Mare 3 (39)

17 september 2015 39ste Jaargang • nr. 3

‘Verfilming had een ramp kunnen zijn’ Pagina 11

Waarom socialisten altijd ruzie maken. ´Een liberaal pakt gewoon ‘n bitterbal´

Klimaatverandering bij de Neanderthalers. ‘Warmte was een uitdaging’

Drie nieuwe eerstejaars stellen zich voor.

‘Basisbeurs? Huh?’

Pagina 3

Pagina 7

Pagina 9

Gezocht: DRD4-R7 Doe-het-zelfzoektocht naar ‘adventure gene’ Is het publiek van popfestivals avontuurlijker aangelegd dan de gemiddelde Nederlander?

Wetenschappers van het Leids Universitair Medisch Centrum lieten bezoekers van Lowlands hun eigen DNA onderzoeken. Mare deed mee, en wachtte met smart – en terugdenkend aan de eigen kicks – op de uitslag.

DOOR FRANK PROVOOST

Leiden, 10 september 2015. Ein-de-lijk! Drie weken heb ik tevergeefs naar mijn inbox gestaard. Maar daar is-ie dan, de langverwachte mail van het Leids Universitair Medisch Centrum. Nu kom ik te weten of ik drager ben van gen DRD4-7R. Met trillende vingers klik ik op het bericht.

‘Beste deelnemer’, schrijft arts-onderzoeker Karin van der Tuin. ‘Hieronder vindt u uw persoonlijke uitslag van het DNA-onderzoek.

U kunt er geen rechten aan ontlenen en het is helaas niet mogelijk om over de uitslag te corresponderen...’

KICKS VAN NIX (1) Saint François Longchamp, januari 2011. Ai. Dit zag er niet best uit. Een paar seconden eerder stoven mijn broer en ik nog op onze snowboards door de maagdelijke poedersneeuw van de Franse Alpen. Over drukke en keihard aangeharkte ijspistes stuiteren is niet aan ons besteed, wij slaan zo snel mogelijk af om ergens in het witte niemandsland het eerste spoor te trekken. Maar omdat een groep bomen het uitzicht blokkeerde, zijn we net vol in de remmen gegaan. Dat is maar goed ook. Zodra de opgespatte sneeuwvlokken zijn neergedaald zien we een gapende afgrond.

Voorzichtig kijken we over het randje, in een loodrechte kloof van ruim dertig meter droge rots. Dat wordt terug omhoog lopen. Bij iedere stap zakken we tot ons middel in de sneeuw.

Biddinghuizen, 21 augustus 2015. ‘JE MOET OP DE BINNENKANT VAN JE WANGEN KAUWEN!’ Promovenda Inge Loonen moet moeite doen om boven de dreunende beats van de naburige tent uit te komen. Ik doe braaf wat ze zegt en laat mijn kiezen langs mijn wangen schrapen. Alles voor de wetenschap.

Ik maak namelijk deel uit van een select gezelschap proefkonijnen dat zich vrijwillig laat testen. Niet in het lab, maar op Lowlands.

In de Oh Mega!-tent staan de leden van Leve

Foto American Hardcore/Ed Clover

Adventure DNA! te zweten om zoveel mogelijk erfelijk materiaal bij elkaar te sprokkelen.

Het gelegenheidsteam studenten, artsen en promovendi van het Leids Universitair Medisch Centrum laat bezoekers hun eigen DNA isoleren. Zij mogen het vervolgens meenemen in een hangertje om hun nek, óf het afstaan voor onderzoek.

Bijbehorende hypothese: festivalgangers zijn avontuurlijker aangelegd dan het gemiddelde publiek. En dat zou in het DNA zichtbaar moeten zijn door de aanwezigheid van het zogeheten adventure of thrill seeking gene, ook wel DRD4-7R geheten.

Normaal gesproken zit die avontuurlijkheid bij één op de vijf mensen in de genen, legt initiatiefneemster Karin van der Tuin uit. ‘Ze zijn impulsiever, extraverter en nemen meer risico’s.’ Co-assistent Gido Gravesteijn wijst naar de grote posters die het experiment verduidelijken. ‘DRD4-7R is een dopaminereceptor’, zegt hij. ‘Die “7R” staat voor: zeven repeats.

Door die herhalingen ontstaat een langer gen.

Dragers hebben dus meer dopamine nodig om verzadigd te raken en een kick te ervaren.’

KICKS VAN NIX (2) Den Bosch, concertzaal Willem II, 1993. Wat een glorieus moment in mijn punkrockcarrière moest worden, strandt vroegtijdig. Bij een concert van de Californische surfpunkers Pennywise ben ik op het podium geklommen om de eerste stagedive van mijn leven te maken. Alleen: ik zit muurvast. Want uitgerekend als ik een aanloop wil nemen, stormt gitarist Fletcher achteruit. Ik word gesandwicht tussen zijn zwetende lichaam van een kilo of 120 en een loodzware versterker die ongeveer evenveel decibellen uitbraakt. Na een paar tellen klem te hebben gezeten, kom ik met de schrik vrij. Met gespreide armen stort ik me in de kolkende moshpit.

Lowlands, 21 augustus 2015. ‘NU MOET JE JE MOND SPOELEN MET ZOUT WATER EN HET UITSPUGEN IN DEZE REAGEERBUIS!’ De Bravo-tent blijft doorbeuken, maar in de Oh Mega! gaat het experiment gewoon verder. In het midden is een wetenschappelijk speeddategala aan de gang, verderop wordt virtueel gebungeejumpt. Ik spuug ondertussen een halve mond erfelijk materiaal op mijn broek. Gelukkig blijft er nog net genoeg over voor in het buisje. > Verder lezen op pagina 6

Let op! Mare zoekt een stagiair(e)

Veel onbegrip over onderwijsbegroting

Studenten vaker in beroep tegen bsa

‘Zware kost is leuk om te tekenen’

Interesse in journalistiek? Bij Mare is plaats voor een stagiair(e). Mail je sollicitatie, cv en geschreven artikelen naar frank.provoost@mare.leidenuniv.nl

Universiteiten zijn ontevreden met de onderwijsbegroting die op Prinsjesdag is gepresenteerd. Ook studentenorganisaties zijn verontwaardigd.

Leidse studenten stappen vaker naar het college van beroep voor de examens omdat zij het niet eens zijn met lage beoordelingen of een negatief bsa.

Striptekenaar Fred de Heij, vooral bekend van Eppo, Tina, en erotische strips als Het Studentenhuis, maakte nu een strip over natuurkundige Paul Ehrenfest.

Pagina 4

Pagina 5

Pagina 8

Bandirah Pagina 12

2 Mare · 17 september 2015 Geen commentaar

Ef Djie Djie Door Bart Braun ‘Volgende puntje op de agenda: een andere naam. Er staan vijf minuten voor.’

‘Wat is er mis met Faculteit Campus Den Haag? If it ain’t broke, don’t try to fix it!’

‘Is verwarrend, omdat er ook mensen van Geestesw… ik bedoel de Faculty of Humanities hier in Den Haag zitten. Bovendien drukt “Den Haag” niet uit wat we hier precies doen.’

‘We kunnen het “Faculteit der nutteloze vergaderingen” noemen?’

‘We moeten een naam hebben die popt. En die aansluit bij onze groeiende target market van exchange students.’

‘Vergeet bovendien niet dat onze staff ook veel expatriates omvat.’

‘Engels dus. We zitten niet voor niets in the city of peace and justice.’

‘Faculty of pointless meetings, dan?’

‘Zo kan-ie wel, weer, Jansen. We houden hier een constructieve idea shower, okay? Blue sky thinking, niet al die negativiteit!’

‘Maar is vijf minuten niet wat kort voor een mindshare over zo’n belangrijk issue? Misschien een puntje van maken voor de volgende …’

‘Don’t let the grass grow too long! We zitten nu net goed in de workflow over deze case. We zijn echt dringend op zoek naar een nieuwe naam. Iets dat onze helicopter view op onze core business goed uitdraagt. Faculty of...

Faculty of…’

‘Het moet natuurlijk wel in keeping zijn met onze corporate identity.’

‘Een naam die onze staff engagement uitdraagt. De naam als innovative tool, so to speak.’

‘Faculty of dynamic synergy!’

‘Ja, heel goed. Spot on!’

‘Nice!’

‘Outside the box. Maar…misschien niet zo, ehm, Haags?’

‘Hmmm. True dat, Jansen.’

‘Shit.’

‘Faculty of Governance …’

‘Yes!’ ‘…and Global Affairs?’

‘That’s it!’

‘Faculty of Governance and Global Affairs!’

‘Wow. Dit wordt een paradigm shift in hoe mensen ons zien.’

‘Ef Djie Djie. Het bekt zelfs lekker.’

‘FaGaGA?’ ‘Nah, dat maakt niemand ervan.’

‘Kortweg fagga? Even denken, heeft dat een slechte bijklank, ergens?’

‘Ef Djie Djie, Jansen. Ef Gee Gee, if needs be.’

‘Ik ga het morgen even leveragen met het CvB. Running it up the flagpole.

En als zij het greenlighten, zijn we good to go.’

‘En zie! We hebben zelfs nog een minuut over, mensen. It’s a wrap!’

Colofon Column

Redactie-adres Reuvensplaats 3, 2311 BE Leiden

Postbus 9500 2300 RA Leiden Telefoon 071–527 7272 Website mareonline.nl E-mail redactie@mare.leidenuniv.nl

De redactie is op vrijdag gesloten.

Oplage circa 15.000 Hoofdredactie

Frank Provoost frank.provoost@mare.leidenuniv.nl Redactie

Vincent Bongers vbongers@mare.leidenuniv.nl Bart Braun bbraun@mare.leidenuniv.nl Petra Meijer p.meijer@mare.leidenuniv.nl Marleen van Wesel h.g.van.wesel@mare.leidenuniv.nl Medewerkers

Tim Meijer • Esha Metiary • Marc van Oostendorp • Benjamin Sprecher Fotografie Taco van der Eb • Marc de Haan Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nl Basisontwerp Roeland Segaar, Zabriski Communicatie Art direction en vormgeving Marcel van den Berg Drukwerk Rodi Rotatiedruk, Broek op Langedijk Advertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45 Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • Prof. dr. F. Israel (vicevoorzitter) • drs. B. Funnekotter • J. Daemen • S. Grootveld • drs. M. van Hintum • mr. F.E. Jensma • M. Kuipers • prof. dr. N.J. Schrijver • dr. J.P. Vollaard • F. Vermeeren • C. van der Woude Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op IBAN NL68RABO0103257950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200092091) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar redactie@mare.leidenuniv.nl. Studenten betalen €25.

Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden.

Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel.

Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272.

Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

ISSN 0166-3690

Veni, Vidi, burn-out In mijn vorige column beschreef ik hoe lastig het is om na je PhD een normale baan in de wetenschap te vinden. Ik dacht een prachtige uitweg te hebben gevonden.

Helaas.

Hoe zat het ook al weer: na je promoveren wil je een postdoc en daarna een tenure-track-positie bemachtigen.

Dat moet bijna altijd in het buitenland, dus dag relatie, vriendschappen en al dat soort onnodige afleidingen. Vervolgens krijgt in de VS slechts 15-20 procent van de postdocs een tenure-track. In Europa is het al helemaal dramatisch, bijvoorbeeld 3.5 procent in Engeland (Powell, K. ‘The future of the postdoc’. Nature, 520, 144–147, 2015.).

Ik heb natuurlijk wel even rondgekeken. Maar toen ik er achter kwam dat ik voor een betaalbare huurwoning in het buitenland mijn kat zou moeten achterlaten, was dat traject sowieso van de baan.

Gelukkig is er een katvriendelijke uitweg. Als je een briljant idee hebt, kan je een persoonlijke beurs aanvragen bij NWO. Onder de noemers Veni, Vidi en Vici hebben ze een drietal beurzen voor wetenschappers om zogeheten interesse gedreven onderzoek te doen. De Veni is bedoeld voor pasgepromoveerden, met een Vidi kan je vervolgens zelf een paar postdocs aannemen en een Vici geeft je genoeg geld om een eigen onderzoeksgroep op te tuigen.

Ik heb de afgelopen jaren een leuk nieuw onderwerp uitgediept, en daarover 4½ goede papers over geschreven. Qua paperproductie is dat zeker bovengemiddeld. Ik kan zo de outlines voor nog tien leuke vervolgartikelen bedenken. En, de belangrijkste maatstaf, zowel mijn instituut als een bedrijf waarmee ik samenwerk vinden het onderwerp interessant genoeg om er geld in te steken. Een goede basis voor een Veni-voorstel.

Althans, dat dacht ik. Tot ik iemand tegenkwam die bij NWO als commissielid Veni-voorstellen beoordeelt. Wat hoorde ik zo terloops in de wandelgang? Als je niet minimaal acht tot twaalf gepubliceerde artikelen hebt hoef je

het niet eens te proberen. Nu snap ik dat een Veni bedoelt is voor excellent onderzoek. Maar laten we even eerlijk zijn. What. The. Fuck.

Acht gepubliceerde papers in vier jaar is werkelijk waar compleet en godsonmogelijk. Maar de roemloze ondergang van mijn gooi naar een Veni roept wel een interessante vraag op: hoe kan je als promovendus consistent twee á drie artikelen per jaar te publiceren?

Een van mijn co-auteurs opperde om een artikel dat ik nog net niet gesubmit heb te herschrijven en over meerdere artikelen uit te smeren. Dat hoeft in principe geen probleem te zijn (twee korte puntige artikelen zijn niet per se slechter dan een langer en ingewikkelder verhaal), maar het dwingt de promovendus wel heel hard richting kwantiteit boven kwaliteit.

Een andere populaire optie is dreigen, liegen en bedriegen, om zo je naam aan onderzoek te verbinden waar je zelf geen tijd voor hebt. Ik heb de afgelopen jaren zo veel verschrikkelijke verhalen gehoord van vrienden en kennissen – allemaal promoverend in de hoek van geneeskunde – dat ik één ding zeker weet: iemand die het Leids Universitair Medisch Centrum uit wandelt met acht eerste-auteurpublicaties komt eerder voor Peter R. de Vries in aanmerking dan voor een Veni.

Als laatste zou het natuurlijk ook kunnen dat NWO promovendi wil stimuleren er simpelweg veel langer over te doen dan de vier jaar die de universiteit wenselijk acht.

Het is best mogelijk dat iemand zich een jaar of zes helemaal kapot werkt en een berg kwalitatief goede papers aflevert. Maar dan? Een Veni is natuurlijk slechts het begin. Als die arme stakker er achter komt dat de eisen voor een Vidi nog veel hoger zijn voorspel ik een onmiddellijke burn-out. Maar wel met een kat op schoot.

Benjamin Sprecher is promovendus bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden

17 september 2015 · Mare

3

Mensen

Gekonkel, geknoei, gekanker en gedonder Waarom socialisten zo goed zijn in ruzie maken Het conflict binnen de PvdA gaat al ruim een eeuw terug, zegt historicus Adriaan van Veldhuizen, die promoveerde op de begintijd van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij. ‘Andere partijen zouden zeggen: “Laat het gaan.”’

‘De christendemocraat heeft God. De liberaal valt terug op zichzelf, pakt nog een bitterbal, gaat er vandoor en denkt: “Het zal allemaal wel.” De socialist wil een probleem zo democratisch mogelijk oplossen.’

Docent geschiedenis Adriaan van Veldhuizen promoveerde deze zomer op een onderzoek naar de begintijd van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), de voorloper van de PvdA. ‘Het politieke proces zelf is urgent. De partij die in 1894 wordt opgericht is het vehikel dat voor een betere wereld moet zorgen. Bij andere partijen zie je soms gelatenheid. Bij de SDAP is ruzie onderdeel van het partijleven. En dat zie je nu ook terug in het PvdA-conflict tussen partijcoryfee Rottenberg, Samsom en Dijsselbloem.’

Van Veldhuizen kent de partij van binnen uit. ‘Ik ben nu slapend lid en heb ook dingen voor de Wiardi Beckman Stichting (het wetenschappelijk bureau van de partij, red.) gedaan. Ik had veel contact met Job Cohen. Hij is een belangrijke politieke figuur voor mij. Ik schreef historische teksten voor hem. Ik vond het jammer dat hij moest stoppen als partijleider.’

De gewone leden van de SDAP zagen de partij als een vereniging.

‘Een socialistische overtuiging is

DOOR VINCENT BONGERS

Verkiezingsposter van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij. Volgens historicus Adriaan van Veldhuizen zijn de conflicten in die partij vergelijkbaar met de huidige crisis in de PvdA.

wel een voorwaarde maar speelt vaak geen centrale rol in lidmaatschap. De belangrijkste constante in de SDAP is de drang tot samenzijn en gezelligheid. Hele sociale netwerken worden in de partij opgenomen.

In Leeuwarden heb je bijvoorbeeld een zangvereniging die plots in zijn geheel lid wordt van de partij. De SDAP groeit daar dan met 95 leden.’

En er zijn in die begintijd nog maar een paar gemeenteraadsleden.

Van wethouders en burgemeesters en Kamerleden is al helemaal geen sprake. ‘De leden gaan dan maar onderling politiek bedrijven. Bij een andere partij zeggen ze misschien bij een conflict: “Hou je bakkes, laat het gaan.” Niet bij socialisten. Dat kan goed aflopen, maar wordt soms ook een puinhoop.’

Een bekend voorbeeld is het Deventer schisma in 1909. Binnen de partij roerde een groep marxisten zich. Zij publiceerden een eigen blad De Tribune. Dat viel niet goed bij een deel van de partijleden. Partijblad Het Volk publiceerde giftige brieven gericht aan de ‘tribunisten’ waarin werd gesproken van ‘een gore actie van eenige schreeuwers en ontevredenen.’ Binnen de partij was er niets dan ‘gekonkel en geknoei (..) gekanker en gedonder.’

Er waren leden die de tribunisten uit de partij wilden gooien want ‘amputaties’ waren nog altijd beter dan ‘kankergezwellen,’ aldus een brievenschrijver. Uiteindelijk komt het tijdens een congres in Deventer tot een pijnlijke scheiding. ‘Het politieke meningsverschil was groot maar dat het zo uit de hand liep was ook gevolg van hevige botsing tussen sociale netwerken. Dus dat lijkt wel een beetje op wat er nu gebeurt.

‘Er is wel sprake van een richtin-

genstrijd in de PvdA, maar dat is niet de belangrijkste oorzaak van het conflict. Samsom en Dijsselbloem hebben een ideologische keuze gemaakt en zijn daarbij de partij als organisatie uit het oog zijn verloren. Het gaat niet alleen om macht en beleid, maar ook om het “wij”-gevoel. En dat zien de partijleiders niet. Vandaar dat Rottenberg Dijsselbloem “een supertechnocraat” noemt en Samsom “de bedrijfsleider van het kabinet”. Oftewel: “Je bent een bestuurder, je hebt geen PvdA-hart meer.”’

Dat Rottenberg heeft gezegd dat hij zijn opmerkingen op een onbewaakt ogenblik maakte ‘is flauwekul’, aldus de historicus. ‘Hij heeft dit heel bewust gezegd. Ik ken hem vrij goed en hij is een ontzettend tacticus. Maar hij verkeerde wel in de veronderstelling dat hij die opmerking kón maken. Dat dit niet mogelijk bleek, is een symptoom van de kramp waarin de PvdA-leiding momenteel verkeert.’

Het is wel onverstandig dat Dijsselbloem en Samsom de democratie in de partij zo verlammen, vindt VanVeldhuizen. ‘Laat partijleden stoom afblazen, ze eisen toch inspraak. Organiseer een driedaags congres waar iedereen zijn zegje kan doen. Als je het allemaal in een dag wilt doen, krijgen ontevreden leden niet de kans om hun mening te geven. Met als gevolg dat ze in de trein terug naar Zwolle naar Twitter en Facebook vliegen om daar te brullen dat ze het er niet mee eens zijn.

Laat het conflict deel van de partij zijn. Moffel dat niet weg.’

Adriaan van Veldhuizen, De Partij, Over het politieke leven in de vroege S.D.A.P. Prometheus, 376 pag. € 39,95

Frutti di Mare

Wel ouder, niet gauwer DOOR MARLEEN VAN WESEL ‘Wanneewwwr gaat deze tent open?’ schreeuwt een bejaarde meneer in onvervalst Leids.

Vloekend beukt hij met zijn rollator tegen een kast. Arian Khoshchin (24, biofarmaceutische wetenschappen) wijst hem snel de weg naar het gangpad. Met zijn studiegenoot Christophe Mombers (22) richtte Khoshchin een half jaar geleden Edisen op, een samentrekking van educatie en senioren. Met nog een paar andere studenten geven ze colleges in zorgcentra. ‘Deze mensen zijn niet altijd in deze staat geweest’, zegt Khoshchin, terwijl de boze meneer een plekje in de zaal van woonzorgcentrum Topaz Haagwijk zoekt. ‘Er zitten rechters en gynaecologen tussen. Wij kunnen hen als student iets geven.’ Welke studie je doet, maakt niet zoveel uit. ‘Het gaat erom dat je enthousiast bent over een onderwerp.’ Mombers: ‘Ik vertel bijvoorbeeld ook graag over de Oude Grieken en Arian over filosofie.’

Vandaag vertelt Mombers over gezichtsbedrog. De meeste oudjes zitten gemoedelijk te luisteren naar zijn verhaal over Escher. ‘Die ken ik wel’, knikt een mevrouw. ‘Bij hem loopt altijd alles door elkaar.’

Na 25 minuten checkt Mombers of er nog vragen zijn, waarna een begeleidster van het centrum uitlegt dat er nu eerst koffie en thee komt en dat de presentatie dan weer verdergaat. ‘En hopelijk daarna niet nóg een keer koffie’, zegt

een mevrouw. ‘Liever wat sterkers.’

‘Interessant’, vindt meneer Moerman de presentatie tot zover. ‘Maar ik vind dan ook de hele wereld interessant.’

De 101-jarige oud-gymnasiumrector (en olympisch volleybalscheidsrechter en verzetsheld) heeft nog wel wat tips. ‘Er is veel te snel gesproken. Dat is een probleem van deze tijd. Articuleren is er niet meer bij. Maar verder deden jullie het uitstekend.’

‘Zo ontdekken we steeds verbeterpuntjes’, zegt Mombers. Momenteel zijn ze er zo’n tien uur per week aan kwijt.

Khoshchin: ‘We betalen alles, het materiaal en de promotiekosten, nog uit eigen zak. Uiteindelijk willen we een stichting worden. Ons plan ligt al klaar, alleen het monetaire gebeuren nog niet.’ Mombers: ‘We zijn in gesprek met de gemeente om te kijken naar financieringsmogelijkheden.’

Tijdens de tweede helft toont hij afbeeldingen van gezichten. ‘Het belangrijkste van een gezicht’, onderbreekt Moerman de presentatie met zijn 101 jaar ervaring, ‘Is dat het overtuigend is.

Toen ik wapens smokkelde voor het verzet, keek ik altijd zo brutaal mogelijk. Zo dachten de Duitsers dat ik in orde was en vroegen ze geen persoonsbewijs.’

Een begeleidster maant hem subtiel tot stilte, waarna Mombers verdergaat met plaatjes waar je verschillende dingen in kunt zien. ‘We worden belazerd’, zegt een mevrouw verwonderd.

Na nog eens 25 minuten moeten de bewoners weer naar hun kamers. ‘Het zal wel goed wezen’, luidt het commentaar van de mevrouw die eigenlijk wat sterkers wilde. ‘Maar het ging ons boven het hoofd. Wie begreep het?’ Haar

buurvrouw knikt. ‘Oh, zíj begreep het een beetje. Ze onthoudt haar kamernummer niet, maar dit begreep ze.’

‘We worden wel ouder, maar niet gauwer’, verklaart even verderop mevrouw Serdijn het gemor van sommige

‘Articuleren is er niet meer bij, dat is een probleem van deze tijd.’

medebewoners. Maar een volgende keer zou ze sowieso weer komen luisteren. ‘Ik ga nog overal naartoe. De koffie, de handwerkclub, dit college. Alles mag op z’n kop staan, ik ga overal naartoe.’

Foto Marc de Haan

4 Mare · 17 september 2015 Nieuws

Vluchtelingen De Universiteit Leiden gaat samen met andere universiteiten en hogescholen het makkelijker maken voor vluchtelingen om in Nederland te studeren. Vorige week was er een bijeenkomst aan de Haagse Hogeschool met verkennende gesprekken. De hoger onderwijsinstellingen hebben met minister Bussemaker afgesproken om uit te zoeken wat precies de knelpunten zijn. Mogelijk gaat de erkenning van buitenlandse diploma’s sneller verlopen en komt er meer aandacht voor taaltrajecten voor vluchtelingen. Vrijwel tegelijkertijd is Rob Hagendijk, voormalig universitair hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam, de petitie ‘Vluchtelingen op universiteiten en hogescholen’ gestart. Hagendijk roept instellingen op om vluchtelingen de kans te bieden om hun studie of wetenschappelijke carrière in Nederland voort te zetten. Ruim negenhonderd mensen hebben de petitie, die te vinden is op petities24.com, al getekend.

‘Kabinet investeert nauwelijks’ Verontwaardiging over begroting van Bussemaker

Ontdek-app Met een app kan iedereen vanaf nu de grootste Leidse vindingen zelf nog eens opnieuw ontdekken: van de eerste condensator, oftewel de Leidsche Flesch van Pieter van Musschenbroek, tot het in Leiden gepubliceerde idee van wiskundige Simon Stevin om cijfers achter de komma te schrijven, in plaats van in breuken. De app Leiden Discoveries, van de Stichting Leidse Ontdekkingen, wijst namelijk een route door de Leidse binnenstad, langs de ontstaansplaatsen van 27 van zulke hoogtepunten uit de wetenschap. Naast de app, zijn er inmiddels trouwens ook 27 ouderwetse informatieborden door de stad geplaatst. De Discoveries worden tijdens de Nacht van Kunst en Kennis officieel onthuld, maar de app is al te downloaden in de App Store en in Google Play.

Actieplan kamers Tussen 2011 en 2016 moesten er 16.000 nieuwe kamers worden gebouwd in Nederlandse studentensteden, volgens het Landelijk actieplan studentenhuisvesting (LAS). En dat gaat lukken, meldt minister voor Wonen Stef Blok nu met enige trots in een brief aan de Tweede Kamer. Ruimschoots zelfs: 14.733 kamers zijn al opgeleverd, 2.975 zijn in aanbouw en nog eens 9.142 zijn er in voorbereiding. Wel is het op sommige plaatsen, vooral in Amsterdam en Utrecht, nog steeds lastig om een kamer te vinden. In Leiden is het kamertekort volgens huisvester DUWO de laatste jaren gedaald tot 1500 à 2000 kamers. De afspraak werd destijds met onder meer de VSNU, de HBO-raad en koepel van studentenhuisvesters Kences, waaronder DUWO valt, gemaakt. Private partijen en andere woningcorporaties die níet onder Kences vallen, zorgen daarbovenop naar verwachting voor 21.961 extra woningen. Er komt geen nieuw LAS voor de komende jaren, maar de betrokken partijen presenteren dit najaar wel een zogenaamde Toekomstagenda Studentenhuisvesting.

Weer gratis boeken De boekenzolder, een weggeefwinkel voor boeken, wordt zaterdag 19 september officieel heropend aan de Admiraal Banckertweg 21. Zeven jaar lang stelde de gemeente een groot pand op de Middelstegracht gratis beschikbaar, maar toen het begin dit jaar verkocht werd, moest de boekenzolder haar deuren sluiten. De boekenzolder werd opgericht door een literair agent die ontdekte dat er elke week duizenden boeken in de papierversnipperaar verdwijnen, terwijl boeken voor veel mensen te duur zijn.

In eerste instantie zorgde ze ervoor dat de boeken bij gevangenissen, asielzoekerscentra en andere instellingen terecht kwamen. Later groeide het initiatief verder uit tot een heuse strijd tegen boekloosheid. Bezoekers mogen per keer zeven boeken gratis meenemen. Er kunnen ook boeken ingeleverd of geruild worden. De boekenzolder is van donderdag tot en met zaterdag van 13 tot 17 uur geopend.

De vereniging van universiteiten VSNU is ontevreden met de onderwijsbegroting voor volgend jaar, die op Prinsjesdag werd gepresenteerd. Ook studentenorganisaties zijn verontwaardigd, omdat extra investeringen in onderwijs en onderzoek uitblijven.

De invoering van het leenstelsel levert de regering op langere termijn 1 miljard euro op.

Dit geld zou geïnvesteerd worden in de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.

‘Een belangrijk resultaat van het hervormingsbeleid is dat het hoger onderwijs er ongeveer vierduizend docenten bij krijgt en nog enkele honderden onderzoekers met een onderwijstaak. Voor studenten betekent het fors meer persoonlijke Door Petra Meijer

aandacht, intensievere begeleiding en een betere entree op de arbeidsmarkt. Deze investering in onderwijskwaliteit wordt betaald uit geld dat vrijkomt door de invoering van het studievoorschot voor studenten’, zei Koning Willem-Alexander dinsdag in de troonrede.

Maar volgens de universiteitskoepel VSNU is er van extra investeringen in onderwijs en onderzoek voorlopig nog geen sprake. De universiteiten willen dan ook dat de overheid de investeringen versnelt en verhoogt. ‘De middelen uit het studievoorschot, oplopend tot maximaal 1 miljard, zijn vanaf 2018 beschikbaar, en daarom nog niet opgenomen in de begroting’, schrijft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap inderdaad op haar website.

‘Deze extra docenten zijn er voorlopig nog niet. Het is niet duidelijk hoe de onderwijskwaliteit

voor de huidige studenten verbetert’, reageerde voorzitter van de Landelijke Studenten Studenten Vakbond (LSVb) Sara Spano op de Miljoenennota.

In afwachting op de middelen die door het leenstelsel beschikbaar worden, is met universiteiten en hogescholen afgesproken dat zij zelf jaarlijks een voorinvestering van 200 miljoen doen. Maar ook daarover heerst nog onduidelijkheid.

De LSVb pleit dan ook voor meer transparantie. Spano: ‘Iedere student aan iedere universiteit of hogeschool die zijn of haar basisbeurs is kwijtgeraakt moet kunnen zien dat de kwaliteit van het onderwijs verbetert.’

In 2016 komt er wel 292 miljoen euro uit het Nationaal Onderwijsakkoord beschikbaar, maar van al dat geld gaat er slechts 1,1 miljoen euro naar het wetenschappelijk onderwijs. Daar staat tegenover dat er

maar liefst 93 miljoen naar het primair onderwijs, 53 miljoen naar het voortgezet onderwijs en 119 miljoen naar het beroepsonderwijs en volwasseneducatie gaat.

In de troonrede werd ook de Nationale Wetenschapsagenda aangehaald: ‘Het doel is om de sterke punten van de Nederlandse wetenschap uit te bouwen en keuzes te maken die zorgen voor een herkenbaarder profiel van instellingen.

Dit geeft niet alleen een impuls aan de internationale positie van onze universiteiten, maar ook aan de innovatie- en concurrentiekracht van onze industrie en andere kennisintensieve sectoren.’

Maar ook voor de Wetenschapsagenda werd geen extra geld uitgetrokken, deze Prinsjesdag. VSNUvoorzitter Karl Dittrich vreest ‘dat de agenda zonder extra financiële middelen een symbolisch wensenlijstje zal zijn.’

‘Ga in gesprek met wanbetalers’ Mensen met schulden krijgen vaak niet de hulp die zij nodig hebben, stelt Tamara Madern, promovenda en medewerker van het Nibud, die in haar proefschrift het financieel gedrag van schuldenaren onderzocht.

Worden mensen met schulden verkeerd benaderd?

‘Er wordt vaak alleen in negatieve zin gesproken over het hebben van schulden. Als je geld tekort komt dan is dat iets om je voor te schamen. Het is een taboe. De drempel is erg hoog om er iets aan te doen.

En als die stap naar de hulpverlening dan uiteindelijk wordt gezet dan zijn de problemen al erg moeilijk op te lossen. Het ontbreekt aan sociale steun aan schuldenaren. Het is belangrijk dat bedrijven, gemeenten en andere instanties beter samen werken om schuldenproblematiek aan te pakken.’

Wat gaat er fout?

‘Hard pushen om geld binnen te krijgen, heeft geen zin. Dan komt er

met veel moeite één keer een betaling, maar dan worden de onderliggende problemen niet opgelost.

Er ontstaat dan ook een gevoel van wantrouwen bij de schuldenaar. De instanties die geld eisen, luisteren niet en willen alleen de centen.

‘Door vanuit een schuld te denken, komt iemand lang niet altijd verder en is de kans groot dat het weer misgaat. Het levert meer op als iemand een perspectief wordt geboden.

‘Vaak is de hulpverlening onvoldoende toegesneden op individuele gevallen. Je kunt door een grote tegenvaller geld tekortkomen of de administratie niet op orde hebben en uiteraard meer uitgeven dan er binnenkomt. Of het is een combinatie van deze factoren die tot financiële problemen leidt. Als je weet wat er aan de hand is, kun je gerichter hulp bieden.’

Wat moet er gebeuren?

‘Het moet bijvoorbeeld laagdrempeliger. Dat begint al bij de schuldeiser. Ga in gesprek met wanbetalers.

Veruit de grootste groep wil gewoon betalen. Er is een minderheid die de boel belazert. Het heeft veel meer zin om welwillende mensen beter te helpen. Nodig iemand die achterloopt uit voor een gesprek. Het is belangrijk dat er een cultuur ontstaat van “wij gaan je helpen.”

‘Het kan ook veel eenvoudiger.

Een deurwaarder die de opdracht heeft om beslag te leggen op het deel van het loon verstrekt een inkomsten\uitgavenformulier aan de schuldenaar. Dat formulier kan eenvoudiger, bijvoorbeeld in overzichtelijke blokken. Het is heel belangrijk dat precies duidelijk wordt wat de financiële situatie van een persoon is. Anders wordt er wellicht beslag gelegd op een te groot deel van het salaris.’

Wat is gezond financieel gedrag volgens u?

‘De belangrijkste stelregel ligt voor de hand: Geef niet meer uit dan er binnenkomt. En daarbij moet er ook rekening worden gehouden met plotselinge onvoorziene uitgaven.

Dat is helder maar daarna wordt het al snel schimmiger.’

Hoezo?

‘Elk geval en elke situatie is anders.

Het is niet zo dat er regels zijn die altijd zijn toe te passen. En de ideeën over financiële regelingen veranderen ook. Je werd eerst uitgelachen als je geen beleggingshypotheek nam.

Maar diegenen die deze hypotheek afsloten, zitten nu in de problemen.

‘Er zijn wel wat algemene tips. Stel bijvoorbeeld één keer per jaar een begroting op. Zorg verder dat je een financiële buffer aanlegt en breng je administratie op orde.’

Komen er door het sociaal leenstelsel meer studenten in schuldenproblemen?

‘Dat weet ik niet. Het is wel lastiger om na de studie een leven op te bouwen. Je moet nu als je een baan hebt na twee jaar gaan afbetalen.

Dan blijft er minder geld over om een huis van te kopen, bijvoorbeeld.

Dat draagt een oud-student toch met zich mee.’ VB

17 september 2015 · Mare 5 Nieuws

Vaker vechten tegen een negatief bsa Beroepscollege krijgt het drukker Leidse studenten stappen steeds vaker naar het college van beroep voor de examens omdat zij het niet eens zijn met het oordeel van examencommissies en faculteitsbesturen.

Door Vincent Bongers Dat blijkt uit de

jaarverslagen van het college. Studenten die bijvoorbeeld vinden dat ze ten onrechte een negatief bsa ontvingen of een onvoldoende hebben gekregen, kunnen bij het college in beroep gaan tegen besluiten van de examencommissie en de faculteit.

Beroep tegen de uitspraak van het college van de universiteit is ook mogelijk. Dat kan bij het College voor het Hoger Beroep op het Hoger Onderwijs (CBHO) in Den Haag.

De NOS berichtte onlangs dat er steeds meer studenten naar het college van beroep van hun universiteit

stappen. Voor Leiden gaat dit zeker op. Tot aan 2012 zijn er elk jaar rond de 170 zaken. Vanaf 2013 gaat dat getal fiks omhoog naar 253. In 2014 legden 304 studenten hun zaak voor aan het beroepscollege van de universiteit.

Die toename is grotendeels toe te schrijven aan een forse stijging van bsa-zaken. In 2013 waren 36 studenten het niet eens met een negatief advies. Een jaar later zijn er 76 gevallen.

Maar ook het aantal studenten dat het niet eens is met een besluit van de examencommissie neemt toe. Van 108 in 2013 naar 134 vorig jaar.

Het is nog niet duidelijk of de invoering in 2014 van het bsa in het tweede jaar zorgt voor een toename van het aantal zaken. Pas dit jaar zullen studenten die hiermee te maken hebben, eventueel een beroepsprocedure starten.

Opvallend is dat er vorig jaar 88 studenten van de faculteit Sociale

Wetenschappen naar het college zijn gestapt. Dat waren er in 2013 slechts 37.

In heel veel gevallen komt het overigens niet tot een hoorzitting. Het college probeert eerst de kwestie in der minne te schikken. Er wordt dan gekeken of de zaak alsnog zonder zitting kan worden geregeld. In heel veel gevallen lukt dat overigens. In 2014 werd tweederde van de zaken op deze manier geregeld. Uiteindelijk zijn er twintig beroepen gegrond verklaard.

Het lijkt er in Leiden op dat de toename van beroepszaken niet heeft geleid tot een gang naar het CBHO in Den Haag. Er is eerder sprake van een daling.

In 2014 zijn er vier beroepen ingediend bij het CBHO. In 2013 waren dat er ook vier. In 2012 besloten acht studenten hun zaak in te dienen. Een jaar eerder waren er zelfs elf Leidse beroepszaken.

Hoe groot is mijn sigaar?

Vorige week sloot minister Blok een akkoord met drie vakbonden over een nieuwe cao. Dat heeft gevolgen voor het pensioen van universitaire medewerkers.

Wat staat erin dat akkoord?

Rijksambtenaren krijgen 4,25 procent loonsverhoging volgend jaar, en eenmalig € 500,-. Het is hun eerste loonsverhoging sinds 2011.

Yeah, meer geld!

Als u voor de universiteit werkt, valt u onder de universitaire cao, en geldt deze verhoging niet voor u.

Waarom lees ik dit dan?

Die nieuwe cao gaat gepaard met verandering bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) en daar zitten universiteitsmedewerkers wél in.

Wacht. Betaalt Blok zijn ambtenaren met mijn pensioengeld?

Nee. Echt in de pensioenkas graaien kan niet, hoe graag linksmensen die term ook bezigen. Sowieso zit het merendeel van de honderden miljarden van het ABP geïnvesteerd in bedrijven, dus als het wel zou gebeuren, stort onze economie in. Wat er verandert is dat de pensioenregeling niet meer loongeïndexeerd is, maar prijsgeïndexeerd.

Wut? Er zit verschil tussen uw bruto loon en uw netto loon. Van dat verschil gaat een gedeelte naar het ABP. Die beleggen dat, en betalen er pensioenen van. De afgelopen dertig jaar was het zo dat als uw loon steeg, het gedeelte van uw loon dat naar het ABP ging, meesteeg. Dat gaat veranderen: in plaats van aan uw loon wordt uw pensioenpremie straks gekoppeld aan de prijzen.

De prijzen van wat?

Die van alles. Eten, auto’s, spijkerbroeken. Als alles duurder wordt, wordt uw pensioenpremie dat ook.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, wordt overigens lang niet alles alleen maar duurder. Benzine, graan, elektriciteit en vlees zijn bijvoorbeeld goedkoper geworden, de laatste tijd.

Aanstaande zaterdagavond is de derde nacht van Kunst en Kennis. Vorig jaar stonden de natuurkundestu­ denten van Stichting Rino in de Hortus met hun meer-dan-ijskoude natuurkundige roadshow Freezing Phy­ sics. Dit jaar spreekt er een bierprofessor, geeft Quinsy Gario rondleidingen door Museum Volkenkunde, en is de Leidse Schouwburg in de ban van Goeie Mie. (Zie ook pagina 8) Foto Ruben van Vliet

Wie betaalt, mag op tv ‘het grote bereik en het leuke publiek, en zo’.

Meijer schreef een blog over het voorval, wat op Twitter tot zowel verontwaardiging als herkenning leidde. Ook Olaf van Miltenburg van technologiewebsite Tweakers bleek door het programma te zijn gebeld.

Een voorlichter van de Universiteit Utrecht liet weten te zijn benaderd door een lifestyleprogramma van RTL, dat ‘van sponsoring aan elkaar hing’.

Universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke zegt dat ook Leiden soms dergelijke verzoeken ontvangt. ‘Wij zien dezelfde teneur.

Maar eigenlijk is het een sigaar uit eigen doos?

Dat vindt vakbond FNV wel: ‘Je betaalt je eigen loonsverhoging, en omdat je meer gaat verdienen, betaal je daar ook nog eens meer belasting over’, legt woordvoerder Rogier Esselbrugge uit. De bond weigert het akkoord te tekenen.

FNV is groter dan de andere drie bonden bij elkaar, en vindt dat het akkoord daardoor niet rechtsgeldig is. Deze donderdag loopt er een kort geding over de vraag of ze daar gelijk in hebben. Merk overigens op dat niemand je dwingt om een sigaar uit eigen doos nú op te roken: je zou dat geld in een koophuis of eigen pensioenpotje kunnen stoppen.

Bouw ik hierdoor minder pensioen op?

Daar lijkt het wel op. Op haar site rekent het ABP voor dat het voor jonge werknemers 11 tot 14 procent van hun uiteindelijke pensioen zou kunnen schelen. ‘Dat is echter een momentopname’ legt ABP-woordvoerder Franscé Verdeuzeldonk uit: ‘Wij weten echt niet hoe dat percentage zich in werkelijkheid zal ontwikkelen.’

Maar in de tussentijd krijg ik meer nettoloon, als het goed is.

Hoe groot is mijn sigaar?

Verdeuzeldonk: ‘Allereerst moet de Pensioenkamer (een soort universiteitsraad voor ABP-leden, red) zich nog uitspreken over dit idee. Aan het eind van het jaar bepaalt het ABP de pensioenpremie, dan wordt pas echt duidelijk wat de gevolgen zullen zijn. Of je meer of minder premie gaat bepalen, hangt ook af van hoe de prijzen zich gaan ontwikkelen, en dat weten wij ook niet.’ BB

Goedkopere boeken, dankzij keuzevak

Nacht van Kunst en Kennis

Wetenschapsvoorlichter van de Technische Universiteit Delft Roy Meijer kreeg vorige week een wel heel opmerkelijk mediaverzoek. Een redacteur van het SBS-programma Feiten en Fabels vroeg of een Delftse wetenschapper in de uitzending iets over cookies wilde vertellen.

Toen de redacteur informeerde naar het budget antwoordde Meijer nog dat wetenschappers daar niet voor hoeven te worden betaald. Al snel bleek hij de boodschap echter verkeerd te hebben begrepen: de universiteit zou moeten betalen om een wetenschapper in het programma aan het woord te laten, vanwege

En deze omslag is handig omdat?

Deze overstap betekent dat de premie lager uitvalt. Deelnemers bij de ABP gaan door de afspraken straks minder premie betalen’, legt een persbericht op de website van het ABP uit. Minder premie betekent dat een groter gedeelte van het bruto salaris bij het netto salaris uitkomt.

En dat is een gedeelte van de “salarisverhoging” van Blok. Die geldt dus ook voor u.

Het gaat daarbij vooral om nieuwe programma’s op de commerciële zenders die door de deelnemers worden gesponsord, niet om grote, bekende programma’s. Wij zijn daar nog nooit op in gegaan.’

Ze sluit daarmee echter niet uit dat de Universiteit Leiden er in de toekomst mogelijk aan mee zou doen. ‘Je moet het per geval bekijken. We hebben twee jaar geleden wel meegewerkt aan een bijlage in de Volkskrant, over ‘Leiden Kennisstad’. Het verschil is natuurlijk dat er bij printmedia vermeld wordt dat het om een advertorial gaat, dat is op tv minder duidelijk.’ PM

Studenten bedachten een plan om studieboeken goedkoper te maken. Nu nog iemand die het wil uitvoeren.

‘Onze studieboeken zijn zo duur, zeurden we aan het begin van het collegejaar tegen elkaar’, zegt Nicolette Nijhuis, derdejaarsstudent psychologie. Ze volgt het bijvak entrepreneurship and innovation. ‘Zo’n probleem was precies wat we zochten voor dit vak. Voor ons eerste blok zijn we 180 euro kwijt, als we alle boeken nieuw kopen. Kon dat goedkoper?’

De studenten moesten een crowdfunding opzetten voor een project met het thema sociale mobiliteit.

‘Studiegenoten bedachten een lokaal thuisbezorgd.nl-achtig concept, maar dan met de kliekjes van de buurman. Anderen kwamen met een pop-up-idee waarbij tijdelijke studieplekken in vrijgekomen kraakpanden worden gemaakt.’

Nijhuis en haar vijf groepsgenoten kwamen met de Boekenbalie. Studenten betalen daarbij maar dertig procent van het aankoopbedrag voor een boek, voor een jaar gebruik. Een

zesde gaat naar een potje, waarmee de Boekenbalie kan uitbreiden. Na vier jaar is een boek afbetaald. ‘Maar dan studeren wij allang niet meer.

Althans, dat hoop ik.’

En er was nog een probleem: ‘Met nog zes weken tot het einde van het project, moesten we een extreem bedrag bij elkaar krijgen. Alleen al voor vijf studenten psychologie, een studie waarbij de boeken niet zo snel verjaren, zouden we al 1045 euro moeten inleggen.’

Daarom bedachten ze een ander plan. ‘Onze docent zei dat we het helemaal niet zélf hoeven uit te voeren.

Bij entrepreneurship and innovation gaat het er juist om dat je het uitgevoerd kríjgt, bijvoorbeeld door de universiteit of studieverenigingen.’

De groep wil daarom nu een bijeenkomst crowdfunden, voor de presentatie van hun plan. ‘Daarvoor hebben we 75 euro nodig, wat we willen ophalen via de website studenten. steunleiden.nl. Wat we verder ophalen, geven we aan degene die iets met ons plan gaat doen.

Kandidaten kunnen zich melden via deboekenbalie@gmail.com.’

6 Mare · 17 september 2015 Achtergrond

Het team van Leve Adventure DNA! in actie op Lowlands. Foto Andreas Terlaak

Wat nu als ik ‘het’ heb? > Vervolg van de voorpagina ‘NU MOET JE TWEE DRUPPELS LENZENVLOEISTOF TOEVOEGEN EN ÉÉN DRUPPEL AFWASMIDDEL’, roept Loonen inmiddels.

‘VOORZICHTIG SCHUDDEN, DAN WORDT HET CELMEMBRAAN AFGEBROKEN EN KOMT HET DNA VRIJ!’ ‘Het is een huis-tuin-en-keukenmethode’, aldus Van der Tuin. Voordeel: het vergroot de toegankelijkheid. Nadeel: de samples zijn vaak vervuild. ‘Eigenlijk mag je van tevoren niet eten of drinken, maar dat werkt hier natuurlijk niet. Sommige mensen willen nog snel een slok bier nemen voordat ze beginnen. Dan grijpen we in. Maar echt dronkenlappen heb ik nog niet gezien.’ Ik heb gelukkig alleen maar water op.

De onderzoekers willen ook van de proefpersonen weten of ze zelf denken dat ze het adventure gene hebben. ‘Een oudere man wist net zeker dat hij geen drager was’, zegt Gravesteijn lachend. ‘Toen ik vroeg of hij wel eens avontuurlijke dingen deed, kwam hij met een hele waslijst: parachute springen, bungeejumpen, met een jeep door de woestijn crossen. Hij ging maar door!’

KICKS VAN NIX (3) Kaapstad, augustus 1999. De zon komt net op als ik met mijn Duitse huisgenoot en surfmaatje Fabienne de zee in peddel. Alles is perfect: de strakblauwe lucht, het uitzicht op de Tafelberg, de volmaakte golven die aan de lopende band binnenrollen.

En toch knaagt er iets. Een week geleden heeft een kennis ons foto’s laten zien van deze droomplek, die Bloubergstrand heet. En uit de prachtig blauwe oceaan stak toen onmiskenbaar een grijze vin. Terwijl ik zittend op mijn surfplank mijn benen in het water laat bungelen, vraag ik me af hoe eetbaar ik er vanaf onder uitzie. SPLASHHHHHHHHHH! Vlak naast me lijkt de zee te ontploffen.

Van schrik val ik van mijn plank. Als ik weer bovenkom kijk ik recht in de ogen van een zeehond.

Lowlands, 21 augustus 2015. ‘Elke avond moeten we om zes uur eruit’, vertelt Van der Tuin. ‘Dan wordt de tent omgebouwd tot een soort gaybar.’ Op de plek van hun tijdelijke doe-het-zelf-lab krioelen straks drag queens, travo’s en… surprise act Vengaboys. Pas aan het eind van de middag bevestigt @VengaboyDonny de rondgonzende geruchten. ‘#Low-

lands here we come!’ twittert hij.

‘Our #RockettoUranus zal vanavond neerstrijken in de #OhMegaTent.’

Zo gaat dat op een popfestival.

Daar concurreren bands, dj’s, schrijvers, silent disco’s, bioscopen en biertenten voortdurend met elkaar. En ook de wetenschappers hebben voor hun plek moeten knokken, zegt Van der Tuin. ‘Van de 150 ingediende onderzoeksvoorstellen heeft Lowlands er tien uitgekozen.’

‘s Avonds wordt het doe-het-zelf-DNA-lab omgebouwd tot gaybar Die ratrace ervaart ze ook met haar promotieonderzoek naar de erfelijke aanleg voor zogeheten endocriene tumoren. ‘Dat zijn zeldzame tumoren in de schildklier, bijnieren en hersenen. In Nederland komen er jaarlijks minder dan tien patiënten bij, en mijn resultaten zullen niet binnen vijf jaar tot een nieuw medicijn leiden. Grote subsidievertrekkers haken dan af, die kijken voornamelijk naar de korte termijn en grote onder-

zoeksgroepen. Bij externe partijen als KWF Kankerbestrijding, waar ik ook een aanvraag heb lopen, wordt ongeveer één op de tien verzoeken toegewezen. Het voelt raar en weinig wetenschappelijk om mijn hand bij het publiek op te houden, maar misschien moet het. Want als er geen geld komt, dan ga ik niet promoveren en doet niemand iets voor deze groep patiënten.’

Mocht crowdfunding onvermijdelijk worden, dan hoopt ze te kunnen profiteren van de groeiende aandacht voor genetica, ‘ook onder jongeren’.

Ze is in ieder geval heel tevreden over de opkomst, zegt ze, terwijl ze wordt geschaduwd door een cameraploeg van de Nationale Wetenschapsagenda. ‘Het loopt echt storm. Om twaalf uur stond hier al een enorme rij.’

Tijd voor de laatste stap. Studente Anna Pagan geeft me een fles ethanol aan. Ik moet een paar milliliter bij mijn erfelijke mengsel gieten. ‘DE DNA-MOLECULEN ZIJN DAARIN NIET OPLOSBAAR EN DUS ZICHTBAAR.’ Ik zie inderdaad witte vlokken samenklonteren. Met een spateltje moet ik die eruit zien te lepelen en overscheppen in een kleiner buisje. Pagan plakt daar een genummerde sticker op en zet mijn DNA in de koelkast. Ik ben nummer 54.

Dat was het dan. Het Grote Wachten kan beginnen.

KICKS VAN NIX (4) Oostburg, juni 1995. Exact een week geleden heb ik de ambulance gebeld toen een vriend die verkeerd op zijn skateboard landde zijn enkel brak.

Nu lig ik zelf op het asfalt en zie mijn voet net zo scheef staan. Omdat ik geen enkele pijn voel, roep ik rustig naar mijn maten dat ik mijn been heb gebroken. Die denken dat ik een grap maak. En skaten gewoon door.

Onderzoeksgebouw Leids Universitair Medisch Centrum, 26 augustus. In de steriele LUMC-laboratoria zijn nergens drag queens te bekennen. Maar helaas is er ook nog geen uitslag, zegt Van der Tuin. ‘We hebben vierhonderd samples opgehaald en zeshonderd hangers uitgedeeld. Maar veel samples zijn vervuild, en in het zuiveren gaat veel tijd zitten. We hopen het deze week af te krijgen, maar ik kan niks beloven.’

Ze laat zien hoe dat gebeurt. ‘We voegen een magnetische vloeistof toe, die beads heet. Daar plakt het DNA aan vast, waarna we het met alcohol kunnen schoonspoelen.

Daarna begint een PCR(polymerase chain reaction)-apparaat het gedeelte van het DNA waar het adventure gene ligt zo vaak mogelijk te verdubbelen.

Na twee uur zijn dat er miljoenen geworden, en is de rest van het DNA

– dus alle 20.000 andere erfelijke eigenschappen – ruis geworden. Om ze te meten laten we ze door een gel lopen waarin kleine gaatjes zijn gemaakt: de langere zijn groter en zakken dus minder gemakkelijk omlaag.’

Zou mijn variant zeven repeats hebben? Vooral de vragenlijst die ik op Lowlands heb ingevuld, doet me vermoeden van niet. Ik ben dan misschien niet vies van adrenaline, maar vind mezelf niet impulsief, vermijd de meeste ruzies en risico’s, en heb ook nog nooit (nee, echt niet!) harddrugs gebruikt. Bovendien ben ik gestopt met skaten (gebrek aan talent) en stagediven (te veel gedoe).

Op het formulier heb ik daarom uiteindelijk het vakje ‘nee’ aangevinkt.

En toch twijfel ik ook. Want waarom moet ik zo nodig off piste snowboarden terwijl ik weet dat het gevaar op lawines daar veel groter is?

En waarom check ik driemaal daags golfhoogtes en spring ik bij code rood van het KNMI vol overgave in de zee, ook als het vriest?

En stel nu dat ik ‘het’ heb? Wat dan? Maakt DRD4-7R me dan tot een willoze waaghals?

Van der Tuin stelt me gerust. ‘Het gaat niet alleen om het gen. Zoals zo vaak in de genetica spelen veel meer factoren een rol. Neem sportiviteit: dat is weliswaar gedeeltelijk erfelijk bepaald, maar het hangt ook samen met je omgeving en de leeftijd waarop je met sporten bent begonnen.’

Overigens waren de andere proefkonijnen wel erg overtuigd van hun avontuurlijke aanleg, zegt ze. ‘De helft dacht het gen te hebben. Dat lijkt me aan de hoge kant.’

Leiden, 10 september 2015. Heb-ikhet-nou-of-heb-ik-het-niet? Na drie weken piekeren landt het verlossende mailtje in mijn inbox. Daar staat het, zwart op wit: ‘We hebben het “adventure gene” niet bij u aangetoond.’

En mijn mede-Lowlanders dan?

Van der Tuin: ‘Helaas was bij ongeveer de helft van de deelnemers de kwaliteit van het DNA onvoldoende voor een betrouwbare uitslag. We moeten eerst nagaan of dat een aselecte groep is en de overige resultaten dus wel een representatieve steekproef zijn.’ En hoe zit het met het DNA dat wel heel bleef? ‘Ik moet eerlijk bekennen dat ik daarin geen overweldigende meerderheid adventure genes zie. Maar dat hoeft dus nog niets te zeggen: wellicht zijn juist die DRD4-7R-varianten gevoeliger en gesneuveld tijdens het onderzoek.

Dat gaan we de komende maanden uitzoeken.’

Wordt vervolgd dus. Eerst maar eens kijken of er nog golven staan.

Door Frank Provoost

Maretjes De prijs voor een Maretje bedraagt €9,– per 30 woorden, opgegeven via redactie@mare.leidenuniv.nl uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangeboden voor commerciële doeleinden worden niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangeboden die de waarde van 4.500 euro te boven gaan.

Doe meer met je kennis! Vrijwilligers gezocht voor één uur per week bijles en huiswerkbegeleiding op verschillende locaties of bij de leerling thuis.

Leiden-Noord, 33 leerlingen, basisonderwijs, groep 4 t/m 8, waarvan 2 met vergoeding van €4 per les. Voortgezet onderwijs: *Engels, Nederlands, 5havo. *Geschiedenis, Nederlands, Duits, brugklas vmbo. *Engels, 5havo. *Engels, Nederlands, 2atheneum. *Engels, 2vmbo. *Wiskunde, Nederlands, 2havo. *Duits, 3gymnasium. Economie, 5vwo.

Nederlands, Engels, brugklas vwo. Nederlands, Engels, wiskunde, 2havo. Natuurkunde, 3havo.

Aardrijkskunde, NASK, 4vmbo-tl. *Duits, 2vmbo-tl.

Leiden-Zuid, 12 leerlingen basisonderwijs groep 4 t/m 8. Voortgezet onderwijs: wiskunde, rekenen, 2 brugklassers vmbo. *Wiskunde A, 6vwo. *Huiswerkbegeleiding, 2vmbo. Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma, wo en do 15-17u. Tel. 071-5214256.

E-mail: hdekoomen@owwleiden.nl.

Lezing: De 5 stervensfasen in het licht van reïncarnatie. Door Stichting I.S.I.S. Toegang gratis.

Woensdag 23 september, 20.00 uur. Plaats: Leiden, Lorentzkade 15a (vlakbij Lammenschansweg). www.stichtingisis.org Minder stress, meer plezier en energie in je leven? Young Adults Yoga 16-36 jaar. Elke maandag 16.30 en woensdag 20 uur. Elke woensdag DoIn Yoga van 11 tot 12 uur: FB Suba Do-In Yoga of mail subadoinyoga@outlook.com. Nog meer yogalessen en workshops, kom naar onze Open Dag zondag 27 september: Yogacentrum De LindeweiJacob Catslaan 12, Leiden. www.delindewei.nl

Maretjes extra Maretjes-extra zijn bedoeld voor semi-commerciële instanties. De prijs voor een Maretjeextra is €23,– incl. BTW voor elke vijfendertig woorden. U kunt deze advertenties uiterlijk op de vrijdag vóór het verschijnen van Mare opgeven bij Bureau van Vliet B.V., postbus 20, 2040 AA Zandvoort, telefoon 023-571 47 45. E-mail: Zandvoort@bureauvanvliet.com

Academische Agenda Prof. dr. J.C.H. Hardwick zal op vrijdag 18 september een oratie houden bij benoeming tot hoogleraar bij de faculteit der Geneeskunde met als leeropdracht Maag-Darm-Leverziekten, in het bijzonder de vroege detectie en behandeling van colorectale tumoren.

Prof. dr. A.H. Meijer zal op maandag 21 september een oratie houden bij benoeming tot hoogleraar bij de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen met als leeropdracht Immunobiologie.

Dhr. B.F. Beekhuizen hoopt op dinsdag 22 september om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Constructions Emerging’. Promotoren zijn Prof.dr. A. Verhagen en Prof.dr. L.W.M. Bod (UvA).

Mw. S.M. Hassan hoopt op dinsdag 22 september om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Toward prevention of hemoglobinopathies in Oman’. Promotor is Prof.dr. E. Bakker.

Dhr. E.A.L. Pop hoopt op dinsdag 22 september om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Archeologie. De titel van het proefschrift is ‘Neandertal adaptations to Interglacial conditions’. Pro-

motor is Prof.dr. J.W.M. Roebroeks.

Dhr. F. Hamid hoopt op woensdag 23 september om 10.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Helminth infections, socio-economic status and allergies in Indonesia’. Promotoren zijn Prof.dr. M. Yazdanbakhsh en Prof.dr. R. van Ree (UvA).

Dhr. A.A. Bagrov hoopt op woensdag 23 september om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘The holographic glass bead game: from superconductivity to time machines’.

Promotoren zijn Prof.dr. J. Zaanen en Prof.dr. K.E. Schalm.

Dhr. K. Huétink hoopt op woensdag 23 september om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Knee complaints and prognosis of osteoarthritis at 10 years’. Promotoren zijn Prof.dr. R.G.H.H. Nelissen en Prof.dr. J.L. Bloem.

Dhr. E.B. Eskens hoopt op woensdag 23 september om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Rechtsgeleerdheid. De titel van het proefschrift is ‘Een beestachtige geschiedenis van de filosofie’.

Promotor is Prof.dr. P.B. Cliteur.

Mw. D.J. Groeneveld hoopt op woensdag 23 september om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘On the miscellaneous aspects of von Willebrand factor’. Promotor is Prof.dr. H.C.J. Eikenboom.

Dhr. F. Bellanti hoopt op donderdag 24 september om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘From data to models: reducing uncertainty in benefit-risk assessment’. Promotor is Prof.dr. M. Danhof.

Dhr. D.J. Jansen hoopt op donderdag 24 september om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Urbanissime Strada’. Promotor is Prof.dr.

M.E.H.N. Mout.

Mw. M.M. Suttorp hoopt op donderdag 24 september om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Mortality and cardiovascular complications with erythropoiesis-stimulating agent treatment’. Promotoren zijn Prof.dr. F.W. Dekker en Prof.dr. R.T. Krediet (UvA).

17 september 2015 · Mare Wetenschap

Slaaplamp

Wennen aan de warmte Na het einde van de IJstijd paste de oermens zich aan

Hoe gingen Neanderthalers om met een opwarmend klimaat?

Een Leidse archeoloog kamde twee vindplaatsen uit om daar achter te komen.

Neanderthalers zijn een familielid dat we nooit echt hebben ontmoet. Alsof je als dreumes op schoot zat bij je opa, nu een man op een foto waar je geen herinnering aan hebt. Zo’n veertigduizend jaar geleden begonnen ze te verdwijnen, en dat zou wel eens iets te maken kunnen hebben gehad met de opkomst van ons, de modernere Homo sapiens.

Maar voor die tijd waren zij de baas in Europa. Groepjes Neanderthalers trokken door Europa, jagend op grote en gevaarlijke dieren als beren en wolharige neushoorns.

De oermensen waren toppredatoren, ecologisch nog het beste vergelijkbaar met jakhalzen.

De eerste ‘echte’ Neanderthalerbotten zijn tweehonderdduizend jaar oud, dus onze zustersoort heeft het zo’n honderdzestigduizend jaar uitgehouden. In zo’n lange periode gebeurt er nog wel eens wat. Klimaatverandering, bijvoorbeeld. De opkomst van de Ne-

DOOR BART BRAUN

7

anderthalers vond plaats tijdens de voorlaatste IJstijd, waarin de opkomende gletsjers de Utrechtse heuvelrug over Nederland drapeerden.

Zij zouden dat natuurlijk geen ‘IJstijd’ genoemd hebben, voor hen was het normaal. Toen er honderdzesentwintigduizend jaar geleden een eind aan kwam, een ‘Groentijd’ als het ware, zullen ze daar niet altijd blij mee zijn geweest.

Neanderthalers waren aangepast aan de kou: ongeveer even groot als moderne mensen, maar met korte ledematen, veel spieren en een eetpatroon met veel calorieën.

Op oude afbeeldingen zijn ze ook flink wat hariger dan wij, maar er is eigenlijk geen bewijs dat ze dat ook echt waren.

Die tienduizend jaar durende Groentijd noemen we nu het Eemien. ‘De ijskappen hebben zich teruggetrokken’, vertelt archeoloog Eduard Pop uit. ‘Vanuit het zuiden komen beboste gebieden op. Eerst naaldbomen en berken, later ook loofbomen. Dat brengt uitdagingen met zich mee voor de Neanderthalers.’

Waarom is warmer weer een probleem? ‘De Neanderthalers richtten zich eerst vooral op kuddes van grazers. Als het landschap dichter wordt door de bomen,

raken de dieren verder verspreid, en komen ze niet meer in kuddes voor. Ook raakt vuursteen, dat eerst aan het oppervlak lag, minder toegankelijk: er gaan planten overheen groeien.’

Pops onderzoek, waarop hij dinsdag hoopt te promoveren, richt zich op twee vindplaatsen bij het Oost-Duitse Neumark-Nord.

Die liggen bij meertjes, en dat is geen toeval volgens de archeoloog.

‘Altijd als we aanwijzingen vinden voor de aanwezigheid van Neanderthalers in het Eemien, is dat in de buurt van water. Niet omdat het zulke viseters waren –daar is voor deze periode geen bewijs voor – maar omdat water grote plantenetende dieren als paarden, bosolifanten, oerossen en herten aantrekt.’

Die beesten zijn makkelijker te vangen bij hun drinkplaats, maar ze zorgen er met hun getrappel ook voor dat het landschap rondom het water opener blijft, zodat het geschikter is voor grazers. ‘Voor de oermensen biedt dat meer mogelijkheid om te jagen.’

In zijn proefschrift laat Pop zien dat de waterstand van een meertje door de jaren heen flink fluctueerde. Aan de hand van zoetwaterschelpen, stuifmeel, plantenresten en de samenstelling van de bodem stelde hij vast dat het er soms relatief diep was, en soms droog stond. ‘En alleen bij de hogere waterniveaus vind je aanwijzingen van menselijke activiteit. Dan vind je enorme hoeveelheden botten. Vooral van paarden, soms wel tientallen stuks. Aan de botten kun je ook zien dat de Neanderthalers er mee bezig zijn geweest. Ze zijn met stenen kapotgeslagen om het merg eruit te kunnen peuteren, en er zitten snijsporen op van vuurstenen messen.’

Daar in Oost-Duitsland viel blijkbaar nog wel makkelijk aan vuursteen te komen. ‘Aan de randen van het bekken lag er vuursteen aan het oppervlak. Door de open omgeving is die relatief makkelijk te exploiteren. Ook zijn er andere harde steensoorten zoals graniet en kwartsiet te vinden, die je kan gebruiken om vuursteen mee te bewerken.’

Er kleeft wel een mysterie aan de Neumarker botten: afgezien van de Neanderthalers heeft niets eraan gezeten. Pop: ‘Je vindt bijna altijd botten met de tandafdrukken van vleeseters erop. De mensen slachten een dier en trekken verder, en daarna komen er carnivoren om de laatste restjes tot zich te nemen. Hier niet. Werd deze plek permanenter bewoond?

Of was er iets anders dat de rovers op afstand hield? En wat dan?’

In elk geval was het op sommige selecte plekken nog goed toeven voor de oermens, ondanks het opwarmende klimaat. ‘Daar waren veel grond- en voedingsstoffen geconcentreerd’, vat Pop het samen. ‘Magnet locations als deze stelden de Neanderthalers in staat om zich staande te houden.’

Pop vond ook resten van vuren bij de vindplaatsen. ‘Die zie je vooral in de periodes dat er ook mensen waren, daar. Het wijst erop dat de Neanderthalers vuur gebruikten, al weten we niet waarvoor. In grotten vind je soms echte haardplaatsen, waar je wat aan kan zien. Aan de voortdurend belopen randen van zo’n meertje met een fluctuerend waterpeil is het moeilijk om echte details over de aard van het vuur te achterhalen. Waarschijnlijk gebruikten ze het om voedsel te bereiden; dat is iets waar we nog meer over willen weten.’

Mensen met slaapproblemen zouden baat kunnen hebben bij de lichtbaktherapie die seizoensdepressievelingen helpt. Alleen: de onderzoeken naar de werkzaamheid van die bak spreken elkaar tegen. Reden voor een groep Amsterdamse wetenschappers om eens al het onderzoek statistisch samen te vegen in een zogeheten meta-analyse, met behulp van de Leidse pedagoog Kristiaan van der Heijden.

In Sleep Medicine Reviews is het resultaat te lezen. Al snel worden de tegenstrijdige uitslagen duidelijk: lichtbakonderzoekers zijn dol op piepkleine aantallen proefpersonen. Alle 53 meegenomen onderzoeken samen hebben nog geen twaalfhonderd patiënten, gemiddeld nog geen 22 proefpersonen per onderzoek. Netjes randomisatie en placebo’s toepassen gebeurde bij minder dan de helft, maar juist bij die onderzoeken waren de gevonden effecten kleiner. Desondanks helpen de lichtbakken wel degelijk bij veel soorten slaapproblemen, concluderen de auteurs. Ze helpen niet heel veel, maar het is een relatief goedkope therapie.

Coeliakie Als je iemand bent of kent met glutenovergevoeligheid, kom je er al snel achter dat je je in behoorlijk wat bochten moet wringen om gluten uit de buurt te houden. De EU had daarom een aantal richtlijnen opgesteld over de omgang met baby’s, die het ontstaan van coeliakie moesten voorkomen.

Leids onderzoek toonde vorig jaar echter aan dat die richtlijnen nergens op slaan: preventie is niet mogelijk.

Twee coeliakie-onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum bespreken in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde hoe het dan wél moet, glutenovergevoeligheidsgewijs.

Coeliakie komt best veel voor – één op de honderd kinderen heeft het – en hoe eerder je erbij bent, hoe beter.

Misschien moet er een bevolkingsonderzoek komen, waarbij alle kinderen worden gescreend? Niet op symptomen, want die zijn vaag en verwarrend, maar door te kijken of ze antistoffen tegen gluten in hun bloed hebben. Bij een proef in Rotterdam bleek dat er best wat ongeïdentificeerde coeliakielijders zijn, soms met ernstige klachten zoals slechte botten of zwangerschappen met zorgwekkend kleine baby’s.

Dat kost ook geld, en wellicht zorgt dat ervoor dat een bevolkingsonderzoek kosteneffectief kan zijn.

Worstbotsing

Voorstellingen van Neanderthalers uit het Museum of Natural History in New York (boven) en het Neanderthal Museum in Krapina, Kroatië.

Sterrenstelsels zijn op zich al best groot. Onze eigen Melkweg bevat bijvoorbeeld honderden miljarden sterren. Stelsels kunnen ook samen zitten in een nog grotere structuur, een cluster van honderden tot duizenden sterrenstelsels.

Op 2,3 miljoen lichtjaar van de Aarde ligt het Worstcluster, en de Worst is aan het samensmelten met een ander cluster. De schokgolven van de botsing tussen de clusters hebben gevolgen voor de sterrenstelsels in de Worst, zo laat de Leidse sterrenkundige Andra Stroe zien in een binnenkort verschijnend artikel in het vakblad Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Stroe en haar collega’s stelden vast dat er in de stelsels van de Worst een hoop stervorming plaats vindt, terwijl het cluster daar eigenlijk te oud voor is. Het lijkt erop dat de schokgolven de sterrenstelsels zo lomp door elkaar schudden dat er weer nieuwe sterren vormen.

8

Mare · 17 september 2015

Achtergrond

‘Verdikkeme, nu snap ik het!’

Museum Boerhaave presenteert strip over natuurkundige Paul Ehrenfest Striptekenaar Fred de Heij stortte zich op het leven van Einsteins Leidse vriend Paul Ehrenfest. ‘Zwaardere kost vind ik leuk om te doen.’

zijn collega’s waren blij met hem.

In de strip Ehrenfest! die Museum Boerhaave bij haar Einstein-tentoonstelling liet maken, legt Ehrenfest Einsteins natuurkunde uit aan Einstein. ‘Verdikkeme, nu snap ik het!’, zegt de Duitser. Het schijnt echt zo gegaan te zijn.

Striptekenaar Fred de Heij die het werk leverde, is vooral bekend van luchtiger werk voor Eppo en Tina, en erotische strips als Het Studentenhuis. ‘Maar ook zwaardere kost als dit vind ik leuk om te doen. Dat bedachtzame van twee mensen die in gesprek zijn, bijvoorbeeld. Het is dan de uitdaging om de juiste gezichtsuitdrukkingen erbij te vinden.’

Een groot gedeelte van Ehrenfest! bestaat uit plaatjes van oude blanke mannen die praten over natuurkunde, maar soms mag de striptekenaar nog wel echt los. Promovendus Jan Burgers voelt overal de bemoeienis van Ehrenfest, die als een rood aangelopen duivel over zijn schouder meekijkt. Ehrenfest zelf, die in een waandroom wegzinkt in een natuurkundige depressie terwijl de jonge Oppenheimer met een kanon wiskunde op hem afschiet. De Heij: ‘Over die tekening heb ik heel lang nagedacht, en toen ik het idee eenmaal had, was het een plezier om te tekenen.’

Met die depressie liep het overigens slecht af. Op de laatste bladzijde pakt Ehrenfest zijn pistool en schiet hij zijn gehandicapte zoontje en zichzelf dood. Het laatste woord is aan een droevig kijkende Einstein: ‘Sinds zijn dood heb ik geen belangrijke natuurkunde meer afgeleverd.’

DOOR BART BRAUN De katerig kijkende rechtenstudenten die tegenwoordig het Kamerlingh Onnes Gebouw bevolken stralen het niet altijd uit, maar ze lopen over gewijde grond. Zo’n honderd jaar geleden regende het daar Nobelprijzen.

De grootste natuurkundigen ter wereld werkten in Leiden, of kwamen er om met hun collega’s te spreken. Als je het collegezaaltje toespreekt, schiet het toch even door je heen: Albert Einstein himself stond ooit hier hetzelfde te doen als ik nu.

Museum Boerhaave blikt vanaf zaterdag terug op die periode. De vulpen waarmee de algemene relativiteitstheorie werd opgeschreven is te zien, net als kunstwerken over de bezoekende fysici. Dirk van Delft, directeur van Boerhaave, gaat fietstochten door Leiden geven, langs historische plekken als het KOG, de Oude Sterrewacht en het voormalige huis van de Leidse natuurkundige Paul Ehrenfest.

Daar hield Ehrenfest zijn colloquia over theoretische natuurkunde, met topsprekers als Einstein, Max Planck, en Robert Oppenheimer. Tegenwoordig – meer dan honderd jaar later – heten die bijeenkomsten Colloquia Ehrenfestii, als eerbetoon aan de natuurkundige die ze ooit begon.

Paul Ehrenfest heeft zelf geen grote bijdragen aan de natuurkunde geleverd. Hij was vooral iemand die andere natuurkundigen beter kon laten werken. Geen kwaliteit waarmee je nu De Leidse hoogleraar theoretische natuurkunde nog makkelijk hoogleraar wordt, maar Paul Ehrenfest (1880-1933) als stripfiguur.

Fred de Heij & Ad Maas, Ehrenfest! Za 19 sept signeersessie 14:00-16:00, Stripshop Mevrouw Kern, Breestraat 141 Expositie Einstein & Friends Museum Boerhaave 19 september– 3 januari.

Einstein-Fietstochten 1, 15 en 29 november

Lessen in leven... en sterven De Leidse Gifmengster Goeie Mie volgens De Veenfabriek Ze werd verdacht van negentig moorden waarvan ze er sowieso 27 pleegde. Goeie Mie vergiftigde buurtbewoners, kleine kinderen en zelfs haar eigen ouders.

Tijdens de Nacht van Kunst en Kennis wijdt De Veenfabriek een voorstelling aan haar. Mare bezocht een repetitie.

‘De mensen leren leven, door ze te leren sterven’, betoogt de Leidse seriemoordenares Goeie Mie, gespeeld door Jacobien Elffers, in de indringende slotmonoloog in Slotstuk van muziektheaterensemble de Veenfabriek. Nóg een Goeie Mie, gespeeld door Niki Verkaar, raapt zwijgend de neergedwarrelde tissues bij elkaar.

‘Ik zou meer zakdoek willen zien’, zegt regisseur Paul Koek, artistiek leider van de Veenfabriek, wanneer de repetitie even stil ligt. Zaterdagavond is Slotstuk te zien in de Leidse Schouwburg, tijdens de Nacht van Kunst en Kennis.

De échte Goeie Mie was de Leidse volksvrouw Maria Swanenburg (18391915). Haar bijnaam dankte ze aan haar zorg voor arme en zieke buurtgenoten. Ze zette koffie en kookte soep en pap, waaraan ze heimelijk arsenicum toevoegde. Intussen sloot ze begrafenisverzekeringen af voor haar slachtoffers, en streek zelf het geld op. Uiteindelijk ging ze de geschiedenisboeken in als de Leidse Gifmengster.

‘De dood was iets dagelijks in de negentiende eeuw, met veel kindersterfte en uitbraken van cholera’, verklaart Ton van der Meer waarom Mie zo lang haar gang kon gaan.

DOOR MARLEEN VAN WESEL

Hij verzorgt de muziek bij Slotstuk: ‘Een mengeling van microfoonklanken en sterfmuziek, zoals het Requiem van Gabriel Fauré.’

‘Zelf had ze voor de gifmoorden ook zes van haar tien kinderen verloren’, zegt Koek.

‘Ze had de dood al in de ogen gekeken. Niet om de moorden goed te praten, maar misschien keek ze op een andere manier naar de dood dan wij.’

In de voorstelling wordt ze dus door twee actrices vertolkt. Van der Meer: ‘We hebben een vromere Mie, en een keiharde meedogenloze.’ Van der Meer: ‘Vincent Dankelman speelt de Engel des Doods, die nu en dan transformeert tot rechter, of tot verschillende Leidenaren.’

In een voorstelling van een half uur komt de rechtszaak voorbij. Koek: ‘Met haar advocaat, die haar helemaal niet wilde verdedigen en ook niet echt zijn best deed.’ LUMC-farmacoloog Adam Cohen houdt halverwege een korte lezing over arsenicum. Koek: ‘Hij steekt wat werkelijkheid in onze fictie. Tegenwoordig wordt arsenicum juist gebruikt tégen leukemie.’ Onder de basklarinetklanken van Cohen, reflecteert Mie uiteindelijk op haar verdere leven. Verslagen van politieverhoren liggen in de archieven van Erfgoed Leiden, maar over haar laatste dertig jaar in het tuchthuis is minder bekend. ‘We weten dat ze zichzelf daar vergeefs probeerde te vergiftigen. In de slotmonoloog haalt ze levenslessen aan, eigenlijk sterflessen, waarvoor de auteur, Frank Siera, zich vooral baseerde op de Franse Renaissancefilosoof Michel de Montaigne (1533-1592). Die had uitgesproken ideeën over de omgang met de dood.’

‘Wie de mensen leert sterven, leert ze leven’, komt van hem. Naar Goeie Mies eigen

ideeën blijft het gissen. Spijt heeft ze nooit betuigd. Winst? Zeker 27 buurtbewoners, zelfs kleine kinderen en haar eigen ouders, ontkwamen niet aan de Leidse Gifmengster, maar van het kleine kapitaal dat ze daarmee vergaarde gaf ze nooit veel uit. De kick?

‘Het is om te lachen; ze liggen samen te braken en spuwen elkaar haast in de keel’, zou de échte Goede Mie volgens een getuige gezegd hebben, terwijl haar laatste slachtoffers gruwelijk lagen te creperen. Voor de rechter in 1885 werd ze zelfs verdacht van meer dan negentig moorden.

De discussie over de in 1870 afgeschafte doodstraf laaide weer op. Koek: ‘Wanneer ze werd vervoerd van de rechtbank, of naar de gevangenis, gebeurde dat per stoomboot, altijd op andere dagen dan men verwachtte, uit angst voor volkswoede.’

Verkaar heeft inmiddels de witte schmink van haar gezicht gewassen, die ze er tijdens de laatste scène opsmeerde. ‘Misschien kunnen we daarvoor een echt verfpotje gebruiken’, overweegt Koek. Goeie Mie kwam immers aan haar gif door witkalk te kopen, slecht vermengd met arsenicum, zogenaamd tegen wandluis.

‘Ik heb zin om het heel rijk te maken’, zegt Koek. ‘Kom, we doen de monoloog nog één keer.’

Beide Goeie Mies nemen naast elkaar plaats en Elffers opent haar mond: ‘Sterflessen bestaan niet, levenslessen evenmin.’

Nacht van Kunst en Kennis Zaterdagavond 19 september, diverse plaatsen in de binnenstad Slotstuk is die avond tweemaal te zien in de Leidse Schouwburg www.nachtvankunstenkennis.nl

17 september 2015 · Mare 9 Achtergrond

Alleen de beginweek gemist Het eerste jaar van de rest van je leven Ruim vijfduizend eerstejaars­ studenten mocht de Universiteit Leiden dit jaar op 1 september verwelkomen. Mare volgt drie nieuwkomers. Bij hun zoektocht naar een kamer, een vereniging en werkende wasmachines.

Door Marleen van Wesel

‘Bier om twee uur ’s middags’ Wie: Dominique Troost (18) Uit: Rotterdam Studie: international bachelor in psychology ‘Ik denk dat het een zwaar jaar gaat worden’, blikt Dominique Troost vooruit. Ze was gewaarschuwd. ‘Ik hoorde al dat de international bachelor in psychology een zware studie is, maar op het rooster stonden maar vijftien collegeuren. Maar het is écht fulltime, ontdekte ik toen ik vorige week vijf uur deed over het lezen van twee hoofdstukken.’

‘We zitten met 32 verschillende nationaliteiten in de collegezaal en ik kom telkens thuis met verhalen over wat ik nu weer heb geleerd.’ Thuis, dat is bij haar vader in Rotterdam. ‘Ik moet alles lenen, dus eerst maar eens kijken of ik het thuiswonend volhoud. Er wordt in elk geval gewassen en gekookt. Ik ben maar een uurtje onderweg.’ De internationale psychologiebachelor in Groningen viel daardoor af. ‘In Rotterdam kun je deze studie ook volgen, maar in Leiden vond ik de sfeer beter. Hier ben ik wel op mijn plek.’

Met het leenstelsel hield ze bij haar studiekeuze al rekening. ‘Mijn profielwerkstuk ging

over het fotografisch geheugen, best een redelijk psychologisch onderwerp. Maar ik heb ook nog andere opleidingen overwogen. De druk om iets te kiezen dat je écht wil blijven doen is nu nog hoger.’

Ze heeft geen uitgebreide financiële planning gemaakt. ‘Thuis hebben we afgesproken dat ik een bedrag zou gaan lenen. Dan kijken we wel of het genoeg is.’

Tijdens de El Cid-week werd ze lid bij de culturele studentenvereniging Prometheus. ‘Dat is heel vrijblijvend. Wanneer het Bioscoopgilde naar de film gaat, kun je meegaan. Ik heb me bij minstens vijftien gildes aangemeld.’

De El Cid had trouwens wat ‘inhoudelijker’ gemogen, vindt ze. ‘Het was wel erg gericht op feesten. Bij een rondleiding op Quintus kregen we om twee uur ’s middags al een biertje aangeboden. Maar leuk was het zeker, en we voelden ons heel welkom in Leiden. Ik vind het contrast wel mooi. Al die oude gebouwen waartussen zoveel jonge studenten lopen.’

Toch is ze sinds de El Cid niet vaak meer via de centrumzijde het station uit gelopen. ‘Eigenlijk ken ik alleen Prometheus nog maar.’

Foto Marc de Haan

‘A bit provincial, but gezellig’ Wie: Malte van Gevelt (19) Uit: Bad Arolsen, Duitsland Studie: bachelor international studies (BAIS) in Den Haag

Foto Taco van der Eb

‘Leiden University is quite a name’, verklaart Malte van Gevelt zijn studiekeuze. ‘En in Den Haag zitten dan weer al die belangrijke instellingen.’ Zelf komt hij uit Duitsland, maar hij heeft een Nederlandse vader. ‘Ik heb familie in Limburg, dus ik spreek al een beetje Nederlands. Of nou ja: Limburgs. Bad Arolsen heeft trouwens ook een kleine Nederlandse geschiedenis: koningin Emma kwam er vandaan.’ Van Den Haag is hij wel onder de indruk. Leiden vindt hij dan weer ‘a bit provincial, but gezellig’.

Duitsers zijn de tweede grootste groep bij de bacheloropleiding international studies (BAIS). ‘Er zijn ook behoorlijk wat Italianen en Britten. Verder is het wat meer gespreid. Mijn buren zijn bijvoorbeeld ook BAIS-studenten, uit Egypte en Uruguay. Het is waanzinnig interessant om van elkaar te leren over al die culturen. We zijn met vijf- of zeshonderd eerstejaars. Zelfs toen we met z’n allen college kregen in de Nieuwe Kerk, moesten er mensen staan.

En dat is een behoorlijk groot gebouw.’ Met

zijn studio, in een gebouw met studiegenoten dus, is hij wel tevreden. ‘Bij mijn aanmelding voor de opleiding, vorig jaar november, heb ik me meteen opgegeven bij de universiteit voor een woning. Iedereen die ik ken die dat gedaan heeft, heeft nu een plek gevonden. Ik begreep dat dat in Den Haag wel gemakkelijker gaat dan in Leiden. Het enige vervelende was dat het internet in het begin nog niet werkte.’

Is dat alles?

‘Nou ja, voor de wasmachines in het gebouw heb je een Nederlandse bankpas nodig. Die heeft nog niemand, want onze inschrijvingen bij het gemeentehuis zijn pas over twee weken ingepland. En zonder inschrijving kun je geen bankpas regelen.’

Hij heeft zich aangemeld bij B.A.S.I.S., de studievereniging van BAIS, maar verder gaat hij voor een rustige start.

‘Als de eerste tentamens goed gaan, zoek ik een baantje. En het lijkt me leuk om bij Collegium Musicum te gaan. Op de middelbare school speelde ik fagot in een orkest, waarmee we zelfs op tournee naar de Verenigde Staten zijn geweest. Ik heb mijn fagot meegenomen uit Duitsland, maar ik heb al klachten gekregen van mijn huisgenoten toen ik erop speelde.’

Lastig om een kamer te vinden Wie: Tarik Osman (19) Uit: Breukelen Studie: internationale betrekkingen en organisaties (IBO) en kunstgeschiedenis ‘Heftig’, noemt Tarik Osman de eerste twee collegeweken. Hij doet dan ook twee studies, waarvoor hij dagelijks op en neer reist vanaf zijn ouderlijk huis in Breukelen. ‘Nóg wel. Ik had nét geen reistijdvoorrang, dus ik ben nog heel hard op zoek naar een kamer. Maar het is moeilijk om tijd te vinden om te hospiteren. Bij kunstgeschiedenis volg ik veel avondcolleges.

Dan ben ik om elf uur thuis. En als ik om negen uur ’s ochtends weer bij IBO moet zijn, moet ik om zes uur op.’

Zijn baantje bij een kunstgalerie heeft hij uit tijdgebrek opgezegd en ook het lidmaatschap van Minerva stelt hij nog maar even uit tot zijn tweede jaar.

Eigenlijk zou hij rechten gaan studeren in Groningen. ‘Een paar weken voor de start van het collegejaar besloot ik toch voor internationale betrekkingen te gaan. Daarmee kan ik misschien grote dingen bereiken. De internationale politiek heeft namelijk de macht om de wereld

te verbeteren. En met kunstgeschiedenis leer je de mensen en de wereld om je heen beter te begrijpen. Zo raken die twee studies elkaar.’

De keuze voor kunstgeschiedenis maakte hij zelfs nóg recenter. ‘Het zat altijd in mijn achterhoofd. Pas in mijn eerste week in Leiden stapte ik ermee naar de studieadviseur. Ik kon er nog gewoon mee beginnen, wat ik heel goed vind van de universiteit. Sinds vorige week maandag studeer ik dus ook kunstgeschiedenis. Ik heb alleen de eerste week gemist.’

Uiteindelijk wil hij de diplomatie in. ‘Elke twee jaar in een ander land wonen, dat zou mooi zijn.’ Ook in zijn derde jaar hoopt hij al een half jaar ergens anders te kunnen studeren. ‘En voor een master naar Parijs, bijvoorbeeld.’

Osman behoort tot de eerste generatie leenstelselstudenten, die geen basisbeurs meer ontvangen die bij het afronden van de studie wordt omgezet in een gift. ‘Basisbeurs? Oh ja, dat is waar ze altijd over zeuren. Een extra reden om diplomaat te worden en genoeg te verdienen om alles terug te betalen. Ik leen nu al wat bij en als ik straks een kamer vind, zal ik wel even met mijn ouders bespreken hoe ik het moet aanpakken. Nou ja, de avond van te voren of zo.’

Foto Marc de Haan

10 Mare · 17 september 2015 English page

Find the froggies

This month, there’s lots of beauty to be found in the Hortus Botanicus. Sometimes, you have to look well, though.

This month, the Hortus has been renamed “AquaHortus” and features a two-kilometre stroll past five hundred aquariums and terra­ riums full of piranhas and poison dart frogs.

By Bart Braun Leiden is a great little town, precisely because it’s so small.

It has all the fun of canals and Rembrandt but no tourists; it has lots of students but no football hooligans.

However, its cosy dimensions mean that Leiden is missing one really important thing: a zoo.

Nonetheless, every now and then, an exhibition with live animals comes to the Hortus Botanicus (botanical gardens) and Leiden

can play at being a fully-flegded city.

The last exhibition was held in 2011, when Delft’s Reptile House Serpo visited while its accommodation was being rebuilt. But this month sees AquaHortus, an exhibition of aquariums and terrariums. It has snakes and chameleons, redbellied piranhas and poison dart frogs, but also includes slightly subtler things, such as a swamp aquarium with species of fish from Borneo in tea-coloured water.

It’s the seventeenth AquaHortus; the first was held in 1933. The Hortus organises the show with Leiden’s aquarium club, De Natuurvriend, and some seventy other parties and sponsors. That means that anyone visiting the Hortus will encounter an abundance of ugly ad-

vertising for terrarium accessories, reptile food and clubs. On the other hand, it means no extra charge has been added to the entrance fee for the botanical gardens, and there is a lot more to see now.

At least, there is if you take the trouble to have a good look. The tropical greenhouses now mainly house tree-frog terrariums, and tree frogs are small.

Moss frogs supposedly dwell in a terrarium stuffed with moss. After staring for a while, your brains kicks in and you can see the creatures, in plain sight, on the wall.

The outdoor aquariums focus on Dutch waters. Leiden’s canals are home to more animals than you would imagine: rudd, ruffe, carp.

Bright-red crayfish tumble over an

old till retrieved by a diver. The eels are kept in a carefully sealed container: one decided to go AWOL and was eaten by a hedgehog.

The nearby saltwater aquariums contain some miserable-looking crabs, starfish and hermit crabs; the anemones seem a bit droopy and one or two of the creatures are lying upside down.

Better views of Dutch saltwater can be found in the pictures of the North Sea taken by Cor Kuyvenhoven, an underwater photographer from Hazerswoude. The pictures are displayed in the carnivorous-plants greenhouse.

Unhappily, many of the photographs feature animals entangled in old nets, rope from ships and other rubbish left by humans. It’s

called “Ghost fishing”: creatures are still dying from fishing long after the fishermen have left. The Dutch foundation Duik de Noordzee Schoon make an effort to clear up the mess by collecting old nets on their dives, but their part of the exhibition is housed three greenhouses further on, for unknown reasons.

A two-kilometre walk will lead you around a total of five hundred containers with plants and animals.

It’s a zoo for connoisseurs – but that’s alright if you are, by chance, a connoisseur.

AquaHortus Leiden 5-27 September 2015 Free entry for students and Leiden University staff

No dates, let’s just meet up The new social-media platform NOC is designed to help students in Leiden meet new people, say its Italian founders Luca Spagnolo (24) and Matteo Consonni (24).

“You don’t just go up to someone and say hello”.

“It all started in July 2013; we were drunk …” says Consonni. “No, we weren’t drunk, but we were drinking beer”, Spagnolo interrupts.

Consonni continues: “At the time, it struck us that we were surrounded by plenty of people. We were

fed up of only talking to each other and no one else – we’ve known each other since we were small – but you don’t just go up to someone and say hello, either. If I were to speak to a girl in a bar, she might think I wanted more. It’s quite difficult to meet new people.” “We started looking for an online solution, but nearly all social-media platforms focus on online dating”, Spagnolo adds.

Last year – when Consonni was reading Public Administration at Campus The Hague – the guys had the opportunity to develop their

idea. “The Centre for Innovation’s Venture Academy gives students the chance to transform their ideas into a start-up business plan. At the time, Luca was in Bali, where he met Jenny Ho – the third member of our team. Jenny came to Leiden and fell in love with the project too.”

Students, expats and travellers can share an activity on NOC and then get together with other people who are interested in it. “The activities have been divided into eighteen different categories: coffee, music, sports, travel; it in-

cludes nine different study disciplines too”, Consonni explains.

Spagnolo remarks: “We felt it was important that the online platform is used in the “real” world. The technology can help break the ice and connect people, but after that, they have to get up off the sofa and do stuff.”

NOC went on online on 24 August during Orientation Week Leiden, the introduction week for international students at Leiden University. Consonni recalls: “We teamed up with the OWL because

international students especially need to meet new people. Besides, we want to close the gap between international students and Dutch students.” Ho interjects: “It’s great to see people meet up in real life.

Some of them have already organised a trip to the Escher Museum.”

The three are very busy collecting feedback so they can continue to improve the service. “Obviously, we’d like to make some money with this company, but we developed this model initially to help people, not to get rich.” PM

17 september 2015 · Mare 11 Cultuur

Agenda

Schrijvers en whatever, weet je

FILM

Puur Gelul laat literatuur de pannen van het dak scheuren Literair festival Puur Gelul komt zondag naar rocktempel Gebr. de Nobel. ‘Menig schrijver heeft meer rock ’n roll in drie alinea’s dan de meeste bandjes in hun hele oeuvre.’

‘Ik heb nâh een paar boeken geschreven, maar nog nooit een gelezen. Daar heb ik het geduld niet voor’, zegt Boozy de Kok, schrijver, drummer, presentator en vooral: Haags fenomeen. Van goede verhalen houdt hij echter wel, mits kort en krachtig. ‘In de bieb zitten bij een voordracht allemaal vijftigplussers schijndood te wezen.’

Daarom startte hij tien jaar geleden zelf een literair festival: Puur Gelul. ‘Niet alleen met schrijvers, ook stand-uppers en cabaretiers en whatever, weet je. Inmiddels is onze halfjaarlijkse show in de grote zaal van het Paard van Troje telkens ram-uitverkocht.’ Zondag is de eerste Leidse editie, in Gebr. De Nobel, met Nico Dijkshoorn, Ozcan Akyol, Soundos El Ahmadi en P.F. Thomése.

Die laatste staat bekend als bijzonder veelzijdig schrijver, soms scherp kritisch, dan weer teergevoelig, maar bij Puur Gelul leest hij uit zijn tweede schelmenroman over J. Kessels: Het Bamischandaal (2012). ‘Dat festival nodigt uit tot een uitbundige tekstkeuze’, zegt Thomése. ‘En het is wel fijn om even iets anders voor te dragen.’ Zijn agenda staat namelijk verder vrij vol met voordrachten uit zijn dit jaar verschenen roman De Onderwaterzwemmer. Op 1 oktober gaat de verfilming van de eerste J. Kessels in première. ‘Zo’n verfilming kan uitlopen op een nachtmerrie voor een auteur’, zegt Thomése. ‘Maar het valt me erg mee.

Door Marleen van Wesel

P. F. Thomése over de verfilming van zijn boek J. Kessels: the novel. ‘Ik heb geen spijt dat ik deze gezien heb.’

Fedja van Huêt speelt mij en dat was voor beiden een aparte ervaring. Ik ga niet vaak naar Nederlandse films, maar ik heb geen spijt dat ik deze gezien heb.’

Het mag overigens ook serieus, bij Puur Gelul. ‘Het is wel lollig allemaal’, zegt Boozy. ‘Maar het mooie aan ons publiek is: wanneer ze eenmaal op hun zuignap zitten, kúnnen ze best naar een mooi dragend verhaal luisteren en tien minuten hun bek houden. Laatst scheurde Dolf Jansen de pannen van het dak, om vervolgens af te sluiten met een waanzinnig mooi gedicht. Het publiek bleef na afloop nog zeker twee

seconden muisstil.’ Een ‘rock ’n rolltempel’ is bij uitstek geschikt voor dat effect. ‘Menig schrijver heeft meer rock ’n roll in drie alinea’s dan de meeste bandjes in hun hele oeuvre.’

‘Een echt podium is altijd leuker dan tl-verlichting’, vindt ook Thomése. ‘Ik heb liever dat mijn optredens iets weghebben van de uitgaanswereld, dan van een leslokaal.

Literatuur zit daar al snel een beetje tussenin.’

Aan het aan Boozy ligt gaat Puur Gelul landelijk. ‘Dat we een Haags initiatief zijn bekt lekker, maar voor hetzelfde geld waren we ooit in De-

venter begonnen. Oké, ons vaste team bestaat uit Hagenezen, maar dat is dan ook het enigste.’ Die andere Haagse vaste krachten die meekomen naar Gebr. De Nobel zijn Karel Kanits, Jeffrey Huf én The Sissies.

‘Iedereen wil The Sissies, maar wij hebben ze. Het zijn onze reanimatiemeisjes, die de artiesten begeleiden.

En ze serveren worst en kaas. Gewoon lachen man, gekkighèd.’

Puur Gelul, met o.a. Nico Dijkshoorn, Ozcan Akyol, PF Thomese & Boozy Gebr. De Nobel Za 20 sep, 19.30, € 10

KIJKHUIS Mia Madre dagelijks 19.00, do. + za. + ma. + wo.

16.30 Dheepan do. + za. + ma. + wo. 16.15, do. vr. za. zo. ma. + wo. 21.15 An Honest Liar: Truth & Deception: James “The Amazing” Randi di. 21.15 Seymour: An Introduction vr. + zo. + di. 16.30 Underdog dagelijks 19.15, vr. + zo. + di. 16.15 Knight Of Cups dagelijks 21.30 TRIANON The Maze Runner: The Scorch Trials 3D dagelijks 18.15 + 21.30, za. zo. + wo. 14.30 Amy dagelijks 18.30 + 21.30, za. zo. 15.30, wo. 14.30 Irrational Man dagelijks 18.45 Straight Outta Compton dagelijks 21.30 Opera: La Traviata (Verdi) zo. 14.30 LIDO Everest 3D dagelijks 18.30 + 21.30 Inside Out 3D OV dagelijks 18.45 Vacation do. vr. za. zo. ma. + wo. 21.30, za. zo. 15.30, wo. 14.30 Southpaw dagelijks 18.30 Sneak Preview di. 21.30 Mission: Impossible - Rogue Nation dagelijks 18.15 The Visit dagelijks 21.30 Paper Towns za. zo. 15.30, wo. 14.30 We Are Your Friends vr. za. 18.45 Schone Handen dagelijks 21.30, do. + zo. ma. di. wo. 18.45

MUZIEK

‘Ssssst… Ik ben Spice Girls-fan’ All Comes Down verlangt terug naar de nineties All Comes Down maakt muziek die is geïnspireerd is door grunge.

Vandaag presenteert de band haar nieuwe EP in Gebr. de Nobel.

Door Vincent Bongers ‘We balen van de muziek van tegenwoordig. Er is een gebrek aan rock, dus zijn we het zelf maar gaan maken’, zegt zangeres Zjantal Ypma (25) van kwartet All Comes Down. ‘In de jaren negentig waren harde gitaren veel populairder. Nu domineren allerlei andere stromingen de muziekscène. Er blijft weinig rock over.’

All Comes Down is geïnspireerd door bands als Soundgarden en Alice in Chains. ‘Ik ben ook een groot liefhebber van Deftones. Die band is een stuk heavier dan wat wij doen. Zanger Chino Moreno’s melodieuze zanglijnen staan vaak haaks op de zware metalriffs. ‘Onze band is ook vrij heftig, maar mijn zangpartijen zijn eigenlijk heel poppy. Ehm…, laat het die gasten maar niet horen, maar eigenlijk ben ik ook wel gek op pop. Rihanna vind ik bijvoorbeeld geweldig. Ik ben in 1990 geboren en opgegroeid met popgroepjes. Mijn eerste cd was van de Spice Girls. Ik was en ben stiekem nog steeds fan. Er komt een reünie, wel zonder Victoria. Als het niet de duur is, ga ik erheen.

‘Ik ging als klein meisje naar mijn oma om daar te zingen. Die had zo’n radiocassetterecorder met

een microfoon erin. Dan maakte ik tapes met allerlei rare programma’s, zoals een eigen journaal. Maar ik zong ook liedjes. Het werd toen helemaal niet serieus genomen. Ik had er nooit bij stil gestaan dat ik kón zingen.

‘Dat kwam pas bij me op in 3 havo, toen ik aardrijkskunde kon laten vallen voor muziek. De docent zag dat ik talent had en stuurde mij het podium op. Ik ben toen echt uit mijn schulp gekropen. Ik begon als achtergrondzangeres. Ik kreeg toen te horen dat mijn stem te

aanwezig was. Ik kon maar beter op de voorgrond treden. De lead pakken is natuurlijk eng, maar het ging eigenlijk vanzelf. Na de havo heeft het een tijd geduurd voordat ik weer in een bandje ben gaan zingen. In 2012 kwam ik bij All Comes Down.

De band maakte toen nog recht toe recht aan stoner, maar mijn zanglijnen veranderden dat wel.

‘Er zijn maar weinig vrouwen in de rock. Een zangeres in een rockband wordt toch als iets aparts gezien.

Maar het hoort niets uit te maken.’

‘Als we ergens spelen, is een zaal

Zjantal Ypma: ‘Een zangeres kan ook tegen je werken.’ F oto Richard Beukelaar

wel snel geneigd om er nog een band bij te zoeken met een zangeres. Dat past goed bij elkaar, denken ze dan.

Het kan ook tegen je werken. We hadden bijna in het voorprogramma van de Guano Apes in Paradiso gestaan. Maar we zaten een beetje te veel in hun straatje omdat zij ook een zangeres hebben. Dat zag hun management niet zitten.

‘We presenteren vanavond onze nieuwe EP Perceptions. Het titelnummer gaat over materialisme en de consumptiemaatschappij. Dat kun je heel zwaar brengen maar we kiezen dan voor humor. We hebben een clip gemaakt waarin de bandleden verbeeld worden door poppen. Er zit ook nog een verhaallijn in over een meisje dat maar blijft shoppen totdat ze helemaal bedolven raakt onder de spullen.

‘We maakten altijd bandvideo’s.

Dat werden we zat. Dus we dachten: “we doen iets met poppen.” Ik ben bij mijn moeder langs geweest, die had nog een hele zak vol met oude weessokken van mij. Toen zijn we de poppen gaan maken.

‘We hebben miniversterkers en instrumenten gefabriceerd een podiumpje op een wasrek gezet. Daar zijn we onder gaan zitten en toen was het poppen spelen. Dat was hilarisch.’

All Comes Down + The Unterribles Gebr. de Nobel Do 17 sept, € 6,50

GEBR. DE NOBEL All Comes Down Do 17 september, 20.00, €6,50 Zebra Katz & Mr. Kremer Vr 18 september, 20.00, €14,Singlefeestje 18+ Vr 18 september, 23.00, €10,Don’t Hate the 808 Vr 18 september, 23.59, €6,50 Karsu Do 24 september, 20.00, €15,VRIJPLAATS Onk Lou & Contrast Conspiracy Vr 18 september, 21.00 Psyscraper Za 19 september, 21.00

DIVERSEN

THEATER IMPERIUM Improvisatietheater Moeders Mooiste Vr 18 september, 20.30, €8,BINNENSTAD Nacht van Kunst en Kennis Verschillende locaties, za 19 september, 19.00, vanaf €15,GEBR. DE NOBEL Puur Gelul Zo 20 september, 19.30, €10,UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK Lezing gastschrijver Tom Lanoye Wo 23 september, 16.00, studenten gratis, via gastschrijver@hum.leidenuniv.nl THEATER INS BLAU Smaakmakers 4 Wo 23 september, 20.30, gratis HORTUS AquaHortus t/m 27 september, gratis met collegekaart OUDE STERREWACHT Expositie Akademieprijs Astronomie en Kunst t/m 2 oktober MEELFABRIEK Tentoonstelling Global Imaginations t/m 4 oktober

12

Mare · 17 september 2015

Kamervragen

Column

Trots

Foto Taco van der Eb

‘Drankjes turf je op een touchscreen’ Rutger Buma (20, rechten) Huis: Des Gueux, Vliet 15 Grootte: 27 m2, 306 euro Bewoners: 32 Des Gueux?

‘De naam van ons huis verwijst naar de Tachtigjarige Oorlog, toen de Geuzen via de Vliet Leiden binnenvielen.’

Is deze kamer niet erg luxe voor een sjaarzenkamer?

‘Ik heb echt mazzel. Twee vijfdejaars zullen binnenkort verhuizen, waarna iedereen doorverhuist. Tot die tijd zijn sommige sjaarzenkamers bezet, dus kreeg ik tijdelijk deze vierdejaarskamer.

De fusie is vrij klein. Daarom willen we een bar bouwen op de plek van de eettafel en van deze kamer een eetkamer maken. Maar nu mag ik er dus nog even wonen. De helft van mijn kamer wordt door de andere eerstejaars als opslag gebruikt, want niet iedereen heeft zoveel ruimte.’

Bandirah

Wat ga je straks het meest missen?

‘Het uitzicht op de gracht. Je moet wel opletten als je de ramen open hebt.

Vorig jaar stond hier blijkbaar ineens een vreemde man in de gang met twee laptops.’

Met 32 jongens in huis, dat wordt vast een zooitje?

‘Nee, het is hier eigenlijk best netjes.

Als je met vijf man in huis woont, kun je wel eens iets laten liggen, maar als 32 mensen dat doen wordt het echt een bende. In de keuken hangt daarom de “Nazi-lijst”. Wie een bord, blikje of bierflesje laat staan, belandt op de lijst, en moet op donderdag – na het huiseten – de afwas doen. Er worden schijnbaar ook mensen in de Vliet gegooid als ze meerdere malen hun taak niet doen, maar dat heb ik nog nooit meegemaakt.’

Hoe bevalt het tot nu toe om met zoveel mensen te wonen?

‘Ik was bang dat het onpersoonlijk zou zijn, maar dat is helemaal niet zo. De huisgenoten doen echt hun best om je thuis te laten voelen. Er is hier altijd gezelligheid, zelfs in het weekend is er nog een man of tien thuis. Bovendien is het makkelijker om leuke dingen te doen. We hebben bijvoorbeeld een boot. Die gaat soms kapot, maar als je met 32 man bent, vallen de kosten natuurlijk mee.’

bierkoning is er ook een vuilnissjaars en een kartonsjaars.’

Heb je het lastig als sjaars?

‘Nee, dat valt heel erg mee, ook omdat we met zijn zessen zijn. Maar blijkbaar mogen we na 2 en 3 oktober aan de bak. Dan gaat HET gebeuren, maar wat HET is weten we natuurlijk nog niet.

Ik weet wel dat daarna een sjaars de bierkoning wordt, die moet zorgen dat er altijd drank in huis is. Als je cola of bier uit de koelkast pakt, hebben we een touchscreen waarop je je foto aantikt en het vervolgens kunt turven. Naast de

Heb je voorwerpen waar je aan gehecht bent? Die industriële lamp ziet er cool uit.

‘Ik ben het meest gehecht aan mijn hockeystick en hockeyschoenen. Die lamp ziet er misschien vet uit, maar als je hem aandoet geeft hij rood licht. Dat is toch een beetje vreemd, zo’n rood licht voor de ramen. Hij hangt hier nog van een feestje.’

Heb je al grappige dingen meegemaakt?

‘We hebben een Italiaanse onderhuurder: Andrea. Hij is een oudere man die heerlijk kan koken en geweldige pizza’s maakt. Hij is nu geloof ik bij familie in Bologna. Als hij pizza’s bakt wil iedereen mee-eten.’

DOOR PETRA MEIJER

Soms ben ik ontzettend trots op mensen. Gewoon, van die mensen die je niet kent maar een willekeurige daad van goedheid ziet plegen. Zo was ik afgelopen zaterdag erg trots op alle mensen die uit de goedheid van hun hart welkomstpakketten voor vluchtelingen kwamen brengen op het Stationsplein.

Wat als een bescheiden opgezet project begon, liep tegen het middaguur volledig uit de klauwen door de massale stroom van mensen die van alles en nog wat kwamen doneren.

In eerste instantie werden alle pakketten met een bestelbusje richting de opslag van het COA gebracht, maar dat bescheiden busje moest al snel ingewisseld worden voor een vrachtwagen met rolcontainers en een bijbehorende potige vent die de containers bekwaam volstampte.

Die middag nog verscheen er een bericht over het succes van de actie op Sleutelstad.nl, dat vervolgens weer gedeeld werd op een Facebookpagina ter ere van onze stad. Nou weet ik heus wel dat het volgen en voeren van discussies op social media de allergrootste fout is die je kunt maken, maar ik kon de neiging niet weerstaan om eventjes de reacties door te scrollen. Wat ik zag, brak mijn hart.

In eerste instantie waren de spelen stijlfouten niet op één hand te tellen en minstens de helft van de reageerders had een kek kapsel in de kleurschakering porno blond tot pittig rood. Dan is mijn dag eigenlijk al verpest, maar de types zoals hiervoor beschreven weten het dan nog erger te maken door schaamteloos hun onwetendheid en intolerantie te etaleren. ‘Ik verwelkom ze echt niet’, ‘Weg ermee’ of ‘Denk eerst aan arme gezinnen hier!’

Kortom: eigen volk eerst. Nog nooit had ik mij zo geschaamd voor mijn blijkbaar Leidse medemens. Want waar ze vandaan kwamen, was mij een raadsel.

Lange tijd heb ik niet willen geloven dat Leiden de domste stad van Nederland was. Mijn Leiden is de stad van verdraagzaamheid, de stad waar kennis en cultuur je om de oren vliegen en waar brakke studenten op hun vrije zaterdagochtend honderden tassen inzamelen voor zij die niet het privilege hebben om in een veilige haven geboren te zijn. Mijn Leiden ging tot aan de singels en alles daarbuiten behoorde tot een onverkende woestenij met barbaren ook wel bekend als arren. Binnen de singels was er geen plek voor de intolerantie of ‘eigen volk eerst’. Wat er buiten de singels gebeurde, behoorde niet tot mijn belevingswereld.

Ik weet nu waar mijn zogenaamde medemens vandaan komt. Niet om ’t een of ’t ander; ik voel me echt niet beter dan de gemiddelde Henk of Ingrid, maar zoals cabaretier Johan Goossens het zegt: als je weet wat het woord elitair betekent, dan ben je het eigenlijk al. En daar ben ik momenteel erg trots op.

ESHA METIARY