R. Herba, M. Sikora-Gaca, Edukacja, pojęcie patriotyzmu a bezpieczeństwo państwa. Wybrane aspekty [w:] Edukacja a bezpieczeństwo państwa, J. Gałęski, L. Kacprzak, A. Marcinkowski (red.), Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Piła 2014, s. 93-103.
Renata Herba Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Staszica w Pile Małgorzata Sikora-Gaca Politechnika Koszalińska
EDUKACJA, POJĘCIE PATRIOTYZMU A BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA1. WYBRANE ASPEKTY. Streszczenie: Edukacja dla bezpieczeństwa wprowadza nowe wartości w rozumieniu kwestii stabilności państwa. To również proces, którego poprawna realizacja zapewnia w dużej mierze kształtowanie postaw „świadomych” (swoich praw i obowiązków) obywateli, których w wielu państwach występuje niedosyt. W przypadku Polski rozwój przytoczonych treści programowych jest szczególnie ważny, ponieważ żyjemy w takim momencie dziejowym, w którym nastąpił zbyt widoczny, negatywny regres wartości patriotycznych i wychowawczych. Wprowadzenie edukacji dla bezpieczeństwa jest swojego rodzaju „przeciwdziałaniem” zastosowanym przez państwo. To natomiast tylko jedna strona procesu kształcenia osobowości młodych ludzi, należy pamiętać, że zasadnicze wartości przekazuje przede wszystkim rodzina i środowisko społeczne. Słowa kluczowe: Edukacja, bezpieczeństwo, wychowanie w rodzinie, świadomość polityczno-obronna, edukacja dla bezpieczeństwa
1
Inspiracją do napisania niniejszego artykułu stała się publikacja prof. dr hab. Piotra Jaroszyńskiego. Zob. P. Jaroszyński, Edukacja a bezpieczeństwo Państwa Polskiego, www.rodzinapolska.pl, dostęp dnia: 13.04.2013.
1
1. Zagadnienia wstępne Pojęcie bezpieczeństwa państwa nieodzownie związane jest z kwestią edukacji jego obywateli. Brak zastosowania odpowiedniego poziomu nauki powoduje, że „cały potencjał, jakim człowiek został obdarowany, nie rozwinie się w pełni i stosunkowo szybko wygaśnie” (JAROSZYŃSKI P.). Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku, o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. Zm) „używa” pojęcia „edukacji dla bezpieczeństwa” dla określenia kompetencji obywatelskich w zakresie obrony cywilnej. Prawne usytuowanie poruszanego zagadnienia czyni z niego istotną kwestię w obecnym dyskursie naukowym. Tworzy bowiem podstawy dla edukowania licznych pokoleń do życia w społeczeństwie, nie w roli „atomu społecznego” (BUCHANAN M. 2007: s.51-54), a z pożytkiem dla szerszych zbiorowości (CHMIELEWSKI J. 2005: s.2-5). Istotne z punktu badanego zagadnienia wydaje się połączenie edukacji, bezpieczeństwa państwa i pojęcia patriotyzmu (BRODACKAADAMOWICZ E. 1994: s.32-34; BRZOZA J. 1990: s.148-155; CHMIELEWSKI J. 2006: s.69). To ostatnie zagadnienie odgrywa szczególne znaczenie, wskazuje bowiem na wychowawczy aspekt edukacji dla bezpieczeństwa.
2. Świadomość patriotyczno-obronna Świadomość patriotyczno-obronna obywateli jest ważnym aspektem budowania bezpieczeństwa podmiotu państwowego. Często jest ona kojarzona z poczuciem pewności (LEKSYKON POKOJU. 1987: s. 29), postawą, sposobem zachowania (DĄBROWSKI S. 2000: s.29-30), reagowania czy możliwościami odparcia zagrożenia (BOGUSZ J., KOSYRZ Z. 1979: s.31). Świadomość to element, który musi zostać „wpojony” obywatelom, dzięki czemu zostanie zakorzeniony w relacjach społeczeństwo-państwo. Doskonałym przy2
kładem utrwalania tego procesu jest edukacja (ASYNGIER-KOZIEŁ A. 2004/2005: s. 720) dla bezpieczeństwa. Świadomość obronna powiązana jest z polityką państwa w omawianym zakresie, a ta z kolei jest nieodzownym elementem bezpieczeństwa jako całokształtu działań promocyjno-informacyjnych (MALAK K. 1998: s.76). Wątek patriotyzmu pojawia się w tym aspekcie dla określenia prawidłowych postaw obywatelskich, tak pomocnych w budowaniu wartościowych społeczeństw. Wielokrotnie jest ona ukrytą konsekwencją potrzeby bezpieczeństwa (KORZENIOWSKI L. 2001: s. 9), jaką odczuwają obywatele danego państwa. Jest to również idea, płynąca z potrzeby tworzenia państw narodowych, która zrodziła się w przeszłości. Ludzie łączyli się w większe zbiorowości z różnych pobudek, kwestia zachowania czy utrzymania bezpieczeństwa była zawsze jedną z nich. Postawioną tezę potwierdza definicja Cezarego Rutkowskiego, która określa bezpieczeństwo narodowe jako stan świadomości społecznej. Charakteryzuje się ona tym, że istniejący poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi lęków ani obaw o zachowanie wyznawanych wartości (RUTKOWSKI C. 1995: s.30). Świadomość patriotyczno-obronna to stan będący dobrem wspólnym dla ogółu obywateli, jak i wartością osobistą dla każdego z osobna. Jest to również zbiór pewnych wartości utożsamianych z dobrem wpływającym na kształtowanie osobowości danej jednostki. Wartości te czerpane są zarówno ze środowiska rodzinnego jak i otoczenia, w którym dorasta i kształtuje się jej świadomość społeczna (CZERWONKA M., PIRÓG H. 2002: s. 13-20.
3
3. Pojęcie patriotyzmu a edukacja dla bezpieczeństwa W życiu większości historycznie ukształtowanych narodów patriotyzm jest bardzo istotną postawą, która wpływa zasadniczo na funkcjonowanie wspólnot narodowych. W rozumieniu pierwotnym „patriotyzm to miłość do ojczyzny, żarliwe przywiązanie do kraju rodzinnego”, patriotą jest natomiast „człowiek gotowy do poświęceń dla ojczyzny” (SŁOWNIK WYRAZÓW OBCYCH. 1939: s. 84). Współcześnie pojęcie to nabiera szerszego kontekstu (CHMIELEWSKI J. 2006: s. 6-9). Władysław Kopaliński określa patriotyzm, jako „miłość do ojczyzny i własnego narodu połączoną z gotowością ofiar dla niej, z uznaniem praw innych narodów i szacunkiem” (KOPALIŃSKI W. 2006: s.64). „Patriotyzm jednak i myślenie o patriotyzmie niejedno ma imię”, o czym świadczy różnorodność zapatrywań na tę kwestię. Patriotyzm może być pojmowany, jako wierność idei narodowej, wspólnoty języka i dziedzictwa kulturowego czy obrona realistycznie ujętego interesu narodowego (WALICKI A. 1985). Pojęcie patriotyzmu ewoluuje po dzień dzisiejszy, a każde nowe karty tworzącej się historii nadają mu inne brzmienie. Wynika to z faktu, iż patriotyzm, jako pojęcie określa miejsce i sposób funkcjonowania pojedynczego człowieka we wspólnocie gospodarczej, kulturowej, politycznej czy społecznej – a więc w narodzie, którego wyznacznikiem jest doświadczenie historyczne. W związku z tym każde rozumienie pojęcia patriotyzm jest nacechowane specyfiką kraju, w którym ono funkcjonuje. Jest zatem różnicowane poprzez: myśl rodzimych filozofów, politologów, historyków, idei, doktryn, itd. (JAN PAWEŁ II, BOCHEŃSKI J. M., STRÓŻEWSKI W., ŚLIPKO T., SADOWSKI J. 2009: s. 21-29). Współczesne pojęcie patriotyzmu odnosi się zatem do zupełnie innych realiów opartych o: język, kulturę i historię, afirmację symboli – godła, hymnu czy flagi, odręb4
ność narodową oraz przynależność do narodu. Profesor Leszek Kołakowski mawiał: „jeżeli jestem Polakiem, to mam też powinności lojalności, odpowiedzialności za swój kraj, poświęcenie mu uwagi, czasu” (KOŁAKOWSKI L.). Słowa profesora są najlepszym dopełnieniem pojęcia patriotyzmu we współczesnym świecie. Wpojenie ich młodszym pokoleniom jest głównym zamierzeniem procesu edukacyjnego. Nie jest to jednak zadanie łatwe, wymaga bowiem licznych interwencji ze strony państwa, usprawniających proces kształcenia i wzbogacających jego treści merytoryczne. W tym miejscu należy również podkreślić wartość rodziny i otoczenia w kształtowaniu świadomości patriotycznoobronnej. Kultywowanie określonych wartości odgrywa bowiem istotną role w edukacji dla bezpieczeństwa już od najmłodszych lat. Pomaga kształtować określone wartości moralne przyszłych pokoleń, które można potraktować jako podwaliny polityki bezpieczeństwa każdego państwa.
4. Wychowanie w rodzinie a świadomość patriotyczno-obronna Pierwszy wydźwięk świadomości patriotyczno-obronnej pojawia się w rodzinie. Z wiekiem, gdy człowiek uczestniczy w życiu społecznym aktywizacji ulegają następujące sfery jego życia: religijna, lokalno-społeczna, szkolna, koleżeńska, itd. Tak więc cele promowane przez środowisko otaczające kształtującą się jednostkę, wpływają zasadniczo na zasób wartości, którymi będzie się ona kierowała. Istotne jest zatem aby społeczeństwo edukować w sposób interdyscyplinarny, tak aby dobro wspólne stało się wartością nadrzędną. Taka postawa pozwala chronić daną wspólnotę od potencjalnego zła, które może ją spotkać w przyszłości i jest doskonałym przykładem edukacji dla bezpieczeństwa. Pomaga również w dalszym rozwoju całego narodu i przekazywaniu cennych wartości kolejnym pokoleniom (BRODACKA-ADAMOWICZ E. 1994: s.32-35). 5
Rodzinę, jako jednostkę społeczną naturalnie włączono w historię narodu. Stało się tak, dlatego ponieważ „obyczaje domów niepodległościowych tworzyły nowe układy wartości, które wymagały odpowiednich zachowań, symboli, języka”. Bardzo istotna w przekazywaniu idei narodowościowych była rola matki. Kobiety sukcesywnie kształtowały postawy patriotyczne wśród członków swoich rodzin, przekazywały je dalej, żegnały mężów i synów idących na wojnę, a także oczekiwały na ich powrót (JEDYNAK B. 1990: s. 9-14). Tradycjom rodzinnym Polska, jako kraj zawdzięcza fakt swojego przetrwania. Dlatego też rodzina rozszerzała swoje funkcję i przyjęła rolę kultywowania obowiązków obronnych w oparciu o pamiętniki, piśmiennictwo, utwory literackie, pieśni, itd. Za pomocą tych materiałów edukowano młode pokolenia, następców idei ojców, dziadów i pradziadów. Zaszczepiano w ten sposób umiłowanie do tradycji i gotowość do walki za kraj (KOWALIK P. 1983: s.29-30). Niezaprzeczalnym jest fakt, iż rodzina stanowi podstawową jednostkę wychowawczą. I to od niej również współcześnie powinna wypływać wola kształtowania w młodych ludziach odpowiednich wartości i priorytetów. Tak zorganizowana jednostka społeczno-wychowawcza służy kształtowaniu odpowiednich postaw patriotycznych (dojrzałości moralnej, intelektualnej, społecznej). Celowość procesu wychowania zależy również od elementów zewnętrznych. Rodzice przekazują dziecku swój stosunek do państwa. Zatem postrzega ono, jak ojciec czy matka odnoszą się do symboli narodowych, godła, flagi. Obserwując, przejmuje te zachowania, nabywając jednocześnie przekonania i poglądy oparte na sferze kulturowej. Jeśli zatem w rodzinie nie ma silnych tradycji patriotycznych, to dziecko w niej wychowane również nie będzie ich posiadało. Jeśli zatem rodzice nie uczestniczą w życiu państwa, np. poprzez wybory, to bierne zaangażowane 6
przekażą dalej. Zatem bez kultywowania określonych postaw nie ma możliwości wychowania patriotów XXI wielu (ROGOWSKI E. R. 2000: s.26-28). Współczesna rodzina, której codzienne postawy skupione są przede wszystkim na konsumpcjonizmie, czuje się zwolniona z wielu obowiązków. Ich realizacją obarcza się szkoły, kościół czy też media. Rodzina XXI wieku nie kultywuje postaw patriotycznych wśród dzieci, ponieważ nie odczuwa takiej potrzeby. Jej rola w tym była i jest wciąż duża, ponieważ wychowanie dziecka dokonuje się w pierwszych latach życia właśnie w rodzinie. Szkoła, kościół czy inne instytucje mogą ten proces jedynie wspomagać a nie inicjować (STRUK W. 2000: s. 14-15). Rodzina w XXI wieku powinna zatem wyrażać swój patriotyzm za pomocą pracy na rzecz społeczeństwa, służby ojczyźnie, zaangażowania w próbę zrozumienia pewnych procesów politycznych. Kształtowanie postaw patriotycznych (WENZEL A. 1999: s.6) to obowiązek, który spoczywa na rodzinie cały czas, mimo zmiany sytuacji historycznej narodu. W momencie ustanowienia systemu demokratycznego na rodzicach spoczywa również dodatkowy obowiązek – kształtowania dzieci w myśl idei społeczeństwa obywatelskiego (JAMRÓZ O. 2005: s.9; JEZIOROWSKI E., RUDNIK E. 1995: s.5-8), czyli takiego, które za wyjątkiem roszczeń ma również swoje obowiązki. Dziecko powinno być zatem uwrażliwione od najmłodszych lat na otaczającą go rzeczywistość społeczną, jego „małą ojczyznę”: środowisko lokalne, historię regionu, kulturę, obrzędy, zwyczaje. Tylko w ten sposób dzieci nauczą się „szukać swoich korzeni”, do których później będą wracać. To również proces, w którym poprzez poznawanie własnej tożsamości, dzieci uczą się innych kultur, a tym samym tolerancji, otwartości dla innych narodów i religii (SUDOŁ J. 1993: s.9).
7
„Przemiany dokonujące się w życiu społecznym i gospodarczym naszego kraju, sprawiły, że zadania, jakie stają przed rodziną w zakresie wychowania patriotycznego są coraz większe i bardziej złożone” (CZERWONKA M., PIRÓG H. 2002: s.20-22). Doskonalenie procesu kształtowania postaw patriotycznych w młodych ludziach jest zadaniem niezwykle istotnym, które poniekąd (w dalekiej przyszłości) może zagwarantować przetrwanie danego narodu. Środowisko zewnętrzne w postaci szkoły powinno stanowić dla rodziny wsparcie a nie zastępstwo (ZAWITKOWSKI J. 1999: s. 35). Pojawia się zatem pytanie o wymiar edukacji dla bezpieczeństwa. Jak wpoić młodym pokoleniom fakt reprezentowania wyższych wartości (PYREK J. 2000: s.26-28) w stosunku do ojczyzny? Jak uświadomić rodzinie jej znaczną rolę w kształtowaniu świadomości społecznej?
5. Wychowanie dla bezpieczeństwa państwa (JAROSZYŃSKI P.) Proces „tworzenia” świadomości patriotyczno-obronnej można określić jako wychowanie (CZAJEWSKA H. 2003/2004: s.46-61) dla bezpieczeństwa państwa. Jego zasadniczym celem jest uświadomienie pokoleniom silnej potrzeby walki o zbiorowość narodową (RYŚ M. 2006), z pominięciem partykularnych interesów jednostki. Jak pisze Piotr Jaroszyński – „i właśnie wychowanie Polaków do traktowania niepodległego państwa jako najcenniejszego klejnotu jest podstawowym zadaniem rodziny i szkoły” (JAROSZYŃSKI P.; KOWALIŃSKA B. 2007). Kwestie, o których mowa nie są dziś popularne wśród dzieci i młodzieży, która czerpie liczne wartości z Internetu, prasy, telewizji. Kryzys przywództwa politycznego powoduje, że elity narodowe nie stanowią autorytetu. Polskie rodziny nie odgrywają współcześnie tak ogromnej roli jak przed laty. Zmienił się również ich model pokoleniowy. Współczesna rodzina wykazuje synchroniczny brak czasu na realizację wspólnych przedsięwzięć, gwarantujących pogłębianie 8
więzi między rodzicem a dzieckiem. Cytując dalej Piotra Jaroszyńskiego, można stwierdzić, że „wychowanie polskie w większości wypadków schodzi na dalszy plan, przestaje być rozumiane i cenione”. Tym samym odpowiedzialność za edukację dla bezpieczeństwa „bierze” na siebie szkoła, która jest niekiedy jedyna ostoją „prawidłowych” i moralnych wartości. Przemiany pokoleniowe i postępujący regres wartości społecznych wymusiły potrzebę zmian w profilu kształcenia. Edukacja dla bezpieczeństwa – jak twierdzi Franciszek Krynojewski (KRYNOJEWSKI F.) – stanowi korelację międzyszkolną i międzyprzedmiotową. Dzięki temu kontroli podlega stopień przyswajalności wiedzy tematycznie powiązanej.
6. Edukacja dla bezpieczeństwa Zdaniem Piotra Jaroszyńskiego mówiąc o edukacji dla bezpieczeństwa w znaczeniu empirycznym, trzeba mieć na względzie wychowanie (HAUSNER W. 1997: s. 13-15) i naukę” (JAROSZYŃSKI P.). Praktycznie jest to przedmiot ogólny, realizowany w placówkach gimnazjalnych (ADAMOWICZ B. 2006: s.23) i ponadgimnazjalnych (WEREDA M. 2005: s.2-12) wprowadzony Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17), który zastąpił przysposobienie obronne (MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ). Sposób realizacji edukacji dla bezpieczeństwa określa ustawodawstwo w formie wspomnianego rozporządzenia podpisane przez trzech różnych ministrów2. Przedmiot przysposobienie obronne realizowany w latach wcześniejszych poruszał kwestie w dużej mierze związane z tematyką wojskową. Nowy profil kształcenia został przeniesiony przede wszystkim na bezpieczeństwo ogólne ze szczególnym
2
Ministra Edukacji Narodowej, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji.
9
uwzględnieniem sytuacji kryzysowych, w tym zagrożeń życia i zdrowia, a także zagadnień z zakresu ratownictwa medycznego (MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ). Wspomniany Krynojewski dokonał usystematyzowania podstaw programowych związanych z realizacją przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa, począwszy od zajęć przedszkolnych, a skończywszy na kształceniu ponadgimnazjalnym (DAWIDOWICZ S. 1995: s.149-153; DAWIDOWICZ S. 1995: s.74-79; DENEK K. 1999: s.3-7). W literaturze przedmiotu pozycja tego autora pt. „Obrona cywilna Rzeczpospolitej. Zarządzanie bezpieczeństwem” (KRYNOJEWSKI F.) jest jednym z nielicznych opracowań ujmujących zagadnienie kompleksowo. Z punktu widzenia niniejszego artykułu przytoczenie analizy dokonanej przez Franciszka Krynojewskiego jest niezwykle istotne. Bez niej zgłębienie problematyki badanego zagadnienia wydaje się małowartościowe. Edukacja dla bezpieczeństwa w wymiarze przedszkolnym ma za zadanie – jak pisze autor – wspomagać rozwój dziecka, a także wychowywać i kształcić. Istotne są tu obszary nauki, które należy uwzględniać w realizacji treści programowych już od najmłodszych lat. Opierają się one o trzy zasadnicze aspekty. Pierwszy to troska o bezpieczeństwo jednostki (swoje własne) i zbiorowości (rodzinę, kolegów). Przedszkolak, który kończy naukę, powinien posiadać wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne z zakresu bezpieczeństwa (BIAŁKOWSKA B. 1995: s.1-6; BOBIŃSKI W. 1996/1997: s. 3646), w tym: ogólną orientację na temat zachowania w sytuacjach niebezpiecznych i możliwych form pomocy. Ideą przeprowadzonego procesu edukacji przedszkolnej jest wykształcenie w dziecku wrażliwości na potencjalne zagrożenia znajdujące się w jego bezpośrednim otoczeniu (ludzie, zwierzęta, rośliny, lekarstwa, środki chemiczne i czystości, zabawa). Drugi istotny aspekt edukacji „małych” (DENEK K. 1998: s. 3-8; DZIEWIECKI M. 2002: s.14-16) obywateli opiera się na umiejętności zrozumienia zjawisk atmosferycz10
nych, związanych z porami roku. Trzeci, to wychowanie w rodzinie, państwie i wartościach patriotycznych (TUROWSKI S. 1993: s.11; SZTOBRYN S. 2003: s.91-99). Przedszkolak powinien znać imiona i nazwiska najbliższej rodziny, miejsca pracy, nazwę swojej miejscowości, posiadać umiejętność określenia narodowości (jestem Polakiem). Dziecko powinno mieć świadomość czym jest równość i tolerancja (ZIEMIŃSKI F., KORZENIOWSKA W., DYMARA B. 2002: s. 261) (wszyscy mamy te same prawa). Wśród podstaw wiedzy obywatelskiej należy wymienić znajomość godła, flagi państwowej, hymnu, przynależności do Unii Europejskiej (KRYNOJEWSKI F.). Edukacja wczesnoszkolna (STEPIEŃ R. 1999: s.259-264; FILIPOWICZ M. 2003: s.12-13) obejmuje klasy I-III, zawiera w sobie aspekt społeczny, przyrodniczy i techniczny. Taka korelacja założeń programowych ma za zadanie rozszerzyć i usystematyzować wiadomości zdobyte w przedszkolu. Społeczny profil kształcenia oparty jest o „minimum” obywatelskie jak i podstawy bezpieczeństwa. To znajomość barw narodowych, godła, hymnu, wartości płynących z pracy i wykonywania poszczególnych zawodów, kojarzenia ról społecznych, zagrożeń ze strony dorosłych. Absolwent klasy trzeciej szkoły podstawowej powinien wiedzieć pod jaki numer zatelefonować w chwili zagrożenia. W profilu przyrodniczym zgłębia zagadnienia zdrowotne i atmosferyczne, będące podstawą profilaktyki w tym zakresie. Natomiast podczas zajęć technicznych rozwija zagadnienia bezpieczeństwa jednostki i społeczeństwa, w tym małych, lokalnych zbiorowości. Kształci umiejętności takie jak: czystość, porządek, korzystanie z narzędzi i środków komunikacji miejskiej. To również profilaktyka sportowa, w tym bezpieczne użytkowanie pojazdów (rower) i zdrowotna (higiena osobista, lekarstwa, prawidłowa postawa podczas siedzenia czy zajęcia ruchowe) (KRYNOJEWSKI F.).
11
Kolejny etap edukacyjny obejmuje klasy IV-VI i przedmiot historia i społeczeństwo, w tym zagadnienia kulturowe, demograficzne i gospodarcze. Uczniowie poznają pojęcie „Małej Ojczyzny” i podstawowe zagadnienia związane z państwem (święta narodowe, symbole i władze państwowe, pracują z mapą Polski, znają pojęcie mniejszości narodowych, Polonii, demokracji, wolności słowa, konstytucji, systemu politycznego, określają prawa i obowiązki obywatela i dziecka). W klasach IV-VI wprowadza się również zagadnienia problemowe wynikające z postępującej globalizacji (SZCZUREKBORUTA A. 2005: s. 117-123) i informatyzacji, w tym pojęcie bezpieczeństwa medialnego, ubóstwa, biedy, konfliktów zbrojnych. Rozszerzeniem tej wiedzy jest przedmiot przyroda, w którym wprowadza się zagadnienia niezbędne dla orientacji przestrzennej, w tym pracę z mapą, planem miasta czy mierzeniem odległości. To również kolejne treści związane z troską o zdrowie, w tym znajomość podstaw biologii, bezpiecznego spędzania czasu wolnego, unikania chorób i zakażeń, a także udzielania pierwszej pomocy i wprowadzenia profilaktyki uzależnień. Kolejny etap edukacji to szkoła gimnazjalna. Tam, począwszy od roku szkolnego 2009/2010 wprowadzono przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa, który składa się z sześciu głównych obszarów tematycznych. Są to: główne zadania ochrony ludności i obrony cywilnej, ochrona przed skutkami różnorodnych zagrożeń, źródła promieniowania jądrowego i jego skutki, oznakowanie substancji toksycznych na środkach transportowych i magazynowych, ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach i bezpieczeństwo i pierwsza pomoc. Wymienione treści merytoryczne dostosowano do wieku dojrzewającej młodzieży. Należy podkreślić, iż ten profil kształcenia nacechowany jest licznymi zajęciami praktycznymi, dzięki czemu nie ogranicza się tylko do samej teorii.
12
Przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa realizowany jest również w szkołach ponadgimnazjalnych. Na tym etapie kształcenia wprowadzane są następujące treści: system obronny i siły zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej, ochrona ludności i obrona cywilna, zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu, zagrożenia występujące podczas wojny, pierwsza pomoc w nagłych wypadkach (zachowanie ratownika).
7. Zakończenie Powyższa analiza pokazuje jak istotne aspekty porusza edukacja dla bezpieczeństwa. Tak przyjęty system kształcenia wprowadza nowe wartości w rozumieniu kwestii stabilności państwa. To również proces, którego poprawna realizacja zapewnia w dużej mierze kształtowanie postaw „świadomych” (swoich praw i obowiązków) obywateli, których w wielu państwach występuje niedosyt. W przypadku Polski rozwój przytoczonych treści programowych jest szczególnie ważny, ponieważ żyjemy w takim momencie dziejowym, w którym nastąpił zbyt widoczny, negatywny regres wartości patriotycznych i wychowawczych. Wprowadzenie edukacji dla bezpieczeństwa jest swojego rodzaju „przeciwdziałaniem” zastosowanym przez państwo. To natomiast tylko jedna strona procesu kształcenia osobowości młodych ludzi, należy pamiętać, że zasadnicze wartości przekazuje przede wszystkim rodzina i środowisko społeczne.
13
Bibliografia ADAMOWICZ B. (2006), Jak uczyć patriotyzmu w gimnazjum, „Gazeta Szkolna”, nr 49. ASYNGIER-KOZIEŁ A. (2004/2005), Edukacja regionalna, a edukacja narodowa i europejska, „Język Polski w Szkole IV-VI”, nr 4. BIAŁKOWSKA B. (1995), Ojczyzna w literaturze i życiu współczesnych małych Polaków, „Poradnik Bibliotekarza”, nr 3. BOBIŃSKI W. (1996/1997), Kim ma być dziś '"Polak mały'"? „Język Polski w Szkole: dla klas IV-VIII”, z. 1. BOGUSZ J., KOSYRZ Z. (1979), Kształtowanie postaw patriotyczno-obronnych młodzieży, Warszawa, Państwowe Wyd. Wiedza Powszechna. BRODACKA-ADAMOWICZ E. (1994), Kilka słów o wychowaniu patriotycznym, „Edukacja i Dialog”, nr 8. BRODACKA-ADAMOWICZ E. (1994), Kilka słów o wychowaniu patriotycznym, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze", nr 8. BRZOZA J. (1990), O niektórych elementach patriotyczno-obronnego wychowania młodzieży, „Przysposobienie Obronne, Obrona Cywilna w Szkole”, nr 3. BUCHMAN M. (2007), The Social Atom: Why the Rich Get Richer, Cheaters Get Caught, and Your Neighbor Usually Looks Like You, New York, Bloomsbury Publishing. CHMIELEWSKI J. (2005), Żyć w konkretnej społeczności, „Edukacja i Dialog” 2005, nr 2. CHMIELEWSKI J. (2006), Współczesna odmiana patriotyzmu, „Edukacja i Dialog”, nr 4. CHMIELEWSKI J. (2006), Współczesna odmiana patriotyzmu, „Edukacja i Dialog”, nr 4. CZAJEWSKI P. (2003/2004), Wychowanie dla Polski: (propozycja metodyczna dla klasy VI), „Język Polski w Szkole IV-VI”, nr 2. CZERWONKA M. (2002), Wychowanie patriotyczne w rodzinie, „Wychowawca” nr 11. CZERWONKA M., PIRÓG H. (2002), Wychowanie patriotyczne w rodzinie, „Wychowawca” , nr 11. 14
DAWIDOWICZ S. (1995), Postawy patriotyczno-obronne młodzieży szkół ponadpodstawowych województwa białostockiego. Cz. 2, „Przysposobienie Obronne, Obrona Cywilna w Szkole”, nr 3. DAWIDOWICZ S. (1995), Postawy patriotyczno-obronne młodzieży szkół ponadpodstawowych województwa białostockiego. Cz. 1, „Przysposobienie Obronne, Obrona Cywilna w Szkole”, nr 2. DĄBROWSKI S. (2000), Patriotyzm – stan emocjonalny, „LOS”, nr 5. DENEK K. (1998), Ojczyzna - podstawowa wartość edukacji, kultury, krajoznawstwa i religionizmu, „Wychowanie na Co Dzień”, nr 1/2. DENEK K. (1999), Czy ojczyzna jest wartością dla młodzieży szkolnej i studenckiej oraz nauczycieli? „Wychowanie na Co Dzień”, nr 12. DZIEWIECKI M. (2002), Jak kochać ojczyznę? „Wychowawca”, nr 11. FILIPOWICZ M. (2003), Nowa formuła wychowania patriotycznego, „Wszystko dla Szkoły”, nr 10. HAUSNER W. (1997), Wychowanie do patriotyzmu, „Wychowawca”, nr 4. HOFFMAN W. (2004), Kto ty jesteś? - Polak mały: o patriotycznym wychowaniu naszych dzieci, „Dyrektor Szkoły”, nr 1. JAMRÓZ O. (2005), Obywatelskie doświadczenia w szkole, „Gazeta Szkolna”, nr 4. JAN PAWEŁ II, BOCHEŃSKI J.M., STRÓŻEWSKI W., ŚLIPKO T., SADOWSKI J. (2009), Oblicza patriotyzmu, Kraków, wyd. WAM. JAROSZYŃSKI
P.
Edukacja
a
bezpieczeństwo
Państwa
Polskiego,
www.rodzinapolska.pl, dostęp dnia: 13.04.2013. JAROSZYŃSKI P.,
Ocalić polskość, www.piotrjaroszynski.pl, dostęp dnia:
11.04.2013. JEDYNAK B. (1990), U źródeł patriotycznych obyczajów domowych, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze", nr 1-2. JEZIOROWSKA E., RUDNIK E. (1995), Poznawcze aspekty świadomości patriotycznej młodzieży w świetle badań, „Przysposobienie Obronne, Obrona Cywilna w Szkole”, nr 1. KOLAKOWSKI L., Patriotyzm to nie jest ślepe uczucie, wywiad dla TVN 24, www.tvn24.pl, dostęp 17.01.2011. KOPALIŃSKI W. (2000), Słownik Wyrazów Obcych, Warszawa. 15
KORZENIOWSKI L. (2001), Zarządzanie bezpieczeństwem, Kraków. KOWALIK P. (1983), Budzić patriotyzm - cel wychowawczy szkoły, "Wychowanie Obywatelskie", nr 2. KOWALIŃSKA B. (2007), Wychowanie patriotyczne w szkole podstawowej i gimnazjum, Gdańsk. KRYNOJEWSKI F. (2012), Obrona cywilna Rzeczpospolitej Polskiej. Zarządzanie bezpieczeństwem, Warszawa, Wydawnictwo Dyfin. KRYNOJEWSKI F., Edukacja dla bezpieczeństwa, www.obronacywilna.pl, dostęp dnia: 11.03.2013. LEKSYKON POKOJU. (1987), Hasło: bezpieczeństwo narodowe, Warszawa. MALAK K. (1998), Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa. MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ, Nowy przedmiot – edukacja dla bezpieczeństwa, www.men.gov.pl, dostęp dnia: 13.03.2013. PYREK J. (2000), Polski patriotyzm, "Wychowawca", nr 5. ROGOWSKI E.R. (2000), Myśli o patriotyzmie, "Wychowawca”, nr 6. RozporządzeniE Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17. RUTKOWSKI C. (1995), Bezpieczeństwo i obronność: strategie – koncepcje - doktryny, Warszawa. RYŚ M. (2006), Autorytet prawdy: wychowanie dzieci i młodzieży, Warszawa. SŁOWNIK WYRAZÓW OBCYCH. (1939), Warszawa, wyd. M. Arcta. STĘPIEŃ R. (1999), Edukacja szkolna a bezpieczeństwo państwa, „Przysposobienie Obronne, Obrona Cywilna w Szkole”, nr 5. STRUK W. (2000), Edukacja regionalna w szkole, "Wychowawca", nr 10. SUDOŁ J. (1993), Wychowanie patriotyczne w rodzinie, „Aspekt”, nr 7. SZCZUREK-BORUTA A. (2005), Przemiany społeczno-cywilizacyjne i edukacja szkolna - problemy rozwoju indywidualnego i kształtowania się tożsamości, „Rocznik Pedagogiczny”, t. 28. SZTOBRYN S. (2003), Demokracja - patriotyzm - wychowanie dla pokoju w pedagogice kultury Sergiusza Hessena., „Ruch Pedagogiczny”, nr 3/4. TUROWSKI S. (1993), Czy jeszcze wychowywać? „Głos Nauczycielski”, nr 4. 16
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm. WALICKI A. (1985), Tradycje polskiego patriotyzmu, „Aneks”, t. 40. WENZEL A. (2003), Wychowanie patriotyczne, „Nowe w Szkole”, nr 12. WEREDA M. (2005), Świadomość patriotyczno-obronna w szkole średniej, „Edukacja dla Bezpieczeństwa”, nr 5. WOŹNIACKA A. (1999), Jaki patriotyzm? „Głos Nauczycielski”, nr 19. ZAWITKOWSKI J. (1999), Patriotyzm Polski. Jaki jest - jaki być powinien?, "Wychowawca", nr 11. ZIEMIŃSKI F., KORZENIOWSKA W., DYMARA B. (2002), Dziecko w świecie tradycji, Kraków, Impuls.
17