Testu mota: OLERKIA Herria: Narbarte Taldea: LHko 2.,3.,4.,5.eta 6.maila Kopurua: 14 ikasle Inplikatutako arloak: Euskara, Gaztelera eta Ingurunea. Ingelesa. Saioak: Astean 30/50 minutuko 2 saio (Euskarako saioetan) Beste arloetan, tarte motzak (10/15 minutukoak) noizbehinka. Denbora: 2. hiruhilabetea
AZKEN XEDEA Urtero bezala, Narbarteko eskolan “aste kulturala” egingo da maiatza aldera eta ikasleek saio bat antolatuko dute gurasoentzat. Aurten, “Olerki saio” bat antolatzea erabaki dugu denen artean.
1
OLERKIA I : Lehen Hurbilpenak 1. Saioa (15 min) .talde haundia
Aurretik, testu liburuak lantzen ari ginela, olerkiak ikusten genituen eta, askotan, landu gabe, pasatu egiten genituen. Orain, bilatu eta bat irakurri dugu.
2. saioa (50 min) .banaka
Bakoitzak beraien testuliburuan bat aurkitu eta irakurri du.
3. saioa (30 min) .talde haundia
Olerkiei buruz hitzegin dugu, ea zer dakigun gaiari buruz: nola bereizten diren, nola idazten diren, bertsolariak‌. Testuliburuetako ereduak aztertu ditugu.
4. saioa (50 min) .talde haundia
Maiatzan aste kulturala dugula eta, “Olerki Ekitaldi� bat antolatzea pentsatu dugu. Horretarako, plangintza bat egiten hasi gara. (*SAIOAREN PLANGINTZA) Biltzen dugun materialarekin bilduma bat egitea, ere, pentsatu da eta egiten den ekitaldirako erabiliko da.
2
II : Material bilketa 1. saioa (30 min) .talde haundia
Etxetan eta eskolako liburutegian materiala bilatzen hasi gara. Olerkiaren ezaugarriekin ohartu gara: errima, silabak, idazteko modua‌.
2. saioa (50 min) .talde haundia
Materiala sailkatu dugu: asmakizunak, esaera zaharrak, bertsoak, olerkiak‌.
3. saioa (50 min) .binaka eta talde haundia
Lanean
hasteko, asmakizunak eta hitz jokoak aukeratu dituzte eta bilatu ditugunak irakurri ditugu. Irakurtzen ari garela, pertsonen izenekin errima asko agertu dira eta gustora zirenez,
bakoitza bere izenarekin olerkitxo bat asmatzea pentsatu dugu eta gure Ekitaldirako aurkezpenean erabiltzea erabaki dugu. 4. saioa (30 min) .banaka
Etxekolan bezala, gurasoen laguntzaz, bakoitzak bere izenarekin errima duten hitzak bilatu dituzte eta, batzuk, baita bertsoak osatu ere (etxean bertsolariak omen dituzte). Gero, gelan irakurri ditugu.
5. saioa Bitartean, saio bakoitzean, asmakizun edota (5/10 minutuko olerkitxoren bat irakurtzen dugu, irakasleak saioak) edo beraiek aukeratutakoak. .banaka
3
III : Olerkien irakurketa 1. saioa (30 min) .banaka
Irakurri ditugunen artean edo liburuetan bildu ditugunen artean, olerki bat aukeratu du bakoitzak eta orri berezi baten kopiatu eta apaindu du. Olerki hau buruz ikasi behar da eta besteen aurrean esan. (hau ere, Ekitaldirako prest izango dugu)
2. saioa 3. saioa (30 minutukoak) .talde haundia
Denen artean eta irakaslearen laguntzaz, olerki bat aukeratu dugu ariketa desberdinak egiteko: silabak kontatu, errima bilatu eta bertsoak aldatuz, berriak sortu. (*ariketak1). Hau dena ahoz egin da, arbelean eta denen artean. Gero, gure bildumarako kopiatu ditugu.
4. saioa .banaka
Asmatutako olerkiak ozenki irakurri ditugu txandaka eta olerkien beste berezitasun batekin ohartu gara: irakurtzeko modu berezia (deklamazioa).
4
IV : Olerkien sorkuntza: Lehenengo ariketak egin ondoren, eredu desberdinak emanez, olerkiak sortzen hasiko gara. - Saio guztiak olerki baten irakurketarekin hasiko gara. Gaia, urtaroa edo egunarekin lotzen saiatuko gara. - Ariketak bukatzerakoan, olerkiak esan nahi digunarekin apainduko ditugu. - Etxeko lanak eramango dituzte ikasleek egunero: errima duten hitzak bilatu, bertso bat osatu edo asmatu, olerkia apaindu, buruz ikasi ….. 1. saioa Olerki bat irakurri (*Ariketa 2- “Maitasuna”), esannahia hausnartu eta emandako ereduaren (50 min) .Talde handia berdinak sortuko ditugu. Hasteko, silabak kontatu eta errima duten hitzak azpimarratu. Gero, beste 2 bertso osatu eta bukatzeko, bat asmatu. 2. saioa (50 min) .Banaka
(*Ariketa 3 – “Bikote olerkiak”) - Ixilean irakurri eta errima azpimarratu. Gero, azpian dakarren ereduak osatu. Hasieran hutsuneak bete eta gero bertsoa asmatu.
3. saioa (50 min) .Banaka eta talde handian
(*Ariketa 4- Hizkien asmakizunak) - Ereduak irakurri, asmatu eta marrazkia egin. - Ondoren, bi ereduetatik bat aukeratu eta bakoitzak bat asmatuko du. Besteei esan eta ea nork asmatzen duen.
4. saioa (*Ariketa 5- “Pare gabeko …) (50 min) - Ereduak irakurri eta ahoz, beste batzuk .Talde handia sortu, guztien artean. Gero, pertsonaia baten marrazkia egin eta bertsoa osatu. 5
V : “LA CANCIÓN DEL PIRATA” (José de Espronceda) Ingurunean, AMERIKAREN AURKIKUNTZA (3.,4.,5. eta 6. mailakoak) eta PIRATAK (2. maila) lantzen ari gara. Hori dela eta, Gaztelaniazko saioetan, olerki famatu hau lantzea erabaki dugu. 1. saioa (30 min) Talde handia
- Ulermena Irakasleak olerkia irakurri (*) eta hiztegia landu. Denon artean olerkiak kontatzen digunari buruz hitzegingo dugu: deskribatzen duena, sentipenak ….. Gero, banaka, irakurtzen hasiko gara.
2. saioa eta 3. saioa (30 min) Talde handia
-Irakurketa eta buruz ikasi Euskaraz lantzen ari garen olerkiekin konparatuko dugu : estruktura, luzera, errima … *informazioa 1 Ahoz buruz ikasten hasiko gara: bakoitzak zati bat irakurri eta “azken bertsoa” (que es mi barco mi tesoro…) denen artean, SENTIMENDUAK adierazten.
4. saioa (30 min) Talde handia
- Marrazkia eta ikasten jarraitu Olerkia emango zaie eta berak adierazten duenari buruz, marrazkia egingo dute.
5. saioa - Buruz ikasi eta deklamazioa eta hurrengoak Hemendik aurrera, astean behin edo bi aldiz (10/15 min) olerkia deklamatzen segituko dugu. Banaka zati batzuk eta talde osoak azken zatia. Gure OLERKI EKITALDIRAKO prest utziko dugu.
6
(*)
José de Espronceda MP3 de la Canción del Pirata Con diez cañones por banda, viento en popa, a toda vela, no corta el mar, sino vuela un velero bergantín. Bajel pirata que llaman, por su bravura, El Temido, en todo mar conocido del uno al otro confín. La luna en el mar riela en la lona gime el viento, y alza en blando movimiento olas de plata y azul; y va el capitán pirata, cantando alegre en la popa, Asia a un lado, al otro Europa, y allá a su frente Istambul: Navega, velero mío sin temor, que ni enemigo navío ni tormenta, ni bonanza tu rumbo a torcer alcanza, ni a sujetar tu valor. Veinte presas hemos hecho a despecho del inglés y han rendido sus pendones cien naciones a mis pies. Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar. Allá; muevan feroz guerra
7
ciegos reyes por un palmo más de tierra; que yo aquí; tengo por mío cuanto abarca el mar bravío, a quien nadie impuso leyes. Y no hay playa, sea cualquiera, ni bandera de esplendor, que no sienta mi derecho y dé pechos mi valor. Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar. A la voz de "¡barco viene!" es de ver cómo vira y se previene a todo trapo a escapar; que yo soy el rey del mar, y mi furia es de temer. En las presas yo divido lo cogido por igual; sólo quiero por riqueza la belleza sin rival. Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar. ¡Sentenciado estoy a muerte! Yo me río no me abandone la suerte, y al mismo que me condena, colgaré de alguna antena, quizá; en su propio navío Y si caigo, ¿qué es la vida? Por perdida ya la di,
8
cuando el yugo del esclavo, como un bravo, sacudí. Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar. Son mi música mejor aquilones, el estrépito y temblor de los cables sacudidos, del negro mar los bramidos y el rugir de mis cañones. Y del trueno al son violento, y del viento al rebramar, yo me duermo sosegado, arrullado por el mar. Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar.
Nelson Méndez, Los filibusteros del 1600: la libertad a toda vela
9
* Informazioa 1
Canción del pirata De Wikipedia, la enciclopedia libre Saltar a navegación, búsqueda «La canción del pirata», poema escrito por José de Espronceda y publicado en Poesías (1840), es uno de los máximos exponentes de la poesía del Romanticismo español. Exalta a un pirata como ejemplo de personalidad original, que vive al margen de la sociedad despreciando las convenciones y los bienes materiales. El protagonista tiene como máximo ideal la libertad. Está escrito con tres esquemas de rima distintos: • •
•
Cabeza: Dos estrofas con rima - a a b / - c c b de versos octosílabos con rima consonante, quedando libres 1º y 5º. La rima del 4º y el 8º es aguda. Estrofas: Compuesta por dos esquemas. El primero: a b a c c b, octosílabos con rima consonante. El segundo verso es tetrasílabo. A esta sextilla se añade otra de ocho versos con esquema idéntico al de la cabeza de versos tetrasílabos. La rima de 4º y 8º verso es aguda, repitiendo el esquema de la cabeza. Estribillo: - a - a, copla octosilábica con rima asonante.
Por su cadencia rítmica y la presencia de estribillos, es de fácil memorización. Es frecuente encontrarlo en el temario de literatura en los colegios de ámbito hispano.
10
VI : BERTSOETAN Hemendik aurrera, “bertsolaritza” landuko dugu pixka bat: doinuak, mota desberdinak, bertsolari ezagunak, abestiak …. Saioak: astean behin (50 min) eta tarteka, 10 minutuko saioak, doinuak ikasten joateko. VI (1) – Lehen hurbilketa 1. saioa Denen artean, bertsolaritzari buruz (50 min) solastuko dugu: bestsolari famatuak, herriko .Talde haundia norbait, bertso ezagunak, doinuak … Bertsoren bat kantatu ….. Etxekolana: bertsoak ekartzea… 2. saioa Eskolako liburutegian, testuliburuetan, (50 min) etxean … aurkitutako bertsoak abestu. .Talde haundia . Sailkatzen hasi: kopla, zortziko txikia,…. 3. saioa • Ariketa 1 (“Ama begira zazu”) (50 min) KOPLA TXIKIA .Talde haundia Abestu eta ariketak egin.(silabak kontatu, Bakarka errima bilatu ….) 4. saioa KOPLA TXIKIAren ezaugarriak (50 min) lerro kopurua, silabak ….. .Bakarka eta Gero, beste kopla bat bilatu: talde haundia • Ariketa 2 (“Ikusi nuenean”) Abestu eta ariketak egin.
aztertu:
5. saioa Aurreko koplak abestu taldean: ume batek (15 min) estrofa bat abestu eta denen artean .Talde haundia estribiloa.
11
VI (2)- Bertsoak sortzen Kopla txikia lantzen jarraituko dugu eta ondoren, zortziko txikiarekin hasiko gara. Bi bertso mota hauek konparatuko ditugu: estrofak kontatu, estrofa bakoitzaren lerro kopurua, silaba kopurua, estribilloa duten ala ez …. .Ariketa 3 (“Gure eliz dorreko”) KOPLA 1. saioa .Bakarka eta TXIKIA. Abestu eta ariketak egin. talde haundia 2. saioa . Ariketa 4 (“Orioko balearena”) ZORTZIKO .Talde haundia TXIKIA Abestu eta ariketak egin. 3. saioa Zortziko txikiaren ezaugarriak aztertu eta .Talde haundia kopla txikiaren ezaugarriekin alderatu eta bakarka (bertso kopurua, estrofak, estribilloa, silabak kontatu, arrima bilatu…) 4. saioa .Ariketa 5 (“Maritxu .Talde haundia ZORTZIKO TXIKIA Abestu eta ariketak egin 5. saioa .Ariketa 6 (Zortziko .Talde haundia txikiaren konparaketa)
nora
txikia
eta
zoaz?”)
Kopla
12
*INFORMAZIOA 2: Kopla txikiak lau lerro ditu. Lerro hauek binaka doaz, bi puntu osatuz. Puntu bakoitzaren bukaeran, oina doa. Beraz, bi oin ditu. Bi oin horiek errimatu egin behar dute. Azken silaba berdina edo antzekoa behar dute. Puntu bakoitzeko lehenengo lerroak 7 silaba ditu, eta bigarrenak 6.
Ama begira zazu leihotik plazara ni bezalakorikan plazan bai ote da. Lai, lai,lai Plazan bai ote da
Zortziko txikiak zortzi lerro ditu. Lerro ajek binaka doaz, lau puntu osatuz. Puntu bakoitzaren bukaeran, oina doa. Beraz, lau oin ditu. Lau oin horiek errimatu egin behar dute. Azken silaba berdina edo antzekoa behar dute. Puntu bakoitzeko lehenengo lerroak 7 silaba ditu, eta bigarrenak 6.
Haizeak bidali du, handikan honuntza, geroztik hemen dabil gure andaluza, hargin ona zela eta.. zakurraren putza! bera eroriko duk ez akiok bultza!
13
Lerro kopurua Puntuak Oinak Silaba kopurua
KOPLA TXIKIA
ZORTZIKO TXIKIA
Lau
Zortzi
Bi puntu
Lau puntu
Bi oin
Lau oin
7-6-7-6
7-6-7-6-7-6-7-6
14
VII- OLERKI EMANALDIA antolatzen Azken saio hauetan “aste kulturaleko” ekintzak antolatzen zentratuko gara. Material guztia bilduta dugu dagoeneko eta saioa prestatu behar dugu: Talde eta maila bakoitzak zer egin behar duen, aurkezleak, gonbidapenak bidali eta entsaioak egin. Aste horretan Amaia Elizagoien bertsolari gaztea etorriko da gurekin hitzegitera eta galdetegi bat, ere, prestatu behar dugu. 1. saioa .Talde haundia
Denon artean, hasieran prestaturiko *Saioaren plangintza hartu eta prest dugun material guztia aztertu ondoren, maila bakoitzak zein irakurriko duen erabaki behar dugu. Hasierako aurkezleak aukeratuko ditugu. -Entsaioekin hasi
2. saioa .Talde haundia
“Olerki saioan oparituko diren olerkitxoak” egin: bakoitzak gustokoen duen bat kopiatu eta apaindu. -Entsaioa
3., 4. eta 5. Amaia Elizagoien bertsolariari saioak dizkiogun galderak prestatu. .Talde haundiak -Entsaioak
egingo
15