Επεμβάσεις για τη δημιουργία δημόσιων χώρων και κοινωνικών υποδομών στην περιοχή της Ξηροκρήνης

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΞΗΡΟΚΡΗΝΗΣ

Ζαχαράκη Μάρα Διπλωματική εργασία_Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΞΗΡΟΚΡΗΝΗΣ

Ζαχαράκη Μάρα Ξάνθη 2017

ΗΠΙΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΞΗΡΟΚΡΗΝΗΣ ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΜΑΡΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ __diploma thesis__ Επιβλέποντες Καθηγητές:

Πατρίκιος Γιώργος, Επίκουρος Καθηγητής Δ.Π.Θ.

Κόκκορης Πάνος, M. Arch. A.S.M.I.T., Καθηγητής Δ.Π.Θ. Παπαγιαννόπουλος Γιώργος, Επίκουρος Καθηγητής Δ.Π.Θ.

Εξωτερικοί Σύμβουλοι:

Κεβεντσίδης Κωστής, Υποφήφιος Διδάκτωρ Δ.Π.Θ.

περιεχόμενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα...................................................................................................................................7 Περίληψη........................................................................................................................................9 Α. Πολεοδομική Ανάλυση...............................................................................................................11

η πόλη................................................................................................................................1 3 timeline..............................................................................................................................17 ξηροκρήνη.........................................................................................................................19 εργατικές κατοικίες............................................................................................................23 μια πρώτη ματιά.................................................................................................................25 υποπεριοχές......................................................................................................................31 δόμηση..............................................................................................................................33 χρήσεις..............................................................................................................................35 ισόγεια...............................................................................................................................41 αδόμητος..........................................................................................................................45 οδικό.................................................................................................................................49 ανακαιφαλαίωση...............................................................................................................51 γενική πρόταση..................................................................................................................55 χρονικό βάθος....................................................................................................................57

Β. Οικειοποίηση Δημόσιου Άξονα......................................................................................................61

άξονας..............................................................................................................................63 εκτροπή δρόμου................................................................................................................71 νέο οδικό............................................................................................................................73

Γ. Πρόταση Σχεδιασμού...................................................................................................................75 Δ. Διαδικασία Διερεύνησης..................................................................................................................85

πρώτες σκέψεις.................................................................................................................91 γενικές απόψεις.................................................................................................................93 πλατεία//πωλητρια//........................................................................................................101 εκπαιδευτικά προγράμματα//νηπιαγωγείο//απασχόληση παιδιών//..................................109 αίθουσα πολλαπλών χρήσεων//υπαίθριο αμφιθέατρο - κινηματογράφος........................127

7

περίληψη

Διανύοντας πλέον μια περίοδο στασιμότητας στον τομέα των αρχιτεκτονικών έργων ώς απόρροια της οικονομικής κρίσης μπορεί κανείς να φτάσει στην εξής παρατήρηση: Ενώ από την μια τα προηγούμενα χρόνια κατασκευάστηκαν πολλά έργα, η έλλειψη δημόσιου χώρου στις σύγχρονες ελληνικές πόλεις αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων στους αρχιτεκτονικούς κύκλους. Η έλλειψη αυτή προκύπτει τόσο από την αυτοαναφορικότητα των υπάρχοντων δημόσιων χώρων, όσο και από την αποτροπή οικειοποίησής τους. Έτσι παρόλο που υπάρχει δημόσιος χώρος τελικά δεν είναι εύκολα προσβάσιμος στους πολίτες ώστε να τον ‘κατοικήσουν’ και να τον οικειοποιηθούν.

Η αντιμετώπιση μέρους των δημόσιων κτηρίων ως αυτοαναφορικές μονάδες, που δεν απευθύνονται στο ευρύ κοινό, συνήθως εκφράζεται με την κλασική περίφραξη που τα οριοθετεί. Αυτή η οριοθέτηση είναι μεν ορισμένες φορές απαραίτητη ώστε να προστατευτεί το άμεσα ενδιαφερόμενο κοινωνικό σύνολο που δρα στον εκάστωτε χώρο [πχ τα προαύλια των σχολείων είναι περιφραγμένα για την προστασία των παιδιών], τελικά όμως λειτουργεί αποτρεπτικά για την υπόλοιπη κοινωνία καθιστώντας τους ‘νεκρούς χώρους’ όταν δεν χρησιμοποιούνται από τους άμεσα ενδιαφερόμενους [τα σχολεία παραμένουν ακατοίκητα τα απογεύματα, στις εορταστικές περιόδους, και για ολόκληρο το καλοκαίρι]. Σε αυτή την κατηγορία κτηρίων μπορού να ανήκουν τόσο οι εκπαιδευτικοί χώροι όσο και δημόσιες υπηρεσίες.

Στους υπαίθριους δημόσιους χώρους το φαινόμενο εντοπίζεται αλλιώς. Παρόλο που υπάρχει ανοιχτός δημόσιος χώρος πολλές φορές μένει ‘ακατοίκητος’. Οι κάτοικοι των περιοχών δεν οικειοποιούνται τους χώρους αυτούς με αποτέλεσμα να μοιάζουν άδειοι. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις μάλιστα όπου υπαίθριοι χώροι περιφράσσονται ως κομμάτι του κλειστού χώρου που τον συνοδεύει. Τέτοιο παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει ο περίβολος μιας εκκλησίας. Αντίστοιχη περίπτωση περίφραξης ανοιχτού χώρου, που πλέον είναι και νομοθετικά απαραίτητο εντοπίζεται στις παιδικές χαρές.

Η παρούσα διπλωματική εργασία προσπαθεί λοιπόν να διαπραγματευτεί τον υπάρχων δημόσιο χώρο μιας περιοχής κατοικίας μέσω του επαναπροσδιορισμού αλλά και την επαναοικειοποίησή του. Χώρο που μας έχει δωθεί στο παρελθόν αλλά που λειτουργεί έτσι ώστε τελικά να μην απευθύνεται σε όλους. Θα μπορούσε η αυλή ενός σχολείου να λειτουργήσει ως ανοιχτός δημόσιος χώρος; Το σχολείο με τη σειρά του μπορεί να αποτελέσει έναν διαδραστικό χώρο τόσο για τα παιδιά στην κανονική λειτουργία του, όσο και για το σύνολο της κοινωνίας κατά τη διάρκεια του χρόνου που αυτός ο χώρος παραμένει κλειστός; [να είναι με άλλα λόγια ένα ‘ανοιχτό σχολείο’]; Μπορεί η ανάγκη για δημόσιο χώρο να λυθεί μέσω αυτών που ήδη υπάρχουν και να δώσουν σε μια περιοχή τον χώρο που αναζητά; 9

Η επιλογή της περιοχής μελέτης, δηλαδή της Ξηροκρήνης, προέκυψε από περιπάτους στην πόλη της Θεσσαλονίκης και από την προσωπική ανάγκη αναζήτησης περιοχών που δεν γνώριζα. Αναγνωρίστηκε λοιπόν μια περιοχή που γειτνιάζει με το κέντρο της πόλης αλλά δεν αποτελεί συνέχειά του. Χαρακτηρίζεται από απομόνωση σε διάφορα επίπεδα: απομόνωση από το ιστορικό κέντρο της πόλης, εσωστρέφεια της ίδιας περιοχής λόγω αυστηρών ορίων [οδός Λαγκαδά και Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός που την ορίζουν] καθώς και εσωστρέφεια των ίδιων των κατοίκων. Η εσωστρέφεια των κατοίκων οι οποίοι είναι σε μεγάλο βαθμό μετανάστες και χαμηλών οικονομικών στρωμάτων εντοπίστηκε μέσα από συζητήσεις κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών μου και ερμηνεύτηκε ως αποτέλεσμα της εχθρικής πολιτικής της κρατικής εξουσίας Βλέποντας κάποιον ΄ξένο’ [εμένα] να περιπλανιέται στην περιοχή τους ένιωθαν την ανάγκη να υπερασπιστούν τον τόπο τους και εξέφραζαν τον φόβο μήπως κάποιος τους διώξει από τα σπίτια τους.

Η εσωστρέφεια αυτή σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός δημόσιου άξονα που διατρέχει την Ξηροκρήνη και μαζεύει τις δημόσιες λειτουργίες της οδήγησε στην ανάγκη αναζήτησης τρόπων ώστε ο άξονας να λειτουργήσει ως πυρήνας για την γειτονιά παρέχοντάς της την αναγκαία για τους κατοίκους δημόσια ζωή. Ο άξονας αυτός, που αποτελεί γραμμική κίνηση μέσα στην περιοχή απροσπέλαστη στο μεγαλύτερό της μήκος λόγω των προαναφερθέντων ορίων, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ‘εσωτερικός κήπος’ για την περιοχή, προτρέποντας τους κατοίκους να κατοικήσουν ‘έξω’ διατηρώντας όμως την εσωστρέφεια που οι ίδιοι μοιάζουν να αποζητούν.

Η ανάγκη να λειτουργήσει ο άξονας ως ‘εσωτερικός κήπος’ προκύπτει και από την θέληση να προστατέψει τα υπάρχοντα κοινωνικά σύνολα από μετασχηματισμούς της περιοχής. Καθώς η Ξηροκρήνη βρίσκεται κοντά στο κέντρο, στον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό αλλά δίπλα και σε μελλοντικό σταθμό του μετρό, μια ανάπλαση στο εσωτερικό της θα μπορούσε εύκολα να τη συνδέσει με το κέντρο της πόλης, να εμφανίσει χρήσεις κέντρου πόλης και τελικά να οδηγήσει σε gentrification της περιοχής, αλλάζοντας την αξίας γης και αναγκάζοντας τους κατοίκους να αναζητήσουν αλλού φτηνότερη κατοικία.

Μέσω της πολεοδομικής ανάλυσης εντοπίζονται τα προβλήματα που χρήζουν αντιμετώπισης σε πλαίσια γειτονιάς. Αυτά θα συντάξουν μια πρόταση επέμβασης σε ολόκληρη περιοχή. Η πρόταση αυτή δεν αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο αλλά μπορεί να οργανωθεί και να εκτελεστεί σε βάθος χρόνου μέσα από τέσσερις φάσεις. Ο σχεδιασμός εδώ θα μείνει σε επίπεδο πρότασης και όχι επίλυσης καθώς η επίλυση θα πρέπει να προκύψει σε βάθος χρόνου ανάλογα με τις τότε ανάγκες της περιοχής. Τελικά θα εξεταστεί ένα πρώτο κομμάτι της πρώτης φάσης, δηλαδή ο επαναπροσδιορισμός του δημόσιου άξονα.

10

A.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

11 11

η πόλη

Γενικές Πληροφορίες

Η Θεσσαλονίκη αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας. Ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης και βρίσκεται στο κέντρο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, στον μυχό του Θερμαϊκού Κόλπου. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του πολεοδομικού συγκροτήματος ανέρχεται στους 790.000 κατοίκους περίπου, ενώ ο πληθυσμός του μητροπολιτικού κέντρου στους 1.000.000 κατοίκους. Η ανάπτυξη της πόλης γίνεται με άξονα το λιμάνι αλλά και προς τον Βορρά. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Κέδρινου λόφου και περιβάλλεται στα ανατολικά από το δάσος του Σέιχ Σου, ενώ βρέχεται νότια και δυτικά από τον Θερμαϊκό Κόλπο.

13

Το Δυτικό Τμήμα

Το δυτικό κομμάτι αποτέλεσε μετά το πολεοδομικό σχέδιο του Εμπράρ τον βιομηχανικό τομέα της πόλης. Λειτούργησε έτσι μέχρι το 1990, όταν ξεκίνησε η σταδιακή αποβιομηχάνιση της περιοχής. Οι οικιστικές χρήσεις συγκεντρώθηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό στο ανατολικό τμήμα της πόλης, ενώ λιγότερη οικιστική ανάπτυξη σημειώθηκε στα δυτικά. Εδώ αναπτύχθηκαν κυρίως συνοικίες χαμηλών στρωμάτων, καθώς λόγω της βιομηχανίας η γη ήταν φτηνή.

Διαχωρισμός ανάμεσα στα ανατολικά και δυτικά εντοπίζεται και στο κέντρο της πόλης. Στο ανατολικό τμήμα επικρατεί η κατοικία υψηλών εισοδημάτων ενώ σήμερα υπάρχει τάση εκτόπισής της από εμπόριο και γραφεία, ενώ στο δυτικό τμήμα η κατοικία αναμιγνύεται με χονδρεμπόριο και με βιοτεχνία ιδίως γύρω από το λιμάνι και τον εμπορευματικό σταθμό.

Στην εγκατάσταση βιομηχανιών κύριο ρόλο διαδραμάτισαν το λιμάνι, οι κυκλοφοριακοί άξονες, οι διαθέσιμοι χώροι, η φτηνή γη και η ύπαρξη εργατικού δυναμικού. Σήμερα εντοπίζονται δυτικά και βόρεια της πόλης, στις περιοχές Καλοχωρίου, Ευκαρπίας, Ωραιόκαστρου. Βιοτεχνικές εγκαταστάσεις αναμιγνύονται με χρήσεις κατοικίας κατά μήκος των αξόνων Λαγκαδά, Μοναστηρίου, Γιαννιτσών καθώς και στις περιοχές Ευόσμου, Κορδελιού, Μενεμένης. Μαζί με τις βιοτεχνικές εγκαταστάσεις αναπτύχθηκε και το χονδρεμπόριο καθώς βρίσκεται σε άμεση σχέση με τα μέσα μεταφοράς (λιμενικά, σιδηροδρομικά, οδικά).

Πλέον δημιουργούνται προβλήματα λόγω των παλαιών χωροθετήσεων: υπερσυγκέντρωση χονδρεμπορίου, έντονα προβλήματα κυκλοφορίας, υποβάθμιση. Το χονδρεμπόριο διείσδυσε στον οικιστικό ιστό χρησιμοποιώντας οπουδήποτε χώρους μη ειδικούς για αποθήκευση με αποτέλεσμα να υπάρξουν μίξεις με περιοχές κατοικίας και σε συνδυασμό με την ύπαρξη συνεργείων και ειδικού εμπορίου επέφερε την σταδιακή υποβάθμιση της δυτικής περιοχής.

14

15

16

timeline

Χρονικές Τομές

Το 1917 πυρκαγιά κατέστρεψε το ιστορικό κέντρο της πόλης με αποτέλεσμα την πολεοδομική αναδιοργάνωσή της από τον Ερνέστ Εμπράρ. Δημιουργήθηκε ενιαίο κέντρο και αναδιοργανώθηκαν οι λειτουργίες του με τη μεταφορά των βιομηχανιών εκτός κέντρου και την εκ νέου χωροθέτησή τους στα δυτικά.Προέκυψε έντονος διαχωρισμός ανάμεσα στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης.

Με την Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 ο πληθυσμός της πόλης παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές λόγω της μετακίνησης του μουσουλμανικού πληθυσμού και της εγκατάστασης προσφυγικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Οι πληθυσμιακές μεταβολές συνέτειναν στην αλλαγή της πληθυσμιακής κατάστασης της πόλης με την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου. Η Θεσσαλονίκη επεκτάθηκε εκτός των τειχών της και οι προσφυγικές συνοικίες διαμόρφωσαν τη νέα πολεοδομική συγκρότησή της.

Οι πρόσφυγες στεγάστηκαν στο κέντρο: σε κοινόχρηστους χώρους, στα σπίτια που εγκατέλειψαν οι μουσουλμάνοι καθώς και σε παράγκες περιμετρικά της πόλης. Παραπήγματα και παραγκουπόλεις στήθηκαν στις περιοχές της νέας Βάρνας, της Οσίας Ξένης, των Συκεών (Εσκί Ντελίκ), Πολίχνης (καράισίν), του Βενιζελοχωρίου (Δήμος Τριανδρίας), της νέας Κρήνης, της Ξηροκρήνης (Τενεκέ Μαχαλά). Το μουσουλμανικό νεκροταφείο που εκτεινόταν έξω από τα τείχη του Βαρδάρη ως το στρατόπεδο του Ζέϊτενλικ καταστράφηκε και ο χώρος μετατράπηκε σε προσφυγικό συνοικισμό.

Άλλες σημαντικές πληθυσμιακές μεταβολές παρατηρούνται με το ολοκαύτωμα της εβραϊκής κοινότητας από τα ναζιστικά στρατεύματα την περίοδο της τριπλής κατοχής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και με την εσωτερική μετανάστευση που παρατηρείται κατά την δεκαετία του ‘50 αλλά και μεταγενέστερα προς τα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην μεταπολεμική περίοδο, το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης αυξάνει τον πληθυσμό του με όλο και μεγαλύτερα ποσοστά. Τον πληθυσμό αυτό αφομοιώνουν κυρίως οι δυτικές και βόρειες συνοικίες. Μεγάλη εσωτερική μετανάστευση παρατηρείται κυρίως κατά την δεκαετία 1960-70 η οποία σχετίζεται με τη βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης που συντελέστηκε κυρίως με την εγκατάσταση μεγάλων μονάδων παραγωγής βαριάς βιομηχανίας.

Τις δεκαετίες 1980, 1990 εκπονείται το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο για το πολεοδομικό συγκρότημα της πόλης. Εφαρμόζονται ορισμένα από τα ρυθμιστικά και πολεοδομικά νομοθετήματα. Σύμφωνα με αυτά γίνονται έργα ανάπλασης ιστορικών χώρων του κέντρου και της παλιάς πόλης, πολεοδομικής οργάνωσης [π.χ. για τη ΒΙ.ΠΕ.Θ] όπως και άλλες σημειακές βελτιώσεις που αφορούν στη χωροθέτηση των κεντρικών λειτουργιών.

17

18

ξηροκρήνη

Γενικές Πληροφορίες

Η Ξηροκρήνη βρίσκεται στο δυτικό άκρο του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και αποτελεί τμήμα της Β’ Δημοτικής Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Είναι η πρώτη από τις δυτικές συνοικίες που εντοπίζουμε ανεβαίνοντας από το κέντρο προς τον βορρά και ο πληθυσμός της ανέρχεται περίπου στους 35.000 κατοίκους. Ορίζεται ανατολικά από τη λεωφόρο Λαγκαδά, βόρεια από την οδό Καλλιθέας και την Αγίων Πάντων, δυτικά από την Μαργαροπούλου και τον Ν. Σ. Σταθμό και νότια από την Δραγουμάνου και Μοναστηρίου.

Πρόκειται για προσφυγική συνοικία με κύριο τοπόσημο τις εργατικές κατοικίες που καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα της περιοχής. Πήρε το όνομά της από την ομώνυμη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, καθώς πρόσφυγες από την Istanbul, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της περιοχής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-24 αλλά και τα Σεπτεμβριανά του 1955. Το κύμα αστυφιλίας που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του ’60 και του ’70 οδήγησε στην κατακόρυφη αύξηση του πληθυσμού της. Αυτής της περιόδου είναι και οι ευδιάκριτες στον ορίζοντα της πόλης, τέσσερις δωδεκαώροφες εργατικές πολυκατοικίες που αποτελούν σήμα κατατεθέν της ευρύτερης περιοχής.

19

20

Ιστορικά Στοιχεία Περιοχής

Πρώτη οικιστική δραστηριότητα στην περιοχή της σημερινής Ξηροκρήνης εντοπίζεται στα ελληνιστικά χρόνια, όπως μαρτυρούν οι πολυάριθμοι τάφοι που βρέθηκαν σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά την ανέγερση πολυκατοικιών αλλά και κατά την κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης.

Ο οικιστικός χαρακτήρας συνεχίστηκε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ταυτόχρονα όμως με όλο και περισσότερο αναπτυσσόμενες εμπορικές δραστηριότητες στην περιοχή της Χρυσής Πύλης των τειχών της πόλης (στη σημερινή πλατεία Βαρδαρίου), της Ληταίας Πύλης (στη συμβολή των σύγχρονων οδών Αγίου Δημητρίου, Ειρήνης και Αρκαδιουπόλεως) αλλά και στο Τσερέμπουλον (το βυζαντινό λιμάνι της πόλης που καταλάμβανε την περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται τα Δικαστήρια και τα Λαδάδικα).

Στα ρωμαϊκά χρόνια, στα όρια της περιοχής Ξηροκρήνης, πάνω από την σημερινή πλατεία Βαρδαρίου και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, τοποθετείται το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα, μαθητή του Αγίου Δημητρίου.

Στην πρωτοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο, ανεγείρονται στην περιοχή σημαντικοί ναοί. Στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, βρέθηκε χριστιανικός ναός του πρώτου μισού του 5ου αιώνα μ.Χ. που πιθανώς να είναι κοιμητηριακού χαρακτήρα και να συνδέεται με το μαρτύριο και τη μνήμη του αγίου Νέστορα ή των τριών αδελφών μαρτύρων Αγάπης, Ειρήνης και Χιονίας. Ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως άλλους δυο χριστιανικούς κοιμητηριακούς ναούς (από τους συνολικά πέντε ολόκληρης της Θεσσαλονίκης). Ναός του 6ου αιώνα εντοπίστηκε στην οδό Μαργαροπούλου 20 – πίσω από τον Ν.Σιδηροδρομικό Σταθμό. Ένας ακόμη παλαιοχριστιανικός ναός ανακαλύφθηκε στις παρυφές του Δυτικού αρχαίου νεκροταφείου λίγο έξω από την πλατεία Δημοκρατίας κτισμένος μάλιστα πάνω σε ένα συγκρότημα αποθηκών της ύστερης αρχαιότητας, καταδεικνύοντας τον εμπορικό χαρακτήρα του τόπου. Ο ναός αυτός καταστράφηκε τον 7ο μ. Χ. αιώνα ενδεχομένως από τις επιδρομές των Σλάβων.

Κατά την οθωμανική περίοδο την περιοχή χαρακτηρίζει η πλήρης εμπορευματοποίηση του άξονα της σημερινής οδού Μοναστηρίου με την ανέγερση χανιών και αποθηκών. Μετά την επέκταση της πόλης εκτός των τειχών αποξηράθηκε το έλος στα δυτικά της πόλης (Μπάρα) και εξυγιάνθηκε η περιοχή του Βαρδαρίου.

Στα νεότερα χρόνια, βαρύνουσας σημασίας ήταν η αντιστασιακή δράση των κατοίκων κατά τη γερμανική Κατοχή. Η περιοχή μέχρι και πριν τον 2ο Π.Π. ήταν εβραϊκή.Υπήρχε κρησφύγετο αντιστασιακών με τυπογραφείο για έκδοση προκηρύξεων και ενημερωτικού υλικού, το οποίο όμως ανακαλύφθηκε από τους Ναζί και καταστράφηκε. Στις 11 Μαΐου 1944 εκτελέστηκαν από τους Ναζί, οκτώ αντιστασιακοί νέοι 20-30 ετών, στην περιοχή Καΐστρι μεταξύ Ξηροκρήνης και Νεαπολεως.

21

22

εργατικές κατοικίες

1960

1965

1981

Χρονική εξέλιξη περιοχής εργατικών κατοικιών Πύλης Αξιού

Οι εργατικές κατοικίες Πύλης Αξιού ανεγέρθηκαν το 1961. Καλύπτουν ένα μεγάλο κομμάτι της Ξηροκρήνης και γειτνιάζουν με την οδό Λαγκαδά και το τρίγωνο του Βαρδάρη. Είναι κτισμένες στην έκταση μεταξύ των οδών Στ. Δραγουμάνου - Γρ. Κολωνιάρη - Λαγκαδά η οποία είχε χαρακτηριστεί ως χώρος ανέγερσης εργατικών κατοικιών. Κατασκευάστηκαν 49 συγκροτήματα οικοδομών από τον Ο.Ε.Κ. και οι 4 δωδεκαόροφες πολυκατοικίες στις οδούς Αγ. Πάντων, Παπαδήμα και Λαγκαδά. Οι δωδεκαώροφες αποτελούνται από 40 διαμερίσματα η καθεμιά, τρία διαμερίσματα σε κάθε όροφο των 110 τ.μ., 140 τ.μ. και 85 τ.μ., (εκτός του ημιώροφου, όπου υπήρχαν δύο διαμερίσματα), δυο ασανσέρ, σκάλες κινδύνου, δύο φωταγωγούς.

Η περιοχή αποτελεί μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις πλήρους σχεδιασμένης πολεοδομικής ανάπτυξης στην πόλη [μαζί με τα υπόλοιπα σύνολα εργατικών κατοικιών που εντοπίζονται στον Φοίνικα, στην Ν. Κρήνη, στην Σταυρούπολη]. Το ποσοστό ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου που αντιστοιχεί ανά κάτοικο είναι αρκετά υψηλό, καθώς διαθέτει ελεύθερους χώρους στάθμευσης, πλατιά πεζοδρόμια, πεζόδρομους, πλατείες και παρτέρια ανά συγκρότημα. Χαρακτηρίζεται από ισόγεια κατοίκηση και εντοπίζουμε την εκτόνωσή της σε αυλές με ευτελείς κατασκευές.

Αν και αποτελεί μια πλήρη οικιστική ενότητα, στο σύνολό της αδυνατεί να ενσωματωθεί στον γενικότερο αστικό ιστό κάτι που εντοπίζεται και στους υπόλοιπους αντίστοιχους χώρους της πόλης. Χαρακτηρίζεται από ιδιότυπη απομόνωση καθώς τελικά ο ελεύθερος χώρος που προσφέρουν απευθύνεται μόνο στους κατοίκους και όχι στο γενικότερο σύνολο της περιοχής.

23

24

μια πρώτη ματιά

Λίγα λόγια

Όπως και η υπόλοιπη δυτική πλευρά της πόλης, η περιοχή της Ξηροκρήνης είναι υποβαθμισμένη κυρίως λόγω της χαμηλής ποιότητας κατοικίας αλλά και της ιδιότυπης απομόνωσης που έχει από το κέντρο πόλης. Αποτελεί λοιπόν περιοχή κατοικίας με ιδιαίτερες συνθήκες υποβάθμισης, που εντείνονται τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης.

Η περιοχή προσέφερε φθηνή κατοικία με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν χαμηλά οικονομικά στρώματα,παλιννοστούντες από τις χώρες του ανατολικού μπλοκ και μετανάστες από τις ασιατικές αλλά και τις αφρικανικές χώρες.

Το μεγαλύτερο μέρος των πολυκατοικιών είναι κατασκευασμένες τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Έχουν απομείνει μόνο ελάχιστες προσφυγικές κατοικίες, οι οποίες βρίσκονται είτε σε κακή είτε σε ερειπώδη πλέον κατάσταση.

Κύριο στοιχείο της περιοχής αποτελεί η απομόνωση που την χαρακτηρίζει. Παρόλο που γειτνιάζει με το ιστορικό κέντρο της πόλης και αποτελεί την πρώτη οικιστική περιοχή που συναντά κανείς προς τα δυτικά και βόρεια, η περιοχή χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια. Ο Ν.Σ.Σταθμός και η οδός Λαγκαδά αποτελούν αυστηρά όρια και λειτουργούν αποτρεπτικά. Θα μπορούσε κανείς να πει πως αποτελεί την ‘πίσω πλευρά’ του Σταθμού, την ‘πίσω αυλή’ του κέντρου.

25

26

27

28

29

30

υποπεριοχές

Βαρδάρης

Το τρίγωνο του Βαρδάρη αποτελεί το τέλος του κέντρου καθώς βρίσκεται στην δυτική άκρη του, ενώ συγκεντρώνει χρήσεις συνεργείων, εργαστήριων σιδηρικών, και γενικά ειδικό εμπόριο που σχετίζεται με επισκευές σιδηρικών και αυτοκινήτων· παράλληλα παλαιότερα συγκέντρωνε και χρήσεις αγοραίου έρωτα. Οι τελευταίες χρήσεις πλέον έχουν μεταφερθεί στην δυτική είσοδο της πόλης μακριά από το κέντρο. Λόγω της χρόνιας υποβάθμισης, αλλά και της φήμης που είχε τόσα χρόνια ο Βαρδάρης, στην περιοχή κατοικούν χαμηλά οικονομικά στρώματα.

Αγία Παρασκευή

Η Αγία Παρασκευή αποτελεί προσφυγική συνοικία η κατοίκηση της οποίας χρονολογείται μετά το 1923. Πρόκειται για ένα μικρό πλέον κομμάτι της παλαιότερης περιοχής, καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι της οικοδομήθηκε (σημερινή Νεάπολη). Αποτελείται από ένα σύνολο προσφυγικών κατοικιών σε ερειπώδη κατάσταση, που κατοικούνται πλέον από Πομάκους και μετανάστες.

Ορισμός περιοχής μελέτης

Ο Βαρδάρης διαφοροποιείται από το σύνολο της ορισμένης περιοχής λόγω της ιδιαίτερης ταυτότητάς του. Η εμπορική χρήση είναι έντονη και διαθέτει χαρακτηριστικά κέντρου, σε αντίθεση με την περιοχή βόρεια της Δραγουμάνου, όπου εντοπίζουμε χαρακτηριστικά τυπικής δυτικής συνοικίας της Θεσσαλονίκης. Χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, όσο αφορά τα προβλήματα που προκύπτουν από τον συνδυασμό του ειδικού εμπορίου με την κατοίκηση, όμως δεν θα αναλυθεί καθώς η Δραγουμάνου αποτελεί αυστηρό όριο που την διαχωρίζει από την υπόλοιπη περιοχή καθιστώντας την ανεξάρτητη. Η Αγία Παρασκευή αποτελεί άλλη μια περιοχή που αξίζει να μελετηθεί ως προς την προβληματική κατοίκηση που προσφέρει σε συνδυασμό με τη διαφύλαξη της ταυτότητάς της. Η περιοχή θα οριοθετηθεί τελικά από τις οδούς Δραγουμάνου, Λαγκαδά, Αγίων Πάντων, Καλλιθέας, και Μαργαροπούλου.

31

Υπόμνημα Χάρτη Δομημένου Χώρου Δομημένος χώρος περιοχής μελέτης Αδόμητος χώρος περιοχής μελέτης Δομημένος χώρος όμορης περιοχής Αδόμητος χώρος όμορης περιοχής 32

δόμηση

Υπόμνημα Χάρτη Όρων Δόμησης Δόμηση 2.4 Ειδική διάταξη για ανέγερση εργατικών κατοικιών Νησίδες χωρίς δόμηση 33

34

χρήσεις

Υπόμνημα Χάρτη Χρήσεων Ισογείου Γενική κατοικία Βιοτεχνία, μεταποίηση, συνεργεία Χονδρεμπόριο, αποθήκες Λιανικό εμπόριο γειτονιάς Εστίαση, αναψυχή Εκπαίδευση, περίθαλψη Θρησκευτικά κτίρια Πολιτισμός, Σύλλογοι Δημόσιες Παροχές Αδόμητα οικόπεδα Κλειστά μαγαζιά

35

36

37

Εικόνα 1

Εικόνα 2

Εικόνα 3

Εικόνα 4

Εικόνα 5

Εικόνα 6

38

χρήσεις

Φυσιογνωμία Ξηροκρήνης

Η περιοχή έχει οικιστικό χαρακτήρα με την κατοικία να αναπτύσσεται στους ορόφους των πολυκατοικιών κρατώντας στο ισόγειο χρήσεις εξυπηρέτησης της γειτονιάς. Σε σημαντικό κομμάτι της περιοχής η κατοικία εντοπίζεται και σε ισόγεια στάθμη.

Η περιοχή παλαιότερα στέγαζε μάντρες, συνεργεία και βιοτεχνίες, κάτι που εντοπίζεται ακόμα [εικ. 1,2], σε μικρότερο όμως βαθμό καθώς πολλά από τα παλιά μαγαζιά αποτελούν πλέον χώρους χωρίς χρήση [εικ. 6].

Εντοπίζουμε εμπορικούς δρόμους, με την Αγίων Πάντων [εικ. 3] και την Μαργαροπούλου να συγκεντρώνουν χρήσεις συνεργείων αυτοκινήτων, μεταποιήσεις, αλλά και εξυπηρετήσεις γειτονιάς σε μικρότερο βαθμό, κάτι που εντοπίζεται και στην οδό Γαλοπούλου. Οι οδοί Κολωνιάρη και Καλλιθέας χαρακτηρίζονται από το εμπόριο γειτονιάς και την εστίαση [εικ. 3, 4] και αποτελούν τους πιο πολυσύχναστους άξονες της περιοχής. Εμπορικούς δρόμους με έντονο όμως το πρόβλημα των κλειστών χώρων αποτελούν οι Μπαλόγλου-Αμπελόνων και Διδασκάλης Βασιλικής Παπαθανασίου.

Πέρα από τις προαναφερθείσες χρήσεις, υπάρχουν και ορισμένοι σύλλογοι, χονδρεμπόριο καθώς και αποθήκες [εικ. 5].

39

40

ισόγεια

Υπόμνημα Χάρτη Ισόγειας Κατάστασης Ισόγεια Κατοικία Πυλωτή Εμπόριο Ανενεργός Χώρος Δημόσια Κτήρια

41

Εικόνα 7

Εικόνα 8

Εικόνα 9

Εικόνα 10

Εικόνα 11

Εικόνα 12

42

ισόγεια

Εικόνα 13

Κατάσταση ισογείων

Η περιοχή χαρακτηρίζεται απο την ισόγεια κατοίκηση. Οι πολυκατοικίες σχηματίζουν συμπαγείς όγκους από το ισόγειο. Σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις εντοπίζεται pilotis. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει pilotis ή μαγαζί στο ισόγειο [εικ.

9,10], διακρίνονται οι εξής περιπτώσεις: ημιυπόγεια κατοικία [εικ. 11, 12] ισόγεια κατοικία [εικ. 10] ημιυπόγειο μαγαζί με κατοικία σε ημιόροφο [εικ.

14]

Εικόνα 14

Στις εργατικές κατοικίες τα ισόγεια εκτονώνονται στις διαμορφωμένες από τους κατοίκους αυλές [εικ. 10]. Υπάρχει διάλογος ανάμεσα στο ‘μέσα’ και στο ‘έξω’. Αντίθετα, στις πολυκατοικίες οι κάτοικοι προσπαθούν να διαφυλάξουν τα σπίτια τους από το ‘έξω’ χρησιμοποιώντας κιγκλιδώματα και σιδεριές [εικ. 8, 9, 11, 24, 13, 14,] είτε στα παράθυρα είτε στα μπαλκόνια που είναι εύκολα προσβάσιμα από τη στάθμη του εδάφους.

43

44

αδόμητος

Υπόμνημα Χάρτη Κατηγοριοποίησης Αδόμητου Χώρου Ελεύθερος χώρος εργατικών κατοικιών Παιδικές χαρές Πάρκα Προαύλια Σχολείων Αθλητικές εγκαταστάσεις Αρχαιολογικός χώρος Προσβάσιμοι ακάλυπτοι Περίβολος εκκλησίας Ελεύθερος χώρος Κέντρου Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών Δημοτικός χώρος στάθμευσης

45

Εικόνα 15

Εικόνα 16

Εικόνα 17

Εικόνα 18

Εικόνα 19

Εικόνα 20

Εικόνα 21

Εικόνα 22

46

αδόμητος

Φυσιογνωμία ελεύθερου χώρου

Εικόνα 23

Εικόνα 24

Ως προς τον αδόμητο χώρο, η περιοχή παρουσιάζει έντονες αντιθέσεις. Στην περιοχή των εργατικών κατοικιών o ελεύθερος χώρος επικρατεί του δομημένου. Διαδρομές ορίζουν χώρους πρασίνου και χώρους στάσης που δημιουργούν ‘εσωτερικές’ πλατείες, προσφέροντας ανάσα στο αστικό τοπίο της περιοχής. Στην περιοχή της Ξηροκρήνης ο αδόμητος χώρος εκλείπει. Εντοπίζεται σημειακά, στις αυλές των σχολείων, σε παιδικές χαρές [εικ. 17], πάρκα [εικ. 15] και αθλητικές εγκαταστάσεις, τα οποία όμως είναι περιορισμένα.

Χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής αποτελεί η χρήση ‘εσωτερικών’ δρόμων [εικ. 1822] σε ορισμένα οικοδομικά τετράγωνα με σκοπό να βρεθεί εντός των τετραγώνων δημόσιος χώρος. Αυτοί οι χώροι είναι διαμορφωμένοι με πεζοδρομημένους δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, παγκάκια, χώρους στάθμευσης, παγκάκια.

Η έλλειψη ελεύθερου χώρου δίνει την ώθηση για αναζήτησή του και στους ακάλυπτους της περιοχής [εικ. 23-24], που σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους και δείχνουν μια πρώτη οργάνωση και ενεργοποίηση του χώρου.

Υπάρχει παράλληλα στην συμβολή Δραγουμάνου Λαγκαδά, ελεύθερος χώρος ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από την 9η Εφορία Αρχαιοτήτων ως αρχαιολογικός χώρος [εικ. 16] χωρίς όμως να προβλέπονται στο άμεσο μέλλον ανασκαφές.

47

48

οδικό

Υπόμνημα Χάρτη Υφιστάμενου Οδικού Δικτύου Οδικές αρτηρίες υπερτοπικής σημασίας Κεντρικές αρτηρίες Συλλεκτήριες αρτηρίες Τοπικό οδικό δίκτυο Πεζόδρομοι Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας

49

50

ανακεφαλαίωση

Υπόμνημα Χάρτη Αναγνώρισης Δημόσιος άξονας Περιφράξεις Αδόμητοι χώροι Υπαίθριος χώρος εργατικών κατοικιών Ακάλυπτοι προσβάσιμοι χώροι Αρχαιολογικός χώρος προς εκσκαφή Πάρκα Παιδικές χαρές Πεζοδρομήσεις Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας Κτήρια χωρίς χρήσης

51

1

2

3

4

5

6

7

8

52

Εντοπισμός Σημείων Ενδιαφέροντος Αναζήτηση δημόσιου χώρου από τους ίδιους τους κατοίκους Προβληματική ισόγεια κατοικία προσπάθεια διαφύλαξής της από τους κατοίκους Έλλειψη ελεύθερου χώρου στην περιοχή της Ξηροκρήνης κυριαρχεί ο δομημένος χώρος Οικοδομικά τετράγωνα οργανωμένα στο εσωτερικό τους στροφή προς τα ‘μέσα’, τα ‘πίσω’ Εύκολες προσβάσεις σε ακάλυπτους χώρους Δρόμοι χωρίς ιδιαίτερη κυκλοφορία, παρά μόνο για τους κατοίκους Ρυμοτομία που επιτρέπει την δημιουργία σύνθετων οικοδομικών τετραγώνων 53

54

γενική πρόταση

Υπόμνημα Χάρτη Προτάσεων Επεμβάσεις για ενίσχυση δημόσιου χαρακτήρα Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών Δίκτυο δρόμων ήπιας κυκλοφορίας Δίκτυο πεζοδρόμων Αξιοποίηση ακαλύπτων Εκσκαφή αρχαιολογικού χώρου Συνδέσεις με ελεύθερους χώρους εργατικών κατοικιών Συνδέσεις με ελεύθερους χώρους ευρύτερης περιοχής Συγκοινωνιακή ρύθμιση Ο.Α.Σ.Θ. Πεζοδρομημένες πορείες Οδικές αρτηρίες υπερτοπικής σγμασίας Κεντρικές αρτηρίες Συλλεκτήριες αρτηρίες Τοπικό οδικό δίκτυο (πρωτεύον) Τοπικό οδικό δίκτυο (δευτερεύον)

55

χρονικό βάθος

Α’ ΦΑΣΗ Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις Απαραίτητες αλλαγές οδικού δικτύου που προκύπτουν από τους νέους δημόσιους χώρους Ενίσχυση του υπάρχοντα δημόσιου άξονα Μεταστέγαση του Κέντρου Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών Απαραίτητες συγκοινωνιακές ρυθμίσεις ΟΑΣΘ

57

Β’ ΦΑΣΗ Επεμβάσεις στις εργατικές κατοικίες Συνδέσεις με δημόσιο άξονα Απαραίτητες διαπλατύνσεις πεζοδρομίων

58

Γ’ ΦΑΣΗ Δημιουργία σύνθετων οικοδομικών τετραγώνων Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας [πλακοστρωμένος δρόμος, χώροι στάθμευσης, στάσης, πράσινο] ‘Ενεργοποίηση’ ακάλυπτων χώρων

59

Δ’ ΦΑΣΗ Ανασκαφή αρχαιολογικού χώρου ‘Αρχαιολογικό’ πάρκο Σύνδεση άξονα με το πάρκο

60

Β.

ΕΠΑΝΑΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΞΟΝΑ

61

62

άξονας

Στην περιοχή της Ξηροκρήνης εντοπίζεται γραμμικός άξονας σχήματος Τ που συγκεντρώνει τους δημόσιους χώρους της περιοχής. Είναι διαμήκης και εκτείνεται από την οδό Λαγκαδά μέχρι τον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό. Λειτουργεί ως σύνδεση της περιοχής της Ξηροκρήνης και των εργατικών κατοικιών Πύλης Αξιού καθώς μέσω του άξονα ενώνονται δυο γειτονιές που χαρακτηρίζονται από απομόνωση και μοιάζουν ανεξάρτητες.

Εξυπηρετεί τη γειτονιά καθώς έχει εκπαιδευτικές χρήσεις, συγκεντρώνοντας την πλειοψηφεία των σχολείων [πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθώς και παιδικούς, βρεφονηπιακούς σταθμούς και νηπιαγωγεία], αθλητικούς χώρους, εκκλησιαστικούς χώρους, πάρκο και παιδική χαρά. Χαρακτηριστικό του άξονα αποτελεί το Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών, που δεν απευθύνεται στους κατοίκους της περιοχής αλλά σε συγκεκριμένο κοινωνικό σύνολο που μπορεί να προέρχεται από οποιοδήποτε σημείο της πόλης.

Ο άξονας χαρακτηρίζεται από απομόνωση, που όπως προαναφέρθηκε εντοπίζεται και στην ευρύτερη περιοχή. Η απομόνωση του δημόσιου χώρου προέρχεται κυρίως από τις περιφράξεις που τον καθιστούν μη προσβάσιμο και απροσπέλαστο. Οι περιφράξεις και τα κάγκελα λειτουργούν ως αυστηρό όριο που διαχωρίζουν τις δημόσιες χρήσεις από τον ευρύτερο χώρο.

63

Επεξήγηση Πρότασης Ζητούμενο στον σχεδιασμό της Α’ φάσης ήταν η ενοποίηση του άξονα και το άνοιγμά του προς τον υπόλοιπο χώρο της γειτονιάς. Οι δυο κύριοι παράγοντες που έπρεπε να διευθετηθούν για τον γενικότερο σχεδιασμό ήταν ο τρόπος που θα ‘άνοιγαν’ τα σχολεία, καθώς και το τι θα γινόταν με το Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών. Αυτοί ήταν και οι πιο κλειστοί από την φύση τους χώροι, καθώς οι υπόλοιποι επιδέχονταν ευκολότερα αλλαγές στον σχεδιασμό τους. Σχολεία Καθώς η χρήση του σχολείου φέρει μαζί της κάποια στοιχεία προστασίας για τα παιδιά και με δεδομένο το υφιστάμενο εκπαιδευτικό σύστημα και τηνλειτουργία του στον ελλαδικό χώρο κρίθηκε απαραίτητο να διατηρηθεί η προστασία που παρέχεται, με διαφορετικό όμως τρόπο. Ενώ αρχική σκέψη ήταν το γκρέμισμα των φραχτών που δίνουν στα σχολεία την αίσθηση της φυλακής, σε δεύτερη ανάγνωση κρίθηκε τελικά σκόπιμο να γίνει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση σχεδιασμού, καθώς η δημιουργία ενός πραγματικά ανοιχτού χώρου δεν θα μπορούσε να επιβιώσει και να λειτουργήσει στα πλαίσια της υπάρχουσας κοινωνίας. Έτσι για να μπορέσει το σχολείο να λειτουργεί με μη αποτρεπτικό τρόπο για τα παιδιά αλλά και για να ανοίξει προς το σύνολο της κοινωνίας [τις περιόδους που δεν λειτουργεί με το κανονικό του ωράριο, είτε ως πλατεία, είτε ως χώρος συνελεύσεων γειτονιάς, είτε με εκπαιδευτικά προγράμματα] κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία ενδιάμεσων χώρων, «κατωφλιών». Τα κατώφλια αυτά αποτελούν δημόσιους χώρους που επιτρέπουν το πέρασμα από τον ευρύτερο δημόσιο χώρο στον προαύλιο χώρο των σχολείων, και σκοπό έχουν να αντικαταστήσουν τις περιφράξεις. Η περίφραξη εξακολουθεί να υφίσταται όπου κρίνεται αναγκαίο, όμως μπορεί να λάβει άλλες σχεδιαστικές μορφές, πιο φιλικές προς τους χρήστες. Οι νέοι χώροι-«κατώφλια» λειτουργούν ως πλατείες και αποτελούν τα ενοποιητικά στοιχεία των διάφορων υπάρχοντων αυτοαναφορικών κτηρίων με στόχο τη ζητούμενη ενοποίση του άξονα. Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών Η ύπαρξη μιας χρήσης τόσο ευαίσθητης στην καρδιά του θέματος δημιούργησε διλήμματα ως προς τον τρόπο σχεδιασμού. Το Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών στεγάζει γυναίκες με τα παιδιά τους, που έχουν καταφύγει στην πρόνοια, όντας θύματα ενδοοικογενειακής βίας και βρίσκονται στον χώρο ανώνυμα, ενώ δεν μπορεί κάποιος να μπει ελεύθερα στον χώρο αυτό. Το δίλημμα βρισκόταν στο αν θα έπρεπε να ενσωματωθεί ή όχι στον δημόσιο χώρο της περιοχής η χρήση αυτή. Τελικά κρίθηκε σωστό ο σχεδιασμός να προσπαθήσει να τις ενσωματώσει στον ευρύτερο χώρο κατοικίας της Ξηροκρήνης, ανάμεσα στους υπόλοιπους κατοίκους, ώστε τελικά να βοηθήσει η ίδια η θέση του κτηρίου στην ομαλότερη ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο, καθώς η ύπαρξή του στον σημερινό του χώρο μπορεί να οδηγεί και στη στοχοποίηση των θυμάτων.

64

Προβληματισμοί

Ως προς τον δημόσιο χώρο

ανοιχτός ή κλειστός; μπορώ να τον οικειοποιηθώ; έχω προσβαση;

Ως προς την ύπαρξη ορίων

Διαπερατά ή απροσπέλαστα; Όρια ή σύνορα; κλειστές κοινωνίες ή ανοιχτές;

65

66

67

68

69

70

εκτροπή δρόμου Η δυσκολία πρόσβασης στους δημόσιους χώρους του άξονα καθώς και η έντονη γραμμικότητα των περιφράξεων που τον χαρακτηρίζει, οδήγησε στην αναζήτηση χώρων που θα μπορούσαν να ανατρέψουν την αυστηρή γραμμικότητα. Ο ελεύθερος χώρος των εργατικών κατοικιών λειτούργησε καθοριστικά στην εύρεση αυτών των χώρων και αποφασίστηκε η εκτροπή της οδού Γαλανάκη, ώστε να δωθούν κάποιοι επιπλέον χώροι και να ενισχυθεί ο άξονας. Η αλλαγή του δρόμου καθώς και η πεζοδρόμηση της οδού Παπαθανασίου έχει ως στόχο την συνεκτικότητα του άξονα, όπου όμως η γραμμικότητα κατέχει πλέον δεύτερη θέση και επιτρέπει τον σχεδιασμό πλατειών και ελεύθερων χώρων που βρίσκονται σε διάλογο και δεν διαδέχονται ο ένας τον άλλο.

71

72

νέο οδικό

Υπόμνημα Χάρτη Αλλαγής Οδικού Δικτύου Οδικές αρτηρίες υπερτοπικής σημασίας Κεντρικές αρτηρίες Συλλεκτήριες αρτηρίες Τοπικό οδικό δίκτυο Πεζόδρομοι Δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας

73

Γ.

ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

75

προαύλιος χώρος νηπιαγωγείου

προαύλιος χώρος δημοτικού σχολείου

προαύλιος χώρος γυμνασίου-λυκείου

προαύλιος χώρος νηπιαγωγείου

πλατείες ΄κατώφλια’ λειτουργούν ως μεταβατικοί χώροι ανάμεσα στα σχολεία και τις δημόσιες λειτουργίες κεντρική πλατεία θέματος καφενείο, χώρος και στέγαστρο για συνέχεια παζαριού [το παζάρι βρίσκεται μέσα στην περιοχή κατοικίας] διαδρομή σύνδεσης ‘αθλητική’ πλατεία [γήπεδο 5x5, γήπεδο μπάσκετ, κτίσμα αποδυτηρίων και βοηθητικών χώρων, κυλικείο] 76

ανοιχτός δημόσιος χώρος

παιδική χαρά

η περιοχή όταν λειτουργούν τα σχολεία η περιοχή όταν τα σχολεία είναι κλειστά αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, υπαίθριο αμφιθέατρο

δημοτική βιβλιοθήκη

παιδική χαρά

δημοτικό γήπεδο μπάσκετ

77

78

79

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ Κλίμακα 1:500

80

ΚΑΤΟΨΗ ΣΤΑΘΜΗΣ +20.50 Κλίμακα 1:200

82

83

Δ.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ

85

90

πρώτες σκέψεις

91

92

γενικές απόψεις

93

94

95

96

97

98

99

πλατεία// πωλητήρια//

101

104

105

106

107

εκπαιδευτικά προγράμματα// νηπιαγωγείο// απασχόληση παιδιών//

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

αίθουσα πολλαπλών χρήσεων// υπαίθριο αμφιθέατρο-κινηματογράφος

127

128

129

130

131

132

133