01 genesisi

Genesisi ka bhuku ga kusangula ga Bibliya – lezi zi nge ngalo, a bhuku ga kuranga ga lawa ya Pentateuko – nyamutlha hi gi chula a vito ga GENESISI A mabhuku ya Bibliya ga xiHeberu ma wa nga hi na vito go kari. Ma wa vitaniwa ntsena hi mhaka ya kusangula ya mitsalo. A bhuku legi gi wa vitanwa lezaku “Berexit”. A vatsali lava va nga tlhamusela a Bibliya ga xiHeberu giya ka xiGresiya (Bibliya ga Vasetenta) va zi wonile na zi sasekile ku nyika mavito ka mabhuku maringano ni lezi ma wulawulako ha zona. Kota lezi, a bhuku legi gi wulawulako hi masangulo ya zontlhe, va gi chulile lezaku i Genesisi, lezo hi ku tlhamusela ku ngalo, Bhuku ga Masangulo. m

LEZI ZI NGA NZENI KA BHUKU NI XAXAMETO WA GONA

A xinwani xikhati, a vanhu vontlhe va ti wutisa a za ku kari vaku: Hi ta hi kwihi? Hi tumbunukisile kuyini? Hi mani a musanguli wa lixaka la hina? Hi wahi magumo ya hina?

Zikhati zinyingi, a ziwutiso lezi zi wa mahiwa loku vanhu va hi lomu nzeni ka zikarato.

Zi lava ku wula yini a zixaniso ni zikarato za hina ke? Ku lava ku wula yini a kufa ka ku kala lanzulo ke? Xana i kona wa ku kari loyi a zi kotako ku hlamula a ziwutiso zontlhe

23

B HUKU GA G ENESISI

za vanhu? Zikhati zinwani, va wa hi ni maalakanyela ya kueta ya politika, lawa ma nga xuva ku teka a tshamela ga wudzunzo ga lexo xikhati va nga kumeka ka xona kutani ku vilela tifanelo ti mahilweko xikhatini xa kale.

A vanhu va Israeli, lomu ka kuehleketa kabye, kutani loku va tlhangana ni tinwani tixaka, wukhozeli ni mahanyela, va kombisile a timhaka leti ni tinwani ta kufanana, zonake va lo hi siyela a mihlamulo yabye lomu ka bhuku legi. A bhuku ga GENESISI, hakunene, i bhuku ga ziwutiso za hombe ni ga mihlamulo ya hombe, na yi nga hi ntsena ya vanhu va Nungungulu, kanilezi ya vanhu va misava yontlhe. Hikwalaho, ku wulwako lezaku a bhuku legi gi fanana ni nyangwa ya hombe ya tempeli, yi nga Bibliya, hakuva gi kombisa a kusaseka kontlhe ni zontlhe zi nga ka gona.

A bhuku ga GENESISI gi tlhanganyisa kambe a xipanze xa hombe xa Matimu ya vanhu va Israeli: kusukela ka “masangulo” kala xikhatini xa kuve kona ka Jakobe le Gipite ni ka kuphandlulwa ka 12 wa tixaka ta Israeli. Na gi xuva kambe ku hi nyika a mapimisela ya kululama ni ya ntamu hi tlhelo ga Matimu ya Kuhanyisa, a bhuku legi gi tlhavinyeta “a mitumbunuku” ya vanhu vontlhe (Gn 1,1) ni Matimu ya lisine ya Israeli. Hikwalaho, gi hi kombisa, nguvunguvu lomu ka khume ga zipimo ni xinwe za kusangula, a teyolojiya ni katekeze hi tshamela ga Matimu, kutani ku ngalo, hi tikaringani, na ku nga hi Matimu ya lezi zi mahekileko hakunene. Hi wa ta zi kota a ku maha a mpingulo wa lezi zi nga nzeni ka mitsalo kota lezi: I. Matimu ya Mitumbunuku (1,1–11,32) Kuvangiwa ka tilo ni misava ni ka vatshami va kona (maringano ni matimu ya Vapristi: P): (1,1–2,4a).

Kuvangiwa ka wanuna ni wasati. Ntumbunuku wa xionho (mawulela ya Vajavista: J): (2,4b–3,24).

“Matimu ya vamakabye vambiri”, Kayini na Abeli. Pswalo wa Kayini: (4,1–24).

Seti ni pswalo wakwe: (4,25–5,32).

Manyalataniso ya vanhu ni ndambi (kuhahlulwa ka ntiro wa Muvangi): (6,1–9,17) Kuvanga luswa, kusukela ka Nowa, a munhu muswa. Xaxameto wa tixaka ta vanhu: (9,18–10,32).

A yindlu ya kutlakuka ya Babeli: a vanhu va wumba wuhlengeli handle ka Nungungulu: (11,1-9).

Xizukulwana xa Semi kala ka Abrahama, xitsumbiso xa lixaka liswa: (11,10-32).

II. Matimu ya vanyapanze (12,1–50,26) A. Xikhati xa Abrahama (12,1–23,20): kuvitanwa, kufamba kakwe le Kanani ni le Gipite. Kubelekwa ka Izaki na Iximayeli. Kufa ka Abrahama.

B. Xikhati xa Izaki (24,1–27,46).

C. Xikhati xa Jakobe (28,1–36,43): makunu a ku sukela ka 25,19 Jakobe i lo sangula kuve munhu wa kudzunzeka ku fana ni raru wakwe (Izaki) ni ku khwatsi makabye wakwe Esawu.

D. Xikhati xa Josefa (37,1–50,26): a nwana wa kugamiwa hi loyi wa kugumesa ka vana va Jakobe, loyi a xavisilweko kota khumbi, aya Gipite, i tlhavinyeta a matimu ni teyolojiya ya bhuku ga Genesisi ka legi ga Eksodusi. Xikhati xa lisima la hombe, xi vitaniwako kambe lezaku xa Matimu ya Josefa.

A xaxameto lowu wa matimu ma tsalilweko wu ti kombisa kota ntiro wa lisima la hombe, na ku nga hi ntsena hi tlhelo ga teyolojiya, kanilezi hi matsalelwa ya wona kambe. Hakunene, a “matimu ya ntumbunuku” (xip. 1,11) ma kumeka kota ya kuranga ka teyolojiya ya matimu ya ka Israeli ni ya vanhu vontlhe. A matimu lawa ma xuva kuve mutlhanganyisi wa kuvangiwa ka tilo ni misava ni ka Abrahama, a raru wa lixaka la vaHeberu (xip. 12). A Gipite, kota xikombiso xa wukhumbi ga Vanhu, wutshamu ga wutsenzeleki ga Abrahama, Jakobe na Josefa. A zigelo lezi ni zinwani zi tlhavinyeta a bhuku ga Genesisi ni legi ga Eksodusi zinwe ni manwani mabhuku kambe lawa ma lanzelako. m

ZIBUKA NI MATSALELA

Ma ta hi kwihi a matimu ni zontlhe lezi zi tirisilweko ke? A vanhu va vaHeberu va wa hanya ka wutshamu legi ku nga tsemakanya ni ku kumana a tixaka ta kutala ta vanhu, lava va nga hi ni mahanyela ya kutsalangana. A kukumana loko ku vangile a

B HUKU GA G ENESISI

24

kuxevelana ka mahanyela xikari ka vona. A mahanyela ma tako hi ka mifumo leyi yi nga khozisa a Mezopotamiya ni Gipite, zinwe ni lawa ya Fenisiya ni ya Kanani, hi zona zibuka za matsalela ni za matimu ya bhuku ga GENESISI ni za Testamenta gontlhe ga Kale.

A ku na kukanetiwa lezaku lomu ka khume ga zipimo ni xinwe za kusangula za GENESISI ku kumeka zinyingi za mahanyela lawo ya kutsalangana, na ma patsene ni zithenga za kutala za matiko ya Sumeriya, ya Babuloni ni ya Ugariti, nguvunguvu ka tipowema hi tlhelo ga kuvanga, ti vitanwako lezaku Enuma-Elish ni Atrahasis. A ka powema ya Gilganesh ma kona kambe a matimu ya ndambi. Makhati manyingi, a vatsali va Genesisi va kumeka na va kanetisana xungetano ni matimulela ya zithenga (matimu ya “mito”) za mahedeni a ku khwatsi hi mhaka hi yi kumako ka xip. 1,1–2,4a.

A Matimu ya vanyapanze (zip. 12–50) ma amukele a tikaringani ta kale nguvu ni leti ti nga wulawula hi Nungungulu (El), leti ti nga lumba lezaku i tshomba ya wukhozeli ga titempeli ta vaKanani ni ya mahanyela yabye. Hi kuma kambe a zimaho xungetano ni mihlakano ya tinwani tixaka ta matiko ya xigamakano. Xungetano ni lezi zi wuliwako maringano ni ntumbunuku wa vanyapanze, ku na ni matimu hi tlhelo ga lava va fileko kale va tixaka ta kutsalangana, tinhenha ta kale, mixaxameto ya vanyapanze (xip. 5) ni ya vanhu (xip. 10), ni manwani matimu lawa ma lavako ku tlhamusela a ntumbunuku wa vontlhe vanhu zinwe na Israeli. Hikwalaho, a bhuku legi gi na ni matsalela ya kutsalangana: A Tikaringani: hi tona ti tirisilweko nguvu kasi ku kombisa a zimaho lezi zi nga humelela, mavito ya vanhu ni ya wutshamu. Ti kona tikaringani hi tlhelo ga mitumbunuku ya zontlhe, leti ti xuvako ku tlhamusela lezi zi humelelako hi zilo lezi zi hunzileko kale. A xipimanyiso xa kusaseka xa likaringani lalelo hi lexi xa kuhahlulwa ka Sodoma ni Gomora. Ti kona kambe tikaringani ta tshamela lego, kasi ku tlhamusela a ntumbunuku wa mavito ya vanhu (Izaki, zi wula ku ngalo, “ku hleka” – cw. 18,9-15; 21,2-7). f Xaxameto wa mavito ya lixaka: I xaxameto wa mavito, lowu ku hlayelwako mavito ya lixaka, kusukela nzhako ka kale nguvu ku kala ka lexi xikhati. A xaxameto lowu wu lava ku kombisa, hi tlhelo ga tifanelo, a zigelo za ku kari lezi zi humeleleko ni malungelo ma kumiwako hi kuve xipswalwa xa lava va nga ni xikhundla xa ku kari xa hombe xa wuhlengeli kutani xa lixaka (5,1-32; 10; 11,10-32). A xaxameto lowu wu xuva ku tatisa a xipanze xa kuleha kusukela Kuvangiweni kala ka Matimu ya lixaka la vaHeberu. f “Saga” kutani matimu ya kale ya matshamela wontlhe: kulwa hi ku bangana tihlowo, tiyimpi xikari ka tixaka, matimu ya mingango… “Saga”, matimu ya ngango, lawa ma hlawutelako hi zizukulwana za kutala za ngango lowo. f Hi kuma lomu kambe a mawulawulela ya matimu hi tikaringani (matimu ya “mito”).

Ha zi tiva lezaku a vatsali va Genesisi va zamile a ku fuvisa a tirisela ga matimu hi tikaringani (“mamito”). Kanilezi, kasi ku wulawula hi zikarato za hombe za vanhu, a va tsikangi ku tirisa a wulawulela legi ni mawulawulela ya ku kari ya tikaringani (“mamito), lawa ma nga hi ni nduma, a ku khwatsi hi kuvangiwa ka munhu hi tshuri wa misava (2,7), a sinya ya wutomi ni sinya ya (wutlhari) ku tiva kusaseka ni kubiha (2,9-10;3,1-6) ni matimu ya nyoka (xip. 3). f

Wontlhe matimu lawo (tikaringani, “mamito” ni “masaga”) ma tlhanganyisilwe hi kunonoka nguvu. Hi kusangula, ku lo humelela a mitlawa yitsongwani ya wona hi tlhelo ga tempeli, ga ximaho kutani ga munhu wa ku kari wa nduma; ha zi kota ku wula lezaku a matimu ma hlayisilwe kota tshomba, leyi yi tivekisilweko ntsena hi minomu, kufambeni ka zikhati za mazana ya malembe. Loku ku humelele a mitsalo, a tshomba leyi yi hlayisilwe hi kutsaliwa. Hi kuwa ka mufumo wa Nwalungu (Samariya) hi lembe ga 722, a tshomba leyi yi lo tiswa le Dzongeni (Jerusalema). Hi kugumesa, xikhatini xa ku humesiwa vaya kukhomiweni le Babuloni (587-538), a vatsali va zikola za wupristi va lo tsombanyisa a tshomba yontlhe leyi ya matimu ni mapapilo lawa ma nga hi kona, va ma tsala hi tshamela ga wona wutsumbu ni Teyolojiya. Ha zi kota ku wula lezaku a bhuku ga GENESISI, a nzeni ka gona, ku kumeka zontlhe lezi zi nga tsombanyisiwa xikari ka sek. XIII ni V n.K.

25 m

B HUKU GA G ENESISI

TEYOLOJIYA NI MAPIMISELA YA WUKRISTU

Hambu lezi ku nga ni za kutala za matimu, a GENESISI i ntiro wa kumbhelela wa teyolojiya, lowu wu nga lava ku hlamula a zikarato za kubayisa lezi zi nga humelela xikhatini xa Kukhomiwa ka le Babuloni (sek. VI): xikari ka munyama, Nungungulu kuwonekela ka vanhu vakwe; laha ku nga hi hava kutsumba hi kota ya wukhumbi, Nungungulu i ta vuxeta Xivumelwano lexi xi mahilweko loku va humele hi le Gipite.

Hi le nzhako ka “matimu” lawa ma nga hlawutelwa hi vatsali, a bhuku ga GENESISI gi na ni timhaka ta hombe ta teyolojiya, na ku nga hi lomu ka lawa ya Pentateuko ntsena, kanilezi ka gontlhe Bibliya: a Xivumelwano xa Nungungulu ni vanhu vontlhe, a kuonha ka munhu, a xitsumbiso xiswa xa Xivumelwano, a xitsumbiso xa tiko ga le Kanani, a xikatekiso xa Nungungulu a kuve va simama na va tiyile, ni kukholwa ka Nungungulu munwe ntsena.

A bhuku ga GENESISI a gi mahelwangi ku fela ku tsala Matimu, kanilezi gi mahelwe ku fela ku wula lezaku Nungungulu i Hosi ya Matimu. Hikwalaho, i bhuku ga kumbhelela ga gonziselelo ya katekeze ni ya teyolojiya, hambu kwalomu ka khume ga zipimo ni xinwe za kuranga, lomu ku nga hiku na kukaratekela ku pima matimu kutani wutivi, hi tshamela ga lexi xikhati.

Hikwalaho, a Tlawa wa Bibliya hi tlhelo ga Bandla, kusukela ka 16 wa Nyanyanyani (Janeiro) wa 1948, wu wa wulawula hi mhaka leyi: «A tshamela ga matsalela lawa, a ma tlhangani ni xinwe xa ziyimo za hina, kambe a zi koteki ku ma fananisa ni matsalela ya xiGresiya ni xiLatini ni lawa ya xikhati xa hina».

Tontlhe a timhaka ta hombe ta teyolojiya, lomu ka Genesisi, ti gonzilwe hi kuwuyetilweko hi makristu, na ma woningelwa hi Mutsali muswa wa kuvanga, Jesu Kristu (Jh 1,1-3). A vanhu va lisima lomu ka Genesisi – Adamu, Eva, Nowa, Abrahama ni vanwani vanyapanze – va kumeka matshamu manyingi lomu ka Testamenta Giswa, kasi ku alakanyisa makholwa lezaku ku na ni matimu manwe ntsena ya kuhanyisa.

Hikwalaho, a bhuku ga Apokalise – bhuku ga kugumesa ga Bibliya – a gi pimeki loku ku nga hi na legi ga kuranga.

GN 1

G ENESISI

ß

I. MATIMU YA NTUMBUNUKU (1–11) kuvangiwa ka tilo ni misava (2,4bJb 38–39; Sl 8; 104; Jh 1,1-3) – 1*A A25;kusanguleni, loku Nungungulu a 1

vangile tilo ni misava, 2*a misava yi wa nga hi na xiwumbeko, yi nga hi na nchumu; a munyama wu wa hi hehla ka kueta ka bimbi, ni moya wa Nungungulu wu wa fambafamba hehla ka mati.

3 *Nungungulu i te ngalo: «A kuve kona kuwonekela». Ni kuwonekela ku lova kona. 4Nungungulu i lo wona lezaku a kuwonekela ku nene, i lo hambanyisa a kuwonekela ni munyama. 5*Nungungulu i lo chula kuwonekela lezaku i hlikanhi, ni munyama lezaku wusiku. Zonake, kuva kona kupela ni kuca, kuva siku ga kusangula.

6 *Nungungulu i te ngalo: «A kuve kona a ndengelenge xikari ka mati, kasi ku ma hambanyisa». Zi lo mahisa lezo.

7 Nungungulu i lo vanga ndengelenge, a hambanyisa a mati ya laha hasi ka lawa ya l e he hla ka n de nge len ge.

8 Nungungulu i lo chula ndengelenge lezaku i tilo. A kuphuma ni kuca ku lova siku ga wumbiri.

9 *Nungungulu i te ngalo: «A ma tsombane wutshamu ginwe a mati lawa

26

ma nga lahasi ka tilo, kasi ku woneka muhanza wu womileko». Ku lo mahisa lezo. 10Nungungulu i lo chula muhanza wu womileko lezaku misava. A kutsombana ka mati i lo ku chula lezaku i bimbi. Nungungulu i lo wona lezaku lezi zi wa hi zinene.

11> Nungungulu i te ngalo: «Ngha a misava yi humesa a byanyi, ni matsawu lawa ma pswalako mbewu, ni tisinya ti pswalako mihanzu, hi tixaka ta tona laha misaveni». Ku lo mahisa lezo. 12A misava yi lo humesa byanyi, ni matsawu lawa ma pswa-lako mbewu hi tixaka ta wona, ni tisinya leti ti pswalako mihanzu leyi yi nga ni mbewu nzeni ka yona, hi tixaka ta tona. Nungungulu i lo wona lezaku zi wa hi zinene. 13Zonake, gi lo phuma, gica: kuva siku ga wunharu.

14 *Nungungulu i te ngalo: «A kuve kona a ziwoningo ndengelengeni ya tilo, zi hambanyisa hlikanhi ni wusiku, ziva zikombso za tinguva, ni masiku, ni malembe; 1 5zive ziwoningo a ndengelengeni ya tilo, zi woningela misaveni». Ku lo mahisa lezo.

16 Nungungulu i lo vanga a ziwoningo zimbiri za hombe: a xinwe xiwoningo xi fumela hlikanhi, ni xinwani xi fumela wusiku; i lo vanga kambe ni tinyeleti.

17 Nungungulu i lo zi yimisa ndengelengeni ya tilo, kasi zi woningela Misaveni, 18zi fumela a mumu ni wusiku, zi hambanyisa kuwonekela ni munyama.

1,1–11,32. A zipimo lezi zi vitanwa lezaku Matimu ya Masangulo ya zontlhe. I patsano wa mihlamulo yi nyikiwako hi Bibliya ka zikarato za hombe za vanhu. Ntsena Nungungulu hi Yena a nga Muvangi ni Hosi ya vanhu ni ya zontlhe zilo. A vanungungulu vanwani a va na lisima.

1,1–2,4. Xangu ka Nungungulu kota Muvangi. A ntiro wa kuvanga wu xaxametilwe kufambeni ka viki kasi ku kombisa a lisima la wukhozeli hi siku ga sabado. Hambu lezi a siku ga sabado gi nga lumba a tikhozo lomu ka TK (Ek 20,11; Dt 5,15; Jh 5,16), a ka makristu a siku ga wukhozeli i soto, gi nga siku ga Kuvuka ka Kristu (Mv 20,7; 1Ko 16,2).

1,1. Nungungulu i lo vanga a tilo ni misava. Laha ku kumeka a hlawutelo hi tlhelo ga tilo ni misava wu sukelako ka mawonela ya vanhu, na ku nga hi ka wutlhari ga masiku ya hina. Lexi xa lisima hi lezaku zontlhe zi vangilwe hi Nungungulu, hi tlhelo ga mhaka yakwe. Hikwalaho, a zivangwa a zi ringani a kuva zi khozelwa, kota lezi ma mahako a mahedeni (2,4-25; Jb 38-39; Sl 8; 104; Jh 1,1-3; Kl 1,15-17).

1,2. Kota lezi a vakale va nga zi koti ku tlhamusela a masangulo ya tilo ni misava, va wa zi maha hi tlhelo ga tikaringani (mamito, masaga, etc.). Kanilezi a Bibliya gi kombisa a tilo ni misava kota ntiro wa Hosi, a Nungungulu a hanyako. Hi Yena a nyikako wutomi laha misaveni (Jr 4,23-26; Lk 1,35).

1,3. Nungungulu i lo vanga a kuwonekela. A kuwonekela ku fambelana ni zontlhe lezi zi nga zinene, zi tako hi ka Nungungulu; kungangamela ka Nungungulu wutsumbu (Jb 29,3; Is 60,1-3). Hikwalaho, a kuwonekela xivangwa xa kusangula (Is 45,7; 60,19; Jh 1,9; 8,12; 2Ko 4,6; Ap 22,5).

1,5. A ka vaHeberu, a siku gi wa sangula hi kupela ka gambo. Hi kota ya lezo, a kuca kuta hi nzhako ka kupela.

1,6. A vakale va wa alakanya lezaku a kusanguleni, a mati ni misava zi wa patsene. Kanilezi, loku Nungungulu a vangile a kuwonekela (vv. 3-5), i lo sangula a ntiro wa ku zi xaxameta. Maringano ni mapimisela lawo, a yindlu ya wudumo ya Hosi yi wa kumeka hehla ka zontlhe.

1,9. Bimbi… misava. Ku wa alakanyiwa lezaku a misava yontlhe yi wa andlalilwe na yi hi xirenzelekwani, ni lezaku a bimbi gi wa nga hi na mimbhingano. Va wa alakanya kambe lezaku a misava yi wa kumeka hehla ka mati ya kueta nguvu (Jb 26,8-10; Is 51,10; 2Pd 3,5). ▼ 1,11. Cw Sl 65,10-14; Vh 6,7.

1,14-19. A tinyeleti ti wa pimiwa kota tikandiya ti hayekilweko le ndengelengeni. Hi mahela lego, va wa lava ku tiyisa lezaku tona a hi vanungungulu, kota lezi ma nga alakanya a mahedeni. Ahandle ka ku woninga, ti wa hi ni ntiro kambe wa ku avanyisa a tinguva ni ku kombisa a zikhati za mibuzo hi tlhelo ga wukhozeli (cw. Is 40,26; Jr 31,35; Br 3,33-35; Mt 24,29; Mr 13,24; Lk 21,25).

27

G ENESISI

Nungungulu i lo wona lezaku zi wa hi zinene. 19Hi ku maha loko, gi lo phuma, gica: kuva siku ga wumune.

20 *Nungungulu i te ngalo: «Ngha a mati ma phandlula a zivangwa lezi zi hanyako, ni tinyanyani a ti purume hehla ka misava, ndengelengeni ya tilo».

21 Nungungulu i lo maha vangunzulume ni zontlhe zihari zi hanyako matini, hi tixaka ta zona, ni tinyanyani tontlhe ti nga ni tipapa, hi tixaka ta tona.

Nungungulu i lo wona lezaku zi wa hi zinene. 22Nungungulu i lo zi katekisa, aku: «Pswalani, mu anza, mu tata a mati ya bimbi, ni tinyanyani a ti anze misaveni». 23Gi lo phuma, gica: kuve siku ga wuntlhanu.

24 Nungungulu i te ngalo: «Ngha a misava yi humesa a zivangwa lezi zi hanyako hi tixaka ta zona, a zifuyo, a zikokakoka ni zivanza za misava, hi tixaka ta zona». Zi lo mahisa lezo.

25 Nungungulu i lo maha a zivanza za khwati, hi tixaka ta zona, a zifuyo hi tixaka ta zona, ni lezi zi kokakokako misaveni hi tixaka ta zona. Nungungulu i lo wona lezaku zi wa hi zinene.

A munhu. – 26>Hi nzhako, Nungungulu i te ngalo: «A hi vangeni munhu hi mufananiso wa hina, i ta fanana na hina, kasi a fumela a tinjhanjhi ta bimbi, a tinyanyani ta tilo, a zifuyo, a misava yontlhe ni zikokakoka zontlhe zi fambako misaveni».

27> Nungungulu i lo vanga munhu hi mufananiso wakwe, a mu vanga a fanana ni Nungungulu; i lo vanga wanuna ni wasati. 28>Nungungulu i lo va katekisa, ni ku va laya, aku: «Pswalani, mu anza, mu tata misava, mu yi fumela; mu fumela a

GN 2

tinjhanjhi ta bimbi, a tinyanyani ta tilo ni zontlhe zi hanyako misaveni» 29> Nungungulu i te ngalo: «Cuwukani, nzi mu nyika kambe matsawu wontlhe ma humesako mbewu, lawa ma nga misaveni yontlhe, ni tisinya tontlhelele ti nga ni mihanzu yi nga ni timbewu, ziva kuga ka nwina. 30Ka zihari zontlhelele za misava, ni tinyanyani ta tilo, ni ka zilo zontlhe zi kokakokako laha misaveni, lezi zi nga ni muhefemulo lowu wu hanyako, nzi zi nyika a khubyanyi gontlhelele ga kunyuka, giva kuga ka zona». Zi lo mahisa lezo. 31>Nungungulu i lo wona lezaku zontlhe a nga maha zi wa hi zinene nguvu. Gi lo phuma, gica: kuva siku ga wuntlhanu ni ginwe. *Zinghaho, a tilo ni misava zi lo 2 mahiwa, ni zilo zontlhe zi nga ka zona. Na a gumesile a mitiro yontlhe 1

2>

leyi a nga wa yi mahile, hi siku ga wuntlhanu ni mambiri, Nungungulu i lo humula.

3 Nungungulu i lo katekisa a siku ga wun-tlhanu ni mambiri ni ku gi basisa, hakuva hi ka gona Yena i lo humula mitirweni yakwe yontlhe ya kuvanga.

4 Lowu hi wona a xaxameto wa matimu ya kuvangiwa ka tilo ni misava.

A wanuna (1,26-29; Jb 38,1–39,30; Sl 8; 104) – *Loku HOSI Nungungulu a vangile a tilo ni misava, 5ku wa nga se kuva kona a zimilwa za khwati misaveni, hambu ni khubyanyi gontlhe ga khwati gi wa nga se nga mila, hakuva HOSI Nungungulu i wa nga se nga nisa vula laha misaveni, ku wa nga se kuva kona a munhu wa ku rima misava, 6kanilezi ku wa huma a mbhera yi tsakamisa a misava yontlhe;

1,20-25. A hlawutelo wa kuvangiwa ka zihari ni tisinya wu lava ku kombisa ntsena lezaku zontlhe zivangwa zi lumba Nungungulu. A wu lavi ku tlhamusela a matimu ya kukumeka ka zona, kanilezi wu lava ku dzunza Nungungulu kota Muvangi wa zona.

1,26-28. A lisima li nyikiwako ka kuvangiwa ka Munhu (= a vanhu vontlhe) yi kombisa lezaku yena xigelo xa hombe nguvu xa kuvanga ka Nungungulu. Yena i lo vangiwa hi “ mufananiso” wa Nungungulu. A munhu a hi “xifananiso” xi mahilweko hi ribye kutani wumba, a ku khwatsi hi vanungungulu va vamatiko, kanilezi mufananiso wu hanyako. A xigelo xa kuve mufananiso wa Nungungulu xi kombisa a kuvitaniwa ka lisima ka Munhu, kasi ku mbhelelisa a kuvanga ka misava, ni ku yi maha yive Paradisi. ▼ 1,26. Cw 9,6; Bs 17,1-7; 1Ko 11,7; Ef 4,24; Kl 3,10; Tg 3,9. ▼ 1,27. Cw Mt 19,4; Mr 10,6.

1,28. Cw 8,17; 9,1-7. ▼ 1,29-30. Cw 9,2-7; Dt 12,23; 12,16; Mv 15,20-29. ▼ 1,31. Cw 1Tm 4,4; Tg 1,17.

2,1-4a. A xangu ka Nungungulu Muvangi yi gumesa hi kuehleketa hi tlhelo ga siku ga sabado. Wontlhe a ntiro lowu Nungungulu a nga wu mahile wu katekisiwa ni ku basiswa hi siku ga sabado; wu basiselwa Nungungulu lomu ka mukombelo wa vanhu lava va tlhanganako ka siku lego, kasi ku dzunza a Muvangi wa zontlhe zilo. Xungetano ni siku ga sabado, cw. Ek 20,8-11; 31,12-17; Lv 23,1-3; Ms 15,32-36; Dt 5,12-15. ▼ 2,2. Cw Ek 20,11; 31,12-17; Vh 4,4-5.

2,4b–3,24. A hlawutelo munwani wa kuvanga, lowu wu kombisako Nungungulu hi tshamela ga munhu.

Wu lava ku nyika a hlamulo ka zikarato za ku kari za vanhu: Va kumekisile kuyini a vanhu laha misaveni? Hikuyini ku nga kona a kunavelana ka wanuna ni wasati? Hikuyini a vanhu va xanisekako?

Xi kumekisile kuyini a xionho? Kasi ku nyika a hlamulo ka ziwutiso lezi, ku wulawuliwa hi ngango wa varimi.

GN 2

G ENESISI

*Hikwalaho, HOSI Nungungulu i lo wumba a wanuna hi misava, a mu pupuxela lomu tinhovini a muhefemulo wa kuhanya, ni wanuna i lo maha xiwumbiwa xi hanyako.

8 *Hi nzhako, HOSI Nungungulu i lo byala a jaradi hi le Mutsuwuka-gambo lomu Edeni, i lo veka kona a wanuna loyi a mu mahileko. 9*HOSI Nungungulu i lo milisa laha misaveni tontlhe tixaka ta tisinya ti tsakisako kuwoneni, na ti pswala mihanzu ya kunanziha kasi ku giwa; ni Sinya ya Wutomi yi wa hi kona xikari ka jaradi, zinwe ni sinya ya ku tivisa a zinene ni wubihi.

10 Ku lo huma a congo hi le Edeni wu tsakamisa a jaradi, kwalomo wu lo panza mune wa micongo. 11A vito ga lowu wa kusangula hi Pixoni; hi wona wu renzelekelako a muganga wontlhe wa Havila, laha ku nga ni nzalama. 12A nzalama ya tiko lego ya kumbhelela; ku kona kambe ni bedeliyu ni maribye ya lisima. 13A vito ga congo wa wumbiri hi Gihoni: hi walowu wu renzelekelako a tiko gontlhe ga Khuxe. 14A vito ga congo wa wunharu hi Tigre: hi wona lowu wu khulungelako a Mutsuwuka-gambo wa Asiriya. A congo wa wumune hi Eufrate.

15 HOSI Nungungulu i lo teka a wanuna, a mu veka lomu jaradi ga Edeni, kasi ku gi rima ni ku gi hlayisa.

16 *HOSI Nungungulu i lo laya a wununa, aku: «U ngaga mihanzu ya tontlhe tisinya ti nga lomu sinwini hi matsenya; 7

28

kanilezi a hanzu wa sinya ya ku tiva a zinene ni wubihi u nga wugi, hakuva a siku lego u ta nga wuga, futsi u tafa».

17

A wasati – 18*HOSI Nungungulu i lo engeta kambe, aku: «A zi saseki lezaku a wanuna a tshama yece; nzi ta mu mahela a muvuni wa ku kota yena».

19 Hikwalaho, HOSI Nungungulu, anzhako ka loku a wumbile hi misava zontlhe a zihari za khwati ni tinyanyani ta tilo, i lo zi yisa ka wanuna, kasi a wona lezaku i ta zi chulisa kuyini mavito ya zona; zonake a mavito wontlhe lawo a wanuna a nga ma chula ka zivangwa zontlhelele, walawo ma lova mavito ya zona. 20Zonake, a wanuna i lo chula zifuyo zontlhelele a mavito ya zona, ni tinyanyani tontlhelele ta tilo, ni zihari zontlhelele za khwati.

Kanilezi, a nga kumangi a muvuni wa kufana na yena.

21 Hikwalaho, HOSI Nungungulu i lo neha ka wanuna a wurongo ga tshongotshongo; ni laha yena a nga etlele, i lo susa a yinwe ya timbambu takwe, i lo tlhelisela a nyama wutshanwini ga yona. 22Hi limbambu lelo, HOSI Nungungulu a yi tekileko ka munhu, i lo maha wasati a mu neha ka wanuna.

23 *A wanuna i te ngalo: «Loyi hakunene hi rambu ga marambu ya mina, ni nyama ya nyama ya mina; i ta vitaniwa lezaku wasati, hakuva i susilwe ka wanuna».

2,7. Hosi Nungungulu i lo wumba a Munhu. A mitsalo ya kubasa yi hi kombisa lezaku a munhu ( adam, a mhaka ya ku Adamu yi tlhamusela lezaku vanhu vontlhe va misava) i ntiro wa Nungungulu ni lezaku Nungungulu i xalaliswa nguvu ha yena, kota lezi ku kombisiwako kufambeni ka hlawutelo wontlhe (Jb 34,14-15; Sl 104,29-30; 1Ko 15,45-47).

2,8-14. A jaradi ga Edeni. Anzhako ka ku kombisa Nungungulu kota muwumbi loyi a mahako munhu hi tshuri wa misava (a mhaka ya ku Adamu yi sukela ka leyi ya adamah, wumba), a mitsalo leyi yi Mu kombisa laha kota muhlayisi wa jaradi. Zontlhe lezi zi lava ku kombisa a kukhatala kakwe hi tlhelo ga munhu ni ku tlhamusela a masangulo ya ntiro, lomu a munhu a kumako a kuga kakwe.

2,9. A Sinya ya Wutomi; Sinya ya kutiva a zinene ni zahava . A mavito lawa ya “tisinya” a ma zi koti ku gonziwa lomu ka mabhuku ya wutlhari ga vanhu. Zikombiso zi kumilweko lomu ka tikaringani ta kale, ni ku zi lava ku kombisa a mixuvo ya hombe ya mbilu ya Munhu: ya ku simama a hanya ni ku maha zontlhe lezi a zi ranzako, na a nga seketeli ka Nungungulu. Ntsena Nungungulu hi Yena a nga Hosi ya zontlhe. Hambu zi hi tano, a Munhu i xuva “a ku ti ecanyisa ni Nungungulu” (3,5). Hi le mahlweni ka mawulawulela ya wukombisi ni ya poweziya (Ma 3,18; Ap 2,7; 22,2.14).

2,16-17. A Munhu a hi Nungungulu. Ntsena Nungungulu hi Yena a zi kotako “kuga” a hanzu wa sinya ya ku tiva a zinene ni zahava, lezo hi ku ngalo, i fumela a zilo zontlhe. (v. 17; Wt 1,12-16; Rm 6,23; Tg 1,15; 1Jh 5,16).

2,18-22. A mavesi lawa ma nyika a lisima la hombe ka wasati. Yena ni wanuna va nyikilwe a ntamu wa ku fumela a zinwani zivangwa zontlhe. Loku a wasati a huma hi ka wanuna, na ku nga hi ka tshuri, i fanana na yena (v. 18), na a hi ni ntiro wakwe wutsumbu xikari ka vanhu. A kutekana ka wanuna munwe ni wasati munwe i khungo ga Nungungulu. a Bandla xontlhe xikhati gi wonile hi ka Eva, loyi a humileko hi ka wanuna, a mufananiso wa Bandla, gi nga sati wa Kristu, legi gi humileko mbilwini ya Kristu leyi yi tlhavilweko laha xihambanwini (Jh 19,34).

2,23-24. A mhaka ya ku “rambu ga marambu ya mina ni nyama ya nyama ya mina” yi tlhamusela ku ngalo: a wanuna ni wasati va na ni ntumbunuku wa munwe wa wumunhu (29,14; 37,27). A mhaka ya ku “vona vambiri va tava a nyama yinwe” yi tlhamusela ku ngalo: vona va wumba a munhu munwe ntsena.

A vesi ga 23 i “powema ga liranzo” gi kongometiwako ka wasati. Hi kuma timhaka ta kufanana lomu ka 29,14; 37,27; Vl 9,2; 2Sm 5,1; 19,13-14; Mt 19,3-9; Mr 10,2-12; 1Ko 6,16; Ef 5,31.

29

G ENESISI

Hi xigelo lexo, a wanuna i ta siya a raru ni mamani, a namarela ka sati wakwe; vona vambiri va tave munhu munwe ntsena.

24

A kuonha – 25Na vona vambiri, a wanuna ni sati wakwe, va wa nga ambalangi nchumu, kanilezi va wa nga hi na tingana. *A nyoka yi wa hi ni mano ku hunza zihari zontlhe za khwati, lezi HOSI 3 Nungungulu a nga zi mahile; yi te ngalo 1

ka wasati: «Hakunene Nungungulu i mu beletele kuga a mihanzu ya tisinya ta lomu jaradi ke?». 2Ni wasati i lo hlamula, aku: «Hi ngaga a mihanzu ya tisinya tontlhe ta lomu jaradi, 3kanilezi a mihanzu ya sinya leyi yi nga xikari ka jaradi, Nungungulu i te ngalo: “Cima mu nga ta yiga, hambu ni ku yi henya; hakuva loku mu maha lezo, mu tafa”». 4A nyoka yi te ngalo ka wasati: «Ahihi, mu nga tafa futsi; 5hi lezaku Nungungulu wa zi tiva lezaku, a siku lego mu ta nga yiga, a mahlo ya nwina ma ta vululeka, mu kota Nungungulu, mu tiva a zinene ni wubihi».

6> A wasati, na a wona a mihanzu ya sinya lezaku yi sasekile a kuva yi giwa, ni ku naveleka kuwoneni, ni lezaku yi nene kasi ku vulula a mapimo ni wutivi, i lo khaya, a yiga, aya nyika kambe a nuna wakwe; yenawu i loga.

7 Zonake, a mahlo ya vona vambiri ma lo vululeka, va pima lezaku a va ambalangi nchumu; va lo runga a matluka ya nkova, va boha ziwunwini zabye.

GN 3

*Va lozwa a gezu ga HOSI Nungungulu, loyi a nga fambafamba lomu jaradi laha gambweni; a wanuna ni sati wakwe va lo fihlala lomu tisinyeni ta jaradi, va chava nghohe ya Nungungulu.

9 *HOSI Nungungulu i lo vitana a wanuna, aku ngalo kakwe: «U kwihi ke?». 10Yena i lo hlamula, aku: «Nzi lozwa a gezu ga wena lomu jaradi, nzi chava, nzi fihlala, hakuva a nzi ambalangi nchumu». 11>HOSI Nungungulu i lo mu wutisa, aku ngalo: «U byelilwe hi mani lezaku a wu ambalangi nchumu ke? Xana u loga a hanzu wa sinya leyi nzi nga ku byelile lezaku u nga wugi ke?». 12Ni wanuna i lo hlamula, aku: «Hi wasati loyi u nzi nyikileko a kuva zinwe na mina; hi yena a nga nzi nyika hanzu wa sinya, nziga». 13HOSI Nungungulu i lo wutisa a wasati, aku: «U mahele yini lezi ke?». A wasati i lo hlamula, aku: «I nyoka yi nga nzi kalavela, nziga».

8

Tsayiso ni xitsumbiso – 14Hikwalaho, HOSI Nungungulu i te ngalo ka nyoka: «Kota lezi, wena u mahileko lezi, u rukatelwe wena ku hunza zifuyo zontlhelele ni zihari zontlhelele za khwati; U ta famba hi rumbu ga wena, uga tshuri masiku wontlhe ya kuhanya ka wena.

15 * Nzi ta veka livengo xikari ka wena ni wasati, ni xikari ka pswalo wa wena ni pswalo wa wasati; yena i ta ku gandla a hloko,

3,1-24. A xionho ni tsayiso. A ka xipanze lexi, a mutsali i lava ku nyika a tlhamuselo wa masangulo ya kuxaniseka ka munhu.

3,1. A nyoka xihari lexi xi chaviwako hi wunyingi ga vanhu. A mutsali i tirisa a xihari lexo kasi ku tlhamusela a masangulo ya kuanza ka vanhu. Kanilezi a kuanza loko ku hi yisela a kuxaniseka ni kufa. Na a tirisa a xikombiso xa nyoka, a mutsali i simama a ku kombisa a kuehleketa ni teyolojiya yakwe: zontlhe zi le ka Nungungulu, ni Nungungulu i ka zontlhe, hakuva hi Yena madawuko ya zontlhe (Wt 2,24; Jh 8,44; Ap 12,9; 20,2). ▼ 3,6. Cw. 1Tm 2,14; Tg 1,13-15.

3,8. A gezu ga Hosi gi lo zwala lomu jaradi. Nungungulu i wa fambafamba, na a bhula ni wanuna ni wasati. Hi mahela lego, a mutsali i kombisa Nungungulu kota munghana wa vanhu vakwe.

3,9-19. A bhulu legi gi kombisiwa hi tshamela ga kulamula, laha Nungungulu a kumekako kota mulamuli. A kusukela ka vesi ga 14, ku kombisiwa a tsayiso wa kugumesa. Ahandle ka ku tsayisiwa, a nyoka yi lo rukatelwa. Hi tlhelo ga wanuna ni wasati, va lo nyikwa ntsena a tsayiso. Zontlhe lezo zi lava ku tlhamusela lezaku hikuyini a nyoka yi kokakokako hi rumbu, a wasati a zwako kubayisa ka hombe masikwini ya kubeleka, ni wununa a faneleko ku tira nguvu kasi ku gisa a ngango wakwe. A munhu, hi ku lava ku ti ecanyisa ni Nungungulu, i kuma a tshamela ga wunungungulu, legi gi nga hiko gakwe wutsumbu. Hi kota ya lezo, a mutsali i kombisa Nungungulu na a ti enghenisela kambe kasi ku yisa a munhu ka tshamela legi gi mu lumbako yena wutsumbu. (Ap 21,4). 3,11. Cw Is 20,3; Ap 3,18; 16,15.

3,15. A livengo xikari ka nyoka ni wasati. Hi kuma laha a mahungu manene ya kuranga xungetano ni Mesiya: hi kugumesa, a pswalo wa Eva wu ta hlula lowu wa nyoka. A wunene gi ta hlula a wubihi. A “pswalo” wa lisine wa Sati, Eva, hi Kristu, loyi hi kufa ni kuvuka kakwe, i lo gandla a hloko ya nyoka, ku nga lufu wutsumbu. Mariya, Eva Muswa, i hlengela nguvu ntirweni lowu wa Kristu (Lk 1,26-38; Jh 8,44; Ap 12,1-17; 20,1-3; 21,4).

GN 4

G ENESISI

na wenawu u ta ringa ku mu luma a xirenze».

Ni ka wasati, i te ngalo: «Nzi ta ku engetela nguvu a kubayiseka ka wena laha u ta ngava ni rumbu; u ta beleka vanana hi kubayiseka; u ta hiseka nguvu hi kunavela a nuna wa wena, kanilezi yena i ta ku fumela».

17 Hi nzhako, i te ngalo ka wanuna: «Kota lezi u nga ingisa a gezu ga sati wa wena, uga a hanzu wa sinya leyi nzi nga ku layile ku ngalo: “U nga wugi”, a misava yi ta rukatelwa hi kota ya wena; u taga mihanzu ya yona hi kubayiseka wontlhe masiku ya kuhanya ka wena.

18 Yi ta ku milisela mizwa ni mahlehlo; u taga byanyi ga khwati.

19> U taga zakuga hi nyuko wa nghohe ya wena, u kala u tlhelela misaveni; hakuva wena u humesilwe ka yona.

Wena u wumbilwe hi misava, u ta tlhelela misaveni».

16

20 *A wanuna (Adamu) i lo chula vito ka sati wakwe lezaku hi Eva, hakuva yena i wa tave mamani wa vontlhe va hanyako. 21HOSI Nungungulu i lo va mahela a tinguwo ta mabhebhe Adamu ni sati wakwe Eva, a va ambexa.

22 HOSI Nungungulu i te ngalo: «A munhu i hunzukile, a ti maha ku khwatsi i Nungungulu a kutiveni ka kusasa ni kubiha. Makunu, ku laveka lezaku a nga tshambuluti a woko, kasi ku khaya kambe a hanzu wa sinya ya Wutomi, ni loku a wuga, a hanya kala kupinzuka».

23 HOSI Nungungulu i lo mu humesa lomu jaradi ga Edeni, kasi aya rima

30

misava leyi a nga humeswa ka yona.

24 *Anzhako na a hlongolile a munhu, i lo yimisa a makerubima hi le Mutsuwuka-gambo wa simu ga Edeni, na ma hi ni tisupado ta nzilo, kasi ku valela munhu a ndlela ya kuya kuma a sinya ya wutomi.

Kayini na Abeli – *Adamu i lo tiva 4 Eva, a sati wakwe. Na yena i lo xura nyimba, a beleka Kayini, na aku 1

ngalo: «Nzi amukele a nwana wa wanuna hi xivuno xa HOSI». 2I lo engeta a beleka Abeli, makabye wa Kayini. Abeli i lo maha murisi; kanilezi Kayini i lova murimi.

3 Kute hi nzhako ka masiku ya ku kari, Kayini i lo neha mihanzu ya misava a kuva munyikelo ka HOSI. 4>Hi tlhelo gakwe, Abeli i lo nyikela a matewula ya tiyivu takwe, lawa ma nonileko. A HOSI yi lo xalala ha Abeli ni munyikelo wakwe; 5kanilezi a nga xalalangi ha Kayini ni munyikelo wakwe. Kayini i lo zangara nguvu, ni nghohe yakwe yi lo tsuva.

6 A HOSI yi te ngalo ka Kayini: «U zangarela yini, hikuyini a nghohe ya wena yi tsuvileko ke? 7Loku u maha khwatsi, u nga ta tlakuswa ke? Kanilezi loku u nga mahi khwatsi, a xionho xi xiyelele nyangweni. Ti wonele, a kuxuva ka xona ku tave ka wena; kanilezi wena u ta xi fumela».

8> Hi siku go kari, Kayini i lo byela a makabye wakwe Abeli, aku: «A hi fambe masinwini hiya pepa!». Zonake, loku va chikele masinwini, Kayini i lo vukela Abeli, makabye wakwe, a mu daya.

9 A HOSI yi te ngalo ka Kayini: «I kwihi Abeli, makabye wa wena?».

Kayini i lo hlamula, aku: «Ahati! Kasi

▼ 3,19. Cw. Jb 34,15; Sl 90,3; 104,29.

3,20. Eva, mamani wa vontlhe va hanyako. A vito ga Eva, hi xiHeberu, gita hi ka mhaka ya ku “wutomi”.

3,24. Lomu ka tinyangwa ta titempeli ta le Babuloni, ku wa kumeka a zifananiso za makerubima, lawa ma nga woniwa kota “vawoneleli” va matshamu lawo. Laha hi kuma a makerubima na ma tirisiwa kota “vawoneleli” va jaradi ga Edeni. A zifananiso za makerubima zi lo tirisiwa kambe kasi ku sasekisa a Arika ga Xivumelwano (Ek 25,10.18; 37,7-9), laha nyangweni ya tempeli ya le Jerusalema (1Th 6,23-29) ni lomu ka muwoniso wa Ezekiyeli (Ez 1; 10). Lomu ka bhuku legi ga Genesisi, a makerubima ma kombisa a zikarato lezi a vanhu va zi kumako kasi ku tshinela ka Nungungulu ni ka wutomi. A Sinya ya Wutomi: vv. 9-19.

4,1-16. Abeli, murisi wa mitlhambi; Kayini, murimi. Anzhako ka ku vukela Nungungulu, makunu a vanhu va sangula a ku vukelana ni ku dayana. A matimu lawa xikombiso xa kuvukelana ka vontlhe vanhu va misava, loku ku nga kona kusukela kusanguleni. Hikwalaho, a hlawutelo xungetano hi Abeli na Kayini a wu zi koti ku pimiwa kota matimu ya lisine, kanilezi wu fanele ku woniwa kota mahungu ya wukholwa ntsena.

4,1. Adamu i lo tiva Eva. Eva i wa humele hi ka wanuna wa kuranga (2,21-23); a wanuna wa wumbiri i humele hi ka wasati wa kuranga hi kupswaliwa (v. 17; 24,67; 38,26; Vl 21,12; 1Sm 1,20; Lk 1,34). ▼ 4,4. Cw. Vh 11,4. ▼ 4,8. Cw. Jt 11; 1Jh 3,12.

31

G ENESISI

kova mina muhlayisi wa makabye wa mina ke?». 10>A HOSI yi lo engeta, yiku: «U mahile yini ke? A gezu ga nkhata wa makabye wa wena gi rilile misaveni gita ka Mina. 11*Makunu u ta rukatelwa hi misava, leyi hi kota ya wena yi ahlamileko a nomu wa yona yinwa a nkhata wa makabye wa wena.

12 Laha u ta nga rima, a misava yi nga ta ha nyika mihanzu hi ntamu wa yona; u tava mupepetseki ni mufambafambi laha misaveni». 13Kayini i te ngalo ka HOSI: «A xitsayiso xa mina xa hombe ku hunza a ntamu wa mina. 14Cuwuka, u nzi hlongole nyamutlha laha misaveni leyi, u nzi kurumeta a ku fihlala kule ni nghohe ya wena; nzi tava mupepetseki ni mufambafambi misaveni; ku taku kani hi mani a nzi kumako a nzi daya».

15> A HOSI yi te ngalo ka yena: «Ahihi! Ku taku kani hi mani a dayako Kayini, Kayini i ta photelwa hi ka ntlhanu ni kumbiri». Ni HOSI yi lo veka a xikombiso ka Kayini xa kuva va nga mu dayi lavo va mu kumako.

16 Kayini i lo suka mahlweni ka HOSI, aya mugangeni wa le Nodi, hi le Mutsuwuka-gambo wa Edeni.

Pswalo wa Kayini – 17*Kayini i lo tiva a sati wakwe. Yena i lo xura nyimba, a beleka Enoki. Anzhako ka lezo, i lo maha a doropa, a chula doropa lego a vito ga nwana wakwe Enoki. 18Enoki i lo beleka Irade; Irade i lo beleka Mewujayeli; Mewujayeli i lo beleka

GN 4

Metusayeli; Metusayeli i lo beleka Lameki.

19 Lameki i lo teka vasati vambiri: a vito ga munwe hi Ada, ni vito ga munwani hi Sila. 20Ada i lo beleka Jabale, loyi a ngava raru wa lava va tshamako lomu matendeni va fuya tihomu. 21A vito ga makabye wakwe hi Jubali; yena i raru wa lava va bako zitende ni zitoliya. 22Hi tlhelo gakwe, Sila i lo beleka Tubali-Kayini, a raru wa lava va nga vi vabethi va zontlhe zibya za suku ni simbi. A makabye wa xisati wa Tubali-Kayini i wa hi Nahama.

23 Hi siku go kari, Lameki i te ngalo ka vasati vakwe, Ada na Sila: «Zwanani a gezu ga mina! Nwina, vasati va Lameki, zwanani a kuwulawula ka mina! Nzi dele munhu hi lezi a nga nzi bayisa, ni jaha hakuva gi nga nzi kanzihela. 24Loku Kayini a photelwe hi ntlhanu ni kumbiri, Lameki yena i ta photelwa hi ka ntlhanu wa makume ni mambiri ma wuyetilweko hi ntlhanu wa makhati ni mambiri!».

Seti ni pswalo wakwe – 25*Adamu i lo engeta a tiva a sati wakwe, a beleka a nwana; i lo chula a vito gakwe ku hi Seti, na a wula ku ngalo: «Hakuva Nungungulu i nzi nyikile kambe yinwani mbewu wutshanwini ga Abeli, loyi a nga dawa hi Kayini». 26Yenawu Seti i lo beleka a nwana; i lo mu chula a vito gakwe ku hi Enosi. Hi xikhati lexo, a vanhu va lo sangula ku khozela a HOSI, va Yi vitana hi vito ga Yona.

▼ 4,10. Cw. Mt 23,35; Vh 12,24.

4,11-16. A tsayiso wa Kayini wa hombe ku hunza lowu wa vapswali vakwe: yena i lo rukatelwa, ni ku hlongolwa aya xiwuleni, a wutshamu gi nga lumba a zigevenga. A misava leyi, yi nga nwile a nkhata wa Abeli, yi lava lezaku a nkhata wu halatilweko wu photelwa. Lowu i “nayo wa kutiphotela”, wu nga tirisiwa hi vanhu va kale. Ahandle ka lezo, a nkhata wu halatilweko wu wa fanele ku seletelwa, kota xilo xa kubasa. Kanilezi Nungungulu, na a zwela wusiwana Kayini, a nga vumelangi lezaku a nayo lowu wu tirisiwa (16). A kutsetselela ka Nungungulu ku kona xontlhe xikhati lomu ka Bibliya. ▼ 4,15. Cw. 24; Mt 18,22; Ap 7,3; 9,4.

4,17-26. A pswalo wa Kayini . A Bibliya gi kombisa a kuhambana xikari ka wutomi ga wurisi ni ga wurimi ni legi ga madoropa. A vanala va vaHeberu va wa hanya nguvunguvu lomu madoropeni, kasike a vaHeberu va wa tolovele ka wutomi ga wurisi ni ga wurimi. (Jr 35,1-11; Ho 2,16). Na ku hunzile a xikhati xa kuleha, a vaHeberu va lo hlula a vaKanani ni ku wutla a tiko gabye ga Palestina. Makhati ya kutala, a vanhu lava va hanyako lomu madoropeni, a ku khwatsi hi vaKanani, va lanzela a tindlela ta kubiha. A wubihi legi gi nga sangulisiwa hi Adamu gi lo simama gi anza xontlhe xikhati. Lezo zi tiyisiwa hi “lisimu ya Lameki” (vv. 23-24). Hi kuma laha a kutiphotela ka kutshisa, loku ku humelelako makhati ya kutala lomu ka matimu ya vanhu. Kasi ku vukela a nayo wa kutiphotela hi ntlhanu wa makhume ni mambiri ma wuyetilweko hi ntlhanu wa makhati ni mambiri, Jesu i wa ta wulawula hi nayo wa kutsetselela ntlhanu wa makhume ni mambiri ma wuyetilweko hi ntlhanu wa makhati ni mambiri (Mt 18,22).

4,25-26. Seti… wutshanwini ga Abeli . Kasi ku maha lezaku a “pswalo wa wubihi” wu nga hunzi a “pswalo wa wunene”, Nungungulu i lo katekisa Adamu na Eva hi ku va nyika a munwani nwana. A Hosi a yi vumeli lezaku a wubihi gi hlula a wunene. A pswalo lowu wa wunene, wu khozelako Nungungulu , wu ta simama hi tlhelo ga nwana wa Seti, Enoki (“wanuna”: v. 26) kala wu chikela ka Abrahama, na wu hunza hi ka Nowa. Cw. Lk 3,38.

GN 5

G ENESISI

A vanyapanze kusukela ka Adamu kala ka Nowa (1Kr 1,1-27) – *Legi 5 hi bhuku ga xizukulwana xa Adamu.

1

Loku Nungungulu a vangile vanhu, i lo va vanga hi mufananiso wa Nungungulu. 2I lo va maha wanuna ni wasati, a va katekisa, a chula a vito gabye ku Vanhu, ka siku lego va vangilweko ha gona.

3 Adamu, loku a hi ni 130 wa malembe, i lo beleka a nwana wa mufana wa ku fanana na yena, a mu chula a vito gaku hi Seti. 4Anzhako ka kuva a belekile Seti, Adamu i lo hanya 800 wa malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 5>A kuhanya kontlhe ka Adamu ku wa hi 930 wa malembe; zonake i lofa.

6 Laha Seti a nga hi ni 105 wa malembe, i lo beleka Enosi. 7Anzhako ka kuva a belekile Enosi, Seti i lo hanya 807 wa malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 8A kuhanya kontlhe ka Seti ku wa hi 912 wa malembe, zonake i lofa. 9Laha Enosi a nga hi ni 90 wa malembe, i lo beleka Kenani. 10Anzhako ka kuva a belekile Kenani, Enosi i lo hanya 815 wa malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 11A kuhanya kontlhe ka Enosi ku wa hi 905 wa malembe; zonake i lofa.

12 Laha Kenani a nga hi ni 70 wa malembe, i lo beleka Mahalaleyeli.

13 Anzhako ka kuva a belekile Mahalaleyeli, Kenani i lo hanya 840 wa malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 14A kuhanya kontlhe ka Kenani ku wa hi 910 wa malembe; zonake i lofa.

15 Laha Mahalaleyeli a nga hi ni 65 wa malembe, i lo beleka Jeredi.

16 Anzhako ka kuva a belekile Jeredi, Mahalaleyeli i lo hanya 830 wa

32

malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 17A kuhanya kontlhe ka Mahalaleyeli ku wa hi 895 wa malembe; zonake i lofa. 18Laha Jeredi a nga hi ni 162 wa malembe, i lo beleka Enoki. 19>Anzhako ka kuva a belekile Enoki, Jeredi i lo hanya 800 wa malembe ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 20A kuhanya kontlhe ka Jeredi ku wa hi 962 wa malembe; zonake i lofa.

21 Laha Enoki a nga hi ni 65 wa malembe, i lo beleka Matusalemi.

22 Anzhako ka kuva a belekile Matusalemi, Enoki i lo hanya mahlweni ka Nungungulu 300 wa malembe, ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati.

23 A kuhanya kontlhe ka Enoki ku wa hi 365 wa malembe. 24*Enoki i lo hanya mahlweni ka Nungungulu; hi nzhako, i lo nyamalala, hakuva i lo tekwa hi Nungungulu. 25Laha Matusalemi a nga hi ni 187 wa malembe, i lo beleka Lameki. 26Anzhako ka kuva a belekile Lameki, Metusalemi i lo hanya 782 wa malembe, ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 27A kuhanya kontlhe ka Matusalemi ma wa hi 969 wa malembe, zonake i lofa.

28 Lameki, na a hi ni 182 wa malembe, i lo beleka a nwana munwe; 29 i lo mu chula a vito gakwe ku hi Nowa, na a wula ku ngalo: «Yaloyi i ta hi humuta kukaraleni ka hina, ni le kuxanisekeni ka mitiro ya hina ya ku rima a misava leyi a HOSI yi yi rukateleko». 30Anzhako ka kuva a belekile Nowa, Lameki i lo hanya 595 wa malembe, ni ku beleka vana va xinuna ni va xisati. 31A kuhanya kontlhe ka Lameki ku lova 777 wa malembe; zonake i lofa. 32>Na a hi ni tanga ya 500 wa malembe, Nowa i lo beleka Semi, Kami na Jafeti.

5,1-32. Bhuku ga xizukulwana xa Adamu. Lowu hi munwani hlawutelo wa kuanza ka vanhu va kusangula, lowu wu lanzelako a xaxameto wa pswalo wa Adamu. Wu kombisa a xikhati xa kuleha nguvu, xi sukelako ka Adamu kala xi gumesa ka Nowa, na zi avanyisilwe hi khume ga tinguva. A nguva yinwe ni yinwani yi kombisa a munwe wa khume ga vanyapanze. A kuleha ka nguva yinwe ni yinwani ku yelana ni ntsengo wa malembe ma xungametiwako a nyapanze munwe ni munwani. A kukarateka ka Bibliya, hi tlhelo ga xaxameto lowu, hi loku ka simamisa a kulanzelana ka Matimu ya Kuhanyisa ni ku tlhanganyisa a xikhati xa Adamu ni lexi xa Abrahama. Ahandle ka lezi, gi komba a kutatiseka ka xikatekiso xa Nungungulu (1,28) xikari ka vanhu (cw. yinwani mixaxameto ya zizukulwana lomu 10,132; Mt 1,1-16; Lk 3,23-38). ▼ 5,5. Cw. Vh 9,27. ▼ 5,19. Cw. Jt 14. ▼ 5,24. A kunyamalala ka Henoki. A ku tiviwi a tlhamuselo wa lisine hi tlhelo ga kunyamalala loko ka fihlakalo. Lomu ka Bibliya, ku wulawuliwa kambe hi kutlakuselwa ka Eliyasi (2Th 2,1-18). A yinwani mitsalo yi wulawula hi mhaka leyi ya Henoki (Bs 44,16; 49,14; Vh 11,5; Jt 14). Ku na ni ginwani bhuku kambe, gi nga lumbiko a tlawa wa lawa ya Kanone, gi vitaniwako lezaku i Bhuku ga Henoki.

Hikwalaho, a vaHeberu va wa alakanya lezaku Henoki na Eliyasi va wa ta wuya misaveni kasi ku ta longisela a kuta ka Mesiya. A tiIvangeli ti tiyisa lezaku Johani Mubabatisi i mahile a ntiro wa Eliyasi (Mt 3,1-12; 17,10-13). ▼ 5,32. Cw. 6,10; 9,18; 10,1.

33

G ENESISI

A ndambi – *Laha a vanhu va nga sangula a ku anza misaveni, va 6 beleka vanhwana. *A zivangwa za le 1

2

tilweni zi lo wona lezaku a vanhwana va vanhu va sasekile nguvu. A xivangwa ni xivangwa xa le tilweni xi lo ti langela a nhwana loyi xi nga mu lava a kuva sati wa xona.

3 A HOSI yi te ngalo: «A moya wa Mina wu nga ta simamisa ku tshama ka vanhu xontlhe xikhati, hakuva a munhu i nyama futsi; ni masiku yakwe ma nga ta hunza 120 wa malembe». 4A zihotlovila zi wa hi kona misaveni hi lexo xikhati, ni nzhako ka lezo kambe, laha a zivangwa za le tilweni zi nga tlhangana ni vanhwana va vanhu laha misaveni, zi lo beleka navo vana. Hi vona lavo va nga tinhenha ta nduma ta zikhati za kale.

A wubihi xikari ka vanhu – 5>Nungungulu i lo wona a kuonha ka vanhu lezaku ku kulile laha misaveni, ni lezaku a maalakanyo ni mixuvo ya timbilu tabye zi wa byekelela xontlhe xikhati wubiheni. 6>A HOSI yi lo ti laya hi lezi yi vangileko a munhu misaveni, yi xaniseka nguvu mbilwini ya Yona. 7A HOSI yi te ngalo: «Nzi ta lovisa a vanhu lava nzi nga va vanga; ina, a vanhu, a zifuyo, a zikokakoka ni tinyanyani ta tilo, hakuva nza ti laya hi lezi nzi zi mahileko». 8>Kanilezi Nowa i lo kuma thomo mahlweni ka HOSI. Nowa ni naviyo yakwe – 9*Lowu hi pswalo wa Nowa. Nowa i wa hi munhu a lulamileko ni wa ku kala nanzu, xikari ka vanhu va xikhati xakwe; i wa maha a kuranza ka Nungungulu xontlhe xikhati.

10 Nowa i lo beleka vana vanharu va xinuna: Semi, Kami na Jafeti.

GN 6

A misava yi wa onhekile mahlweni ka Nungungulu, na yi tele hi xivukelani.

12 Nungungulu i lo cuwuka a misava, a wona lezaku yi wa onhekile, hakuva a vanhu vontlhe va wa lanzela a tindlela ta wubihi laha misaveni. 13 Zonake, Nungungulu i te ngalo ka Nowa: «Nzi longile a ku lovisa a vanhu vontlhe, hakuva a misava yi tele hi wubihi hi kota yabye; nzi ta va lovisa zinwe ni misava.

14 *Ti akele a naviyo hi mapulango ya wumbila, u yi avanyisela hi tikwarutu: u yi tota mira lomu nzeni ni lahandle. 15Lezi u ta nga yi mahisa zona hi lezi: a kuleha ka yona 150 wa timetro, a kuanama ka yona 25 wa timetro ni kutlakuka ka yona, 15 wa timetro. 16U ta maha a janela le hehla ka naviyo gi nga ni kutlakuka ka khihlanya ga metro, u veka nyangwa ya naviyo laha tlhelweni ga yona; a naviyo a yive ni yindlu ya lahasi ni ya wumbiri hehla, ni ya wunharu hehla ka tona.

17> Hakuva nzi ta neha a ntalo laha misaveni, kasi wu ta lovisa a zivangwa zontlhe zi hanyako, zi nga lahasi ka tilo; zontlhelele zi nga laha misaveni zi ta lova. 18>Kanilezi nzi ta yimisa a xivumelwano zinwe na wena; u ta enghena lomu ka naviyo: wena, a vana va wena, a sati wa wena ni vakatamwane va wena.

19 U ta teka a patswa, wanuna ni wasati, ka lixaka ni lixaka la zivangwa zontlhe zi hanyako, u enghena nazo lomu ka naviyo, kasi zi hanyiswa zinwe na wena. 20Wena u ta hlayisa a patswa wa lixaka ni lixaka la tinyanyani, la zifuyo ni la zihari za kukokakoka, kasi zontlhe zi fela ku hanya. 21U teka ni kuga kontlhe loku ku tolovelwako ku giwa, u ku hlengeletela; ku tava kuga ka wena ni ka 11

6,1. A zigelo za ntalo. A vaSumeriya ni vaRoma va wa hi ni tikaringani ta kuecana xungetano ni ntalo. Za koteka lezaku a tikaringani leto ti sukele hi kota ya ntalo wa micongo ya Tigre ni Eufrate. Vontlhe a vanhu va kale va wa kholwa lezaku a mintalo yi wa hi tsayiso wu ngata hi ka vanungungulu. A Bibliya gi wa tava gi lonzowotile a yinwe ya tikaringani leto, kasi ku komba a tsayiso wu ngata hi ka Nungungulu munwe wa lisine. A mutsali i wulawula hi kuanza ka xionho xikari ka vanhu. Adamu i lo vukela Nungungulu (xip. 3); a vanhu va lo vukelana (Kayini-Abeli: xip. 4); zalezi, a mintamu yontlhe ya tilo ni misava ya lwisana ni ku vanga kufa xikari ka vanhu. I vilinganya ya tilo ni misava, kota kusanguleni (1,1-10). A nanzu wa vanhu wu ta basiswa ntsena hi tsayiso wa hombe nguvu: a ntalo.

6,2-4. A mutsali wa kubasa, na a alakanya a tikaringani ta mahedeni xungetano ni vanungungulu va mawunwa, i lava ku basisa a mapimisela ya vanhu va xikhati xakwe hi tlhelo ga kukholwa le ka Nungungulu wa lisine (cw. kambe Jb 1,6; 2,1; 2Pd 2,4; Jt 6; Dt 2,10; Bs 16,7; Br 3,26-28). ▼ 6,5. Cw. Mt 15,19. ▼ 6,6. Cw. 1Sm 15,11.35; Jr 18,10; 26,3. ▼ 6,8. Cw. 2Sm 15,25; Lk 1,30; Mv 7,46.

6,9. A hlawutelo wa ntalo wu kumeka lomu ka matimu ya Nowa, a munhu wa kululama ni kumbhelela. Hi ka yena, ku lo sangula a xizukulwana xiswa xa vanhu. A khungo ga kuvanga ka Nungungulu gi lo sangula luswa (Bs 44,17; Vh 11,7; 2Pd 2,5).

6,14. A naviyo (ya Nowa). Zi wa ta ngha zi nga kotekangi a ku maha a naviyo ya hombe ya ku kota leyo xikhatini lexo. Hikwalaho, zi te dlunya lezaku likaringani ni xikombiso. Zi wa ta kotekisa kuyini a ku enghenisa a zihari za ku talisa lezo ke? A maalakanyela ya wukristu ma wonile ka taru lego a xikombiso xa Bandla lomu xikari ka vilinganya ya misava leyi (1Pd 3,20). ▼ 6,17. Cw. 2,7; Sl 29,10; 93,2-4. ▼ 6,18. Cw. 9,9; 17,2.

GN 7

G ENESISI

zona». Nowa i lo sangula ku tira, niku i lo maha zontlhe mayelano ni lezi Nungungulu a nga mu layisile zona.

22

Zonake, a HOSI yi te ngalo ka Nowa: «Enghena lomu ka naviyo, 7 wena ni nghamu ya wena yontlhe; 1

hakuva nzi wonile wena ntsena na u lulamile mahlweni ka Mina ka lexi xizukulwana. 2*Ka zontlhelele zihari lezi zi hlazekileko, u ta teka ka zona ntlhanu wa mipatswa ni yimbiri, xa wanuna ni xa wasati; ni ka zontlhelele zihari lezi zi nga hlazekangiko, u ta teka zimbiri, xa wanuna ni xa wasati. 3Ni ka tinyanyani ta tilo u ta teka ntlhanu wa mipatswa ni yimbiri, ya wanuna ni ya wasati; kasi a tixaka ta tona ti simama ku hanya laha misaveni. 4Hakuva, hi nzhako ka ntlhanu wa masiku ni mambiri, nzi ta nisa a vula misaveni a 40 wa masiku ni wusiku ga kona; zontlhe zi hanyako nzi zi vangileko nzi ta zi lovisa laha misaveni».

5 Nowa i lo maha zontlhe lezo a HOSI yi mu layileko zona.

6> Nowa i wa hi ni 600 wa malembe, laha a ntalo wu ngata misaveni. 7Kasi ku pona a ndambi, Nowa i lo enghena lomu tarwini, zinwe ni vana vakwe, a sati wakwe ni vakatamwane vakwe. 8A zihari lezi zi hlazekileko, ni lezi zi nga hlazekangiko, a tinyanyani ni zilo zontlhe zi fambafambako misaveni, 9zi lo enghena, zinwe na Nowa, hi mipatswa lomu tarwini, wanuna ni wasati, kota lezi Nungungulu a nga layile Nowa.

10 Hi nzhako ka ntlhanu wa masiku ni mambiri, a mati ya ntalo ma lo khubhunyeta a misava.

11 *Loku Nowa a hi ni 600 wa malembe, hi siku ga 17 ka hweti ya wumbiri, a ka siku lego, a zibuka zontlhe za kueta loku ka hombe zi lo buwuka, ni tinyangwa ta micongo ya tilo ti lo

34

vululeka. A vula yi lona laha misaveni 40 wa masiku ni 40 wa wusiku.

13 Hi gona a siku lego, Nowa a nga enghena lomu ka naviyo, zinwe ni sati wakwe, a vana vakwe, Semi, Kami na Jafeti, ni vakatamwane vakwe va vanharu.

14 Zinwe na vona, zi enghenile a zihari zontlhe za khwati hi tixaka ta zona, a zifuyo hi tixaka ta zona, zontlhelele zi kokakokako laha misaveni hi tixaka ta zona, a tinyanyani tontlhelele hi tixaka ta tona, ni tinyanyani tontlhe ta titsongwani ta tixaka ti hambeneko.

15 Zi lo enghena na Nowa lomu ka naviyo a mipatswa ya zihari zontlhe zi nga ni muhefemulo wu hanyako. 16A ka zontlhe zi hanyako ni tixaka ta kutsalangana, ku enghenile a patswa, kota lezi Nungungulu a nga wa leletisile zona ka Nowa; hi kugumesa, a HOSI yi lo vala a livati.

12

A ntalo – 17A vula yi lona yi maha a ntalo laha misaveni 40 wa masiku. A mati ma lo kukumuka, ma tlakusa a naviyo, yi tlakuka hehla ka misava. 18A mati ma wa tala xontlhe xikhati, ma tlakuka nguvu laha misaveni; ni naviyo yi deluka hehla ka mati. 19A mati ma lo anza nguvu; ni zontlhe zitsunga lezi za kuleha zi nga lahasi ka tilo zi lo fenengetwa. 20A mati ma lo tlakuka ntlhanu wa timetro ni tinharu hehla ka zitsunga.

21 Zi lo lova zontlhe a zivangwa zi nga fambafamba misaveni: a tinyanyani, a zifuyo, a zihari za khwati, zontlhe zi kokakokako misaveni, ni vanhu vontlhe.

22 A zivangwa zontlhe lezi zi nga hi ni muhefemulo wu hanyako, zontlhe lezi zi nga muhanzeni wu womileko zi lofa.

23 Ku loviswa zontlhe lezi zi hanyako misaveni, kusukela ka vanhu kala zihari, kusukela ka zikokakoka kala tinyanyani ta

7,2. A zihari za kuhlazeka. Lomu ka xipimo 6, Nungungulu i lo laya Nowa lezaku a teka ntsena a patswa munwe wa zihari za lixaka linwe ni linwani. Lomu ka xipimo lexi, ku wulawuliwa hi ntlhanu wa mipatswa ni yimbiri ya zihari za kuhlazeka ni patswa munwe wa lezi za ku kala kuhlazeka. Lezi zi komba lezaku ku wa hi ni mihlawutelo yimbiri hi tlhelo ga likaringani leli. A mutsali i tave na a tlhanganyisile a mihlawutelo leyi ya yimbiri kasi ku nyika a gonziselelo. Ngha hi nga hlamali loku hi kuma a kuwuyelela (vv. 7-9 = vv. 13-16a) ni kuhambana (vv. 4.12 ni v. 24, 8,5 ni 8,9). Mayelano ni wukholwa, a vaHeberu va wa hambanyisa a zihari “za kuhlazeka” ni “za kungahlazeki”. Lezi za kungahlazeki zi wa nga ringani ku giwa hambu ku nyikelwa kota muphahlo. A ka munwe wa hlawutelo, ku wulawuliwa hi muphahlo wu nyikelweko hi Nowa (8,20). Hi kota ya lezo, a hlawutelo lowu wu wulawula kambe hi ntlhanu wa mipatswa ni yimbiri ya zihari za kuhlazeka, kasi ku komba a lisima la miphahlo (Lv 11,1-47; 11,1; Dt 14,1-21). ▼ 7,6. Cw. Lk 17,26; Vh 11,7; 1Pd 3,20; 2Pd 2,5.

7,11. A zibuka za kueta… tivati ta tilo. A vaHeberu va a alakanya lezaku a tilo ni misava zi wa fana ni yindlu ya hombe, ni lezaku hehla ka ndengelenge ku wa kumeka a ku khwatsi i bimba ga mati ya kunanziha (1,6.9). Maringano ni mapimisela lawo, va wa alakanya lezaku loku a tivati ta ndengelenge ti wa ta vululeka ni mati ya kueta ma wa ta kukumuka hi ntamu, zontlhe zi wa ta tlhela zi maha a vilinganya ya ku fana ni leyi yi nga hi kona hi kusanguleni ka kuvanga (1,2). Hi mawulawulela ya wupoweta, ma nga lanzela a kutiva ka xikhati lexo (8,2; Jb 12,15; Sl 104,6-9; 2Pd 3,6).

35

G ENESISI

tilo; ku lo sala Nowa yece ni lezi a nga hi nazo lomu ka naviyo. 24A mati ma lo khubunyeta a misava kala 150 wa masiku. *Nungungulu i lo alakanya Nowa, a zihari zontlhe, ni zifuyo zontlhe 8 zi nga hi lomu ka naviyo; hikwalaho, 1

Nungungulu i lo maha a mheho yi pupuxa hehla ka misava, kasi a mati ma bohla. 2Ku lo valwa zontlhe a zibuka za lomu kueteni loku ka hombe ni tinyangwa ta tilo, ni vula yi loca. 3A mati ma lo simama kupswha laha misaveni; hi lenzhako ka 150 wa masiku ma lopswha. 4*Zonake, hi siku ga wukhume ni ntlhanu ni mambiri ka hweti ya wuntlhanu ni timbiri, a naviyo yi lo chekama le zitsungeni za Ararati.

5 A mati ma lo simama mapswha, kala ka hweti ya wukhume. Hi siku ga kusangula ka hweti ya wukhume, ku lo sangula ku woneka a magumo ya zitsunga.

6 Hi nzhako ka 40 wa masiku, Nowa i lo vulula a janela ga naviyo, legi a nga gi mahile. 7I lo humesa a xikunguwa, xi lo simamisa xi khiringela kala a mati mapswha laha misaveni. 8I lo engeta a humesa xipomba, kasi ku wona loku a mati ma pswhile misaveni. 9Kanilezi a xipomba a xi kumangi wutshamu ga ku khapama kona, xi lo tlhelela ka yena, hakuva a mati ma wa ha hi kona a hehla ka misava yontlhe. I lo nawuluta a canja gakwe, a xi amukela, a xi enghenisa lomu ka naviyo. 10I lo rinzela kambe ntlhanu wa masiku ni mambiri, a engeta a humesa a xipomba lomu ka naviyo, 11 lexi xi nga tlhelela ka yena laha gambweni; xona xa wa hi ni tluka ga kunyuka ga oliva lomu nonwini wa xona.

Zonake, Nowa i lo zi tiva lezaku a mati ma pswhile misaveni. 12I lo rinzela kambe manwani masiku ya ntlhanu ni

GN 8

mambiri; a humesa a xipomba; a xa ha engetangi xi tlhelela ka yena.

A naviyo misaveni yi womileko – 13Hi lembe ga 601, hi siku ga kusangula ka hweti ya kusangula, a mati ma wa pswhile misaveni; Nowa i lo susa a langwa ya naviyo, i lo cuwuka, a wona lezaku a misava yi womile. 14Hi siku ga 27 ka hweti ya wumbiri, a misava yi wa womile yontlhe.

15 Nungungulu i lo byela Nowa, aku: 16 «Huma handle ka naviyo, wena, a sati wa wena, a vana ni vakatamwane va wena.

17 Humesa kambe a zihari za tontlhe tixaka lezi zi nga hi na wena: a zinyanyani, a zifuyo, ni zilo zontlhe zi fambafambako misaveni, kasi zi hangalaka laha misaveni, zi pswala zi anza».

18 Nowa i lo huma zinwe ni vana, sati, ni vakatamwane vakwe. 19A zihari zontlhe, a zikokakoka zontlhe, a tinyanyani tontlhe ni zontlhe zivangwa zi fambako misaveni hi tixaka ta zona zi lo huma kambe lomu ka naviyo. 20*Zonake, Nowa i lo yi akela a alati a HOSI; i lo pambula xikari ka zontlhe zihari zi hlazekileko, ni ka tontlhe tinyanyani ti hlazekileko, a nyikela a muphahlo wa kuhiswa laha alatini. 21A HOSI yi lozwa a masema ya kunanziha; yiku ngalo mbilwini ya Yona: «Nzi nga ta engeta nzi rukatela a misava hi kota ya vanhu; hakunene, a maalakanyo ya timbilu ta vanhu ma bihile kusukela wunwananeni gabye; nzi nga ta ha engeta nzi lovisa zontlhe zi hanyako kota lezi nzi zi mahileko.

22 Kala magumeso ya misava ku tave kona a kurima, a kutshovela, a xirami ni kuhisa, a ximumu ni wuxika, a siku ni wusiku».

8,1-19. Lomu ka mavesi lawa, hi simama hi kuma a mihlawutelo yimbiri ya kuhambana yi nga tlhanganyisiwa. A gonziselelo ya teyolojiya hi tlhelo ga ntalo hi leyi: Nungungulu a nga timiseli a wubihi. Kanilezi a wuxinji gakwe gi kona xontlhe xikhati, hambu loku a tsayisa. Na a lovisa a misava ya kale, i ponisa a “misalelwa” : Nowa, a “xirunwa xa kululama” (Wt 10,4; 14,6; 2Pd 2,5). Lomu ka mawonela ya Bibliya, a ntalo wu kombisa a kugumesa ka “misava ya kale” (2Pd 2,5; 3,5-12). A ntalo, na wu basisa a misava ka zimaho za yona za hava ni ku humesa hi lomu matini a misava yiswa, xikombiso xa batismo leyi yi hi hanyisako (1Pd 3,21).

8,4. Ararati. Tlawa wa zitsunga za le Armeniya, lezi a xinwe xa zona xi lehileko nguvu ku hunza zontlhe, na xi hi ni 5.156 wa timetro. Maringano ni tikaringani ta kale, a naviyo yi wa tave yi chekama hehla ka xitsunga lexo.

8,20-22. A hlawutelo wa ntalo wu gumesa hi muphahlo wa zihari za kuhlazeka, zi hlawulilweko (7,2-3).

Anzhako ka tsayiso, Nungungulu i tlhela a kombisa a wuxinji gakwe, na a tsumbisa ku nyika a wutomi, gi tiyisilweko hi tlhelo ga kusimama ka tinguva. A v. 21, hi tshamela ga mitsalo ya ku kari ya le Babuloni, gi wula lezaku a Hosi yi lozwa a masema ya kunanziha ya muphahlo wa Nowa, lezo hi ku ngalo, yi lo wu amukela (2Ko 2,15; Ef 5,2; Fl 4,18).

GN 9

G ENESISI

A kuvuxetwa ka xikatekiso ni kuyimiswa ka Xivumelwano – 9 *Nungungulu i lo katekisa Nowa ni 1

vana vakwe, na aku ka vona: «Pswalani mu anza, mu tata misava. 2A zihari zontlhe za laha misaveni, tontlhe a tinyanyani ta tilo, zontlhe a zikokakoka ni tinjhanjhi tontlhe ta bimbi zi ta mu chava, zi rurumela mahlweni ka nwina; zontlhe nzi zi hendleleta ntanwini wa nwina. 3A zilo zontlhe lezi zi fambako, zi hanyako, zi tava kuga ka nwina; nzi mu nyika zona ku kotisa lezi nzi mu nyikileko a zibyalo zontlhe za kunyuka.

4> Kanilezi mu ngagi na mu nga se susa a nkhata wa kona wontlhe, hakuva a nkhata wutomi. 5>Tivani kambe lezaku nzi ta rihisa a nkhata wa nwina ka zihari zontlhe, hi kota ya kuhanya ka nwina, ni ka munhu kambe nzi ta rihisa a wutomi ga munhu ka loyi a ta nga susa a wutomi ga makabye wakwe.

6 Loye a halatako a nkhata wa munhu, a nkhata wakwe wu ta halatwa hi munhu; hakuva Nungungulu i lo maha munhu hi mufananiso wakwe.

7 Kasi nwina, pswalani, mu anza; tatani misava mu enzeleka ka yona».

8 Nungungulu i lo wulawula ka Nowa ni ka vana vakwe, aku: 9*«Nzi ta yimisa a xivumelwano xa Mina na nwina ni pswalo wa nwina anzhako ka nwina, 10ni zilo zontlhe lezi zi hanyako lezi zi mu renzelekeleko: a tinyanyani ta tilo, a zifuyo, a zihari zontlhe za khwati zi nga na nwina, ni zontlhe lezi zi nga huma hi lomu ka naviyo.

36

Nza yimisa na nwina a xivumelwano lexi: cima ku nga ta loviswa ni xinwe xivangwa hi mati ya ntalo; cima ku nga ha tava kona kambe a ntalo wa ku onha a misava». 12Nungungulu i lo engeta, aku ngalo: «Lexi xi tava xikombiso xa xivumelwano, nzi xi yimisako xikari ka mina na nwina, zontlhe zivangwa zi mu enzelekeleko ni ka zizukulwana zontlhe za nwina: 13*nzi ta wonekelisa a wura ga mina ga nyazime le marefwini, giva xialakanyiso xa xivumelwano xikari ka mina ni misava. 14Ku taku loku nzi neha a marefu hehla ka misava, ni wura ga Mina ga nyazime gi woneka marefwini, 15 nzi ta alakanya a xivumelwano xa Mina xi nga xikari ka mina na nwina ni ka zivangwa zontlhelele zi hanyako; a mati ma nga ta ha maha a ntalo wa ku lovisa a zivangwa zontlhe. 16Loku Mina nzi wona a wura ga nyazime marefwini, nzi ta alakanya a xivumelwano xa pinzukelwa, xi nga xikari ka Mina ni zivangwa zontlhe za tontlhe tixaka zi nga laha misaveni». 1 7 Hi kugumesa, Nungungulu i te ngalo ka Nowa: «Lexi hi xikombiso xa xivumelwano, nzi xi yimisileko xikari ka mina ni zivangwa zontlhe zi nga kona laha misaveni».

11

Nowa ni vana vakwe – 18A vana va Nowa lava va nga huma hi lomu ka naviyo va wa hi lava: Semi, Kami na Jafeti; Kami hi yena a nga hi raru wa Kanani. 19Lava vanharu va wa hi vana va Nowa, ku humile hi ka vona vontlhelele lava va hangalakileko misaveni.

20 *Nowa, loyi a nga hi murimi, hi yena wa kuranga a ku byala a xivina. 21Na a

9,1-17. A mavesi lawa ma kombisa a kugumesa ka ntalo hi kuhambana ni lawa ya xipimo xa le nzhako. A ka wona, ku vuxetwa a xikatekiso xa kugumesa xa kuvanga (1,28-30), kanilezi na ku hi ni kuhambana ka ku kari: a munhu wa chaviwa hi zihari (v. 2); wa zi kota kuga a nyama ya zona (v. 3); kanilezi i beletelwa kuga a nkhata, hakuva wu hlayelwako wa kubasa, na wu lumba Nungungulu (v. 4); ku xaxametiwa, hi khati ga kusangula, a “nayo wa taliyawu” (wa tihlo hi tihlo), na wu beletela ku halata a nkhata wa vanhu (v. 6). Anzhako ka loku ku vuxetilwe a xikatekiso (v. 7), zontlhe zi gumesa hi xivumelwano xa kuranga xa Bibliya, xikari ka Nungungulu ni vanhu, hi tlhelo ga Nowa (vv. 9-17; cw. Ek 21,23-25; Dt 19,21). ▼ 9,4. Cw. Lv 17,11-14; Mv 10,11-16; 15,20-21. ▼ 9,5-6. Cw. Ek 21,2325; Lv 24,17-21; Ms 35,33.

9,9. Xivumelwano xikari ka Nungungulu ni zontlhe zivangwa . A Xivumelwano, kota tshinya ga TK ni TG, xiboho kutani zwanano, lowu Nungungulu a wu mahako ni vanhu. Nungungulu i lo wu maha na Nowa, hi tlhelo ga milayo leyi; i lo wu maha na Abrahama, hi tlhelo ga pswalo ni xitsumbiso (zip. 15 ni 17); i lo wu maha na Mosi, na a yimisa a lixaka liswa la vanhu (Ek 19,1-25); hi kugumesa, i lo wu maha ni vontlhe vanhu, hi tlhelo ga Kristu (Mt 26,28).

9,13. Nyazime. Ha zi tiva lezaku, anzhako ka vula ya hombe, ku woneka a wura ga nyazime le marefwini, kasi ku kombisa a malenga. A vakale va wa wona hi ka zikombiso lezo a kutiwonekelisa ka wunene ga Nungungulu (Ez 1,28).

9,20-27. Masangulo ya wurimi ga mivina. A vakale va wa xungameta a masangulo ya wurimi ga mivina ka vanungungulu. A vaRoma va wa wula lezaku Bako i wa hi nungungulu wabye wa vinya. A Bibliya gi lo kaneta a tikaringani leto. Gi lo kombisa Nowa kota musangulisi wa wurimi ga mivina. Ahandle ka lezo, gi lo vukela a manwela ya vinya hi ku hunza mpimo (Bs 31,25-27; Ef 5,18). Gi lo tlhamusela kambe a wunala xikari ka vanhu va Bibliya ni vaKanani (vv. 22-27), hi tlhelo ga zikatekiso ni ziruko za Nowa, a nyapanze (27,27-29; 49,1-27).

37

G ENESISI

nwile a vinya, a popiwa; i lo etlela na a hi ximbwiri lomu tendeni gakwe. 22Kami, a raru wa Kanani, i lo wona a wumbwiri ga raru wakwe, a huma aya byela a vamakabye vakwe va vambiri va nga wa hi lahandle. 23Semi na Jafeti va lo teka nguwo, va yi tlhateka makatleni vona vambiri, va lo famba ha xinzhakwani, na tinghohe tabye va cuwukile le nzhako, cima a va wonangi a wumbwiri ga raru wabye. 24Laha Nowa na a vukile hi le kupopiweni, i zi tivile lezo zi nga wa mahilwe hi nwana wakwe loyi wa nzisana. 25Zonake, i te ngalo: «Ngha a rukatelwa Kanani! ngha ave nanza ga kugumesa ga vamakabye vakwe».

26 Hi nzhako, i lo engeta kambe, aku: «A yi khesiwe HOSI, Nungungulu wa Semi; ni lezaku Kanani ave nanza gakwe.

27 Ngha Nungungulu a engetela a zimaho za Jafeti, ni lezaku yena a tshama matendeni ya Semi; ni ku Kanani ave nanza gakwe».

28 Anzhako ka ntalo, Nowa i lo hanya 350 wa malembe. 29A kuhanya kontlhe ka Nowa ku lova ka 950 wa malembe, zonake i lofa.

Tixaka ta vana va Nowa (1Kr 1,424) – *Lezi hi zizukulwana za 10 vana va Nowa: Semi, Kami na Jafeti; 1

vona va lo beleka vana hi nzhako ka ntalo.

2> A vana va Jafeti: Gomeri, Magogi, Madayi, Javani, Tubali, Mexeki na Tirasi.

3 A vana va Gomere: Asikenasi, Rifati na Togarima. 4A vana va Javani: Elixa, Tarisisi, Kitime na Rodanime. 5Vona va lo tumbunuxa vanhu lava va hangalakileko hi matiko ni mifumo ya kuhambana, ni tixaka ni tirimi ta kutsalangana.

6 A vana va Kami: Khuxe, Misirayimi, Puti na Kanani. 7A vana va Khuxe: Seba, Havila, Sabita, Rama na Sabiteka. A vana va Rama: Xeba na Dedani. 8Khuxe i lo

G N 10

beleka kambe Nimerode. Hi yena a nga sangula kuva wa kuganya laha misaveni.

9 I wa hi muhloti wa ntamu mahlweni ka HOSI; hikwalaho, ku lo wulwa ku ngalo: «Kota Nimerode, muhloti wa ntamu mahlweni ka HOSI».

10 A kusangula ka mufumo wakwe hi le Babeli, le Ereke, le Akade, le Kaline, le tikweni ga Xinari. 11I lo suka tikweni lego, aya Asuri, aya maha a doropa ga Ninive, Rehobote-Ire, Kala, 12ni Reseni xikari ka Ninive ni Kala. Legi gi wa hi doropa ga hombe. 13Misirayime i lo beleka a va ka Ludi, a va ka Anemi, a va ka Lehabi, a va ka Nafitu, 14a va ka Paturusi, a va ka Kasilu (ku humako hi ka vona a vaFilistiya) ni va ka Kafitori. 15*Kanani i lo beleka Sidoni, matewula yakwe, na Heti, 16 ku khwatsi hi vaJebusi, a vaAmori, a vaGirgazi, 17a vaHivi, a vaAreki, a vaSini, 18 a vaArvadi, a vaSemare ni vaHamate.

Anzhako ka lezo, a vaKanani va lo ti hangalakela kule. 19A tiko ga vaKanani gi wa anza kusukela Sidoni gi kongoma Gerari, gi kala giya chikela le Gaza, gi kongoma le Sodoma, le Gomora, le Adama ni le Seboyime, gi kala giya chikela le Lexa. 20Lava hi vana va Kami hi mingango, hi tirimi ni mifumo yabye.

21 Yenawu Semi, a nhonzwa ya Jafeti, i lo beleka a vana vontlhe va Eberi. 22A vana va Semi: Elami, Asuri, Arifaxadi, Ludi na Arami. 23A vana va Arami: Uzi, Hule, Geteri na Masi. 24Arfaxadi i lo beleka Xela; na Xela i lo beleka Eberi; 25 Eberi i lo beleka a vafana vambiri, a vito ga munwe i wa hi Pelegi, hakuva masikwini yakwe a misava yi lo avanyiswa; a vito ga makabye wakwe i wa hi Jokitani. 26Jokitani i lo beleka Alimodadi, Xelefi, Hasarmaveti, Jera, 27 Hadorami, Uzali, Dikila, 28 Obali, Abimayeli, Xeba, 29Ofiri, Havila na Jobabi; vontlhe lava va wa hi vana va Jokitani. 30A muganga lowu va nga tshamile ka wona wu wa sukela le Mexa kala xitsungeni xa Sefari, hi le Mutsuwuka-gambo. 31Lava va wa hi vana va Semi, hi mingango, hi

10,1-32. A xipimo 5 xi kombisa a xaxameto wa tixaka, leti ti nga tiviwa hi va ka Israeli malembeni ya sek VIII n.K. Xi avanyisa a misava hi zipanze zinharu za hombe, maringano ni vana va Nowa: a pswalo wa Jafeti (vv. 2-5) wu wa tshama le Aziya Menor; lowu wa Kami (6-20) leGipite, Arabiya ni Kanani, ni lowu a Semi (21-31) wu wa wumbiwa hi vaSiriya, a vaLidiya ni vaArameya; hi ka lixaka leli la vaArameya, ku lo huma a vakokwani va vaHeberu. A mutsali i lava ku kombisa a wumakabye ga vanhu va misava yontlhe, ni mihanzu ya xikatekiso xa Nungungulu ka Adamu (1,28) ni ka Nowa (9,1.7). ▼ 10,2. Cw. Ez 38,6.

10,15-18. A ka xaxameto lowu wa tixaka ta vanhu, ku nyikiwa a lisima la hombe ka vaKanani, va pswalo wa Kami, lava va nga tshamile le Fenisiya, ka xipanze xa mbhiri ya bimbi ga Siriya, ni le Palestina, kala congweni wa Jordani. A vaJebusi va wa tshama le Jerusalema, na a nga seva kona Davidi; a vaHeti vakokwani va vaHiti, lava va nga tshama le Siriya ni le Palestina (5,1-32; 15,19-21; Ek 3,8.17; 34,11; Dt 7,1-4).

G N 11

G ENESISI

tirimi ni mifumo yabye. Leti hi tixaka ta vana va Nowa mayelano ni zizukulwana ni mifumo yabye: a vanhu va matiko va humile hi ka vona, va hangalaka misaveni yontlhe anzhako ka ntalo.

32

A tore ga le Babeli – *A misaveni yontlhe ku wa hi ni lirimi linwe ni 11 mawulawulela manwe.

A kusukeni 1

2>

kabye hi le Mutsuwuka-gambo, a vanhu va lo kuma a nkova a tikweni ga Xinari, va aka ka wona. 3Va lo wulawulisana, vaku ngalo: «A hi maheni zitini, hi zi hisa khwatsi». Va lo tirisa zitini wutshanwini ga maribye, ni nzhope yi lo tirisiwa kota wumba. 4Hi nzhako, va te ngalo: «A hi akeni a doropa ni tore, legi a xixungwa xa gona xi ta nga chikela tilweni; hi ku maha loko, hi tave ni nduma kasi hi nga hangalaki misaveni yontlhe».

5 A HOSI yi lo relela a ku ta wona a doropa ni tore lego a vana va vanhu va nga wa gi aka. 6Zonake, a HOSI yi te ngalo: «Vona, lixaka linwe, niku va wulawula a lirimi linwe; makunu va sangula ku maha lezi, na kona a ku na nchumu wu ta nga va tsimbeta a ka zontlhe lezi va xuvileko ku zi maha. 7A hi releleni hiya hambanyisa a mawulawulela yabye, kasi va nga zwanani kuwulawuleni. 8Zinghaho, a HOSI yi lo va hangalasa misaveni yontlhe, va tsika ku aka doropa.

9 Hikwalaho, a vito ga gona va lo gi vitana ku ngalo hi Babeli; hakuva a HOSI yi lo hambanyisa a lirimi la misava yontlhe: ni HOSI yi lo va hangalasa misaveni yontlhe.

Kusukela ka Semi kala ka Abrahama (1Kr 1, 24-27; Lk 3,34-36) – 10*Lezi hi

38

zizukulwana za Semi. Laha Semi a nga hi ni 100 wa malembe, i lo beleka Arifaxadi, malembe mambiri anzhako ka ntalo. 11Hi le nzhako ka kubelekwa ka Arifaxadi, Semi i lo hanya 500 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 12Laha Arifaxadi a nga hi ni 35 wa malembe i lo beleka Xela. 13Anzhako ka ku beleka Xela, Arifaxadi i lo hanya 403 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 14Laha Xela a nga hi ni 30 wa malembe, i lo beleka Eberi. 15Anzhako ka kubelekwa ka Eberi, Xela i lo hanya 403 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 16Laha Eberi a nga hi ni 34 wa malembe, i lo beleka Pelegi. 17Anzhako ka kubelekwa ka Pelegi, Eberi i lo hanya 430 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 18Laha Pelegi a nga hi zi 30 wa malembe, i lo beleka Rehu.

19 Anzhako ka kubelekwa ka Rehu, Pelegi i lo hanya 209 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 20Laha Rehu a nga hi ni 32 wa malembe, i lo beleka Serugi. 21Anzhako ka kubelekwa ka Serugi, Rehu i lo hanya 207 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 22Laha Serugi a nga hi ni 30 wa malembe, i lo beleka Nahori. 23Anzhako ka kubelekwa ka Nahori, Serugi i lo hanya 200 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 24Laha Nahori a nga hi ni 29 wa malembe, i lo beleka Tera. 25Anzhako ka kubelekwa ka Terá, Nahori i lo hanya 119 wa malembe, a beleka vana va xinuna ni va xisati. 26Laha Tera a nga hi ni 70 wa malembe, i lo beleka Abrama, Nahori na Harani.

27 Makunu lezi hi zizukulwana za Tera: Tera i lo beleka Abrama, Nahori na Harani; 28*Harani i lo beleka Loti.

11,1-9. A masangulo ya kutsalangana ka tirimi. A ka mavesi lawa, a mutsali i lava ku tlhamusela a masangulo ya kutsalangana ka tirimi, loku ku woniwako kota wubihi ga hombe gi nga huma hi ka xionho: Babeli (kutani Babuloni) doropa gi xaxametilweko na gi nga hi na Nungungulu. Hi ka gona ku nga tlhela ku kumeka a xionho xa kuranga: “Mu tave kota vanungungulu” (3,5). Le Babeli, a vanhu va ti avanyisa, na va sangula ku wulawula tirimi ta kutsalangana; hi siku ga Pentekoste, masangulo ya Bandla, a Moya wa Kubasa wu tlhanganyisa a vanhu lava va nga wulawula tirimi ta kuhambana (Mv 2,4.6-12). Babeli, doropa ga titempeli ta kutala, ga wukhozeli ga vanungungulu va mawunwa, ga mabhinzu ni ga ntamu wa hombe, gi lo hunzuka give wutshamu ga vilinganya ya tirimi; lomu Bandleni, Jerusalema giswa, a doropa ga kubasa ga Nungungulu, a vanhu va tako hi ka matlhelo wontlhe ya misava va zwanana, hambu lezi va wulawulako a tirimi ta kutsalangana. ▼ 11,2. Cw. 10,10; 14,1; Is 11,11; Dn 1,2.

11,10-32. A xaxameto lowu wu lava ku kombisa a kutlhangana xikari ka vanhu va sangulileko hi ka Nowa (hi tlhelo ga nwana wakwe Semi) ni vanhu va Nungungulu, va sangulileko hi ka Abrahama (12,1-9; cw. zip. 5 ni 10).

11,28. Uri ga le Kaldeya. Xidoropana xi nga kumeka nzhelelweni wa Mezopotamiya. Abrahama, zinwe ni ngango wakwe, i lo suka hi leyo aya Harani, a doropa ga le zitsungeni za Mezopotamiya (v. 31). Hi ka doropa lego, Abrahama ni vanhu vakwe va loya Kanani, a tiko legi inyamutlha gi vitaniwako lezaku Israeli ni Palestina. Na a relele le Gipite, leyo a nga tshama a xikhati xa ku kari, hi nzhako Abrahama i lo tlhelela kambe Kanani. Hi ka xona xikhati lexo ku nga humelela a kucica ka hombe ka wukholwa gakwe ni ga vanhu vakwe: valo tsika ku khozela a vanungungulu va kutala (elohim), va sangula a ku khozela a Nungungulu wa ntamu wontlhe (El-Xadayi) (Ek 3,6; 6,2-3).

39

G ENESISI

Zonake, Harani i lofa na a ha hanya Terá, a raru wakwe, a tikweni legi a nga belekelwa ka gona, lomu Uri ga vaKaldeya. 29Abrama na Nahori va lo ti tekela vasati: a vito ga sati wa Abrama hi Sarayi, ni vito ga sati wa Nahori hi Milika, a nhanyana wa Harani, raru wa Milika na Isika. 30>Na Sarayi i wa hi ngonwa, i wa nga hi na nwana.

31> Tera i lo teka Abrama, a nwanana wakwe, na Loti a nwanana wa Harani, a zukulu wakwe, na Sarayi, a katamwane wakwe, a sati wa mufana wakwe Abrama; i lo suka navo le Uri wa vaKaldeya vaya tikweni ga le Kanani, va lo chikela Harani va tshama lomo. 32Tera i lo hanya 205 wa malembe; zonake, i lofa le Harani.

Δ

II. MATIMU YA VANYAPANZE (12,1–50,26) A – XIKHATI XA ABRAHAMA (12,1–23,20) A kuvitaniwa ka Abrahama – *Makunu a HOSI yi te ngalo ka 12 Abrama: 1

«Suka tikweni ga wena, ni le maxakeni ya wena, ni le ndlwini ya raru

G N 12

wa wena, uya tikweni legi nzi ta nga ku kombisa gona.

2 *Nzi ta ku maha lixaka la hombe, nzi ta ku maha xibuka xa xikatekiso, nzi kulisa a vito ga wena; u tave xikatekiso.

3 Nzi ta va katekisa lavo va ku katekisako, nzi va ruka lavo va ku rukatelako; hi ka wena, wontlhe matiko ma ta katekiswa».

4 *Zinghaho, Abrama i lo suka kota lezi a HOSI yi wulileko ka yena, na Loti i lo famba naye. Abrama i wa hi ni 75 wa malembe laha a nga suka Harani.

5 Abrama i lo teka Sarayi, a sati wakwe, na Loti, a nwana wa makabye wakwe, ni tshomba yabye yontlhe, leyi va nga wa fuyile, ni malanza lawa va nga ma kumile le Harani; va lo suka vaya tikweni ga le Kanani. 6*Abrama i lo fambafamba lomu tikweni lego aya chikela wutshanwini ga le Sikemi, kala mikuhlwini ya le More. A vaKanani va wa akile lomo tikweni xikhatini lexo. 7>A HOSI yi lo woneka ka Abrama, yiku ngalo: «Nzi ta nyika ka pswalo wa wena legi tiko». Zonake, a wutshanwini lego a HOSI yi nga woneka kakwe, Abrama i lo aka a alati.

8 I lo rura laho aya xitsungeni le Mutsuwuka-gambo wa Beteli, aya yimisa

▼ 11,30. Cw. 16,1; 17,16; 18,1-15; Vl 13,2; 1Sm 1,5-20; Lk 1,7-25. ▼ 11,31. Cw. Mv 7,2-4.

12,1–50,26. Matimu ya vakokwani va vanhu va Nungungulu, lawa ma tsalilweko na ku hunzile masekulo ya kutala, loku a khume ga tixaka ni timbiri ti tsombene a Tikweni ga Kubasa, ti wumba a mufumo, xikhatini xa Davidi. A vatsali va mufumo wa Davidi na Solomoni va lo sangula a ku ti wutisa hi tlhelo ga vakokwani vabye, ni ku tsala lezi zi nga wuliwa ha vona. Lomu ka titempeli ta kale (Beteli, Hebroni, Sikemi, Silo…), a xaxameto wa tikhozo wu wa wulawula hi wukholwa ga hombe gi nga hanyilwe hi Abrahama ni vanhu vakwe. Hi ginwani tlhelo, a yinwe ni yinwani ya tixaka yi wa hlawutela a matimu ya yona wutsumbu, a tikaringani ni milayo ya yona. Zontlhe lezo zi lo tlhanganyiswa ni ku tsaliwa lomu Bhukwini ga Genesisi ni ka lawa ma lanzelako. Lomu ka zipimo lezi, hi kuma a matimu ya mingango ya tixaka ta ku kari, hi tlhelo ga wutomi ga yona ni zihena za kale, na zi patsene ni kutiwonekelisa hi kutsongwani-tsongwani ka Nungungulu. Hikwalaho, hi kuma laha lezi zi nga ni lisine ni tikaringani, lezi zi nga lumba a wukholwa ni zihena, lezi a vanhu va tixaka leto va nga zi tiva hi tlhelo ga vakokwani vabye. A vito ga Abrahama gi lo kumiwa lomu ka mitsalo ya le Gipite, hi matsalela mambiri ya Abiramu ni Abrahama. Za koteka lezaku a zilo lezi zi ngave zi humelele malembeni ya kusangula ka gidi ga wumbiri n.K. lezo hi ku ngalo, lomu ka sekulo XVIII n.K. A ka xikhati lexo, a minzhelelo ya le Mezopotamiya yi wa fumelwa hi tihosi ta vaAmori, kasike a miganga ya zitsunga za tiko yi wa sangula ku fumelwa hi tihosi ta vaHori. Za koteka lezaku Abrahama ni vanhu vakwa va lo lanzela lava va ngaya le Mupela-gambo, na va lanziselwa hi vadumeli va tiko gabye. A Bibliya gi wulawula hi xihlamaliso xa hombe wutomini ga Abrahama, lomu Nungungulu a nga ti wonekelisa ka yena ni ku mu komba a ntiro wakwe (Wt 10,5; Bs 44,19-21; Mv 7,2-8; Vh 11,8-9.17-19).

12,2-3. Hi ka wena, a vanhu va matiko wontlhe va ta katekiswa . Hi tlhelo ga Abrahama ni pswalo wakwe, a kuhanyisa ku wa ta eneta a vanhu vontlhe va misava. Nungungulu i lo wuyelela makhati manharu a xitsumbiso lexo ka Abrahama; hi nzhako, i lo maha zalezo ka Izaki na Jakobe. I lo tsumbisa a tiko ga Kanani, ni ku anzisa a pswalo wa Abrahama, wu kala wu maha a lixaka la hombe (13,15-16; 15,5.1821; 17,4; 22,17; 26,4; 35,11; Rm 4; Gl 3,6-9). A vanhu lavo va Nungungulu va wa kholwa nguvu ka zontlhe a zikatekiso, hi kota ya xikatekiso xa kusangula, lexi a kokwani wabye, Abrahama, a nga wa xi amukele. Hi ginwani tlhelo, a xikatekiso lexo xa Nungungulu xi kombisa a wuhlengeli ga hombe wutomini ga vanhu vontlhe va le Médio Oriente, lava va ti wulako lezaku va pswalo wa Abrahama (27,29; Ms 24,9; Mv 3,25; Gl 3,8.16.18).

12,4. A kukholwa ka hombe ni kuingisa ka Abrahama zi lo mu maha a tsika a tiko gakwe ni zontlhe lezi a nga zi ranza nguvu – a masimu, a maxaka ni muti wa dadani wakwe – ni ku tshama tikweni legi a nga gi tiviko ni ga le kule, na a tsumbile ntsena ka mhaka ni kuvikelwa hi Nungungulu. A dadani wa lixaka la kukholwa i wa fela kuve xiwonelo xa kukholwa (28,14).

12,6. Mikuhlu ya le More. Kusuhani ka doropa ga le Sikemi, nkoveni wu kumekako xikari ka zitsunga za Abali ni Garizimi, laha a vaKanani va nga govile kona. Hi mahela lego, a xitsumbiso xi wa neha a zikarato za hombe ka Abrahama (Vl 9,37; Mv 7,16). ▼ 12,7. Cw. 13,15; 15,18; 17,8; 26,4.

G N 13

G ENESISI

a matenda yakwe kona, kasi Beteli ku le Mupela-gambo, ni Hayi ku hi le Mutsuwuka-gambo; laho i lo aka kambe a alati ni ku khozela HOSI. 9Zonake, Abrama i lo simama pfhumbeni gakwe, na a gova laha ni lahayani, na a kongoma Negebe.

Abrahama na Sarayi le Gipite (46,1-7; Mt 2,13-15) – 10*Ku wa hi ni ndlala lomu tikweni. Abrama i lo relela le Gipite aya tshama kona, hakuva a ndlala yi wa kulile tikweni. 11Laha a nga wa tshinela ku enghena Gipite, i te ngalo ka Sarayi, a sati wakwe: «Ingisa, nza zi tiva lezaku u mbhuri ya wasati. 12*Laha a vaGipite va ta nga ku wona, va taku ngalo: “Loyi hi sati wakwe”. Va ta nzi daya, wena u hanya. 13Wula ka vona uku u makabye wa mina, kasi ku mahiwa khwatsi ka mina hi kota ya wena; kasi nza hanya hi kota ya wena».

14 Zonake, laha Abrama a nga enghena Gipite, a vaGipite va lo wona wasati lezaku i wa sasekile nguvu. 15A varangeli va yindlu ya wuhosi, laha va nga mu wona, va babaza ha yena mahlweni ka Faro; ni wasati i lo engheniswa lomu ndlwini ya Faro.

16 Abrama i lo hlayisiwa khwatsi hi kota ya sati wakwe, i lo amukela tiyivu, tihomu, timbongola, makameli ni malanza ya xinuna ni ya xisati. 17Kanilezi, a HOSI yi lo tsayisa Faro ni vontlhe va muti wakwe hi mababyi ya hombe hi kota ya Sarayi, a sati wa Abrama.

18 Faro i lo vitanisa Abrama, i te ngalo kakwe: «Zini lezi u mahileko ka mina ke?

Hi yini u nga kala ku nzi byela ku ngalo i sati wa wena ke? 19U wulele yini ku ngalo makabye wa wena, kala nzi mu teka a kuva sati wa mina ke? Cuwuka, hi loyi a sati wa wena, mu teke u famba».

20 Hi kulanzela, Faro i lo ruma a vanhu vakwe lezaku va fambisa Abrama ni sati wakwe, ni zontlhe lezi a nga hi nazo.

40

Abrama na Loti va hambana – 13 Abrama i lo huma Gipite a tlhelela Negebe, zinwe ni sati wakwe, ni zontlhe 1

lezi a nga hi nazo, zinwe na Loti.

2 Abrama i wa fumile nguvu hi tihomu, siliva ni nzalama. 3>I lo famba hi ku gova, a tsemakanya le Negebe, kala a chikela le Beteli, wutshanwini lego ku nga hi ni tenda gakwe kusanguleni, xikari ka Beteli ni Hayi; 4a wutshanwini ga alati legi a nga gi mahile kusanguleni, laho a nga khongela a vitweni ga HOSI. 5Yenawu Loti, loyi a nga famba na Abrama, i wa hi ni tiyivu, tihomu ni matenda; 6>ni tiko gi wa nga va eneli a kuva va tshama zinwe, hakuva va wa hi ni fuyo ya kutala nguvu.

7> Ku wa hi kona maguwa xikari ka varisi va mitlhambi ya Abrama, ni varisi va leyi ya Loti.

A vaKanani ni vaPerezi va wa tshamile lomu tikweni lego xikhatini lexo.

8 *Abrama i te ngalo ka Loti: «Ngha ku nga hi kona maguwa xikari ka mina na wena, ni xikari ka varisi va mina ni varisi va wena, hakuva hi vamakabye. 9>A tiko gontlhe a gi kona mahlweni ka wena ke?

Tsawukana na mina; loku uya tlhelweni ga xibhabha, mina nzi taya ka tlhelo ga xinene; ni loku uya ka ga xinene, mina nzi taya ka ga xibhabha».

10 Loti i lo tlakusa a mahlo yakwe, i lo wona a mikova yontlhe ya Jordani, hakuva yi wa hi ni mati yontlhe. Na a HOSI yi nga se lovisa Sodoma ni Gomora, a mikova leyi yi nga famba kala Sowari, yi wa ti kombisa kota simu ga kusaseka nguvu, ku khwatsi hi legi ga Gipite. 11Loti i lo hlawula mikova yontlhe ya Jordani, a suka aya Mutsuwuka-gambo; va hambana.

12 Abrama i lo tshama tikweni ga le Kanani; Loti i lo tshama madoropeni ya le mikoveni, laho a nga yimisa a matenda yakwe kusuhani ni Sodoma. 13>Kanilezi, a vanhu va le Sodoma va wa bihile, va wa onha nguvu mahlweni ka HOSI.

12,10-20. Abrahama i lo relela le Gipite. Hi tshamela ga wuprofeti hi tlhelo ga kuya ka pswalo wakwe le Gipite (bhuku ga Eksodusi), Abrahama, hi kota ya kukurumetiwa hi ndlala, i lo relela ka tiko legi ni lisima la hombe ka matimu ya pswalo wakwe (20,1-17; 26,1-11; 39,1-23; 42,2-4; Ek 4,18; Sl 105,13 -15; Mt 2,13).

12,12-13. U makabye wa mina. Abrahama a nga wulangi mawunwa; i lo fihla ntsena a lisine la ku kari.

Maringano ni 20,12, Abrahama na Sara va wa hi vamakabye hi tlhelo ga raru, lezi a ka tixaka ta ku kari ta kale zi wa nga beletelwi a kutekana. A wuvikeli ga Nungungulu hi tlhelo gakwe gi komba lezaku a nyapanze i wa zi mahile hi livalo linene. ▼ 13,3-4. Cw. 12,6-8; 28,10-22. ▼ 13,6. Cw. 36,7. ▼ 13,7. Cw. 26,20.

13,8. Hi vamakabye. A mhaka leyi, hi mawulawulela ya Bibliya, yi patsa vontlhe lava va lumbako a nkhata munwe. A maxaka hi tlhelo ga raru ma wa woneka na ma tele, na ku nga hi lava va wuxaka ga laha kusuhani. Hi ka tshamela lego hi faneleko a ku pima a “vamakabye va Jesu” (27,43; 29,4; Mt 12,4650; 13,55-56; Mr 3,31-35; 6,3; Lk 8,19-21; Jh 2,12; 7,3-5; 20,17; Mv 1,14; 1Ko 9,5; Gl 1,19). ▼ 13,9. Cw. 20,15; 34,10. ▼ 13,13. Cw. 19,24-25; 2Pd 2,6-9.

41

G ENESISI

*Nungungulu i te ngalo ka Abrama, anzhako ka kuva Loti na a hambene naye: «Hi nga tlakusa a mahlo ya wena, u yima hikwalaho u nga kona, u cuwuka Nwalungu ni Dzongeni, a Mutsuwukagambo ni Mupela-gambo; 15a tiko gontlhe legi u gi wonako, nzi ta gi nyika ka wena ni pswalo wa wena kala kupinzuka. 16Nzi ta maha a pswalo wa wena wu anza kota a tinzhoho ta misava; loku munhu a zi kota ku hlaya a tinzhoho ta misava, i ta zi kota ku hlaya ni pswalo wa wena. 17Suka u yima, u fambafamba matlhelweni wontlhe ya tiko, hakuva hi gona nzi ta nga ku nyika». 18*Abrama i loya aka a matenda yakwe mikuhlwini ya le Mambre kusuhani ni le Hebroni; laho, i lo akela HOSI a alati.

14

Abrama na Loti – *Xikhatini xa Amerafeli a hosi ya le Xinari, 14 Ariyoka a hosi ya le Elasare, 1

Kadorilawomeri a hosi ya le Elami na Tidali a hosi ya le Goyimi; 2*ti lo zwana tontlhe tihosi leti kasi tilwa na Bera a hosi ya le Sodoma, Birisa a hosi ya le Gomora, Xinabi a hosi ya le Adima, Xemebere a hosi ya le Seboyime, na yona a hosi ya le Bela (Sowari). 3Tontlhe ti lo tlhangana le mikoveni ya le Sidime, ku nga Bimbi ga Munyu.

4 A vanhu vontlhe lavo va lo vumela ku fumelwa hi Kadorilawomeri hi lipimo la khume ga malembe ni mambiri; zonake, hi lembe ga wukhume ni manharu va lo mu vukela. 5Hi lembe ga wukhume ni mune, i lota Kadorilawomeri ni tihosi leti a nga zwanana nato, a ta hlasela a va ka Refayime le Axiterote-Karanayine, a va ka Zuzima le Hami, a va ka Emime le nkoveni wa-Kiriyatayime, 6ni va ka Horite le xitsungeni xabye xa Seyire, ku kala ku chikela Eli-Parani, ku nga le xiwuleni. 7Va lo tlhela va wuya Eni-Mixipate, ku nga Kadesi, va lo ta hlasela a tiko gontlhe ga

G N 14

vaAmaleki, ni vaAmori, lava va nga tshamile le Hasesoni-Tamari.

8 Ku lo huma a hosi ya le Sodoma, a hosi ya le Gomora, a hosi ya le Adima, a hosi ya le Seboyimi ni hosi ya le Bela, ku nga Sowari; ti lo hloma tilwa ni tihosi leto tinwani le nzhelelweni wa Sidime; 9ti lolwa na Kadorilawomeri a hosi ya le Elami, Tidali a hosi ya le Goyimi, Amerafeli a hosi ya le Xineyari na Ariyoki a hosi ya le Elasari; mune wa tihosi tilwa ni ntlhanu. 10*Le nzhelelweni wa le Sidimi ku wa hi kona a minkele ya kutala ya wumba. A tihosi ta le Sodoma ni Gomora, laha ti nga zama a ku tsutsuma, ti lo wela ka yona; a vanhu lava va nga pona va lo tsutsumela xitsungeni. 11Lava va nga hlula va lo teka yontlhe a tshomba ya Sodoma ni Gomora, ni zakuga, va famba. 12Va lo teka kambe na Loti, a nwana wa makabye wa Abrama, loyi a nga tshama le Sodoma, ni tshomba yakwe.

13 A munwe loyi a nga wa ponile i lota bikela Abrama, a muHeberu; yena i wa tshama mikuhlwini ya Mambre, a muAmori, makabye wa Esikole na Aneri; lavo va wa zwanana na Abrama.

14 Laha Abrama a nga zwile ku ngalo a xaka gakwe gi khomilwe, i lo hlomisa 318 wa vavanuna xikari ka malanza yakwe lawa ya ntamu, ma belekelweko mutini wakwe, i lo lanza a vanala kala a chikela le Dani. 15I lo avanyisa a vanhu vakwe hi mitlawa, a ranzela vanala, alwa navo ni wusiku, a va hlula, a va hlongolisa kala va chikela le Hoba, gi nga le Nwalungu wa Damasiku. 16I lo teka a tshomba yabye yontlhe yi nga phangilwe; i lo tlhatlhisa Loti xaka gakwe ni tshomba yakwe, zinwe ni vavasati ni vontlhe lava va nga khomilwe.

Abrama na Melikizedeki – 17Hi nzhako ka kuwuya kakwe hi le ka kuya hlasela Kadorilawomeri ni tihosi leti a nga

13,14-17. Nungungulu a tiyisa a xitsumbiso xakwe (12,1-4). I nchachazelo kambe wa wunene ga Abrahama ka Loti (Mv 7,5).

13,18. Hebroni. A doropa legi inyamutlha gi vitaniwa lezaku El-Khalil. Gi kumeka le Dzongeni ga Jerusalema, a pfhuka wa 36 wa tikilometro. Gi love ni lisima kota doropa ga wuchavelo (vv. 3-4; 23,2; Ms 13,22; Jx 21,11; 1Sm 30,31; 2Sm 2,1).

14,1-24. A matimu lawa ya kale nguvu ni ku ma alakanyisa a kulwisana xikari ka vanhu ni tixaka loku ku ngave kona xontlhe xikhati hi kota ya masimu ya chukwana. Hi tlhelo ga teyolojiya, a matimu lawa ma lava ku kombisa a ntamu wa Abrahama, a dadani wa vanhu va ka Israeli (vv. 1-16), a kupatsana kakwe ni Jerusalema hi tlhelo ga Melikizedeki (“a hosi ya mina yi lulamile”), loyi a nga hosi ya le Salemi (vv. 17-20), ni wunene gakwe (vv. 21-24). A Salmo 110,4 yi kombisa Melikizedeki kota Mesiya, mupristi ni hosi.

14,2. A ntlhanu wa madoropa ma kombisiwako laha ma wa wumba a Pentapole wa Bimbi ga Munyu.

14,10. Minkele ya wumba. Hambu inyamutlha ga ha kumeka Bimbini ga Munyu a wumba ga ku kota lego.

G N 15

G ENESISI

zwanana nato, ku lo huma a hosi ya le Sodoma a ku mu khinga le nzhelelweni wa le Xeva, wu nga Nzhelelo wa hosi.

18 *Melikizedeki, a hosi ya le Salemi, i lo neha a kuga ni vinya; kota lezi a nga hi mupristi wa Nungungulu wa le Hehlahehla, 19*i lo katekisa Abrama, aku: «A katekiswe Abrama hi Nungungulu a nga Hehla-hehla, Loyi a vangileko a tilo ni misava!

20 A khesiwe Nungungulu a nga Hehla-hehla, a nga nyikela vanala va wena mandleni ya wena».

Na Abrama i lo mu nyika za wukhume ka zontlhe.

Abrama ni hosi ya le Sodoma – 21A hosi ya le Sodoma yi te ngalo ka Abrama: «Nzi nyike a vanhu, wena u teka a tshomba yontlhe».

22 *Abrama i te ngalo ka hosi ya lo Sodoma: «Nza tlakusa a mandla ya mina ka HOSI, Nungungulu a nga Hehlahehla, Loyi a vangileko a tilo ni misava.

23 A ka zontlhe u nga nazo, a nzi lavi nchumu, hambu a lihinza, kutani lingoti la xilato, nzi nga ta teka nchumu ka zontlhe lezi zi nga za wena, ku nga taku u wula uku: “Nzi mu fumisile Abrama”.

24 Saseka lezi zi gilweko hi malanza ya mina, ni za ku nyika a vanhu lava va nga famba zinwe na mina; Aneri, Esikole na Mambre; lavo a va teke a xiavelo xabye».

A xitsumbiso ni xivumelwano – *Anzhako ka lezi zilo, a HOSI yi lo 15 wula ka Abrama hi muwoniso, yiku: «U 1

nga chavi, Abrama! Nzi xitlhangu xa wena, a nchachazelo wa wena wu tava wa hombe nguvu».

42

Abrama i lo hlamula, aku: «Hosi NUNGUNGULU, u ta nzi nyika yini ke? Nzi suka na nzi nga hi na nwana, loyi a ta ngaga a tshomba ya mina, kasi Eliyazari wa le Damasiku i tava mugi wa tshomba ya mina». 3I lo engeta, aku ngalo: «Cuwuka, a wu nzi nyikangi a nwana; hi nga cuwuka, a nanza ga ku belekwa lomu ndlwini ya mina gi tava mugi wa tshomba ya mina».

4 Zonake, a gezu ga HOSI gi lota, giku: «Loye a nga ta kuva mugi wa tshomba ya wena; kanilezi loyi a ta nga belekwa hi wena, hi yena a ta ngava mugi wa tshomba ya wena». 5>Yena i lo mu humesa lahandle, aku ngalo: «Cuwuka le tilweni, u hlaya tinyeleti, loku u zi kota ku ti hlaya». I lo engeta, aku ngalo kakwe: «Zi tava nghaho ni pswalo wa wena».

6> Abrama i lo kholwa HOSI; hi kukholwa loko, Yona yi lo mu hlayela kululama.

7> A HOSI yi te ngalo ka yena: «Hi mina Loyi a nga ku humesa le Uri wa vaKaldeya, kasi nzi ku nyika legi tiko kuva tshomba ya wena». 8Yena i lo wutisa HOSI, aku: «Hosi NUNGUNGULU, nzi ta zi tivisa kuyini lezaku gi tava tshomba ya mina ke?». 9A HOSI yi te ngalo: «Nzi tekele a role ga malembe manharu, a mbuti ya phaphakazi yi nga ni malembe manharu, a hamba ya malembe manharu, a tuva ni vinyani ga xipomba».

10 *Abrama i loya lava zontlhe lezo zifuyo, a zi panza hi laha xikari, i lo zi xaxameta zi cuwukana; kanilezi a zinyanyani a nga zi panzangi.

11 A magama ma lota hehla ka zirumbi, kanilezi Abrama i wa ma hlongola. 12Zonake, hi kupela ka gambo, a wurongo ga hombe gi lota ka Abrama; hi kota ya lezo, ku lota kakwe a kuchava ni munyama wa kutshisa.

2>

14,18. A vito ga Melikizedeki gi kumeka lomu ka bhuku legi hi khati ga kusangula. Gi ta alakanyiwa lomu ka Salmo 110,4 ni lomu ka papilo ka VaHeberu 7,1-10. Melikizedeki i munhu a teleko hi fihlakalo. I kombisiwa kota hosi ni mupristi, loyi a khozelako a Nungungulu a tlakukileko nguvu, a ku khwatsi hi Abrahama. I wa hi hosi ya le Salemi. Mayelano ni Sl 76,3, a doropa gi wa tave Jerusalema wutsumbu.

A teyolojiya ya wukristu yi wona ka mhaka leyi ya xibaba ni vinya a xikombiso xa Eukaristiya.

14,19-20. Melikizedeki i wa hi hosi ni mupristi. Hikwalaho i wa hi xikombiso xa Mesiya (Sl 110,4). Kota mupristi, i katekisile Abrama (Ms 6,22-27), hi ka yena kambe i amukele a za wukhume (28,22; Vh 5,5-6; 7,1).

14,22. Nza tlakusa a mandla ya mina ka Hosi , lezi hi ku ngalo, nza hlambanya. Cw. Ek 6,8.

15,1-21. A xipimo lexi xi patsa a mihlawutelo yimbiri ya kuhambana: lomu ka lowu wa kusangula, Abrahama, i khala hi ku wona a kuhlwela ka kutatiseka ka xitsumbiso (12,1-3) xa pswalo wa hombe (vv. 1-6). Loku Nungungulu a engeta a tiyisa a xitsumbiso xalexo, Abrama i lo kholwa ka Hosi (v. 6).

Lowu wa wumbiri (vv. 7-21) wu alakanyisa a ximaho xa kale hi tlhelo ga xivumelwano (kudawa ka zihari), xi mahilweko xikari ka Nungungulu na Abrahama. ▼ 15,1. Cw. Dt 33,29; Sl 28,7. ▼ 15,2. Cw. Mv 7,5. ▼ 15,5. Cw. 12,1-4; Dt 1,10; Vh 11,12. ▼ 15,6. Cw. Rm 4,1-25.3.9.18.22; Gl 3,6; Tg 2,23. ▼ 15,7. Cw. 11,31.

15,10. Kaleloko, le ka matiko ya le Mutsuwuka-gambo, ku wa hi ni ximaho xa kona wutsumbu, kasi ku tiyisa a xivumelwano xikari ka vanhu vambiri. A munwe ni munwani ni wa vona i wa avanyisa a xipanze hi laha xikari; hi nzhako i wa hunza laha xikari ka zipanze lezo, na a kombela ka nungungulu wakwe kasi ku mu nyika a kufa ka kufanana, loku a wa nga ta tatisa a kuhlambanya kakwe. Kota lezi hi nzhako zi ta nga woneka (v. 17), Nungungulu wutsumbu, a kombisiwako hi tlhelo ga nzilo, i hunza hi xikari ka zipanze za zihari lezo (Jr 34,18-19).

43

G ENESISI

*A HOSI yi te ngalo ka Abrama: «Zi tive khwatsi lezaku a vana va pswalo wa wena va tava valuveli a tikweni legi gi nga hiko gabye, va taya khoza; va ta xaniswa 400 wa malembe; 14*kanilezi a mufumo lowo wu ta nga va khozisa, nzi ta wu lamula; ni nzhako ka lezo, va ta huma ni titshomba ta kutala. 15Kanilezi, wena u taya ka vararu va wena hi kurula; u ta lahliwa na u khosahele. 16Hi ka xizukulwana xa wumune, va ta wuya kambe lomu: hakuva a kuonha ka vaAmori a ku se nga chikela magumo ya kona. 17Laha kuphumeni ka gambo, ku wa hi kona a munyama, ku lo woneka a refu ga musi ni kungangamela ka nzilo zi nga hunza xikari ka zipanzana lezo.

18 Lego siku a HOSI yi lo maha xivumelwano na Abrama, yiku ka yena: «Nzi nyika ka pswalo wa wena legi tiko, kusukela congweni wa le Gipite kala gi chikela a congweni wa hombe wa Eufrate, 19*a tiko ga vaKeni, ga vaKenizi, ga vaKademoni, 20ga vaHiti, ga vaPerizi, ga vaRefayime, 21 ga vaAmori, ga vaKanani, ga vaGirigaxi ni ga vaJebusi».

13

Agari ni kubelekwa ka Iximayeli – Makunu Sarayi, a sati wa Abrama, 16 i wa nga mu pswalelangi nwana. Na yena i 1

wa hi ni nanza gakwe ga xisati ga muGipite, a vito gakwe hi Agari. 2*Sarayi i te ngalo ka Abrama: «Cuwuka, makunu a HOSI yi nzi tsonile a kubeleka; enghena ndlwini ya nanza legi ga mina ga xisati; kutani nzi ta kuma nwana hi ka gona».

Abrama i lo vumela a mawonela ya Sarayi. 3Sarayi, a sati wa Abrama, i lo teka Agari, a muGipite a nanza gakwe ga xisati, i lo gi nyikela ka Abrama a nuna wakwe, a kuva sati wakwe, laha Abrama

G N 16

na a tshamile lomo Kanani a khume ga malembe.

4 *I lo enghena ndlwini ya Agari, na yena i lo xura nyimba; ni laha a nga wona lezaku i xurile nyimba, i lo kanyisa a muzinza wakwe.

5 Sarayi i te ngalo ka Abrama: «A ti wele hehla ka wena a tingana leti ti nzi xanisako hi kota ya wena; mina wutsumbu nzi ku nyikile a nanza ga mina ga xisati; lezi gona gi wonako lezaku gi xure nyimba, go sangula ku nzi chepeta; ngha a HOSI yi lamula xikari ka mina na wena». 6Abrama i lo hlamula Sarayi, aku ngalo: «Zi tive lezaku a nanza ga wena ga xisati gi le mandleni ya wena; maha ka gona lezi u zi ranzako». Zonake, Sarayi i lo khoma Agari hi tihanyi, na yena i lo tsutsuma mahlweni kakwe.

7 A ngilozi ya HOSI yi lo mu kuma Agari kusuhani ni xibuka xa mati lomu xiwuleni, hi ndleleni ya kuya le Xure.

8 Yona yi te ngalo ka Agari, a nanza ga xisati ga Sarayi: «Uta hi kwihi? Uya kwihi?». Yena i lo hlamula, aku: «Nzo tsutsuma mahlweni ka muzinza wa mina Sarayi». 9A ngilozi ya HOSI yi te ngalo ka yena: «Tlhelela ka muzinza wa wena, uya ti koramisa mahlweni kakwe».

10> A ngilozi ya HOSI yi te ngalo kakwe: «Nzi ta anzisa nguvu a pswalo wa wena, laha kaku a nga kona a ta nga zi kota ku wu hlaya.» 11*Hi nzhako, yi lo engeta, yiku ka yena: «Cuwuka, u xure nyimba, u ta beleka nwanana, u ta chula vito gakwe aku hi Iximayeli; hakuva a HOSI yi zwile a kuxaniseka ka wena.

12 * Yena i ta ku khwatsi i hlolwa xikari ka vanhu,

15,13. 400 wa malembe i ntsengo lowu a va ka Israeli va nga tshama le Gipite (Mv 7,6; Bs 47,22).

Kanilezi ku kona a kuhambana lomu ka v. 16, lomu ku wuliwako hi ka xizukulwana xa wumune: a mune wa zizukulwana zi ringana a xikhati lexi a va ka Israeli va tshamileko le Babuloni. Hambu zi hi tano, i Nungungulu a rangelako a matimu ya vanhu vakwe. Lomu ka Ek 12,40 ku wulawuliwa hi 430 wa malembe (Ek 6,14-27; Ez 4,5; Mv 7,6; Gl 3,17).

15,14-17. A nzilo lowu wu relelako xikombiso xa Nungungulu, loyi a vumelako a muphahlo (1Th 18,30-39).

15,19-21. A mixaxameto ya tixaka ta vanhu ya ku kota lowu yi kumeka nguvu lomu ka TK. Hi tixaka leti a va ka Israeli va ta nga ti hlula (5,1-32; Ek 3,8; 34,11; Dt 7,1-4).

16,2. A milayo ya le Mezopotamiya, lowu wu tsalilweko lomu ka papilo ga Hamurabi, i wa yimela a kuteka a sati munwe ntsena; kanilezi a wanuna i wa vumeliwa a ku teka a sati wa wumbiri, loku loyi wa kuranga a hi ngonwa. A sati loyi wa ngonwa i wa zi kota ku nyikela a nanza gakwe ga xisati ka nuna wakwe, kasi gi mu pswalela vana. Abrahama i lo vumela a lanzulo lowu wa wumbiri, wu nga vumeliwa hi nayo wa tiko gakwe (Gl 4,22-24).

16,4-7. A ka mhaka leyi, Abrahama na Sara va lanza a nayo wa Hamurabi, wu nga wula lezaku ngha gi tsongahatiwa a nanza legi gi wa ta nga xura nyimba ni hosi ya gona, loku gi vukela a sati loyi wa xiteko wa ngonwa. ▼ 16,10. Cw. 9,9; 17,2.

16,11. A vito ga ku Iximayeli, hi xiHeberu, gi tlhamusela ku ngalo, “Nungungulu wa ingisa”.

16,12. Yena i ta ku khwatsi i hlolwa xikari ka vanhu . Lezi zi kombisa a tshamela ga wunghwazi ga Iximayeli ni vana wakwe. Vona va ta nzulanzula lomu xiwuleni, na va ranza nguvu a kutlhatlheka kabye ni ku phanga a vaenzi.

G N 17

G ENESISI

a canja gakwe gi ta vukela vontlhe; ni canja ga vontlhe gi ta vukela yena; na yena i ta aka xikari ka vamakabye vakwe».

13 *Zonake, Agari i lo vitana HOSI leyi yi nga wulawula naye hi vito ga ku ngalo “Ata-El-Royi”, hakuva yena i te ngalo: «Kasi a nzi mu wonangi minawu Nungungulu Loyi a nzi wonako ke?»

14 *Hilezo, a hlowo leyo yi lo vitanwa ku ngalo hi Lahayi-Royi; yi kona xikari ka Kadesi na Beredi. 15Agari i lo pswalela Abrama a nwanana; Abrama i lo chula vito ga nwanana wakwe, loyi Agari a nga mu belekela, ku ngalo hi Iximayeli.

16 Abrama i wa hi ni 86 wa malembe, a xikhati lexo Agari a nga mu pswalela Iximayeli.

A xivumelwano – *Laha Abrama a nga hi ni 99 wa malembe, a HOSI 17 yi lo woneka ka Abrama, yiku ngalo 1

kakwe: «Hi mina Nungungulu wa Ntamu wontlhe; famba mahlweni ka mina na u lulamile. 2>Nzi ta maha a xivumelwano xikari ka Mina na wena, nzi anzisa a pswalo wa wena kala kupinzuka».

3 Abrama i lo khizama a koramisa a nghohe yakwe, na Nungungulu i lo wulawula naye, aku: 4«Cuwuka, a xivumelwano xa mina zinwe na wena hi lexi: U tava raru wa tixaka ta tsanza-vahlayi ta vanhu. 5*A vito ga wena gi nga ha tava Abrama, kanilezi gi tave Abrahama, hakuva nzi ta ku maha a raru wa tixaka tinyingi ta vanhu. 6Nzi ta anzisa nguvu a pswalo wa wena, nzi maha matiko ha wena, ni tihosi ti ta huma hi ka wena.

7 Nza yimisa a xivumelwano xa mina zinwe na wena, ni ka pswalo wa wena

44

anzhako ka wena ni ka zizukulwana za wena, xi tava xivumelwano xi nga gumesiko; hi kota ya xona, nzi tava Nungungulu wa wena ni wa pswalo wa wena anzhako ka wena. 8>Nzi ta nyika ka wena, ni ka pswalo wa wena anzhako ka wena, a tiko legi u nga muluveli ka gona, a tiko gontlhe ga Kanani gi tava tiko ga nwina kala kupinzuka; nzi tava Nungungulu wabye».

A wukwera – 9Nungungulu i te ngalo ka Abrahama: «U ta hlayisa a xivumelwano xa mina, wena ni pswalo wa wena, anzhako ka wena ni ka zontlhe zizukulwana za ha tako. 10*Lexi hi xivumelwano xa mina xikari ka mina na wena, ni pswalo wa wena anzhako ka wena: Vontlhe a vavanuna va nga xikari ka nwina va ta enghena wukwera. 11Mu tava mikwera, mu susa a dewu ga le magumo ka nyama ya nwina, ku tava xifungo xa xivumelwano xikari ka mina na nwina. 12Loye a nga ni ntlhanu wa masiku ni manharu xikari ka nwina i tava kwera, vontlhelele vavanuna va zizu kulwan a za nwin a , loyi a belekelweko lomu ndlwini, ni loyi a xavilweko hi mali, ni ka valuveli vontlhe va nga hiko va pswalo wa wena. 13I ta kuva kwera yena loye a belekelweko lomu ndlwini ya wena ni loye a xavilweko hi mali; a xivumelwano xa mina xi tava nyameni ya nwina, xiva xivumelwano xi nga gumesiko. 14A wanuna loye a nga khuna, a nga hiko kwera hi dewu ga nyama ya magumo kakwe, loye munhu i ta suswa xikari ka va ka kabye, hakuva i tshovile a xivumelwano xa mina».

16,13. Ata-El-Royi, lezo hi ku ngalo, “Wena u Nungungulu loyi a nzi wonako”. Agari i wa kholwa, a ku khwatsi vontlhe a vanyapanze, lezaku a munhu i wa nga zi koti ku wona Nungungulu a simama a hanya (32,31; Ek 3,6; 33,20-23; Dt 5,24; Vl 13,22-23). Makunu wa hlamala nguvu hi kuva a wonile Nungungulu, zonake a nga bayisiwi hi kungangamela ka wukulu gakwe.

16,14. Hlowo ya Lahayi-Royi, lezi hi ku ngalo, “hlowo ya Nungungulu a hanyako, loyi a nzi wonako”. Zi wa ta koteka lezaku Lahayi-Royi a hi nungungulu a nga khozelwa hi vanhu va wutshamu; kanilezi makunu Lahayi-Royi ku wuliwa a Nungungulu wa va ka Israeli, Loyi a wonako ni ku tiva a zilo zontlhe (24,62; 25,11).

17,1. Nungungulu wa ntamu wontlhe. Hi xiHeberu, “El-Xadayi”. I vito gi nyikilweko a Nungungulu wa lisine, xikhatini xa vanyapanze (43,14; 48,3). Laha na va tirisa a vito legi, va a alakanya lezaku Nungungulu i tsumbekile xontlhe xikhati ka lezi a nga hlambanya. Laha hi kuma a xivumelwano xiswa (15,7-21), kota xikombiso xa liranzo la mahala ni la pinzukelwa la Nungungulu ka vanhu va ta nga humelela hi ka Abrahama (28,3; 35,11; 48,4; 49,25; Ek 6,3). ▼ 17,2. Cw. 9,9; 15,18.

17,5. Abrahama… a raru wa tixaka ta tsanza-vahlayi ta vanhu. A vito giswa legi a nyikilweko gona gi tiyisa a ntiro wakwe wa muswa ni xitsumbiso xa Nungungulu (cw. 12,1-4; 13,14-17; 15,5-21; Ne 9,7; Rm 4,11.16-17; Gl 3,17). ▼ 17,8. Cw. Vh 11,9.16.

17,10-14. A wukwera legi gi wa mahiwa hi tixaka ta kutala ta vanhu. A ka vaHeberu, gi wa hi xikombiso xa xivumelwano ni Nungungulu, a ku khwatsi hi lezi a wura ga nyazime gi nga hi zona xikhatini xa Nowa (9,9-17). Vona va wa gi maha anzhako ka ntlhanu wa masiku ni manharu ya kubelekiwa ka nwanana, kasi yena i wa ta zi kota ku lumba a wuhlengeli ga wukholwa, ga xivumelwano ni Nungungulu ni ga zitsumbiso. A vaprofeti va wa ta wulawula nguvu hi kulaveka ka “wukwera ga mbilu” (Ek 6,12; 12,44.48; Lv 12,3; Dt 10,16; Jr 4,4; Lk 1,59; 2,21; Mv 7,8; Rm 2,25-29; 4,11; Fl 3,5; Kl 2,11).

45

G ENESISI

Abrahama a tsumbisiwa nwana – 15 *Nungungulu i te ngalo ka Abrahama: «Sarayi, a sati wa wena, u nga ta ha mu vitana hi vito ga Sarayi, kanilezi a vito gakwe i tava Sara.

16 Nzi ta mu katekisa, hi ka yena nzi ta ku nyika a nwana; nzi ta mu katekisa, a maha mamani wa matiko, a tihosi ta vanhu ti ta huma hi ka yena».

17> Zonake, Abrahama i lo khizama a koramisa a nghohe yakwe, a hleka, aku ngalo mbilwini yakwe: «A wanuna loyi a nga ni 100 wa malembe i ta beleka ke?

Na yena Sara loyi a nga ni 90 wa malembe i ta beleka ke?». 18Hi kulanzela, i te ngalo ka Nungungulu: «A hanye Iximayeli mahlweni ka wena!».

19> Nungungulu i lo mu hlamula, aku: «Ahihi! Sara, a sati wa wena, i ta ku belekela a nwana, u ta mu chula vito gakwe ku hi Izaki; nzi ta maha a xivumelwano xa mina na yena, ni ka pswalo wakwe anzhako kakwe, xi tava xivumelwano xi nga gumesiko. 20Kambe nzi ku zwile hi tlhelo ga Iximayeli; cuwuka, nzi ta mu katekisa nzi anzisa pswalo wakwe, wu anza nguvu, yena i ta beleka a 12 wa tihosana, nzi ta maha ha yena a tiko ga hombe. 21>Kanilezi nzi ta yimisa a xivumelwano xa mina na Izaki, loyi u ta nga pswalelwa hi Sara hi xikhati xalexi a lembe gi tako». 22 Laha Nungungulu na a mbhetile ku wulawula na Abrahama, i lo nyamalala mahlweni ka Abrahama.

23 Abrahama i lo teka Iximayeli a nwana wakwe, ni vontlhe lavo va belekelweko laha mutini wakwe, ni vontlhe lavo va xavilweko hi mali, a vavanuna vontlhe va muti wa Abrahama, i lo va maha mikwera galego siku, kota kulaya ka Nungungulu.

G N 18

Abrahama i wa hi ni 99 wa malembe siku lego a nga engheniswa wukwera. 25>Iximayeli a nwana wakwe i wa hi ni 13 wa malembe a siku lego a nga engheniswa wukwera. 26A siku galego i lo mahiwa kwera Abrahama, na Iximayeli a nwana wakwe. 27A vavanuna vontlhe va muti wakwe, va belekelweko lomu ndlwini, lava va xavilweko hi mali ka vamatiko, va lo mahiwa mikwera zinwe naye.

24

A vapfhumba vanharu – *A HOSI 18 yi lo woneka ka Abrahama le mikuhlwini ya le Mambre, khwatsi hi lezi 1

a nga tshamile laha nyangweni ya tenda gakwe laha munwini. 2*Abrahama i lo tlakusa a mahlo, a wona a vavanuna vanharu na va yimile kusuhani kakwe, ni laha a nga va wona, i lo suka hi laha nyangweni ya tenda a tsutsuma ku va khinga, i lo khizama a koramisa a nghohe, 3*aku ngalo: «Hosi ya mina, loku nzi kumile thomo mahlweni ka wena, u nga hunzi, na u nga enghenangi ndlwini ya nanza ga wena. 4Nzi vumele lezaku nzi neha a mati matsongwani, mu hlamba mikonzo ya nwina, mu humula lahasi ka sinya. 5Nzi ta neha xikhenwana xa xibaba, mu tiyisa a ntamu wa nwina; zonake mu ta hunza, kota lezi mu chikeleko ka nanza ga nwina». Vona va lo hlamula, vaku ngalo: «Hi zona, maha kota lezi u wulileko».

6 Abrahama i lo hatlisa aya ka Sara lomu ndlwini, aya ku ngalo: «Hatlisa u hakasela makumambiri ya tilitro ni yinwe ta mapa, u maha zibaba u woca laha ka livunzi». 7Hi kulanzela, i lo tsutsuma aya ntlhambini aya gula a role ga kuolovana ga kusaseka, i lo nyika nanza kasi gi hatlisa ku gi sasisa. 8I lo teka matega ni masi, ni role legi a nga gi sasisile, i lo zi veka mahlweni kabye. I lo yima

17,15. A ku khwatsi hi lezi zi mahilweko ka Abrahama, a kuciciwa ka vito ga Sara ku kombisa a ntiro wa lisima wu nyikilweko hi Nungungulu. A vito ga ku Sara kutani Sarayi gi tlhamusela lezaku “muzinza”, hakuva yena i tave mamani wa tihosana. ▼ 17,17. Cw. 18,12; 21,6-9. ▼ 17,19. Cw. Gl 4,23.29. ▼ 17,21. Cw. 18,14; Rm 9,7. ▼ 17,25. Cw. 16,16.

18,1-15. A ka mavesi lawa, ku sangula a xinwani xipanze, xi wumbiwako hi matimu hi tlhelo ga Abrahama na Loti (zip. 18–19). A ka xigava lexi xa kusangula Nungungulu i vuxeta a xitsumbiso xa ku nyika Abrahama na Sara a nwana. Kanilezi vona, hi wumbiri, va wa khosahele; hikwalaho, a mhaka leyi yi lo hlekisa Sara. A “kuhleka” loko ku wa ta tumbunuxa a vito ga nwana (kuhleka = Izaki). A xirewukiso lexi xi mahilweko hi Nungungulu lomu ka TK xi ta va xiwonelo ka zinwani lomu ka TG, zi mahilweko nguvunguvu ka Izabeli na Mariya (cw. Lk 1,5-25.26-38).

18,2. I lo wona a vavanuna vanharu na va yimile kusuhani kakwe . Ku khwatsi i Nungungulu, a ti wonekelisako hi tshamela ga wumunhu, na a hi zinwe ni vanhu vambiri, lava va nga le Sodoma ni le Gomora. Hi xigelo lexo, a hlawutela wu kumeka na wu wulawula hi munhu munwe (Nungungulu) kutani hi vanhu va kutala (vanharu). A vateyologo va ku kari va Bandla va wonile a vanhu lavo vanharu kota xikombiso xa Wunharu ga Kubasa (cw. Jh 14,23; Vh 13,2).

18,3. Abrahama i lo wulawula ni munhu loyi wa lisima xikari ka vona vanharu, loyi a nga ringaniwa hi ku vumela a ku amukeliwa.

G N 18

G ENESISI

mahlweni kabye laha hasi ka sinya, vona na va kari vaga. 9Vona va lo mu wutisa, vaku: «I kwihi Sara sati wa wena ke?».

Yena i lo hlamula, aku ngalo: «I lomu xaxeni». 10>Munwe wa vapfhumba i te ngalo: «Hizinene, nzi ta wuya ka wena ha nwakani, ka xikhati xalexi; Sara a sati wa wena i ta ngha a hi ni nwanana». Sara i lo zizwa na hi laha nyangweni ya tenda gi nga hi nzhako kakwe. 11>Makunu Abrahama na Sara va wa hi vakale, va wa khosahele, wu wa gumesile ka Sara a mukhuwo wa vavasati. 12Sara i lo hleka lomu mbilwini yakwe, aku: «Lezi makunu nzi khosaheleko nza ha tava ni kunengela xana? Ni nwinyi wa mina i khosahele kambe». 13A HOSI yi lo wutisa Abrahama, yiku: «Hi kuyini Sara a hlekako, a wula ku ngalo: “Ina lisine nzi ta zi kota a ku beleka nwana lezi nzi kumbileko ke?” 14>Kasi xi kona a xilo xi tsanzako HOSI ke? Hi xikhati xi yimisilweko, nzi ta wuya kambe ka wena ha nwakani; Sara i tava ni nwanana».

15 Zonake Sara i lo kaneta, aku: «A nzi hlekangi», hakuva i wa chava. Kanilezi yena i te ngalo: «Futsi, u hlekile».

Mukombelo wa Abrahama – 16 A vavanuna lavo va lo suka va kongoma Sodoma. Abrahama i lo famba navo a va heleketa. 17>A HOSI yi te ngalo: «Nzi ta fihlela Abrahama lezi nzi ta nga zi maha ke? 18>Lezo Abrahama a ta ngava tiko ga hombe ga ntamu hakunene, a matiko wontlhe ya misava ma ta katekiswa hi kota ya yena.19Hakuva nzi mu hlawulile lezaku i ta laya a vana vakwe, ni ngango wakwe anzhako kakwe, kasi va hlayisa a ndlela ya HOSI, va maha kululama ni zinene; kala a HOSI yi mu nyika lezi yi mu tsumbisileko zona».

20 A HOSI yi lo engeta, yiku: «Kota lezi a huwa ya le Sodoma ni Gomora yi nga ya hombe, ni lezaku a zionho zabye za tshisa; 21nzi ta relela nziya wona lezaku hakunene va mahile zontlhe kota lezi a kurila ku chikeleko ka mina; ni loku zi nga hi lezo, nzi taya zi tiva. 22A vavanuna va lo fulara va kongoma Sodoma; Abrahama i wa ha yimile mahlweni ka

46

HOSI. *Abrahama i lo tshinela kusuhani, i te ngalo: «U ta lovisa khatiginwe a valulamileko ni va nga lulamangiko ke? 24Xana loku va hi kona lomu doropeni a 50 wa valulamileko, hakunene u ta gi lovisa, u nga tsetseleli wutshamu hi kota ya valulamileko lavo va 50 xikari kabye ke? 25Ngha lezo zi nga hi ka wena a ku maha lezo, a ku lovisa valulamileko ni va nga lulamangiko. A mulamuli wa tiko a nga ta tsema timhaka hi nongameto ke?».

26 A HOSI yi te ngalo: «Loku nzi kuma le Sodoma 50 wa valulamileko, nzi ta tsetselela a doropa lego hi kota ya vona lavo». 27Abrahama i lo simama, aku ngalo: «Hakunene, nzi tiyile ku wulawula ni Hosi ya mina, mina loyi nzi nga tshuri ni khuma ntsena, nzi ta simama ku wula.

28 Kutani ku ta vumaleka a ntlhanu xikari ka lavo va lulamileko va 50; wena a ta lovisa a doropa gontlhe hi kuvumaleka ka va ntlhanu ke?». A HOSI yi lo hlamula, yiku: «Nzi nga ta gi lovisa, loku nzi kuma kona a 45 wa valulamileko». 29Abrahama i lo engeta a wulawula naye kambe, aku: «Ahati loku ku kumiwa lomu vo hunza a 40?». A HOSI yiku ngalo: «Nzi nga ta maha nchumu hi kota ya lava va 40».

30 Abrahama i lo engeta, aku: «Ngha Hosi ya mina yi nga zangari, loku nzi engeta ku wulawula: Ahati loku ku kumiwa lomu 30 wa valulamileko?». A HOSI yi lo hlamula, yiku: «Nzi nga ta maha nchumu loku nzi kuma 30 wa valulamileko».

31 Abrahama i lo simama, aku ngalo: «Cuwuka, nzi tiyile ku wulawula ni Hosi: Kutani loku ku kumiwa 20 wa valulamileko?». A HOSI yi lo hlamula, yi ku ngalo: «Nzi nga ta gi lovisa hi kota ya lavo va 20 wa valulamileko». 32Abrahama i te ngalo kambe: «Ngha a Hosi ya mina yi nga zangari, nzi ta wulawula khatiginwe basi: Ahati loku ku kumiwa a va khume?». A Hosi yi lo hlamula, yiku: «Nzi nga ta gi lovisa hi kota ya lavo va khume valulamileko».

33 A HOSI yi lo suka yi famba, laha yi nga mbhetile ku wulawula na Abrahama; yenawu Abrahama i lo tlhelela kaya kakwe.

23

▼ 18,10. Cw. 15,2-4; 17,15-21; Rm 9,9. ▼ 18,11. Cw. Rm 4,19; Vh 11,11-12. ▼ 18,14. Cw. Jr 32,17; Mt 19,26. ▼ 18,17. Cw. Jh 15,15. ▼ 18,18. Cw 12,3; Mv 3,25.

18,23-33. Abrahama i kombisa a kutiya ka hombe, na a wutisa Nungungulu lezaku zi kotekisa kuyini aku a wakululama a lova hi kota ya muonhi. Lowu i hlawutelo wa ku dlunyatisa a lisima la ku kombela ka vanhu va nene mahlweni ka Nungungulu; kanilezi wu lo dlunyatisa kambe a nongameto wa Nungungulu, lowu wu kombisiwako hi tlhelo ga kutsetselela. Leyi i mhaka ya kukombela ka loyi wa kululama hi tlhelo ga loyi a nga lulamangiko, leyi yi kumileko a kutatiseka ka yona ka kumbhelela lomu ka muphahlo wa Kristu laha xihambanwini (Ms 16,22; Jr 5,1; Ez 22,30; Rm 3,5-6).

47

G ENESISI

Kuhahlulwa ka Sodoma – *A tingilozi timbiri ti lota Sodoma 19 laha gambweni; Loti i wa tshamile laha 1

nyangweni ya doropa. Laha na a ti wona, i lo suka a ti khinga; a korama lahasi. 2I te ngalo ka tona: «Cuwukani, tihosi ta mina, ma nga hambukani mu enghena ndlwini ya nanza ga nwina, mu tshama kona wusiku legi, mu hlamba mikonzo ya nwina. Mu ta vuka ni mixo mu khoma ndlela ya nwina mu famba». Tona ti te ngalo: «Ahihi, hi ta tshama laha handle».

3 Kanilezi Loti i lo ti khongotela nguvu, zonake ti lo hambukela ka yena, ti enghena lomu ndlwini yakwe. I lo ti mahela zakuga, a bhika xibaba xi nga hiko na khanzelo, tiga.

4 Kanilezi, na va nga se etlela, a vavanuna va doropa, a vanhu va le Sodoma, va lota ranzela a yindlu, vatsongwani ni vahombe, na vata hi matlhelo wontlhe, 5*va lo vitana Loti, vaku kakwe: «Va kwihi a vavanuna lava va enghenileko ndlwini ya wena wusiku legi ke? Va humese kasi ha va tiva». 6Loti i lo huma aya ka vona le nyangweni, i lo vala livati lenzhako kakwe, 7aku ka vona: «Vamakabye, nza mu kombela nguvu lezaku mu nga onhi kota lezi.

8 *Cuwukani, nzi na ni vanhwana vambiri lava va nga tivangiko wanuna; ngha mina nzi humesa vona, mu maha kuranza ka nwina ha vona; kanilezi ka lava vanhu mu nga mahi nchumu ka vona; kota va tileko nzhutini wa langwa ya yindlu ya mina».

9 Va lo mu hlamula, vaku: «Suka laha!». Va engeta, va ku ngalo: «Loyi munhu i tile ku ta luvela lomu, i lava ku hi lamula; makunu hi ta xanisa nguvu wena a ku hunza vona». Va lo tsimbeketa Loti, na va tshinela ku tshova livati.

10 Kanilezi a vavanuna lavo vambiri va lo nawuluta a mandla yabye, va lo

G N 19

enghenisa Loti lomu ndlwini, va vala livati. 11Zonake, va lo va maha zikhumu a vanhu vontlhe lava va nga hi laha nyangweni ya yindlu, a vatsongwani ni vahombe, kasi va nga zi koti ku kuma a nyangwa.

Loti a pona kulovisiwa – 12A vavanuna vambiri va ku ngalo ka Loti: «Vanhu vangani u nga navo laha kusuhani ke?

Vamwane va wena, a vana va wena, a vanhwana va wena, ni vontlhe lavo va nga va wena va humese ka legi doropa». 13Hikwalaho, hi ta lovisa legi wutshamu, hakuva ya hombe a huwa yi chikeleko ka HOSI Nungungulu hi kota ya vanhu lavo; a HOSI yi hi rumile a ku ta va lovisa. 14Loti i lo huma aya wulawula ni vamwane vakwe, lava va nga lava ku chada ni vanhwana vakwe, aku ka vona: «Sukani mu huma ka legi wutshamu; hakuva a HOSI yi ta lovisa legi doropa». Kanilezi a vamwane vakwe va lo alakanya lezaku yena i wa lava ku va xwanga.

15 Laha gi nga cile, a tingilozi ti lo mu hatlisisa Loti, tiku: «Suka, u teka sati wa wena, ni vanhwana va wena va vambiri lava va nga laha, kasi u nga loviswi na wenawu xikhatini xa kutsayiswa ka doropa». 16Kanilezi na a ha rivateka, a vavanuna va lo va khoma hi mandla Loti, a sati wakwe ni vanhwana vakwe, va va humesa handle ka doropa, hakuva a HOSI yi wa hi ni tipswalo ka vona.

17 Laha na va va humesile lahandle ka doropa, xinwe xa zirunwa xi te ngalo ka yena: «Tsutsuma u ponisa wutomi ga wena, u nga cuwuki nzhako, u nga yimi lomu nzhelelweni lowu; chavela xitsungeni, kasi u nga loviswi».

18 Loti i lo hlamula, aku: «Ahihi, HOSI ya mina, nza ku kombela wuxinji!

19,1-29. A likaringani leli la kale nguvu ya kuhahlulwa ka Sodoma (ni Gomora) i tlhamuselo wu nyikilweko hi vanhu hi tlhelo ga lezi zi nga sele za madoropa ya kale lawa ma nga kumeka mbhirini ya Bimbi ga Munyu (14,3). A mitsalo leyi yi lo patsiwa a kuhunza ka Abrahama na Loti hi ka wutshamu lego (10,19; 13,10; 14; 18,16) ni lezi zi nga sele za madoropa lawo. Hi ku maha loko, a Bibliya gi lo nyika a gonziselelo ya teyolojiya hi tlhelo ga xionho xa vanhu ni nongameto wa Nungungulu. A Bibliya gi tirisa a mhaka ya Sodoma ni Gomora kasi ku tlhamusela a mahanyela ya wubihi: lomu ka Is 1,10-20, Sodoma ni Gomora ziwonelo za kungalulami; lomu ka Jr 23,14, zi tlhamusela wubhayi ni wukanganyisi; Ezekiyeli (16,49-50) i wona Sodoma kota xikombiso xa matshanza ya vakufuma ni kuchepetiwa ka zisiwana; a bhuku ga Levi (18 ni 20,23) gi kombisa a madoropa lawa kota xiwonelo xa wunghwavavani ga kuhunguka ga vaKanani. A TG gi lanzele a tlhamuselo wa kufanana (Mt 11,23-24; Lk 10,12; 17,28-29; Ap 11,8).

19,5-7. …kasi ku va tiva. Mawulawulela ya wutshiva hi tlhelo ga wubhayi ga wanuna ni munwani wununa.

Hi ka vito ga Sodoma ku humelele a mhaka ya ku “sodomiya”, yi tlhamuselako a xionho lexo xikari ka vavanuna (Vl 19,22-24; Is 3,9; Rm 1,24.27; Jt 7).

19,8. A ku amukela a vapfhumba xi wa hi xikurumeto xa kubasa nguvu, ka vanhu va le Mutsuwukagambo, ku hunza a kuve ni xichavo hi vavasati. Hi xigelo lexo, Loti i wa lava ku nyikela a nhwana wakwe, kasi ku ponisa a wudzunzo ga vapfhumba vakwe (2Pd 2,6-9).

G N 19

G ENESISI

A nanza ga wena gi kumile a thomo mahlweni ka wena, u kombisile a tipswalo ta wena hi ku hlayisa a wutomi ga mina; kanilezi, a nzi zi koti ku tsutsumela xitsungeni, hakuva a khombo gi nga nzi kuma na nzi nga se chikela leyo, zonake nzifa. 20*Cuwuka, a doropa legiya ga kusuhani ka kuva nzi chavela ka gona; gona gitsongwani. Nzi vumele lezaku nziya ka gona. Gitsongwani nguvu! Nzi ta ponisa a wutomi ga mina. 21A xirunwa xi lo mu hlamula, xiku: «Nza ku vumela ka mhaka leyo, nzi nga ta lovisa a doropa lego u gi wulako. 22Kanilezi, hatlisa u chavela ka gona, hakuva nzi nga ta maha nchumu na u nga se chikela ka gona. Hi kota ya lezo, a vito ga doropa gi lo vitanwa ku Sowari.

23 Gi te gi tsuwuka gambo, Loti na a enghena Sowari. 24*Zonake, a HOSI yi lo nisa hi le tilweni a solufa ni nzilo hehla ka Sodoma ni Gomora. 25Yi lo fuvisa a madoropa lawo ni wontlhe nkova, zinwe ni vontlhe vatshami, ni zontlhe lezi zi kulako wutshanwini lego. 26*Kanilezi a sati wa Loti i lo cuwuka nzhako, a su maha ruka ga munyu.

27 Abrahama i lo vinzuka ni mixo, aya ka wutshamu lego a nga yimile kona ni HOSI; 28*i lo cuwuka a Sodoma ni Gomora, ni tiko gontlhe ga le nkoveni, i lo wona a musi wu tuvikelako hehla na wu fanana ni musi wa nzhimbo. 29Lezo laha Nungungulu a nga lovisa a madoropa ya lomu mikoveni, i lo alakanya Abrahama, a vumela Loti ku pona kuhahlulweni loko, laha a nga lovisa a madoropa lawa Loti a nga akile ka wona.

19

48

Loti i lo suka Sowari, aya tshama xitsungeni ni vanhwana vakwe va vambiri, hakuva i lo chava ku tshama le Sowari. I wa tshama lomu kovotlweni ni vanhwana vakwe. 31*A nwana wa matewula i te ngalo ka nzisana yakwe: «Dadani wa hina i khosahele, ni lomu tikweni a ku na vavanuna va ta nga tekana na hina kota mukhuwo wa vanhu vontlhe; 32> ngone hi ta mu nwisa a vinya dadani, kasi hi fela ku etlela zinwe naye, kasi hi nga fuvisi a lixaka la dadani». 33A wusiku lego va lo nwisa a raru wabye a vinya; loyi wa nhonzwa i lo enghena, a etlela ni raru wakwe; na yena a nga tivangi nchumu laha a nga etlela ni laha a nga vuka.

34 Zonake, hi siku gi nga lanzela, loyi wa nhonzwa i te ngalo ka loyi wa nzisana: «Nzi etlele na dadani atolo; a hi engete kambe hi mu nwisa vinya wusiku legi, u enghenawu u etlela naye, kasi hi nga fuvisi a lixaka la dadani». 35Va lo mu nwisa kambe vinya raru wabye wusiku lego; i lo sukawu loyi wa nzisana aya etlele naye; i wa nga tivangi nchumu laha a nga etlela ni laha a nga vuka.

36 Zinghaho, a vanhwana va Loti va vambiri va lo xuriswa tinyimba hi raru wabye. 37*Zonake, loyi wa nhonzwa i lo beleka nwanana, a chula vito gakwe ku hi Mowabi; loye hi yena a raru wa lixaka la vaMowabi leli la ha simamako kala nyamutlha. 38Yenawu loyi wa nzisana i lo beleka nwanana, a chula vito gakwe ku hi Beni-Ami; loye hi raru wa lixaka la vaAmoni leli la ha simamako kala nyamutlha.

30

19,20-22. Sowari. A doropa lego a kale gi wa vitaniwa ku ngalo, Bela (14,2.8). gi wa kumeka hi tlhelo ga Dzonga wa Bimbi ga Munyu (13,10; Dt 34,3; Is 15,5; Jr 48,34).

19,24-25. Za koteka lezaku ku ngave ku humelele a kutsekatseka ka misava zinwe ni nzilo lowu wu humeleko hi lomu hasi, matshanwini ya kusuhani ni Bimbi ga Munyu (Dt 29,22; Is 13,9; Jr 20,16; Mj 4,6; Am 4,11; Lk 17,29; 2Pd 2,6; Jt 7).

19,26. Ruka ga munyu. I tlhamuselo wu nyikiwako hi vanhu hi tlhelo ga maribye ma fananako ni vanhu kutani zihari, ma kumekako kusuhani ni Bimbi ga Munyu. Hi mbhiri ya gona ya Mutsuwuka-gambo, ku kumeka maribye lawa ma vitaniwako ku ngalo, “sati wa Loti” ni “mbyana ya Loti”.

19,28-29. A tsayiso lowo wu alakanyiwa makhati manyingi hi vatsali va Bibliya kota xiwonelo xa kulamula ka Nungungulu: Dt 32,32; Is 1,9-10; 3,9; 13,19; Jr 20,16; 23,14; 49,18; 50,40; Mj 4,6; Ez 16,46-56; Am 4,11; Sf 2,9; Mt 10,15; 11,23; Lk 17,29; 2Pd 2,6; Jt 7; Ap 18,8-9. a hlawutelo munwani (Ho 11,8) wu wula hi tlhelo ga Adima ni Sebowimi (10,19; 14,2.8).

19,31-38. Lezi a mutsali a lavako ku zi tlhamusela hi likaringani leli wuxaka ga vaMowabi ni vaAmoni na Abrahama. Kanilezi, a va ka Israeli va wa hi ni lisima la hombe a ku hunza a vaMowabi ni vaAmoni, hakuva vona va wa hi vana va wubhayi xikari ka wuxaka (Ms 22,1-24,25; Dt 23,4-7; Ne 13,1-3). ▼ 19,32-33. Cw. 9,20-27; Lv 18,6-7.

19,37-38. Mowabi, vaMowabi. Maringano ni tlhamuselo wa vanhu va wutshamu lego, a mhaka ya ku Mowabi yi humelele hi ka yinwani ya ku “me-âb” (= loyi a humileko hi ka raru); ni mhaka ya ku Amoni yi tile hi ka leyi ya ku Beni-Ami, lezo hi ku ngalo, “vana va vanhu va mina”. A vanhu va tixaka leto va wa hanya hi tlhelo ga Mutsuwuka-gambo wa congo wa Jordani. A doropa ga Amani, zinga ga Jordaniya ga masiku ya hina, ga ha hlayisa a vito ga vaAmoni.

49

G ENESISI

Abrahama na Sara le Gerari (26,1-11) – *Abrahama i lo rura 20 laho aya mugangeni wa le Dzongeni, i lo 1

tshama xikhati xa ku kari le Gerari, xikari ka Kadesi ni Xure. 2Abrahama i lo wula hi Sara a sati wakwe, lezaku makabye wakwe, na Abimeleki, a hosi ya le Gerari, i lo ruma kuya khoma Sara va mu neha ka yena. 3*Kanilezi Nungungulu i lo woneka ka Abimeleki hi loro ni wusiku, i te ngalo kakwe: «Wena u tafa hi kota ya loyi wasati u mu khomileko; hakuva i sati wa vambe».

4 Kanilezi Abimeleki i wa nga se tshinela ka yena; i te ngalo: «HOSI, u ta lovisa ni lava va nga hiku ni nanzu ke?».

5 Abrahama a nga wulangi ka mina lezaku loyi makabye wakwe ke? Na yenawu, wasati, a nga wulangi ka mina lezaku makabye wa Abrahama ke? Nzi mahile lezi zilo hi kululama ka mbilu ya mina ni kubasa ka mandla ya mina».

6 Nungungulu i te ngalo kakwe le norweni: «Nza zi tiva lezaku u mahile lezo zilo hi kululama ka mbilu ya wena; hikwalaho, nzi mahile lezaku u nga nzi onheli; hi kota ya lezo, a nzi ku vumelangi a kuva u mu henya.

7 *Hikwalaho, tlhelisa a sati loyi ka nuna wakwe, hakuva yena muprofeti, i ta ku kombelela u hanya; kanilezi loku u nga mu tlhelisi, zi tive lezaku wena u tafa futsi ni vontlhe va ka nwina».

8 Abimeleki i lo vuka ni mixo, i lo vitana wontlhe malanza yakwe, a ma byela tontlhe leti timhaka; ni wontlhe ma lo chava nguvu. 9Hi kulanzela, Abimeleki i lo vitana Abrahama, aku ngalo kakwe: «U hi mahele yini ke? Nzi onhile yini ka wena, kasi u neha a tsayiso wa hombe ka mina ni mufumo wa mina ke? Ngha u nga nzi mahelangi lezi u nzi maheleko».

10> I lo engeta, aku: «U wa xuva yini loku u mahile lezi ke?».

11 Abrahama i lo hlamula, aku ngalo: «Nzi wa alakanya lezaku ku hava kuchava

G N 20-21

Nungungulu ka legi wutshamu ni lezaku va ta nzi daya hi ku fela a sati wa mina.

12 Kanilezi lezaku makabye wa mina, lelo lisine, hakuva i nwana wa dadani wa mina, kanilezi a nga belekwi hi mamani wa mina, lezo i lo maha sati wa mina.

13 Loku Nungungulu a nzi mahile munzulanzuli hi le ndlwini ya dadani wa mina, nzi te ngalo kakwe: “Legi hi wuxinji u ta nga mahela mina ka matshamu wontlhe lawo hi ta ngaya ka wona, wula ha mina, uku: “Loyi makabye wa mina”».

14 Abimeleki i lo teka tiyivu, tihomu ni malanza ya xinuna ni ya xisati, a nyika Abrahama, a tlhelisa Sara a sati wakwe.

15 Abimeleki i te ngalo: «A tiko ga mina gi le ntanwini wa wena; wa zi kota ku aka laho u ku ranzako».

16 *A ka Sara i te ngalo: «Cuwuka, nzi nyikile ka makabye wa wena a 1.000 wa zigerengere za siliva: zona zi tava ka wena a ku khwatsi i vewu kuwoneni ka vontlhe lavo u hanyako navo, lezaku u basisilwe ka zontlhe lezi».

17> Abrahama i lo kombela ka Nungungulu, na Nungungulu i lo hanyisa Abimeleki, a sati wakwe ni malanza yakwe ya xisati; va lo tlhela va beleka, 18 hakuva a HOSI yi wa valile hakunene wontlhe a marumbu ya yindlu ya Abimeleki hi kota ya Sara, a sati wa Abrahama.

A kubelekiwa ka Izaki – A HOSI yi 21 lo alakanya Sara kota lezi yi nga wulile ka yena, yi lo maha ka yena kota 1

lezi yi nga mu tsumbisile. 2>Sara i lo xura nyimba, a pswalela Abrahama a nwanana na a kumbile, kotisa a xikhati lexo Nungungulu a nga xi wulile ka yena.

3 *Abrahama i lo chula a nwana loyi a nga belekelwa hi Sara lezaku hi Izaki.

4> Abrahama i lo enghenisa a wukwera a nwana wakwe, na a ha hi ni ntlhanu wa masiku ni manharu, kota lezi Nungungulu a nga mu layile.

20,1-18. I hlawutelo wa kufanana ni lowu wa 12,10-20 (cw. tlhamuselo): Abrahama i kuma a zikarato, hakuva a sati wakwe i wa naveliwa hi varangeli va lomu a nga hunza ha kona (26,1.3.6-11). Hambu zi hi tano, a kuenghena ka nyapanze loye lomu tikweni ga ku kari ku wa hi “xibuka xa zikatekiso”, kota lezi a nga sina a byelilwe lomu ka 12,1-3.

20,3. A loro i ndlela yi tirisiwako nguvu lomu ka Bibliya kasi ku kombisa lezaku Nungungulu wa vikela a vanhu (21,12.14; 22,1-3; 28,12; 31,11.24; 37,5.9; 46,2; Ms 12,6; 22,8-9.19-20; Dn 2,1; Mt 1,20; 2,13).

20,7. Muprofeti. Abrahama i vitaniwa lezaku “muprofeti”, hakuva mutlhanganyisi xikari ka Nungungulu ni vanhu. Hikwalaho, a mukombelo wakwe wu na ni ntamu wa hombe (Tg 5,16). ▼ 20,10. Cw. Gl 4,30.

20,16. Zi tava ka wena a ku khwatsi i vewu …, lezo hi ku ngalo, u ta tlheliselwa a wudzunzo ni ku kombisa lezaku a wunene ga wena gi hlayisilwe. Cw. 1Ko 11,4-6. ▼ 20,17-18. Cw. 39,5; 2Th 20,5. ▼ 21,2. Cw. 17,15-19; 18,9-15; Vh 11,11.

21,3-6. A vito ga Izaki, hi xiHeberu, gi tlhamusela ku ngalo “kuhleka”, kutani, “loyi a nehako a litsako”.

Hakunene, yena i nwana wa xitsumbiso xa kale (12,1-3), loyi a tatako Abrahama na Sara hi litsako (v. 6). Cw. 18,9-13. ▼ 21,4. Cw. 17,10-14; Lk 2,21.

G N 21

G ENESISI

Abrahama i wa hi ni 100 wa malembe a xikhati lexo a nga belekwa Izaki a nwanana wakwe.

6 Sara i te ngalo: «Nungungulu i nzi tsakisile, ni vontlhe lava va ta nga zizwa va ta tsaka na mina». 7I lo engeta, aku: «Hi mani a nga wula ka Abrahama lezaku Sara i ta anwisa a vanana ke? Hambu zi hi tano, nzi mu belekele a nwana wukhosaneni gakwe».

5

Agari na Iximayeli va hlongolwa – 8>A nwanana i lo kula, i lo lumulwa; Abrahama i lo maha mubuzo wa hombe a siku lego a nga lumulwa Izaki. 9Sara i lo wona a nwanana wa Agari a muGipite, loyi a nga pswalele Abrahama, na a kari a hlakana. 10*A wula lezi ka Abrahama: «Hlongola a nanza legi ga xisati ni nwana wa gona; hakuva a nwana wa khumbi a nga na kuga tshomba zinwe ni nwana wa mina Izaki».

11 A gezu lego gi lo mu tsanwisa nguvu Abrahama hi kota ya nwana wakwe Iximayeli. 12>Kanilezi Nungungulu i te ngalo ka Abrahama: «Ngha lexi xi nga ku tsanwisi hi kota ya mufana ni khumbi ya wena; ingisa zontlhe lezi Sara a ku byelileko; hakuva hi ka yena Izaki ku ta nga huma a pswalo lowu wu ta nga kumbuka a vito ga wena. 13Kanilezi, na yena a nwana wa khumbi nzi ta mu maha a tiko, hakuva yenawu i nwana wa wena».

14 Hi siku gi lanzelako ni mixo, Abrahama i lo vuka, a teka kuga ni nghotso ya mati, a nyika Agari, a yi pakatsa makatleni yakwe; hi nzhako, i lo mu hlongola zinwe ni nwana wakwe;

50

Agari i lo famba a nzulanzula xiwuleni xa Berexeba.

15 Laha a mati ma nga mbhela lomu ka nghotso, i lo siya nwana lahasi ka sinya. 16I lo tsawukana naye a pfhukana wa ku kota ku hoxa ka tlhari, hakuva i wa alakanya mbilwini yakwe: «A nzi lavi ku wona a nwana wa mina ni kufa». I loya tshama hi ginwani tlhelo, a sangula a rila.

17 *Nungungulu i lozwa a gezu ga mufana; ni ngilozi ya Nungungulu yi vitana Agari, yi hi le tilweni, yiku kakwe: «Agari, xini u nga naxo ke? U nga chavi; hakuva Nungungulu i zwile a gezu ga mufana laho a nga kona. 18>Suka, u vuxa mufana, u mu khoma hi woko, hakuva nzi ta mu maha a lixaka la hombe».

19 Nungungulu i lo vulula mahlo ya Agari a wona a hlowo ya mati, aya tata a nghotso hi mati, zonake a nwisa a mufana.

20 Nungungulu i lo vikela a mufana, na yena i lo kula, a tshama xiwuleni na a hi mukhomi wa wura. 21*I lo aka xiwuleni xa le Parani, ni mamani wakwe i lo mu tekela sati tikweni ga le Gipite.

Abrahama na Abimeleki le Berexeba – 22 *Hi lexo xikhati, Abimeleki na Fikole, a murangeli wa masochwa yakwe, va lo wulaw ul a k a Abr a ha m a, va ku: «Nungungulu i na wena ka zontlhe lezo u zi mahako. 23Hikwalaho, hlambanya ka mina kwalaha hi Nungungulu lezaku u nga ta nzi tokometa mina ni pswalo wa mina; kanilezi, kota wuxinji legi nzi nga ku mahela, u ta nzi mahela gona wenawu, ni tiko legi u akileko ka gona».

▼ 21,8. Cw. 1Sm 1,24; Gl 4,22-31.

21,10-21. Maringano ni nayo wa Hamurabi, a nwana wa khumbi a nga na xiavelo xa tshomba. A kuhlongolwa ka khumbi ni nwana wa yona zi lava ku hlayisa a kurula ka ngango, loku ku juwungelwako hi tshengo. A ka mhaka leyi, ku kumeka a kutatiseka ka khungo ga Nungungulu, legi gi ta nga maha Izaki a nwana a nga ni xiavelo xa zitsumbiso za wumesiya (Rm 9,6-13). Kota lezi a nga tsumbisile, Nungungulu a nga ta tsika Iximayeli (v. 20), na Iximayeli a nga ta lahlekelwa hi liranzo la raru (25,9). A hlawutelo lowu wu wuyelela lezi zi wulilweko lomu ka 16,6-15 (Gl 4,30). ▼ 21,12. Cw. Mv 9,7.

21,17. Nungungulu i ingisile. Zinghaho, a vito ga Iximayeli gi tlhamusela ku ngalo “Nungungulu wa ingisa”. ▼ 21,18. Cw. 16,10; 17,20.

21,21. Xiwula xa le Parani, lexi xi kumekako le Nwalungu wa Sinayi, xikari ka Palestina ni Gipite (Ms 10,12; 12,16). Hikwalaho, Mupostoli Paulo i kombisa a kuyelana xikari ka Agari ni xitsunga xa Sinayi (Gl 4,24-25).

21,22-30. A hlawutelo xungetano hi Abrahama na Abimeleki wu fambelana ni lezi zi kumekako lomu ka xip. 20. A ka xipimo lexo, a hosana leyo, Abimeleki, yi wa amukela Abrahama lomu tikweni ga yona.

Lomu ka mavesi lawa, Abrahama i kumeka kota munhu wa lisima; zonake, Abimeleki a mu kombela lezaku va hanya hi xivumelwano. A hlawutelo lowu wu tlhamusela a masangulo ya vito ga doropa ga Berexeba, legi ku kumekako ka pfhuka wa 45 wa tikilometro le Dzongeni wa Hebroni. Zinghaho, a vito legi ga zi kota ku tlhamusela lezaku “hlowo ya xihlambanyo” (be’er = hlowo, ni xeba = xihlambanyo, xivumelwano: cw. vv. 24.31); za koteka kambe ku tlhamusela lezaku “hlowo ya ntlhanu ni zimbiri” (tsengo wa kubasa), hi ku alakanya a ntlhanu wa tiyivu ni timbiri leti ti nyikelweko hi Abrahama kasi ave nwinyi wa hlowo (vv. 28.30). Lomu ka matshamu ya xiwula, ku wa humelela makhati ya kutala a kulwisana xikari ka varisi hi kota ya mati ya tihlowo (vv. 25-26; 26,15-25; 31,44-45).

51

G ENESISI

Abrahama i lo hlamula, aku ngalo: «Nza hlambanya».

25 Kanilezi, Abrahama i lo sola ka Abimeleki hi kota ya hlowo leyi a malanza ya Abimeleki ma nga yi wutlile hi xikanya. 26Abimeleki i lo hlamula, aku: «A nzi mu tivi loyi a nga maha lezo; wena a wu nzi byelangi nchumu, hambu ni kuzwa a nzi zwangi kala nyamutlha lezi».

27 Abrahama i lo teka a tiyivu ni tihomu a nyika Abimeleki; vona vambiri va lo maha xivumelwano. 28Abrahama i lo veka tlhelweni a ntlhanu ni timbiri tiyivana. 29 Abimeleki i lo wutisa Abrahama, aku ngalo: «Leti tiyivana ta ntlhanu ni timbiri u vekileko tlhelweni ti tlhamusela yini ke?». 30Yena i lo hlamula, aku: «Leti tiyivana ta ntlhanu ni timbiri u ta teka canjeni ga mina, kasi tive wukustumunyu ga ku hi mina nzi nga kela leyi hlowo».

31> Hikwalaho, va lo chula lego wutshamu ku ngalo hi Berexeba, hakuva va lo hlambanya laho vona vambiri.

32 Zinghaho, va lo maha xivumelwano le Berexeba; hi nzhako, i lo suka Abimeleki, na Fikole, a murangeli wa masochwa yakwe, va tlhelela tikweni ga vaFilistiya.

33> Abrahama i lo byala a sinya ya cinzu le Berexeba, i lo khongela laho a HOSI, Nungungulu wa pinzukelwa. 34Abrahama i lo tshama lomo tikweni ga vaFilistiya xikhati xa kuleha.

24

Nungungulu a ringa Abrahama (V 11,29-40) – *Anzhako ka 22 lezo, Nungungulu i lo ringa Abrahama L

1

ni ku mu vitana, aku ngalo: «Abrahama!». Abrahama i lo hlamula, aku: «Nzi laha». 2*Nungungulu i te ngalo: «Teka a nwana wa wena wa munwe Izaki, loyi u mu ranzako, uya

G N 22

wutshanwini gi vitaniwako Moriya, uya mu nyikela laho kota muphahlo wa kuhiswa le xitsungeni lexi nzi ta nga ku kombisa xona».

3 Hi siku gi nga lanzela, Abrahama i lo vuka ni mixo, a longisela a mbongola yakwe, a teka a malanza yakwe ya mambiri, na Izaki a nwana wakwe, a tshova tihunyi ta munyikelo wa kuhiswa, i lo suka aya ka wutshamu lego Nungungulu a nga mu byelile gona. 4Hi siku ga wunharu, Abrahama i lo tlakusa a mahlo yakwe, a wona wutshamu lego na a ha hi kule. 5Abrahama i te ngalo ka malanza yakwe: «Tshamani laha ni mbongola, hi taya lahaya mina ni mufana hiya khozela, hi ta tlhela hi wuya ka nwina».

6 *Abrahama i lo teka tihunyi ta muphahlo wa kuhiswa, a rwexa Izaki a nwana wakwe; yena i lo teka a nzilo ni mukwana, va famba vona vambiri. 7Izaki i lo wulawula ka raru wakwe Abrahama, aku: «Dada!». Abrahama i lo hlamula, aku: «Nwananga, u lava yini?». Izaki i lo engeta, aku: «A nzilo ni tihunyi hi lezi; makunu xi kwihi a xihari xa muphahlo wa kuhiswa ke?». 8Abrahama i lo hlamula, aku: «Nwananga, Nungungulu i ta ti lavela a yivana ya muphahlo wa kuhiswa». Va wa famba hi wumbiri gabye.

9> Loku va chikele ka wutshamu lego Nungungulu a nga mu byelile, Abrahama i lo aka a alati laho, a longisa a tihunyi, a boha nwana wakwe Izaki, a mu veka alatini hehla ka tihunyi. 10Hi nzhako, i lo tshambuluta a canja gakwe, a teka mukwana kasi ku tlhava a nwana wakwe.

11 A ngilozi ya HOSI yi lo mu vitana hi le tilweni, yiku: «Abrahama! Abrahama!».

Yena i lo hlamula, aku ngalo: «Nzi laha».

▼ 21,31. Cw. 26,33. ▼ 21,33. Cw. 4,26; 12,8.

22,1-19. Lowu munwe wa mihlawutelo ya kusaseka nguvu lomu ka Bibliya. Za koteka lezaku a hlawutelo lowu wa muphahlo wa Izaki wu sukele ka xihena xa mahedeni xa ku nyikela vana kota miphahlo, lezi zi beletelwako hi Bibliya (Lv 18,21; 20,2; Dt 12,31). A mutsali i hi kombisa Abrahama lomu kuxanisekeni ka hombe hi xigelo xa ku nga tivi lezi a nga fanele ku maha: xana yena i wa fanele ku nyikela a nwana wakwe wa kuranzeka kota muphahlo? Xana ku wa nga hi nwana loyi a nga fanele a ku amukela a mihanzu ya xitsumbiso xa Nungungulu ke? Xana, a wutshanwini ga nwana, zi a nga koteki ku nyikela xinwani xilo kota muphahlo? Zi kotekisa kuyini lezaku Nungungulu a ranza a kudawa ka nwana loyi Yena wutsumbu a nga tsumbisile ke? Anzhako ka loku na a ehleketile nguvu, Abrahama i lo veka kontlhe a kutsumba kakwe ka mhaka ya Nungungulu. A ximaho lexo xi lo simama xive xiwonelo xa kukholwa ka vanhu vontlhe; hi mahela lego, Abrahama i lo maha a raru wa lava va kholwako. ▼ 22,1. Cw. 1Ko 10,13; Vh 11,17-19.

22,2. Wutshamu gi vitaniwako Moriya. Hi xiHeberu, a mhaka ya ku Moriya yi tlhamusela ku ngalo “muwoniso”. A vaHeberu va alakanya lezaku a wutshamu legi gi wa hi ga zitsunga, laho hi nzhako ku nga akiwa a tempeli ya Solomoni (2Kr 3). Kanilezi za karata nguvu a ku tiva a ku pima a wutshamu lego (Mk 6,7; Mt 10,37).

22,6. Izaki a rwala a tihunyi, a ka tona ku nga fanele a ku dayelwa kona a xihari xa muphahlo. A mutsali wa kubasa i hi kombisa a kuingisa ka nwana, ku fananako nguvu ni loku ka Abrahama mahlweni ka Nungungulu. ▼ 22,9. Cw. Vh 11,17; Tg 2,21-23.

G N 23

G ENESISI

*A ngilozi yiku ngalo: «U nga tlhateki a canja ga wena ka mufana, u nga mahi nchumu ka yena; hakuva makunu nza zi tiva lezaku wa mu chava Nungungulu, lezi u nga kala ku ala ni nwana wa wena wa munwe».

13 Abrahama i lo tlakusa a mahlo yakwe, a wona a hamba na yi khwekele lomu tikwakwatini hi timhonzo ta yona; Abrahama i loya teka a hamba, a yi maha muphahlo wa kuhiswa wutshanwini ga nwana wakwe.

14 Abrahama i lo chula a vito ga wutshamu lego lezaku “A HOSI yi ta nyika hlamulo”; kota lezi ka ha wulwako ni nyamutlha, «Xitsungeni lexi a HOSI yi ta nyika a hlamulo».

15 A ngilozi ya HOSI yi lo engeta yi vitana Abrahama hi le tilweni, 16*yiku ngalo kakwe: «Nzi hlambanya hi mina wutsumbu, ku wula HOSI, kota lezi u mahileko lezi, a wu nzi alelangi ni nwana wa wena wa munwe, 17 * nzi ta ku katekisa, ni ku anzisa a pswalo wa wena, wu kota tinyeleti ta tilo, ni ku kotisa a tinzhoho ta misava ya le fungwini wa bimbi; ni pswalo wa wena wu ta khozisa a madoropa ya vanala va wona.

18 Ni lezaku hi kota ya pswalo wa wena a matiko wontlhe ya misava ma ta katekiswa, hakuva wena u lo ingisa a gezu ga mina».

19 Zonake, Abrahama i lo wuya ka malanza yakwe, i lo tlhela zinwe nawo Berexeba, leyo Abrahama a ngaya aka kona.

12

A kubelekwa ka Rebeka – 20A nzhako ka lezo va lota byela Abrahama, va ku

52

ngalo: «Milika yenawu i belekele a makabye wa wena Nahori, a vanana.

21 Uzi hi yena matewula yakwe; ku lanzela Busi, Kemuweli (raru wa Arami), 22 Kesedi, Haso, Pilidasi, Jidilafi na Betuweli».

23> Betuweli i lo beleka Rebeka. Lava va ntlhanu ni vanharu Milika i lo pswalela Nahori makabye wa Abrahama. 24A sati wakwe wa wumbiri, a nga vitaniwa Rewuma, yenawu i lo beleka Teba, Gahamu, Tahaxi na Maka.

Abrahama a xava kovotlo wa ku 23 lahlela kona (47,27-31; 50,7-14) – *Sara i lo hanya 127 wa malembe; 1

lawa hi malembe ya wutomi ga Sara. 2I lofa le Kiriyati-Arba (ku nga Hebroni), a tikweni ga le Kanani; na Abrahama i loya seyo kasi kuya lahla Sara ni ku mu rila.

3 Abrahama i lo suka mahlweni ka mufi wakwe, i loya wulawula ni vaHiti, aku ngalo: 4«Mina nzi muluveli ni muenzi xikari ka nwina; nza kombela ku xava a wutshamu lomu tikweni ga nwina, kasi nzi susa a mufi mahlweni ka mina ni ku mu lahla».

5 A vaHiti va lo hlamula, vaku kakwe: 6 «Hizwe, hosi ya hina, wena u munhu wa Nungungulu xikari ka hina. Lahla mufi wa wena ka xilahla lexo u ta nga xi hlawula xikari ka zilahla za hina; a nga kona ni munhu wa hina a ta nga ku tsimbetela ka xilahla xakwe, lezaku u lahla a mufi wa wena». 7Abrahama i lo suka, a khizama mahlweni ka vanhu va tiko, a vaHiti. 8I lo wulawula navo, aku ngalo: «Loku mu zi wona na zi sasekile lezaku nzi susa a mufi mahlweni ka mina nzi mu lahla, nzi ingiseni, mu nzi kombelela ka Efroni, a nwana wa Sohari, 9 kasi a nziha a kovotlo wa le Makipela, lowu wu nga le magumo ka simu gakwe, a nzi nyika hi ntsengo wa mali yi

22,12. Nungungulu wa vukela a kunyikelwa ka vanhu kota miphahlo, loku ku nga hi kona xikari ka vaKanani (Lv 18,21; Dt 12,31; 18,10; 2Th 16,3; 17,17; 21,6; 23,10; Is 30,33; Jr 7,31-34; 19,5; 32,35; Ez 16,20-22; 20,31; Vh 11,19). Hambu zi hi tano, a vana va matewula va ta “nyikelwa” ka Nungungulu; hi nzhako, va ta tlhatlhisiwa (Ek 13,1-2.11-15; 22,28-29; 34,19-20).

22,16. Nzi hlambanya hi mina wutsumbu . Laha, a “ngilozi ya Hosi” yi ti kombisa kota Nungungulu wutsumbu. Hi kota ya muphahlo lowo, Nungungulu i lo vuxeta a xitsumbiso xakwe na Abrahama, lexi xi kumekako lomu ka 12,1-3 (cw. 15,5; Lk 1,73; Vh 6,13-18).

22,17. Ku khozisa a madoropa ya vanala (24,60). Za koteka lezaku a mhaka leyi yi wa xungeta a kuwutliwa ka Jerusalema hi Davidi (2Sm 5,6-10). ▼ 22,23. Cw. 24,15; 25,20.

23,1-20. Hi xipimo lexi, ku gumesa a matimu ya Abrahama. Kala kufeni ka Sara, Abrahama i wa nga se nyikiwa a Tiko ga Xitsumbiso. I wa hi muluveli wa kunzulanzula. Makunu, hi nzhako ka kufa ka sati wakwe, i lo sangula a kuve ni xipanze xakwe ka tiko lego (12,3.7; 17,8). Mayelano ni nayo wa kale, loyi a nga hi ni wutshamu kasi ku lahla a vafileko vakwe, i wa maha a mutshami wa tiko lego, na a hi ni tifanelo ni zikurumeto. Sara i lo lahliwa lomu ka kovotlo wa le Makipela. Anzhako ka Sara, Abrahama (25,9), Izaki (35,27.29), Rebeka, Liya (49,31) na Jakobe (50,13) vonawu va ta lahliwa le Hebroni (a wutshamu gi nga vitaniwa Kiriyati-Ariba: v. 2; 35,27). Kala nyamutlha Hebroni gi woniwa hi vaJuda ni vaSulmano kota wutshamu ga kubasa.

53

G ENESISI

ringanako wona kasi wu maha xilahla xa mina».

10 Makunu Efroni i wa tshamile xikari ka vaHiti; na Efroni a muHiti i lo hlamula Abrahama tindleveni ta vaHiti ni ta vontlhe lava va enghenako nyangweni ya doropa gabye, aku ngalo: 11«Ahihi, hosi ya mina, nzizwe; nza ku nyika simu lego, ni kovotlo wu nga ka gona, nza wu nyika ka wena; nza ku nyika mahlweni ka vanhu va ka hina; lahla mufi wa wena».

12 Abrahama i lo ti koramisa mahlweni ka vanhu va tiko; 13i lo wulawula ka Efroni, kuzweni ka vanhu va tiko, aku: «Ngha u nzizwa, u amukela a ntsengo wa mali canjeni ga mina hi simu ga wena, nzi ta lahla kona a mufi wa mina».

14 Efroni i lo hlamula Abrahama, aku kakwe: 15*«Hosi ya mina, nzi ingise; a simu gi ringana ntlhanu wa tikilo ta siliva: xini lexo xikari ka mina na wena ke?

Wena lahla mufi wa wena». 16Abrahama i lo vumela ka Efroni; zonake, i lo pezarela Efroni a siliva leyi a yi wulileko tindleveni ta vaHiti, ntlhanu wa tikilo ta siliva.

17 *Zonake, a simu ga Efroni legi gi nga le Makipela, gi nga mahlweni ka Mambre, a simu ni kovotlo lowu wu nga ka gona, ni tisinya tontlhe leti ti nga lomo sinwini, ni mimbhingano yontlhe hi matlhelo wontlhe ku wa tiyisilwe, 18zi lo lomba Abrahama a mahlweni ka vaHiti, ni mahlweni ka vontlhe lava va nga kumeka ka hlengeletano lowo.

19 Anzhako ka lezo, Abrahama i lo lahla a sati wakwe a kovotlweni wa simu ga Makipela mahlweni ka Mambre, ku nga le Hebroni, a tikweni ga Kanani.

20 Zonake a simu ni kovotlo wa gona, zi lo tiyiswa a kuva za Abrahama hi vaHiti, zi lo maha xilahla xakwe.

Δ

G N 24 B – XIKHATI XA IZAKI (24,1–27,46)

Izaki a teka sati (28,1-10; 29,124 20) – *Abrahama i wa khosahele, na hi ni malembe ya kutala; a 1

HOSI yi wa mu katekisile ka zilo zontlhelele.

2 *Abrahama i te ngalo ka nanza gakwe ga hombe ga muti wakwe, legi gi nga fumela zontlhe lezi a nga hi nazo: «Enghenisa a canja ga wena lahasi ka tshambukhulu ga mina». 3*Nzi ta ku hlambanyisa hi HOSI, Nungungulu wa tilo ni misava, lezaku u nga tekeli a nwana wa mina a sati xikari ka vanhwana va vaKanani, lava nzi tshamileko xikari kabye; 4kanilezi u taya tikweni ga hina, ni le maxakeni ya mina, uya tekela a nwana wa mina Izaki a sati. 5A nanza gi lo hlamula, giku ka yena: «Loku a nhwana a nga vumeli ku nzi lanzela nzi wuya naye ka legi tiko; xana nzi ta teka a nwana wa wena nzi mu yisa ka tiko legi a nhwana a nga belekwa ka gona ke?». 6Abrahama i te ngalo ka nanza gakwe: «Chela kota, u nga mu yisi seyo a nwana wa mina. 7>A HOSI, Nungungulu wa tilo, leyi yi nga nzi teka le ndlwini ka dadani, ni le tikweni ga mabeleko, leyi yi nga wulawula yi hlambanya ka mina, yiku: “A pswalo wa wena nzi ta wu nyika legi tiko”, yi ta ruma ngilozi ya Yona mahlweni ka wena, u taya mu tekela nwana wa mina a sati leyo. 8Loku a nhwana a nga vumeli a ku ku lanza, zonake wena u nga ta kuva na nanzu hi lexi xihlambanyo xa wena; kanilezi u nga yisi a nwana wa mina seyo». 9Zonake, a nanza gi lo enghenisa a canja ga gona lahasi ka hangaswa ga Abrahama, a hosi ya gona, gi lo hlambanya ka yena hi lawa mahungu.

10 *A nanza gi lo longisela khume ga makameli ya nwinyi wa gona, gi lo famba ni zinyikiwo za tsanza-vahlayi ni lisima za tlhelo ga Abrahama; gi lo suka gi famba

23,15-16. Ntlhanu wa tikilo ta siliva wu wa hi ntsengo wa hombe. Kanilezi i wa lava ku kombisa lezaku a ntsengo lowu wu wa nga hi wa nchumu.

23,17. A kovotlo wa le Makipela ni simu gi wu renzelekeleko xi love xona a xipanze xa kusangula xi nga lumba a vaHeberu lomu Tikweni ga Xitsumbiso.

24,1-67. Na ma gumesile a matimu ya Abrahama, ku sangula lawa ya Izaki (zip. 24–27). A ka zipimo lezi, hi kuma a mihlawutelo ya kusaseka: Abrahama a laya a nanza gakwe lezaku gi lavela Izaki a sati (vv. 1-9); a nanza gi kumana na Rebeka (vv. 10-27); a nanza le mutini wa Labani (vv. 28-61). Labani i nhonzwa ya Rebeka. Hi kota ya lezo, anzhako ka kufa ka raru wabye, hi yena a nga hi murangeli wa wutomi ga Rebeka; Rebeka a tekana na Izaki (vv. 62-67).

24,2. Enghenisa a canja ga wena lahasi ka tshambukhulu ga mina . Ximaho xa kuhlambanya xi tirisilweko hi Abrahama na Jakobe (47,29).

24,3-4. A kale, ku wa hi tolovelo lezaku a vanhu va lixaka la ku kari va tekana, kasi ku hlayisa a zihena zabye, a wukholwa ni titshomba (Dt 7,3-4; Ne 13,23-29). ▼ 24,7. Cw. 12,1-7; 13,15; 26,3.

24,10. Nahori gi wa hi vito ga kokwani ni ga munwe wa vamakabye va Abrahama. Gi wa hi vito kambe ga doropa ga le Mezopotamiya, gi nga kumeka xikari ka congo wa Eufrate ni lowu wa Hamuri.

G N 24

G ENESISI

le Mezopotamiya, le doropeni ga Nahori.

11> Gi lo khizamisa a makameli, kasi ma humula hi la’handle ka doropa, kusuhani ni hlowo, hi xikhati xa gambo, xikhati lexo a vavasati va yako ku yakha mati.

12 A nanza gi te ngalo: «HOSI, Nungungulu wa Abrahama, nzi mahe nzi kuma nyamutlha lezi nzi xuvako, u mu mahela wuxinji a nwinyi wa mina Abrahama. 13 Nzi ta tshama kusuhani ni hlowo ya mati, hakuva a vanhwana va vanhu va doropa vata ku takha mati.

14 Ngha ku mahisa lezi, a nhwana loye nzi ta nga mu kombela, nziku: “Maha wuxinji, u rula fuko ya wena nzi fela kunwa mati”, loku a nzi hlamula, aku: “Nwana, nzi ta nwisa ni makameli ya wena kambe”; i tave yaloye u mu hlawuleleko a nanza ga wena Izaki; hi ka lezo, nzi ta zi tiva lezaku u mu mahele wuxinji a nwinyi wa mina».

Rebeka laha hloweni – 15Zonake na gi nga se nga mbheta ku wulawula, ku lo chikela Rebeka loyi a belekwako hi Betuweli, a nwana Milika, a sati wa Nahori, a makabye wa Abrahama, na a rwele a fuko yakwe. 16A nhwana i wa sasekile kucuwukekeni, a mubulwa a nga tiviko wanuna; i lo relela kuta hloweni, i lo khelela a fuko yakwe, a tlhela a kanziha.

17 A nanza gi lo tsutsuma gi mu khinga, giku: «Hi nga nziha nzinwa kutsongwani a mati lawo ma nga lomo ka fuko ya wena». 18Yena i te ngalo: «Nwana, hosi yanga»; i lo hatlisa a rula a fuko yakwe khatleni gakwe, i lo gi nyika ginwa. 19Laha na a mbhetile ku gi nyika ginwa, i te ngalo: «Nzi ta khela ni makameli ya wena kambe, ma kala ma kolwa». 20I lo hatlisa a chulula a fuko yakwe lomu xigowolweni, i lo tsutsuma aya hloweni ku yakha manwani kambe, i lo khela a makameli yakwe wontlhe. 21A wanuna i lo mu cuwukisisa na a miyele, kasi ku tiva loku HOSI yi katekisile a pfhumba gakwe. 22*Zonake, loku a makameli ma mbhetile kunwa, a wanuna i lo teka a phera ya nzalama, a kutika ka yona ku wa hi ntlhanu wa tigrama ni yinwe, ni zingwavila zimbiri za 120 wa tigrama a kutika, i lo mu boha wokweni gakwe. 23A wanuna i te ngalo: «U nwana mani ke? Hi nga nzi byela. Gi kona

54

wutshamu le mutini wa dadani wa wena kasi hiya etlela kona a wusiku legi ke?».

24 A nhwana i te ngalo: «Mina nzi nwana wa Betuweli, a nwana Milika, kata Nahori.

25 Yena i lo engeta kambe, aku ngalo: «Hi na ni byanyi ga kutala kasi ku nyika makameli, ni wutshamu ga kuetlela».

26 A wanuna i lo khizama, a khozela mahlweni ka HOSI, 27aku ngalo: «A ku khesiwe HOSI, Nungungulu wa nwinyi wa mina Abrahama, loyi a nga tsikangiko a ku mahela nwinyi wa mina a wuxinji ni kutsumbeka, ni ku nzi rangela lomu ndleleni, a nzi yisa ndlwini ya maxaka ya nwinyi wa mina». 28A nhwana i lo tsutsuma aya wula leti timhaka lomu ndlwini ya mamani wakwe.

29 Rebeka i wa hi ni makabye wakwe, a vito gakwe hi Labani. Labani i lo tsutsuma aya ka wanuna le hloweni aya mu teka. 30Yena i wa sina a wonile a phera ni zingwavila mawokweni ya makabye wakwe ni kuzwa timhaka ta Rebeka, taku: «A wanuna i wulile lezi ka mina».

Labani i loya ka wanuna; na yena i wa yimile laha makamelini kusuhani ni hlowo. 31I te ngalo: «Enghena, u katekisilweko wa HOSI; wa ha yimela yini la’handle ke? Nzi longisile a yindlu ni wutshamu ga makameli».

A kumbhela ka ntiro – 32A wanuna i lo enghena laha mutini. Labani i lo ruma a ku rula a makameli ni ku ma nyika byanyi, a nyika mati ya ku hlamba minenge a munhu loye ni lava a nga hi navo. 33>Laho ku lo vekiwa zakuga mahlweni kakwe kasi aga, kanilezi yena i te ngalo: «Nzi nga taga na nzi nga se wula timhaka ta mina». Labani i te ngalo: «Wula».

34 Yena i te ngalo: «Mina nzi nanza ga Abrahama. 35>A HOSI yi katekisile nguvu a nwinyi wa mina, yena wa hombe; yi mu nyikile tiyivu ni tihomu, siliva, nzalama, malanza ya xinuna ni ya xisati, makameli ni timbongola. 36Sara, a sati wa nwinyi wa mina, hambu lezi a nga khosahele, i mu pswalele nwana a nwinyi wa mina; A brahama i nyikile nwana zontlhe lezi a nga nazo. 37A nwinyi wa mina i lo nzi hlambanyisa, aku: “U nga tekeli a nwana wa mina a sati xikari ka vanhwana va vaKanani, lava nzi tshamileko lomu

▼ 24,11. Cw. 29,2-10; Ek 2,16; Jh 4,7-9.

24,22. A phera ya nzalama. Yi wa bohiwa laha ka nhovu, mayelano ni xihena xa matiko ya ku kari ya le Mutsuwuka-gambo (v. 47; Ma 11,22; Ez 16,12). ▼ 24,33. Cw. Jh 4,31-34. ▼ 24,35. Cw. 13,2.

55

G ENESISI

tikweni gabye. Kanilezi u taya le ndlwini ya dadani, ni le maxakeni ya mina uya tekela a nwana wa mina a sati”. 39Mina nzi te ngalo ka hosi ya mina: “Loku a nhwana a nga vumeli ku nzi lanzela ke?”. 40Yena i te ngalo ka mina: “A HOSI leyi nzi fambako mahlweni ka Yona yi ta rumela ngilozi ya Yona zinwe na wena, kasi a pfhumba ga wena gi kuma a mihanzu yi lavekako; u taya tekela a nwana wa mina a sati le lixakeni la mina, lomu ndlwini ya dadani. 41Zonake, u nga ta kuva ni nanzu hi kuhlambanya ka wena u ku mahileko mahlweni ka mina, loku u yile maxakeni ya mina, vona va nga ku nyiki a nhwana”.

42 Kanilezi, loku nzi chikele inyamutlha le hloweni, nzi te ngalo: “HOSI, a Nungungulu wa nwinyi wa mina Abrahama, loku u vumela lezaku a pfhumba legi nzi fambako ka gona gi nyika mihanzu yi lavekako; 43nzi ta tshama kusuhani ni hlowo ya mati, a nhwana loye a ta ngata a ku takha mati, nzi taku ka yena: “Nzi mahele wuxinji u nzi nyika mati matsongwani ya fuko ya yena nzinwa”; 44loku a nzi hlamula, ku ngalo: “Nwana wena, nzi ta khela ni makameli ya wena kambe”; ngha loye nhwana a hi yena a hlawulelweko a nwana wa nwinyi wa mina hi HOSI”.

45 Zonake, laha na nzi nga se mbheta ku wulawula lezi mbilwini ya mina, Rebeka i lo chikela na a rwele a fuko yakwe; i lo relela hloweni ku takha mati.

Nzi te ngalo kakwe: “Hi nga nziha nzinwa”». 46I lo hatlisa a rula fuko yakwe, aku: “Nwana: nzi ta nwisa ni makameli ya wena kambe”; nzi lonwa, na yena i lo nwisa ni makameli kambe. 47 Hi kulanzela, nzi lo mu wutisa ku ngalo: “U nwana mani ke?”. Yena i lo nzi hlamula, aku ngalo: “Nzi nwana wa Betuweli, a nwana wa Nahori, loyi a nga pswalelwa hi Milika”. Nzi lo vekela a phera ka litiho lakwe, ni zingwavila mawokweni yakwe.

48 Hi nzhako, nzi lo khizama, nzi korama mahlweni ka HOSI, nzi lo mu bonga Nungungulu wa nwinyi wa mina Abrahama, loyi a nzi kombileko a ndlela ya kululameta, kasi nzi ta teka a nhwana wa makabye wa hosi ya mina, lezaku aya maha sati wa nwana wakwe.

49 Makunu, nzi byeleni loku mu ranza a ku yi mahela wuxinji ni zinene a hosi ya mina; ni loku zi nga hi lezo nzi byeleni 38

G N 24

kambe; kasi nza tiva lezi nzi felako ku maha».

50 Zonake, Labani na Betuweli va lo hlamula, vaku ngalo: «Zontlhe lezi zita hi ka HOSI; hi nga ta wula ka wena kubiha hambu kusasa. 51 Rebeka hi loyi, mu teke u famba naye, aya maha sati wa nwana wa hosi ya wena, kota lezi Nungungulu a wulileko». 52Makunu laha a nanza ga Abrahama gi ngazwa leti timhaka, gi lo korama lahasi mahlweni ka HOSI Nungungulu. 53Hi kulanzela, a nanza gi lo humesa a zibya za siliva ni nzalama, ni tinguwo, gi lo zi nyika ka Rebeka; gi lo nyika kambe ka Labani makabye wa Rebeka ni ka mamani wakwe a zinyikiwo za lisima la hombe.

54 Hi nzhako, a nanza gi loga ni kunwa zinwe ni vanhu lava gi nga hi navo.

Vontlhe va lo tshama laho lego wusiku.

Hi siku gi nga lanzela, loku va vukile ni mixo, a nanza gi te ngalo: «Nzi vumeleni lezaku nzi tlhela ka nwinyi wa mina». 55A makabye ni mamani wa Rebeka va lo hlamula, vaku ngalo: «Ngha a nhwana a tshama na hina masiku ya ku kari; anzhako ka lezo, mu ta famba».

56 Gona giku ngalo kabye: «Mu nga nzi hlwetisi, hi lezi HOSI yi katekisile a pfhumba ga mina; nzi tlhatlheni kasi nziya ka nwinyi ya mina. 57*Vona vaku ngalo kakwe: «A hi vitaneni a nhwana, hi mu wutisa lezi yena a alakanyako».

58 Va lo vitana Rebeka, va mu wutisa, vaku: «U ta famba ni loyi munhu ke?».

Yena i lo hlamula, aku: «Ina, nzi ta famba naye».

59 Zonake, va lo vumela lezaku Rebeka, zinwe ni makabye ni muhlayisi wakwe, va famba ni nanza ga Abrahama ni lava a nga hi navo. 60>Va lo mu katekisa Rebeka, vaku ka yena: «Wena makabye wa hina, ngha ma hi mazana ya mazana ya tsanza-vahlayi a pswalo wa wena, ni pswalo wa wena a wu wutle tinyangwa ta vanala vabye».

61 I lo suka Rebeka ni malanza yakwe ya xisati, va lo khilela makameli, va lanza loyi wanuna. Ni nanza gi lo teka Rebeka, gi famba.

Rebeka na Izaki va kumana – 62*Laha gambweni, Izaki i wa wuya hi le

24,57. Lomu ka zihena za vaBabuloni, a nhwana i wa wutisiwa a mawonela hi tlhelo ga kutekiwa kakwe. ▼ 24,60. Cw. 22,17; 28,3-4.

24,62. Lahayi-Royi. Cw. 16,13.14.

G N 25

G ENESISI

hloweni ya Lahayi-Royi, hakuva i wa tshama tikweni ga le Negebe. 63Hi nzhako, na a fambafamba lomu masinwini, i lo tlakusa mahlo yakwe, a wona a makameli na ma kari ma tshinela. 64Rebeka yenawu, na a tlakusile mahlo, a wona Izaki; i lo chika hi le kamelini, 65*aku ngalo ka nanza: «Hi mani loyi munhu a fambako lomu masinwini a hi khinga ke?». A nanza gi lo mu hlamula, giku ngalo: «I hosi ya mina».

Hi xihatla, Rebeka i lo teka a vewu a ti fenengeta. 66A nanza gi lo hlawutela Izaki zontlhe lezi a zi mahileko. 67Hi nzhako, Izaki i lo enghenisa Rebeka lomu tendeni ga Sara mamani wakwe, i lo mu teka a maha sati wakwe, a mu ranza. Na Izaki i lo chavelelwa zalezo a nga felwe hi mamani wakwe.

A vana va Ketura (1Kr 1,32-33) – *Abrahama i lo engeta a teka 25 sati, a vito gakwe hi Ketura. *Yena i lo 1

2

mu belekela Zimerani, Josani, Medani, Madiyani, Jisibaki na Xuwa. 3Jokisani i lo beleka Xeba na Dedani. A vana va Dedani ku wa hi Axurime, Letuxime na Lelimime. 4A vana va Madiyani hi Efa, Eferi, Henoki, Abida na Elidaha. Lava i vana va Ketura.

5> Abrahama i lo nyika Izaki yontlhe a tshomba yakwe. 6Kanilezi a ka vana va vasati vakwe vanwani lava a nga hi navo, Abrahama i lo va nyika ntsena zinyikiwo, i lo va hambanyisa na Izaki, a nwana wakwe na a ha hanya, va loya matikweni ya Mutsuwuka-gambo.

A kufa ka Abrahama – 7A malembe ya kuhanya ka Abrahama ma wa hi 175.

8> Abrahama i lo sangula ku mbhela ntamu, i lofa na a dzunzekile wukhosaneni gakwe; na a hi ni

56

malembe ya kutala, i lo amukelwa ka va ka kabye. 9Zonake, a vana vakwe, Izaki na Iximayeli, va lo mu lahla lomu kovotlweni wa le Makipela, a sinwini ga Efroni, nwana wa Sohari a Muhiti, gi nga mahlweni ka Mambre, 10gi nga gona a simu legi a nga xava Abrahama ka vaHiti. Hi kwalomo ku nga lahliwa Abrahama na Sara a sati wakwe.

11> Zonake, anzhako ka kufa ka Abrahama, Nungungulu i lo katekisa Izaki a nwana wakwe, loyi a nga tshama kusuhani ni hlowo ya LahayiRoyi.

A pswalo wa Iximayeli (1Kr 1,28-31) – 12 *Lowu hi pswalo wa Iximayeli, a nwana wa Abrahama, loyi a nga belekelwa hi Agari muGipite, a khumbi ya Sara.

13> Lawa hi mavito ya vana va Iximayeli, hi xaxameto wa mapswalelwa: Nebayoti, a matewula ya Iximayeli; ku lanzela Kedara, Adibiyeli, Mibisami, 14Mixemahi, Duma, Masa, 15Hadadi, Tema, Jeturi, Nafisi na Kedima. 16>Lava hi vana va Iximayeli. Lawa hi mavito yabye mayelano hi miganga ni wugovelo gabye: khume ni timbiri tihosana maringano ni tixaka tabye.

17 A malembe ya wutomi ga Iximayeli, ma lova 137, i lo nyikela a moya wakwe afa, a amukelwa ka va ka kabye. 18A vana vakwe va lo tshama kusukela le Havila kala le Xure, wutshamu gi kumekako mbhinganweni wa le Gipite, hi tlhelo ga Asiriya: i akile wutshanwini lego kuwoneni ka vamakabye vakwe vontlhe.

Δ

24,65. I lo teka a vewu a ti fenengeta . Ku wa hi tolovelo ka nhwana a kuya ti kombekisa ka jaha gi lavako ku mu teka na a fenengetile a nghohe yakwe. Ntsena anzhako ka loku gi mu susile a vewu, hi kona gona gi nga tiyisa lezaku i sati wa gona. (Lt 4,1.3; 1Ko 11,4-6.15).

25,1-18. Kusalisa ka kugumesa ka Abrahama. Ku wuliwa hi vanwani vana vakwe, hi tshamela ga xaxameto wa mavito ya tixaka ti nga patsana na yena, kanilezi ahandle ka pswalo wa xitsumbiso, lowu wu nga lumba ntsena Izaki (vv. 1-6). A kufa ka Abrahama (vv. 7-11) ku kumeka kota mahungu ntsena, kasi ku vuvumisa a “xikatekiso” xa Izaki. Kanilezi Abrahama i ta simama a hanya hi ka Izaki ni ka nwana wakwe wa wumbiri, Iximayeli, loyi a pswalo wakwe wu kombisiwako kambe hi khume ga tixaka ni timbiri (vv. 12-18), kota kutatiseka ka xikatekiso xa Nungungulu ni kupatsana ka tinwani ta kutala ka Abrahama. ▼ 25,1. Cw. 1Kr 1,32-33.

25,2. Madiyani, a musanguli wa vito ga vaMadiyani, vanhu lava va nga hanya le Mutsuwuka-gambo wa bimbi ga Akaba (36,35; 37,28.36; Ek 2,15; 3,1). ▼ 25,5. Cw. 21,10; 24,36; Gl 4,21-31. ▼ 25,8. Cw. 15,15; 35,29. ▼ 25,11. Cw. 16,14; 24,62.

25,12-18. Xaxameto wa kukoma wa pswalo wa Iximayeli. Yena i na ni khume ga vana ni vambiri (tixaka), a ku khwatsi hi Nahori (22,21-24) na Jakobe (29,31-30,24; 35,22-26). A tixaka leto ti wa kumeka le Nwalungu wa Arabiya. ▼ 25,13. Cw. 16,10; Is 60,7. ▼ 25,16. Cw. 17,20.

57

G ENESISI ESAWU NA JAKOBE

*Lowu hi pswalo wa Izaki, nwana wa Abrahama. 20>Abrahama i lo beleka Izaki.

Izaki i wa hi ni 40 wa malembe a xikhati lexo a nga teka Rebeka, a nwana Betuweli a muArameya wa le PadaniArami, makabye wa Labani a muArameya, a kuva sati wakwe. 21Izaki i lo kombelela sati wakwe ka HOSI, hakuva i wa hi ngonwa.

A HOSI yi lo muzwa; na Rebeka sati wakwe i lo xura nyimba. 22*A vanana va lo lwisana lomu nzeni kakwe; yena i te ngalo: «Loku zi mahisa lezi, nzi xurele yini nyimba ke?». I loya wutisa ka HOSI. 23 A HOSI i lo hlamula, yiku: «Ku kona matiko mambiri lomu nzeni ka wena: hi lomu nzeni ka wena, ku ta huma a tixaka timbiri ta vanhu; a linwe lixaka li ta hlula linwani; a nhonzwa yi ta tirela a nzisana».

24 Loku ma tatisekile a masiku ya ku hefemula, ma wa hi mahahla lomu rumbweni gakwe. 25*A wa kusangula ku huma i wa pswhukile, a miri wakwe wontlhe na wu tele hi mafefeleti; hi kota ya lezo, va lo mu chula a vito gakwe ku ngalo hi Esawu. 26*Hi kulanzela, ku lo huma a makabye wakwe, a canja gakwe na gi khomile a 19

G N 25

xirenze xa Esawu; hi kota ya lezo, i lo chulwa a vito gaku hi Jakobe. Izaki i wa hi ni 60 wa malembe kubelekweni kabye.

27 A vafana va lo kula: Esawu i wa hi munhu a nga tiva ku hlota, a hi munhu wa masimu; Jakobe i wa hi munhu wa kurula, a tshama matendeni. 28>Izaki i lo ranza Esawu, hakuva i wa mu hlotela nyama; kanilezi Rebeka i wa ranza Jakobe.

A ngelo wa tinyawa – 29*A siku ga ku kari, Jakobe i lo bhika zakuga. Esawu i lo wuya hi le khwatini na a karele. 30Esawu i te ngalo ka Jakobe: «Wa nga nziha nziga a kuga loko ka kupswhuka, hakuva nzi karele». Hikwalaho, va nga mu chula ku ngalo hi Edomi.

31 *Jakobe i te ngalo kakwe: «Nzi xavisele kuranga a wutewula ga wena».

32 Esawu i lo hlamula, aku: «Hakunene, nzi laha kusuhani ni kufa hi ndlala; gi ta nzi vuna yini a wutewula xana?».

33> Jakobe i te ngalo kakwe: «Hatlisa u hlambanya». I lo hlambanya ka yena, a xavisa a wutewula gakwe ka Jakobe.

34 Zonake, Jakobe i lo nyika Esawu xibaba ni ngelo wa tinyawa; i loga, anwa; hi nzhako, i lo suka a ti fambela; hi mahela lego, Esawu i lo tsika a fanelo yakwe ya wutewula.

25,19–27,46. Esawu na Jakobe. Anzhako ka kufa ka Abrahama na Iximayeli, ku sangula a hlawutelo xungetano ni vana vambiri va Izaki: Esawu na Jakobe. Matimu ya vamakabye vambiri (xip. 4) ma teleko hi pfilupfilu. Kota loyi a nga amukele a xikatekiso xa Abrahama na Izaki, Jakobe i kombisiwa na a hi ni thomo xontlhe xikhati. A hlawutelo wu gumesa hi kufa ka Izaki. Kanilezi a nyapanze loyi a kumekileko lomu ka matimu ya Abrahama (21,1-13; 22; 24), i ta kumeka kambe lomu ka matimu ya vana vakwe, Esawu na Jakobe (vv. 19-28; 27,1-28,9; 35,27-29). Ntsena lomu ka xip. 26 i kumeka yece.

25,19-28. A kubelekiwa ka vamakabye lava vambiri, a ku khwatsi hi loko ka Izaki, ka hlamalisa. Ku kotisa Sara, Rebeka kambe i wa hi ngonwa. A vana vambiri va kombisa a tixaka timbiri ta wunala: Esawu (Edomi) na Jakobe (Israeli), lava va nga sangula a ku lwisana lomu rumbweni ga mamani (v. 22). ▼ 25,20. Cw. 22,23.

25,22-23. I loya wutisa ka Hosi. Xinwani xikhati ku wulawuliwa hi ku enzela a wutshamu ga ku kari ga kubasa, laha Nungungulu a nga ti wonekelisa kona. (38,27-30). A hlamulo wa Hosi ka Rebeka wu na ni a tshamela ga kufihlala. A kulwisana ka vamakabye lava vambiri rumbweni ga mamani xikombiso xa wunala xikari ka tixaka timbiri ta wumakabye: a vaEdomi (va lumbeketako a vanhu va matiko ya lomu xiwuleni) ni va ka Israeli (17,16; 2Sm 8,13-14; Rm 9,10-13).

25,25. A mutsali i tirisa a tlhamuselo wu nga wuliwa hi vanhu hi tlhelo ga vito ga ku Edomi (“loyi wa kupswhuka “), legi gi nga vito ga wumbiri ga Esawu (“loyi a teleko hi mawoya”: v. 30). Hikwalaho, Esawu-Edomi i raru wa vaEdomi, lava hi kuranga va nga hanya le Mutsuwuka-gambo wa Bimbi ga Munyu; hi nzhako, va loya hanya le Mupela-gambo wa bimbi lego, le Idumeya (36,1.8-10.19).

25,26. Hi xiHeberu, a vito ga ku Jakobe gi fanana ni mhaka leyi yi tlhamuselako ku ngalo “kuva wa hombe a ku hunza munwani” kutani “ku kanganyisa” (27,36; 38,27-28; Jr 9,3; Ho 12,4) hambu ku “xirenze”. Hi ka lezo, ku huma a xikombiso xa ku khoma munwani hi xirenze. Hi mahela lego, Jakobe i wa lava ku beletela Esawu kuve matewula. A vanhu va ka Israeli va xikhati lexo va wa tlhamusela hi ndlela leyi a ntamu wa Jakobe (Israeli) hehla ka tinwani tixaka ta matiko ya le xiwuleni. ▼ 25,28. Cw. 27,3-10.

25,29-34. A ximaho xa kusangula xa Jakobe kasi ku “hunza hi ntamu” a makabye wakwe wa nhonzwa, Esawu. Esawu i wa hi ni mahanyela ya kuhehuka ni wupumbu. Hi tlhelo gakwe, Jakobe i wa hi ni mahanyela ya wutlhari ni ya mano. Hi kota ya lezo, Jakobe i zi kotile a ku yiva a zikatekiso zi nga lumba loyi wa matewula. Nungungulu i rangelisa lezo a Matimu, hambu lezi ku kumekako a zihambuko ni gome ga vanhu (49,3; Dt 21,17). Cw kambe v. 25.

25,31-33. Tifanelo ta wutewula. Hi leti ti ringanako a nwana wa nhonzwa, nguvunguvu a ku valeta a raru ni ku amukela a xikatekiso xakwe. A ka va ka Israeli, a tifanelo leti timbiri ti wa hi ni lisima la hombe nguvu (Dt 21,17). ▼ 25,33. Cw. Vh 12,16-17.

G N 26

G ENESISI

Matimu hi tlhelo ga Izaki (22,1518; 27,1-29) – *Ku wa hi kona a 26 ndlala lomu tikweni, na ku nga hi le’yo 1

sangula yi nga hi kona xikhatini xa Abrahama. Izaki i loya le Gerari, na a xuva ku wulawula na Abimeleki, a hosi ya vaFilistiya. 2*A HOSI yi lo woneka ka yena, yiku ngalo: «U nga releli uya Gipite; tshama lomu tikweni legi nzi ta nga ku komba gona.

3 Tshama tikweni legi, nzi na wena, nzi ku katekisa; hakuva gontlhe a tiko legi nzi ta gi nyika ka wena ni ka pswalo wa wena, nzi ta tatisa xifungo lexi nzi nga xi mkaha ka Abrahama a raru wa wena.

4 Nzi ta anzisa a pswalo wa wena, wu ku khwatsi tinyeleti ta tilo, nzi ta nyika ka pswalo wa wena wontlhe lawa matiko; hi ka pswalo wa wena wontlhe matiko ya misava ma ta katekiswa; 5 hakuva Abrahama i lo ingisa a gezu ga mina, a hlayisa a zileletelo, a ziyimiso ni milayo ya mina».

6 Hikwalaho, Izaki i lo tshama le Gerari. 7Loku a vanhu va lego wutshamu va mu wutisa hi sati wakwe, yena i wa hlamula lezaku makabye wakwe; yena i wa chava a ku wula lezaku i sati wakwe, hakuva a vanhu va lego wutshamu va nga mu daya, hi ku fela Rebeka, kota lezi a nga hi mbhuri kucuwukekeni.

8 Laha na a tshamile kona xikhati xa kuleha, Abimeleki, a hosi ya vaFilistiya, na a cuwuka hi laha janeleni, i lo wona Izaki na a xwangana na Rebeka a sati wakwe. 9Abimeleki i lo vitana Izaki, aku kakwe: «Hakunene, loyi i sati wa wena! U wulele yini ku ngalo makabye wa wena ke?». Izaki i lo hlamula, aku kakwe: «Hakuva nzi lo chava ku dawa hi kota yakwe». 10*Abimeleki i lo engeta, aku:

58

«Xini lexi u xi mahileko ka hina ke? Ku wa sele kutsongwani a ku a munhu wa lixaka la ka hina a etlele ni sati wa wena, u wa ta ngha u hi vangele a nanzu».

11 Abimeleki i lo leletela a vanhu vakwe, aku: «Loye a ta nga khoma hi kubiha loyi munhu ni sati wakwe i ta dawa futsi».

12 *Izaki i lo rima ka lego tiko, a kuma hi ka zana ni ku hunza lego lembe, hakuva a HOSI yi lo mu katekisa. 13Yena i lo maha xikhududo, a simama a ku fuma nguvu. 14I wa hi ni zifuyo za tixaka ta kutsalangana ni malanza ya kutala; hikwalaho, a vaFilistiya va lo mu lusela.

A tihlowo ni varisi – 15*A tihlowo tontlhe leti ti nga kelilwe hi malanza ya raru wakwe Abrahama, na a ha hanya, a vaFilistiya va wa ti seletele, va ti fuvisa.

16 Abimeleki i te ngalo ka Izaki: «Suka lomu ka hina, hakuva u fumile nguvu ku hunza hina».

17 Izaki i lo suka lomo, aya govela kusuhani ni congo wa Gerari, a tshama kona. 18Izaki i lo kela kambe a tihlowo ta mati, leti ti nga kelilwe xikhatini xa Abrahama a raru wakwe, hakuva a vaFilistiya va wa ti seletele anzhako ka kufa ka Abrahama, i lo ti vitana hi mavito lawa a raru wakwe a nga ti chulile.

19 A malanza ya Izaki, na ma simama ku kela lomu nkoveni, ma lo kuma a xibuka xa mati ma khulungako.

20 *Zonake a varisi va le Gerari va lo kanetisana ni varisi va Izaki, vaku: «I mati ya hina». Yena i lo chula a vito ga hlowo lezaku “Hlowo ya Maphikizana”, hakuva va lo kanetisana naye hi lezi va nga lava ku mu tekela hi mawunwa a hlowo yakwe. 21Va lo engeta va kela yinwani hlowo; va lo kanetisana ha yona kambe; i lo chula vito ga yona ku “Hlowo ya Xivukelani”.

22 Yena i lo suka leyo, a engeta a kela yinwani hlowo; leyoke a va kanetisanangi ha yona. I lo chula vito ga yona ku “Hlowo ya Kuanza”, na aku ngalo:

26,1-35. ku humelele a zimaho zinharu lomu ka wutomi ga Izaki za kufanana ni lezi zi nga humelela ka Abrahama: hlawutelo hi tlhelo ga sati wa Izaki (vv. 7-11 = 12,10-20); mihlawutelo xungetano ni tihlowo ni zivumelwano (vv. 15-22.26-33 = 21,22-33); kutiwonekelisa, mahungu ma tako hi ka Nungungulu, maalati (vv. 23-33 = 17,1-22; 18,1-15).

26,2-5. Kuvuxetwa ka xivumelwano xi nga mahilwe na Abrahama, na ku tiyisiwa a zitsumbiso zalezo za zinwe (12,2-3; 13,14-17; 15,5.18; 17,6-8; 22,15-18; 28,15; 46,3; Lk 1,73; Vh 11,9).

26,12-14. Lomu ka mavesi lawa, ku alakanyiwa a zimaho za kuranga za kucica hi kutsongwani-tsongwani lomu ka mahanyela ya vaHeberu: va tsika a wurisi ga mitlhambi kasi kuve varimi. A kuganya ku woneka kota hanzu wa xikatekiso xa Nungungulu (12,2-3; 24,1-35; Sl 67,7).

26,15-18. A kulwisana hi kota ya tihlowo ku wa humelela makhati manyingi xikhatini xa vanyapanze xikari ka vanhu, lava va nga hanya kusuhani ni xiwula. A ku vala a hlowo xi wa hi xikombiso xa wunala.

26,20-22. Hi lowu a tlhamuselo wa mavito ya matshamu ya ku kari, hi tlhelo ga vanhu: Echek “maphikizana”; Sitna, “xivukelani”; Reobot, “kuanza”.

59

G ENESISI

«Hakuva a HOSI yi hi nyikile wutshamu ga kuanza, hi ta pswalelana lomu tikweni legi».

23 *Hi nzhako Izaki i lo kanziha aya Berexeba. 24Hi lego wusiku a HOSI yi lo woneka ka yena, yiku: «Hi mina Nungungulu wa Abrahama a raru wa wena; u nga chavi, hakuva nzi na wena, nzi ta ku katekisa, nzi anzisa a pswalo wa wena hi kota ya Abrahama a nanza ga mina».

25 Izaki i lo aka laho a alati, a khozela HOSI, i lo yimisa a tenda gakwe laho; kwalaho a malanza ya Izaki ma lo kela a hlowo.

Xivumelwano na Abimeleki – 26Zonake, Abimeleki i loya kakwe, na ata hi le Gerari, na Ahuzati, munghana wakwe, na Pikoli, a murangeli wa masochwa yakwe.

27 Izaki i te ngalo kakwe: «Mu tela yini ka mina na mu kari mu nzi venga ni ku nzi hlongola tikweni ga nwina ke?». 28*Vona va te ngalo ka yena: «Hi wona lezaku zi te dlunya a ku a HOSI yi na wena; hikwalaho, hi nge ngalo: a xive kona xihlambanyo xikari ka hina na wena.

Hikwalaho, hi lava ku maha a xivumelwano na wena. 29Hlambanya lezaku cima u nga ta hi mahela kubiha, kota lezi hinawu hi nga ta tshuka hi ku xanisa. Hakunene, hi mahile khwatsi hi ku ku tsika u famba hi kurula; kota lezi, wena makunu u katekisilweko hi HOSI».

30 Izaki i lo va mahela mubuzo, va loga, vanwa. 31*Hi siku gi nga lanzela, va lo patsana hi xihlambanyo munwe ka munwani; hi kulanzela, Izaki i lo salisana

G N 27

navo, zonake va suka a mahlweni kakwe va ti fambela hi kurula. 32Hi ka galego siku, a malanza ya Izaki ma lota mu byela hi hlowo leyi ma nga kari ma kela, maku kakwe: «Hi kumile a mati». 33*Yena i lo yi vitana lezaku “Hlowo ya Xeba”.

Hikwalaho, a doropa gi vitaniwako Berexeba kala ni nyamutlha.

Izaki a teka vavasati va lixaka la vaHiti – 34 Laha Esawu a nga hi ni 40 wa malembe, i lo teka a vasati vambiri va vaHiti: Judite, nhwana wa Beri, na Basemati, nhwana wa Eloni. 35*A vavasati lavo va zwisile a kuxaniseka ka hombe mbilweni ya Izaki ni ka ya Rebeka.

Izaki a katekisa Jakobe (22,1527 18; 26,2-5) – *Zonake laha Izaki a nga khosahele, ni mahlo yakwe ma hi 1

zilutsu ma nga ha woni, i lo vitana Esawu a nwana wakwe wa matewula, i te ngalo kakwe: «Nwananga!». Yena i lo hlamula, aku: «Nzi laha». 2*Izaki i te ngalo: «Cuwuka, makunu nzi khosahele, a nzi gi tivi a siku ga kufa ka mina. 3Wa nga teka a wura ga wena ni mipaxa, uya khwatini, uya nzi hlotela a nyama; 4u ta nzi mahela kuga ka kunanziha, loku nzi ku ranzako; u nzi nehela, nzi taga; kasi nzi ku katekisa na nzi nga se kufa.

5 Rebeka i wa zizwa laha Izaki a nga kari a wulawula ni nwana wakwe Esawu.

Esawu i loya khwatini kuya hlota nyama, kasi a yi neha ka raru wakwe.

6 *Rebeka i lo wulawula na Jakobe a nwana wakwe, aku: «Cuwuka, nzi zwile a raru wa wena na a wulawula na Esawu, a makabye wa wena, aku: 7”Nzi nehele a nyama, u nzi mahela kuga ka kunanziha,

26,23-25. Berexeba gi wa sina gi hi wutshamu ga wukhozeli ka Abrahama (21,14b-34; 22,19). Zinghaho, a zi hlamalisi lezaku Izaki a ngave a yile laho kasi kuya khongela ka Hosi, ni ku aka a alati (v. 25), a ku khwatsi hi lezi a nga maha Abrahama. A ka wutshamu lego, i amukele a kuvuxetwa ka zitsumbiso zi nga mahelwe a raru wakwe (12,1-3; 13,14-16). A ku aka a alati ni ku khongela vitweni ga Hosi xi wa hi xikombiso xa ku vumela a xivumelwano (4,26; 8,20-22; 12,7-8; 13,4; 21,33), lexi xi nga kombisiwa hi tshamela ga kutiwonekelisa ka Nungungulu (12,7-8; 15,1-21; 17,1-8; 28,12-22).

26,28. Hi vona a vanhu lava va wulilweko lomu ka vv. 20-22 (cw. 21,22-33; 1Sm 18,14).

26,33. A mhaka ya ku Xeba yi tlhamusela ku ngalo “xihlambanyo”. Hikwalaho, a tlhamuselo wa vito ga ku Berexeba gi tirisiwako laha hi lowu wa ku ngalo “Hlowo ya xihlambanyo” (21,22-30).

26,35. Va zwisile a kuxaniseka ka hombe mbilwini ya Izaki . A mutsali wa kubasa i beletela a kupatsana ni vaKanani ni vanhu va tixaka tinwani hi tlhelo ga kutekana, hi kota ya mhango ya ku khozela vanungungulu va mawunwa.

27,1-46. A xipimo lexi xi kombisa a kutatiseka ka xitsumbiso xi kumekako lomu ka 25,22-23. A vamakabye vambiri, Esawu na Jakobe, va ti karata ni ku lwisana kasi ku kuma a xikatekiso xa nyapanze Izaki, a raru wabye. A xikatekiso lexo xi wa tave xibuka xa zivuno za Nungungulu ku vekelwa xichavo hi tlhelo ga vanhu. A xikatekiso xa nyapanze xi kumeka nguvu lomu ka TK, na xi hi ni ntamu wa Nungungulu (48,9-20; Dt 33,1-29; Jx 23,1-16; 2Sm 23,1-7; 1Th 2,1-9; 2Th 13,14-19).

27,2-4. A kuga loko ka kunanziha ku wa ta nyika ntamu ka nyapanze, kasi a zi kota ku nyika a xikatekiso xakwe xa wuprofeti.

27,6-17. A ximaho xa Rebeka, hambu lezi xi nga xa wukhohlwisi, xi kombisa a lisima la ntiro wa vavasati lomu ka tiko gi khoziswako ntsena hi vavanuna. Lezo zi mahekile kambe a kuhlawulweni ka Solomoni, nwana Davidi, kota hosi (25,28; 2Sm 12,24; 1Th 1,11-40).

G N 27

G ENESISI

nzi taga nzi ku katekisa mahlweni ka HOSI, na nzi nga se kufa”.

8 Makunu nwananga, zwana a gezu ga mina legi nzi ta nga ku leletela gona.

9 Famba le tlhambini, uya nzi tekela zimbutana zimbiri lezi za zinene; nzi ta longisa kuga ka kunanziha ka raru wa wena, loku a ku ranzako. 10U ta heleketa ka raru wa wena, a yaga, a ku katekisa na a nga se kufa».

11 Jakobe a hlamula ka Rebeka mamani wakwe: «Cuwuka, Esawu, makabye wa mina, munhu wa mafefeleti, kasike mina nzi munhu wa likuluwa: 12> kutani dadani i taya nzi ringetela, zonake nzi taya ku khwatsi nzi mukhohlwisi mahlweni kakwe; nzi ti koke la x iruk o wuts ha nwin i g a zikatekiso».

13> A mamani wakwe i te ngalo kakwe: «A xive hehla ka mina a xiruko lexo, nwananga; wena, zwana a gezu ga mina, famba uya nzi tekela zona». 14Jakobe i loya aya zi teka, a zi neha ka mamani wakwe; Rebeka i lo bhika a kuga ka kunanziha kotisa lezi a nga zi ranzisa zona a raru wakwe. 15Rebeka i lo teka tinguwo ta Esawu, a nwana wakwe wa nhonzwa, leti ta kusaseka, ti nga hi lomu ndlwini yakwe, i lo ti ambexa Jakobe a nwana wakwe wa nzisana. 16Hi kulanzela, i lo mu ambexa mabhebhe ya zimbutana mawokweni yakwe ni lomu likuluweni la nhamu yakwe. 17Yena i lo nyika mandleni ya Jakobe a nwana wakwe a xibaba ni kuga loku ka kunanziha loku a nga ku bhikile.

18 Jakobe i loya ka raru wakwe, a yaku: «Dada!». Izaki i lo hlamula, aku: «Nzi laha; hi wena mani, nwananga?».

19 Jakobe i te ngalo ka raru wakwe: «Hi mina Esawu a matewula ya wena. Nzi mahile lezi wena u nzi rumileko; hi nga vuka, u tshama uga nyama ya wuhloti ga mina, kasi u nzi katekisa. 20Izaki i te ngalo ka nwana wakwe: «Hi yini u nga hatlisa ku yi kuma, nwananga?». Jakobe i lo hlamula, aku: «Hakuva a HOSI, Nungungulu wa wena, i yi mahile yita mahlweni ka mina». 21Izaki i te ngalo ka Jakobe: «Hi nga tshinela nwananga, nzi ku ringetela loku u hi yena nwana wa mina Esawu hakunene».

60

Zonake, Jakobe i lo tshinela ka Izaki, a raru wakwe, loyi a nga mu ringetela, aku: «A gezu i gezu ga Jakobe, kanilezi a mawoko ya Esawu». 23I wa nga mu tivi, hakuva a mawoko yakwe ma wa ku khwatsi hi mawoko ya Esawu makabye wakwe; i wa lava ku mu katekisa, 24kanilezi i lo engeta a mu wutisa, aku: «Futsi hi wena nwana wa mina Esawu ke?». Jakobe i lo hlamula aku: «Hi mina». 25Yena i te ngalo: «Yi nehe ka mina nziga a nyama ya wuhloti ga wena, kasi nzi ku katekisa». Jakobe i lo yi neha kakwe, na yena i loga; i lo mu nehela kambe a vinya, anwa.

26 A raru wakwe Izaki i te ngalo kakwe: «Wa nga tshinela u nzi pswopswa nwananga».

27 *I lo tshinela, a mu pswopswa; i lozwa a masema ya tinguwo takwe. I lo mu katekisa, aku ngalo: «Cuwuka, a masema ya nwana wa mina, ku khwatsi masema ya simu gi katekisilweko hi HOSI. 28 Ngha Nungungulu a ku nyika nzokati ya tilo, ni kunona ka misava, ni wunyingi ga timbewu ni vinya.

29 Ngha vanhu va ku tirela, ni matiko ma korama mahlweni ka wena; uva hosi ya vamakabye va wena, ngha a vana va mamani wa wena va korama mahlweni ka wena. ngha va rukiwa lava va ku rukako, va katekiswa lava va ku katekisako.»

22

Kuwuya ka Esawu – 30Zonake, laha Izaki na a mbhetile ku katekisa Jakobe, na Jakobe a ha hi ku suka mahlweni ka raru wakwe, ku lo chikela Esawu, na a wuya hi le kuhloteni. 31Yenawu kambe i wa mahile kuga ka kunanziha, i lo ku neha ka raru wakwe, aku kakwe: «Dada, hi nga vuka, uga a nyama ya wuhloti ga mina, kasi u ta nzi katekisa».

32 A raru wakwe Izaki i lo mu wutisa, aku ngalo: «Hi wena mani ke?». Yena i lo hlamula, aku: «Hi mina Esawu, nwana wa wena wa matewula». 33Izaki i lo dzuka hi kururumela ka hombe nguvu, aku: «Kasi hi mani loyi a nga nzi hlotela nyama, a nzi nehela, nziga na u nga se ku chikela wena ke? Nzi lo mu katekisa a munhu

▼ 27,12. Cw. 25,25. ▼ 27,13. Cw. Mt 27,25.

27,27-29. A xikatekiso xa Izaki, a ku khwatsi hi lexi xa Juda (49,8-12), xi xungameta Jakobe kota murimi (vv. 27b-28) ni mukhozisi wa vanhu va matiko ya xigamakano (v. 29), na xi gumesa hi xipanze xa xikatekiso xi nyikilweko ka Abrahama (12,3; 25,23; 26,12; Dt 33,13; Bs 44,23; Zk 8,12-13). A vanhu lavo va wa ta khoziswa xikhatini xa kufuma ka Davidi ni loku ka Solomoni (2Sm 8).

61

G ENESISI

loye; hikwalaho, hi yena a katekisilweko».

34 Laha Esawu, na a zwile timhaka ta raru wakwe, i lo rila hi kuxaniseka ka hombe, aku ka raru wakwe: «Dada, nzi katekisewo kambe». 35>Izaki i te ngalo: «A makabye wa wena i tile a ta nzi khohlwisa, i tekile a xikatekiso xa wena».

36 Esawu i te ngalo: «Hi lezi a vitanwako Jakobe lezi a nzi hlulileko makhati mambiri ke? I tekile a fanelo ya wutewula ga mina; zalezi, i nzi wutlela kambe a xikatekiso xa mina». I lo engeta, aku: «Wena a wa ha hi na xinwani xikatekiso kasi ku nzi nyika ke?».

37 Izaki i lo hlamula, aku ka Esawu: «Cuwuka, nzi mu yimisile a kuva hosi ya wena, a vamakabye vakwe vontlhe nzi va mahile malanza yakwe; nzi mu nyikile timbewu ni vinya; makunu nzi ta ku mahela yini, nwananga ke?». 38Esawu i te ngalo ka raru wakwe: «Dada, wa kuva ni xikatekiso xinwe ntsena xana ke? Nzi katekise na minawu, dada». Esawu i lo tlakusa a gezu gakwe a rila. 39*Izaki i lo hlamula, aku ngalo kakwe: «A pswalo wa wena wu nga ta kuma a wunonwa ga misava hambu nzokati yi tako hi le hehla.

40 U ta hanya hi supado ya wena, ni ku tirela a makabye wa wena.

Zonake, laha u ta nga nzulanzula kota mupepetseki, u ta susa a kanga wakwe nhanweni ya wena».

41 Esawu i lo venga Jakobe hi kota ya xikatekiso lexi a raru wakwe a nga mu nyikile. I lo alakanya lomu mbilwini yakwe: «A masiku ya ku rilela dadani ma tshinele; zonake, nzi ta daya a makabye wa mina».

42 Rebeka i lo byelwa timhaka ta Esawu a nwana wakwe wa matewula, i lo ruma kuya vitana Jakobe a nwana wakwe wa nzisana, i te ngalo ka yena: «Esawu makabye wa wena i lava ku ti photela ka wena hi ku ku daya». 43>Makunu, nwananga, ingisa a gezu ga mina; suka

G N 28

u chavela ka Labani makabye wa mina, le Harani; 44uya tshama kakwe masiku ya ku kari, kala gi bohla a khulo ga makabye wa wena; 45>kala ku mbhela a kuzangara kakwe, ni ku kala a rivakelwa hi lezi u mahileko ka yena; zonake, nzi ta rumela ku ta ku teka leyo; xana hikuyini nzi ta nga siyiwa hi nwina vambiri hi siku ginwe ke?

Jakobe a rumelwa Mezopotamiya (24; 29,1-20) – 46Rebeka i te ngalo ka Izaki: «Nzi swirilwe hi kota ya mahanyela ya vanhwana va vaHiti, ni loku Jakobe a teka sati xikari ka vanhwana va vaHiti, wa ku kota vanhwana va legi tiko, a kuhanya ka mina ku ta nzi vuna yini ke?».

Δ

C – XIKHATI XA JAKOBE (28,1–36,43) *Izaki i lo vitana Jakobe, i lo mu 28 katekisa, a mu laya, aku: «U nga teki sati xikari ka vanhwana va vaKanani.

1

Suka, uya le Padani-Arami, le ndlwini ya Betuweli, a raru wa mamani wa wena; uya teka kona sati ka vanhwana va Labani, makabye wa mamani wa wena.

3 *Ngha Nungungulu wa ntamu wontlhe a ku katekisa, a ku maha u pswala, a ku anzisa, u maha lixaka la hombe. 4Ngha Yena a ku nyika xikatekiso xa Abrahama, wena ni pswalo wa wena; kasi u fumela tiko lego u hanyako ka gona, legi Nungungulu a nga gi nyika ka Abrahama».

5> Izaki i lo salisana na Jakobe; i loya le Padani-Arami ka Labani a nwana wa Betuweli, a muArameya, makabye wa Rebeka, mamani wa Jakobe na Esawu.

6 Esawu i wonile lezaku Izaki i katekisile Jakobe, a mu rumela le Padani -Arami, kuya teka kona sati, ni lezaku, loku a mu katekisile, i mu layile lezaku a nga teki sati xikari ka vanhwana va vaKanani; 7Jakobe i ingisile a milayo ya 2

▼ 27,35. Cw. 25,26.29-34; Jr 9,3-4; Ho 12,4; Vh 11,20-21.

27,39-40. A xikatekiso xi nyikilweko ka Esawu xi xaxametilwe hi timhaka ta xiruko hi tlhelo ga kunona ka misava; kanilezi, hi tlhelo ga yimpi, a xikatekiso lexo xi xungameta Esawu kota muhluli. A kuhlula loko ka Esawu ku kombisilwe lomu ka kudumela a mitlawa ya vaenzi lomu xiwuleni hi tlhelo ga vana va Esawu. A timhaka ti wulawulako hi kukhozisiwa ni kutlhatlheka ka Esawu mahlweni ka Jakobe ti kombisa a kutlhatlheka ka vaEdomi, anzhako ka hosi Davidi (Jx 24,4; Am 1,11). ▼ 27,43. Cw. 24,29; Wt 10,10. ▼ 27,45. Cw. Ms 35,19.

28,1-7. A xigava lexi xa kusangula xi kombisa a kuhuma ka Jakobe kota xigelo xa ku lava a sati xikari ka vavasati va lixaka lakwe. A ku teka sati xikari ka vanhu va manwani matiko ku wa hi mhango ya ku ti nyikela ka vanungungulu va mawunwa (26,35; Ek 34,16; Dt 7,3; Er 10,1-11; Ne 13,23-30).

28,3-4. Ka mavesi lawa, ku kumeka a xinwani xikatekiso xa Izaki ka Jakobe (vv. 3-4), lexi xi nyikilweko ka Abrahama; hi nzhako, xi hunza hi ka nyapanze munwe xiya ka munwani (1,22.28; 8,17; 9,1.7; 17,45.20; 35,11; 48,4). ▼ 28,5. Cw. Ho 12,13.

G N 28

G ENESISI

raru ni mamani wakwe, a famba le Padani-Arami; 8Esawu i lo zi pima lezaku a vanhwana va vaKanani a va xalalisi a raru wakwe Izaki; 9zonake i loya ka Iximayeli, aya teka Mahalati, a nhanyana wa Iximayeli, a nwana Abrahama, makabye wa Nebayoti, a maha sati wakwe zinwe ni lava a nga sina a hi navo.

A loro wa Jakobe le Beteli. 10*Jakobe i lo suka le Berexeba aya le Harani. 11*Na a chikele ka wutshamu go kari, i lo desidira ku etlela laho lego wusiku, hakuva a gambo gi wa pelile; i lo teka a ginwe ga maribye ya wutshamu lego, a khigela ka gona, a etlela ka lego wutshamu.

12 *I lo lora, a wona a xikada na xi yimisilwe laha misaveni, na magumo ka xona ku chikele tilweni; a tingilozi ta Nungungulu na ti kanziha, ti relela ha xona. 13Hi le hehla ka xona, ku wa yimile HOSI, leyi yi ngaku ngalo: «Hi mina HOSI, Nungungulu wa Abrahama a raru wa wena, ni Nungungulu wa Izaki.

Legi tiko u etleleko ka gona, nzi ta ku nyika ni pswalo wa wena.

14 A pswalo wa wena wu ta fana ni tinzhoho ta misava; wena u ta anza le Mupela-gambo, ni Mutsuwuka-gambo, ni Nwalungu, ni le Dzongeni; hi ka wena ni ka pswalo wa wena, a tixaka tontlhe ta misava ti ta katekiswa.

62

Nzi na wena, nzi ta ku vikela a ndleleni yontlhe ni laho u yako kona, nzi ta ku wuyisa ka legi tiko; hakuva nzi nga ta ku tsika na nzi nga se maha lezi nzi ku tsumbisileko zona».

16 *Jakobe, na a vukile hi le wurongweni gakwe, i te ngalo: «Hakunene a HOSI yi ka legi wutshamu, nzi wa nga zi tivi». 17Na a chava nguvu, i lo engeta, aku: «Legi wutshamu gi chavekisa lezi! Hakunene, yindlu ya Nungungulu, i nyangwa ya tilo».

18 Hi siku gi lanzelako ni mixo, Jakobe, i lo teka a ribye legi a nga khigele ka gona, a gi yimisa kota xialakanyiso, a chela mafura hehla ka gona.

19 *I lo chula a vito ga lego wutshamu ku Beteli; kanilezi kusanguleni a vito ga legi doropa gi wa hi Luzi.

20 *Jakobe i lo maha a xihlambanyo, aku: «Loku Nungungulu a tava zinwe na mina, a nzi vikela ndleleni leyi nzi fambako ka yona, a nziha kuga ka kuva nziga, ni tinguwo ta ku ambala, 21 nzi kala nzi wuya hi matsenya ndlwini ya dadani; zonake a HOSI yi tava Nungungulu wa mina. 22Legi ribye nzi gi yimisako laha a kuva xialakanyiso, gi ta kuva a yindlu ya Nungungulu; zonake ka zontlhe lezi yena a ta nga nzi nyika zona, nzi ta susa nzi nyikela a za wukhume».

15

28,10-22. Lomu ka hlawutelo wa loro wa Jakobe, ku patsilwe a tikaringani timbiri, leti ti lavako ku tlhamusela a masangulo ya kubasa ya tempeli ya Beteli, lomu tikweni ga vaKanani: a ka yinwe, Jakobe i wona wa xikada, lexi xi tlhanganyisako a misava ni tilo (vv. 11-12.17-18.20-22); a ka yinwani, i wona Nungungulu na a ti wonekelisa kakwe (vv. 10.13-16.19). Cw. 13,3-4.

28,11. A wutshamu ga ku kari . A wutshamu legi gi wa hi Beteli, laha Abrahama “a nga aka a alati ni ku khongela vitweni ga Hosi” (12,8; 13,3-4). A wubaswa ga wutshamu lego gi tiyiswa hi tlhelo ga zimaho zi hlawutelwako lomu ka mavesi ma lanzelako.

28,12-15. A loro wu wa hi ndlela leyi Nungungulu a nga yi tirisa kasi ku wulawula ka vanhu (20,3; 40,8; Wt 10,10; Ho 12,5; Mt 1,20-21). A xikada xa Jakobe xi alakanyisa lezi za titempeli ta kutlakuka nguvu ta le Asiriya ni ta Babuloni, lezi zi nga tirisiwa kasi ku chikela ha zona wutshanwini ku kumeka a zifananiso za vanungungulu vabye, zi nga kumeka hi le magumo ya titempeli leto. Le Gipite, ku wa alakanyiwa lezaku a vafi va wa kanziha hi xikada kala ka vanungungulu vabye (Jh 1,51). A Hosi yi relela kala ka Jakobe kasi kuya tiyisa a zitsumbiso lezi yi mahileko ka raru wakwe, Izaki, ni ka Abrahama, na yi rangelwa hi “tingilozi”, a ku khwatsi kunenga ku mahiwako lomu ka tikhozo (12,3; 13,14-15; 15,5-6; 18,17-18; 22,17-18; 26,4-5).

28,16-18. Ribye gi yimisilweko kota xialakanyiso. Ku wa hi tolovelo ku yimisa a ribye kasi ku alakanya a ximaho xa lisima: a xivumelwano (31,45.51-52); a xialakanyiso xa mufi (35,20). Jakobe i maha lezo kasi ku alakanya a kutiwonekelisa loko ka Nungungulu. Kanilezi hi kuma a kubeletelwa ka ku kari lomu ka Mitsalo ya Kubasa hi tlhelo ga ximaho lexo (Dt 12,3; 2Th 18,4; Jr 2,27; Ho 10,2). A kutota hi mafura ku wa tiyisa a wubaswa ga xialakanyiso lexo (Ek 3,5; 19,12).

28,19. Beteli, hi xiHeberu Bet-El, zi tlhamusela ku ngalo “yindlu ya Nungungulu”. A wutshamu lego gi wa kumeka zitsungeni za Efrayime, a pfhuka wa 17 tikilometro Nwalungu wa le Jerusalema, lomu ku kumekako a doropa ga masiku ya hina, Beyitini (a kale gi wa vitaniwa Luzi: 48,3). Gi wa sina gi hi wutshamu ga wukhozeli xikhatini xa Abrahama niku gi wa tave ginwe ga matshamu ya kubasa ya lisima la hombe la Israeli xikhatini xa kufuma ka tihosi hi xixaka, na a wukhozeli gi nga se tlhanganyisiwa le Jerusalema. Gi lo hahlulwa xikhatini xa Josiya (2Th 23,15; cw. Gn 12,8; 13,4; 35,18; 48,3; Vl 1,22-23; 20,26-28; 21,2-6; 1Sm 10,3; 2Th 10,29; Am 7,12-17).

28,20-22. A xihlambanyo lexi xa nyapanze i hlamulo wakwe ka mhaka ya Nungungulu ni ku kombisa a mixuvo ya ku hanya naye nzeni ka xivumelwano. A ka mitsalo leyi hi kuma a masangulo ya nayo wa ku riha a za wukhume ka tempeli (14,20; Lv 27,1.30-32; Am 4,4).

63

G ENESISI JAKOBE NA LABANI

Jakobe le Harani – *Jakobe i lo simama a lipfhumba lakwe aya 29 matikweni ya le Mutsuwuka-gambo. Na 1

2

a cuwukisa a matlhelo wontlhe, i lo wona a hlowo ya lomo tikweni, kusuhani ka yona ku wa mbambamele a mitlhambi minharu ya tiyivu. Hi ka hlowo leyo va nga nwisa kona mitlhambi. Kota lezi, a ribye legi gi nga fenengetile a nomu wa hlowo gi nga hi ga hombe, 3zonake va wumbuluta a ribye va gi susa nonwini wa hlowo, loku yi tlhangene yontlhe mitlhambi. Va nwisa tiyivu, va wuya va tlhelisa ribye wutshanwini ga gona laha nonwini wa hlowo.

4 *Jakobe i lo wutisa a varisi, aku: «Vamakabye, muta hi kwihi?». Vona va lo hlamula, vaku: «Hi va le Harani».

5 Jakobe i lo engeta, aku ka vona: «Ma mu tiva Labani, a nwana Nahori ke?».

Vona va lo hlamula, vaku: «Ha mu tiva».

6 Yena i te ngalo kabye: «Wa hanya khwatsi ke?». Vona va lo mu hlamula, vaku: «Wa hanya khwatsi; hi gaya Rakeli a nhanyana wakwe a tako ni tiyivu».

7 Yena i te ngalo kabye: «Ka ha hi hlikanhi, a hi xona xikhati xa kuva mitlhambi yi tsombana; nwisani tiyivu mu famba muya ti risa». 8Vona va lo mu wutisa, vaku: «A hi zi koti ku maha lezo na yi nga se ku tsombana yontlhe mitlhambi, hi kala hi wumbuluta a ribye hi gi susa nonwini wa hlowo; zonake hi kona hi ta nga kunwisa tiyivu».

9 Na a ha wulawula navo, ku lo chikela Rakeli ni tiyivu ta raru wakwe, hakuva i wa hi murisi. 10Zonake, Jakobe na a wonile Rakeli, a nhanyana wa Labani, a makabye wa mamani wakwe, zinwe ni ntlhambi a nga hi nawo, i lo tshinela, a wumbuluta a ribye a gi susa nonwini wa hlowo, i lo nwisa a tiyivu ta Labani. 11Hi nzhako, Jakobe i lo pswopswa Rakeli, a tlakusa a gezu gakwe, a rila. 12Jakobe i lo

G N 29

byela Rakeli lezaku i xaka ga raru wakwe wakubelekwa hi Rebeka; Rakeli i lo tsutsuma aya byela raru wakwe.

13 Loku Labani a zwile lezaku hi Jakobe, a nwana wa makabye wakwe, i lo tsutsuma a mu khinga, a mu wukarela, a mu pswopswa, a mu yisa mutini wakwe. Zonake, Jakobe i lo hlawutela Labani zontlhe zi nga mu humelele. 14*Labani i te ngalo ka yena: «Hizinene, wena u wa nkhata wa mina, u lumba a lixaka la mina wutsumbu».

Jakobe i lo tshama na Labani a hweti yinwe.

Liya na Rakeli – 15A nzhako ka lezo, Labani i te ngalo ka Jakobe: «Kota lezi u nga xaka ga mina, u ta nzi tirela mahala ke? Nzi byele, u lava ku hakha yini ke?».

16 Labani i wa hi ni vanhanyana vambiri; a vito ga loyi wa nhonzwa i wa hi Liya, ni ga loyi wa nzisana i wa hi Rakeli. 17Liya i wa hi ni maswori; kanilezi Rakeli i wa sasekile, na a cuwukeka khwatsi.

18 *Jakobe i lo ranza Rakeli; aku ngalo ka Labani: «Nzi ta ku tirela ntlhanu wa malembe ni mambiri hi kota ya nhanyana wa wena, loyi wa nzisana, Rakeli». 19Labani i lo mu hlamula, aku: «Zi sasekile ku mu nyikela ka wena ku hunza ka munwani; tshama na mina».

20 Jakobe i lo tirela Labani ntlhanu wa malembe ni mambiri hi kota ya Rakeli; ma wa ku khwatsi masiku matsongwani ka yena hi kota ya ku mu ranza kakwe.

21 Jakobe i te ngalo ka Labani: «Ma mbhelile masiku ya kutira ka mina; nzi nyike sati wa mina, kasi nzi fela ku mu teka». 22Labani i lo ramba vanhu vontlhe va lego wutshamu, a maha mubuzo.

23 *Zonake, laha gambweni, Labani i lo teka Liya, a nwana wakwe, i lo mu yisa ka Jakobe; yena lo hlengela naye a masango. 24Labani i lo teka Zilipa a nanza gakwe ga xisati, a gi nyikela ka Liya, a nhanyana wakwe, kasi gi mu

29,1-30. Lomu ka mavesi lawa, ku sangula a xipanze xi lumbako Jakobe na Labani. Loku a chikele le Harani, Jakobe i lo kuma Rakeli, makabye wakwe, loyi a nga nyika mati a ntlhambi wa Jakobe. A ximaho lexo xa Rakeli xi wa fanana ni lexi xa Rebeka, a mamani wa Jakobe (24,1-47).

29,4. Vamakabye va mina. Mhaka ya ha tirisiwako nyamutlha le Mutsuwuka-gambo, kasi ku losetela hi tshamela ga wunghana a vanhu lava va nga tivekiko (13,8).

29,14. Wa nkhata wa mina ni xaka ga mina . Hi xiHeberu, “wa marambu ni nyama ya mina”, mhaka yi tlhamuselako a wuxaka ga laha kusuhani (2,23-24; 37,27-28; Vl 9,2; 2Sm 5,1; 19,13-14).

29,18. Nzi ta ku tirela ntlhanu wa malembe ni mambiri hi kota ya Rakeli . A matekanela lawa ma wa nga hi ya le Babuloni, kanilezi ma wa hi ya ku lowola a sati, mayelano ni tolovelo wa vanhu va tixaka ta le xiwuleni. Kota lezi a nga hi hava mali, Jakobe i lowola a nhwana hi ntiro wa mandla yakwe (Ek 21,4-6).

29,23-24. A nhwana a fenengetilweko hi vewu i wa rinzela a nuna wakwe lomu ndlwini ya vatekani.

Ahandle ka lezo, Labani i wa longisele zontlhe khwatsi kasi Jakobe a nga zi koti ku wona a nghohe ya Liya ni ku tiva lezaku i cicelwe Rakeli. Lezo zi alakanyisa a kuciciwa ka Esawu hi Jakobe, hi kota ya xigelo xa ku Izaki a nga woni khwatsi (27,9-30).

G N 30

G ENESISI

tirela. *Zonake, laha mixweni, Jakobe i lo wona lezaku hi Liya. Yena i te ngalo ka Labani: «Zini lezi u nzi maheleko? Kasi a nzi tirangi ka wena hi kota ya Rakeli ke?

U nzi khohlwisele yini ke?». 26Labani i lo mu hlamula, aku: «A zi mahiswi lezo lomu ka hina a ku nyikela a nzisana, na hi nga se nga nyikela a nhonzwa.

27 *Mbhetisa a viki ga mubuzo wa kutekana; zonake, nzi ta ku nyika loyi kambe, loku u nzi tirela kambe manwani malembe ya ntlhanu ni mambiri».

28 Jakobe i lo maha lezo, i lo mbhetisa a viki ga mubuzo wa kutekana; zonake, Labani i lo mu nyika Rakeli, a nwana wakwe, a kuva sati wakwe kambe.

29 Labani i lo teka Bila, nanza gakwe ga xisati, a gi nyikela ka Rakeli, a nhanyana wakwe, kasi gi mu tirela. 30>Jakobe i lo teka kambe Rakeli, loyi a nga wa mu ranza nguvu ku hunza Liya. I lo engeta a tira ka Labani manwani malembe ya ntlhanu ni mambiri.

25

A vana va Jakobe – 31*A HOSI, na yi wonile lezaku Liya i wa nga ranziwi, yi lo vulula marumbu yakwe, kanilezi Rakeli i wa hi ngonwa. 32*Liya i lo xura nyimba, a beleka a nwanana, a mu chula vito gaku hi Rubeni, hakuva i te ngalo: «A HOSI yi wonile kuxaniseka ka mina, makunu a nuna wa mina i ta nzi ranza». 33I lo engeta a xura nyimba, a beleka nwanana; i te ngalo: «A HOSI yi zwile

64

lezaku nza chepetiwa; hikwalaho yi nzi nyikile kambe loyi». I lo mu chula a vito gaku hi Simeyoni. 34I lo engeta a xura nyimba, a beleka nwanana; aku ngalo: «Makunu lexi xikhati a nuna wa mina i ta namarela ka mina, hakuva nzi mu belekele vafanyana vanharu»; hikwalaho, a mu chula vito gaku hi Levi. 35I lo engeta kambe a xura nyimba, a beleka nwanana. Yena i te ngalo: «Lexi xikhati nzi ta dumisa HOSI»; hi lezo, i lo mu chula a vito gaku hi Juda. Yena a nga ha belekangi kambe a vana.

Laha Rakeli a nga wona lezaku 30 a nga mu belekelangi vanana Jakobe, i lo lusa ka makabye wakwe; aku 1

ngalo ka Jakobe: «Nzi nyikewu a vanana; loku u nga nzi nyiki, nzi tafa!». 2>Zonake, a zanga ya Jakobe yi lo vindlukela Rakeli, aku ngalo kakwe: «Nzi Nungungulu mina ke, loyi a beletelako mihanzu ya marumbu ya wena ke?». 3*Yena i lo hlamula, aku: «Hi legi a nanza ga mina ga xisati, Bila, etlela nago; gi ta belekela madzolweni ya mina, kasi minawu nzi ta kuma vanana ha gona. 4I lo mu nyika Bila a nanza gakwe ga xisati, a kuva sati wakwe: Jakobe i lo etlela nago. 5Bila i lo xura nyimba, a pswalela Jakobe a nwanana.

6 *Zinghaho, Rakeli i te ngalo: «Nungungulu i nzi mahele kululama, i zwile a gezu ga mina, i nzi nyikile a

29,25-26. A mhaka leyi ya vanhwana lava vambiri yi yelana ni leyi ya nwana wa matewula (Esawu), loyi a nga kanganyisiwa hi nzisana – Jakobe wutsumbu (27,1-40). Laha Jakobe i tlheliselwa a wubihi legi a nga gi mahela a makabye wakwe Esawu.

29,27-28. A kutekana ku wa hi xigelo xa ku maha a mubuzo wa ntlhanu wa masiku ni mambiri (vv. 2728; Vl 14,10-18; Tb 11,19). Kufambeni ka zikhati, a nayo wa Mosi wu lo beletela a ku teka a nzisana ya sati wa kuranga (Lv 18,18). ▼ 29,30. Cw. Dt 21,15-16.

29,31–30,24. Ku sangula laha a xaxameto wa vana va Jakobe. A ka Abrahama, Izaki na Jakobe, ku nyikiwa a lisima ntsena a matewula. Kanilezi a munwe ni munwani wa vana va Jakobe i nyika masangulo ka yinwe ni yinwani ya tixaka ta Israeli. A mihlawutelo leyi, hi tlhelo ga Matimu, yi na ni matshamela ya yona yoce wutsumbu: yi sukela hi ka khume ga tixaka ni timbiri ti fananako xikari ka tona, yiya lenzhako malembe ya kutala, kasi ku kuma a nyapanze wa tona – Jakobe. A mavito ya tixaka ma wa zi kota ku sukela hi ka matimu ya ku kari. A ntsengo wa khume ni timbiri, a ka xikhati lexo, wu wa tlhamusela a “kumbhelela”. Jesu yenawu i wa ta hlawula khume ga vapostoli ni vambiri, kasi ku kombisa lezaku i yimisa a lixaka liswa la vanhu va Nungungulu (Mt 10,2).

29,32-35. Matimu hi tlhelo ga mavito ya vana va Liya. Makhati manyingi a mavito ya vanhu ma wa sukela hi ka timhaka ti nga wuliwa hi vapswali xikhatini xa ku belekiwa ka nwana (4,1-25; 5,29).

Hikalaho, a vito ga ku Rubeni gi tlhamusela ku ngalo: “i wonile a kubayiseka”; legi ga Simeyoni, “Nungungulu wa ingisa”; legi ga Levi gi sukela hi ka mhaka ya xiHeberu, leyi yi wulako lezaku “ku boha”, “ku vumela”. Hi ka lixaka leli, ku humelele a va ka Levi; a vito ga ku Juda gi sukela hi ka mhaka yi wulako lezaku “ku dumisa”. Hi ka vito legi, ku huma a mhaka ya ku ngalo “muJuda” ni vito ga Judite. ▼ 30,2. Cw. 1Sm 1,6; Lk 1,7.

30,3. Rebeka, hi kuva a nga hi na vana, i maha lezi a nga mahile Sara (16,2; 25,21). Mayelano ni nayo wa Hamurabi, a sati loyi a nga mahisa lezo i wa nga zi koti ku hlongoliwa hi kota ya wungonwa gakwe. A wungonwa gi wa woniwa kota xilo xa tingana ka vavasati va va ka Israeli, lezi zi nga vanga tiholova ngangweni (16,2-5; 1Sm 1,6-18). A ku belekela madzolweni ya munwani wasati ku wa hi xikombiso xa ku mu nyika a nwana kota wa yena wutsumbu (48,12; 50,23; Jb 3,12).

30,6-13. Tlhamuselo wa mavito ya vana va Liya: Dani = “i lamulile”, “i mahile nongameto” (Dt 33,22); Nefitali = “kulwa”, “kuholovisa”; Gadi = “thomo”, “litsako”; Aseri (Axer) = “loyi a katekileko” (Sl 1,1; Ma 31,28; Lt 6,9).

65

G ENESISI

nwana». Hilezo, i lo mu chula a vito gaku hi Dani. 7Bila, a nanza ga xisati ga Rakeli, i lo engeta a xura nyimba, a pswalela Jakobe a nwanana wa wumbiri. 8Rakeli i te ngalo: «Nzi lwile ni makabye wa mina mahlweni ka Nungungulu, nzi mu hlula!». Hikwalaho, a mu chula vito gaku hi Nefitali.

9 Laha Liya a nga wona lezaku i gumesile ku pswala, i lo teka Zilipa, a nanza gakwe ga xisati, a gi nyika Jakobe a kuva sati wakwe. 10Zilipa, a nanza ga xisati ga Liya, i lo pswalela Jakobe a nwanana.

11 Liya, hi litsako la hombe, i te ngalo: «Nzi kumile kunengela ka hombe nguvu!». I lo mu chula vito gaku hi Gadi.

12 Zilipa, a nanza ga xisati ga Liya, i lo pswalela Jakobe a nwana wa wumbiri.

13 Liya i te ngalo: «Nzi katekile nguvu, hakuva a vanhwana va taku ngalo nzi katekile!». I lo mu chula vito gaku hi Aseri.

14 *Hi xikhati xa kutshovela ka timbewu, Rubeni i loya kuma mandragora le masinwini, a wuya nawo a ta nyika a mamani wakwe, Liya. Rakeli i te ngalo ka Liya: «Nzi mahele wuxinji u nzi avela a mandragora lawo ma nga wuya ni nwana wa wena!». 15Liya i lo mu hlamula, aku: «Kasi xilo xitsongwani lezi u nzi tekeleko nuna wa mina ke? U lava ku nzi tekela ni mandragora ya nwana wa mina ke?». Rakeli i lo engeta, aku kakwe: «Jakobe i ta etlela na wena legi wusiku hi kota ya mandragora lawo ma nga wuya ni nwana wa wena». 16Jakobe i lo wuya laha gambweni hi le masinwini; Liya i lo mu khinga, aku ngalo kakwe: «U ta enghena ndlwini ya mina, hakuva nzi ku xavile futsi hi mandragora ya nwana wa mina». Jakobe i lo etlela naye lego wusiku. 17Hi kota ya mukombelo wakwe, Liya i lo ingisiwa hi Nungungulu, a xura nyimba, a pswalela Jakobe a nwana wa wuntlhanu. 1 8 *Liya i te ngalo: «Nungungulu i nzi nyikile a nchachazelo

G N 30

wa mina, hi lezi nzi nga nyika a nuna wa mina a nanza ga mina ga xisati». I lo mu chula a vito gaku hi Isakari. 19Liya i lo engeta a xura nyimba, i lo pswalela Jakobe a nwana wa wuntlhanu ni munwe. 20Liya i te ngalo: «Nungungulu i nzi hile a xinyikiwo xinene; makunu a nuna wa mina i ta tshama na mina, hakuva nzi mu pswalele vafana va ntlhanu ni munwe». I lo mu chula a vito gaku hi Zabuloni. 21Anzhako ka lezo, i lo beleka nhanyana, i lo mu chula vito gaku hi Dina.

22> Nungungulu i lo alakanya Rakeli, a mu ingisa ni ku mu maha a pswala.

23 Rakeli i lo xura nyimba, a beleka a nwanana. Yena i lo wula, aku: «Nungungulu i susile a tingana ta mina».

24 *Yena i lo mu chula vito gaku hi Josefa, na aku: «A HOSI a yi nzi engete munwani nwana».

Mabulu ya kukarata – 25>Anzhako ka ku Rakeli a belekile Josefa, Jakobe i te ngalo ka Labani: «Nzi tlhatlhe nzi tlhelela kaya ni le tikweni ga mina. 26*Nzi nyike a vasati va mina ni vana va mina, lava nzi nga ku tirela hi kota ya vona, kasi nza famba, hakuva wena wa ku tiva a kupinyama loku nzi ku tireleko ha kona».

27 Labani i te ngalo kakwe: «Loku u nzi wona na nzi hi ni fanelo mahlweni ka wena, nza ku kombela lezaku u tshama na mina; hakuva nza zi tiva lezaku a HOSI yi nzi katekisile hi kota ya wena.

28 Nzi byele a hakhelo wa wena, nzi ta ku nyika wona». 29Jakobe i lo hlamula, aku: «Wena wa zi tiva lezi nzi nga ku tirelisa zona ni titshomba leti u ti kumileko hi kota ya mina. 30Hakuva ti wa hi titsongwani a titshomba leti u nga hi nato na nzi nga se kuta mina; makunu ti lo engetelana nguvu; a HOSI yi ku katekisile hi kota ya mina; hi rini nzi ta nga tirela a ngango wa mina ke?».

31 Labani i te ngalo: «Nzi ta ku nyika yini ke?». Jakobe i lo hlamula, aku: «U

30,14. Mandragora. Hi xiHeberu, “dudaim”. Za koteka kambe a ku tlhamusela ku ngalo “mihanzu ya liranzo”. Hi ka tisinya leti, a vakale va wa humesa a matanyana, lawa va nga alakanya lezaku ma zi kota ku vunetela a vavasati a kuve va pswala (Lt 7,14).

30,18-20. Tlhamuselo wa mavito ya vanwani vana vambiri va Liya: Isakari = “nchachazelo”; Zabuloni = “xinyikiwo”, “ku khozisa”. Wu mbhelela a ntsengo wa ntlhanu wa tixaka ni yinwe, leti ti humeleko hi ka Jakobe na Liya. ▼ 30,22. Cw. 1Sm 1,27.

30,24. A vito ga ku Josefa gi ta hi ka mhaka ya xiHeberu yi tlhamuselako ku ngalo “ku engetela”. A kuxuva loku Rakeli a ku kombisako ka Hosi ku tatisekile masikwini ma nga lanzela (35,16-18). ▼ 30,25. Cw. 27,44-45.

30,26. Jakobe i wa hlayiwa loyi a hakhelwako mayelano ni nayo wa xikhati lexo; hi kota ya lezo, i wa nga zi koti ku yisa ka munwani ngango a vavasati ni vana va belekilweko ngangweni wa Labani. Hambu zi hi tano, yena i wa alakanya hi ku tiyisa lezaku vona vontlhe va wa hi ntsengo wa khume ga malembe ni mune lawa a tireleko Labani (29,20-30).

G N 31

G ENESISI

nga ta nzi nyika nchumu; kanilezi, loku u vumela a mawonela ya mina, nzi ta simama nzi risa ni ku hlayisa a ntlhambi wa wena. 32*Inyamutlha nzi ta enghena tlhambini wa wena wontlhe, nzi susa zontlhe zihari za matlhakatlhaka ni za makhwanga; xikari ka tiyivu, tontlhe leti ta ntima; ni xikari ka timbuti, tontlhe ta makhwanga ni ta matlhakatlhaka; a zihari za matshamela lawo zi tave wona a hakhelo wa mina. 33 Zinghaho, a kululama ka mina ku ta nzi kustumunyela, hi xikhati xa ha tako a mahlweni ka wena, loku u ta chikela ka leti ti nga ta hakhelo wa mina: u kuma leti ti nga hiko na matlhakatlhaka, ni leti ti nga hiko na makhwanga xikari ka timbuti, ni leti ti nga hiko ta ntima xikari ka tiyivu, letoke loku ti ta kumiwa ka mina nzi tava nzi yivile». 34Labani i lo hlamula, aku: «Hi zona, a zi tshamise lezo kota lezi u wulisileko zona!».

35 Hi galego siku, Labani i lo humesa a timhongo leti ta mavalavala, ni ta makhwanga ni wontlhe mapswele ya timbuti leti ta matlhakatlhaka ni ta makhwanga, ni tontlhelele ta ntima xikari ka tiyivu; i lo ti nyikela canjeni ga vana vakwe. 36I loya ti veka a pfhuka wa ku famba masiku manharu. Jakobe i lo sala a risa mitlhambi leyi yi seleko ya Labani.

37 Jakobe i lo tsema a timhika ta ku tsakama ta ndlulameti, ta xiwulane ni ta mendwa; zonake, i lo vandlela a makamba ya tona; hi ku maha loko, ku lo woneka ka kubasa ni ka timhika. 38Hi nzhako, i lo vekela a timhika leti a nga ti vandlele mahlweni ka mitlhambi, le xigowolweni xa mati, laho a tiyivu ti yako tinwa kona, kasi ti ta xura tinyimba na ti kari tita ku tanwa mati. 39A tiyivu ti lo xura tinyimba mahlweni ka timhika, ni ku pswala tiyivana leti ta mabala, ta

66

matlhakatlhaka, ni ta makhwanga.

40 Jakobe i lo phaka a tiyivu, i lo tlakusa a nghohe xikari ka mitlhambi a cuwuka leti ta mabala, ni leti ta ntima lomu tlhambini ka Labani; i lo veka a mitlhambi yakwe hi tlhelo, a nga yi vekangi mitlhambini ya Labani. 41Ku waku loku a tiyivu leti ta ntamu ti lanzwa, Jakobe a zima a timhika mahlweni ka tiyivu, lomu zigowolweni, kasi ti fela ku xura tinyimba kusuhani ka timhika.

42 Kanilezi, loku a tiyivu ti nga hi na ntamu, i wa nga yimisi a timhika; hi kota ya lezo, a ta Labani ti wa nga hi na ntamu, kasike a ta Jakobe ti wa hi ni ntamu. 43Loyi munhu i lo anza nguvu, hi kuva ni mitlhambi ya kutala, ni malanza ya xinuna ni ya xisati, makameli ni timbongola.

A kutsutsuma ka Jakobe – 31 *Jakobe i lozwa a timhaka ta vana va Labani lava va nga wula, vaku: 1

«Jakobe i tekile zontlhe za raru wa hina; i tekile a tshomba ya dadani a ti fumisa hi yona».

2 Jakobe i lo wona kambe a macuwukela ya Labani na ma hambene ni ya masiku nzhako. 3>A HOSI yi te ngalo ka Jakobe: «Tlhelela tikweni ga vararu va wena ni le maxakeni ya wena; mina nzi tava zinwe na wena». 4Jakobe i lo ruma kuya vitana Rakeli na Liya, a kuva vata le wuriselweni ga mitlhambi yakwe. 5I te ngalo kabye: «Nza zi wona hi ka nghohe ya raru wa nwina lezaku a wumbilu gakwe a ga ha kotisi legi ga kale; kanilezi Nungungulu wa dadani wa mina i na mina. 6Nwinawu ma zi tiva lezaku nzi mu tirele a raru wa nwina hi ntamu wontlhe wa mina. 7Kanilezi a raru wa nwina i nzi chepetile, a hunzulusa a hakhelo wa mina khume ga zikhati; kanilezi

30,32-42. Xikari ka vaHeberu, a tiyivu hi tolovelo ti wa hi ta kubasa ni timbuti ti wa hi ta ntima. A vito ga ku Labani gi tlhamusela kambe “wa kubasa”. A zihari za matlhakatlhaka zi wa hi zitsongwani nguvu.

Hikwalaho, a maalakanyela ya ku hambanyisa a zihari za muvala munwe ntsena ka lezi za matlhakatlhaka ma lo xalalisa Labani. Kanilezi, hi kugumesa, loyi a nga bhinzulelwa hi Jakobe. A matimu lawa ma humako hi ka wutomi ga wurisi ma lava ku kombisa lezaku Nungungulu i lo vikela Jakobe ni ku tsayisa Labani hi kota ya kungalulami kakwe.

31,1-54. A xipimo lexi xi hlawutela a zikarato lezi Jakobe a nga zi kuma anzhako ka loku na a sukile le Harani kala a ta mahelana kurula na Labani. A vasati va Jakobe, ku fanana ni lezi a nga maha Rebeka (xip. 24), va mu khongotela a ku famba, kasi kuya tatisa a khungo ga Nungungulu. a xipimo lexi xi avanyisiwa hi mihlawutelo yinharu: a kutsutsuma ka Jakobe (vv. 1-21); a kulanzisela ka Labani (vv. 22-42); a xivumelwano xikari ka vona vambiri (vv. 43-54). A ku khwatsi hi lezi a nga mahile Jakobe, loyi a nga yiva a xikatekiso xa raru wakwe Izaki, Rakeli a yiva a zifananiso za vanungungulu va maxaka ya raru wakwe, Labani. Rakeli i wa fihlile a zifananiso lezo laha ka xihlalo xa kameli gakwe. Zona zi lo yisiwa tikweni ga Jakobe hi kota ya mawunwa ya sati wakwe, loyi a nga kanganyisa a raru wakwe kasi ku ti ponisa yena zinwe ni nuna wakwe. Jakobe, kota lezi a nga kala a nga zi tivi lezaku Rakeli i wa tekile a zifananiso lezo, i lo wula timhaka ta kutshisa ta ku vukela loyi zi ta nga kumiwa ka yena. Zontlhe lezo zi lo maheka hi kota ya zifananiso za vanungungulu va wuxaka, lezi zi ta nga kelelwa na va nga se chikela le Beteli (35,3-4). ▼ 31,3. Cw. 26,3.24; 28,15.

67

G ENESISI

Nungungulu a nga vumelangi lezaku yena a nzi mahela kubiha. 8Laha a ngaku ngalo: “leti ta matlhakatlhaka ti tava a hakhelo wa wena”, a ntlhambi wontlhe wu lo pswala ta matlhakatlhaka; ni laha a ngaku: “leti ta makhwanga ti tava a hakhelo wa wena”, a ntlhambi wontlhe wu lo pswala ta makhwanga. 9Zinghaho, Nungungulu i tekile a tiyivu ta raru wa nwina a nzi nyika. 10Hakuva a xikhatini lexi a tiyivu ti nga xura a tinyimba, nzi lo tlakusa mahlo ya mina, nzi lo wona lomu norweni, a tihamba tontlhe leti ti nga lanza tiyivu ti wa hi ta makhwanga, ta matlhakatlhaka ni ta mavalavala. 11>A ngilozi ya Nungungulu yi te ngalo ka mina hi kulora: “Jakobe!”. Nzi lo hlamula, nziku: “Nzi laha”. 12Yona yi engeta, yiku: “Tlakusa mahlo ya wena, u wona tontlhe tihamba leti ti lanzako a ntlhambi ti na ni makhwanga ni matlhakatlhaka ni mavalavala; hakuva nzi wonile zontlhe lezo Labani a zi mahako ka wena. 13Hi mina Nungungulu wa le Beteli, laha wena u nga nzi mahela a xialakanyiso, laho u nga maha xihlambanyo ka mina. Makunu suka ka legi tiko u tlhelela ka legi u belekilweko ka gona”».

14 Rakeli na Liya va lo hlamula, vaku ngalo kakwe: «Ha hi ni xiavelo muni mutini wa raru wa hina ke? 15A hi hlayiwi ka yena kota vanhu va lixaka linwani ke?

Hakuva yena i hi xavisile, aga yontlhe tshomba ya hina. 16Ahandle ka lezo, a tshomba yontlhe leyi Nungungulu a wutleleko a raru wa hina ya hina futsi ni ya vana va hina. Maha lezo Nungungulu a ku byelileko».

17 Zonake, Jakobe i lo ti longisela a laya lezaku a vasati ni vana vakwe va khilela hehla ka makameli; 18i lo gula yontlhe mitlhambi yakwe, yontlhe nhunzu yakwe leyi a nga hi nayo, ni lezi a nga wa zi kumile le Padani-Arami, a suka a famba ka Izaki a raru wakwe, le tikweni ga le Kanani. 19*Kota lezi Labani a nga yile kuya kaya tiyivu takwe; Rakeli i lo yiva zifananiso za vanungungulu va raru wakwe. 20Hi ndlela leyo, Jakobe i lo mu kanganyisa Labani, a muArameya, a tsutsuma na a nga mu salisangi.

21 Zinghaho, yena i lo andlamuka ni zontlhe lezi a nga hi nazo, a tlhatuka a

G N 31

congo, a kongoma a xitsungeni xa le Gileyadi.

22 Hi siku ga wunharu, Labani i lo byelwa lezaku Jakobe i tsutsumile; 23 zonake, i lo famba ni vamakabye vakwe, a mu lanza a pfhuka wa ntlhanu wa masiku ni mambiri; i loya mu kuma le xitsungeni xa le Gileyadi. 24Kanilezi Nungungulu i lota ka Labani, a muArameya, hi kulora ni wusiku, aku ngalo kakwe: «Ti wonele lezaku u nga wulawuli ka Jakobe a kusasa hambu kubiha». 25Labani i lo tshinela kusuhani ka Jakobe, loyi a nga gwimbile a tenda gakwe le xitsungeni; Labani ni vamakabye va wa gwimbile le xitsungeni xalexo xa le Gileyadi.

Kuholovisana hi magezu – 26>Zonake, Labani i te ngalo ka Jakobe: «U mahele yini a ku nzi kanganyisa, u nyemukisa a vanhanyana va mina kota tikhumbi ti khomilweko yimpini? 27U nyemukele yini hi le xihundleni ke? U nzi nyemuka, u nga nzi byeli, kasi nza fela ku ku heleketa hi kutsaka, ni tisimu, ni zitende, ni zigubhu? 28A wu nzi nyikangi ni xikhati xa kuva nzi pswopswa a vana va mina va xinuna ni va xisati! Hakunene, u lo zi maha hi wupumbu. 29Zi le ntanweni wa mina ku ku lamata; kanilezi Nungungulu wa raru wa wena i wulawulile ka mina atolo ni wusiku, aku: “Ti wonele, u nga wulawuli ka Jakobe kusasa hambu kubiha”. 30Loku hakunene u famba, kota u xuvileko kuya mutini wa raru wa wena.

Makunu, u yivele yini vanungungulu va mina ke?».

31 Jakobe i lo hlamula, aku ngalo ka Labani: «Nzi wa chava lezaku u nga nzi wutlela a vanhwana va wena. 32*Kasike loku a hi kona loye a ta nga kumiwa ni vanungungulu va wena a nga faneli ku hanya; secha wena zontlhe lezi zi nga na mina, u teka lezi zi ku lumbako».

Makunu Jakobe i wa nga zi tivi lezaku Rakeli i wa yivile a zifananiso za vanungungulu va raru wakwe.

33 Labani i lo enghena tendeni ga Jakobe, lomu ka legi ga Liya ni lomu ka legi ga malanza ya xisati ya mambiri; a nga kumangi nchumu. I lo huma lomu tendeni ga Liya a enghena lomu ka legi

▼ 31,11. Cw. 16,7; 28,12; 48,16.

31,19. A kukayiwa ka tiyivu, loku ku nga hlwela masiku ya kutala, ku wa hi xigelo xa ku maha mibuzu ya hombe (38,13; 1Sm 25,2.7.11; 2Sm 13,23-25). Jakobe i lonzowota a xikhati lexo kasi ku tsutsuma ka Labani. ▼ 31,26. Cw. Dt 21,10-14; 1Sm 30,2.

31,32-35. Zifananiso za vanungungulu va wuxaka . Cw. v. 19.

G N 31

G ENESISI

ga Rakeli. Makunu Rakeli i wa tekile a zifananiso a zi tumbeta lomu ka xihlalo xa kameli a xi tshamela. Labani i lo lavisisa kontlhe lomu xaxeni, kanilezi a nga zi kumangi. 35Zonake Rakeli i te ngalo ka raru wakwe: «Ngha a hosi ya mina yi nga zangari loku nzi nga suki nzi yima mahlweni ka wena; hi lezaku nzi lomu ka mukhuwo wa vavasati». Yena i lo lavisisa, kanilezi a nga zi kumangi a zifananiso lezo.

36 Jakobe i lo zangara a holova na Labani, aku ngalo kakwe: «Wu kwihi a nanzu wa mina? Hi xihi xihoxo xa mina xa ku kala u nzi lanza na u zangarile ke?

37 Anzhako ka loku u hanzele zontlhe zibya za mina, u kumile zilo muni za yindlu ya wena? Zi veke laha mahlweni ka vamakabye va mina ni vamakabye va wena, kasi vona va fela ku lamula xikari ka hina vambiri. 38A ka malembe lawa ya 20 na nzi tshama ka wena, a tiyivu ta wena ni timbuti ta wena a ti handlangi; ni tihamba ta ntlhambi wa wena mina a nzi gangi. 39Leti ti nga phatlulelwawa hi zivanza nzi wa nga ti nehi ka wena, kanilezi nzi wa riha hi leti ta mina; wena u wa ti wutisa ka mina, hambu loku ti yiviwa ni mumu, kutani ti yiviwa ni wusiku. 40Nzi wa maha kota lezo; nzi wa pswhomulwa hi kuhisa laha hlikanhini, ni laha wusikwini nzi wa khanyama hi xirami, nzi vumala ni wurongo. 41A 20 wa malembe lawa nzi nga ku tirela laha mutini wa wena; a 14 wa malembe nzi lo tirela a vana va wena va vambiri, ni ntlhanu wa malembe ni ginwe nzi lo tirela a zifuyo za wena; hambu lezo, u tlhela u hunzulusa a hakhelo wa mina khume ga zikhati. 42>Loku ku wa nga hi lezi a nga na mina Nungungulu wa dadani, ni Nungungulu wa Abrahama, loyi Izaki a mu vekelako xichavo, ngha u lo nzi fambisa na nzi nga hi na nchumu.

Nungungulu i wonile a kuxaniseka ka mina, ni mitiro ya mandla ya mina, a kala a ku kawuka atolo ni wusiku.

34

68

Labani i lo hlamula, aku ngalo ka Jakobe: «Lava vanhwana vanhanyana va mina, a vana vabye vazukulu va mina, lezi zihari zifuyo za mina, ni lezi zontlhe u zi wonako za mina; hikwalaho nzi ta maha yini mina nyamutlha ka lava vanhwana va mina ni zivanana zabye lezi va belekileko ke? 44*Ntsena ngha hi maha xivumelwano, mina na wena, lexi xi ta ngava wukustumunyu xikari ka mina na wena».

45 Jakobe i lo teka ribye, a gi yimisa gi maha xialakanyiso. 46Jakobe i te ngalo ka vamakabye vakwe: «Wungeletelani maribye»; va lo teka maribye, va maha xitsunzulu; vona va loga laho xitsunzulwini. 47*Zonake, Labani i lo gi chula lego wutshamu ku Jegari-Saduta; kanilezi Jakobe i lo gi chula ku ngalo Galedi.

48 Labani i te ngalo: «Makunu a xitsunzulu lexi i kustumunyu xikari ka mina na wena». Hikwalaho, a vito ga xona gi chulwa ku ngalo hi Galedi; 49 *kambe xi lo vitanwa ku ngalo hi Misipa; hakuva i te ngalo: «A HOSI a yi wonelele xikari ka mina na wena, laha hi ta nga hambana munwe ni munwani.

50> Loku wena u xanisa a vana va mina, ni loku wena u teka vanwani vasati ahandle ka vana va mina, hambu loku ku nga hi na munhu, alakanya lezaku Nungungulu i kustumunyu xikari ka mina na wena».

51 *Labani i lo engeta, aku ka Jakobe: «Wa xi wona xitsunzulu ni xialakanyiso lexi, lezi nzi zi yimisileko xikari ka mina na wena ke? 52 A xitsunzulu ni xialakanyiso lexi ngha zi hi kustumunyu, lezaku nzi nga zi hunzi nzita ka wena, ni lezaku wenawu u nga zi hunzi uta ka mina, hi wulala. 53Ngha a Nungungulu wa Abrahama, a Nungungulu wa Nahori, ni Nungungulu wa munwe ni munwani wabye, ave mulamuli xikari ka mina na wena».

J a k o be i l o h l a m ba n ya h i Nungungulu loyi a vekelwako xichavo hi 43

▼ 31,42. Cw. vv. 24.29.

31,44-54. Le Mutsuwuka-gambo wa kale, ku wa mahiwa nguvu a zivumelwano lezi hi zigelo za kutsalangana, nguvunguvu kasi ku yimisa a mimbhingano. Hi tolovelo, a ribye gi nga tirisiwa kota xialakanyiso gi wa kombisa a mimbhingano, anzhako ka loku va gile a nyama ya xihari xa muphahlo; A vanhu va matlhelo mambiri va wa funga a wunghana gabye, na va hi ni vanungungulu vabye kota tikustumunyu.

31,47. Jegari-Saduta, hi xiArameya; Galedi, hi xiHeberu. A mhaka leyi yi tlhamusela ku ngalo “xitsunga xa wukustumunyu”. A vito ga ku Gileyadi gi huma hi ka Galedi (vv. 21.23.25; Ho 6,8; 12,12).

31,49. A vito ga Misipa gi wula ku ngalo “kutiphotela”, kutani “wutshamu ga wuwoneleli”, hi kota ya kuyimisiwa ka mimbhingano xikari ka Labani na Jakobe (v. 52). ▼ 31,50. Cw. Vl 11,10; 1Sm 12,5.

31,51-53. A xialakanyiso lexo xi nga mahilwe hi maribye xi wa yimisa a mimbhingano xikari ka tiko ga va ka Israeli ni legi ga vaArameya. Hambu zi hi tano, a zitsunga za Gileyadi zi lova wutshamu ga kulwisana xikari ka vanhu va matiko lawa mambiri, lomu ka masekulo IX-VIII n.K. (21,23-24.27.31; 26,28).

69

G ENESISI

Izaki, a raru wakwe. *Jakobe i lo nyikela a muphahlo wa zihari laho xitsungeni, ni ku vitana a vamakabye a kuta mubuzweni; va lo hlengela kugeni, va tshama xitsungeni lego wusiku.

54

Jakobe a tlhelela tikweni gakwe – *Hi siku gi lanzelako ni mixo, 32 Labani i lo vuka, a pswopswa vazukulu 1

vakwe ni vana vakwe, a va katekisa; zonake, i lo suka a tlhelela kaya kakwe.

2 *Jakobe i lo simama a pfhumba gakwe; ndleleni yakwe, i lo tlhangana ni tingilozi ta Nungungulu. 3Laha Jakobe a nga ti wona, i te ngalo: «Hi legi a butho ga Nungungulu»; i lo chula vito ga wutshamu lego lezaku hi Mahanayime.

4 *Jakobe i lo rumela titsumi mahlweni kakwe a kuya ka Esawu, makabye wakwe, le tikweni ga Seyire, mugangeni wa Edomi. 5I lo yi laya, aku ngalo ka yona: «Mu byeleni Esawu, hosi ya mina, muku ngalo: A nanza ga wena, Jakobe, gi ngalo: “nzi tshamile ka Labani nzi luvela kala lexi xikhati. 6Nzi kumile timbongola, tihomu, tiyivu ni malanza ya xinuna ni ya xisati; makunu nza ruma ku ta bika ka hosi ya mina, kasi nza kuma thomo mahlweni ka wena”».

7 A titsumi ti tlhelela ka Jakobe, ti yaku ngalo: «Hi wa chikele ka makabye wa wena, Esawu; yenawu wata ku ku khinga, i na ni 400 wa vavanuna».

8 Zonake Jakobe i lo chava nguvu, a karateka. I lo avanyisa a vanhu lava a nga hi navo. A maha zalezo ni tiyivu, tihomu ni makameli; a maha mitlawa yimbiri. 9I te ngalo: «Loku Esawu a ta hlasela a

G N 32

tlawa lowu wu rangileko, wu ta pona lowu wu seleko nzhako.

10 Hi kulanzela, Jakobe i lo kombela, aku: «Nungungulu wa dadani wa mina, Abrahama, ni Nungungulu wa dadani wa mina, Izaki, wena HOSI leyi u nga nzi byela ku ngalo: “Tlhelela tikweni ga wena, ni le maxakeni ya wena, nzi ta ku vikela”; 11a nzi faneli ka gontlhe wuxinji ga wena, ni ka zinene za wena, lezi u zi maheleko a nanza ga wena; hakuva nzi lo tlhatuka congo wa Jordani, na nzi hi ni nhonga ya mina ntsena, makunu lezi nzi na ni mitlawa yimbiri.

12 *Hi wuxinji ga wena, nzi ponise canjeni ga makabye wa mina, Esawu, hakuva nza mu chava, ku nga taku a nzi daya zinwe ni vasati ni vana va mina.

13> Hi wena u nga wula ku ngalo: “Nza tiyisa lezaku nzi ta ku mahela zinene, nzi ta maha a pswalo wa wena wu kota tinzhoho ta misava ya bimbi ti nga hiko na kuhlayiwa”».

14> I lo etlela laho lego wusiku. I lo hlawula xikari ka lezi a nga hi nazo kasi ku maha xinyikiwo ka makabye wakwe, zi nga lezi: 15200 wa miphaphakazi, 20 wa timhongo, 200 wa tiyivu, 20 wa tihamba, 16 30 wa makameli, lawa ma anwisako ni marole ya wona, 40 wa mapswele ya tihomu, 10 wa tikuzi, 30 wa timbongola, a ka tona 20 ti wa hi mapswele.

17 I lo nyikela ntlhambi munwe ni munwani mandleni ya malanza yakwe, aku ngalo ka wona: «Rangani muya mahlweni, mu tsawukanisa mitlhambi kuva ni vango laha xikari». 18I lo leletela

31,54. Mubuzo. Wu wa hi mubuzo wa wukholwa, wu nga mahiwa xontlhe xikhati loku ku bohiwa a xivumelwano (26,30).

32,1-33. Anzhako ka xivumelwano lexi a nga xi maha na Labani, Jakobe i tlhangana ni zirunwa za Nungungulu, a “tingilozi”. A kuve kona ka “zirunwa” ku kombisa ka vanyapanze a kuve kona ka Nungungulu wutsumbu (zip.16 ni 18). A kukumana ka kusangula ku na ni tshamela ga wusochwa: a “tingilozi” i “butho ga Nungungulu” (vv. 2-3). Lomu kukumaneni ka wumbiri ni Nungungulu, a “wakukari” ilwa na Jakobe (vv. 25-33). A kulwa loko ku humelela xikhatini xa ku hunza a mbhingano wa tiko gakwe, wu kombisiwako hi xicongwana xa Jaboki. Lomu ka xipimo lexi, hi kuma kambe a kulongisela ka kukumana ka Jakobe ni makabye wakwe Esawu. A kutlhela ka Jakobe le Harani aya Kanani ku fanana ni kutlhela ka va ka Israeli hi le Gipite: a huma tikweni ga tihanyi; na a hi ni maxaka ya kutala ni titshomba; a lanziselwa; a tlhatuka a congo; a hlula a vanala ni ku chikela Tikweni ga Xitsumbiso. Hi lezaku Jakobe hi yena Israeli; hi yena a “a muArameya wa munzulanzuli”, kota maringano ni lezi zi wulilweko lomu ka kuhuwelela ka kusangula ka kukholwa ka va ka Israeli (Dt 26,5).

32,2-3. A kuve kona ka zirunwa za Nungungulu ku kombisa a kuvikela ka Nungungulu xikhatini lexi Jakobe a ta nga enghena Tikweni ga Xitsumbiso ni kulwa ni makabye wakwe Esawu (28,20-21). A vito ga Mahanayimi gi wula ku ngalo “magovelo (mambiri)” ya masochwa. Gi wa hi doropa ga le tlhatuko wa Jordani, kusuhani ni xicongwana xa Jaboki (v. 23; Jx 13,26.30; 21,38; 2Sm 2,8; 17,24; 1Th 4,14).

32,4-13. Jakobe i tlhela azwa a kutsayisiwa hi kota ya ku kanganyisa a raru wakwe Izaki ni makabye wakwe wa nhonzwa, Esawu. Loyi a nga yiva a wutewula i chava loyi a nga hi matewula hi lisine.

Hikwalaho, i rumela a zihiwa ni ku kombela a xivuno xa Nungungulu.

32,12. Zinwe ni vasati ni vana, lezi hi ku ngalo, ku hlasela a vanhu va kutala (Ho 10,14), lezi zi nga humelela makhati ya kutala lomu ka tiyimpi xikari ka tixaka (2Th 8,12; Sl 59,2; 137,8-9; Is 13,18; Na 3,10). ▼ 32,13. Cw. 16,10; 22,17; 28,13-14. ▼ 32,14. Cw. 21,29-30; 1Sm 25,18-19.

G N 33

G ENESISI

legi ga kuranga, aku ngalo: «Loku Esawu, makabye wa mina, a tlhangana na wena, a ku wutisa ku ngalo: “Hi wena mani? Uya kwihi? Lezi zi rangileko mahlweni ka wena za mani ke?”, 19zonake u taku ngalo: “Za Jakobe, a nanza ga wena; xinyikiwo a rumelako ka hosi yakwe, Esawu; cuwuka, yenawu wata a nzhako ka mina”». 20Zinghaho, i lo laya ni ga wumbiri, ni ga wunharu, ni wontlhe lawa ma lanzelako mitlhambi leyo, i te ngalo ka wona: «Mu ta wula zalezo ka Esawu loku mu kumana naye. 21Mu ta wula ka yena ku ngalo: “A nanza ga wena, Jakobe wata hi le nzhako ka hina”».

Hakuva Jakobe i waku ngalo: «Nzi ta mu rulisa hi xinyikiwo lexi xi rangako mahlweni ka mina, zonake hi le nzhako nzi ta wona a nghohe yakwe, kutani i ta tlhangana na mina hi kurula».

22 Zonake, a xinyikiwo xi lo ranga mahlweni kakwe; yena i lo sala wugovelweni lego wusiku.

23 I lo suka hi galego wusiku, a teka a vasati vakwe va vambiri, a malanza yakwe ya xisati ya mambiri, ni vana vakwe vakhume ni munwe, i lo tlhatuka xicongwana xa Jaboki. 24Yena i lo va tlhatukisa a congo, a tlhatukisa ni zontlhe lezi a nga hi nazo.

Jakobe alwa ni Nungungulu – 25*Jakobe i lo sala yece; laho i lo pfinyana ni munhu gi kala gica. 26Laha a munhu wa kona a nga wona lezaku a nga zi koti ku hlula Jakobe, i lo muba laha nyongeni; zonake, a nyonga ya Jakobe yi lo khuyuka kota lezi va nga kari va pfinyana. 27A munhu loye i te ngalo: «Nzi tsike nzi famba, hakuva gi lava kuca».

70

Jakobe i lo hlamula, aku: «Nzi nga ta ku tsika u famba na u nga se nzi katekisa». 28*Yena i lo mu wutisa, aku: «Hi wena mani vito ga wena ke?» Jakobe i lo hlamula, aku: «Hi mina Jakobe».

29 Loyi munwani i lo engeta, aku: «A vito ga wena gi nga ta ha vitanwa ku ngalo Jakobe, gi ta vitanwa ku ngalo hi wena Israeli; hakuva u lwile ni Nungungulu ni vanhu, u tiyile». 30Jakobe i lo mu wutisa, aku ngalo: «Nzi byele a vito ga wena».

Yena i lo hlamula, aku: «U nzi wutisela yini a vito ga mina ke?». Zinghaho, i lo mu katekisa.

31 *Jakobe i lo chula a vito ga wutshamu lego lezaku hi Penuweli; hakuva i te ngalo: «Nzi wonile Nungungulu nghohe ni nghohe, hambu zi hi tano, a wutomi ga mina gi lonzowotilwe».

32 Na a ha tlhatuka Penuweli, a gambo gi lo tsuwuka, na yena i wa khwita hi kota ya nyonga yakwe. 33*Hikwalaho, a va ka Israeli a vagi a siha wa laha nyongeni, lowu wu nga laha ka gunyungu kala nyamutlha; hakuva Jakobe i lo bayiswa a siha lowo wa laha ka gunyungu.

A kutlhangana ka Jakobe na 33 Esawu – *Jakobe i lo tlakusa mahlo yakwe, a wona Esawu na a kari 1

ata ni 400 wa vavanuna. Yena i lo avanyisa a vana vakwe, a va nyikela ka Liya na Rakeli ni ka malanza ya xisati ya mambiri. 2Zonake i lo rangisa mahlweni a malanza ya xisati ni vana va wona; ku lanzela Liya ni vana vakwe; hi le nzhako, kuta Rakeli na Josefa. 3*Yena i lo ranga mahlweni kabye, a korama ntlhanu wa

32,25. Jakobe, na a sele yece, kufambeni ka wusiku, i lo kumeka na a pfinyana ni munhu wa fihlakalo (18,2; Ho 12,4-5) ni ku khuyulwa nyonga. A munhu loye i lo vumela a ku mu nyika a xikatekiso, kanilezi a ala a ku mu byela a vito gakwe, hakuva a ka vanhu va kale, a ku tiva a vito ga wakukari zi wa tlhamusela a kuve ni ntamu hehla ka yena. Lowu i tlhamuselo wa vito ga Jakobe-Israeli. “Israeli”, a vito giswa ga Jakobe, gi tlhamusela ku ngalo: “Ngha Nungungulu alwa”, kutani “Ngha Nungungulu a fuma” (35,10; Ho 12,4). Kusukela ka lezi, a mavito lawa mambiri, Jakobe-Israeli, ma ta komba vontlhe a vaHeberu, lava va le Nwalungu ni va le Dzongeni (Ek 19,3; Dt 33,4-5.10). A TG gi vitana a Bandla lezaku Israeli muswa.

32,28-30. A ku tiva a vito ga munhu wa ku kari i ndlela ya kuve ni ntamu hehla kakwe. Hi xigelo lexo, Nungungulu i ala ku wula a vito gakwe xontlhe xikhati (35,10; Ek 3,14-15; Vl 13,17-18).

32,31. Penuweli, kutani Peniyeli, a vito ga doropa gi nga kumeka le mbhirini ya xicongwana xa Jaboki, gi tlhamusela ku ngalo “nghohe ya Nungungulu”. (Vl 8,8-9.17; 1Th 12,25). Nzi hlayisile wutomi. A vakale va wa kholwa lezaku a ku wona Nungungulu nghohe ni nghohe ku wa hi mhango yi nga yisa kufeni (16,13; Ek 3,6; 19,21; 24,10-11; 33,20-23; Dt 5,24; Vl 6,22; 13,22).

32,33. A siha wa laha nyongeni . A vesi legi hi gona ntsena lomu ka Bibliya gi wulawulako hi kubeletela loko ka kuga a siha wa laha nyongeni, ku yelanako ni kulwa ka Jakobe ni ngilozi.

33,1-20. Jakobe, loyi makunu a vitaniwako Israeli a amukeleko a ntamu muswa laha a nga tlhangana ni ngilozi (32,23-33), i famba a kuya wuyiselana a kurula ni makabye wakwe Esawu. Na Esawu, na a bohlile a zaga yakwe ya kusangula, i amukela Jakobe hi wumakabye.

33,3. I lo korama ntlhanu wa makhati ni mambiri. Kota lezi a nga mu yivele a xikatekiso xa dadani, makunu i korama ntlhanu wa makhati ni zimbiri ni ku mu vitana hosi. A hlayo ya ntlhanu ni timbiri yi kombisa a kutikhozisa ka kumbhelela, ku nga mahelwa a tihosi ni vafumeli (18,2; 24,52; 1Sm 20,41)

71

G ENESISI

makhati ni mambiri, kala a tshinela kusuhani ka makabye wakwe.

4> Esawu i lo tsutsuma, a mu khinga, aya mu wukarela lomu nhanweni yakwe, a mu pswopswa; vona vambiri va lo rila.

5 Na a tlakusa a mahlo, Esawu i lo wona a vavasati ni vanana, aku ka Jakobe: «Zini ka wena lava u nga navo ke?». Jakobe i lo hlamula, aku: «Hi vana lava Nungungulu, hi wuxinji gakwe, a nyikileko a nanza ga wena».

6 Ku lo tshinela a malanza ya xisati ni vana va wona, ma lo ti koramisa. 7Ku lo tshinela kambe Liya ni vana vakwe, va ta korama; hi le nzhako, ku lo tshinela Josefa na Rakeli, vonawu va lo ta ti koramisa. 8Esawu i lo simama, aku: «U wula yini hi mitlawa leyi nzi tlhangeneko nayo ke?». Jakobe i lo hlamula, aku: «Kasi nza kuma thomo mahlweni ka hosi ya mina».

9 Esawu i te ngalo: «Nzi na ni zinyingi, makabye wa mina; lezo u nga nazo a zive za wena». 10Jakobe i lo hlamula, aku: «Ahihi, loku mina nzi kumile thomo mahlweni ka wena, amukela xinyikiwo xa mina; hakuva nzi wonile a nghohe ya wena kotisa loyi a wonileko a nghohe ya Nungungulu, u nzi amukele hi kurula.

11 Maha wuxinji, u amukela xinyikiwo xa mina lexi xi nehilweko ka wena, hakuva Nungungulu i nzi mahele wuxinji, ni lezaku nzi na ni za kutala». Yena i lo mu khongotela kala Esawu a amukela.

A kuhambana ka Jakobe na Esawu – 12 Hikwalaho, Esawu i te ngalo: «A hi sukeni hi famba zinwe, nzi ta ku lanzela».

13 Jakobe i lo hlamula, aku: «A hosi ya mina ya zi tiva lezaku a vanana vatsongwani va karata, ni lezaku a zifuyo za ha anwako zontlhe lezi zi fela ku hlayisiwa hi mina; ni loku va zi gula hi kuhatlisa hambu kuva hi siku ginwe, a

G N 34

zifuyo lezo zi tafa. Ngha hosi ya mina yi ranga mahlweni ka nanza ga yona; mina nzi ta ti hlenga khwatsi, kota kufamba ka zifuyo ni kota kufamba ka vanana, nzi kala nzi chikela ka hosi ya mina le Seyire.

15 Esawu i te ngalo: «Ngha mina nzi ku siya ni vanwani vanhu va mina». Jakobe i lo hlamula, aku: «Hi kota ya yini xana? Zi enele loku nzi kumile thomo mahlweni ka hosi ya mina».

16 Zinghaho, hi lego siku, Esawu i lo tlhela a famba le Seyire.

17 *Kanilezi Jakobe i lo suka a famba le Sukoti; laho i loya aka yindlu yakwe, i lo aka ni maranga ya tihomu; hikwalaho a wutshamu lego gi lo vitanwa lezaku Sukoti.

18 *Jakobe i lota hi kurula a doropeni ga Sikemi, legi gi nga tikweni ga le Kanani, na a hata hi le Padani-Arami; i lo gwimba tenda gakwe mahlweni ka doropa. 19I lo xava xipetso lexo a nga gwimba atenda gakwe ka xona, a humesa a 100 wa zigerengere za siliva ka vanana va Hamori, a raru wa Sikemi.

20 *Laho i lo aka a alati, legi a nga khozela ka gona El, Nungungulu wa Israeli.

14

Dina a xakeliwa hi Sikemi – 34 *Dina, a nhanyana wa Jakobe, loyi a nga belekwa hi Liya, i lo huma 1

kasi kuya enzela a vanhanyana va lego tiko. 2Sikemi, a nwana Hamori, a muHivi, a hosi ya tiko, na a mu wona, i lo mu teka, a etlela naye, a mu xakela.

3> A mbilu yakwe yi lo namarela ka Dina, a nhanyana wa Jakobe; i lo ranza a nhanyana loyi, a xalalisa a mbilu yakwe.

4 *Sikemi i te ngalo ka Hamori, a raru wakwe: «Nzi tekele loyi nhanyana a maha sati wa mina». 5Jakobe i lo zi tiva lezaku a nhanyana wakwe Dina i xakelwe; a

▼ 33,4. Cw. 45,15; 2Sm 9,6; Lk 15,20.

33,17. Sukoti. I doropa gi nga kumeka mbhirini ya Jordani hi tlhelo ga xibhabha, ka ruwa gi nga xikari ka Sikemi ni Penuweli (Vl 8,4-17). A mhaka yaku Sukoti yi tlhamusela lezaku “mixaxa”. Jakobe i lo famba hi tlhelo gi hambeneko ni legi ga Esawu.

33,18-19. Loku a chikele le Sikemi, kusuhani ni xitsunga xa Garizimi, a ku khwatsi hi lezi a nga maha Abrahama, le Hebroni (xip. 23), Jakobe (Israeli) kambe i lo xava a simu ka venyi va tiko, kasi a tshama kona. A ka wutshamu lego, ku wa ta lahliwa a marambu ya Josefa, anzhako ka kuhuma hi le Gipite (Jx 24,32; Mv 7,15-16).

33,20. Ku sangula hi wudzunzo a kutatiseka ka zitsumbiso zi mahelweko Abrahama: kuxaviwa ka simu ni kuakiwa ka alati (8,20; 12,7-8; 13,18; 22,9; 26,25; 35,7), na a khozelwa “El, Nungungulu wa Israeli”; lezo hi ku ngalo, El, Nungungulu wa vaSemita, i Nungungulu wa va ka Israeli. a ka wutshamu lego ku kumeka a hlowo wa Jakobe (48,22; Jh 4,6.12).

34,1. A mhaka ya hombe ya xipimo lexi kukhonwa ni kuxakeliwa ka Dina, nhanyana wa Israeli na Liya.

Lezo zi lo neha a zikarato za hombe. A hlawutelo lowu wu komba a wunala gi nga kumeka xikari ka vanhu va le Dzongeni, a vanhu va Jakobe-Israeli, ni lava va le Nwalungu, a vaAmori kutani vaSikemi. ▼ 34,3. Cw. Ek 22,16; Dt 22,28-29.

34,4. A ku hlawula sati ku wa lumba a vapswali (21,21; 24,3-4; 28,2; Vl 14,2).

G N 34

G ENESISI

vafana vakwe va wa hi le mikoveni ni ntlhambi; i lo miyela kala va wuya.

Xivumelwano xa kutekana – 6Zonake, ku lo suka Hamori, a raru wa Sikemi, aya ka Jakobe a kuya wulawula naye. 7*Laha a vana va Jakobe va nga wuya hi le mikoveni, na va zi zwile, va lo zangara, va xaniseka nguvu, hakuva Sikemi i wa mahile manyalataniso ka Israeli, hi ku etlela ni nhanyana wa Jakobe, lezi zi nga faneliko ku maheka.

8 Hamori i te ngalo kabye: «A mbilu ya nwana wa mina Sikemi yi namarele ka nhanyana wa nwina; hikwalaho, nza mu kombela, mu nyikeni a maha sati wakwe. 9Mahani wuxaka na hina, mu hi nyika vanhanyana va nwina, nwinawu mu teka vanhanyana va hina. 10Mu ta tshama na hina, ni tiko gi tave ga nwinawu; akani, mu maha mabhinzu, mu fuya ka gona».

11 Sikemi i te ngalo ka raru ni ka vamakabye va Dina: «Ngha mina nzi kuma thomo mahlweni ka nwina. Wulani, kani hi xihi lexi mu ta nga nzi kombela nzi ta mu nyika. 12*Kombelani ka mina ni wihi a lowolo ni zinyikiwo, nzi ta mu nyika kota lezi mu ta nga wula ka mina; ntsena nzi nyikeni a nhwana loyi a maha sati wa mina».

13 A vana va Jakobe va lo hlamula Sikemi ni raru wakwe, Hamori, hi ku va kanganyisa, hi kota ya lezi Sikemi a nga xakela Dina, a makabye wabye. 14*Va te ngalo kabye: «A hi na ku nyikela a makabye wa hina ka khuna; hakuva lexo manyala ka hina. 15Kanilezi i chukwana hi vumelana ka tlhelo legi lezaku mu kota hina; va enghena wukwera vontlhe vavanuna xikari ka nwina. 16Zonake, hi ta mu nyika a vanhanyana va hina, hinawu hi ta teka a vanhanyana va nwina, hi tshama na nwina, hi maha va tiko ginwe.

17 Kanilezi, loku mu nga vumeli ku mahiwa mikwera, hi ta teka nwana wa hina hi hambana na nwina».

72

A timhaka tabye ti lo xalalisa Hamori na Sikemi, a nwana wakwe. 19A jaha lego a gi hlwelangi a ku maha lezo zilo, hakuva i wa mu ranza nguvu nwana wa Jakobe; na yena i wa hi wahombe lomu ndlwini yontlhe ya raru wakwe.

20 Hamori na Sikemi, a nwana wakwe, va loya nyangweni ya doropa gabye, vaya wulawula ni vanhu va doropa gabye, vaku: 21«A vanhu lava va nga kona xikari ka hina vanhu vo rula, a va ake lomu tikweni, va maha mabhinzu yabye; na mu wona lezaku a tiko legi ga hombe kasi ku va amukela. Hi ta teka a vanhwana vabye va maha vasati va hina, hinawu hi ta va nyika vanhwana va hina.

22 Ntsena lezaku lava vanhu va nga vumela ku tshama na hina, hi maha a tiko ginwe, loku a vavanuna vontlhe va ka hina va maha mikwera, kota lezi vona va mahileko. 23Xana mitlhambi yabye, ni titshomba tabye, ni tontlhe tihomu tabye zi nga tava za hina ke? A hi vumeleni lezi va zi wulako, kasi va fela ku tshama na hina».

24 Zonake, vontlhe lava va nga hanya lomu doropeni, va lo ingisa Hamori ni nwana wakwe, Sikemi; vontlhe vavanuna lava va nga akile doropeni lego va lo enghena wukwera.

18

Simoni na Levi va photela makabye wabye – 25*Hi siku ga wunharu, laha a vanhu va le Sikemi va nga hazwa kubaya, a vambiri va vafana va Jakobe, Simoni na Levi, a vamakabye va Dina, a munwe ni munwani i lo teka supado yakwe; zonake, va loya enghena doropeni na va tiyile, va lo daya vontlhe a vavanuna. 26Va lo daya hi supado Hamori, na Sikemi nwana wakwe; va lo teka Dina lomu ndlwini ya Sikemi va famba naye.

27 Anzhako ka kuhlasela loko, a vanwani vana va Jakobe va lo phanga doropa, hi kota ya lezi Sikemi a nga xakele a makabye wabye. 28Va lo teka a tiyivu, a tihomu, timbongola tabye, ni zontlhe lezi

34,7. Manyalataniso. Lomu ka Bibliya, ku wuliwa lezaku manyalataniso a ximaho xa tingana ta hombe (Dt 22,21; Jx 7,15; Vl 19,23; 2Sm 13,12-13). A ku pfinya wasati ni wudayi zimaho zi kurumetako a vanhu a ku ti photela hi ku tshisa ni ku halata nkhata (2Sm 14,7.11).

34,12. Loku a wanuna a pfinyile a wasati, a nayo wu wa mu kurumeta lezaku a mu teka, kutani ku riha wukode (hi xiHeberu mohar) ka vapswali kutani ka maxaka (Ek 22,16; 1Sm 18,25).

34,14-24. Mayelano ni 17,10-14, a wukwera gi wa hi xikombiso xa ku lumba a lixaka la vanhu va Nungungulu. Hi kota ya xikombiso lexo, a va ka Israeli va wa nga zi koti a ku xevelana ni tinwani tixaka; kanilezi va wa zi kota ku amukela a vanwani xikari kabye. Lezi a vana va Jakobe va nga zi xuva hi tlhelo ga wukwera, ku wa nga hi ku amukela a vatshami va le Sikemi, kanilezi a ku va maha va nga zi koti a ku ti vikela (vv. 25-26) ka kutiphotela ka nkhata (v. 7). Hi tlhelo ga wukwera, cw. 17,10-14.

34,25-31. A kuhlasela loko ka vaSikemi ku lo kawukiwa kambe hi Jakobe na a nga se kufa (49,5-7; Rm 12,19). Wontlhe a hlawutelo lowu wu wa lava ku kombisa a ntamu wa hombe wa Jakobe-Israeli hehla ka vanhu va matiko ya xigamakano, ni mhango ya ku kutekana ka kupatsana ni tinwani tixaka (28,1-9).

73

G ENESISI

zi nga hi lomu doropeni ni lezi za lehandle. 29Va lo phanga yontlhe tshomba yabye, vontlhe vanana ni vasati vabye ni zontlhe lezi zi nga hi lomu tindlwini.

30 Jakobe i te ngalo ka Simoni na Levi: «Mu nzi mahile munhu wa ku kala kutsumbeka, mu nzi solisa ka vanhu va tiko legi, vaKanani ni vaPerezi. Va ta patsana va nzi vukela. Kota lezi a ntsengo wa vavanuna nzi nga nawo wu nga wutsongwani, va ta nzi xanisa va gumesa hi ku nzi lovisa ni nghamu ya mina yontlhe». 31Vona va lo mu hlamula, vaku: «Ngha hi va tsikile va mu maha nghwavavani a makabye wa hina ke?».

Jakobe a tlhelela Beteli (28,1022) – *A Hosi yi te ngalo ka 35 Jakobe: «Rura u kanziha, uya Beteli, uya 1

tshama kona; u taya aka kwalaho a alati ga Nungungulu loyi a nga woneka ka wena xikhatini lexo u nga wa chava mahlweni ka makabye wa wena Esawu».

2 *Jakobe i lo byela a vanhu va ngango wakwe ni vontlhe lava va nga hi zinwe naye, aku: «Hoxani a zifananiso za vanungungulu va mawunwa, lezi mu nga nazo, mu ti basisa mu ambala tinguwo tinwani. 3>Zonake, hi ta suka hi kanziha hiya Beteli, nzi taya aka laho a alati ga Nungungulu loyi a nga nzi hlamula xikhatini xa kuxaniseka ka mina; i wa hi na mina ndleleni leyi nzi nga wa famba ka yona». 4Va lo hendleleta ka Jakobe vontlhe vanungungulu va vamatiko, lava va nga hi navo, ni zingwavila lezi zi nga hi tindleveni tabye; Jakobe i lo zi kelela lahasi ka nkuhlu lowu wu nga wa hi kusuhani ni le Sikemi. 5 *Va lo andlamuka. A ku chavisa ka Nungungulu ku wa hi ka madoropa lawo ma nga va ranzele; hikwalaho, a vatshami va wona a va tiyangi a ku lanza a vana va Jakobe.

G N 35

Jakobe ni vontlhe vanhu lava a nga hi navo va lo chikela Luzi, kutani Beteli, tikweni ga Kanani. 7*I lo aka laho a alati, a chula wutshamu lego lezaku Eli-Beteli; hakuva hi kwalaho HOSI Nungungulu a nga ti wonekelisa ka yena xikhatini lexi a nga tsutsuma hi ku chava makabye wakwe. 8Zonake, ku lofa Debora, a muhlayisi wa Rebeka; i lo lahliwa kusuhani ka Beteli, nzhutini wa nkuhlu, wu vitanwako Nkuhlu wa Xirilo.

6

Nungungulu a woneka ka Jakobe – 9 Nungungulu i lo engeta a ti wonekelisa ka Jakobe anzhako na a wuyile hi le Padani-Arami, i lo mu katekisa.

10 *Nungungulu i te ngalo kakwe: «A vito ga wena hi wena Jakobe; hi mahlweni u nga ta ha vitanwa lezaku Jakobe, kanilezi u ta vitanwa ku Israeli». Zalezo, i lo mu chula vito ga Israeli. 11>Nungungulu i lo engeta, aku kakwe: «Mina nzi Nungungulu wa ntamu wontlhe; u ta kula ni ku anza. Ku ta huma hi ka wena a lixaka ni wunyingi ga tixaka, ni tihosi ti ta huma hi ka wena. 12A tiko legi nzi nga nyika Abrahama na Izaki, nza gi nyika ka wena, nzi ta gi nyika ni ka pswalo wa wena anzhako ka wena».

13 Nungungulu i lo nyamalala mahlweni kakwe ni ka wutshamu lego a nga wulawula zinwe naye. 14Jakobe i lo yimisa a koluna ya maribye kota xialakanyiso ka wutshamu lego Nungungulu a nga wulawula naye ka gona, i lo yi basisela ni ku chulula mafura hehla ka yona. 15Jakobe i lo chula a wutshamu lego Nungungulu a nga wulawula naye ka gona, a vito ga Beteli.

A nghamu ya Jakobe (1Kr 2,1-8) – 16Va lo suka Beteli. Na ka ha hi pfhukana ku chikela Efrata; Rakeli i lo hefemula a

35,1-29. Hi kugumesa, Jakobe, loyi a nga wa hunzile hi le Beteli, a xikhati a nga tsutsuma Esawu, a tlhelela le Beteli, leyo yi nga mbhelela kona a lipfhumba lakwe. A ka wutshamu lego, i lo tatisa a xihlambanyo xakwe (28,10-22). Hi nzhako, i loya le Dzongeni, a ku khwatsi hi lezi a mahileko Abrahama, kala a chikela le Mambre-Hebroni. Lomu a nga hunza ha kona, i wa aka maalati hi wudzunzo ga Hosi.

35,2. A ximaho xa ku tsika vontlhe a vanungungulu va matiko manwani xi na ni xigelo xa ku khozela a Nungungulu munwe ni wa lisine, loyi a nga khozelwa hi Jakobe, ni ku woneka ka yena le Beteli (31,19; Ek 20,3; Jx 24,15.23). Ti basiseni. Ximaho xa kutibasisa, kota xikombiso xa ku tshinela ka Nungungulu. ▼ 35,3 Cw. 28,19.20-22; 48,15-16.

35,5. A ku chavisa ka Nungungulu. A mhaka leyi yi kombisa lezaku Nungungulu i lo vikela a vana va Israeli ka kutiphotela ka vatshami va tiko lego, hi kota ya kuhlasela ku wulilweko lomu ka 34 34,2729; Jb 6,4.

35,7. El-Beteli, lezo hi ku ngalo, “Nungungulu Beteli”. El gi wa hi vito ga nungungulu wa hombe wa vaKanani.

A ka mutsali wa kubasa, El i Nungungulu wa va ka Israeli kambe. A vito ga Beteli gi tlhamusela lezaku “Yindlu ya Nungungulu”; a kale gi wa vitaniwa Luzi (28,19; Vl 20,18; Am 3,13-15).▼ 35,11-12 Cw. 12,7; 17,1.4-6; 28,3-4-.13.

G N 36

G ENESISI

nwanana, kanilezi a kuhefemula kakwe ku wa karata. 17Na a hi xikari ka kubayiseka hi ku lunwa, a sungukati giku ka yena: «Tiya-hlana, hakuva u tave ni nwanana kambe». 18*Zonake, laha a nga hefemuteka hi khati ga kugumesa, Rakeli i lo mu chula vito ga Beni-Oni – hakuva i wa hi kusuhani ni kufa – kanilezi a raru wakwe i lo mu chula vito ga Benjamini.

19 *Zinghaho, Rakeli i lofa, a lahliwa laha ndleleni ya kuya Efrata, ku nga Betlehema. 20 Jakobe i lo yimisa xialakanyiso hehla ka tiza gakwe; a xialakanyiso xa xilahla xa Rakeli xi kona kala nyamutlha.

21 *Israeli i lo suka, a gwimba a tenda gakwe mahlweni ka Migidali-Ederi.

22 *Laha Israeli na a akile ka lego tiko, Rubeni i lo etlela na Bila, munwe wa vasati va raru wakwe; Israeli i lo tiva a mhaka leyo.

Makunu a vana va Jakobe va wa hi khume ni vambiri: 23> A vana va Liya hi lava: Rubeni, a matewula ya Jakobe, Simoni, Levi, Juda, Isakari na Zabuloni. 24A vana va Rakeli hi lava: Josefa na Benjamini. 25A vana va Bila, a nanza ga xisati ga Rakeli, hi lava: Dani na Nefitali. 26A vana va Zilipa, a nanza ga xisati ga Liya, hi lava: Gadi na Aseri.

Lava hi vana va Jakobe lava a nga beleka le Padani-Arami.

27 *Zonake, Jakobe i lo chikela ka Izaki, a raru wakwe, le Mambre, a mutini

74

wa Kiryati-Araba kwale Hebroni, laho va nga tshamile kona Abrahama na Izaki.

28 Izaki i hanyile 180 wa malembe. 29Na ma mbhelile, i lo nyikela moya wakwe, afa, aya patsana ni vakokwani vakwe, na a kumbile, a tele hi kunengela hi masiku yakwe. A vana vakwe, Esawu na Jakobe, va lo mu lahla.

Xaxameto wa vanana va Edomi – 36 (1Kr 1,35-54) – *Lava hi vana va Esawu, a nga Edomi: Esawu i lo hlawula 1

2

a vasati vakwe xikari ka vanhanyana va vaKanani: Ada, nwana wa Eloni, a muHiti, Oholibama, nwana wa Anahi, nwana wa Zibewoni, a muHivi; 3anzhako ka lava, i lo teka Basemati, nwana wa Iximayeli, a makabye wa Nebayoti.

4 Ada i lo belekela Esawu, Elifaze; Basemati a beleka Reweli; 5Oholibama i lo beleka Jewusi, Jalami na Kore. Lava hi vana va Esawu lava a nga beleka tikweni ga le Kanani.

6 Zonake, Esawu i lo teka a vasati, a vafanyana ni vanhanyana vakwe, ni vanhu vontlhe va ngango wakwe, a mitlhambi, a zifuyo zontlhe ni tshomba yakwe a nga yi kuma tikweni ga le Kanani, aya ginwani tiko kule ni nzisana yakwe Jakobe.

7> Hakuva a titshomba tabye ti wa tele nguvu, laha kaku a tiko lego va nga akile ka gona gi wa nga va enelisi hi kota ya mitlhambi yabye. 8*Hikwalaho, Esawu kutani Edomi i loya aka le xitsungeni xa Seyire.

35,18. Tlhamuselo wa vito ga Benjamini: a mhaka yaku Ben-Oni yi wula lezaku “nwana wa kubayiseka ka mina”; Benjamini: “nwana wa tlhelo ga xinene”, lezo hi ku ngalo, xikombiso xa xikatekiso; yi wula kambe lezaku “vanhu va le Dzongeni”.

35,19-20. Efrata i vito ga doropa ga ku kari, legi a wutshamu ga gona gi nga tiviwiko. Gi wa kumeka le Nwalungu kutani le Dzongeni wa Jerusalema. Makhati manyingi, ku wuliwa a doropa ga le Betlehema, gi kumekako kusuhani ka 8 wa tikilometro hi le Dzongeni wa Jerusalema. Davidi i lo belekiwa le Betlehema (Rt 1,2; 4,17-22; Mk 5,1-3). Kala nyamutlha, ka ha kumeka a xialakanyiso xi vitaniwako “Xilahla xa Rakeli”. Jeremiya (31,15) i vitana a wutshamu lego lezaku Rama ni ku wulawula xungetano ni kurila ka Rakeli (48,7; Mt 2,6.16-18.18).

35,21. Migidali-Ederi i tlhamusela lezaku “Yindlu ya wuwoneleli ga ntlhambi”. A wutshamu lego gi wa ta kumeka xikari ka Beteli ni Betlehema; mayelano ni Mk 4,8, gi wa tave kusuhani ka xitsungana xa Ziyoni, laho Davidi a nga veka a Arika ga Xivumelwano; hi nzhako Solomoni i lo aka a tempeli.

35,22. A ximaho lexo xa tingana hi tlhelo ga Rubeni na Bila xi alakanyisa a kungazwanani xikari ka lixaka la Rubeni ni tixaka ti nga huma hi ka Bila (v. 25; xip. 34) ni ku tlhamusela a xiruko xi mahelweko Rubeni hi Jakobe (49,3-4; Lv 18,8; 1Kr 5,1; 1Ko 5,1). A vana va Jakobe i khume ni vambiri, a ku khwatsi i vana va Nahori (22,20-24) ni lava va Iximayeli (17,20; 25,12-18). ▼ 35,23. Cw. vv. 16-18; 29,31-30,24.

35,27-29. Izaki i lahliwa ka wutshamu legi ku nga nui marambu ya Sara ni ya Abrahama (13,18; 23,2; 25,7-11; 49,30-32; 50,13). Hi laho a nga lahliwa kona kambe Jakobe (47,29-31; 49,29-33; 50,1-14).

36,1-43. A ka xipimo lexi ku gumesa a matimu ya Izaki, ni mixaxameto ya zizukulwana za pswalo wa Esawu (nwana wa wumbiri wa Izaki). Hi kuma laha mavito ya kutala ya vanhu va nga lumba a matimu ya lisine. A mutsali i lava ku kombisa a ntamu wa xikatekiso xi nyikilweko hi Nungungulu ka Abrahama, Izaki na Jakobe. A kusukela laho, Esawu na Jakobe va hambanelana magumo, kota lezi zi nga mahekile xikari ka Abrahama na Loti (13,11) ni xikari ka Jakobe na Labani (32,1). ▼ 36,7. Cw. 13,5-6.

36,8-9. Xitsunga xa Seyiri. Wutshamu ga zitsunga le Mutsuwuka-gambo wa Bimbi ga Munyu, tiko a kale gi nga lumba a vaEdomi kutani vaIdumeya (14,6; 25,30; 32,4; 33,16). Hikwalaho, ku wuliwa kambe lezaku a vito ginwani ga Esawu hi Edomi (vv. 1.8-9.19; 32,4).

75

G ENESISI

A pswalo wa Esawu le Seyire – Lava hi vana va Esawu, nyapanze wa va ka Edomi, va belekelweko le xitsungeni xa Seyire. 10*A mavito ya vanana va Esawu hi lawa: Elifaze, nwana Ada, a sati wa Esawu; Reweli, nwana wa Basemati, sati wa Esawu. 11A vana va Elifaze hi lava: Temani, Omari, Zefo, Gatama na Kenazi.

12 Timina, sati wa tsongwani wa Elifazi, nwana Esawu, i lo beleka Amaleki. Lava hi vazukulo va Ada, kata Esawu. 13A vana va Reweli hi lava: Nahati, Zera, Xama na Miza, lava-ke va wa hi vazukulo va Basemati, munwani sati wa Esawu. 14A vana va Oholibama, a nwana Anahi, nwana wa Sibeyoni, kata Esawu, hi lava: Jewusi, Jalami na Kore.

9

Varangeli va vaEdomi – 15*Ku lanzela a xaxameto wa varangeli mayelano ni tiyindlu ta vana va Esawu. Xikari ka vana va Elifazi, a matewula ya Esawu: murangeli Temani, murangeli Omari, murangeli Sefo, murangeli Kenazi, 16 murangeli Kore, murangeli Gatami ni murangeli Amaleki. Lava hi varangeli va nga huma ka ngango wa Elifazi, le tikweni ga Edomi. Va nga vona vazukulu va Ada. 17Xikari ka vana va Reweli, a nwana Esawu: murangeli Nahata, murangeli Zera, murangeli Xama ni murangeli Miza. Lava hi varangeli va nga huma ka Reweli, le tikweni ga Edomi. Hi vona vazukulu va Basemati, kata Esawu.

18 Xikari ka vazukulu va Oholibama, kata Esawu: murangeli Jewusi, murangeli Jalama ni murangeli Kore. Lava hi varangeli va nga huma ngangweni wa Oholibama, nwana Anahi, kata Esawu.

19 Lava hi vana va Esawu, a nga yena Edomi, ni varangeli vabye hi valavo.

Pswalo wa Seyire – 20*A vana va Seyire a muHori, lava va nga tshamile lomo tikweni hi lava: Lotani, Xobali, Sibeyoni, Anahi, 21 Dixoni, Ezeri na Dixani. Lava va hi

G N 36

varangeli va vaHori, vana va Seyire, tikweni ga le Edomi. 22A vana va Lotani, hi Hori na Hemani; ni makabye wa xisati wa Lotani hi Timina. 23A vana va Xobali hi lava: Alvani, Manahati, Ebali, Sefo na Onami. 24A vana va Sibeyoni hi lava: Aya na Anahi. Hi yena Anahi loyi a nga kuma tihlowo ta mati ya kuhisa le xiwuleni na a kari a risa timbongola ta raru wakwe Sibeyoni.

25 Anahi i belekile a mufanyana munwe a vitanwako ku hi Dixoni, ni nhanyana munwe a vitanwako Oholibama. 26A vana va Dixoni hi lava: Hemedani, Exebani, Jiterani na Karani. 27A vana va Eseri hi lava: Bileyani, Zavani na Jakani. 28A vana va Dixani hi lava: Uzi na Arani. 29Lava va wa hi varangeli va lixaka la vaHori: murangeli Lotani, murangeli Xobali, murangeli Zibewoni, murangeli Anahi, 30murangeli Dixoni, murangeli Ezeri ni murangeli Dixani. Hi vona a varangeli va vaHori hi tixaka tabye lomu tikweni ga Seyire.

31 *Leti hi tihosi ti nga fuma tikweni ga Edomi, na ku nga se fuma hosi xikari ka va ka Israeli. 32Lomu tikweni ga Edomi, kuranga ku lo fuma Bela, nwana Bewori; ni vito ga doropa gakwe gi wa hi Dinaba.

33 Ku lofa Bela; wutshanwini gakwe ku fuma Jobaba, nwana Zera wa le Bozira.

34 Ku lofa Jobaba; zonake ku fuma Huxamu, wa muganga wa le Temani. 35Na a file Huxamu, ku fuma Hadadi, nwana Bedadi, loyi a nga hlula a vaMadiyani tikweni ga le Mowabi; a vito ga doropa gakwe gi wa hi Aviti. 36Ku lofa Hadadi; wutshanwini gakwe ku lo fuma Samela wa le Masereka. 37*Na a file Samela, ku fuma Sawule wa le Rehoboti mbhirini ya congo wa Eufrate. 38Ku lofa Sawule; wutshanwini gakwe, ku fuma Bahali-Hanani, a nwana Akibori. 39Bahali-Hanani, nwana Akibori, i lofa; wutshanwini gakwe, ku lo fuma Hadari: ni vito ga doropa gakwe gi wa hi Pawu; a vito ga sati wakwe gi wa hi Mehetabiyeli, a nhanyana wa Matredi, nhanyana wa Me-Zahabi.

36,10-14. A vana va Esawu (25,25; 1Kr 1,35-37).

36,15-19. Lawa hi mavito ya xaxameto wa kale: vv. 10-14 (1Kr 1,51-54).

36,20. A vana va Seyire, a vaHori , va lo chikela Palestina na vata hi le Mezopotamiya lomu ka magidi mambiri ya malembe n.K. Hi nzhako, va lo hluliwa hi vaEdomi (Dt 2,12.22).

36,31-43. Na va nga se fuma Sawule na Davidi, ti wa sina ti hi kona tihosi le Edomi (Ms 20,14; 1Sm 10,127; 2Sm 8,13-14; 1Kr 1,43-50). Kanilezi a mavito lawa i patsano wa vanhu ni matshamu.

36,37-50. Kusukela laha, ku wulawuliwa kutsongwani hi Jakobe, hakuva ku wulawuliwa hi Josefa.

Ahandle ka xip. 38 (lomu ku wulawuliwako hi Tamari na Juda) ni 49,1-27 (lomu ku wulawuliwako hi zikatekiso za Jakobe), a zipimo zi lanzelako zi kombisa nguvunguvu a matimu ya Josefa. A matimu ya Josefa ma tsalilwe hi tshamela ga gonziselelo; a miloro yi valeta a kutiwonekelisa ka Nungungulu a ka vanyapanze va lenzhako. A ku wulawuliwi kambe hi matshamu ya wukhozeli, hakuva Nungungulu i ti wonekelisa wutomini ga Josefa wa kululama. A matimu ma humelela lomu tikweni ga Gipite. Hi mahela lego, ku lo tlhavinyetwa a bhuku ga Genesisi ni legi ga Eksodusi, ni ku longiselwa a matimu ya lisima la kutlhatlheka.

G N 37

G ENESISI

Vanwani varangeli va vaEdomi – A mavito ya varangeli lava va nga huma hi ka Esawu, mayelano hi mingango, matiko ni zibongo zabye, hi lawa: murangeli Timina, murangeli Aliva, murangeli Jeteti, 41murangeli Oholibama, murangeli Ela, murangeli Pinoni, 42murangeli Kenazi, murangeli Temani, murangeli Mibizare, 43murangeli Magidiyeli ni murangeli Irami.

Lava hi varangeli va vaEdomi mayelano hi tiyindlu tabye ni matiko, va nga ma fumela; Esawu hi yena nyapanze wa va ka Edomi.

40

Δ

D – XIKHATI XA JOSEFA (37,1–50,26) Josefa ni vamakabye – *Jakobe i wa akile tikweni ga 37 le Kanani, legi a raru wakwe a nga 1

luvele ka gona. 2>Makunu, a pswalo wa Jakobe hi lowu: Josefa i wa hi ni 17 wa malembe na a kari a risa mitlhambi zinwe ni vamakabye vakwe, a vana va Bila ni va Zilipa, vasati va raru wakwe; na Josefa i wa hlawutela a raru wakwe a wubihi legi gi nga wuliwa xungetano hi vamakabye vakwe.

3 *Makunu, Israeli i wa ranza Josefa ku hunza lava vanwani a vana vakwe, hakuva i wa hi nwana wa wukhosana gakwe; i lo mu mahela a tunika ya kuleha. 4Makunu, laha a vamakabye va nga wona lezaku yena wa ranziwa nguvu hi raru wabye ku hunza vona vontlhe, va lo mu venga, va nga wulawuli naye hi kurula.

5 *Josefa i lo lora a byela a vamakabye vakwe; hi kota ya lezo, vona va lo mu venga nguvu. 6Hakuva i te ngalo kabye: «Zwanani lezi nzi lorileko! 7Hi wa kari hi boha a minumbi le masinwini; nzi lo wona a numbi wa mina na wu suka wu yima, zonake nzi wona a minumbi ya nwina yi ta ranzela a numbi wa mina yi wu khizamela».

8> A vamakabye vaku ka yena: «U yini?

Kasi u tava hosi ya hina, u fuma hehla ka hina ke?». Hikwalaho, va lo mu venga,

76

nguvunguvu hi kota ya miloro ni kuwulawula kakwe.

9 Josefa i lo lora kambe; zonake, i lo engeta a byela vamakabye, aku: «Nzi lorile kambe: nzi lo wona a gambo ni hweti ni tinyeleti ta khume ni yinwe na zi nzi khizamela». 10Laha a nga byela a raru ni vamakabye vakwe, a raru i lo mu kawuka, aku: «Wu tlhamusela yini a loro lowo ke? Kasi mina, a mamani ni vamakabye va wena hi ta khizama mahlweni ka wena hi ku khozela ke?».

11> A vamakabye va lo mu mahela mona; kanilezi a raru wakwe i lo alakanya a timhaka leto a ti hlayisa.

Josefa a xaviswa hi vamakabye – 12A siku go kari, a vamakabye va Josefa va lo famba kuriseni ka mitlhambi ya raru wabye le Sikemi. 13Israeli i te ngalo ka Josefa: «A vamakabye va wena va le kuriseni ka mitlhambi le Sikemi. Ti longisele, hakuva nzi lava ku ku ruma uya ka vona». Josefa i lo hlamula, aku: «Nzi longile». 14Israeli i lo engeta, aku: «Hi ngaya uya va wona, u tiva lezaku a vamakabye va wena va hanyisa kuyini zinwe ni mitlhambi yabye, u ta wuya u ta nzi byela a timhaka ta kona».

Zinghaho, i lo mu rumisa lezo hi le nkoveni wa Hebroni; Josefa i lo famba le Sikemi.

15 A wanuna munwe i lo kuma Josefa na a kari a nzulanzula lomu xiwuleni; a munhu loye i lo mu wutisa, aku: «U lava yini?». 16Josefa i lo hlamula, aku: «Nzi lava vamakabye va mina. Maha wuxinji u nzi komba lomu va risako kona a mitlhambi yabye». 17*A munhu loye i te ngalo ka yena: «Va sukile laha, hakuva nzi va zwile, vaku ngalo: “A hi yeni le Dotani”». Josefa i lo va lanza, aya va kuma le Dotani.

18 Laha va nga mu wona na ha hi kule, na a nga se chikela kusuhani, va lo xuxa xikungo xa ku mu daya. 19Va lo wula munwe ka munwani, vaku: «Wata nyamilorwani, hi loyi. 20Ngonani, hi ta mu daya hi mu hoxa thangini, hi ta yaku: “I delwe hi zivanza”; hi ta wona lezaku a miloro yakwe yi ta kuyini». 21Rubeni i lo

37,1-36. Matimu ma teleko hi zikarato za hombe: Josefa i ranziwa ku hunza a vanwani vamakabye. Hi kota ya lezo, ku humelela a xiluse, livengo ni kutiphotela. A kutiphotela ka vamakabye va Josefa ku alakanyisa a hlawutelo wa Kayini na Abeli (xip. 4). ▼ 37,2. Cw. 2,4a; 6,9; 25,19.

37,3. A tunika ga kuleha, gi wa tirisiwa hi vanhu va kufuma ni tihosi. (vv. 23.32; 2Sm 13,18-19); legi ga kukoma gi wa tiriswa hi vatiri.

37,5. Hi tlhelo ga loro, cw. 20,3. ▼ 37,8. Cw. Ek 2,14; 1Sm 10,27. ▼ 37,11. Cw. 42,9; Lk 2,19.51.

37,17. Dotayini. Le Nwalungu wa Sikemi, a pfhuka wa 100 wa tikilometro a kuya Nwalungu wa Hebroni, hi leyo a nga tshama kona Jakobe.

77

G ENESISI

zizwa; yena i wa lava ku mu ponisa mandleni yabye, aku: «Ngha hi nga mu dayi». 22Rubeni i lo engeta, aku: «Mu nga halati nkhata, kanilezi mu hoxeni lomu thangini ga le xiwuleni, mu nga kali mu veka canja hehla ka yena».

Yena i lo wula lezo kasi ku mu ponisa mandleni yabye, a mu tlhelisa ka raru wakwe. 23Laha Josefa a nga chikela ka vamakabye vakwe, vona va lo mu runzuwulela a tunika yakwe, yona tunika leyi ya kuleha a nga ambele. 24Va lo mu khoma va mu hoxa lomu thangini; ni thangi gi wa nga hi na nchumu, a mati ma wa hi hava.

25 *Zonake, va lo tshama, vaga. Kanilezi, na va tlakusile mahlo, va lo wona a tlawa wa vaIximayeli, lowu wu ngata hi le Gileyadi wuya le Gipite. A vaIximayeli lavo va wa hi ni makameli lawa ma nga rwele tisinya ta kunuhela, mira ni makha. 26Juda i te ngalo ka vamakabye: «Xana hi ta bhinzula yini loku hi daya a makabye wa hina, hi fihla nkhata wakwe ke? 2 7 *Ngha hi mu xavisa ka vaIximayeli, kasi hi nga nyenyezisi a mandla ya hina hi ku mu daya, hakuva yena i makabye wa hina, wa nkhata munwe wa hina». A vamakabye va lo mu vumela. 28Laha va nga hunza vaxavisi va vaMadiyani, va lo humesa Josefa hi lomu thangini; va lo mu xavisa ka vaIximayeli hi mali ya makumambiri ya zigerengere za siliva. A vaxavisi va lo famba na Josefa le Gipite.

29 *Rubeni i lo tlhela aya rinzini. Na a wonile lezaku Josefa a nga kona, i lo hanzula tinguwo takwe. 30Hi nzhako, i lo wuya ka vamakabye vakwe, a ta ku ngalo: «A mufana a nga ha hi kona; xana nzi taya kwihi mina?».

G N 38

Zalezo, va lo daya ximbutana, va teka a tunika ya Josefa va lo yi totela nkhata; 32va lo rumela a tunika leyo ya kuleha ka raru wakwe, va yaku: «Hi nga cuwuka a tunika leyi hi nga yi kuma, kutani i tunika ya nwana wa wena, kutani a hi yona». 33Jakobe i lo yi tiva, aku: «Hi yona a tunika ya nwana wa mina, i gilwe hi zivanza! Mayo! Josefa i pfhemulwe!».

34 Jakobe i lo hanzula a tinguwo takwe, a boha leti ta xirilo, ni ku rila a nwana wakwe masiku ya kutala. 35*A vafana vakwe vontlhe ni vanhanyana vakwe vontlhe va lo mu chavelela, kanilezi i lo ala ku chavelelwa, aku: «Nzi ta rila kala nziya patsana ni nwana wa mina nkeleni». Jakobe i lo simama a mu rila. 36*Zonake, a vaMadiyani va loya mu xavisa le Gipite ka Potifari, a thenwa wa Faro ni murangeli wa valaveleli.

31

Juda na Tamari (Mt 1,2-3) – *Hi 38 lexo xikhati, Juda i lo suka ka vamakabye vakwe, i loya ka munhu wa le 1

Adulami, a nga vitaniwa lezaku hi Hira.

2 Juda i loya wona a nhanyana wa muKanani, a vito gakwe hi Xuwa; yena i lo mu teka, a mu maha sati wakwe.

3 Yena i lo xura nyimba, a beleka mufanyana; a mu chula vito ga Eri. 4I lo engeta a xura nyimba, a beleka mufanyana, a mu chula vito ga Onani. 5I lo engeta a xura nyimba kambe, a beleka mufanyana, a mu chula vito ga Xela; Juda i wa hi le Kezibe a xikhati lexi ku nga pswaliwa Xela.

6 Makunu Juda i lo lowota a nwana wakwe wa matewula, Eri; a vito ga sati wa kona hi Tamari. 7Kanilezi Eri, a matewula ya Juda, i wa bihile mahlweni ka HOSI, na Yona yi lo maha lezaku yena

37,25. VaIximayeli. Tixaka ta vaArabiya, lava va nga hi va pswalo wa Iximayeli (16,11; 25,12-18). A vaGipite va wa tirisa nguvu a tisinya ta kunuhela. Va wa ti hisa kota minyikelo ka vanungungulu vabye, va wa maha mimiri ha tona, ni ku ti tirisa kasi ku hlayisa a zirumbi.

37,27-28. A ku xavisa a munhu wa kutlhatlheka ku wa hi wugevenga ga hombe, kanilezi gi wa hunziwa hi legi ga ku daya a munhu; loyi a nga daya a munhu i wa tsayisiwa hi kudawa (Ek 21,16; Mt 26,15).

37,29-34. I lo hanzula a tinguwo takwe. Ku wa hi tolovelo, kota xikombiso xa kubayiseka ka hombe, ku hanzula hi ntamu a tinguwo laha xifuveni (vv. 34-35; Lv 10,6; Ms 14,6; 2Sm 13,19). A tinguwo leto (ta xirilo) ti wa tirisiwa kota xikombiso xa kutisola kutani xa xirilo (2Sm 3,31).

37,35. Nkele kutani Xilahla. Hi xiHeberu “Xeol”, wutshamu ga lomu hasi, ku nga alakanyiwa lezaku ku hanya a mimoya ya vafi. A ka wutshamu lego, ku wa nga khozelwi Nungungulu. (Ms 16,33; Wt 16,13; Is 5,14; 14,9-11).

37,36. Potifari kutani Potifera. Vito ga xiGipite (41,45.50; 46,20). A mhaka ya Faro yi wula lezaku “yindlu ya hombe”, kutani yindlu ya wuhosi. A mhaka leyi yi wa tirisiwa kambe kasi ku kombisa a yinwe ni yinwani ya tihosi ta le Gipite ga kale. Thenwa wa Faro. Zi wa koteka lezaku a munhu loye a kumeka na a hi thenwa hi kupswaliweni kutani hi ku mahiwa hi vanhu (Wt 3,13-15; Is 56,3; Mt 19,12). A mithenwa yi wa nga zi koti a ku hlengela ka wukhozeli ga va ka Israeli.

38,1-30. A xipimo lexi a xi wulawuli hi matimu ya Josefa, kanilezi xi wulawula hi wasati wa muKanani, Tamari. A vito ga Tamari gi tlhamusela lezaku “cinzu”. A matimu ma mu kombisa kota wasati wa kupimisisa ni wa kutiya. Hi kota ya lezo, Tamari i kumeka lomu ka xaxameto wa vakokwani va Davidi ni va Jesus (cw. Rt 4,18-22; Mt 1,2-3). Matimu ya kale, lawa ma kombisako a kupatsana xikari ka lixaka la hombe la ka Juda ni leti ta vaKanani.

G N 38

G ENESISI

afa. *Juda i te ngalo ka Onani: «Hlambela a sati wa nhonzwa ya wena, hakuva hi yona fanelo ya wena kota nayo, u fela ku vuxa a pswalo wa makabye wa wena». 9*Onani i wa zi tiva lezaku a vanana va kona va nga tava vakwe; hikwalaho loku aya ka sati loye wa kusiyiwa hi makabye wakwe, i wa halatela hasi kasi a nga nyiki pswalo ka nhonzwa yakwe.

10 Makunu, lezi a nga zi maha zi wa bihile mahlweni ka HOSI; hikwalaho, Yona yi lo mu maha lezaku yenawu afa.

11 Zonake, Juda i te ngalo ka Tamari, a katamwane wakwe: «Yana ka raru wa wena uya tshama na u hi noni, kala Xela a nwana wa mina a kula». Hakuva i wa alakanya ku ngalo a nga fawu kota vamakabye vakwe. Hikwalaho, Tamari i loya kabye.

12 *Na ku hunzile masiku ya kutala, a nhanyana wa Xuwa, kata Juda, i lofa; zonake, laha Juda na a chavelelwe, i lo kanziha, aya Timina ka vakayi va tiyivu takwe, zinwe ni munghana wakwe Hira a muAdulami. 13Tamari i lo byeliwa lezi: «A nwingi wa wena i kanzihile Timina kuya kaya tiyivu takwe». 14Yena i lo susa tinguwo ta wunoni gakwe, i lo ambala tinguwo ta kuvevuka, a ti fenengeta kambe ha tona, i loya tshama laha nyangweni ya le Enayime hi le ndleleni ya kuya le Timina. Hakuva i lo wona lezaku Xela i wa kulile, kanilezi Xela a nga mu tekangi a kuve a maha sati wakwe.

15 Laha Juda a nga mu wona, i lo alakanya lezaku i nghwavavani; hakuva i wa fenengetile a nghohe yakwe.

16 Zonake i lo hambuka aya ka yena, aku: «Nzi vumele nzita ka wena. Hakuva i wa nga zi tivi lezaku i katamwane wakwe.

8

78

Tamari i lo mu wutisa, aku: «U ta nzi nyika yini loku u enghena ka mina?».

17 Juda i lo hlamula, aku: «Nzi ta ku rumela a ximbutana xa le ntlhambini wa mina». A wasati i te ngalo: «Nzi ta sala ni xifungo muni u kala u rumela a ximbutana?». 18*Juda i lo mu wutisa, aku: «U lava yini kota seve ke?». A wasati i te ngalo: «Nzi lava a xifungo, a maketani, ni nhonga leyo yi nga canjeni ga wena». Juda i lo zi nyika ka yena, i loya enghena ka yena, a mu xurisa nyimba. 19Yena i lo suka a famba aya susa tinguwo leto, a ambala ta wunoni gakwe.

20 Juda i lo rumela ximbutana hi canja ga munghana wakwe Hira, a muAdulami, kasi a ta tekisa zifungo zakwe canjeni ga wasati; kanilezi a nga yangi aya mu kuma. 21Zonake, i lo wutisa ka vanhu va tiko lego, aku: «I kwihi loyi wa nghwavavani a nga hi le Enayime, kusuhani ni ndlela?». Vona va lo mu hlamula, vaku: «Laha cima a ku na ngava ni nghwavavani».

22 Hira i lo tlhela aya ka Juda, a yaku: «A nzi mu kumangi; ahandle ka lezo, a vanhu va tiko lego va te ngalo: “Cima a ku na ngave ni nghwavavani laha”».

23 Juda i te ngalo: «A tshame nazo, ku nga taku hi kuma tingana; nzi rumele lexi ximbutana, kanilezi wena a wu mu kumangi».

24 *Hi nzhako ka tihweti tinharu, Juda i lo byeliwa lezaku: «A katamwane wa wena Tamari i bhayile; ni lezaku i kumile a nyimba ya wubhayi». Juda i te ngalo: «Mu humeseni, a hiswa».

25 Laha va nga mu humesa, i lo rumela mhaka ka nwingi wakwe, aku: «Loyi a nga nzi xurisa nyimba hi nwinyi wa lezi zilo. Cuwukisisa, u ta tiva lezaku

38,8. I nayo wa kuhlambela, wu tlhamuselwako lomu ka Dt 25,5-10. Wu wa leletela lezaku, loku a wanuna a tekileko sati, afa, na a nga hi na vana, a makabye wakwe kutani xaka gakwe ga laha kusuhani i wa fanele ku hlambela a “nhombe” leyo. A nwana wa kusangula a kubelekiwa kutekaneni loko i wa hlayiwa kota matewula ni nwinyi wa lezi zi siyilweko hi mufi. Kanilezi zi wa koteka a ku potsoloka a nayo lowo.

38,9-11. Onani i hlayiwa lezaku hi yena musangulisi wa xihoxo xi vitaniwako lezaku “xihoxo xa Onani”, lexi xi vukelako a kupswala. Lexi xi kawukiwako kuranga lomu ka mavesi lawa kutshova ka nayo wa kuhlambela, hi kota ya ku ala a ku nyika pswalo ka makabye loyi a fileko. A kufa ka xihatla ka loyi a hlambeleko a wasati loye i tsayiso wa xihoxo lexo. Anzhako ka kufa loko, a wasati i wa fanele ku tlhela kaya ka vapswali vakwe (Lv 22,13; Rt 1,8).

38,12-13. A kukayiwa ka tiyivu. Cw. 31,19; 1Sm 25,2; 2Sm 13,23-25.

38,18. A xifungo xi wa tirisiwa nguvu matikweni ya Kaldeya ni Gipite kasi ku tiyisa a mapapilo; a maketani kasi ku hakara a xifungo nhanwini; ni nhonga yi wa hi xikombiso xa wurangeli. Lomu ka v. 25, hi ta wona a tirisela legi Tamari a xuvako ku maha hi seve lowu. (Lt 8,6; Jr 22,24; Ag 2,23).

38,24. Tamari, na a hanya laha kaya ka vapswali, i wa hlayiwa kota sati wa Xela hi kota ya nayo wa kuhlambela; hi ntiro a wu mahileko, i lo hlayelwa nanzu wa wubhayi; hi kota ya lezo, i wa fanele ku khonelwa kufa. A kufa loko ku wa mahiwa hi ku biwa hi maribye (Lv 20,10; Dt 22,21-24; Ez 16,40; Jh 8,4-5). Loku a nwana wa xisati wa mupristi a maha wubhayi, i wa fanele a ku hisiwa kala afa.

(Lv 21,9).

79

G ENESISI

lezi za mani, a xifungo, a maketani ni nhonga leyi». 26Zonake, Juda i lo zi tiva, aku: «Hakunene, yena i lulamile ku hunza mina, hakuva a nzi mu nyikelangi ka Xela, a nwana wa mina». A nga ha engetangi aya ka yena kambe.

27> Laha a xikhati xa ku hefemula xi nga chikele, Tamari i wa hi ni mahahla nzeni kakwe. 28Makunu laha a nga kari a hefemula, a munwe i lo humesa a woko; a sungukati gi lo teka lihinza la kupswhuka, gi lo mu boha, giku: «Loyi hi yena wa nhonzwa». 29*Kanilezi laha a nga tlhelisa a canja gakwe, a makabye wakwe i lo huma. A sungukati giku: «U fohlele yini?». Zonake, va lo mu chula a vito ga Peresi. 30*Hi lenzhako, ku lo huma loyi a nga hi ni lihinza la kupswhuka a wokweni gakwe; va lo mu chula a vito ga Zera.

Josefa le Gipite – *Josefa i lo yiswa Gipite; Potifari, a muGipite, 39 a thenwa wa Faro ni murangeli wa 1

valaveleli va paxo, i lo mu xava ka vaIximayeli lava va nga mu yisa leyo. 2>A HOSI yi wa hi zinwe na Josefa, a munhu loyi a nga kumile thomo ga ku tshama lomu ndlwini ya nwinyi wakwe, a muGipite. 3*A nwinyi wakwe i lo wona lezaku a HOSI yi wa hi zinwe naye, ni lezaku zontlhe lezi a zi mahako a HOSI ya zi vuvumisa mandleni yakwe. 4Hi kota ya lezo, Josefa i lo kuma thomo mahlweni ka nwinyi wakwe, a mu tirela.

Zonake, Potifari i lo mu yimisa ku maha muhlayisi wa yindlu yakwe ni wa zontlhe lezo a nga hi nazo. 5*Kusukela ka xikhati lexo a nga mu yimisile a kuva muhlayisi wa yindlu yakwe ni zontlhe lezi a nga hi nazo, a yindlu ya muGipite yi lo katekisiwa hi HOSI hi kota ya Josefa; a zikatekiso za HOSI zi wa hi hehla ka zontlhe lezi a nga hi nazo, lomu ndlwini

G N 39

ni le masinwini. Yena i lo veka zilo zontlhe a nga hi nazo mandleni ya Josefa, i wa nga ti karati ha nchumu, ntsena a kuga loku a nga kari aga.

6

Josefa a ringwa ni ku khonwa – Josefa i wa hi lipswhitla. 7>Zonake, anzhako ka lezo, a sati wa nwinyi wakwe, i lo navela Josefa, aku: «Etlela zinwe na mina».

8 Josefa i lo ala, aku ka sati wa nwinyi wakwe: «A nwinyi wa mina a nga ti karati hi zontlhe lezi zi nga lomu ndlwini yakwe, zontlhe lezi a nga nazo i zi vekile mandleni ya mina. 9I hava wahombe ka leyi yindlu ku hunza mina, a nga nzi tsimbeteli nchumu ahandle ka wena, hakuva u nga sati wakwe. Nzi ta zi kotisa kuyini a ku maha kubiha loku, nzi onha ka Nungungulu ke?».

10 Hambu lezo a nga wulawula na Josefa masiku ni masiku lezaku ngha a ranzana naye, Josefa a nga vumelangi.

11 Kanilezi, hi ginwani siku, Josefa i lo enghena lomu ndlwini kuya maha a mitiro yakwe; lomo ndlwini ku wa hi hava munwani munhu. 12A wasati i lo khoma Josefa hi nguwo yakwe, aku: «A hi etlele hontlhe!». Kanilezi Josefa i lo siya nguwo yakwe mandleni ya wasati loye, a tsutsuma a huma handle. 13Laha a wasati a nga wona lezaku Josefa i mu siyile a nguwo yakwe a tsutsuma a huma handle, 14yena i lo vitana a vanhu va yindlu yakwe, aku: «Cuwukani, ku nehilwe a muHeberu laha ngangweni wa hina ku ta hi xengetela. Yena i lota ka mina a ku ngha a etlela na mina, kanilezi nzi loba huwa. 15Zonake, laha a ngazwa lezaku nzaba huwa, i lo siya a nguwo leyi yakwe mandleni ya mina a tsutsuma a huma handle». 16Yena i lo hlayisa a nguwo ya Josefa a kala a wuya a nuna wakwe. 17I lo wulawula ni nuna wakwe, aku: «A nanza legi ga muHeberu, legi

▼ 38,27-28. Cw. 25,24-26.25.26s.

38,29. Peresi, lezi hi ku ngalo, “kuhunza” kutani “nyangwa”. Cw. Rt 4,12.18-22; Mt 1,3-6.

38,30. Peresi i khozisile Zera. A vito ga Zera gi tlhamusela lezaku “wa kupswhuka”. Davidi wa pswalo wa Peresi, hi ka Rute (Ms 26,20-21; Rt 4,12.18-22; 1Kr 2,4-17)..

39,1-23. A xipimo lexi xi tlhavinyeta a hlawutelo lowu wu tsikilweko lomu ka xip 37. Josefa makunu i kumeka le Gipite. Hi kota ya wumbhuri gakwe, i navelwa hi sati wa Potifari (12,10-19, 20,2-14). Kanilezi a nga vumelangi a xiringo lexo, hi kota ya kutsumbeka kakwe le ka Nungungulu ni ka nwinyi wakwe. I ecanyisiwa ni “Nanza ga Kuxaniseka” mahlweni ka lava va mu kecarako (Is 53,1-12; Mt 27,14; Lk 23,9). A tunika legi a nga nyikiwa hi raru wakwe kota xikombiso xa ku mu ranza, gi tirisiwa kota xigelo xa ku mu kona hi tlhelo ga sati wa Potifari. Josefa i khotselwa paxweni, lomu a simamako a ku vikelwa hi wuxinji ga Nungungulu ni kuranzeka ka vanhu. Ndleleni ya kukholwa ka Abrahama, Josefa xiwonelo xa lava va tsumbako Hosi, hambu loku va lanziselwa. ▼ 39,2. Cw. Mv 7,9.

39,3. I lo wona lezaku a Hosi yi wa hi zinwe naye. A mutsali wa kubasa i tiyisa lezaku a Hosi yi vikela Josefa xontlhe xikhati; hi kota ya kuvikela loko, Josefa i wa kuma a tipswalo hi ka venyi vakwe ni ku anza mitirweni yakwe yontlhe (26,3; 1Sm 18,14; Sl 1,3).

39,5. A ku khwatsi hi Abrahama na Jakobe, Josefa muyisi wa xikatekiso xa Nungungulu, xikari ka vanhu va matiko manwani ni ka mahedeni (20,17-18; 30,27). ▼ 39,7. Cw. Ma 7,10-23; Kh 7,26.

G N 40

G ENESISI

wena u hi neheleko, gi wa tile ka mina kasi ku ta nzi pfinya. 18Laha nzi ngaba huwa, gi lo siya a nguwo leyi ya gona gi tsutsuma gi huma handle».

19 Laha a nwinyi wa Josefa a nga zwile timhaka ta sati wakwe, taku: «A nanza ga wena gi nzi mahile lezi ni lezi», a zanga yakwe yi lo vindlukelana. 20A nwinyi wa Josefa i lo ruma lezaku va mu khoma ni ku mu hoxa paxweni, lego ku khotselwako kona a tiperesu ta Faro; zinghaho, i lo tshama paxweni. 21Kanilezi Nungungulu i wa hi zinwe na Josefa; i lo mu kombisa wuxinji, i mu maha lezaku a kuma thomo ka murangeli wa paxo. 22A murangeli wa paxo i lo yimisa Josefa hehla ka tontlhe tiperesu leti ti nga hi paxweni; ni zontlhe lezi zi nga mahiwa lomo, zi wa rangelwa hi yena. 23Ni murangeli wa paxo i wa nga ha cuwuki nchumu wa lezi zi nga hi mandleni ya Josefa, hakuva a HOSI yi wa hi zinwe naye; ni zontlhe lezi Josefa a nga zi maha, Nungungulu i zi katekisa.

Josefa a tlhamusela a miloro paxweni – *Anzhako ka lezi 40 zilo, a murangeli wa vacheleteli va 1

zakunwa ni murangeli wa vamahi va tipawa ndlwini ya Faro, va lo onhela a nwinyi wabye, a hosi ya Gipite. 2*Zonake Faro i lo zangarela a mithenwa yakwe ya yimbiri, a murangeli ya vacheleteli va zakunwa ni murangeli wa vamahi va tipawa. 3Hikwalaho, i lo va rumela vaya khotselwa a ndlwini ya murangeli wa valaveleli, ka wutshamu lego ku khotselweko Josefa.

4 Zonake, a murangeli wa valaveleli va paxo i lo byela Josefa lezaku a va hlayisa, na vona va lo tshama masiku ya ku kari lomu paxweni. 5 A murangeli wa vacheleteli va zakunwa za hosi, ni murangeli wa vamahi va tipawa, lava va nga lomu paxweni, va lo lora hi wumbiri gabye, a munwe ni munwani a lora zakwe ka gona wusiku lego ga ginwe; wunwe ni wunwani wu wa hi ni tlhamuselo ya wona. 6Ni mixo Josefa i loya ka vona, aya va kuma na va tsuvile.

7 I lo wutisa a mithenwa leyo ya Faro, leyi

80

yi khotselweko zinwe naye lomu ndlwini ya nwinyi wakwe, aku: «Hikuyini mu tsuvileko nyamutlha?». 8*Vona va te ngalo kakwe: «Hi lo lora, makunu a nga kona wa ku hi tlhamusela a miloro ya hina». Josefa i te ngalo kabye: «Kutlhamusela a kuti hi ka Nungungulu ke? Nzi byeleni lezi mu nga lora».

9 A murangeli wa vacheleteli va zakunwa i lo byela Josefa a loro wakwe, aku ngalo: «Nzi lorile na nzi wona a sinya ya vina mahlweni ka mina. 10A sinya leyi yi wa hi ni maravi manharu; zonake, laha na ma hlukile ku lo pfepfa zitsangi, ni zitata za wona zi wa hi ni mawuva ma buvileko. 11A gombe ga Faro gi wa hi canjeni ga mina; zonake nzi lo teka mawuva, nzi kamela lomu ka gombe ga Faro, nzi nyika yena a gombe ga kona».

12 Josefa i lo hlamula, aku: «A tlhamuselo wa kona hi lowu: Maravi manharu, masiku manharu; 13anzhako ka masiku manharu, Faro i ta ku tlhatlhisa, u tlhelela ntirweni wa wena, u taya mu nyika Faro a gombe lomu canjeni gakwe kota lezi u nga maha kale, laha u nga hi mucheleteli wa vinya gakwe. 14Kanilezi, nzi alakanye laha zi ta nga lulama za wena, u nzi mahela wuxinji, u nzi wulawulela ka Faro, kasi a nzi humesa ka leyi yindlu. 15>Hakuva nzi lo humesiwa hi ntamu le tikweni ga vaHeberu, ni kwalaha a nzi onhangi nchumu lowu va nzi khotselako ha wona».

16> A murangeli wa vamahi va tipawa, laha na a wonile lezaku a tlhamuselo wunene, i te ngalo ka Josefa: «Kasi mina, nzi lorile na nzi rwele zirunzu zinharu za zibaba za kubasa laha hlokweni ya mina.

17 Lomu ka xirunzu lexi xi nga hi hehla ku wa hi kona zakuga za tixaka tontlhe, leti ti bhikiwako ka Faro, kanilezi a tinyanyani ti lota jowotela lezi zi nga hi lomu xirunzwini lexi nzi nga rwele hlokweni ya mina». 18Josefa i lo hlamula, aku: «A tlhamuselo wa kona hi lowu: Zirunzu zinharu hi masiku manharu.

19 Anzhako ka masiku manharu, Faro i ta ruma lezaku u hayekwa sinyeni; a tinyanyani ti ta jowotela a nyama ya wena».

40,1-22. Josefa i woneka kota “mutivi”, loyi hi vito ga Nungungulu, a tlhamuselako a miloro ni ku tivisa lezi za ha tako.

40,2. Mithenwa. Cw. 37,36; Et A 12; Wt 3,13-15; Is 56,3; Mt 19,12.

40,8. Le Gipite ni le Babuloni, ku wa nyikiwa a lisima la hombe ka miloro; hikwalaho, ku wa hi kona a vadumbi vanyingi lava va nga yi tlhamusela (20,3; Ek 7,11.22; 8,1-3; Dn 2,1; 5,7; Mt 1,20). Hi kuhambana ni lezi va nga maha a vanwani vadumbi, Josefa a nga tsumbi a wutlhari ga vanhu kasi ku tlhamusela a miloro, kanilezi i tsumba a xivuno ni kupimisiwa zi tako hi ka Nungungulu (41,16). ▼ 40,15. Cw. 37,28; 39,20. ▼ 40,16. Cw. Dn 2,31-45.

81

G ENESISI

Zonake, hi siku ga wunharu, a siku ga xialakanyiso xa kubelekwa ka Faro, i lo maha mubuzo wa malanza yakwe wontlhe, ni xikari ka wona, i lo vitanisa a murangeli wa vacheleteli va zakunwa zinwe ni murangeli wa vamahi va tipawa.

21 I lo tlhelisela a murangeli wa vacheleteli va zakunwa wutshanwini gakwe, kasi a nyikela a gombe canjeni ga Faro.

22 Kanilezi a murangeli wa vamahi va tipawa, i lo hayekiwa, kota lezi Josefa a nga tlhamusele ka vona. 23Kanilezi a murangeli wa vacheleteli va zakunwa a nga ha alakanyangi ha Josefa, i lo mu rivakelwa.

20

A loro wa Faro (Dn 2; 4,1-30) – *Anzhako ka malembe mambiri, 41 Faro i lo lora na a yimile mbhirini ya 1

congo wa Nilo. 2*I lo wona ntlhanu wa mapswele ni mambiri ya tihomu ta kusaseka na ti kulukile, ti nga huma hi lomu congweni wa Nilo, na tiga lomu hlangeni. 3I lo engeta a wona tinwani tihomu ta mapswele ta ntlhanu ni timbiri; tonawu ti wa huma hi lomu congweni, kanilezi na ti wonzile, ti hi mikotso; zonake ti lo yima kusuhani ni leti tinwani mbhirini ya congo. 4A tihomu leti ta kuwonza ni ta mikotso ti loga leti ta kukuluka ta ntlhanu ni timbiri ta kusaseka.

Zonake Faro i lo khindlimuka. 5>I lo engeta a etlela ga wumbiri, i lo lora na a wona a miponwani ya ntlhanu ni yimbiri, na yi huma lihlangeni linwe, na yi chelile khwatsi. 6I lo engeta kambe a wona yinwani miponwani ya ntlhanu ni yimbiri,

G N 41

ya kuhlonga, na yi womile hi moya wa Mutsuwuka-gambo; 7a miponwani leyi ya kuhlonga yi lo mita leyi ya hombe yi chelileko khwatsi ya ntlhanu ni yimbiri.

Zonake, Faro i lo tlindlimuka, a wona lezaku i loro.

8 *Hi siku gi lanzelako ni mixo, Faro i lo karateka nguvu lomu mbilwini yakwe; hikwalaho, i lo rumela lezaku ku vitanwa a vadumbi vontlhe va le Gipite, ni vativi va kona. I lo va hlawutela miloro yakwe, kanilezi i wa nga hi kona loyi a nga tiva ku tlhamusela miloro leyo ya Faro.

9 *Zonake a murangeli wa vacheleteli va zakunwa i te ngalo ka Faro: «Inyamutlha nzi fanele ku hlawutela a xihoxo xa mina. 10Hi ginwani siku, Faro i wa zangarele a malanza yakwe, a hi enghenisa paxweni, lomu ndlwini ya murangeli wa valaveleli, mina ni murangeli wa vamahi va tipawa. 11Hi wumbiri ga hina hi lo lora ka wusiku lego ga ginwe. A miloro ya hina yi wa hambene, a munwe ni munwani wu wa hi ni tlhamuselo wa wona. 12Ku wa hi kona zinwe na hina a mufana wa muHeberu, a nanza ga nduna ya valaveleli va paxo. Hi lo mu hlawutela, na yena i lo tlhamusela a miloro ya hina, ka munwe ni munwani kota lezi a lorisileko zona. 13Zontlhe zi mahisile zalezi a tlhamuseleko ka hina; mina nzi tlheliselwe ntirweni wa mina, a munghana wa mina a hayekwa.

Josefa mahlweni ka Faro – 14>Zonake Faro i lo ruma lezaku kuya vitana Josefa; zalezo va hatlisa kuya mu humesa

41,1-57. Lomu ka xipimo lexi, Josefa i tlhelela ntirweni wakwe kota “mutivi”. Makunu i tlhamusela a miloro ya Faro, hosi ya Gipite. A miloro leyi yimbiri yi fambelana ni ntiro wa wurimi, hakuva a tiko ga Gipite gi wa hanya hi titshomba ta wurimi gi nga mahiwa lomu mbhirini ya congo wa Nilo. Mahlweni ka Faro, kasi ku kombisa a kuhambana ku kumekako xikari ka wutlhari ga vanhu va Gipite ni wutivi ga Nungungulu xikari ka vanhu vakwe, Josefa i tiyisa lezaku hi Nungungulu loyi a tlhamuselako a miloro. I tlhamuselo wa miloro leyo, mayelano ni ntamu wa Nungungulu wa lisine, wu ponisako a vanhu va Gipite ka ndlala ni ku tlakusa Josefa wutshanwini ga lisima la hombe ka tiko lego, anzhako ka Faro. A miloro ya kusangula, na a ha hi laha ngangweni wa vapswali, yi lova xigelo xa khombo gakwe; a miloro ya le Gipite yi mu tlakusa makunu xikhundleni xa wumbiri xa wuhosi; kanilezi yi ta ponisa kambe a maxaka yakwe. Loku hi ku tatiseka ka miloro yakwe ya kusangula (20,3; 37,5-11; Dn 2,1-49).

41,1. A vakale va wa wona a miloro kota zitiviso ni kutitivekisa ka vanungungulu. A Bibliya wutsumbu gi wula lezaku Nungungulu wa tlharihisa ni ku wulawula ka malanza yakwe hi tlhelo ga miloro (40,8; Ms 12,6; 2Vm 15,12-14; Jb 33,14-15; Mt 1,20).

41,2-4. A vito ga ku Nilo gi tlhamusela lezaku “congo”. Zinghaho, hi wona a congo wa hombe wa lomu Gipite. Tihomu ta kukuluka… ta kuwonza . A nungungulu wa xisati wa le Gipite, Hatori, i wa kombisiwa hi tshamela ga pswele ga homu, na gi huma hi lomu timbhirini ta kunona ta Nilo kasi ku hangalasa a pfuno lomu tikweni. Mihlawutelo xungetano ni ntlhanu wa malembe ni mambiri ya ndlala yi kumeka ka yinwani mitsalo ya Mutsuwuka-gambo wa kale: Mezopotamiya, Fenisiya ni Gipite (2Th 8,1). ▼ 41,5. Cw. 37,9; 40,16-17.

41,8. A vadumbi ni vativi, kutani vatsali: hi vona va nga hi venyi va wutivi gontlhe lomu Gipite ni ka manwani matiko. Va wa alakanya lezaku va wa zi kota ku tlhamusela a miloro ni ku dumba hi ka yona lezi zi ta nga maheka zikhatini za ha tako (Ek 7,11.22; 8,1-3.14-15; 9,11; Dn 1,20; 2,1-2; 5,7; Mt 2,1-12.1).

41,9. Nanzu wa ku vukela Faro, na ku nga hi ku vukela Josefa (40,1.23). ▼ 41,14. Cw. 1Sm 2,8; Sl 105,20-21; Ma 16,13; Dn 2,25; Mv 7,9-10.

G N 41

G ENESISI

paxweni. Yena i lo tsema a malevu, a ambala tinguwo tinwani, aya enghena ka Faro. 15Faro i te ngalo ka Josefa: «Nzi lorile, kanilezi a nga kona a zi kotako a ku yi tlhamusela. Kanilezi nzi zwile lezaku wena wa zi kota ku tlhamusela a miloro». 16*Josefa i lo hlamula Faro, aku ngalo: «A hi mina. Nungungulu hi yena a ta nga nyika hlamulo ka Faro».

17 Hikwalaho, Faro i te ngalo ka Josefa: «A norweni wa mina, nzi wa yimile mbhirini ya congo. 18Hi lomu congweni, ku lo huma a mapswele ya tihomu ya ntlhanu ni mambiri ya kusaseka ni kukuluka, na ma kari maga lomu hlangeni. 19Hi kulanzela, ku lo huma manwani mapswele ya ntlhanu ni mambiri ya kuwonza, na ma bihile nguvu, ma hi mikotso; laha kaku cima a nzi wonangi a ya kunyenyeza ya ku kota wona tikweni gontlhe ga Gipite.

20 Makunu a tihomu leto, ta mikotso ni ta kunyenyeza, ti lo khadamula leti ta kuranga ta ntlhanu ni timbiri ta kukuluka. 21Kanilezi loku ti ti mitile, a ti wonekangi lezaku ti wa gile nchumu; ti lo simamisa ti hi mikotso kota kale. Zonake nzi lo tlindlimuka. 22Nzi lo engeta nzi lora na nzi wona ntlhanu ni yimbiri miponwani na yi hi ka lihlanga linwe, yi chelile khwatsi. 23Hi kulanzela, nzi lo wona na ku huma yinwani ya ntlhanu ni yimbiri ya mipumbunzela, na yi wunile yi swile hi moya wa Mutsuwuka-gambo.

24 Zonake a miponwani ya mipumbunzela yi lo mita leyi ya ntlhanu ni yimbiri ya yinene. Nzi lo hlawutela ka vadumbi, kanilezi a va zi kotangi ku tlhamusela.

25> Josefa i te ngalo ka Faro: «A miloro ya Faro yi na ni tlhamuselo munwe ntsena; Nungungulu i kombisile ka Faro lezi a lavako ku zi maha. 26A tihomu leti ta ntlhanu ni timbiri ta kusaseka ti kombisa a ntlhanu wa malembe ni mambiri; a miponwani leyi ya ntlhanu ni yimbiri ya yinene yi kombisa a ntlhanu wa malembe ni mambiri; a loro hi walowu wa munwe.

27 A tihomu leti ta ntlhanu ni timbiri ta mikotso ni kunyenyeza, leti ti nga huma hi nzhako ka leti ta kusaseka ti kombisa a ntlhanu wa malembe ni mambiri; ni

82

miponwani leyi ya ntlhanu ni yimbiri ya mipumbunzela ya kuwuna, ya kuwuna, na yi swile hi moya wa Mutsuwuka-gambo, yi kombisa a a ntlhanu wa malembe ni mambiri ya ndlala. 28Hi tona timhaka nzi byelako Faro; a zilo lezi Nungungulu a lavako ku zi maha i zi kombisile ka Faro.

29 Ku tave kona a malembe ya ntlhanu ni mambiri ya pfuno wa hombe tikweni gontlhe ga Gipite. 30Hi le nzhako, ku ta huma a malembe ya ntlhanu ni mambiri ya ndlala; a pfuno wontlhe wu ta rivalwa lomu tikweni gontlhe ga Gipite, a ndlala yi ta lovisa tiko. 31A pfuno wu nga ta ha alakanyiwa lomu tikweni hi kota ya ndlala leyi yi ta nga huma hi le nzhako, hakuva yi tava ndlala ya hombe nguvu. 32A loro lowu wu wuyetilwe ka Faro, hakuva i mhaka yi tiyisilweko hi Nungungulu, ni Nungungulu i ta hatlisa ku maha lezo zilo.

33 *Makunu ngha Faro a hlawula a munhu wa wutlhari ni wutivi, a mu yimisa hehla ka tiko ga Gipite. 34Ngha Faro a veka ni varangeli lomu tikweni gontlhe, lava va ta nga teka a xipanze xa wuntlhanu xa lezi va ta nga hula lomu tikweni gontlhe ga Gipite, kufambeni ka ntlhanu wa malembe ni mambiri ya pfuno. 35Ngha ku hlengeletelwa timbewu tontlhe ti salako nzeni ka malembe ma tako lawa ya pfuno. Ngha ku tsombanyiselwa a timbewu lomu matshaleni ya Faro, ku hlayisiwa zakuga lomu madoropeni, 36kasi a kuga loko ku tava mbuva ya tiko lomu ka ntlhanu wa malembe ni mambiri ya ndlala, lawa ma ta ngava kona a tikweni ga Gipite, kasi a tiko gi nga lovi hi ndlala».

Josefa a kulisiwa lomu ka mufumo wa le Gipite – 37A timhaka leto ti lo tsakisa Faro ni malanza yakwe wontlhe. 38*Zonake, Faro i te ngalo ka malanza yakwe: «Xana hi ta mu kuma a munwani munhu wa ku kota loyi ke, loyi a nga ni Moya wa Nungungulu ke?». 39Na Faro i te ngalo ka Josefa: «Kota lezi Nungungulu a ku kombileko a timhaka tontlhe leti, a nga kona munhu wa kutiva ni wa kupima kota wena. 40>Wena u tava wa hombe hehla ka mufumo wa mina, a vanhu va

41,16. A hlamulo wa Josefa wu tiyisa lezaku a wutivi gontlhe ga lisine gita hi ka (40,8; Dn 2,11.28; Mt 10,20; 2Ko 3,5). ▼ 41,25. Cw. Is 43,9.12; 44,7; Dn 2,28; Am 3,7.

41,33. Wutlhari ni wutivi, mahanyela lawa Nungungulu a nyikako a munhu kasi ku tirela khwatsi a vanhu (Dt 1,13; 1Th 3,11-12; Ma 1,2-7; Wt 3,15; Bs 9,17; Is 11,2-5; Mv 6,3).

41,38. A moya wa Nungungulu wu wa wulawula hi minomu ya vaprofeti (Ek 31,2-3; Ms 27,18-23; Dn 13,45-64); kanilezi wu wa nyikiwa kambe ka tihosi kasi ti fumela khwatsi a vanhu. Laha ka vesi legi, hi wona lezaku wu nyikiwa ka muvuneteli wa hosi. ▼ 41,40. Cw. Sl 105,21-22; Mv 7,10.

83

G ENESISI

mina vontlhe va ta rangelwa hi wena.

Ntsena lezaku nzi tava wa hombe ka wena hi wuhosi ga mina». 41*Faro i lo engeta kambe, aku ka Josefa: «Nza ku yimisa kota murangeli hehla ka tiko gontlhe ga Gipite».

42 Faro i lo susa a phera yakwe litihweni lakwe, a yi vekela litihweni la Josefa, i lo mu ambexa a tinguwo ta kusaseka ta wukene, i lo mu boha a maketani ya nzalama nhanweni yakwe.

43 I lo mu khilelisa kareteni yakwe ya wumbiri, na va kanyuluka mahlweni ka yena, vaku: «Mu nyikeni xichavo!». Lezo i lo mu yimisa kota murangeli hehla ka tiko gontlhe ga Gipite. 44Faro i te ngalo ka Josefa: «Hi mina Faro, ahandle ka kuruma ka wena a nga kona a ta nga tlakusa canja gakwe ni konzo wakwe lomu tikweni gontlhe ga Gipite». 45*Faro i lo chula Josefa a vito gaku hi SafinatiPaneya; I lo mu nyika Asenate, nhwana wa Potiferi, a mupristi wa le Oni, a kuva sati wakwe. Zonake, Josefa i lo teka a pfhumba ga ku kambela a tiko ga Gipite.

46 Josefa i wa hi ni 30 wa malembe xikhatini lexo a nga yima mahlweni ka Faro, hosi ya Gipite; zinghaho, Josefa i lo suka mahlweni ka Faro, a fambela tiko gontlhe ga Gipite.

47 A malembe lawa ya ntlhanu ni mambiri ya pfuno, a tiko gi lo pfuna nguvu. 48Ku lo hlengeletelwa zakuga zontlhe za ntlhanu wa malembe ni mambiri lomu tikweni ga Gipite, ku hlayiswa zakuga lomu madoropeni, ku veketelwa zakuga ka doropa ginwe ni ginwani, legi gi nga kusuhani ni masimu.

49 Josefa i lo hlengeletela timbewu ta kutala khwatsi hi tinzhoho ta misava ya bimbi, a kala a tsika ku hlaya, hakuva zi wa hi za tsanza-vahlayi. 50Na ma nga se chikela malembe ya ndlala, Asenati, nwana Potiferi mupristi wa Oni, i lo belekela Josefa vafanyana vambiri.

G N 42

*Loyi wa matewula, Josefa i lo mu chula lezaku hi Manase, aku: «Nungungulu i nzi mahile nzi rivala kuxaniseka ka mina, ni zontlhe za le kaya ka dadani». 52*Loyi wa nzisana i lo mu chula vito gaku hi Efrayime, aku: «Hakuva Nungungulu i nzi mahile nzi nyika mihanzu lomu tikweni ga hlomulo wa mina».

53 Na ku mbhelile ntlhanu wa malembe ni mambiri ya pfuno lomu tikweni ga Gipite, 54ku lo sangula a malembe ya ntlhanu ni mambiri ya ndlala, kota lezi Josefa a nga wulile. A ndlala yi lo tshinga matikweni wontlhe; kanilezi lomu tikweni gontlhe ga Gipite ku wa hi kona zakuga. 55Makunu laha a tiko ga Gipite gi nga tshingelwe hi ndlala, a vanhu va loya rilela zakuga ka Faro.

Kanilezi Faro i te ngalo ka vaGipite vontlhe: «Yanani ka Josefa, mu taya maha zontlhe lezi a ta nga mu byela».

56 A ndlala yi lo fenengeta tiko gontlhe; zonake, Josefa i lo vulula matshala ya zontlhe za kuga, a xavisa timbewu ka vaGipite; ni ndlala yi lo anza nguvu tikweni ga Gipite. 57>Ni matiko wontlhe ma wata Gipite ku ta xava zakuga ka Josefa, hakuva a ndlala yi wa hi ya hombe nguvu misaveni yontlhe.

51

A vamakabye va Josefa vaya le 42 Gipite – *Loku Jakobe a zi tivile lezaku le Gipite ka xavisiwa a 1

zipfhaki, i te ngalo ka vana vakwe: «Hikuyini mu cuwukanako?». 2I lo engeta kambe, aku: «Nzi zwile lezaku a zipfhaki zi kona le Gipite; hikwalaho, relelani muya leyo, muya hi xavela kasi ha hanya hi ngafi».

3 A vamakabye va Josefa va lo relela na va hi khume, vaya Gipite kuya xava zipfhaki. 4 Kanilezi Jakobe a nga vumelangi lezaku Benjamini, makabye wa Josefa, a famba ni vamakabye,

41,41-45. A ntiro, a phera, a kolari, a tinguwo, a sati, ni ku amukela a vito giswa: zontlhe zi kombisa lezaku Josefa i hunzuka a maha a muGipite wa lisine (Et 3,10-12; 8,2.8.10.15; Dn 5,7.29).

41,45. Oni = Heliyopoli, wutshamu ga wukhozeli hi wudzunzo ga nungungulu-gambo, a nga vitanwa Re. A wutshamu lego inyamutlha xipanze xa doropa ga Kayiro (Ez 30,17).

41,51. Ko khwatsi a vito ga ku Manase gi wula lezaku “ku rivakelwa”. Hi ku kuma a nwana loye, i “rivakelwe” a zixaniso. Kanilezi, kota lezi hi ta nga zi wona, Josefa a nga rivalangi a wutomi gakwe gi hunzileko. Cw. 49,22; Jx 16,1-4.

41,52. A vito ga ku Efrayime gi tlhamusela lezaku “ku pswala mihanzu”, “ku pswala vana” (48,1-20.1314). ▼ 41,57. Cw. 42,5-6; Sl 105,16-17; Mv 7,11-12.

42,1-38. A xipimo lexi xi hlawutela a lipfhumba la kuranga la vamakabye va Josefa le Gipite. Xikari ka tiko ga Kanani ni yindlu ya Josefa le Gipite, ku ta humelela a tipfhumba ta kutala ta kulanzelana. Hi mahela lego, a mutsali i lava ku tlhanganyisa luswa Josefa ni maxaka yakwe ni ku tlhamusela lezi a vaka Israeli va nga enghenisa zona ni ku tshama le Gipite. A zimaho lezo zi tlhanganyisa kambe a bhuku ga Genesisi ni legi ga Eksodusi. A lipfhumba leli la kusangula li na ni mune wa zigava za kuhambana: le Kanani (vv. 1-5); le Gipite (vv. 6-26); wutshanwini ga kuhumula (vv. 27-28); le Kanani kambe (vv. 29-38).

G N 42

G ENESISI

hakuva i lo alakanya lezaku a nga tshuka a humelwa hi mhango.

5 A va ka Israeli va loya kuxaveni zinwe ni vanwani, hakuva a ndlala yi wa hi kona lomu tikweni ga Kanani.

6 *Josefa i wa hi governadori wa Faro tikweni ga Gipite. Hi yena kambe a nga ruma ku xavisa a zipfhaki ka vanhu va tiko; ni vamakabye va lota khizama va koramisa a tihloko tabye mahlweni kakwe.

7 Laha Josefa a nga wona a vamakabye, i lo va tiva; yena i lo ti mahisa ku khwatsi hi munhu a nga va tiviko, a wulawula kabye hi mona, aku: «Muta hi kwihi?». Vona va lo hlamula, vaku: «Hita hi tikweni ga le Kanani, hita hi ta xava zakuga». 8Josefa i lo va tiva a vamakabye, kanilezi vona a va mu tivangi.

9 *Josefa i lo alakanya a miloro yakwe, leyi a nga lorile ha vona; i te ngalo ka vona: «Nwina mu vahloli, mu tela ku ta hlola tiko, kasi ku wona laha mu ta nga gi putsugeta ha kona». 10Vona va lo hlamula, vaku: «Ahihi, hosi! A malanza ya wena ma tela ku ta xava zakuga. 11Hina hontlhe hi vana va munhu munwe, hi vanhu vanene; hina, malanza ya wena, cima a hi vahloli va nchumu».

12 Josefa i te ngalo ka vona: «Ma hemba, nwina mu tela ku ta hlola tiko kasi ku wona laha mu ta nga gi putsugeta ha kona». 13Va lo mu hlamula, vaku: «Hina, malanza ya wena, hi wa hi 12 wa vavanuna, a vana va raru munwe le tikweni ga le Kanani; loyi wa tsongwani i sele kaya ni dadani wa hina, kanilezi munwani a nga ha hi kona».

14 Josefa i te ngalo ka vona: «Hi zalezo nzi wulako ha zona lezaku mu vahloli!

15 Nzi ta mu hlota laha, hakuva nzi tiyisile na nzi hlambanya hi wutomi ga Faro lezaku cima mu nga ta huma lomu, loku mu nga nehi nzisana ya nwina laha!

16 Rumani munwe wa nwina a lanza a nzisana ya nwina; nwina nwentlhe mu ta bohiwa mu sala laha, kasi a timhaka ta nwina ti ta woneka lezaku tinene; loku zi

84

nga hi nghaho, nza hlambanya hi wutomi ga Faro, mu vahloli!». 17I lo va enghenisa vontlhe lomu paxweni, va tshama masiku manharu.

18 Hi siku ga wunharu, Josefa i te ngalo kabye: «Mahani lezi mu ta hanya, hakuva nzi munhu nzi vekako xichavo ka Nungungulu. 19Loku nwina mu hi vanhu vanene, munwe wa nwina a sale lomu paxweni; a vanwani va famba va heleketa zipfhaki, kasi vaya hanyisa a tinghamu ta nwina. 20Hi nzhako, mu ta wuya ni makabye wa nwina wa tsongwani, kasi magezu ya nwina ma woneka ma hi ya zinene, kasi mu ngafi». Vona va lo vumela.

21 *Vona va lo wulawulisana voce, vaku: «Hakunene, hi tsayisiwa hi kota ya kubiha loku hi nga mahela a makabye wa hina, hakuva hi lo mu wona na a xaniseka mbilwini yakwe, hi ala ku mu zwela wusiwana, laha a nga wa hi khongotela. Hi kota ya lezo, ha humelwa hi khombo ga kunghahi». 22Rubeni i lo va hlamula, aku: «A nzi mu byelangi nziku, mu nga mahi kubiha ka makabye wa hina ke? Kanilezi a mu nzi ingisangi; hi nkhata wakwe wu laviwako makunu».

23 Hikwalaho, va wa nga zi tivi lezaku Josefa wa zi pima lezi va wulako, hakuva yena i wa wulawula navo hi tlhelo ga mutlhamuseli. 24*Zonake, Josefa i lo va fularela a rila; i lo tlhela a wuya kabye a ta wulawula navo; i lo teka Simoni a mu valela mahlweni kabye.

Vamakabye va Josefa va tlhelela tikweni gabye – 25Zonake Josefa i lo laya lezaku ku cheletelwa zipfhaki tisakweni tabye, ni lezaku a mali ya munwe ni munwani yi vekiwa lomu sakweni yakwe, va va nyika timbuva ta kuga laha ndleleni; va lo maha zontlhe lezo. 26Vona va lo teka tisakwa tabye va rwexa timbongola tabye, va famba.

27 Laha va nga chikela wutshanwini ga ku kuhumula, a munwe wabye i lo tlhatlha a sakwa yakwe kasi ku nusela mbongola yakwe, i lo wona mali yakwe

42,6. Va lo khizama mahlweni kakwe. Josefa i lo kumana ni vamakabye vakwe, kota lezi yena a nga zi wonile hi miloro (37,5-10).

42,9. Mu vahloli. Josefa i wulisa lezo hi xigelo xa kuve zi nga karati a ku enghena lomu Gipite a mitlawa ya vanhu va matiko manwani hi tlhelo ga Mutsuwuka-gambo.

42,21. Hi kota ya kubiha loku hi nga mahela a makabye wa hina . Hi lowu a hanzu wa kusangula wa kunonoha ka Josefa: a vamakabye va wulela a xihoxo xa wugevenga gabye ni ku ti sola. Vona a va alakanyi lezaku loyi va nga mu mahela wubihi i zinwe navo (9,5; 37,22).

42,24. Josefa i lo rila. A wugevenga legi va gi mahileko hi ku xanisa a makabye wabye gi xanisile a ngango wontlhe: a kusangula, hi raru; ku lanzela a vamakabye, lava va nga mu xavisa. A nwana loyi a xavisilweko yenawu a xaniseka ni ku rila (43,30).

85

G ENESISI

na yi hi kona nonwini wa sakwa yakwe.

28 *Zonake i te ngalo ka vamakabye: «A mali ya mina yi tlhelisilwe, hi leyi lomu sakweni ya mina». A timbilu tabye ti lo dzuka, va rurumela vaku ka munwe ni munwani: «Xana xini lexi Nungungulu a hi maheleko!».

29 Laha na va chikele ka Jakobe a raru wabye, le tikweni ga le Kanani, va lo mu hlawutela zontlhe lezi zi nga va humela, vaku: 30«A munhu loye, a nga hosi ya tiko lego, i lo wulawula ka hina hi mona, aku: “Mu tela ku ta hlola tiko”. 31Hina hi te ngalo ka yena: “Futsi, hina hi vanhu vanene, cima a hi na ngave vahloli.

32 Hina hi vana va raru munwe; hi wa hi khume ni vambiri, kanilezi munwani a nga ha hi kona, ni loyi wa nzisana i le kaya ka dadani le tikweni ga Kanani”.

33 Makunu, a munhu loye wa hosi ya tiko lego i te ngalo ka hina: “Nzi ta vumela lezaku mu vanhu va lisine, loku mu siya munwe makabye wa nwina laha ka mina, mu rwala zipfhaki mu famba, hi kota ya ndlala leyo yi nga kona mingangweni ya nwina. 34Mu taya wuya ni nzisana ya nwina, kasi nzi ta tiva lezaku a mu vahloli, mu vanhu vanene. Nzi ta ta mu tlhelisela a makabye wa nwina, ni lezaku mu ta simamisa kuta mu xuja ka legi tiko”».

35 Makunu laha va nga chulula tisakwa tabye, va lo kuma a mali ya vona vontlhe; laha va nga wona zikhwama a mali yabye, va lo dzuka zinwe ni raru wabye.

36 Jakobe, a raru wabye, i te ngalo ka vona: «Ma nzi mbhetela vanana! Josefa a nga ha hi kona, yenawu Simoni a nga ha hi kona, lezi mu lava ku nzi tekela na Benjamini. Zontlhe za ku nzi xanisa mina!». 37Zonake, ku lo hlamula Rubeni, aku ka raru wakwe: «Loku nzi nga wuyi naye ka wena, u ta daya a vana va mina va vambiri; mu hendlelete mandleni ya mina, nzi ta wuya naye». 38Jakobe i lo hlamula, aku: «Mu nga ta famba ni nwana wa mina, hakuva a makabye wakwe i file, hi yena yece a seleko; loku mu famba naye mu tshuka mu humelwa hi mhango lomu ndleleni leyo mu ta nga

G N 43

famba ka yona, mu ta relelisa a wuvu ga mina hi xiviti le nkeleni».

A vamakabye va Josefa va tlhela 43 na Benjamini le Gipite – *A ndlala yi lo tshinga tikweni ga Kanani.

1

Laha va nga mbhetile a zipfhaki lezi va nga yile vaya xava le Gipite, Jakobe i te ngalo ka vana vakwe: «Engetani kambe muya hi xavela zakuga za ku kari!».

3> Juda i lo hlamula, aku: «A munhu loye i tiyisile ka hina, aku: “Cima mu nga ta wona a nghohe ya mina loku mu nga wuyi ni nzisana ya nwina”. 4Loku u vumela lezaku hi famba ni makabye wa hina, hi taya hiya ku xavela zakuga.

5> Kanilezi loku u nga hi vumeli ku famba naye, cima hi nga ta famba, hakuva a munhu loye i te ngalo ka hina: “Mu nga ta wona a nghohe ya mina loku mu nga wuyi ni nzisana ya nwina”».

6 Israeli i te ngalo: «Hikuyini mu nzi maheleko kubiha, hi ku byela munhu loye lezaku mu na ni munwani makabye?». 7Vona va lo hlamula, vaku: «A munhu loye i lo hi wutisisa hi kutikisa, a timhaka ta hina ni ngango wa hina, aku: “A raru wa nwina wa hanya ke? Mu na ni munwani makabye ke?”. Hikwalaho hina hi lo mu byela, hi hlamula ziwutiso zakwe. Ngha hi zi tivisile kuyini lezaku i wa taku ngalo: “Fambani muya teka a makabye wa nwina ke?”».

8 Juda i te ngalo ka Israeli, a raru wakwe: «Vumela lezaku a mufana loyi a famba na mina; zinghaho, hi ta zi kota ku tlhela; kasi hi fela ku hanya, hi ngafi, hina na wena ni vana va hina. 9Mina nzi ti bohile ku mu hlayisa, wena u ta mu lava mandleni ya mina; loku nzi nga wuyi naye ka wena, mina nzi tava ni nanzu mahlweni ka wena wontlhe masiku ya kuhanya ka mina. 10Hakuva loku hi wa nga hlwelangi, lezi ngha hi tlhelele kumbiri. 11*Israeli, a raru wabye, i te ngalo ka vona: «Loku zi hi nghaho, mu fanele ku mahisa lezi: Tekani tisakwa ta nwina, mu chela mihanzu ya kunanziha ya tiko legi lomu tisakweni ta nwina, muya nyika a munhu loye; mu teka ni 2

42,28. A timbilu tabye ti lo dzuka . Va wa chava lezaku va ta humelelwa hi ginwani khombo, hakuva, anzhako ka loku va kecarilwe lezaku vahloli, zi wa ta koteka a kuva va kecariwa kota makhamba.

Ahandle ka lezo, va wa vumela lezaku kontlhe a kuxaniseka loko ku wa va ringana, hakuva va wa patsa zontlhe lezo ni ximaho xa ku xavisa Josefa.

43,1-34. A mhaka ya hombe ya xipimo lexi yi lumba a lipfhumba la wumbiri la vamakabye va Josefa le Gipite, loku na va mbhetile a zakuga za lipfhumba la kuranga (v. 9). ▼ 43,3. Cw. 42,15-20. ▼ 43,5. Cw. 44,23.

43,11-13. A zihiwa lezi Jakobe a rumelako ka Josefa kota nzuwo zi tatisa a miloro ya kale ya nwana wakwe (37,9-11).

G N 43

G ENESISI

mira ni wulombe ni mafura ya kunuhela, matluka ya muri, timanga, ni tikarusu.

12 Mu teka ni mali yi wuyetilweko mandleni ya nwina, ni mali leyi yi nga ya tlheliswa yi chelwa lomu milonwini ya tisakwa ta nwina, mu yi tlhelisa; kutani va wa lo phazama. 13Zonake, mu teka ni makabye wa nwina, mu famba naye ka munhu loye. 14*Ngha Nungungulu wa ntamu wontlhe a mu maha mu kuma thomo mahlweni ka munhu loye, kasi a fela ku mu tlhatlhisela munwani makabye wa nwina zinwe na Benjamini.

Loku mina zi nzi fanele a kuva nzi lahlekelwa hi vana va mina, a nzi lahlekelwe hi vona.

15 A vana va Jakobe va lo teka zinyikiwo lezo, va teka ni mali yi wuyetilweko ku hlayiwa, zinwe na Benjamini; va lo suka va relela kuya Gipite va loya chikela ka Josefa. 16Laha Josefa a nga wona Benjamini na va hi naye, i te ngalo ka muhlayisi wa yindlu yakwe: «Heleketa vanhu lava le kaya ka mina, a ku dawe a role, gi longiselwa, hakuva lava vanhu nzi taga navo a mumu lowu».

17 A muhlayisi wa yindlu ya Josefa i lo maha kota lezi yena a leleteleko; i lo va heleketa ndlwini ya Josefa. 18*Kanilezi, laha va nga heleketwa ndlwini ya Josefa, va lo tshuka, vaku: «Hi yiswa lomu ndlwini yakwe hi kota ya mali yi nga wa enghenisilwe lomu tisakweni ta hina xikhati lexiyani; kasi va kuma xigelo xa ku hi vukela ha xona, va wela hehla ka hina, va hi khoma ni timbongola ta hina, hi maha tikhumbi tabye».

19 Va lo tshinela ka nekwa ya yindlu ya Josefa, va lo wulawula naye laha nyangweni ya yindlu, 20 vaku: «Hi tsetselele, hosi ya hina! Hi wa tile hi khati ginwani hi ta xava zakuga, 21>hi te loku hi chikele wutshanwini ga kuetlela, hi sangula ku tlhatlha tisakwa ta hina, hi lo hlamala hi ku wona a mali ya munwe ni munwani wa hina na yi hi kona nonwini wa sakwa yakwe, yi wa hi yona a mali ya hina; makunu ha yi tlhelisa hi mandla ya hina. 22Hi tekile ni yinwani mali, kasi ku ta xava zakuga; na hi nga tivi lezaku hi

86

mani a nga chela a mali lomu tisakweni ta hina.

23 *A muhlayisi i te ngalo ka vona: «A kurula a kuve na nwina, mu nga chavi!

Hakuva Nungungulu wa nwina ni Nungungulu wa raru wa nwina hi yena a mu nyikileko mali lomu tisakweni ta nwina; a mali ya nwina nzi yi kumile».

Zonake, i lo humesa Simoni lomu paxweni. 24A muhlayisi i lo va enghenisa lomu ndlwini ya Josefa, a va nyika mati va hlamba mikonzo yabye, a nyika byanyi ka timbongola tabye. 25Na va ha rinzela a kuwuya ka Josefa xikari ka mumu, vona va lo longisa zinyikiwo zabye kota lezi va nga zwile lezaku va taga laho.

26 Laha Josefa a nga enghenile lomu ndlwini, va lo neha zinyikiwo lezi va nga hi nazo, va ti koramisa mahlweni kakwe.

27 Yena i lo va wutisa kuhanya kabye, aku: «A raru wa nwina wa hanya ke? Loyi wa xikhosana mu nga nzi hlawutela ha yena, wa ha hanya ke?». 28Vona va lo hlamula, vaku: «A nanza ga wena, a raru wa hina, wa ha hi kona, wa ti hanyela». Va lo korama va mu khizamela. 29>Josefa i lo tlakusa a mahlo, a wona Benjamini a makabye wa kubelekwa naye mamani munwe, aku: «Hi yena a makabye wa nwina loyi wa mutsongwani, mu nga nzi hlawutela ha yena ke?». I lo engeta, aku: «Ngha Nungungulu a ku katekisa, nwana wa mina!» 30Zonake, Josefa i lo hatlisa aya lava a wutshamu ga kuya rila ka gona, hakuva a mbilu yakwe yi lo henyiwa hi liranzo ka makabye wakwe; i lo enghena ndlwini yakwe, aya rila kona.

31 Loku a hlambile nghohe, i lo huma a ti khoma, aku: «Nehani zakuga». 32*Va lo hambanyisiwa hi matshamu manharu: Josefa hi tlhelo, a vamakabye vakwe hi wutshamu gabye, a vaGipite na vonawu hi ginwani wutshamu; kota lezi a vaGipite va wa nga gelani ni vaHeberu, hakuva lexi xi wa hi xinyenyeko ka vaGipite.

33 Vona va lo tshamiswa mahlweni ka Josefa, va xaxametwa hi tintanga tabye, zonake va lo cuwukana munwe ni munwani hi kuhlamala. 34Josefa i lo laya lezaku va nyikiwa a zakuga za kunanziha lezi zi nga hi laha mezeni yakwe; kanilezi

43,14. Nungungulu wa ntamu wontlhe. Cw. 17,1.

43,18. A kuchava ka vamakabye va Josefa ku wa hi ni xigelo, hakuva vona va wa tolovele a wutomi ga wurisi, va wa nga tivi a zihena za doropa. ▼ 43,21. Cw. 42,27-28.35.

43,23. A vanyapanze va wa khozela a nungungulu wa lixaka labye, lezo hi ku ngalo a “Nungungulu wa vararu vabye” (28,13; 31,53; 46,3). ▼ 43,29. Cw. Ms 6,25; 2Tm 1,16.

43,32. A vaGipite va waga lomu timezeni ta kuhambana, a vakukari hi zegelo za wukholwa, ni vanwani hi matshanza ya zikhundla. A vamakabye va hi wutshamu ginwe, kanilezi Josefa i hlayisa a fihlakalo wakwe kala magumo.

87

G ENESISI

a za Benjamini zi lo wuyetwa ntlhanu wa makhati ku hunza vontlhe. Vontlhe va lonwa va tsaka.

A gombe ga Josefa sakweni ya Benjamini – *Josefa i lo leletela 44 ka muhlayisi wa yindlu yakwe, aku: 1

«Cheletela zakuga lomu tisakweni ta vanhu lava, kotisa wukulu ga tona, u tlhelisa a mali ya munwe ni munwani nonwini wa sakwa yakwe. 2U enghenisa a gombe ga mina ga siliva nonwini wa sakwa ya loyi wa tsongwani zinwe ni mali yakwe ya ku ta xava zipfhaki». Yena yi lo maha kota lezi Josefa a mu leleteleko.

3 Laha gi nga cile, va lo va tsika va famba ni timbongola tabye. 4Laha na va ha hi ku huma laha doropeni, na va nga se famba kule, Josefa i te ngalo ka muhlayisi wa yindlu yakwe: «Suka u lanza a vanhu lava, loku u va kuma u taku ka vona: “Hikuyini mu tlheliseleko a zinene hi wubihi? 5*A hi gona a gombe legi mu tekeleko a hosi yi nwako ha gona, ni ku maha wudumbi ha gona ke? Mu onhile hi lezi mu mahileko”».

6 Laha na a va kumile, a muhlayisi i lo va byela timhaka leto. 7Vona va lo mu hlamula ka yona, vaku: «Hikuyini a hosi ya hina yi wula timhaka ta kunghahi? A zive kule ni malanza ya wena a ku maha a zilo za kunghaho! 8Hambu a mali leyi hi nga yi kuma milonwini ya tisakwa ta hina hi tlhelile hi yi neha ka wena, xikhati lexi hi ngata hi le Kanani; makunu hi nga mahisa kuyini a ku yiva a siliva kutani nzalama lomu ndlwini ya hosi ya wena?

9 Kani hi gihi ga malanza ya wena ku ta nga kumiwa a gombe ka gona a gi dawe, hina hontlhe hi tava tikhumbi ta hosi ya wena. 10A muhlayisi i te ngalo: «Hi zona, a zi maheke kota kuwula ka nwina: a munhu loyi gi ta nga kumiwa ka yena, yaloye i tava khumbi ya mina, nwina nwentlhe mu nga tava ni nanzu».

11 Zinghaho, vontlhelele va lo hatlisa ku rula tisakwa tabye, va ti tlhatlha. 12A muhlayisi i lo lavisisa, a sangula hi ka nhonzwa kala a chikela ka loyi wa nzisana, zonake a gombe gi lo kumiwa

G N 44

lomu sakweni ya Benjamini. Vona va lo hanzula tinguwo tabye, zonake vontlhelele va lo rwexa timbongola tabye va tlhelela doropeni. 1 4 Juda ni vamakabye va loya enghena lomu ndlwini ya Josefa, hakuva i wa ha hi kona, va lo ti wisa lahasi mahlweni kakwe.

15 Josefa i te ngalo kabye: «Hikuyini mu maha lezi? A mu zi tivi lezaku a munhu wa ku kota mina wa zi kota ku dumba ke?». 16Juda i te ngalo: «Hi ta kuyini ka hosi ya hina? Hi ta wula yini? Hi ta ti hlaza hi yini? Nungungulu i wonile a wubihi ka malanza ya wena. Hina hi tikhumbi ta hosi ya hina, hina ni munhu loyi a gombe gi kumilweko sakweni yakwe».

17 Kanilezi Josefa i te ngalo ka vona: «Cima nzi nga ta maha lezo. A munhu loyi a kumilweko ni gombe, yaloye i tava khumbi ya mina; kanilezi nwina nwentlhe ti fambeleni hi kurula ka raru wa nwina».

13

Timhaka ta Juda – 18Zonake, Juda i lo tshinela kusuhani ka Josefa, aku ngalo kakwe: «Wuxinji ga wena, hosi yanga, ngha a nanza ga wena gi wula gezu ginwe tindleveni ta hosi ya mina; ngha a zanga ya wena yi ngave hehla ka nanza ga wena, hakuva wena u ecana na Faro.

19 A hosi ya mina yi lo wutisa malanza ya yona, yiku: “Mu na ni raru kutani makabye munwani ke?”, 20hina hi te ngalo ka hosi ya mina: “Hi naye raru, yena xikhosana, ni nwana loyi a nga mu beleka wukhosaneni gakwe, wa nzisana; ni nhonzwa yakwe a yi kona, hi yena yece a seleko lomu ndlwini ya mamani wabye, hikwalaho dadani wa mu ranza nguvu”.

21 Zonake, wena u te ngalo ka malanza ya wena: “Mu neheni nzi ta mu wona”.

22 Hina hi te ngalo ka hosi ya hina: “A mufana a nga zi koti ku hambana ni raru wakwe, hakuva loku yena a suka ka dadani wakwe, dadani a ngafa”. 23U te ngalo ka malanza ya wena: “Loku mu nga wuyi ni nzisana ya nwina cima mu nga ta ha wona a nghohe ya mina”.

24 Laha hi nga tlhela hiya ka nanza ga

44,1-34. A pulani yontlhe ya Josefa yi xungameta a raru wakwe, Jakobe, ni makabye wakwe, Benjamini (nwana wa Rakeli a ku khwatsi hi yena). Juda – loyi a Mesiya a ta ngave wa pswalo wakwe – i ta sala kota seve kutani mutlhatlhisi (goel), wutshanwini ga Benjamini, kasi a dadani wabye wa kukhosahala a ngafi hi kuswireka. A wuhlengeli ga vontlhe vanwani vamakabye, hi kota ya Benjamini na Juda, gi kustumunya a kuzwanana ka ngango ni ku nyika a xigelo ka Josefa kasi ku tivekisa a a fihlakalo wakwe. Cw. Ms 35,11; Ma 23,10-11; Is 41,14; 1Pd 1,18-19.

44,5. Gombe ga wudumbi. Le Mutsuwuka-gambo wa kale, ku wa hlolisisiwa a zikombiso zi nga huma hi ka dona ga mafura ma chululilweko lomu ka gombe ga kutala hi mati, kasi ku dumba lezi za ha tako. A Nayo wa Mosi wa beletela a ximaho lexo, xi kumekako ntsena lomu ka v. 15 (Dt 18,10).

G N 45

G ENESISI

wena, a raru wa hina, hi lo mu hlawutela a timhaka ta hosi ya mina. 25Dadani i te ngalo ka hina: “Tlhelani kambe muya hi xavela zakuga za ku kari”. 26Hina hi te ngalo kakwe: “Hi nga ta zi kota ku tlhela hiya kambe; loku a makabye wa hina wa tsongwani a nga fambi na hina, hi ta fambisa kuyini, hakuva loku hi nga fambi naye, cima hi nga ta zi kota ku wona a nghohe ya munhu loye”. 27Makunu a nanza ga wena, a raru wa hina, i te ngalo ka hina: “Ma zi tiva lezaku a sati wa mina i lo beleka vafana vambiri. 28Munwani i lo suka ka mina, mina nzi alakanya lezaku i pfhemulwe hi zivanza; kusukela lezo a nza ha mu wonangi kambe kala nyamutlha. 29Hikwalaho, loku mu nzi tekela ni loyi, kutani a kumiwa hi timhango, nwina mu ta relelisa a wuvu ga hloko ya mina hi xiviti le nkeleni”.

30 Makunu, loku hi tlhela ka nanza ga wena, a raru wa hina, na hi nga hi na mufana loyi, loyi a wutomi ga raru wa hina gi bohilweko hi wutomi gakwe; 31 laha a ta nga wona lezaku a mufana a nga kona, zalezo i tafa, zonake hina malanza ya wena hi ta relelisa a wuvu ga hloko ya raru wa hina nkeleni na a hi ni xiviti. 32Hakuva mina nzi ti bohile ka dadani hi kota ya mufana loyi, nzi te ngalo: “Loku nzi nga wuyi naye ka wena, nzi tava ni nanzu a masiku wontlhe ya kuhanya ka mina”. 33Hikwalaho nza ku khongotela lezaku u vumela a nanza ga wena gi sala gi maha khumbi, wutshanwini ga mufana loyi, nzi maha khumbi ya hosi ya mina, a mufana a famba ni vamakabye vakwe. 34Hakuva nzi ta fambisa kuyini ka dadani, na nzi nga hi na mufana loyi? Ku nga taku nzi wona a khombo legi gi ta nga humelela ka dadani». a ti tivekisa ka vamakabye – *Zonake Josefa i wa nga zi 45 Josefa 1

88

koti ku ti khoma mahlweni ka vona vontlhe lava va nga mu ranzele, i lo kanyuluka, aku: «Humesani vontlhe vanhu lava va nga laha!». Ku wa nga hi kona munhu a nga sele naye laha a nga ti tivekisa ka vamakabye. 2Kanilezi yena i lo tlakusa a gezu gakwe a rila. A vaGipite va lo zizwa, ni mahungu ma lo chikela ndlwini ya wuhosi ya Faro. 3Josefa i te ngalo ka vamakabye vakwe: «Hi mina Josefa! Dadani wa hanya ke?». Kanilezi a vamakabye vakwe va lo tsanzeka ni ku mu hlamula, hakuva va lo kanganyiseka mahlweni kakwe.

4 *Josefa i te ngalo ka vamakabye: «Tshinelani ka mina, nza mu kombela!».

Va lo tshinela. Josefa i lo engeta, aku: «Hi mina Josefa, a makabye wa nwina, loyi mu nga mu xavisa ka vaGipite.

5 Kanilezi mu nga bayiseki timbilu, mu xaniseka hi kota ya lezi mu nga nzi xavisa nzita ka tiko legi, hi lezaku Nungungulu i nzi rumile nzi mu rangela, a ku ta hanyisa a wutomi ga lixaka la hina. 6Hakuva ka ha hi malembe mambiri na ndlala yi hi kona lomu tikweni; kambe ka ha sele a ntlhanu wa malembe lawa ku ta nga kala ku nga rimiwi hambu ku tshovela nchumu ka wona. 7Nungungulu i lo nzi rumela mahlweni ka nwina kasi ku ta mu longisela a wuchavelo tikweni legi, ni ku hanyisa a wutomi ga nwina ni ku mu ponisa hi mahela ga kuhlamalisa.

8 Ahihi, a hi nwina mu nzi rumeleko seno; hi Nungungulu a nzi mahileko nziva kota raru wa Faro, tlhelo hosi ya yindlu yakwe yontlhe, ni murangeli wa tiko gontlhe ga Gipite. 9Hatlisani muya ka dadani, mu yaku ngalo kakwe: “A nwana wa wena Josefa i te ngalo: ‘Nungungulu i nzi mahile hosi ya Gipite gontlhe; relela uta seno ka mina, u nga hlweli. 10*U ta ta aka mugangeni wa Goxeni, u tava kusuhani na mina: wena,

45,1-2. A xipimo lexi xi kombisa a mambhelela ya tipfhumba tontlhe ta vamakabye va Josefa le Gipite: Josefa a tivisa a fihlakalo wakwe, ni vamakabye va tlhangana. A gonziselelo ya kusaseka nguvu ya xipimo lexi hi timhaka ta Josefa loku a wula lezi ka vamakabye: “A Hosi yi nzi rumile…” (vv. 7-8). A wutomi ga Josefa gi kombisiwa kota xipanze xa khungo ga kuhanyisa ka Nungungulu, hi mahela ga Nowa muswa, musangulisi wa lixaka liswa. Kanilezi a kuhanyisa loko ku hunza hi laha ka kuxaniseka ka mutlhatlhisi loyi a nga hiko na nanzu, Josefa, a wonekako kota xikombiso xa Kristu, mutlhatlhisi wa vanhu vontlhe.

45,4-8. Lomu ka mavesi lawa ku kumeka a tshinya ga wontlhe matimu ya Josefa. A mandleni ya Nungungulu, yena i lova mumahi wa khungo ga kuhanyiswa ka maxaka yakwe ni ka vanhu vontlhe va le Gipite, laha ka ku yena a ti wula raru wa Faro wutsumbu (v. 8).

45,10. A wutshamu ga Goxeni gi wa kumeka ka muganga wa ku kari wa Gipite, le Mutsuwuka-gambo wa Nilo. A bhuku ga Joxuwa gi wulawula hi wutshamu ga ku kari gi nga vitaniwa lezaku Goxeni wu nga lumba a lixaka la Simeyoni, le Dzongeni wa xiwula xa Juda (Jx 10,41; 11,16; 15,51). A muganga lowo wu wa khozisiwa hi vaGipite kufambeni ka masekulo ya kutala, kusukela 1580 kala ka sek. XII n.K. a zi tiveki khwatsi lomu va nga tshamile kona a vana va Jakobe (46,28-29; 47,1-6; 50,8; Ek 8,18; 9,26).

89

G ENESISI

a vana va wena ni vazukulu va wena, a tiyivu ta wena ni tihomu ta wena, ni zontlhe lezi u nga nazo. 11Nzi ta ku hlayisa kona, hakuva ka ha sele ntlhanu wa malembe ya ndlala; ku nga taku u kiyelelwa wena ni ngango wa wena, ni vontlhe lavo u nga navo’. 12Nwina, zinwe ni nzisana ya mina Benjamini, ma zi wona hi mahlo ya nwina, lezaku hakunene hi mina nzi wulawulako na nwina. 13Mu taya byela dadani hi wudzunzo ga mina gontlhe ga lomu Gipite, ni zontlhe lezi mu zi wonileko; hatlisani mu neha dadani seno ka mina».

14 Zonake, i lo wukarela Benjamini, a nzisana yakwe, a rila; yenawu Benjamini i lo rila mawokweni ya Josefa. 15I lo pswopswa ni vamakabye vakwe vontlhe, a rila navo; hi kona a vamakabye va nga zi kota ku wulawula naye.

Faro a vitanisa Jakobe ni nghamu yakwe – 16Laha a mubiko wa timhaka leto wu nga chikela ka Faro, lezaku a vamakabye va Josefa va tile, Faro ni malanza yakwe va lo xalala. 17Zonake Faro i te ngalo ka Josefa: «Byela a vamakabye va wena, uku: “Mahani lezi: tlhelelani, mu rwexa timbongola ta nwina, mu famba tikweni ga le Kanani; 18mu taya wuya ni raru wa nwina, ni mingango ya nwina, seno ka mina; nzi ta ta mu nyika muganga wa chukwana wa Gipite; mu taga a mihanzu ya chukwana ya legi tiko”. 19Hi wena u ta nga tivisa a zileletelo lezi, uku: “Mahani lezi: tekani tikareta ta lomu tikweni ga Gipite, leti ti ta ngaya rwala a vana va nwina ni vasati va nwina, mu wuya ni raru wa nwina seno. 20Mu nga kanakani hi mipetso ya nwina, hakuva zontlhe lezi za chukwana za lomu tikweni ga Gipite, zi tave za nwina”».

A vana va Jakobe va tlhelela Kanani – 21A vana va Israeli va lo maha lezo; Josefa i

G N 46

lo va nyika tikareta hi kulaya ka Faro, a va longisela timbuva ta ndlela. 22I lo nyika ka munwe ni munwani a nguwo ya mubuzo, kanilezi ka Benjamini i lo mu nyika tikilo tinharu ni khihlanya ta siliva, ni ntlhanu wa tinguwo ta mubuzo. 23A ka raru wakwe, i lo rumela a khume ga timbongola, na ti rwele a zilo za zinene za tiko ga Gipite, ni khume ga mapswele ya timbongola, na ti rwele zipfhaki ni zibaba ni timbuva ta raru wakwe laha ndleleni.

24 *Zonake, i lo salisana ni vamakabye va famba; yena i te ngalo kabye: «Mu nga kanetisani laha ndleleni».

25 Vona va lo suka le Gipite, va loya chikela tikweni ga Kanani, ka Jakobe a raru wabye. 26Zonake va loya mu byela ku ngalo: «Josefa wa hanya; hi yena a nga hosi lomu tikweni gontlhe ga Gipite». Kanilezi a mbilu ya Jakobe yi lo mbhela ntamu, hakuva i wa nga kholwi ka vona. 27Va lo mu hlawutela timhaka tontlhe leti Josefa a nga va byelile.

Makunu laha a nga wona tikareta leti Josefa a nga wa mu rumele ku ta mu teka ha tona, a moya wa Jakobe, a raru wabye, wu lo vuxiwa a tala hi kutsaka.

28 Zonake Israeli i te ngalo: «Ku enele! A nwana wa mina Josefa wa ha hanya; nzi taya nziya mu wona na nzi nga se kufa».

Jakobe a rurela le Gipite (12,1046 20; Ek 1,1-7; Mt 2,13-15) – *Israeli i lo suka ni zontlhe lezi a nga hi 1

nazo; i lo chikela Berexeba, laho a nga nyikela a muphahlo ka Nungungulu wa Izaki, a raru wakwe. 2*Nungungulu i lo wulawula na Israeli hi tlhelo ga muwoniso wa wusiku, aku: «Jakobe, Jakobe!». Yena i lo hlamula, aku: «Hi mina loyi!».

3 *Nungungulu i lo engeta, aku: «Hi mina Nungungulu, a Nungungulu wa raru wa wena; u nga chavi ku rura uya

45,24. Mu nga holovi laha ndleleni. Josefa i lava lezaku va holovisani xikari ka vona, kufambeni kabye, hi kota ya lezi va xavisileko a makabye. Hikwalaho, i va kombisa a kutsetselela kakwe ka lisine.

46,1-35. A xipimo xa 46 xi na ni kota tshinya a kukumana ka Jakobe ni nwana wakwe Josefa le Gipite. A kufambeni kakwe, le Berexeba, Jakobe i lo kuma a muwoniso wu ngata hi ka Hosi. Berexeba gi wa hi ni lisima la hombe ka vanyapanze kota wutshamu ga wukhozeli ni ga miwoniso yi ngata hi ka Nungungulu (vv. 2-4.8-27.28-34; 26,23-25). ▼ 46,1. Cw. 21,33; 26,25.

46,2-4. Nungungulu i lo wulawula hi muwoniso. Laha Jakobe a nga wa tsika a tiko ga Kanani, a lipfhumba lakwe li wa sangula ni ku gumesa hi ku ingisa a mhaka ya Nungungulu le Beteli (28,1022; 35,9-15), a ku khwatsi hi lezi zi nga maheka ka vanwani vanyapanze (15,1; 26,23-25; 31,24). Hi khati legi, za maheka le Berexeba. Yena i simama ku vitaniwa lezaku Jakobe, hambu lezi a nga cicilwe a vito give Israeli (35,10). Jakobe i “relela” le Gipite, kasike Nungungulu a “humesa”, hakuva a Hosi hi Yona yi ta nga tlhatlhisa a vanhu va xaniswako.

46,3. Nungungulu wa raru wa wena . A vanyapanze va wa khozela a nungungulu wa lixaka labye, lezo hi ku ngalo, a “Nungungulu wa vadadani vabye”. Hi xigelo lexo, Jakobe a nyikela miphahlo ka Nungungulu wa dadani wakwe, Izaki (26,23-25; 28,13-15; 31,53).

G N 46

G ENESISI

Gipite, hakuva leyo nzi taya ku maha a tiko ga hombe. 4Mina wutsumbu nzi ta relela zinwe na wena le Gipite; hakunene, nzi ta tlhela kambe nzi ku kanzihisa nzi ku neha leno; Josefa i ta vala a mahlo ya wena kufeni ka wena».

5 Jakobe i lo suka le Berexeba; a vana va Israeli va lo fambisa Jakobe a dadani wabye, a vana vabye ni vasati vabye hi tikareta leti Faro a nga ti rumele kuya va rwala. 6Va lo teka mitlhambi yabye ni titshomba leti va nga hi nato tikweni ga le Kanani, va lo kongoma Gipite, Jakobe ni nghamu yakwe yontlhe. 7A vana ni vazukulu vakwe vontlhe, zinwe ni pswalo wakwe, va lo famba zinwe naye Gipite.

Nghamu ya Jakobe (Ms 26,1-51.57-62) – 8 *Lawa hi mavito ya vana va Israeli, lava va ngaya Gipite: Jakobe ni vana vakwe: Rubeni, matewula ya Jakobe, 9ni vana va Rubeni: Hanoki, Palu, Hezironi na Karimi; 10ni vana va Simiyoni: Jemuweli, Jamini, Owadi, Jakini, na Soware, na Sawule, a nwana wa wasati wa muKanani.

11 A vana va Levi: Gerexoni, Kehate na Merari; 12A vana va Juda: Eri, Onani, Xela, Peresi na Zera. Kanilezi Eri na Onani va fele tikweni ga le Kanani; A vana va Peresi va wa hi Hesironi na Hamuli. 13A vana va Isakari: Tola, Puva, Joba na Ximeroni. 14A vana va Zabuloni hi lava: Serediya, Eloni na Jaliyeli.

15> Lava hi vana va Liya, lava a nga belekela Jakobe, na va ha hi PadaniArami, na Dina, a nhanyana wa Jakobe.

Vontlhe a vana vakwe, a vafana ni vanhwana, va wa hi 33.

16> A vana va Gadi: Sifoni, Hagi, Xuni, Eziboni, Eri, Arodi na Areli. 17A vana va Aseri: Jimina, Jisiva, Jisivi, Beriya na Sera, a makabye wa xisati. A vana va Beriya va wa hi Heberi na Malikiyeli.

18 Lava hi vana va Zilipa, loyi Labani a nga mu nyikela ka Liya, a nwana wakwe; i lo belekela Jakobe 16 wa vanana.

90

Hi lava a vana va Rakeli, a kata Jakobe: Josefa na Benjamini. 20>Asenate, nhanyana wa Potiferi, a mupristi wa le Oni i belekele Josefa le tikweni ga Gipite Manase na Efrayime. 21A vana va Benjamini hi lava: Bela, Beseri, Axebeli, Gera, Nahamani, Ehi, Rosi, Mupimi, Hupimi na Aridi.

22> Lava hi vana va Rakeli, lava a nga belekela Jakobe; vontlhe va wa hi 14.

23 A nwana wa Dani hi Huximi. 24A vana va Nefitali hi lava: Jasiyeli, Guni, Jeseri na Xilemi.

25 Lava hi vana va Bila, loyi Labani a nga mu nyikela ka Rakeli, a nwana wakwe; i lo belekela Jakobe a vana lava; vontlhe va wa hi ntlhanu ni vambiri.

26 *Vontlhe vanhu lava va nga famba Gipite zinwe na Jakobe, lava va humileko hi lomu ka pswalo wakwe, va wa hi 66 wa vanhu, ahandle ka vasati va vana va Jakobe. 27Makunu a vana va Josefa, lava va nga belekiwa le Gipite, vambiri.

Vontlhe vanhu va Jakobe lava va ngaya le Gipite, i 70 wa vanhu.

19

Jakobe a tlhangana ni nwana wakwe Josefa – 28>Jakobe i lo ruma Juda ku ranga mahlweni, a kuya ka Josefa, kasi aya mu longisela a kuenghena kakwe le Goxeni. 29Na va chikele, Josefa i lo ruma lezaku ku longiselwa a kareta yakwe, i lo kanziha a kuya khinga Israeli a raru wakwe le Goxeni. Laha a nga mu wona, i lo mu wukarela mawokweni yakwe, a rila xikhati xa kuleha. 30>Israeli i te ngalo ka Josefa: «Ku enele a kuva nzifa, lezi nzi wonileko a nghohe ya wena, na u kari u hanya!».

31 Josefa i te ngalo ka vamakabye ni vontlhe va ngango wa raru wakwe: «Nza tlhela nziya bikela Faro, nzi ta yaku ngalo kakwe: “A vamakabye va mina ni yontlhe nghamu ya dadani, lava va tako hi le tikweni ga Kanani, va chikele ka mina.

32 A vanhu lavo varisi va mitlhambi yabye wutsumbu; va tile ni tiyivu ni tihomu

46,8-27. A mutsali wa kugumesa wa bhuku ga Genesisi i lo enghenisa laha a xaxameto wa kuleha wa zizukulwana, na a tsema tsema a kulanzelana ka hlawutelo. I kombisa a vana va mamani munwe ni munwani wa vanhu va Nungungulu: a vana va Liya, lava va Rakeli ni lava va tikhumbi tabye. A xaxameto lowu wu fanana ni yinwani mixaxameto ya kutala, nguvunguvu leyi ya Ms 26,5-51; 1Kr 2-8 (cw. Ek 1,15; 6,14-25; Dt 26,5-9; Sl 105,23-24; Is 52,4; Mv 7,14-15). ▼ 46,15. Cw. 29,31-35; 30,17-21. ▼ 46,16. Cw. 30,9-13. ▼ 46,20. Cw. 41,45.50-52. ▼ 46,22-23. Cw. 30,22-24; 35,16-18; Ms 26,42.

46,26-27. A kuvumaleka ka kulongoloka xikari ka hlayo ya 66 yi kumekako lomu ka v. 26 ni leyi ya 70 yi kumekako lomu ka v. 27 ku sukela ka xigelo xa kuve ku hi ni mixaxameto yimbiri ya kuhambana. A ka hlayo ya 66 ka v. 26, a v. 27 gi patsanyisa Er na Onani – lava va nga fela le Kanani (v. 12) – ni vana vambiri va Josefa – Efrayime na Manase (Ek 1,5; Dt 10,22). A hlayo ya 70 yi kuma a lisima la hombe lomu ka Bibliya, hi xigelo xa ku kombisa a tsengo wa hombe: 7×10. ▼ 46,28. Cw. 43,8; 44,16-34. ▼ 46,30. Cw. 45,14-15; Lk 2,29-32.

91

G ENESISI

tabye, ni yontlhe nhunzu leyi va nga nayo”. 33Kasi loku Faro a mu vitana, a ta mu wutisa, ku ngalo: “Hi yihi a mitiro ya nwina ke?”, 34*nwina mu taku ngalo ka yena: “A malanza ya wena varisi, kusukela wunwananeni kala lezi, hina ni vararu va hina”. Hi ku maha loko, mu taya tshama le Goxeni, hakuva vontlhe varisi va mitlhambi zinyenyeko lomu Gipite».

Jakobe a amukelwa hi Faro – *Zonake Josefa i loya bika ka 47 Faro, aku ka yena: «Dadani ni 1

vamakabye va mina va chikele hi le Kanani, va tile ni tiyivu ni tihomu tabye, ni zilo zontlhe lezi va nga nazo; makunu va kona le mugangeni wa Goxeni. 2Hi nzhako, i lo hlawula ntlhanu wa vamakabye a famba navo mahlweni ka Faro. 3>Faro i te ngalo ka vamakabye va Josefa: «Hi yihi a mitiro ya nwina?». Vona va lo hlamula Faro, vaku ngalo: «Hina, malanza ya wena, hi varisi, kota lezi a nga hi zona a vararu va hina kambe». 4Va lo engeta kambe vaku ka Faro: «Hi tele ku ta luvela lomu tikweni legi, hakuva a ga ha hi kona wuriselo ga mitlhambi ya malanza ya wena, hi kota ya ndlala yi tikileko le tikweni ga Kanani; hikwalaho, ha ku kombela lezaku a malanza ya wena ma vumelwa ku tshama le tikweni ga le Goxeni». 5Faro i lo byela Josefa, aku: «A raru ni vamakabye va wena va chikele ka wena. 6A tiko ga Gipite gi kona mahlweni ka wena; nyika a raru ni vamakabye va wena a muganga wa chukwana nguvu; ngha va tshama le mugangeni wa Goxeni. Loku va hi kona vavanuna vo tlhariha xikari kabye, va yimise a kuva varangeli va varisi va mitlhambi ya tihomu ta mina».

7 *Josefa i lo enghenisa Jakobe, a raru wakwe, ka Faro. Jakobe i lo losa Faro. 8Faro i lo wutisa Jakobe, aku: «Hi wihi a ntsengo wa malembe ya kuhanya ka wena ke?». 9Jakobe i lo hlamula, aku ka Faro: «A ntsengo wa malembe ya

G N 47

kuhanya ka mina i 130, kanilezi a malembe ya wutomi ga mina ma komile na ma tele hi kuxaniseka; a ma ringani ni malembe ya kuhanya ka vadadani va mina».

10 Jakobe i lo salisa Faro, zonake i lo suka mahlweni kakwe. 11*Josefa i lo akisa a raru ni vamakabye vakwe lomu tikweni ga Gipite; i lo va nyika wutshamu ga kunona tikweni ga Ramesesi, kota kuleletela ka Faro. 12*Josefa i lo hlayisa a raru ni vamakabye vakwe, ni yontlhe a nghamu ya raru wakwe, hi ku va nyika zakuga maringano ni ntsengo wa vana vabye.

Josefa a hanyisa vanhu kasi va ngafi hi ndlala – 13Ku wa hi hava zakuga tikweni gontlhe, hakuva a ndlala yi wa tshingile nguvu; lomu tikweni ga Gipite le Kanani a vanhu va wa rereka hi ndlala. 14Josefa i lo hlengeletela mali yontlhe leyi yi nga hi lomu Gipite ni le tikweni ga Kanani, ya zipfhaki lezi zi nga xaviwa; i lo yi neha ndlwini ya Faro. 15Laha na a mali yi mbhelile tikweni ga Gipite ni le Kanani, a vaGipite vontlhe va lota ka Josefa, va taku: «Hi nyike zakuga! Xana hi tafa mahlweni ka wena lezi hi mbhetileko mali ke?». 16Josefa i lo hlamula, aku: «Nehani mitlhambi ya nwina, mina nzi ta mu nyika zakuga; matshanwini ya mali nzi ta xava tihomu ta nwina, kota lezi a mali yi mbhelileko». 17A vanhu va lo neha mitlhambi yabye ka Josefa, yena i lo va nyika zakuga. I lo xava a mahaxi, a tiyivu, a tihomu ni timbongola; hi ku maha loko, i lo va hanyisa hi zipfhaki gontlhe lego lembe.

18 *Laha na gi mbhelile lego lembe, va lota kambe ka Josefa, va taku: «Hosi, hi nga ta fihla nchumu ka nwinyi wa hina; a mali ni zifuyo za hina zi mbhelile, zontlhe zi tlhelele ka hosi ya hina; a ku salangi nchumu, ahandle ka mimiri ni masimu ya hina ntsena. 19Xana u ta hi tsika hifa, ni masimu ya hina ma luza ke? Ngha u hi xava hina ni masimu ya hina, hi tava

46,34. Hi tlhelo ga Goxeni, cw. 45,10 e 47,11.

47,1-31. A xipimo xa 47 xi na ni zipanze zimbiri: a xa kusangula (vv. 1-12) xi wulawula hi kuzwanana ka Jakobe na Faro. A ka xipanze xa wumbiri (vv. 13-31), hi kuma Josefa lomu ka mitiro yakwe. A xipimo xi gumesa hi kufa ka kurula ka Jakobe, mahlweni ka Josefa, loyi a nga hlambanya ku mu heleketa xilahleni xa vadadani vakwe, le tikweni ga Kanani. ▼ 47,3. Cw. 46,34.

47,7-10. Jakobe, muheleketi wa xikatekiso xa Nungungulu xi nyikilweko ka Abrahama, a losetela Faro, muvikeli wa vanhu va hlawulilweko hi Nungungulu (12,1-3; 27,29; Ms 24,9; Mv 3,25; Gl 3,8.16.18).

47,11. A wutshamu gi vitaniwako laha ga ku Ramesesi hi legi a kale gi nga vitaniwa lezaku Goxeni.

47,12-26. Laha a va ka Israeli va nga anza, a milayo ya Josefa hi tlhelo ga wurimi yi wa maha a vaGipite va hanya hi ku vuniwa hi Faro. A mavesi lawa ma wa tave khwatsi loku ma wa kumekile anzhako ka 41,55.

47,18-20. A kutixavisa ka munhu wutsumbu kota khumbi ku wa mahiwa kambe xikari ka va ka Israeli (Dt 15,12-18).

G N 48

G ENESISI

tikhumbi ta Faro, loku wa nga hi nyika mbewu kasi hi ta hanya hi ngafi, kasi a masimu ya hina ma nga hunzuki ma maha xiwula. 20Hikwalaho, Josefa i lo xava a tiko gontlhe ga Gipite gi maha ga Faro: hakuva a vaGipite vontlhe va lo xavisa masimu yabye hi kota ya ndlala, hakuva a ndlala yi wa va xanisa: zonake a tiko gontlhe gi lo lumba Faro. 21A vanhu vontlhe va tiko ga Gipite, kusukela magumo kala magumo, va lo rurela madoropeni. 22*Ntsena a masimu ya vapristi a nga ma xavangi, hakuva a vapristi va wa hi ni xiavelo xabye, va nga nyikwa hi Faro: hikwalaho, a va xavisangi masimu yabye.

23 *Josefa i te ngalo ka vanhu: «Kusukela nyamutlha kuya mahlweni, nzi mu xavile mu maha vanhu va Faro, nwina ni masimu ya nwina. Makunu a mbewu ya nwina hi leyi, fambani muya rima a masimu. 24Zonake, a siku ga kutshovela, a xirunzu xa wuntlhanu mu ta nyika Faro, lezi za mune zi tava za nwina, mu ta ti vekela mbewu leyi mu ta nga byala ha yona, ni kuga nwina zinwe ni mingango ni vanana va nwina.

25 Vona va lo hlamula, vaku: «U hi hlayisile! Ngha hi kuma thomo mahlweni ka hosi ya hina, hina hi tave tikhumbi ta Faro. 26Hikwalaho, Josefa i lo veka nayo lowu tikweni gontlhe ga Gipite kala inyamutlha, lezaku Faro a nyikiwa xipanze xa wuntlhanu, ahandle ka masimu ya vapristi goce, hakuva gi wa nga hi ga Faro.

Mixuvo ya kugumesa ya Jakobe (23,1719; 49,29-32; 50,5) – 27A va ka Israeli va lo aka tikweni ga Gipite, mugangeni wa Goxeni; laho va lo xava zipetso, va pswala, va enzelekelana nguvu.

92

Jakobe i lo hanya lomu Gipite 17 wa malembe; zinghaho, a malembe ya kuhanya kakwe ma wa hi 147.

29 *Laha a xikhati xa kufa ka Israeli xi nga tshinele, yena i lo vitana Josefa nwana wakwe, aku ka yena: «Loku mina nzi kumile thomo mahlweni ka wena, enghenisa a canja ga wena lahasi ka hangaswa ga mina, u hlambanya hi liranzo ni kutsumbeka, lezaku u nga nzi lahli lomu Gipite.

30 Loku nzi etlela ni vadadani va mina, u ta nzi susa lomu Gipite uya nzi lahla tizeni gabye. Josefa i lo hlamula, aku: «Nzi ta maha kota kuwula ka wena».

31 Israel i lo engeta, aku: «Hlambanya mahlweni ka mina». Yena i lo hlambanya mahlweni kakwe. Zonake Israeli i lo korama, a khozela tihlokweni ta mubhedi wakwe.

28

Jakobe a katekisa Efrayime na 48 Manase – *Anzhako ka lezo zilo, va lo byela Josefa vaku: «A raru 1

wa wena wa babya». Yena i loya zinwe ni vana vakwe va vambiri, Manase na Efrayime. 2Va lo tivisa Jakobe, vaku: «A nwana wa wena Josefa wata ka wena».

Zonake Israeli i lo ti tiyiseta, a tshama laha mubhedini. 3*Jakobe i te ngalo ka Josefa: «Nungungulu wa ntamu wontlhe i lo woneka ka mina le Luzi, tikweni ga le Kanani, a nzi katekisa, 4 aku ka mina: “Nzi ta maha lezaku a pswalo wa wena wu kula ni ku anza; hi ka wena, ku ta huma a tixaka tinyingi; nzi ta ku nyika legi tiko, wena ni pswalo wa wena anzhako ka wena, gi tava a tshomba yabye kala kupinzuka”.

5 Hikwalaho, a vana va wena lava vambiri, lava u nga beleka lomu

47,22. Ntsena a masimu ya vapristi a nga ma xavangi. A ximaho lexi xi wa hi tolovelo ka manwani matiko (v. 26; Er 7,24).

47,23-26. A khupo wa xipanze xa wuntlhanu hi tlhelo ga wurimi wu wa mahiwa ka manwani matiko. A ximaho lexo xi lova wukhumbi xikari ka vaGipite, ga ku fanana ni legi gi nga sangula a Matimu ya Josefa (xip. 37). Kanilezi a vaGipite va wa ta maha zalezo ka va ka Israeli.

47,29-31. Enghenisa a canja ga wena lahasi ka hangaswa ga mina . Tshamela ga kuhlambanya ga kale nguvu (24,2). A ka Jakobe, Gipite gi wa hi tiko ga wuluveli. Kanilezi a tiko ga Kanani gi wa hi legi gi nga tsumbisilwe hi Nungungulu ka Abrahama ni ka Izaki.

48,1-22. Lomu ka xipimo lexi, ku kumeka a mihlawutelo yimbiri: lomu ka lowu wa kuranga, (vv. 1-7), Jakobe i lumbeketa a vana va Josefa kota vakwe; lomu ka lowu wa wumbiri (vv. 8-22), Jakobe, na a hambanyisa a mawoko, i lo katekisa hi canja ga xinene loyi wa nzisana, Efrayime; hi mahela lego, i lo mu nyika a fanelo ya wumatsewula hehla ka Manase. A munwe ni munwani wa vana lava vambiri i wa ta sangulisa a lixaka lakwe, hi kufanana ni vana va Jakobe. Ku kona a kufanana ka kudlunyatisa ni xikatekiso xi nyikilweko hi Izaki ka nwana wa wumbiri, Jakobe, wutshanwini ga Esawu (xip. 27; cw. 41,51.52).

48,3-6. A xikatekiso xa nyapanze ka vazukulu vakwe xi tiyisa a kusimamisa ka xikatekiso xa Nungungulu xi nyikilweko, hi khati ga kuranga, ka Abrahama (12,1-3; 17,1-8; 35,9-13). Lezi zi tlhamusela lezi zi wa ta nga humelela xikari ka tixaka: Efrayime na Manase “va valeta” a lixaka la Rubeni ni la Simeyoni, ti nga nwalala; wutshanwini ga lixaka la Josefa, ku ta wulawuliwa hi “Yindlu ya Josefa”, yi wumbiwako hi Efrayime na Manase. Hi tlhelo ga Nungungulu wa ntamu wontlhe, cw. 17,1.

93

G ENESISI

tikweni ga Gipite, na nzi nga se kuta ka wena lomu ka tiko legi ga Gipite, va tava vana va mina; Efrayime na Manase va tava va mina kota Rubeni na Simoni. 6*Kanilezi a vana lava u belekileko anzhako ka lava, va tava va wena: va ta kuma a tshomba yabye mavitweni ya vamakabye vabye. 7>Laha nzi nga sukile le Padani-Arami, nzi lo felwa hi Rakeli le tikweni ga Kanani, laha ndleleni, na ku sele a pfhuka wa ku kari a ku chikela Efrata; nzi lo mu lahla laha ndleleni ya kuya Efrata, ku nga Betlehema».

8 Laha Israeli a nga wona vana va vambiri va Josefa, i te ngalo: «Va mani lava?». 9Josefa i lo hlamula, aku ka raru wakwe: «I vana va mina, lava Nungungulu a nzi nyikileko lomu tikweni legi». Jakobe i te ngalo ka yena: «Va tshinele laha ka mina nzi fela ku va katekisa». 10Hikwalaho, a mahlo ya Israeli ma wa hi xilutsu hi kukhosahala, i wa nga zi koti ku wona.

Josefa i lo va tshineta ka yena, Israeli i lo va wukarela a va pswopswa, 11i lo wula ka Josefa, aku: «Nzi wa nga alakanyi lezaku nzi ta wona a nghohe ya wena, kasi lezo Nungungulu i nzi vunile nzi kala nzi wona ni vanana va wena kambe!». 12*Josefa i lo va susa xikari ka madzolo ya raru wakwe, a khizama mahlweni kakwe. 13 *Hi kulanzela, Josefa i lo tlhela a va teka hi wumbiri gabye a va yimisa, i lo veka Efrayime hi canjeni gakwe ga xinene, ku cuwukana ni canja ga xibhabha ga raru wakwe Israeli; Manase i wa hi canjeni ga xibhabha, ku cuwukana ni canja ga xinene ga Israeli, i lo va tshineta kusuhani kakwe. 14Kanilezi Israeli i lo nawuluta a canja gakwe ga xinene, a gi tlhateka hlokweni ya Efrayime, kasi lezo i nzisana, zonake i lo teka a canja gakwe ga xibhabha a gi tlhateka hlokweni ya Manase; a hambanyisa mawoko yakwe ha womu, kasi lezo Manase hi yena matewula.

G N 48

*Hi kuranga, i lo katekisa Josefa; hi nzhako i lo wula, aku: «Nungungulu, loyi a vadadani Abrahama na Izaki, va nga famba mahlweni kakwe, Nungungulu loyi a nga nzi hlayisa kusukela kubelekweni ka mina kala lezi, 16 * ni ngilozi leyi yi nga nzi ponisa kubiheni kontlhe, a yi katekise a vafana lava; ngha vona va simama a vito ga mina ni ya vadadani va mina, Abrahama na Izaki, kala kupinzuka; a va anze va tala nguvu laha misaveni.»

17 Makunu laha Josefa a nga wona lezaku a raru wakwe i tlhatekile a canja gakwe ga xinene hlokweni ya Efrayime, i lo tsanwa; zonake i lo tlakusa a canja ga raru wakwe, a gi susa hlokweni ya Efrayime, a gi tlhateka hlokweni ya Manase. 18Josefa i te ngalo ka raru wakwe: «U nga mahisi lezi, dada, hakuva loyi hi yena wa matewula; tlhateka a canja ga wena ga xinene hlokweni yakwe». 19*Kanilezi a raru wakwe i lo ala, aku: «Nza zi tiva, nwananga, nza zi tiva; yenawu i tava a tiko, ni lezaku yenawu i tava wa hombe; hambu zi hi tano, a nzisana yi tava wa hombe kakwe, ni ka pswalo wakwe ku ta huma tixaka tinyingi ta vanhu». 20Hikwalaho, i lo va katekisa lego siku, aku: «Hi ka nwina, Israeli i ta wula hi xikatekiso lexi, aku: “Nungungulu a ku mahe kota Efrayime na Manase”».

Zinghaho, i lo yimisa Efrayime mahlweni ka Manase. 21Israeli i te ngalo ka Josefa: «Zalezi nzi tafa; kanilezi Nungungulu i tava na nwina, i ta mu tlhelisa muya tikweni ga vakoko va nwina. 22Ahandle ka vamakabye va wena, nza ku tsumbisa a tiko ga Sikemi, legi nzi wutlileko ka vaAmori hi supado zinwe ni wura ga mina».

15

48,6. A vana lava u belekileko. A Bibliya a gi wulawuli hi vana lava va Josefa. Va ta hlayiwa ntsena kota mingango yi lumbako Efrayime na Manase. Hi mahela lego, va tave ni xiavelo lomu Tikweni ga Xitsumbiso. ▼ 48,7. Cw. 35,19-20; Mk 5,1-3; Mt 2,18.

48,12. I lo va susa xikari ka madzolo ya raru wakwe. A munhu i wa lumbeketa a wakukari kota nwana wakwe hi ku mu tshamisa hehla ka madzolo yakwe (30,3; 50,23; Jb 3,12).

48,13-14. A xikatekiso xi nyikilweko hi canja ga xinene xi tlhamusela a xigelo xa lisima la hombe la lixaka la Efrayime lomu ka matimu ya va ka Israeli (27,1-29; Ms 26,35-37; 1Kr 7,20-28).

48,15. I lo katekisa Josefa. Cw. 17,1-8; 49,22-26; Sl 80,2-3; Vh 11,21.

48,16. A ngilozi leyi yi nga nzi ponisa kubiheni kontlhe. Jakobe i wula a Nungungulu wutsumbu, loyi a wonekileko ka yena kusuhani ka congo wa Jaboki (32,31.1-33) ni ku mu vikela ka zontlhe za kubiha.

48,19. A nzisana i kuma a wutewula (25,31-33; 27,26-40; 38,28-30; Ms 1,33-35; 2,18-21).

G N 49

G ENESISI

Zikatekiso za Jakobe (Dt 33,129) – *Jakobe i lo vitanisa a 49 vana vakwe, aku: 1

«Tlhanganani, nzi ta mu tivisa lezi zi ta nga mu humela zikhatini za ha tako.

2 Tlhanganani kasi mu ingisa, nwina vana va Jakobe; ingiselani Israeli, a raru wa nwina.

3 * Rubeni, hi wena matewula ya mina, a wudzunzo ga mina, ni kusangula ka ntamu wa mina.

Wa hunza vanwani hi lisima ni ntamu.

4 U kukumukile kota mavingu ya bimbi!

Cima u nga tava murangeli, hakuva u lo kanziha hehla ka mubhedi wa raru wa wena, u nyenyezisile a wudzunzo ga mubhedi wa mina.

5 * Simeyoni na Levi vamakabye; a tisupado tabye ti tava matlhari ya tihanyi.

6 A mbilu ya mina ngha yi nga engheni makungweni yabye!

Moya wa mina ngha wu nga tlhangani ni mixuvo yabye, hakuva a zangeni yabye va dele vanhu; kutixalaliseni kabye, va tsemile a misiha ya tikuzi.

7 * A yi rukiwe a zanga yabye, hakuva ya tshisa, ni mona wabye hakuva wa hisa.

94

Nzi ta va hambanyisa xikari ka Jakobe, nzi ta va hangalasa xikari ka Israeli. * Juda, a vamakabye va wena va ta ku dzunza; a canja ga wena gi tava hehla ka tinhamu ta vanala va wena; a vana va raru wa wena va ta khizama mahlweni ka wena.

9 * Juda, wena u xinghalana.

U wuyile ni pfimba wa wena, nwananga!

Loku yena a barama, i hefemula a ku fana ni nghala; hi mani a ta nga tiya a mu vuxa ke?

10 A wuhosi cima gi nga ta suka ka Juda, ni nhonga ya wuhosi xikari ka pswalo wakwe, a kala a chikela Loyi a faneleko a kufuma, loyi a vanhu va vamatiko wontlhe va ta nga mu ingisa.

11 A boha a mbongola yakwe sinyeni ya vina, ni ximbongolana xakwe sinyeni ya vina yi hlawulilweko; a hlaza tinguwo takwe lomu vinyeni, ni tunika yakwe lomu ka mujambani wa mawuva.

12 A mahlo yakwe ma ta pswhuka hi kota ya vinya; ni meno yakwe ma basa hi kota ya masi.

13 * Zabuloni i taya aka le mbhirini ya bimbi; 8

49,1-33. A zikatekiso za Jakobe, (27,1-40; Dt 33,2-29). Lomu ka mavesi lawa a xa lisima a hi vana va Jakobe, kanilezi hi tixaka leti vona va nga ti sangulisa. A zilo za ku kari zi lumba a matimu, ni zinwani mixuvo ntsena. A timhaka leti ti kombisa a matshamela ya lixaka linwe ni linwani wutsumbu. Leti ta timbiri hi tona ti nga khatalelwa nguvu: leyi ya Juda ni leyi ya Josefa. Leyi ya Juda (vv. 8-12), hi lezi a Mesiya i wa ta huma hi ka yona, maringano ni ziprofeto za kale (2Sm 7,15-16; Is 11,1-16; Mk 5,1-14); leyi ya Josefa hi yona yi nga amukela a xikatekiso xa kudlunyatiswa nguvu (vv. 22-26). A xigelo xa powema leyi hi tlhelo ga teyolojiya hi lexi: a Hosi hi Yona yi kumekako ka zontlhe lezi zi humelelako ni ku rangela a matimu ya vanhu hi ntamu wa wuxinji ga Yona.

49,3-4. Rubeni, kota nhonzwa, i kombisa a mihanzu ya kuranga ya ntamu wa raru wakwe. Hi kota ya lezi, a nga hi ni fanelo ya wutewula hehla ka vamakabye vakwe. Kanilezi, hi kota ya wubihi legi a gi mahileko na Bila, i lahlekelwe hi lisima (35,22). Kufambeni ka zikhati, a lixaka lakwe li lo nyamalala (29,32; Dt 33,6; Jx 13,15-23; Vl 5,16). Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Rubeni, cw. 29,32-35.

49,5-7. Simeyoni na Levi, vana va mamani munwe. Jakobe i lo va patsa ka xiruko lexi, hi kota ya wuhlaseli legi va gi mahileko le Sikemi (34,25-31; Jx 19,1-9), kasi ku photela a makabye wabye Dina. Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Levi, cw. 29,32-35.

49,7. Nzi ta va hambanyisa… nzi ta va hangalasa xikari ka Israeli . A lixaka la Simeyoni li nwalele le Dzongeni, hi ku ti patsa ni leli la Juda; lelli la Levi a li kumangi xiavelo lomu tikweni ga Israeli, kanilezi li lo hangalaka xikari ka tinwani tixaka, kota lixaka li nga yimiselwe a wukhozeli (29,34; Dt 33,8-11; Jx 13,14; 21,1-4).

49,8-12. Juda lixaka la Davidi, leli hi ka lona ku wa ta nga huma a Mesiya; li lova ni lisima la hombe lomu kuwutlheni ka Tiko ga Xitsumbiso (Vl 1,2-19). Hi kota ya lezo, a tinwani tixaka ti ta khizama mahlweni ka wena (v. 8; 27,29; 29,35; Dt 33,7; Jx 15,1-63). Juda i fananisiwa ni nghala (Ez 19,1-9; Ap 5,5). Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Juda, cw. 29,32-35.

49,9-12. A kala a chikela Loyi a faneleko a kufuma, kutani “A kala a chikela Loyi wa Kurula”. A xiprofeto hi tlhelo ga hosi ya ka Juda ni matshamela lawa za koteka lezaku ku wa xungametiwa Davidi. Hambu zi hi tano, a xiprofeto lexi xi wonilwe xontlhe xikhati lezaku xi wa wulawula hi Mesiya, lomu ka gonziselelo ya wukristu kutani ya xiJuda (Ms 23,24; Sl 2; 110; Is 9,5-6; 11,1-9; Ez 21,32; Zk 9,9; Mt 21,2-10.5).

49,13. A lixaka la Zabuloni li wa kumeka le nzhelelweni wa Galileya (30,20; Dt 33,18-19; Jx 19,10-16; Vl 5,14.18). Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Zabuloni, cw. 30,18-20.

95

G ENESISI

i ta nyika wuchekamelo ka tinaviyo; ni tiko gakwe gi ta chikela kala Sidoni. * Isakari i mbongola leyi ya ntamu, yi etlelako xikari ka zitsungana.

15 I zwile a kunanziha ka kuhumula, ni kunanziha ka wuriselo; a nyikela makatla ka nzhwalo, ni ku ti maha nanza.

16 * Dani i ta lamula timhaka ta vanhu vakwe, kota lixaka la ku kari la ka Israeli.

17 Dani i tava nyoka laha ndleleni, a xihihigani laha pfutleni, lexi xi lumako xirenze xa haxi, kasi mukhileli wa gona awa hi lenzhako.

18 Nzi tsumba HOSI a kuta yi ta ku vuna!

19 * Gadi yena i ta welwa hi vaphangi, kanilezi yena i ta va hlula hi lenzhako.

20 * Aseri, a zakuga zakwe zi tave zinyingi, hi yena a ta nga ringa lezi zi xalalisako a tihosi.

21 * Nefitali i mbavala yi dlalambako; yi pswalako zimbavalana za kusaseka.

22 * Josefa i tshinya ga sinya yi nyikako a mihanzu, yi nga kusuhani ni xibuka; maravi ya yona ma nava hehla ka lihlavu.

23 A vafuli va mu vukele va mu fuletela hi miseve, va mu karata hi livengo labye; 14

G N 49

Kanilezi a wura gakwe gi lo simama na gi tiyile; a mitsomo ya mawoko yakwe yi tiyisilwe, hi kota ya Muvikeli wa Jakobe, loyi a nga Murisi tlhelo Ribye ga Israeli.

25 Hi ntamu wa Nungungulu wa raru wa wena, ni wa ntamu wontlhe loyi a ta nga ku katekisa hi zikatekiso za le tilweni, ni zikatekiso za lomu kueteni laha hasi, ni zikatekiso za mavele ni za nyimba.

26 A zikatekiso za raru wa wena za hombe ku hunza zikatekiso za vadadani va mina; zi chikela a magumo ya zitsunga za kala kupinzuka, a zi tshame hehla ka hloko ya Josefa, ni le hlokweni ya loyi a nga hosi xikari ka vamakabye!

27 * Benjamini i hlolwa legi gi khadamulako; ni mixo i taga a nyama ya pfimba, laha gambweni i ta avanyisa muphango.

24

28 Lava hi vona va wumbako a khume ga tixaka ni timbiri ta va ka Israeli; hi lezo a raru wabye a nga wulawula ka vona a

49,14-15. A lixaka la Isakari li wa tshamile le nkoveni wa wurimo wa Esdreloni, xikari ka xitsunga xa Karimeli ni congo wa Jordani. A va ka Isakari, na va dumelwa xontlhe xikhati hi vaKanani, a wutshanwini ga ku va khozisa, va lo khozisiwa hi vona (30,18; Dt 33,18-19; Jx 19,17-23; Vl 5,15-16).

Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Isakari, cw. 30,18-20.

49,16-18. A vito ga Dani gi tlhamusela lezaku “ku lamula”, “ku fumela” (30,6-13). Li wa hi lixaka la xigamakano ni leli la ka Juda. Samusoni i wa lumba a lixaka ka Dani (Vl 13,2-25); na ku hunzile a xikhati xa ku kari, a va ka Dani va lo wutla a doropa le Nwalungu (Layisi ga Dani: Vl 18,27-31); va wa maha mabhinzu ni vaFenisiya hi tlhelo ga bimbi. Hi xigelo lexi, ha zi kota ku va kuma matshanwini mambiri ya kuhambana ya tiko (30,6; Dt 33,22; Jx 19,40-48; Vl 5,17).

49,19. A lixaka la Gadi li lo tshama hi tlhelo ga Mutsuwuka-gambo wa Jordani, ka tiko ga vaAmoni ni ga tinwani tixaka, leti ti nga yiva a zilo za vaenzi. Lomu ka Xangu ya Debora, a vito ga Gileyadi gi wa ta zi kota ku kombisa legi ga Gadi (Vl 5,17). A lixaka la Rubeni li wa tave li ti patsile ni leli la Gadi, na ku nga seva kona a yimpi na Mexa, hosi ya Mowabi, maringano ni lezi zi tsalilweko lomu ka “xialakanyiso xa Mexa” (840 n.K.; 30,6-13; Dt 33,20-21; Jx 13,24-28; Vl 5,17).

49,20. A vito ga Aseri gi alakanyisa “litsako” ni ku xalala; hi lezaku a lixaka leli li wa tshama mikoveni yi nga kumeka mbhirini ya Hayifa, xikari ka xitsunga xa Karimeli ni tiko ga Fenisiya, a misava ya kunona nguvu (30,13; Dt 33,24-25; Jx 19,24-31; Vl 5,17). Hi tlhelo ga tlhamuselo wa vito ga Aseri, cw. 30,6-13.

49,21. A lixaka la Nefitali li tshamile lomu khwatini, kusuhani ka tiko ga Lebanoni. Baraki, a nhenha ya Xangu ya Debora (Vl 4,6), i wa lumba a lixaka lelo (30,6-13; Dt 33,23; Jx 19,32-39; Vl 5,18).

49,22-26. A va ka Josefa va hlayiwa kota lixaka linwe, leli li fananisiwako ni sinya ya kunyuka, leyi a maravi ya yona ma tlakukileko hehla ka makhokhola. A mufananiso lowu wu kombisa a ntamu wa kuanza ka lixaka la Efrayime (41,52), zinwe ni leli la Manase. Tona ti wa wumba a “Yindlu ya Josefa” (48,3-6). A lisima la hombe li nyikiwa laha ka mavito ya Nungungulu: Muvikeli wa Jakobe, Murisi, Ribye ga Israeli, Nungungulu a dadani wa Jakobe, ni Nungungulu wa ntamu wontlhe (30,24; Dt 33,13-17.30; Jx 13,29-31; Vl 5,14).

49,27. Benjamini i hlolwa. A mhaka leyi yi tlhamiusela a tshamela ga wunghwazi ga lixaka leli, legi yi kombisileko lomu kulweni ka ku vukela a vaFilistiya, nguvunguvu hi tlhelo ga Sawule, hosi ya kusangula ya ka Israeli, loyi a nga lumba a lixaka leli (2Sm 21,14). Ko khwatsi ku kona laha a kukawuka ka ku vukela ni lixaka lakwe, leli li nga lwisa Davidi (35,18; Dt 33,12; Jx 18,11-28).

G N 50

G ENESISI

va katekisa, a nyika ka munwe ni munwani a xikatekiso xakwe.

Kusalisa ni kufa ka Jakobe – 29Jakobe i lo va laya, aku ka vona: «Mina nza famba a kuya ti tlhanganyisa ni va ka hina; mu taya nzi lahla ka vadadani, lomu kovotlweni leyi yi nga kona sinwini ga Efroni, a muHiti. 30A kovotlweni lowu wu nga le sinwini ga Makipela, leyi yi gamekeneko ni Mambre, tikweni ga le Kanani; ka simu legi Abrahama a nga xava ka Efroni, a muHiti, kasi gi maha xilahla. 31*Hi kwalomo va nga lahliwa kona Abrahama na Sara, a sati wakwe, Izaki na Rebeka, a sati wakwe; hi kwalaho kambe nzi nga lahla Liya. 32A simu lego ni kovotlo lowu wu nga lomo zi xavilwe tikweni ga vaHiti».

33 Laha Jakobe a nga mbhetile ku nyika a zileletelo ka vana vakwe, i lo petsa minenge yakwe laha mubhedini, a nyikela a moya wakwe, i lo amukelwa ka va ka kabye.

A kulahliwa ka Jakobe – *Josefa i lo wela hehla ka nghohe ya 50 raru wakwe, i lo rila hehla ka yena, a mu 1

pswopswa. 2*Josefa i lo leletela a malanza yakwe ya vadokodela lezaku va longisela a miri wa raru wakwe kasi wu nga boli; ni vadokodela va lo longisela a xirumbi xa Israeli. 3*Ku lo hunza 40 wa masiku, hakuva a masiku ya Kulongisela ma wa hi lawo: ni vaGipite va lo mu rila 70 wa masiku.

4 Loku a masiku ya xirilo ma hunzile, Josefa i lo wulawula ni vanhu va yindlu ya Faro, aku: «Loku mina nzi kumile thomo mahlweni ka nwina, nza mu kombela lezaku muya byela Faro a timhaka leti: 5 *”Dadani wa mina i nzi mahile nzi hlambanya, aku: Zalezi nzi tafa; u taya nzi lahla kovotlweni wa mina, lowu nzi ti xaveleko tikweni ga Kanani”. Makunu nzi

96

vumeleni nzi kanziha nziya lahla dadani; nzi ta wuya». 6Faro i lo hlamula, aku: «Famba, uya lahla a raru wa wena kota lezi yena a ku mahileko u hlambanya».

7 Josefa i lo famba a kuya lahla raru wakwe, zinwe ni wontlhe malanza ya Faro, a masingalakati ya yindlu ya Faro, ni masingalakati wontlhe ya tiko ga Gipite, 8zinwe ni vontlhe va ngango wa Josefa, a vamakabye vakwe ni vontlhe va ngango wa raru wakwe. Va lo siya ntsena a zivanana, a tiyivu ni tihomu tabye lomu mugangeni wa Goxeni. 9I lo famba zinwe ni tikareta ni vakhileli va mahaxi; ku wa hi xidlemo xa hombe nguvu. 10Vona va lo chikela wutshanwini ga wuhulelo ga timbewu le Atada, legi gi kumekako mbhirini ya congo wa Jordani; laho va lo rila hi hlomulo ni mikosi ya hombe nguvu; Josefa i lo yimisa a xirilo xa raru wakwe ntlhanu wa masiku ni mambiri.

11 *A vatshami va tiko lego, va nga vaKanani, loku va wonile a xirilo lexo xi mahilweko laho wutshanwini lego ga le Atada, va lo hlamala, vaku: «Lexi xirilo xa hombe ka vaGipite!»: hikwalaho va lo chula a wutshamu lego lezaku AbeliMizrayime, legi gi kumekako le Mutsuwuka-gambo wa Jordani. 12A vana va Jakobe va lo maha zontlhe ka yena kota lezi a nga va leletele. 13A vana vakwe va lo mu yisa tikweni ga le Kanani, vaya mu lahla lomu ka kovotlo wa simu ga Makipela, legi Abrahama a nga xava ka Efroni, a muHiti, hi tlhelo ga Mutsuwukagambo wa Mambre, kasi ku maha xilahla xa vafi. 14Laha Josefa na a lahlile raru wakwe, i lo tlhelela Gipite ni vamakabye, ni vontlhe lava a nga fambile navo kuya lahla raru wakwe.

A vamakabye va Josefa va mu kombela tsetselelo – 15Laha a vamakabye va Josefa va nga wona lezaku a raru wabye i file, va lo wulawulisana xikari kabye, vaku:

49,31-33. Jakobe i lofa hi kurula, na a renzelekelwe hi vontlhe vana vakwe, anzhako ka loku a wulile laha a ta nga lahlelwa kona: wutshanwini ga Makipela, kusuhani ni laha va nga hi kona vontlhe a vanwani vanyapanze ni sati wakwe Liya (23,16-20; 25,9-10). A xilahla xa munwani sati wakwe, Rakeli, xi wa kumeka kusuhani ka Betlehema (35,19-20).

50,1-26. A xipimo lexi xa kugumesa xa bhuku ga Genesisi xi vala a matimu wontlhe ya vanyapanze, hi kufa ka tinhenha timbiri ta hombe ta kugumesa: Jakobe na Josefa. Ku lo nyikiwa a lisima la hombe ka xirilo hi xialakanyiso xa Jakobe. Zinghaho a vito gakwe gi wa ta simamisiwa kufambeni ka matimu ya zizukulwana za ha tako. Hi kufa ka raru wabye, a vamakabye va Josefa va wa chava Josefa na va alakanya lezaku i wa ta ti photela ka wubihi legi va mu maheleko. Kanilezi Josefa i lo tlhela a tiyisa a ku va tsetselela kakwe. Zontlhe lezi zi longisela a kusangula ka bhuku ga Eksodusi.

50,2. Lezaku va longisela a miri wa raru wakwe kasi wu nga boli , mayelano ni xihena xa vaGipite wutsumbu. A ntiro lowu wu wa mahiwa hi vadokodela.

50,3. 40 wa masiku. Ku wa laveka a xikhati xa kuenela kasi ku longisela a zirumbi.

50,11. Abeli-Misrayimi. A vito ga “Abel” gi tlhamusela “xirilo”; “Misrayim” i vito gi nga nyikiwa hi vaSemita ka tiko ga Gipite. A zi hehuki ku tiva a wutshamu lego.

97

G ENESISI

«Ahati loku Josefa a hi vekele khulo, a nga ta hi tlhelisela kubiha kontlhe loku hi nga mu mahela ke?». 16Va lo byela Josefa, vaku: «Dadani wa wena, na a nga se kufa, i hi leletela, aku: 17”Mu ta byela Josefa, muku: Tsetselela minanzu ya vamakabye va wena ni kuonha kabye, hakuva va ku mahele kubiha; hikwalaho tsetselela malanza ya Nungungulu wa raru wa wena, a kuonha kabye!”».

Josefa i lo rila laha va nga wula lezo ka yena. 18A vamakabye va lota khizama kusuhani kakwe, vaku: «Hi ti yimisele ku maha tikhumbi ta wena». 19Josefa i lo hlamula, aku ka vona: «Mu nga chavi; kasi nzo va Nungungulu mina ke?

20 *Nwina mu wa alakanyile ku nzi mahela kubiha, kanilezi Nungungulu i lo nzi alakanyela wunene, kasi a fela ku maha lezi zi humeleleko, ni lezaku a ponisa a lixaka leli la hombe. 21Hikwalaho, mu nga chavi, nzi ta mu hlayisa ni vana va nwina». Hi timhaka leto, i lo va tiyiseta, a tangalisa timbilu tabye.

G N 50

Josefa i lo simamisa a tshama le Gipite zinwe ni ngango wakwe ni lowu wa raru wakwe; a hanya 110 wa malembe. 23*I lo wona a vanana va Efrayime kala ka xizukulwana xa wunharu, ni vana va Makira, nwana Manase, lava va belekelweko ndlwini ya Josefa.

22

Kufa ka Josefa – 24*Josefa i lo byela a vamakabye vakwe, aku: «Mina nzafa; kanilezi Nungungulu i ta mu enzela; hakunene i ta mu humesa ka legi tiko, a mu yisa tikweni legi a nga tsumbisa hi kuhlambanya ka Abrahama, Izaki na Jakobe, lezaku i ta va nyika gona».

25 Josefa i lo maha a vana va Israeli va hlambanya, aku: «Laha Nungungulu a ta nga mu enzela, nwina mu ta rwala a marambu ya mina mu famba nawo».

26 Josefa i lofa na hi ni 110 wa malembe; va lo lulamisela a xirumbi xakwe, va xi veka lomu kaxawu le Gipite.

50,20. A vesi legi gi hi nyika a tlhamuselo wa matimu ya Josefa hi tlhelo ga teyolojiya (45,4-8; Rm 12,17-21).

50,23. Makiri, “nwana wa Manase” (Ms 32,29). Ku wulawuliwa hi tlhelo ga lixaka litsongwani li nga tshama hi tlhelo ga Mutsuwuka-gambo wa Jordani. Li wa ta amukeliwa kota mulumbeketi xikari tixaka timbiri ta Josefa (48,5-12; Ms 26,29; 32,33.39-40; Vl 5,14). Zi wa koteka lezaku li wa hi “khihlanya ga lixaka la Manase” (Dt 3,13-15; Jx 13,7). Hi tlhelo ga mhaka ya ku pswaliwa hehla ka madzolo kota xikombiso xa wulumbeketi, cw. 30,3; 48,12.

50,24. A vamakabye vakwe. Josefa i profeta, mahlweni ka va ka Israeli, a vamakabye vakwe, a zimaho za wudzunzo za lomu ka bhuku ga Eksodusi. Vona va ta mu yisa Tikweni gi nga tsumbisilwe ka vanyapanze (Ek 13,19; Dt 1,8; 34,4; Jx 24,32; Vh 11,22) ni ku mu lahla le Sikemi (Jx 24,32).

98

G ENESISI