اوج قمر استاد قمر جلولوی
حمد سن سن کے مجھ سے وصف تییرے اختیییار کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا دل کانپتییا ہییے گییردش ِ ولیییل و نہییار کییا ہ کییل ہییے تییو ! لریییب ل شییریک شہنشییا ِ سر خم ہے تیییرے در پییہ ہییر اک تاجییدار کییا تییرا رسییول ! محمیی ؐ د محمییود تیییری ذات رکھا ہییے نییام چھییانٹ کییے مختییا ِر کییار کییا ہوتیییا ہیییے حکیییم ِتیییرا صیییید کیییے ولیئیییے صیییاد چھییوڑ دیتییا ہییے پیچھییا شییکار کییا خدلیید تیییرے حکییم کییے بغیییر بنییوا کییے بییاغ لْ
شییاّداد منییہ نییہ دیکھنییے پایییا بہییار کییا جاتی ہے تیرے کہنے سییے گدلییزار سییے خییزاں آتییا ہییے تیییرے حکییم سییے موسییم بہییار کییا رزاق تجھ کو مذہب و مدلت سے کیا غرض ! خییاولق تییو ہییی ہییے کییافر و ایمانییدار کییا کہنییا پییڑے گییا لکییھ عبییادت گییزار ہییو بنییییدہ گنییییہ گییییار ہییییے پروردگییییار کییییا منزل تو شے ہے دوسری لکھوں گییزر گئییے اب تیییک پتیییہ چل نیییہ تیییری رہگیییزار کیییا خ ثمر دار جھییک گئییی پایا جو پھل تو شا ِ کہییتی ہییوئی کییہ شییکر ہییے پروردگییار کییا
نعت تجھ سے پہدلے کوئی شے حق نییے نیہ صَاصییل دیکھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی خییوب جییب دیکییھ ولیییا تجییھ کییو تییو دنیییا ُ دیکھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ی دیکھی تو نے قبل از دو جہاں شان تجاّدل د ٰ عرش سجتا ہوا بنتی ہییوئی دنیییا دیکھییی تیرے سجدے سے جھکییی سییارے رسییوولوں کییییییییییییییییییییییی جییییییییییییییییییییییبیں سب نے اولدلہ کو مانا تییری دیکھییا دیکھییی میزبییاں خییاولق کییو نییین بنییا خییود تیییرا ش معدلیید ٰے دیکھییی تیییری تییوقیر سیی ِر عییر ِ ن زیییارت سیین کییر آپ چییپ ہییو گئییے ارمییا ِ میری حاولت پہ نظر کی نہ تمنییا دیکھییی حق کے دیدار کی بییابت جییو کہییا فرمایییا !
ی ؐ ت موس ی د ٰ ِاک جھدلک دیکھنے پییر حییاول ِ دیکھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اے قمییر شییق ہییوا مہتییاب پیمییبر کییے ولی یے ہییم نییے دو ہییوتے چانیید کییی دنیییا دیکھییی
) (۱ غدلط ہے شیخ کی ضد سییاقی محفیل سییے ٹییییییییییییییییییییییوٹے گییییییییییییییییییییییی قسم کھائی ہوئی توبہ بڑی مشییکل سییے ٹییییییییییییییییییییییوٹے گییییییییییییییییییییییی تمھیں رسییتے میییں رہییبر چھییوڑ دیییں گییے قیییییییییییییییییییییافدلے واولیییییییییییییییییییییو ی منییزل سییے ٹییوٹے اگر ہمت تمھییاری دور ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جو یہ کار نمایاں تو میری سخت جانی کا بھل تدلوار زو ِر بازوئے قاتل سییے ٹییوٹے گییی ہ قیس ٹکراتی رہیے سیارباں کییب تیک نگا ِ یہ بندش بھی کسی دن پردۂ محمل سے ٹییییییییییییییییییییییوٹے گییییییییییییییییییییییی غرو ِر نا خدائی سامنے آ جییائے گییا اک دن یہ کشتی یک بہ یک ٹکرا کے جب سییاحل
سیییییییییییییے ٹیییییییییییییوٹے گیییییییییییییی قمر اخییتر شییماری کییے ولئیے تییار ہییو جییاؤ ہ کامل سے ٹوٹے م محبت اس م ِ کہ اب رس ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی
) (۲ بھل اپنے ناولوں کی مجھ کو کیییا خییبر کیییا ش ی ِ ب غییییم ہییییوئی تھییییی کہییییاں تییییک رسییییائی مگر یہ عدو کی زبییانی سیینا ہییے بییڑی مشییکدلوں سییییییییییے تمہیییییییییییں نینیییییییییید آئییییییییییی ب وعدہ اول تو آتے نہیں تھے جو آئے بھی تو ش ِ رات ایسییییییییییییییییییییی گنییییییییییییییییییییوائی کبھی رات کو تم نے گیسو سیینوارے کبھییی رات کیییییییو تیییییییم نیییییییے مہنیییییییدی ولگیییییییائی گدلہ بے وفائی کا کس سے کریییں ہییم ہمییارا گدلییہ کییییییییییوئی سیییییییییینتا نہیییییییییییں ہییییییییییے خدا تم کییو رکھییے جییوانی کییے دن ہیییں تمھییارا زمییییییییییییانہ تمھییییییییییییاری خییییییییییییدائی ہر اک نے دیے میرے اشکوں پہ طعنیے تییرے ظدلیم ولیکییییییین کسیییییییی نیییییییے نیییییییہ پیییییییوچھے میری بات پر بول اٹھا زمانہ تری بات دنیا زبییاں پیییییییییییییییییر نیییییییییییییییییہ لئیییییییییییییییییی س ِر شام آنے کا وعدہ کیییا تھییا مگییر رات اب تییو ڈھدلیییییییییییی جیییییییییییا رہیییییییییییی ہیییییییییییے
نہ جانے کہاں راہ میں رک گئے وہ نہ جانے کہاں اتنیییییییییییییییی دییییییییییییییییر ولگیییییییییییییییائی م تماشییہ سییمجھ کییر ت بییز ِ یہی ہوتی ہییے شییرک ِ کھیییییییییییڑے ہیییییییییییو گئیییییییییییے تیییییییییییم نہ حالت مرنے کے پوچھے کسییی سییے نییہ آنسییو بہیییییییییائے نیییییییییہ مییییییییییت اٹھیییییییییائی
) (۳ آہ کو سمجھے ہو کیا دل سے اگر ہو جییائے گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی وہ تو وہ ان کے فرشتوں کو خبر ہو جییائے گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی تمنا طور پر ہو جائے گییی موس ؐ د ٰ ی پوری کیا تم اگر اوپر گئے نیچی نظییر ہییو جییائے گییی ب غم مختصر ہو جییائے کیا ان آہوں سے ش ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی یہ سحر ہونے کی باتیں ہیں سحر ہو جییائے گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ؟ ہ پییر تییاثیر سییے آ تو جائیں گییے وہ میییری آ ِ ل دشمن میں رسوائی مگر ہو جییائے محف ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی کس سییے پیوچھیں کییے وہ مییرے رات کیے مرنیییییییییییییے کیییییییییییییا حیییییییییییییال ع سییحر ہیو تو بھییی اب خییاموش اے شییم ِ
جییییییییییییییییییییییائے گییییییییییییییییییییییی یہ بہت اچھییا ہییوا آئیییں گییے وہ پہدلییے پہییر چاندنی بھی ختییم جییب تییک اے قمییر ہییو جییییییییییییییییییییییائے گییییییییییییییییییییییی
) (۴ نہ روکی برق تو نے آشیاں بدولے چمن بدولے خ کہیین یہ کب کے ولے رہا ہے ہم سییے اے چییر ِ بیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدولے شیر کو ِاک ضرب کافی محبت ہو تو جوئے ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کوئی پوچھے کہ تو نے کتنے تیشییے کییوہکن بیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدولے سہوولت اس سے بڑھ کییر کییارواں کییو اور کیییییییییییییییا ہییییییییییییییو گییییییییییییییی نئییی راہیییں نکییل آئیییں پرانییے راہییزن بییدولے ہوا آخر نہ ہمر کوئی ان کے روئییے روشیین کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا غ انجمن تراشے گل بھی شمعوں کے چرا ِ بیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدولے ولباس صَنو عدم واولوں کو یوں احبییاب دیتییے
ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کہ اب ان کییے قیییامت تییک نییہ جییائیں گییے کفییییییییییییییییییییین بیییییییییییییییییییییدولے ن عرش و فییرش لکھییو انقلب قمر مابی ِ آئیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ی ؐیدولے ن بی مگییر اپنییا خییدا بییدل نییہ اپنییے پنجتی
) (۵ نہ طییے کرتییا تییو رہتییا قصییۂ تیغییوں گدلییوں برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں خدا رکھے تجھے قاتییل رہییے دنیییا میییں تییو برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں خدا کی شان واعظ بھی ہج ِوئے مئے کییرے مجییییییییییییییییییییییھ سییییییییییییییییییییییے کہ جس نییے ایییک اک سییاغر پییہ تییوڑا ہییے وضیییییییییییییییییییو برسیییییییییییییییییییوں بہییا ِر گییل میییں نکدلییے خییوب ارمییاں دشی ِ ت وحشیییییییییییییییییییییت کیییییییییییییییییییییے رفو گر نے کیییا دامیین کییی کدلیییوں پییر رفییو برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں قفس کی راحتوں نے یاد گدلشن کییی بھل ڈاولییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی نییہ کییی صیییاد کییے گھییر آشیییاں کییی آرزو
برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں قفس میں خواب جب دیکھ کوئی دیکھا بہیییییییییییییییییییییاروں کیییییییییییییییییییییا ل گدلشن میں رہی گدلشیین کییی بییو غ اہ ِ دما ِ برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں قمر یہ کیا خییبر تھییی وہ ہمییارے دل مییں رہتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں رہی جن کے ولیئے دیر و حرم میں جسییتجو برسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں
) (۶ دونوں ہیں ان کے ہجر کا حاصل ولیئے ہییوئے دل کیو ہیے درد ،درد کیو ہیے دل ولیئیے ہیوئے دیکھا خدا پہ چھوڑ کہ کشتی کو نا خییدا جیسے خود آگیییا کییوئی سییاحل ولیئییے ہییوئے دیکھ ہمارے صبر کی ہمت نییہ ٹییوٹ جییائے تییم رات دن سییتاؤ مگییر دل ولیئییے ہییوئے وہ شب بھی یاد ہییے کییہ میییں پہنچییا تھییا بیییییییییییییییییییییزم مییییییییییییییییییییییں ! اور تم اٹھے تھے رونییق محفییل ولیئییے ہییوئے اپنییی ضییروریات ہیییں اپنییی ضییروریات آنیییا پیییڑا مطدلیییب تمہییییں دل ولیئیییے ہیییوئے بیٹھا جو دل تو چاند دکھا کر کہییا قمییر ! وہ سییامنے چییراغ ہییے منییزل ولیئییے ہییوئے
) (۷ عاولم تجییھ کییو دیکییھ رہییا ہییے کییوئی کییب پہچییییییییییییییییییییییانے ہییییییییییییییییییییییے ذرے تک میں تییو ہییی تییو ہییے خییاک زمییانہ چھییییییییییییییییییییییانے ہییییییییییییییییییییییے چھاننے دو دیوانہ ان کییا خییاک جییو در در چھییییییییییییییییییییییانے ہییییییییییییییییییییییے کوئی کسی کو کیا سمجھائے کون کسییی کییییییییییییییی مییییییییییییییانے ہییییییییییییییے میں اور مے خانے میں بیٹھا شیخ ارے ٹییک تیییییییییییییییییییییییوبہ کیییییییییییییییییییییییر مر ِد خدا میں جانوں نہ تانوں مجھ کو تو کییییییییییییییوں سیییییییییییییانے ہیییییییییییییے مے خانے میں دنیا دنیا آئییے دنیییا سییے کچییھ کییییییییییییییییییییییام نہیییییییییییییییییییییییں
جام اسی کو ے گا ساقی جس کو ساقی جیییییییییییییییییییییییانے ہیییییییییییییییییییییییے جام نہ دینے کی باتیں ہیں ورنہ مجییھ کییو ویسییییییییییییییییییییییے تییییییییییییییییییییییو ساقی جانے میکش جییانے مییے خییانہ بھییر جیییییییییییییییییییییییانے ہیییییییییییییییییییییییے کون قمر سے ہے بیگانہ اہل زمیییں یییا اہییل فدلیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییک ذرہ ذرہ اس سے واقف تارا تارا جییانے ہییے
) (۸ آہ کیا دل کے دھڑکنے کی جییو آواز نییہ ہییو نغمہ ہو جاتا ہے بے کیییف اگییر سییاز نییہ ہییو میں نے منییزل کییے ولیییے راہ بییدل دی ورنییہ روک ولے دیر جییو کعبییہ خدلییل انییداز نییہ ہییو مرتے مرتے بھی کہا کچھ نہ مریییض غییم نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے پاس یہ تھا کہ مسیحا کا عیاں راز نہ ہییو سییاقیا جییام ہییے ٹییوٹے گییا صییدا آئییے گییی یہ مرا دل تو نہیں ہے کییہ جییو آواز نییہ ہییو ل مجبیور وہیاں جییا تییو سییہی اے دعیائے د ِ ولیییوٹ آنیییا د ِر مقبیییول اگیییر بیییاز نیییہ ہیییو م شییب ہجییر خییدا ہییی جییانے کیییا ہییو انجییا ِ اے قمر شام سے تاروں کا جو آغاز نییہ ہییو
) (۹ ایک جا رہنا نہیں ولکھا میییری تقییدیر میییں آج گر صحرا میں ہوں کل خانۂ زنجیر میں ن بے پیر میییں م دشم ِ اقربا نا خوش وہ بز ِ موت ہی ولکھی ہی کیییا بیمییار کییی تقییدیر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں بات کر میری ولحد پر غیر ہی سے بییات کییر یہ سنا ہے پھول جھڑتییے ہیییں تییری تقریییر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں سیییکھ اب میییری نظییر سییے حسیین کییی زیبائشییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں سینکڑوں رنگینیاں بھر دیییں تییری تصییویر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ب اسیییری تیییرے دیییوانے کییو ہییے س آدا ِ پییا ِ ورنہ یہ زنجیر کچھ زنجیر ہے زنجیییر میییں
ڈھونڈتا پھرتا ہییوں ان کییو وہ قمییر مدلتییے نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں شام کی رنگینیوں میییں ،صییبح کییی تنییویر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۱۰ بے خودی میں ان کے وعدے معتبر سمجھا نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وہ اگر آئے بھی تییو میییں دوپہییر سییمجھا نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں اس نے کس جمدلے کییو سیین کییر کہییہ دیییا تجیییییییییھ سیییییییییے کیییییییییہ خییییییییییر ب مختصیر سیمجھا نامہ بر مییں ییہ جیوا ِ نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں اس قفییس کییو چھییوڑ دوں کیییونکر کییہ جیییییییییییس کیییییییییییے واسیییییییییییطے میں نے اے صیاد اپنے گھر کو گھر سمجھا نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں تہمییتیں ہیییں مجییھ پییہ گمییرآ ہییی کییی گسیییییییییییییییییتاخی معیییییییییییییییییاف
خضییر سییا رہییبر تمہییاری رہگییزر سییمجھا نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ہے مرض وہ کون سا جس کییا نہیییں ہوتییا علج بس یہ کہئیے در ِد دل کو چارہ گر سمجھا نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں م غییم ل شا ِ غ دل اس سے نہ پوچھا حا ِ دا ِ کییییییییییییییییییییییے سییییییییییییییییییییییاتھ تییم کییو صییورت سییے وہ شییاید اے قمییر سیییییییییییییییییییمجھا نہییییییییییییییییییییں
) (۱۱ م فیراق سیے دل کیو بچیائے کیون سو ِز غی ِ ظاولم تری ولگائی ہوئی کییو بجھییائے کییون ض غم کیی ٹھکیانے ولگیائے کیون مٹی مری ِ دنیا تو ان کے ساتھ ہے میییت اٹھییائے کییون ل دل تیور چڑھا کے پوچھ رہے ہیں وہ حییا ِ رودا ِد غییم تییو یییاد ہییے ولیکیین سیینائے کییون ن قیییس ہم آج کہہ رہییے ہیییں یہییاں داسییتا ِ کییل دیکھئییے ہمییارا فسییانہ سیینائے کییون اے ناخییدا ،خییدا پییہ مجھییے چھییوڑ کییر تییو دیکییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییھ ساحل پہ کون جا کے ولگے ڈوب جائے کون رسوا کرے گی دیکھ کے دنیییا مجھییے قمییر اس چاندنی میییں ان کییو بلنییے کییو جییائے
کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییون
) (۱۲ ہے سییخاوت میییں مجھییے اتنییا انییدازۂ گییل بند ہوتا نہیں کھل کییر کبھییی دروازۂ گییل برق پر پھول پنسے برق نشیمن پییہ گییری میرے تنکیوں کییو بھگتنییا پییڑا خمیییازۂ گییل خیر گدلشن میں اڑا تھیا میری وحشییت کیا میییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییذاق اب وہ آوازۂ بدلبیییل ہیییو کیییہ آوازۂ گیییل کوششیں کرتی ہوئی پھرتی گدلشین مییں نسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم جمییع ہوتییا نہیییں بھکییرا ہییو شیییرازۂ گییل اے صییبا کییس کییی یییہ سییازش تھییی کییہ نکہییییییییییییییییییییت نکدلییییییییییییییییییییی تو نے کھول تھا کہ خود کھل گیییا دروازۂ گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل
ت گییل ہییے قمییر ان کییی صییبا رفتییاری زین ی ِ پاؤ سے گییر اڑی بھییی تییو بنییی غییازۂ گییل
) (۱۳ ت ایمیین کییے گر پڑی ہے جب سے بجدلی دش ِ قریییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییب مدتیں گزریں نہیں آتے وہ چدلمن کے قریب میییرا گھییر جدلنییا ولکھییا تھییا ورنییہ تھییی پھوولییییییییییییییییوں پییییییییییییییییہ اداس ہر طرف پانی ہیی پیانی تھیا نشیییمن کییے قریییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییب ت جنییوں اب سے ذرا فاصدلے پر ہے ح ِد دسیی ِ ک گریباں بڑھ کے دامن کییے قریییب آ گیا چا ِ وہ تو یوں کہیئے س ِر محشر خیال آ ہی گیا ہاتھ جا پہنچا تھا ورنییہ ان کییے دامیین کییے قریییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییب میں قفس سے چھٹ کے جیب آییا تیو اتنیا فییییییییییییییییییییییرق تھییییییییییییییییییییییا
برق تھی گدلشن کے اندر میں تھییا گدلشیین کییییییییییییییییییییییے قریییییییییییییییییییییییب کیا کہی گی اے قمر تاروں کی دنیا دیکییھ کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر چانییدنی شییب میییں وہ کیییوں روتییے ہیییں مییییییییییییدفن کییییییییییییے قریییییییییییییب
) (۱۴ حرم کی راہ کو نقصان بت خانے سے کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ت بشر میں انقلب آنے سییے کیییا ہوگیا خیال ِ کسے سمجھا رہے ہیں آپ سییمجھانے سییے کییییییییییییییییییییییییا ہوگیییییییییییییییییییییییا بجز صحرا نوردی اور دیوانے سے کیا ہوگییا ارے کافر سییمجھ ولییے انقلب آنییے سییے کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا بنا کعبہ سے بت خانہ تو بت خییانے کیو کییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا نمیازی سیوئے مسییجد جیا رہیے ہییں شیییخ ابھییییییییییییی تھییییییییییییم جییییییییییییا نکدلتے کوئی دیکھے گا جو مے خانے سے کیا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا خییدا آبییاد رکھییے میکییدہ یییہ تییو سییمجھ
سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاقی ہزاروں بادہ کش ہیں ایک پیمانے سییے کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا تم اپنی ٹھوکریں کا ہے کییو روکییو دل کییو کییییییییییییییییییییییوں میییییییییییییییییییییارو ہمیں جب مٹ گئے تو قبر مٹ جانے سے کیا ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا
) (۱۵ قفییس میییں محی ِو زاری کییاہے کییو شییام و سیییییییییییییییییییییحر ہیییییییییییییییییییییوتے سیروں کے کسی قابل اگر صیاد پییر ہییوتے ا ِ مجھے صورت دیکھا کر چاہے پھر دشمن کیییییییییییییے گھیییییییییییییر ہیییییییییییییوتے ش نظییر دم آنکھو میں نہ رک جاتا اگر پی ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتے چدلو بیٹھو شب ِ فرقت کو دعا دو ضبط کو ورنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ مرے ناولوں کو سنتے اور تم دشمن کییے گییر ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتے م غم مسیییحا ہییو چکییا جییاؤ ج در ِد شا ِ عل ِ ض ہجر کی میت اٹھا دینا سییحر ہییوتے مری ِ مییداوا جییب دل ِ صیید چییاک کییا ہوتییا ش ی ِ ب فرقیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییت
ن سیحر ہیوتے رفو کے واسیطے تیارے گریبیا ِ ب وعدہ قمر اولدلہ جانے کون تھا کیا تھا ش ِ ل درد جو پہدلو سے اٹھا تھا سحر ہوتے مثا ِ
) (۱۶ ارماں ہو مجھے نزع میں کیییا چییارہ گییری کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا غ سییحری کییا گییل کییون تراشییے ہییے چییرا ِ ِاک وہ بھییی ہیے بیمییار تییری کییم نظییر کییا مر جائے مگییر نییام نییہ ولییے چییارہ گییری کییا ل محبییت برہم ہوئے کیوں سن کے مییرا حییا ِ شییکوہ نییہ تھییا آپ کییی بیییداد گییری کییا ِ بیگانۂ احساس یہاں تک ہوں جنوں میییں اب گھر کی خییبر ہییے نییہ پتییہ دربییدری کییا اور اس کے سوا پھول کی تعریف ہی کیا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے م سیییحری کیییا احسیییان فرامیییوش نسیییی ِ غ جگییر ہییے مییرا روشیین دنیییا پییہ قمییر دا ِ ولیکیین نییہ ولیییا نییام کبھییی چییارہ گییری کییا
) (۱۷ م شییب رہییا گو دو ِر جام بییزم میییں تییا خت ی ِ ولیکن میں تشنہ ولب کا وہی تشنہ ولییب رہییا پروانہ میری طییرح مصیییبت میییں کییب رہییا بس رات بھر جل تری محفییل میییں جییب رہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا م ادب رہییا ساقی کییی بییزم میییں یییہ نظییا ِ جس نے اٹھائی آنکھ وہی تشیینہ ولییب رہییا سرکار پوچھتے ہیں کہ خفییا ہییو کییے حییا ِ ل دل بنییدہ نییواز میییں تییو بتییانے سییے ادب رہییا بحر جہاں میں سییاحل خییاموش بیین کییے دیکییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییھ موجیں پڑیں گی پاؤں جو تو تشنہ ولب رہا وہ چودھویں کییا چانیید نییہ آیییا نظییر قمییر
م شییب رہییا ق دییید میییں تییا ختی ِ میں اشییتیا ِ
) (۱۸ خدا معدلوم کیا سے کیا کیا ہو گا بیاں تو نے ولفافے میں نہ رکھ ولی نامہ بر میری زبییاں تییییییییییییییییییییییییو نییییییییییییییییییییییییے مٹا کر رکھ دیے ہیں یوں ہزاروں بییے زبییاں تییییییییییییییییییییییییو نییییییییییییییییییییییییے نہ رکھا اپنے عہ ِد ظدلم کا کوئی نشییاں تییو نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے تجھ فورصَا ہییی میییرا قصییہ روک دینییا تھییا ترا دکھتییا تھییا دل تییو کیییوں سیینی تھییی داسیییییییییییییتاں تیییییییییییییو نیییییییییییییے م جگر صییاد بدلبیل کیے ہرے پھر کر دیے زخ ِ قفس کے سامنے کہہ کر گدلوں کی داستاں تییییییییییییییییییییییییو نییییییییییییییییییییییییے اسی وعدے پہ کھیائی تھییی قسییم روئییے کتیییییییییییییییییییییابی کیییییییییییییییییییییی
اسییی صییورت میییں قییرآں کیو رکھییا تھییا درمییییییییییییییاں تیییییییییییییو نیییییییییییییے عدو کہتے ہیں اب سہرا فصییاحت کییا تییرے سییییییییییییییییییییییییر ہییییییییییییییییییییییییے قمر باولکل بنییا دی ہییے تییو نییے دولھیین اردو زبییییییییییییییاں تییییییییییییییو نییییییییییییییے
) (۱۹ نزع کی اور بھی تکدلیف بڑھییا دی تییو نییے کچیھ نیہ بیین آییا تیو آواز سیینا دی تیو نیے اس کییرم کییو مییری مییایوس نظییر سییے پوچھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو ساقی بیٹھا رہا اور اٹھ کے پل دی تییم نییے مجھ پہ احسان نہ رکھو جان بچا ولینے کا مرنے دیتے مجھے کاہے کییو دعییا دی تییم نییے یہ کہو پیش خدا حشر میں منثییا کیییا تھییا میں کوئی دور کھڑا تھا جو صدا دی تییم نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ان کے آتے ہی مییزہ جییب ہییے مییرا دم نکدلییے وہ یہ کہتے ہوئے رہ جائیں کہ دغا دی تییم نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کھدلبدلی مچ گئی تاروں میں قمر نے دیکھا شب کو یہ چاند سییی صییورت جییو دکھییا
دی تیییییییییییییییییییییم نییییییییییییییییییییییے
) (۲۰ اپنی زولفیں کییوں سی ِر بیاولیں پریشیاں کیر چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے آپ تو باولکل مرے مرنے کا ساماں کییر چدلییے دیکھ اے صیاد چھینٹے خوں کے ہر تیدلی پر ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ج قفیس کیو بھییی گدلسییتاں کییر ہم ترے کن ِ چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے دل میں ہم شرما رہے ہیں شییکوۂ محشییر کیییییییییییییییییییییییے بعییییییییییییییییییییییید ش حق کیوں آئے کیوں ان کییو پشیییماں پی ِ کیییییییییییییییییییییییر چدلیییییییییییییییییییییییے اے چمن واولو! جنییوں کییی عظمییت دیکییھ ولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ک گریبییاں کییر چدلییے ف چییا ِ ِان گدلوں کو واق ِ اپنے دیوانوں کو تییم روکییو بہییاریں آ گئیییں
ب زنداں سے نگہبییاں کییر چدلییے اب کنارہ با ِ ب فرقت نہ ہم سے چھییپ ل ش ِ اے قمر حا ِ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکا غ ِدل سارے زمانے میں نمایییاں کییر چدلییے دا ِ
) (۲۱ انھیں کیوں پھول دشمن عید میں پہنییائے جییییییییییییییییییییییاتے ہیییییییییییییییییییییییں خ گل کی صورت ناز سے بل کھییائے وہ شا ِ جییییییییییییییییییییییاتے ہیییییییییییییییییییییییں اگییر ہییم سییے خوشییی کییے دن بھییی وہ گھیییییییییییبرائے جیییییییییییاتے ہییییییییییییں تو کیا اب عید مدلنے کو فرشتے آئے جاتے ہیں رقیبوں سے نہ مدلیے عید اتنی گرم جوشییی سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے تمھارے پھول سے رخ پر پسییینے آئییے جییاتے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وہ ہنس کہہ رہے ہیں مجھ سییے سیین کییر غییییییییییییییر کیییییییییییییے شیییییییییییییکوے یہ کب کب کییے فسییانے عییید میییں دوہرائییے جییییییییییییییییییییییاتے ہیییییییییییییییییییییییں
نہ چھیڑ اتنییا انھیییں اے وعییدۂ شییب کییی پشییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییمانی کہ اب تو عیید مدلنیے پیر بھیی وہ شیرمائے جییییییییییییییییییییییاتے ہیییییییییییییییییییییییں قمر افشاں چنییی ہییے رخ پییہ اس نییے اس سیییییییییییییییییییییدلیقے سیییییییییییییییییییییے ستارے آسماں سے دیکھنییے کییو آئییے جییاتے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
)(۲۲
ت بے پیر بگڑی ہییے جوں ہو کر زباں تیری ب ِ دعا کتنی حسیں تھی جس کی یییہ تییاثیر بگییییییییییییییییییییییڑی ہییییییییییییییییییییییے وہ میرا نام ولکھتے وقت روئے ہییوں گییے اے قاصییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییید یہییاں آنسییو گییرے ہییوں گییے جہییاں تحریییر بگییییییییییییییییییییییڑی ہییییییییییییییییییییییے مصییور اپنییی صییورت مجییھ سییے پہچییانی نہیییییییییییییییییییییں جییییییییییییییییییییاتی میں ایسا ہو گیا ہوں یا مری تصویر بگییڑی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ب زنداں غییل مچییا چل میں توڑ کر جب با ِ ڈاولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے متی باتوں پہ کیا کیا پییاؤں کییی زنجیریییں
بگیییییییییییییییییییییڑی ہییییییییییییییییییییییں ولٹا ہے کارواں جب آ چکی ہے سامنے منییزل کہاں ٹوٹیں امیدیں اور کہاں تقدیر بگییڑی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ش کیا ہے ہر کڑی کییو میییں نییے ٹیڑھییا جییو ِ وحشییییییییییییییییییییت میییییییییییییییییییییں مرے ہاتھوں ہی میرے پاؤں کییی زنجیریییں بگیییییییییییییییییییییڑی ہییییییییییییییییییییییں خ روشن پہ آ جانا قمر اچھا نہیں گیسو ر ِ گہن جییب بھییی ولگییا ہییے چانیید کییی تنییویر بگییییییییییییییییییییییڑی ہییییییییییییییییییییییے
) (۲۳ ت خییود کییام م عشق برہم وہ ب ِ سن کے نا ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے میں نہ سمجھا تھا محبت اس قدر بدنام ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے نییامہ بییر ان سییے کہنییا نییزع کییا ہنگییام ہییے ابتییدائے خییط نہیییں یییہ آخییری پیغییام ہییے چارہ گر میرے سکوں پر یییہ نییہ کہییہ آرام ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ب دل نییہ ہونییا مییوت کییا پیغییام ہییے اضطرا ِ ان کے جاتے ہی مری آنکھوں میں دنیا ہییے سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاہ اب نہیں معدلوم ہوتا صبح ہییے یییا شییام ہییے قافدلے سے چھوٹنے واولے ابھی منزل کہییاں دور تک سنسان جنگل ہے پھییر آگییے شییام ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
آپ کیییوں پییردے سییے نکدلییے آپ پییردے میییں رہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں آپ کییو مشییہور کییر دینییا ہمییارا کییام ہییے ک آخر کییی جھدلییک دیدۂ بیمار میں ہے اش ِ ل شییام ہییے اے قمییر تییارا نکییل آنییا دولییی ِ
) (۲۴ نہ جییانے سییاغر و مینییا پییہ پیمییانے پییہ کیییا گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییزری جو ہم پی کر چدلے آئییے تییو میخییانے پییہ کیییا گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییزری ل شییب ان کییی بییڑی رنگینیییاں تھیییں او ِ محفییییییییییییییییییییل میییییییییییییییییییییں بتاؤ بزم واولو رات ڈھل جانے پر کیا گییزری چھپائیں گے کہاں تک را ِز محفل شمع کے آنسییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو ک پروانییہ کییہ پروانییے پییہ کیییا کہے گی خییا ِ گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییزری مییرا دل جانتییا ہییے دونییوں منظییر میییں نییے دیکھیییییییییییییییییییییے ہییییییییییییییییییییییں
ترے آنے پہ کیا گزری ترے جانے پہ کیییا گییزر ی بگوولے مجھ سے کوسوں دور بھاگے دش ِ ت وحشییییییییییییییییییییت میییییییییییییییییییییں بس اتنا میں نے پوچھا تھا کہ دیییوانے پییہ کیییییییییییییییییییییییا گییییییییییییییییییییییزری ل چمن پییر بییرق دیییوانے یییہ کیییا گری فص ِ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانیں مصیبت باغ پر گزری تھییی ویرانییے پییر کیییا گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییزری ل صیید چییاک نییے اولفییت میییں قمر جھیدلے ِد ِ دکییییییییییییییھ کیییییییییییییییا کیییییییییییییییا کوئی زولفوں سے اتنا پوچھ ولے شانے پہ کیا گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییزری
) (۲۵ وہ فتنہ ساز دے کیے گییا ہیے ییہ دم ابھییی آتا ہوں ہے کے گھر سے تیری قسییم ابھییی ظاولم وہ دیکھ پاس سے اٹھتے ہیں چییارہ گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر ض ہجییر نییے تییوڑا ہییے دم ابھییی تیییرے مریی ِ ان کییے ولیئییے تییو کھیییل ہییے دنیییا کییا انقلب چاہیں تو بتکدے کییو بنییا دیییں حییرم ابھییی کیییا آپ سییا کییوئی نہیییں ہییے جہییاں میییں اچھییا حضییور آئینییہ لتییے ہیییں ہییم ابھییی کوچے سے ان کے اٹھتے ہی یوں بییدحواس ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں غ ارم ابھییی آیا ہوں جیسے چھییوڑ کییے بییا ِ ذوق اولم میں حیق سیے دعیا مانگتیا ہیوں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں جتنے بھی مجھ کیو دینیے ہییں دے دے اولیم
ابھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ش دوراں کییے اے قمییر شکوے فضول گییرد ِ یییہ آسییماں نییہ چھییوڑے گییا جییورو سییتم کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی
) (۲۶ مے کدے میں جو کوئی جام بییدل جاتییا ہییے ش اییییام بیییدل جاتیییا ہیییے م گیییرد ِ عیییاول ِ م فرقت وہ قیامت ہییے کییہ اولدلییہ بچییائے شا ِ صییبح کییو آدمییی کییا نییام بییدل جاتییا ہییے ہم اسے پہدلی محبییت کییی نظییر کہتییے ہیییں جییس کییے آغییاز کییا انجییام بییدل جاتییا ہییے نامہ بر ان کی زباں کے تو یہ اولفاظ نہیییں راسییتے میییں کہیییں پیغییام بییدل جاتییا ہییے خواب میں رخ پہ آ جاتے ہیں ان کے گیسییو م سیییحر و شیییام بیییدل جاتیییا ہیییے انتظیییا ِ تم جواں ہے کے وہی غنچہ دہن ہو یییہ کیییا جب کدلی کھدلتی ہے تییو نییام بییدل جاتییا ہییے اے قمر ہجر کی شب کاٹ تو ولیتا ہوں مگر رنییگ چہییرے کییا سی ِر شییام بییدل جاتییا ہییے
) (۲۷ ت مغییرور پاس اس کا بھییی تییو کییر اے بی ِ کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی تجھ سے سائے کی طییرح جییو نییہ ہییوا دور کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ل رنجیور کبھیی شکوۂ حسین نیہ کرنیا د ِ عشییق واولییوں نییے یییہ بییدل نہیییں دسییتور کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی خود ہی آ جائے تو آ جییائے تییرا نییور کبھییی ورنہ اب موسید ٰ نہ جائیں گییے سی ِر طییور کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی حق کی کہنا انا اولحق کی صدا سییے پہدلییے ایسیی معیراج مدلیی تھیی تجھیے منصیور کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی دیکھو آئینے نییے آخییر کییو سییکھا دی وہییی بییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییات
ہم نہ کہتے تھییے کییہ ہییو جییائے گییا مغییرور کبھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جانے کب کب کے ولیئے دھوپ نے بدولے مجییھ سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے تیری دیوار کییا سییایہ جییو ہییوا دور کبھییی چاندنی ایسے کھدلییی ہییو گئییے ذرے روشیین داغ سینے سے قمر کییے نییہ ہییوا دور کبھییی
) (۲۸ وہ ستا کر مجھے کہتے ہیں کہ غم ہوتا ہییے یییہ سییتم اور بھییی بییالئے سییتم ہوتییا ہییے جل کییر مرنییا بھییی بییڑا کییا ِر اہییم ہوتییا ہییے یہ تو اک چھوٹے سے پروانے کا دم ہوتا ہییے قصییۂ برہمیین و شیییخ کییو بییس رہنییے دو آج تیییک فیصیییدلۂ دییییر و حیییرم ہوتیییا ہیییے گر حسیییں دل میییں نییہ ہییوں عظمییت دل بییییییییییییییییییییییڑھ جییییییییییییییییییییییائے بت کدہ تو انھیں باتوں سے حرم ہوتییا ہییے ش گل ورنہ تییری بییات گئییی پھونک اے آت ِ ن کییرم ہوتییا ہییے آشیییاں بییرق کییا ممنییو ِ چارہ گر میں تری خاطر سے کہے دیتا ہوں درد ہوتییا ہییے مگییر پہدلییے سییے کییم ہوتییا ہییے ہجر کییی رات بھییی ہییوتی ہییے عجییب رات قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر
تارے ہنستے ہیں فدلک پر مجھے غم ہوتا ہییے
) (۲۹ یہ جفائیں تو وہی ہیں وہی بیداد بھی ہییے آپ کیا کہہ کہ ہمیییں لئییے تھییے کچییھ یییاد بھیییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییے م فغییاں ہییے کیییوں قفییس واولییوں پییہ اولییزا ِ نیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاحق ل فریییاد بھییی ہییے ان میں صیاد کوئی قاب ِ آشیاں کی خبر تجھ کو نہیں ہے نہ سییہی ییہ تیو صییاد بتیا دے چمین آبیاد بھییی ہیے اپنے رہنے کییو مکییاں ولییے ولیئییے تییم نییے ولیکیین یہ نہ سوچا کہ کوئی خانماں برباد بھییی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کارواں ولے کے تو چدلتییا ہییے مگییر یییہ تییو بتییا ہ منزل تجھے اے راہ نمییا یییاد بھییی ہییے را ِ تو حقارت سییے جنہیییں دیکییھ رہییا سییاقی کچھ انھیییں ولوگییوں سییے یییہ میکییدہ آبییاد
بھیییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییے ِاک تو حق دا ِر نوازش ہے قمر خانہ خراب ک خییدا داد بھییی ہییے ت پییا ِ دوسییرے ممدلک ی ِ
) (۳۰ آخر ہے وقت دیکھ ولو بھر کر نظر مجھییے بیٹھو نہ ذبح کرنے کو منہ پھیر کر مجھییے کوسوں دکھائی دیتی نہیں رہگزر مجھییے ولے جا رہی ہے آج یہ وحشت کییدھر مجھیے ایسا بھی ایییک وقییت پییڑا تھییا شیب ِ اولییم حسرت سے دیکھنے ولگے دیوار و در مجھے اے ہم قفس نییہ مانییگ دعییائیں بہییار کییی آتے نہیں ہیں راس مرے بییال و پییر مجھییے عییذ ِر گنییاہ حشییر میییں اور میییرے سییامنے انکییا ِر قتییل کیجئییے پہچییان کییر مجھییے تعریف حسن کی جو کبھی ان کے سامنے بوولے کہ ولگ نہ جائے تمھاری نظر مجھییے ولی دی سی ِاک نگاہ ستاروں پیہ ڈال کیہ شرما گئے کییہ دیکییھ رہییا ہییے قمییر مجھییے
) (۳۱
ض محبییت انہیییں کییا فسییانہ سییناتا رہییا دم مریی ِ نکدلتیییییییییییییییییییییییییے نکدلتیییییییییییییییییییییییییے غ سییحر بجییھ م اولم کا جب آیا چییرا ِ مگر ذکر شا ِ گیییییییییییییییییا جدلتییییییییییییییییے جدلتییییییییییییییییے انھیں خط میں ولکھا تھا کییے دل مضییطرب ہییے جییییییواب ان کییییییا آیییییییا محبییییییت کرتییییییے تمھیں دل ولگانے کو کس نے کہا تھا بہییل جییائے گییییییییییییییا دل بہدلتییییییییییییییے بہدلتییییییییییییییے مجھے اپنے دل کی تو پروا نہیں ہییے مگییر ڈر رہییا ہییییییوں کییییییہ بچپیییییین کییییییی ضیییییید ہییییییے ل سییخت کہیں پائے نازک میں مییوچ آنییہ جییائے د ِ جیییییییییاں کیییییییییو مسیییییییییدلتے مسیییییییییدلتے بھل کوئی وعدہ خلفی کی حد ہے حساب اپنییے دل میییییییں ولگییییییا کیییییییر تیییییییو سییییییوچو قیامت کا دن آگیا رفتہ رفتہ ملقات کا دن بدولتے بیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدولتے
ب تبسم میییں ک محبت کا ولیکن فری ِ ارادہ تھا تر ِ پھییییییییییییییییر آ گئییییییییییییییییے ہییییییییییییییییم ابھی کھا کہ ٹھوکر سنبھدلنے نییہ پییائے کییہ پھییر کھییییییائی ٹھییییییوکر سیییییینبھدلتے سیییییینبھدلتے ہ اولفییت کییہ تیییرے مقییدر بس اب صبر کر رہر ِو را ِ میییییییییییں منییییییییییزل نہیییییییییییں ہییییییییییے ِادھر سامنے سر پہ شام آ رہی ہییے ادھییر تھییک جییییییائیں گییییییے پییییییاؤں چدلتییییییے چدلتییییییے وہ مہمان میری ہوئے بھییی تییو کییب تییک ہییوئی شییییییمع گییییییل اور نییییییہ ڈوبییییییے سییییییتارے قمر اس قدر ان کو جدلدی تھییی گھییر کییی کییہ گھییییر چییییل دیییییے چانییییدنی ڈھدلتییییے ڈھدلتییییے
) (۳۲ حسن سے رسوا نہ ہو گییا اپنییے دیییوانے کییا نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام شمع رو دے گی مگر نہ ولے گی پروانییے کییا نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام ہو گئی توبہ کو اک مدت کسییے اب یییاد ہییے اصطلحا ہم نے کیا رکھا تھا پیمانے کا نام ت پروانییہ بییے گیور و کفین دیکھییا کئییے میی ِ ل محفل نے ولیا ولیکین نیہ دفنیانے کیا نیام اہ ِ یہ بھی ہے کوئی عیادت دو گھییڑی بیٹھییے نیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ وہ حال پوچھا چل دیے گھر کییر گئییے آنییے کییا نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام لکھ دیوانے کھلئیں گل چمن کہہ دے گییا کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییون
عارضی پھوولوں سے بدولے گا نہ ویرانے کییا نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام ان کو کوسیے دے رہیے ،ہیو خیود ،ہییں جیو جینیییییییییییییے سیییییییییییییے تنیییییییییییییگ زندگی رکھا ہے جن ولوگوں نے مر جانے کییا نییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام ت پرواز سے آگییے نییہ بییڑھ ِاس ہوا میں قو ِ ہے قفس آزادیوں کی حد گزر جانے کا نام
) (۳۳ آج کے دن صاف ہو جاتییا ہییے دل اغیییار کییا آؤ مل ولییو عییید یییہ موقییع نہیییں تکییرار کییا ت عیییار کییا رخ پییہ گیسییو ڈال کییر کہنییا ب ی ِ وقت دونوں مل گئے منہ کھییول دو بیمییار کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ھرتییی نییہ دیکھییو جاں کنی کا وقت ہییے پ ِ پتدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں تم ذرا ہٹ جییاؤ دم نکدلییے گییا اب بیمییار کییا حرج ہی کیا ہے اولگ بیٹھا ہوں محفل میں خمییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوش تم سمجھ ولینا کہ یہ بھی نقش ہے دیییوار کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اس قفیییس واولیییے کیییی قسیییمت قابیییل ِافسییییییییییییییییییییوس ہییییییییییییییییییییے چھوٹ کر جو بھول جائے راستہ گدلزار کییا
بات رہ جائے گی دیکھ آؤ گھڑی بھییر کییے ولیئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ولوگ کہتے ہی کے حال اچھا نہیں بیمار کییا ب فرقت قمر سییے یییہ کس طرح گزری ش ِ نییییییییییییییییییییییہ پییییییییییییییییییییییوچھ رات بھر ڈھونڈا ہے تارہ صبح کے آثییار کییا
) (۳۴ میں تماشا تو دکھییا دوں سییتم آرائییی کییا کیا کروں حشر میں ڈر ہییے تییری رسییوائی کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا جصَبیییل آرائیییی کیییا ییییہ نیییتیجہ ہیییو آخیییر صَ بیین گیییا ایییک تماشییا سییا تماشییائی کییا ل اغیییار کییی رونییق تییو کہییی آپ نے محفی ِ مجییھ سییے کچییھ حییال نییہ پوچھییا ش ی ِ ب تنہییییییییییییییییییییییائی کییییییییییییییییییییییا چارہ گییر کییا ہییے کییو ولییوں چییارہ گیری کییا احسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاس تییو کییوئی ٹییاولنے وال ہییے مییری آئییی کییا ب دییییدار ہیییزاروں آتیییے طیییور پیییر طیییاول ِ تم تماشہ جییو نییہ بنییاتے نییہ تماشییائی کییا ہاتھ اٹھائے تھے کہ ہاروں کی ولڑییں ٹیوٹ پڑیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
صییدقہ پھیول نییے اتییارا تیری انگڑائییی کییا شمع گل ہو گئی تارے بھی قمر ڈوب گئیے ب تنہییائی کییا کوئی مونس نییہ رہییا اب شی ِ
) (۳۵ ج دریییا ہییو گیییا م مییو ِ ش ساحل ِاک ہجییو ِ پی ِ وہ نہییانے کیییا چدلییے آئییے تماشییا ہییو گیییا سرائے دہییر میییں ب ہستی صَ کاٹنی ہی کیا ش ِ ِاک ذرا سی آنکھ جھپکائی سویرا ہو گیییا کچھ مری خاموشیاں ان کی سمجھ میں آ گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کچھ میری آنکھوں سے اظہا ِر تمنا ہو گیییا نزع کے عاولم میں قاصیید ولییے کییے جییب آیییا جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییواب ڈوبنیے واولیوں کیو تنکیے کیا سیہارا ہیو گییا ج طوفاں بڑھا کہ ولیییتی ہییے آپنے سر پر مو ِ قیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدم م دریییا ہییو گییا ل تعظییی ِ میییرا بیییڑا قابیی ِ دیکییھ ولینیا یییہ سییتم اک دن مٹییا دیییں گییے مجھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
تم ییہ کہتییے ہیوے رہ جییاؤ گیے کیییا ہیو گییا ل امید وعدہ اب تو چھییوڑو اے قمییر ساح ِ ق بح ِر آسییماں ایییک ایییک تییارا ہییو گیییا غر ِ
) (۳۶ تم چدلے آئییے تییو رونییق پییر مییزار آ ہییی گیییا شمع روشن ہو گئی پھوولوں کا ہییار آ ہییی گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ہم نہ کہتے تھے ہنسی میں غیر سے وعدہ نییییییییییییییییییییییییہ کییییییییییییییییییییییییر دیکھنیے واولیوں کیو آخیر اعتبیار آ ہیی گییا ل قفس گدلشن کا اب ولیییں گییے کہتے تھے اہ ِ نییییییییییییییییییییییییہ نییییییییییییییییییییییییام باتوں باتوں میں مگر ذکی ِر بہییار آ ہیی گییا کتنا سییمجھایا تھییا تجییھ کییو دیکییھ بییڑھ جیییییییییییییائے گیییییییییییییی بیییییییییییییات ش کردگییار آ ہییی گیییا فیصییدلہ آخییر کییو پی ی ِ گو بظاہر میرے افسییانے پییہ وہ ہنسییتے رہییے آنکھ میں آنسو مگییر بییے اختیییار آ ہییی گیییا گو مری صورت سے نفرت تھی مگر مرنے
کیییییییییییییییییییییییے بعییییییییییییییییییییییید جب مری تصویر دیکھی ان کو پیار آ ہییی گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اے قمر قسمت چمک اٹھی اندھیری رات مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں چاندنی چھپتے ہیی کیوئی پییردہ دار آ ہییی گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
) (۳۷ اگر چھوٹا بھی اس سے آئینہ خانہ تو کیا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا وہ اولجھے ہی رہیں گے زولف میں شانہ تییو کییییییییییییییییییییییییا ہوگیییییییییییییییییییییییا ک ویرانہ تو کیا ہوگا ل جنوں سے تر ِ بھل اہ ِ خبر آئے گی ان کییی ان کییا اب آنییا تییو کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا سنے جاؤ جہاں تک سیین سییکو جیین نینیید آئییییییییییییییییییییییی گییییییییییییییییییییییی وہیں ہم چھوڑ دیں گے ختم افسانہ تو کیا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اندھیری راتِ ،زنداں ،پاؤں میں زنجیریں، تنہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائی ِاس عاولم میں نہ مر جائے گا دیوانہ تو کیا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
ابھییی تییو مطمئیین ہییو ظدلییم کییا پییردہ ہییے خاموشییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اگر منہ سے بول اٹھا یہ دیوانہ تو کیا ہوگا ب شیخ ہم تو رند ہیں چدلو سییلمت ہییے جنا ِ جو تم نے توڑ ڈال یییہ پیمییانہ تییو کیییا ہوگییا یہی ہے گر خوشی تو رات بھییر گنتییے رہییو تیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییارے قمر اس چاندنی میں ان کا اب آنا تو کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
) (۳۸ ن تمنا ہییو نہیییں سییکتا یہ تو نے کیا کہا خو ِ تری مہندی تو سیلمت ہیے تیو کییا کییا ہیو نہییییییییییییییییییییییں سیییییییییییییییییییییکتا ہ چرخ تییم سییا ہییو نہیییں پڑھے گر لکھ ما ِ سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکتا یہ صورت ہو نہیییں سییکتی یییہ نقشییہ ہییو نہییییییییییییییییییییییں سیییییییییییییییییییییکتا کروں سجدے میں اے بت مجییھ سییے ایسییا ہیییییییییییییو نہییییییییییییییں سیییییییییییییکتا خدا تو ہو نہیں سکتا میییں بنییدہ ہییو نہیییں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکتا قفس سے چھوٹ کر صیاد جائیں تییو کیییا جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائیں ہمیں تییو آشیییاں بھییی اب مہیییا ہییو نہیییں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکتا
گناہ گاروں کا مجمع سب سے آگییے ہییو گییا اے واعیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییظ تجھے دیدار بھی پہدلے خدا کا نہیییں سییکتا نہ دینا آشیاں کو آگ ورنییہ جییان دے دیییں گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ہمارے سامنے صیییاد ایسییا ہییو نہیییں سییکتا انہیں پر منحصر کیا آزما بیٹھییے زمییانے کییو قمر سچ تو یہ ہے کوئی کسی کا ہو نہیییں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکتا
) (۳۹ پھییول سییب اچھییی طییرح تھییے باغبییاں اچھییییییییییییییییییییی طییییییییییییییییییییرح میرے آنے تییک تھییا سییارا گدلسییتاں اچھییی طییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرح ان کییے دھییوکے میییں نییہ دے آنییا کییس ی دشییییییییییییمن کییییییییییییو خییییییییییییط یاد کر نامہ بر نییام و نشییان اچھییی طییرح کیا کہا یہ تو نییے اے صیییاد تنکییا تییک نہیییں چھوڑ کر آیا ہوں اپنا آشیاں اچھییی طییرح پھر خدا جانے رہائی ہو قفس سے یا نہ ہو دیکھ ولوں صیاد اپنا آشیییاں اچھییی طییرح صبح کو آئی تھی گدلشن میییں دبییے پییاؤں نسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم دیکھ ولیے نییا غنچییہ و گییل باغبییاں اچھییی طییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرح
دیکھیئے قسمت کہ ان کو شام سے نینیید آ گئیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی وہ نہ سننے پییائیں میییری داسییتاں اچھییی طییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرح دیکھ کر مجھ کو اتر آئے قمر وہ بام سییے دیکھنے پائیں نہ سی ِر آسمان اچھی طرح
) (۴۰ دیکھو پھر دیکییھ ولییو دیییوار کییی صَدر کییی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت تم کہییں بھیول نیہ جییاؤ میرے گھیر کیی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت ب فرقییت کییی خیییر ہییو آپ کییے بیمییا ِر ش ی ِ آج اتری نظییر آتییی ہییے سییحر کییی صیورت اے کدلی اپنی طرف دیکھ کہ خییاموش ہییے کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں ل تییر کییی کل کو ہو جائے گی تییو بھییی گی ِ صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت جام خاولی ہییوئے محفییل میییں ہمییارے آگییے ہم بھرے بیٹھے رہے دیییدۂ تییر کییی صییورت پوچھتا ہیوں تییرے حییالت بتییاتے ہییی نہیییں غیییر کہتییے نہیییں مجییھ سییے تییرے ِدر کییی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت
اس نے قدموں میں بھی رکھا سی ِرمحفل نییییییییییییییییییییییہ ہمیییییییییییییییییییییییں جس کییہ ہییم سییاتھ رہییے گییر ِد سییفر کییی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت رات کی رات مجھے بزم میں رہنییے دیجئییے آپ دیکھیییں گییے سییحر کییو نییہ قمییر کییی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت
) (۴۱ بیٹھیے شوق سے دشمن کی طرف داروں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ق گل ہے وہیں تک کہ رہے خاروں میں رون ِ آنکھ نرگییس سییے ولڑاتییے ہیو جییو گدلیزاروں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کیوں ولیئے پھرتے ہو بیمار کو بیماروں میییں عشق نے قدر کی نظروں سے نہ جب تک دیکھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا حسن بکتا ہی پھرا مصر کے بازاروں میں ش ابرو پہ نثییار دل کی ہمت ہے جو ہے جنب ِ ورنہ کون آتا ہے چدلتی ہوئی تدلواروں میییں ت معبییود جییو دیکھییی سی ِر جییو پییر رحمی ِ حشییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر ت واعظ بھی گنہ گییاروں میییں آمدلے حضر ِ جب وہ آتے ہیں تو مدھم سے پڑ جاتے ہیں
چییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییراغ چاند سی روشنی ہو جاتی ہے کییم تییاروں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وہ بھی کیا دن تھے کہ قسمت کا سییتارہ تھیییییییییییییییییییییییا بدلنییییییییییییییییییییییید اے قمر رات گیزر جییاتی تھیی میہ پیاروں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۴۲ اب تو منہ سییے بییول مجییھ کییو دیکییھ دن بھییییییییییییییر ہییییییییییییییو گیییییییییییییییا ت خاموش کیا سچ مچ کا پتھر ہو گیا اے ب ِ اب تو چپ ہو باغ میں نییاولوں سییے محشییر ہییییییییییییییییییییییییو گیییییییییییییییییییییییییا یہ بھی اے بدلبل کوئی صیاد کا گھر ہو گیا س قتل پر کہتے ہو فرصییت ہیی نہییں اولتما ِ اب تمہیییں اتنییا غییرور اولدلییہ اکییبر ہییو گیییا ل دشمن میں جو گزری وہ میرے دل محف ِ سیییییییییییییییییییییے پیییییییییییییییییییییوچھ ش ابییرو کییا خنجییر ہییو گیییا ہر اشییارہ جنب ی ِ آشیانے کا کیا بتائیں کیییا پتییہ خییانہ بییدوش چار تنکے رکھ ولئے جس شیاخ پیر گھیر ہیو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا حرس تو دیکھ فدلک بھی مجھ پییہ کرتییا
ہیییییییییییییییییییییییے ظدلیییییییییییییییییییییییم کوئی پوچھے تو بھی کیا ان کے برابییر ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا سوختہ دل میں نییہ مدلتییا تیییر کییا خییوں اے قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر یہ بھییی کچییھ مہمییاں کییی قسییمت سییے میسییییییییییییییر ہییییییییییییییو گیییییییییییییییا
) (۴۳ ت ناز سے شکوہ شکست ِ دل کا ہو کیا دس ِ آئینییے ٹییوٹ جییاتے ہیییں آئینییہ سییاز سییے س دییید کییروں تییو گنییاہ گییار اب اولتمییا ِ واقف میں ہو گیییا تییرے پییردے کییے راز سییے ہر شے انہیں کی شکل میں آنے ولگی نظییر شییاید گییزر گیییا میییں حیی ِد امتیییاز سییے ل دل خود آئیں پوچھنے وہ مرے پییاس حییا ِ کچھ دور تو نہیں ہیے مییرے کیار سییاز سییے اے شیخ مے کدے سے نکییل دیکییھ بییال کییے واپییس نییہ آ رہییے ہییوں نمییازی نمییاز سییے اولدلہ ان کو عشق کییی کیییونکر خییبر ہییوتی واقف نہ تھا کوئی بھی مییرے دل کییے راز سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے بھیدی ہوں گھر کا مجھ سے نہ چل چال اے فدلیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییک
واقییف قمییر ہییے خییوب تییری سییازباز سییے
) (۴۴ مجھے باغباں سے گدلہ یہ ہے کہ چمن سییے بیییییییییییییے خیییییییییییییبری رہیییییییییییییی ل گل کاتو ذکییر کیییا کییوئی شییاخ کہ ہے نخ ِ تیییییییییک نیییییییییہ ہیییییییییری رہیییییییییی مرا حال دیکھ کے ساقیا کوئی بادہ خییوار نییییییییییییییہ پییییییییییییییی سییییییییییییییکا م تییر ترا جام خاولی نہ ہو سکے مری چشیی ِ نیییییییییییییہ بھیییییییییییییر رہیییییییییییییی میں قفس کو توڑ کے کیا کروں مجھ رات دن یییییییییییییہ خیییییییییییییال ہییییییییییییے یہ بہار بھی یوں ہی جائے گییی جییو یہییی شکسیییییییییییتہ پیییییییییییری رہیییییییییییی مجھے عدلم میں تیرے جمال کا نہ خییبر ہییے تیییییییییییییییییییرے جلل کیییییییییییییییییییی یہ کدلیم جانے کہ طور پر تری کیسی جدلوہ
گییییییییییییییییییییییری رہییییییییییییییییییییییی میں ازل سے آیا تو کیا مل جو میں جییاؤں گیییییییا تیییییییو مدلیییییییے گیییییییا کییییییییا مییری جییب بھییی دربییدری رہییی مییری اب بھیییییییییییی دربیییییییییییدری رہیییییییییییی ب اولم کہ نہ آئے وہ تو یہی سوچتا ہوں ش ِ ہیییییییییییییییوا ہیییییییییییییییے کییییییییییییییییا وہاں جا سکی نہ مییری فغییاں کییہ فغییاں کیییییییییی بیییییییییے اثیییییییییری رہیییییییییی ب وعدہ جو نہ آسکے تو قمر کہیوں گیا ش ِ چییییییییییییییییییییییرخ سییییییییییییییییییییییے ترے تارے بھی گئے رائیگییاں تییری چانییدنی بھیییییییییییی دھیییییییییییری رہیییییییییییی
) (۴۵ ان کی تجدلیوں کا اشر کچییھ نییہ پییوچھیے وہ میرے سامنے تھے مگر کچھ نہ پوچھیے م ہجر تا بہ سحر کچھ نییہ پییوچھیے از شا ِ کٹتے ہیں کیسے چار پہر کچییھ نییہ پییوچھیے بجدلی جو شاخ ،گل پییہ گییری اس کییا غییم نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ولیکیین وہ اک غریییب کییا گھییر کچییھ نییہ پیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوچھیے ہو ایک راستہ تییو کییوئی ڈھونییڈے انھیییں کتنی ہے ان کی راہگزر کچییھ نییہ پییوچھیے تنکے وہ نرم نرم سے پھوولوں کی چھاؤں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کیسییا بنییا تھییا بییاغ میییں گھییر کچییھ نییہ پیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوچھیے بس آپ دیکھ جایئے صییورت مریییض کییی
نبضوں کا حال در ِد جگر کچھ نہ پوچھیے جب چاندنی میں آ کے ہوئے تو وہ میہمییاں تیییاروں بھیییری وہ رات قمیییر کچیییھ نیییہ پیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوچھیے
) (۴۶ ل چمیین گدلشیین میییں کب میرا نشیییمن اہ ی ِ گییییییییییییوارا کرتییییییییییییے ہیییییییییییییں غنچے اپنیی آوازوں میییں بجدلیی کییو پکییارا کرتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں اب نزع کا عاولم ہے مجھ پر تم اپنی محبت واپییییییییییییییییییییییس ولییییییییییییییییییییییو جب کشتی ڈوبنے ولگتی ہے تو بییوجھ اتییارا کرتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں جاتی ہوئی میت دیکھ کیے بھییی اولدلیہ تیم اٹیییییییییھ کیییییییییے آ نیییییییییہ سیییییییییکے دو چار قدم تو دشمن بھی تکدلیف گییوارا کرتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں بے وجہ نہ جانے کیوں ضد ہییے ،انکییو ش ی ِ ب فرقیییییییییییت واولیییییییییییوں سیییییییییییے وہ رات بڑھا دینے کے ولئے گیسو کو سیینوارا
کرتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں پونچھو نہ عرق رخسییاروں سییے رنگین ی ِ ی حسیییییییییین کییییییییییو بڑھنییییییییییے دو سنتے ہیں کہ شبنم کے قطرے پھوولییوں کییو نکھییییییییییییارا کرتییییییییییییے ہیییییییییییییں کچھ حسن و عشق میں فیرق نہییں ،ہیے بھیییییی تیییییو فقیییییط رسیییییوائی کیییییا تم ہو کہ گوارا کییر نییہ سییکے ہییم ہیییں کییہ گییییییییییییوارا کرتییییییییییییے ہیییییییییییییں تییاروں کییی بہییاروں میییں بھییی قمییر تییم افسییییییییردہ سییییییییے رہتییییییییے ہییییییییو پھوولوں کو دیکھ کانٹوں میں ہنس ہنییس کییییییییے گییییییییذارا کرتییییییییے ہیییییییییں
) (۴۷ ض حسرت کی رک رک سانس ان کے مری ِ کیییییییییے چدلیییییییییی جیییییییییاتی ہیییییییییے مایوس نظییر ہیے در کییی طییرف اور جییان نکدلییییییییییییی جییییییییییییاتی ہییییییییییییے چہرے سے سرکتی جاتی ہے زولییف ان کییی خییییییییواب کییییییییے عییییییییاولم میییییییییں وہ ہیں کہ ابھی تک ہوش نہیں اور شییب ہییییییے کییییییہ ڈھدلییییییی جییییییاتی ہییییییے اولدلہ خبر بجدلی کو نہ ہو گدلچیییں کییی نگییا ِ ہ بییییییییییییییید نیییییییییییییییہ پیییییییییییییییڑے جس شاخ پہ تنکے رکھے ہیں وہ پھوولییتی پھدلییییییییییییتی جییییییییییییاتی ہییییییییییییے عارض پہ نماییاں خیال ہیوئے پھیر سییبزۂ خیییییییییییییط آغیییییییییییییاز ہیییییییییییییوا قرآں تو حقیقت میں ہے وہی تفسیر بدولتی
جییییییییییییییییییییییاتی ہییییییییییییییییییییییے ن محبت بھی نہ رہی وہ جورو سییتم توہی ِ بھیییییییییییی چھیییییییییییوٹ گئیییییییییییے پہدلے کی بہ نسبت حسن کییی اب ہییر بییات بییییییییییییدولتی جییییییییییییاتی ہییییییییییییے لج اپنی مسیحا نے رکھ ولیی مرنیے نیہ دییا بیمییییییییییییییییییییاروں کییییییییییییییییییییو جو موت نہ ٹدلنے واولی تھی وہ موت بھی ٹدلیییییییییییییتی جیییییییییییییاتی ہیییییییییییییے م جہییاں میییں نییاممکن بییے عشییق ہییے بییز ِ سیییییییییییلمت حسییییییییییین رہیییییییییییے پروانے تو جل کر خاک ہوئے اب شمع بھی جدلییییییییییییتی جییییییییییییاتی ہییییییییییییے شکوہ بھی اگر میییں کرتییا ہییوں تییو جییو ِر فدلیییییییییک کیییییییییا کرتیییییییییا ہیییییییییوں بے وجہ قمر تاروں کی نظییر کیییوں مجییھ سییییییییے بییییییییدولتی جییییییییاتی ہییییییییے
) (۴۸ بارش میییں عہیید تییوڑ کییے گییر مئییے کشییی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی توبہ مری پھرے گی کہاں بھیگییتی ہییوئی پیش آئے لکھ رنج اگیر اک خوشیی ہیوئی پروردگییار یییہ بھییی کییوئی زنییدگی ہییوئی اچھا تو دونوں وقت مدلے کو سییئے حضییور پھر بھییی مریییض غییم کییی اگییر زنییدگی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی اے عنییدولیب اپنییے نشیییمن کییی خیییر مانییگ بجدلی گئی ہے سوئے چمن دیکھییتی ہییوئی غ قییبر اسییے کیییا جییواب دے دیکھییو چییرا ِ م ہجیر مجھییے پوچھییتی ہیوئی آئے گی شا ِ قاصد انھیں کو جا کہ دیا تھا ہمییارا خییط وہ مل گئے تھے ،ان سے کوئی بییات بھییی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی
جب تک کہ تیری بییزم میییں چدلتییا رہییے گییا جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام ش دوراں رکییی ہییوئی ساقی رہے گی گرد ِ مانا کہ ان سے رات کییا وعییدہ ہییے اے قمییر کیسے وہ آسییکیں گییے اگییر چانییدنی ہییوئی
) (۴۹ باغباں بییرق کییا جییب طییور بییدل جاتییا ہییے یہ نشیمن تو ہے کیا طور بھی جل جاتا ہے کچھ وہ کہہ دیتے ہیں بیمار سیینبھل جاتییا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے وقییت کییا ٹییاولنے وال ہییو تییو ٹییل جاتییا ہییے عشق اور حسیین سییے مییانوس یییہ کیسییے میییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانیں شمع کو دیکھ کہ پروانہ تو جل جاتییا ہییے کون ساحل پہ دعییا مانییگ رہییا ہییے یییا رب بچ کے طوفان مری کشتی سے نکییل جاتییا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے اب بھی سنبھل نہیں او ٹھوکریں کھییانے واولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ٹھوکریں کھا کہ تو انسان سیینبھل جاتییا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
ہجر کی رات ہییے وہ رات کییہ یییا رب تییوبہ شام سے صبح تییک انسییان بییدل جاتییا ہییے م وعییدہ یاس و امید کا عییاولم ہییے یییہ شییا ِ کبھی بجھتا ہے چراغ اور کبھی جل جاتا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے عہد کرتے ہیں کہ اب ان سے مدلیییں گییے نییہ قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر کیا کریں دیکھ کہ دل ان کو مچل جاتا ہے
)(۵۰ دیکھو محشر میں کس کیی بیات رکھیی جیییییییییییییییییییییییائے ہیییییییییییییییییییییییے تجھ سے میں شییرماؤں یییا تییو مجییھ سییے شیییییییییییییییییییییرمائے ہیییییییییییییییییییییے ہجر سے تنگ آنے واولے ایسا کیییوں گھییبرائے ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے موت سے پہدلے کیا تجھے موت آئی جائے ہے تو نے تڑپایا مجھے دشمن تجھے تڑپائے ہییے میں تو یہ جانوں ہوں جو جیسے کییرے ہییے پیییییییییییییییییییییییائے ہیییییییییییییییییییییییے میں کسی سے بوولوں چاولوں بھی تییو ہییے مییییییییییییییییییییییری خطیییییییییییییییییییییا کیییا بگییاڑوں ہییوں تییری محفییل کییا کیییوں اٹھیییییییییییییییییییییوائے ہیییییییییییییییییییییے ناصحا مجھ سے نہ کہیو یار کییے گھییر کییو
نییییییییییییییییییییییییہ جییییییییییییییییییییییییا میییں تییری سییمجھوں ہییوں بییاتیں کیییوں مجھییییییییییے سییییییییییمجھائے ہییییییییییے غیر کے کہنے پہ مت آ ،ٹک مری حییاولت تییو دیکییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییھ کیا تری محفییل سییے اٹھییوں دل تییو بیٹھیا جیییییییییییییییییییییییائے ہیییییییییییییییییییییییے اور بھرنی ہیں تصور میں ابھی رنگینیییاں در ِد دل تھم جا کہ اب تصویر بگڑی جائے ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ِکن خیاولوں سے یہ کاٹے ہے قمر فرقت کی رات روتا بھی جائے ہے اور تارے بھی گنتا جائے ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
) (۵۱ سرخیاں کیا ڈھونڈ کر لؤں فسانے کے ولئے بییس تمھییارا نییام کییافی زمییانے کییے ولئییے موجیں ساحل سے ہٹاتیں ہیں حبییابوں کییا ہجییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوم وہ چدلے آئے ہیییں سییاحل پییر نہییانے کییے ولئییے سوچتا ہوں اب کہیں بجدلی گری تو کیییوں گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییری تنکے لیییا تھییا کہییاں سییے آشیییانے کییے ولئییے چھوڑ کر بستی یہ دیوانے کہاں سے آ گئییے دشت کی بیٹھی بٹھییائی خییاک اڑانییے کییے ولئیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ہنس کر کہتے ہییو زمییانہ بھییر مجھییی پییہ جییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییان دے رہ گئے ہو کیا تمھیں سارے زمییانے کییے ولئییے شام کو آؤ گے تییم اچھییا ابھییی ہییوتی ہییے
شیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییام گیسوؤ کو کھل دو سورج چھپانے کییے ولئییے ت عشق اک دل کے سوا کچییھ بھییی کائنا ِ نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وہ ہی آنے کے ولئے ہے وہ ہییی جییانے کییے ولئییے اے زمانے بھر کو خوشیاں دینے واولے یہ بتییا کیا قمر ہی رہ گیا ہے غییم اٹھییانے کییے ولئییے
) (۵۲ س مییرگ دکھییائی ہییے وفییا نییے تییاثیر پیی ِ جو مجھ پہ ہنسا کرتے تھے وہ روتییے ہیییں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرہانے کیا کہہ دیا چپکے سے نہ معدلوم قضا میییں کوٹ بھییی نییہ بییدولی تییرے بیمییا ِر جفییا نییے ہستی مری کیا جییاؤں اس بییت کییو منییانے وہ ضد پہ جو آئے تو فرشتوں کی نہ مانے ل تر جییو کبھییی کھییوولے صییبا نییے ق گ ِ اورا ِ تحریییر تھییے لکھییوں مییری وحشییت کییے فسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانے رخ دیکھ کہ خود بن گیا آئینے کی صییورت بیٹھیییا جیییو مصیییور تیییری تصیییویر بنیییانے ن قفییس کییے نییاولے نہیییں کھیییل اسیییرا ِ صیاد کے آ جائیں گییے سییب ہییوش ٹھکییانے ہمسائے بھی جدلنے ولگے جدلتییے ہییی نشیییمن
بھڑکییا دیییا اور آگ کییو پتییوں کییی ہییوا نییے م عنییایت ہییی نہیییں پہدلی سییی قمییر چشی ِ رخ پھیییر دیییا ان کییا زمییانے کییی ہییوا نییے
) (۵۳ بہار آ جییائے گییر وہ سییاقی گدلفییام آ جییائے خ چمن پر پھول بیین کییر جییام آ ہر اک شا ِ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائے ش ایییام آ جییائے بہار ایسی کییوئی اے گییرد ِ بجییائے صییید خییود صیییاد زی ی ِر دام آ جییائے مرا دل ٹوٹ جانے کی صدا رسوا نہ ہو یییا رب ت جییام آ جییائے کییوئی ایسییے میییں شکس ی ِ تماشییہ دیکھنییے کیییوں جییا رہییے ہییو خییو ِ ن نییییییییییییییییییییییاحق کییییییییییییییییییییییا حنائی ہاتھ ہیییں تییم پییر نییہ کچییھ اولییزام آ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائے ہمارا آشیانہ اے باغباں غیارت نیہ کیر دینیا ہمارے بعد ممکن ہے کسی کے کام آ جییائے خدا کے سامنے یوں تک رہا ہے سب کے منہ
قاتییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل کسی پر بے خطا جیسے کوئی اولزام آ جائے ستم واولوں سے پرسش ہو رہی ہے میں یہ ڈرتییییییییییییییییییییییا ہییییییییییییییییییییییوں کہیں ایسا نہ ہو تم پر کوئی اولزام آ جییائے قمر اس آبدلہ پا راہ رو کی بے بسییی تییوبہ کہ منزل سامنے ہو اور سر پر شام آ جییائے
) (۵۴ سب نییے کیییے ہیییں بییاغ ان پییر نثییار پھییول اے سییرو آ تجھییے بھییی دل دوں پھییول لتا نہیں کوئی مری تربت پییہ چییار پھییول نییا پیییدا ایسییے ہییو گئییے پروردگییار پھییول سنی کی جاتی نہیں شباب میں بھی کم ِ بییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو ہاروں میں ان کے چار ہیں کدلیییاں تییو چییار پھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییول کب حدلق کٹ گیا مجھے معدلوم بھی نہیں قاتل کچھ ایسی ہو گئے خنجر کییی دھییار پھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییول یہ ہو نہ ہو مییزار کسییی مضییطرب کییا ہییے جب سے چڑھے ہیں قبر پییہ ہیییں بییے قییرار پھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییول یا رب یہ ہییار ٹییوٹ گیییا کییس کییا راہ میییں
اڑ اڑ کے آ رہے ہیں جو سییوئے مییزار پھییول م غیر تجھے کچھ خبر بھی ہییے او مح ِو بز ِ گدلشن میں کر رہے ہییں تیرا انتظییار پھیول اتنییے ہییوئے ہیییں جمییع مییری قییبر پییر قمییر تییاروں کییی طییرح ہییو نہیییں سییکتے شییمار پھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییول
) (۵۵ ل لچییار کییا پھونک ڈال برق نییے گھییر بدلبی ِ پتیییہ پتیییہ ہیییاتھ مدلتیییا رہ گییییا گدلیییزار کیییا واہ کا کیا کہنا ہے اس پہدلے پہل کے وار کییا میں ترے قربان قبضییہ چییوم ولییے تدلییوار کییا بڑھ تو جاؤ خون بھی کرنا کسییی لچییار کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا تم تو اتنے بھی نہیں جتنا ہے قیید تدلییوار کییا ن شہ رگ تھا کسی لچار آگ تھی یا خو ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا عید بھی کل ہو گئی آیا نہ قاصیید یییار کییا اب بھل ابھریں گے کیییا بح ی ِر شییہادت کییے غرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییق سر سے اونچا ہو گیییا پییانی تییری تدلییوار کییا شمع گییل ،ڈوبییے ہییوئے تییارے ،انییدھیرا ،بییے کسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی
دیکھ کر چاروں طرف منا تییرے بیمییار کییا ب فرقییت قمیر ہ شی ِ کس قدر بیکار تھی آ ِ ہییر سییتارہ مسییکرایا چییرخ کنییج رفتییار کییا
) (۵۶ ق رحییم و کییرم دے ،مییرا دل خییدا تییم کییو توفی ی ِ دکھییییییانے کییییییی کوشییییییش نییییییہ کرنییییییا میں خود ہی فدلک کا ستایا ہوا ہییوں مجھییے تییم سییییییتانے کییییییی کوشییییییش نییییییہ کرنییییییا بہاروں کی آخر کوئی انتہا ہے کہ پھوولییوں سییے شییییییاخیں جھکییییییی جییییییا رہییییییی ہیییییییں یہی وقت ہے بجدلیاں ٹوٹنے کا ،نشیمن بنییانے کییی کوشیییییییییییییییش نیییییییییییییییہ کرنیییییییییییییییا ت شییام ِ اولییم کہییہ رہییا ہییوں ذرا غیییر ِ ت میں حال ِ ظ خییییییییییییاطر عشییییییییییییق مدلحییییییییییییو ِ تمھیں عمر بھر مجییھ کییو رونییا پییڑے گییا کہیییں مسیییییکرانے کیییییی کوشیییییش نیییییہ کرنیییییا تجھے باغباں پھر میں سمجھا رہا ہییوں ہییواؤں کییییییے اور کچیییییییھ کہیییییییہ رہیییییییے ہییییییییں کہیں آگ پھیدلے نہ سییارے چمیین میییں مییرا گھییر جلنییییییے کییییییی کوشییییییش نییییییہ کرنییییییا ل مضطرب سن کہ افسانۂ غم وہ ناراض ہییو د ِ
کیییییییر ابھییییییییی سیییییییو گئیییییییے ہییییییییں جو چونکے تو اک حشر کر دیں گے برپا انھیں تو جگییییییانے کییییییی کوشییییییش نییییییہ کرنییییییا یہ محفل ہے بیٹھے ہیں اپنییے پرائییے بھدلییے کییے ولئییے دیکھییییییییو سییییییییمجھا رہییییییییا ہییییییییوں کہ حرف آئے گا آپ کی آبییرو پییر یہییاں پییر رلنییے کییییییییییی کوشییییییییییش نییییییییییہ کرنییییییییییا تمنائے دیدار رہنے دو سب کی نہیں ہے کسی میں ب نظییییییییییییییارہ بھییییییییییییییی تییییییییییییییا ِ ابھی طور کا حادثہ ہو چکییا ہییے تجدلییی دکھییانے کییییییییییی کوشییییییییییش نییییییییییہ کرنییییییییییا عدو شب کو مدلتے ہیں ہر راستے میییں نییتیجہ ہییی کیییییییییا ان کییییییییی رسییییییییوائیاں ہییییییییوں قمر چاندنی آج پھیدلی ہوئی ہے انھیں تییم بلنییے کییییییییییی کوشییییییییییش نییییییییییہ کرنییییییییییا
) (۵۷ مییرا خییاموش رہ کییر بھییی انھیییں سییب کچیییییییییییییھ سییییییییییییینا دینیییییییییییییا زباں سے کچھ نہ کہنا دیکھ کر آنسییو بہییا دینییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا نشیمن ہو نہ ہیو یییہ تییو فدلییک کییا مشییغدلہ ٹھہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرا کہ دو تنکے جہاں پر دیکھنا بجدلی گرا دینا میں اس حاولت سے پہنچا حشر واولے خییود پکیییییییییییییییییییییار اٹھیییییییییییییییییییییے کییوئی فریییاد وال آ رہییا ہییے راسییتہ دینییا اجازت ہو تییو کہییہ دوں قصییۂ اولفییت س ی ِر محفییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل مگر پہدلے خطا پر غور کر ولو پھر سزا دینییا ہٹا کر رخ سے گیسو صبح کر دینا تو ممکن ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
مگر سرکار کے بس میں نہیں تییارے چھپییا دینییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ب چمن بدولی ہے بیرونی ہواؤں نییے یہ تہذی ِ گریباں چاک پھوولوں پییر کدلییی کییا مسییکرا دینییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا قمییر وہ سییب سییے چھییپ کییر آ رہییے ہیییں فیییییییییییییییییییاتحہ پڑھنیییییییییییییییییییے کہوں کس سے کہ میییری شییمع تربییت اب بجھیییییییییییییییییییییا دینیییییییییییییییییییییا
) (۵۸ خدا کی شان تجھے یوں مری فغییاں سییے گرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییز کہ جس طرح کسی کافر کو ہو اذاں سییے گرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییز وہ چاہے سجدہ کیا ہو نہ دیر و کعبہ میییں مگر ہوا نہ کبھی تیییرے آسییتاں سییے گریییز ل شکستہ سے جییا رہییی ہییے ان کییی یییاد د ِ مکیں کو جیسے ہو ٹییوٹے ہییوئے مکییاں سییے گرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییز جہاں بھی چاہیں وہاں شوق سے شریک ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں آپ م دشییمناں سییے گریییز مگر حضییور ذرا بییز ِ ش بییا ِد خلف تھییی کچھ اس میییں سییاز ِ ورنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ مرے ریاض کے تنکے اور آشیییاں سییے گریییز
خطییا معییاف وہ دیییوانگی کییا عییاولم تھییا جسے حور سمجھتے ہیں آستاں سے گریییز خطا بہار میییں کچییھ باغبییاں کییی ہییو تییو کہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں مرے نصیب میییں ولکھییا تھییا گدلسییتاں سییے گرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییز جہییاں وہ چییاہیں قمییر شییوق سییے ہمیییں رکھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں زمیں سے ہم کو گریز اور نہ آسییماں سییے گرییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییز
) (۵۹ ہیں بییے خییودی موس ؐ د ٰ ی برباد طور بھی ہے مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں بس اے ظہییو ِر جدلییوہ اب دم نہیییں کسییی مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں آنسو بھر آئے ان کی پرسش پہ جاں کنی مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں اب اور کیییا بتییاتے ان کییی روا روی میییں ی ؐییدار کییی خوشییی ی دی جا تو رہے ہییو موسید ٰ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں اوپر نظر نہ اٹھے بس خیر ہیے اسییی میییں اب تک ہے یاد دے کییر دل ان کییو دل ولگییی مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں رونا پڑا تھا برسوں مجھ کو ہنسی ہنسی مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں قی ِد قفس میں مجھ سے ارماں کا پوچھنا
کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا صیاد اب تو جو کچھ آئے تری خوشی میں کوزے میں بھر گیییا ہییے جیسییے تمییام دریییا یوں اس نے بن سنور کر دیکھا ہے آرسییی مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ہر صبح آ کے گدلچیں گدلشن کییو دیکھتیا ہیے یییہ وقییت بھییی ہییے نییازک پھوولییوں کییی زنییییییییییییییییییییدگی میییییییییییییییییییییں دیکھیں قمر کچھ افشاں اس مییہ جییبیں کییییییییییییییییییییییے رخ پییییییییییییییییییییییر کتنے حسین تارے ہییوتے ہیییں چانییدنی میییں
)(۶۰
یہ کہہ کر حشر میں وہ رو دیییا کچییھ بیید گمییییییییییییییاں ہییییییییییییییو کییییییییییییییر ش حییق کہ ایسی بھیڑ میییں جییاؤ گییے پی ی ِ کہییییییییییییییاں ہییییییییییییییو کییییییییییییییر یہ بچپن ہیے جیو پییش آتیے ہیو مجیھ سیے مہربیییییییییییییاں ہیییییییییییییو کیییییییییییییر نگاہیں کہہ رہیں ہیں آنکھ بدولو گے جییواں ہییییییییییییییییییییییییو کییییییییییییییییییییییییر ت جنوں کو پیرہن نے جا بجا رسییوا کیا دس ِ گدلییی کوچییوں میییں دامیین اڑ رہییے ہیییں دھجیییییییییییییاں ہییییییییییییو کییییییییییییر چل تھییا تییوڑ کییر زنجیییر کییو جییب تیییرا سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییودائی ل حدلقۂ گیسو نییے روکییا بیڑیییاں ہییو کییر خیا ِ
گ حنا سے اتنییا ڈرتییے خدا رکھے تمھیں رن ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو ابھی تییو سییینکڑوں کییے خییوں بہییانے ہیییں جیییییییییییییواں ہیییییییییییییو کییییییییییییییر م راز میں پنہاں نہ جانے کیسے محشر خرا ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وہیں ِاک حشر ہوتا ہے نکدلتے ہوں جہاں ہییو کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر پریشاں بال ،آنسو آنکھ میں ،اتیری ہیوئی صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییورت ب دشمناں ایسے میں آئے ہو کہییاں ہییو نصی ِ کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر قمر دل کو بچا کر ولے گئے تھے تیییر مژگییاں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے مگر ترچھی نگاہیں کام آئیں برچھیاں ہو کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر
) (۶۱ قیامت اب جہاں ہو گی ستم تیییرا بییاں ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا یہاں ہو گی یہاں ہو گا ،وہاں ہو گی وہییاں ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا ض عشق دونوں آنے واولے نہ گھبرا اے مری ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں قضا بھییی مہمییاں ہییو گییی وہ بییت بھییی مہمیییییییییییییاں ہیییییییییییییو گیییییییییییییا بہییار آخییر ہییے پییی ولییی بیٹییھ کییر اے شیییخ رنییییییییییییییییییییدوں میییییییییییییییییییییں یہ محفل پھر کہاں ہو گی یہ جدلسہ پھییر کہییییییییییییییاں ہییییییییییییییو گییییییییییییییا چمن میں توڑ ڈاولی باغباں نییے مجییھ سییے یییییییییییییییہ کہییییییییییییییہ کییییییییییییییر خ آشیاں ہو گی نہ تیرا آشیاں ہو گییا نہ شا ِ
کدھر ڈھونڈے گا اپنے قافدلے سییے چھییوٹنے واولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے نہ گر ِد کارواں ہو گی نہ شو ِر کییارواں ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا مجھے معدلوم ہے اپنی کہییانی ،مییاجرا اپنییا نہ قاصد سے بیاں ہییو گییی نییہ قاصیید سییے بیییییییییییییییاں ہییییییییییییییو گییییییییییییییا وہ چہرے سے سمجھ ولیں گے مییری حیاولت میییییییییییییییییییییرا ارمیییییییییییییییییییییاں ج بیں ہییو گییا ج بیاں ہو گی نہ محتا ِ نہ محتا ِ ن دشییمن تم اپنے در پہ دیتے ہو اجازت دفی ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی مری تربت کہاں ہو گی مرا مرقد کہاں ہو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ابھییی کیییا ہییے قمییر ان ی ذرا نظریییں تییو پھرنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے دو زمیں نا مہرباں ہو گی فدلک نا مہرباں ہییو
گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
) (۶۲ تمھییاری رسییوائیوں کییے ڈر سییے نییہ کیییں جنیییییییییییوں آشیییییییییییکار بیییییییییییاتیں اگر گریباں پہ ہاتھ جاتا تمھیں سناتے ہزار بییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتیں مری محبت سے جدلنییے واولییے ولگییاتے ہیییں دو چیییییییییییییییییییییار بیییییییییییییییییییییاتیں یقین کس کس کا تم کرو گے ہزار منہ ہیں ہیییییییییییییییییییییزار بیییییییییییییییییییییاتیں شراب منہ تک رہی ہے تیرا ،نہ شیییخ کرنییا گیییییییییییییییییییییوار بیییییییییییییییییییییاتیں کوئی قیامت ابھی رکھییی ہییے یییہ چھییوڑ دے مییییییییییییرے ییییییییییییار بیییییییییییاتیں یہ بات دیگر ہے شییکوہ ہییائے سییتم پییر تییم مسیییییییییییییکرا رہیییییییییییییے ہیییییییییییییو مگر نگاہیں بتا رہیں ہیییں کییہ ہییو گئیییں نییا
گیییییییییییییییییییییوار بیییییییییییییییییییییاتیں ب انتظییار ہییم نییے سییحرا انھیییں قمییر ش ی ِ وحشیییییییییتوں مییییییییییں کیییییییییر دی کبھییی چراغییوں سییے چییار بییاتیں کبھییی سیییییییتاروں سیییییییے چیییییییار بیییییییاتیں
) (۶۳
م عدو میں کیونکر اس کییے رو بییرو ِگدلہ بز ِ ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا خدا معدلوم و کس کس سییے محی ِو گفتگیو ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا بہار اپنییی سییمجھ کییر اور ہنییس ولیییں یییہ چمییییییییییییییییییییین واولیییییییییییییییییییییے ب رنگ و بییو بہت روئیں گے جب ظاہر فری ِ ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا گییرے گییی بییرق اے صیییاد یییہ میییں بھییی سیییییییییییییییییییمجھتا ہیییییییییییییییییییوں مگر میرا قفس کب آشیاں کے رو بییرو ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا بڑھے اور پھر بڑھے ،ضد دیکھ ولینییا حشییر مییییییییییییییییییییییں قاتیییییییییییییییییییییل خدا کے سامنے خاموش ہم ہوں گے نییہ تییو ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا
سحر کو کیوں نگاہوں سے گرانے کو بلتییے ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو مرے سرکار آئینییہ تمھییارے رو بییرو ہییو گییا ولگا بیٹھے ہیں اپنے پاؤں میں وہ شام سییے مہنییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدی ن آرزو انھیں معدلوم کیا کس کس کا خییو ِ ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا گریباں کو تو سی دے گا رفو گر تا ِر داماں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ل مجروح پھر کیونکر رفو ہییو ک د ِ مگر چا ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ش خییدا ن ناحق کس طرح پی ِ چھپے گا خو ِ قاتییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل ترے دامن پہ چھینٹے ،آستینوں پر ولہو ہو گا م روشنی کو پییوچھنے واولییے قمر سے انتظا ِ چراغوں کی ضرورت کیا ہییے جییب محفییل میییییییییییییییں تییییییییییییییو ہوگییییییییییییییا
) (۶۴ میں ڈھونڈ ولوں تجھے میری بس کی بات کہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں نہ جانے چھوڑ دے مجییھ کییو مییری حیییات کہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں قفس میں یییاد نییہ کییر آشیییاں کییی آزادی وہ اپنا گھر تھا یہاں اپنییے گھییر کییی بییات کہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں شباب آنے سییے تجییھ سییے عبییث امی ید ِ وفییا رہییے گییی تیییرے زمییانے میییں کائنییات کہییاں تلش کرنے کییو آئییے گییا کییون صییحرا میییں مرے جنیوں کییے ہییں ایسییے تعدلقیات کہیاں قمییر وہ رات کییو بہیی ِر عیییادت آئیییں گییے مگییر مریییض کییی قسییمت میییں آج ،رات کہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں
) (۶۵ ہوا شب کو عبث مئے کے ولئے جانا تو کیا ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اندھیرے میں نظر نہ آیا میخانہ تو کیییا ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا چمن واولو قفس کی قید بے میعییاد ہییوتی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے تمھیں آؤ تو آ جانا میرا آنییا تییو کیییا ہییو گییا گرا ہے جام خود ساقی سے اس پر حشییر برپیییییییییییییییییییییییا ہیییییییییییییییییییییییے مرے ہاتھوں سے چھوتے گا پیمیانہ تیو کییا ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا جگہ تبدیل کرنے کو تو کر ولوں ساقی میں وہاں بھی آ سکا مجھ تک نییہ پیمییانہ تییو کییییییییییییییییا ہیییییییییییییییو گیییییییییییییییا بہییا ِر گییل بنییے بیٹھییے ہییو تییم غیییروں کییی
محفییییییییییییییییییییل میییییییییییییییییییییں کوئی ایسے میں ہو جائے دیوانہ تو کیییا ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا س ِر محشر مجھے دیکھییا تییو وہ دل میییں یییییییییییییہ سییییییییییییوچیں گییییییییییییے جو پہچانا تو کیا ہو گا نہ پہچانا تو کیییا ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا حفاظت کے ولئے اجییڑی ہیوئی محفییل میییں بیٹھیییییییییییییییییییییے ہییییییییییییییییییییییں ک پروانہ تو کیییا ہییو اڑا دی گر کسی نے خا ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا زباں تییو بنیید کرواتییے ہییو تییم اولدلییہ کییے آگیے کہا ہم نے اگر آنکھوں سے افسانہ تییو کیییا ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا قمر اس اجنبی محفل میں تم جاتے تو ہو ولیکیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییین وہاں تم کو کسی نے بھی نہ پہچانا تو کیا
ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا
) (۶۶ کیا کوئی باغ میں ہم مفت رہییا کرتییے ہیییں ایک گھر برق کو ہر سییال دیییا کرتییے ہیییں رخ ِادھر آنکھ ادھر آپ یہ کیییا کرتییے ہیییں پھییر نییہ کہنییا مییرے تیییر خطییا کرتییے ہیییں اب تو پردے کو اٹھا دو مییری لش اٹھییتی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے دیکھو اس وقت میں منہ دیکھ ولیییا کرتییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں تیرے بیمار کی حاولت نہیں دیکھییی جییاتی اب تو احباب بھی مرنے کی دعا کرتے ہیں ح فرقت بھی قمر آنکھ کے آنسو رکییے صب ِ یہ وہ تارے ہیں جو دن میں بھی گرا کرتے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۶۷
ل بییے قییرار پییر کیییونکر رکھییو گییے ہییاتھ د ِ ہ میزار ہییوں تییم تییو ہییو مییزار پییر میں تو ت ِ یہ دیکھنے ،قفس میییں بنییی کیییا ہییزار پییر ش نسیییم بہییار پییر نکہییت چدلییی ہییے دو ِ گر یہ ہییی جییور و ظدلییم رہییے خاکسییار پییر منہ ڈھک کے روئے گا تو کسی دن مزار پر ل بییے قییرار پییر ابییرو چڑھییے ہییوئے ہیییں د ِ دو دو کھنچی ہوئی ہیں کمانیں شکار پییر رہ رہ گئی ہیں ضعف سییے وحشییت میییں حسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرتیں ت جنییوں تییار تییار پییر رک رک گیییا ہییے دسی ِ ل بہییاری قریییب ہییے شاید چمن میییں فص ی ِ گرتییے ہیییں بییازوؤں سییے مییرے بییار بییار پییر یییاد آئییے تییم کییو اور پھییر آئییے مییری وفییا تییییم آؤ رونییییے اور پھییییر آؤ مییییزار پییییر کس نے کئے یییہ جییور ،حضییور آپ نییے کئییے
ل بییے قییرار پییر کییس پییر ہییوئے یییہ جییور ،د ِ سمجھا تھا اے قمر یہ تجدلی انھیییں کییی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے میں چونک اٹھا جو چاندنی آئی مزار پییر
)(۶۸
ت دیییدار میییں چھوڑ کر گھر بار اپنا حسر ِ اک تماشا بن کے آ بیٹھا ہوں کوئے یار میں دم نکل جائے گا حسییرت نییہ دیکییھ اے نییا خییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدا اب مییری قسییمت پییہ کشییتی چھییوڑ دے منجیییییییییییییییییییدھار مییییییییییییییییییییں دیکھ بھی آ بات کہنے کے ولئے ہو جائے گییی صییرف گنییتی کییی ہیییں سانسیییں اب تییرے بیمیییییییییییییییییییییار مییییییییییییییییییییییں ل گل میں کس قدر منحوس ہیے رونییا فص ِ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرا میں نے جب ناولے کئے بجدلی گری گدلزار میں جل گیا میرا نشیمن یہ تو میں نے سن ولیییا
باغباں تو خیریت سے ہییے صییبا گدلییزار میییں
) (۶۹
م عشییرت کییے اب وہ عاولم ہے مرا اس بییز ِ بغییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر ت آدم کا جنت کے بغیییر حال تھا جو حضر ِ اصل کی امید ہے بییے کیار فرقیت کیے بغیییر آدم راحییت نہیییں پاتییا مصیییبت کییے بغیییر مجھ کو شکوہ ہے ستم کییا تییم کییو انکییا ِر سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتم فیصدلہ یہ ہو نہیں سییکتا قیییامت کییے بغیییر دے دعا مجھ کو کہ تیرا نام دنیا بھر میییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے حسن کی شہرت نہیییں ہییوتی محبییت کییے بغییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر ت ناصح بجا ارشاد ،گستاخی معاف حضر ِ آپ سمجھاتے تو ہیں ولیکن محبت کے بغیر یہ سمجھ کر دل مییں رکھیا ہیے تمھیارے تیییییییییییییییییییییییییر کییییییییییییییییییییییییو
کوئی شے قییائم نہیییں رہییتی حفییاظت کییے بغییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر راستے میں وہ اگر مل بھی گئے تقدیر سے ل دیے منہ پھیییر کییر صییاحب سییلمت کییے بغییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر سن رہا ہوں طعنہ اخیار ولیکن کیییا کییروں میں تری محفل میں آیییا ہییوں اجییازت کییے بغییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر س در ِد دل ہی پر موقییوف کیییا او نییا شیینا ِ دل! کوئی بھی تڑپا نہیں کرتا اذیییت کییے بغیییر
) (۷۰ کیوں روٹھ کے مجھ سے کہتے ہو مدلنا تجھ سییییییییییییے منظییییییییییییور نہیییییییییییییں تم خییود ہییی منییانے آؤ گییے سییرکار وہ دن بھییییییییییییییییییی دور نہیییییییییییییییییییں تم روز جفییا و جییور کییرو ،نییاولے نییہ سیینو، تسیییییییییییییییییییکین نیییییییییییییییییییہ دو ہم اس دنیییا میییں رہتییے ہیییں شییکووں کییا جہیییییییییییاں دسیییییییییییتور نہییییییییییییں واپس جانا معیوب سییا ہییے جییب میییت کییے سیییییییییییییاتھ آئیییییییییییییے ہیییییییییییییو دو چار قدم کی بات ہے بس ،ایسی کوئی منییییییییییییییییییزل دور نہیییییییییییییییییییں آزاد ہیں ہم تیو اے زاہید ارمیان و تمنیا کییا جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانیں جنت کییا تصییور کییون کییرے جییب دل میییں
ل حییییییییییییور نہیییییییییییییں خیییییییییییییا ِ میں شام سے ولے جر تا بیہ سیحر دل مییں ییییییییییہ کہتیییییییییا رہتیییییییییا ہیییییییییوں ہے چاند بے شک نور قمر ولیکن ان کییا سییا نییییییییییییییییییییییور نہیییییییییییییییییییییییں
) (۷۱
کہا تو ہے کہ قفس میں نہیں امییاں صیییاد خدا کرے کے سمجھ ولیے مییری زبیاں صییاد قفس سیے ہیٹ کیے ذرا سین میری فغیاں صیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاد ولییرز رہییی ہییے تییرے سییامنے زبییاں صیییاد بہا ِر گل میں مجھے تییو کہیییں چییین نہیییں مییرے خلف وہییاں باغبییاں یہییاں صیییاد جو پر کتر دیے دنیا میییں ہییو گییی رسییوائی پر اڑ کے جائیں گے جانے کہاں کہییاں صیییاد قفس میں کانپ رہا ہوں کہیییں فریییب نییہ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو بہا ِر گییل میییں ہییوا ہییے جییو مہربییاں صیییاد میں کوئی دم کییا ہییوں مہمییان تیدلیییاں نییہ بییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدل کہ جائے گی تری محنت یہ رائیگییاں صیییاد تری نظییر پییہ ترانییے تییری نظییر پییہ فغییاں
مدلے گا تجییھ کییو نییہ مجییھ سییا مییزاج داں صیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاد جفائے چرخ پہ چھوڑا تھا آشیاں میییں نییے ترے قفس میں بھیی سیر پیہ ہیے آسیماں صیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاد قمر کی روشنی میں کیسے پھییول کھدلتییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں مگر وہ چاندنی راتیییں یہییاں کہییاں صیییاد
) (۷۲ خ لجییییواب کیییییا ہوتییییا س نقییییاب ر ِ پیییی ِ ذرا سییے ابییر میییں گییم آفتییاب کیییا ہوتییا ہمیں تو جو بھی گیا وہ فریب دے کہ گیییا ہیوئے نیہ کیم سینی اپنیی شیباب کییا ہوتیا کدلییییم رحیییم تجدلیییی کیییو آگییییا ہیییو گیییا ق نظیییر کامییییاب کییییا ہوتیییا وگرنیییہ ذو ِ قفس کے سے چھوٹ کے آئے تو خاک تییک نیییییییییییییییییییییییہ مدلیییییییییییییییییییییییی چمییین اور نشییییمن خیییراب کییییا ہوتیییا تمھارے اور بھی وعدوں کییی شییب یییوں ہییییییییییییییییییییییی کییییییییییییییییییییییاٹی یقییین ہییی نییہ ہییوا اضییطراب کیییا ہوتییا
) (۷۳
ولحد اور حشر میں یہ فرق کم پییائے نہیییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے یہییاں دھییوپ آ نہیییں سییکتی وہییاں سییائے نہییییییییییییییییییییییں جیییییییییییییییییییییاتے کسی محفل مییں بھیی ایسیے چدلین پیائے نہییییییییییییییییییییییں جیییییییییییییییییییییاتے کہ بدلوائے ہوئے مہماں اٹھوائے نہیییں جییاتے زمیییں پییر پییاؤں رکھنییے دے انھیییں اے نییا ِز یکتییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائی ش قدم ان کے کہیییں پییائے نہیییں کہ اب نق ِ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے تجھییے اے دیییدہ فکییر کیییوں ہییے دل کییے زخمییییییییییییییییییییوں کییییییییییییییییییییی کہ بے شبنم کے بھی یییہ پھییول مرجھییائے نہییییییییییییییییییییییں جیییییییییییییییییییییاتے جنوں واولوں کو کیییا سییمجھاؤ گییے یییہ وہ
زمییییییییییییییییییییییانہ ہییییییییییییییییییییییے خرد واولوں سے سمجھائے نہیییں خرد واولے ِ ِ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے وقا ِر عشق یوں بھی شمع کییی نظییروں مییییییییییں کچیییییییییھ کیییییییییم ہیییییییییے پتنگے خود چدلے آتے ہیں بدلییوائے نہیییں جییاتے فضیدلت ہے یہ انساں کی وہاں تک پہنچاتییا ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے فرشتے کیا فرشتوں کے جہاں سییائے نہیییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے بس اتنی بات پر چھینی گئی ہے رہبری ہم سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کہ ہم سے کارواں منییزل پییہ ولٹییوائے نہیییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے قمر کی صبح پوچھئے سورج کییی کرنییوں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ستارے تو گوآ ہی کییے ولیییے آئییے نہیییں جییاتے
) (۷۴ سکوں بہر محبت میں ہمیں حاصل تو کیا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا کوئی طوفاں ہو گا ناخییدا سییاحل تییو کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ترے کہنے سے تیرا نام بھی ولوں گا محشییر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں مگر مجھ سے اگر پوچھا گیا قاتل تییو کیییا ہوگیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا قفس سے چھوٹ کر صیییاد دیکییھ آئینگییے گدلشیییییییییییییییییییین بھییییییییییییییییییییی ہمارا آشیاں رہنے کے اب قابل تییو کیییا ہوگییا س ِر محشر میں اپنے خون سے انکار تو کییر دوں مگر چھینٹے ہوئے تدلوار پر قاتل تو کیا ہوگییا قمر کے نام سے شرمانے واولے سیییر تییاروں
کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ہ کامل تو کیا ہوگا نکل آیا جو ایسے میں م ِ
) (۷۵
یییوں تمھییارے نییاتوان منییزل بھییر چدلییے کھائی ٹھوکر گر پڑے گر کر اٹھے اٹییھ کییر چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے چھوڑ کر بیمار کو یہ کیا قیییامت کییر چدلییے دم نکدلنے بھی نہ پایییا آپ اپنییے گھییر چدلییے ن قفییس ہو گیییا صیییاد برہییم ہییے اے اسیییرا ِ بنیید اب یییہ نییاولہ و فریییاد ،ورنییہ پییر چدلییے کس طرح طے کی ہے منزل عشق کی ہییم نییییییییییییییے نییییییییییییییہ پییییییییییییییوچھ تھک گئے جب پاؤں ترا نام ولے ولے کییر چدلییے آ رہییے ہیییں اشییک آنکھییوں میییں اب اے سییییییییییییاقی نییییییییییییہ چھیییییییییییییڑ بس چھدلکنے کی کسر باقی ہے ساغر بھر چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے جب بھی خییاولی ہییاتھ تھییے اور اب بھییی خییییییییییییاولی ہییییییییییییاتھ ہیییییییییییییں
ولییے کییے کیییا آئییے تھییے اور ولییے کییر کیییا چدلییے حسیین کییو غییم گییین دیکھییے عشییق یییہ ممکیییییییییییییییییییین نہیییییییییییییییییییییں روک ولے اے شمع آنسو اب پتنگییے مییر چدلییے اس طرف بھی اک نظر ہم بھییی کھییڑے ہیییییییییییییییں دیییییییییییییییر سییییییییییییییے مانگنے واولے تمھارے در سے جھییوولی بھییر چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے اے قمییر شییب ختییم ہییونے کییو ہییے انتظییار ل شب سییے سییتارے بھییی کنییارہ کییر ساح ِ چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
) (۷۶
سمجھے تھے ارماں نکل جائے گییا موس ؐ د ٰ ی یہ خبر ہی نییہ تھییی طییور جییل جییائے گییا میییری بییاولیں پییہ رونییے سییے کیییا فائییدہ کی میری میوت کییس وقییت ٹییل جییائے گیا کییییا عیییادت کیییو اس وقیییت آؤ گیییے تیییم جیییب ہمیییارا جنیییازہ نکیییل جیییائے گیییا کم سنی میں ہی کہتی تھییی تیییری نظییر تییو جییواں ہییو کییے آنکھیییں بییدل جییائے گییا سییب کییو دنیییا سییے جانییا ہییے اک دن قمییر رہ گییییا آج کیییوئی تیییو کیییل جیییائے گیییا
) (۷۷ چھدلکے ہیں ،نہیں قطرے مئے گدلفام یہ جو صَ کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے میری قسمت پر نکل آئے ہیییں آنسییو جییام کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کس سے شکوہ کر رہے ہیں آ دامیین تھییام کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے بندہ پرور سینکڑون ہوتے ہیییں اک اک نییام کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ہیں ہمارے قتییل میییں بییدنام کتنییے نییام کییے جو کہ قاتل ہے وہ بیٹھا ہے ہے کدلیجہ تھام کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے یہ سمجھ ولیو رکھنیی بیات مجھیے صییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ورنہ میں نییے سییینکڑوں تییوڑے ہیییں حدلقییے دام کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ب جوانی عہ ی ِد پیییری میییں کیییا غفدلت خوا ِ
صبح کو اٹھ بیٹھتے ہیں سییونے واولییے شییام کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے رہبروں کی کشمکش میں ہے ہمارا قییافدلہ منزولوں سے بڑھ گئے ہیں فاصدلے دو گام کے دیدہ میگوں نہ دکھل روئے روشن کھول کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر صبح کو پیتے نہیں ہیں پینے واولییے شییام کییے گ عاشق پر تعجب اس تعجب کے نثیار مر ِ مرتکب جیسے نہیں سرکار اس اولییزام کییے م شب نییہ م حسیناں کی وہ خت ِ اے قمر بز ِ پیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوچھ صبح کو چھپ جییائیں جیسییے چانیید تییارے شیییییییییییییییییییییییام کیییییییییییییییییییییییے
) (۷۸ ل داغ دار کییییا ہیییو گیییا رہیییا اولیییم سیییے د ِ جو بیییڑا ڈوب چکییا ہییو وہ پییار کیییا ہییو گییا س مرگ کیا مدلییے گییا تمھیییں جل جل گے پ ِ غ مییزار کیییا ہییو گییا بجھییا بجھییا کییے چییرا ِ وہ خوب ناز سے انگڑائییی ولییے کییے چییونکے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں سییحر قریییب ہییے پروردگییار کیییا ہییو گییا اگر مدلیں گے یہی پھییل تییری محبییت میییں نہییال پھییر کییوئی امییید وار کیییا ہییو گییا قمر نثار ہو یہ سییادگی بھییی کیییا کییم ہییے گدلے میں ڈال کے پھوولوں کا ہار کیییا ہییو گییا
) (۷۹ کسی نو گرفتا ِر اولفت کے دل پر یہ آفت نہیں ہییے تیییییییییییو پھیییییییییییر اور کییییییییییییا ہیییییییییییے س ِر بزم پہدلو میں بیٹھا ہے دشییمن قیییامت نہیییں ہییییییییے تییییییییو پھییییییییر اور کیییییییییا ہییییییییے عدو کی شکایت سنے جا رہے ہو نہ برہم طبیعت نیییییییییییہ بیییییییییییل ابیییییییییییروؤں پیییییییییییر نظر نیچی نیچی ولبوں پر تبسم محبییت نہیییں ہییے تیییییییییییو پھیییییییییییر اور کییییییییییییا ہیییییییییییے س مییرگ مری قبر ٹھوکر سیے ٹھکییرا رہییا ہیے پی ِ ہییییییییییوتی ہییییییییییے بربییییییییییاد مییییییییییٹی سییتمگر کییدورت ترے دل میں میری طییرف سییے ِ نہییییییں ہیییییے تیییییو پھیییییر اور کییییییا ہیییییے ت خود نمییا اور کیییا چاہتییا ہییے تجھییے اب بھییی ب ِ شیییییییک ہیییییییے خیییییییدا میییییییاننے مییییییییں گ در پر جبیں میں نییے رکییھ دی عبییادت ترے سن ِ نہییییییں ہیییییے تیییییو پھیییییر اور کییییییا ہیییییے
رقیبوں نے کی اور تمھاری شکایت خدا سے ڈرو جھیییییییییوٹ کییییییییییوں بیییییییییوولتے ہیییییییییو رقیبوں کے گھر میرا آنا نہ جانا یییہ تہمییت نہیییں ہییییییییے تییییییییو پھییییییییر اور کیییییییییا ہییییییییے کبھی ہے جگر میں خدلش ،ہدلکییی ہدلکییی ،کبھییی درد پہدلییییییو میییییییں ہییییییے میٹھییییییا میٹھییییییا ب غیم یہیی سیوچتا ہیوں محبیت میں پہروں ش ِ نہییییییں ہیییییے تیییییو پھیییییر اور کییییییا ہیییییے کوئی دم کا مہماں ہے بیما ِر فرقت تم ایسے میں بیکییییییییییار بیٹھییییییییییے ہییییییییییوئے ہییییییییییو پھیر اس پیر ییہ کہتیے ہیو فرصیت نہییں ہیے ییہ فرصیییت نہییییں ہیییے تیییو پھیییر اور کییییا ہیییے ترے در پہ بے گور کب سے پڑا ہوں نہ فک ی ِر کفیین ن مییییییییییاتم ہییییییییییے نییییییییییہ سییییییییییاما ِ اٹھاتا نہیں کییوئی بھییی میییری میییت یییہ غربییت نہییییییییں تیییییییو پھیییییییر اور کییییییییا ہیییییییے میں ان سب میں اک امتیازی نشییان ہییوں فدلییک پییییییر نمایییییییاں ہیییییییں جتنییییییے سییییییتارے م انجم کی مجھ کو میسر صدارت نہیییں قمر بز ِ ہییییییییے تییییییییو پھییییییییر اور کیییییییییا ہییییییییے
) (۸۰ ل عشییق آسییاں عشییق کییی منییزل ہییم اہی ِ سیییییییییییییییییییمجھتے ہییییییییییییییییییییں نہ جب مشکل سمجھتے تھے نہ اب شکل سییییییییییییییییییییمھتے ہیییییییییییییییییییییں ہم اس مشییکل سییے بچنییا ناخییدا مشییکل سیییییییییییییییییییمجھتے ہییییییییییییییییییییں ادھییر طوفییان ہوتییا ہییے جییدھر سییاحل سیییییییییییییییییییمجھتے ہییییییییییییییییییییں یہ کہہ دے دل کییی مجبیوری ہمییں اٹھنیے نہییییییییییییییییییییییں دییییییییییییییییییییییتی ی محفییل سییمجھتے اشارے ورنہ ہم اے بان ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں تعدلق جب نہیییں ہییے آپ کییی محفییل میییں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں آؤں
مجھے سرکار کیا پروانۂ محفل سییمجھتے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ہماری وضع داری ہے جو ہم خاموش ہیییں ورنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ یییہ رہییزن ہییی جنھیییں ہییم رہییب ِر منییزل سیییییییییییییییییییمجھتے ہییییییییییییییییییییں
) (۸۱ اس تفکر میییں سی ِر بییزم سییحر ہییوتی ہیے کیس کیو وہ دیکھتیے ہییں کیس پیہ نظییر ہییییییییییییییییییییییوتی ہییییییییییییییییییییییے مسکرا کر مجھے یوں دیکھ کے دھوکا تییو دو جانتا ہوں جو محبییت کییی نظییر ہییوتی ہییے تییم کیییا چیییز ہییو کییونین سییمٹ آتییے ہیییں ق نظییر ہییوتی ہییے ش ذو ِ ایک وہ بھی کش ِ آئینیہ دیکھنیے واولیے ییہ خییبر ہیے تجییھ کییو کبھی انسان پہ اپنییی ہییی نظییر ہیوتی ہیے تم مرے سامنے گیسو کییو سیینوارا نییہ کییرو تم تو اٹھ جاتے ہو دنیا مرے سییر ہییوتی ہییے عشق میں وجییہ تبییاہی نہیییں ہوتییا کییوئی اپنییا دل ہوتییا ہییے یییا اپنییی نظییر ہییوتی ہییے نییزع میییں سییامنے بیمییار کییے تییم بھییی آؤ
یہ وہ عاولم ہییے اک اک پییہ نظییر ہییوتی ہییے دل تڑپتا ہے تو پھر جاتی ہے موت آنکھوں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ش تیی ِر نظییر ہییوتی ہییے کس غضب کی خدل ِ ن صییحرا میییں جان دے دیں گے کسی دامی ِ قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر مر گیا کون کہاں کس کییو خییبر ہییوتی ہییے
) (۸۲ دل کو خبر نہیں ہے اور درد ہے جگییر میییں ہمسایہ سو رہا ہے بے فکر اپنییے گھییر میییں اتنا سبک نہ کیجئے احبییاب کییی نظییر میییں اٹھتی ہے میری میییت بیٹھیے ہیییں آپ گھییر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں رسوائیوں کا ڈر بھی میری قضییا کییا غییم ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے میت سے کچھ اولگ ہیں آنسییو ہیییں چش ی ِ م تیییییییییییییییییییییییر مییییییییییییییییییییییییں حالنکہ اور بھی تھے نغمہ طرا ِز گدلشیین اک میں کھٹک رہا تھا صیاد کی نظر میں دیکھا جو صبح فرقت اترا سا منہ قمر کا بوولے کہ ہو گیا ہے کیا حییال رات بھییر میییں
) (۸۳ انھیییں پییردے کییی اب سییوجھی ہییے اب صیییییییییییورت چھپیییییییییییائی ہیییییییییییے ہ شییوق جییب تصییویر ان کییی کھینییچ نگییا ِ لئیییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییے وہ یکتا حسن میں ہو کر کہیں آگے نہ بڑھ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائیں خدا بننے میں کیا ہیے جیب کیہ قبضیہ مییں خیییییییییییییییییییییدائی ہیییییییییییییییییییییے خبر بھی ہییے زمییانہ اب سییلمت رہ نہیییں سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکتا جوانی تجھ پہ او ظاولم قیامت بن کے آئی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے یہی دن تھے یہی عییاولم تھییا بجدلییی ٹییوٹ پڑنیییییییییییییییییییییییے کیییییییییییییییییییییییا چمن کی خیر ہو یا رب ہنسی پھوولوں کو
آئیییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییے ی فدلیک دیکھیو ہمارا آشییاں دیکھیو بدلنیید ِ کہاں سے چار تنکے پھونکنے کو بییرق آئییی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے س تمنا پر یہاں تک پڑ چکے ہیں وقت مایو ِ م غم سیینائی ہییے تری تصویر کو رودا ِد شا ِ اڑا ولے ہم غریبوں کا مذاق آخر کو زر واولے ترے رونے پہ اے شبنم ہنسییی پھوولییوں کییو آئیییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییے تم اپنا حسن دیکھو اپنی فطرت پہ نظییر ڈاولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو گریباں دیکھ کر کہتے ہو کیا صورت بنییائی ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے قمر ان کو تو مستحکم ہے وعدہ شب کییو آنییییییییییییییییییییییییے کییییییییییییییییییییییییا نہ جانے کیوں اداسی شام سے تییاروں پییہ چھیییییییییییییییییییییائی ہیییییییییییییییییییییے
) (۸۴ آنسیو کسییی کیا دیکییھ کییہ بیمیار میر گیییا م حیات ایک ہی قطییرے میییں بھییر گیییا جا ِ چھییوڑو وفییا کییا نییام وفییادار مییر گیییا تم جس ہییوا میییں ہییو وہ زمییانہ بییدل گیییا ش مییوش بہییار کییی صیاد دیکھ ولییی کش ی ِ اڑ اڑ کے بییاغ میییں مییرا ایییک ایییک پییر گیییا دیکھا نہ تم نییے آنییک اٹھییا کییر بییزم میییں آنسو تییو میییں نییے تھییا نظییر سییے اتییر گیییا وقییت آگیییا ہییے یییار کییے وعییدے کییا اے قمییر دیکھو وہ آسمان سییتاروں سییے بھییر گیییا
) (۸۵ کون سے تھے جیو تمھیارے عہید ٹیوٹے نییہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے خیر ان باتوں میں کیا رکھا ہے تم جھییوٹے نیییییییییییییییییییییییہ تھیییییییییییییییییییییییے باغباں کچھ سوچ کہ ہم قید سیے چھیوٹے نیییییییییییییییییییییییہ تھیییییییییییییییییییییییے ورنہ کچھ پاؤں نہ تھے بیکار ،پر ٹییوٹے نییہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ل جنوں کے پاؤں میں ٹییوٹے نییہ خار جب اہ ِ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ن صحرا پہ یہ رنگین گل بوٹے نہ تھییے دام ِ رہ گئی محروم آزادی کے نغموں سے بہار کیا کریں قی ِد زباں بندی سے ہم چھوٹے نہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے اس جوانی سے تو اچھی تھییی تمھییاری
کییییییییییییییییییییییم سیییییییییییییییییییییینی بھول تو جاتے وعدوں کو مگر جھوٹے نییہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے اس زمانے سے دعا کی ہے بہاروں کییے ولئییے جب فقط ذک ِر چمن بندی تھا گل بوٹے نہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کیا یہ سچ ہے اے مرے صیاد گدلشن ولییٹ گیییا جب تو میرے سامنے دو پھییول بھییی ٹییوٹے نیییییییییییییییییییییییہ تھیییییییییییییییییییییییے چھوڑ تو دیتییے تھییے رسییتے میییں ذرا سییی بیییییییییییییییییییییییات پیییییییییییییییییییییییر رہبروں نے منزولوں پر قافدلے ولییوٹے نییہ تھییے م غییم قمییر کس قدر آنسو بہائے تم نے شا ِ اتنے تارے تو فدلک سے بھی کبھی ٹوٹے نییہ تھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
) (۸۶ ل گدلشن رہی لکھ گدلچیں ل گدلشن وہی فص ِ فص ِ سیییییییییییییتم روز ڈھیییییییییییییاتے رہیییییییییییییے رونق گدلستاں میں نہ آئی کمی پھییول آتییے رہییے پھیییییییییییییییول جیییییییییییییییاتے رہیییییییییییییییے ل محبت کو بربییاد کیر ختییم ہیو جیائیں یوں نہ اہ ِ گیییییییییی حسییییییییین کیییییییییی منیییییییییتیں کون پھر تیرے قدموں پہ رکھے گا سییر ہییم اگییر تیییییییرے ہییییییاتھوں سییییییے جییییییاتے رہییییییے ق گدلشن ذرا دیکھئے سر پہ دیکھییی ت عش ِ جرأ ِ بل اور پییییییییییییییرو نییییییییییییییہ کییییییییییییییی برق ادھر آسییماں پییر چمکییتی رہییی ہییم ادھییر آشییییییییییییییییانہ بنیییییییییییییییاتے رہیییییییییییییییے م بے کسی کوئی مصییرو ِ ف س قتل وہ عاول ِ اف پ ِ مییییییییییاتم نییییییییییہ گییییییییییور و کفیییییییییین لش جییب تییک مییری رہگییزر میییں رہییی راسییتہ چھیییییییوڑ کیییییییر ولیییییییوگ جیییییییاتے رہیییییییے
ہجر کی رات ہے مانگئے یییہ دعییا ابییر چھییا جییائے انیییییییییییدازۂ شیییییییییییب نیییییییییییہ ہیییییییییییو اے قمر صبح دشوار ہو جائے گی یہ سییتارے اگییر جگمگیییییییییییییییییییییییاتے رہیییییییییییییییییییییییے
) (۸۷ وہ مہتمییم ہیییں جہییاں بھییی گئییے دیییوانے صراحی جھک گئی اٹھے ادب سے پیمییانے جب آئیے تھییے مجھیے وحشییت مییں ولیوگ سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییمجھانے نہ جانے آپ کییو کیییا کیییا کہییا تھییا دنیییا نییے سنائے کوئی کہاں تک جنییوں کییے افسییانے نیییہ جیییانے ہیییو گئیییے آبیییاد کتنیییے ویرانیییے ن عشق میں ہیں دفن وہ بھی دیوانے زمی ِ نہ جن کییے نییام کییی شییہرت نییہ جیین کییے افسییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانے ل حسیین بناتییا ہییے عشییق کییو دشییمن کما ِ غ شییمع سییے جدلنییے ولگییے ہیییں پروانییے فییرو ِ نہ رکھ قفس میں مگر طعنییۂ قفییس تییو نیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ دے کہ ہم بھی چھوڑ کر آئیں ہیں اپنے خییس
خیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانے یہ عشق ہے جسے پرواہ حسن کییی بھییی نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کہ شمع روتی ہے اور سو رہے ہیں پروانییے جہاں سے عشق نے رودا ِد غم کییو چھییوڑ دییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا شروع میں نے وہاں سے کئییے ہیییں افسییانے وہ چار چاند فدلک کییو ولگییا چل ہییوں قمییر کییہ میییرے بعیید سییتارے کہیییں گییے افسییانے
) (۸۸ اگر زندہ رہیں تو آئیں گییے اے باغبییاں پھییر بھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اسی گدلشن اسی ڈاولی پییہ ہییو گییا آشیییاں پھیییییییییییییییییییییر بھیییییییییییییییییییییی سمجھتا ہے کہ اب میییں پییا شکسییتہ اٹییھ نہییییییییییییییییییییییں سیییییییییییییییییییییکتا مگر مڑ مڑ کہ تکتا جا رہا ہے کیارواں پھیر بھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی بہت کچھ یاد کرتا ہوں کییہ یییا رب مییاجرا کیییییییییییییییییییییییییا ہییییییییییییییییییییییییے وہ مجییھ کییو بھییول بیٹھییے آ رہییے ہیییں ہچکییییییییییییاں پھیییییییییییر بھیییییییییییی سمجھتا ہوں انھیں نیند آ گئی ہییے اب نییہ چییییییییییییییییییییونکیں گییییییییییییییییییییے مگر میں ہوں سنائے جا رہییا ہییوں داسییتاں
پھیییییییییییییییییییییر بھیییییییییییییییییییییی قمر حالنکہ طعنے روز دیتا ہییوں جفییاؤں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے جدا کرتا نہیں سینہ سے مجھ کییو آسییماں پھیییییییییییییییییییییر بھیییییییییییییییییییییی
) (۸۹ ہم کو ہم خاک نشینوں کا خیییال آنییے تییک شہر تو شہر بیدل جیائیں گیے ویرانیے تیک دیکھیے محفیل ِ سییاقی کییا نییتیجہ کیییا ہییوا بات شیشے کییی پہنچنییے ولگییی پیمییانے تییک صبح ہوئی نہیں اے عشق یہ کیسی شییب ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے قیییس و فرہییاد کییے دہییرا ولئییے افسییانے تییک پھر نہ طوفییان اٹھیییں گییے نییہ گییرے گییی بجدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی یہ حوادث ہیں غریبوں ہی کییے مییٹ جییانے تییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییک میں نییے ہییر چنیید بل ٹییاولنی چییآ ہییی ولیکیین شیخ نے ساتھ نہ چھوڑا مرا میخییانے تییک وہ بھی کیا دن تھے گھر سے کہیں جییاتے ہییییییییییییییی نییییییییییییییہ تھییییییییییییییے اور گئے بھی تو فقط شام کو میخانے تییک
میییں وہییاں کیسییے حقیقییت کییو سییلمت رکھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں جس جگہ رد و بدل ہیو گئیے افسیانے تیک ل بہار آنے کییا وعییدہ تییو قبییول باغباں فص ِ ل بہییار آنییے تییک اور اگییر ہییم نییے رہییے فصی ِ اور تییو کیییا کہیییں اے شیییخ تییری ہمییت پییر کوئی کییافر ہییی گیییا ہییو تییرے میخییانے تییک اے قمر شام کا وعدہ ہے وہ آتییے ہییوں گییے شام کہلتی ہے تاروں کے نکل آنے کے بعیید
) (۹۰ نشاں کیونکر مٹا دییں ییہ پریشیانی نہییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتی بگوولییوں سییے ہمییاری قییبر پہچییانی نہیییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتی خدائی کی ہے یییہ ضیید اے بییت یییہ نییادانی نہیییییییییییییییییییییں جییییییییییییییییییییاتی زبردستی کیی منیوائی ہیوئی میانی نہییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتی ہییزاروں بییار مییانی حسیین نییے ان کییی وفییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاداری ل محبت ہیں کہ قربانی نہیں جاتی مگر اہ ِ سحر کے وقت منہ کدلیوں نے کھول ہییے پئییے شییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییبنم ہوا ٹھنڈی ہے مگییر پیییاس بییے پییانی نہیییں جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتی
قمییر کییل ان کییے ہییونے سییے سییتارے کتنییے روشیییییییییییییییییییین تھییییییییییییییییییییے وہی یہ رات ہے جو آج پہچانی نہیں جاتی
) (۹۱ بیمییار کییو کیییا خییاک ہییوا امییید سییحر کییی وہ دو سانس کا دم اور یہ شب چییار پہییر کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی مہماں ہے کبھی میری کبھی غیر کے گھر کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ب فرقت ادھر کی نییہ ادھییر کییی تو اے ش ِ ت کییافر تییرے در کییی اولدلییہ رے اولفییت بیی ِ منت مجھے درباں کی نہ کرنی تھی مگر کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ب ہجییر کییی ہییو خیییر اد ٰولہییی بیمییار شیی ِ اتری ہوئی صورت نظر آتی ہے سییحر کییی اس وعدہ فرامییوش کییے آنسییو نکییل گئییے بیمار نے جو چہرے پر حسرت سے نظر کی اے شمع مرے حال پہ تو روئے گی کب تک مجھ پر تو مصیبت ہے ابھی چار پہل کییی یہ وقت وہ ہے غیر بھی اٹھ کر نہیں جاتے آنکھوں میں مرا دم ہے تمہیییں سییوجھی ہییییییییییییییے گھییییییییییییییر کییییییییییییییی
م گیسیییو ض خییی ِ دم تیییوڑنے وال ہیییے مریییی ِ سوجھی ہے مسافر کو س ِر شام سفر کی ب وعدہ رکھا خوب پریشییاں جاؤ بھی ش ِ رہنے دو قسم کھا گئے جھییوٹی مییرے سییر کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ہر اک سے کہتے ہییو کییہ وہ مرتییا مجییھ پییر چاہے کبھی صورت بھییی نییہ دیکھییی ہییو قمییییییییییییییییییییییر کییییییییییییییییییییییی
) (۹۲ ہوا کسی کی بھی اے باغباں نہیییں رہییتی تییری بہییار تییو کیییا ہییے خییزاں نہیییں رہییتی سنے جو حشر میں شکوے نظییر بییدل کئییے کہیں بھی بند تمھاری زبییاں نہیییں رہییتی نیییہ دے تسیییدلیاں صییییاد بیییرق گرنیییے پیییر یییہ بییے جلئییے ہییوئے آشیییاں نہیییں رہییتی کئے جو سجدے تو دیر و حییرم پکییار اٹھییے خییدا کییی ذات مقییید یہییاں نہیییں رہییتی قمر وہاں سے میں کشتی بچا کہ لیا ہوں کسی کی ناؤ سییلمت جہییاں نہیییں رہییتی
) (۹۳ سامنے تصویر رکھ کر اس ستم ایجاد کی ل نا شاد کییی داستاں کہنے کو بیٹھا ہوں د ِ ل نا شاد کیا کروں چونکے نہ وہ قسمت د ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جس قدر فریاد مجھ سے ہییو سییی فریییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اس قدر رویا کہ ہچکییی بنییدھ گئییے صیییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ل نییا شییاد لش جب نکدلی قفس سییے بدلب ی ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی دفن سے پہدلے اعزا ان سییے جییا کیر پییوچھ ولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں اور تو حسییرت کییوئی بییاقی نہیییں بییے دار کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی کاٹتا ہے پر کے ناولوں پر بڑھییا دیتییا ہییے قییید ن قفس عادت ہے کیییا صیییاد کییی اے اسیرا ِ
شام کا ہے وقت قبروں کیو نیہ ٹھکیرا کیر چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو جانے کس عاولم میں ہے میت کسی ناشییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ت خییون چھپییائے حشییر دور بیٹھا ہوں ثبو ِ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں پاس اتنا ہے کہ رسوائی نییہ ہییو جلد کییی کیییا مجھییی کییم بخییت کییی تربییت تھییی ٹھیییییییییییییوکر کیییییییییییییے ولئیییییییییییییے تم نے جب دیکھا مجھے مٹی مییری بربییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی کھیل اس کمسنے کا دیکھو نام ولے ولے کییر مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرا ہاتھ سے تربت بنائی پاؤں سییے بربییاد کییی کہہ رہے ہو اب قمییر سییابا وفییا مدلتییا نہیییں خاک میں مجھ کو مل بیٹھے تو میری یییاد مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۹۴ مٹ مییٹ کییے اب دل میییں کییوئی حسییرت نہییییییییییییییییییییییں رہیییییییییییییییییییییی ولٹ ولٹ کے اب خزانے میں دوولت نہیں رہییی ہو کر عزیز مجھ کو ملتے ہیں خییاک میییں دنیا میں نام کییو بھییی محبییت نہیییں رہییی اے درد تو ہی اٹھ کہ وہ آئیں ہیں دیکھنییے تعظیم کے مریض میں طاقت نہیییں رہییی کیونکر نبھے گییی بعیید مییرے یییہ خیییال ہییے ب فرقییت نہیییں غیروں کے گھر کبھی ش ی ِ رہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی دیکھا تھا آج ہییم نییے قمییر کییو خییدا گییواہ پہدلی سی اب غریبیوں کییی صیورت نہیییں رہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی
) (۹۵ وفائے وعدہ میں اچھا تمھییاری بییات ہییی سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہی نہیں دن کو جییو فرصییت تمھیییں تییو رات ہییییییییییییییییییییییی سییییییییییییییییییییییہی ہ عتییاب سییے ہییی نییواز مگر ہمیییں تییو نگییا ِ م اولتفییات سییہی عدہ کی سمت تری چشی ِ جو چاہو کہہ ولییو کییہ مجبییو ِر عشییق ہییوں ورنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہ تمھیییں بتییاؤ کییہ کییس کییی بییات سییہی تو پھر بتاؤ کہ یہ آنکھوں میں سر خیییال کیییییییییییییییییییییییوں ہیییییییییییییییییییییییں غدلط وہ محفل دشمن کی واردات سییہی رقیییب چھییائے ہییوئے ہیییں مثییال ابی ِر ان پییر قمر نہ آئیں گے وہ لکھ چانیید رات سییہی ۔۔۔
) (۹۶ اگر وہ صبح کو آئے تو کس سے گفتگو ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ع فرقت نہ ہم ہونگے نییہ تییو ہییو کہ اے شم ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی حقیقت جب تجھے معدلییوم اے دیییوانہ خییو ہیییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییی جب ان کی جستجو کے بعد اپنی جسییتجو ہیییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییی مدلیں گے ہو بہو تجھ سے حسیں آئینہ خانے مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کسی سے کچھ نہ کہنا ورنییہ تییم سییے دو بییییییییییییییدو ہییییییییییییییو گییییییییییییییی ل گل کو جب تک آنکھ سے دیکھا نہیں مآ ِ ہییییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییا کدلی کو پھول بن جانے کی کیا کیا آرزو ہو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ل مضییطرب تییو اس محفییل میییں نییاولے د ِ
ضیییییییییبط کییییییییییر ولیییییییییے گییییییییییا م گریاں تیو بہیت بیے آبیرو ہیو مگر اے چش ِ گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی م ناز تک تو آگیییا ہییوں کییس سییے کیییا حری ِ پوچھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں یہاں جدلوہ دکھایا جائے گا یا گفتگو ہو گی ہ منییزل جنھیں اے راہییبر ولٹییوا رہییے ہیییں را ِ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں خدا معدلوم ان کے دل میں کیا کیا آرزو ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ن وفا میں جییان دے دیییں ہمارا کیا ہے ارما ِ گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے مگر تم کیا کرو گے جب تمھیں یہ آرزو ہو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی یہ بدلبل جس کی آوازیں خزاں مییں اتنیی دولکییییییییییییییییییییش ہیییییییییییییییییییییں بہاروں میں خدا معدلوم کتنی خییوش گدلییو ہیییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییی قمر سنتے ہیں تو شیییخ صییاحب آج تییوڑیں گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
ش جام و سبو ہو گییی سجے گا میکدہ آرائ ِ
) (۹۷ میییں کییون ہییوں بتییا دوں او بھییوولنے کییی عیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییادی تو نیے جسیے سیتایا تیو نیے جسیے دغیا دی مجھ تشنہ ولب کی ساقی تشنہ ولبی بڑھا دی دے کر ذرا سیا پیانی اک آگ سیی ولگیا دی م اولفت ایسی بھی کیا جفائیں برہم ہو نظ ِ تییو نییے تییو فقی ِر دل کییی بنیییاد ہییی ہل دی جب چاہا رخ پہ چن ولی اس سے مہ جبیں نیییییییییییییییییییییے افشیییییییییییییییییییییاں جب چاہا دن میں دنیا تاروں سییے جگمگییا دی ل چمن نے اتنا پوچھا نییہ بییوئے گییل سییے اہ ِ آوارہ پھر رہی ہییے کیییوں اے حسییین زادی
) (۹۸ مجھے پھول صبر کر ولیییں مجھییے باغبییاں بھل دے کییہ قفییس میییں تنییگ آ کییر مییرے اور ہیییں ارادے مرے بعد گر کے بجدلی نییہ قفییس میییں دل دکھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا دے مجھے قید کرنیے واولیے مییرا آشیییاں جل دے میرا منہ کفن سے کھول مجھے دیکھ کییر وہ بیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوولے یہ نیا ولباس کیوں ہے یہ کہاں ے ہییں ارادے میں قفس میں مطمئن ہوں کییہ سییمجھ ولیییییییییییا ہییییییییییے میییییییییییں نییییییییییے یہ چمن نہیں کہ بجدلی مرا آشیاں جل دے مجھے پھول سے زیادہ ہے قفس میں یییا ِد شییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییبنم جو چمن میں چار آنسو ِمیرے نیام پیر بہیا دے
نہیں ہم ہی جب چمن میں تو چمیین سییے پھییییییییییییر غییییییییییییرض کیییییییییییییا کوئی پھول توڑ ڈاولے کوئی آشیاں جل دے غ رہگییزر مری زندگی ہی کیا ہے میییں چییرا ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں جسے اک ہوا کا جھونکا ابھی آئییے ابھییی بجھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا دے وہ ہر اک سے پوچھتے ہیں کہ فدا ہے کیوں زمییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ انہیں حسن کی خبر کیا کوئی آئینہ دکھییا دے ن رنییگ و تجھے خود خبر ہے ظاولم کہ جہا ِ بیییییییییییییییییییییییو مییییییییییییییییییییییییں عشییق کییو ترے حسن کے ہیں چرچے مرے ِ دعیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا دے ب ہجر بات جب ہے کہ قمر کییو وہ نییاولے ش ِ کوئی توڑ دے ستارے کوئی آسییماں ہل دے
) (۹۹ قی ِد قفس سے چھٹ کے پہنچ جاؤں گھییر ابھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اتنے کہاں ہوئے ہیں مییرے بییال و پییر ابھییی بیمییا ِر ہجییر آئییی کہییاں سییے سییحر ابھییی تارہ کوئی نہیں ہے ادھر سے ادھیر ابھیی س وفا ہے جو ہوں خموش صیاد صرف پا ِ ورنہ خییدا کییے فضییل سییے ہیییں بییال و پییر ابھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی کیا آ رہے ہو واقعی تم میرے سییاتھ سییاتھ ب نظییر ابھییی یییہ کییام کییر رہییا ہییے فرییی ِ م غم قمیر کیوں روتے روتے ہو گئے چپ شا ِ تیارے بتیا رہیے ہییں نہیییں ہیے سیحر ابھییی
) (۱۰۰ ان کے جاتے ہی وحشت کا اثر دیکھییا کیییے سوئے در دیکھا تو پہروں سوئے در دیکھا کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے دل کو وہ کیا دیکھتییے سییو ِز جگییر دیکھییا کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ولگ رہی تھی آگ جس گھر میں وہ گھر دیکھیییییییییییییییییییییا کیییییییییییییییییییییے ان کی محفل میں انھیں سییب رات بھییر دیکھیییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییییے ایییک ہییم ہییی تھییے کییہ اک اک کییی نظییر دیکھیییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییییے تم سرہانے سے گھییڑی بھییر کییے ولیئییے منییہ پھییییییییییییییییییییییییر ولیییییییییییییییییییییییو دم نہ نکدلے گا مری صورت اگر دیکھا کیییے میں کچھ اس حییاولت سییے ان کییے سییامنے پہنچییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییہ وہ گییو مییری صییورت سییے نفییرت تھییی مگییر
دیکھیییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییییے فائدہ کیا ایسی شرکت سے عدو کی بییزم مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں تم ادھر دیکھا کییے اور ہیم ادھیر دیکھیا کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے شام سے یہ تھی ترے بیمار کی حاولت کییہ ولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوگ رات بھر اٹھ اٹھ کے آثار سحر دیکھا کیییے بس ہی کیا تھا بے زباں کہتے ہی کیا صیاد سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے یاس کییی نظییروں سییے مییڑ کییر اپنییا گھییر دیکھیییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییییے موت آ کر سییامنے سییے ولییے گئییی بیمییار کییو دیکھئے چارہ گروں کییو چییارہ گییر دیکھییا کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے رات بھر تڑپا کیا ہے در ِد فرقییت سییے قمییر پوچھ تاروں سے تارے رات بھر دیکھا کیے
) (۱۰۱ یہ نا ممکن ہو تیرا ستم مجییھ سییے عیییاں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی وہییاں فریییاد کرتییا ہییوں نہیییں ہوتییا جہییاں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی شکایت وہ نہ کرنے دیں یہ سب کہنے کییی بییییییییییییییییییییییاتیں ہیییییییییییییییییییییییں س ِر محشر کسی کی روک سکتا ہے زبییاں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی عبث ہے حشر کا وعدہ مدلے بھی تم تو کیا حاصییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل یہ سنتے ہیں کییہ پہچانییا نہیییں جاتییا وہییاں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی انھیں دیرو حرم میں جب کبھی آواز دیتا ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں پکار اٹھتی ہے خاموشی نہیییں رہتییا یہییاں
کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی ولحد میں چین دم بھر کو کسی پہدلو نہیں مدلتییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا قمر ہوتا ہے کیییا زی ی ِر زمیییں بھییی آسییماں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی
) (۱۰۲ م وطن میں صبر آگیا یہ کہہ کر دل سے غ ِ سب پھول ہی نہیں کانٹے بھی تھے چمن مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں بدلبل ہے گدلستاں میییں پروانییہ انجمیین میییں سب اپنے اپنے گھر ہیں اک ہم نہیییں وطیین مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں صیاد باغباں کی ہم سے کبھی نہ کھٹکی جیسے رہے قفییس میییں ویسییے رہییے چمیین مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ن آسییماں کییو تییاروں سییے کیییا تعدلییق داما ِ ٹانکے ولگے ہییوئے ہیییں بوسیییدہ پیرہیین میییں سنتے ہیں اب وہاں بھی چھائی ہییوئی ہییے ظدلمییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییت ہم تو چراغ جدلتییے چھییوڑ آئییے تھییے وطیین مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کچھ اتنے مختدلف ہیں احبییاب جییب اور اب کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
ہوتا ہے فییرق جتنییا رہییبر میییں راہییزن میییں صیییاد آج کییل میییں شییاید قفییس بییدل دے خوشبو بتا رہی ہے پھول آ گئے چمن میییں اے باغباں تجھے بھی اتنی خبر تو ہو گییی جب ہم چمن میں آئے کچھ بھی نییہ تھییا چمییییییییییییییییییییین مییییییییییییییییییییییں سونی پڑی ہے محفل ،محفل میں جییا کییے بیٹھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو آتییے نہیییں پتنگییے بییے شییمع انجمیین میییں دیییدار آخییری پییر روئییے قمییر وہ کیییا کیییا یاد آئیں گی وفیائیں منیہ دیکیھ کیر کفین مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۱۰۳ تییییرے طعنیییے سییینے سیییہے غیییم بھیییی ہیییم نیییے میییارا نیییہ آج تیییک دم بھیییی میییییری میییییت تییییو کیییییا اٹھییییاؤ گییییے ک میییاتم بھیییی تیییم نیییہ ہیییو گیییے شیییری ِ باغبیییاں بیییرق کییییا گدلیییوں پیییہ گیییری تییرے گدلشیین میییں ولییٹ گئییے ہییم بھییی جدلتیییے رہتیییے ہییییں تیییری محفیییل مییییں یییہ پتنگییے بھییی ،شییمع بھییی ،ہییم بھییی ہ عییییییییییدم واولییییییییییو ن ر ِ کییییییییییاروا ِ ٹھہییرو کییپڑے بییدل چکییے ہیییں ہییم بھییی
) (۱۰۴ عمر بھر خاک ہییی کیییا چھییانتے ویرانییوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی بات تھی آئی گئی ہو گئییی دیوانییوں کییی کون کہہ دے گا کہ باتیں ہیں دیوانوں کیی دھجیاں جیب میں رکھییی ہیییں گریبییانوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جا چکے چھوڑ کییر آزادیییاں ویرانییوں کییی اب تو بستی میں خبر جییائے گییی دیوانییوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی یادگاریں نہیں کچھ اور تییو دیوانییوں کییی دھجیاں مدلتی ہیییں صییحرا میییں گریبییانوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی خیر محفل میں نہیں حسیین کییے دیوانییوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی شمع کے بھیس میں موت آئی ہے پروانوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی تو بھی کب توڑنے کو پھول چل ہے گدلچیں
آنکھ جب کھل گئی گدلشن کییے نگہبییانوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی صرف اک اپنی نمو ِد س ی ِر محفییل کییے ولئییے لکھوں قربانیاں دیییں شییمع نییے پروانییوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی شمع کے بعد پتنگوں نے کسی کییو پوچھییا کہیں پرسش ہوئی ان سییوختہ سییامانوں کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ولنگر اٹھتا تھا کییہ اس طییرح سییے کشییتی بیٹھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جیسییے سییاحل سییے حییدیں مییل گئیییں طوفیییییییییییییییییییانوں کیییییییییییییییییییی اے قمییر رات کییو مییے خییانے میییں اتنییا تھییا ہجییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوم قسمتیں کھل گئیں ٹوٹے ہوئے پیمانوں کی
) (۱۰۵ بل سے ہو شام کی سیآ ہی کہیں تو منزل میییییییییییییری مدلیییییییییییییے گیییییییییییییی ادھر اندھیرے میں چییل پییڑوں گییا جییدھر مجھیییییییے روشییییییینی مدلیییییییے گیییییییی م محشر میں کیسییا مدلنییا نظییر فریییبی ہجو ِ بیییییییییییییڑی مدلیییییییییییییے گیییییییییییییی کسی سے صورت تری مدلے گی کسی سییے صیییییییورت میییییییری مدلیییییییے گیییییییی تمھاری فرقییت مییں تنییگ آ کییر یییہ مرنییے واولییییییییوں کییییییییا فیصییییییییدلہ ہییییییییے قضا سے جو ہمکنار ہو گا اسے نئی زندگی مدلیییییییییییییییییییییییے گیییییییییییییییییییییییی قفس سے جب چھٹ کے جائیں گے ہم تییو سیییییب مدلیییییین گیییییے بجیییییز نشییییییمن چمن کا ایک ایک گل مدلییے گییا چمیین کییی
اک اک کدلییییییییییی مدلییییییییییے گییییییییییی تمھاری فرقت میں کیییا مدلییے گیا ،تمھییارے مدلنیییییییے سیییییییے کییییییییا مدلیییییییے گیییییییا قمر کے ہوں گے ہزار ہا غییم رقیییب کییو اک خوشییییییییییییی مدلییییییییییییے گییییییییییییی
) (۱۰۶ بیییاز آگییییا شیییاید اب فدلیییک سیییتانے سیییے بجدلیییاں نکدلییتی ہیییں بییچ کییے آشیییانے سییے خییاک ولییے گئییی بجدلییی میییرے آشیییانے سییے صرف چار چھ تنکے وہ بھی کچییھ پرانییے سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے کچھ نظر نہیں آتا ان کے منہ چھپانے سییے ہر طرف اندھیرا ہے چانیید ڈوب جییانے سییے ل بییاغ اے گدلچیییں فائییدہ چھپییانے سییے حییا ِ ہم تو ہییاتھ دھییو بیٹھییے اپنییے آشیییانے سییے باغ ہو کہ صحرا ہو جی کہیییں نہیییں ولگتییا آپ سے مدلے کیا ہم چھییٹ گئییے زمییانے سییے م دشییمن صبح سے یہ وقت آیا وہ ہیں بییز ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے مٹ گئیں ہیییں کیییا یییا رب گردشیییں زمییانے سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے یہ سوال پھر کا ہے کییب قیییامت آئییی گییی پہدلییے بییچ تییو ولییے دنیییا آپ کییے زمییانے سییے ان کے حسن پر تہمت رکھ نییہ اپنییے مرنییے
کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی وہ تو موت آنے تھی اک نہ اک بہییانے سییے آگ ولگ کے تنکیوں میییں کیییا بہییار آئییی ہیے پھول سے برسییتے ہیییں میییرے آشیییانے سییے جییو جفییائیں پہدلییی تھیییں وہ جفییائیں اب بھییییییییییییییییییییییی ہیییییییییییییییییییییییں انقلب کیییا یییا رب اٹییھ گئییے زمییانے سییے مبتل ہوئے ایسے آسماں کییی گییردش میییں اے قمر نہ بیٹھے ہییم آج تییک ٹھکییانے سییے
) (۱۰۷ حکم بے سوچے جو سرکار دیییے دیتییے ہیییں ت گفتییار دیییے دیتییے ہیییں کیوں مجھے جییرأ ِ خانہ بربادوں کو سائے میں بٹھانے کے ولئییے آپ گرتییی ہییوئے دیییوار دیئییے دیتییے ہیییں عشق اور ابروئییے خمییدار کییا اس دل کییے سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییپرد آپ تییو دیییوانے کییو تدلییوار دیییے دیتییے ہیییں آپ اک پھییول بھییی دیییں گییے تییو اس احسیییییییییییان کیییییییییییے سیییییییییییاتھ جیسییے گدلییزار کییا گدلییزار دئیییے دیتییے ہیییں
) (۱۰۸ ض تابییاں کییے سییاتھ گیسو ہیں ان کے عار ِ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ کییافر ولگییے ہیوئے ہیییں مسییدلماں کییے سییاتھ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ سییامان خییاک آیییا تھییا انسییاں کییے سییاتھ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ ن عریاں کے ساتھ صرف ایک روح تھی ت ِ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ م خدا تھییا جییو بییچ گئییی اے ناخدا وہ حک ِ کشتی کو اب تو چھوڑ دے دے طوفاں کییے سییییییییییییییییییییاتھ سییییییییییییییییییییاتھ اے باغباں گدلوں پہ ہییی بجدلییی نہیییں گییری ہم بھی ولٹے ہیں تیییرے گدلسییتاں کییے سییاتھ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ جب ولطف ہو جنوں تو کہیں زنداں سے ولے اڑے وہ ڈھونییڈتے پھریییں مجھییے دربییاں کییے سییییییییییییییییییییاتھ سییییییییییییییییییییاتھ
دو چییار ٹییانکے اور ولگییے ہییاتھ بخیییر گییر دامن بھی کچھ پھٹا ہے گریباں کے سییاتھ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ تم میرا خوں چھپا تو رہے ہو خبر بھی ہے دو دو فرشتے رہتے ہیییں انسییاں کییے سییاتھ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ ل قفس کییا اور تیو کچییھ بییس نیہ چییل اہ ِ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییکا م گدلستاں کے ساتھ ساتھ آہیں بھریں نسی ِ دیوانے شاد ہیییں کییہ وہ آئییے ہیییں دیکھنییے تقدیر کھل گئے د ِر زنداں کے ساتھ سییاتھ م روزگییار کیییا واعظ مٹے گییا تجییھ سییے غی ِ ش دوراں کییے سییاتھ سییاغر چدلییے گییا گییرد ِ سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتھ ب فرقت نہیییں قمییر اک شمع کیا کوئی ش ِ ہ تابییاں کییے تارے بھی چھییپ گئییے ہیییں می ِ سییییییییییییییییییییاتھ سییییییییییییییییییییاتھ
) (۱۰۹ بجا ہے حکم کییی تعمیییل مانتییا ہییوں میییں اگر حضور نے کہہ دیا کل خییدا ہییوں میییں پڑے گا اور بھی کیا وقت میری کشییتی پییر کہ ناخدا نہیں کہتییا کییہ ناخییدا ہییوں میییں تمھارے تی ِر نظر نییے غریییب کییی نییہ سیینی ہزار دل نے پکییارا کییہ بییے خطییا ہییوں میییں سمجھ رہا ہوں قمییر راہیزن بجھییا دے گیا غ راہ ہوں رسییتے میییں جییل رہییا ہییوں چرا ِ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۱۱۰ ی قفییس ہییے وہییاں فک ی ِر آشیییانہ یہاں تنگ ِ نہ یہاں مرا ٹھکانہ نہ وہیاں میرا ٹھکیانہ مجھییے یییاد ہییے ابھییی تییک تییرے جییور کییا فسییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ جو میں راز فاش کر دوں تجھے کیییا کہییے زمییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ نہ وہ پھول ہیں چمیین میییں نییہ وہ شییا ِ خ آشیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ فقط ایک برق چمکی کہ بدل گیییا زمییانہ م دوسییتانہ یہ رقیب اور تم سے رہ و رسیی ِ ابھی جس ہیوا مییں تییم ہیو وہ بیدل گییا زمییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ مرے سامنے چمن کا نہ فسانہ چھیڑ ہمدم مجھییے یییاد آ نییہ جییائے کہیییں اپنییا آشیییانہ س ِر راہ کیسے سییوجھی تجھییے ہج ی ِو مئییے کیییییییییییییییییییییی واعیییییییییییییییییییییظ نییہ یہییاں ہییے تیییری نییہ مییرا شییراب خییانہ کسی سر نگوں سی ڈاولی پہ رکھییں گییے
چییییییییییییییییییییییار تنکییییییییییییییییییییییے نہ بدلنید شیاخ ہیو گیی نیہ جدلیے گیا آشییانہ ی وطن کییو م دور ِ نہ سنا سکے مسدلسل غ ِ کبھی رو ولئے گھڑی بھر کبھییی کہییہ دیییا فسییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ مرے روٹھ جانے واولے تجھییے یییوں منییا رہییا ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں کہ قضا کییے واسییطے بھییی کییوئی چییاہئیے بہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ کہیں میکشوں سے ساقی نییہ نگییاہ پھیییر ولینیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا کہ انھیں کے دم سے قیائم ہیے تییرا شییراب خییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییانہ غ دل کییی وہ کہییانی میییں نییے قمر اپنے دا ِ چھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییڑی کہ سنا کیے سییتارے مییرا رات بھییر فسییانہ
) (۱۱۱
ہم بھی انھیں کے سییاتھ چدلییے وہ جہییاں چدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے س کیییارواں چدلیییے جیسیییے غبیییا ِر راہ پییی ِ چاہوں تو میرے ساتھ تصور میں تا قفییس گدلشییین چدلیییے ،بہیییار چدلیییے ،آشییییاں چدلیییے اے راہییبر یقیییں جییو تییری راہیبری میییں ہییو مڑ مڑ کے دیکھتا ہییوا کیییوں کییارواں چدلییے میییری طییرح وہ رات کییو تییارے ِگنییا کریییں اب کییے کچییھ ایسییی چییال آسییماں چدلییے
) (۱۱۲ متفق کییونکر ہیوں ایسیے مشیورے پییر دل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم راہبر تو ولوٹ ولے شکوہ کریں منزل سے ہم راہبر کا ہییو بھل پہدلییے ہییی گھییر ولٹییو دئیییے ولوٹ کر جائیں تو جائیں بھی کہاں منییزل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم شمع گل کر دینے واولے ہو گئییی روشیین یییہ بییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییات ٹھوکریں کھاتے ہییوئے نکدلییں تییری محفیل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم ہم کو دریا برد کرنییے واولییے وہ دن یییاد کییر تجییھ کییو طوفییاں میییں بچییانے آئییے تھییے سییییییییییییاحل سییییییییییییے ہییییییییییییم یہ نہیں کہتے کہ دوولت رات میں ولٹ جییائے گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ہییم پییہ احسییاں ہییے کییہ سییوتے ہیییں بییڑی مشییییییییییییکل سییییییییییییے ہییییییییییییم ہی نہ کہئیے غم ہوا کشتی کا یوں فرمائیے
اک تماشہ تھا جسییے دیکھییا کیییے سییاحل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم ل عییام اس صییورت سییے روکییا اب تییو قت ی ِ جیییییییییییییییییییییییائے گیییییییییییییییییییییییا بڑھ کے خنجر چھین کیں گییے پنجییۂ قاتییل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم م حسن و عشق میییں ہییوتی ہیییں کیییا رس ِ پابنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییدیاں آپ پوچھیں شمع سے پروانۂ محفییل سییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ک رو ِز جییزا کس خطا پر خوں کیئے اے ماول ِ تو اگر کہہ دے تو اتنا پوچھ ولیں قاتل سییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ج طوفاں سے بچا لنے پہ اتنا خوش نہ مو ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو اور اگر اے ناخدا ٹکرا گئے سییاحل سییے ہییم نام تو اپنا چھپا سکتے ہیں ولیکن کیا کریییں غ دل سے ہم اے قمر مجبور ہو جاتے ہیں دا ِ
) (۱۱۳ یہ آئینے کی سازش تھی کچھ خطا بھی نیییییییییییییہ تھیییییییییییییی مییییییییییییییری ترے منہ پر کہی تیری مییرے منییہ پییر کہییی میییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییری تعدلق مجھ سے کیا اے درد کیوں مجھ کییو سییییییییییییییییییییییتاتا ہییییییییییییییییییییییے نہ تجھ سے دوستی میییری نییہ تجییھ سییے دشیییییییییییییییییییمنی مییییییییییییییییییییری ولڑکپن دیکھئے گدلگشت میں وہ مجھ سییے کہتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں چمن میں پھول جتنے ہیییں وہ سییب تیییرے کدلیییییییییییییییییییییی مییییییییییییییییییییییری کوئی اتنا نہیں ہے آ کے جو دو پھول رکییھ جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائے قمر تربت پر بیٹھی رو رہی ہییے بییے کسییی
میییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییری
) (۱۱۴ اب مجھے دشمن سے کیییا جییب زی ی ِر دام آ ہیییییییییییییییییییییییی گییییییییییییییییییییییییا اک نشیمن تھا سو وہ بجدلی کے کام آ ہی گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ل سو ِز اولفت جب یہ نام آ ہییی گیییا سن مآ ِ شمع آخر جل بجھی پروانہ کام آ ہی گیییا ب دیییدار کییا اصییرار کییام آ ہییی گیییا طییاول ِ ن انتظییام آ ہییی گیییا سییامنے کییوئی بحس ی ِ ہم نہ کہتے تھے کہ صبح شییام کییے وعییدے نییییییییییییییییییییییییہ کییییییییییییییییییییییییر ب صبح شام آ ہییی گیییا ض غم قری ِ اک مری ِ ش منییزل سییے تییو اچھییی رہییی کوشیی ِ دیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوانگی چدلتے پھرتے ان سے مدلنے کا مقام آ ہییی گیییا را ِز اولفت مرنییے واولییے نییے چھپایییا تییو بہییت دم نکدلتے وقت ولب پر ان کا نییام آ ہییی گیییا کر دیا مشہور پردے میں تجھے زحمت نییہ دی
آج کییا ہونییا ہمییارا تیییرے کییام آ ہییی گیییا جب اٹھا ساقی تو واعییظ کییی نییہ کچییھ بھییییییییییییی چییییییییییییل سییییییییییییکی میری قسمت کی طرح گردش میں جام آ ہیییییییییییییییییییییییی گییییییییییییییییییییییییا حسن کو بھییی عشییق کییی ضیید رکھنییی پڑتییییییییییییی ہییییییییییییے کبھییییییییییییی طور پر موسید ٰ سے مدلنے کا پیام آ ہی گیییا ب حییرم پیر رک کییے اک مجبییو ِر دیر تک بییا ِ عشیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییق سوئے بت خانہ خدا کا ولے کے نام آ ہییی گیییا رات بھر مانگی دعا ان کے نییہ جییانے کییی قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر صبح کا تییارہ مگییر ولییے کییر پیییام آ ہییی گیییا
) (۱۱۵ بل بلئیییے حسیییینوں کیییا آنیییا جانیییا تھیییا قمر خدا کی قسم وہ بھی کیا زمانہ تھا قفس میں رو دیے یہ کہہ کر ذکیی ِر گدلشیین پییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر کبھی چمن میں ہمارا بھییی آشیییانہ تھییا نہ روکیے مجھے ناولوں سے کییہ اب محشییر ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے یییہ میییرا وقییت ہییے وہ آپ کییا زمییانہ تھییا نہ کہتے تھے کہ نہ دے دیکھ دل حسییینوں کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو قمر یہ اس کی سزا ہے جو تو نہ مانا تھا
) (۱۱۶ ت جییاں ہییو منزولیں غربت میں مجھ کو آف ِ گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں وسعتیں ایک ایک ذرے کی بیاباں ہو گئییں چارہ گر کیونکر نکاولے دل میییں پنہییاں ہییو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ٹوٹ کر نوکیں ترے تیییروں کییی ارمییاں ہییو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں کیا کروں جو آہیں رسوائی کا سییاماں ہییو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں مشییکدلیں ایسییی مجھییے کیییوں دیییں جییو آسیییییییییییییاں ہیییییییییییییو گئییییییییییییییں ہییم نفییس صیییاد کییی عییادت کییو میییں سییییییییییییمجھتا نییییییییییییہ تھییییییییییییا بھول کر نظریں مری سییوئے گدلسییتاں ہییو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں آشییاں اپنیا اٹھییاتے ہییں سییلم اے باغبیاں ن گدلسییتاں ہییو گئیییں ن جا ِ بجدلیاں اب دشم ِ میری حسرت کی نظر سے را ِز اولفت کھل
گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا آرزوئیں اشک بن بیین کییر نمایییا ہییو گئیییں کیا نہیں معدلیوم کییون آیییا عییادت کییے ولئییے اسی بنیید آنکھیییں تییری بیمییا ِر ہجییراں ہییو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ل ناشییاد ہییی منحییوس نییاولے بنیید کییر بدلبیی ِ پھول غارت ہو گئییے بربییاد کدلیییں ہییو گئیییں وہ اٹھی عاشق کی میییت ولییے مبییارک ہییو تجھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ن جییاں ہییو اب تو پوری حسرتیں او دشییم ِ گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ت دل ہی کیا تھی چار بوندیں خییون کائنا ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی دو غذائے غم ہوئیں دو نذ ِر پیکاں ہو گئیییں آسماں پر ڈھونڈتا ہوں ان دعاؤں کو قمر صبح کو جو ڈوبتیے تیاروں مییں پنہیاں ہیو گئییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
)ٍ (۱۱۷ ہمیں کیا جبکہ رہنا ہی منظور نہیں گدلشن مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں گرے بجدلی چمن پر آگ ولگ جییائے نشیییمن مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں جنوں میں بھی یہییاں تییک ہییے کسییی کییا س رسیییییییییییییییییییوائی پیییییییییییییییییییا ِ گریباں پھاڑتا ہوں اور رکھ ولیتا ہوں دامن مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ہمارا گھر جل کہ تجھ کو کیییا مدلییے گییا اے بجدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی زیادہ سے زیادہ چار تنکے ہیں نشیمن میں قمر جن کو بڑے مجییھ سییے وفییاداری کییے دعیییییییییییییییییییییوے تھیییییییییییییییییییییے وہی احباب تنہا چھوڑ کر جاتے ہیں مدفن
مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۱۱۸ بنتا نہیییں ہییے حسیین سییتمگر شییباب میییں ہوتے ہیییں ابتییدا ہییی سییے کییانٹے گلب میییں خ بییے نقییاب میییں جدلییوے ہییوئے نییہ جییذب ر ِ کرنیں سمٹ کے آ نییہ سییکیں آفتییاب میییں بچپن میں یہ سوال قیییامت کییب آئییے گییی بنیییدہ نیییواز آپ کیییے عہییی ِد شیییباب مییییں صییییاد آج مییییرے نشییییمن کیییی خییییر ہیییو بجدلی قفس پہ ٹوٹتی دیکھییی ہییے خییواب مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں آغییا ِز شییوق دییید میییں اتنییی خطییا ہییوئی انجییام پییر نگییاہ نییہ کییی اضییطراب میییں اب چھپ رہے ہو سامنے آ کر خبر بھی ہییے ہ انتخییاب میییں تصییویر کھنییچ گئییی نگیی ِ کشتی کسی غریب کیی ڈوبیی ضیرور ہیے م حبییاب میییں آنسو دکھییائے دیتییا ہییے چشی ِ ک ندامت نے دھو دیئے محشر میں ایک اش ِ جتنییے گنییاہ تھییے مییری فییر ِد حسییاب میییں اس وقت تک رہے گی قیامت رکییی ہییوئی
جب تک رہے گییا آپ کییا چہییرہ نقییاب میییں ایسے میں وہ ہوں ،باغ ہییو ،سییاقی ہییو اے قمیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر ب ماہتییاب میییں ولگ جییائیں چییار چانیید شی ِ
) (۱۱۹ خشکی و تییری پییر قییادر ہییے آسییان مییری مشیییییییییییییییییییکل کیییییییییییییییییییر دے ساحل کی طرف کشتی نہ سہی کشییتی کییییییی طییییییرف سییییییاحل کییییییر دے تو اپنی خوشی کا ماولک ہے ،کیا تاب کسی کییییییییییییی اف جییییییییییییو کییییییییییییرے محفل کو بنا دے ویرانہ ویرانییے کییو بنییا دے محفییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل ہ اولفت کو دیکھے کوئی شییام اس رہر ِو را ِ کیییییییییییییے عیییییییییییییاولم مییییییییییییییں جب اٹھ کے غبا ِر راہگذر نظروں سے نہییاں منییییییییییییییییییییزل کییییییییییییییییییییر دے ق طدلب ہی دیکھنا ہے منظور تجھے گر ذو ِ دیییییییییییییییییییییییوانے کییییییییییییییییییییییا ہر نقش بنے زنجی ِر قدم اتنی تو کڑی منزل
کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر دے
) (۱۲۰ ہٹی زولیف ان کیے چہیرے سییے مگیر آہسیتہ آہسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتہ ت سییحر آہسییتہ آہسییتہ عیاں سورج ہوا وق ِ خ گییل کییی چٹک کر دی صدا غنچہ نے شییا ِ جنبییییییییییییییییییییییش پییییییییییییییییییییییر یہ گدلشن ہییے ذرا بییا ِد سییحر آہسییتہ آہسییتہ قفس میں دیکھ کر بازو اسیر آپس میییں کہتییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییں بہا ِر گل تک آ جائیں گییے پییر آہسییتہ آہسییتہ م ہجییر کییا کوئی چھپ جائے گا بیمییا ِر شییا ِ مرنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا پہنچ جائے گییی ان تییک بھییی خییبر آہسییتہ آہسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتہ م تبدیدلی گدلشن کہاں تک پھر یہ گدلشن غ ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
قفس بھی ہو تو بن جاتا ہے گھییر آہسییتہ آہسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتہ ہمارے باغباں نے کہہ دیا گدلچیں کے شکوے پییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر نئے اشجار بھی دیں گے ثمر آہستہ آہسییتہ اد ٰولہی کو نسییا وقییت آگیییا بیمییا ِر فرقییت پییر کہ اٹھ کر چل دیے سیب چیارہ گیر آہسیتہ آہسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتہ نہ جانے کیوں نہ آیا ورنہ اب تک کب کییا آ جاتیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اگر چدلتا نامہ بییر وہییاں سییے آہسییتہ آہسییتہ خفا بھی ہییں ارادہ بھیی ہیے شیاید بیات کرنیییییییییییییییییییییییے کیییییییییییییییییییییییا وہ چییل نکدلیییں ہیییں مجییھ کییو دیکییھ کییر آہسییییییییییییییییییییتہ آہسییییییییییییییییییییتہ جوانی آ گئی دل چھیدنے کییی بییڑھ گئیییں مشیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییقیں چلنیییا آگییییا تیییی ِر نظیییر آہسیییتہ آہسیییتہ
جسییے اب دیکییھ کییر اک جییان پڑتییی ہییے محبیییییییییییییییییییییت مییییییییییییییییییییییں یہی بن جائے گی قاتل نظر آہسییتہ آہسییتہ ب غییم اور ابھی تک یییاد ہییے کییل کییی شی ِ تنہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییائی پھیر اس پیر چانید کیا ڈھدلنیا قمییر آہسیتہ آہسیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتہ
) (۱۲۱ ہ دنیائے عاشقی میں وجو ِد دل محترم نگا ِ نیییییییییییییییییییییییہ ہوتیییییییییییییییییییییییا اگر خدائی بتییوں کییی ہییوتی تییو دیییر ہوتییا حیییییییییییییرم نیییییییییییییہ ہوتیییییییییییییا ب دیییرو ہ محبت میں دل کو کب تک فری ِ ر ِ حیییییییییییییرم نیییییییییییییہ ہوتیییییییییییییا ہییزاروں سییجدے بھٹکتییے پھرتییے جییو تیییرا ش قییییییییدم نییییییییہ ہوتییییییییا نقیییییییی ِ نہ پوچھ صیاد حال مجییھ سییے کییہ کیییوں مقییییییییدر پییییییییہ رو رہییییییییا ہییییییییوں قفس میں گیر بیال و پیر نیہ کٹتیے مجھیے اسیییییییری کییییییا غییییییم نییییییہ ہوتییییییا
) (۱۲۲
ہمارے بعد جو چھوڑے سییتم تییو کیییا ہوگییا خجل ہوئے پہ یہ توڑی قسم تییو کیییا ہوگییا یییہ سییوچتا ہییوں سییر جھکییاتے ہیییں پئییے سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییجدہ سمٹ کییے آ گئییے دیییرو حییرم تییو کیییا ہوگییا م غیر ہے کچھ آبروئے عشق کا پییاس یہ بز ِ م نییم تییو کیییا ہوگییا تھمے نہ اشک اے چش ِ
) (۱۲۳ سجدے ترے کہنے سے میں کر ولییوں بھییی تییو کیییا ت کییافر نییہ خییدا ہییے نییہ خییدا ہییو تییو اے بیی ِ غنچییے کییے چٹکنییے پییہ نییہ گدلشیین میییں خفییا ہییو ممکیین ہییے کسییی ٹییوٹے ہییوئے دل کییی صییدا ہییو کھا اس کی قسم جو نہ تجھے دیکھ چکییا ہییو تیرے تو فرشییتوں سییے بھییی وعییدہ نییہ وفییا ہییو انسان کسی فطرت پہ تییو قییائم ہییو کییم از کییم اچھییا ہییو تییو اچھییا ہییو بییرا ہییو تییو بییرا ہییو اس حشر میں کچییھ داد نییہ فریییاد کسییی کییی جییو حشییر کییے ظییاولم تییرے کییوچے سییے اٹھییا ہییو اتیییرا کیییہ ییییہ رفتیییا ِر جیییوانی نہییییں اچھیییی چییال ایسییی چل کرتییے ہیییں جیسییے کییہ ہییوا ہییو میخانے میں جب ہم سے فقیروں کییو نییہ پوچھییا یییہ کہتییے ہییوئے چییل دیئییے سییاقی کییا بھل ہییو ن اظہییییییا ِر محبییییییت اولدلییییییہ رے او دشییییییم ِ وہ درد دیییا ہییے جییو کسییی سییے نییہ دوا ہییو ک گریبیییاں تنہیییا وہ میییری قیییبر پیییہ ہییییں چیییا ِ جیسے کسی صحرا میییں کییوئی پھییول کھل ہییو منصیییور سیییے کہیییتی ہیییے یہیییی دا ِر محبیییت اس کییی یییہ سییزا ہییے جییو گنہگییا ِر وفییا ہییو
جییب ولطییف ہییو اولدلییہ سییتم واولییوں سییے پییوچھے تو یاس کی نظروں سییے مجھییے دیکییھ رہییا ہییو ب غییم کییی شییکایت فرماتے ہیں وہ سن کییے شی ِ کس نییے یییہ کہییا تھییا کییہ قمییر تییم ہمیییں چییاہو
) (۱۲۴ ق تپییاں سییے دور فکریں تمام ہو گئیییں بییر ِ م آشیییاں سییے دور خس کم جہاں پاک غی ِ م بتییاں سییے مژگاں کہاں ہیں ابروئییے چشی ِ دور یہ تیر وہ ہیں جییو نہیییں ہییوتے کمییاں سییے دور ل نییاتواں سییے دور یییا ِد شییباب یییوں ہییے د ِ جیسے کوئی غریب مسافر مکاں سییے دور دیر و حرم میں شیخ و برہمن سے پییوچھ ولییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے سجدے اگر کئے ہوں تییرے آسییتاں سییے دور اٹھ اٹییھ کییے دیکھتیا ہیوں کسییے راہ میییں غبیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییار کوئی شکستہ پا تو نہیں کارواں سییے دور جب گھر سے چل کھڑے ہوئے پھر پوچھنا
ہیییییییییییییییییییییییی کییییییییییییییییییییییییا منزل کہاں ہے پییاس پییڑے گییی کہییاں سییے دور ہییو جییاؤ آج کییل کییے وعییدے سییے منحییرف یہ بھی نہیں حضییور تمھیاری زبییاں سییے دور خوشبو کا ساتھ چھٹ نہ سییکا تییا حیییات گیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل ولے بھی گئی شییمیم تییو کیییا گدلسییتاں سییے دور شعدلے نظر نییہ آئییے یییہ کہنییے کییی بییات ہییے اتنییا تییو آشیییانہ تھییا باغبییاں سییے دور دیییر و حییرم سییے ان کییا برابییر ہییے فاصییدلہ جتنے یہاں سے دور ہیں اتنے وہاں سییے دور صیییاد یییہ جدلییے ہییوئے تنکییے کہییاں ہیییں بجدلی اگر گری ہییے میییرے آشیییاں سییے دور ی فدلییک مجھ پییر ہییی اے قمییر نہیییں پابنیید ِ
تارے بھی جا سکے نہ ح ِد آسماں سے دور
) (۱۲۵ تو کہتا ہے قبضہ ہے یہییاں میییرا وہییاں میییرا ت خود سر کہاں تو پھر انصاف ہو گا اے ب ِ مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرا چدلے آؤ یہاں گو ِر غریباں میں نہیییں کییوئی فقط اک بے کسی ہے جو بتییاتی ہییے نشییاں مییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییرا ہ شب ہوں فوق رکھتییا ہییوں قمر میں شا ِ سیییییییییییییییییییییتاروں پیییییییییییییییییییییر زمییانے بھییر پییہ روشیین ہییے کییہ ہییے تخییت آسییییییییییییییییییییماں میییییییییییییییییییییرا
) (۱۲۶ چھوٹ سکتے ہیں نہیں طوفاں کی شکل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم جییاؤ بییس اب مییل چکییے کشییتی سییے تییم سییییییییییییاحل سییییییییییییے ہییییییییییییم جا رہے ہیییں راہ میییں کہتییے ہییوئے یییوں دل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم تو نہ رہ جانا کہیں اٹھیں اگر محفل سییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ب دل سے وہ سبق آئیں ہیں ولے کر اضطرا ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم یاد رکھیں گے کہ اٹھتے تھییے تییری محفییل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم اب نہ آوا ِز جرس ہے اور نییہ گییر ِد کییارواں یا تو منزل رہ گئی یا رہ گئے منزل سے ہییم روکتا تھا نا خدا کشییتی کییہ طوفییاں آگیییا
تم جہاں پر ہو بس اتنی دور تھے سییاحل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم شکریہ اے قمر تک پہنچییانے واولییو شییکریہ اب اکیدلے ہی چدلے جائیں گے اس منزل سییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم لکھ کوشش کی مگر پھر بھی نکل کییر ہیییییییییییییییییییییییی رہیییییییییییییییییییییییے تری محفییل آد ؐ خدلد سے م گھر سے یوسف ؐ سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم ڈب جانے کی خبر لئی تھیں مییوجیں تییم نیییییییییییییییییییییییہ تھیییییییییییییییییییییییے ب سییاحل یہ گوآ ہی بھییی دل دیییں گییے ولی ِ سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم شییام کییی بییاتیں سییحر تییک خییواب میییں دیکھیییییییییییییییییییییا کییییییییییییییییییییییے جیسے سچ مچ اٹھ رہے ہیں آپ کی محفل سیییییییییییییییییییییییے ہیییییییییییییییییییییییم کیسی دریا کی شکایت کیسا طوفاں گدلییہ
اپنی کشتی آپ ولے کر آئے تھے سیاحل سیے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم جور میں را ِز کرم طر ِز کرم میں را ِز جییور آپ کییی نظییروں کییو سییمجھے ہیییں بییڑی مشییییییییییییکل سییییییییییییے ہییییییییییییم وہ نہیییں تییو اے قمییر ان کییی نشییانی ہییی سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییہی غ فرقت کو ولگائے دل سے پھر رہییے ہیییں دا ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم
) (۱۲۷ دیکھتے ہیں رقص میں دن رات پیمانے کو ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ساقیا راس آ گئے ہیں تیرے میخانے کییو ہییم ولے کے اپنے سییاتھ اک خییاموش دیییوانے کییو ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ت ناصییح کییو سییمجھانے جا رہے ہیں حضر ِ کییییییییییییییییییییییییو ہییییییییییییییییییییییییم یاد رکھیں گے تمھاری بزم میں آنے کو ہم بیٹھنے کے واسطے اغیار اٹھ جییانے کییو ہییم حسن مجبو ِر ستم ہے عشییق مجبییو ِر وفییا شمع کو سمجھائیں یا سمجھائیں پروانے
کییییییییییییییییییییییییو ہییییییییییییییییییییییییم رکھ کے تنکے ڈر رہے ہیں کیا کہے گا باغباں دیکھتے ہیں آشیاں کی شاخ جھییک جییانے کییییییییییییییییییییییییو ہییییییییییییییییییییییییم ب فرقت کی آگے آ گئیییں ل ش ِ اولجھنیں طو ِ جیییب کبھیییی بیٹھیییے کسیییی کیییی زولیییف سییییییییییییدلجھانے کییییییییییییو ہییییییییییییم راستے میں رات کو مڈ بھیڑ سییاقی کچییھ نییییییییییییییییییییییا پییییییییییییییییییییییوچھ مڑ رہے تھے شیخ جی مسجد کو بت خییانے کییییییییییییییییییییییییو ہییییییییییییییییییییییییم شیخ جی ہوتا ہے اپنییا کییام اپنییے ہییاتھ سییے اپنی مسجد کو سنبھاولیں آپ بت خانے کییو ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم
دو گھڑی کے واسطے تکدلیف غیروں کو نہ دے خود ہی بیٹھے ہیں تییری محفییل سییے اٹییھ جییییییییییییییانے کییییییییییییییو ہییییییییییییییم آپ قاتل سییے مسیییحا بیین گئییے اچھییا ہییوا ورنہ اپنی زندگی سمجھے تھے مییر جییانے کییییییییییییییییییییییییو ہییییییییییییییییییییییییم سیین کییہ شییکوہ حشییر میییں کہتییے ہییوئے شیییییییییییییییییییرماتے نہییییییییییییییییییییں تم ستم کرتے پھرو دنیا پہ شرمانے کو ہییم اے قمر ڈر تو یہ اغیار دیکھیں گییے انھیییں چاندنی شب میں بل لئیں بل لنے کییو ہییم
) (۱۲۸ ان کییے ولبییوں پییہ آج محبییت کییی بییات ہییے اولدلیییہ خییییر ہیییو کیییہ نئیییی واردات ہیییے صرف اک امی ِد وعیدہ پیہ قیائم حییات ہیے محشر میں تم مدلو گے قیامت کی بییات ہییے م وفییا تییو کیییا آخر بشییر ہییوں ہییو گیییا جییر ِ کوئی خطا نہ ہو یہ فرشییتے کییی بییات ہییے
) (۱۲۹ بس اتنا کہہ دو کہ دلئیں تمھیں کیییا یییاد جب تم یہ کہو ہم کو نہیں عہ ی ِد وفییا یییاد میییں وہ بییت ہییی رہییا یییاد بیمار تجھے نیزی ؐ کافر کو بھی آ جاتا ہے ایسے میں خدا یییاد جب تک رہا بیمار میں دم تم کییو کیییا یییاد
تھییی اور کسییے در ِد محبییت کییی دوا یییاد
) (۱۳۰ بیاں جیو حشییر میییں ہیم وجیہ آرزو کرتییییییییییییییییییییییییییییے وی کیا ہیں ان کے فرشتے بھی گفتگیییییییییییییو کرتیییییییییییییے تری گدلی میییں بیییاں کییس سییے آرزو کرتییییییییییییییییییییییییییییے کسی کو جانتے ہوئے تییو گفتگییو کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے ولحد میں جا کیر بھیی ہیم مئیے کیییییییی جسیییییییتجو کرتیییییییے فرشتے پوچھتے کچھ ،ہم سییبو سیییییییییییییییبو کرتیییییییییییییییے ت گییل و غنچییہ نییہ چییار حفاظ ِ سیییییییییییییییو کرتیییییییییییییییے س رنییگ و اگر یہ خار نہ احسا ِ
بییییییییییییییییو کرتییییییییییییییییے قفییس میییں کیسییے بیییاں حییا ِ ل رنییییییییگ و بییییییییو کرتییییییییے پروں کی خیر مناتے کییہ گفتگییو کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے یہاں نما ِز جنازہ ہیے ختیم ہیونے کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییو حضور ہیں کہ ابھی تک نہیییں وضییییییییییییییو کرتییییییییییییییے بہار دیکھ کے کیا کیا ہنسے ہیییں دییییییییییییییییییییییییییییییییییوانے کہ پھول چییاک گریبییاں نہیییں، رفیییییییییییییییو کرتیییییییییییییییے جنوں میییں جییب ہییوش آیییا تییو ہییییییوش ہییییییی نییییییہ رہییییییا ک گریباں کو ہم رفو کہ اپنے چا ِ کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے نہ مدلتی خاک میییں دامیین سییے
گیییییر کیییییے ییییییوں شیییییبنم س آبییرو چمن کے پھول اگر پییا ِ کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے یہ کہہ رہ گیا ہو گا کوئی ستم ورنیییییییییییییییییییییییییییییییییییہ حضور اور میری جینے کی آرزو کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے یییں سییخت جییاں کییہ قاتییل کییا ہییییییییاتھ نییییییییازک ہییییییییے یہ کل کو فیصدلہ خود خنجییر و گدلیییییییییییییییو کرتیییییییییییییییے قمر یقین جو کرتییے ہییم ان کییے وعیییییییییییییییدے پیییییییییییییییر تمام رات ستاروں سییے گفتگییو کرتیییییییییییییییییییییییییییییییییییے
) (۱۳۱
ممکیین ہییے کییوئی مییوج ہییو سییاحل ادھیییییییییییر نیییییییییییہ ہیییییییییییو ب نظر نہ ہییو اے نا خدا کہیں یہ فری ِ یہ تو نہیں آہ میں کچییھ بھییی اثییر نییییییییییییییییییییہ ہییییییییییییییییییییو ممکن آج رات کوئی اپنے گھر نہ ہو تاروں کی سیر دیکھ رہے ہیں نقاب سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے ڈر بھی رہے ہیں مجھ پہ قمییر کییی نظییییییییییییر نییییییییییییہ ہییییییییییییو
) (۱۳۲
ولحد واولے امیی ِد فیاتحہ اور تجیھ کیو قاتییییییییییییییییییل سییییییییییییییییییے کہیں ڈوبی ہوئی کشییتی مل کرتییی ہییییییییییے سییییییییییاحل سییییییییییے یہ تم نے کیا کہییا مجھییپر زمییانہ ہییے فییییییییییییییییدا دل سییییییییییییییییے ہزاروں میں وفا وال مل کرتا ہے دل سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے نہ تھییے جییب آپ تییو یییہ حییال تھییا ی دل سیییییییییییییییے بیتیییییییییییییییاب ِ کبھی جاتا تھا محفل میییں کبھییی آتییییییا تھییییییا محفییییییل سییییییے نگاہیں ان کو دیکھیں دیکھ کر یییہ کہیییییییییہ دییییییییییا دل سیییییییییے جییو تییو بیٹھییا تییو فتنییے سییینکڑوں اٹھییییییں گیییییے محفیییییل سیییییے دولوں میں آگئے جب فییرق تییو جییاتے نہییییییییییییییییں دل سیییییییییییییییے کہ یہ ٹوٹے ہییوئے شیشییے جییڑا کرتییے ہییییییییییں مشیییییییییکل سیییییییییے ل چمیین مییل چمن مل جییائے گییا اہی ِ
جییییییائیں گییییییے چھییییییٹ کییییییر مگر تنکے نشیمن کے مدلیں گے مجییھ کییییییییییو مشییییییییییکل سییییییییییے ہمییاری کچییھ نییہ پوچھییو ہییم بییری تقییییییییییدیر واولییییییییییے ہیییییییییییں کہ جیتییے ہیییں تییو مشییکل سییے جییو مرتییییے ہیییییں تییییو مشییییکل سییییے بگول جب اٹھا میییں راہ گییم کییردہ یہیییییییییییییییی سیییییییییییییییمجھا کوئی رستہ بتانے آرہا ہییے مجییھ کییو منییییییییییییییییییزل سییییییییییییییییییے خموشی پر یہ حاولت ہے خدا معدلوم کییییییییییییییییییییا کرتیییییییییییییییییییا کوئی آواز آ جاتی اگییر مجنییوں کییو محمیییییییییییییییییل سیییییییییییییییییے صدا سن کر نہ طوفاں میں کسییی نیییییییییے دسیییییییییتگیری کیییییییییی کھڑے دیکھا کیے سییب ڈوبنییے واولییے کییییییییییو سییییییییییاحل سییییییییییے نہ ہو بیزار مجھ سے یکھ ولینا ورنییہ اے دنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا نہ آؤں گییا کبھییی ایسییا اٹھییوں گییا تییییییییییری محفیییییییییل سیییییییییے قمر کے سییامنے شییب بھییر سیینوارو
شیییییییییوق سیییییییییے گیسیییییییییو وہ آئینہ نہیں ہے کہ ہٹ جائے مقابل سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییے
) (۱۳۳ مری وحشت کی شہرت جب زمییانے میییں کہییییییییییییییییییییییں ہیییییییییییییییییییییوتی گریباں پییاؤں میییں ہوتییا گدلییے میییں آسییتیں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی مشیت اے بتو ،اولدلہ کی خییاولی نہیییں ہییوتی خدائی تم نہ کر ولیتے اگر دنیا حسیں ہوتی کوئی ضد نہ تھی کوچے میییں در ہییی کییے قریییییییییییییییییییییں ،ہییییییییییییییییییییوتی جہاں پر آپ کہییہ دیتییے مییری تربییت وہیییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی س مردن مجھے تڑپانے واولے دل یییہ بہییتر پ ِ تھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا تری تربت کہییں ہیوتی میری تربییت کہیییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی اثر ہے کس قدر قاتل تییری نیچییی نگییاہوں
کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا شکایت تک خدا کے سامنے مجھ سے نہیں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی ہمیشییہ کییا تعدلییق اور اس پییر غیییر کییی محفییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییل م گرییاں آسییتیں ش چشی ِ یہاں تو پردہ پییو ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی نہ رو اے بدلبل ناشاد مجھ کمبخت کے آگییے ب ضبط اب دکھے ہوئے دل سے نہیییں کہ تا ِ ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی ب فرقت یہ کہہ کر آسماں سے مییر گیییا ش ِ کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوئی سحر اب اس طرح ہو گی اگر ایسے نہیییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی قسم کھاتے ہو میرے سامنے وعدے پییہ آنییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی چدلو بیٹھو وفا داروں کی یہ صورت نہیییں
ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی
م عیدو سیے اٹیھ کیے آ جیاتے بجا ہے آپ بیز ِ اگر ناولے نہ کرتا میں تو ساری شییب وہیییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی ترے کوچے کے باہر یہ سمجھ کر جان دیتییا ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں کہ مرتا ہے جہاں کوئی وہیییں تربییت نہیییں ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوتی ب مہتییاب بھییی تاریییک ہییو جییاتی ہییے ش ی ِ آنکھیییییییییییییییییییوں مییییییییییییییییییییں قمر جب میرے گھر وہ چاند سی صییورت نہییییییییییییییییییییییں ہیییییییییییییییییییییوتی
) (۱۳۴ کسی کو دل مجھے دینییا تییو نییاگوار نہیییں مگیییر حضیییور زمیییانے کیییا اعتبیییار نہییییں وہ آئیں فاتحہ پڑھنے اب اعتبییار تییو نہیییں کییہ رات ہییو گئییی دیکھییا ہییوا مییزار نہیییں
کفن ہٹا کر وہ منییہ بییار بییار دیکھتییے ہیییں ابھی انھیییں مییرے مرنییے کییا اعتبییار نہیییں
) (۱۳۵ ق گل پر تھی مجھی ناشییاد داستاں اورا ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی بدلبدلوں نے عمر بھر میری کہییانی یییاد کییی مجھ سییے روٹھییا ہییے خییودی دیکھییو بی ِ ت جلد کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی مدعا یہ ہے کہ کیوں اولدلییہ سییے فریییاد کییی ق ناشییاد کییی قبر ٹھوکر سے مٹا دی عاش ِ یہ بھی اک تاریخ تھی ظییاولم تییری بیییداد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی کیا مدلے دیکھیں اسیییروں کییو سییزا فریییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی آج کچھ بدولی ہوئی سی ہے نظر صیاد کی رات میں بدلبل تجھے سوجھی تو ہے فریاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی آنکھ سوتے سے نہ کھل جائے کہیں صیییاد
کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی آگیا ان کو رحم اے دل تو نییے کیییوں فریییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی اب ہمیں امید بھی جاتی رہییی بیییداد کییی جس جگہ پہنچا وہیں آمد سنی صیاد کی کیا بری تقدیر ہے مجھے خانماں برباد کییی ل گل آتے ہی میرے چار تنکوں کییے ولیییے فص ِ خ سییتم ایجییاد کییی بجدلیاں بے تاب ہیں چییر ِ ہو گیا بیمییار کییا دو ہچکیییوں میییں فیصییدلہ ایک ہچکی موت کی اور اک تمھاری یییاد کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جاؤ بس رہنے بھی دو آئے نہ تم تو کیا ہوا ق ناشاد کییی کیا کوئی میت نہ اٹھی عاش ِ اب مرے اجڑے نشیمن کییی اد ٰولہییی خیییر ہییو آج پھییر دیکھییی ہییے صییورت خییواب میییں صیییییییییییییییییییییییاد کییییییییییییییییییییییی ب فرقت قمر سییے یییہ کس طرح گزری ش ِ نییییییییییییییییییییییہ پییییییییییییییییییییییوچھ
کچھ ستارے گیین ولئییے ،کچییھ روئییے ،کچییھ فرییییییییییییییییییییییاد کیییییییییییییییییییییی
) (۱۳۶ ڈھونیییڈنے پیییر بھیییی نیییہ دل پاییییا گییییا سیییوچتا ہیییوں کیییون کیییون آییییا گییییا بیییت کیییے مییییں میییدتوں کھیییائے فرییییب بارہیییییا کعبیییییہ مییییییں بہکاییییییا گییییییا ناصیییحا مییییں ییییہ نیییا سیییمجھا آج تیییک کیا سییمجھ کییر مجییھ کییو سییمجھایا گیییا
) (۱۳۷ مجیییھ پیییر ہیییے ییییہ نیییزع کیییا عیییاولم اور پھر سوچ ولو باقی تو نہیں کوئی ستم اور ہے وعدہ خلفی کے علوہ بھی سییتم اور گر تم نہ خفا ہو تو بتا دیں تمھیں ہم اور خ حییرم اور یہ مئے ہے ذرا سوچ ولییے اے شییی ِ تو پہدلییے پہییل پیتییا ہییے کییم اور ارے کییم اور وہ پوچھتے ہیں دیکھئییے یییہ طرفییہ سییتم اور کس کس نے ستایا ہے تجھییے ایییک تییو ہییم اور وہ دیکیھ ولیو احبیاب ولییے جیاتے ہییں مییت ولو کھاؤ مریض ِ غم فرقت کی قسییم اور اب قبر بھی کیا دور ہے جاتے ہو جو واپس جییب اتنییے چدلییے آئییے ہییو دو چییار قییدم اور قاصد یہ جواب ان کا ہے کس طییرح یقییین
ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو تو اور بیاں کرتا ہے خط مییں ہیے رقیم اور سے ضرور آج کوئی بات ہییوئی ہییے موس ؐ د ٰ ی جاتے میں قدم اور تھے آتے میییں قییدم اور تربت میں رکے ہیں کہ کمر سیدھی تو کییر ولیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں منزل ہے بہت دور کییی ولییے ولیییں ذرا دم اور یہ بات ابھی کل کییی ہییے جییو کچییھ تھییے ہمییییییییییییییییییییییں تھیییییییییییییییییییییے اولدلییہ تییری شییان کییہ اب ہییو گئییے ہییم اور بییے وقییت عیییادت کییا نییتیجہ یہییی ہییو گییا دوچار گھڑی کے ولیے رک جییائے گییا دم اور ہ تربییت اچھییا ہییوا میییں رک گیییا آ کییر تیی ِ پھر آگے قیامت تھی جو بییڑھ جییاتے قییدم اور ہوتا قمییر کییثرت و وحییدت مییں بییڑا فییرق بت خانے بہت سے ہیں نہیں ہے تو حرم اور
) (۱۳۸ یہ مانا برق کے شعدلے مرا گھر پھونک کر جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے مگر کچھ حادثے پھوولییوں کییے اوپییر بھییی گییییییییییییییییییییییزر جییییییییییییییییییییییاتے مرے کہنے سے گر اے ہم قفس خاموش ہو جاتیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا نہ تیرے بال و صَپر جاتے نییہ میییرے بییال و پییر جیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاتے
) (۱۳۹ کریں گے شکوۂ جییورو جفییا دل کھییول کییر اپنییا کہ یہ میدان محشر ہے نہ گھر ان کا نہ گھر اپنا مکاں دیکھییا کیییے مییڑ مییڑ کییے تییا حی ِد نظییر اپنییا جو بس چدلتا تو ولے آتے قفس میں گھر کییا گھییر اپنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا بہے جب آنکھ سییے آنسییو بڑھییا سییو ِز جگییر اپنییا ہمیشہ مینہ پرسیتے مییں جل کرتیا ہییے گھییر اپنییا ک حسرت ،بے قییراری ،آخییری ہچکییی پسینہ ،اش ِ ن سیییفر اپنیییا اکھٹیییا کیییر رہیییا ہیییوں آج سیییاما ِ یہ شب کا خواب یا رب فصل ِ گل میییں سییچ نییہ ہیییییییییییییییییییییییییییو جیییییییییییییییییییییییییییائے قفس کے سامنے جدلتے ہوئے دیکھییا ہییے گھییر اپنییا ج سییو ِز غییم کہنییے کییی بییاتیں ہیییں م آخییر عل ِ د ِ مرا رستہ نہ روکیییں راسییتہ ولیییں چییارہ گییر اپنییا ش عقیییدت خییود بتییائیں گییے ت جییبیں جییو ِ نشانا ِ نہ پوچھو مجھ سے سجدے جا کے دیکھو سن ِ گ در اپنیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ب خط کا ان کے سامنے کییب ہییوش رہتییا ہییے جوا ِ بتیییاتے ہییییں پتیییہ مییییری بجیییائے نیییامہ بیییر اپنیییا مجییھ اے قییبر دنیییا چییین سییے رہنییے نہیییں دیییتی
چل آیا ہوں اتنییی بییات پییر گھییر چھییوڑ کییر اپنییا شکن آولود بستر ،ہیر شیکن پیر خیون کیے دھبییے م غم ولکھا ہییے ہییم نییے تییا سییحر اپنییا یہ حال ِ شا ِ یہی تیییر نظییر ہیییں مییرے دل میییں حسییینوں کییے جییو پہچییانو تییو ولییو پہچییان ولییو تییی ِر نظییر اپنییا قمر ان کو نہ آنا تھییا نییہ آئییے صییبح ہییو نییے تییک ب وعدہ سجاتے ہییی رہییے گھییر رات بھییر اپنییا ش ِ
) (۱۴۰ ب دوستی کھییائیں گییے توبہ کیجئے اب فری ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا آج تک پچھتا رہے ہیں اور پچھتائیں گے کیا خود سمجھے ذبح ہونے واولییے سییمجھائیں گییییییییییییییییییییییییے کیییییییییییییییییییییییییا بات پہنچے کی کہاں تییک آپ کہلئیییں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا م کییثرت میییں یییہ کیییوں ہوتییا ہییے ان کییا بز ِ انتظیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییار پردۂ وحدت سییے بییاہر نکییل آئیییں گییے کیییا کل بہار آئے گی یہ سن کر قفس بدولو نییہ تیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم رات بھر میں قیدیوں کے پر نکل آئیییں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ل مضییطر انھیییں بییاتوں سییے چھوٹیا اے د ِ
تھیییییییییییییییییییییا چمییییییییییییییییییییین اب ترے ناولے قفس سے بھی نکدلییوائیں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اے قفس واولو رہائی کیی تمنیا ہیے فضیول ل گل آنے سے پہدلے پر نہ کٹ جائیں گے فص ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ل شمع ہو جییاؤں م غم جل جل کے مث ِ شا ِ گیییییییییییییییییییییییا ختیییییییییییییییییییییییم صبح کو احباب آئیں گے تو تو دفنییائیں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا جانتا ہییوں پھونییک دے گییا تیییرے گھییر کییو باغبییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییاں آشیاں کے پاس واولے پھییول رہ جییائیں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا ان کی محفل میں چل آیا ہے دشمن خیییر ہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییو ل آدم ہم بھی جنت سے نکل جائیں گے مث ِ کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
ناخدا موجوں میں کشتی ہے تو ہم کیو نییہ دیکییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییھ جن کو طوفانوں نے پال ہییے وہ گھییبرائیں گییییییییییییییییییییییییے کیییییییییییییییییییییییییا تو نے طوفییاں دیکھتییے ہییی کیییوں نگییاہیں پھیییییییییییییییییییییییر ولیییییییییییییییییییییییں ناخدا یہ اہل کشتی ڈوب ہی جائیں گے کیا ن چمن جدلتے ہییوئے تنکییے گئییے کیوں یہ بیرو ِ میرے گھر کی دنیا بھر میں پھیلئیییں گییے کییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا کوئی تییو مونییوس رہییے گییا اے قمییر شییا ِ م فییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییراق شمع گل ہوگی تو یییہ تییارے بھییی چھییپ جیییییییییییییائیں گیییییییییییییے کییییییییییییییا
) (۱۴۱
ضد ہے ساقی سے کہ بھر دے میییرا پیمییانہ ابھیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی ب میخانہ ابھییی شیخ صاحب سیکھیئے آدا ِ ن گدلشیین چییار تنکییوں کییے ولئییے باغباں توہی ِ برق سے کہہ دے بنا جاتا ہے کاشانہ ابھییی
) (۱۴۲ ب فرہاد ہییوں ل قیس ہوں ہم مشر ِ ہم خیا ِ حسن اتنا سییوچ ولییے دو بیکسییوں کییی یییاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں پاشکستہ ،دل حزیں ،شوریدہ سییر ،بربییاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں سر سے ولے کر پاؤں تییک فریییاد ہییی فریییاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں ج قفییس ل گدلشن کیا ہییے اے نییووار ِد کن ی ِ حا ِ میییں مییدت سییے اسییی ِر خییانۂ صیییاد ہییوں خیریت سن ولی گل و غنچے کییی ولیکیین اے صییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییبا یاد ہیں مجھ کو تو سب میں بھی کسییی کییییییییییییییو یییییییییییییییاد ہییییییییییییییوں تییم س ی ِر محفییل جییو چھیییڑو گییے مجھییے پچھتیییییییییییییییییییییاؤ گیییییییییییییییییییییے
جس کو سن سکتا نہیییں کییوئی میییں وہ فرییییییییییییییییییییییاد ہیییییییییییییییییییییوں تجھ سییے میییں واقییف تییو تھییا گنییدم نمییا جیییییییییییییییییییو فیییییییییییییییییییروش او صَ فطرتا کھانییا پییڑا دھکییا کییہ آدم زاد ہییوں ن عاولم میں اپنوں وے تییو اچھییے غیییر ُگدلش ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں پھول ہیں بھوولے ،ہییوئے کییانٹوں کییو ولیکیین ییییییییییییییییییییییییاد ہیییییییییییییییییییییییوں قید میں صیاد کییی پھیر بھیی ہییں نغمیے رات دن اس قدر پابندیوں پر کییس قییدر آزاد ہییوں بوولنے کی دیر ہے میری ہییر اک تصییویر ہیییں میں زمانے کیا ہیوں میانی وقیت کیا بہیزاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں صفحۂ ہستی سے کیا دنیا مٹائے گی مجھے میں کوئے نقش و نگار مانی و بہزاد ہییوں ل گل آنییے کییی کیییا خوشیییاں نشیییمن فص ِ
جییییییییییییییب نییییییییییییییہ ہییییییییییییییو باغ کا ماولک ہوں ولیکن خانماں برباد ہییوں میں نے دانستہ چھپییائے تھییے تییرے جییور و سیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتم ف فریییاد تو نے یہ سمجھا کہ میں نییا واقی ِ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں کیا پتہ پوچھو ہو میرا نام روشن ہییے قمییر جس جگہ تاروں کی بستی ہے وہییاں آبییاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں تم نے دیکھا تھا قمر کو بییزم میییں وق ی ِ ت سییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییحر جس کا منہ اترا ہوا تھا میں وہییی ناشییاد ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییوں
) (۱۴۳ منانے کو مجھے آئے ہو دشمن سے خفا ہییو کیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر
وفاداری کے وعدے کر رہے ہو بے وفا ہو کییر ش تقیدیر سیے ییہ ڈوبییتی نہ ابھیری گییرد ِ کشیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییتی میں خود شرما گیا منت گزا ِر ناخدا ہو کییر
) (۱۴۴ اگر صیاد یہ بجدلی نشیمن پہ گری ہو گییی دھواں تنکییوں سییے اٹھییے گییا چمیین میییں روشیییییییییییینی ہییییییییییییو گییییییییییییی ستم گر حشر میییں وہ بھییی قیییامت کییی گھیییییییییییییڑی ہیییییییییییییو گیییییییییییییی ترے دامن پہ ہوگیا ہیاتھ دنییا دیکھیتی ہیو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی مجھے شکوے بھی آتییے ہیییں مجھییے نییاولے بھیییییییییییییی آتیییییییییییییے ہییییییییییییییں مگییر یییہ سییوچ کییر چییپ ہییوں کییی رسییوا عاشییییییییییییقی ہییییییییییییو گییییییییییییی تو ہی انصاف کر جدلییوہ تییرا دیکھییا نہیییں جاتیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا نظر کا جب یہ عاولم ہے تو دل پر کیییا بنییی ہیییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییی
ہ کامییل اگر آ جائے پہدلییو میییں قمییر وہ مییا ِ بھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی دو عاولم جگمگا اٹھیں گے دوہری چاندنی ہیییییییییییییییییییییییو گییییییییییییییییییییییییی
) (۱۴۵ کیا سے کیا یہ او دشمن جاں تیرا پیکاں ہو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا تھا کماں تک تیر دل میں آ کے ارمییاں ہییو گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا باغباں کیوں سست ہییے غنچییہ و گییل کییی دعییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا اک مرے جانے سے کیا خاولی گدلستان ہو گیا کیا خبر تھی یہ بلئیں سامنے آ جائیں گی ف پریشییاں ہییو گیییا ل زول ی ِ میری شامت مائ ی ِ کچھ گدلوں کو ہیں نہیں میری اسیییری کییا اولییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم سوکھ کر کانٹا ہر اک خا ِر گدلستاں ہییو گیییا ہیں یہ بت خانے میں بیٹھا کر رہا کییا قمیر ہم تو سنتے تھے تجھے ظاولم مسییدلماں ہییو
گییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییا
) (۱۴۶ س ِر شام تجھ سے مدلنییے تییرے در پییہ آ گئییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں یہ وہیں ہیں ولوگ شاید جو فریب کھا گئییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں میں اگر قفس سییے چھوٹییا تییو چدلییے گییی باغبیییییییییییییییییییییاں سیییییییییییییییییییییے جہاں میرا آشیاں تھییا وہییاں پھییول آ گئییے کوئی ان سے جا کہ کہہ دے س ِر بییام پھییر تجدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی جنہیں کر چکے ہو بے خود انھیییں ہییوش آ گئیییییییییییییییییییییییے ہییییییییییییییییییییییییں ہ عشییق کییے بگییوولے یہ پتہ بتییا رہییے ہیییں ر ِ کہ ہزاروں تم سے پہدلے یہاں خاک اڑا گئییے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں ب ہج ِر شمع گل ہے مجھے اس سے کیییا ش ِ
تعدلییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییق قمر آسماں کے تارے کہاں منیہ چھپیا گئیے ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں
) (۱۴۷ دل انھیییییں کیییییا دیییییا قییییرار نہیییییں عشیییق کیییو حسییین سیییاز گیییار نہییییں ہ ییییییار نہییییییں دل کیییییے اوپیییییر نگیییییا ِ ش شیییییکار نہییییییں تییییییر منیییییت کییییی ِ اب انھیییییییں انتظییییییار ہییییییے میییییییرا جییییب مجھییییے ان کییییا انتظییییار نہیییییں م غیییییر ان سییییے عبییییث شییییکوۂ بییییز ِ اب انھیییییییں اپنییییییا اعتبییییییار نہیییییییں منتظیییی ِر شییییام کییییے رہییییو نییییہ قمییییر ان کیییییے آنیییییے کیییییا اعتبیییییار نہییییییں
) (۱۴۸ ی مییے کچھ تو کہہ دے کیییا کریییں اے سییاق ِ خییییییییییییییییییییییانہ ہییییییییییییییییییییییم اپنی توبہ توڑ دیں یا تیوڑ دییں پیمیانہ ہیم دل عجب شے ہے یہ پھر کہتے ہیں آزادانییہ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم چاہے جب کعبہ بنا ولیں چاہے جب بت خانہ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم ن غم پہ وہ کہتے ہیں یییوں ہییے یییوں داستا ِ نہییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییں بھول جاتے ہیں جو دانستہ کہیییں افسییانہ ہیییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییم اپنے در سے آ جائے ساقی ہمیییں خییاولی نییہ پھییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییر مے کدے کی خیر ہو آتییے نہیییں روزانییہ ہییم مسییکرا دیتییا ہییے ہییر تییارا ہمییاری یییاد پییر
بھول جاتے ہیں قمر اپنییا اگییر افسییانہ ہییم