1/20 (746)
kierunekwodkan.pl
Kwartalnik
cena: 25,00 zł (w tym 8% vat) 58.14.12.0 ISSN 2391-6044
TEMAT NUMERU Z a r z ą d z a n i e P r z e d s i ę b i o r s t w e m WOD - K AN
W którą stronę zmierza nasza firma? I misja i wizja – o potrzebie budowy strategii I rola celów w zarządzaniu I zarządzanie ryzykiem
NOAH na pomoc >8 morzu
O roli celów > 34 w zarządzaniu
Ocena materiału > 70 rurowego
Czy chcesz... 4 by Twoje przedsiębiorstwo zwiększyło bezpieczeństwo dostaw wody? 4 ograniczyło awaryjność sieci? 4 a może planujesz inwestycje i nie wiesz, na jakie rozwiązania warto postawić? Podpowiedzą Ci specjaliści, których spotkasz 31 marca i 1 kwietnia w Wiśle.
Rezerwować Ci miejsce? więcej na www.KIERUNEKWODKAN.pl
XI Konferencja Naukowo-Techniczna
Organizator
AWARIE. MONITORING. BUDOWA I MODERNIZACJA SIECI WOD-KAN 31 marca - 1 kwietnia 2020 r. • Wisła, Hotel Stok
Honorowy Gospodarz
Partner srebrny
Partner warsztatów
Partner branżowy
Patronat merytoryczny
Patronat medialny
kierunekwodkan.pl
K I E R U N E K
Wod-Kan 8 I NOAH na pomoc morzu Klara Ramm
T e m at n u m e r u : Z a r z ą d z a n i e P r z e d s i ę b i o r s t w e m WOD - K AN Fot.: 123rf
Z życia branży
spis treści
T e m at n u m e r u : Z a r z ą d z a n i e P r z e d s i ę b i o r s t w e m WOD - K AN 14 I Stawiam na grupową mądrość Rozmowa z Piotrem Ziętarą, prezesem zarządu Wodociągów Miasta Krakowa 19 I Pokaż najmocniejsze strony swojej firmy i zatrudniaj… Barbara Kaźmierczak, Marta Chmura, Ewa Stępniewicz 22 I Misja i wizja, czyli o potrzebie strategii przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji Krzysztof Filipek 28 I W drodze do doskonałości Rozmowa z Witoldem Ziomkiem, prezesem MPWiK S.A. we Wrocławiu 34 I Jak porządkować chaos? O roli celów w zarządzaniu Joanna Błaszczyk-Skalska 36 I Osiągnąć WIN-WIN Rozmowa z Henrykiem Drobem, prezesem zarządu, dyrektorem generalnym GPW SA 40 I Zło konieczne? Zarządzanie ryzykiem w przedsięwzięciach budowlanych Karolina Skalska-Józefowicz 48 I Gospodarka obiegu zamkniętego w przedsiębiorstwie wod-kan na przykładzie ZWiK Sława Sp. z o.o. Jarosław Hermaszewski
22 Misja i wizja, czyli o potrzebie strategii przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji Krzysztof Filipek T e m at n u m e r u : Z a r z ą d z a n i e P r z e d s i ę b i o r s t w e m WOD - K AN
ŚCIE K I
BE Z PIEC Z E Ń STWO 62 I Audyt bezpieczeństwa. Z doświadczeń Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Ewa Pijarowska
J A K OŚ Ć WODY
Fot.: 123rf
54 I W duecie. Wykorzystanie ścieków oczyszczonych do procesu chłodzenia w elektrociepłowni Dorota Konopka 58 I Zagospodarowanie ścieków przemysłowych – między prawem a praktyką Jędrzej Bujny
Jak porządkować chaos? O roli celów w zarządzaniu Joanna Błaszczyk-Skalska J A K OŚ Ć WODY
65 I Bezpieczna woda. Minimum dezynfektanta, maksimum bezpieczeństwa Iwona Lasocka-Gomuła, Paulina Kania
Bezpieczna woda. Minimum dezynfektanta, maksimum bezpieczeństwa
SIECI WOD - K AN 70 I Ocena materiału rurowego Ziemowit Suligowski
F E L IETONY
Iwona Lasocka-Gomuła, Paulina Kania Fot.: 123rf
75 I Ranking Michał Rżanek 76 I Kropla drąży skałę Darek Dzida 77 I Ekolog(nom)ia w pojedynkę Łukasz Lipiec, Adam Makieła 78 I Kompetencje i nadzór Paweł Chudziński
34 65
Kierunek Wod-Kan 1/2020 3
OD REDA K C J I
Organizator
Patronat medialny
K I E R U N E K
Wod-Kan Wydawca:
BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.
Przemysław Płonka redaktor naczelny tel. 32 415 97 74 wew. 28 e-mail: przemyslaw.plonka@e-bmp.pl
KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl
BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.
Gdzie zmierza nasza firma? U
„
kładamy tysiące scenariuszy, a życie i tak nie toczy się według żadnego z nich…” – głosi jeden z cytatów poświęconych zarządzaniu. To oczywiście nie znaczy, że scenariuszy nie warto budować. Konieczne jest przewidywanie, co może spotkać organizację, na jakie trudności może napotkać, jakie cele sobie stawia. Strategia, która te cele ujmuje, to swoisty drogowskaz pokazujący, gdzie przedsiębiorstwo zdąża. A „mając odpowiedź na pytanie: do czego dążymy, łatwiej nam podejmować decyzje, planować, organizować, działać i motywować. Wiemy, co mamy i jeśli wiemy, dokąd zmierzamy, możemy >>rozumnie stosować środki<<, a zatem zarządzać” – pisze na naszych łamach Joanna Błaszczyk-Skalska, prezes GOŚ w Łodzi. Należy jednak pamiętać, że – jak podkreśla z kolei Krzysztof Filipek – „dobry, szczegółowo opisany dokument strategiczny, to nie tylko korzyści, lecz także i ryzyko potencjalnych zagrożeń, błędów i ponoszenia konsekwencji w przypadku osiągnięcia niezgodności z planem”.
N
ie wystarczy też jedynie przygotować „pięknej” strategii, z szeregiem ambitnych celów. Sam plan to jedno, lecz istotne są również liczby i wskaźniki. „Żeby to miało sens praktyczny i realny wpływ na organizację, a nie było tylko zbiorem pobożnych życzeń, należy stworzyć system mówiący: gdzie jestem, dokąd idę i umożliwiający cykliczną weryfikację jak daleko jestem
4 Kierunek Wod-Kan 1/2020
zaawansowany w realizacji poszczególnych celów” – zaznacza w rozmowie z naszą redakcją Witold Ziomek, prezes MPWiK S.A. we Wrocławiu.
P
apierowa łódka z okładki, symbolizująca firmę „płynącą”, zmierzającą w określonym kierunku, unosi się na dość spokojnych wodach. By jednak obraz ten stał się bardziej realny, dopasowany do aktualnych czasów, należałoby wzmocnić wiatr, dodać zachmurzenie i podwyższyć fale. Prognozy na najbliższe miesiące nie są bowiem optymistyczne. Możliwe spowolnienie gospodarcze, dalsze problemy z pozyskaniem pracowników, drożejąca energia. Do tego dochodzi coraz bardziej „rozchwiany” klimat (przedłużające się susze, nawalne deszcze), co w branży wod-kan potęguje liczbę niewiadomych, a tym samym nie ułatwia budowy strategii, planu, koncepcji.
P
ozostaje mieć nadzieję, że te pesymistyczne zapowiedzi – jak wspomniane na początku scenariusze, weryfikowane potem przez życie – nie sprawdzą się.
Rada Programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds. Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPWiK S.A. w Krakowie Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Przemysław Płonka Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Justyna Sobieraj Sprzedaż: Beata Fas, Marta Mika, Ewa Dombek, Jolanta Mikołajec-Piela, Marta Mazurek, Kalina Barlik
Druk: FISCHER POLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 25,00 zł (w tym 8% vat) Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Fot. na okładce: 123rf
W obiektywie
Lampa UV Ważne narzędzie uzdatniania wody dostarczanej przez Sądeckie Wodociągi. W stacji uzdatniania wody w Starym Sączu odpowiada za usuwanie bakterii Źródło: Sądeckie Wodociągi
Kierunek Wod-Kan 1/2020 5
z p o r t a l u ki e r u n e k WOD K AN . p l
Plany Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej na 2020 rok 107 mln złotych przeznaczy Łódzka Spółka Infrastrukturalna w 2020 roku na rozbudowę wodociągów i kanalizacji. Zaplanowano 57 inwestycji w różnych częściach miasta. Z tego 44 to inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne. – Ubiegły rok zakończyliśmy ze 110% realizacją planów, dlatego na ten rok postanowiliśmy podnieść poprzeczkę. Zaplanowaliśmy inwestycji na kwotę 107 mln zł. Plan mamy ambitny, chcemy większość przetargów ogłosić w pierwszym kwartale – mówi Tomasz Piotrowski, prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej. W 2020 roku rozpoczną się prace przy 12 km wodociągów oraz przy 5 km kanalizacji. – Większość prac zaplanowana jest w taki sposób, by nie wyłączać ruchu samochodowego i by ruch – w ograniczonym zakresie, ale jednak – był możliwy – informuje Konrad Kulawiak, dyr. ds. technicznych w ŁSI. Wśród zaplanowanych inwestycji są też prace związane między innymi z budową lub modernizacją przepompowni ścieków. Źródło i fot.: uml.lodz.pl
Ireneusz Jaki otrzymał Platynowy Laur Umiejętności i Kompetencji 2019
Ireneusz Jaki, prezes zarządu WiK, otrzymał Platynowy Laur Umiejętności i Kompetencji 2019 przyznawany przez Opolską Izbę Gospodarczą podczas uroczystej gali, która odbyła się 15 stycznia 2020 r. w Filharmonii Opolskiej. To 29. edycja Gali Laurów Umiejętności i Kompetencji. Opolska Izba Gospodarcza przyznaje nagrody dla samorządowców, przedsiębiorców i osób zasłużonych dla regionu. Przyznano laury kryształowe, platynowe, złote i srebrne. Źródło i fot.: wikopole.pl
Rzgów: Nowa oczyszczalnia ścieków w Sławsku oficjalnie otwarta Nowa oczyszczalnia ścieków, kanalizacja sanitarna i droga – to trzy inwestycje, które zostały w ostatnim czasie w gminie Rzgów oficjalnie oddane do użytku. Największym zadaniem była oczywiście budowa nowej oczyszczalni ścieków w Sławsku. Dotychczasowy obiekt wykluczał bowiem dalszą rozbudowę. Realizacja inwestycji rozpoczęła się w maju 2017 roku. – Dwa lata temu znajdowaliśmy się na dziewiczym terenie – mówił wójt gminy Rzgów Grzegorz Matuszak. – Bardzo dziękuję za wkład pracy w wykonanie tych dwóch zadań. Nowa oczyszczalnia ścieków kosztowała blisko siedem milionów złotych. Gminie udało się pozyskać dofinansowanie do tej inwestycji z WRPO w wysokości 3,2 mln zł. Służyć będzie nie tylko mieszkańcom gminy Rzgów, ale również gminy Stare Miasto w ramach aglomeracji Sławsk. Oprócz oczyszczalni ścieków powstały również cztery kilometry kanalizacji sanitarnej, na które gmina pozyskała 1,7 mln zł. Kolejne dwanaście kilometrów jest natomiast aktualnie w budowie. Powstała także nowa droga prowadząca do oczyszczalni ścieków, której budowę wsparł Fundusz Dróg Samorządowych (1,2 mln zł) i samorząd województwa wielkopolskiego (144 tys. zł). Źródło: lajt.lm.pl
6 Kierunek Wod-Kan 1/2020
Kampania edukacyjna #kranujesz przekonuje do picia kranówki Firma J.S. Hamilton, świadcząca szeroki wachlarz badań laboratoryjnych i usług inspekcyjnych, prowadzi ogólnopolską kampanię edukacyjną #KRANUJESZ, która ma na celu zachęcenie Polaków do picia wody z kranu. Eksperci przekonują, że takie rozwiązanie przyniesie wiele korzyści zdrowotnych i ekologicznych, a także doprowadzi do znacznych oszczędności. W akcję angażują się znane osoby, m.in. Bartosz Obuchowicz, Monika Dryl, Eliza Gwiazda, Antoni Smykiewicz, Marcin Kwaśny, Iwona Węgrowska, Emilian Gankowski i inni. Wiele osób wciąż obawia się picia wody prosto z kranu, co wiąże się z przekonaniem, że jest to po prostu niezdrowe. Kiedyś rzeczywiście tak było – woda w rurach nie musiała spełniać żadnych norm i nikt nie troszczył się o poprawę tego stanu rzeczy. Obecnie jednak kranówka musi spełniać szereg surowych kryteriów ustalanych przez Unię Europejską, WHO oraz Ministerstwo Zdrowia, ponadto przechodzi przez wieloetapowy proces oczyszczania. Finalna jakość wody zależy jednak od ujęcia, technologii oczyszczania i lokalnych warunków. Źródło: newseria.pl
z p o r t a l u ki e r u n e k WOD K AN . p l
– Mieszkamy w rejonie górzystym, a jednocześnie chcemy, aby ścieki były oczyszczane zgodnie z najwyższymi światowymi standardami. Takie standardy zapewnia nasza największa oczyszczalnia ścieków w Sitkówce. Dzięki takim pompowniom ścieki docierają do Sitkówki nawet z odległych miejsc w gminie Masłów, pokonując wzniesienia – tłumaczy Henryk Milcarz, prezes Wodociągów Kieleckich. Umowa na budowę dwóch pompowni ścieków w gminie Masłów została podpisana w ramach unijnego IV projektu „Poprawa gospodarki ściekowej na terenie Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego”. Obie pompownie powstaną w ciągu drogi powiatowej nr 0314T
50
tys. m3
Taka będzie pojemność minimalna ponad 9-kilomatrowego kolektora Wiślanego, który powstanie do końca 2023 r. Jego zadaniem będzie magazynowanie nadmiaru ścieków oraz wód opadowych, spływających z terenu lewobrzeżnej Warszawy, w czasie intensywnych opadów deszczu. Źródło: MPWiK Warszawa
„ Mąchocice Kapitulne – Ciekoty, pierwsza obok mostku nad Lubrzanką, druga obok parkingu przed Ameliówką. Zakres robót obejmuje m.in. budowę pompowni ścieków wraz z zjazdem z drogi powiatowej, ogrodzeniem, zbiornikami retencyjnymi ścieków, studniami z zasuwą regulacyjną i studniami przed pompownią z separatorem ciał stałych, kanałów grawitacyjnych, zagospodarowanie terenu. Źródło i fot.: www.wod-kiel.com.pl
– Wyznaczając cele naszego przedsiębiorstwa, musimy zaangażować przede wszystkim właściciela i uzgodnić z nim jego oczekiwania. Truizm, jednak operacyjnie skomplikowane przedsięwzięcie – Joanna Błaszczyk-Skalska prezes zarządu, Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Łodzi Sp. z o.o.
Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne po latach będzie modernizować swoje obiekty i sieci Ponad 32 mln zł planuje wydać BPK Sp. z o.o. w 2020 roku na inwestycje, remonty i bieżącą eksploatację. Najwięcej miejska spółka przeznaczy na inwestycje – ok. 24 mln. Są one niezbędne, bowiem część obiektów i maszyn jest wyeksploatowana i przestarzała, a wieloletnie niedoinwestowanie Źródło fot: Archiwum UM Bytom/Grzegorz Goik
Dwie nowe pompownie ścieków wartości prawie 5 milionów złotych powstaną w gminie Masłów. Wodociągi Kieleckie podpisały 22 stycznia umowę z wykonawcą. Dzięki temu ścieki pokonają góry i popłyną do oczyszczalni w Sitkówce.
RO Z MAITOŚCI
infrastruktury skutkuje zwiększaniem kosztów utrzymania i problemami z eksploatacją obiektów i sieci wodociągowo-kanalizacyjnych. Źródło: bytom.pl
Miliony ton plastiku w wodzie obciążają gospodarkę Rocznie do wód, rzek i oceanów dostaje się od 0,8 do 2,7 mln ton plastiku. Dla gospodarek 87 krajów przybrzeżnych zjawisko to w samym 2018 roku wygenerowało straty w wysokości fot. 123rf.com/ zdjęcie ilustracyjne
Aby ścieki przez góry płynęły
od 6 do 19 mld dolarów. Szacuje się, że łączny koszt usunięcia pływających śmieci na świecie może oscylować między 5,6 a 15 mld dolarów – wynika z raportu firmy doradczej Deloitte „The price tag of plastic pollution”. Źródło: www2.deloitte.com
Kierunek Wod-Kan 1/2020 7
z życia branży
NOAH na pomoc morzu
Zarządzanie wodami opadowymi w celu poprawy czystości Bałtyku
dr inż. Klara Ramm Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie
Ośrodki miejskie i naukowe skupione w zlewni Morza Bałtyckiego podjęły inicjatywę współpracy, która przyczyniłaby się do poprawy sytuacji tego bardzo zagrożonego akwenu. Projekt regionalny finansowany z funduszu InterReg nosi tytuł „Ochrona Morza Bałtyckiego przed spływem nieoczyszczonych wód podczas powodzi miejskich” i ma akronim NOAH.
8 Kierunek Wod-Kan 1/2020
Fot.: 123rf
z życia branży
Kierunek Wod-Kan 1/2020 9
z życia branży
P
roblem zanieczyszczeń pochodzących z wód opadowych jest uznawany za najistotniejszy do rozwiązania na terenach zurbanizowanych. Większość europejskich miast uporządkowała już komunalną gospodarkę ściekową i do rzek trafia zdecydowanie mniej biogenów. Zgodnie z danymi z Państwowego Monitoringu Środowiska 1 w 2010 roku polskimi rzekami do Morza Bałtyckiego spłynęło ponad 300 tys. ton azotu ogólnego, w 2018 roku już niecałe 150 tysięcy ton. Efekt wdrażania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych jest więc bardzo wyraźny. Pozostaje wciąż najpoważniejszy problem związany z zanieczyszczeniami obszarowymi pochodzenia rolniczego oraz pochodzącymi z wód opadowych. Poprzez przelewy z kanalizacji ogólnospławnej do odbiorników przedostają się szkodliwe substancje. Ponadto istnieje wiele rozproszonych źródeł wód opadowych spływających w niekontrolowany sposób z powierzchni zurbanizowanych: ulic, parkingów, chodników itd. Wody opadowe z powierzchni miejskich zawierają nie tylko biogeny, ale również wiele innych zanieczyszczeń, takich jak mikroorganizmy patogenne, substancje ropopochodne czy mikroplastik w postaci pyłu z opon samochodowych. Organizacja Helcom zwraca uwagę na fakt, że ładunek niesiony przez wodę opadową powinien być włączony do źródeł rozproszonych, ponieważ tego rodzaju źródła często nie mają osobnego ujścia2. W miastach brakuje
RYS. 1 Partnerzy projektu NOAH
10 Kierunek Wod-Kan 1/2020
kanalizacji deszczowej zintegrowanej z systemami oczyszczania tam, gdzie jest to konieczne. Trudna sytuacja panuje w małych ośrodkach, którym trudno jest koordynować działania i prace planistyczne. Zarządzanie wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych jest obecnie jednym z największych problemów środowiskowych, z którymi borykają się miasta leżące nad Morzem Bałtyckim. Zmiany klimatu wiążą się ze wzrostem intensywności opadów i burz w regionie, a miejskie systemy odwadniające nie zawsze są w stanie sobie z nimi poradzić, czego skutkiem są coraz częstsze podtopienia i powodzie. Problem dotyczy całego regionu Morza Bałtyckiego, ale szczególnie miast z kanalizacją ogólnospławną. Przebudowa systemów jest często niemożliwa i nieopłacalna, dlatego konieczne jest wypracowanie skutecznych, różnorodnych, alternatywnych metod, takich jak odpowiednie planowanie, kontrola systemów kanalizacji w czasie rzeczywistym oraz budowanie świadomości interesariuszy. Ponadto w niektórych krajach problem gospodarowania wodami opadowymi potrzebuje lepszych regulacji. Na przykład w Finlandii ocena niezbędnego oczyszczania wód burzowych jest często dobrowolna i opiera się na lokalnych uwarunkowaniach. Pozwolenia środowiskowe mogą jednak zawierać wymagania dotyczące wód opadowych, szczególnie tam, gdzie mają potencjalny wpływ na wody podziemne.
z życia branży symbol PP1 PP2 PP3 PP4 PP5 PP6 PP7 PP8 PP9 PP10 PP11 PP12 PP13 PP14 PP15 PP16 PP17 PP18
Podmiot Politechnika w Tallinie – LIDER Uniwersytet Satakunta Politechnika Gdańska Miasto Haapsalu Miasto Rakvere Przedsiębiorstwo komunalne miasta Liepaja Fiński Narodowy Instytut Zasobów Naturalnych (Luke) Estońska Organizacja Wodociągów i Kanalizacji EVEL Miasto Pori Uniwersytet Halmstad Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie Politechnika w Rydze Miasto Ogre Wodociągi Słupsk Politechnika Duńska Przedsiębiorstwo Jurmalas udens Miasto Söderhamn Przedsiębiorstwo wodociągowe w Rakvere
Pomysł na projekt W ramach projektu NOAH planowanie opiera się na modelowaniu komputerowym dla wybranych miast, kontroli w czasie rzeczywistym jakości i ilości ścieków w kanalizacji ogólnospławnej i deszczowej. Realizowane są inwestycje pilotażowe, a wyniki badania jakości wody posłużą do określenia skuteczności projektu. Dzięki połączeniu modelowania matematycznego z tradycyjnymi technikami przestrzennego planowania miejskiego, chcemy wyeliminować fragmentaryczne planowanie indywidualne na rzecz szerszego podejścia obejmującego całą zlewnię miejską. Całkowity budżet projektu wynosi 3 miliony euro. Jego uczestnikami są przedsiębiorstwa kanalizacyjne, gminy, uniwersytety oraz organizacje branżowe, takie jak IGWP. To doskonałe połączenie kompetencji różnych interesariuszy. Tabela 1 prezentuje uczestników projektu. Wspólny problem miast uczestniczących w projekcie związany jest z tym, że są otoczone wodami śródlądowymi, co skutkuje doświadczeniem związanym z zagrożeniem powodzią od strony rzeki, interakcją między rzekami a morzem, słabością kanalizacji, a także blokadami spowodowanymi lodem i krą. Przedsiębiorstwa eksploatacyjne mają praktyczne doświadczenia związane z eksploatacją kanalizacji. Z kolei podmioty naukowo-badawcze specjalizujące się w inżynierii środowiska mają doświadczenie w zakresie modelowania hydraulicznego, hydrologicznego, badań jakości wody, analizy ryzyka, walidacji danych modelowania w czasie rzeczywistym, optymalizacji pracy przelewów burzowych. Organizacje branżowe, w tym IGWP, reprezentują sieć interesariuszy w basenie Morza Bałtyckiego, są także łącznikiem między interesariuszami. Dzięki współpracy możliwe jest uzyskanie synergii w skali międzynarodowej. Założeniem projektu jest wdrożenie takiej koncepcji, która może zmniejszyć nawet o połowę napływ zanieczyszczeń z obszarów miejskich do Morza Bał-
Sektor edukacja, badania i rozwój edukacja, badania i rozwój edukacja, badania i rozwój podmiot publiczny podmiot publiczny podmiot publiczny edukacja, badania i rozwój organizacja branżowa podmiot publiczny edukacja, badania i rozwój organizacja branżowa edukacja, badania i rozwój podmiot publiczny podmiot publiczny edukacja, badania i rozwój małe i średnie przeds. podmiot publiczny małe i średnie przeds.
Kraj Estonia Finlandia Polska Estonia Estonia Łotwa Finlandia Estonia Finlandia Szwecja Polska Łotwa Łotwa Polska Dania Łotwa Szwecja Estonia
tyckiego wskutek powodzi. W wyniku projektu NOAH w miastach partnerskich przeprowadzone zostaną testy i wdrożenia procedur opartych na planowaniu zlewniowym. Koncepcja NOAH będzie mogła być łatwo adaptowana do dowolnego obszaru miejskiego.
TAB. 1 Lista uczestników projektu NOAH. Projekt zintegrował działania dziewięciu miast i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, siedmiu instytucji akademickich i badawczych oraz dwóch organizacji branżowych (IGWP oraz organizacja estońska), łącznie z sześciu krajów zlokalizowanych wokół Morza Bałtyckiego. Organizacje wspierające to Związek Miast Bałtyckich, Estońskie Ministerstwo Środowiska, Izba Gospodarcza Satakunta
Działania w projekcie – zdrowsze i czyste Morze Bałtyckie Najbliższe etapy projektu zawierają kilka wyzwań – patrz ramka. Obecnie najważniejszym zadaniem jest zebranie takich danych, aby były one wiarygodne i na tyle
N a j b l i ż s z e e ta p y p r o j e k t u NOA H – w y z w a n i a •
• •
Usprawnienie planowania i szacowanie ryzyka. Podstawą do opracowania systemu informatycznego ma być pilotażowa analiza danych o ekstremalnych zjawiskach pogodowych w sześciu miastach. Kontrola i działania prewencyjne polegające na przeprowadzeniu konkretnych inwestycji w wybranych miastach partnerskich. Budowanie zdolności działania i opracowanie otwartego uniwersalnego modelu do wykorzystania wraz z materiałami szkoleniowymi.
dokładne, by umożliwić modelowanie dla wybranych obszarów. Dlatego zakup deszczomierzy oraz pomiary jakościowe były priorytetem. Kolejnym ważnym elementem projektu było określenie scenariuszy klimatycznych. Wybrano trzy, które będą podstawą modelowania wybranych obszarów pilotażowych. Dwa z nich bazują na tzw. scenariuszach RCP (representative concentration pathways). Baza danych RCP ma na celu udokumentowanie prognoz dotyczących emisji,
Kierunek Wod-Kan 1/2020 11
z życia branży
RYS. 2 Wybrane miasta i ich zlewnie badawcze
stężeń i zmiany pokrycia terenu. Opiera się na zmianach koncentracji gazów cieplarnianych. Wybrano cztery ścieżki modelowania i badań nad klimatem, opisujące różne przyszłości klimatyczne, przy czym wszystkie z nich uznaje się za możliwe w zależności od tego, ile gazów cieplarnianych będzie emitowanych w nadchodzących latach. Do projektu NOAH wybrano dwa scenariusze: RCP4.5 i RCP8.5. Trzeci scenariusz powstaje na bazie lokalnych historii ekstremów pomiarowych. W międzyczasie uczestnicy projektu rozpoczęli prace nad
12 Kierunek Wod-Kan 1/2020
koncepcją pomiarów w czasie rzeczywistym (Real Time Control). Określili także listę substancji do badań jakościowych z kilkunastomiesięcznym harmonogramem, liczbę prób i miejsca poborów. Pomiary mają się odbyć podczas i po opadach, tak aby można było określić natychmiastowe zmiany jakości spływu. Wybrano następujące parametry: • zawiesina ogólna TSS, • rozpuszczone związki TDS, • sole występujące podczas czyszczenia ulic z lodu i śniegu (Na,Cl),
z życia branży
•
• •
•
związki azotu i fosforu (80% fosforu pochodzi z dróg i trawników, związki azotu pochodzą z zanieczyszczeń powietrza, spalin), metale i półmetale – metaloidy (Cd, Cu, Cr, Pb, Zn), zanieczyszczenia organiczne: PAH, nonylofenol, ftalany (DHEP), bromowane środki zmniejszające palność, PCB7, TBT, PFOS, wskaźniki lub mikroorganizmy chorobotwórcze (E.coli CFU/100 ml).
W ramach projektu nadbałtyckie miasta dzielą się doświadczeniem związanym z zagospodarowaniem wód opadowych, problemem lokalnych podtopień, zatorami lodu i śniegu, gwałtownymi roztopami itp. Pod uwagę bierze się trzy faktory: naturalne warunki geologiczne, wykorzystanie terenu (powierzchnie nieprzepuszczalne, typ działalności) oraz warunki pogodowe (opady i ich sezonowość). Uczestnicy zostali zobowiązani do określenia, jakie parametry jakościowe są dla nich istotne (mikrobiologiczne, fizykochemiczne). Zespół ekspertów projektu NOAH ma wiele pytań, na które musi udzielić odpowiedzi. Dotyczą one listy docelowych zanieczyszczeń, które należy usunąć oraz najskuteczniejszych technologii oczyszczania wód. Do rozstrzygnięcia pozostaje także pytanie o sposób, w jaki powinny być udzielane pozwolenia wodnoprawne na zrzut wód opadowych tak, aby obejmowały zarówno wielkość spływu, jak i koncentrację zanieczyszczeń. Jednym z miast pilotażowych NOAH jest Słupsk, gdzie przedsiębiorstwo wod-kan będzie realizować kampanię pomiarową i modelować wybrane fragmenty zlewni wspólnie z Politechniką Gdańską. Zarówno Wodociągi Słupsk, jak i pozostałe miasta wybrały już obszary badawcze. Zostały one zaprezentowane podczas jesiennego spotkania interesariuszy. Rysunek 2 prezentuje przykładowe zlewnie wybrane już przez część miast regionu Morza Bałtyckiego. Jesienią 2019 roku IGWP, wspólnie z estońską organizacją wod-kan EVEL, opracowała i rozesłała ankietę, której celem było zdobycie wiedzy na temat potrzeb, wąskich gardeł i problemów samorządów oraz przedsiębiorstw w odpowiednim gospodarowaniu wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych. Pytaliśmy także o znajomość wpływu zmian klimatu na gospodarkę wodną i planowanie nowej zabudowy. Otrzymaliśmy odpowiedzi z ponad 100 podmiotów z siedmiu bałtyckich krajów. W ten sposób zdobyliśmy wiedzę nie tylko o poziomie znajomości zagadnienia, ale także o potrzebach, jakie zgłaszają ankietowani. Poważnym problemem jest brak ekspertów w urzędach samorządowych oraz brak koordynacji pomiędzy służbami miejskimi.
Dalsze plany Kwestią problematyczną może być w niektórych krajach uzyskanie wiarygodnych danych opadowych. W Polsce uniknięto tego ryzyka dzięki projektowi pt.
„Opracowanie i wdrożenie Polskiego Atlasu Natężeń Deszczów (PANDa)”, finansowanemu z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój3. W projekcie NOAH obliczenia dla zlewni pilotażowych powinny się niebawem zakończyć. Modele hydrauliczne będą gotowe do testów podczas warsztatów na temat modelowania w czasie rzeczywistym. Najbliższe spotkanie interesariuszy odbędzie się w kwietniu w Gdańsku i połączone będzie z wizytą w Słupsku. Wyniki przeprowadzonej ankiety wskazują na brak infrastruktury pomiarowej oraz na brak kompetencji. Na te dwa aspekty będziemy więc zwracać w przyszłości uwagę. Szczególnie istotne jest zapewnienie prostego narzędzia do modelowania dla małych ośrodków miejskich. Ponadto pracujemy nad popularyzacją rozwiązań polegających na zatrzymaniu wód opadowych na miejscu, tak jak to robią np. w Pori (fot. 1).
FOT. 1 Fragment ogrodu deszczowego z widoczną studzienką przelewową. Pori (fot. autorki)
Przypisy 1
Główny Urząd Statystyczny. Ochrona środowiska 2019 r., Warszawa 2019 r. 2 HELCOM Guidelines for the annual and periodical compilation and reporting of waterborne pollution inputs to the Baltic Sea (PLC-Water); HELCOM, kwiecień 2019 r. 3 Burszta-Adamiak, E. , Licznar, P. Analiza struktury czasowej opadów maksymalnych Polskiego Atlasu Natężeń Deszczów (PANDa); Instal 2018 nr 3 str.49-53.
Kierunek Wod-Kan 1/2020 13