Mare 16 (38)

22 januari 2015 38ste Jaargang • nr. 16

‘De meeste vrouwen gieren om ons’ Pagina 11

Tweehonderd jaar stufi: die bezuiniging uit 1843 was pas echt drastisch

Hoe duurzaam zijn die tilapiafilets uit het vriesvak eigenlijk?

Je bent plantaardiger dan je denkt, aldus filosoof Wouter Oudemans

Pagina 3

Pagina 7

Pagina 9

De Leidse hoogleraar politicologie en PvdA-senator Ruud Koole feliciteert onderwijsminister Jet Bussemaker na afloop van de stemming in de Eerste Kamer.

Foto Taco van der Eb

Tevergeefs hopen op tegenstemmers Maar het leenstelsel kwam toch door de Eerste Kamer Dinsdag stemde de Eerste Kamer in met het leenstelsel. Mare volgde de Leidse hoofdrolspelers. ‘Het gaat om talenten, niet om centen.’

DOOR VINCENT BONGERS Na een marathondebat over het leenstelsel loopt Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol (VVD) de lijst van senatoren af. In de zaal klinkt er na elke naam een ‘ja’ of een ‘nee’. Op de volle publieke tribune worden de studenten steeds een beetje bleker.

De teleurstelling is van hun gezicht af te lezen.

‘Koole’, leest Broekers-Knol voor.

‘Ja’, zegt de Leidse hoogleraar politicologie en PvdA-senator Ruud Koole.

Het laatste beetje hoop op behoud van de basisbeurs is daarmee vervlogen. Het leenstelsel haalt het met 36 stemmen voor en 29 tegen.

Meteen na de stemming stromen de Kamerleden naar onderwijsminister Bussemaker toe om haar te feliciteren.

Het is dinsdagavond kwart voor twaalf en de studenten weten al een tijdje dat de missie kansloos is.

PvdA-woordvoerder Esther-Mirjam Sent had eigenlijk een minuut of twintig eerder al het laatste beetje spanning uit het debat weggenomen door te verklappen dat ‘de hele

fractie het voorstel steunt’.

Vijftien uur eerder. Het Binnenhof is vrijwel leeg. Demonstrerende studenten zijn er niet. Tom Hoven, voorzitter van studentenvakbond LSVb, staat bij de ingang van de Eerste Kamer. ‘De kans is groot dat ik morgen een flinke kater heb. Dat kan zijn omdat we een overwinning hebben gevierd of juist een nederlaag hebben weggedronken.’

Hoven verwacht een spectaculair debat. ‘Het is een controversieel voorstel, dat vinden ook veel senatoren. We hebben drie dissidenten nodig, dan redt het leenstelsel het niet. We hopen op PvdA-senatoren Adri Duivesteijn, Guusje ter Horst en uiteraard Ruud Koole. Hij heeft al de nodige kritiek geleverd op het leenstelsel. Je voelt de spanning bij de Kamerleden. Ik hoop dat alle senatoren onafhankelijk hun afweging maken en zich niet laten leiden door fractiediscipline.’

VVD-senator Jan Anthonie Bruijn is hoogleraar immunopathologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij wandelt een uur voor aanvang door de vergaderzaal waar hij straks namens zijn fractie het woord zal voeren. Hij wacht nog even met de verspreiding van de tekst die hij in de eerste termijn gaat uitspreken. ‘Ik wil mijn collega’s wel een beetje kunnen verrassen. Daar-

naast wil je altijd nog een beetje ruimte laten voor improvisatie en niet teveel van tevoren weggeven.

Anders gaat de pers er mee aan de haal. Dit debat moet in de Senaat gevoerd worden en niet op straat.’

Bruijn is voorstander van het studievoorschot. ‘Vrijwel iedereen, van links tot rechts, wil investeren in het hoger onderwijs. Dan kun je maar aan een paar knoppen draaien. De belastingbetaler blijft het grootste deel van de studiekosten betalen.

Dat studenten ook een deel bijdragen is niet meer dan reëel. Zij zijn de hoogst opgeleiden in hun generatie en verdienen meer als ze gaan werken. De oppositie biedt geen reële alternatieven.’ Bruijn heeft nog wel ‘kritische vragen’ aan de minister.

‘Wij willen dat ze toezegt dat docenten en studenten een grote rol spelen in waar het geld voor kwaliteitsverbetering naartoe gaat en dat ze heel scherp de effecten van het leenstelsel in de gaten houdt. En uiterst belangrijk: iedereen die wil, moet kunnen studeren.’

Broekers-Knol was jarenlang directeur van Moot Court, een afdeling van de Leidse rechtenfaculteit waar studenten leren pleiten. ‘Ik heb er nu nog een nul-urenaanstelling’, zegt ze in haar werkkamer. Hoe ervaart ze de debatten in de senaat? ‘Het niveau is hoog.

En nee, ik noem geen namen. Ik heb bewondering voor leden die een kort, bondig en helder betoog houden. Er zijn geen enge mompelaars in de Kamer. Geen leden die beginnen met een luid: “Minister.

Ik vind…..” waarna hun betoog vervolgens als een nachtkaars uitgaat.’

Over het leenstelsel: ‘Ik stem wel, maar in mijn rol als voorzitter past het niet om inhoudelijk in te gaan op wetsvoorstellen.’

Bussemaker is inmiddels gearriveerd en babbelt wat met partijgenoot Koole, die onlangs door zijn partij op een onverkiesbare plaats werd gezet voor de kandidatenlijst van de Eerste Kamer. De studentenorganisaties hopen dan ook op een deels door rancune ingegeven tegenstem. Alle aanwezige journalisten proberen hem tijdens een schorsing te strikken. Tevergeefs.

Op de gang richting de Kamer geeft hij toch een korte reactie aan Mare. ‘Ik hou de media even op afstand en concentreer me op het debat’, zegt Koole. ‘Onlangs werd er een quote aan mij toegeschreven die echt niet uit mijn mond is gekomen.

Ik heb gezegd dat ik mijn standpunt zou innemen na het debat en dat werd dan gemeld als: Koole dreigt tegen te stemmen. Gelijk ontplofte mijn mailbox, toen besloot ik voorlopig niet te reageren. Ik richt me

Toch nog stufi?

Gratis koffie door Neem de sluiproute! einde van chipknip

Bijklussende profs zijn geen probleem

Opinie: Leiden moet terug naar de basis

Leidse derdejaars geneeskunde, biomedische wetenschappen en wiskunde en natuurwetenschappen kunnen toch nog basisbeurs krijgen.

Omdat de chipknipautomaten bij Sociale Wetenschappen, W&N, Rechten, en de UB niet op tijd zijn vervangen is de koffie er momenteel gratis.

Onderwijsminister Bussemaker heeft geen probleem met het vele nevenwerk van hoogleraren, zolang ze maar ‘onpartijdig’ en ‘onafhankelijk’ blijven.

De Leidse universiteit moet geen hippe onderzoeksthema’s verzinnen, vindt Herman Overkleeft, maar doen waar ze goed in is: fundamenteel onderzoek.

Pagina 4

Pagina 4

Pagina 6

Pagina 5

dan ook nu eerst op wat de minister en mijn collega’s in de Kamer te zeggen hebben over dit voorstel.’

‘Het is onzin dat ik uit rancune ergens tegen zou stemmen’, zal hij een dag later aan de telefoon verklaren.

‘Zo zit ik helemaal niet in elkaar.

Het gedoe rond de kandidatenlijst heeft helemaal geen rol gespeeld in de besluitvorming. Ik vind nog steeds niet alles fantastisch aan de wet maar gisteren zijn twee erg belangrijke zaken aangepast.

‘Ik heb vorige week op mijn werkkamer in Leiden anderhalf uur gesproken met de minister over het voorstel. Ik heb haar toen uitgelegd dat ik de toegankelijkheid van het hoger onderwijs heel belangrijk vind. Kinderen met een dunne portemonnee moeten ook kunnen studeren. Als er voorgerekend wordt dat er jaarlijks 2700 jongeren niet gaan studeren als het stelsel er komt, kun je daar niet zomaar overheen walsen. De minister heeft toegezegd dat er heel intensief gespeurd wordt naar mensen die om financiële redenen niet gaan studeren. Zij moeten hulp krijgen. Vaak weten kinderen en ouders ook niet welke mogelijkheden er allemaal zijn. Het gaat om talenten, niet om centen.’ > Verder lezen op pagina 5

Bandirah Pagina 12

2 Mare · 22 januari 2015 Geen commentaar

Modelmuizen Door Bart Braun De zelfverklaarde dierenvrienden van Leiden zijn boos.

Colofon

Redactie-adres Pieterskerkhof 6 2311 SR Leiden Telefoon 071–527 7272 Website mareonline.nl

Op het Leidse BioSciencePark zit sinds drie weken namelijk een vestiging van het Lelystadse proefdierbedrijf InnoSer. Onder leiding van PvdDraadslid Dick de Vos morren zij hardop over de ‘vivisectie’ binnen de gemeentegrenzen. ‘Vrijwilligers van Animal Rights halen op de Leidse zaterdagsmarkt met gemak duizend handtekeningen voor hun petitie tegen dierproeven’, schept De Vos op in het Leidsch Dagblad.

Ja, dank je de koekoek. Moet je eens zien hoeveel handtekeningen het KWF of de hartstichting krijgen, als ze gaan vragen of u ook vindt dat nieuwe medicijnen zo goed en zo veilig mogelijk moeten zijn. Of de stelling dat voedselfabrikanten geen eten mogen verkopen waarvan onbekend is of het misschien kankerverwekkend is. Bijna niemand gaat letterlijk de straat op vóór dierproeven, maar we plukken er maar al te graag de vruchten van. De Vos is overtuigd veganist, en van hem kun je dus nog zeggen dat hij leeft naar zijn eigen woorden. Dat geldt echter zeker niet voor zijn duizend handtekenaars.

De dierproeven in kwestie dienen prijzenswaardige doelen: vooral het testen van aspirant-medicijnen uit het BioSciencePark . Die proeven vinden al jaren plaats in Leiden, in precies hetzelfde gebouw waar InnoSer sinds kort zit. Alleen gebeurde dat eerst onder de vlag van TNO. Het ‘Horrorhotel voor dieren’ zoals De Vos het noemt, werd niet ineens tijdens de kerstvakantie uit de grond gestampt, het krijgt alleen een professionelere eigenaar.

Omgekeerd schiet geen proefdier er iets mee op als dankzij de protesten zo’n centrum verhuist van Leiden naar Utrecht, en raakt Leiden er wel werkgelegenheid en onderzoekscapaciteit mee kwijt.

Als het dieronderzoek zich verplaatst naar landen met een minder strenge wetgeving, zijn de proefdieren zelfs nog slechter af. Sterker nog: hoe meer proefdieronderzoek er gecentraliseerd wordt bij bedrijven als InnoSer, hoe kleiner het fokoverschot waar De Vos zo van gruwt.

De alternatieven voor dierproeven zijn nog ver weg, hoe graag dierenvrienden dat ook anders zouden zien. Het is echt niet zo dat wetenschappers liever peperdure muizen ombrengen dan met een handzame celkweek of computermodel aan de slag te gaan. Waar dat kan, gebeurt het, maar wie denkt dat dierproeven nu al te vervangen zijn, heeft een schrikbarend onbegrip van hoe complex een dier eigenlijk is.

Dat blijft echter niet eeuwig zo. Door het samenvoegen van stamcelonderzoek, genetica, big data en andere technieken zal de komende tien, twintig jaar steeds meer proefdieronderzoek veranderen in modelonderzoek. Eén van de plekken in Nederland waar ze goed zijn in zulke technieken? Het BioSciencePark in Leiden. Het zou zomaar kunnen dat InnoSer vooral hier wil zitten omdat ze hun ogen op de toekomst houden. Als hun muizen ooit echt overbodig zijn, zullen ze die met plezier cadeau doen aan de duizend mensen die hun handtekening zetten.

E-mail redactie@mare.leidenuniv.nl

De redactie is op vrijdag gesloten.

Oplage circa 15.000 Hoofdredactie

Column

Frank Provoost frank.provoost@mare.leidenuniv.nl Redactie

Vincent Bongers vbongers@mare.leidenuniv.nl Bart Braun bbraun@mare.leidenuniv.nl Petra Meijer p.meijer@mare.leidenuniv.nl Marleen van Wesel h.g.van.wesel@mare.leidenuniv.nl Veerle van der Gracht (stagiaire) vgrachtmare@gmail.com

Amerika’s kleinste circusdwergje

Medewerkers

Talitha Dehaene • Tim Meijer • Esha Metiary • Marc van Oostendorp • Benjamin Sprecher Fotografie Taco van der Eb • Marc de Haan Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nl Basisontwerp Roeland Segaar, Zabriski Communicatie Art direction en vormgeving M-space Drukwerk Rodi Rotatiedruk, Broek op Langedijk Advertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45 Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • Prof. dr. F. Israel (vicevoorzitter) • drs. B. Funnekotter • J. Daemen • S. Grootveld • mr. F.E. Jensma • M. Kuipers• dr. S.J. van der Linde • prof. dr. N.J. Schrijver • dr. J.P. Vollaard • F. Vermeeren • C. van der Woude Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op bankrekening 1032.57.950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200900100) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar redactie@mare.leidenuniv.nl. Studenten betalen €25.

Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden.

Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel.

Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272.

Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

ISSN 0166-3690

Crystal is, zoals haar vrienden het zeggen, ‘America’s smallest performing circus midget’. Ze staat een paar meter van mij vandaan, op een parkeerplaats ergens in Dubai.

‘Hey Benjamin. We’re gonna party! Yeah, put that in your column, BITCH!’ Normaal werkt Crystal in Las Vegas, waar ze voor duizend dollar burleske stripshows geeft bij vrijgezellenfeestjes. Met een groepje showgirls overwintert ze in Dubai, omdat er in de rest van de wereld tussen ruwweg Halloween en Valentijnsdag niet veel te verdienen valt.

Maar in Dubai rolt er altijd geld. En hoe. Een enigszins willekeurige impressie van mijn eerste acht uur hier.

Uur 1, 2 en 3: in de rij voor paspoort controle, in de file om de stad in te komen, douchen en een nieuwe outfit aangemeten krijgen. (‘Benji, you dress like a nerd.’)

Uur 4: we lopen Club Cavalli binnen. Kroonluchters, twee meter lange geblondeerde hoeren en tafels. Vergeleken met een club in Nederland vallen vooral de tafels op.

Iedereen die iets betekent, heeft een tafel. Met bijbehorende bottle service natuurlijk. Het zal allemaal peperduur zijn geweest, maar gelukkig kennen mijn vrienden de locals. De sponsorende Arabier zelf zal overigens nooit komen opdagen.

Uur 5: er staat een jongetje voor me, jaartje of achttien hoogstens. Vlassig snorretje, brilletje, in een pak van vijfduizend dollar dat waarschijnlijk door zijn moeder is uitgekozen. Hij kijkt enigszins verwonderd om zich heen, naar de extreem mooie meisjes die om hem heen zweven.

Hij heeft duidelijk geen idee wat hij met ze aan moet. Een beetje zoals ik vroeger was, behalve dat die ongemakkelijke tienerperiode toch andere proporties aanneemt als je oneindig veel geld en Russische hoeren hebt.

Uur 6: Ik wil wanhopig graag met Crystal dansen. Maar Crystal denkt daar anders over. Ik probeer haar naar de dansvloer te trekken. Ze klampt zich vast aan iemands been. Ik vergeet even dat Amerika’s kleinste circusdwergje ook Amerika’s lichtste circusdwergje is, en een paar secon-

den lang hangt ze tussen ons in voordat ik bedenk dat dit waarschijnlijk een teken is dat ik het op moet geven.

Uur 7: Ik sta met een uitermate vriendelijk meisje in een glitterjurk te praten (‘I’m in the entertainment business’).

Ik hou een heel verhaal – zoals alleen dronken promovendi dat kunnen – over hoe ik aan een universiteit werk, de wereld probeer te redden en het liefst elke avond met mijn kat in bed lig. Terwijl ze vakkundig aan haar non-alcoholische cocktail nipt, kijkt ze met een schuin oog over mijn schouder naar de chaotische taferelen aan mijn tafel: ‘I know you know I’m not actually a business woman, but you should know that I know you are even more full of shit than me.’

Op dit punt zou ik willen opmerken dat alles in deze column waargebeurd is.

Uur 8: De afterparty is in de villa van John, een van oorsprong Libanese professioneel skater die voor Red Bull werkt. Hij heeft er net een skateramp en een zwembad laten bouwen. Een groepje graffiti-artiesten neemt de buitenmuur onder handen. Het is zijn vierde villa in evenzoveel jaren. Hij wordt regelmatig door de politie ontruimd; het is verboden om ongetrouwd een villa te bezitten.

John – uitermate goed bekend met de prijslijst van hoeren – vertelt dat, hoewel de besten per avond net zo veel verdienen als ik in een jaar, de meesten echt geen fantastisch leven hebben. Net zo min als driekwart van de andere mensen die je in Dubai tegenkomt. ‘There are all of these people here that will do anything because there is nothing for them in their own countries.’ Een van de meisjes, kaal en helemaal onder getatoeëerd, mengt zich in het gesprek: ‘But the biggest problem with Dubai is the club scene. It’s pretty boring.’

Mijn circusvriendjes zijn duidelijk nog nooit in Leiden geweest.

Benjamin Sprecher is promovendus bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden

22 januari 2015 · Mare 3 Achtergrond

Zo ging het de vorige 200 jaar De politieke geschiedenis van de studiefinanciering Een dag nadat het leenstelsel door de Eerste Kamer werd geloodst, promoveerde Pieter Slaman op de geschiedenis van de studiefinanciering. ‘De minister van Onderwijs krijgt vaak de schuld, terwijl die van Financiën gniffelend aan de storm ontsnapt.’

‘De invoering van de basisbeurs in 1986 wordt overschat’, zegt historicus Pieter Slaman (28). En de verandering naar een leenstelsel noemt hij ‘relatief ’.

Gisteren promoveerde hij op de politieke geschiedenis van de studiefinanciering in Nederland. De tweehonderd jaar die voorafgingen aan het besluit dat eergisteren in de Eerste Kamer genomen werd dus. ‘Een bizar toeval’, benadrukt hij. Als hij echt zo goed kon voorspellen, had hij een andere carrière overwogen.

De basisbeurs en het leenstelsel vallen volgens Slaman ‘niet in de categorie 1919/1953’, toen de studiefinanciering nog veel ingrijpender veranderde. ‘In november 1918 was de Eerste Wereldoorlog uitgewoed.

Europa lag plat en op verschillende plaatsen ontstonden socialistische opstanden. Nú weten we dat het in Nederland zover niet kwam, maar krantenlezers die zagen wat er in het buitenland gebeurde, vreesden daar wel voor. Er werd al gestaakt in Rotterdam en er was oproer in een legerkamp op de Veluwe. De sociale kwestie, in het kort: de strijd van de arbeiders, was al decennia aan de gang, maar nu trof de regering maatregelen. De 48-urige werkweek, vrouwenkiesrecht én een beurzenstelsel.’

Dat studiebeurzen werden ingezet om de omstandigheden van mensen te verbeteren, was een primeur. Eerder waren er al wel beurzen, maar dan vooral om talent te selecteren en om tekorten in bepaalde beroepsgroepen te verhelpen.

‘Vijf jaar later werden de beurzen alweer vervangen door een leenstelsel, want de overheidsuitgaven verdubbelden in die tijd, en de inkomsten niet.’ Dat stelsel hield stand tot 1943. ‘De Duitse bezetter ronselde dwangarbeiders onder studenten.

Die durfden hun gezicht dus niet meer te laten zien in de collegezaal.

Als stimulans werden de studieleningen weer even giften, maar onder de dreiging van deportatie had dat nauwelijks effect. Bovendien had iedereen wel wat anders aan z’n hoofd dan studeren.’

Ondanks de beurzen uit 1919 was studeren voor de Tweede Wereldoorlog nog een eliteaangelegenheid.

De omstandigheden ná de oorlog leidden echter tot een tweede grote verandering. Nederland moest Door Marleen van Wesel

Studentenprotest op 23 januari 1986 tegen de wet studiefinanciering van minister Deetman. Politie te paard slaat de betogers van het Binnenhof in Den Haag. Foto Hollandse Hoogte vlug terug opgebouwd worden, om concurrerende landen bij te benen.

‘Door de industrialisatie en de uitbreidende dienstensector konden we niet meer toe met ons beperkte aantal hogeropgeleiden. Maar vanwege de inflatie deelde iedereen in de soberheid en armoede. Zelfs degenen met wat spaargeld, die voorheen hadden kunnen studeren.’

In 1953 kwam de regering daarom met een verhoogde kinderbijslag voor ouders van studerende kinderen. Er zat nog een addertje onder het gras voor mensen die écht arm waren: ‘Het gemene was dat de bijslag alleen gold voor ouders die hun kinderen zélf konden onderhouden.’

Dat de protestgeneratie een decennium later flink tekeer ging tegen deze voorloper van de basisbeurs, had een andere reden. Die extra kinderbijslag ging namelijk naar hun ouders. ‘Zij konden het gebruiken als middel om hun kinderen in het gareel te houden. Terwijl díe net experimenteerden met

eigen, onafhankelijke levensstijlen.

Dat was een explosieve situatie. Het gebeurde ook heus wel eens dat ouders het geld in hun eigen huishoudpot staken.’

In 1986 werd het geld eindelijk verplaatst van de ouders naar de studenten. ‘Eigenlijk had dat alleen effect als je vervelende ouders had. De invoering van de basisbeurs wordt in die zin wel overschat.’

Toch kwamen er drie onderwijsministers en een staatssecretaris aan te pas voor het zover was. ‘En die vrij grote basisbeurs met een kleine aanvullende beurs was eigenlijk helemaal niet wat onderwijsminister Wim Deetman zelf wilde. De kwestie werd de hele tijd gefrustreerd door ministers van Financiën en Sociale Zaken. De basisbeurs moest van hen dezelfde denivellerende werking hebben als de extra kinderbijslag.’

Slaman betreurt het dat het gesteggel over inkomensgroepen ook in latere periodes nogal eens ten korte van onderwijskundige argu-

menten ging. ‘De discussie is vervuild. In plaats van over het onderwijs, of desnoods over het verwachte inkomen, gaat het telkens over het inkomen van de ouders. Zo kwam men niet toe aan andere belangrijke problemen waarvoor de studiefinanciering een oplossing kon bieden.’

‘Het punt is: er is een informele rangorde tussen de ministeries. Algemene Zaken, Sociale Zaken, Financiën en Economische Zaken bepalen grofweg hoe het geld besteed wordt. De minister van Onderwijs krijgt vaak de schuld, maar studenten zouden van mij wat beter mogen kijken naar wat er in de rest van het kabinet gebeurt.’

Of hij met zijn proefschrift wil opkomen voor de onderwijsminister?

‘Een beetje wel. Die krijgt alle kritiek over zich heen, terwijl de minister van Financiën haast gniffelend aan de storm ontsnapt.’

Door inmenging van al die verschillende beleidsterreinen zijn grote

In 1843 was het pas echt drastisch

Demonstreren is voor losers

Lokale beurzen voor theologiestudenten bestonden in de zestiende eeuw al. Koning Willem I introduceerde in 1815 voor het eerst een landelijk systeem. Slaman: ‘Voor alle universiteiten tegelijk.

Dat waren er weliswaar slechts drie, in Leiden, Groningen en Utrecht, maar toch: 12,5 procent van de studenten ontving daardoor een staatsbeurs.

Veel meer dan voorheen én veel meer dan daarna, tot na de Tweede Wereldoorlog.’

Het systeem van Willem I hield namelijk niet lang stand. Hij streefde naar een gemeenschappelijke identiteit voor zijn hele koninkrijk.

Onderwijzers, predikanten en priesters kon hij daarbij goed gebruiken. ‘Na de afsplitsing van België verloor dat plan z’n relevantie. Niet alleen

In de jaren zestig en zeventig organiseerden studenten nog demonstraties, boycotacties en bezettingen voor en tegen alles. Tijdens de laatste protesten tegen het leenstelsel, op 14 november, was slechts een hoekje van het Haagse Malieveld gevuld. ‘Het protest raakte in de jaren tachtig versnipperd, minder georganiseerd en bovendien mengden krakers en voetbalhooligans zich. Maar in de jaren negentig ging het er soms nog fel aan toe’, schetst Slaman. Tegen de OV-studentenkaart bijvoorbeeld, die in 1991 werd ingevoerd met een inperking van de basisbeurs. ‘Maar dat zijn we snel vergeten door de vrijheid die we ermee kregen. Prins Bernhard, de zoon van Prinses

verdween de grootste tegenstelling, die tussen noord en zuid. Ook de scheidingen bínnen Nederland vervaagden, door een collectieve verontwaardiging tegen de Belgen, maar ook tegen de Fransen en Engelsen die de Belgen steunden.’

Studiefinanciering is de afgelopen tweehonderd jaar telkens enorm gevoelig geweest voor bezuinigingen, maar in 1843 ging het er pas echt drastisch aan toe: bijna alle beurzen werden wegbezuinigd. Nederland stevende namelijk op een staatsbankroet af. De rest van de eeuw bleef de regering terughoudend met studiebeurzen, met uitzondering van forse lerarenbeurzen als onderdeel van de investeringen in openbaar lager onderwijs.

veranderingen zoals in 1919 en 1953 haast onmogelijk geworden. Dat we nu weer teruggaan naar een leenstelsel, kun je volgens Slaman zien als de voltooiing van het proces van 1986.

‘De basisbeurs werd steeds kleiner, kleiner en kleiner. In 1986 was het nog 7000 gulden per jaar, op een totaal benodigd budget van 11.000 gulden. Begin jaren negentig werd de studiefinanciering bevroren: er werden geen inflatiecorrecties meer toegepast.’ Wie z’n uitwonende beurs van 286 euro zou omrekenen naar guldens, komt volgens Slaman nog steeds bijna op die 7000 gulden uit, terwijl het totale benodigde budget aanzienlijk is gestegen. ‘De verandering is relatief, historisch gezien dan.

Een symbolische laatste stap. Persoonlijk ligt het natuurlijk anders.’

Pieter Slaman, Staat van de student. Tweehonderd jaar politieke geschiedenis van studiefinanciering in Nederland.

Promotie was 21 februari

Margriet, richtte met wat medestudenten zelfs een koeriersbedrijfje op met behulp van hun gratis reisrecht.’

Hoe ‘relatief’ Slaman de overgang naar het leenstelsel ook vindt: ‘Twintig jaar geleden zou je hiervoor heus nog tienduizend man op de been hebben gekregen. Misschien ligt het aan de huidige mentaliteit: demonstreren wordt geassocieerd met de hoek waarin de klappen vallen, met losers dus.’

Hij betwijfelt overigens of demonstreren zin heeft. ‘Studenten zouden eerder invloed kunnen uitoefenen via de partijgelederen of via de media. En al tijdens de kabinetsformatie: dát is het cruciale moment.’

4 Mare · 22 januari 2015 Nieuws

Zilveren Camera Mare-fotograaf Taco van der Eb is met zijn fotoserie over de burgemeester van Leiden en zedendelinquent Benno L. genomineerd voor een Zilveren Camera, de belangrijkste prijs voor fotojournalisten in Nederland. Vorig jaar ontstond er commotie toen burgemeester Henri Lenferink zich hard maakte voor het recht van voormalig zwemleraar Benno L. om in Leiden te mogen blijven wonen.

Benno L. werd veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf wegens het plegen van ontucht met minderjarige meisjes. Na vier jaar kwam hij voorwaardelijk vrij.

Buurtbewoners protesteerden tegen zijn komst. Op zondag 25 januari worden de winnaars van de Zilveren Camera – uit elke categorie wordt een foto en een fotoserie gekozen - bekendgemaakt in het Fotomuseum Den Haag.

Beurs voor hartonderzoek Moleculair bioloog Yaël Nossent ontvangt een Dekkerbeurs van 400.000 euro van de Hartstichting. Nossent onderzoekt hoe afgesloten of vernauwde bloedvaten verholpen kunnen worden door bepaalde moleculen af te remmen. De Leidse onderzoeksgroep waar zij deel van uitmaakt ontdekte eerder dat het afremmen van deze moleculen tot de groei van meer nieuwe bloedvaten leidt, en dat het hart er beter door gaat pompen. Met de beurs kan Nossent de komende twee jaar onderzoeken hoe deze moleculen precies werken en een promovendus aannemen.

De Hartstichting reikt elk jaar beurzen uit om onderzoek naar hart- en vaatproblemen te stimuleren.

Zonnekijker Een team van Leidse sterrenkundigen en instrumentmakers is bezig met een inzamelingsactie voor een nieuwe telescoop voor de Oude Sterrenwacht in de Hortus.

Het gaat om een zogeheten zonnekijker, die het oppervlakte van de zon zichtbaar moet maken op een groot scherm in het bezoekerscentrum. Voor de zonnekijker is een bedrag van bijna twintigduizend euro nodig, dat bijeen moet worden gebracht via de universitaire crowdfundingsite Steunleiden.nl.

Trainingsfaciliteit valt duurder uit De bouw van de Bio Training Facility op het Bio Science Park valt flink duurder uit. Dat meldt wethouder Robert Strijk in een brief aan de gemeenteraad. Het gebouw, waar 8 miljoen euro voor begroot was, valt zeker 490.000 euro duurder uit. De gemeente Leiden, de universiteit en het LUMC leggen elk nog eens ruim 250.000 euro extra in om de bouw af te ronden. Van dat geld wordt ook een potje van 290.000 euro gecreëerd om eventuele verdere onvoorziene kosten te dekken. In het centrum zullen laboranten die medicijnen produceren worden bijgeschoold. De bouw duurt naar verwachting tot medio 2015.

Fusie in bladenland MacMillan, de uitgever van onder meer de Nature-bladen, fuseert met de wetenschapstak van Springer. Het fusieproduct is deels eigendom van het Duitse uitgeversconcern Holtzbrinck en deels van private equity-bedrijf BC Partners. Het heeft 13,000 werknemers en een jaaromzet van anderhalf miljard. Daarmee wordt het de tweede wetenschapsuitgever ter wereld, achter het Nederlandse Elsevier. MacMillan heeft 160 titels, stukken minder dan Springer (bijna 3.000), maar vlaggenschip Nature en daaruit voortgekomen bladen als Nature Biotechnology behoren wel tot de meest geciteerde titels in de wetenschap. De wetenschaps-uitgeefbusiness staat meer en meer onder druk. Er is een overschot aan titels, er zijn steeds meer wetenschappers en overheden die alles Open Access willen hebben, en universiteiten hebben geen zin meer om de immer stijgende prijzen voor bladenpakketten te betalen.

Gratis koffie door einde chipknip Automaten niet op tijd vervangen Het afschaffen van de chipknip als betaalmethode pakt erg gunstig uit voor de Leidse student.

De koffieautomaten geven namelijk gratis consumpties. Dit geldt voor diverse faculteiten zoals Sociale Wetenschappen, Wiskunde en Natuurwetenschappen en Rechtsgeleerdheid, en ook voor studieruimtes zoals de Universiteitsbibliotheek.

Tot 1 januari was het mogelijk om met de chipknip te betalen, daarna moesten alle koffieapparaten van de Universiteit Leiden omgebouwd worden naar contactloos betalen. ‘Eind december zouden de automaten al vervangen moeten zijn, maar er waren problemen met onze leverancier’, aldus woordvoerder Caroline van Overbeeke. Ondanks dat studenten en medewerkers nog steeds met contant geld kunnen betalen, vond de Universiteit toch dat ze de koffie gratis moesten aanbieden. ‘Het is een service van ons aan de student’, vertelt Van Overbeeke.

Over het algemeen reageerden de studenten blij op de meevaller. ‘Ja het is heel fijn! Althans, totdat het op is voor die dag, en je dus alleen waterige drab kunt krijgen. Dan kan je alleen nog koffie of thee bij het door veerle van der Gracht

café kopen’, vertelt rechtenstudente Milou Neijens.

Geneeskundestudenten hebben iets minder geluk, want op het LUMC geven de koffieautomaten geen gratis consumpties. ‘De koffieautomaten waren altijd al duurder en nu staan ze ook nog eens uit’, zegt geneeskundestudente Kirsten van der Neut. LUMC-woordvoerder

Niels Pols zegt hierover: ‘Er zijn een paar automaten inderdaad buitenwerking gesteld, maar je kunt ook met je LUMC-pas betalen die je via iDEAL kan opwaarderen.’

‘De gratis koffie stopt eind januari, en het contactloos betalen is vanaf begin februari mogelijk’, laat Van Overbeeke weten.

Je kunt dan betalen door sim-

pelweg je bankpas of mobiele telefoon kort bij de betaalautomaat te houden.

Voor bedragen tot en met 25 euro heb je geen pincode nodig. Vooral de geneeskundestudenten zien uit naar het contactloos betalen. ‘Dan hoef je tenminste niet meer voor koffie het dubbele te betalen én ver te lopen’, zegt Van der Neut.

Bijklussende hoogleraren geen probleem

Minder geld voor Horizon2020

Zolang bijklussende hoogleraren de principes ‘onpartijdigheid’ en ‘onafhankelijkheid’ respecteren, heeft minister van Onderwijs Jet Bussemaker geen probleem met het vele nevenwerk van hoog­ leraren.

De bezuinigde 2,7 miljard euro gaan naar het investeringsplan van commissievoorzitter Jean Claude Juncker. Het startbedrag van dit investeringsplan zal 21 miljard euro bedragen, maar moet leiden tot een totaal aan investeringen van 315 miljard euro in de komende drie jaar.

Universiteiten maken zich zorgen over de bezuiniging en de vereniging

Dat stelt zij in antwoord op de Kamervragen van SP-lid Jasper van Dijk. Die stelde Kamervragen naar aanleiding van een artikel in De Groene Amsterdammer, waaruit bleek dat meer dan tachtig procent van de Nederlandse hoogleraren nevenwerkzaamheden uitvoert. Een derde daarvan blijft volgens het artikel onvermeld. ‘Het professoraat zelf is voor velen een bijbaan geworden naast werk voor andere organisaties, vaak in het bedrijfsleven. De agenda van de wetenschap wordt dan mede bepaald door andere partijen’, concludeerden de journalisten.

Bussemaker zegt nauwe banden tussen de universiteiten en com-

merciële en niet-commerciële maatschappelijke partijen toe te juichen, mits daar transparantie over bestaat en de Nederlandse gedragscode wetenschapsbeoefening in acht wordt genomen.

Volgens de minister blijft een deel van het nevenwerk onvermeld omdat universiteiten uitsluitend relevante nevenwerkzaamheden, en geen nevenfuncties in de privésfeer registreren. Ze erkent echter dat de registratie van nevenwerkzaamheden door bijzonder hoogleraren nog niet goed op orde is. De minister laat bovendien weten het gepast te vinden wanneer bijzonder hoogleraren met een kleine aanstelling op hun profielpagina hun hoogleraarschap als nevenfunctie benoemen.

In het door Van Dijk voorgestelde landelijk register ziet ze niets. Het is ‘een bureaucratische oplossing die niets toevoegt aan de verantwoordelijkheid van de hoogleraren en universiteiten.’ PM

Geluidslek bij Gebr. De Nobel Gebr. De Nobel, de nieuwe Leidse poptempel, is iets minder geluidsdicht dan voorzien. Vooral zware bassen dreunen via de fietsenstalling richting huizen aan de Oude Singel.

Geen klachten van bewoners, maar controlemetingen na de oplevering in december brachten dat aan het licht.

Dat staat in een brief die cultuurwethouder Robert Strijk vorige week aan de raadscommissie Werk en Midde-

len schreef. De komende weken wordt er meer onderzoek gedaan. ‘Als representatieve situatie wordt gekozen voor een dance-event, omdat dance muziek een zwaartepunt heeft in de lage tonen’, schrijft de wethouder. De hogere geluidsuitstraling komt namelijk vooral voor bij lage frequenties. De resultaten zijn overigens afhankelijk van het weer. Regen of wind kunnen de metingen dwarsbomen. MvW

De Europese Commissie gaat 2,7 miljard euro snijden uit het budget van Horizon2020, het Europese financieringsprogramma voor on­ derzoek en innovatie. Oorspron­ kelijk was er voor Horizon2020 tachtig miljard euro beschikbaar gesteld voor de periode van 2014 tot 2020.

van universiteiten VSNU trok aan de bel. Volgens VSNU-voorzitter Karl Dittrich is het ‘een onverstandige keuze om geld, bestemd voor onderzoek en innovatie, te gebruiken voor onbekende en niet gedefinieerde investeringsprojecten’. Hij verwacht niet dat de investeringsgelden van Juncker naar onderzoek en innovatie zullen gaan.

Volgens eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans hoeven de universiteiten zich geen zorgen te maken. Omdat de Nederlandse projecten van hoge kwaliteit zijn, verwacht hij dat de gelden uiteindelijk evengoed bij Nederlandse wetenschappers en instituten terecht zullen komen, liet hij weten aan ScienceGuide. PM

Doorstart Boekenzolder De Boekenzolder, die boeken weg­ geeft, ging op 1 januari wegens huisvestingsproblemen dicht. Er wordt nu hard gewerkt aan een doorstart om het burgerinitiatief boeken gooi je niet weg, die geef je door weer mogelijk te maken.

‘We zijn met een serieuze doorstart bezig, maar het is nog niet rond’, zegt voorzitter van de Boekenzolder Sjaak van Rijn. De Boekenzolder heeft twee potentiële panden op het oog, dertig actieve vrijwilligers en veel steun en sympathie vanuit de stad, maar de financiën moeten nog geregeld worden. ‘We hebben al tweederde van onze financiering van externe fondsen voor drie jaar toegekend gekregen, alleen de gemeente Leiden moet nog inspringen.’

‘De boekenzolder is een belangrijk onderdeel van de participatiesamenleving. Het is veel meer dan boeken weggeven: het ontplooit mensen, bevordert educatie en is een ont-

moetingsplaats’, vertelt Van Rijn.

‘Ooit begon een Engelse vertaler en literatuuragente met vluchtelingenorganisaties en dagopvangen van boeken te voorzien die ze over had.

Vandaag de dag proberen we laaggeletterden te helpen en mensen met lage inkomens de kans te bieden een boek te bezitten.’ De Boekenzolder gaat binnenkort in gesprek met het gemeentebestuur in de hoop dat ze de subsidie heroverwegen. ‘Het bestuur heeft alleen naar economische argumenten gekeken en is het sociale aspect vergeten. Eén boekenwinkel heeft zelfs geprotesteerd, omdat we gratis boeken weggeven’, zegt Van Rijn. Maar hij hoopt dat het bestuur het belang van de Boekenzolder inziet. ‘Je kunt je bijna niet voorstellen dat Leiden en daarbij de Leidse universiteit cultuur laten glippen.’ Eind februari of eind maart verwacht Van Rijn dat alles rond is, en de Boekenzolder weer ‘een snuffelzolder’ voor menig boekenliefhebber is. VvdG

22 januari 2015 · Mare 5 Nieuws

Bèta’s en geneesko’s, haast je!

Het leenstelsel komt er. Maar de basisbeurs is nog niet helemáál verloren. Althans: voor derdejaarsstudenten geneeskunde, biomedische wetenschappen en een aantal opleidingen binnen wiskunde en natuurwetenschappen.

Door Marleen van Wesel Hun master-

opleidingen hebben namelijk flexibele inschrijfmomenten, in tegenstelling tot veel andere studies, waar je alleen in september of februari kunt instromen. Wie vanaf september 2015 begint aan een masteropleiding, krijgt namelijk definitief te maken met het leenstelsel. Voor alle duidelijkheid: ook als je al een vierde jaar studiefinanciering hebt opgemaakt terwijl je bachelor uitliep, moet je dat straks terugbeta-

len. Wie echter uiterlijk 1 augustus al met een masteropleiding begint, behoudt nog nèt de basisbeurs. En soms is dat dus mogelijk, mits je een toestemmingsbrief hebt van de betreffende opleidingen.

Reden om de inschrijfmomenten van andere opleidingen ook even uit te breiden? ‘De Universiteit Leiden overweegt dat niet te doen, ruimere inschrijfmomenten’, zegt woordvoerder Caroline van Overbeeke.

‘Bij het Leids Universitair Medisch Centrum en Wiskunde en Natuurwetenschappen bestaat momenteel inderdaad al de mogelijkheid om je maandelijks in te schrijven.’

Dat had natuurlijk een heel ander doel: bijvoorbeeld bij co-schappen die al eerder of juist pas later dan 1 september of 1 februari beginnen.

Van Overbeeke: ‘We wijzigen in elk geval niets, hier moeten studenten het mee doen.’ Goed nieuws voor bèta- en geneeskundebachelorstudenten die even een tandje hoger schakelen? Van Overbeeke: ‘Er staat maandelijks, dat lijkt me ook voor de zomer gelden.’

‘Dat is ook mijn begrip van de zaak’, zegt wiskundeonderwijsdirecteur Bart de Smit. ‘Al weet ik niet of het ook in de zomer kan. En via Studielink kun je je sowieso alleen per september of februari inschrijven, dus een student zou wel naar Plexus moeten.’

Een telefoontje voor de zekerheid naar de front office van Plexus wijst inderdaad uit: als baliemedewerkers een student voor zich krijgen met een toestemmingsbrief,

met daarin 1 augustus als startdatum, moet die student toegelaten worden.

Sommige universiteiten wijzen hun bachelorstudenten wat actiever op deze loophole. De TU Eindhoven stuurde alle bachelorstudenten afgelopen week een informatiemail.

‘Aan de examencommissies is gevraagd om gezamenlijk te overleggen hoe studenten die nog in juli hun laatste vakken afronden gefaciliteerd kunnen worden’, zegt TU/ewoordvoerder Charlotte van den Heuvel. ‘De examencommissies zijn daar op dit moment nog over in beraad. Dit plan is daarom dus nog niet definitief en van tijdelijke aard omdat studenten volgend jaar rekening kunnen houden met het nieuwe leenstelsel.’

Ook in Twente kunnen snelle bachelorstudenten het leenstelsel ontlopen dankzij de maandelijkse aanmeldmogelijkheid. ‘Dat lijkt mij wel’, reageert UT-woordvoerder Bertyl Lankhaar. ‘Het daadwerkelijk beginnen aan een opleiding kan hier trouwens maar wel twee keer per jaar. Het is niet anders dan andere jaren.’

De TU Delft, eveneens met een maandelijkse inschrijfmogelijkheid, heeft bachelorstudenten geïnformeerd dat het verstandig is om je op tijd in te schrijven als je klaar bent voor je master. Woordvoerder Karen Collet: ‘We hebben ons daarbij niet actief gericht op derdejaars, maar bij de toelating maken we geen onderscheid hoeveelstejaars iemand is.’

‘Ik heb zelf ook kinderen’

Teleurgestelde studenten op de publieke tribune. > Vervolg van de voorpagina Koole heeft ook een probleem met de filosofie die ten grondslag lag aan het wetsvoorstel. ‘De nadruk werd op persoonlijk profijt gelegd.

Ik studeer nu om later lekker veel geld te verdienen. Het business case-denken, noem ik dat. Ik vind dat verkeerd. Studenten gebruiken talent ook om de samenleving te verbeteren. In het debat heeft Bussemaker ook afstand genomen van de investerende student en de focus op het rendemenstdenken. Ik zag veel terug van waar we het over hebben gehad.’

Hoogleraar internationaal recht en PvdA senator Nico Schrijver zegt ‘haast te worden verscheurd door de pros en cons van het plan’. ‘Ik heb zelf twee kinderen, een studeert al en de ander zit op het vwo. Het gaat mij dus ook persoonlijk aan. Maar we behandelen vaak begrotingen en dan blijkt toch vaak dat bepaalde kosten uit de hand lopen. En voor het onderwijs geldt dat ook. Hopelijk is het voorstel meer dan een besparingsoperatie en lukt het om te investeren in kwaliteit. Gelukkig is er in de Tweede Kamer al het nodige geamendeerd. De OV-kaart blijft behouden bijvoorbeeld. En zo zijn er meer reparaties geweest. De toegankelijkheid van het hoger onderwijs is voor mij het belangrijkste.’ Schrijver verwacht geen grote

problemen. ‘Er is een akkoord met GroenLinks over het behoud van de OV-kaart. Maar de VVD, D66 en ook onze fractie hebben nog de nodige kritische vragen. En als de minister die niet goed beantwoordt, dan volgt uitstel.’

In het debat wordt al snel duidelijk dat de kans klein is dat het leenstelsel gaat sneuvelen. GroenLinks steunde het plan in de Tweede Kamer, al zijn er grote twijfels bij de collega’s in de Eerste Kamer. Maar woordvoerder Ruard Ganzevoort is al snel duidelijk. ‘Het voorstel van de minister komt al aardig in de buurt van wat wij in ons hoofd hebben.’

D66 stribbelt nog wel tegen. ‘Veel zal afhangen van de reactie van de minister.’

Daarvoor neemt Bussemaker uitgebreid de tijd. Als ze meer dan twee uur aan het woord is geweest, vraagt Broekers-Knol voorzichtig aan Bussemaker of ze al aardig door ‘haar pakketten papier heen is.’ Dat blijkt niet zo te zijn ‘Ik stel voor dat we om iets over acht uur schorsen voor het diner’, besluit de voorzitter.

‘De minister is goed bezig’, zegt Bruijn tijdens de onderbreking in de foyer. Schrijver schuift aan: ‘Ze heeft zich de materie heel erg eigen gemaakt. Al die papieren die om haar heen liggen, heeft ze vaak niet nodig. Het is ook heel belangrijk dat dit heel doorwrocht gebeurt. Een rechter grijpt bijvoorbeeld ook terug op

De Eerste Kamer in beraad: ‘We gaan hier graag diep op in.’ de Handelingen van de Kamer.’

Het debat gaat om negen uur verder. Bussemaker rondt haar termijn af. De woordvoerders van de steunende partijen laten al snel weten dat het allemaal wel in orde komt.

Ook D66 is op een paar hele kleine puntjes na tevreden.

De PvdA wil in eerste instantie twintig minuten schorsen voordat de hoofdelijke stemming volgt.

Maar Broekers-Knol krijgt vrijwel meteen te horen dat tien minuten bedenktijd ook wel genoeg is. Voor de studenten op de tribune is het dan al duidelijk. Vanavond is de PvdA-fractie eensgezind.

Bruijn kijkt woensdagochtend ‘tevreden’ terug op het debat. ‘Maar ons werk houdt niet op. Ik ben steeds in overleg met studentenorganisaties om uit te leggen waarom dit de beste oplossing is. En dat blijf ik doen. Zeker ook omdat we precies willen weten wat de gevolgen gaan zijn van deze wet.’

De LSVb baalt er flink van dat het stelsel niet is gesneuveld. ‘Ik heb een zure smaak in mijn mond overgehouden aan het debat’, zegt Hoven. ‘Aan de wet zelf kunnen we niets meer doen. Maar de minister heeft een flink aantal toezeggingen gedaan, en we gaan er heel scherp op letten dat die ook worden doorgevoerd.’

Door Vincent Bongers

Foto’s Taco van der Eb

Jet geht los! Hoe zat het ook alweer?

Het leenstelsel komt er dus echt. En het treft níet alleen de huidige scholieren.

Het grootste misverstand is dat huidige bachelorstudenten straks tijdens hun master nog recht hebben op de basisbeurs. Dat is dus niet zo: zij hebben nog wel recht op drie jaar basisbeurs, voor een driejarige bacheloropleiding. Dát bedrag wordt omgezet in een gift, als ze binnen tien jaar hun diploma halen.

Maar een vierde jaar studiefinanciering, dat je misschien al hebt opgemaakt tijdens een uitloopjaar: dat was eigenlijk bedoeld voor je master. En dát is nu dus wel een lening.

Aankomende bachelorstudenten ontvangen helemaal geen basisbeurs meer, ook niet tijdens de bachelor. Alleen als het inkomen van je ouders lager is dan 46.000 euro, kun je een aanvullende beurs aanvragen van maximaal 365 euro. Na het behalen van je diploma wordt die beurs wel omgezet in een gift.

Verder kan iedereen dus lenen, gedurende de nominale studieduur, plus drie jaar: maximaal 1016,71 euro per maand.

Over het aflossen, dat twee jaar na je afstuderen begint, mag je 35 jaar doen.

Voorheen was dat vijftien jaar: als je de basisbeurs moest terugbetalen, omdat je niet afstudeerde bijvoorbeeld, of als je bijleende.

Voor wie het straks niet kan beta-

len: volgens de nieuwe regeling moet je maximaal vier procent aflossen, van het deel van je inkomen dat boven het minimumloon uitkomt. Over eerder of meer aflossen doet DUO trouwens niet moeilijk.

Dan degenen die gestopt zijn met hun opleiding, of besloten te switchen: zij behouden wel het recht op de resterende basisbeurs bij de bachelor, als ze alsnog verder studeren. Of bij de master, mochten ze daaraan al voor 1 september 2015 begonnen zijn.

Alleen wie al aan een masteropleiding bezig is op 1 september, behoudt daarvoor de basisbeurs.

Andere dingen die handig zijn om te weten: de OV-kaart blijft, voor de nominale studieduur plus één jaar. En tijdens het aflossen kun je vijf jokerjaren inzetten, waarin de rente doorloopt, maar je even niets hoeft af te lossen. De komende jaren hoopt minister Bussemaker met dit plan tot een miljard euro vrij te maken voor investeringen in onderwijs.

Dat zal nog niet meteen gebeuren, maar de eerste leenstelselstudenten, die tussen 2015 en 2018 aan een opleiding beginnen, krijgen na afloop een goedmakertje: een tegoed van 2000 euro voor bijscholing. MvW

6 Mare · 22 januari 2015 Opinie

Terug naar de basis Wetenschapsagenda is aanslag op fundamenteel onderzoek De Nationale Wetenschapsagenda veroorzaakt een beauty contest waarbij universiteiten zich met hippe thema’s van elkaar onderscheiden, vreest Herman Overkleeft. Leiden moet doen waar het goed in is: hoogstaand fundamenteel onderzoek.

Na jaren van onrust en onzekerheid rondom de richting en sturing van academisch onderwijs en onderzoek

zal na dit jaar iedere wetenschapper weten waar zij of hij aan toe is. Immers, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen zal dit jaar een heuse Nationale Wetenschapsagenda worden opgesteld. Een Roadmap 2025 waarin alle maatschappelijke problemen benoemd worden. Die aangeeft hoe we door met zijn allen de schouders eronder te zetten deze problemen tot ieders tevredenheid en met maatschappelijk en economisch gewin voor allen op gaan lossen.

Veel wetenschappers verzetten

Excellent Nederlands onderzoek zonder sturing: Christiaan Huygens’ buisloze telescoop, uit de zeventiende eeuw.

zich tegen de recent door OCW uitgebrachte wetenschapsvisie, die als opmaat voor de Nationale Wetenschapsagenda en in samenwerking met het algemeen bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is opgesteld. Dit verzet is niet zozeer vanwege het uitblijven van extra financiële middelen, als wel vanwege de aanslag die gepleegd wordt op fundamenteel onderzoek.

Onderzoek dat onmisbaar is voor de aanpak van de maatschappelijke problemen die in de Wetenschapsagenda zullen worden opgenomen.

En ja, ook wetenschappers weten die vragen prima te benoemen.

Individuele onderzoekers – ook ondergetekende – wijzen daarom in grote meerderheid het hele idee van een wetenschapsagenda categorisch af. Kansloos verzet vrees ik, want er heerst al heel lang een maatschappelijk gestold wantrouwen jegens specialisten. Of je nu leraar of hoogleraar bent, het feit dat je een vak beheerst, betekent automatisch dat je geen zicht hebt op het grotere plaatje. Wetenschap behoeft volgens deze misvatting externe sturing, met de wetenschapsvisie als gevolg.

Gremia waarin wetenschappers sterk vertegenwoordigd zijn en waarmee beleidsmakers nog wel praten - de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW), de KNAW-jongeren, de club van Spinozaprijswinnaars - lijken het hoofd dan ook al in de schoot te hebben gelegd. Ze onderschrijven het belang van een wetenschapsagenda en pleiten voor een belangrijke plaats op deze agenda voor fundamenteel, ongebonden, door nieuwgierigheid gestuurd onderzoek.

Het kan zijn dat KNAW-leden en Spinozisten daadwerkelijk behoefte hebben aan sturing. Het lijkt mij waarschijnlijker dat men het onvermijdelijke inziet en probeert te redden wat er te redden valt. Hoe dan ook zal de wetenschapsagenda dit jaar een feit worden. En zullen we ons erop moeten voorbereiden.

Dat geldt óók voor onze universiteit. Zoals gezegd, er komt geen extra

Doe meer met je kennis! Vrijwilligers gezocht voor één uur per week bijles en huiswerkbegeleiding op verschillende locaties of bij de leerling thuis. LeidenNoord, 31 leerlingen, basisonderwijs, groep 4 t/m 8, waarvan 8 met vergoeding van €5-7,- per les. Voortgezet onderwijs, 15 leerlingen Nederlands, economie, Engels, wiskunde, natuurkunde, waarvan 2 met vergoeding van €5,- per les. Marokkaans meisje, Engels, eerstejaars hbo.

Marokkaans meisje, Engelstalige grammatica, tweedejaars mbo-4-opleiding.

Ook hulp gezocht bij: *Engels, Nederlands, brugklas vmbo, €5,- per les. *Twee jongens, Nederlands, burgklas. *Biologie, geschiedenis, 2mavo. *Wiskunde brugklas, 4vmbo. *Economie, 4vmbo. *Natuurkunde, scheikunde, 2vmbo. *Wiskunde A, 4vwo. *Engels, Nederlands, 4havo. Engels, biologie, 4vmbo-t. *Engels, 5vwo. *Wis-

teitsbestuurders zullen zich uitputten in thema’s als ‘healthy aging’ en ‘renewable economy’. Ze zullen zich, met andere woorden, committeren aan de doelen van de wetenschapsagenda zonder zich rekenschap te geven van de onderliggende wetenschappelijke basis die nodig is om die doelen überhaupt te kunnen halen.

En dáár ligt een mooie kans voor onze Leidse universiteit. Onze universiteit blinkt van oudsher uit in hoogstaand monodisciplinair en fundamenteel onderzoek. Ook vandaag blijkt dat uit het bovengemiddeld hoge aantal wetenschappers met een beurs van de European Research Council, of een Spinozaprijs. Vanuit dit wetenschappelijk fundament zijn deze wetenschappers uitstekend in staat bij te dragen, ja zelfs het voortouw te nemen, in interdisciplinaire consortia waarbinnen relevante maatschappelijke vragen worden aangepakt.

Dit blijkt uit het recente – en ook bovengemiddelde – succes waarin Leidse wetenschappers participeren in Zwaartekrachtprogramma’s, ERC Synergy-programma’s en andere thematische consortia zoals het door het ministerie van Economische Zaken gefinancierde programma ‘Artificial Leaf ’. Al deze activiteiten worden ontplooid door wetenschappers die de afgelopen pakweg twintig jaar de gelegenheid hebben gekregen hun eigen fundamentele discipline uit te bouwen, om van daaruit bruggen te slaan.

Het zou van moed en verantwoordelijkheidsgevoel getuigen als de Leidse universiteit zich zou profileren met het versterken van die fundamentele basis. Op het investeren in opleidingen waarin deze basis centraal staat, en in het aantrekken van jong onderzoekstalent dat vanuit een fundamentele basis de vleugels uitslaat. Bijdragen aan de maatschappelijke thema’s zoals in de wetenschapsagenda zullen worden verwoord, komen dan als vanzelf.

Herman Overkleeft is hoogleraar Bioorganische chemie aan het Leiden Instituut voor Chemisch Onderzoek

Brief

Maretjes De prijs voor een Maretje bedraagt €9,– per 30 woorden, opgegeven via redactie@mare.leidenuniv.nl uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangeboden voor commerciële doeleinden worden niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangeboden die de waarde van 4.500 euro te boven gaan.

geld. Wel wordt er met geld geschoven. Het meest in het oog springend zijn de voorgenomen wijzigingen in de structuur van NWO. Minder opvallend, echter minstens zo relevant, is de opdracht aan universiteiten zich te profileren. De financiële prikkel hiertoe wordt gevonden in de promotiepremie: deze zal worden afgetopt en het vrijgekomen geld kan een universiteit terugverdienen door zich te onderscheiden.

Op het eerste gezicht lijkt dat voor de Universiteit Leiden niet zo’n ingewikkelde opgave. Immers, we hebben al zes profielthema’s. Simpelweg deze thema’s leidend maken in de aanstaande beauty contest tussen universiteiten is echter onwenselijk, al is het maar omdat ze weinig onderscheidend zullen zijn. Want gezondheid, een duurzame samenleving en grip op complexiteit, dat zullen thema’s zijn waar iedere universiteit voor zal gaan. Het moet dus anders.

En het kán ook anders. Om dat in te zien moeten we nog eens kijken naar de basisgedachte achter de wetenschapsvisie van OCW. Die luidt namelijk dat complexe maatschappelijke problemen alleen kunnen worden opgelost door een geïntegreerde aanpak waarin wetenschappers van verschillende komaf op hoog niveau samenwerken. Interdisciplinair onderzoek dus, top-down gestuurd en thematisch van opzet. Dit is de reden waarom NWO op de schop moet, en dit zal terug te zien zijn in de aard van tweede geldstroomsubsidies. Minder projecten, meer programma’s, minder monodisciplinair en meer multidisciplinair. En ongeacht de wenselijkheid van een zo drastische ombuiging van de tweede geldstroom staat één ding buiten kijf: goed interdisciplinair onderzoek kan niet bestaan zonder een stevig fundament van monodisciplines. En juist de monodisciplines zijn gebaat bij fundamenteel, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek.

In dit licht bezien zou de Pavlovreactie van iedere universiteit op de wetenschapsvisie moeten zijn: investeren in de basis. De realiteit zal waarschijnlijk anders zijn: universi-

kunde, rekenen, brugklas vmbo. *NASK, geschiedenis, Engels, 2havo. *Engels, 3vmbo-TL, tot €10,- per les. Leiden-Zuid, 12 leerlingen basisonderwijs groep 4 t/m 8 en 4 leerlingen voortgezet onderwijs, wiskunde. Marokkaans meisje, wiskunde, 1e klas vmbo-kader. Ook hulp gezocht bij: *Wiskunde, 2vmbo. *Wis- en natuurkunde, 3havo. Economie, 4vwo. *Engels, Nederlands, brugklas vwo. *Marokkaans meisje, Duits, brugklas vmbo.

Vrijwilliger uit Stevenshof gezocht voor basisschoolleerlinge, huiswerkbegeleiding, basisonderwijs middenbouw.

Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma, wo en do 15-17u. Tel: 071-5214256. E-mail: hdekoomen@owwwleiden.nl.

Minder stress, meer plezier en energie in je leven? Yogacentrum De Lindewei biedt dagelijks yoga en meditatie, studentenkorting en betaalbare prijzen.

Proefles 5 euro. www.delindewei.nl Gezocht: oppas voor 2-jarig meisje, op flexibele basis, die in elk geval regelmatig beschikbaar is op donderdag (middag en avond, tot 21:00). Binnenstad Leiden. Tel: 0641468633; e-mail:

e.kurpershoek@gmail.com Kamer te huur: Ehrenfesthuis, Witte Rozenstraat. Kamer met keuken, wc en badkamer. Near centre and University Library. Room second storey with firststorey kitchen, toilet and bathroom. €450,monthly. 1 March. Tel. 071-5133681.

Lezing: ‘Van onderwijs naar (onder)wijsheid’ Door Stichting I.S.I.S. Toegang gratis. Woensdag 28 januari, 20.00 uur. Leiden, Lorentzkade 15a. www.stichtingisis.org Project X. Voor persoonlijke groei en bewustzijn: verder gaan waar de yoga ophoudt. Een maandelijkse verdiepingsgroeps voor jongvolwassenen waarin je de ruimte krijgt om aan je persoonlijke doelen te werken. Neem contact op voor een kennismakinggesprek via http:// www.studentenyogaleiden.nl/projectx/ Kom duiken bij LSD! De Leidse Studenten Duikvereniging organiseert de komende weken introductieduiken. Kan je duiken of wil je dat juist leren? Mail dan naar secretaris@lsdweb.nl kennis te maken.

In deze rubriek kunnen lezers in maximaal 300 woorden reageren op artikelen in Mare. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Over weigering wordt niet gecorrespondeerd. Mail naar redactie@mare.leidenuniv.nl

Meisje met de parel In Mare 14 staat een opmerkzame visie van professor Vincent Icke op Vermeer en zijn Meisje met de parel uit de collectie van het Mauritshuis te lezen. Icke zegt dat de oorbel is gemaakt van spiegelend gepolijst metaal, en dat parels bovendien niet weerspiegelen. Vermeer schilderde kortom “Het meisje zonder de parel.”

Op de vraag of Vermeer gewoon niet wist hoe hij een parel moest schilderen antwoordt Icke: ‘Het mooie van het Mauritshuis is dat je vlakbij de schilderijen kan komen. Een blik op de stofuitdrukking en het penseelgebruik en je weet: dit is naar het leven geschilderd.’

Wat weerspiegelt deze visie nu eigenlijk? Dat de door Icke bepleite opmerkzaamheid het toch niet kan stellen zonder nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld nieuwsgierigheid naar de reden waarom het schilderij heet zoals het heet: ik sluit niet uit dat die naamgeving is ingegeven door de beschrijving van dit schilderij in

de catalogus van 1890 van Pulchri Studio ‘… In het linker oor een groote parel’.

Kon Vermeer geen parels schilderen?

Vergewis u van Vermeers vaardigheid door vergelijking met de parels in uw eigen collectie, of, als dat meer voor de hand ligt, zie Vermeers schilderij Het parelsnoer en oordeel. Daar moet je dan wel voor naar Berlijn en dat is wellicht lastig met (mijn bron) de oeuvrecatalogus Vermeer van Albert Blankert, John Michael Montias en Gilles Aillaud (1987/1992) onder de arm.

Wellicht helpt een blik in de inventarislijst van Vermeers inboedel bij diens overlijden in 1675: veel uit die lijst op de weinige schilderijen die het indrukwekkende oeuvre van Vermeer vormen komt met zekere regelmaat voor: het beroemde gele jakje afgezet met hermelijn, het blauwe jakje met wit bont, en (oor) sieraden waaronder … parels, bij de vele ontmutste dames met blote oren op

Vermeers schilderijen. Die onthutsende nieuwsgierigheid naar wat er al bekend en met het blote oog zichtbaar is miste ik.

Ronald E. Kon LIAS/Midden-Oostenstudies/Arabisch

22 januari 2015 · Mare

7

Wetenschap

De vis uit je vriezer Hoe duurzaam zijn gekweekte pangasius en tilapia?

De vis- en garnalenkwekerijen van Azië voorzien miljoenen mensen over de hele wereld van goedkoop dierlijk eiwit. Maar hoe verantwoord is het om dat te eten? Een Leidse promovendus probeerde dat uit te rekenen.

DOOR BART BRAUN We noemen onze planeet ‘Aarde’, maar eigenlijk is het vooral zee. Die zeeën raken leeg, waarschuwen biologen.

De totale hoeveelheid in het wild gevangen zee-

dieren stijgt nog steeds, maar van allerlei soorten – vooral de lekkere – is de piek bereikt, en komt er steeds minder binnen. Bij het vissen vallen ook nog een heleboel slachtoffers die we niet opeten; bijvangst, of dieren als schildpadden en dolfijnen die verstrikt raken in achtergebleven netten of lijnen.

Sleepnetten trekken als een tapijtbombardement over de zeebodem, en laten een van leven verstoken woestijn achter.

In de Science van afgelopen week benadrukten Amerikaanse ecologen dat ingrijpen dringend nodig is om een

‘defaunation disaster’ te voorkomen.

Als de hele mensheid echter morgen ophoudt met het eten van wilde vis, ontstaat er een nieuw probleem. In 2012 haalden de vissers van de wereld 91,3 miljoen ton vis en andere zeedieren omhoog, volgens de wereldvoedselorganisatie FAO. Als die vis, garnalen en schelpdieren vervangen moeten worden door iets anders, moeten er heel veel natuurgebieden omgeploegd worden om dat te verbouwen, of om het eten te verbouwen voor de dieren die we in plaats van vis gaan eten.

Zowel de natuur onder als de natuur boven water zijn dus dringend afhankelijk van een al-

ternatieve manier om de mensheid van eiwit te voorzien. De ogen van de wereld zijn daarom gericht op Azië, dat in een hoog tempo industriële viskwekerijen uit de grond heeft gestampt. Van de bijna 70 miljoen ton gekweekte waterdieren die de wereld in 2012 produceerde, kwam de helft uit China en 90 procent uit Azië. De garnalen, de pangasiusfilets en de tilapia in uw vriezer komen naar alle waarschijnlijkheid uit een Aziatische kwekerij.

‘Hoe ethisch en duurzaam is het om die op te eten?’ vraagt promovendus Patrik Henriksson van het Leidse milieu-instituut CML. De Zweed heeft de afgelopen jaren hard gerekend aan viskwekerijen, om antwoord te krijgen op die vraag. De sommen in kwestie heten levenscyclusanalyses,

De Aziatische aquacultuur-industrie omvat meer dan honderd zoetwatervissen en zestig zeevissen, en een onbekend aantal schaal- en schelpdiersoorten. Daar valt in Nederland maar weinig van te proeven. Want wij eten vooral: Pangasius Nog niet zo gek lang geleden lag er ‘meerval’ in de Nederlandse supermarkten, maar die naam zie je nu niet meer. Er ligt wel een meerval, maar die heet ‘pangasius’ of ‘panga’. Die naam kan slaan op verschillende, verwante soorten, maar de Pangasius bocourti en de Pangasiodon hypophthalmus zijn het populairst. Een volwassen exemplaar van de laatste soort kan 130 centimeter lang en 44

en die leiden uiteindelijk tot een ‘voetafdruk’: de hoeveelheid landgebruik, geproduceerd CO², gebruikt schoon water, enzovoort. Recent liet hij in

het vakblad Aquaculture de voetafdrukken van verschillende soorten garnalenfarms zien. ‘We proberen altijd meerdere categorieën te tonen, omdat het heel makkelijk is om blind te varen op één factor, en dan de fout in te gaan. Biobrandstoffen zijn bijvoorbeeld klimaatvriendelijker dan aardolie. Ze leiden echter ook tot de kap van regenwoud voor oliepalmplantages, en stijgende voedselprijzen. Je wil eigenlijk alle effecten meenemen in je berekening.’

Ook de aquacultuur heeft zo haar nadelen. ‘Met name in de jaren tachtig en negentig waren er enorme problemen. Veelvuldig gebruik van antibiotica, bijvoorbeeld. Mangrovewouden verdwenen om plaats te maken voor kwekerijen, die hun afvalwater lekten op de nabijgelegen koraalriffen.

De grote tsunami van 2004 onderstreepte het belang van mangroves voor kustbescherming, en als kraamkamer van de zeevis; en veel landen beschermen ze nu beter. De kwekerijen liggen op veel plaatsen nu achter de mangrovebossen.’

Een ander probleem is dat vissen moeten eten. Een van de belangrijkste voedselbronnen is vismeel: de zeedieren die wij niet lekker vinden, gaan fijngemalen de aquacultuur in. Dat is natuurlijk niet zo efficiënt: ‘De zalmkweekindustrie gebruikt bijvoorbeeld meer viseiwit dan ze produceert’, illustreert Henriksson.

Maar ook hier gaat de industrie vooruit, benadrukt hij. ‘We moeten vooral de goede aanpak stimu-

leren. Pangasius en tilapia zijn omnivore vissen; er hoeft maar

een paar procent vismeel in hun voedsel te gaan. Voor de rest eten ze planten: soya, cassave, maïs en rijstzemelen - het bruine spul om de rijstkorrel dat overblijft bij het slijpen van rijst. Als je dat soort afval, dat mensen niet of nauwelijks eten, kan gebruiken, maak je echt meer voedsel.’

In een recent artikel in Science bracht Henriksson samen met collega’s uit ver-

schillende landen de Chinese vraag naar vismeel in kaart.

Cijfers zijn moeilijk te krijgen, maar die vraag lijkt enorm. De beste inschatting van Henriksson en co is dat de aquacultuur in dat land jaarlijks 1,4 miljoen ton vismeel gebruikt; het equivalent van 6,7 miljoen ton vis. Een kwart van alle wild gevangen vis op de wereld gaat naar vismeelfabrieken.

Daar valt nog een hoop te winnen. Door vissen te kiezen die ook planten eten, maar ook door effici-

enter om te gaan met de vis die nu al wordt gebruikt. ‘Het fileren van vis is hier in het Westen te duur.

Een kabeljauw die op de Atlantische Oceaan gevangen wordt, wordt aan boord ingevroren, en gaat vaak naar China om daar te worden gefileerd. De kop en andere onderdelen blijven achter. Van een tilapia is maar een derde filet, de rest van de vis zou je tot vismeel kunnen malen. Dat gebeurt wel, maar nog niet overal en nog niet overal op z’n efficiëntst. Je zou het voor de hele markt willen doen.’

Eventuele zorgen over rare ziektes die voortkomen uit kannibalisme kun je omzeilen door de vissen garnalenmeel te geven, en de garnalen vismeel. Ook voor het langzaam opstapelen van zware metalen of andere gifstoffen zijn inmiddels technische oplossingen, zegt de onderzoeker.

Zelf is hij vegetariër, maar Henriksson stelt dat niemand zich schuldig zou moeten voelen over het eten van vis of garnalen uit aquacultuur.

‘Het is een goede manier om dierlijk eiwit te produceren.

Omdat ze koudbloedig zijn, gebruiken ze veel minder energie dan zoogdieren, en is dus hun milieu-impact lager.

De kwekerijen liggen in het water, dus is er minder competitie om het landgebruik. En vis is behoorlijk gezond, dus ook dat is een voordeel. Je hoort vaak dat de aquacultuur wel vies moet zijn, omdat het in China zit. Die vooroordelen zijn niet altijd juist. Het kan nog stukken duurzamer, maar ondertussen voeden de Chinezen wel miljoenen mensen.’

kilo zwaar worden. De meeste panga’s komen uit viskwekerijen in Zuid(oost)-Azië; waar de productie tussen 2008 en 2012 vertwaalfvoudigde.

eisen aan de kwaliteit van het water, maar het moet wel warm zijn, namelijk 20 graden. In koudere landen kweken ze tilapia’s daarom in het afvalwater van energiecentrales.

Tilapia Smakeloze doch stevige vis, en dus heel geschikt om met veel te zoute marinade en al te verkopen aan mensen die niet van koken en niet van vis houden. Er zijn tientallen eetbare tilapia-soorten; de productie van Oreochromis niloticus bedraagt volgens wereldvoedselorganisatie FAO 3,2 miljoen ton. De achternaam niloticus betekent inderdaad dat de soort oorspronkelijk in de Nijl voortkwam, maar inmiddels worden ze vrijwel overal gekweekt. Ze stellen nauwelijks

Penaeidae Een verzamelnaam voor zo’n twintig garnalensoorten, waarvan de bekendste (Penaeus monodon) hier wordt verkocht als tiger prawn.

Samen met de verwante P. vannamei (in goed Nederlands: whiteleg shrimp) zijn de tijgergarnalen goed voor een wereldproductie van 4 miljoen ton. Vergeleken met de vissen moeten de garnalen relatief veel vismeel of –olie in hun dieet krijgen: ongeveer een kwart van de totale voeding.

8

Mare · 22 januari 2015

Advertentie

Academische Agenda

Ontdek jouw master aan de Universiteit Leiden

Masterdag 6 februari unileidenmasters.nl

Bij ons leer je de wereld kennen

@WeekbladMare voor het laatste nieuws

Dhr. D.P. Caputo hoopt op donderdag 22 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘The Great Collapse’. Promotor is Prof.dr. S.F. Portegies Zwart.

Mw. S. Hillebrand hoopt op donderdag 22 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘The role of the autonomic nervous system in diabetes and cardiovascular disease’. Promotoren zijn Prof.dr. F.R. Rosendaal en Prof. dr. M. den Heijer (VUMC).

Mw. M.A. Schel hoopt op donderdag 22 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Sociale Wetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Free won’t’. Promotor is Prof.dr. E.A. Crone.

Prof.dr. J.G. van der Bom zal op vrijdag 23 januari een oratie houden bij haar benoeming tot hoogleraar bij de faculteit der Geneeskunde, met als leeropdracht Klinische Epidemiologie, in het bijzonder Transfusiegeneeskunde.

Dhr. M.J. Wensink hoopt op dinsdag 27 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘The Evolution of Ageing: Concepts, Causation and Calculus’. Promotoren zijn Prof.dr. R.G.J. Westendorp en Prof.dr. A. Baudisch (University of Southern Denmark).

Mw. S.V. de Werd hoopt op dinsdag 27 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen.

De titel van het proefschrift is ‘De stijl van gewoon proza’. Promotoren zijn Prof.dr. A. Verhagen en Prof.dr. J.L. Goedegebuure.

Dhr. I.M. Veer hoopt op dinsdag 27 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Sociale Wetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘The Stress Connection’. Promotoren zijn Prof.dr. S.A.R.B. Rombouts en Prof.dr.

M.A. van Buchem.

Mw. A.M. van der Kant hoopt op woensdag 28 januari om 10.00 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Neural correlates of vo-

cal learning in songbirds and humans’.

Promotoren zijn Prof.dr. N.O. Schiller en Prof.dr. A.M. Van der Linden.

Mw. S.M. van Walraven hoopt op woensdag 28 januari om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Focus on the Donor: Aspects of Stem Cell Donation and the Donor Search Process’. Promotor is Prof.dr. A. Brand.

Mw. W. Pan hoopt op woensdag 28 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor aan de Campus Den Haag. De titel van het proefschrift is ‘Crises and Opportunities: Strengthened European Union Economic Governance after the 2008 Financial Crisis’. Promotor is Prof. dr. M. Hosli.

Mw. D.H.W. Vlecken hoopt op woensdag 28 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Modulating the behaviour of pancreatic cancer cells’. Promotoren zijn Prof.dr. M.K. Richardson en Prof. dr. H.P. Spaink.

Mw. I. Postmus hoopt op woensdag 28 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Genetics, statins, and lipid metabolism in cardiovascular disease’. Promotoren zijn Prof.dr. J.W.

Jukema en Prof.dr. R.G.J Westendorp.

Dhr. S.H. Cuylle hoopt op donderdag 29 januari om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Carbon in interstellar ice’. Promotor is Prof.dr. H.L.V. Linnartz.

Dhr. G.P. Voshol hoopt op donderdag 29 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Biodiesel production using blue-green cyanobacterium Synechococcus elongatus PCC 7942’. Promotoren zijn Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel en Prof.dr. V. Meyer (Technische Universität Berlin).

Mw. N.E. Kolfschoten hoopt op donderdag 29 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde.

De titel van het proefschrift is ‘Clinical Audits to measure and improve quality of care’. Promotoren zijn Prof.dr. J. Kievit en Prof.dr. R.A.E.M. Tollenaar.

Dhr. G. Mensink hoopt op donderdag 29 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Bilateral sagittal split osteotomy by the splitter–separator technique: Technical aspects, safety, and predictability’. Promotor is Prof.dr.

J.P.R. van Merkesteyn.

Museum Boerhaave is het Rijksmuseum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en van de geneeskunde.

Voor aanvulling van het huidige team publieksbegeleiders zoeken wij studenten die in het Nederlands en Engels enthousiast kunnen vertellen.

Een bèta achtergrond helpt, maar is geen noodzaak.

Geïnteresseerden graag per mail vóór 28 februari reageren. presentatie@museumboerhaave.nl Voor meer informatie Tel. (071) 5662 714 of 5662 715

mare-boerhaave 150112.indd 1

14-01-15 09:29

PROGRAMMA STUDIUM GENERALE FEBRUARI/MAART 2015 www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

Studium Generale organiseert brede activiteiten voor studenten, medewerkers, alumni en andere geïnteresseerden die graag over de grenzen van hun vakgebied heen kijken.

Indien niet anders vermeld geldt: Toegang is gratis! Geen aanmelding nodig. Iedereen is welkom! (Kom wel op tijd, want vol = vol!) Voor een uitgebreid programma zie: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl Voor een papieren programmaboekje mail uw postadres naar studiumgenerale@sea.leidenuniv.nl

SERIE: GLOBAL CHALLENGES WOENSDAG 4 FEBRUARI 2015 The West and the Islamic State Maurits Berger WOENSDAG 4 MAART 2015 Topic to be announced TIJD & LOCATIE 19.30 uur- 21.00 uur.

Auditorium, Leiden University College, Anna van Buerenplein 301, Den Haag

SERIE: MIJN ANDERE ‘IK’ DINSDAG 3 FEBRUARI 2015 Het reële en het virtuele zelf Bernard Hommel DINSDAG 10 FEBRUARI 2015 Autisme, (virtuele) identiteit, zelf & ander Meredith Plug DINSDAG 17 FEBRUARI 2015 Towards Sage or Zombie?

Reconsidering Mindfulness and SelfTransformation Chris Goto-Jones

DINSDAG 24 FEBRUARI 2015 Het ‘Mentale Lichaam’ in Tibetaans Boeddhisme Tussen twee levens, in dromen, en visualisatie Henk Blezer DINSDAG 3 MAART 2015 Een onbegrensd zelf Zelftransformatie & Religieuze ervaring of Zelfverlies & Verwarring Elpine de Boer DINSDAG 10 MAART 2015 Self-transformation without a Self Indian Buddhist accounts of virtue and vice Stephen Harris DINSDAG 17 MAART 2015 Het probleem van het bewustzijn in de westerse filosofie Rico Sneller TIJD & LOCATIE 19.30 – 21.00 uur Zaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden

SERIE: FOODTOPIA WOENSDAG 11 FEBRUARI 2015 Een alternatieve manier om vlees te maken Mark Post

WOENSDAG 18 FEBRUARI 2015 Het voedsellabyrint Jaap Seidell WOENSDAG 25 FEBRUARI 2015 Onze haat-liefdeverhouding met vlees Hoe moet het verder?

Cor van der Weele WOENSDAG 4 MAART 2015 Duurzame voeding Lucas Reijnders WOENSDAG 11 MAART 2015 Eetcultuur en identiteitsconstructie De uitvinding van de Belgische keuken Peter Scholliers WOENSDAG 18 MAART 2015 Technologie tegen voedselschaarste Remko Boom TIJD & LOCATIE 15.30 – 16.45 uur Museum Boerhaave, Lange Sint Agnietenstraat 10, Leiden Toegang met een geldig entreebewijs voor het museum

SERIE: HUTSPOT MAANDAG 2 MAART 2015 The time of our lives A brief history of the calender and time keeping Donna Caroll TIJD & LOCATIE 19.30 – 21.45 uur Zaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden DONDERDAG 19 MAART 2015 The Moral Arc How Science Leads Humanity Toward Truth, Justice, and Freedom Michael Schermer TIJD & LOCATIE 19.30 – 21.00 uur Groot Auditorium, Academiegebouw, Rapenburg 73, Leiden

Wel vooraf aanmelden via www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

ORGANISATIE & INFORMATIE Studium Generale Universiteit Leiden • Postbus 9500, 2300 RA Leiden • 071 527 7283/7295/7296/1964 studiumgenerale@sea.leidenuniv.nl • www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

22 januari 2015 · Mare 9 Achtergrond

De filosoof met de hamer Volgens u heeft filosofie geen plaats meer binnen het huidige universitaire klimaat. Toch heeft u het lang volgehouden.

‘Hoewel de universitaire wereld altijd al een financieel-economische machinerie is geweest, was er een tijd lang een soort Narrenfreiheit; men tolereerde wat vreemdere types. Ook aan de Universiteit Leiden en bij de daartoe behorende Faculteit Wijsbegeerte vond je dit soort figuren. De belangrijkste was naar mijn mening Bertus de Rijk (van 1969 tot 1988 hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden, †). De Rijk accepteerde dat mensen die totaal anders waren dan hijzelf ook een plaats verdienden op de rand van de universiteit. Zo heeft hij mij gevraagd om naar Leiden te komen.

‘Maar geleidelijk aan is mijn randpositie met de invoering van onderzoeksprogramma’s, Engels als lingua franca, internationale samenwerkingsverbanden en de publicatiedwang langzamerhand verdwenen. Als de mogelijkheid er niet meer is om dat hele kleine afstandje te bewaren binnen de universiteit ten opzichte van de universiteit, is het wak wat mij betreft gesloten.’

Wouter Oudemans (63) ging onlangs met vervroegd pensioen.

Zijn nieuwe boek Plantaardig – Vegetatieve filosofie schreef hij samen met zijn oud-student Norbert Peeters, die op verzoek van Mare zijn oude leermeester interviewde. ‘Filosofie kan nooit een wetenschap zijn zonder lachwekkend te worden.’

“Wat een ontzetting! Geen fundamenten, geen onveranderlijke betekenissen, geen voorstellingen of ideeën in je hoofd, geen laatste doelen, geen idealen, geen ethiek, geen waarheid, geen metafysica en... geen God!” (Student over zijn eerste collegereeks Wijsgerige antropologie bij Oudemans) Het is koud en het regent. De bomen druipen en de natte straten voor station Amsterdam-Zuid weerspiegelen de skyline van de zuidas.

Aangekomen bij zijn pied-à-terre in Buitenveldert snel ik naar binnen.

‘Gadverdamme, heb jij je baard laten staan!? Kom je naar boven, knul?’

Ruim een kwart eeuw doceerde Wouter Oudemans wijsbegeerte in Leiden. Ik ken hem de laatste zeven jaar als student en later als zijn student-assistent. Hij laat zich niet eenvoudig samenvatten. Hij filosofeert met de hamer: ontmaskert filosofische waanbeelden en laat daarbij weinig overeind.

Wijsbegeerte was een zelfstandige faculteit, maar is de laatste jaren opgegaan in een groot geesteswetenschappelijk conglomeraat. Een goede zet?

‘Wijsbegeerte klampt zich als een drenkeling op zee wanhopig vast aan een wrakstuk dat zelf zinkende is. Zodra je jezelf aan een geesteswetenschap gaat onderwerpen, wat die idiote filosofen gedaan hebben, is de filosofie ten einde. Dat is suïcidaal. Ten eerste zijn zij daarmee wetenschapsbeoefenaars geworden, en filosofie kan nooit of nimmer een wetenschap zijn zonder lachwekkend te worden. Ten tweede is men zo stompzinnig geweest zich te onderwerpen aan een geesteswetenschap – in het tijdperk van de overheersing van de natuur- en levenswetenschappen en de daaruit voortvloeiende informatisering!’

‘Neem bijvoorbeeld de archeologie. Die laat een prachtige ontwikkeling zien. Vroeger heette dat nog oudheidkunde. Tegenwoordig is zij steeds minder geesteswetenschappelijk. In Leiden is de faculteit zelfs bijna bij de geesteswetenschappen ingedeeld. Terecht heeft zij zich daar met hand en tand tegen verzet.

Archeologie is verwant met de natuur- en levenswetenschappen. Dat zijn nou echte wetenschappen: die leiden tot beheer, beheersing, technologie. Dáár zou de filosofie zich moeten bevinden: op het breukvlak van wetenschap, technologie en dagelijks leven.’

Bevindt uw nieuwe boek Plantaardig zich op dit breukvlak?

‘Ja, dat gaat in de basis om de denkdwang en de vanzelfsprekendheden in mijn verhouding tot de natuur.

Eeuwenlang is als vanzelfsprekend aangenomen dat planten een saai, passief, onbeweeglijk bestaan leiden. Het echte menszijn was daarmee het tegenovergestelde van plantaardig; waarnemend, beweeglijk en cognitief. Alleen als het met jou als mens misloopt, ga je plantaardige termen gebruiken: als je in een coma ligt, leef je bijvoorbeeld

‘De universiteit heeft zich ver verwijderd van het vrije woord en is een mechanische Juggernaut met bijbehorende propagandakanalen, zoals het universiteitsblad Mare.’ Foto Maarten Kools als kasplant. Pas in het botanische werk van Charles Darwin begint het vanzelfsprekende onderscheid tussen plant en mens langzaam te verdwijnen. In het licht van de moderne plantkunde is er niet aan te ontkomen dat jij plantaardiger bent dan je denkt en dat planten meer quasihumane eigenschappen hebben dan je je kunt voorstellen.’

Maar een plantkundige zou toch zeggen dat miljoenen jaren terug de evolutionaire paden van mens en plant zijn gescheiden?

Waarom heeft de mens dan toch meer gemeen met planten dan we denken?

‘Je bent natuurlijk geen plant! Maar jouw identiteit is wel in hoge mate door planten bepaald. Niet alleen je uiterlijke voorkomen, maar ook de wereld waarin jij verkeert is door planten gegenereerd. Eén van de belangrijkste plantaardige invloeden op de mens is de landbouwrevolutie (circa 10.000 jaar geleden).

De mens heeft het graan gedomesticeerd, maar het graan heeft op zijn beurt ook de mens gedomesticeerd.

Bijvoorbeeld door de mens te dwingen net zo plantaardig te worden als het graan zelf door op één plaats te blijven wonen.’

Draait u daarmee niet de rollen om? Wij beheersen niet, maar wij worden beheerst door planten?

‘Nou, het prachtige aan onze verhouding tot de plantenwereld is dat je ziet dat onze behoefte aan beheersing op grenzen stuit. Je kunt bijvoorbeeld proberen om de voedselvoorziening voor de mensheid te reguleren tot je groen ziet. Maar tegelijkertijd gebeuren er continu onverwachte dingen.

‘Toen de aardappel werd geïntroduceerd in Ierland in de zeventiende eeuw, werden de Ieren daar ontzettend blij van. De aardappel groeit op vrijwel elke grondsoort en heeft een hoge voedingswaarde.

Maar dan slaat plots de aardappelziekte (Phytophtora infestans) toe en wordt de bevolking geteisterd door hongersnood. Hieraan zie je hoe de Ieren eigenlijk parasitair leven op de aardappel. En denk maar niet dat dit nu voorbij is! Er is nu bijvoorbeeld in China een verschuiving bezig van plantaardig naar dierlijk voedsel. Als een heel nieuwe bevolkingsgroep en masse varkens- en rundvlees gaat eten, zijn de gevolgen daarvan onvoorstelbaar.’

Want als vleeseter ben je afhankelijk van grote grazers - en dus

indirect van de plantenwereld?

‘Juist! Terwijl die Chinees rustig zijn karbonade opeet, is er intussen een enorme wijziging gaande in de plantenwereld, namelijk de cultivering van de laatste ongecultiveerde stukken aarde.’

“De wijsbegeerte heeft in de wetenschappelijk gestuurde wereld geen eigen betekenis. Ze teert als een blindedarm op de gemobiliseerde universiteit. Die tolereert het wormstekig aanhangsel als cultuurpolitieke legitimatie.” (Oudemans in zijn boek Echte filosofie)

Wat bedoelt u precies met afstand?

‘Als filosoof kun je nadenken over de woorden waarbinnen de universiteit zichzelf begrijpt. Dan merk je dat de betekenis van deze woorden soms is verouderd. Een schril voorbeeld daarvan is de bewieroking van de protestlezing van Cleveringa. Er wordt volop gesproken over de waarde van het vrije woord, om met de mantel der liefde te bedekken dat de universiteit zich daar ondertussen ver van heeft verwijderd. Met het onderscheid tussen vrijheid en onvrijheid dat Cleveringa bewoog, heeft zij niets meer te schaften. Die woorden hebben hun zeggingskracht verloren.

De Duitse filosoof Immanuel Kant kon nog pleiten voor een vrijheid van politieke inmenging aan de universiteit. Tegenwoordig is een dergelijk pleidooi krankzinnig.

Het is significant dat de universiteit niet wil dat er bij haar aard wordt nagedacht en inmiddels een mechanische Juggernaut is geworden met bijbehorende propagandakanalen, zoals het universiteitsblad Mare.’

De Titanic zonk – en toch bent u zoveel jaar gebleven?

‘Het orkest bleef toch spelen!?’

“Ik heb nooit betreurd dat ik als decaan Wouter uit Amsterdam heb binnengehaald. Ik heb altijd de pest gehad aan filosofiehistorici als feitenboeren. Ook vastgeroest in je eigen kamp, moet je kwaliteit van het andere kamp binnenhalen.”

(De Rijks laatste reactie op Oudemans)

Th. C. W. Oudemans Wouter Oudemans heeft tientallen artikelen en boeken op zijn naam waaronder: Tragic Ambiguity: Anthropology - Philosophy and Sophocles’ Antigone (Met A. Lardinois, 1987), Echte filosofie (2007) en In Natura (2012).

In zijn colleges en teksten speelt het denken van de Duitse filosoof Martin Heidegger een hoofdrol. Verder houdt hij zich bezig met filosofen als Plato, Aristoteles, Descartes, Leibniz, Rousseau en Wittgenstein maar ook met darwinisten zoals Dawkins en Dennett.

In mei opent hij zijn arboretum Tenaxx in het Groningse plaatsje Wedde. In deze bomentuin heeft hij een unieke verzameling van zogenaamde treurvarianten van bomen bijeengebracht op geografische grondslag.

10 Mare · 22 januari 2015 English page

The fear of others

The recurring topicality of a play about witches What does the War on Terror have in common with a sixty-year-old play about witches? Aamir Aziz, a PhD graduate from Pakistan, discovered the reawakening of Arthur Miller’s The Crucible. “I felt a shock.”

By Vincent Bongers “So much changed suddenly for my generation after 9-11”, says Aamir Aziz (1983). “I grew up in the eighties and nineties, a fairly quiet period in Pakistan. But in the aftermath of the attack on the Twin Towers, the world turned its gaze on my country and terrorist activity increased. We suddenly had to deal with bombings – violence was everywhere. One of my relatives, my sister-in-law’s husband, was killed in the suicide bombing of the Marriott Hotel in Islamabad in 2008. The War on Terror affected us personally and has made me what I am.

“When I was doing my Master’s in English in Islamabad, I took a course on American Literature. One of the works we discussed was The Crucible by the writer Arthur Miller, a play based on a true story of a witch hunt, and it really touched a nerve.

The play is set at the end of the seventeenth century, when British settlers were trying to scratch for a living in America. In 1692, in the little town of Salem, Minister Samuel Parris’s daughter and niece suffered fits and severe spasms. The girls, racked with pain, crawled around on the floor, had demonic visions and seemed to speak in tongues. They said that had been touched by the “hand of evil” and blamed some of their fellow villagers.

Then other women and girls started to display strange behaviour. The superstitious community panicked: it had to be witchcraft. A period of mass hysterics followed and thirteen women and six men were eventually sent to the gallows. Two other residents of Salem died in goal. And just to be certain, two “demonic” dogs were hung too. When an elderly man refused to confess, heavy stones were piled on top of him and he died after two days.

How could a play written 1953 affect Aziz so much? “Something like this witch hunt occurred in my country too. When the War on Terror reached its climax and Pakistan had become a front line, all sorts of people were arrested in the streets for no reason and thrown into Guantánamo or another illegal prison.”

That is exactly the subject of his research: how a work can suddenly become relevant again due to social and political developments.

“Miller used an event from the past to criticise the society in which he lived. When I found out why he had written the play, I felt a really huge shock. The Crucible is really about the Red Scare in America in the forties and fifties of the previous century. A wave of fear of communism swept across the nation. Of course, the Cold War was the main reason, but much more was going on.

After the Second World War, a new middle class appeared, which consisted largely of immigrant groups that had arrived in America in the nineteenth and early twentieth centuries. Some of the newcomers had progressive ideas and challenged the establishment. The conservative forces violently resisted that development. Communists were the standard-bearers of all that was new,

“Senator Joseph McCarthy, the most rabid of the Communist haters, instigated a hunt against anything that had a merest whiff of the Red Peril.” wrong and more particularly, all that was un-American. Joseph McCarthy, a Republican senator was the most rabid of the Communist haters and he instigated a hunt against anything that had a merest whiff of the Red Peril.”

A special committee of senators held hearings in which people who were suspected of Communism, including many artists, were prosecuted and sentenced under the gaze of the entire nation.

“McCarthy really turned the whole thing into a spectacle. He knew how to create fear and people just swallowed it.” Miller also appeared before the committee and was given a very hard time indeed. “He had supported the Communist party in the forties, but later distanced himself from it due to Stalin’s cruelties. However, that didn’t stop him writing a play in which he took on McCarthy and his supporters. He challenged the witch hunters, deflating the Red Scare spectacle with literature.” The committee asked Miller to name his colleagues and friends, but the playwright refused. “He only wanted to explain about his own connections with the Communist Party, saying ‘I could not use the name of another person and bring trouble on him.’ He was taking a huge risk; they gave him a year’s suspension in prison and fined him five hundred dollars. By then, he had already paid forty thousand dollars in legal fees. However, he appealed and was acquitted.

“He was what French philosopher Michel Foucault calls a parrhésiast: someone who put his life in the balance to speak the truth. In The Crucible, Miller compared the McCarthy

trials with the witch trials and that connection was clear to everyone: back then, the local leaders were the manufacturers of panic, feeding it and using it as a weapon. That produced a fertile ground for persecution and the same thing, more or less, happened again three centuries later.”

When The Crucible opened, it was regarded as a satirical revolt against McCarthy’s inquisition. However, later versions lacked the impact and the 1996 film, starring Daniel Day-Lewis and Winona Ryder, fell flat. “In 1953, French philosopher Jean-Paul Sartre wrote a film script for an obscure Eastern German/ French/Belgian co-production, but that Marxist version failed too.”

However, the mood changed after 9-11: “The play was very successfully performed on Broadway in 2002.

The hunt for terrorists, the illegal kidnappings and the restriction of freedom following the Patriot Act rendered The Crucible a topical work again. The fear of others has returned. It’s a play that needs an opportunity and that opportunity arose with the war on terror. Since Obama’s presidency, there has been less interest in The Crucible. “The Democrats don’t have a reputation for witch hunts, although the play does suit the NSA espionage operations, the fleeing of Edward Snowden and Julian Assange’s situation.”

Having obtained his doctoral, Aziz has returned to Pakistan to teach and do research. “But I’m still inspired by The Crucible. I’ll never be a kind of an amateur Christ, but I will oppose any persecution and people who sow fear.”

Arthur Asher Miller (1915-2005)

Arthur Miller is perhaps the best known playwright ever produced by America.

He was born in New York and studied journalism and English at the University of Michigan, writing his first play, No Villain, while still a student.

Miller did not immediately achieve success. The 1940 play The Man Who Had All the Luck was torched but he hit the big time on Broadway seven years later, receiving a Tony Award, the “Oscar” for plays, for his play All My Sons.

His most famous play, Death of Salesman, premiered in 1949 and soon emerged as a monument in theatre history. Miller received the Pulitzer Prize and other awards for it.

After challenging McCarthyism, the persecution of American communists, in his play The Crucible in 1953, he had to appear before the House Committee on Un-American Activities (HUAC). He told them that he had flirted with the Communist Party but refused to name anyone else. He was sentenced and blacklisted.

In 1956, he left his first wife and married Marilyn Monroe. He wrote the script for the film The Misfits in which his wife was to play the principle character. The marriage fell to pieces even before the film reached the cinemas and Monroe died a year later.

In 1964, Miller worked with director Elia Kazan, producing After the Fall. It was unexpected because Kazan had betrayed a number of people to HUAC in 1952, which cost him his friendship with Miller at the time. Nonetheless, after ten year of not speaking to each other, they decided to get in touch.

Miller wrote the script for the film version of The Crucible in 1996. The last play he wrote was the Finishing the Picture, which premiered in 2004.

22 januari 2015 · Mare 11 Cultuur

Agenda

Het gevoel van toen naar nu Fotograaf des Vaderlands ‘schildert met fotomateriaal’ Koen Hauser zet door beeldbewerkingen de waarheid naar zijn hand.

Dit weekend vertelt de Fotograaf des Vaderlands over zijn nieuwe tentoonstelling. ‘Ik wil het gebruik van de computer aan het voetlicht brengen.’ door Petra Meijer Hoe zou het zijn als

we onze kinderen elke dag in plaats van naar school, naar een naaiatelier zouden brengen? En hoe zou de watersnoodramp er nu uitzien, in een moderne woonwijk? De Leidse fotograaf Koen Hauser liet zich inspireren door foto’s van NederlandsIndië en de Watersnoodramp uit het Nationaal Archief. Op zondag 25 januari is hij een van de gasten die tijdens de Podium Pitch in het Rijksmuseum van Oudheden over zijn werk vertelt.

‘Vanaf februari is de tentoonstelling “Blikvangers” te zien in het Nationaal Archief. Die foto’s zijn natuurlijk gemaakt in een historische context, maar met mijn werk probeer ik dezelfde impact als in die tijd te genereren, en het gevoel van toen naar nu te vertalen.’

De foto’s van Koen Hauser hebben op het eerste gezicht een documentaire sfeer, maar met behulp van moderne computerbewerkingen zet hij de waarheid vaak naar zijn

hand, wat een surrealistisch beeld oproept. Zo maakte hij eerder voor museum Boerhaave een foto van Georgina Verbaan, waarin hij haar kaak verving hij door een anatomisch exemplaar. Hij fotografeerde naaktmodellen, maar bewerkte ze vervolgens tot sculpturen, en gewone kiekjes van gelukkige mensen veranderen schijnbaar moeiteloos in glamourfoto’s.

‘Binnen de fotografie wordt er

vaak een onderscheid gemaakt tussen gedocumenteerde en geënsceneerde foto’s. Op dit moment lijken vooral onbewerkte foto’s in de smaak te vallen, er moet zo min mogelijk aan bewerkt worden. Ik denk dat deze twee gebieden echter minder gescheiden zijn dan wij denken. Ik wil beiden laten zien en het gebruik van de computer voor het voetlicht brengen. Tegenwoordig worden bijna alle beelden bewerkt, we zijn ons

‘Tegenwoordig worden bijna alle beelden bewerkt.’

Foto Koen Hauser

daar alleen niet altijd van bewust.’

Als kunstenaar heeft Hauser weinig te maken met de beperkingen van een documentair fotograaf. ‘Ik schilder met fotomateriaal. De manier waarop ik dat doe is ondergeschikt aan het concept.’ Toch heeft hij zeer diverse opdrachtgevers.

Zijn portfolio bevat eigen projecten, maar ook fashion shoots en commerciële opdrachten. ‘Die diversiteit is juist leuk. Ik heb lang alleen als kunstenaar gewerkt, en ook een tijdlang enkel opdrachten gedaan. Ik had het gevoel dat ik mezelf moest definiëren. Het past niet bij me om lange tijd hetzelfde te doen. Als ik mijn werk bekijk, zie ik toch een soort onderliggende logica. Een sfeer die overal aanwezig is, maar die ik moeilijk kan beschrijven.’

Vorig jaar werd Hauser benoemd tot Fotograaf des Vaderlands. Een jaar lang is hij ambassadeur voor de fotografie. ‘Voor zover dat mogelijk is, want het is een breed medium.’

In de toekomst wil hij zich weer meer bezig gaan houden met video.

‘Daarnaast vind ik het erg leuk om met objecten uit museale en natuurwetenschappelijke collecties te werken. Als het dan ook nog Leidse musea zijn, is dat natuurlijk extra leuk.’

Podium Pitch Rijksmuseum van Oudheden Zo 25 jan 14.30 uur, gratis

Wat vrouwen écht willen Cabaretduo Niet Schieten! over hét vrouwengeheim In de cabaretshow Vrouwen willen maar 1 ding onthult Niet Schieten! dé waarheid achter vrouwen. En dat is niet alleen een openbaring voor mannen.

‘In onze vorige voorstelling, Mannen zijn zeikwijven, pakten we de mannen flink aan. Nu leggen we de vrouwen het vuur aan de schenen’, zegt Maarten Hennis.

‘We leggen de vrouw bloot, maar dan op een nette manier’, zegt Arend Edel lachend. ‘In de show gaat één van ons trouwen en een aangeboden vrijgezellenfeestje loopt helemaal mis. Het is eigenlijk een uit de hand gelopen geheel, maar zelfs als je de verhaallijn niet snapt is het nog steeds hilarisch’, zegt Edel.

Al twintig jaar bestaat Niet Schieten! uit een trio met Erik Jobben, maar de laatste twee jaar zijn Edel en Hennis als duo door gegaan.

‘Erik is gelukkig nog nauw betrokken bij Niet Schieten! en hij heeft aan het huidige programma Vrouwen willen maar 1 ding ook mee geschreven’, zegt Edel.

De mannen van Niet Schieten! zaten vroeger samen in een basketbalteam. Hennis: ‘We waren het mindere godenteam, maar ondanks onze fanatieke instelling werden we bijna nooit opgesteld.’

Maar de trainingen op de bank hebben hen wel samengebracht.

‘We dachten: we gaan eens wat leuks doen’, vertelt Edel. Vervolgens zijn ze samen shows gaan schrijven.

In 1994 stond Niet Schieten! in de finale van het Amsterdams Kleinkunst Festival en datzelfde jaar wonnen ze op cabaretfestival Cameretten de jury- en publieksprijs.

Niet Schieten! haalt hun inspiratie uit hun eigen ervaringen. ‘Je hebt een druk leven, veel werk en dan ook een relatie, dan maak je het beste, slechtste, mooiste en het lelijkste mee’, zegt Hennis. Edel: ‘We weten eigenlijk gewoon ontzettend veel van vrouwen en dat willen we delen met Nederland.’

Hoewel de vrouw onder de loep wordt gelegd, wordt ze er niet slechter op. ‘Eigenlijk komen vrouwen er niet zo slecht vanaf, het probleem ligt meestal bij de mannen’, zegt Hennis lachend. ‘Soms komen vrouwen ons vertellen dat ze het er niet mee eens zijn, maar meestal zeggen ze “Oh wat zijn we toch erg”.

Het is herkenbaar en confronterend, maar het is vooral heel veel lachen’, zegt Edel. Bovendien kan de vrouw wel tegen een stootje.

Hennis: ‘Mannen kunnen zichzelf meestal niet uitlachen. Vrouwen daarentegen herkennen zichzelf en gieren erom.’

‘We hebben de voorstelling al ruim 130 keer gespeeld en hij loopt als een trein. We hebben nog maar zeven shows te gaan, maar we zijn al druk bezig met de volgende show, Kusje erop’, zegt Hennis.

‘De nieuwe show gaat over dromen en vooral durven dromen, weer eens wat anders dan mannen of vrouwen vooroordelen’, vult Edel aan.

Vrouwen willen maar één ding.

Maar wat willen vrouwen dan eigenlijk? Hennis: ‘Als ze daar achter willen komen, dan moeten ze vooral komen kijken.’

Door Veerle van der Gracht

‘We weten gewoon ontzettend veel van vrouwen.’ Foto Suzan van de Roemer

Niet Schieten!

Vrouwen willen maar 1 ding Leidse Schouwburg 24 jan, 20.15 u vanaf €10

FILM

TRIANON The Theory of Everything dagelijks 21.30 Interstellar dagelijks 21.30 KIJKHUIS Pulp Fiction di. 27 januari 21.00 Mr. Turner dagelijks 15.30 Birdman dagelijks 18.45 + 21.30 LIDO Gooische Vrouwen 2 dagelijks 18.45 + 21.30, za. zo. 15.30 Homies dagelijks 18.45, za. zo. 15.30, do, vrij, za. zo. ma. + wo. 21.30 The Hobbit: Battle of the Five Armies 3D vrij. za. zo. 18.15 + 21.30, do. + ma. di. wo. 20.30

MUZIEK

QBUS The Band Project: Nod to the Gods Za. 24 januari 20.00 €10 Her & Kings Country zo. 25 januari 21:00 €10 DE TWEE SPIEGHELS Frans Heemskerk do. 22 januari 21.00 gratis TenorBattle vrij. 23 januari 21.00 gratis Rotterdam Jazz Riot za. 24 januari 21.00 gratis AALMARKTZAAL Brodsky Quartet: Sjostakovitsj I vrij. 23 za. 24 zo. 25 januari 20.15 vanaf €20 PAARD VAN TROJE Prinsenkind vrij. 23 januari 19.30 gratis Yellow Grass + Rev Trigger do. 29 januari 19.00 gratis GEBR. DE NOBEL 90’s Now: nostalgische dansavond vrij. 23 januari 23.00 €10 Averechts: W. Jägerverb, Saint George & Dr. Dijkman za. 24 januari 23.00 €10 Double AA Nights do. 29 januari 20.00 €7,50 SUB071 Hombre Malo 26 januari 21.00 gratis

THEATER

IMPERIUM THEATER WILLEM’s Comedy Show do. 22 januari 20.30 €9 Nachtgasten: Ontzettend Nodig za. 24 januari 20.15 €7,50 LEIDSE SCHOUWBURG Niet Schieten!: Vrouwen willen maar 1 ding za. 24 januari 20.15 vanaf €14,50 Sanne Vogel, Nienke RÖMER, Camilla Siegertsz: De verleiding van een moordvrouw ma. 26 januari 20.15 vanaf €17 THEATER INS BLAU Troep: Firma Mes do. 29 januari 20.30 vanaf €14.50

DIVERSEN

VOLKENKUNDE Tentoonstelling: Geisha 10 oktober 2014 t/m 6 april 2015 MUSEUM DE LAKENHAL Tentoonstelling: Een Deftige Parade.

De Selectie van Rudi Fuchs 11 oktober 2014 t/m 31 mei 2015 RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN Tentoonstelling: 75 jaar NINO 1 oktober 2014 t/m 3 mei 2015 Tentoonstelling: Carthago 27 november 2014 t/m 10 mei 2015 SIEBOLDHUIS Tentoonstelling: Kwahara Keiga.

Fotograaf zonder camera 28 november 2014 t/m 22 februari 2015 MUSEUM BOERHAAVE Tentoonstelling: Ik zie, ik zie. Over licht en illusies 30 november 2014 t/m 6 april 2015 DE KUNSTGANG Tentoonstelling: A New Earth 11 januari 2015 t/m 21 februari 2015 UNIVERSITEITS BIBLIOTHEEK Tentoonstelling: Humbert de Superville: tekenaar, geleerde, visionair 29 januari 2015 t/m 2 juni 2015

12 Mare · 22 januari 2015 Het Clubje

Inburgeren

Schaamteloos

V.l.n.r. Laurens Kooiman, Daan Dols, Wichard Boon, Ivo Verseput, Ewout Nysingh. Foto Arthur Koppejan

‘Sommigen vallen hier in slaap’ Minervahuis Gerecht 12 Laurens Kooiman (22, geneeskunde): Sinds 1999 heeft dit huis al een jacuzzi.

Deze hebben we nu een jaar. De vorige heeft het slechts vier jaar volgehouden.

Toen viel hij uit elkaar.’

Ivo Verseput (19, geschiedenis): ‘Bij de aanschaf hebben we een verdeelsleutel gehanteerd. De mensen die er het langst gebruik van kunnen maken, betalen het meest.’

Daan Dols (18, rechten): ‘Ik heb geluk gehad want hij was net aangeschaft voordat ik hier kwam wonen.’

Rogier Blank (21, human resource management): ‘We maken er vooral gebruik van als we brak zijn na een goed feestje. Of als het sneeuwt, dat is echt fantastisch.’

Bandirah

Verseput: ‘Maar vaker in de zomer. Als we bijvoorbeeld een barbecue georganiseerd hebben en het is ’s avonds afgekoeld, dan is het echt lekker om na het eten in de jacuzzi een drankje te doen.’

Blank: ‘We hebben er zelfs een barbecue mee gewonnen.’

Kooiman: ‘Een tijdje geleden was er de Amstel Challenge. Het was de bedoeling dat je een originele foto inzond met een Amstelbiertje in de hand. Dus wij voor de grap met z’n allen op de foto in de jacuzzi met een Amstelbiertje, en twee weken later hadden we een barbecue op de binnenplaats staan.’

Wichard Boon (19, civiele techniek): ‘Soms zetten we de televisie buiten om een filmpje te kijken.’

Kooiman: ‘Of tafelvoetbal, dat was lachen. Er zitten namelijk geen poten meer onder ons spel, zodat we de voetbaltafel gestrekt over de jacuzzi konden neerleggen.’

Kooiman: ‘We doen geen uitspraken over wat er allemaal voor spannends in de jacuzzi gebeurt. Alleen dat diegene hem dan de volgende dag zelf moet schoonmaken.’

Verseput: ‘En hij wordt toch zeker een paar keer per maand schoongemaakt…’

Kooiman: ‘We hebben regelmatig avonden die lekker uit de hand lopen en dat we er met vijftien personen in zitten.

Dan staat er daarna nog maar een heel klein laagje water in.’

Verseput: ‘We hebben er ooit eens met

achttien man in gezeten.

Blank: ‘Terwijl er maar acht zitplaatsen zijn. En dan is het al krap, want dan voel je elkaars knietjes al.’

Dols: ‘Is heel gezellig!’

Verseput: ‘Er vallen ook wel eens mensen in slaap. De laatste keer dat dat gebeurde was bij drie andere huisgenoten na een avond op Sine Regno (de week waarin een vereniging zonder bestuur zit, red.).’

Blank: ‘Ik stapte de binnenplaats op, liep verdwaasd rond en zag ineens drie mondjes net boven het water uitkomen.

Echt schandalig. Toen heb ik ze maar wakker gemaakt.’

Door Sebastiaan van Loosbroek

‘OH MIJN GOD, IS DAT EEN VAATWASSER?!’

Nee, beste lezers, dit is niet het relaas van die ene keer toen ik allerlei asses kickte in een spelprogramma op televisie en zo een stapel prijzen mee naar huis sleepte waar zelfs Oprah in haar kerstspecials een tintje bleker van zou worden, helaas. Bovenstaande zin zorgde ervoor dat ik ooit als enige uit 300 kandidaten gekozen werd om in een gigantisch appartement in hartje Amsterdam te wonen.

Mijn enthousiasme was het grootst, zeiden ze. Fijn, want daar had ik niet eens moeite voor gedaan: ik ben van nature gewoon een heel erg enthousiast persoon. Dat werpt dus soms zijn vruchten af, omdat het doorgaans wel gewaardeerd wordt. Bovendien zijn vaatwassers gewoon awesome.

Toch heb ik lange tijd geworsteld met dat ongebreideld enthousiasme van me. Ik heb steeds geprobeerd om het te onderdrukken, omdat het niet cool is. Het is nu eenmaal niet zo stoer om blij te worden van volslagen random dingen als die ene soort pluizenrollers met grafische printjes bij de Hema of onverwacht ieniemini marshmallows bij je warme chocolademelk krijgen. Ik had het gevoel dat ik me eigenlijk een beetje voor dat enthousiasme moest schamen, want coole mensen zijn niet zo snel onder de indruk.

Mijn Lief is ook een stuk nuchterder.

Hij is het die me rationeel langs alle schreeuwerige SALE!-bordjes heen loodst, die me vijf kilo boeken op de luchthaven weg doet leggen wegens bagagelimieten, die me al mijn interieurdecoratiedromen afpakt door de oppervlakte van ons appartement in vierkante meters op te dreunen. Ik loop eerder mijn hart dan het meetlint achterna, maar hij zorgt ervoor dat ik realistisch blijf.

Hij snapt echter wel dat ik er gelukkig van word. Mijn Lief kijkt dan ook niet verontschuldigend om zich heen als ik weer eens te hard praat en te weidse gebaren maak tijdens een verhaal, hij gaat er gewoon in mee. En hij staat niet hoofdschuddend langs de zijlijn als ik me tussen de kindjes door probeer te wringen in Madurodam, maar komt er spontaan een paar uit de weg duwen voor me. Echte liefde is dat.

Ik kan en wil mijn alom aanwezige enthousiasme dan ook niet meer wegstoppen. Hoe meer ik dat aanvaard, hoe blijer het me eigenlijk ook maakt. Dus blèr ik luidkeels mee met de Spice Girls in het openbaar. Ik koop die mini-aardbeienjampotjes waar je niks aan hebt als je meer dan een halve boterham wil smeren gewoon, juist omdat ze zo tiny zijn en ik dat leuk vind. En ik word er uitzonderlijk blij van. Schaamteloos.

Dus ja, ik weet wel dat blasé nu erg hip is en cynisme het nieuwe zwart, maar ik heb er persoonlijk gewoon geen talent voor. Zo cool ben ik dan maar niet.

Door Talitha Dehaene