ένδειξη για ασθενείς με ανθεκτική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (Acute lymphoblastic leukemia / ALL) καθώς και για ασθενείς με ανθεκτικά επιθετικά λεμφώματα από μεγάλα Β-κύτταρα λέμφωμα (DLBCL), με πρωτοπαθές λέμφωμα μεσοθωρακίου από μεγάλα Β-κύτταρα (PMBCL), με οζώδες λέμφωμα (B-NHL/FL) και με λέμφωμα από κύτταρο μανδύα (B-NHL/MCL). Σε όλες αυτές τις ομάδες ασθενών ο στόχος των συγκεκριμένων κυττάρων είναι το αντιγόνο επιφανείας CD19. Από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα κλινικά δεδομένα προκύπτει ότι η ύφεση της ανθεκτικής οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας είναι άριστη και οι μισοί ασθενείς πέτυχαν να φθάσουν στην ίαση με αυτήν τη νέα θεραπεία. Αντίστοιχα, στους ασθενείς με επιθετικά λεμφώματα με τις νέες κυτταρικές θεραπείες η τριετής επιβίωση χωρίς επανεμφάνιση του λεμφώματος φθάνει στο 40%. Σε πρόσφατες ανακοινώσεις με δεδομένα καθημερινής πρακτικής επιβεβαιώνεται η υψηλή αποτελεσματικότητα και μακροχρόνια ύφεση της νόσου (πιθανή ίαση), που συμβαδίζει και με την ελληνική εμπειρία. Αυτή η αποτελεσματικότητα, η οποία αναδεικνύεται και από τα ώριμα αποτελέσματα αυτής της κυτταρικής θεραπείας, υπερτερεί όλων των άλλων διαθέσιμων αναδυόμενων ανοσοθεραπευτικών σχημάτων. Πλέον, λόγω της πολύ ενθαρρυντικής διάσωσης των ασθενών με ανθεκτικά λεμφώματα, οι κυτταρικές θεραπείες διενεργούνται πρωιμότερα, μόλις διαπιστωθεί η ανθεκτικότητα, με άριστα αποτελέσματα σε ασθενείς όπου η αυτόλογη μεταμόσχευση είναι ανεπαρκής. Στο πλαίσιο κλινικής μελέτης στην Ελλάδα, ανάλογες θεραπείες χορηγούνται για το νεοδιαγνωσθέν ή υποτροπιάζον πολλαπλούν μυέλωμα. Συνοπτικά, η εποχή των κυτταρικών θεραπειών είναι πολλά υποσχόμενη για το μέλλον ασθενών με απειλητικές για τη ζωή αιματολογικές κακοήθειες. Στο άμεσο μέλλον, αναμένουμε εγκρίσεις για νέα προϊόντα και νέες ενδείξεις.

Ιωάννα Σακελλάρη Συντονίστρια Διευθύντρια του Αιματολογικού Τμήματος, της Μονάδας Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων & Κυτταρικών Θεραπειών, της Τράπεζας Ομφαλιοπλακουντικού Αίματος Εξειδικευμένων Εργαστηρίων και της Μονάδας Γονιδιακής & Κυτταρικής Θεραπείας του Νοσοκομείου Παπανικολάου Θεσσαλονίκης

LiFO 01.02.24

45

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

Ένα πρώτο καλό βήμα πρέπει να είναι η ενημέρωση και κινητοποίηση όλων των ανθρώπων, κυρίως όσων ανήκουν στις ομάδες κινδύνου.

46

LiFO

Από τον Ιούνιο του 2023 έχει κατατεθεί στο υπουργείο Υγείας, στην Εθνική Επιτροπή Δημόσιας Υγείας και στον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας μελέτη με κατευθυντήριες οδηγίες για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του πνεύμονα και σχέδιο προτυποποιημένης διαδικασίας εφαρμογής του στην Ελλάδα με σαφή κριτήρια. Το σχέδιο αυτό είναι αποτέλεσμα συνεργασίας 55 επαγγελματιών υγείας διαφόρων ειδικοτήτων, ειδικών στον καρκίνο πνεύμονα, οι οποίοι δούλεψαν για δύο χρόνια με φορείς ασθενών για τη θέσπισή του. Πρόκειται για μια διαδικασία την οποία στήριξε και η FairLife L.C.C., στην οποία για πρώτη φορά εμπλέκονται ενεργά τρεις επιστημονικές εταιρείες και οι ασθενείς. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μια χώρα που έχει κάνει σημαντικά βήματα για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του πνεύμονα. Η Ελλάδα, σύμφωνα με την Κορίνα Πατέλη-Bell, μπορεί να πάρει τα δεδομένα των πιλοτικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν σε 42 περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και οδήγησαν στη μετατόπιση των ασθενών σε πρωιμότερα στάδια διάγνωσης. Τα πιλοτικά προγράμματα συνεχίζουν να εφαρμόζονται σε περισσότερες περιοχές της χώρας με τη συμμετοχή και ευάλωτων ομάδων (χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα) και εξαιρετικά αποτελέσματα. Στην πατρίδα μας,

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

δυστυχώς, παραμένει ανησυχητικά χαμηλό το επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του πνεύμονα, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα της FairLife. Συγκεκριμένα, το 37,8% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν γνώριζε κάποιο σύμπτωμα ενδεικτικό της νόσου, με τους άνδρες, τους νέους (18-24 ετών) και ακολούθως τους άνω των 55 ετών, να είναι οι λιγότερο ενημερωμένοι. Την ίδια στιγμή, το 40,5% του κοινού συμφώνησε πως τρέφει μικρή συμπάθεια για τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με τις άλλες μορφές καρκίνου. Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο κυρίαρχο είναι το στίγμα της νόσου λόγω του καπνίσματος, με τα ποσοστά να είναι υψηλότερα στους άνδρες, τους νέους (18-24 ετών) και όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Σχετικά με την ένταξη του προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, το 91,3% των ερωτηθέντων συμφώνησε για την αναγκαιότητά του, άποψη που φαίνεται να υποστηρίζεται περισσότερο από τις γυναίκες και από ολοένα μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι το ποσοστό αυτό είναι ένα από τα υψηλότερα που καταγράφηκε μεταξύ των υπό εξέταση χωρών. Φαίνεται, λοιπόν, πως οι γυναίκες δείχνουν να είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένες γύρω από τη νόσο και την πρόληψη, κάτι που έχει διαπιστωθεί καθώς υπάρχουν πολλές μαρ-

τυρίες γυναικών που έχουν παρακινήσει τους συζύγους τους να κάνουν τις απαραίτητες εξετάσεις. Το κυριότερο επιχείρημα για την ένταξη αυτού του προγράμματος στη φαρέτρα της πρόληψης είναι πως το 75% των καρκίνων του πνεύμονα στην Ελλάδα διαγιγνώσκεται καθυστερημένα. Πέραν της διενέργειας της εξέτασης, η Κορίνα Πατέλη- Bell επισημαίνει ότι η πρόληψη πρέπει να γίνεται οργανωμένα και σε πολλά επίπεδα, π.χ. με την αποφυγή του κινδύνου μέσα από την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Επειδή στην Ελλάδα ο κόσμος γνωρίζει ελάχιστα για τον καρκίνο του πνεύμονα, η ανάγκη για συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων είναι πολύ μεγάλη. Με καθοδήγηση και υποστήριξη, το ποσοστό των καθυστερημένων διαγνώσεων καρκίνων του πνεύμονα μπορεί να μειωθεί αισθητά. Καινοτόμες θεραπείες και τεχνικές εφαρμόζονται σήμερα στα πεδία της Μοριακής Βιολογίας, της Ανοσοθεραπείας, της Παθολογοανατομίας, της Ακτινολογίας/Ακτινοθεραπείας και της Θωρακοχειρουργικής, με την τεχνητή νοημοσύνη να είναι σημαντικός σύμμαχος. Νέες ελπιδοφόρες θεραπείες θα λάβουν σύντομα έγκριση ή βρίσκονται ακόμα σε στάδιο κλινικών μελετών. Δεν είναι, λοιπόν, ουτοπικό να πούμε ότι όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την εφαρμογή του προσυμπτωματικού ελέγχου θα κάνουν τον καρκίνο του πνεύμονα μια ιάσιμη νόσο. Ένα πρώτο καλό βήμα πρέπει να είναι η ενημέρωση και κινητοποίηση όλων των ανθρώπων, κυρίως όσων ανήκουν στις ομάδες κινδύνου, καθώς και η παρότρυνση και υποστήριξη για τη διακοπή καπνίσματος από τους επαγγελματίες υγείας. Τέλος, αναφορικά με το στίγμα που ρίχνει βαριά τη σκιά του στους καπνιστές, θα πρέπει επειγόντως να περάσουμε από την ενοχοποίηση και την ντροπή στην προσφορά φροντίδας και συμπαράστασης, ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ασθένεια και να σώσουμε ζωές.

ΚΑΡΚΊΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΆΤΗ Ο επόμενος καρκίνος που πρέπει να μπει στο πρόγραμμα του προσυμπτωματικού ελέγχου είναι αυτός του προστάτη που συνήθως εξελίσσεται σχετικά ήπια, αλλά σε ποσοστό 5% εκδηλώνεται ιδιαίτερα επιθετικός με κακή πρόγνωση. Οι άνδρες μετά την ηλικία των 45 ετών πρέπει να κάνουν ετησίως αιματολογική εξέταση για τον καρκινικό δείκτη PSA και δακτυλική εξέταση προστάτη που ο καθηγητής Ουρολογίας του ΕΚΠΑ Γιάννης Βαρκαράκης, από την Ουρολογική Κλινική του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου, χαρακτηρίζει ως την ανδρική εκδοχή του τεστ ΠΑΠ. Η συγκριτική αύξηση του PSA είναι καμπανάκι κινδύνου για κακοήθεια και όχι η εκτόξευσή του σε πολύ υψηλές τιμές, που μπορεί να σχετίζεται με φλεγμονή, δηλαδή προστατίτιδα.

01.02.24

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

Καινοτόμα φάρμακα δίνουν ελπίδα σε ασθενείς με τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού

Μ

έχρι πρόσφατα ο τριπλά αρνητικός καρκίνος μαστού είχε πολύ κακή πρόγνωση και ήταν η πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμη μορφή. Ωστόσο, στην εποχή της εξατομικευμένης Oγκολογίας νέες θεραπείες δίνουν ελπίδα σε ασθενείς τόσο με πρώιμη όσο και με μεταστατική νόσο. Τις εξελίξεις στον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού χαρτογραφούν δύο ειδικοί, η Έλενα Φούντζηλα, παθολόγος ογκολόγος στην Κλινική Άγιος Λουκάς, clinical associate professor, EUC ακαδημαϊκός υπότροφος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και η Μαρία Σκόνδρα, MD, PhD, εξωτερική συνεργάτις στη Γ’ Ογκολογική Κλινική του Νοσοκομείου Ερρίκος Ντυνάν και εξωτερική συνεργάτις στην Κλινική ΡΕΑ. Μία στις 8 γυναίκες κατά τη διάρκεια της ζωής της θα νοσήσει από καρκίνο του μαστού, ο οποίος αποτελεί μια ετερογενή νόσο. Ένα ποσοστό περίπου 10%-15% των ασθενών με καρκίνο του μαστού έχει τριπλά αρνητικούς όγκους, δηλαδή δεν εκφράζει ορμονικούς υποδοχείς ούτε το ογκογονίδιο HER2. Οι όγκοι αυτοί είναι συνήθως περισσότερο επιθετικοί σε σχέση με τους υπόλοιπους. Οι τριπλά αρνητικοί όγκοι, σε όποιο στάδιο και αν διαγνωστούν, έχουν συνήθως χειρότερη πρόγνωση από τους υπόλοιπους όγκους, διότι έχουν πιο επιθετική συμπεριφορά. Συνήθως εμφανίζονται σε νεότερες γυναίκες (ηλικία <40 ετών) και όταν κάνουν μεταστάσεις είναι σπλαχνικές, εγκεφαλικές και σπανιότερα οστικές. Οι μεταστάσεις εμφανίζονται πρώιμα, δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις μέσα στα πρώτα 2-3 χρόνια από τη διάγνωση, ενώ σπάνια θα δούμε μεταστάσεις μετά από 8-10 χρόνια, όπως μπορεί να συμβεί στους ορμονοευαίσθητους όγκους. Επίσης, ο τριπλά αρνητικός καρκίνος του μαστού σχετίζεται πιο συχνά με τις κληρονομικές BRCA1-2 μεταλλάξεις.

ΚΑΤΑΙΓΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Στην εποχή της εξατομικευμένης Ογκολογίας, νέες εξελίξεις δίνουν ελπίδα στις ασθενείς με τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού. Καινοτόμες θεραπείες έχουν εγκριθεί τόσο για τον πρώιμο τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού όσο και για τη μεταστατική νόσο. Στον πρώιμο καρκίνο μαστού, δηλαδή στον καρκίνο που εντοπίζεται μόνο στον μαστό ή και στους λεμφαδένες της μασχάλης, έχει καθιερωθεί η χορήγηση χημειοθεραπείας πριν από τη χειρουργική επέμβαση (προεγχειρητική χημειοθεραπεία). «Πρόσφατα εγκρίθηκε η ανοσοθεραπεία και για τη θεραπεία του τριπλά αρνητικού καρκίνου μαστού. Η ανοσοθεραπεία, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ως προεγχειρητική θεραπεία σε ασθενείς με πρώιμο τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού, οδήγησε στην αύξηση των ασθενών στις οποίες επιτυγχάνεται πλήρης νέκρωση του όγκου σε σχέση με τη χορήγηση μόνο χημειοθεραπείας. Χάρη στην προεγχειρητική χορήγηση της ανοσοθεραπείας μεγαλύτερος αριθμός ασθενών παραμένει χωρίς υποτροπή της νόσου

«Πρόσφατα εγκρίθηκε η ανοσοθεραπεία και για τη θεραπεία του τριπλά αρνητικού καρκίνου μαστού. Η ανοσοθεραπεία, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ως προεγχειρητική θεραπεία σε ασθενείς με πρώιμο τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού, οδήγησε στην αύξηση των ασθενών στις οποίες επιτυγχάνεται πλήρης νέκρωση του όγκου σε σχέση με τη χορήγηση μόνο χημειοθεραπείας».

σε σχέση με τις ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία μόνο. Η ανοσοθεραπεία συσχετίστηκε με πολύ καλά αποτελέσματα σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία και ως θεραπεία της μεταστατικής νόσου σε γυναίκες που έχουν θετική μία εξέταση στον όγκο (PD-L1). Η εξέταση αυτή βοηθάει να επιλεχθούν οι γυναίκες που θα ωφεληθούν περισσότερο από την ανοσοθεραπεία», επισημαίνει η Έλενα Φούντζηλα. Επίσης, νέα φάρμακα που αποτελούνται από χημειοθεραπεία συζευγμένη με αντισώματα, τα οποία αναγνωρίζουν και στοχεύουν πρωτεΐνες στα καρκινικά κύτταρα, αποτελούν τη νέα, πολλά υποσχόμενη κατηγορία φαρμάκων. Τα φάρμακα αυτά λειτουργούν ως χημειοθεραπευτικές βόμβες, και φαίνεται ότι έχουν πολύ καλά αποτελέσματα σε γυναίκες με προχωρημένο τριπλά αρνητικό καρκίνο μαστού. Στη μεταστατική νόσο επίσης εγκρίθηκαν νέα φάρμακα, εκτός της κλασικής χημειοθεραπείας. Συγκεκριμένα, στην πρώτη γραμμή έχει έγκριση η ανοσοθεραπεία σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία για τις ασθενείς με θετικό τον βιοδείκτη PDL-1 (ειδικός βιοδείκτης για την ανταπόκριση στην ανοσοθεραπεία). «Στην τρίτη ή/και δεύτερη γραμμή θεραπείας έχει πάρει έγκριση ένα νέο φάρμακο που ανήκει στην κατηγορία των συζευγμένων μορίων (ADCs) και έχει φέρει πραγματικά επανάσταση στη θεραπευτική αντιμετώπιση αρκετών κακοηθειών. Πρόκειται για μονοκλωνικά αντισώματα έναντι συγκεκριμένων πρωτεϊνών (στην περίπτωση των τριπλά αρνητικών όγκων, έναντι της πρωτεΐνης TROP-2 που εκφράζεται στην πλειοψηφία των καρκινικών κυττάρων του μαστού), τα οποία είναι συνδεδεμένα με χημικοθεραπευτικό παράγοντα. Εκτός από το anti-TROP-2

συζευγμένο μόριο, που είναι εγκεκριμένο για όλους τους τριπλά αρνητικά όγκους, υπάρχει και άλλο αντίστοιχο φάρμακο της ίδιας κατηγορίας, που έχει έγκριση στους τριπλά αρνητικούς όγκους με χαμηλή έκφραση του HER-2 υποδοχέα και υπάρχουν και άλλα αντίστοιχα μόρια που βρίσκονται υπό μελέτη. Για τις ασθενείς με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού και BRCA 1-2 μεταλλάξεις έχουμε έγκριση ακόμη μιας νέας κατηγορίας φαρμάκων, που ονομάζονται PARP αναστολείς. Τα φάρμακα αυτά μπορούν να χορηγηθούν και σε ασθενείς με πρώιμη νόσο μετά τη χημειοθεραπεία για έναν χρόνο εφόσον θεωρούνται υψηλού κινδύνου για υποτροπή, διότι έδειξαν όφελος και στην επιβίωση ελεύθερη υποτροπής, αλλά και στη συνολική επιβίωση. Έχουν έγκριση όμως και σε ασθενείς με μεταστατική νόσο, στην πρώτη ή/και στη δεύτερη γραμμή θεραπείας» υπογραμμίζει η Μαρία Σκόνδρα. Όπως επισημαίνει και η Έλενα Φούντζηλα: «Να μην ξεχνάμε τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει και στην πρόληψη του καρκίνου. Αποτέλεσμα της ύπαρξης των μεταλλάξεων στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 είναι η αυξημένη προδιάθεση για καρκίνο μαστού, ωοθηκών και άλλων καρκίνων. Πλέον, οι γνώσεις και στον τομέα του κληρονομικού καρκίνου αυξάνονται ραγδαία και έχουμε στη διάθεσή μας πολλά πρωτόκολλα πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης για τις γυναίκες αυτές. Εφόσον μια γυναίκα ακολουθήσει σωστά τις οδηγίες, μπορεί να μειώσει σημαντικά την πιθανότητα να νοσήσει. Αυτό έχει σημασία και για την ασθενή με καρκίνο, που μπορεί να προστατευτεί από άλλους καινούργιους καρκίνους, αλλά και για τους υγιείς συγγενείς που μπορεί να έχουν κληρονομήσει αυτή την αλλαγή στο DNA».

Μαρία Σκόνδρα

Έλενα Φούντζηλα

LiFO 01.02.24

47

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

ΠΡΟΣΤΆΤΗΣ

Ο

καρκίνος του προστάτη αποτελεί συχνή παθολογία που πλήττει έναν στους οκτώ άνδρες. Σημαντική είναι η έγκαιρη και σωστή διάγνωσή του που θα οδηγήσει σε αποτελεσματική θεραπεία και ίαση του ασθενούς. Οι νέες τεχνικές καταργούν τα αναίτια χειρουργεία και δίνουν εξαιρετικά αποτελέσματα, ελαχιστοποιώντας την ταλαιπωρία των ασθενών. Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στο ανδρικό φύλο, μετά από αυτόν του πνεύμονα. Η διάγνωσή του βασίζεται στη βιοψία. Ο προστάτης βρίσκεται βαθιά μέσα στην αντρική λεκάνη, στην έξοδο της ουροδόχου κύστης, δίπλα στη βάση του πέους, και προσεγγίζεται δύσκολα. Παραδοσιακά, η κλινική του εξέταση γίνεται δακτυλικά από το ορθό και στην περίπτωση που απαιτείται βιοψία προωθείται μια ειδική κεφαλή υπερήχων που «βλέπει» τον προστάτη διά του ορθού. Στη συνέχεια λαμβάνονται κατευθυνόμενες τυχαίες βιοψίες με μια λεπτή βελόνα από διάφορα σημεία του. Το υπερηχογράφημα μπορεί να εντοπίσει και να ελέγξει τον προστάτη, αλλά δεν μπορεί να ξεχωρίσει με ακρίβεια τις ύποπτες για καρκίνο περιοχές, γι’ αυτό οι βιοψίες λαμβάνονται διάσπαρτα, από διάφορες περιοχές του, ώστε να καλυφθεί ένα κατά το δυνατό πιο αντιπροσωπευτικό κομμάτι του αδένα.

Αθανάσιος Ρήγας MD, PhD, FEBU Διευθυντής Ουρολογικής Kλινικής Ευρωκλινικής Αθηνών

48

LiFO

ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ: ΠΟΛΥΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ FUSION ΒΙΟΨΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΗ Στην Ευρωκλινική εφαρμόζεται η πλέον σύγχρονη ιατρική τεχνολογία με την πραγματοποίηση της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας MRI και της fusion διαπερινεϊκής βιοψίας προστάτη που υπερέχουν της απλής διορθικής διά υπερήχων βιοψίας, εξασφαλίζοντας υπέρτατη ασφάλεια και ακρίβεια διάγνωσης. Παλιότερα, αρκετοί ασθενείς με υποψία καρκίνου του προστάτη έπρεπε να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση για την πραγματοποίηση της βιοψίας και τη λήψη δείγματος. Σήμερα, με τις νέες μεθόδους διάγνωσης και την εξειδικευμένη πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία, η διαδικασία του «αναίτιου» χειρουργείου αποφεύγεται. Σε όσους ασθενείς κρίνεται απαραίτητη η βιοψία, τη λύση χωρίς χειρουργείο δίνει η πρωτοποριακή μέθοδος Fusion, η οποία συνίσταται στην ενοποίηση της μαγνητικής εικόνας με τη χρήση του υπερσύγχρονου ουρολογικού υπερηχοτομογράφου Arietta V65 και του συστήματος διαπερινεϊκής κατευθυνόμενης βιοψίας BiopSee.

Στην Ευρωκλινική εφαρμόζεται η πλέον σύγχρονη ιατρική τεχνολογία με την πραγματοποίηση της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας MRI και της fusion διαπερινεϊκής βιοψίας προστάτη που υπερέχουν της απλής διορθικής διά υπερήχων βιοψίας, εξασφαλίζοντας υπέρτατη ασφάλεια και ακρίβεια διάγνωσης.

Νέα εποχή στη διάγνωση του καρκίνου με τη διαπερινεϊκή fusion βιοψία προστάτη

Συγκεκριμένα, οι υπό διερεύνηση για καρκίνο προστάτη ασθενείς πραγματοποιούν αρχικά την εξειδικευμένη πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη, η οποία αποτελεί το μοναδικό εργαλείο διάγνωσης που μπορεί να ανιχνεύσει την πιθανότητα ύπαρξης κακοήθειας και να καθορίσει τα συγκεκριμένα σημεία στον προστάτη που ενδέχεται να πάσχουν. Με αυτόν τον τρόπο κατευθυνόμαστε απολύτως στοχευμένα και με μεγάλη ακρίβεια στην πραγματοποίηση της βιοψίας στις ύποπτες για καρκίνο περιοχές. Με τη χρήση μιας ειδικής, εξαιρετικά λεπτής βελόνας, μέσω του ειδικού οδηγού γίνεται παρακέντηση στις προεπιλεγμένες θέσεις στο δέρμα του περινέου, πίσω από το όσχεο του ασθενούς. Η βελόνα, που μπορεί εύκολα να απολυμανθεί, αποτρέποντας την πιθανότητα μολύνσεων, διαπερνά το δέρμα. Παράλληλα, κατευθύνεται προς τον άξονα του προστάτη, επιτρέποντας έτσι την πρόσβαση σε όλες τις επιφάνειές του. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφορά από τις πραγματοποιούμενες από το ορθό βιοψίες. Η διαπερινεϊκή fusion βιοψία προστάτη επιτυγχάνει σημαντική μείωση των σηπτικών φαινομένων και λοιμώξεων, καθώς διεξάγεται μέσω του περινέου και όχι μέσω του τοιχώματος του ορθού, το οποίο ενδέχεται να φέρει βακτήρια που δυνητικά μπορεί να επιμολύνουν τον προστάτη. Επιπλέον, επειδή μπορεί να προσπελάσει το πρόσθιο μέρος του προστάτη, περιοχή που η διορθική μέθοδος αδυνατεί να καλύψει, αυξάνει τη δυνατότητα ανίχνευσης όγκων με υψηλό ποσοστό ακρίβειας μέχρι και 95%.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΠΕΡΙΝΕΪΚΗΣ FUSION ΒΙΟΨΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗ Η νέα μέθοδος εντοπίζει με μεγάλη ευαισθησία και ακρίβεια όλες τις ύποπτες για κακοήθεια περιοχές του προστάτη, λαμβάνοντας μικρότερη, αλλά πιο αντιπροσωπευτική ποσότητα προστα-

τικού ιστού σε σχέση με την κλασική μέθοδο. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνονται έως και τρεις φορές τα ποσοστά επιτυχίας ανίχνευσης καρκίνου σε σχέση με τη διορθική βιοψία. Ως εκ τούτου, μειώνεται δραστικά ο αριθμός των ασθενών που θα χρειαστούν επαναληπτική βιοψία. Επίσης, είναι πιο ανώδυνη και δεν δημιουργεί αίσθημα δυσφορίας στον ασθενή. Επιπλέον, δεν απαιτεί καμία προετοιμασία του εντέρου και μακροχρόνια χορήγηση αντιβιοτικών, ενώ είναι ασφαλέστερη και με ταχύτερη ανάρρωση, καθώς έχει μικρότερη πιθανότητα αιμορραγίας και χαμηλό ποσοστό λοιμώξεων και σήψης, έως 10 φορές χαμηλότερο από αυτό της παραδοσιακής διορθικής προσπέλασης. Παράλληλα, προσφέρει τη δυνατότητα βιοψίας σε ειδικές ομάδες ασθενών που διορθικά θα ήταν πολύ δύσκολη ή αδύνατη, όπως ασθενείς που έχουν ιστορικό λοίμωξης ή αιμορραγίας μετά από προηγούμενη διορθική βιοψία, ιστορικό φλεγμονών προστάτη ή εντέρου, παθήσεις ορθού, ιστορικό κακοήθειας και χειρουργείου στο έντερο. Στην περίπτωση που ο ασθενής προχωρήσει σε χειρουργική αφαίρεση του καρκίνου με επέμβαση ριζικής προστατεκτομής, η αποκόλλησή του από το έντερο και η διατήρηση των αγγείων και νεύρων της στύσης είναι συχνά ευκολότερη, καθώς δεν έχει αναπτυχθεί αντίδραση και συμφύσεις στην περιοχή που ενίοτε βλέπουμε μετά τη διορθική προσπέλαση και τον ερεθισμό της περιοχής.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Στο εξειδικευμένο κέντρο διάγνωσης και αντιμετώπισης του καρκίνου προστάτη της Ευρωκλινικής υπάρχει η εμπειρία, με τη συστηματική εφαρμογή σε μεγάλο αριθμό ασθενών της καινοτόμου τεχνολογίας διάγνωσης της διαπερινεϊκής fusion βιοψίας προστάτη, της θεραπείας με τη ρομποτική ριζική προστατεκτομή του συστήματος Da Vinci, που στόχο έχει την παροχή της πλέον σύγχρονης και υψηλής ποιότητας ιατρικής φροντίδας στους ασθενείς μας.

01.02.24

LiFO 01.02.24

49

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Ο

Παναγιώτης Αθανασόπουλος MD, PhD, FRCS, FACS ΡομποτικήΠροηγμένη Λαπαροσκοπική Χειρουργική, Χειρουργική Ήπατος Παγκρέατος - Χοληφόρων, Γενική Χειρουργική - Ογκολογία Μεταμοσχεύσεις

50

LiFO

καρκίνος και η ιατρική επιστήμη κινούνται παράλληλα, έχουν όμως διαφορετικό «στόχο»: ο πρώτος βλάπτει τον άνθρωπο και η δεύτερη προάγει το πολύτιμο αγαθό της υγείας. Τις τελευταίες δεκαετίες η συχνότητα του καρκίνου και η κατανομή του σε νεότερες ηλικίες έχουν αυξηθεί δραματικά, ξεπερνώντας τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Οι αιτίες είναι πολλές και ποικίλες, από εγγενείς έως και εξωγενείς μεταλλάξεις του DNA εξαιτίας περιβαλλοντικών επιρροών και τρόπου ζωής. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της ποιότητας και διακριτικής ικανότητας των απεικονιστικών (αξονική-μαγνητική τομογραφία, PET κ.ά.) και εργαστηριακών μεθόδων οδήγησε στην ανεύρεση περισσότερων περιστατικών καρκίνου και σε πρωιμότερο στάδιο συγκριτικά με το παρελθόν. Εντυπωσιακή όμως είναι και η ανάπτυξη της γνώσης, των μεθόδων και των τεχνικών που διαθέτει πλέον η ιατρική για την αντιμετώπισή του. Η Παθολογική Ογκολογία και η Ανοσολογία προσφέρουν πλέον σε μεγάλο βαθμό θεραπείες που επιτίθενται στους καρκινικούς όγκους, διατηρώντας ανέπαφα τα φυσιολογικά κύτταρα. Παράλληλα, η Χειρουργική Ογκολογία, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, υπέστη κοσμογονικές αλλαγές με αποτέλεσμα την ασφαλέστερη και αποδοτικότερη χειρουργική προσέγγιση. Η κλασική ανοιχτή χειρουργική εξελίχθηκε σε λαπαροσκοπική στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Οι εφαρμογές της Αεροδιαστημικής και νέων υπολογιστικών συστημάτων υψηλότατης ισχύος βοήθησαν στην ανάπτυξη της τηλεχειρουργικής και, σχετικά σύντομα, στην εξέλιξη της λαπαροσκοπικής χειρουργικής σε ρομποτική το 2001. Τα συντριπτικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της ρομποτικής χειρουργικής στην αντιμετώπιση του καρκίνου προκάλεσαν τη σταδιακά αυξανόμενη εφαρμογή της σε μεγάλα κέντρα του εξωτερικού, γεγονός που οδήγησε στην καθολική, διεθνή αποδοχή της. Απόδειξη ότι περίπου κάθε 16 δευτερόλεπτα ξεκινά μια ρομποτική επέμβαση σε κάποιο νοσοκομείο της υφηλίου. Βεβαίως, πρέπει να τονιστεί ότι η επέμβαση δεν πραγματοποιείται από το ρομπότ αλλά από τον εξειδικευμένο χειρουργό, ο οποίος βρίσκεται σε ειδική κονσόλα δίπλα στον ασθενή και χρησιμοποιεί τις τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρει το ρομποτικό σύστημα. Οι πολυαρθρωτοί βραχίονες του ρομπότ μετα-

Η ρομποτική χειρουργική είναι η αιχμή του δόρατος της χειρουργικής και έχει αλλάξει τα δεδομένα στην αντιμετώπιση του καρκίνου, διευκολύνοντας τις χειρουργικές επεμβάσεις δύσκολα προσπελάσιμων όγκων, ελαττώνοντας σημαντικά την παραμονή που ασθενούς στο νοσοκομείο και τις μετεγχειρητικές επιπλοκές.

Η ρομποτική χειρουργική έφερε την επανάσταση στην καταπολέμηση του καρκίνου

φέρουν εντός της κοιλιάς αυτούσιες τις κινήσεις των χεριών του χειρουργού και στα τρία επίπεδα του χώρου, με απόλυτη ακρίβεια και σταθερότητα, καθιστώντας εφικτές όλες τις δύσκολες επεμβάσεις, χωρίς να χρειάζονται μεγάλες τομές. Δηλαδή η χειρουργική επέμβαση γίνεται με όρους ανοιχτής χειρουργικής, αλλά σε κλειστή κοιλιά, και χωρίς τα μειονεκτήματά της. Η ρομποτική χειρουργική εφαρμόζεται πλήρως σε οποιοδήποτε ιστό ή όργανο βρίσκεται στην κοιλιά και τον θώρακα. Ειδικότερα, η ισχυρή τεχνολογική υποστήριξη που προσφέρει η ροµποτική χειρουργική βοηθά τα μέγιστα τον χειρουργό να διεκπεραιώσει όλες τις εξ ορισμού πολύπλοκες και δύσκολες επεµβάσεις καρκίνου με ποσοστό επιτυχίας που αγγίζει το 100%. Τα αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα της ρομποτικής χειρουργικής περιλαμβάνουν την ελαχιστοποίηση του εσωτερικού χειρουργικού τραύματος και της δημιουργίας μετεγχειρητικών συμφύσεων, την ελαχιστοποίηση της απώλειας αίματος και του μετεγχειρητικού πόνου, το άριστο αισθητικό αποτέλεσμα, την ταχύτερη ανάρρωση, τη γρηγορότερη έξοδο από το νοσοκοµείο και την εξάλειψη όλων σχεδόν των µετεγχειρητικών επιπλοκών (αναπνευστικές, διαπύηση τραύµατος, κήλη, χρόνιο άλγος κ.λπ.). Το τελειότερο τελευταίας γενιάς σύστημα που χρησιμοποιείται διεθνώς είναι το Da Vinci Xi. Το ροµποτικό σύστηµα Da Vinci Xi είναι συνδεδεµένο µε ειδικούς ηλεκτρονι-

κούς υπολογιστές υψηλότατης αναλυτικής ικανότητας, προσφέροντας ακρίβεια και σταθερότητα κινήσεων σε πραγµατικό χρόνο (real time), τρισδιάστατη (3D) απεικόνιση και υψηλή µεγέθυνση. Επίσης, η πλατφόρμα Da Vinci Xi διαθέτει επιπλέον υποστηρικτικά συστήµατα ή προγράμματα (π.χ. ροµποτικό υπερηχογράφο τελευταίας γενιάς ΒΚ 5000, σύστηµα ICG και λειτουργία Firefly, σύστηµα 3D Ιmage Reconstruction που συνδυάζεται με το ΒΚ 5000, ώστε να προκύπτει η τεχνική 3D Image-Guided Surgery κ.λπ.) τα οποία μεγιστοποιούν τη λειτουργία του ροµπότ και εξασφαλίζουν την επιτυχία των επεμβάσεων. Εν κατακλείδι, ο καρκίνος μπορεί να νικηθεί. Η πρόληψη είναι το σημαντικότερο όπλο, αν όμως χρειαστεί κάποια επέμβαση, τότε η χειρουργική, με τον πιο προηγμένο εκφραστή της, τη ρομποτική χειρουργική, μπορεί να δώσει την κατάλληλη και οριστική λύση καταπολέμησής του, ακόμη και σε περιστατικά που αρχικά φαίνονται μη εγχειρήσιμα.

INFO: Ο δρ Παναγιώτης Αθανασόπουλος, διεθνώς πιστοποιημένος ρομποτικός χειρουργός, χρησιμοποιεί αποκλειστικά το ρομποτικό σύστημα Da Vinci Xi και συνεργάζεται με εξειδικευμένο προσωπικό στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών. Έχει ενεργή συµµετοχή σε περισσότερες από 8.000 επεμβάσεις σε όλα τα πεδία της χειρουργικής, εφαρμόζοντας, ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε ασθενούς, και τις τρεις τεχνικές που διενεργούνται παγκοσμίως: την ανοιχτή, την προηγμένη λαπαροσκοπική και τη ροµποτική.

01.02.24

ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου

Πότε απαιτείται χειρουργική επέμβαση για τους όζους του θυρεοειδούς

Ό

ζοι θυρεοειδούς – ένα κοινό πρόβλημα που μπορεί να εμφανιστεί και σε ενήλικες (κυρίως) και σε παιδιά. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πότε μπορεί να χρειαστεί να αφαιρεθούν με χειρουργική επέμβαση. Οι όζοι του θυρεοειδούς αδένα είναι ένα συνηθισμένο πρόβλημα υγείας. Εκτιμάται ότι αν υποβληθεί ο γενικός πληθυσμός σε υπερηχογράφημα για έλεγχο θυρεοειδούς όζοι, έστω και μικροί, θα βρεθούν σε ένα πολύ υψηλό ποσοστό που μπορεί να αγγίζει και το 60-70 % των εξεταζομένων. Οι περισσότεροι από τους όζους αυτούς δεν χρήζουν κάποιας ιδιαίτερης αντιμετώπισης, πέραν μιας περιοδικής παρακολούθησης. Εντούτοις, κάποιοι θα χρειαστεί να αντιμετωπισθούν με χειρουργική επέμβαση, δηλαδή με αφαίρεση θυρεοειδούς. Η χειρουργική επέμβαση χρειάζεται σε 4 βασικές περιπτώσεις:

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Ή ΥΠΟΨΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Ο καρκίνος θυρεοειδούς εκδηλώνεται συνηθέστατα υπό τη μορφή όζου. Συγκεκριμένα ευρήματα στον έλεγχο του ασθενούς μπορεί να υποδηλώνουν αυξημένη πιθανότητα να υποκρύπτεται καρκίνος θυρεοειδούς σε έναν όζο, κατάσταση στην οποία συνηγορεί το θετικό οικογενειακό ιστορικό (π.χ. διάγνωση καρκίνου θυρεοειδούς σε δύο ή περισσότερους συγγενείς πρώτου βαθμού ή ιστορικό κάποιων κληρονομικών γενετικών συνδρόμων, όπως το σύνδρομο ΜΕΝ2). Ύποπτα ευρήματα κατά την κλινική εξέταση (επισκόπηση/ψηλάφηση) συνιστούν η σκληρής υφής διόγκωση του θυρεοειδούς, καθηλωμένη στους γύρω ιστούς, ή οι ψηλαφητοί λεμφαδένες τραχήλου. Άλλη μια αιτία για να υποβληθεί ο ασθενής σε επέμβαση είναι η ύπαρξη ύποπτων ευρημάτων στην απεικόνιση του όζου στο υπερηχογράφημα, όπως οι αποτιτανώσεις, τα ανώμαλα όρια, ο κάθετος προσανατολισμός του όζου, η επέκτασή του εκτός των ορίων του θυρεοειδούς, η άναρχη εσωτερική αγγείωση, η αυξημένη σκληρότητα στην ελαστογραφία και η παρουσία παθολογικών τραχηλικών λεμφαδένων. Τότε πρέπει να γίνει παρακέντηση του ύποπτου όζου με λεπτή βελόνη (FNA) με την καθοδήγηση των υπερήχων και κυτταρολογική εξέταση – με τον συνδυασμό υπερηχογραφήματος και FNA είναι δυνατή σήμερα η διάγνωση του καρκίνου θυρεοειδούς πριν από τη χειρουργική επέμβαση. Επισημαίνεται ότι η πιθανότητα να υποκρύπτεται καρκίνος θυρεοειδούς σε όζους είναι μεγαλύτερη (επί 3-4 φορές) στα παιδιά απ’ ό,τι στους ενήλικες, πράγμα που επιβάλλει ιδιαίτερη προσοχή στον έλεγχο των παιδιατρικών ασθενών.

Η διερεύνηση και η αντιμετώπιση των ασθενών με όζους θυρεοειδούς θα πρέπει να γίνεται από γιατρούς με εξειδίκευση και εμπειρία στην αντιμετώπιση των παθήσεων του θυρεοειδούς, ώστε να λυθεί το πρόβλημα του ασθενούς με τον βέλτιστο τρόπο και τη μέγιστη ασφάλεια.

ΓΙΑ ΟΖΟΥΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ

ΓΙΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

Γενικά, επέμβαση συνιστάται και σε ευμεγέθεις όζους (διαμέτρου άνω των 30 ή κατ’ άλλους των 35 χιλιοστών), κι αυτό γιατί οι όζοι αυτοί συνηθέστατα συνοδεύονται από συμπτώματα και ενίοτε από πιεστικά φαινόμενα σε παρακείμενα ανατομικά στοιχεία, όπως η τραχεία (προκαλώντας δύσπνοια) ή ο οισοφάγος (προκαλώντας δυσκαταποσία). Επιπλέον, οι όζοι αυτοί είναι αυτόνομοι, δηλαδή δεν υπακούουν στους φυσιολογικούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς του οργανισμού, και σταδιακά συνεχίζουν να αυξάνουν σε μέγεθος.

Μια εμφανής διόγκωση στον τράχηλο λόγω της παρουσίας όζου είναι ένδειξη επέμβασης, καθώς αλλοιώνει την εικόνα του σώματος σε ένα κατεξοχήν ευδιάκριτο σημείο, όπως ο τράχηλος.

ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΞΙΚΟΥ ΑΔΕΝΩΜΑΤΟΣ

Γεώργιος Σακοράφας Χειρουργός θυρεοειδούς και παραθυρεοειδών στα νοσοκομεία Ευγενίδειο, Ιατρικό Ψυχικού και Μητέρα, επίκουρος καθηγητής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών και τ. συντονιστής διευθυντής χειρουργικής κλινικής Αγίου Σάββα

Σε κάποιες περιπτώσεις, ο όζος υπερλειτουργεί, παράγοντας αυξημένες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών, με αποτέλεσμα την εμφάνιση υπερθυρεοειδισμού. Πρόκειται για το λεγόμενο τοξικό αδένωμα που αντιμετωπίζεται χειρουργικά.

LiFO 01.02.24

51

the ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΝΕΕΣ ΑΦΙΞΕΙΣ PERSONAL SHOPPER ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ

g ood LIF O

800

8 αθηναϊκά μπαρμπέρικα που έχουν αναγάγει την ανδρική περιποίηση σε εμπειρία.

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Από τη Λίνα Ιντζεγιάννη Φωτό: Γιώργος Ξανθινάκης

Barbershops 52

LiFO

01.02.24

Αναβιώνει τη χρυσή εποχή του μπαρμπέρικου με έναν σύγχρονο τρόπο.

Μεταμορφώσεως 20, Άλιμος 210 9825906/ Λεωφ. Ιωνίας 170, Άλιμος 210 98259008/ Θεμιστοκλέους 14, Παλαιό Φάληρο 210 9803001/ mrcut.gr Social: mrcutbarbershop

όταν ξεκινάς μια δουλειά χωρίς να ξεχνάς ότι κάποτε εσύ ήσουν ο πελάτης, τότε έχεις κερδίσει την πρώτη πίστα μέχρι την επιτυχία. Ακολουθούν πολλές ακόμα, αλλά είναι σημαντικό πάντα να έχεις στο μυαλό σου ότι θέλεις να προσφέρεις όλα εκείνα που θα αναζητούσες κι εσύ ο ίδιος. Οι άνθρωποι του Mr. Cut δεν ξεχνούν την εποχή που πήγαιναν στον κουρέα και αυτή υπήρξε η βάση της δημιουργίας ενός barber shop με στόχο την αναβίωση μιας άλλης εποχής, τότε που μέσα σε ένα κλίμα χαλαρότητας και φιλικής ατμόσφαιρας κάθε άνδρας επισκεπτόταν το κουρείο της γειτονιάς του. Μια ομάδα έμπειρων barbers αναλαμβάνει να προσφέρει όλα όσα επιθυμείς, θυμίζοντας ότι η ομορφιά και η φροντίδα είναι και ανδρική υπόθεση, και μάλιστα έχει τις ρίζες της στο παρελθόν. Δεν είναι τυχαίο ότι το Mr. Cut βρίσκεται σε δύο σημεία των νοτίων προαστίων (σε Άλιμο και Παλαιό Φάληρο) και ετοιμάζεται για τρίτο χώρο στο Καλαμάκι, που έρχεται σύντομα. Εδώ μπορείς να ζητήσεις το κούρεμα που θέλεις – ακόμα και να πας με τη φωτογραφία όπου το έχεις δει– και να είσαι σίγουρος πως οι barbers θα το προσαρμόσουν στο δικό σου στυλ για νιώθεις, μέρες μετά, το ίδιο όμορφα με τη στιγμή που βγήκες από το Mr. Cut. Ο χώρος με τις vintage λεπτομέρειες συνδέει την παράδοση του barbering με όλες τις σύγχρονες τάσεις και τεχνικές αλλά και με τις καλύτερες συνθήκες εξυπηρέτησης που σε κάνουν να αισθάνεσαι μοναδικός. Άλλωστε, αυτό δεν αναζητάμε όλοι όταν θέλουμε να μας περιποιηθούν; Να νιώσουμε ότι κάποιος άλλος μας φροντίζει με έναν τρόπο απολύτως προσωπικό. Στο Mr. Cut θα βρεις τον δικό σου χώρο για να νιώσεις καλά και να ξεκουραστείς, ενώ απολαμβάνεις κάθε λεπτό. Οι κρατήσεις γίνονται και μέσα από το site.

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Mr. Cut

Showtime

Ένα σύγχρονο κουρείο που ξέρει να φροντίζει την εικόνα κάθε άνδρα.

BARBERSHOPS

Λεωφ. Κηφισίας 103, Αμπελόκηποι 210 6922762/ Ηρακλείτου 1, Κολωνάκι 210 3624662 showtimebarberclub. com Social: showtime. barber.club

barbershop ’ή κουρείο; Το Showtime γεφυρώνει αυτό το χάσμα –αν υπήρξε ποτέ–, επαναφέροντας στη θέση τους τα πράγματα. Ο σύγχρονος άνδρας χρειάζεται τον χώρο του, εκεί όπου θα βρει τους ειδικούς για το κούρεμα, την περιποίηση γενειάδας, το ξύρισμα ή ακόμα και για τη φροντίδα της επιδερμίδας του. Με δύο μαγαζιά σε Κολωνάκι και Αμπελόκηπους, η ομάδα αυτού του σύγχρονου μπαρμπέρικου καλωσορίζει πελάτες κάθε ηλικίας και προσφέρει έναν χώρο που συνδυάζει barbering και κομμωτική τέχνη για να καλύψει τις επιθυμίες κάθε άνδρα. Κι επειδή το στυλ ξεκινά από μικρή ηλικία, το barber club στην Ηρακλείτου φροντίζει και τα αγορίστικα κεφαλάκια που ξεχωρίζουν. Όσο για τους άνδρες που θέλουν να προσφέρουν στον εαυτό τους κάτι περισσότερο, υπάρχει το VIP πακέτο που περιλαμβάνει ξύρισμα και περιποίηση δέρματος, μια εμπειρία που σε αφήνει χαλαρωμένο και σίγουρα ευχαριστημένο από κάθε στιγμή που περνάς στο Showtime. Δεν είναι τυχαίο ότι κανείς δεν φεύγει αμέσως μόλις τελειώσει το κούρεμά του, αλλά μένει να απολαύσει ένα ποτό και να ευχαριστηθεί τον χρόνο που αφιερώνει στην ομορφιά του. Κλασικό κούρεμα ή κούρεμα με shaver, ξύρισμα με φαλτσέτα και σάουνα προσώπου και, φυσικά, ξύρισμα ή τριμάρισμα είναι κάποιες από τις υπηρεσίες που το Showtime προσφέρει στην πιο ποιοτική εκδοχή τους. Η φιλόξενη ομάδα καταφέρνει να σε κάνει να νιώσεις όμορφα και να απολαύσεις τη φροντίδα στα έμπειρα χέρια τους, συνδυάζοντας το προσωπικό στυλ με ένα πραγματικά καλό κούρεμα, όπως ακριβώς συνέβαινε στα αυθεντικά κουρεία του παρελθόντος.

LiFO 01.02.24

53

BARBERSHOPS

Kerk’s BARBERSHOP

Μια ομάδα που αναλαμβάνει τη φροντίδα της εικόνας σου.

είναι ωραίο να νιώθεις ότι μπορείς να προσφέρεις στον εαυτό σου τη φροντίδα και την περιποίηση που χρειάζεται, κι αυτό δεν είναι πλέον προνόμιο των γυναικών αλλά και των ανδρών. Το Kerk’s είναι ένα από τα αγαπημένα barbershops της Αθήνας, που εντυπωσιάζει με την όλη αισθητική του αλλά και με τις υπηρεσίες του που βάζουν στο επίκεντρο την ομορφιά του σύγχρονου άνδρα. Ο χώρος αναβιώνει τα μπαρμπέρικα της Αγγλίας τη δεκαετία του '50 και οι old school αναφορές βρίσκονται παντού: στις δερμάτινες καρέκλες του κουρέα, στα σκούρα ξύλινα έπιπλα και, φυσικά, σε κάθε λεπτομέρεια που έχει στόχο να σε μεταφέρει σε μια άλλη εποχή. Το Kerk’s, εκτός από τον προσεγμένο σχεδιασμό, διαθέτει και μια ομάδα από επαγγελματίες barbers που θα συζητήσουν κάθε σου ανάγκη και θα πάρουν σοβαρά την υπόθεση κούρεμα ή περιποίηση γενειάδας. New age ή κλασικό στυλ, ό,τι κι αν είναι αυτό που σε εκφράζει, θα βρουν τον τρόπο να ταιριάξει με το πρόσωπο και την προσωπικότητά σου. Άλλωστε, η εικόνα μας δεν είναι ένας τρόπος να δηλώσουμε ποιοι είμαστε; Στο Kerk’s το γνωρίζουν καλά και όχι μόνο ασχολούνται με την εικόνα σου αλλά σε συμβουλεύουν και πώς να τη διατηρήσεις με μια σειρά από προϊόντα περιποίησης και styling όπως ζελέ, κρέμες, πομάδες ή κεριά. Επιλέγοντας το κατάλληλο για το δικό σου κούρεμα, μπορείς να νιώθεις κάθε μέρα ότι τουλάχιστον δεν έχεις μια κακή hair day. Το ίδιο premium είναι και το beard trimming που ολοκληρώνει το στυλ σου. Αυτό το στυλ είναι μια υπόθεση που άνετα εμπιστεύεσαι στα χέρια της ομάδας του Kerk’s.

Πανόρμου 11-13, Αθήνα 213 0336422 www. kerksbarbershop.gr Facebook: kerksbarbershop Instagram: kerks_barbershop

Yard 22

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Εδώ νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε μια οικεία αυλή.

54

LiFO

το yard 22 είναι το barbershop που δεν θα βαρεθείς ποτέ! Ένας χώρος βουτηγμένος στη φύση, με απίστευτα vibes, ιδιαίτερος, που σε κάνει να απολαμβάνεις την κάθε στιγμή νιώθοντας ότι βρίσκεσαι σε ένα οικείο στέκι όπως η αυλή ενός αγαπημένου προσώπου. Αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας, αφού η ώρα του κουρέματος ή της όποιας περιποίησης θέλεις να προσφέρεις στον εαυτό σου πρέπει να είναι μια αληθινή απόδραση από την καθημερινότητα, που την αφιερώνεις σ’ εσένα χωρίς να κοιτάξεις ούτε μία φορά το ρολόι σου. Η ομάδα του Yard 22, που δημιούργησε ο Αλέξανδρος Μάττας, ξέρει καλά πώς να δημιουργεί μια τέτοια εμπειρία που να ξεφεύγει από τις κλασικές υπηρεσίες του barbering. Έτσι όλοι μαζί καταφέρνουν να ακολουθούν τις τάσεις και με συνεχή ενημέρωση να εξελίσσουν την τέχνη τους, αναγνωρίζοντας ποιος είναι ο κάθε πελάτης, ποια είναι η προσωπικότητά του και τι θα του ταίριαζε ώστε να εκφράζει πάντα τον αληθινό εαυτό του. Αν σε όλα αυτά προσθέσεις την οικολογική φιλοσοφία που αντικατοπτρίζεται σε κάθε λεπτομέρεια –από τον σχεδιασμό μέχρι τα προϊόντα styling που προτείνονται–, καταλαβαίνεις γιατί το Yard 22 είναι ένα αγαπημένο στέκι για όσους θέλουν να νιώσουν ότι η εικόνα τους γίνεται τρόπος να εκφραστούν. Οι μουσικές, το φιλόξενο περιβάλλον και, φυσικά, η υψηλή αισθητική που χαρακτηρίζει τις υπηρεσίες αλλά και την ατμόσφαιρα δημιουργούν έναν χώρο που επαναπροσδιορίζει τη μόδα με τόλμη και σιγουριά, κάνοντάς την και πάλι προσωπική υπόθεση του καθενός.

Υμηττού 22, Χολαργός 215 5651772 www.yard22.gr Facebook: Yard 22 Barbers Instagram: yard_22_

01.02.24

Ένα new age barbershop στα βόρεια προάστια.

Καραολή & Δημητρίου 9, Άγιος Στέφανος 210 8004368 Social: localsbarber_ athens

το local’s είναι ένα barbershop φτιαγμένο από ταξίδια και πολλή αγάπη. Ο Χρήστος Γαβαλάς αποφάσισε να δημιουργήσει έναν χώρο για να στεγάσει το πάθος του, αλλά και το ταλέντο του, με εικόνες επηρεασμένες κυρίως από Νέα Υόρκη και Βερολίνο. Τοίχοι με graffiti all over και συλλεκτικά αντικείμενα που έχει φέρει από ταξίδια ή έχει ανακαλύψει παρατημένα δημιουργούν έναν μικρόκοσμο που μοιάζει σαν να έχεις μπει στις σελίδες κάποιου κόμικ. Πρωταγωνιστής ο κλόουν Ronald McDonald, μασκότ της γνωστής αλυσίδας, που κάθεται αναπαυτικά σε μια γωνιά του χώρου. Σε αυτό το ιδιαίτερο barbershop θα απολαύσεις την περιποίηση των experts, μιας ομάδας από τέσσερα άτομα, που αναλαμβάνουν το κούρεμα, το ξύρισμα ή τη φροντίδα που κάθε τόσο χρειάζεται ο άνδρας.

Mullet και drop fades είναι τα νέα trends που δουλεύονται καθημερινά, αλλά όποιο κι αν είναι το κούρεμα που θέλεις, στο Local’s θα σε συμβουλέψουν με ποιον τρόπο θα ταιριάξει στα δικά σου χαρακτηριστικά. Εκτός από τους άνδρες, οι barbers δημιουργούν και γυναικεία κουρέματα με πιο ιδιαίτερο στυλ – σημαντικό tip για όσες δεν βρίσκουν αυτό που θέλουν στο κλασικό κομμωτήριο. Όσο για το ανδρικό φύλο, στις καρέκλες του Local’s θα δεις να κάθονται από μωρά μέχρι μεγάλοι σε ηλικία που δεν παύουν να αναζητούν το καλύτερο για την εικόνα τους. Και για να διατηρήσεις αυτή την εικόνα, υπάρχει μια σειρά από προϊόντα που θα σε βοηθήσουν να κάνεις το δικό σου καθημερινό styling για να νιώθεις γεμάτος αυτοπεποίθηση. Το Local’s είναι το barber shop των βορείων προαστίων που φέρνει στον χώρο μια νέα άποψη και με σταθερά βήματα κινείται προς το μέλλον – και ίσως αργότερα και προς το κέντρο της Αθήνας.

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Local’s

Peaky Barbers Το barbering του παρελθόντος γίνεται μια άκρως σύγχρονη εμπειρία.

BARBERSHOPS

Βεΐκου 46Α, Κουκάκι 210 9245521/ Λεωφ. Μεσογείων 29, Αμπελόκηποι 210 7785657 www. peakybarbers.gr Facebook: peaky_barbers_ athens, Peaky Barbers Ambelokipi Instagram: peakybarbers.gr

το barbering είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία που σε γυρνάει στο παρελθόν για να σου θυμίσει ότι η ανδρική περιποίηση είναι πολύ παλιά υπόθεση. Μετά τα πράγματα άλλαξαν, ευτυχώς, αλλά έπρεπε να περάσουν κάποια χρόνια για να ξαναδούμε τα μπαρμπέρικα να εμφανίζονται στη ζωή μας, και μάλιστα με έναν τρόπο που δεν γίνεται να μην τα προσέξεις.

To Peaky Barbers είναι σίγουρα από τους άξιους εκπροσώπους της κατηγορίας και δεν είναι τυχαίο ότι βρίσκεται σε δύο σημεία του κέντρου – σε Κουκάκι και Αμπελόκηπους–, φιλοξενώντας καθημερινά άνδρες κάθε ηλικίας, στυλ και άποψης που θέλουν να φροντίσουν την εικόνα τους. Σε αυτό η ομάδα του Peaky Barbers βάζει την πολύχρονη εμπειρία της και προσφέρει προσωποποιημένα αυτό που χρειάζεται ο καθένας. Από κούρεμα new age ή old school, ξύρισμα ή τριμάρισμα γενειάδας, περιποίηση με ζεστές πετσέτες και άλλες θεραπείες, ακόμα και συμβουλές για να διατηρήσεις το κούρεμά σου με τα κατάλληλα προϊόντα, όλα όσα μπορεί να χρειάζεται ο σύγχρονος άνδρας βρίσκονται συγκεντρωμένα σε αυτά τα δύο σημεία που ξεχωρίζουν για την αισθητική και την παρεΐστικη ατμόσφαιρα. Φτιαγμένα για να σε γυρίζουν στην Αγγλία της δεκαετίας του ’30, τα Peaky Barbers είναι στέκι για συζήτηση, άραγμα, καφέ ή ποτό που συνήθως συνοδεύουν την όλη εμπειρία. Μια εμπειρία που δεν αφορά μόνο το κούρεμα αλλά την αίσθηση χαλάρωσης και ξεκούρασης που όλοι χρειαζόμαστε κάθε τόσο. Η ομάδα των Peaky Barbers τα προσφέρει όλα αυτά και το κάνει τόσο καλά ώστε να συνδέει το όνομά της με το barbering που ενώνει το χτες με το σήμερα.

LiFO 01.02.24

55

BARBERSHOPS

JJ Barbershop Ένα μπαρμπέρικο με ιδιαίτερη ταυτότητα προσφέρει στιγμές χαλάρωσης.

jj, όπως λέμε jason και jim. Ο Ιάσονας και ο Δημήτρης δημιούργησαν ένα barbershop και του έδωσαν ένα ξεχωριστό στυλ που δεν θυμίζει τα υπόλοιπα. Με ένα πιο scandinavian design, όπου πρωταγωνιστεί αυτό το φανταστικό παστέλ της μέντας, το ανοιχτόχρωμο ξύλο και το λευκό, το JJ Barbershop έχει τη δική του μοναδική ταυτότητα. Φωτεινό και φιλόξενο, γίνεται στέκι όπου όλη η παρέα σε υποδέχεται με χαμόγελο για να προσφέρει premium υπηρεσίες grooming αλλά και μια συνολική εμπειρία περιποίησης. Εκτός από τον Ιάσονα και τον Δημήτρη, η ομάδα συμπληρώνεται από τον Πασχάλη, την Ηλιάνα και τον Γιώργο, που γνωρίζουν τα μυστικά του barbering και φροντίζουν να προσαρμόζουν σε κάθε πελάτη αυτό που ζητάει με τρόπο ώστε να του ταιριάζει απόλυτα. Το κούρεμα και το ξύρισμα σε κάθε εκδοχή –new age ή old school– γίνονται μικρές, καθημερινές απολαύσεις που θέλεις να προσφέρεις στον εαυτό σου, ενώ χαλαρώνεις στα χέρια των barbers. Και επειδή οι δύο δημιουργοί του JJ είναι φίλοι από παλιά καταφέρνουν να περάσουν τη δική τους καλή διάθεση και την παρεΐστικη ατμόσφαιρα σε τέτοιο βαθμό που δεν αισθάνεσαι πια ότι επισκέφτηκες τον κουρέα σου αλλά ότι βρίσκεσαι σε έναν αγαπημένο χώρο με φίλους και όσο βρίσκεσαι εκεί θα περάσεις καλά. Απλώς κάθεσαι αναπαυτικά στις vintage καρέκλες –ταιριάζουν τέλεια με τη μίνιμαλ αισθητική– για να απολαύσεις κούρεμα και ξύρισμα αλά παλαιά. Άλλωστε ο στόχος όλης της ομάδας είναι να προσφέρει καθημερινές στιγμές ευτυχίας και να κάνει τους πελάτες να φεύγουν με χαμόγελο. Και τα δύο τα καταφέρνει πολύ καλά!

Ιπποκράτους 162, Αθήνα 210 7708474 www. thejjbarbershop.gr/ Facebook: JJ Barbershop Instagram: thejjbarbershop

Boss Hogg

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Αντρική ομορφιά και φροντίδα συνδυάζονται με events και διασκέδαση.

56

LiFO

αν το barbering ως τέχνη σε γυρίζει σε μια άλλη εποχή, το Boss Hogg σίγουρα σου θυμίζει τα λατρεμένα ’80s και την εμβληματική σειρά «Dukes». Ο κομισάριος με τα πούρα και την γκαφατζίδικη έκφραση, που κάθε τόσο τα έβαζε με τον σερίφη και τελικά πάντα έβγαινε χαμένος, έχει δώσει το όνομά του σε αυτό το barber shop που έχει να πει πολλά, τουλάχιστον στη δική μας γενιά. Δεν είναι όμως μόνο το όνομα που κάνει το Boss Hog να ξεχωρίζει, είναι και όλη η κουλτούρα που εκπροσωπεί ως χώρος συνάντησης με πολλές και διαφορετικές αφορμές. Εδώ διοργανώνονται κάθε τόσο διαφορετικά events, μουσικά live, ακόμα και μικρές παραστάσεις-performances, ενώ μπορεί να πετύχεις κάποια έκθεση ζωγραφικής που ταιριάζει με τον χώρο και το όλο concept. Ο Αντώνης Ράπτης, που δημιούργησε αυτό το μπαρμπέρικο, έβαλε μέσα σε αυτό μεγάλο κομμάτι από την προσωπικότητά του αλλά και πολλά από τα αντικείμενα που συλλέγει, τα οποία έχουν βρει τη θέση τους εκεί, κάνοντας ένα ιδιαίτερο statement. Εκτός από την εικόνα που σε κάνει να θέλεις να επισκεφτείς το Boss Hogg είναι και η ουσία των υπηρεσιών που σε κάνουν σταθερό πελάτη.

Premium παροχές φροντίδας και ομορφιάς που καλύπτουν όλες τις ανάγκες του άνδρα, κούρεμα, ξύρισμα, περιποίηση γενειάδας, ακόμα και μάσκες περιποίησης, από αντιγηραντικές μέχρι ό,τι άλλο μπορεί να χρειάζεται η ανδρική επιδερμίδα. Μάλιστα, εδώ θα βρεις και προϊόντα private label που θα σε ενθουσιάσουν, αφού ο Αντώνης γνωρίζει καλά το κεφάλαιο κοσμετολογία. Το Boss Hogg είναι ένα μπαρμπέρικο-στέκι για να φροντίζεις το στυλ σου, αλλά ταυτόχρονα για να περνάς καλά, που είναι και το ζητούμενο σήμερα.

Μεϊντάνη 21, Κουκάκι 210 9225617 Social: boss_hogg

01.02.24

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Νέες Αφίξεις Ολοκαίνουργιες προτάσεις για φαγητό, ποτό και shopping στην Αθήνα. Από τη Λίνα Ιντζεγιάννη Φωτό: Θάλεια Ιωάννου

Κάβα Solera

Δημιουργεί τη δική της οινική εμπειρία με εκλεκτές in house ποικιλίες.

ΝΕΕΣ ΑΦΙΞΕΙΣ

Ανδρέα Παπανδρέου 77, Χαλάνδρι, 210 6818858 Social: cava_solera Instagram: @‌cava_solera, @‌krasopoulio

όσο ψαγμένος foodie κι αν είσαι, ο τρόπος που ένα καλό κρασί ή ένα απόσταγμα προκαλεί τον ουρανίσκο σου είναι μοναδικός. Τα αρώματα, τα χρώματα, οι γεύσεις που διαδέχονται η μία την άλλη συνδυάζονται σε μια εμπειρία που συναρπάζει. Η Κάβα Solera ήρθε στο Χαλάνδρι για να μοιράσει τέτοιες εμπειρίες μέσα σε έναν χώρο που μοιάζει με ευρωπαϊκό delicatessen αφιερωμένο στην απόλαυση που κρύβει μια εκλεκτή φιάλη. Εδώ θα βρεις οινικές ετικέτες του παγκόσμιου αμπελώνα, από τις πιο mainstream μέχρι τις πιο premium, αλλά και εκλεκτά αποστάγματα, με μεγάλο πρωταγωνιστή την κατηγορία malt oυίσκι. Μάλιστα, αν είσαι λάτρης της κατηγορίας, μπορείς να δοκιμάσεις σε ειδικά testing glasses περισσότερες από 60 ετικέτες που είναι ανοιχτές για γευσιγνωσία. Στην Κάβα Solera η υπόθεση κρασί δεν περιορίζεται στις φιάλες που έρχονται από επιλεγμένα οινοποιεία όλου του κόσμου. Καθώς η ομάδα περιλαμβάνει εξειδικευμένους οινολόγους, οινοποιεί τις δικές της in house ποικιλίες που μπορείς να προμηθευτείς για το σπίτι ή να δοκιμάσεις σε κάποια από τα κορυφαία εστιατόρια της πόλης. Η Μαλαγουζιά, που δύσκολα βρίσκεις σε χύμα εκδοχή, είναι μία από τις προτάσεις της Κάβα Solera που συνολικά φτάνουν τις 10. Syrah, Trebbiano, Ασύρτικο περνούν από μια εκλεκτή διαδικασία οινοποίησης που ακολουθεί τα γαλλικά πρότυπα και το αποτέλεσμα είναι κρασιά που βραβεύονται σε διεθνείς διαγωνισμούς. Οι άνθρωποι στην Κάβα Solera, γνώστες του κρασιού που γράφουν τη δική τους ιστορία στον χώρο από το 1987, θα σε κατευθύνουν για να βρεις αυτό που σου ταιριάζει, ενώ τα delicatessen προϊόντα μπορούν να συνοδεύσουν την επιλογή σου για ένα μοναδικό pairing. Σύντομα αυτό το pairing θα μπορείς να το απολαύσεις στον χώρο με θεματικές βραδιές που συνδυάζουν τις γεύσεις όπως πρέπει για να νιώθεις ότι δοκιμάζεις μια εντελώς διαφορετική πλευρά της απόλαυσης.

LiFO 01.02.24

57

ΑΦΙΞΕΙΣ Ν ΕΕ Σ

MENTIROSA Tacos & κοκτέιλ στην καρδιά του Κεραμεικού.

«feed me tacos and tell me i’m pretty»: Με αυτήν τη φωτεινή επιγραφή σε καλωσορίζει το Mentirosa σε μια γευστική εμπειρία που μοιάζει με φιέστα γεμάτη χρώματα και θετικά vibes. Το νέο μεξικάνικο που ήρθε στον Κεραμεικό είναι μια αυθεντική taqueria που δεν κάνει υποχωρήσεις στη γεύση και τολμά να παρουσιάσει τις αυθεντικές συνταγές φτιαγμένες με τα πιο ποιοτικά υλικά. Ανεβαίνοντας τα σκαλάκια του Mentirosa, θα νιώσεις ότι επισκέπτεσαι έναν καλό φίλο που σε υποδέχεται στην πόρτα, πάντα πρόθυμος να μοιραστεί μαζί σου τις μοναδικές συνταγές του Μεξικού για να σε περιποιηθεί. Φυσικά και θα δοκιμάσεις το περίφημο Al pastor με χοιρινό, το ιδιαίτερο Barbacoa με σιγοψημένη αρνίσια σπάλα –σταθερό best seller–, το Cochinita Pibil αλλά και το Arrachera με μοσχάρι μαγειρεμένο σε μπίρα. Ο χώρος, φτιαγμένος με τα έντονα χρώματα της μεξικάνικης κουλτούρας, μοιάζει με μια χαρούμενη hacienda που δεν έχει ανάγκη τα κλασικά φολκλόρ στοιχεία αλλά καταφέρνει να σε κάνει κομμάτι ενός διαφορετικού πολιτισμού γεμάτου από την ένταση των γεύσεων, τη δροσιά της αυθεντικής Μαργαρίτας και την ατμόσφαιρα της γιορτής. Το εντυπωσιακό μπαρ με τα παραδοσιακά πλακίδια talavera σερβίρει παραδοσιακά μεξικάνικα κοκτέιλ που ταιριάζουν τέλεια με τα tacos και έχουν ως βάση την premium tequila και το mezcal. Εδώ θα δοκιμάσεις την πιο ισορροπημένη Μαργαρίτα που έχεις γευτεί και μια άκρως αυθεντική Paloma –εθνικό ποτό του Μεξικού– αλλά και πολλά global cocktails που συνοδεύουν τις γεύσεις. Ο καταπράσινος κήπος του Mentirosa –δεν μπορεί να λείπει από μια hacienda– παραμένει ανοιχτός και τον χειμώνα και φιλοξενεί τις παρέες που προτιμούν να καθίσουν έξω, στη θερμαινόμενη αυλή. Άλλωστε σε αυτό το στέκι η θερμοκρασία είναι πάντα υψηλή χάρη στην εμπειρία που μοιάζει με μια γιορτή φιλοξενίας.

Θερμοπυλών 41, Κεραμεικός, 6981 647031 Social: Mentirosa.Athens

Rolling Bar

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Ένα αυθεντικό μπαράκι ήρθε στο Παγκράτι.

58

LiFO

πού πηγαίνεις όταν θέλεις να πιεις ένα ποτό; Και εννοώ αυτό το ποτό που απολαμβάνεις σε ένα μπαράκι φτιαγμένο αποκλειστικά για βραδινές βόλτες, χωρίς πιάτα να περνάνε από μπροστά σου και χωρίς να σκέφτεσαι πώς θα γκρουβάρεις όταν δίπλα σου μια παρέα κάθεται για φαγητό. Το Rolling Bar είναι το new entry που ήρθε στο Παγκράτι για να μας θυμίσει ότι κάποτε η μέρα και η νύχτα ήταν δύο διαφορετικές έννοιες. Αφιερωμένο, λοιπόν, στην afternoon πλευρά της διασκέδασης, αυτό το μπαράκι είναι ένα μικρό στέκι με μεγάλο εκτόπισμα μόνο και μόνο γιατί μένει σταθερό στην ταυτότητά του. Εδώ θα απολαύσεις το ποτό σου από την ενημερωμένη κάβα –περιλαμβάνει μια σειρά από single malt ουίσκι, παλαιωμένα ρούμια και premium αποστάγματα– αλλά και τα εκπληκτικά βραδινά κοκτέιλ που δημιουργεί ο Σταύρος Tιτάκης, γνωστός από βραδινά μαγαζιά της Αθήνας που έχουμε αγαπήσει. Μην παραλείψεις να δοκιμάσεις το Negroni του Rolling Bar, ένα από τα καλύτερα που έχεις δοκιμάσει, αλλά και τις signature προτάσεις που θα λατρέψουν οι cocktail lovers. Οι μουσικές κινούνται σε ήχους groovy, funk, jazz και disco που σου φτιάχνουν τη διάθεση και σε γυρίζουν στην εποχή της αυθεντικής διασκέδασης μπροστά από μια μπάρα. Ο χώρος, με τους φωτισμούς που κάνουν τα χρώματά του ακόμα πιο έντονα, είναι ζεστός και λόγω μεγέθους δημιουργεί το αίσθημα της παρέας από την πρώτη στιγμή. Μπορείς, αν θέλεις, να καθίσεις στα σκαμπό έξω, που λόγω καιρού αποτελούν επιλογή χειμώνα - καλοκαίρι. Στο Rolling Bar θα βρεις από τις 6 το απόγευμα ένα στέκι που τιμά την υπόθεση ποτό και μένει πιστό σε αυτή την πλευρά της απόλαυσης.

Τιμοθέου 7, Παγκράτι Social: rollingbar7

01.02.24

Ένα νέο στέκι αναζωογονεί την πλατεία Καρύτση.

Πλατεία Καρύτση 5, 210 3257673 Social: glug_glug_athens

h εμβληματική πλατεία καρύτση στο κέντρο της αθήνας είναι μια γειτονιά γεμάτη ψιθύρους που απλώνονται στα λιθόστρωτα δρομάκια, ενώ αναπνέεις τη νοσταλγία μιας άλλης εποχής. Σε αυτό το ιδιαίτερο σημείο του κέντρου, λοιπόν, μόλις έκανε την εμφάνισή του ένας νέος χώρος που θα γράψει το δικό του κεφάλαιο στη γεύση και στη φιλοξενία. Το Glug Glug είναι ένα καταφύγιο για τους λάτρεις του κρασιού αλλά και τους γνώστες της eclectic μουσικής, που αποδεικνύει καθημερινά το πάθος και την αφοσίωση των δύο δυναμικών γυναικών που βρίσκονται από πίσω. Η Τζούλια και η Μαρία Σπυροπούλου, εκτός από την κοινή τους αγάπη για τον χώρο της γεύσης, μοιράζονται την εμμονή τους στην ποιότητα και στην αυθεντική φιλοξενία αλλά και στη λατρεία τους για την πλατεία Καρύτση, στην οποία μέχρι τώρα σύχναζαν ως θαμώνες. Το Glug Glug ήρθε για να μεταμορφώσει την περιοχή, προσφέροντας ένα σημείο που σφύζει από ζωή, απηχώντας την ενέργεια περασμένων εποχών. Στη νέα spritzeria του κέντρου μπορείς να επιλέξεις από μια μεγάλη ποικιλία εκλεκτών κρασιών που με κάθε γουλιά σε ταξιδεύουν στους αμπελώνες της ποιοτικής χειροτεχνίας. Το μενού με υπερηφάνεια παρουσιάζει μια σειρά από πιατέλες τυριών, αλλαντικών και pizzetti, πιάτα φροντισμένα που μπορούν να συνοδεύσουν τις οινικές ετικέτες ή τα δροσιστικά κοκτέιλ και να δημιουργήσουν μια συμφωνία γεύσεων. Το Glug Glug δεν είναι απλώς ένα wine bar, είναι μια αναζωογόνηση της ιστορικής πλατείας, ένας φόρος τιμής στο παρελθόν και μια γιορτή του παρόντος. Συνδυάζοντας τη γαστρονομία, την προσεγμένη ατμόσφαιρα και τη δέσμευση για γνήσια φιλοξενία, σε προσκαλεί να απολαύσεις τη μαγεία της πλατείας Καρύτση με τρόπο που ξεπερνά τον χρόνο.

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

Glug Glug

Βιβλιοστάτης

Χιλιάδες τίτλοι βιβλίων σε ένα καφέ που επαναφέρει τη χαρά της ανάγνωσης.

Ν ΕΕ Σ ΑΦΙΞΕΙΣ

Χαϊμαντά 17, 1ος όροφος, Χαλάνδρι, 210 6811378 www.vivliostatis.gr, Social: @ vivliostatiscafe Δευτ.-Σάβ.

10:00-18:00

δεν ξέρω αν υπάρχει πιο απολαυστική και χαλαρωτική στιγμή από εκείνη που ανοίγεις ένα αγαπημένο βιβλίο, ενώ κρατάς στο χέρι έναν ζεστό, αρωματικό καφέ. Ο Βιβλιοστάτης είναι ο χώρος που φιλοξενεί αυτές τις στιγμές, προσφέροντας μια βιβλιοθήκη 6.000 τόμων που περιλαμβάνει βιβλία λογοτεχνικά, φιλοσοφικά, δοκίμια, ιστορικά, ταξιδιωτικά, λεξικά, αλλά και βιβλία τέχνης στα ελληνικά και στα γαλλικά. Η νέα βιβλιοθήκη-καφέ που άνοιξε στο Χαλάνδρι τον Οκτώβριο είναι ένα εκπληκτικό concept που έρχεται να αποδείξει ότι ακόμα και στην εποχή των social media η ανάγνωση παραμένει μια σταθερή αξία που κάνει τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα. Εδώ μπορείς να αναζητήσεις το βιβλίο που θέλεις ή να ανακαλύψεις ένα συγγραφικό διαμάντι και να χαθείς στις σελίδες του, όσο απολαμβάνεις εκλεκτό καφέ ή ρόφημα Richard, μια παγωμένη μπίρα μικροζυθοποιίας ή ένα ποτήρι κρασί από τα οινοποιεία της Σικίνου και της Ικαρίας, καθώς και σπιτικά συνοδευτικά γλυκά και αλμυρά σνακ. Μάλιστα, την επόμενη φορά θα βρεις το βιβλίο σου στη βιβλιοθήκη με έναν σελιδοδείκτη που γράφει το όνομά σου για να θυμάσαι σε ποια σελίδα το άφησες. Η αρχειοθέτηση στη συλλογή του Βιβλιοστάτη γίνεται σύμφωνα με το πρόγραμμα open ABEKT του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου και, αν θέλεις, μπορείς να χαζέψεις τον ηλεκτρονικό κατάλογο με τα βιβλία στο www.vivliostatis.gr. Η πλούσια δισκοθήκη με βινύλια και CDs συμπληρώνει την ατμόσφαιρα και, αν θέλεις, μπορείς να επιλέξεις εσύ τη μουσική του χώρου σε μια σχέση απόλυτης αλληλεπίδρασης και οικειότητας που αλλάζει όλη την εμπειρία. Στη μικρή μουσική σκηνή με πιάνο φιλοξενούνται μουσικές εκδηλώσεις και παρουσιάσεις βιβλίων. Χώρος για διάβασμα, μελέτη, ξεκούραση, διασκέδαση και ψυχαγωγία με όλη τη σημασία της λέξης, ο Βιβλιοστάτης σε καλεί να ανακαλύψεις και πάλι τη χαρά της ανάγνωσης και της πνευματικής τέρψης.

LiFO 01.02.24

59

PERSONAL SHOPPER ò

ñ

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Calvin Klein Jeans

Χειροποίητο βραχιόλι «Super Snack» από μπρούντζο και σμάλτο.

Metallic camera bag. Στο www.calvinklein.gr

Στο www.cycladic.gr/shop

ñ

La Roche Posay HYALU B5, serum ματιών για μαύρους κύκλους και ρυτίδες.

ó

Σε επιλεγμένα φαρμακεία

Kenzo Unisex T-shirt από βαμβάκι. Στο www.simplecaracters.gr

ñ

Swatch Ρολόι Sweet Embrace, The Simpsons Collection. Στο www.swatch. com/el και επιλεγμένα καταστήματα

õ

Saucony Sneakers Saucony ProGrid Omni 9 εμπνευσμένα από το Crystal Cave της Πενσιλβάνια. Στο www.fuel.com.gr

ï

Dyson Ισιωτική μαλλιών HS07 Corrale Brig με τρία επίπεδα θερμοκρασίας. Στο www.plaisio.gr

60

LiFO

ñ

Karl Lagerfeld Jeans Τζιν φούστα. Στο Sport and Fashion Freedom και επιλεγμένα καταστήματα

01.02.24

ΈΧΕΙΣ ΓΟΎΣΤΟ

Ευτυχία Ράντου Project Manager

Ποια είσαι και με τι ασχολείσαι;Είμαι η Ευτυχία, 27 ετών. Γεννήθηκα στην Αθήνα και μεγάλωσα στη Νέα Σμύρνη. Ξεκίνησα να δουλεύω στην επικοινωνία και στην οργάνωση events που σχετίζονται με τον κινηματογράφο. Τώρα είμαι project manager στο Αthens Film Office, όπου διευκολύνουμε τις διαδικασίες των γυρισμάτων διεθνών και εγχώριων παραγωγών, μετατρέπoντας σταδιακά την Αθήνα σε film friendly city.

Aν μπορούσες να αλλάξεις τη δική σου ντουλάπα με κάποιου άλλου, ποιο πρόσωπο θα διάλεγες; Θα διάλεγα τις δίδυμες Mary-Kate και Ashley Olsen. Μου αρέσουν σε όλες τις στυλιστικές τους φάσεις, από την πιο boho περίοδο μέχρι το σημερινό minimalist luxury στυλ τους.

Τι φοράς και πόσο κοστίζει; Το τοπ είναι από Mindyourstyle (€17,90), το παντελόνι από L’ON (€60) και οι μπότες από NastyGalaxy (€90). Τα σκουλαρίκια είναι LeGer (€10) και τα δαχτυλίδια παλιά, ούτε που θυμάμαι από πού. Πού πας τώρα; Γυμναστήριο. @efty.ra

από τη μίνα καλογερά

φωτο: παρισ ταβιτιαν

Τι έχεις στο τσαντάκι σου; Κλειδιά και πορτοφόλι. Τον τελευταίο καιρό κουβαλάω και μια compact αναλογική κάμερα. Έχει κολλήσει και η παρέα σε αυτό, μια και έχει πλάκα να απαθανατίζεις στιγμές μετά από μερικά ποτά.

LiFO 01.02.24

61

ΔΙΔΥΜΟΣ [21.5/21.6] Τα οικονομικά θέματα

ΖΥΓΟΣ [23.9/22.10] Θέματα της οικιακής

τικά με την αύξηση του εισοδήματός σας σάς βρίσκει ο μήνας και αδημονείτε να τις υλοποιήσετε. Η προσοχή σας είναι στραμμένη στην αναζήτηση χρηματοδότησης και θα ικανοποιηθούν οι προσδοκίες σας, αρκεί να έχετε ολοκληρωμένες προτάσεις. Στις 2/2 το εξάγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα θα ευνοήσει μυστικές διαπραγματεύσεις, συμφωνίες και σημαντικές αγορές. Στις 5/2 ο Ερμής εισέρχεται στο ζώδιό σας και κλείνει ο κύκλος της εσωστρέφειας. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα σάς ενθαρρύνει να ανακτήσετε το θάρρος και την αυτοπεποίθησή σας οι του 1ου δεκαημέρου. Μέχρι τις 23/2 θα περάσει και στους υπόλοιπους του ζωδίου και θα πρέπει να αξιοποιήσετε τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες για επαγγελματικούς ή προσωπικούς σκοπούς. Οι διανοητικές σας ικανότητες θα είναι οξυμμένες και θα έχετε επιτυχή αποτελέσματα σε σπουδές. Το 2ο δεκαήμερο στις 7/2 θα έχετε ένα χαρμόσυνο νέο.

ευνοούνται αυτή την εβδομάδα, επομένως ο μήνας ξεκινά με θετικό πρόσημο. Στις 2/2 με το εξάγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα, που επηρεάζει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο, είναι εξαιρετική στιγμή για να ζητήσετε δάνειο ή κάποια χάρη. Ο κυβερνήτης σας, λίγες μέρες προτού αφήσει τον Αιγόκερω, φέρνει ευκαιρίες για αύξηση εσόδων μέσω κοινών πόρων και δεν πρέπει να σας πιάνει άγχος για τη διευθέτηση οφειλών. Ενδεχομένως να προκύψει μια νέα πηγή εσόδων ή να γίνουν ξαφνικές προτάσεις για συνεργασία. Στις 5/2 ο Ερμής εισέρχεται στον Υδροχόο και αρχικά θα επηρεάσει το 1ο δεκαήμερο. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα δείχνει πως θα γίνει ένα νέο ξεκίνημα που θα αφορά τις σπουδές ή μια συνεργασία με το εξωτερικό και θα σταθεροποιηθεί η ροή των εσόδων σας. Έναν νέο έρωτα φέρνει στο 2ο δεκαήμερο το τρίγωνο Αφροδίτης - Ουρανού στις 7/2.

σας ζωής και της καθημερινότητας θα σας απασχολήσουν μερικές μέρες προτού αφήσει ο Ερμής τον Αιγόκερω και θα διευθετήσετε αρκετές εκκρεμότητες. Εξαιρετική στιγμή για διαπραγματεύσεις ακινήτων, αποστολή βιογραφικών και επαφές με άτομα που θα σας προτείνουν κάποια συνεργασία είναι στις 2/2 που πραγματοποιείται το εξάγωνο Ερμή - Ποσειδώνα. Ενδεχομένως να ζητήσει τη στήριξή σας ένα αγαπημένο πρόσωπο κι έτσι να ενισχυθεί η σχέση σας. Από τις 5/2, που εισέρχεται ο Ερμής στον Υδροχόο, ξεκινάει ένας ευνοϊκός κύκλος για τα ερωτικά σας και οι ελεύθεροι θα πρέπει να γίνετε πιο εξωστρεφείς. Μέχρι τις 23/2 δώστε έμφαση στην ψυχαγωγία, στη βελτίωση της εμφάνισής σας και μη διστάσετε να εκφράσετε το ενδιαφέρον σας με τακτ. Κάποια καλά νέα θα αφορούν τα παιδιά και οι γονείς θα πάρετε μεγάλη χαρά. Το 2ο δεκαήμερο στις 7/2 θα έχετε αύξηση εσόδων μέσω κοινής περιουσίας.

ΙΧΘΥΣ [20.2/20.3] Ο μήνας σάς βρίσκει εν-

ΚΑΡΚΙΝΟΣ [22.6/22.7] Με θετικές εξελίξεις

θουσιασμένους επειδή έχετε βελτιώσει την κοινωνική σας ζωή και έχουν δημιουργηθεί νέες φιλίες με άτομα με τα οποία έχετε κοινά ενδιαφέροντα. Ο αέρας ανανέωσης στη ζωή σας έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της έμπνευσής σας και νέες ιδέες σάς ωθούν σε νέα μονοπάτια. Αξιοποιήστε οι γεννημένοι το 3ο δεκαήμερο τις ευκαιρίες που δίνει το εξάγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα στο ζώδιό σας, προωθώντας την τεχνογνωσία σας, και αναζητήστε μια νέα επαγγελματική κατεύθυνση. Από τις 5/2, που εισέρχεται ο Ερμής στον Υδροχόο, ξεκινάει μια εποχή εσωστρέφειας και θα δώσετε έμφαση στα μελλοντικά σας σχέδια. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα αφορά το 1ο δεκαήμερο και σας βοηθάει να αφήσετε πίσω κάθε περιττό φορτίο που στέκεται εμπόδιο στην πρόοδό σας. Μέχρι τις 23/2 θα έχετε αποφασίσει τι είναι αυτό που θα σας κάνει ευτυχισμένους και θα το κυνηγήσετε.

ξεκινάει ο μήνας, οι οποίες αφορούν μια συνεργασία που είχε μείνει στα σκαριά, και θα ανέβει κατακόρυφα το ηθικό σας. Στις 2/2 το εξάγωνο Ερμή - Ποσειδώνα φέρνει καλά νέα στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο κι εκεί που νομίζατε πως είστε σε αδιέξοδο, τα γεγονότα θα σας διαψεύσουν. Επιστρατεύστε τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες που είναι άριστες αυτή την εποχή και προωθήστε τις υπηρεσίες και τα προϊόντα σας. Τα καλά νέα που θα αφορούν τα χρήματα που θα λάβετε μέσω κοινών πόρων έρχονται από τις 5/2, που εισέρχεται ο Ερμής στον Υδροχόο. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κύκλου με πολλές ευκαιρίες για αύξηση εσόδων και διευθέτηση οφειλών. Αν διαχειριστείτε σωστά τους πόρους σας, θα εξοικονομήσετε χρήματα για προσωπικές σας επιθυμίες. Το 2ο δεκαήμερο θα βρείτε τον έρωτα σε μια νέα γνωριμία που θα γίνει μέσω φιλικών σας προσώπων.

starfax

ΥΔΡΟΧΟΟΣ [20.1/19.2] Με νέες ιδέες σχε-

ΚΡΙΟΣ [21.3/20.4] Ο μήνας ξεκινά με αισιοδοξία και έντονη διάθεση για κυνήγι ευκαιριών. Ο Ερμής, λίγες ημέρες προτού αφήσει τον τομέα της καριέρας, συνεχίζει να δίνει δώρα σε όσους είστε αποφασισμένοι να βάλετε σε εφαρμογή ένα νέο εγχείρημα. Μυστικές επαφές με άτομα που θα σας δώσουν τις κατάλληλες συμβουλές ή θα ενώσετε τις δυνάμεις σας θα ευνοηθούν στις 2/2 που πραγματοποιείται το εξάγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα και θα επηρεάσει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Στις 5/2 ο Ερμής εισέρχεται στον Υδροχόο και ο τομέας της κοινωνικής σας δικτύωσης ενισχύεται σημαντικά. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα θα επηρεάσει το 1ο δεκαήμερο και θα είναι εξαιρετική εποχή για αναζήτηση καινοτόμων ιδεών. Μέχρι τις 23/2 η κοινωνική σας ζωή θα είναι έντονη και θα πρέπει να προσέξετε τις υπερβολές με τα χρήματα. Το 2ο δεκαήμερο να αναμένετε σημαντική αύξηση εσόδων από τις 7/2.

ΤΑΥΡΟΣ [21.4/20.5] Ο μήνας σάς βρίσκει εν-

από τη μα ρ ιβ ίκυ καλλέ ρ γ η (s tar f ax@ li f o. g r )

62

LiFO

θουσιασμένους επειδή οι προσπάθειές σας ανταμείβονται μέσω της αύξησης του εισοδήματός σας και παίρνετε ικανοποίηση από τα θετικά σχόλια υψηλά ιστάμενων προσώπων – όλο αυτό σας δίνει ώθηση για να εργαστείτε πιο εντατικά. Στις 2/2, με το εξάγωνο Ερμή - Ποσειδώνα, κάτι απροσδόκητο που σχετίζεται με το εξωτερικό, τις σπουδές, νομικά θέματα ή εκδόσεις μπορεί να προσφέρει μια εκπληκτική ευκαιρία στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Πρόσωπα εξουσίας θα σας βοηθήσουν ή θα προωθήσουν τα επιτεύγματά σας. Από τις 5/2, που εισέρχεται ο Ερμής στον Υδροχόο, ο τομέας της καριέρας ενεργοποιείται, και μέχρι τις 23/2 θα έχετε σημαντικές εξελίξεις, καθώς μπορεί να προκύψει μια νέα πρόταση συνεργασίας που θα αυξήσει τα κέρδη σας, ή μια προαγωγή. Για το 2ο δεκαήμερο είναι εποχή απολαύσεων, στις 7/2 θα κάνετε μια γνωριμία που θα σας συναρπάσει.

ΣΚΟΡΠΙΟΣ [23.10/22.11] Με επικοινωνιακή διάθεση και αυξημένη διορατικότητα σας βρίσκει ο μήνας, που σημαίνει πως μπορείτε να πετύχετε πολλά αν ασχοληθείτε με επενδύσεις ή αν εξασκήσετε τα ταλέντα σας. Αξιοποιήστε την έμπνευσή σας δημιουργικά. Στις 2/2 το εξάγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα θα επηρεάσει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο και θα ευνοήσει τις εμπορικές συμφωνίες, την προώθηση υπηρεσιών και την προσέγγιση ερωτικού συντρόφου. Με την είσοδο του Ερμή στον Υδροχόο στις 5/2 η επικοινωνία θα έχει ως στόχο την επίλυση οικογενειακών θεμάτων και θα είναι ιδανική μέρα για να επαναφέρετε τις ισορροπίες στις σχέσεις σας. Μια έκτακτη συνθήκη που προκύπτει θα σας φέρει πιο κοντά με τους αγαπημένους σας. Μέχρι τις 23/2 θα είναι μια ευνοϊκή εποχή για όσους ασχολείστε με αγοραπωλησίες ακινήτων. Στις 7/2 το 2ο δεκαήμερο θα έχετε καλά νέα σχετικά με μια νέα συνεργασία.

ΛΕΩΝ [23.7/23.8] Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας των ευκαιριών και της ανταμοιβής των κόπων σας, επομένως μη σπαταλάτε την ενέργειά σας σε ανησυχίες και προβληματισμούς. Ο Ερμής, λίγες μέρες προτού αφήσει τον Αιγόκερω, συνεχίζει να τονίζει τον τομέα της εργασίας και μια εξαιρετική στιγμή για να στείλετε βιογραφικά, να δώσετε συνέντευξη ή να ζητήσετε κάποια χρηματοδότηση είναι στις 2/2. Το εξάγωνο με τον Ποσειδώνα θα επηρεάσει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο και θα ευνοήσει τις προσπάθειές σας. Ενδεχομένως να προκύψει κι ένας νέος έρωτας με άτομο από τον χώρο της εργασίας. Από τις 5/2, που εισέρχεται στον Υδροχόο, και μέχρι τις 23/2 θα έχετε πολλές επαφές για διαπραγματεύσεις και θα ευνοηθούν οι νέες συνεργασίες. Εξαιρετική εποχή για πρόταση γάμου ή συμβίωσης. Μια προαγωγή ή αύξηση μισθού φέρνει στο 2ο δεκαήμερο το τρίγωνο Αφροδίτης - Ουρανού στις 7/2.

ΤΟΞΟΤΗΣ [23.11/21.12] Με τη βελτίωση των οικονομικών σας ξεκινάει ο μήνας και θα φύγει ένα πολύ μεγάλο άγχος από πάνω σας. Στις 2/2 το εξάγωνο Ερμή - Ποσειδώνα φέρνει έσοδα μέσω της ακίνητης περιουσίας και θα επηρεάσει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο. Πολύ καλή στιγμή για αναζήτηση μιας νέας κατοικίας ή για αλλαγή επαγγελματικής στέγης. Αξιοποιήστε τις ευκαιρίες που δίνει ο Ερμής για αύξηση κερδών προτού περάσει στον Υδροχόο στις 5/2. Από κει κι έπειτα θα διανύει τον τομέα της επικοινωνίας και θα έρθουν νέες ευκαιρίες για εμπορικές συμφωνίες. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα θα επηρεάσει το 1ο δεκαήμερο και οι προοπτικές για επιτυχίες σε εκδόσεις, θέματα εκπαίδευσης και προώθηση υπηρεσιών θα είναι καλές. Το 2ο δεκαήμερο στις 7/2 βάλτε τα δυνατά σας, αν σας καλέσουν σε μια συνέντευξη, ή συζητήστε με τον εργοδότη σας σχετικά με την αύξηση των αποδοχών σας.

ΠΑΡΘΕΝΟΣ [24.8/22.9] Με δημιουργική

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ [22.12/19.1] Με τον Ερμή και

διάθεση σας βρίσκει ο μήνας λόγω ενός νέου έρωτα ή της αναμονής ενός νέου μέλους στην οικογένεια. Οι καλλιτέχνες αξιοποιήστε την έμπνευσή σας και προωθήσετε τις δημιουργίες σας. Το εξάγωνο Ερμή - Ποσειδώνα στις 2/2, που επηρεάζει τους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο, θα ευνοήσει τις επενδύσεις, τις συνεργασίες και τη δημιουργία ερωτικής σχέσης. Ενδεχομένως να ταξιδέψετε και να ερωτευτείτε άτομο διαφορετικής κουλτούρας. Με την είσοδο του Ερμή στον Υδροχόο στις 5/2 παίρνει σημαντική ώθηση ο τομέας της εργασίας και της υγείας. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα αφορά τους γεννημένους το 1ο δεκαήμερο και φέρνει σημαντικές εξελίξεις στα επαγγελματικά, αλλά σας υπενθυμίζει πως πρέπει να ασχοληθείτε περισσότερο με τη φυσική σας κατάσταση ή με το κατοικίδιό σας. Μέχρι τις 23/2 θα περάσει και στα υπόλοιπα δεκαήμερα.

Sudoku No 800 1

5 3

9 7

8 1 4

6 8 7 1

3 6 1 1 9

5 7

2 6 5

3 4 3 6

3

7

Η λύση του προηγούμενου 9 2 7 6 3 5 8 4 1

4 3 5 1 7 8 2 9 6

1 6 8 2 9 4 5 7 3

7 5 9 4 2 1 6 3 8

2 1 6 3 8 9 4 5 7

3 8 4 7 5 6 1 2 9

5 7 2 8 1 3 9 6 4

6 9 1 5 4 7 3 8 2

8 4 3 9 6 2 7 1 5

τον Άρη στο ζώδιό σας είστε προνοητικοί, γεμάτοι αυτοπεποίθηση και έτοιμοι να κατακτήσετε τον στόχο σας. Εν τω μεταξύ, ο Ήλιος βρίσκεται στον τομέα των οικονομικών σας, εντείνοντας την επιθυμία σας να αυξήσετε τα κέρδη σας. Αποφασίστε τι θέλετε και κάντε τις απαραίτητες κινήσεις. Το τρίγωνο του Ερμή με τον Ποσειδώνα στις 2/2 φέρνει ένα σύντομο ταξίδι που θα δώσει την ευκαιρία στους γεννημένους το 3ο δεκαήμερο να αναπτύξετε το δίκτυο των συνεργατών σας και να αυξήσετε τα κέρδη σας. Από τις 5/2, δε, που εισέρχεται ο Ερμής στον Υδροχόο, ξεκινά μια ευνοϊκή εποχή για τα οικονομικά σας. Η σύνοδος με τον Πλούτωνα αφορά το 1ο δεκαήμερο και προμηνύει σημαντικές εξελίξεις που θα αυξήσουν τα κέρδη σας, αρκεί να είστε σίγουροι για τις ενέργειές σας. Στις 7/2 ένας νέος έρωτας θα φέρει αέρα ανανέωσης στη ζωή σας.

01.02.24

LiFO 01.02.24

63